UNIVERZITET U SARAJEVU

UMARSKI FAKULTET
KATEDRA ZA UZGAJANJE UMA I URBANOG ZELENILA
UMSKE KULTURE I PLANTAE

SEMINARSKI RAD
Tema: Poumljavanje kra

PROFESOR: prof.dr emal Vinji

STUDENTI:

mr. Sead Ivojevi

Amina Silajdzija

Sarajevo, decembar 2014.

SADRAJ

Uvod..........................................................................................................................................3
1. Znaaj i stanje uma na kru u BiH...............................................................................4
2. Poveanje povrine uma na kru..................................................................................5
2.1.Klasifikacija umskih goleti na kru.......................................................................5
2.2.Izdvajanje sjemenskih sastojina .............................................................................5
2.3.Revitalizacija rasadnika za proizvodnju sadnica za potrebe poumljavanja kra..5
2.4.Otvaranje kra..........................................................................................................5
2.5.Optimiranje vrsta drvea i tehnike sadnje na kru eksperimentalna istraivanja.6
2.6.Mogue (pogodne)vrste za poumljavanje kra......................................................6
3. POUMLJAVANJE KRA..........................................................................................7
3.1.Uticaj slojanja podloge............................................................................................7
3.2.Uticaj formiranja linije kamenja..............................................................................8
3.3.Uticaj dubine zemljita..........................................................................................10
3.4.Nain sjetve i sadnje..............................................................................................10
4. ZAKLJUAK.............................................................................................................16
5. LITERATURA............................................................................................................17

UVOD
Kr, koriste se jo termini kras i karst, je tip reljefa koji se razvija na tlu sastavljenom
od topljivih stijena, najee kalcijevog karbonata (

) ili magnezijevog karbonata

). Kr na stijenama u kojima je preko 50% magnezijevog karbonata se naziva

dolomitni kr. Osnovna karakteristika krnog reljefa je izraena, ali selektivna topljivost
stijena. Posljedica toga je da nastaje izrazito razvijen reljef sa mnogo udubina i uzvisina.
vrste stijene kalcijevog karbonata (vaprenici) su este na povrini te se javlja kamenito tlo,
ali je esto vaprenac porkriven tlom te nastaje pokriveni kr na kome se javlja vegetacija. Kr
se obino razvija u gorsko planinskom reljefu. Udubine u kru se dijele na nadzemne
(ponikve, krape, kamenice, doline, uvale, polja) i podzemne (pilje i jame). esta uzvienja
su kukovi (strme stijene koje stre).
Osnovna karakteristika vodotoka u kru je malo vode na povrini, ali mnogo u podzemlju.
Tekuice su u pravilu kratke ponornice. Mnogo vode tee kroz podzemlje gdje otapa stijene.
Tri su preduslova za nastanak kra:
-

Stijene podlone djelovanju vode (vaprenici, dolomiti, stijene s gipsom i solju)

Postojanje tektonskih elemenata (bore, rasjedi, pukotine)

Voda obogaena ugljinim dioksidom

Osnovne znaajke kra:

