Professional Documents
Culture Documents
Lý thuyết xác suất thống kê
Lý thuyết xác suất thống kê
------- -------
SCH HNG DN HC TP
L THUYT
XC SUT V THNG K TON
Bin son : Ts. L B LONG
Lu hnh ni b
H NI - 2006
LI NI U
L thuyt xc sut thng k l mt b phn ca ton hc, nghin cu cc hin tng ngu
nhin v ng dng chng vo thc t. Ta c th hiu hin tng ngu nhin l hin tng khng
th ni trc n xy ra hay khng xy ra khi thc hin mt ln quan st. Tuy nhin, nu tin hnh
quan st kh nhiu ln mt hin tng ngu nhin trong cc php th nh nhau, ta c th rt ra
c nhng kt lun khoa hc v hin tng ny.
L thuyt xc sut cng l c s nghin cu Thng k - mn hc nghin cu cc cc
phng php thu thp thng tin chn mu, x l thng tin, nhm rt ra cc kt lun hoc quyt
nh cn thit. Ngy nay, vi s h tr tch cc ca my tnh in t v cng ngh thng tin, l
thuyt xc sut thng k ngy cng c ng dng rng ri v hiu qu trong mi lnh vc khoa
hc t nhin v x hi. Chnh v vy l thuyt xc sut thng k c ging dy cho hu ht cc
nhm ngnh i hc.
C nhiu sch gio khoa v ti liu chuyn kho vit v l thuyt xc sut thng k. Tuy
nhin, vi phng thc o to t xa c nhng c th ring, i hi hc vin phi lm vic c
lp nhiu hn, v vy cn phi c ti liu hng dn hc tp ca tng mn hc thch hp cho i
tng ny. Tp ti liu Hng dn hc mn ton xc sut thng k ny c bin son cng
nhm mc ch trn.
Tp ti liu Hng dn hc mn L thuyt xc sut v thng k ton c bin son theo
chng trnh qui nh ca Hc vin Cng ngh Bu Chnh Vin Thng dnh cho h i hc
chuyn ngnh Qun tr kinh doanh. Ni dung ca cun sch bm st cc gio trnh ca cc trng
i hc khi kinh t v theo kinh nghim ging dy nhiu nm ca tc gi. Chnh v th, gio trnh
ny cng c th dng lm ti liu hc tp, ti liu tham kho cho sinh vin ca cc trng i hc
v cao ng khi kinh t.
Gio trnh gm 8 chng tng ng vi 4 n v hc trnh (60 tit):
Chng I: Bin c ngu nhin v xc sut.
Chng II: Bin ngu nhin v quy lut phn b xc sut.
Chng III: Mt s quy lut phn b xc sut quan trng.
Chng IV: Bin ngu nhin hai chiu.
Chng V: Lut s ln.
Chng VI: C s l thuyt mu.
Chng VII: c lng cc tham s ca bin ngu nhin.
Chng VIII: Kim nh gi thit thng k.
3
H Ni, u nm 2006.
TC GI
Cc tnh cht ca xc sut: cng thc cng v cng thc nhn xc sut, xc sut ca
bin c i.
Xc sut c iu kin, cng thc nhn trong trng hp khng c lp. Cng thc
xc sut y v nh l Bayes.
Khi nm vng cc kin thc v i s tp hp nh: hp, giao tp hp, tp con hc vin s
d dng trong vic tip thu, biu din hoc m t cc bin c.
tnh xc sut cc bin c theo phng php c in i hi phi tnh s cc trng hp
thun li i vi bin c v s cc trng hp c th. V vy hc vin cn nm vng cc phng
php m - gii tch t hp ( c hc lp 12). Tuy nhin thun li cho ngi hc chng
ti s nhc li cc kt qu chnh trong mc 3.
Mt trong nhng kh khn ca bi ton xc sut l xc nh c bin c v s dng ng
cc cng thc thch hp. Bng cch tham kho cc v d v gii nhiu bi tp s rn luyn tt k
nng ny.
5
NI DUNG
1.1. PHP TH V BIN C
1.1.1. Php th (Experiment)
Trong thc t ta thng gp nhiu th nghim, quan st m cc kt qu ca n khng th d
bo trc c. Ta gi chng l cc php th ngu nhin.
Php th ngu nhin thng c k hiu bi ch C . Tuy khng bit kt qu s xy ra nh
th no, nhng ta c th lit k c hoc biu din tt c cc kt qu ca php th C . Mi kt
qu ca php th C c gi l mt bin c s cp. Tp hp tt c cc bin c s cp ca php
th c gi l khng gian mu, k hiu .
V d 1.1:
Php th tung ng xu c khng gian mu l = {S, N } .
Vi php th tung xc xc, cc bin c s cp c th xem l s cc nt trn mi mt xut
hin. Vy = {1, 2, 3, 4, 5, 6} .
Php th tung ng thi 2 ng xu c khng gian mu l:
= {( S , S ), ( S , N ), ( N , S ), ( N , N )}.
Ch rng bn cht ca cc bin c s cp khng c vai tr c bit g trong l thuyt xc
sut. Chng hn c th xem khng gian mu ca php th tung ng tin l = {0, 1}, trong 0
l bin c s cp ch mt sp xut hin v 1 ch mt nga xut hin.
1.2.1. Bin c (Event)
Vi php th C ta thng xt cc bin c (cn gi l s kin) m vic xy ra hay khng
xy ra hon ton c xc nh bi kt qu ca C . Cc bin c ngu nhin c k hiu bng cc
ch in hoa A, B, C, Mi kt qu ca C c gi l kt qu thun li cho bin c A nu A
xy ra khi kt qu ca C l .
V d 1.2: Nu gi A l bin c s nt xut hin l chn trong php th tung xc xc v
d 1.1 th A c cc kt qu thun li l 2, 4, 6.
Tung hai ng xu, bin c xut hin mt mt sp mt mt nga (xin m dng) c cc kt
qu thun li l ( S , N ) ; ( N , S ) .
Nh vy mi bin c A c ng nht vi mt tp con ca khng gian mu bao gm
cc kt qu thun li i vi A .
Mi bin c ch c th xy ra khi mt php th c thc hin, ngha l gn vi khng gian
mu no . C hai bin c c bit sau:
Bin c chc chn: l bin c lun lun xy ra khi thc hin php th, bin c ny trng
vi khng gian mu .
6
P(A) =
s trng hp thun li i vi A
s trng hp c th
(1.1)
P( A) =
A
s phn t ca A
=
s phn t ca
(1.1)
V d 1.3: Bin c A xut hin mt chn trong php th gieo con xc xc v d 1.1 c 3
trng hp thun li ( A = 3 ) v 6 trng hp c th ( = 6 ). Vy P ( A) =
3 1
= .
6 2
Ank =
n!
(n k )!
(1.2)
1.3.2.5. T hp
Chn ng thi k phn t ca tp n phn t ta c mt t hp chp k ca n phn t.
Cng c th xem mt t hp chp k ca n phn t l mt tp con k phn t ca tp n phn t.
Hai chnh hp n chp k l khc nhau nu:
c t nht 1 phn t ca chnh hp ny khng c trong chnh hp kia.
cc phn t u nh nhau nhng th t khc nhau.
Do vi mi t hp chp k ca n phn t c k! chnh hp tng ng. Mt khc hai
chnh hp khc nhau ng vi hai t hp khc nhau l khc nhau.
Vy s cc t hp chp k ca n phn t l
Ank
k
Cn =
=
k!
n!
k!( n k )!
(1.3)
10
.
36
1. Do P( A) =
1
.
90
f n ( A) =
k n ( A)
n
P ( A) = lim f n ( A)
(1.4)
10
Ai . Bin c ny xy ra khi c
i =1
Ai . Bin c ny xy ra khi tt
i =1
Ai = .
i =1
c bit vi mi bin c A , h A, A l h y .
V d 1.9: Mt nh my c ba phn xng sn xut ra cng mt loi sn phm. Gi s rng
mi sn phm ca nh my ch do mt trong ba phn xng ny sn xut. Chn ngu nhin mt
sn phm, gi A1 , A2 , A3 ln lt l bin c sn phm c chn do phn xng th nht, th
hai, th ba sn xut. Khi h ba bin c A1 , A2 , A3 l h y .
1.5.7. Tnh c lp ca cc bin c
Hai bin c A v B c gi l c lp vi nhau nu vic xy ra hay khng xy ra bin c
ny khng nh hng ti vic xy ra hay khng xy ra bin c kia.
Tng qut hn cc bin c A1 , A2 , ... , An c gi l c lp nu vic xy ra hay khng xy
ra ca mt nhm bt k k bin c, trong 1 k n , khng lm nh hng ti vic xy ra hay
khng xy ra ca cc bin c cn li.
11
E = AB BC C A .
F = ABC . G = ABC ABC ABC .
iii. Ba bin c A, B, C c lp nhng khng xung khc.
1.6. CC TNH CHT V NH L XC SUT
1.6.1. Cc tnh cht ca xc sut
Cc nh ngha trn ca xc sut tha mn cc tnh cht sau:
1. Vi mi bin c A :
0 P( A) 1 .
(1.5)
P() = 0, P() = 1
(1.6)
P( A B) = P( A) + P( B) .
12
(1.7)
n n
P Ai = P( Ai ) .
i =1 i =1
(1.7)
P( Ai ) = 1
(1.8)
i =1
Nu A, B l hai bin c bt k th
P( A B) = P( A) + P( B) P( AB)
(1.9)
Nu A, B, C l ba bin c bt k th
n
n
P Ai = P ( Ai ) P ( Ai A j ) + P ( Ai A j Ak )
i< j
i< j <k
i =1 i =1
V d 11: Mt l hng c 25% sn phm loi I, 55% sn phm loi II v 20% sn phm loi
III. Sn phm c cho l t cht lng nu thuc loi I hoc loi II. Chn ngu nhin 1 sn
phm tm xc sut sn phm ny t tiu chun cht lng.
Gii: Gi A1 , A2 , A3 ln lt l bin c sn phm c chn thuc loi I, II, III. Ba bin c
ny xung khc tng i mt. P ( A1 ) = 0,25 , P( A2 ) = 0,55 , P( A3 ) = 0,20 . Gi A l bin c sn
phm c chn t tiu chun cht lng. Vy A = A1 A2 .
P( A ) = 1 P( A) .
(1.10)
Nu P( A) > 0 th:
P(B A) =
P( AB)
.
P( A)
(1.11)
( )
( )
11
5
P ( A) = 1 P A = 1 =
.
36
6
Gi B l bin c "tng s nt trn hai con 10 "
Bin c AB c 3 kt qu thun li l (5,6), (6,5), (5,5).
Vy P( AB) =
3
3 11 3
P ( B A) =
= .
36 36 11
36
P( AB) = P( A) P( B) .
(1.12)
(1.13)
14
P ( AB ) = P ( A) P (B A)
(1.14)
(1.15)
3 10 7 6 15 9 207
+
+
=
0,331 .
25 25 25 25 25 25 625
( ) (
) (
P A1 A2 A3 = P A1 P A2 A1 P A3 A1 A2 =
762 1
= .
987 6
P( B ) = P ( Ai ) P ( B Ai )
(1.16)
i =1
P ( Ak B ) =
P ( Ak ) P ( B Ak )
P ( Ak B )
.
= n
P( B)
P( Ai ) P ( B Ai )
(1.17)
i =1
15
1
1
, P(T A B ) = .
7
8
6
1
+ 0,15 = 0,7473
7
8
P(A T A ) =
P ( A) P (T A A)
P (T A )
6
7 = 0,975 .
=
0,7473
0,85
b.
c.
P ( H ) = p, P ( A H ) = , P A H = .
a.
( ) (
P ( A) = P ( H ) P ( A H ) + P H P A H = p + (1 p )(1 ) .
16
b.
c.
P H A =
P HA
( )
P A
)=
p(1 )
.
p (1 ) + (1 p)
( ) (
P ( AH ) + P A H = P ( H ) P ( A H ) + P H P A H = p + (1 p ) .
V d 1.18: Trc khi a sn phm ra th trng ngi ta phng vn ngu nhin 200
khch hng v sn phm v thy c 34 ngi tr li s mua, 97 ngi tr li c th s mua
v 69 ngi tr li khng mua. Kinh nghim cho thy t l khch hng thc s s mua sn
phm tng ng vi nhng cch tr li trn tng ng l 70%, 30% v 1%.
a.
b. Trong s khch hng thc s mua sn phm th c bao nhiu phn trm tr li s
mua.
Gii: Gi A l bin c ngi c phng vn s mua sn phm.
Gi H1 , H 2 , H 3 ln lt l 3 bin c tng ng vi 3 cch tr li ca khch hng c
phng vn:
H 1 - ngi tr li s mua
H 2 - ngi tr li c th mua
34 97 69
,
,
.
200 200 200
P( A) =
34
97
69
0,7 +
0,3 +
0,01 = 0,268
200
200
200
P (H 1 A) =
P( H1 ) P(A H 1 )
P( A)
0,17 0,7
= 0,444 = 44,4% .
0,268
TM TT
Php th
Trong thc t ta thng gp nhiu th nghim, quan st m cc kt qu ca n khng th d
bo trc c. Ta gi chng l cc php th ngu nhin. Mi kt qu ca php th C c gi
l mt bin c s cp. Tp hp tt c cc bin c s cp ca php th c gi l khng gian mu,
k hiu .
Bin c
Mi bin c A c ng nht vi mt tp con ca khng gian mu bao gm cc kt
qu thun li i vi A .
Xc sut
Xc sut ca mt bin c l mt con s c trng kh nng khch quan xut hin bin c
khi thc hin php th.
nh ngha c in v xc sut
Xc sut ca bin c A l P( A) =
s trng hp thun li i vi A
s trng hp c th
k n ( A)
n
Bin c tch
Ai
cng xy ra.
Bin c xung khc
Hai bin s A, B gi l xung khc nu AB l bin c khng th.
H y cc bin c
Dy cc bin c A1 , A2 , ... , An c gi l mt h y cc bin c nu chng xung khc
tng i mt v tng ca chng l bin c chc chc.
Tnh c lp ca cc bin c
Hai bin c A v B c gi l c lp vi nhau nu vic xy ra hay khng xy ra bin c
ny khng nh hng ti vic xy ra hay khng xy ra bin c kia.
Tng qut cc bin c A1 , A2 , ... , An c gi l c lp nu vic xy ra hay khng xy ra
ca mt nhm bt k k bin c, trong 1 k n , khng lm nh hng ti vic xy ra hay
khng xy ra ca cc bin c cn li.
Qui tc cng
Trng hp xung khc: P( A B) = P( A) + P( B) .
n n
P Ai = P ( Ai ) .
i =1 i =1
19
i< j
i< j <k
i =1 i =1
+ ( 1) n1 P ( A1 A2 ... An ) .
P( A ) = 1 P( A) .
Xc sut c iu kin
Xc sut ca bin c B c tnh trong iu kin bit rng bin c A xy ra c gi l
xc sut ca B vi iu kin A , k hiu P (B A) .
Quy tc nhn
Trng hp c lp:
P ( AB ) = P ( A) P (B A) ;
P( B ) = P ( Ai ) P ( B Ai ) .
i =1
P ( Ak B ) =
P ( Ak ) P ( B Ak )
P ( Ak B )
.
= n
P( B)
P( Ai ) P ( B Ai )
i =1
Nguyn l xc sut nh
Nu mt bin c c xc sut rt nh th thc t c th cho rng trong mt php th bin c
s khng xy ra.
Nguyn l xc sut ln
Nu bin c A c xc sut gn bng 1 th trn thc t c th cho rng bin c s xy ra
trong mt php th.
20
CU HI N TP V BI TP
1.1 Ta c th c hai khng gian mu cc bin c s cp cho cng mt php th
ng
Sai
C?
Sai
Sai
1.4 Thng tin lin quan n vic xut hin bin c B lm tng xc sut ca bin c A , tc l
P ( A B ) P ( A) ?
ng
Sai
Sai
Sai
1.7 Xc sut ca tng hai bin c c lp bng tng xc sut ca hai bin c ny.
ng
Sai
Sai
{ }
1.9 H 2 bin c A, A l h y .
ng
Sai
Sai
1.11 Trong mt hm ng 10 chi tit t tiu chun v 5 chi tit l ph phm. Ly ng thi 3 chi
tit. Tnh xc sut:
a) C 3 chi tit ly ra thuc loi t tiu chun.
b) Trong s 3 chi tit ly ra c 2 chi tit t tiu chun.
1.12 Thang my ca mt ta nh 7 tng xut pht t tng mt vi 3 khch. Tm xc sut :
a) Tt c cng ra tng bn.
21
23
GII THIU
Trong chng ny ta kho st cc bin c gn vi cc gi tr no , khi cc gi tr ny thay
i ta c cc bin ngu nhin.
Khi nim bin ngu nhin (cn c gi l i lng ngu nhin) v cc c trng ca
chng l nhng khi nim rt quan trng ca l thuyt xc sut.
i vi bin ngu nhin ta ch quan tm n vn bin ngu nhin ny nhn mt gi tr
no hoc nhn gi tr trong mt khong no vi xc sut bao nhiu. Ni cch khc bin
ngu nhin X c th c kho st thng qua hm phn b xc sut ca n F ( x ) = P { X < x} .
Nh vy khi ta bit qui lut phn b xc sut ca mt bin ngu nhin th ta nm c ton b
thng tin v bin ngu nhin ny.
Khi bin ngu nhin ch nhn cc gi tr ri rc th hm phn b xc sut hon ton c
xc nh bi bng phn b xc sut, l bng ghi cc gi tr m bin ngu nhin nhn vi xc
sut tng ng. Khi bin ngu nhin nhn gi tr lin tc th hm phn b xc sut c xc nh
bi hm mt xc sut.
Cc bin ngu nhin c bit thng gp s c xt trong chng sau.
Ngoi phng php s dng hm phn b xc nh bin ngu nhin, trong nhiu trng
hp bi ton ch i hi cn kho st nhng c trng c bn ca bin ngu nhin.
Cc c trng ca bin ngu nhin c chia thnh hai loi sau:
Cc c trng cho v tr trung tm ca bin ngu nhin nh: K vng, Trung v, Mt.
Cc c trng cho phn tn ca bin ngu nhin nh: Phng sai, lch chun, H
s bin thin, H s bt i xng v H s nhn.
Trong cc bi ton thc t k vng c s dng di dng li nhun k vng cn phng
sai tnh mc ri ro ca quyt nh. Trong k thut lch chun biu din sai s ca php o.
hc tt chng ny hc vin phi nm vng nh ngha xc sut, bin c v cc tnh cht
ca chng.
Cc c trng ca bin ngu nhin c xc nh thng qua tnh tng ca cc s hng no
(trng hp bin ngu nhin ri rc) hoc tnh tch phn xc nh (trng hp bin ngu nhin
lin tc). V vy hc vin cn n tp v tch phn xc nh.
24
NI DUNG
2.1. NH NGHA V PHN LOI BIN NGU NHIN
2.1.1. Khi nim bin ngu nhin
nh ngha 2.1: Bin ngu nhin X l i lng nhn cc gi tr no ph thuc vo
cc yu t ngu nhin.
Ngi ta thng k hiu cc bin ngu nhin bng cc ch in hoa X , Y , Z ,... v cc ch
thng k hiu cc tr s ca chng. V vy vi bin ngu nhin X v vi mi gi tr thc x
th {X < x} l mt bin c ngu nhin.
i vi bin ngu nhin ngi ta ch quan tm xem n nhn mt gi tr no hoc nhn
gi tr trong mt khong no vi mt xc sut bao nhiu.
V d 2.1: Cc i lng sau l bin ngu nhin:
S nt xut hin khi gieo mt con xc xc.
Tui th ca mt thit b ang hot ng.
S khch hng vo mt im phc v trong 1 n v thi gian.
S cuc gi n mt tng i.
Sai s khi o lng mt i lng vt l
2.1.2. Phn loi
Ngi ta phn cc bin ngu nhin thnh hai loi:
Bin ngu nhin ri rc nu n ch nhn mt s hu hn hoc v hn m c cc gi
tr. Ngha l c th lit k cc gi tr thnh mt dy x1 , x 2 , ... .
Bin ngu nhin lin tc nu cc gi tr ca n c th lp y mt hoc mt s cc
khong hu hn hoc v hn v xc sut P{X = a} bng khng vi mi a.
V d 2.2:
Gi X l s nt xut hin khi gieo mt con xc xc th X l bin ngu nhin ri rc
nhn cc gi tr 1, 2,3, 4,5, 6 .
Gi Y l tui th ca mt thit b ang hot ng th Y l bin ngu nhin lin tc nhn
gi tr trong mt khong.
Gi Z l s khch hng vo mt im phc v trong 1 n v thi gian, Z l bin ngu
nhin ri rc nhn cc gi tr 0,1, 2,...
S cuc gi n mt tng i l bin ngu nhin ri rc nhn cc gi tr 0,1, 2,...
25
(2.1)
(2.2)
b. F (x) l hm khng gim, lin tc bn tri. Nu X l bin ngu nhin lin tc th F (x)
l hm lin tc.
c. F ( ) = lim F ( x ) = 0 ; F ( + ) = lim F ( x) = 1 ,
(2.3)
(2.4)
x+
pi = P{X = xi } . pi > 0 v
pi = 1 .
i
X
P
x1
p1
x2
p2
(2.5)
0
F ( x) =
p1 + p2 +
nu
+ pk 1 nu
x x1
xk 1 < x xk , k > 1
(2.6)
{X
26
= x1} , { X = x2 } , ..., { X = xn }
(2.7)
F ( x) = p1 + p2 +
1
nu
+ pk 1 nu
x x1
xk 1 < x xk , 1 < k n
(2.8)
x > xn
nu
P { X = 3} =
C43
3
C10
C63
3
C10
1
.
30
Hm phn b:
th:
C 2C1 15
C1C 2 9
5
, P { X = 1} = 6 4 =
, P { X = 2} = 6 4 =
,
3
3
30
30
30
C10
C10
X
P
5 / 30 15 / 30 9 / 30 1 / 30
0
5 / 30
F ( x) = 20 / 30
29 / 30
nu x 0
nu 0 < x 1
nu 1 < x 2
nu 2 < x 3
nu x > 3
y
30 / 30
29 / 30
20 / 30
5 / 30
x
27
F ( x) =
f (t )dt
(2.9)
F (x)
Tnh cht ca hm mt
a. F ' ( x) = f ( x) ti cc im x m f (x) lin tc.
b.
(2.10)
f ( x) 0 vi mi x ,
(2.11)
c.
f ( x)dx = 1 ,
(2.12)
F ( x) = kx 2
1
28
vi x 0
vi 0 < x 1
vi x > 1
(2.13)
x =1
=k.
f ( x ) = 2 x
0
vi x 0
vi 0 < x 1
vi x > 1
f ( x) = k
2
x
vi x < 1
vi x 1
Hy xc nh:
a) H s k ;
b) Hm phn b F (x) ;
c) Xc sut P{2 < X < 3} ;
d) Xc sut trong 4 php th c lp bin ngu nhin X u khng ly gi tr trong
khong (2, 3) .
Gii:
a) Da vo tnh cht (2.12) ta c:
1=
f ( x)dx =
k a
= k , t k = 1 .
