Yapı Analizi Ve 3 Eksenli Gerilme Durumları Malzemelerin Mekanik Özellikleri

Dokuz Eyll niversitesi
naat Mhendislii Blm

YAPI MALZEMES - I
Yrd.Do.Dr. Kamile Tosun Felekolu
3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3.1.
3.2.
3.2.1.
3.3.
3.3.1.
3.3.2.
3.3.3.
3.3.4.
Gerilme
ekil Deitirme
Boy ve A Deiimi
Mekanik Mukavemet Halleri
Basn Deneyi ve Basn Dayanm
ekme Deneyi ve ekme Dayanm
Kesme Deneyi ve Kayma Dayanm
Eilme Deneyleri ve Eilme Dayanm

3.1. Gerilme
D kuvvetlerin etkisi altnda deiik zorlamalar karsnda,
malzemede oluan ekil deiiklikleri ve bu etkiler altnda
malzemenin gsterdii dayanma gc zelliklerine
mekanik zellikler ad verilir.
F1
K
F2
F3
Fn
D kuvvetler altnda dengede

olan kat bir cisim dnelim.
D kuvvetler cisim iinde her
atoma etkiyen yayl i kuvvetler
olutururlar.
Bu cisim hayali bir CC kesiti ile K ve L paralarna ayrlsn

ve kesilen iki para dengede kalsn.

3.1. Gerilme
F1
K
F2
F3
F
N N
L
T
Fn
F kuvveti kesite dik normal N ve kesit yzeyine teet T

bileenlerine ayrlabilir.
Gerekte N ara kesit dzleminde her atoma etkiyen normal
yayl kuvvetlerin toplamna, T ise yayl teetsel (kesme)
kuvvetlerinin toplamna eittir.

3.1. Gerilme
Kuvvetler yerine para boyutundan bamsz zorlama
iddetini belirten GERLME tanm kullanlr.
Gerilme en basit ekliyle birim alana gelen kuvvet olarak
tanmlanabilir.
Bu durumda cismin
parasnn kesit alan A ise,
NORMAL GERLME

3.1. Gerilme
NORMAL GERLME:
TEETSEL GERLME
(kesme, kayma, makaslama) ise,
A

3.1. Gerilme
POZTF KAYMA VE NORMAL GERLMELER
Kesitten uzaklaan
gerilmeler ekme
gerilmesi adn alr ve
iareti artdr.
n
Kesite doru gelen
gerilmeler ise basn
gerilmesi adn alr, iareti
eksidir.
(+)
(-)
ekme
basn

3.1. Gerilme
POZTF KAYMA VE NORMAL GERLMELER
Kesme gerilmeleri iin ise

pozitif iaret kural; normal
dorultudan saat ibrelerinin
ters ynnde okun ucunun
yukarda olmas ile belirlenir.
n
(+)
Kesme

3.1. Gerilme
Gerilme bir, iki ve eksenli olmak zere

eitli ekillerde cismi etkileyebilir
1
2
1
1
2
1
2
3
3
2

3.1. Gerilme
Basit ekme hali (kablo)

F
A0= kesit alan (ykszken)
Ao
Teleferik Asansr

3.1. Gerilme
Basit basn
Ao
Ao

3.1. Gerilme
ki eksenli gerilme
Basnl tank
> 0
z > 0
Hidrostatik gerilme
Su altnda balk
h< 0

3.1. Gerilme
Uygulamada yap elemanlar daha ok iki veya

eksenli gerilmeler altndadr.
Ancak zellikle eksenli gerilme durumu, gerilme
tansrleri ile ifade edilir ve ileri dzeyde mukavemet
bilgisi gerektirir.
A
A

3.1. Gerilme
Ayrca iki ve zellikle eksenli gerilme durumunu
deneylerle gerekletirmek ok zordur.
Bu
nedenle
genellikle,
tek
eksenli
gerilme
durumundan, uygun krlma hipotezleri kullanlarak
eksenli gerilme durumuna geilir.

3.1. Gerilme
Bir malzemenin cisimlerin dayanm ynnden, hangi yk
snrnda plastik hale geecei veya hangi gerilme
deerinde krlacan bulmak nemli bir sorundur.
Yap iin tehlikeli saylacak bu snrlar deneylerle
saptamak gerekir.
Ancak malzeme deneyleri ok defa tek eksenli gerilme
altnda yaplp, tehlikeli snrlar bu gerilme durumu iin
saptanr.
eksenli gerilme halinin eidi sonsuz olup, btn haller
iin ayr ayr deney yapmak olanakszdr. Ayrca eksenli
deney teknii ok zordur.
Ancak
gelimi
laboratuvarlarda
bu
deneyleri
gerekletirmek mmkndr.

3.1. Gerilme
Tek eksenli gerilme haliyle eksenli gerilme halini, tehlike
snr ynnden kyaslayan kriterleri gzden geirelim.
Tehlikeli durum sznden cisimlerin gmesi (krlma,
kopma, ezilme) ve akmas anlalr.
3
m
2
1
1
2

3.1. Gerilme
ekilde bir cismin iki tip zorlanmas gsterilmitir. Bunlarn
ilkinde cisim, tek eksenli gerilme, m ile snr durumuna
gelmitir. kinci ekilde cisim, eksenli gerilme altnda
yine snr durumundadr.
2
1
1
2

3.1. Gerilme
Fizik ynden eit olan iki halin gerilmeleri arasnda,
m F ( 1 , 2 , 3 )
gibi bir bant kurulabilir. Burada F asal gerilmeye
bal bir fonksiyonu gsterir. eksenli gerilme altnda
cisim henz krlmam veya plastik hale gememise
bant:
m F ( 1 , 2 , 3 )
gibi bir eitsizlik olacaktr.

3.1. Gerilme
Uygulamada nemi byk olan byle kriterleri
koyabilmenin kuramsal ynden olana yoktur.
bnyede geen karmak olaylarn fizik yasalarn

bulmak yerine; mhendis olarak krlma veya plastik hale
geme olaynn d ve ortalama faktrlerini bulmakla
yetinmek zorundayz.
Tarih boyunca bir ok varsaym, geerlilii deneylerle

kantlanamadndan terkedilmitir.