-

Dominantna podzemna komponenta teenja

Nedostatak vode na povrini u sunom periodu, viak u vlanom i poplave u krkim

poljima

Komplicirana mrea pukotina i kanala

Dominira turbulentno teenje

Velike, promjenjive i teko predvidljive podzemne vode

Teko lociranje veih vodenih putova

Orografske granice sliva ne poklapaju se sa hidrografskim granicama

Posljedice kra:
-

Teko primjeniti hidraulike proraune

Oteano upravljanje i koritenje podzemnih voda

Rizino formiranje povrinskih akumulacija

3

1. ZNAAJ I STANJE UMA NA KRU U BiH

Kr obuhvata oblike reljefa i hidrografske procese koji su vezani za krenjaka i dolomitna
podruja.
Kr se u Bosni i Hercegovini prostire du cijele njene zapadne granice, predstavljajui
ogoljeli i manje-vie umoviti dio velike oblasti krenjakog gorja koji dopire do linije
Vrnogra Sanski Most Banja Luka Vranduk Olovo Vlasenica Viegrad.
Prema dosadanjim istraivanjima na kru je posebno izraen biodiverzitet, kako vaskularne
flore, tako i mnogih ivotinjskih vrsta posebno podzemne faune koja je gotovo sva
endemina.Smatra se da u kru BiH ima oko 3000 speleolokih objekata meu kojima je i
svjetski znaajna Vjetrenica. Ovdje su brojni fenomeni kra ukljuujui i krka polja. Mnoge
rijeke i jezera su jedinstvene prirodne i estetske vrijednosti.
Sa aspekta proizvodnje drveta podruje kra nema vei znaaj. ume na kru, tamo gdje su
preostale, imaju prije svega zatitnu funkciju. Tla na kru su plitka, a evidentan je nedostatak
vode tokom ljetnih mjeseci, stoga se i od umskih kultura koje se podiu na kru ne mogu
oekivati dobri proizvodni rezultati daljom degradacijom nestaje biljni pokrov koji se nalazi
na kru, tlo se ispira i nepovratno gubi te preostaju goleti nepodesne za poumljavanje.
Sve ove znaajnosti kra treba imati u vidu kod postavljanja umarstva na kru na mjesto
gdje pripada.
Gospodarenje umama na kru je najee ekonomski neopravdano i vodi daljoj degradaciji
uma i umskih stanita, esto potpunom nestanku uma i pojavi goleti nepodesnih za
poumljavanje.
Stoga postojee ume i one koje se podiu na kru trebaju imati prevashodno zatitnu funkciju
koja se ogleda u:
-

zaustavljanju erozionih procesa,

regulisanju vodnog reima,

umanjenju ekstremnijih temperatura, tj. regulisanju mikroklimata i

mnogim drugim funkcijama.

Da bi sauvali postojee i podigli nove ume na kru potrebna je pomo ire drutvene
zajednice.
Opine u kojima se nalazi podruja sa krem trebalo bi da finansiraju zatitu uma na kru, a
kantoni i Federacija obnavljanje uma tamo gdje one mogu doi. Ne po svaku cijenu i na
svakom mjestu, ve gdje to stanini uslovi dozvoljavaju.

Dananje gospodarenje u podruju kra sa aspekta koritenja i provoenja umskouzgojnih radova je svedeno na minimum. Ogromne povrine ibljaka i izdanakih uma su
preputene daljoj degradaciji, a najvei dio goleti na kru se ne poumljava. Zbog male
otvorenosti i unutar visokih uma na kru ne provode se sjee koje bi imale sanitarni karakter
te su iste izloene propadanju.
2. POVEANJE POVRINE UMA NA KRU
2.1. Klasifikacija umskih goleti na kru
umske goleti na kru se moraju klasifikivati prema pogodnosti za poumljavanje na:
-

pogodne,

srednje pogodne i

nepogodne za poumljavanje.

Stim u vezi, prilikom taksacionih snimanja za naredne Osnove, treba pripremiti metodiku koja
nudi odgovore na postavljeno pitanje o pogodnosti povrina za poumljavanje. Poznato je da
su goleti na kru kod kojih je izraeno vertikalno slojanje stijena krenjaka pogodne za
poumljavanje dok su povrine sa horizontalnim slojanjem nepovoljne.

2.2. Izdvajanje sjemenskih sastojina

Zbog specifinih uvjeta u kojima se razvija umsko drvee na kru, treba izdvojiti sjemenske
objekte sa kojih bi se sakupljalo sjeme za proizvodnju sadnica koje bi se koristile za
poumljavanje goleti na kru. Sjeme sa lokalnih sastojina nosi u sebi genetski materijal
lokalnih ekotipova i moe dati sadnice koje su otpornije na suu i druge nepovoljne stanine
uvjete kakvi vladaju na kru u odnosu na sadnice dobiveneiz sjemenskog materijala iz
kontinentalnog dijela BiH.
2.3.Revitalizacija rasadnika za proizvodnju sadnica za potrebe poumljavanja kra
Potrebno je izvriti rekonstrukciju zaputenih rasadnika i staviti ih u funkciju. Unutar
podruja kra trenutno nema rasadnika, osim rasadnika Borako jezero te je potrebno,
posebno za podruje mediteranskog kra, osnovati - revitalizovati rasadnike sa proizvodnjom
sadnog materijala u kontejnerima.
2.4. Otvaranje kra
U cilju zatite postojeih umskih kultura od umskih poara i novih koje treba podii,
potrebno je graditi umske ceste koje bi imale i funkciju breg i efikasnijeg djelovanja
5