=
dx
lim
x2
a x 1
1
vi x < 1
0
F ( x) = f (t )dt = x 1
vi x 1
x
2 1 1
= .
3 2 6
29
1 5
= .
6 6
Vy xc sut trong 4 php th c lp bin ngu nhin X u khng ly gi tr trong khong
d) Xc sut X khng ly gi tr trong khong (2, 3) trong mt php th bng 1
4
5
(2, 3) bng 0,48 .
6
2.3. CC THAM S C TRNG CA BIN NGU NHIN
2.3.1. K vng ton
2.3.1.1. nh ngha
K vng hoc gi tr trung bnh (average, mean value, expected value) ca bin ngu nhin
X k hiu l E X v c xc nh nh sau:
(i) Nu X ri rc nhn cc gi tr xi vi xc sut tng ng pi = P{X = xi } th
E X = xi pi
(2.14)
EX =
xf ( x)dx
(2.15)
5
15
9
1 6
+ 1 + 2 + 3
= .
30
30
30
30 5
990
+ 10
0,008 0,992
kx 2 (4 x) nu 0 x 4
f ( x) =
0
nu ngc li
Tm hm phn b v tm tui th trung bnh ca loi cn trng trn.
4
Gii: V
(4 x)dx =
64
3
k=
. Hm phn b xc sut
3
64
3
3x 4 x
F ( x) = f (t )dt =
64
3 4
nu
x0
nu 0 < x 4
nu
x>4
4
3
3 4 x 5
3
Tui th trung bnh E X =
=
x
x
dx
x
(
4
)
64 0
64
5
=
0
12
(thng).
5
+ rm xm
= f1x1 + f 2 x2 +
+ rm xm l
ri
l tn sut nhn gi tr xi ca X . Trong trng hp tng qut th tn sut f i c
n
thay bng xc sut pi v ta c cng thc (2.14).
f i =
Trng hp bin ngu nhin lin tc php tnh tng ca gi tr trung bnh c thay bng
php tnh tch phn xc nh, cng thc (2.15).
Khi nim k vng c p dng rng ri trong nhiu lnh vc kinh doanh v qun l di
dng li nhun k vng hay doanh s k vng.
V d 2.9: Gi s mt ca hng sch d nh nhp mt s cun nin gim thng k. Nhu
cu hng nm v loi sch ny c cho trong bng phn b xc sut sau:
Nhu cu j (cun)
Xc sut Pj
20
0,3
21
22
23
0,25 0,18 0,14
24
0,1
25
0,03
31
10 j 7i + 4(i j ) nu j i 6 j 3i nu j i
E ij =
=
nu j > i 3i
nu j > i
10i 7i
Cc gi tr E ij c cho trong bng sau:
Nhu cu
Pj j
i
0,3
0,25
0,18
0,14
0,10
0,03
20
21
22
23
24
25
Lng
20
60
60
60
60
60
60
Hng
21
57
63
63
63
63
63
22
54
60
66
66
66
66
23
51
57
63
69
69
69
24
48
54
60
66
72
72
25
45
51
57
63
69
75
Nhp
Kt qu
S lng nhp i (cun)
20
21
22
23
24
25
Li nhun k vng E i
60
61, 2
60,9
59,52
57,3
54, 48
+ X n ) = E (X1 ) +
+ E (X n )
(2.16)
( xi ) pi nu X ri rc c pi = P X = xi
i
EY =
(x)f(x)dx nu X li n tc c hm mt f ( x)
(2.17)
xi2 pi nu X ri rc
i
2
EX =
x 2 f(x)dx nu X li n tc c hm mt
5) Nu X 1 , ..., X n c lp th E ( X 1
X n ) = E (X1 )
(2.18)
f ( x)
E (X n ).
(2.19)
Y = ( X )
EY = 0
200
400
600
5 / 30 15 / 30 9 / 30 1 / 30
5
15
9
1
+ 200 + 400 + 600
= 240 = 200E X .
30
30
30
30
6
= 780$ .
5
c trong n ln tung. Nh vy X = X i .
i =1
33
Xi
P
Do E X i =
1/ 6 1/ 6 1/ 6 1/ 6 1/ 6 1/ 6
1
(1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 6) = 7
6
2
EX =
7
n.
2
DX = E ( X E X )
(2.20)
DX = E X 2 ( E X )
(2.21)
T cng thc (2.17) th phng sai c th tnh theo cng thc sau:
(i) Nu X ri rc nhn cc gi tr vi xc sut tng ng pi = P{X = xi } th
D X = ( xi E X )2 pi = xi2 pi (E X )2
i
(2.22)
DX =
(x E X )
f ( x)dx =
f ( x )dx (E X )2
(2.23)
64 0
64 5
6
DX = EX 2 (EX )2 =
=
0
32
5
32 12
16
4
X = .
=
5 5
25
5
XA
P
65
67
68
69
70
71
73
D n B
XB
P
66
68
69
70
71
E X A = 69,16%; DX A = 3, 0944 ;
E X B = 68, 72%; DX B = 1,8016 ;
Nh vy nu chn phng n u t sao cho t l thu hi vn k vng cao hn th chn
phng n A, song nu cn chn phng n c ri ro thu hi vn thp hn th chn B.
2.3.2.3. Tnh cht
1) D( aX ) = a 2 D( X ) vi mi hng s a .
(2.24)
2) D( aX + b) = a 2 D( X ) vi mi hng s a, b .
(2.25)
35
D ( a1 X1 +
+ an X n ) = a12 D ( X1 ) +
+ a 2n D ( X n ) .
(2.26)
Ni ring: Nu X , Y c lp v DX , DY hu hn th D ( X Y ) = DX + DY .
V d 2.15: Tung con xc xc n ln c lp nhau. Tm phng sai ca tng s nt xut hin.
n
(2.26) ta c DX = DX i .
i =1
Mt khc E X i =
do DX i =
7
1
91
; E X i2 = 12 + 2 2 + 3 2 + 4 2 + 5 2 + 6 2 = ,
2
6
6
35
91 7 2 35
2 = . Vy DX = n .
12
6 2
12
Hay
(2.27)
Nu F (x) lin tc tng cht th phn v v l nghim duy nht ca phng trnh
F (x) = , ngha l
v = F 1 ( )
Nu X ri rc c phn b:
X
P
x1
p1
x2
p2
m, m [xi , xi +1 ]
v =
xi +1
t Pi = p1 +
(2.27)
+ pi th
nu Pi = < Pi +1
nu Pi < < Pi +1
(2.27)
2.3.3.2.Trung v
Phn v mc 1/2 c gi l median hay trung v ca X , k hiu MedX . Nh vy trung v
l im phn chia phn b xc sut thnh hai phn bng nhau.
36
X
P
Nu X ri rc c phn b:
x1
p1
x2
p2
th
(2.28)
(2.29)
xi0 = Mod X
Nu X lin tc c hm mt f (x)
c = Mod X
20
21
22
23
24
0
0,3
0,55
F ( x) =
0,73
0,87
nu
nu
nu
nu
nu
nu
x 20
20 < x 21
21 < x 22
22 < x 23
23 < x 24
x > 24
T suy ra MedX = 21 .
V d 2.18: Tm MedX v ModX ca bin ngu nhin lin tc X xt trong v d 2.4
Gii: MedX l nghim ca phng trnh F ( x) = x 2 =
Hm mt f ( x) = 2 x
0
1
1
MedX =
.
2
2
vi x 0
vi 0 < x 1 t cc i ti x = 1 , vy ModX = 1 .
vi x > 1
3
x(2 x )
f ( x) = 4
0
vi 0 x 2
nu tri li
vi x 0
0
x3
3
F ( x) = x 2 vi 0 < x 2
3
4
1
vi x > 2
1
x 3 3 x 2 + 2 = 0
. T MedX = 1 .
2
0 < x 2
3
(1 x )
Hm mt f (x) c o hm f ' ( x) = 2
0
vi 0 < x < 2
i du t dng sang
nu tri li
mk = EX k ; k = 1, 2, ...
(2.8)
Moment quy tm cp k
k = E ( X EX )k ; k = 1, 2, ...
(2.9)
3)
H s bt i xng
3 =
4)
H s nhn
4 =
1)
Moment gc cp k
2)
3
3
4
4
vi = DX .
(2.10)
(2.11)
Nhn xt:
m1 = EX , 1 = 0 , 2 = DX .
3 o mc bt i xng ca lut phn b :
Nu 3 < 0 th phn b xc sut v th ca hm mt s lch v bn tri hn.
TM TT
Bin ngu nhin
Bin ngu nhin X l i lng nhn cc gi tr no ph thuc vo cc yu t ngu
nhin, ngha l vi mi gi tr thc x th {X < x} l mt bin c ngu nhin.
Ngi ta phn cc bin ngu nhin thnh hai loi:
Bin ngu nhin ri rc nu n ch nhn mt s hu hn hoc v hn m c cc gi
tr. Ngha l c th lit k cc gi tr thnh mt dy x1 , x 2 , ... .
Bin ngu nhin lin tc nu cc gi tr ca n c th lp y mt hoc mt s cc
khong hu hn hoc v hn v xc sut P{X = a} = 0 vi mi a.
Hm phn b xc sut
Hm phn b xc sut ca bin ngu nhin X l hm s F (x) xc nh vi mi x bi
cng thc: F ( x) = P{X < x}; < x < .
Bng phn b xc sut ca bin ngu nhin ri rc
Gi s bin ngu nhin X ch nhn cc gi tr x1 , x 2 , ... vi xc sut tng ng
pi = P{X = xi } . pi > 0 v
X c dng sau:
X
P
x1
p1
x2
p2
f (t )dt .
K vng
K vng hoc gi tr trung bnh ca bin ngu nhin X c nh ngha v k hiu nh
sau:
39
Nu X
E X = xi p i
i
Nu X lin tc c hm mt f (x) th E X =
xf ( x)dx .
Khi nim k vng c p dng rng ri trong nhiu lnh vc kinh doanh v qun l di
dng li nhun k vng hay doanh s k vng.
Phng sai
Phng sai hay lch bnh phng trung bnh ca bin ngu nhin X l i lng o s
phn tn bnh phng trung bnh ca X xung quanh gi tr trung bnh EX . Phng sai ca X
c k hiu l DX hay var X v nh ngha nh sau: DX = E ( X E X ) .
2
Nu X ri rc c phn b:
X
P
x1
p1
x2
p2
4
4
3
3
vi = DX .
CU HI N TP V BI TP
2.1 Bin ngu nhin lun lun nhn gi tr dng.
ng
Sai
Sai
Sai
Sai
Sai
2.6 K vng ca tng hai bin ngu nhin lun lun bng tng cc k vng ca n.
ng
Sai
2.7 Hai bin ngu nhin c cng k vng s c cng phng sai.
ng
Sai
2.8 Phng sai ca tng hai bin ngu nhin ri rc lun lun bng tng phng sai ca n.
ng
Sai
Sai
Sai
.
41
0, 4
0,3
0,1
0, 2
X1
X2
0,3
0,5
0,2
0,2
0,8
a) Tnh EX 1 ; EX 2 ; DX 1 ; DX 2 .
b) Tnh E( X 1 + X 2 ) v D( X 1 + X 2 ) .
2.14 Cho X 1 , X 2 , X 3 l ba bin ngu nhin c lp c bng phn b xc sut nh sau:
X1
X2
X3
0,6
0,4
0,4
0.6
0,8
0.2
Lp X =
X1 + X 2 + X 3
. Tnh E ( X ) ; D( X ) .
3
42
cos x
nu x ( / 2; / 2 )
f ( x) = 2
0
nu x ( / 2; / 2 )
kx nu 0 x 1
f ( x) = k nu 1 x 4
0 nu tri li
a) Tm k v hm phn b F(x).
b) Tnh k vng EX v phng sai DX .
2.20 Tui th ca mt loi cn trng no l mt bin ngu nhin X (n v l thng) vi hm
mt nh sau:
kx 2 (2 x) nu 0 x 2
f ( x) =
nu tri li
0
a) Tm k .
b) Tnh xc sut cn trng cht trc khi n c mt thng tui.
c) Tm EX , DX .
2.21 Hai x th A v B tp bn. Mi ngi bn hai pht. Xc sut bn trng ch ca A trong mi
ln bn l 0,4; cn ca B l 0,5.
a) Gi X l s pht bn trng ca A tr i s pht bn trng ca B. Tm phn b xc sut
ca X , k vng EX v phng sai DX.
b) Tm phn b xc sut ca Y = X v k vng EY .
2.22 Mt x nghip c hai t vn ti hot ng. Xc sut trong ngy lm vic cc t b hng
tng ng bng 0,1 v 0,2. Gi X l s t b hng trong thi gian lm vic. Lp bng phn
b xc sut, tnh k vng EX v phng sai DX ca X .
2.23 Cho bin ngu nhin lin tc X c hm mt
kx 2 nu 0 x 3
f ( x) =
0 vi x cn li
a) Tm k.
b) Tnh k P { X > 2} . .
c) Tm hm phn b ca X.
43
3
4
2k
2k
3k
k2
k2
k2 + k
a) Xc nh k.
b) Tnh xc sut P { X 5} v P { X < 3} .
c) Tnh k vng EX.
d) Tnh phng sai DX .
2.25 C 5 sn phm trong c 4 chnh phm v 1 ph phm. Ngi ta ly ra ln lt 2 sn phm
(ly khng hon li).
a) Gi X l "s ph phm c th gp phi". Lp bng phn b xc sut ca X.
Tnh k vng EX v phng sai DX.
b) Gi Y l "s chnh phm c th gp phi". Lp h thc cho bit mi quan h gia Y v X.
Tnh k vng EY v phng sai DY.
2.26 Mt nhm c 10 ngi trong c 6 nam v 4 n. Chn ngu nhin ra 3 ngi. Gi X l s
n c trong nhm c chn. Lp bng phn b xc sut ca X. Tnh k vng EX.
2.27 Cho bin ngu nhin lin tc X c hm mt :
kx 2 (1 x) nu 0 x 1
f ( x) =
0 vi x cn li
a) Tm k. Tnh P {0, 4 < X < 0, 6} .
b) Tnh k vng EX.
2.28 kinh doanh c li mt ca hng rau ti cn nhp mi ngy bao nhiu kg? Bit rng 1 kg
rau bn c li 50 ng, khng bn c th l 20 ng. Theo d kin trong 100 ngy th s
c 10 ngy khng bn c kg no, 30 ngy bn c 1000kg/ngy, 45 ngy bn c
2000kg/ngy v15 ngy bn c 3000kg/ngy.
44
GII THIU
Trong chng ny chng ta s kho st mt s quy lut phn b xc sut quan trng:
- Quy lut khng mt A(p).
Quy lut ny thng gp trong cc bi ton xt s xut hin ca bin c A no trong
php th m xc sut xut hin l p . Trong thng k ta xt bin ngu nhin ny di dng tn
sut xut hin bin c A ca tng th, v d t l c tri b phiu cho ng c vin A no , t l
ph phm ca mt l sn phm, t l ny mm ca l ht ging
- Quy lut nh thc
Quy lut ny thng gp trong dy php th Bernoulli, tng ca cc bin ngu nhin c
lp c quy lut khng mt A(p).
- Quy lut Poisson
Quy lut ny thng gp trong bi ton v qu trnh m s xut hin bin c A no : s
cuc gi n mt tng i, s khch hng n 1 im phc v, s tai nn (xe c), s cc s c xy
ra mt a im trong mt khong thi gian xc nh no .
- Quy lut phn b u
Quy lut phn b u trn mt on l quy lut phn b xc sut ca bin ngu nhin lin tc
ng kh nng ly gi tr trong khong . Quy lut phn b u c ng dng rng trong thng k
ton. N c ngha to ln trong cc bi ton s dng phng php phi tham s.
- Quy lut chun
- Quy lut khi bnh phng
- Quy lut Student
- Quy lut Fisher Snedecor.
Phn b chun thng c gp trong cc bi ton v sai s khi o c cc i lng trong
vt l, thin vn ... Trong thc t, nhiu bin ngu nhin tun theo quy lut chun hoc tim cn
chun (nh l gii hn trung tm) chng hn: trng lng, chiu cao ca mt nhm ngi no ,
im thi ca th sinh, nng sut cy trng, mc li sut ca mt cng ty, nhu cu tiu th ca mt
mt hng no ...
45
NI DUNG
3.1. QUY LUT KHNG - MT A(p)
3.1.1. nh ngha
Bin ngu nhin X gi l c phn b xc sut theo quy lut khng mt tham s p nu
; q = 1 p
(3.1)
X l s ln xut hin bin c A trong php th th X l bin ngu nhin ri rc c quy lut
khng mt A( p) .
3.1.2. Cc tham s c trng ca quy lut khng mt A(p)
EX = 0 q + 1 p = p ; EX 2 = 0 2 q + 12 p = p
Nh vy k vng, phng sai v lch chun ca bin ngu nhin X c phn b khng
mt tham s p c cho bi
EX = p ; DX = pq ; X =
pq
(3.2)
Trong thc t quy lut khng mt thng c dng c trng cho cc du hiu
nghin cu c tnh nh tnh trong mi c th ca tng th c du hiu ny hoc khng c du
hiu ny. Chng hn khi mun nghin cu gii tnh ca khch hng ta c th c trng cho gii
tnh bng bin ngu nhin vi 2 gi tr bng 0 (Nam) v bng 1 (N). Trong bi ton bu c nu
c tri no s b phiu cho ng c vin A ta cho nhn gi tr 1, ngc li ta cho nhn gi tr 0.
xc nh t l ph phm ca l hng ta xt bin ngu nhin c quy lut khng - mt, trong sn
phm l ph phm ta cho nhn gi tr 1 v ngc li cho nhn gi tr 0.
46
B (n ; p)
3.2.1. nh ngha
Bin ngu nhin ri rc X nhn cc gi tr 0, 1, ... , n vi xc sut tng ng
P { X = k} = Cnk p k q nk
(3.3)
B (n ; p) .
B (n ; p)
Cn0 p 0 q n
Cn1 pq n1
C nk p k q nk
Cnn p n q 0
(3.4)
Chng minh: H k l tng ca C nk cc bin c xung khc tng i nhn c bng cch
hon v cc ch A v A trong bin c tch sau:
A ... A A ... A
k ln nk ln
Vy Pn (k ; p ) = C nk p k (1 p ) nk .
nh ngha: Nu Pn (m ; p) = max Pn (k ; p ) th m c gi l gi tr chc chn nht ca
0 k n
(n + 1) p 1 m (n + 1) p
(3.5)
Nh vy:
Pmax = Pn (m 1; p) = Pn (m ; p)
(3.6)
1
lg(0,1)
=
= 4,504 . Chn n = 5 .
lg(0,6) 1 = 0,778
Nhn xt:
1. Phn b nh thc
48
A( p) .
B (n1 ; p)
v Y ~
X +Y ~
+ X n ~ B (n ; p)
B (n2 ; p )
(3.7)
th
B (n1 + n2 ; p)
(3.8)
EX = np ; DX = npq ; X = npq
(3.9)
Nu (n + 1) p khng nguyn th
ModX = m tha mn (n + 1) p 1 m (n + 1) p .
(3.10)
(3.10)
P { X = k} = e
gi l c phn b Poisson tham s > 0 , k hiu X ~
k
k!
(3.11)
P ( ) .
45
0,156 .
5!
b) X (1 / 2) ~
c)
EX = ; DX = ; X =
50
(3.12)
1 m0
(3.13)
Nh vy
P (1 + 2 )
(3.14)
Cc quy lut phn b xt trn l cc quy lut phn b quan trng ca bin ngu nhin ri
rc. Sau y ta xt mt vi quy lut phn b ca bin ngu nhin lin tc.
3.4. QUY LUT PHN B U U(a, b)
3.4.1. nh ngha
Bin ngu nhin X c gi l c phn b u trn [a , b] , k hiu X ~ U (a; b) nu hm
mt ca X xc nh bi:
f ( x) = b a
0
nu a x b
(3.15)
nu ngc li
Hm phn b:
nu x < a
0
x a
F ( x) = f (t )dt =
b a
1
x
nu a x b
(3.16)
nu x > b
ngoi [a , b ] .
f (x)
F (x)
1
ba
th hm mt ca phn b u U(a, b)
51
F (x)
1
ba
th ca hm phn b u U(a, b)
(b a ) 2
a+b
EX =
; DX =
2
12
T th ca hm mt (3.15) ta suy ra rng: MedX = EX =
m [a b].
(3.17)
a+b
v ModX = m ,
2
Quy lut phn b u c nhiu ng dng trong thng k ton nh m phng thng k, c
bit trong phng php phi tham s. Trong mt s l thuyt kt lun thng k ngi ta thng
xut pht t quy tc sau y: Nu ta khng bit g v gi tr ca tham s cn c lng th mi gi
tr c th c ca tham s l ng kh nng. iu dn n vic quan nim tham s cn c
lng nh mt bin ngu nhin c quy lut phn b u.
3.5. QUY LUT CHUN N ( ; 2 )
3.5.1. nh ngha
Bin ngu nhin lin tc X c phn b chun N ( ; 2 ) , k hiu X ~ N ( ; 2 ) , nu hm
mt c dng:
52
1
f ( x) =
e
2
( x )2
2 2
; x
(3.18)
t cc i ti x = v c gi tr cc i bng
1
2
. C 2 im un ti x = .
Do khi tng ln th th dch sang phi, cn khi gim th dch sang tri.
Khi tng ln th th s thp xung, cn khi gim th cao ln v nhn hn.
ModX = MedX =
y
<1
=1
>1
x=
x
53
Bng cch tnh cc tch phn suy rng ta c th tnh c k vng v phng sai ca bin
ngu nhin lin tc X ~ N ( ; 2 ) :
E X = ; DX = 2 ; X = D X =
(3.19)
(3.20)
1
( x) =
e
2
x2
2 ;
x
(3.21)
Hm phn b ca N (0 ;1) :
x
t 2
1
( x) = (t )dt =
e 2 dt ; x
(3.22)
y
1
2
(a)
1 (a)
O
th ca hm mt (x)
54
( x) + ( x ) = 1 , ( x ) = 1 ( x ) .
2)
Nu X ~ N (0 ;1) th
(3.23)
1 (1 ) = U .
(3.24)
y
1
2
U 1
Nu X ~ N (0 ;1) th
3)
(3.25)
X
~ N (0 ;1) .
X x
x
T ta c F ( x) = P{X < x} = P
<
.
=
a
a X b
b
P{a < X < b} = P
<
<
.
=
(3.26)
(3.26)
Xc sut ca s sai lch gia bin ngu nhin c quy lut chun X ~ N ( ; 2 ) v k vng
ca n c tnh theo cng thc:
P { X < } = 2 1
(3.27)
55
2400 2100
a) P{X > 2400} = 1
= 1 (1,5) = 1 0,9332 = 0,0668 .
200
1700 2100
2200 2100
P{1700 < X < 2200} =
= (0,5) (2) = 0,6688
200
200
a 2100
a 2100
c) P{X > a} = 1
= 0,97 .
= 0,03
200
200
Tra bng ta c 0,97 = (1,881)
a 2100
= 1,881 a = 2476,2 .