3.1. Gerilme
Statik ykleme hali iin cisimlerin krlma veya plastik hale
geiinde, baka baka faktrleri sorumlu tutan eitli
varsaymlar ana grupta toplanabilir.
a)
b)
c)
Gerilme varsaymlar
ekil deitirme varsaymlar,
Enerji varsaymlar.
Sz konusu varsaymlarn ayr ayr incelenmesi ileri

mukavemet konularndan olup, bu dersin kapsam
dndadr.

3.2. ekil deitirme
Bir malzemeye gerilme uygulandnda ekli deiir.
Gerilme kalknca malzeme eski durumuna geliyor ise
elastik ekil deitirmeye, gelmiyor ise plastik ekil
deitirmeye uram denilir.
20

3.2. ekil deitirme
Elastik (geri dnml deformasyon)
1. Balang
2. Ykleme
3. Yk kaldrld
balarn
gerilmesi
eski ekle dn
F
Yk kaldrldnda ilk ekle
tam geri dn
Dorusal
elastik
Dorusal olmayan
elastik
21

3.2. ekil deitirme
1. Balang
Plastik (kalc defromasyon)!

2. Ykleme
3. Yk kaldrld
balar
gerilir ve
tabakalar
kayar
elastik + plastik
F
Yk kaldrldnda
eski ekle dnemez.
plakalar
kaydklar
konumda
kalr
plastik
F
dorusal
elastik
lineer
elastik
plastik
elastik
22

3.2. ekil deitirme
D kuvvetlerin tesiri
cismin boyut ve alarnda deiiklikler
zel aletlerle llr
lm teknikleri ve ekil deiimi-gerilme ilikilerinin deneysel

olarak incelenmesi ayr bir bilim dal (deneysel gerilme analizi)
23
olarak gelimitir.

3.2. ekil deitirme
Gerilme analizi paket programlar yardmyla eitli yntemler
kullanlarak da yaplabilir.
24

3.2. ekil deitirme
Malzemelerdeki ekil deitirme yalnzca d kuvvetlerin etkisi ile
olumaz. Bir takm fiziksel ve kimyasal tesirler de cisimlerin ekil
deiimine neden olabilir:
s (termik genleme - bzlme)
imento kullanlan yap elemanlarnda
bzlme
evresel etkilerle meydan gelen
kimyasal reaksiyonlar (korozyon gibi)
25

3.2. ekil deitirme
Ayrca betonarme gibi beton ve eliin ortaklaa alt

malzemelerde her iki cismin ayn miktarda ekil deiimi yapmas
gerekmektedir. Byle bir durumun salanabilmesi ancak her iki
malzemenin ekil deitirmelerini ayr ayr incelemekle salanabilir.
ekil deiimlerinin bilinmesi zellikle "tama gc" kavramna
gre yaplan kesin hesaplar iin gereklidir.
26

3.2. ekil deitirme
BOY DEM
d
Uzama miktar:
L L1 L 0
Boyuna birim ekil deitirme
(birimsiz: mm/mm):
d0
l
l0
L
b
L0
Uzama (+)
(L1 L 0 )
b
L0
27

3.2. ekil deitirme
BOY DEM
P
d1
Uzama miktar:
d d1 d 0
Enine birim ekil deitirme
(birimsiz: mm/mm):
d0
L1
L0
d
e
d0
Daralma (-)
28

3.2. ekil deitirme
AI DEM
B
Dik a olan ADC as,

kuvvet uygulamas
sonucunda 90den
as kadar fark eder.
Bu deime miktarna
"kayma as" denir.
Bu a genel olarak kktr ve radyan cinsinden
tan ( )
CC'
CD
29

3.3. Mekanik Mukavemet Halleri
Basit mukavemet durumlar:

- Basn
- ekme
- Kesme
BOYUTLANDIRMA
Yk altnda testler:
Cismin zorlanma eklinin bilinmesi
a) Statik deneyler
b) Dinamik deneyler
rnek boyutlar standartlara
uygun deney koullar
darbe titreim gibi

dengelenmemi kuvvetler
zamana bal periyodik
olarak deien kuvvetler
30

3.3. Mekanik Mukavemet Halleri
31

3.3.1. Basn Deneyi ve Basn Dayanm
Oynar balk
rnek
Ya
pompas
Ykleme erevesine -ykseklii ayarlanabilir bir st tabla ile

oynar ve hareketli alt tabla arasna- deney rnei yerletirilir.
Alt tablann altndaki pistonun silindirine bir pompa yardmyla
ya baslr.
32

Yan basnc alt tablay yukar
ynde iterek rnein krlmasna
yol aar.
Bu arada haznedeki basn kuvveti
bir dinanometre ile llr.
rnee uygulanan gerilmenin niform
dalmasnn salanmas iin, rnek
yzeylerinin przl olmamas gerekir.
Bu amala deney rneklerinin alt ve st
tablaya temas eden yzeylerine e dalml
gerilmeyi salamak amacyla zel bir
karmdan balk dklr.
33

Mekanik
komperatr
Strain gauge
Malzemenin yk-ekil
deitirme ilikisi tespit
edilmek istendiinde
ykleme srasnda
mekanik komperatr
veya dijital deformasyon
lerler kullanlr.
34