protupoarnih slubi nakon nastanka poara. Svjedoci smo estih poara u podruju kra i
nemonosti ovjeka da im se suprostavi. Zbog toga prilikom izrade programa gospodarenja
treba ucrtati i putove koje treba izgraditi u narednom 10- godinjem periodu.
2.5.Optimiranje vrsta drvea i tehnike sadnje na kru eksperimentalna istraivanja
Kljuno pitanje uspjenog poumljavanja kra je pravilan izbor vrste drvea za sadnju i
tehnike sadnje (nain sadnje, izbor sortimenta i tipa sadnice).
Sadnice se obino nakon sadnje slabo primaju ili podignute umske kulture vremenom
propadaju. Zbog toga je neophodno (na primjeru susjedne Hrvatske) u podruju kra postaviti
vie oglednih povrina sa testiranjem pojedinih vrsta drvea i naina sadnje kako bi doli do
najboljeg rjeenja za budunost.
2.6.Mogue (pogodne)vrste za poumljavanje kra
Najpodesnija biljka za poumljavanje je lovor (Laurus nobilis) lovorka se zadovoljava i
sa mravijim krakim tlom, a kada se zakorjeni gotovo je nemogue unititi je i to se vie
kljatri i sjee to je njena izbojna snaga vea.
Alepski bor ( Pinus halepensis) voli tople i vaprene obronke niih nadmorskih visina, a
zadovoljava se sa znatno mravim i u hranjivim materijama siromanim tlima, pa kako
podnosi i dosta visoke ljetne temperature, osobito je podesan za poumljenje golog krkog tla.
Na najneplodnijim i od sunca najvie zagrijanim vaprenicima moemo ovom biljnom vrstom
u razmjerno kratkom vremenu uzgojiti potpune i lijepe sastojine. Poumljavanje provodimo
uglavnom sjetvom sjemena.
Primorski bor (Pinus maritima) ne voli vaprena tla, te je vie vezan za hranjiva tla, gdje
pokazuje dobar uspjeh. Poumljavanje sjetvom sjemena ili sadnjom jednogodinjih sadnica sa
hljebom.
Pinjol (Pinus pinea) uspjeva i na loijem tlu. Poumljavanje sadnicama i sjemenom.
Podesan je samo za najjunije dijelove naeg podruja.
Crni bor (Pinus nigra) moe se mirne due kazati, da je ova vrsta bora najpodesnija za
poumljavanje kra. Sasvim je naravno da emo ovom biljnom vrstom poumljavanje provesti
samo u onim krajevima, u kojima se radi prejakog zakranjenja tla ve nita drugo ne moe
uspjevati. Veinu radova poumljavanja kra provedeno je ovom vrstom bora. Poumljavanje
obavljamo sadnjom dvogodinjih sadnica. Moramo spomenuti da dolazi i kao samonikao u
svim nadmorskim visinama naeg podruja, te stare sastojine i prirodnim nainom u velikoj
mjeri poumljuju kr.
6

Pinus brutia, Pinus banksiana, Pinus montana uncionata, Abies Cephalonica (Grka jela),
Cupressus sempervirens (empres).
Cedrus deodara (Cedar himelajski) do sada mjestimice provedeni pokusi i to na zatienim
mjestima, dobro su uspjeli.
Osim liara, moe se, osim lovora i crnike provesti poumljavanje s Celtis australis
(Koprivi), zatim Ailantus glunduloza (pajesen), crveni hrast (Quercus rubra), brijest (Ulmus
campestris), grabi kurika (Carpinus duinensis), crni jasen (Fraxinus ornus)
Na kru bi se mogle jo pokusa radi iskuati neke egzotine biljke i to : Juglans nigra,
Juglans cinerea, te Pterocarya fraxinifolia.
3. POUMLJAVANJE KRA
Pri poumljavanju vano je odrediti broj sadnica po jedinici povrine. Sa jedne strane, treba
obezbjediti izvrenje postavljenog zadatka ozelenjavanje povrine i osigurati planiranu
produkciju drvne mase i druge funkcije uma, a s druge strane poeljno je pri poumljavanju
imati minimalna ulaganja tj.izmeu ostalog broj sadnica mora biti to optimalnije odreen da
bi sastojina u doba zrelosti imala odgovarajui broj stabala i ispunjavala svoju funkciju.
Broj sadnica po jedinici povrine sa pedoloke take gledita zavisi od:
naina slojanja matine podloge i zemljinih odnosa i osobina koje ovo slojanje
uslovljava, i
-