200
P { X < 2 } = 2 ( 2 ) 1 = 0,9544 . Vy
P { 2 < X < + 2 } = 0, 9544
(3.28)
(3.29)
Tng t thay = 3 ta c
( 2 ; + 2 )
U n = X1 + X 2 +
56
U np
< x = ( x)
lim P n
n
npq
Do khi n ln
U np x np
x np
<
P {U n < x} = P n
npq
npq
npq
nh l Moivre-Laplace cho php xp x phn b nh thc
B (n ; p)
(3.30)
vi phn b chun
N (np ; npq) khi n ln (cng thc 3.30). Ngi ta thy rng xp x l tt khi np v nq ln
hn 5 hoc khi npq > 20 .
Nu X ~ B (n ; p) th khi n ln ta c cng thc tnh xp x:
Pn (k ; p ) = P{X = k }
k np
1
=
npq npq
npq
( k np ) 2
2 npq
b np
a np
P {a < X < b}
npq
npq
(3.31)
(3.32)
P3200 (1600;0,5) =
3200!
0,53200 .
1600!1600!
Mt khc nu tnh gn ng ta c: xm =
57
P3200 (1600;0,5)
1
1
(0) =
0, 014 .
3200 0,5 0,5
40
X 1600
b) P 5 2 X 1600 10 2 = P 0, 25
0,5 (0,5) (0, 25) = 0, 09 .
20 2
B (n ; p)
B (n ; p)
vi phn b Poisson
3,5 3,52
P { X 3} = 1 P { X = 0} + P { X = 1} + P { X = 2} = 1 e3,5 1 +
+
1!
2!
X ~ 2 (n) nu hm mt c dng:
x
n / 2 1
x
e2
f ( x ) = 2 n / 2 ( n / 2)
0
+
trong ( x) =
nu x > 0
(3.33)
nu x 0
x 1 t
e dt l hm Gamma.
X i2 = X 12 + X 22 +
+ X n2 ~ 2n
i =1
(3.34)
n1 + n2 bc t do:
X 1 + X 2 ~ 2 (n1 + n2 )
(3.35)
E 2 ( n ) = n ; D 2 ( n ) = 2 n
(3.36)
2
(n) , c nh ngha nh
Gi tr ti hn khi bnh phng n bc t do mc , k hiu
sau, vi 2 ~ 2 (n) :
P 2 > 2 (n) =
(3.37)
2
Bng cc gi tr ti hn
(n) c tnh sn trong bng Ph lc III.
2 (n)
59
2 2
2 t
f (t ) =
1+
, < t < .
n
n(n / 2)
(3.38)
T=
Z
V n
~ T( n )
(3.39)
ET = 0 , DT =
n
n2
(3.40)
(3.41)
f (t )
t 1 (n)
60
t (n)
F ~ F (n1 , n 2 ) , nu hm mt c dng:
n1 2
f ( x) =
x 2
C
n +n
(n + n x ) 1 2 2
2
1
nu x 0
nu x > 0
(3.42)
n + n2 n1 n2
1
n1 2 n2 2
2
.
trong C =
n1 n2
2 2
Ngi ta chng minh c rng nu U ~ 2 (n1 ) , V ~ 2 (n2 ) ; U v V c lp th:
U
F=
n1
~ F (n1 , n2 )
(3.43)
n2
EF =
n2
2n 2 (n + n 2)
, DF = 2 2 1 2 2
n2 2
n1 (n2 2) (n2 4)
(3.44)
(3.45)
TM TT
Quy lut khng mt A(p)
Bin ngu nhin X gi l c phn b xc sut theo quy lut khng mt tham s p nu
61
EX = p ; DX = pq ; X =
pq
; q = 1 p
B (n ; p)
P{X = k } = C nk p k q n k
trong n l s t nhin v 0 < p < 1, q = 1 p , c gi l c phn b nh thc tham s
n, p , k hiu X ~
B (n ; p) .
EX = np ; DX = npq ; X = npq
Dy php th Bernoulli
Dy cc php th lp li, c lp v trong mi php th s xut hin ca bin c A c xc
sut P( A) = p , (0 < p < 1) khng i c gi l dy php th Bernoulli.
Khi m = [(n + 1) p ] th Pn ( m ; p ) = Cnm p m (1 p ) n m t gi tr ln nht. Gi m l gi tr
c kh nng xy ra ln nht ca dy php th Bernoulli.
Nu gi X l s thnh cng trong n php th Bernoulli vi xc sut thnh cng ca mi ln
th l p , theo nh l 3.1 th X c phn b nh thc B (n ; p) .
Nu X 1 , X 2 , ... , X n l cc bin ngu nhin c lp c cng phn b khng mt A(p) th
X = X 1 ,+ X 2 +
+ Xn ~
B (n ; p) .
Phn b Poisson
Bin ngu nhin X nhn cc gi tr k = 0, 1, 2, ... vi xc sut P{X = k } = e
c phn b Poisson tham s > 0 , k hiu X ~
k
k!
gi l
P ( ) .
EX = ; DX = ; X = ; 1 ModX .
Quy lut phn b u U(a, b)
Bin ngu nhin X c gi l c phn b u trn [a , b ] nu hm mt v hm phn b
62
f ( x) = b a
0
EX =
0
x a
F ( x) = f (t )dt =
b a
nu x < a
nu a x b
nu ngc li
nu a x b
nu x > b
a+b
(b a ) 2
a+b
; DX =
; MedX = EX =
v ModX = m , m [a b].
2
12
2
1
2
( x )2
2
e 2 ;
<x < .
Mod X = MedX = EX = ; DX = 2 ; X = DX = .
Phn b chun tc
Phn b chun N (0 ;1) vi k vng bng 0, phng sai bng 1 gi l phn b chun tc.
x2
1
e 2 ; x
Hm mt : ( x) =
2
x
t 2
1
Hm phn b: ( x) = (t )dt =
e 2 dt ; x .
X ~ N ( ; 2 ) th
X
~ N (0 ;1) .
X x
x
<
T P{X < x} = P
.
=
Quy lut khi bnh phng
Bin ngu nhin lin tc X c phn b khi bnh phng n bc t do, k hiu X ~ 2 (n) ,
nu hm mt c dng
63
e
f ( x ) = 2 n / 2 ( n / 2)
nu x > 0
nu x 0
X i2 = X 12 + X 22 +
i =1
+ X n2 ~ 2n
2 2
2 1 + t
, < t < ..
mt c dng: f (t ) =
n
n(n / 2 )
Nu Z ~ N (0;1) , V ~ 2 (n) ; Z v V c lp th T =
Z
V n
~ T( n )
n
. Gi tr ti hn mc ca phn b Student n bc t do k hiu
n2
t (n) tha mn: P{T > t (n)} = .
ET = 0 , DT =
F ~ F (n1 , n 2 ) , nu hm mt c dng:
n1 2
f ( x) =
x 2
C
n +n
(n + n x ) 1 2 2
2
1
nu x 0
nu x > 0
n + n2 n1 n2
1
n1 2 n2 2
2
trong C =
.
n1 n2
2 2
U
Nu U ~
64
2n1
, V ~
2n2
; U v V c lp th F =
n1
n2
~ F (n1 , n2 ) .
EF =
2n 2 (n + n 2)
n2
, DF = 2 2 1 2 2
.
n2 2
n1 (n 2 2) (n2 4)
CU HI N TP V BI TP
3.1 Tng ca n bin ngu nhin c lp phn b theo quy lut khng mt A(p) l mt bin
ngu nhin phn b theo quy lut nh thc B (n ; p) .
ng
Sai
3.2 Tng ca hai bin ngu nhin phn b theo quy lut nh thc bt k lun lun l mt bin
ngu nhin phn b theo quy lut nh thc.
ng
Sai
3.3 Bin ngu nhin phn b theo quy lut Poisson l bin ngu nhin ri rc nn ch nhn mt s
hu hn cc gi tr.
ng
Sai
B (n ; p)
th X ch nhn mt gi
tr ModX = m tha mn (n + 1) p 1 m (n + 1) p .
ng
Sai
3.5 Nu X l bin ngu nhin phn b theo quy lut Poisson tham s >0 th k vng, phng
sai v mt ca X u bng .
ng
Sai
3.6 Nu bin ngu nhin X phn b theo quy lut chun N (; 2 ) th xc sut sai lch gia X
ng
Sai
1 .
X
phn b theo quy
Sai
Sai
3.9 Bin ngu nhin phn b theo quy lut Student ch nhn nhng gi tr dng.
ng
Sai
3.10 Bin ngu nhin lin tc F ~ F (n1 , n 2 ) phn b theo quy lut Fisher-Snedecor vi n1 v n2
bc t do c tnh cht i xng i vi n1 v n2 .
ng
Sai
3.11 Hai kin tng bng bn ngang sc thi u vi nhau. Hi thng 2 trong 4 vn d hn hay
thng 3 trong 6 vn d hn.
3.12 Mt n cng nhn qun l 12 my dt. Xc sut mi my trong khong thi gian T cn
n s chm sc ca n cng nhn l 1/3. Tnh xc sut:
a) Trong khong thi gian T c 4 my cn n s chm sc ca n cng nhn.
b) Trong khong thi gian T c t 3 n 6 my cn n s chm sc ca n cng nhn.
3.13 Trong mt l hng c 800 sn phm loi 1 v 200 sn phm loi 2. Ly ngu nhin ra 5 sn
phm theo phng thc c hon li. Gi X l s sn phm loi 1 ly c.
a)
X tun theo quy lut phn b g? Vit biu thc tng qut ca quy lut.
E( X 1 ) = E( X 2 ) = ... = E( X n ) = ; D( X 1 ) = D( X 2 ) = ... = D( X n ) = 2
68
bit rng X =
1 n
X i v cng tun theo quy lut
n i =1
GII THIU
Khi nim bin ngu nhin hai chiu hay cn gi l vc t ngu nhin hai chiu l trng
hp ring ca bin ngu nhin nhiu chiu bao gm nhiu bin ngu nhin lp thnh mt b c
th t. Mi bin ngu nhin l mt thnh phn ca n.
Tng t bin ngu nhin, quy lut bin ngu nhin nhiu chiu c kho st thng qua
hm phn b. Bin ngu nhin nhiu chiu c cc bin ngu nhin thnh phn ri rc gi l bin
ngu nhin nhiu chiu ri rc. Nu tt c cc bin ngu nhin thnh phn lin tc th bin ngu
nhin nhiu chiu tng ng gi l lin tc. Bin ngu nhin nhiu chiu ri rc c xc nh
bi bng phn b xc sut ng thi, cn bin ngu nhin lin tc c xc nh bi hm mt
xc sut.
Trong chng ny ta ch xt bin ngu nhin hai chiu ri rc.
T bng phn b xc sut ng thi ca bin ngu nhin hai chiu ri rc, da vo cng thc
cng xc sut y ta c th tm c bng phn b xc sut ca hai bin ngu nhin thnh phn.
p dng cng thc tnh xc sut c iu kin suy ra quy lut phn b xc sut c iu kin
ca cc bin ngu nhin thnh phn.
Ngoi cc c trng k vng, phng sai ca hai bin ngu nhin thnh phn, bin ngu
nhin hai chiu ri rc cn c c trng bi hip phng sai v h s tng quan. H s tng
quan o mc ph thuc tuyn tnh ca hai bin ngu nhin thnh phn, h s tng quan cng
gn 1 th mc ph thuc tuyn tnh cng cht. Hai bin ngu nhin thnh phn khng tng
quan th h s tng quan bng 0.
p dng cng thc xc sut c iu kin ta xy dng phn b xc sut c iu kin. T
c th tnh k vng c iu kin ca bin ngu nhin thnh phn ny i vi bin ngu nhin
thnh phn kia v xy dng hm hi quy tng quan.
hc tt chng ny hc vin cn nm vng cc tnh cht c bn ca xc sut, xc sut
c iu kin v phn b xc sut ca bin ngu nhin ri rc.
NI DUNG
1. KHI NIM BIN NGU NHIN NHIU CHIU
Trong cc chng trc ta xt cc bin ngu nhin m gi tr chng nhn c c th biu
din bng mt s, l cc bin ngu nhin mt chiu. Tuy nhin trong thc t c th gp cc i
68
y1
y2
yj
ym
x1
p( x1, y1)
p( x1, y2 )
p ( x1, y j )
p( x1, ym )
p( x1 )
x2
p( x2 , y1 )
p( x2 , y2 )
p ( x2 , y j )
p( x2 , ym )
p( x2 )
p( xi , ym )
p( xi )
xi
p( xi , y1 )
p( xi , y2 )
p ( xi , y j )
xn
p( xn , y1)
p( xn , y2 )
p ( xn , y j )
p( xn , ym )
p( xn )
p( y1 )
p ( y2 )
p( y j )
p( ym )
( X , Y ) nhn gi tr ( xi , y j ) , ngha l:
69
p ( xi , y j ) = P X = xi , Y = y j ,
cc xc sut ny tha mn:
p ( xi , y j ) 0 , i = 1, n , j = 1, m
n m
p ( xi , y j ) = 1
i =1 j =1
(4.1)
p ( y j ) = P Y = y j = P X = xi , Y = y j = p ( xi , y j ) ; j = 1, m
i =1
(4.2)
i =1
p ( xi ) = P{ X = xi } = P X = xi , Y = y j = p( xi , y j ) ; i = 1, n
j =1
(4.3)
j =1
x1
p ( x1 )
y1
p ( y1 )
x2
xi
xn
p( x2 )
p ( xi )
p( xn )
y2
yj
ym
p( y 2 )
p( y j )
p( y m )
70
P{X = 2, Y = 3} =
1
1
2
; P{X = 2, Y = 2} = ; P{X = 1, Y = 2} =
8
8
8
1/8
1/8
2/8
2/8
2/8
4/8
1/8
1/8
2/8
1/8
3/8
3/8
1/8
2/8
4/8
2/8
1/8
3/8
3/8
1/8
2/36
3/36
1/36
1/6
4/36
6/36
2/36
2/6
6/36
9/36
3/36
3/6
2/6
3/6
1/6
} xy ra nhn cc gi tr
x1 , x2 , ..., xn vi
X Y = yj
x1
x2
xi
xn
p ( x1 y j )
p( x2 y j )
p ( xi y j )
p( xn y j )
trong :
p ( xi y j ) =
p ( xi , y j )
p( y j )
; i = 1, n , j = 1, m .
(4.4)
72
Y X = xi
y1
y2
yj
ym
p ( y1 xi )
p ( y 2 xi )
p ( y j xi )
p ( y m xi )
p ( y j xi ) =
p ( xi , y j )
p ( xi )
; i = 1, n , j = 1, m .
(4.5)
T cng thc xc sut c iu kin (4.4)-(4.5) ta c cng thc tnh xc sut ng thi:
p ( xi , y j ) = p ( xi ) p ( y j xi ) = p ( y j ) p ( xi y j ) ; i = 1, n , j = 1, m .
(4.6)
Y X =1
2/4
2/4
p( xi , y j ) = p( xi ) p( y j ) i = 1, n , j = 1, m .
(4.7)
Mt du hiu nhn bit hai bin ngu nhin c lp l bng phn b xc sut ng thi
c tnh cht:
Hai hng bt k t l.
Hai ct bt k t l.
V d 4.5: Hai bin ngu nhin X v Y ca v d 4.2 khng c lp v P{X = 2} =
P{Y = 1} =
2
,
8
3
nhng P{X = 2, Y = 1} = 0 .
8
73
n m
i =1
i =1 j =1
EX = xi p( xi ) = xi p( xi , y j )
m
m n
j =1
j =1 i =1
EY = y j p( y j ) = y j p( xi , y j )
(4.8)
(4.9)
n m
(4.10)
i =1 j =1
m n
DY = EY 2 (EY )2 = y 2j p( xi , y j ) (EY )2
(4.11)
j =1 i =1
cov( X , Y ) = E ( X EX )(Y EY )
(4.12)
cov( X , Y ) = xi y j p( xi , y j ) E X E Y
(4.13)
j =1 i =1
Tnh cht
1)
cov( X , Y ) = E XY EX EY .
2)
cov( X , Y ) = cov(Y , X ) .
3)
cov( X , X ) = DX .
4)
X ,Y =
Tnh cht
1) 1 X ,Y 1 vi mi X , Y .
74
cov( X , Y )
X Y
(4.14)
X ,Y
aX +c,bY + d =
X ,Y
4)
nu ab > 0
nu ab < 0
(4.15)
Y = aX + b , a 0 khi v ch khi
1 nu a > 0
X ,Y =
1 nu a < 0
(4.16)
E(Y X = xi ) = y j p y j xi
j =1
(4.17)
f ( x ) = E (Y X = x )
(4.18)
E ( X Y = y ) = x i p (x i y )
(4.19)
i =1
g ( y ) = E (X Y = y )
(4.20)
75
Y
30
45
70
0,01
0,02
0,05
0,03
0,06
0,10
0,18
0,21
0,15
0,07
0,08
0,04
X Y = 30
E( X Y = 30) = 0
0,01
0,29
0,03
0,29
0,18
0,29
0,07
0,29
1
3
18
7
+ 1
+ 2 + 3
= 2,069 .
29
29
29
29
TM TT
Bin ngu nhin nhiu chiu
76
( X 1 , X 2 , ..., X n )
vi cc thnh phn
X 1 , X 2 , ... , X n l cc bin ngu nhin. Bin ngu nhin n chiu l lin tc hay ri rc nu tt c
cc bin ngu nhin thnh phn X 1 , X 2 , ... , X n l lin tc hay ri rc.
Ta k hiu bin ngu nhin hai chiu l ( X , Y ) , trong X l bin ngu nhin thnh phn
th nht v Y l bin ngu nhin thnh phn th hai.
Bng phn b xc sut ng thi ca bin ngu nhin ri rc hai chiu
Bng phn b xc sut ng thi ca bin ngu nhin ri rc hai chiu ( X , Y ) l bng lit
k tt c cc gi tr ca n v cc xc sut tng ng, trong xi ( i = 1, n ) l cc gi tr c th c
X;
ca thnh phn
yj
p ( xi , y j ) = P X = xi , Y = y j
( j = 1, m ) l cc gi tr c th c ca thnh phn Y :
p ( y j ) = P Y = y j = P X = xi , Y = y j = p( xi , y j ) ; j = 1, m
i =1
i =1
p ( xi ) = P{ X = xi } = P X = xi , Y = y j = p( xi , y j ) ; i = 1, n
j =1
j =1
X Y = yj
x1
x2
xi
xn
p ( x1 y j )
p( x2 y j )
p ( xi y j )
p( xn y j )
p ( xi y j ) =
p ( xi , y j )
p( y j )
; i = 1, n , j = 1, m .
Y X = xi
y1
y2
yj
ym
p ( y1 xi )
p ( y 2 xi )
p ( y j xi )
p ( y m xi )
p ( y j xi ) =
p ( xi , y j )
p ( xi )
; i = 1, n , j = 1, m .
p( xi , y j ) = p( xi ) p( y j ) i = 1, n , j = 1, m .
K vng v phng sai ca cc bin ngu nhin thnh phn
n
n m
i =1
i =1 j =1
EX = xi p( xi ) = xi p( xi , y j )
m
m n
j =1
j =1 i =1
EY = y j p ( y j ) = y j p( xi , y j )
n m
i =1 j =1
m n
DY = EY 2 (EY )2 = y 2j p ( xi , y j ) (EY )2
j =1 i =1
cov( X , Y ) = E ( X EX )(Y EY ) = xi y j p ( xi , y j ) E X E Y .
j =1 i =1
H s tng quan
H s tng quan ca hai bin ngu nhin X , Y k hiu v nh ngha bi cng thc:
X ,Y =
cov( X , Y )
X Y
K vng c iu kin
m
Hm hi quy
78
f ( x ) = E (Y X = x ) .
Hm hi quy ca X i vi Y : g ( y ) = E ( X Y = y ) .
CU HI N TP V BI TP
4.1 Bng phn b xc sut ca X v Y cho php xc nh phn b xc sut ng thi ca
( X ,Y ) .
ng
Sai
4.2 Bng phn b xc sut ng thi ca ( X , Y ) xc nh phn b xc sut ca tng bin ngu
nhin thnh phn X v Y .
ng
Sai
4.3 Nu hai bin ngu nhin X , Y c lp th bng phn b xc sut ca X v Y cho php xc
nh phn b xc sut ng thi ca ( X , Y ) .
ng
Sai
Sai
4.5 Hai bin ngu nhin c hip phng sai bng 0 th c lp.
ng
Sai
Sai
Sai
Sai
Sai
4.10 Nu hip phng sai ca hai bin ngu nhin bng 0 th hai k vng ca chng bng nhau
( cov( X , Y ) = 0 th EX = EY ).
79
Sai
y1
y2
y3
x1
0,18
0,22
0,16
x2
0,08
0,16
0,20
Y
X
1
0
1
1/6
1/6
1/6
1/4
1/8
1/8
Hy xc nh EX , EY , cov( X , Y ) = 0 v X ,Y .
4.13
4/15
1/15
4/15
1/15
2/15
1/15
2/15
Hy xc nh EX , EY , cov( X , Y ) = 0 v X ,Y . X , Y c c lp khng?
4.14 Cho X , Y l hai bin ngu nhin c phn b xc sut ng thi nh sau
0,12
0,15
0,03
0,28
0,35
0,07
0,4
0,3
0,2
0,1
0,1
0,3
0,4
0,15
0,05
0,15
0,20
0,10
0,35
0,05
0,15
26
30
41
50
23
0,05
0,08
0,12
0,04
27
0,09
0,30
0,11
0,21
0,15
0,06
0,25
0,04
0,30
0,10
0,03
0,07
a) Tm . Tnh EX , EY .
b) Tnh cov( X , Y ), ( X , Y ) .
c)
82
X v Y c c lp khng.
Chng V: Lut s ln
NI DUNG
5.1. BT NG THC TRBSP
nh l 5.1: Cho Y l bin ngu nhin khng m c k vng hu hn. Khi vi mi
a > 0 ta c:
P {Y > a}
EY
.
a
Chng minh:
a) Trng hp Y ri rc c tp gi tr V = { y1, y2 ,...} .
t V1 = { yi V , yi a} ; V2 = { yi V , yi > a} . Khi
EY =
yiV
yi P {Y = yi } =
yiV2
82
yiV1
yi P {Y = yi } a
yi P {Y = yi } +
yiV2
yi P {Y = yi }
P {Y = yi } = aP {Y > a} .
yiV2
(5.1)
Chng V: Lut s ln
P {Y > a}
Suy ra
EY
.
a
b) Gi s Y lin tc c hm mt f (x) . Ta c
EY =
Suy ra
xf ( x)dx = xf ( x)dx +
P {Y > a}
xf ( x)dx
xf ( x)dx a
EY
.
a
P { X EX > }
P { X EX } 1
cng vy:
DX
DX
(5.2)
(5.3)
Chng minh: p dng cng thc (5.1) cho bin ngu nhin Y = ( X EX )2 v a = 2 ta c:
P { X EX > } = P Y >
} 2 =
EY
E ( X EX )
DX
1
. Sai s tng cng trong c thng l S = X1 + " + X n
12
(trong n l s khch hng mua hng trong thng). Ta c:
[ 0, 5; 0,5] . Khi
EX i = 0, DX i =
i =1
i =1
ES = EX i = 0, DS = DX i =
n
.