P

A
L
L0
35

BETONUN - DAVRANII
36

BETONUN - DAVRANII
c
3
bm
37

3.3.2. ekme Deneyi ve ekme Dayanm
Hareketli
ereve
Dinamometreye
rnek
Ya pompas
Sabit
ereve
ekme deneyi silindirik veya prizmatik ubuklara eksen

dorultusunda ekme kuvveti uygulamak suretiyle yaplr.
Silindire basnl ya sevk edilerek piston yukar itilir. Pistona
bal bir ereve yukarya doru ekilerek ereveye bal
eneleri yukar eker.
38

ekme deneyi, malzemelerin ekseni dorultusunda
ekmeye zorland zaman gstermi olduu
davranlar belirlemek iin yaplr.
Bir malzeme ekseni dorultusunda ekmeye
zorlandnda boyu uzar kesiti daralr.
Kuvvet uygulanmaya devam edilip plastik
deformasyon blgesine geilir ise malzemede baz
deiiklikler olduktan sonra kopma meydana gelir.
L0
39

ekme Kuvveti Altnda Gerilme-Birim ekil Deiimi Erileri
Kopma
Grnr - Erisi
A0
L0
Gerilme, kuvvetin orijinal kesit

alanna blnmesi ile elde edilir.
Birim ekil deiimi ise kuvvet

uygulanmas srasnda oluan
ubuk boy deiiminin, kuvvet
uygulanmadan nceki ilk ubuk
boyuna blnmesi ile elde edilir.
ekme deneyi srasnda kesit alan hep sabit kalr m?

ekme deneyi srasnda boy deiimi sabit kalr m?
Gerekte bu grafik grld gibi midir?
40

Grnr - Erisi:
Gerilmeler kuvvetin asl alana
deil ilk alana blnmesi, birim
ekil deiimleri ise, uygulanan
kuvvet anndaki oluan gerek
boya blnmeyip ilk boya
blnmesi ile elde edilir.
Kopma
Grnr - Erisi
Bu yzden gerek - Erisi deildir.
41

Gerek - Erisi
Kopma
Gerilmeler kuvvetin asl alana

deil ilk alana blnmesi, birim
ekil deiimleri ise, uygulanan
kuvvet anndaki oluan gerek
boya blnmeyip ilk boya
blnmesi ile elde edilir
zellikle byk gerilmelerde
asl alan (Ai)
orijinal alandan (Ao)
olduka kktr ve
nemli farkllklar gsterir.
42

Gerek - Erisi
Kopma
Gerek alan Ai,

Pi kuvveti altndaki ubuun kesit
alann gstermekte olup
Ai < Ao dr.
Bu nedenle gerek gerilmeler,
t >
olur.
43

Ai
A0
L0
Li
L (Li L 0 ) L i L 0
Li
-1
L0
L0 L0
L0
L0
Li
Li

-1 1
L0
L0
L i L 0 (1 )
44

Ai
A0
L0
ubuun hacminde zellikle plastik ekil

deiimleri blgesinde bir deiiklik olmadndan,
A0
Li
A i L i A 0 L 0 veya
L0
Ai
Li
L i L 0 (1 )
olduundan
A 0 A i (1 )
yazlabilir.
45

Ai
A0
L0
Li
Gerek gerilme
Pi
t
Ai
Pi
A0
(1 )
t (1 )
46

Ai
A0
L0
Li
Gerek birim ekil deiimi
L1 L 0 L 2 L1
L i L i 1
t
L0
L1
L i 1
Li
dL
Li
t
Ln
L
L0
L0
L i L 0 (1 ) idi
t Ln(1 )
47

ELN
- DAVRANII
ekme Dayanm
Akma Dayanm
Kopma Dayanm
Elastik Limit
Orant Snr
Akma
Noktas
Sert
elik
0.002
Yumuak
elik
48

Yumuak eliin - Davran
Orant snr: Orant snr gerilmelerin birim ekil deiimlere

orantl olduu blgenin en byk gerilme deeridir. Balangtan
eriye teet izilerek, teetten ilk sapmann grld yerde orant
snr gzlenir
=E.
i
E: Elastisite modl (young modl)
Hooke yasas
E tan( )
49

Akma Dayanm: Malzemenin kalc ekil deiimi

yapmaya balad gerilme deerine akma dayanm
denir. Gerilme bu deere eriince uzamalarn
artmas iin artk gerilmenin oalmasna gerek
yoktur.
Diyagramdaki zikzakl blgeye
akma noktas denilir.
belirli bir kalc ekil deitirmenin
meydana geldii duruma akma
denilir.
50

Bu snrda malzeme iinde byk

deiiklikler ve kaymalar olur.
Malzeme snr ve deney ubuunun
zerinde Lders-Hartmann izgileri ad
verilen ve bytele kolaylkla grlen bir
takm izgiler belirir
izgilerin ekme dorultusuna gre eimi
yaklak 45dir.
51

Mhendislik asndan nem tar,

plastik davrann baladn belirtir.
Akma Dayanm
Mhendislik dizayn ve hesaplarnda
kullanlr.
Genellikle snek malzemelerin
adlandrlmasnda kullanlr.
S220
akma dayanm 220 MPa olan inaat elii
52

Akmann ilk balad noktaya

st akma snr ( ReH )
ReH
ReL
Zikzaklarn sona erdii en

dk nokta alt akma snr
akma snr ( ReL )
Akma dayanm baz malzemelerde

rnein yumuak elikte ok
belirgindir.
53

Rm
Akma blgesinden sonra diyagramda

tekrar bir ykselme grlr
Kopma
Birim ekil deitirmelerin artmas

ancak gerilmelerin artmasyla
mmkn olur.
Gerilmenin en byk deeri
ekme dayanm ( Rm )
54

Rm
ekme dayanm noktasna kadar

malzeme homojen uzar.
Kopma
Bu noktadan sonra kesiti daralarak

(boyun verme) kopar.
55

Rm
Hesaplarda akma dayanm kadar

fazla olmamasna ramen kullanlr.
ekme dayanm, gevrek
Kopma malzemeler iin dayanm snrdr.
elik malzemeler baz standartlarda ekme
dayanm deerleri ile adlandrlrlar.
S220 = St37
akma dayanm 220 MPa

ekme dayanm 37 kgf/mm2
olan inaat elii
56

ReH st akma snr
ReH
ReL
ReL: Alt akma snr
Gerilme
Rm
Rm : ekme dayanm
Rm : ekme dayanm
Kopma
Birim ekil deitirme
Rm : ekme dayamm
ReH : st akma snr
ReL : Alt akma snr

57

Gerilme
Rm
Kopma
ReH
ReL
Rm : ekme dayamm
ReH : st akma snr
Birim ekil deitirme
ReL : Alt akma snr

58

Sert eliin - Davran
Kopma
Balangta sreksiz akma gsteren

snek malzemelerde olduu gibi birim
ekil deitirme kuvvetle orantl olarak
uzamaktadr.
Belirli bir noktada dorusallk
bozulmaktadr.
Bu nokta nasl belirlenir?

