ZET

Bu almann amac, cam elyaf takviyeli kompozitlerde dolgu maddesi

kullanmnn mekanik zelliklere ve maliyetlere etkisini incelemektir ve bu inceleme
sonucunda kompozit retiminde hangi durumlarda hangi dolgu maddesinin
kullanlabileceini belirlemektir. Bu almada 4 farkl dolgu maddesi kullanlmtr.
Bunlar; Kaolen, Kalsit A30, Talk ET5 (Msr Talk) ve Mikro Talk AT-200dr.

Kompozit malzemelerde iki farkl amala dolgu maddesi kullanlabilecei

bilinmektedir. Bunlardan biri mekanik zellikleri iyiletirmek iin kullanlan takviye
edici nitelikte dolgu maddeleridir. Dieri ise ticari alanda yaygn olarak kullanlan ve
maliyet drc nitelikte olan dolgu maddeleridir. Bu almada kullanlan dolgu
maddeleri maliyet drc nitelikte olduklarndan, mekanik deerleri ok fazla
etkilemeden daha dk bir maliyetle kompozit retiminin nasl gerekletirilebilecei
aratrlmtr. Bunun iin bir adet dolgusuz cam elyaf takviyeli kompozit ve 4 adet
farkl dolgu maddesi ieren cam elyaf takviyeli kompozit yaplmtr. Tm
kompozitlerde cam elyaf oran ayndr ve dolgulu kompozitlerdeki dolgu miktar
polyester miktarnn arlka %10u kadardr. Mekanik zellikleri incelemek iin
ekme, eme testleri, Izod ve Charpy darbe testleri yaplmtr. Ayrca kompozitlerin
retiminde kullanlan kee, polyester ve dolgu maddelerinin fiyatlar belirlenerek bir
maliyet hesab yaplmtr. Sonu olarak mekanik deerler ve maliyet iin eitli
tablolar elde edilmitir.

Deneysel alma anlatlmadan nce genel olarak kompozitler ve kompozit

sistemlerinin bileenleri anlatlmtr. Daha sonra bunlar iki ana balk olan termoset
ve termoplastikler ad altnda ayrntl olarak incelenmi ve retim yntemleri
anlatlmtr. Devamnda ise dolgu maddeleri ve dolgu maddelerinin mekanik
zelliklere etkileri anlatlmtr.

Numune hazrlamak iin kullanlan el yatrmas yntemi ayrntl olarak

anlatlm ve bu retim yntemini etkileyen faktrler sonu ksmnda ayrntl olarak
aklanmtr. Ayrca ekme testlerinde kopan numunelerin SEM grntleri alnarak

ii

mekanik deerlerin nelerden etkilendii bir de SEM grntleri zerinden incelenerek

sonu ksmnda ayrntl bir ekilde ifade edilmitir.

Bu almann sonucunda dolgusuz polyesterin mekanik deerleri dolgulu dier

numunelere gre daha yksek kmtr. Bu almada kullanlan dolgu maddelerinin
maliyet drc nitelikte olduu ve bunun iin mekanik deerlere negatif ynde
etkileri olduu belirlenmitir.

Dolgulu

numuneyi

mekanik

zellikleri

asndan

kendi

ilerinde

karlatrrldnda, en yksek ekme mukavemeti Mikro Talk At-200 ve Kalsit

dolgulu numunelerde, en yksek eme mukavemeti talk ET5 dolgulu numunede, en
yksek izod darbe mukavemeti talk ET5 dolgulu numunede ve en yksek Charpy
darbe mukavemeti ise kalsit dolgulu numunede grlmektedir.

Maliyetin % 25 nemli olduu bir uygulamada dolgu maddesi kullanlmayan

(dolgusuz) kompozit tercih edilmelidir. Dolgusuz kompozit maliyeti en yksek olandr
ve maliyetin fazla nemsendii bir uygulamada dolgusuz kompozitten nce Kalsit
veya Talk ET5 dolgulu kompozitler tercih edilmelidir.

Deneysel

almalar

Cam

Elyaf

A..

AR-GE

laboratuarlarnda

gerekletirilmitir ve numune hammaddeleri olarak Cam Elyaf A.de retilmi

polyester (CE 92) ve cam elyaf keesi (Mat8-450, toz balaycl) ve Omya
Madencilik A., Mondo Minerals OY ve Esen Mikronize Maden San. ve Tic. A.den
alnan dolgu maddeleri kullanlmtr.

iii

SUMMARY

The aim of this study is to research the effects of using fillers in composites on
the mechanical properties and on the cost of the composites and to determine in which
cases which filler should be used for manufacturing glass fiber reinforced composites.
In this study 4 different filler additives have been used. These were Kaolin, Calcite
A30, Talc ET5 and Micro Talc AT-200.

It is known that there are two different types of fillers used in composite
materials. The first one is called reinforcing fillers which are used for improving the
mechanical properties. The latter is called cost reductive fillers and commonly used
for commercial purposes. In this study it is examined how composite production with
lower cost could be executed without influencing the mechanical properties
remarkably since the fillers used in this study have cost reduction features. Therefore
a glass-fiber (GF) reinforced composite without filler additives and four GF reinforced
composites each containing a different filler were prepared. In all composites, the GF
ratio was the same and the composites with fillers had an amount of filler in ratio of
10% of the polyester weight. Tensile strength, bending, Izod and Charpy impact tests
were performed to state the mechanical properties. Furthermore , a cost calculation
was made by determining the mat, polyester and filler prices. As a result, various
charts related to mechanical properties and cost were obtained.

Composites and components of composites are described before the

experimental section and they are explained particularly under two main topics as
thermosets and thermoplastics. Also production methods are explained. Afterwards
fillers and their effects on mechanical properties are discussed.

Hand lay-up method which is used for preparing the specimens for this study is
explained in detail and the factors effecting this production method are discussed in
detail. Also the specimens broken during the tensile strength tests were imaged by
SEM. The factors effecting the mechanical properties are analyzed by using these
images in the conclusion and discussion section.

iv

As a result of this study it has been determined that the unfilled glass-fiber
reinforced polyester has higher mechanical properties than the other specimens. The
fillers used in this study are cost reductive so it has been stated that these fillers had a
negative influence on the mechanical properties.

In a comparison with these four specimens containing different filler additives it

is seen that the ones containing Micro Talc AT-200 and Calcite A30 have the highest
tensile strength, the other specimen containing Talc ET5 has the highest bending
strength and Izod impact strength and the specimen containing Calcite A30 has the
highest Charpy impact strength.

An application in which the cost has %25 importance, one should prefer the
composite with no filler additives. Unfilled composite has the highest cost of
production so in a situation where the cost is a priority of application Calcite or Talc
ET5 containing composites should be preferred rather than the composite with no filler
additives.

The experimental studies took place in Cam Elyaf A. AR-GE laboratories.

Raw materials, polyester (CE 92) and the glass-fibers (powder bindered MAT 8
Chopped strand mat) which were produced in Cam Elyaf A. and the fillers provided
from Omya Madencilik A.., Mondo Minerals OY and Esen Mikronize Maden San.
ve Tic. A.. are used to produce composite specimens.