formiranja linije kamenja na povrini zemljita usred erozije

3.1.Uticaj slojanja podloge

Broj sadnica koji se pouljava po jedinici povrine zavisi, izmeu ostalog, od odnosa povrina
pod stijenama prema povrini zemljinih areala. Mogue su dvije kombinacije:
-

slojevi krenjaka su vie ili manje paralelni povrini padine i

slojevi krenjaka su, vie manje, okomiti na povrinu padine (bez obzira na to da li su
slojevi paralelni sa izohipsama ili okomiti na iste).

Kada su slojevi krenjaka ili dolomita vie ili manje paralelni sa padom strane na kojoj se
planira poumljavanje, onda je stjenovitost povrine (na ogoljnim padinama posebno) vie
izraena tj.velika. Zemljite je u veini sluajeva plitko sa prostorno ogranienim
elementarnim arealima (skica br.1) . Pri tome je vrlo teko procjeniti koji dio povrine
pokrivene zemljitem obezbjeuje uslove za sigurno i trajno zakorjenjavanje uzemljene

sadnice, odnosno na kojem dijelu povrine su plitka zemljita sa ogranienim prostorom za

razvoj korjena u kome e sadnica odmah ili poslije koju godinu uginuti.(sluajevi A).
-

skica br.1

skica br. 2

Da se u ovakvim uslovima osigura dovoljan ili koliko toliko zadovoljavajui broj sadnica po
jedinici povrine koje e ispuniti postavljeni zadatak na kraju ophodnje, potrebno je pri
poumljavanju posaditi maksimalan broj mladih stabljika koje dozvoljavaju stanini uslovi
tj.odnos stjenovitosti prema zemljitu, poto nismo sigurni gdje e se sadnice primiti a gdje
nee. Zato je potrebno to preciznije procijeniti zastupljenost stjenovitosti, odnosno
zastupljenost zemljinih areala bez obzira na njihovu sistematsku pripadnost. Povrina koju
zauzima zemljite predstavlja osnovu na kojoj se planira broj sadnica.
U sluaju da se slojevi krenjaka ili dolomita pruaju okomito na padinu, bez obzira na to da
li su pri tome paralelni sa izohipsama (skica br.2), ili su okomiti na izohipse, sjenovitos moe
biti manja prema ukupnoj povrini,uz znatno manje (ue) elementarne areale stijena blokova
krenjaka prema prethodnom sluaju, pri tome zemljite je znatno dublje i elementarni areali
meusobno su povezani. U takvim uslovima je znatno lake odabrati mjesto za sadnice na
kome e se one sigurno primiti i doekati kraj ophodnje.
Pri poumljavanju se po mogunosti odrava razmak sadnica koji zahtjeva vrsta drvea kojom
se poumljava tj. na jedinicu povrine stavlja se broj sadnica koji odgovara vrsti drveta kao i
da nema stjenovitosti.
Meutim, znatno je sigurnije da se izvri procjena zastupljenosti dubljih stistematskih jedinica
zemljita

(posmeeni ili ocrvenieni kalkomelanosoli, kalkokambisoli, kao i koluvijalni

kalkomelanosoli). Zastupljenost ovih sistematskih jedinica najee je vrlo visoka, ako nije i
potpuna. Zastupljenost plitkih zemljita (organogenih i organo mnineralnih kalkokambisola
i plitkih kalkokambisola) malena je.

3.2.Uticaj formiranja linije kamenja

Linija kamenja formirana na povrini zemljita usljed erozije u sutini nije ograniavajui
faktor za utvrivanje broja sadnica po jedinici povrine. Postojanje linije kamenja moe
mijenjati uinke prilikom sadnje (potrebno je posebno ostranjivanje kamenja). Meutim, vrlo
esto se pri analizi terenskih prilika u ekipi koja radi projekat ne nalazi dovoljno struno lice
koje bi ocijenilo ta je stjenovitost, a ta kamenitost povrine (skica br.3).