59

Sert eliin - Davran
Akma noktas gstermeyen

malzemelerde ise belirli bir ekil
deitirmenin (p) meydana geldii
nokta akma snr olarak alnr
Re
Genellikle 0.002 ekil deitirmenin

olduu noktadan elastik blgedeki
doruya paralel izilir.
0.002
Eriyi kestii nokta akma snr olarak

alnr.
60

Sert eliin - Davran
Gerilmenin en byk deeri
Rm
ekme dayanm ( Rm )
61

Sert eliin - Davran
ekme dayanm
Akma dayanm
Kopma dayanm
Elastik limit
Orant snr
0.002
Kopma uzamas
62

Sert eliin - Davran
Orant Snr:
Orant snr gerilmelerin birim

ekil deiimlere orantl
olduu blgenin en byk
gerilme deeridir.
ekme dayanm
Akma dayanm
Kopma dayanm
Elastik limit
Balangtan eriye teet

izilerek, teetten ilk
sapmann grld yerde
orant snr gzlenir.
Orant snr
0.002
Kopma uzamas
lm duyarllna gre
deiir
63

Sert eliin - Davran
Orant Snr:
Bu blgede yaplan lmeler

gstermitir ki boyuna
uzayan ubukta ayn
zamanda bir daralma
grlmektedir.
ekme dayanm
Akma dayanm
Kopma dayanm
Elastik limit
Orant snr
0.002
Kopma uzamas
b
: Poisson Oran.
64

Sert eliin - Davran
Poisson Oran:
ekme dayanm
Akma dayanm
Kopma dayanm
Elastik limit
elik malzemesi iin poisson

oran 0.3 civarndadr.
Basn kuvveti uygulanmas
halinde, rnekte enine
genileme grlr.
Orant snr
0.002
Kopma uzamas
65

Sert eliin - Davran
Elastik Limit:
Kalc ekil deiimi

brakmadan malzemenin
dayanabilecei en fazla
gerilme deeridir.
ekme dayanm
Akma dayanm
Kopma dayanm
Elastik limit
Bu deerin kesin olarak

saptanabilmesi iin rnein
pe pee devaml yklenip
boaltlmas gerekir.
Orant snr
0.002
Kopma uzamas
66

Sert eliin - Davran
Akma Dayanm:
Malzemenin kalc ekil

deiimi yapmaya balad
gerilme deerine akma
dayanm denir.
ekme dayanm
Akma dayanm
Kopma dayanm
Elastik limit
Orant snr
0.002
Kopma uzamas
67

Sert eliin - Davran
Kopma Dayanm:
Krlma (kopma) annda

uygulanan ykn orijinal
alana blnmesi ile bulunan
gerilmedir.
ekme dayanm
Akma dayanm
Kopma dayanm
Elastik limit
Orant snr
0.002
Kopma uzamas
Kopma dayanm, ekme

dayanmndan kk
grlmesine ramen bu
kesit daralmas olay
sonucu olduundan
gerekte durum byle
deildir.
68

elikte ekil deitirme sertlemesi (dayanm arttrma yntemi)
ekme deneyi srasnda

elastik blgede kuvvet
braklrsa; malzeme ilk
haline ayn doru
zerinden geri dner.
Malzeme zerinde kalc

deformasyon kalmaz.
69

Ancak plastik
deformasyon blgesinde
kuvvet braklrsa;
malzeme kuvvetin
brakld noktadan elastik
doruya paralel ekilde
geri dner.
Apsisi kestii nokta kadar

malzeme zerinde kalc
deformasyon kalr.
70

Bir defa ekilen

metalin ekme
diyagram
1 kadar ekilip
sonra tekrar
ekilen metalin
ekme diyagram
2 kadar ekilip
sonra tekrar
ekilen metalin
ekme diyagram
3 kadar ekilip
sonra tekrar
ekilen metalin
ekme diyagram71

Metale akma snrnn zerinde gerilme

uygulanmas durumunda dislokasyon younluu
artar, dayanm deerleri artar, sneklilii azalr.
ekme ileminin tekrarlanmas durumunda

dislokasyon younluunun artmas devam
edecei iin dayanm deerlerindeki art ve
sneklilik deerindeki azal devam edecektir.
Ancak bu ilemlerin tekrarlan esnasnda yle bir
noktaya gelinir ki; Metal bu gerilmenin zerinde
plastik ekil deiimine uratlamaz.
3 kadar ekilip
sonra tekrar
ekilen metalin
ekme diyagram72

Enerji Yutabilme kapasitesi
Bir metalik malzemenin kopmadan

enerji yutabilme yeteneini o
malzemenin ekme altnda
gerilme - ekil deiimi erisinin
altnda kalan alan temsil edebilir
Boyutlar (cm/cm x kg/cm2)=(kg.cm/cm3) olur.