TEEKKR

Bu almann hazrlanmasnda bize yardmc olan Cam Elyaf Sanayi A.. ARGE blm alanlarna, bizimle zel olarak ilgilenen ve her aamada fikir ve kaynak
paylamnda bulunan Banu Demirboa, Aref Javaherian ve Vedat Sediroluna,
deneysel almalarda yardmlarn esirgemeyen smail Oral, Atilla Aydner ve smail
Bayramere, laboratuarlarn ve hammadde kaynaklarn kullanmamz iin kaplarn
bize aan Cam Elyaf Sanayi A..ye ve bize cam elyaf takviyeli kompozitleri
sevdirerek tezimizi bu konuda yapmamz salayan, ve tm almamz boyunca
desteini, zamann ve engin bilgi birikimini bizden esirgemeyen danman hocamz
Sayn Fersen Knayyiite teekkr ederiz.

vi

NDEKLER

ZET ...............................................................................................................................ii
SUMMARY ....................................................................................................................iv
TEEKKR....................................................................................................................vi
NDEKLER...............................................................................................................vii
1.GR ve TEMEL BLGLER .......................................................................................1
1.1.Kompozit Malzemeler .............................................................................................1
1.2.Takviye Edilen Faz..................................................................................................2
1.2.1.Metal Matrisli Kompozitler...............................................................................3
1.2.2.Seramik Matrisli Kompozitler ...........................................................................3
1.3.Takviye Eden Faz....................................................................................................4
1.3.1.Karbon Elyaf ...................................................................................................5
1.3.2.Aramid Elyaf ...................................................................................................7
1.3.3.Polyester Elyaf.................................................................................................8
1.3.4.Seramik Elyaflar ...............................................................................................8
2.POLMER MATRSL KOMPOZTLER ....................................................................10
2.1.Termoplastik Malzemeler ......................................................................................15
2.1.1.Genel Amal Termoplastikler ........................................................................16
2.1.1.1.Polietilen (PE) ..........................................................................................17
2.1.1.2.Polivinilklorr (PVC) ...............................................................................18
2.1.1.3.Polipropilen (PP) ......................................................................................19
2.1.1.4.Polistiren ..................................................................................................20
2.1.1.5.Poliakrilonitril ..........................................................................................21
2.1.1.6.Stiren Akrilonitril (SAN) .......................................................................21
2.1.1.7.ABS .........................................................................................................22
2.1.1.8.Polimetil metakrilat (PMMA) ...................................................................22
2.1.1.9.Floroplastikler ..........................................................................................23
2.1.2.Mhendislik Termoplastikleri.............................................................................24
2.1.2.1.Poliamitler (Naylonlar) .............................................................................25
2.1.2.2.Polifitalamitler (PPA) ...............................................................................26
2.1.2.3.Polikarbonat .............................................................................................27
2.1.2.4.Fenilen oksit asll reineler ......................................................................27
2.1.2.5.Asetaller ...................................................................................................28
2.1.2.6.Polislfonlar .............................................................................................29
2.1.2.7.Polifenilen slfr ......................................................................................29
2.1.2.8.Polieterimit...............................................................................................30
2.2.Termoset Malzemeler ............................................................................................31
2.2.1.Fenolikler .......................................................................................................33
2.2.2.Epoksi Reineleri............................................................................................34
2.2.3.Doymam Polyesterler ...................................................................................36
2.3.Polimerleme Tepkimeleri.....................................................................................41
2.4.Plastik Malzemelerin ekillendirilmesi..................................................................42
2.4.1.Termoplastikler in Kullanlan ekillendirme Yntemleri..............................42
2.4.1.1.Enjeksiyon Kalplama: .............................................................................42
2.4.1.2.Profil ekme ile ekillendirme .................................................................43
2.4.1.3.flemeli Kalplama ve Isl Biimleme ......................................................43
2.4.2.Termosetler in Kullanlan ekillendirme Yntemleri....................................44

vii

2.4.2.1.Enjeksiyon Kalplama...............................................................................44
2.4.2.2.Basnl Kalplama ...................................................................................44
2.4.2.3.Transfer Kalplama:..................................................................................46
3.CAM ELYAFI VE CAM ELYAF TAKVYEL KOMPOZTLER..............................47
3.1.Cam Elyaf Takviyeli Kompozitler Ve Cam Elyafnn Takviye Etkisi.....................48
3.2.Cam Elyaf eitleri ...............................................................................................52
3.3.Cam Elyaf retimi ................................................................................................53
3.3.1.Hammadde Harmanlanmas ............................................................................53
3.3.2.Camn Ergitilmesi ...........................................................................................54
3.3.3.Elyaf ekilmesi ..............................................................................................55
3.3.4.Balayc (Sizing) Uygulamas........................................................................56
3.3.5.Proses Sonras lemler ...................................................................................57
3.3.5.1.ok Ulu Bobin (Fitil)..............................................................................58
3.3.5.2.Krplm Elyaf.........................................................................................59
3.3.5.3.Kee .........................................................................................................60
4.RENELER...............................................................................................................62
4.1.Doymam Polyester Reinesi retimi ..................................................................63
4.1.1.Hammaddeler .................................................................................................65
4.1.1.1.Doymam Asitler.....................................................................................65
4.1.1.2.Doymu Asitler ........................................................................................66
4.1.1.3.Glikoller ...................................................................................................68
4.1.1.4.Monomerler..............................................................................................70
4.1.1.5.Katklar ....................................................................................................70
4.2.Doymam Polyester Reinelerin Sertlemesi ........................................................70
4.3.Doymam Polyester Reinelerin zellikleri .........................................................71
4.4.Doymam Polyester Reinesinin Kullanm Alanlar .............................................71
4.4.1.Takviyeli Kullanm Alanlar ...........................................................................72
4.4.2.Takviyesiz Kullanm Alanlar .........................................................................72
4.4.2.1.Deer Arttrma almalar.......................................................................72
4.4.2.2.Yaptrma Teknii...................................................................................72
4.4.2.3.Para retimi ...........................................................................................72
4.4.2.4.Boyalar.....................................................................................................73
5.DOLGU MADDELER ...............................................................................................74
5.1.Kompozitlerde Dolgu Maddelerinin Kullanm......................................................74
5.1.1.Dolgu Maddelerinin Genel zellikleri ............................................................75
5.2.Kullandmz Dolgu Maddeleri ............................................................................77
5.2.1.Kalsiyum Karbonat .........................................................................................77
5.2.2.Talk ................................................................................................................80
5.2.3.Kaolen ............................................................................................................83
6.CAM ELYAF TAKVYEL PLASTKLERN RETM YNTEMLER ..................85
6.1.El Yatrmas (Hand Lay Up)..................................................................................87
6.2.Pskrtme Yntemi (Spray-Up) ............................................................................89
6.3.Profil ekme / Pultruzyon .....................................................................................89
6.4.Elyaf Sarma Yntemi (Filament Winding).............................................................90
6.5.Reine Transfer Kalplama (RTM / Reine Enjeksiyonu) ......................................91
6.6.Basnla Kalplama (Compression Molding) .........................................................92
6.6.1.Hazr Kalplama Pestili / SMC (Sheet Moulding Compound)..........................92
6.6.2.Hazr Kalplama Hamuru / BMC (Bulk Moulding Compound) .......................92
7.DENEYSEL ALIMA..............................................................................................95
7.1.Kullanlan Malzemeler ..........................................................................................95

viii

7.2.El Yatrmas le Kompozit retimi........................................................................96