Posebno je teko utvrditi tane odnose ako se formira deblja linija kamenja (skica br.3
sluaj B), poto se u tom sluaju na povrini zemljita uopte ne nazire, ova linija kamenja
formira se kada je u pitanju erozija koluvijalnih zemljita, koluvijalne varijante
kalkomelanosola

i kada se na tom mjestu vri taloenje erodiranog materijala sa viih

poloaja. U ovom sluaju je vegetacija veoma oskudna.

9

Linija kamenja formirana na povrini kalkokambisola i kalkomelanosola (litini varijateti) po

pravilu ne pokriva potupunu povrinu zemljita. S druge strane, prizemna vegetacija znatna je
na cijeloj povrini.
3.3.Uticaj dubine zemljita
Varijabilnost dubine zemljinog profila utie uz izraenu vodopropustljivost na suhou
stanita. Dubina moe u izvjesnoj mjeri da koriguje ovo negativno svojstvo zemljita na
krenjacima. Meutim, na ekstremnim poloajima i dublja zemljita se znatno isuuju.
Pri ocjeni stanja vlanosti zemljita esto se koristimo podacima iz meteorolokih stanica,
posebno podacima za padavine. Pri tome se najee uzimaju prosjeci za vie godina. S
obzirom na vrlo veliku varijabilnost padavinskog reima, preporuje se da se u ovim
analizama ne koriste samo prosjeni podaci ve da se izvri analiza vjerovatnoe pojave
odreene koliine padavina ili da se planiranja izbor vrste vri prema minimalnim
padavinama. Bolje je da kserotermnija vrsta drveta ima povoljne uslove kao pionirska
vegetacija nego da neka vrsta sa viim zahtjevima dovede u pitanje ozelenjavanje odreenih
povrina.
3.4.Nain sjetve i sadnje
Posebnu panju zahtjeva posao oko osnivanja kultura na podrujima koja su siromana
u zemljitu, odnosno koje je tako rastresito da treba vrlo mala sila da pokrene isto iz svog
prirodnog leita.
Poumljavanje je runo (umjetno) podizanje uma sadnjom sadnica ili sjetvom sjemena
na povrinama koje su dui niz godina bez ume.
Umjetna obnova predstavlja sadnju biljaka i sjetvu ili sadnju sjemena na povrinama koje su
jo pod umom i na tlima koja nisu izgubila svojstva umskoga tla.
Kod radova poumljavanja kra bitno je znati sljedee uvjete:
a) bioloka svojstva i ekoloke zahtjeve vrste
b) podneblje ili klimu
c) fizikalna i kemijska svojstva tla
d) mogunost nabave sjemena i sadnica
Sjetva omake: izvodi se na kamenitim krkim terenima s oskudnom vegetacijom krajem
ljeta ili poetkom jeseni, izvodi se bez obrade tla, upotrebljava se najuspjenije u podrujima
gdje alepski bor dolazi autohtono.

10

Sjetva na ubod ili pod motiku: koristi se na kru za sjetvu tekog sjemena, a izvodi se
sadiljem; pozornost na svojstva tla i njegovu kvalitetu
Sjetva na opoarenim povrinama: upotrebljava se na mediteranskom podruju kra gdje
ima tla, ali je vegetacija devastirana (pr. garizi); povrina se kontrolirano zapali i zatim se
prekopa tlo na dubinu od 5-10 cm tj. pripremi za sjetvu
Sadnja u jarke: upotrebljava se na krkim padinama s dovoljno tla, iskopani jarci su duljine
1,5-2,5 m, iroki 20-25 cm, duboki 30-35 cm, biljke se sade u meusobnom razmaku od 0,5 m