Burada kg.cm enerji veya yaplan itir.
Bu nedenle enerji yutabilme kapasitesi birim hacme
den i olmaktadr.
73

Dktilite (sneklik)
Yk altnda ekil deitirme kapasitesi
Kurun
Bir malzemenin krlmaya kadar

geici ekil deitirme yetenei
Enerji yutabilme yetenei ??
74

Dktilite (sneklik) ve Enerji Yutabilme kapasitesi

Bir malzemenin dayanmnn yksek olmas veya ok dktil
olmas, o malzemenin enerji yutabilme kapasitesinin fazla
olduunu gstermez.
Souk ekillendirilmi sert elik

Yumuak elik
Kurun
rnein, souk ilenmi elik

yksek dayanml, kurun
ok dktil olmalarna karn
ikisi de, fazla enerji yutabilme
yeteneine sahip deildirler.
75

Dktilite (sneklik) ve Enerji Yutabilme kapasitesi

Malzeme ekme dayanm noktasna gelinceye kadar kuvvete
bal olarak ekil deiimi yapar.
Enerji yutabilme kapasitesinin bu limit deerinden sonra
malzeme dayanmn yitirir.
Rm
Malzeme dayanmn yitirinceye

kadar enerji yutma kapasitesi
Toplam enerji
yutma kapasitesi
76

ekme Deneyi Numunesi

Gerek ap (d0)
nceltilmi kesit
nceltilmi,
deney uygulanan
ap
L0: lm Boyu
TS 708
Deneyler, elik ubuklara haddeleme
ilemi sonrasnda herhangi bir
tornalama ilemi yaplmadan
uygulanmaldr.
Yalnzca d = 32 mm ve zerindeki
aplarda tornalanarak deneye tabi
tutulur.
77


Gerek ap (d0)
nceltilmi kesit
nceltilmi,
deney uygulanan
ap
L0: lm Boyu
TS 708
Deneyler, elik ubuklara haddeleme
ilemi sonrasnda herhangi bir
tornalama ilemi yaplmadan
uygulanmaldr.
Yalnzca d = 32 mm ve zerindeki
aplarda, scak haddeleme ilemi
yaplm ubuklar
iin ekme cihaznn kapasitesi
yetersiz ise numuneler d = 28 mm den
daha kk olmamak
zere cihaz kapasitesinin izin verdii
en byk apta tornalanarak deneye
tabi tutulur.
78


Gerek ap (d0)
nceltilmi kesit
nceltilmi,
deney uygulanan
ap
L0: lm Boyu
ekme deneyi numuneleri

hazrlanrken kopma uzamasn
belirlemek iin;
lm boyu numunenin apna bal
olarak
L0= 5d0 veya L0 =10d0 alnr.
Numune ekme deneyine tabi tutulur
Deney sonucunda - erisinin
nemli noktalar ile kopma uzamas
belirlenir.
79

Kopma Uzamas
Numunenin koptuu zaman meydana gelen
uzama miktarnn ilk boya oranna kopma
uzamas denilir
L0
Ls
L K
A
100 %
Lo
(Ls L o )
A
100 %
Lo
80

Kopma Uzamas
Kopma uzamas ve kopma bzlmesi
malzemelerin sneklik zelliklerinin
bir lsdr.
L0
Ls
Kopmadan nce belirli bir uzama

gsteren (baz kaynaklar %5 kopma
uzamas kabul etmektedir)
malzemelere snek malzeme,
gstermeyen malzemelere gevrek
malzeme denilmektedir.
81

Dktilite ve Enerji Yutabilme kapasitesi

Bir malzemenin krlmaya kadar geici ekil
deitirme yeteneine dktilite denir.
Dktilite uzama ve alan azalmasnn
llmesi ile belirlenir.
L0
Ls Malzemenin krlmadan uzayabilmesini
gstermesi asndan, dktilite

mhendislik asndan nem tar.
Metalik malzemelerin ilenebilmesi iin

dktilite zellii istenir.
82

Elastisite modl
Hooke yasas
Young modl
Basn ve ekmede
genellikle eit
Kil, bakr, kurun gibi kolay ekillendirilen,

plastik ekil deiimi yapan malzemelerde,
ok dk bir elastiklik limiti sonunda
malzemede akma grlr.
83

Elastisite modl
Mhendislik asndan, malzemenin ekil

deiimlerine elastik kar koymasn
gsterdiinden, E'nin nemi ok byktr
eliin elastisite modl 2.1 x 105 MPa,

alminyum 'un 0.7 x 105 MPadir.
Bu durumda elik, alminyumdan 3 misli rijittir
veya ayn yk tayan ayn boyutlardaki bir
elik ubuk, bir alminyum ubuun te biri
kadar uzayacaktr.
Bu durum eilme iin de sz konusudur.

84

Elastisite modl
Baz Yap Malzemelerinin Tipik Mekanik zellikleri
Elastisite Modl
(E) MPa
Kayma Modl
(G) MPa
Poisson
Oran
elik
210 000
81 000
0.26
Font
110 000
50 000
0.17
Alminyum
70 000
25 300
0.33
10 000 45 000
4 000 18 000
0.15 0.22
Malzeme
Beton
85

Elastisite modl
Orantllk blgesinde HOOKE yasas geerli olduuna gre
= E. bants geerlidir.
Ancak deiik nedenlerle, deney verileri ile elde edilen deerler
farkllklar gsterebilir.
E.
86

Elastisite modl
Koordinat merkezinden geen ve deney sonularna
gre yerletirilen noktalardan en yakn ekilde geen
dorunun eimi malzemenin elastisite modl
olacaktr.
E.
87

Elastisite modl
E.
i
if
Deneylerde = i olunca,
olarak bulunsun.
Denklemde
= if
yerine
= i
i konulunca
deerini alsn.
i
Enin bilindii varsaymyla bant,
if =E.i
eklinde yazlabilir.
88

Elastisite modl
E.
i
if
Ayn nokta iin deney sonucu ile

bantnn verdii deer arasndaki
farkn karesi,
if
E i
i
Deneylerde bulunan i ve i deerlerine gre
oluturulacak bu kareler toplamnn deeri en az olacak
ekilde E saptanacak olursa, - diyagramn
belirleyen noktalara en yakn bir doru geirilmi olur.
89

Elastisite modl
E.
i
if
Bu farklarn karelerinin toplam

F(E) ile gsterilsin.
FE i E i
Tanmdaki i ve i deerleri deney sonular olduuna gre

sabit deerlerdir. Bu nedenle yukardaki tanmn minimum
olmas E'nin alaca deere baldr.
E'nin F(E)'yi minimum yapan deerini bulmak iin, bu
fonksiyonun E'ye gre trevi alnp sfra eitlenir.
90