7.3.Karakterizasyon lemleri in Numunelerin Hazrlanmas .................................. 100
7.3.1.Cam Oran Tayini ......................................................................................... 100
7.3.2.ekme Dayanm .......................................................................................... 100
7.3.3.Eme Dayanm ............................................................................................ 104
7.3.4.Darbe Dayanm............................................................................................ 104
7.3.4.1.Izod Darbe Testi ..................................................................................... 105
7.3.4.2.Charpy Darbe Testi................................................................................. 106
8.SONULAR ve RDELEME .................................................................................... 107
KAYNAKA............................................................................................................... 127
EK................................................................................................................................ 129

ix

1.GR ve TEMEL BLGLER

Kompozit malzemeler artk gittike artan oranlarda ve yeni sektrlerde
kullanlmaya balanmtr. Uzun zaman uak sanayisindeki ihtiyalarn ynlendirdii
kompozit malzeme gelimeleri son dnemde yeni birok sektrde birok farkl ama
iin kullanlmaktadir.[15]

Malzeme bilimi nderliinde daha stn teknolojilerin retildii gnmzde

zellikleri daha stn olan malzemelerin ve buna paralel olarak da kompozit
malzemelerin kullanmnn nemi artmtr. Bu almada cam elyaf takviyeli
kompozit malzemelerinde dolgu maddesi kullanmnn mekanik zelliklere etkisinden
bahsedilecektir.

1.1.Kompozit Malzemeler

Karma manasna gelen kompozit kelimesi franszcadaki composite kelimesinden

gelmektedir.

Kompozit, birbirinden biimleri ve kimyasal bileimleriyle ayrlm ve esas

olarak birbiri iinde znmeyen iki veya daha ok mikro ve makro bileenin karm
veya bileimiyle oluan malzemedir. [1]

Fakat uygulamada kompozitler, bileenlerin makro dzeyde bir araya geldii

malzemeler olarak anlmaktadr. [2]

Kompozit malzemeler aslnda prensip olarak uzun yllar nce kullanlmaya

balanmtr. Kerpiin bileimindeki kil, dayanklnn artmas iin saman ve bitkisel
liflerle harmanlanmtr. Gnmzde ise en ok kullanlan kompozitlerden biri
betondur. imento ve kumdan meydana gelen matris elik ubuklar ile
takviyelenir.[15]
lk modern sentetik plastiklerin 1900'lerin banda geliitirilmesinin ardndan,
1930'larn sonunda plastik malzemelerin zellikleri dier malzeme esitleri ile rekabet

edecek dzeyde gelimeye balamitir. Kolay biim verilebilir olmalar, metallere

oranla dk younlukta olmalar, stn yzey kalitesi ve korozyona kar dayanm
plastiklerin ykselmesindeki en nemli zelliklerdir. Bir ok stn zelliinin yan
sra sertlik ve dayankllk zelliklerin dk olmas plastik malzemelerin
glendirilmesi iin almalar yaplmasn salamtr. Bu eksikliin giderilmesi
amacyla 1950'lilerde polimer esasl kompozit malzemeler gelitirilmitir. [15]

Bir malzemede ayn anda bir ok zellik istenebilir. Fakat ne yazk ki

malzemeler kendi balarna istenen zelliklerin tmn gsteremeyebilir. Yksek
performansl bir malzemeye ihtiya duyulan bir alanda ayn anda salamlk, anma
dayanm, rijitlik, darbe dayanm, hafiflik istenebilir. Ve bu

zelliklerin sadece

metallerle, sadece seramiklerle veya sadece polimerlerle elde edilmesi gtr. Byle
bir durumda her biri belli bir zellii ile iyi olan malzemeler kompozitin bir fazn
oluturacak ekilde bir araya getirilip retilen kompozit denen karma malzemelere
ihtiya vardr. Her bir fazn kompozitteki grevi farkldr. Fazlar birbiri iinde
znmeden bir araya gelmesi gerektiinden aralarndaki arayzeyle fiziksel olarak
belirlenebilir. Fazlar arasndaki arayzeyler ve her fazn zellii kompozitte grnr.

Kompozitler, zellikle polimer kompozitler yksek mukavemet, boyut ve termal

kararllk, sertlik, anmaya kar dayankllk gibi zellikleriyle pek ok avantajlar
salar. Ayrca kompozit malzemeler nerdeyse metaller kadar dayankl ve sert
olmalarnn yannda ok da hafiftirler.[15]

Bir kompozitte 2 temel faz vardr: matris ve takviye faz. Bu 2 unsurun

zellikleri, ihtiya duyulan nitelikleri karlayacak ekilde kontrol edilebilir.

1.2.Takviye Edilen Faz

Matris faz, takviye eden fazn takviye ettii fazdr. Son rne eklini verir ve
takviye malzemesini bir arada tutup d ortamdan da korur. Yk uygulandnda ise
yk takviye malzemeye aktarr. Matris ayn zamanda kompozitin darbe, mukavemet,
tokluk gibi mekanik zelliklerinde de ok nemlidir.

Matris faznda istenen zellikler: yksek mukavemet, yksek elastik uzama,

yksek kayma mukavemeti, kullanm scaklnda dk srnme, yksek tokluk ve
darbe dayanm, dk sl iletkenlik, takviye ile iyi ba oluturma, kimyasallara ve
zclere dayanm, dk nem emme, hzl kr etme / katlama, kr etme
scaklnn kullanm scaklndan ok yksek olmas, dk ekme oran, uzun raf
mr, dk z ktlesi ve fiyat. [4]

Kompozitleri matrislerine gre 3 snfa ayrabiliriz: metal matrisli kompozitler,

seramik matrisli kompozitler ve polimer matrisli kompozitler. Polimer matrisli
kompozitler 2. blmde genice anlatlacaktr.

1.2.1.Metal Matrisli Kompozitler

Metaller

saf

halde

yumuaktr

ve

mukavemetleri

alamlandrlm, scak- souk ekillendirilmi metaller

dktr,

fakat

mukavimdir. Metal

malzemeler yke maruz kaldklar zaman birden krlmazlar sadece akp yk btn
sisteme datrlar, bu da kullanm gvenilir hale getirir. Tokluk ve mukavemet zellik
iftinin en uygun olduu grup olduu metaller, makine ve metalurji mhendislii
alannda yaygn olarak kullanlan malzemelerdir.

Baz metaller liflerle veya taneciklerle takviyelendirilerek kompozit olabilirler.

rnek olarak tungsten alamndan yaplan liflerle takviye edilmi metal alam
kompozitleri 1000oC gibi yksek scaklklara dayanabilmektedir ve bu kompozitler jet
motorlarnda kullanlmaktadr.[6]

1.2.2.Seramik Matrisli Kompozitler

Seramikler dk younluklu, mukavim ve sert olmalarna ramen ok

gevrektirler dier bir deyile plastik olarak akmazlar. Krlgan olmalar seramikleri
potansiyel olarak gvensiz yapmaktadr. Ayrca seramiklerin genellikle termal ve
kimyasal dayanmlar yksektir. Fakat ergime scaklklarnn yksek olmas ve sert
olmalar ilenmelerini zorlatrr. Daha yksek maliyetleri yannda bu malzemelerden
yaplan paralarn ok daha dikkatli ve doru tasarlanma zorunluluu vardr. Seramik

kompozitler Li2O2-Al2O3-SiO2, SiO2 ve BaO-SiO2-Al2O3-Si3N4 gibi matrislerden

hazrlanr. Takviye edici olarak ise daha ok Al2O3 , SiC, Si3N4 kullanlr.[6]

1.3.Takviye Eden Faz

Takviye faz (takviye eden faz) , kompozitlerde yk tayc olarak grev yapar.
Ykn %70-80ini tayarak kompozitleri mukavim yapan takviye fazdr. Bu
mukavemetlenme takviye fazla matris fazn birbiriyle uyumuna ve balanma
kuvvetlerine baldr. Takviye faz tanecik veya elyaf formunda olabilir.