12
Chng V: Lut s ln
P{ S > }
DS
n
12 2
n
12
0, 01 hay
n
= 288, 67 .
12 0, 01
> 0
lim P { X n X > } = 0 .
(5.4)
Nh vy dy cc bin ngu nhin X1, X 2 ,... hi t theo xc sut v bin ngu nhin X th
vi n ln, thc t ta c th coi rng X n khng khc my so vi X .
5.2.2. Lut s ln Trbsp
nh l 5.2: Gi s X1, X 2 ,... l dy cc bin ngu nhin c lp, c cc k vng hu hn
v phng sai u b chn trn bi hng s C ( DX i C; i = 1, 2,... ). Khi :
lim P 1
> = 0
n
n
n
X1 + " + X n
. T gi thit c lp ca dy cc
n
ESn =
EX1 + " + EX n
DX1 + " + DX n C
; DSn =
.
n
n
n2
> 2 0 .
n
n
n
n
84
(5.5)
Chng V: Lut s ln
H qu 1: Gi s X1, X 2 ,... l dy cc bin ngu nhin c lp c cng c k vng v
phng sai u b chn trn bi hng s C ( DX i C; i = 1, 2,... ). Khi :
X1 + " + X n
P
n
n
(5.6)
X1 + " + X n
P
n
n
(5.7)
x1 + " + x106
106
3,500867 3,5 .
k
th C n ln c lp v gi kn l tn s xut hin bin c A trong n php th . f n = n c
n
Chng V: Lut s ln
nh l 5.3: Tn sut f n hi t theo xc sut v xc sut p ca bin c A , ngha l vi
mi > 0 :
lim P{ f n p > } = 0
(5.8)
1 nu A xy ra php th th k
Xk =
0 nu A khng xy ra php th th k
th dy cc bin ngu nhin X1, X 2 ,..., X n c lp c cng phn b khng mt A( p) .
Ta c
X1 + " + X n kn
=
= fn .
n
n
TM TT
Bt ng thc Trbsp
Cho Y l bin ngu nhin khng m c k vng hu hn. Khi vi mi a > 0 ta c:
EY
P{Y > a}
.
a
Nu X l bin ngu nhin c k vng v phng sai hu hn th vi mi > 0 ta c:
P{ X EX > }
DX
v P{ X EX } 1
DX
2
Lut s ln Trbsp
Gi s X1, X 2 ,... l dy cc bin ngu nhin c lp, c cc k vng hu hn v phng
sai u b chn trn bi hng s C ( DX i C; i = 1, 2,... ). Khi :
86
Chng V: Lut s ln
lim P 1
> = 0.
n
n
n
X1 + " + X n
P
.
n
n
Lut s ln Bernoulli
Tn sut xut hin bin c A trong n php th f n hi t theo xc sut v xc sut p ca
CU HI N TP V BI TP
5.1 Lut s ln kt lun v s hi t theo xc sut ca trung bnh cng cc bin ngu nhin c
lp v trung bnh cng ca k vng ca chng nu cc phng sai ca cc bin ngu nhin
ny b chn.
ng
Sai
5.2 Gi s {X n } l dy cc bin ngu nhin c k vng bng nhau v phng sai dn ti 0, khi
dy s hi t theo xc sut n k vng chung ca dy bin ngu nhin trn.
ng
Sai
Sai
Sai
Sai
Sai
Chng V: Lut s ln
5.8 Cho X 1 , X 2 , ... , X 12 l cc bin ngu nhin c lp vi EX i = 16 , DX i = 1 ( i = 1,12 ). S
dng bt ng thc Trbsp tm hai hng s a, b sao cho:
12
P a X i b 0,99 .
i =1
1 1
5.9 Cho X 1 , X 2 , ... , X 10000 l cc bin ngu nhin c lp c phn b u trong on , .
2 2
10000
1
Chng minh rng P X i 500
.
i =1
300
5.10 Gieo mt con xc xc cn i n ln mt cch c lp. Gi S l s ln xut hin mt lc.
n
n
31
.
Chng minh rng P n < S < + n
6
6
36
5.11 Gi s tin in ca mt gia nh phi tr trong 1 thng l mt bin ngu nhin vi trung bnh
16USD v lch tiu chun 1USD. S dng bt ng thc Trbsp, hy xc nh s M nh
nht vi xc sut 0,99 s tin in phi tr trong 1 nm (12 thng) khng vt qu M.
5.12 Cho dy cc bin ngu nhin c lp {X n } xc nh nh sau:
Xn
2n
2n
2 ( 2 n+1)
1 2 2 n
2 ( 2 n+1)
na
Xn
2n
na
1
n
2n 2
Xn
n +1
2n + 1
n
2n + 1
Chng V: Lut s ln
5.16 Phi kim tra bao nhiu chi tit vi xc sut khng nh hn 0,98 c th hy vng rng sai
lch gia tn sut xut hin chi tit tt v xc sut chi tit l tt bng 0,95 s khng vt
qu 0,01.
89
NI DUNG
6.1. KHI NIM V PHNG PHP MU
Nhiu bi ton trong thc t dn n nghin cu mt hay nhiu du hiu nh tnh hoc nh
lng c trng cho cc phn t ca mt tp hp no . Chng hn nu mun iu tra thu nhp
bnh qun ca cc gia nh H Ni th tp hp cn nghin cu l cc h gia nh H Ni, du
hiu nghin cu l thu nhp ca tng h gia nh. Mt doanh nghip mun nghin cu cc khch
hng ca mnh v du hiu nh tnh c th l mc hi lng ca khch hng i vi sn phm
hoc dch v ca doanh nghip, cn du hiu nh lng l s lng sn phm ca doanh nghip
m khch hng c nhu cu c p ng.
89
1
6
1
6
1
6
1
6
1
6
1
6
i = 1, ... , k trong :
x1 <
< xk ; r1 +
+ rk = n .
(6.1)
X
Tn s
92
x1
r1
x2
r2
xk
rk
(6.2)
ri
gi l tn sut ca xi .
n
X
Tn sut
x1
f1
x2
f2
xk
fk
(6.3)
V d 6.2: Ly mt mu ngu nhin kch thc 120 ta c bng phn b thc nghim tn s
v tn sut:
31
34
35
36
38
40
42
44
Tn s
10
20
30
15
10
10
5
20 120
Tn sut 2 / 24 4 / 24 6 / 24 3 / 24 2 / 24 2 / 24 1 / 24 4 / 24 1
6.3.3.3. Hm phn b thc nghim ca mu
Vi mu ngu nhin xc nh bi cng thc (6.1). Hm s xc nh nh sau:
Fn ( x) =
rj
x j <x
; < x < +
(6.4)
2 n nh sau:
n : kch thc mu
k : s khong
9 16
17 32
33 64
65 127
9
93
Kho ng
4,5 9,5
9,5 11,5
Tn s ri
Tn sut f i
rng kho ng li
yi = ri / li
18
58
0,045
0,145
5
2
3,6
29
11,5 13,5
13,5 16,5
62
72
0,155
0,180
2
3
31
24
16,5 19,5
19,5 22,5
57
42
0,1425
0,105
3
3
19
14
22,5 26,5
26,5 36,5
36
55
0,090
0,1375
4
10
9
5,5
Chiu cao yi =
ri
l tn s xut hin trong mt n v khong ca khong c di li .
li
X
Tn s
x1
r1
x2
r2
xk
rk
X
Tn sut
x1
f1
x2
f2
xk
fk
Ni ln lt im c to ( xi , f i ) vi im c to ( xi +1 , f i +1 ) ; i = 1, k 1 ta
94
ri
30
20
15
10
5
31
34
36 38 40
42
44
31
34
36 38 40
42
44
xi
fi
6 / 24
4 / 24
3 / 24
2 / 24
1 / 24
xi
yi =
ri
(i vi t chc tn s), hay
li
fi
(i vi t chc tn sut).
li
95
31
29
24
19
14
9
5,5
3,6
4,5
22,5
26,5
36,5
(13,5 12) 31 + (16,5 13,5) 24 + (19,5 16,5) 19 + (22,5 19,5) 14 + (25 22,5) 9 = 240
Vy c 240 cy c chiu cao t 12m n 25m .
Vi cc du hiu iu tra l nh tnh th ngi ta thng m t cc s liu mu bng biu
hnh bnh xe. l hnh trn c chia thnh nhng gc c din tch t l vi cc tn s tng
ng ca mu.
V d 6.4: Tng kt kt qu hc tp ca sinh vin Hc vin ta trong nm 2005 c s liu
sau:
19%
12%
31%
38%
96
Gioi
Kh
Trung bnh
Yu
T = T ( X 1 , X 2 , ... , X n )
(6.5)
Nh vy thng k T cng l mt bin ngu nhin tun theo mt quy lut phn b xc sut
nht nh v c cc tham s c trng nh k vng ET phng sai DT Mt khc, khi mu
ngu nhin nhn mt gi tr c th w = ( x1 , x2 , ..., xn ) th T cng nhn mt gi tr c th gi l
gi tr quan st c ca thng k:
Tqs = T ( x1 , x2 ,..., xn )
Cc thng k cng vi quy lut phn b xc sut ca chng l c s suy rng cc thng
tin ca mu cho du hiu nghin cu ca tng th.
6.4.2. Mt s thng k c trng ca mu ngu nhin
C hai nhm cha cc s c trng mu:
Cc s c trng cho ta hnh nh v v tr trung tm ca mu, tc l xu th cc s liu
trong mu t tp xung quanh nhng con s no . Chng hn trung bnh mu, trung v mu, mt
mu...
Cc s c trng cho s phn tn ca cc s liu: bin , lch trung bnh, lch
tiu chun v phng sai.
Ta s xem xt mt s thng k c trng mu quan trng sau:
6.4.2.1. Trung bnh mu
Trung bnh mu ca mu ngu nhin W = ( X 1 , X 2 , ..., X n ) ca bin ngu nhin X c
nh ngha v k hiu:
X =
1 n
Xi
n i =1
(6.6)
x =
1 n
xi
n i =1
(6.7)
( )
( )
E X = EX ; D X =
DX
.
n
(6.8)
( )
Se X = X =
DX
n
(6.9)
6.4.2.2. Tng bnh phng cc sai lch v trung bnh ca tng bnh phng cc sai lch (*)
Tng bnh phng cc sai lch gia cc gi tr ca mu v trung bnh mu ca mu ngu
nhin W = ( X 1 , X 2 , ..., X n ) c k hiu v xc nh bi cng thc sau:
n
SS = ( X i X ) 2
(6.10)
i =1
ni = n th:
i =1
SS = ni ( X i X ) 2
(6.11)
i =1
Trung bnh ca tng bnh phng cc sai lch gia cc gi tr ca mu v trung bnh mu
ca mu ngu nhin W = ( X 1 , X 2 , ..., X n ) c k hiu v xc nh bi cng thc sau:
MS =
1 n
1 k
2
hoc
(
X
X
)
MS
=
ni ( X i X ) 2
i
n i =1
n i =1
(6.12)
MS =
( )2
1 k
ni X i X
n i =1
(6.13)
E(MS) =
n 1
DX .
n
(6.14)
Phng sai mu S 2 :
1 k
2
S = MS = ni X i X
n i =1
98
1 k
= ni X i2 X
n i =1
( )2
(6.15)
S2 =
n
1 k
MS =
ni X i X
n 1
n 1 i =1
)2 = n 1 1 ni X i2 n n 1 (X )2
k
(6.15)
i =1
EX = .
1 n
S * = ( X i )2
n i =1
2
(6.16)
ES 2 = DX v ES *2 = DX
(6.17)
S=
1 k
ni X i X
n 1 i =1
)2
(6.18)
6.4.2.5. Tn sut mu
Ta cn nghin cu mt du hiu nghin cu A no m mi c th ca tng th c th c
hoc khng c du hiu A . Nu c th c du hiu A ta cho nhn gi tr 1, trng hp ngc li
ta cho nhn gi tr 0. Lc du hiu nghin cu c th xem l bin ngu nhin X c quy lut
phn b xc sut khng mt A( p) c k vng v phng sai EX = p ; DX = p(1 p) .
Ly mu ngu nhin kch thc n : W = ( X 1 , X 2 , ..., X n ) , trong X 1 , X 2 , ... , X n l cc
bin ngu nhin c lp c cng phn b khng mt A( p) . Tn s xut hin du hiu A ca
mu l:
r = X1 + X 2 +
+ Xn .
(6.19)
Tn sut mu:
f =
r
n
(6.20)
E ( f ) = p ; D( f ) =
p(1 p)
n
(6.21)
Se( f ) =
p (1 p )
n
(6.22)
99
ni x i
x = i =1
k
ni = n
(6.23)
i =1
1 k
s =
ni x i x
n 1 i =1
2
1 k
2
=
ni x i
n 1 i =1
2
k
n
x
i
i
i =1
(6.24)
ui =
xi a
xi = hu i + a x = h u + a ; s x2 = h 2 su2
h
i =1
i =1
i =1
(6.25)
Tht vy: x = ni xi = ni ( h ui + a ) = h ni ui + a = h u + a .
s x2 =
1 k
ni xi x
n 1 i =1
)2 = n 1 1 ni (h ui + a h u a )2 = nh 1 ni (ui u )2 = h 2 su2
k
i =1
i =1
su2
chn a l im gia ca cc gi tr xi .
V d 6.5: Gi tr trung bnh mu v phng sai mu ca mu v d 6.3.
100
xi 20
5
ni ui
ni u i2
2,6
46,8
121,68
10,5
1,9
110,2
209,38
62
12,5
1,5
93
139,5
72
15
72
72
Khong
tn s ni
xi
4,5 9,5
18
9,5 11,5
58
11,5 13,5
13,5 16,5
ui =
16,9 19,5
57
18
0,4
22,8
9,12
19,5 22,5
42
21
0,2
8,4
1,68
22,5 26,5
36
24,5
0,9
32,4
29,16
26,5 36,5
55
31,5
2,3
126,5
290,95
177,5
873,47
400
x = 5 u + 20 = 5
su2 =
177,5
+ 20 = 17,78 .
400
( 177,5)2 = 1,9917
1
873,47
399
400
W = [( X 1 , Y1 ), ( X 2 , Y2 ), ..., ( X n , Yn )]
Gi s thnh phn ( X i , Yi ) nhn gi tr ( xi , yi ) ( i = 1, n ) ta thu c mu c th:
w = [( x1 , y1 ), ( x2 , y 2 ), ..., ( xn , y n )].
Cc gi tr xi ( i = 1, n ) gi l thnh phn X ca mu, cn cc gi tr yi ( i = 1, n ) gi l
thnh phn Y ca mu.
6.5.2. Phng php m t mu ngu nhin hai chiu
Gi s t tng th ta rt ra c mu ngu nhin c th w kch thc n . Ta hy sp xp
cc gi tr thnh phn X v Y ca mu theo th t tng dn:
101
x1 < x2 < ... < xi < ... < xh v y1 < y 2 < ... < y j < ... < y k .
K hiu nij l tn s ca cp gi tr ( xi , y j ) ca mu w , r rng cc tn s nij tha mn
k
h thc
nij = 1 . Lc mu c th
j =1 i =1
nghim sau:
y1
y2
yj
yk
ni*
x1
n11
n12
n1 j
n1k
n1*
x2
n 21
n 22
n2 j
n2 k
n 2*
nik
ni*
xi
ni1
ni 2
nij
xh
nh1
nh 2
n hj
nhk
nh*
n* j
n*1
n*2
n* j
n*k
= n
y j ( j = 1, k ) ca thnh phn Y .
6.5.3. Mt s thng k c trng ca mu ngu nhin hai chiu
T bng phn b thc nghim ca mu ngu nhin hai chiu ta c th rt ra:
1. Bng phn b thc nghim ca thnh phn X :
x1
x2
xi
xh
Tn s
n1*
n 2*
ni*
nh*
)2
Cc thng k c trng ca X :
X =
102
1 h
1 h
2
n
X
;
S
=
i* i X n 1 ni* X i X
n i =1
i =1
(6.26)
y1
y2
yj
yk
Tn s
n*1
n*2
n* j
n*k
Cc thng k c trng ca Y :
Y=
1 k
1 k
2
n
Y
S
=
;
* j j Y n 1 n* j Y j Y
n j =1
j =1
)2
(6.27)
1 i =1 j =1 nij ( X i X )(Y j Y )
r=
n
MS X MSY
(6.28)
W = ( X 1 , X 2 , ..., X n )
Cc bin ngu nhin thnh phn X 1 , X 2 , ... , X n c lp c cng quy lut phn b chun
N (, 2 ) nh X . Theo cng thc (3.20) mi t hp tuyn tnh ca cc bin ngu nhin c phn
b chun l bin ngu nhin c phn b chun. V vy ta c cc kt qu sau:
1. Thng k trung bnh mu:
( )
( )
DX =
2
. Theo cng thc (3.26), bin ngu nhin sau c quy lut chun tc N (0;1)
n
U=
( X ) n
~ N (0;1)
(6.29)
103
i =1
i =1
Xi
cng c lp. Mt
Xi
~ N (0;1) . Do bin ngu nhin sau c phn b Khi bnh phng n
bc t do.
2 =
nS 2
2
n
X
= i
~ 2 ( n)
i =1
(6.30)
(n 1) S 2
2
X X
= i
i =1
n
~ 2 (n 1)
(6.31)
T=
U
2 (n 1)
( X ) n
T=
2 (n 1)
(X ) n
=
~ T(n 1)
S
(n 1) S 2
2 (n 1)
(6.32)
W1 = ( X 11 , X 12 , ... , X 1n1 ) ;
104
W2 = ( X 21 , X 22 , ... , X 2n 2 ) .
) ( ) ( )
E X 1 X 2 = E X 1 E X 2 = 1 2 .
) ( ) ( )
D X1 X 2 = D X1 + D X 2
12 22
=
+
.
n1 n2
U=
( X 1 X 2 ) (1 2 )
12
n1
22
~ N (0;1) .
(6.33)
n2
12 =
(n1 1) S12
12
~ 2 (n1 1) ; 22 =
(n2 1) S 22
22
Do thng k:
2 =
(n1 1) S12
12
(n2 1) S 22
22
~ 2 (n1 + n2 2) .
(6.35)
T=
( X 1 X 2 ) ( 1 2 )
(n1 1) S12 + (n2 1) S 22
n1 + n2 2
1 1
+
n1 n2
~ T(n1 + n2 2) .
(6.36)
T=
( X 1 X 2 ) ( 1 2 )
S12 S 22
+
n1 n2
~ T( k ) .
(6.37)
105
k=
(n1 1)(n2 1)
(n 2 1)C 2 + (n1 1)(1 C ) 2
; C=
S12
n1
S12 S 22
+
n1 n2
12
n1 1
F=
22
n2 1
S12 22
S 22 12
(6.38)
Sn =
X1 +
+ X n n
x
lim P {Sn < x} = ( x)
(6.38)
X +
Vi mi x , lim P 1
n
+ X n np
npq
< x = ( x) .
(6.39)
Gi s trong tng th du hiu nghin cu c th xem nh bin ngu nhin phn b theo
quy lut khng mt. T tng th rt ra mt mu ngu nhin kch thc n :
W = ( X 1 , X 2 , ..., X n )
T cng thc (6.19), (6.20), (6.21) ta bit tn sut mu f =
nh thc vi cc tham s c trng l: E( f ) = p ; D( f ) =
106
X1 +
+ Xn
n
c quy lut
pq
. Do cng thc (6.39) tr thnh:
n
( f p) n
< x = ( x) .
Vi mi x , lim P
n
pq
(6.40)
( f p) n
vi phn b chun tc
pq
N (0;1) khi n ln. Ngi ta thy rng xp x l tt khi np > 5 v nq > 5 hoc npq > 20 .
U=
np > 5
( f p) n
~ N (0;1) khi
hoc npq > 20 .
pq
nq > 5
(6.41)
6.6.4. Trng hp c hai bin ngu nhin gc phn b theo quy lut khng - mt
Gi s ta xt cng mt lc hai tng th trong du hiu nghin cu trong hai tng c
xem nh bin ngu nhin c phn b khng mt vi cc tham s ln lt l p1 v p2 .
T hai tng th ni trn rt ra hai mu ngu nhin c lp kch thc tng ng l n1 v n2 :
p (1 p1 ) p2 (1 p2 )
+
.
E ( f1 f 2 ) = p1 p2 v D ( f1 f 2 ) = 1
n1
n2
Do thng k sau xp x phn b chun tc:
U=
( f1 f 2 ) ( p1 p2 )
p1 (1 p1 ) p2 (1 p2 )
+
n1
n2
~ N (0;1) .
(6.42)
TM TT
Tng th
Ton b tp hp cc phn t ng nht theo mt du hiu nghin cu nh tnh hay nh
lng no c gi l tng th. Vic chn ra t tng th mt tp con no gi l php ly
mu. Tp hp con ny c gi l mt mu.
Mu ngu nhin
Nu trong php ly mu mi c th ca tng th c chn mt cch c lp v c xc
sut c chn nh nhau.
Mu ngu nhin ca du hiu nghin cu X
107
i = 1, ... , k : x1 <
< xk ; r1 +
+ rk = n . f i =
ri
gi l tn sut ca xi .
n
Khi ta c th m t mu ngu nhin trn qua bng phn b tn s thc nghim hoc tn
sut thc nghim ca X
X
Tn s
x1
r1
x2
r2
xk
rk
X
Tn sut
x1
f1
x2
f2
xk
fk
rj
x j <x n
; < x < + .
Ni ln lt im c to ( xi , f i ) vi im c to ( xi +1 , f i +1 ) ; i = 1, k 1 ta
i vi bng phn b ghp lp, ngi ta thng dng t chc biu din: Trn
ri
f
(i vi t chc tn s), hay yi = i (i vi t chc tn sut).
li
li
Thng k
108
T = T ( X 1 , X 2 , ... , X n )
Trung bnh mu
Trung bnh mu ca mu ngu nhin W = ( X 1 , X 2 , ..., X n )
1 n
l: X = X i .
n i =1
Trung bnh ca tng bnh phng cc sai lch gia cc gi tr ca mu v trung bnh mu
MS =
1 n
( X i X )2
n i =1
Phng sai mu
S2 =
1 k
n
MS =
ni X i X
n 1
n 1 i =1
)2 = n 1 1 ni X i2 n n 1 (X )2
k
i =1
1 n
S * = ( X i )2 .
n i =1
2
S=
1 k
ni X i X
n 1 i =1
)2
Tn sut mu
Xt bin ngu nhin gc X c phn b khng mt A( p) . Ly mu ngu nhin kch
thc n : W = ( X 1 , X 2 , ..., X n ) , X 1 , X 2 , ... , X n l cc bin ngu nhin c lp c cng phn b
vi X . Tn s xut hin du hiu A ca mu l: r = X 1 + X 2 +
+ X n . Tn sut mu f =
r
.
n
x=
k
nx
i =1 i i
1
, ni = n ; s 2 =
ni xi x
n
1
i =1
i =1
1 k
=
ni xi2
n 1 i =1
2
k
n
x
i =1 i i
W = [( X 1 , Y1 ), ( X 2 , Y2 ), ..., ( X n , Yn )]
Gi s thnh phn ( X i , Yi ) nhn gi tr ( xi , yi ) ( i = 1, n ) ta thu c mu c th:
w = [( x1 , y1 ), ( x2 , y 2 ), ..., ( xn , y n )].