Elastisite modl
E.
FE i E i
i
if
F E i 2 i E i E i
2
F
E
2
E
i
i i
i
2
bu ifadenin E'ye gre trevi alnp sfra eitlenince,
F E 2 i i 2 E i 0
2
91

Elastisite modl
- dorusu orijinden gemeyebilir.
Ancak bu deeri kullanarak izilen
Bu durumu gz nne
alarak yalnz orant snr
altndaki deney verilerini
hesaba katarak elastisite
modln hesaplamak
mmkndr.
Eksen kaydrma yaplr.
92

Elastisite modl
Orantllk blgesinde yaplan lm

says n olsun.
Bu n sayda gerilme ve birim ekil
deitirmelerin ortalama deerleri.
ort
ile gsterilsin.
ort
93

Elastisite modl
Koordinat merkezi eksenleri

paralel kalacak ekilde,
ort- ort olan
noktaya tanrsa Hooke

yasas yle yazlabilir :
94

Elastisite modl
if
Deneysel olarak
=i
olunca
deerini alsn.
=i
deeri yukardaki ifadede
yerine konulunca
alsn.
= if
if E i
deerini
95

Elastisite modl
if
if E i
if i
Ayn
deerine
ait
i
dorunun
ordinat
ile
deneyde bulunan ordinatn
farknn karesi
ifadesinde yeni eksen takmnda,

dorunun noktalardan mmkn
olduu
kadar
yaknndan
geebilmesini
salamak
iin,
ordinatlar arasndaki farklarn
karelerinin toplamnn minimum
olmas salanmaldr.
if
96

Elastisite modl
if
if i
Karelerin toplamnn
ifade eden denklem:
if
fadesinde
if E i
Yerine konursa farklarn karesi

aadaki gibi olur.

F E E
i
97

Elastisite modl
if
if i
F E E i i
bu ifadenin E'ye gre trevi

alnp sfra eitlenince,
F E 0
Bu ifadeyi en kk yapan E
deeri bulunur.
98

Elastisite modl
F E E i i
FE E
2E i i 0
FE E i 2E i i i
2
F(E)' 2E i 2 i i 0
2
F(E)' 0 2E i 2 i i 0
2
99

Elastisite modl

2E 2
F(E)' 0 2E i 2 i i 0
2
E

i
100

Elastisite modl
. . . .
E
2
i
. . . .
E
2
i
101

Elastisite modl
n.
. n..
n.
. . . .
E
2
n.
. n . n.. n..
E
2n. n. i . i n..
i
2
i
n.
102

Elastisite modl
En kk kareler yntemine gre

Elastisite modlnn bulunuu
. n..
E
n.
i
Bu yntemle bir dorunun eimi bulunmaktadr.

103

Saysal rnek (1)
L
Veri No
Pi(kgf)
180
11,2
370
16,8
502
19,6
751
26,6
913
36,4
1198
50,4
1400
76,2
1798
84,4
(10-3
mm)
dev !!
Yandaki tabloda 12 mm apl, 12 cm

lm boyundaki bir elik donat
zerinde elastik blgede yaplan ekme
deneyi verileri (uygulanan kuvvet
uzama) bulunmaktadr.
En kk kareler yntemini kullanarak

bu malzemenin elastisite modln
bulunuz.
104

Saysal rnek (2)
Bir elik rneinin ekme deneyi sonucu - diyagram aadaki
ekilde grld gibi koordinatlar verilen doru paralar ile
simgelenmektedir.
NOKTA
NOKTA
ZELL
ABSS
ORDNAT
(kg/mm2)
ORANTI
SINIRI
1,2x10-3
24
AKMA
DAYANIMI
30
EKME
DAYANIMI
230x10-3
44
KOPMA
DAYANIMI
280x10-3
32
105

Saysal rnek (2)
a) Sz konusu rnein elastisite
modln hesaplaynz.
(kgf/mm )
2
44
30
24
32
B
A
(10-3)
230
1.2
apsisi
280
Ordinat
1.2 (10-3)
24
B: Akma dayanm
30
C: ekme dayanm
230 (10-3)
44
D: Kopma Dayanm 280 (10-3)
32
Nokta
A: orant snr
b) %0.2 birim uzama ilkesine gre

akma dayanmna karlk
gelen birim uzama miktarn
hesaplaynz.
c) eliin birim hacmine karlk
gelen enerji yutabilme
kapasitesi hangi limite ularsa
elik rnei dayanmn yitirir?
106

Saysal rnek (2)
(kgf/mm )
2
44
30
24
32
B
A
(10-3)
230
1.2
apsisi
280
Ordinat
1.2 (10-3)
24
B: Akma dayanm
30
C: ekme dayanm
230 (10-3)
44
32
Nokta
A: orant snr
d) Bu elikten yaplm 416 mm

en kesitinde ve 280 cm
uzunluundaki bir ubuk
etkilendii eksenel ekme
kuvveti altnda 350 mm
uzamtr. Bu ubuk ka kgflik
yk altndadr?
e) ubuun 2400 kgflik yk
altndaki kesit boyutlar ne
olmutur?
f) Bu gerilme altndaki poisson
oran nedir?
107

Saysal rnek (2)
(kgf/mm )
2
44
30
24
32
g) 2.4 tonluk kuvvetin yaratt

gerilmenin (37.52 kgf/mm2)
kaldrlmas halinde ubuun
son boyu ne olur?
A
h) P=2.4 t altndaki gerek
gerilme ve gerek birim
(10-3)
uzama nedir?
280
Ordinat
230
1.2
Nokta
apsisi
1.2 (10-3)
24
B: Akma dayanm
30
C: ekme dayanm
230 (10-3)
44
32
A: orant snr
108