Kompozitlerdeki

mukavemetlenme

elyafn

tipine,

kompozitteki oranna

ynlenmesine ve dalmna baldr.

Elyafn kompozite mukavemet kazandrmas iin elyafn matris fazyla

sarlamas yani slanma olaynn olmas gerekmektedir. Belirli miktarda matris fazn
slatabilecei elyafn bir snr vard. Bu snra kadar elyaf miktar arttka mukavemet
artar. Daha fazlasnda ise slanma sorunlar oluacandan mukavemet der.
Kompozitte kullanlan elyafn oluturaca arayzey arttka mukavemet de artar.

Elyaflar yk ular arasnda tayacandan kompozitin mukavim olabilmesi

iin elyaflarn uygulanacak ykle ayn dorultuda olmas gerekir. Eer yk elyaflara
dik uygulanrsa kompozit istenen

mukavemeti gsteremez. Yk eitli ynlerden

gelecek ise kompozitteki elyaflarn ynlenmesi 2 ya da 3 boyutta olabilir.

Kompozit malzemelerde kullanlan balca elyaf trleri [3,15,18]:

- Cam elyaf
- Karbon (Graphite) elyaf, (PAN -polyacrylonitrile- ve zift kkenli)
- Aramid (Aromatic Polyamid) elyaf, (Ticari ismi: Kevlar-DuPont)
- Bor elyaf
- Oksit elyaf
- Yksek younluklu polyetilen elyaf
- Poliamid elyaf
- Polyester elyaf
- Doal organik elyaflar

- Seramik elyaflar

Cam en ok kullanlan takviye malzemesidir ve en ucuzudur. Yksek dayanma

ve dk younlua sahip aramid ve karbon elyaflar yksek maliyetlerine ramen,
hava uzay sanayi bata olmak zere geni bir kullanma sahiptir. [1] Cam elyaf
3.blmde genice anlatlacaktr.

1.3.1. Karbon Elyaf [15,18]

Karbon lifi ilk defa karbonun ok iyi bir elektrik iletkeni olduu anlaldktan
sonra retilmistir. Cam elyafnn metale gre sertliinin ok dk olmasndan dolay
sertliin 3-5 kat artrlmas ok belirgin bir amat. Karbon elyaflar ok yksek sl
ilem uygulandnda elyaf tam anlamyla karbonlarlar ve bu elyaflara grafit elyaf
denir. Gnmzde ise bu fark ortadan kalkmaktadr. Artk karbon elyaf da grafit
elyaf da ayn malzemeyi tanmlamaktadr. Karbon elyaf epoksi matrisler ile
birletirildiinde olaanst dayankllk ve sertlik zellikleri gsterir. Karbon fiber
reticilerinin devaml bir geliim ierisinde almalarndan dolay karbon elyaflarnn
eitleri srekli deimektedir. Karbon elyafnn retimi ok pahal olduu iin ancak
uak sanayinde, spor gerelerinde veya tibbi malzemelerin yksek deerli
uygulamalarnda kullanlmaktadr.

ekil 1.1: Karbon Elyaf rnekleri [18]

Karbon elyaf piyasada 2 biimde bulunmaktadr:

1) Srekli elyaf: Dokuma, rg, tel bobin uygulamalarnda, tek ynl bantlarda,
ve prepreglerde kullanlmaktadr. Btn reinelerle kombine edilebilirler.

2) Krplm elyaf: Genellikle enjeksiyon kalplamada ve basnl kalplarda

makine paralar ve kimyasal valf yapmnda kullanlrlar. Elde edilen rnler
mkemmel korozyon ve yorgunluk dayanmnn yansra yksek salamlk ve
sertlik zelliklerine de sahiptirler.

Karbon elyaf genellikle ziftten veya PANden (Poliakrilonitril) elde edilir.

Zift tabanl karbon elyaflar greceli olarak daha dk mekanik zelliklere
sahiptir.Buna bal olarak yapsal uygulamalarda nadiren kullanlrlar. PAN tabanl
karbon elyaflar kompozit malzemeleri daha salam ve daha hafif olmalar iin srekli
gelitirilmektedir. PANn karbon elyafna birbirini takip eden drt aamada
dntrlmektedir:
1. Oksidasyon: Bu aamada elyaf hava ortamnda 300oCde stlr. Bu ilem
elyaftan hidrojenin ayrilmasini daha uucu olan oksijenin eklenmesini salar.
Ardndan karbonizasyon aamas iin elyaflar kesilerek grafit teknelerine
konur. Polimer, merdiven yapsndan kararl bir halka yapsna dnr. Bu
ilem srasnda elyafn rengi beyazdan kahverengiye dner ve ardndan siyah
olur.

2. Karbonizasyon: Elyaflarn yanc olmayan atmosferde 3000Cye kadar

stlmasyla liflerin 100% karbonlama salanmas aamasdr. Karbonizayon
ileminde uygulanan scaklk retilen elyafn snfn belirler.

3. Yzey iyiletirmesi, karbonun yzeyinin temizlenmesi ve elyafn kompozit

malzemenin reinesine daha iyi yapabilmesi iin elektrolitik banyoya
yatrlr.

4. Kaplama: Elyafn sonraki ilemlerde anmasn nlemek iin yaplan ntr bir
sonlandrma ilemidir. Elyaf reine ile kaplanr. Genellikle bu kaplama ilemi
iin epoksi kullanlr. Kompozit malzemede kullanlacak olan reine ile elyaf
arasnda bir arayzey grevi grr.

Karbon elyafnn dier tm elyaflara gre en nemli avantaji yksek modls

zelliidir.

Karbon

elyaf

bilinen

tm

malzemelerle

eit

arlkl

olarak

karlatrldnda en sert malzemedir. Buna ramen karbon elyafnn baz

dezavantajlar vardr: [3]

- Etkili bir balayc ajann olmamas

- Yksek scaklkta oksitlenmeye hassas olmas
- Fiyatnn yksek olmas

1.3.2.Aramid Elyaf [15,18]

Aramid kelimesi bir esit naylon olan aromatik poliamid maddesinden

gelmektedir. Aramid elyaf piyasada daha ok ticari isimleri Kevlar (DuPont) ve
Twaron (Akzo Nobel) ile bilinmektedir. Farkl uygulamalarn ihtiyalarn karlamak
iin birok farkl zelliklerde aramid elyaf retilmektedir.

nemli zellikleri:

- Yksek ekme dayanm

- Yksek darbe dayanm
- Yksek anma dayanm
- Yksek yorulma dayanm
- Yksek kimyasal dayanm
- Kevlar elyafl kompozitler cam elyafl kompozitlere gre %35 daha hafif
olmas
- E cam tr elyaflara yakn basn dayankll
- Genellikle renginin sar oluu
- Dk younluklu oluu
Dezavantajlar ise yle sralanabilir:
- Baz tr aramid elyaf ultraviole nlara maruz kaldnda bozulma
gstermektedir. Srekli karanlkta saklanmalar gerekmektedir.
- Elyaf ok iyi birlemeyebilirler. Bu durumda reinede mikroskopik atlaklar
oluabilir. Bu atlaklar malzeme yorulduunda su emiine yol amaktadr.