Phng php m t mu ngu nhin hai chiu
Gi s t tng th rt ra c mu ngu nhin c th w kch thc n . Ta sp xp cc gi
tr thnh phn X v Y ca mu theo th t tng dn:
x1 < x2 < ... < xi < ... < xh v y1 < y 2 < ... < y j < ... < y k .
k
K hiu nij l tn s ca cp gi tr ( xi , y j ) ca mu w ,
nij = 1 .
j =1 i =1
y1
y2
yj
yk
ni*
x1
n11
n12
n1 j
n1k
n1*
x2
n 21
n 22
n2 j
n2 k
n 2*
nik
ni*
xi
ni1
ni 2
nij
110
xh
nh1
nh 2
n hj
nhk
nh*
n* j
n*1
n*2
n* j
n*k
= n
y j ( j = 1, k ) ca thnh phn Y .
Mt s thng k c trng ca mu ngu nhin hai chiu
Bng phn b thc nghim ca thnh phn X :
x1
x2
xi
xh
Tn s
n1*
n 2*
ni*
nh*
1 h
1 h
2
n
X
;
S
=
i* i X n 1 ni* X i X
n i =1
i =1
Cc thng k c trng ca X : X =
)2
Y
Tn s
y1
y2
yj
yk
n*1
n*2
n* j
n*k
1 k
1 k
2
n
Y
S
=
;
* j j Y n 1 n* j Y j Y
n j =1
j =1
Y=
Cc thng k c trng ca Y :
)2
n MS X MSY
U=
( X ) n
~ N (0;1) .
nS 2
2
X
= i
~ 2 ( n) .
i =1
(n 1) S 2
2
X X
= i
i =1
n
~ 2 (n 1) .
111
(X ) n
U
T=
2 (n 1)
(n 1) S 2
2 (n 1)
(X ) n
~ T(n 1) .
S
Trng hp c hai bin ngu nhin gc cng phn b theo quy lut chun:
X1 ~ N ( 1; 12 ) , X 2 ~ N ( 2 ; 22 )
U=
( X 1 X 2 ) (1 2 )
12 22
+
n1 n2
T=
F=
(n1 1) S12
12
~ N (0;1) .
(n2 1) S 22
22
~ 2 (n1 + n2 2) .
( X 1 X 2 ) ( 1 2 )
(n1 1) S12 + (n2 1) S22
n1 + n2 2
12
n1 1
22
n2 1
S12 22
S 22 12
1 1
+
n1 n2
~ T(n1 + n2 2) .
Trng hp bin ngu nhin gc c phn b theo quy lut khng mt:
U=
np > 5
( f p) n
hoc npq > 20 .
~ N (0;1) khi
pq
nq > 5
Trng hp c hai bin ngu nhin gc c phn b theo quy lut khng mt:
Gi s ta xt cng mt lc hai tng th trong du hiu nghin cu trong hai tng c
xem nh bin ngu nhin c phn b khng mt vi cc tham s ln lt l p1 v p2 . Xt
thng k f1 f 2 l hiu hai tn sut mu. Lc nu n1 > 30 v n2 > 30 th:
U=
112
( f1 f 2 ) ( p1 p2 )
p1 (1 p1 ) p2 (1 p2 )
+
n1
n2
~ N (0;1) .
CU HI N TP V BI TP
6.1 Mu ngu nhin kch thc n v du hiu nghin cu X l mt dy gm n bin ngu
nhin X 1 , X 2 , ... , X n c lp cng phn b vi X .
ng
Sai
6.2 T chc dng biu din mu ngu nhin cho di dng bng phn b ghp lp.
ng
Sai
Sai
6.4 Trung bnh mu ca du hiu nghin cu c phn b chun cng c phn b chun.
ng
Sai
Sai
6.6 Phng sai mu ca du hiu nghin cu c phn b chun cng c phn b chun.
ng
Sai
6.7 Nu hai bin ngu nhin gc X 1 , X 2 c phn b chun th thng k hiu ca hai trung bnh
mu X 1 X 2 cng c phn b chun.
ng
Sai
6.8 Khi bc t do ca phn b Student ln hn 30, phn b Student tim cn phn b chun.
ng
Sai
6.9 Khi kch thc mu n1 > 30 v n2 > 30 th thng k hiu hai tn sut mu f1 f 2 ca hai
du hiu nghin cu c quy lut khng mt s xp x phn b chun.
ng
Sai
Sai
xi
ni
21
10
24
20
xi
ni
4
5
25
30
26
15
28
10
32
10
34
5
8
3
12
10
Tui th X (gi )
1010 1030
1030 1050
1050 1070
1070 1090
1090 1110
8
13
25
1110 1130
1130 1150
1150 1170
20
12
10
1170 1190
1190 1210
6
1
n = 100
x v lch chun mu s .
0,5
0,5
lp mu ngu nhin kch thc n = 10 . Tnh xc sut trung bnh mu ca mu ngu nhin ny
nhn gi tr 0,5.
6.17 Gi s bin ngu nhin gc c phn b khng - mt A( p ). Chn mu ngu nhin kch
thc n = 10 . Hy tnh k vng v phng sai ca trung bnh mu.
6.18 Gi s bin ngu nhin gc c phn b chun N (20;1) . Chn mu ngu nhin kch thc
x , s2 , s .
6.20 Theo di thi gian v s ngi hon thnh mt sn phm hai nhm cng nhn ta c bng sau:
Nhm 1
X (pht)
42
44
50
58
60
64
ni (s ngi)
20
10
X (pht)
46
48
51
ni (s ngi)
40
Nhm 2
Tnh
115
( X ) n
2
Quy np thng k:
2 , hai tham s ny cng chnh l trung bnh v phng sai ca tng th.
C hai phng php s dng thng k c lng tham s l c lng im v khong
tin cy:
c lng im l dng thng k c lng mt tham s no theo cc tiu chun:
vng, khng chch, hiu qu. C hai phng php c lng im l phng php mment v
phng php hp l cc i.
116
NI DUNG
7.1. PHNG PHP C LNG IM
Phng php c lng im ch trng dng mt gi tr thay cho gi tr ca tham s
cha bit ca tng th. Thng thng gi tr c chn ny gi tr c th ca mt thng k no
= T ( X 1 , X 2 , ... , X n )
Khi vi mu c th w = ( x1 , x2 , ... , xn ) gi tr c th ca thng k = T ( x1 , x 2 , ... , x n )
l c lng ca .
Cng vi mt mu ngu nhin c th xy dng nhiu thng k khc nhau c lng
cho tham s . V vy ta cn la chn thng k tt nht c lng cho tham s da vo cc
tiu chun sau:
7.1.1. c lng khng chch
Thng k = T ( X 1 , X 2 , ... , X n ) l mt hm ca cc bin ngu nhin X 1 , X 2 , ... , X n nn
cng l mt bin ngu nhin. Do ta c th xt cc c trng ca thng k ny.
nh ngha 7.1: Thng k = T ( X 1 , X 2 , ... , X n ) c gi l c lng khng chch ca
nu vi mi gi tr ca tham s ,
=
E()
(7.1)
()
1
(ln f ( x, ) )
nE
(7.2)
N (, 2 ) .
( )
2
. Mt khc theo (3.18) hm mt ca X
Tht vy theo cng thc (6.8) ta c D X =
n
c dng:
1
f ( x, ) =
e
2
ln f ( x, ) = ln 2
2
( x )2
2 2
( x )2
2 2
ln f ( x, ) x
= 2
( ln f ( X , ) )
n
n
n
X
2
X
X
.
=
=
E
=
D
Vy: nE
(
)
(
)
= nE
4
4
2
2
( )
Nh vy D X =
2
n
mu X l c lng hiu qu ca .
118
lim P < = 1 .
(7.3)
W = ( X 1 , X 2 , ..., X n )
V cc bin ngu nhin X 1 , X 2 , ... , X n c lp nn hm mt ng thi c dng:
L( x1 , x2 , ..., xn , ) = f ( x1 , ) f ( x2 , ) f ( xn , ) .
(7.4)
Hm L( x1 , x2 , ... , xn , ) c gi l hm hp l ca tham s .
Phng php hp l cc i ch trng rng = g ( x1 , x 2 , ... , x n ) c lng tt nht cho
tham s nu: Khi ta xem x1 , ... , xn l tham s cn l bin th hm hp l L( x1 , ... , xn , ) t
cc i ti = g ( x1 , x 2 , ... , x n ) .
Thng k = g ( X 1 , X 2 , ... , X n ) c gi l c lng hp l cc i ca .
119
ln L
= 0
2
ln L < 0
2
(7.5)
Px = p x (1 p)1 x ; x = 0,1
n
Hm hp l L( x1 , x 2 , ... , x n , p ) = p xi (1 p )1 xi . T :
i =1
ln L( x1 , x 2 , ... , x n , p) = ( xi ln p + (1 xi ) ln(1 p) )
i =1
ln L
ln L 1 n
1 n
=0 p=x .
= xi +
( xi 1) ;
p
p i =1
p
1 p i =1
Hn na
2 ln L
p 2
n
< 0 , do c lng hp l cc i ca p l tn sut mu
p(1 p)
1
( 2 ) n
1 n
( x )2
2 i
2
=
1
i
e
.
( xi )2
ln L
nx n ln L
n
=
= + i =1 3
;
2
2
120
1 n
xi x
n i =1
. Ti im ny
a = a( X 1 , X 2 , ..., X n ) , b = b( X 1 , X 2 , ... , X n )
(7.6)
P{a b} =
(7.7)
Trong thc t thng yu cu tin cy kh ln, khi theo nguyn l xc sut ln bin
c {a b} hu nh chc chn s xy ra trong mt php th. Tin hnh mt php th vi mu
tr c th a = a( x1 , x2 , ..., xn ) , b = b( x1 , x2 , ..., xn ) .
Lc c th kt lun l: Qua mu c th vi tin cy tham s ca bin ngu nhin
gc X s nm trong khong [a ; b ] , tc l a b .
7.2.2. Khong tin cy ca k vng ca bin ngu nhin phn b theo quy lut chun
Gi s tng th bin ngu nhin gc X c phn b chun N ( ; 2 ) nhng cha bit tham
s ca n.
T tng th rt ra mt mu ngu nhin kch thc n : W = ( X 1 , X 2 , ..., X n ) , ta tm khong
tin cy ca trong cc trng hp sau.
7.2.2.1. Trng hp phng sai 2 bit
nh l 7.1: Khong tin cy ca tham s vi tin cy c dng:
121
; X + U / 2
X U / 2
n
n
trong : = 1 ; U l gi tr ti hn mc
(7.8)
3.24).
Chng minh: Theo cng thc (6.29) ta c
Mt khc: X U / 2
X + U / 2
(X ) n
~ N (0;1) .
( X ) n
U / 2 .
( X ) n
X + U / 2
=
P X U / 2
P
U
= 1 = .
/
2
n
n
nh ngha 7.5: = U / 2
c gi l chnh xc ca c lng.
2U2 / 2
n
02
(7.9)
V d 7.5: Trng lng ca mt loi sn phm l mt bin ngu nhin phn b theo quy
lut chun vi lch tiu chun 1 gram. Cn th 25 sn phm loi ny ta thu c kt qu:
Trng lng (gram)
18
19
20
21
S SP tng ng
15
Vi tin cy 95%
a) Hy tm khong tin cy ca trng lng trung bnh ca loi sn phm trn.
b) Nu mun chnh xc ca c lng khng vt qu 0,3 th cn cn th t nht bao
nhiu sn phm.
Gii: Gi X l trng lng sn phm, theo gi thit X c phn b chun N (; 2 ) vi
= 1 . Trng lng trung bnh ca sn phm l tham s . Khong tin cy c dng (7.8).
122
Vi tin cy = 0,95
= 0, 025 U = 1,96 .
2
x =
3 18 + 5 19 + 15 20 + 2 21
= 19, 64 .
25
chnh xc ca c lng = U / 2
1
= 0,392 .
25
= 1,96
hay
2U2 / 2 11,962
=
= 42, 68 .
02
0,32
Chn n = 43 .
7.2.2.2. Trng hp phng sai 2 cha bit, kch thc mu n 30
Trong nhiu bi ton thc t, ta khng bit phng sai 2 ca bin ngu nhin gc X
ca tng th. Nhng nu kch thc mu n ln ( n 30 ) ta c th xp x lch chun bi
lch chun mu S (v S 2 l c lng vng khng chch ca 2 ), S c xc nh bi
cng thc (6.18). Mt khc, theo nh l gii hn trung tm th thng k
(X ) n
xp x
S
S
; X + U / 2
X U / 2
n
n
(7.10)
V d 7.6: xc nh chiu cao trung bnh ca cc cy bch n trong khu rng rng
trng bch n, ta tin hnh o ngu nhin 35 cy v c kt qu cho trong bng sau:
ui = xi 8, 25
ni ui
ni ui2
1,5
4,5
7,25
1, 0
10
7,75
0,5
4
2,5
11
8,25
Khong
ni
xi
6,5 7, 0
6,75
7, 0 7,5
7,5 8,0
8, 0 8,5
123
8,5 9, 0
8,75
0,5
2,5
1, 25
9,0 9,5
9,25
1, 0
6,5
15, 25
u =
35
6,5
= 0,1857 x = 8, 25 0,1857 8, 06 .
35
s 2X = sU2 =
1
(6,5)2
15, 25
= 0, 413 s = 0, 64 .
34
35
chnh xc ca c lng = U / 2
0, 64
s
= 1,96
= 0, 21 .
35
n
7,87 8, 29 .
7.2.2.3. Trng hp phng sai 2 cha bit, kch thc mu n < 30
Trong trng hp ny, theo cng thc (6.32) thng k
T=
( X ) n
S
(7.11)
S
S
; X + t / 2 (n 1)
X t / 2 (n 1)
n
n
trong t / 2 (n 1) l gi tr ti hn mc
(7.12)
chnh xc ca c lng:
= t / 2 (n 1)
S
n
(7.13)
124
S t / 2 (n 1)
n
(7.14)
V d 7.7: Nng sut ca mt loi ging mi l mt bin ngu nhin c quy lut phn b chun
= 0, 025 .
3, 4254
S
= 2,131
= 1,885 .
16
n
Vy khong tin cy cho nng sut trung bnh ca loi ging ny tha mn:
169,115 172,885 .
7.2.3. Khong tin cy cho xc sut p ca bin ngu nhin c phn b theo quy lut khng
mt A( p)
Ta cn nghin cu mt du hiu nghin cu A no m mi c th ca tng th c th c
hoc khng c du hiu A . Nu c th c du hiu A ta cho nhn gi tr 1, trng hp ngc li
ta cho nhn gi tr 0. Lc du hiu nghin cu c th xem l bin ngu nhin X c quy lut
phn b xc sut khng mt A( p) c k vng v phng sai EX = p ; DX = p(1 p) .
Ly mu ngu nhin kch thc n : W = ( X1 , X 2 ,..., X n ) , trong X1, X 2 ,..., X n l cc
bin ngu nhin c lp c cng phn b khng mt A( p) .
Theo nh l Moivre-Laplace (6.40) th khi n ln ta c th xp x thng k
U=
( f p) n
vi phn b chun tc N (0;1) .
p(1 p)
Tuy nhin v p cha bit nn cha bit p(1 p) = DX .
Mt khc theo cng thc (6.19), (6.20) v mc 2. ta c tn sut mu f l c lng vng,
f U / 2
f (1 f )
; f + U / 2
n
f (1 f )
(7.15)
Vi iu kin:
nf > 10
n(1 f ) > 10
trong = 1 ; U l gi tr ti hn mc
2
(7.16)
f (1 f )
.
n
n f (1 f ) / 2
0
(7.17)
960
= 0, 6 .
1600
nf = 960 > 10
iu kin
c tha mn.
n(1 f ) = 640 > 10
chnh xc ca c lng = U / 2
f (1 f )
0, 6 0, 4
= 0, 024 .
= 1,96
n
1600
126
W = ( X 1 , X 2 , ..., X n ) .
T=
Chn thng k
2
nS
(7.18)
Theo cng thc (6.30) thng k T c phn b khi bnh phng n bc t do: 2 ( n) . Do
vi tin cy cho trc, vi cp s 1 , 2 sao cho 1 + 2 = 1 c th tm hai gi tr ti
hn ca T mc 1 , 2 l 121 (n) , 22 (n) :
(7.19)
2
< < 2
P 2
= .
11 (n)
2 (n)
(7.20)
;
2 (n) 12 (n)
1
2
Nu 1 = 2 =
(7.21)
nS 2
2
nS
;
2 / 2 (n) 12 / 2 (n)
(7.22)
nS 2
;
+
2 (n)
(7.23)
2
nS
0 ;
12 (n)
(7.24)
V d 7.9: Mc hao ph nguyn liu cho 1 n v sn phm l bin ngu nhin c phn b
chun vi trung bnh l 20 gam. c lng mc phn tn ca mc hao ph ny ngi ta cn
th 25 sn phm v thu c kt qu sau:
Hao ph nguyn liu (gam)
19,5
20,0
20,5
S sn phm tng ng
18
= 0, 05 .
2
tm s ta lp bng sau:
xi
ni
xi
( xi )2
ni ( xi )
19,5
0,5
0,25
1,25
20,0
18
0,0
0,00
0,00
20,5
0,5
0,25
0,50
25
1,75
2 1, 75
s =
= 0, 07 .
25
25 0, 07 25 0, 07
2
37, 65 ; 14, 61 hay 0, 0464 < < 0,1198 .
T=
( n 1) S 2
(7.25)
Theo cng thc (6.31) thng k T c phn b khi bnh phng n 1 bc t do: 2 (n 1) .
Do vi tin cy cho trc, vi cp s 1 , 2 sao cho 1 + 2 = 1 c th tm hai gi
tr ti hn ca T mc 1 , 2 l 121 (n 1) , 22 (n 1) :
(7.26)
(n 1) S 2
(n 1) S 2
<2 < 2
P 2
=.
(
n
1)
(
n
1)
2
11
(7.27)
(n 1) S 2
(n 1) S 2
;
2 (n 1) 12 (n 1)
2
1
Nu 1 = 2 =
(7.28)
(n 1) S 2
(n 1) S 2
; 2
2
(
n
1)
(
n
1)
1 / 2
/2
(7.29)
(n 1) S 2
; +
2
(n 1)
(7.30)
129
(n 1) S 2
0
;
2 (n 1)
1
(7.31)
TM TT
c lng khng chch
= .
Thng k = T ( X 1 , X 2 , ... , X n ) c gi l c lng khng chch ca nu: E()
c lng hiu qu
c lng khng chch c phng sai nh nht so vi mi c lng khng chch khc
c xy dng trn cng mt mu ngu nhin gi l c lng hiu qu.
c lng vng
Thng k = T ( X 1 , X 2 , ... , X n ) c gi l c lng vng ca tham s ca bin ngu
nhin gc X nu = T ( X 1 , X 2 , ... , X n ) hi t theo xc sut n khi n .
c lng hp l cc i
Gi s bit quy lut phn b xc sut ca du hiu nghin cu bin ngu nhin gc X
c hm mt f ( x, ) (hoc c th l biu thc xc sut nu X l bin ngu nhin ri rc). Cn
phi c lng tham s no ca X . T tng th rt ra mt mu ngu nhin kch thc n ,
hm mt ng thi c dng ca mu ngu nhin c dng
L( x1 , x2 , ..., xn , ) = f ( x1 , ) f ( x2 , ) f ( xn , ) .
Hm L( x1 , x2 , ... , xn , ) c gi l hm hp l ca tham s .
Khi ta xem x1 , ..., xn l tham s cn l bin v gi s hm hp l L( x1 , ... , xn , ) t cc
i ti = g ( x1 , x 2 , ... , x n ) .
Thng k = g ( X 1 , X 2 , ... , X n ) c gi l c lng hp l cc i ca .
Khong tin cy
Khong tin cy ca k vng ca bin ngu nhin phn b theo quy lut chun
130
; X + U / 2
X U / 2
, U / 2 l gi tr ti hn mc / 2 ca phn b
n
n
chun tc N (0;1) ; = 1 .
Trng hp phng sai 2 cha bit, n 30 :
S
S
; X + U / 2
X U / 2
.
n
n
S
S
; X + t / 2 (n 1)
X t / 2 (n 1)
,
n
n
trong t / 2 (n 1) l gi tr ti hn mc
Khong tin cy cho xc sut p ca bin ngu nhin c phn b theo quy lut khng
mt A( p) :
f U / 2
f (1 f )
; f + U / 2
n
nf > 10
f (1 f )
Vi iu kin
n
n(1 f ) > 10
trong = 1 ; U l gi tr ti hn mc
2
c lng phng sai ca bin ngu nhin c phn b theo quy lut chun N (; 2 )
Trng hp bit k vng : .
Khong tin cy ca
nS 2
2
nS
, trong cp s
;
vi tin cy c dng: 2
(n) 12 (n)
1
2
131
(n 1) S 2
(n 1) S 2
; 2
, trong
Khong tin cy ca 2 vi tin cy c dng: 2
(n 1) 1 (n 1)
1
2
CU HI N TP V BI TP
7.1 Trung bnh mu l c lng vng v hiu qu ca k vng ca bin ngu nhin gc.
ng
Sai
ln
f
(
x
,
nE
ng
Sai
Sai
7.4 Phng sai mu hiu chnh S 2 l c lng vng khng chch ca phng sai ca bin
ngu nhin gc.
ng
Sai
Sai
Sai
Sai
7.8 Mun tm khong tin cy cho tham s ca bin ngu nhin gc c phn b chun
Sai
nf > 10
A( p ) ta xp x tn sut mu vi quy lut chun nu n ln: iu kin
.
n(1 f ) > 10
ng
Sai
7.10 C th tm kch thc mu cn thit khong tin cy cho tham s p ca bin ngu nhin gc
c phn b khng mt A( p ) tha mn tin cy v chnh xc cho trc.
ng
Sai
n 1
X l c lng khng chch ca .
n
X ( gram)
s sn phm
19 ,5 - 19 , 7 19 ,7 - 19 ,9 19 ,9 - 20 ,1 20 ,1 - 20 ,3
18
Vi tin cy 95% hy c lng hao ph nguyn liu trung bnh cho 1 n v sn phm.
7.18 xc nh chiu cao trung bnh ca cc cy con trong mt vn m ngi ta tin hnh o
ngu nhin 40 cy. Kt qu o c nh sau:
133
11
12
40 - 42 42 - 44 44 - 46 46 - 48 48 - 50 50 - 52
S tha rung 7
13
25
35
15
Gi s bin ngu nhin ch nng sut X tun theo quy lut chun.
a) Tm khong tin cy 95% cho nng sut trung bnh ca ging la mi.
b) Nu mun khong c lng c chnh xc = 0, 4 th cn ly mu gm bao nhiu
tha rung.