Prilikom poumljavanja najbolje je da se uzima dvogodinji bor koji nije presaivan

(sijanci), ili trogodinji, u onom sluaju, ukoliko se dvogodinji pokae kao preslab, kao to se
to esto deava u privremenim rasadnicima na kru. Takoer treba napomenuti da se moe
upotrijebiti i jednogodinji bor.
Liari se koriste najmanje kao trogodinje i to kolovane ili jo bolje 5 6 godina stare.
Ove zadnje se preporuuju posebno onda, ako se povrina, koja se poumljava ne moe
stabilizirati.
Za pripremu rupa upotrebljavaju se i posebne alatke, koje pomau da se razbije podloga
od krenjaka (krampe i uskije); za velike rupe nuni su jo lopata i eki. Najprije se
krampom iskopa na zgodnom mjestu jako duboka jama, kako je uope s ovim alatom mogue.
Onda se rupa uskijom do potrebne dubine iskopa (povea). Izvaenu zemlju i kamenje treba
razdvojiti i posebno odvojeno jedno od drugog naslagati pored rupe.
Za dvogodinje borove valja iskopati rupu iroku 30 35 cm, te isto tako duboku, za
liare prem aveliini ila one trebaju biti oko 50 100 cm irine, te 40 60 cm duboke. Ako
se doe u situaciju da pri kopanju rupa krampom radnik ne moe dalje probiti kamen, ak ni
uskijom, to je potrebno zapoetu rupu zasuti, te pokraj nje napraviti drugu. Isto vrijedi i
onda, ako je rupa sa svih strana kamenjem jako opkoljena, da bi ile bile onemoguene

11

svugije u rastu i razvoju. Dobra rupa mora da ima pukotine sa vie strana izmeu kamenja,
koje su sa zemljom ispunjene, i u koje e korjen moi urasti bez veih problema.
Razmaci izmeu rupa se uzimaju od oka, izmeu 1,5 2 metra za male, a 3 6 ,metara
za velike liarske vrste.
Vrlo esto se deava da zemlja, koja je izvaena iz rupe nije dovoljna ak ni za
pokrivanje jednog dijela ila. Tada se treba pobrinuti za nunu zemlju za nadopunjavanje, to
vrlo esto treba sa motkom skupiti iz neposredne blizine ili ako u blizini postoji mogunost
potrebno je skupiti i u korpama ponjeti do mjesta gdje se vri sadnja.
Kopanje rupa i zemlje za punjenje moe da se obavi za proljetnu sadnju ve u jesen, to
je vrlo esto i preporuljivo, jer se moe svaka rupa kontrolirati, a saenje u proljee vrlo brzo
izvesti. Ovo se posebno preporuuje tamo, gdje se nalazi ilovasta crvenica, te gdje se u
proljee ne moe dobiti dovoljan broj radnika. Rupama se zemlja donosi tek prilikom saenja.
Mlade biljke do mjesta sadnje treba nositi u posudama zajedno sa vodom, jer postoji
potencijalna opasnost usljed ekstremnih vremenskih uvjeta da se ilice isue.
Pri sadnji radnik treba da se poslui malom motiicom, kao i prisutna vrlo velika
opreznost, pri emu posebno valja paziti, da se ile dobro rastave, da se ne iskrive, niti u
snopi skupe. Biljke sa malo ila, kaoi one sa sranicom, valja da se iskljue iz sadnje. Uope
reeno treba pri biranju biljaka za osnivanje kultura biti jo stroiji, nego kod obinih kultura.
Od navedenih metoda sadnje za borove se preporuuje upotreba motiice koja je ve
ranije spomenuta, te gdje ne postoji mogunost da se motiica zabije u zemlju i koristi
dralica sa sadnju potrebno je primjeniti obini nain sadnje u rupe.

Sl.br.2. Obina sadnja u rupe

12

Mjesto jedne biljke mogu se u rupe kod sadnje dvogodinjih borova usaditi i 2 ili 3
sadnice, ali ni u kojem sluaju u kite, nego u razmaku jedne od druge od 5 cm, to se pokazalo
veoma dobro, a ne zahtijeva puno vie angamana.
Poto je kopanje i donoenje zemlje vrlo dangubno, te zbog toga poveava trokove
podizanja nasada, valja na to paziti da saditelj, upotrijebi najprije svu zemlju koja je iz rupe
izvaena, prije no to se poslui doneenom zemljom. Ako se desi da se izmeu ila nae i
neki kamen, ne smeta puno, nego je to ak i probitano, jer pomae da se zemljite aerizira
dodatno i drenira zemljite.
Radi suhog zemljita preporuljivo je da se biljke sade neto dublje nego to su prije
stajale. Trebal borove sadnice saditi do prvih etina. Na stanitima gdje je prisutna esto
jugovina, treba borove stavljati neto dublje u zemlju.
Nakon obavljene sadnje biljke je potrebno kamenjem obloiti i to se vie kamenja oko
biljke postavi time je bolje. Preporuljivo je da se stavi vee kamenje, jer je bolje od manjeg.
Uloga kamena je ta da titi sadnice od prevelikog isuivanja, a biljku od prejakih vjetrova.
Kao pravilo moe se postaviti: im je poloaj topliji, te im bura ili jugovina moe koditi,
time je bolje da se biljke zatite unaokolo kamenjem. Da bi se moglo porcjeniti da li je posao
dobro uraen, treba da se biljka nalazi u sredini, kada se posmatra iz ptiije perspektive
(gledajui odozgo), odnosno, kao da je usred kamenja usaena. Biljke valja po mogunosti
saditi rano u proljee i to prije nego to nastanu proljetne kie.
Na odreenim mjestima gdje postoji velika opasnost od isuivanja preporuuje se
ubacivanje izmeu ila odreeno umetka od treseta, koji nosi ime tresetna kajla. Ova kajla
pomae da se uvea organska supstanca u zemljitu i pomae da se prebrode majske sue.
Male biljke sa dobro razvijenim korjenom postave se na gornji dio kajle na taj nain da korjen
''najae'' kajlu i da se u nju utisnu. ile prorastaju veoma brzo tresetnu kajlu i stignu puno bre
do pukotina u kamenu, koje su ispunjene zemljom, nego ako iste nema na raspolaganju.
Ukoliko je opasnost od isuivanja previe izraena potrbno je da se i vrat korjena prekrije
zemljom. Takoer se preporuuje da se malira zemljite iznad korjena.