Genellikle polimer matrisler iin takviye eleman olarak kullanlan aramid elyafnn
baz kullanm alanlar:

- Balistik koruma uygulamalar: Askeri kasklar, kurun geirmez yelekler

- Koruyucu giysiler: Eldiven, motosiklet koruma giysileri, avclk giysi ve
aksesuarlar
- Yelkenliler ve yatlar iin yelken direi, tekne gvdesi
- Hava aralar gvde paralar
- Endstri ve otomotiv uygulamalar iin kemer ve hortum
- Fiberoptik ve elektromekanik kablolar
- Debriyajlarda bulunan srtnme balatalarnda ve fren kampanalarnda

1.3.3. Polyester Elyaf

Polietilen tereftalat bazl polyester elyaflar genellikle cam elyafyla birlikte

kullanlrlar ve malzemeye daha yksek sertlik, anma ve darbe mukavemeti
salar.[3]

1.3.4. Seramik Elyaflar

Seramik elyaflar metal oksitlerden retilmilerdir. Yksek termal dayanma,

yksek elastik modlne ve kimyasal dirence sahiptirler. Genellikle alminyumoksit,
alminyum-bor-silikat, alminyum-bor-kromdan retilirler. Genellikle bez ve kee
formunda retilirler.[3]

Uygulamada en nemli kompozitler, elyaf takviyeli kompozitlerdir. [2]

Tablo 1.1: Baz lif takviyeli polimer kompozitlerin zellikleri [2]

Younluk, g/cm3

ekme mukavemeti, N/mm2

Elastik Mukaveti, N/mm2

1.5-1.8

1860

145000

Kevlar-epoksi

2.36

2240

76000

Boron lifi-epoksi

1.4

1240

176000

Malzeme
Karbon lifi-epoksi

Tablo 1.2: Kompozitlerde kullanlan elyaf eitlerinin zelliklerine gre kyaslamas

[1,4]
zellik

E Cam

Karbon (HT tr)

Aramid (Kevlar 49)

2410

3100

3617

ekme modl, GPa

69

220

124

Kopmada uzama %

3.5

1.4

2.5

Younluk (g/cm3)

2.54

1.75

1.48

12

19

ekme dayanm, MPa

Fiyat (USD/lb)

2.POLMER MATRSL KOMPOZTLER

Polimer kelime olarak ok paral manasna gelir. Bir polimer malzeme,

kimyasal olarak birbirine bal birok para veya birimi ieren bir kat olarak veya
birbirine balanarak bir kat meydana getiren paralar veya birimler olarak
dnlebilir. Plastikler, belirli biimde ekillendirilen veya kalplanan bir yapay
malzeme grubudur. [1]

Plastiklerin ana maddesini organik polimerler oluturur. Bunlar genellikle byk

molekll organik bileiklerdir. Kimyasal bakmdan incelendiinde plastiklerde
genelde karbon (C), hidrojen (H), azot (N), oksijen (O), silisyum (Si), kkrt (S), klor
(Cl) ve flor (F) elementlerinin bulunduu grlr. Bu elementlerin eitli yntemlerle
tepkimeye girmesiyle makromolekl adn tayan ok byk ve kompleks molekller
meydana gelir ve bylece polimerler oluur. [8]

Kimyasal olarak byk polimer molekllerinin dorudan elde edilmesi mmkn

olmaz. ncelikle monomer ad verilen aktif gruplarn retilmesi gerekir. rnein
kimyasal forml (CH3- CH3) olan etan moleklne scaklk ve basn uygulandnda
2

hidrojen

atomunu

kaybeder

ve

elektronlarn

molekl

iinde

yeniden

dzenlenmesiyle karbon atomlar arasnda ift ba (CH2 = CH2) oluur. Bu ekilde

karbon atomunun drt enerji ba doymu olur ve etilen monomeri olarak
adlandrlan kararl bir bileik elde edilir. [8]

Monomerlerden polimerizasyon yoluyla polimer denilen yksek molekll

organik bileikler elde etmek amacyla bir reaktrde milyonlarca monomer, scakln
ve basncn etkisi altnda tutulur. Belli katalizrlerin de mevcut olduu bu ortamda,
monomerleri oluturan karbon atomlarnn ift balar yeniden dzenlenir ve karbon
atomlarnn her iki tarafnda birer serbest ba oluturmas suretiyle karbon atomlarnn
arasndaki ift ba tek baa dnr. Serbest balar baka monomerlerin serbest
balar ile balanr ve zincir eklinde kararl bir bileik meydana gelir. Monomerin
devaml olarak balanmas ile zincir gittike byr ve reaksiyon zincirin serbest

10

ularna balanan babo hidrojenlere rastlayncaya kadar devam eder. Bu anda

reaksiyon durur ve zincir tamamlanm olur. [8]

Zincirin uzunluu, plastik malzemenin zelliklerini ve teknolojisini nemli

lde etkiler. Zincir uzunluunun bymesiyle plastiin tokluu, snme mukavemeti,
erime scakl ve vizkositesi byr. Plastii oluturan tm zincirler ayn uzunlukta
retilemez, bu nedenle aralarnda belirli farklar mevcuttur. Bu bakmdan polimeri
oluturan zincirlerin uzunluu belirli bir istatistik dalm gsterir. [8]
Plastiklerin fizikokimyasal zelliklerini incelemek gerekirse:
- zgl arlk: Plastiklerin en nemli zelliklerinden biri bir yap malzemesi
olarak hafif olulardr. Plastiklerin ounun zgl arlklar 1-2 arasndadr ve
zgl alklar 1.7-12 arasnda olan metallere gre bu durum byk bir avantaj
salamaktadr.
- zgl s: Plastiklerden eitli eyalarn retimi genellikle hammaddenin
stlmasn gerektirdiinden malzemenin zgl ss arttka stma ileminin
maliyeti de artar ve plastiklerin zgl slar metallere gre genellikle
yksektir. Bu durumda plastikler metallere gre daha g snmakta ve daha
ge soumaktadr.
- Termal zellikler: Plastiklerin dier malzemelerden farkl olan zellii sl
iletkenliidir. Plastiklerin s iletim katsaylar ok dktr ve bu nedenle sl
yaltm ilerinde kullanlrlar.
- Termal genleme katsays: Plastiklerin metallere gre termal genleme
katsaylar ok daha byktr, birok halde scaklk deiimleri sonucunda
meydana gelen genlemeler sorun yaratr. zellikle kalpl retimde ekme
(bzlme) nedeniyle nemli problemler ortaya kar ve bu yzden plastikler,
metaller gibi kk toleranslarda kalplanamazlar ve dklemezler.
- Yararl scaklk snrlar: Termal bozunma scakl; plastiin belirli bir
bozunmaya balama scakldr. Plastikler de nemli olan dier bir scaklk da
Vicat yumuama scakldr ve bu scakla bal olarak kullanlan plastik
malzemenin hangi scaklkta yumuamaya balayaca tespit edilir ve malzeme
bu scakl amayan uygun alanlarda kullanlr.