Saysal rnek (3)
Orant snr altnda yaplan
deneyler sonucu bir elik
rneinin elastisite modl
saptanmaya allmtr. En
kk kareler yntemiyle
aadaki deney verilerini
kullanarak sz konusu
malzemenin elastisite
modln hesaplaynz.
. n..
E
n.
i
VER NO.
i (kg/mm2)
i x 10-3
1,77
0,10
3,54
0,20
5,30
0,26
7,10
0,36
8,85
0,43
10,60
0,54
12,40
0,60
14,20
0,70
15,92
0,78
10
17,70
0,86
11
19,50
0,96
12
21,30
1,04
13
23,00
1,12
14
24,80
1,20
15
26,60
1,26
16
28,50
1,30
241,06
11,70
109

Saysal rnek (3)
VER NO.
i (kg/mm2)
i x 10-3
i xi x 10-3
i2 x 10-6
1,77
0,10
0,177
0,01
3,54
0,20
0,708
0,04
5,30
0,26
1,378
0,068
7,10
0,36
2,550
0,129
8,85
0,43
3,805
0,185
10,60
0,54
5,724
0,292
12,40
0,60
7,440
0,360
14,20
0,70
9,940
0,490
15,92
0,78
12,402
0,608
10
17,70
0,86
15,222
0,739
11
19,50
0,96
18,720
0,921
12
21,30
1,04
22,152
1,081
13
23,00
1,12
25,760
1,254
14
24,80
1,20
29,760
1,440
15
26,60
1,26
33,516
1,588
16
28,50
1,30
37,050
1,690
241,06
11,70
226,304
10,895
110

BAZI CSMLERN EKME ve BASIN DAYANIMI ZELLKLER
YAPI EL S220
ekme
Dk gerilmelerde Hooke
yasasna uyan bir dorusal
davran gsteren orantllk
blgesi vardr. Sonra bir akma
blgesine girerek bir kesit
daralmas gzlenir.
Bu aamada malzeme i yapsnda

atomlar aras balar kopar ve
kalc (plastik) ekil deiimleri
grlr.
basn
111

YAPI EL S220
ekme
Ardndan komu atomlarla yeni

balar kurarak malzeme yk
tamaya devam eder ve
btnln korur.
Bu blgeye pekleme blgesi
denir. Ykn artm srdrlnce
malzeme boyun vererek kopar.
Yumuak yap eliinde akma
dayanm 220 MPa, ekme
dayanm 370 MPa civarndadr.
basn
112

BRONZ
ekme
basn
elie benzer davran gsterir,

olduka belirgin bir akma
blgesinden sonra kopar.
113

FONT DKME DEMR
Gevrek bir malzeme olduundan,

byk ekil deitirmeler
gstermeden kopar veya ezilir.
ekme
basn
Basn dayanm ekme

dayanmnn drt kat olup, fontun
- davran Hooke yasasna iyi
uymaz.
114

BETON
naat Mhendisliinin ok nemli

olan bu malzemesi de gevrek
davran gsterir.
ekme
basn
ekme dayanm, basn

dayanmnn onda biri
civarndadr. Bu nedenle yaplarda
yalnz basnca altrlr.
115

DOAL TA - MERMER
Bunlar da betona benzer davran

gsterirler.
ekme
basn
ekme dayanmlar basn

dayanmlarnn 1/20 ile 1/40
mertebesindedir.
116

AHAP
Anizotropik bir malzemedir.

Lifler dorultusu ile liflere dik
dorultudaki mekanik zellikleri
farkldr.
ekme
basn
Basn halinde lifler

dorultusundaki dayanm, liflere
dik dorultudakinin yedi kat,
ekme halinde 20-30 katdr.
ekme dayanm, basn
dayanmndan byktr.
117

DER
Daha ok ekme eleman olarak

kullanlr.
ekme
Kark i yaps olan bu cismin

- diyagram artan eimi
nedeniyle ilgintir.
118

Bunlarn dnda, kurun, asfalt, zift, kil gibi

malzemelerin hemen hi bir elastik zellikleri yoktur.
Yk altnda alm olduklar ekilleri, yk kalktktan
sonra da muhafaza eden plastiklerdir.
119

3.3.3. Kesme Deneyi ve Kayma Dayanm
T
B
T
B
Bir eksene gre birbirine zt ve

aralarnda ok kk uzaklk
bulunan iki kuvvetin malzemeye
etkimesi sonucu malzemede
kesme gerilmeleri ve ekil
deiimleri grlr.
A
120

T
C
Bu deneyde yalnzca alarda

deiiklikler olur. Ayrca saptanmas en
zor ve en az bilinen dayanmdr.
Basit kayma halini deneylerle
gerekletirebilmek ok zordur. nk
eilme, delme ve srtnme etkisini yok
edebilmek olanaksz gibidir.
eitli deney yntemlerinin farkl
sakncalar vardr
121

eitli deney yntemlerinin farkl sakncalar vardr
T
rnek
C
T/2
T/2
122

Bir cisimde ekme ve basn halinde gerilmeler ile birim

ekil deitirmeler arasnda bir orant var ise, byle bir cisim
basit kayma halinde de ayn zellie sahip olabilir.
tan G
Buradaki orantllk sabiti olan G

katsaysna
kayma
modl
denilmektedir.
123

G ve E arasnda da yle bir bant vardr:
E
G
21
Burada, Poisson orandr (Basn ve ekme durumlar iin
orannn eit olduu varsaylmtr).
Baz malzemelerde Elastisite modlleri ekme ve basn
halleri iin eit deildir.
1
1
1
E Eb
124

Kayma modl deerleri, genellikle elastisite modl
deerlerinin % 40' civarndadr.
Kesme deneylerini saf kesme gerilmesi yaratabilmenin
zorluu nedeniyle, kesme gerilmesi durumu burulma
deneyleri ile dolayl olarak gerekletirilir.
x r
BB ' .x

AB
L
B
P
125

3.3.4. Eilme Deneyi ve Eilme Dayanm
126

Laboratuvarda yaplan eilme dayanm belirleme deneyleri
standartlara gre iki grupta toplanabilir:
4 Nokta eilme deneyi