7.20 Trng lng ca mt loi sn phm A l mt bin ngu nhin c phn b theo quy lut
chun vi lch chun l 1 gam. Cn th 27 bao loi ny ta thu c kt qu:
Trng lng(gam) 47,5 - 48,5 48,5 - 49,5 49,5 - 50,5 50,5 - 51,5 51,5 - 52,5
S bao tng ng
15
a) Tm khong tin cy 95% ca trng lng trung bnh ca loi sn phm trn.
b) Nu mun chnh xc = 0,1 th kch thc mu cn thit l bao nhiu.
7.21 xc nh chiu cao trung bnh ca tr em 8 tui thnh ph, ngi ta tin hnh ngu
nhin o chiu cao ca 100 em hc sinh lp 3 (8 tui) mt trng tiu hc v c kt qu:
Khong
chiu cao
110-112
112-114
114-116
116-118
118-120
120-122
122-124
124-126
126-128
S em
tng ng
14
17
20
16
10
a) Tm khong tin cy 95% cho chiu cao trung bnh ca tr em 8 tui thnh ph.
b) Nu mun khong c lng c chnh xc = 0,5 cm th cn phi ly mu kch
thc bao nhiu.
7.22 c lng t l phn trm ph phm ca mt l hng ngi ta tin hnh kim tra ngu
nhin 400 sn phm v nhn thy c 16 ph phm. Vi mc tin cy 95% hy c lng t l
ph phm ti a ca l hng.
7.23 xc nh gi trung bnh i vi mt loi hng ho trn th trng, ngi ta iu tra ngu
nhin ti 100 ca hng thu c s liu sau y
134
Ga X (ngh n ng)
S ca hng ni
83 85 87 89 91 93 95 97 99 101
6 7 12 15 30 10 8 6 4
2
Vi tin cy 95% hy tm khong tin cy cho gi trung bnh ca loi hng ho ni trn.
7.24 Ngi ta o mt i lng khng i 25 ln bng mt dng c o khng c sai s h thng
v sai s o trung bnh bng 0. Gi s sai s ca php o tun theo quy lut phn b chun v
phng sai mu o c bng 0,5. Hy xc nh khong tin cy 95% cho phng sai ca sai
s o.
135
Kim nh phi tham s bao gm cc bi ton v quy lut phn b xc sut ca bin
ngu nhin gc ca tng th, v tnh c lp ca hai du hiu nghin cu nh tnh,
v tnh thun nht ca tng th nghin cu.
L thuyt kim nh gi thit thng k c nhiu ng dng trong thc t, gip cc nh qun
l kim tra tnh ng n ca cc quyt nh.
hc tt chng ny hc vin cn nm vng chng VI v l thuyt mu.
NI DUNG
8.1. KHI NIM CHUNG
Trong chng trc ta gii quyt cc bi ton v c lng tham s c trng ca du hiu
nghin cu ca tng th bng cch a v c lng cc tham s c trng ca cc bin ngu
nhin gc. Trong chng ny ta s nghin cu bi ton kim nh gi thit v cc tham s c
trng ca tng th.
135
T = T ( X 1 , X 2 , ... , X n , 0 )
(8.1)
P {T W H 0 } =
(8.2)
Tqs = ( x1 , x 2 , ... , x n , 0 )
(8.3)
{T W },
P {T W H1} =
(8.4)
Khng bc b H0
H0 ng
H0 sai
Sai lm loi I
Quyt nh ng
Xc sut =
Xc sut = 1
Quyt nh ng
Sai lm loi II
Xc sut = 1
Xc sut =
Ta mun tm mt qui tc kim nh m c hai loi sai lm trn l cc tiu. Nhng khng tn
ti kim nh l tng nh vy, v ni chung khi gim sai lm loi I th sai lm loi II tng v
ngc li. Chng hn nu ly = 0 th s khng bc b bt k gi thit no, k c gi thit sai,
vy s t cc i. Mt khc trong bi ton kim nh th gi thit H0 l gi thit quan trng, do
sai lm v n cng nh cng tt. V vy cc nh thng k a ra phng php sau:
Sau khi ta chn sai lm loi I nh mc ngha , vi mu kch thc n xc nh, ta
chn ra min bc b W sao cho xc sut sai lm loi II l nh nht hay lc lng kim nh l
ln nht. Ngha l cn tm min bc b W tha mn iu kin:
W = ( X 1 , X 2 , ... , X n ) .
Xt thng k
T=
( X 0 ) n
(8.5)
Nu gi thit H0 ng (theo cng thc (6.29) chng VI) th thng k T c phn b chun
tc N (0;1) . Ta xy dng cc min bc b da vo i thit H1.
a) Bi ton 1: H0: = 0 ; H1: 0 . Ta ni y l bi ton kim nh hai pha.
Min bc b
( X 0 ) n
W = T =
; T > U/2 .
(8.6)
( X 0 ) n
W = T =
; T > U .
(8.7)
139
( X 0 ) n
W = T =
; T > U
trong U / 2 , U l gi tr ti hn mc
(8.8)
Tqs =
( x 0 ) n
8.2.1.2. Trng hp cha bit phng sai, kch thc mu n 30 (c th khng cn phn
b chun)
Trng hp phng sai 2 cha bit: Vi kch thc n ln ( n 30 ) v gi thit H0
ng (tng t (2.2.2) chng 7) th thng k:
T=
( X 0 ) n
S
(8.9)
( X 0 ) n
W = T =
; T > U/2 .
S
(8.10)
( X 0 ) n
W = T =
; T > U .
S
(8.11)
( X 0 ) n
W = T =
; T > U .
S
(8.12)
V d 8.1: Mt hng bun mun bit xem phi chng c s khng n nh trung bnh v
lng hng bn c trung bnh trn mt nhn vin bn hng so vi cc nm trc (lng
bng 7,4). Mt mu ngu nhin gm 40 nhn vin bn hng c la chn v tm thy lng hng
trung bnh ca h l x = 6,1 vi lch chun l s = 2,5 . Vi mc ngha = 1% c th ni
rng lng hng bn c trung bnh trn mi u ngi c s thay i khng?
140
( X 7,4) n
S
Min bc b: = 0,01
( X 7, 4) n
; T > 2,575 .
U = 2,575 W = T =
S
2
(6,1 7,4) 40
= 3,289 . Vi mu c th ny gi tr quan st ca tiu chun kim
2,5
nh ri vo min bc b, vy ta c th kt lun rng s lng hng bn c trung bnh ca mi
nhn vin bn hng l c thay i.
Tqs =
( X 1200) n
S
( X 1200) n
; T > 1, 64 .
Min bc b: = 0,05 U = 1,64 W = T =
S
Tqs =
(1260 1200) 40
= 1,76 .
215
T=
( X 0 ) n
S
(8.13)
141
( X 0 ) n
W = T =
; T > t / 2 (n 1) .
S
Min bc b:
trong t / 2 (n 1) l gi tr ti hn mc
(8.14)
( X 0 ) n
W = T =
; T > t (n 1) .
S
Min bc b:
(8.15)
( X 0 ) n
W = T =
; T > t (n 1) .
S
Min bc b:
(8.16)
( X 21,5) n
.
S
W = T =
; T > 2,131 .
S
T mu c th trn tnh c:
(20,406 21,5) 16
= 1,44 .
3,038
T=
(n 1) S 2
02
(8.17)
(n 1) S 2
2
2
W = T =
;
T
(
n
1
)
hoc
T
(
n
1
)
<
>
1
02
2
2
(8.18)
(n 1) S 2
2
W = T =
;
T
(
n
1
)
>
02
(8.19)
(n 1) S 2
2
W = T =
;
T
(
n
1
)
<
02
(8.20)
( n 1)
2
Tqs =
14 14,6
= 17,03 .
12
T=
( f p0 ) n
p0 (1 p0 )
(8.21)
np 0 > 5
n(1 p 0 ) > 5
(8.22)
( f p0 ) n
W = T =
; T > U
p0 (1 p0 )
(8.23)
( f p0 ) n
W = T =
; T > U
p0 (1 p0 )
(8.24)
144
( f p0 ) n
W = T =
; T > U
p0 (1 p0 )
(8.25)
= 1,708 .
b H0.
8.2.4. Kim nh gi thit v hai k vng ca hai bin ngu nhin c phn b chun(*)
Gi s ta xt cng mt lc hai tng th. tng th th nht du hiu nghin cu c xem
nh bin ngu nhin X 1 c phn b chun N (1 ; 12 ) . tng th th hai du hiu nghin cu
c xem nh bin ngu nhin X 2 c phn b chun N ( 2 ; 22 ) . Nu 1 v 2 cha bit song
c c s gi thit rng gi tr ca chng bng nhau, ngi ta a ra gi thit thng k: H0:
1 = 2
Ta kim nh gi thit trn theo cc trng hp sau:
8.2.4.1. Trng hp hai phng sai 12 v 22 ca hai bin ngu nhin gc bit
T hai tng th ni trn rt ra hai mu ngu nhin c lp kch thc tng ng l n1 v n2
145
W1 = ( X 11 , X 12 , ... , X 1n1 ) ;
W2 = ( X 21 , X 22 , ... , X 2n 2 ) .
T=
( X1 X 2 ) ( 1 2 )
12
n1
22
(8.26)
n2
Theo cng thc (6.33) chng VI, thng k T c phn b chun tc N (0;1) . Nu gi thit
H0 ng th thng k T c dng:
T=
X1 X 2
12
n1
22
+
~ N (0;1)
(8.27)
n2
X1 X 2
W = T =
; T > U
12 22
2
+
n1 n2
(8.28)
X1 X 2
W = T =
; T > U
12 22
+
n1 n2
(8.29)
X1 X 2
W = T =
; T > U
12 22
+
n1 n2
(8.30)
3,2
3,5
3,8
3,5
Phng n 2: 2,0
2,7
2,5
2,9
2,3
2,6
X1 X 2
0,16 0,16
+
5
6
3,3 2,5
8.2.4.2. Trng hp hai phng sai 12 v 22 ca hai bin ngu nhin gc cha bit nhng
12 = 22
T hai tng th ni trn rt ra hai mu ngu nhin c lp kch thc tng ng l n1 v n2
W1 = ( X 11 , X 12 , ... , X 1n1 ) ;
W2 = ( X 21 , X 22 , ... , X 2n 2 ) .
T=
Vi Sp =
( X1 X 2 ) ( 1 2 )
1 1
+
Sp
n1 n2
(8.31)
T=
( X1 X 2 )
1 1
+
Sp
n1 n2
(8.32)
X1 X 2
W = T =
; T > t / 2 (n1 + n2 2)
1 1
+
Sp
n1 n2
(8.33)
X1 X 2
W = T =
; T > t (n1 + n2 2)
1 1
+
Sp
n1 n2
(8.34)
X
X
1
2
W = T =
; T > t (n1 + n2 2)
1 1
+
Sp
n1 n2
(8.35)
19 8,74 + 18 6,58
= 2,773 .
20 + 19 2
18,27 16,78
1
1
0,773
+
20 19
= 1,677 .
T=
( X1 X 2 ) ( 1 2 )
(8.36)
S12 S 22
+
n1 n2
Theo cng thc (6.37) chng VI, thng k T c phn b Student k bc t do, trong :
k=
(n1 1)(n2 1)
(n2 1)C 2 + (n1 1)(1 C ) 2
; C=
S12
n1
S12 S 22
+
n1 n2
T=
X1 X 2
S12
n1
S 22
(8.37)
n2
X1 X 2
W = T =
; T > t / 2 (k )
S12 S22
+
n1 n2
(8.38)
X1 X 2
W = T =
; T > t (k )
S12 S22
+
n1 n2
(8.39)
X1 X 2
W = T =
; T > t (k )
S12 S22
+
n1 n2
(8.40)
18
43
28
50
16
32
13
Nhm II:
40
54
26
63
21
37
39
Vi mc ngha = 0,05 hy kt lun xem loi thuc ty giun ni trn c thc s hiu
qu hay khng. Gi thit rng s lng giun c phn b chun.
Gii: Gi X 1 v X 2 tng ng l s giun trong mi con ln thuc hai nhm trn. Theo gi
thit X 1 v X 2 c phn b chun vi cc phng sai 12 , 22 cha bit v khng th cho rng
chng bng nhau. S giun trung bnh l 1 v 2 . kim nh gi thit:
H0: 1 = 2 ; H1: 1 < 2 .
150
n2 = 7 ; x 2 = 40,00 ; s 22 = 215,33 .
Ta c C =
S12
n1
S12
n1
S 22
= 0,4798 k =
66
2
6 0,4798 + 6 0,5202 2
12 .
n2
28,52 40
198,62 215,33
+
7
19
= 1,49 .
T=
S12 22
S 22 12
(8.41)
Gi s S12 > S 22 , t cng thc (6.38) chng VI ta bit thng k T c phn b FisherSnedecor vi n1 1 v n 2 1 bc t do.
151
T=
S12
S 22
; ( S12 > S 22 ) .
(8.42)
S12
W = T = 2 ; T < f (n1 1, n2 1) hoc T > f / 2 (n1 1, n2 1)
1
S2
2
(8..43)
S12
W = T = 2 ; T > f (n1 1, n2 1)
S2
(8.44)
S im gt
Phng sai
n1 = 41
s12 = 11,41
n2 = 30
s 22 = 6,52
152
Vi = 0, 05
.
1
f1 (n1 1, n2 1) = f (n 1, n 1) = 0,52
1
2
2
2
S12
Vy min bc b l W = T = 2 ; T < 0,52 hoc T > 2,03 .
S2
Gi tr quan st ca tiu chun kim nh Tqs =
11,41
= 1,75 .
6,52
T=
( f1 f 2 ) ( p1 p 2 )
p1 (1 p1 ) p 2 (1 p 2 )
+
n1
n2
(8.45)
Theo cng thc (6.42) chng VI, thng k T c phn b xp x chun tc N (0 ;1) khi
n1 > 30 v n2 > 30 .
Nu gi thit H0 ng ( p1 = p 2 = p ) th tiu chun kim nh tr thnh:
T=
f1 f 2
1
1
p(1 p) +
n1 n2
153
f =
n1 f1 + n2 f 2
.
n1 + n2
T=
f1 f 2
1
1
f (1 f ) +
n1 n2
(8.46)
W = T =
f1 f 2
; T > U
1 1
2
f (1 f ) +
n1 n2
(8.47)
W = T =
f1 f 2
; T > U
1
1
f (1 f ) +
n1 n2
(8.48)
W = T =
f1 f 2
; T > U
1
1
f (1 f ) +
n1 n2
(8.49)
S ph phm
n1 = 1100
x1 = 20
n2 = 950
x 2 = 31
f1 =
31
22 + 31
22
= 0,02 ; f 2 =
= 0,0344 ; f =
= 0,0265 ;
900
1100 + 900
1100
Tqs =
0,02 0,0344
1
1
0,0265 0,9735
+
1100 900
= 1,995 .
pi = P{X C i }; i = 1, k .
T ta c tn s l thuyt:
n i = npi ; i = 1, k .
Tiu chun kim nh c chn l thng k:
(ni n i ) 2
n i
i =1
k
T =
(8.50)
Ngi ta chng minh c rng khng ph thuc vo quy lut phn b xc sut ca bin
ngu nhin gc X trong tng th, khi n thng k T s hi t v quy lut phn b Khi bnh
phng vi k r 1 bc t do, trong r l s tham s cn c lng ca quy lut cn kim
nh. Cc tham s ny c c lng bng phng php hp l cc i. Chng hn nu quy lut
cn kim nh l quy lut phn b chun th c hai tham s cn c lng l v 2 nn r = 2 ,
cn nu quy lut cn kim nh l quy lut Poisson th r = 1 .
Vi mc ngha ta xy dng min bc b:
k
(n n i ) 2
; T > (k r 1)
W = T = i
n i
i =1
(8.51)
18
22
25
19
11
18
22
25
19
11
e 2 2 xi
xi !
n i = npi
ni n i
(ni n i ) 2
n i
0,1353
13,53
4,47
1,477
22
0,2707
27,07
-5,07
0,95
25
0,2707
27,07
-2,07
0,158
19
0,1804
18,04
0,96
0,051
11
0,0902
9,02
1,98
0,435
0,0527
5,27
-0,27
0,014
n = 100
1,0000
100
xi
ni
18
pi =
3,085
2
Do = 0,01
(k r 1) = 02,01 (6 1 1) = 13,277 . Vy Tqs W do cha c c
s bc b H0 hay c th coi X phn b theo quy lut Poisson.
157
B1
B2
Bk
Tng
A1
n11
n12
n1k
n1*
A2
n21
n22
n2k
n2*
Ah
nh1
nh 2
nhk
nh*
Tng
n*1
n*2
n*k
P( Ai B j )
P ( Ai )
nij
n
, i = 1, h ;
j = 1, k .
n j
ni
, i = 1, h . P ( B j )
, j = 1, k .
n
n
Nu gi thit H0 ng tc l A v B c lp th vi mi i = 1, h ; j = 1, k :
P ( Ai B j ) = P( Ai ) P ( B j ) tc l
Xt thng k:
nij ni n j
h k n
n
n
T = n
ni n j
i =1 j =1
n
n
nij
n
ni n j
.
n
n
h k
nij2
1
T = n
n n
i =1 j =1 i j
(8.52)
h k
nij2
1 ; T > 2 (h 1)(k 1)
W = T = n
n n
i =1 j =1 i j
(8.53)
V d 8.12: Bng sau cho ta tn s sinh vin ng vi 3 mc ca A (kh nng hc ton: thp,
trung bnh, cao) v 3 mc ca B (s quan tm n mn xc sut thng k). Vi mc ngha
= 0,01 hy kim nh gi thit H0: A v B c lp vi nhau.
Thp
Trung
bnh
Cao
Tng
43
24
15
82
Trung bnh
31
46
37
114
Nhiu
12
20
49
81
Tng
86
90
101
277
ni trong c mi c th c
Tng
C A
m1
m2
mk
Khng A
l1
l2
lk
Tng
n1
n2
nk
N = m + l = ni
i =1
159
T=
N 2 k mi2
m
N
ml i =1 ni
l
(8.54)
N2
W = T =
ml
Min bc b
mi2
m
n N l ; T > 2 (k 1)
i =1 i
k
(8.55)
Tng
S sng
79
82
77
83
76
81
478
S cht
21
18
23
17
24
19
122
Tng
100
100
100
100
100
100
600
T mu trn ta c
Tqs =
812
478
= 2, 42 < 11, 07 .
600
100
122
TM TT
Gi thit thng k
Gi thit thng k l gi thit v dng phn b xc sut ca bin ngu nhin gc ca tng
th, cc tham s c trng hoc tnh cht ca cc bin ngu nhin ny. Gi thit thng k l nhng
iu ta nghi ng mun bc b, c pht biu di dng H0. Cnh tranh vi gi thit ny l i
thit H1, theo ngha rng nu bc b H0 th chp nhn H1 v ngc li.
160
( X 0 ) n
.
W = { T > U }.
W = { T > U } .
( X 0 ) n
.
S
W = { T > U }.
W = { T > U } .
( X 0 ) n
.
S
(n 1) S 2
02
a. H0: 2 = 02 ; H1: 2 02 :
2
2
{
= {T <
}.
2
1 ( n 1)
np 0 > 5
vi iu kin
.
p0 (1 p0 )
n(1 p 0 ) > 5
( f p0 ) n
f l tn sut mu.
a. H0: p = p 0 ; H1: p p 0 . W = { T > U / 2 } .
b. H0: p = p 0 ; H1: p > p 0 . W = { T > U }.
c. H0: p = p 0 ; H1: p < p 0 . W = { T > U }.
Kim nh gi thit v hai k vng ca hai bin ngu nhin c phn b chun
1) Trng hp hai phng sai 12 v 22 ca hai bin ngu nhin gc bit
Tiu chun kim nh: T =
( X1 X 2 ) ( 1 2 )
12
n1
22
n2
12 = 22
162
vi Sp =
( X1 X 2 )
1 1
Sp
+
n1 n2
C=
S12
n1
S12 S 22
+
n1 n2
X1 X 2
S12 S 22
+
n1 n2
; k=
(n1 1)(n2 1)
(n 2 1)C 2 + (n1 1)(1 C ) 2
S12
S 22
n 2 1 bc t do.
2
163
S2
Kim nh gi thit v s bng nhau ca hai k vng ca hai bin ngu nhin c phn
b A( p )
Bin ngu nhin X 1 ca tng th th nht c phn b khng mt A( p1 ) . bin ngu nhin
f1 f 2
1
1
f (1 f ) +
n1 n2
f =
n1 f1 + n2 f 2
. n1 > 30 v n2 > 30 .
n1 + n2
(ni n i ) 2
Tiu chun kim nh: T =
c phn b 2 vi k r 1 bc t do, trong
n i
i =1
k
(n n i ) 2
; T > (k r 1) .
Min bc b W = T = i
n i
i =1
nij2
1 .
Tiu chun kim nh T = n
n n
i =1 j =1 i j
i =1
i =1
i =1
c th khng c du hiu A. m = mi ; l = li ; N = m + l = ni .
N 2 k mi2
m
N . Min bc b W = T > 2 (k 1) .
ml i =1 ni
l
CU HI N TP V BI TP
8.1 Gi thit thng k l gi thit do nh thng k t ra cho mu ngu nhin.
ng
Sai
Sai
8.3 Qui tc kim nh da trn nguyn l xc sut nh v php chng minh phn chng.
ng
Sai
Sai
Sai
.
165
Sai
Sai
8.8 Min bc b ca tiu chun kim nh gi thit hai pha lun lun l min i xng.
ng
Sai
8.9 Khi xy dng tiu chun kim nh T ta lun gi s rng gi thit H0 sai v gi thit H0 l
iu ta nghi ng mun bc b.
ng
Sai
Sai
8.11 Trng lng ng bao ca mt loi sn phm X l bin ngu nhin c phn b theo quy lut
chun vi trng lng trung bnh theo quy nh l 100kg. Nghi ng sn phm b ng thiu,
ngi ta cn th 29 bao loi ny ta thu c kt qu:
Trng lng (kg)
98,0 -98,5
S bao tng ng
99,5 - 100
100 -100,5
100,5-101
10
10 - 12
12 - 14
14 - 16
16 - 18
18 - 20
20
60
100
40
30
S cng nhn
X hao ph (lt)
48,5 - 49,0
49,0 - 49,5
49,5 - 50,0
50,0 - 50,5
50,5-51
S t tng ng
10
X (kg)
18
19
20
21
22
S sn phm
25
40
20
10
2,066
2,068
2,063
2,060
2,067
2,059
2,065
2,062
2,061
2,064
2,063
2,060
2,057
2,056
2,059
2,058
2,062
2,059
2,062
2,059
n s chu
Trung bnh
mu x
lch
mu s
Nng thn
500
3,0 kg
0,4 kg
Thnh th
500
3,2 kg
0,3 kg
Vi mc ngha = 0,05 c th coi trng lng tr s sinh thnh th cao hn nng thn
c khng?
167
n s sn
phm
Trung bnh
mu x
lch
mu s
Cng nhn A
50
32 pht
4 pht
Cng nhn B
60
30 pht
3 pht
Vi mc ngha = 0,05 c th coi cng nhn B hon thnh sn phm nhanh hn cng
nhn A khng. Gi s thi gian hon thnh sn phm ca hai cng nhn l hai bin ngu nhin
phn b theo quy lut chun.