11

- Eriyik indeksi (Melt Indeks): Bir plastiin eriyik indeksi deeri, polimerin
ortalama molekl arlna baldr. Buna gre molekl arl arttka, MI
deerinde azalma olacaktr, plastik malzeme daha az akkanla sahip
olacaktr.
- Yanclk: Plastiklerin yanma karakteristikleri ok nemlidir. Yanmann
balama scaklk derecesi kadar, plastik yanmaya baladktan sonra yanmann
kendiliinden yaylma hz da nemlidir.
- Hava etkisiyle bozulma: Polimerlerin zamanla ypranmasna kimyasal
bozulmalar neden olur. Bu bozulma termik, mekanik, fotokimyasal, biyolojik
ve kimyasal faktrler nedeniyle meydana gelebilir.
- Ik ve geirgenlik
- Krlma indisi
- Yksek enerjili nm etkileri
- Su emilimi: Plastiklerin ou suda znmezler, fakat bir miktar suyu
bnyelerine katabilirler. Su emilimi zelliklerde deiim getirebilir ve bu
nedenle plastiin etkinlii debilir. Mesela; elektriksel zelliklerde belirgin
bir bozulma gzlemlenir, mekanik dayanmn dt grlr. Ham plastikte
ise rutubet retimi gletirir ve son rnde hatalara yol aar.
- zcye dayankllk: Bir zcnn plastii zebilmesi iin, bu zcnn
plastikteki molekller aras kuvvetleri yenmesi gerekmektedir. zcler
plastik moleklleri arasna girip onlar ayrarak zerler. Plastik malzemede
molekller aras balar ne kadar zayf ise, zcnn ayrma ilemi o kadar
kolaydr.
- Distorsiyon (Biim deitirme): Bir malzemeye gerilim uygulandnda
malzemede bir ekil deiimi (kesitte bir daralma) meydana gelir ve bu
deneysel olarak bulunabilir. Distorsiyon; malzeme iinde atom ve molekl
leinde meydana gelen mikroskobik deiimlerin toplamdr.
- Elektriksel zellikler: Genelde plastiklerin elektrik iletkenlikleri zayftr.
Polimerlerin elektrik iletmesi iin yapsnda serbest elektron veya iyon
bulundurmas gerekmektedir ve bu elektron veya iyonlarn yapda serbeste
hareket edebilmesi gereklidir. Fakat polimerlerin yapsnda sert ve bklmez

12

zincirlerin olmas, bu zincirlerin birbirini kuvvetli etkilemesi, yksek kristal

yapya sahip olma ve ynlenme yznden yapdaki elektronlar serbest hareket
edemezler ve bu da plastiklerin dk elektrik iletkenliine sahip olmalarna
neden olmaktadr. [8]

Plastiklerin kimyasal zelliklerini incelemek gerekirse ;

Amorf yap: Polimer zincirlerinin gelii gzel dnme ve bklme hareketleri
yaparak dzensiz bir yapnn olumasdr. Yap cams ve krlgandr. Byle bir yapya
gerilim uygulandnda; ok az bir deformasyon gstermesi beklenir.
Kristalin yap: Kristalin polimerlerde atomlar belli noktalarda yerlemitir ve
hareketsiz bir dzen iine girmilerdir.
Ynlenme: ntermolekler dzenin nc ekli olan ynlenme, polimerik fiber,
film ve kpklerde gzlenir. Eer erimi bir polimer soutulursa, gelii gzel
ynlenmede amorf veya kristalin yap oluur. Katlama srasnda; polimerik malzeme
ekilirse, polimer zincirleri ekme ynnde ynlenmektedirler. Ynlenmenin
oluabilmesi iin yap iinde zincirlerin bir hareketlilie sahip olmalar gerekmektedir.
Bu nedenle ynlenme, amorf blgeler zerinden olur. Eer kristalin yap yeteri kadar
amorf blge iermiyorsa bu malzemede ynlenme grlmez. [8]
Plastiklerin mekanik zellikleri ise scaklktan ok etkilenmektedir. Buna gre
plastiklerde mekanik zelliklerin scaklk kontroll olduu sylenebilir. Plastiklerin
baz mekanik zellikleri unlardr: [8]
- ekme zellikleri: Bir plastiin ekme gerilmesi uzama deneyi metallere
yaplan deneylere benzemektedir. Aradaki fark ykleme hzdr. Plastiklerde
yaplan ekme deneylerinde meydana gelen uzamann doru olarak
llebilmesi iin sabit bir hzla ykleme yaplmas zorunludur.
- Gerilme-uzama erileri: Gerilme - % uzama, ikili koordinat sisteminde grafie
aktarlarak elde edilen eriler plastiklerin mekanik zellikleri hakknda
nemli bilgiler vermektedir. [8]
- Young (Esneklik) modl: Bir plastik malzemenin esneklik modl, uygulanan
gerilimin malzemede meydana getirdii uzama orandr. Ayrca erinin
balangtaki dorusal blgesinin eimidir.

13

- ekme dayanm: Malzemenin kopmadan dayanabildii maksimum ekme

gerilmesidir.
- Akma

gerilmesi:

Esnek

olmayan deformasyonun

yani plastik

ekil

deitirmenin balad gerilme deeridir.

- Kopmada Uzama: Kopma noktasnda malzemenin boyut deiim miktardr ve
daima ilk uzunluun %si olarak belirlenir.
- Birim hacim bana kopma enerjisi (Tokluk): ekme gerilmesi - % uzama
erisi altnda kalan alan miktardr ve malzemenin dayankllnn bir
lsdr. [8]
Yaplan deneylerde elde edilen yukardaki parametrelere bal olarak
plastiklerin mekanik zellikleri bu terimlerle aklanabilir: [8]
- Sert / Yumuak : Young modlnn yksek veya dk deerde olduunu
ifade eder. Young modl yksek malzeme daha kuvvetli balara, bu
nedenle daha yksek bir rijitlie sahiptir, daha serttir. Yumuak malzemeler
de ise bu durumun tam tersi geerlidir.
- Kuvvetli / Zayf : Akma gerilmesinin yksek veya dk olduunu gsterir.
- Gevrek : Malzemenin akma gerilmesine ulaamadan kopacan veya
krlacan ifade eder.
- Dayankl (Snek) : Malzemenin kopmas iin gerekli birim enerjinin ok
yksek olduunu ifade eder. [8]

Plastikler birok nedenle nemli mhendislik malzemeleridir. zelliklerinin

birouna baka malzemelerle ulamak mmkn deildir ve genellikle nispeten
ucuzdur. Plastiklerin dier tercih edilme nedenleri arasnda unlar da vardr: daha az
sayda parayla tasarm olana, yzey bitim ilemlerinin azalmas, basitletirilmi
montaj yntemleri, arlk kazanc (veya tama kolayl, hafif oluu). Plastikler
zellikle mkemmel yaltm zelliklerine sahip olduklar iin, birok elektrik
mhendislii tasarm iin ok elverilidir.[1]