13

Sl.br.3. Primjena tresetne kajle na vrlo kamenitom tlu

Kod saenja velikih stablaica liara preporuuje se, da se meu vee ile, koje su ve
sa zemljom pokrivene, poloi po gdje koji kamen, koji vlagu bolje odri, a biljku bolje
uvrsti. Na taj nain se najbolje sljedi priroda, koja meu kamenjem prua uvijek dovoljno
hrane i titi ih od isuivanja. Ova metoda je vrlo zahtjevna i trai od radnika, koji rade na
sadnji veoma veliku preciznost i ljubav prema podizanju mladih kultura sa velikim
stablaicama.

Sl.br.4.Sadnja velikih liarskih biljaka na kru

Priprema rupe se obavlja na jedan od moguih naina: iskopava se rupa uz pomo
razliitih pomagala, koje smo i naprijed naveli kod iskopa rupa za sadnju manjih sadnica.
Naime, poto se radi o veim sadnicama potrebno je puno vie zemlje obezbjediti donoenjem
u vreama sa strane, gdje je ima dovoljno. Vrlo esto na ovakvim terenima vladaju razliiti
vjetrovi, i postoji opasnost da isti raznese zemlju sa povrine tek zakopane sadnice. U ovom

14

sluaju potrebno je kada ukopavanje bude zavreno obaviti i pokrivanje zemljita kamenjem
da se sauva odnoenje iste.

15

4. ZAKLJUAK
Poumljavanje povrina na kru, to je jedan od prioritetnih zadataka umara, se ne
provodi sistematino, ne koriste se novija nauna saznanja koja su aplikativna u praksi. Ne
vodi se dovoljno rauna o izboru vrste za poumljavanje niti o tehnikama sadnje koje mogu da
omogue uspjeno primanje i rast sadnica na terenu.
Podruje kra je ostavljeno na milost i nemilost prirodi. esto se deavaju poari koji
zahvataju vee povrine. Otvorenost kra je slaba tako da se teko dolazi do opoarenih
povrina. Nakon poara opoarene povrine se ne saniraju. Spiranje tla na umskim goletima
kra je u zadnjim fazama. Tla ima veoma malo ili ga nikako nema a poznata je injenica da na
kru nee doi do stvaranja tla drobljenjem matinog supstrata. Rizidij troenja karbonatnih
stijena je svega 1% i potrebno je 1000 godina da bi se formirao 1 cm tla. Stoga je od izuzetne
vanosti podii umske kulture koje bi bile osnova za ouvanje postojeeg i unapreenje
stanja umskih tala na kru u Federaciji Bosne i Hercegovine.

16

5. LITERATURA
-

Burlica, . (1977.) : ''Neki pedoloki problemi poumljavanja u submediteranskoj zoni

Hercegovine''

Meki, F. (1998.) : ''Rasadnici i nasadi''

''Izvjetaj o napretku realizacije konsultantske usluge za izradu studije ''Gospodarenje

krem'' (2011.) izvrni direktor prof.dr. Mirza Dautbai

17