8.21 iu tra ngu nhin phn b thc nghim ca 4000 gia nh c ba con, ta c bng sau:
S con trai
S gia nh
450
1460
1530
560
Vi mc ngha = 0,05 c th xem X l bin ngu nhin ch s con trai trong gia nh
ba con tun theo lut phn b nh thc khng?
8.22 S con ( X ) ca 2000 ph n th di 25 tui cho bng sau
X : S con
S ph n
1090
650
220
30
10
0,3
0,5
0,7
0,9
1,1
1,3
1,5
1,7
1,9
2.1
2.3
S ln ni
26
25
30
26
21
24
20
Khng c
Vitamin
C
Vitamin
Tng cng
Nam
123
145
268
153
150
303
Tng cng
276
295
571
Hng dn gii v p n bi tp
HNG DN GII V P N BI TP
P N CHNG I
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
1.8
1.9
1.10
ng
Sai
ng
ng
Sai
ng
Sai
Sai
ng
ng
1
.
216
A65 5
6
1
= .
L lun tng t trn ta c Pb =
; Pc =
=
216 9
216 36
1.13 P =
1
.
720
V A1 , A2 xung khc do :
P ( A) = P ( A1 + A2 ) = P ( A1 ) + P ( A2 ) = 0, 4 + 0,5 = 0,9
1.17
P = 1 P0 ( 3; 0, 6 ) = 1 0, 63 = 0, 784 .
169
Hng dn gii v p n bi tp
5
1.18
5 1 49
P = C30
50 50
25
= 0, 00027 .
1.19 Gi Ai l bin c sn phm qua kim tra cht lng phng th i, i=1,2,3.
Gi B l bin c ph phm c nhp kho.
( ) ( ) ( )
P = 0,11.
5 1
5
.
=
21 84 1764
P ( B2 A ) =
P ( B3 A ) =
P ( B1 ) P ( A B1 )
P ( A)
P ( B2 ) P ( A B2 )
P ( A)
P ( B3 ) P ( A B3 )
P ( A)
0,36 0,12
= 0, 427
0,1012
0,34 0,10
= 0,336
0,1012
0,30 0, 08
= 0, 237
0,1012
5
7
4
2
, P ( B2 ) = , P ( B3 ) = , P ( B4 ) =
18
18
18
18
P ( A B1 ) = 0, 2 , P ( A B2 ) = 0,3, P ( A B3 ) = 0, 4 , P ( A B4 ) = 0,5 .
170
Hng dn gii v p n bi tp
P ( A ) = P ( B1 ) P ( A B1 ) + P ( B2 ) P ( A B2 ) + P ( B3 ) P ( A B3 ) + P ( B4 ) P ( A B4 )
=
5
7
4
2
57
0, 2 + 0,3 + 0, 4 + 0,5 =
18
18
18
18
180
P ( B1 A ) =
P ( B2 A ) =
P ( B1 ) P ( A B1 )
P ( A)
5
0, 2
10
= 18
=
,
57
57
180
21
16
10
.
, P ( B3 A ) = , P ( B4 A ) =
57
57
57
Gi
Hai bin c ny c lp
Xc sut bin c ch c vin n th nht trng mc tiu:
) (
P ( A ) = P B1 B2 B2 B1 = P B1 B2 + P B2 B1
= 0, 7 0, 6 + 0, 4 0,3 = 0,54
b.
P ( B1 A ) =
P B1 B2
P ( B1 A ) P B1 B1 B2 B2 B1
0, 7 0, 6
=
=
=
= 0, 778
P ( A)
P ( A)
P ( A)
0,54
P ( A H A ) = 1
1 6
1
= ; P ( A HB ) =
7 7
8
6
1
a. P ( A ) = P ( H A ) P ( A H A ) + P ( H B ) P ( A H B ) = 0,85 + 0,15 = 0, 747
7
8
b. P ( H A A ) =
P(HA) P( A HA)
P ( A)
6
7 = 0,975
=
0, 747
0,85
171
Hng dn gii v p n bi tp
1.26 Gi A l bin c sn phm kim tra c kt lun t tiu chun cht lng.
Gi BT l bin c sn phm t tiu chun cht lng.
Gi BH l bin c sn phm khng t tiu chun cht lng.
P ( BT ) = 0,85; P ( BH ) = 0,15
H
{ BT , BH } y
P ( BH ) P ( A BH )
P ( A)
0,15 0, 05
= 0, 0097
0, 7725
P N CHNG II
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2.7
2.8
2.9
2.10
Sai
Sai
ng
Sai
Sai
ng
Sai
Sai
ng
ng
E( X 1 + X 2 ) = 6,5 ; D( X 1 + X 2 ) = 2,53 .
2.14 E ( X ) = 0,8 ; D( X ) = 0,12 .
2.15 a) D ( Z ) = 61 . b) D ( Z ) = 41 .
2.16
P ( A) = P ( A1 ) + P ( A 2 ) + P ( A 3 ) P ( A1 A 2 ) P ( A1 A 3 ) P ( A 2 A 3 ) + P ( A1 A 2 A 3 ) =
P ( A) =
172
150
.
243
93
243
Hng dn gii v p n bi tp
b)
32
243
80
243
80
243
40
243
10
243
1
243
1
243
10
243
40
243
80
243
80
243
32
243
2.18 E ( X ) = 0 .
2.19 a)
f ( x)dx = k xdx + 3k = 1 k =
0
0
2
x
F ( x) = 7
1 + 2 ( x 1)
7 7
1
1
2
7
nu x 0
nu 0 < x 1
nu 1 < x 4
nu 4 < x
2
2
47
b. EX = x 2 dx + xdx =
= 2, 238
7
7
21
EX 2 =
2 3
2
85
x dx + x 2 dx =
7
7
14
2.20 a) V
64
2
x ( 4 x ) dx = 3
0
b) P { X < 1} =
0
k=
DX = EX 2 ( EX ) =
937
= 1, 062 .
882
3
.
64
3 2
13
.
x ( 4 x ) dx =
64
256
x =4
x =0
3 3
3
x5
c) EX =
x ( 4 x ) dx = x 4
64
64
5
16 12
= 3 4 =
5 5
173
Hng dn gii v p n bi tp
x=4
3
3 4 x5 x 6
1 1 32
= 3 64 =
EX = x 4 ( 4 x ) dx =
64
64 5
6
5 6 5
0
x =0
2
DX = EX 2 ( EX ) =
32 12
16
=
.
5 5
25
i = 0, 1 2. D thy
P ( A0 ) = 0,36 ; P ( A1 ) = 0, 48 ; P ( A2 ) = 0,16 ;
P ( B0 ) = 0, 25 ; P ( B1 ) = 0,5 ; P ( B2 ) = 0, 25.
T P { X = 2} = P ( A0 ) P ( B2 ) = 0, 09
X
P
2
0, 09
1
0,3
0
1
2
0,37 0, 2 0, 04
EX = ( 2 ) 0, 09 + ( 1) 0,3 + 0 0,37 + 1 0, 2 + 2 0, 04 = 0, 2
2
EX 2 = ( 2 ) 0, 09 + ( 1) 0,3 + 02 0,37 + 12 0, 2 + 22 0, 04 = 1, 02
2
DX = EX 2 ( EX ) = 1, 02 ( 0, 2 ) = 0,98
b)
P {Y = 0} = 0,37
P {Y = 1} = P { X = 1} + P { X = 1} = 0,5
P {Y = 2} = P { X = 2} + P { X = 2} = 0,13
EY = 0 0, 37 + 1 0, 5 + 2 0,13 = 0, 76 .
Hng dn gii v p n bi tp
Gi X l s t b hng trong thi gian lm vic
( ) ( )
P { X = 1} = P ( A1 ) P ( A2 ) + P ( A1 ) P ( A2 ) = 0,1 0,8 + 0,9 0, 2 = 0, 26
T P { X = 0} = P A1 P A2 = 0,9 0, 8 = 0, 72
P { X = 2} = P ( A1 ) P ( A2 ) = 0, 02
X
P
0
0, 72
1
0, 26
2
0, 02
EX = 0 0, 72 + 1 0, 26 + 2 0, 02 = 0, 3 .
EX 2 = 02 0, 72 + 12 0, 26 + 22 0, 02 = 0,34 .
2
DX = EX 2 ( EX ) = 0,34 ( 0,3) = 0, 25 .
2.23 a) 1 =
f ( x)dx = k x 2 dx = 9k k =
0
b) P { X > 2} =
1
9
1 2
19
.
x dx =
9
27
2
0 nu x < 0
3
x
c) Hm phn b F ( x) =
nu 0 x 3
27
1 nu x > 3
d) F ( ) =
3
3 3
=
= 2, 726 .
4
27 4
k > 0
pi > 0
k > 0
k = 1 k = 1/10 .
2.24 a) iu kin p = 1
2
i
i
10k + 9k = 1 k = 1/10
b) P { X 5} =
c) EX =
1 1
2
3
; P { X < 3} =
.
+ =
10 10 10
10
1 4 6 12
5
12
1
7
+ + + +
+
+ 7
+ = 3, 66 .
10 10 10 10 100 100
100 10
d) EX 2 =
1 8 18 48 25 72
1
7
+ + + +
+
+ 49
+ = 16,8 .
10 10 10 10 100 100
100 10
175
Hng dn gii v p n bi tp
2
DX = EX 2 ( EX ) = 16,8 ( 3, 66 ) = 3, 404 .
2.25 a) Gi X l s ph phm gp phi:
EX =
X
P
0
0, 6
1
0, 4
2
6
; DX =
.
5
25
Y
P
EY = E ( 2 - X ) = 2
1
0, 4
2
0, 6
2 8
6
.
= ; DY =
5 5
25
P { X = 0} =
P { X = 2} =
C63
3
C10
5
,
30
C42C61
3
C10
2.27 a) 1 =
C14C62
3
C10
15
30
C1C 2 15
9
, P { X = 1} = 4 6 =
3
30
30
C10
X
P
EX = 0
P { X = 1} =
0
5 / 30
1
15 / 30
2
9 / 30
3
1/ 30
5
15
9
1 36 6
+ 1 + 2 + 3 =
= .
30
30
30
30 30 5
1
f ( x)dx = k x 2 (1 x)dx =
0
0,6
k
k = 12 .
12
x 2 (1 x)dx = 0, 296 .
0,4
1
b) EX = 12 x3 (1 x)dx =
0
3
.
5
176
1000
2000
3000
0,1
0,30
0,45
0,15
Hng dn gii v p n bi tp
Ta xc nh c lng rau bn trung bnh trong mt ngy:
P N CHNG III
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
3.6
3.7
3.8
3.9
3.10
ng
Sai
Sai
Sai
Sai
ng
ng
ng
Sai
Sai
B (n ; p)
vi n = 5 v p = 0,8 .
4 x + (10 x )( 2) = 6 x 20
a) Anh ta c 4 im khi tr li ng: 6 x 20 = 4 x = 4 .
4
Vy xc sut anh ta c im 4 l P = C10
()()
1
5
4
5
= 0,088 .
C104 ( 15 )
3
k =0
()
4
5
10k
= 0,879 .
Hng dn gii v p n bi tp
b) Xc sut thu c tn hiu nhiu nht 1 ln P { X 1} = 0, 031
c) Xc sut thu c tn hiu P { X 1} = 1 P { X = 0} = 1 0, 002 = 0,998
3.17 Gi X l s ln x th A bn trng bia trong 5 ln bn c lp th X ~ B ( 5; 0,8)
a) Xc sut A bn trng bia 2 ln P { X = 2} = C52 0,820, 23 = 0, 051
b) Xc sut A bn trng bia nhiu nht 2 ln P { X 2} = 0, 058
c) Xc sut A bn trng bia P { X 1} = 1 P { X = 0} = 0,9996
3.18 Khng ng; P = 0,41 .
3.19 a) Gi X l s cuc gi trong khong thi gian 10 giy th X c phn b Poisson tham s
= 1/ 3 . Vy xc sut c t nht mt cuc gi trong khong thi gian 10 giy l
P { X 1} = 1 P { X = 0} = 1 e 1/ 3 = 0, 2825 .
b) Gi Y l s cuc gi trong khong thi gian 3 pht th c phn b Poisson tham s
= 6 . Vy xc sut c nhiu nht ba cuc gi trong khong thi gian 3 pht l
P {Y 3} = 0,151 .
c) Gi Z l s cuc gi trong khong thi gian 1 pht th Z c phn b Poisson tham s
= 2 . Xc sut c nhiu nht 1 cuc gi trong khong thi gian 1 pht l P {Z 1} = 0, 406 .
Vy xc sut trong khong thi gian 3 pht lin tip mi pht c nhiu nht 1 cuc gi l
3
P {Z 1} = 0, 4063 = 0, 0067 .
3.20 Gi X l s cuc gi in thoi n trm in thoi A trong khong thi gian 1 pht th X
c phn b Poisson tham s = 1, 5 .
a) Xc sut trm in thoi A khng nhn c cuc gi no: P { X = 0} = 0, 223 .
b) Xc sut trm in thoi A nhn c nhiu nht 2 cuc gi: P { X 2} = 0,809 .
c) Xc sut trm in thoi A nhn c t nht 4 cuc gi
P { X 4} = 1 P { X 3} = 1 0,934 = 0, 066 .
3.21 P = 0,9 .
12 10
8 10
3.22 P{8 < X < 12} =
= 0,6826 .
2
2
3.23 P = 0,3 .
178
Hng dn gii v p n bi tp
3.24 a) 95,44%; b) 4,56%.
3.25 a) 20,33%; b) P = 0,9983 .
3.26 E ( X ) = ; D( X ) =
n
2
1.
P X < = 2
P N CHNG IV
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
4.6
4.7
4.8
4.9
4.10
Sai
ng
ng
ng
Sai
Sai
Sai
ng
ng
Sai
4.11
x1
x2
y1
y2
y3
0,56
0,44
0,26
0,38
0,36
4.12 EX = 7 / 15 ; EY = 0 ;
EX = 1 / 5 ; EY = 0 ; X,Y = 0 . X v Y khng c lp v
P{X = 1} = 2 / 15, P{Y = 1} = 5 / 15 v P{X = 1. Y = 1} = 0 .
0,12
0,43
0,03
0,35
0,07
0,04
0,12
0,16
0,06
0,02
0,03
0,09
0,12
0,045
0,015
0,02
0,06
0,08
0,03
0,01
0,01
0,03
0,04
0,015
0,005
Hng dn gii v p n bi tp
4.16
X , Y khng c lp v
1/12
1/12
1/12
1/12
1/12
1/12
1/12
1/12
1/12
1/12
1/12
1/12
Y X = 26
23
27
0,357
0,643
X Y = 27
26
30
41
50
0,1268
0,4225
0,1549
0,2958
a. = 15 ; EX = 0, 2 ; EY = 0 .
b. cov ( X , Y ) = 0 ( X , Y ) = 0 .
c. X , Y khng c lp v P { X = 1} =
2
5
nhng P { X = 1, Y = 1} = 0 .
, P {Y = 1} =
15
15
P N CHNG V
5.1
5.2
5.3
5.4
5.5
5.6
ng
ng
Sai
Sai
ng
ng
Hng dn gii v p n bi tp
P { X 0,05 < 2} 1
0, 475
0, 475
;
=
0,88
P
X
0,05
= 0,12 .
{
}
22
22
12
P { S 192 } 1
5.9 t S =
DS
10000
X n ; ES = 0 , DS =
n =1
P { S 500}
10000
. Theo bt ng thc Trbsp
12
DS
1
.
=
2
500
300
DS =
1
n
. ES =
v
6
6
5n
. Theo bt ng thc Trbsp
36
P S ES < n 1
DS
5 31
n
n
31
.
= 1
=
P n < S < + n
n
36 36
6
6
36
12
12
5.11 t S = X n . Ta cn tm M nh nht P X n M 0,99 .
n =1
n=1
P{S 192 } 1
DS
2
181
Hng dn gii v p n bi tp
P N CHNG VI
6.1
6.2
6.3
6.4
6.5
6.6
6.7
6.8
6.9
6.10
ng
ng
Sai
ng
ng
ng
ng
ng
ng
Sai
6.13 t ui = xi 26 x = u + 26 = 26 ;
1
02
s = 1080
= 10,909
99
100
2
6.14 x = 8, 9 ; s = 2,18
P X = =
2
1 10
1
P X i = =
2
10 i =1
10
P X i = 5 . V X c phn b nh thc nn
i =1
10
5
5
P X i = 5 = P10 (5) = C10
(0,5) 5 (0,5)105 = C10
(0,5)10 .
i =1
6.17 Ta c EX = p ; DX = p (1 p ) . Do E X = p ; D X =
p (1 p )
10
2
) . Vy
n
n
n
n
P X < = P < X < + =
= 2
} {
Do
0, 2 100
P X 20 < 0, 2 = 2
= 2 (2) = 0,9545 .
1
182
Tn s
Hng dn gii v p n bi tp
Bng phn b tn sut
Tn sut
1/5
2/5
1/5
1/5
x 1
0
1 / 5 1 < x 2
F10 ( x) = 3 / 5 2 < x 3
4 / 5 3 < x 4
1
x>4
P N CHNG VII
7.1
7.2
7.3
7.4
7.5
7.6
7.7
7.8
7.9
7.10
ng
Sai
Sai
ng
ng
Sai
ng
Sai
ng
ng
7.13 x = 38;
7.14 f =
u =
6, 4
.2,575 = 2,331 . Khong tin cy [35, 669; 40,331] .
50
1082
; iu kin
2000
f u
nf = 1082 > 10
f (1 f )
n
1082
918 1082
2,33
= 0,515
2000
2000
xi = 34,15 = 0,976 .
n
35
2
2
34,15 )
(
1
1
2 ( xi )
s =
xi n = 34 33,8943 35 = 0, 01687 .
n 1
s = 0,1299; u
s
0,1299
= 1,96
= 0, 043 .
n
35
183
Hng dn gii v p n bi tp
Khong tin cy 95%: [ 0,933 ; 1, 019] .
53
, iu kin
400
7.16 Tn sut mu f =
nf = 53 > 10
f (1 f )
= 1,96
53 347
= 0, 0332
400 400
2000
, trong N l s c trong h.
N
Vy 0, 0993 <
2000
< 0,1657
N
2000
2000
<N<
12070 < N < 20141
0,1657
0, 0993
7.17 Khong tin cy 95% ca hao ph nguyn liu trung bnh cho 1 n v sn phm l
; x + u
x u
, trong u = 1,96 l phn v mc 0,975 ca phn b chun tc
n
n
N(0;1).
Theo mu ta tnh c x = 19,87 ; = 0, 03 u
Khong tin cy
0, 03
= 1,96
= 0, 0098
n
36
[ 19,8602 ; 19,8798 ] .
x 18, 25
ui + 18, 25 = 5 1,8 + 18, 25 = 18, 025 .
7.18 t ui = i
x =5
40
n
5
2
( 1,8)2 = 0, 435 .
52
2 ( ui ) 25
0,
76
s =
u
i
39
40
n 1
n
s = 0, 66; u
s
0, 66
= 1, 64
= 0,171 .
n
40
u 2 s2
Hng dn gii v p n bi tp
x 47
ui + 47 = 2 47 + 47 = 46, 06 .
7.19 t ui = i
x =2
100
n
2
2
2
47 )
(
22
4
2 ( ui )
s =
ui n = 99 175 100 = 6,178 .
n 1
s
2, 486
= 1,96
= 0, 487 .
n
100
s = 2, 486; u
= xi 50 x =
ui
u 2 s2
+ 50 =
1
= 1,96
= 0,377 .
n
27
u 2 2
x 119
ui + 119 = 2 19 + 119 = 118, 62 .
7.21 t ui = i
x =2
100
n
2
2
( 19 )2 = 15,9752 .
22
4
2 ( ui )
399
s =
u
i
99
100
n 1
n
s = 3,9969; u
s
3,9969
= 1,96
= 0, 783 .
n
100
u 2 s2
16
= 0, 04 , iu kin
400
nf = 16 > 10
Hng dn gii v p n bi tp
Gi
f (1 f )
n
= 1,96
16 384
= 0, 0192
400 400
1
142
-14
+ 91 = 90 , 72 ; s 2 = 4 432
= 17,375 s = 4,168 .
99
100
100
S
= 0,817 . Vy khong tin cy 95% ca gi trung bnh ca loi hng ho trn l
n
[89,903 ; 91,537] .
7.24 Khong tin cy 95% ca phng sai c tnh theo cng thc (7.22).
2
nS 2
nS
;
2 / 2 (n) 12 / 2 (n)
25 0,5 25 0,5
;
= (0,3075 ; 0,9520) .
40,646 13,120
P N CHNG VIII
8.1
8.2
8.3
8.4
8.5
8.6
8.7
8.8
8.9
8.10
Sai
Sai
ng
ng
Sai
ng
Sai
ng
Sai
Sai
x 99, 25
t ui = i
5
186
(100 X )
S
riui = 0, 4 ; riui 2 = 0, 42
Hng dn gii v p n bi tp
x = 5
Tqs =
0, 4
+ 99, 25 = 99,319 ;
29
s 2 = 25
1
0, 42
0,
42
= 0,37 s = 0, 608
28
29
(100 99,319) 29
= 6,032 W .
0,608
x 15
t ui = i
2
x = 15 ;
Tqs =
s2 = 4
( X 14 )
; i thit H1 : 14
249
300
H 0 : = 50 ; i thit H1 : < 50
Tiu chun kim nh T =
Theo mu ta c x =
s2 =
( 50 X )
S
1387,5
= 49,5536;
28
1
1387,52 8,1696
= 0,3026 s = 0,55
6876375
=
27
28
27
Tqs =
(50 49,53) 30
= 4,2948 W .
0,55
187
Hng dn gii v p n bi tp
8.14 Gi l trng lng ng bao trung bnh sn phm ca nh my. Ta kim nh gi thit
H 0 : = 20 ; i thit H1 : 20
Tiu chun kim nh T =
( X 20 )
Theo mu ta c x = u + 20 =
Tqs =
5
+ 20 = 20, 05 .
100
Vy cha c c s bc b H 0 .
8.15 Gi l s ho n trung bnh h thng my tnh mi x l c trong 1 gi. Ta kim nh
gi thit H 0 : = 1300 ;
( X 1300 )
(1378 1300 )
40
215
( f 0, 05) n .
0, 05 (1 0, 05 )
nf = 24 > 5
T mu c th ta c f = 0, 08 tho mn iu kin
n(1 f ) = 276 > 5
Tqs =
= 2,384 W .
(n 1) S 2
02
Hng dn gii v p n bi tp
T mu c th ta c Tqs = 35,09 W . Vy cha c c s bc b H 0 .
8.18 Ta kim nh gi thit H0: 1 = 2 ; i thit H1: 1 2 .
Tiu chun kim nh T =
X Y
S X2
n
SY2
T mu c th ta c Tqs W . Vy cha c c s bc b H 0 .