14

Yaplarndaki kimyasal baa bal olarak plastikler iki snfa ayrlr:

termoplastikler ve termoset plastikler. Bu sebeble polimer matrisli kompozitleri de
matris faz olarak kullanlan polimere

bal olarak iki ana gruba ayrlrlar:

termoplastik ve termoset esasl kompozitler. [1]

Endstride eitli amalarla kullanlmak zere farkl yap ve zellikte yzlerce

plastik gelitirilmitir. Ancak bunlarn ou ok pahal veya ilenmesi zor
plastiklerdir. Gnmzde kullanlan plastiklerin byk bir ksm polietilen,
polipropilen ve polivinil klorr gibi termoplastik malzemelerdir. Son yllarda termoset
malzemelerden polimetil metakrilat ve akrilonitril btadien stiren plastikleri levha,
ubuk ve boru eklinde mhendislik malzemesi olarak kullanlmaya balanmtr. [8]

Polimerler eitli ekillerde snflandrlr:

1) Kimyasal bileimine gre: Organik, inorganik
2) Yaplarna gre: Homopolimerler, kopolimerler, terpolimerler
3) leme esasna gre: Termoplastik, termoset
4) Kullanm alanna gre: Plastikler, fiberler, kaplamalar
5) Fiziksel yaplarna gre: Amorf, kristalin, yar kristalin. [8]
leme esasna gre polimerler nem kazand iin bu konu ayrntl olarak
incelenmitir.

2.1.Termoplastik Malzemeler

ekillendirilebilmeleri iin stlmalar gereken termoplastik malzemeler,

souduktan sonra eklini korur. Bu plastikler, zelliklerinde nemli deiiklik
olmadan defalarca stlarak yeni ekillere sokulabilir ve bu ilem srasnda hibir
kimyasal deiiklie uramazlar. Is ve basn altndayken yumuarlar ve
soutulduktan sonra sertleirler. Uygun zclerde znebilirler ve bu ekilde
kalplanarak eitli ekiller alabilirler. Termoplastiklerin ou, birbirine ortaklam
bayla bal ok uzun karbon atomlar zincirlerine sahiptirler. Asl atomlar ve atom

15

gruplar bu ana zincir atomlarna ortaklamla balanrlar. Bazen ana molekl

zincirlerine ortaklamla azot, oksijen veya kkrt atomlarnn baland da olur.
Termoplastik polimerlerdeki uzun molekl zincirleri ise birbirine ikincil balarla
balanr. Termoplastiklerin bnyelerindeki molekller dorusaldr ve apraz
balanamazlar. Termoplastik grubunu oluturan en nemli plastikler akrilikler, naylon,
polistiren, polietilen, sellozikler ve vinillerdir. [1,8]

2.1.1.Genel Amal Termoplastikler

Plastik malzemelerin mhendislik uygulamalarndaki en nemli zelliklerinden

biri nispeten dk younlua sahip olmalardr. rnein demirin younluunun 7.8
gr/cm olmasna karn genel maksatl plastiklerin younluklar 1 gr/cm civarndadr.

Plastik malzemelerin nispeten dk ekme dayanmlar baz mhendislik

uygulamalarnda istenmeyen bir zelliktir. Plastik malzemelerin ou 70 MPadan
dk ekme dayanmna sahiptir. Plastik malzemelerin ekme dayanm metaller iin
kullanlan cihazlarla yaplmaktadr. Plastik malzemeler iin en ok kullanlan darbe
deneyi entikli sarka (izod) deneyidir.

Plastik malzemeler genellikle iyi elektrik yaltkandr. Plastik malzemelerin

dielektrik dayanmlar, elektrik yaltm direnleridir. Elektriksel yaltkanlk dayanm
genellikle volt-mm olarak llr.

Plastik malzemelerin kullanlabilecei en yksek scaklk nispeten dk olup,

termoplastik malzemelerin ounda 50 - 150C arasnda deimektedir. Buna ramen
baz termoplastik malzemeler daha yksek scaklklara kadar rnein teflon 288Cye
kadar dayanabilmektedir.

Bu bahsedilen zellikler aadaki tabloda daha ayrntl olarak gsterilmektedir.

16

Tablo 2.1: Genel Amal Plastiklerin Baz zellikleri [1]

Malzeme

Younluk

ekme Dayanm

Darbe Dayanm

( g/cm )

( MPa )

( Izod, J/m )

Dk younluk

0.92-0.93

6.2-17.2

Yksek younluk

0.95-0.96

20-37.2

Bklmez, klorlanm PVC

1.49-1.58

51.7-62.1

53.38- 298.9

Genel maksatl polipropilen

0.90-0.91

33-38

21.35- 117.4

1.08

69-82.8

21.35- 26.69

Genel maksatl ( ABS )

1.05-1.07

40.7

320.28

Genel maksatl akrilik

1.11-1.19

75.9

122.77

Selloz, asetat

1.2-1.3

20.7-55.2

133.45-213.52

Plitetrafloretilen

2.1-2.3

6.9-27.6

64.05-362.98

Polietilen,

Stiren akrilonitril ( SAN )

21.35-747.3

Genel amal olarak en ok kullanlan termoplastik malzemelere rnek olarak

polietilen, polivinil klorr, polipropilen, polistiren, poliakrilonitril, stiren- akrilonitril
(SAN),

akrilonitril-butadin-stiren

(ABS),

polimetil

metakrilat

(PMMA)

ve

floroplastikler verilebilir. [1]

2.1.1.1.Polietilen (PE)

Renksizden beyaza deien renkte saydam bir termoplastik malzemedir.

Renklendiriciler kullanlarak eitli renkte rnler elde edilebilir.

Genel olarak dk younluk (LDPE) ve yksek younluk (HDPE) polimeri

olarak iki tr polietilen bulunmaktadr. Dk younlua sahip polietilenin dallanm
bir zincir yaps vardr. Buna karn yksek younlua sahip polietilenin dzgn bir
zincir yaps vardr.

Dk younluktaki polietilenin kristallik derecesini ve younluunu dren

dallanm zincir yaps vardr. Dallanm zincirli yap, molekller aras ba
kuvvetlerini zayflatarak dk younluk polietilenin dayanmn drr. Aksine

17

yksek younlua sahip polietilenin ana zinciri zerindeki dallanma ok azdr,

dolaysyla zincirler daha sk bir ekilde bir araya gelerek kristallii ve dayanm
arttrr. Polietilenin en yaygn kullanlan termoplastik malzeme olmasnn ana
nedenleri; dk maliyeti, oda scaklnda ve dk scaklklardaki tokluu, birok
uygulamada yeterli dayanm, -73Cye kadar den scaklklarda bile eilebilir
olmas, mkemmel anma direnci, mkemmel yaltm zellii, kokusuzluu, tatszl
ve su buharn az geirmesi gsterilebilir.