127

P
L/2
P/2
L/3
L/2
L/3
P/2
P/2
+
-
P/2
M
+
PL/6
PL/4
L/3
P/2
P/2
+
PL/6
128

1
M
I
M
A
C
B
D
m
M h
x
I II
I
NI
M
A
C
P
N
B
D
in
z
max
Eilmeden evvelki kesitler kuvvet

uygulandktan sonra da dzlemliini
korur (BERNOUILLE-NAVIER
hipotezi).
Kesitler eilme olutuktan sonra da
kiri eksenine dik kalmaktadrlar.
Q
129

Eilme durumunda ubuk liflerinin boylarnn deimesine sebep olan

gerilmeler ubuk eksenine dik dorultudaki normal gerilmelerdir (ekilde st
liflerde basn alt liflerde ekme). Kiriin eilme neticesinde meydana gelen
ekil deiimlerinin ok kk olmas nedeniyle, eksene paralel liflerin bir
daire yay zerinde olduu kabul edilebilir. Kiri ekseni eilmeden sonra r
yarapna sahip bir daire yay eklini alr
d2y
M
2
EI
dx
I
y max
max
M
.y
Izz
130

P
L/2
L/2
L
P/2
T
+
-
PL/4
P/2
Tekil yklemeli deneylerde aklk

boyunca tek noktada (aklk ortas,
ykleme noktas) maksimum moment
oluur ve o noktada kesme kuvveti de
deer deitirmektedir.
Dolays ile saf eilme durumundan sz
edilemez.
131

P/2
L/3
L/3
P/2
L/3
ki noktadan yklemeli deneylerde

maksimum moment belirli bir aralkta
deer almaktadr.
P/2
T
P/2
+
PL/6
+
PL/6
Bu aralkta kesme kuvveti sfrdr. Bir

baka deyile, salt eilme hali sz
konusudur.
Eilme deneylerinde sadece eilme etkisi
inceleneceinden iki noktadan yklemeli
ikinci deney yntemi daha salkl
sonular vermektedir.
132

rnek ekli ve boyutlarnn mekanik zelliklere etkisi
elik gibi metalik malzemelerde malzeme homojen kabul edilebilir.
Bu yzden kesit alan byse de dayanm (gerilme) deimez.
16
14
12
10 8
rnein yandaki inaat elikleri

S420 eliidir.
Buna gre akma dayanmlar
420 MPadr.
8 iin akma anndaki
Gerilme 420MPa 4200kgf/cm 2

Yk P A 4200 0.5024 3297 kgf
16 iin akma anndaki
Gerilme 420MPa 4200kgf/cm 2

Yk P A 4200 2.009 8438 kgf
50 iin
Yk P 82425 kgf
133

Beton gibi kompozit malzemelerde ise krlma dayanmn en
zayf olduu nokta veya noktalardan balar ve devam eder.
Malzemenin zorlanan kesit alan bydke en zayf nokta
veya blge bulunma olasl ve miktar artar.
Bu yzden malzemenin zorlanan kesit alan bydke
malzemenin dayanm der.
Bir baka deyile; malzemenin boyutlar bydke
dayanm der.
134

RNEK EKL VE BOYUTLARI

STANDART
SLNDR
15X30 cm
h/d ORANI=2.0
15 cm AYRITLI
KP
Daha kk boyutlu
malzemenin basn
dayanm daha byk
olacaktr.
Ayrca rnek kp
olursa dayanm
daha yksek
olacaktr. (narinlik
etkisinden dolay)
135


15 veya 20 cm
AYRITLI KP
BOYUT ETKS :
RNEK : 10 cm
BAIL DAYANIM (%) : 120
15 cm
20 cm
100
90
136


15 veya 20 cm
AYRITLI KP
EKL ETKS :
EKL :
KP
PRZMA
NARNLK (h/a) : 0.5
1.0
2.0
BAIL DAYANIM (%) : 140-200
100
75-95
PLAK
137

C30/37
kisi de ayn
beton ile retilmi
28 gnlk
Basn dayanm
30 Mpa olan
Standart silindir
28 gnlk
Basn dayanm
37 Mpa olan
15 cm ayrtl kp
138

Ykleme eklinin mekanik zelliklere etkisi
Hangi deney ynteminde eilme dayanm daha dk kar?

Hangi deney yntemi daha gvenilirdir?
3 nokta eilme deneyi ile alnan sonular 4 nokta eilme
deneyindekine gre daha yksektir
139

Yapı Analizi Ve 3 Eksenli Gerilme Durumları Malzemelerin Mekanik Özellikleri

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yapı Analizi Ve 3 Eksenli Gerilme Durumları Malzemelerin Mekanik Özellikleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Dokuz Eyll niversitesi

naat Mhendislii Blm

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

D kuvvetler altnda dengede

Bu cisim hayali bir CC kesiti ile K ve L paralarna ayrlsn

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

F kuvveti kesite dik normal N ve kesit yzeyine teet T

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

POZTF KAYMA VE NORMAL GERLMELER

Kesme gerilmeleri iin ise

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

Gerilme bir, iki ve eksenli olmak zere

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

Basit ekme hali (kablo)

A0= kesit alan (ykszken)

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

Uygulamada yap elemanlar daha ok iki veya

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

bnyede geen karmak olaylarn fizik yasalarn

Tarih boyunca bir ok varsaym, geerlilii deneylerle

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

Sz konusu varsaymlarn ayr ayr incelenmesi ileri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

Elastik (geri dnml deformasyon)

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

Plastik (kalc defromasyon)!

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

lm teknikleri ve ekil deiimi-gerilme ilikilerinin deneysel

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

Ayrca betonarme gibi beton ve eliin ortaklaa alt

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

Dik a olan ADC as,

Bu a genel olarak kktr ve radyan cinsinden

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

Basit mukavemet durumlar:

Cismin zorlanma eklinin bilinmesi

darbe titreim gibi

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

Ykleme erevesine -ykseklii ayarlanabilir bir st tabla ile

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

3. Malzemelerin Mekanik zellikleri

ekme deneyi silindirik veya prizmatik ubuklara eksen