8.19 Ta kim nh gi thit H0: 1 = 2 ; i thit H1: 1 > 2 .
Tiu chun kim nh T =
X Y
S X2 SY2
+
n
m
X1 X 2
S12
n1
C=
S12
n1
S12 S 22
+
n1 n2
S 22
; k=
( n1 1)( n2 1)
(n2 1)C 2 + ( n1 1)(1 C ) 2
n2
0.125
0.375
0.375
0.125
189
Hng dn gii v p n bi tp
T bng iu tra 4000 gia nh ta c
2
(ni npi ) 2
npi
ni
pi
npi
(ni npi )
450
0,125
500
2500
1460
0,375
1500
1600
1,06
1530
0,375
1500
900
0,6
560
0,125
500
3600
7,2
= 13,86
n = 4000
(ni npi ) 2
. Min bc b W = T > 2 (k r 1) . y
np
i
i =0
3
(ni npi ) 2
. Min bc b W = T > 2 (k r 1) . y
npi
i =0
3
(u ) =
tnh
1
2
xc
u2
2
sut
xp
pi
h xi X
S S
; h = xi xi 1 = 0,2 ;
trong
(xem ph lc I).
(ni npi ) 2
. Min bc b W = T > 2 (k r 1) . y
npi
i =1
10
Hng dn gii v p n bi tp
h k
nij2
n n
i =1 j =1 i j
191
Ph lc
PH LC
PH LC I: GI TR HM MT ( x) =
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
1,1
1,2
1,3
1,4
1,5
1,6
1,7
1,8
1,9
2,0
2,1
2,2
2,3
2,4
2,5
2,6
2,7
2,8
2,9
3,0
3,1
3,2
3,3
3,4
3,5
3,6
3,7
3,8
3,9
192
0
0,3989
3970
3910
3814
3683
3521
3332
3123
2897
2661
0,2420
2179
1942
1714
1497
1295
1109
0940
0790
0656
0,0540
0440
0355
0283
0224
0175
0136
0104
0079
0060
0,0044
0033
0024
0017
0012
0009
0005
0004
0003
0002
1
3989
3965
3902
3802
3668
3503
3312
3101
2874
2637
2396
2155
1919
1691
1476
1276
1092
0925
0775
0644
0529
0431
0347
0277
0219
0171
0132
0101
0077
0058
0043
0032
0023
0017
0012
0008
0005
0004
0003
0002
2
3989
3961
3894
3790
3653
3485
3292
3079
2850
2613
2370
2131
1895
1669
1456
1257
1074
0909
0761
0632
0519
0422
0339
0270
0213
0167
0129
0099
0075
0056
0042
0031
0022
0016
0012
0008
0005
0004
0003
0002
3
3988
3956
3885
3778
3637
3467
3271
3056
2827
2589
2347
2107
1872
1647
1435
1238
1057
0893
0748
0620
0508
0413
0332
0264
0208
0163
0126
0096
0073
0055
0040
0030
0022
0016
0011
00080
0005
0004
0003
0002
4
3986
3951
3876
3765
3621
3448
3251
3034
2803
2565
2320
2083
1849
1626
1415
1219
1040
0878
0734
0608
0498
0404
0325
0258
0203
0158
0122
0093
0071
0053
0039
0029
0021
0015
0011
0008
0005
0004
0003
0002
5
3984
3945
3867
3752
3605
3429
3230
3011
2780
2541
2299
2059
1826
1604
1394
1200
1023
0863
0721
0596
0488
0396
0317
0252
0198
0154
0119
0091
0069
0051
0038
0028
0020
0015
0010
0007
0005
0004
0002
0002
1
2
6
3982
3939
3857
3739
3589
3410
3209
2989
2756
2516
2275
2036
1804
1582
1374
1182
1006
0848
0707
0584
0478
0387
0310
0246
0194
0151
0116
0088
0067
0050
0037
0027
0020
0014
0010
0007
0005
0003
0002
0002
x2
2
7
3980
3932
3847
3726
3572
3391
3187
2966
2732
2492
2251
2012
1781
1561
1354
1163
0989
0833
0694
0573
0468
0379
0303
0241
0189
0147
0113
0086
000065
0048
0036
0026
0019
0014
0010
0007
0005
0003
0002
0002
8
3977
3925
3836
3712
3555
3372
3166
2943
2709
2468
2227
1989
1758
1539
1334
1145
0973
0818
0681
0562
0459
0371
0297
0235
0184
0143
0110
0084
0063
0047
0035
0025
0018
0013
0009
0007
0005
0003
0002
0001
9
3973
3918
3825
3697
3538
3352
3144
2920
2685
2444
2203
1965
1736
1518
1315
1127
0957
0804
0669
0551
0449
0363
0290
0229
0180
0139
0107
0081
0061
0046
0034
0025
0018
0013
0009
0006
0004
0003
0002
0001
Ph lc
(t ) =
x2
2 dx
1
2
(t )
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
1,1
1,2
1,3
1,4
1,5
1,6
1,7
1,8
1,9
2,0
2,1
2,2
2,3
2,4
2,5
2,6
2,7
2,8
2,9
0,5000
5398
5793
6179
6554
0,6915
7257
7580
7881
8159
0,8413
8643
8849
9032
9192
0,9332
9452
9554
9641
9712
0,9773
9821
9861
9893
9918
0,9938
9953
9965
9974
9981
5040
5438
5832
6217
6591
6950
7291
7611
7910
8186
8438
8665
8869
9049
9207
9345
9463
9564
9649
9719
9778
9826
9864
9896
9920
9940
9955
9966
9975
9982
5080
5478
5871
6255
6628
6985
7324
7642
7939
8212
8461
8686
8888
9066
9222
9357
9474
9573
9656
9726
9783
9830
9868
9898
9922
9941
9956
9967
9976
9982
5120
5517
5910
6293
6664
7019
7357
7673
7967
8238
8485
8708
8907
9082
9236
9370
9484
9582
9664
9732
9788
9834
9871
9901
9925
9943
9957
9968
9977
9983
5160
5557
5948
6331
6700
7054
7389
7703
7995
8264
8508
8729
8925
9099
9251
9382
9495
9591
9671
9738
9793
9838
9875
9904
9927
9945
9959
9969
9977
9984
5199
5596
5987
6368
6736
7088
7422
7734
8023
8289
8531
8749
8944
9115
9265
9394
9505
9599
9678
9744
9798
9842
9878
9906
9929
9946
9960
9970
9978
9984
5239
5636
6026
6406
6772
7123
7454
7764
8051
8315
8554
8770
8962
9131
9279
9406
9515
9608
9686
9750
9803
9846
9881
9909
9931
9948
9961
9971
9979
9985
5279
5675
6064
6443
6808
7156
7486
7794
8078
8340
8577
8790
8980
9147
9292
9418
9525
9616
9693
9756
9808
9850
9884
9911
9932
9949
9962
9972
9979
9985
5319
5714
6103
6480
6844
7190
7517
7823
8106
8365
8599
8810
8997
9162
9306
9429
9535
9625
9699
9761
9812
9854
9887
9913
9934
9951
9963
9973
9980
9986
5359
5753
6141
6517
6879
7224
7549
7852
8132
8389
8621
8830
9015
9177
9319
9441
9545
9633
9706
9767
9817
9857
9890
9916
9936
9952
9964
9974
9981
9986
3,0
3,1
3,2
3,3
3,4
3,5
3,6
3,7
3,8
3,9
(t )
0,9987
9990
9993
9995
9996
9997
9998
9999
9999
9999
193
Ph lc
194
t (n)
Bc t do
= 0,05
= 0,025
= 0,01
= 0,005
= 0,001
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
inf
6,314
2,920
2,353
2,132
2,015
1,943
1,895
1,860
1,833
1,812
1,796
1,782
1,771
1,761
1,753
1,746
1,740
1,734
1,729
1,725
1,721
1,717
1,714
1,711
1,708
1,796
1,703
1,701
1,699
1,645
12,706
4,303
3,128
2,776
2,571
2,447
2,365
2,306
2,262
2,228
2,201
2,179
2,160
2,145
2,131
2,120
2,110
2,101
2,093
2,086
2,080
2,074
2,069
2,064
2,060
2,056
2,052
2,048
2,045
1,960
31,821
6,965
4,541
3,747
3,365
3,143
2,998
2,896
2,821
2,764
2,718
2,681
2,650
2,624
2,606
2,583
2,567
2,552
2,539
2,58
2,518
2,508
2,500
2,492
2,485
2,479
2,473
2,467
2,462
2,326
63,657
9,925
5,841
4,604
4,032
3,707
3,499
3,355
3,250
3,169
3,106
3,055
3,012
2,977
2,947
2,921
2,898
2,878
2,861
2,845
2,831
2,819
2,807
2,797
2,787
2,779
2,771
2,763
2,756
2,576
318,309
22,327
10,215
7,173
5,893
5,208
4,705
4,501
4,297
4,144
4,025
3,930
3,852
3,787
3,733
3,686
3,646
3,610
3,579
3,552
3,527
3,505
3,485
3,467
3,450
3,435
3,421
3,408
3,396
3,090
Ph lc
2 (n)
Bc t do
02,995
02,99
02,97
02,95
02,05
02,025
02,01
02,005
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
0,000
0,010
0,072
0,207
0,412
0,676
0,989
1,344
1,735
2,156
2,603
3,074
3,565
4,075
5,001
5,142
5,697
6,265
6,844
7,343
8,034
8,543
9,260
9,886
10,520
11,160
11,808
12,461
13,121
13,787
0,000
0,020
0,115
0,297
0,554
0,872
1,239
1,646
2,088
2,558
3,053
3,571
4,107
4,660
5,229
5,812
6,408
7,015
7,633
8,260
8,897
9,542
10,196
10,856
11,524
12,198
12,879
13,565
14,256
14,930
0,001
0,051
0,216
0,484
0,831
1,237
1,690
2,180
2,700
3,247
3,816
4,404
5,009
5,629
6,262
6,908
7,564
8,231
8,907
9,591
10,283
10,982
11,689
12,401
13,120
13,844
14,573
15,308
16,047
16,791
0,004
0,103
0,352
0,711
1,145
1,635
2,167
2,733
3,325
3,940
4,575
5,226
5,982
6,571
7,261
7,962
8,672
9,390
10,117
10,851
11,591
12,388
13,091
13,848
14,611
15,379
16,151
16,928
17,708
18,493
3,841
5,991
7,815
9,488
11,070
12,592
14,067
15,507
16,919
18,307
19,675
21,026
22,362
23,685
24,996
26,296
27,587
28,869
30,144
31,410
32,671
33,924
35,172
36,415
37,625
38,885
40,113
41,337
42,557
43,773
5,024
7,378
9,348
11,143
12,832
14,449
16,013
17,535
19,023
20,483
21,920
23,337
24,736
26,119
27,488
28,845
30,191
31,524
32,852
34,170
35,479
36,781
38,076
39,364
40,646
41,923
43,194
44,461
45,722
46,979
6,635
9,210
11,345
13,277
15,086
16,812
18,475
20,090
21,666
23,209
24,725
26,217
27,688
29,141
30,578
32,000
33,409
34,805
36,191
37,566
38,932
30,289
41,638
42,980
44,314
45,642
46,993
48,278
49,588
50,892
7,879
10,597
12,838
14,860
16,750
18,548
20,278
21,955
23,589
25,188
26,757
28,300
28,819
31,319
32,801
34,267
35,718
37,156
38,582
39,997
41,401
42,796
44,181
45,558
46,928
48,290
46,645
50,993
52,336
53,672
195
Ph lc
O
Bc t
do n2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
30
40
60
120
196
f (n1 , n2 )
Bc t do n1
161
18.5
10,1
7,71
6,61
5,99
5,59
5,32
5,12
4,96
4,84
4,75
4,67
4,60
4,54
4,49
4,45
4,41
4,38
4,35
4,32
4,30
4,28
4,26
4,24
4,17
4,08
4,00
3,92
3,84
200
19,0
9,55
6,94
5,79
5,74
4,74
4,46
4,26
4,10
3,98
3,89
3,81
3,74
3,68
3,63
3,69
3,55
3,52
3,19
3,47
3,44
3,42
3,40
3,39
3,32
3,23
3,15
3,07
3,00
216
19,2
9,28
6,59
5,41
4,76
4,35
4,07
3,86
3,71
3,59
3,49
3,41
3,34
3,29
3,24
3,20
3,16
3,13
3,10
3,07
3,05
3,03
3,01
2,99
2,92
2,86
2,76
26,8
2,60
225
19,2
9,12
6,39
5,19
4,53
4,12
3,84
3,63
3,84
3,36
3,26
3,18
3,11
3,06
3,01
2,96
2,93
2,90
2,87
2,84
2,82
2,80
2,78
2,76
2,69
2,61
2,53
2,45
2,37
230
19,3
9,01
6,26
5,05
4,39
3,97
3,69
3,48
3,33
3,20
3,11
3,03
2,96
2,90
2,85
2,81
2,77
2,74
2,71
2,68
2,66
2,64
2,62
2,60
2,53
2,45
2,37
2,29
2,21
6
234
19,3
8,94
6,16
4,95
4,28
3,87
3,58
3,37
3,22
3,09
3,00
2,92
2,85
2,79
2,74
2,70
2,66
2,63
2,60
2,57
2,55
2,53
2,51
2,49
2,42
2,34
2,25
2,18
2,10
7
237
19,4
8,89
6,09
4,88
4,21
3,79
3,50
3,29
3,14
3,01
2,91
2,83
2,76
2,71
2,66
2,61
2,58
2,54
2,51
2,49
2,46
2,44
2,42
2,40
2,33
2,25
2,17
2,09
2,01
8
239
19,4
8,85
6,04
4,82
4,15
3,73
3,44
3,23
3,07
2,95
2,85
2,77
2,70
2,64
2,59
2,55
2,81
2,48
2,45
2,42
2,40
2,37
2,36
2,34
2,27
2,18
2,10
2,02
1,94
9
241
19,4
8,81
6,00
4,77
4,10
3,68
3,39
3,18
3,02
2,90
2,80
2,71
2,65
2,59
2,54
2,49
2,46
2,42
2,39
2,37
2,34
2,32
2,30
2,28
2,21
2,12
2,04
1,96
1,88
10
242
19,4
8,79
5,96
4,74
4,06
3,64
3,32
3,14
2,98
2,85
2,75
2,67
2,60
2,54
2,49
2,45
2,41
2,38
2,35
2,32
2,30
2,27
2,25
2,24
2,16
2,08
1,99
1,91
1,83
Ph lc
O
Bc t
do n2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
30
40
60
120
f (n1 , n2 )
Bc t do n1
12
15
20
24
30
40
60
120
244
19,4
8,74
5,91
4,68
4,00
3,57
3,28
3,07
2,91
2,79
2,69
2,60
2,53
2,48
2,42
2,38
2,34
2,31
2,28
2,25
2,23
2,20
2,18
2,15
2,09
2,00
1,92
1,83
1,75
246
19,4
8,70
5,86
4,62
3,94
3,51
3,22
3,01
2,85
2,72
2,62
2,53
2,46
2,40
2,35
2,31
2,27
2,23
2,20
2,18
2,15
2,13
2,11
2,09
2,01
1,92
1,84
1,75
1,67
248
19,4
8,66
5,80
4,56
3,87
3,44
3,15
2,94
2,77
2,65
2,54
2,46
2,39
2,33
2,28
2,23
2,19
2,16
2,12
2,10
2,07
2,05
2,03
2,01
1,93
1,84
1,75
1,66
1,57
249
19,5
8,64
5,77
4,53
3,84
3,41
3,12
2,90
2,74
2,61
2,51
2,42
2,35
2,29
2,24
2,19
2,15
2,11
2,08
2,05
2,03
2,01
1,98
1,96
1,89
1,79
1,70
1,61
1,52
250
19,5
8,62
5,75
4,50
3,81
3,38
3,08
2,86
2,70
2,57
2,47
2,38
2,31
2,25
2,19
2,15
2,11
2,07
2,04
2,01
1,98
1,96
1,94
1,92
1,84
1,74
1,65
1,55
1,46
251
19,5
8,59
5,72
4,46
3,77
3,34
3,04
2,83
2,66
2,53
2,43
2,34
2,27
2,20
2,15
2,10
2,06
2,03
1,99
1,96
1,94
1,91
1,89
1,78
1,79
1,69
1,59
1,59
1,39
252
19,5
8,57
5,69
4,43
3,74
3,30
3,01
2,79
2,62
2,49
2,38
2,30
2,22
2,16
2,11
2,06
2,02
1,98
1,95
1,74
1,64
1,53
1,43
1,32
2,53
29,5
8,55
5,66
4,40
3,70
3,27
2,97
2,75
2,58
2,45
2,34
2,25
2,18
2,11
2,06
2,01
1,79
1,73
1,90
1,87
1,84
1,81
1,79
1,77
1,68
1,58
1,47
1,35
1,22
2,54
19,5
8,53
5,63
4,37
3,67
3,23
2,93
2,71
2,54
2,40
2,30
2,21
2,13
2,07
2,40
2,30
2,21
2,13
2,07
2,01
1,96
1,92
1,88
1,84
1,81
1,78
1,76
1,73
1,71
1,62
1,51
1,39
1,25
1,00
197
Ph lc
O
Bc t
do n2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
30
40
60
120
198
f (n1 , n2 )
Bc t do n1
4,052
98,5
34,1
21,2
16,3
13,7
12,2
11,3
10,6
10,0
9,65
9,33
9,07
8,86
8,68
8,53
8,40
8,29
8,19
8,10
8,02
7,95
7,88
7,82
7,77
7,56
7,31
7,08
6,85
6,63
5,000
99,0
30,8
18,0
13,3
10,9
9,55
8,65
8,02
7,56
7,21
6,93
6,70
6,51
6,36
5,23
6,71
6,01
5,93
5,85
5,78
5,72
5,66
5,61
5,57
5,39
5,18
4,98
4,79
4,61
5,403
99,2
29,5
16,7
12,1
9,78
8,45
7,59
6,99
6,55
6,22
5,95
5,74
5,56
5,42
5,29
5,19
5,09
5,01
4,94
4,87
4,82
4,76
4,72
4,68
4,51
4,31
4,13
3,95
3,78
5,625
99,2
28,7
16,0
11,4
9,15
7,85
7,01
6,42
5,99
5,67
5,41
5,21
5,04
4,89
4,77
4,67
4,58
4,50
4,43
4,37
4,31
4,26
4,22
4,78
4,02
3,83
3,65
3,48
3,32
5,764
99,3
28,2
15,5
11,0
8,75
7,46
6,63
6,06
5,64
5,32
5,06
4,86
4,70
4,56
4,44
4,34
4,25
4,17
4,10
4,04
3,99
3,94
3,90
3,86
3,70
3,51
3,34
3,17
3,02
6
5,859
99,3
27,9
15,2
10,7
8,47
7,19
6,37
5,80
5,39
5,07
4,82
4,62
4,46
4,32
4,20
4,10
4,01
3,94
3,87
3,81
3,76
3,71
3,67
3,63
3,47
3,29
3,12
2,96
2,80
7
5,928
99,4
27,7
15,0
10,5
8,26
6,99
6,18
5,61
5,20
4,89
4,64
4,44
4,28
4,14
4,03
3,93
3,84
3,77
3,70
3,64
3,59
3,54
3,50
3,46
3,30
3,12
2,95
2,79
2,64
8
5,982
99,4
27,5
14,8
10,3
8,10
6,84
6,03
5,47
5,06
4,74
4,50
4,30
4,14
4,00
3,89
3,79
3,71
3,63
3,56
3,51
3,45
3,41
3,36
3,32
3,17
2,99
2,82
2,66
2,51
9
6,023
99,4
27,3
14,7
10,2
7,98
6,72
5,91
5,35
4,94
4,63
4,39
4,19
4,03
3,89
3,78
3,68
3,60
3,52
3,46
3,40
3,34
3,30
3,26
3,22
3,07
2,89
2,72
2,56
2,41
10
6,056
99,4
27,2
14,5
10,1
7,87
6,62
5,81
5,26
4,85
4,54
4,30
4,10
3,94
3,80
3,69
3,59
3,51
3,43
3,37
3,31
3,26
3,21
3,17
3,13
2,98
2,80
2,63
2,47
2,32
Ph lc
f (n1 , n2 )
Bc t
do n2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
30
40
60
120
Bc t do n1
12
15
20
24
30
40
60
120
6,106
99,4
27,1
14,4
9,89
7,72
6,47
5,67
5,11
4,71
4,40
4,16
3,96
3,80
3,67
3,55
3,46
3,37
3,30
3,23
3,17
3,12
3.07
3,03
2,99
2,84
2,66
2,50
2,34
2,18
6,157
99,4
26,9
14,2
9,72
7,56
6,31
5,52
4,96
4,56
4,25
4,01
3,82
3,66
3,52
3,41
3,31
3,23
3,15
3,09
3,03
2,98
2.93
2,89
2,85
2,70
2,52
2,35
2,10
2,04
6,209
99,4
26,7
14,2
9,55
7,40
6,16
5,36
4,81
4,41
4,10
3,86
3,66
3,51
3,37
3,26
3,16
3,08
3,00
2,94
2,88
2,83
2.78
2,74
2,70
2,55
2,37
2,20
2,03
1,88
6,235
99,5
26,6
13,9
9,47
7,31
6,07
5,28
4,73
4,33
4,02
3,78
3,59
3,43
3,29
3,18
3,08
3,00
2,92
2,86
2,80
2,75
2.70
2,66
2,62
2,47
2,29
2,12
1,95
1,79
6,261
99,5
26,5
13,8
9,38
7,23
5,99
5,20
4,65
4,25
3,94
3,70
3,51
3,35
3,21
3,10
3,00
2,92
2,84
2,78
2,72
2,67
2,62
2,58
2,53
2,39
2,20
2,03
1,86
1,70
6,287
99,5
26,4
13,7
9,29
7,14
5,91
5,12
4,57
4,17
3,86
3,62
3,43
3,27
3,13
3,02
2,92
2,84
2,76
2,69
2,64
2,58
2,54
2,49
2,45
2,30
2,11
1,94
1,76
1,59
6,313
99,5
26,3
13,7
9,20
7,06
5,82
5,03
4,48
4,08
3,78
3,54
3,34
3,18
3,05
2,93
2,83
2,75
2,67
2,61
2,55
2,50
2,45
2,40
2,36
2,21
2,02
1,84
1,66
1,47
6,339
99,5
26,2
13,6
9,11
6,97
5,74
4,95
4,40
4,00
3,69
3,45
3,25
3,09
2,96
2,84
2,75
2,66
2,56
2,52
2,46
2,40
2,35
2,30
2,27
2,11
1,92
1,73
1,53
1,32
6,366
99,5
26,1
13,5
9,02
6,88
5,65
4,86
4,31
3,91
3,60
3,36
3,77
3,00
2,87
2,75
2,65
2,57
2,49
2,42
2,36
2,31
2,36
2,21
2,17
2,01
1,80
1,60
1,38
1,00
199
Ti
Phliu
lc tham kho
200
L THUYT
XC SUT V THNG K TON
M s: 497XSU210
Chu trch nhim bn tho
TRUNG TM O TO BU CHNH VIN THNG 1
(Ti liu ny c ban hnh theo Quyt nh s: 375/Q-TTT1 ngy
22/05/2006 ca Gim c Hc vin Cng ngh Bu chnh Vin thng)
In ti : Cng ty c phn In Bu in
S lng : 2000 cun, kh 19 x 26 cm
Ngy hon thnh : 01/06/2006.