Tablo 2.2: Dk ve Yksek Younluklu Polietilenin Baz zellikleri

zellik

Dk Younluk

izgisel Dk Younluk

Yksek Younluk

Polietileni

Polietileni

Polietileni

Younluk ( g/ cm )

0.92-0.93

0.922-0.926

0.95-0.96

ekme Dayanm ( MPa )

6.2-17.2

12.4-20.0

20.0-37.2

Uzama ( % )

550-600

600-800

20-120

65

95

Kristalinite ( % )

Polietilenin uygulama alanlar olarak kaplar, elektrik yaltm, kimyasal tpler,

ev eyalar, fleme kalplamayla retilen ieler gsterilebilir. Polietilen filmler
paketlemede, su havuzu ve at astarlamada kullanlr. [1]

2.1.1.2.Polivinilklorr (PVC)

En yaygn kullanlan ikinci termoplastik malzemedir. PVCnin yaygn

kullanlmasnn nedeni kimyasal direnci ve katk malzemeleriyle kartrlarak farkl
fiziksel ve kimyasal zelliklerde bileiklerin yaplabilmesidir. PVCnin ana zinciri
zerindeki her iki karbon atomundan birine taklan klor atomlar, amorf ve
kristallenmeyen bir polimer malzeme meydana getirir. PVC polimer zincirleri
arasndaki yksek ekim kuvvetlerinin balca nedeni, klor atomlarnn ift kutup
momentleridir. Fakat klor atomlar byk olduklar ve negatif ykle ykl olduklar
iin bir boyutlu engelleme ve elektrostatik itme yaratrlar ve bu nedenle polimer
zincirlerinin eilebilirlii azalr. Bu molekl hareketsizliinden dolay trde
polimerlerin ilenmesinde zorluk oluacandan, PVC ilenmesini kolaylatran

18

katklar eklenmeden son rn haline pek ekillendirilemez. PVC trde polimeri

nispeten yksek dayanma ( 51.75 62.1 MPa ) sahiptir ve gevrek bir malzemelerdir.
PVC orta deerde sl dayanma ( 57 - 82C ), iyi elektriksel zelliklere ve zclere
kar yksek zc direnci vardr. PVCdeki yksek klor miktar alevlenmeye ve
kimyasal maddelere diren salar nk halojen ieren plastikler yanmazlk zellii
kazanrlar.

ekillendirmek

yoruklatrclar,

sl

amacyla

kararlatrclar,

PVCye

genellikle

yalayclar,

dolgu

katlan

bileikler

malzemeleri

ve

renklendiricilerdir. [ 1 ]

ekil 2.1: Polivinil Klorr [1]

2.1.1.3.Polipropilen (PP)

Sat arl ynnden nc en nemli plastiktir ve petrokimyasal

hammaddeden yapldndan en ucuz plastiklerden biridir. Polietilenden polipropilene
geerken polimer zincirinde her iki karbon atomundan birinin zerine bir metil
grubunun taklmas, zincirin dnmesinin engelleyerek, daha dayanml fakat daha az
eilebilir bir malzeme oluturur. Zincirdeki meil gruplar ayn zamanda cam gei
scakln da ykseltir, bu nedenle polipropilen polietilenden daha yksek erime ve
sl dayanm scaklna sahiptir. Erime noktas 165177C arasnda olan PP,
120Cde biim deiikliine uramadan rahatlkla kullanlabilmektedir. PP birok
rn iin ilgi eken zelliklere sahiptir. Bunlar arasnda iyi kimyasal, nem ve s
direnci, dk younluu (0.9000.910 g/cm), iyi yzey sertlii ve boyutsal
kararszl sayabiliriz. PP ayn zamanda menteelerde mkemmel bklme mrne
sahiptir. PP, monomerinin ucuzluu nedeniyle de tercih edilen bir termoplastik
malzemedir. PP iin en nemli uygulama alanlar ev eyalar, mutfak aletleri,
paketleme malzemesi, laboratuar eyalar ve eitli ielerdir tatlarda yksek

19

dayanml PP balak polimerleri, ak kabnda lastiin yerini almtr. Ayn reineler

tampon ve amurluk etekleri iin de kullanlmaktadr. Dolgulu propilen yksek sl
dirence sahip olduu iin otomobil fan ve stc kanallarnda kullanlmaktadr. PP
trde polimeri hal destei ve sanayi rnleri tanmasnda torba olarak
kullanlmaktadr. PP ayn zamanda yumuak malzemeleri sarmak iin ince film olarak
ve paketleme kutu burgu ve kapa olarak kullanlmaktadr. [ 1 ]

ekil 2.2: Polipropilen [1]

2.1.1.4.Polistiren

Trde polimer polistiren saydam, kokusuz, tatsz ve deiime uramadka ok

krlgan bir plastik malzemedir. Kristal propilen yannda dier nemli propilen
eitleri, lastik destekli darbe dayanml polistiren ve genleebilir polistirendir. Ana
polistiren zincirindeki karbon atomlarna birer karbon atomu atlayarak taklan fenilen
halkas, polimeri oda scaklnda eilmez hale getiren boyutlu engel oluturur.
Trde polimer, kaskat, ok saydam ve kolay ilenebilir fakat krlgandr. Polistirenin
darbe zellikleri, kimyasal yaps aada verilen polibutadin lastiiyle birletirilerek
iyiletirilebilir.

ekil 2.3: Polibutadin , Polistiren [1]

20

Darbeye dayanml stireni oluturmak iin genellikle yzde 2 ile 12 arasnda

lastik eklenir. Polistirene lastik katlmas trde polimerin sertliini ve sl dayanmn
drr.

Genel olarak polistirenlerin boyutsal kararll iyi, kalp bzlmesi dktr ve

dk maliyetle kolayca ekillendirilebilirler. Fakat atmosfer koullarnda dayanmlar
azdr ve organik zc ve yalardan kolayca etkilenirler. Polistirenlerin elektrik
yaltm zellikleri iyi olup, ileme yaplacak scaklklar arasnda mekanik dayanmlar
yeterlidir. Kullanm alanlar olarak otomobil i paralar, mutfak eyalar, hortumlar
ve elektrik dmeleri gsterilebilir. [1]

2.1.1.5.Poliakrilonitril

ounlukla lifler halinde kullanlr ve dayanm ve kimyasal kararll

nedeniyle baz mhendislik termoplastiklerinde katk monomeri olarak kullanlr. Ana
zincirin her iki karbon atomundan birisinin zerindeki yksek negatif ilgiye sahip
nitril grubu, karlkl elektriksel itme nedeniyle, molekl zincirlerini uzamaya,
eilmez, ubuksu bir yap olmaya zorlar. ubuksu yaplarn dzenli hali, onlarn
zincirler arasndaki hidrojen ba olan kuvvetli lifler halinde ynlendirir. Meydana
gelen akrilonitril lifler mukavemetlidir ve nem ve zclere kar direnlidir.
Uygulama alanlar kazak, battaniye gibi yns rnler iin lif yapmnda kullanlr.
Akrilonitril ayn zamanda SAN reineleri ve ABS reineleri yapmnda balayc
monomer olarak kullanlr. [1]

2.1.1.6.Stiren Akrilonitril (SAN)

Yksek performans termoplastiklerine rnektir. Bu reineler stiren ve

akrilonitrilin rastgele amorf olarak birlemesiyle meydana gelen polimerlerdir. Bu
birleme, polimer zincirleri arasnda kutuplanma ve hidrojen ba ekme kuvvetleri
yaratr. Sonuta SAN reineleri polistirenden daha iyi kimyasal dirence, daha yksek
sl dayanma, toklua ve yk tama zelliklerine sahip olur. SAN termoplastikleri

21

serttir, kolayca ilenir ve polistirenin parlaklk ve saydamlna sahiptir. Uygulama

alanlar otomotiv gsterme merekleri, amurluk paralar, n panelleri, mutfak eyas
dmeleri, kartrc ve harmanlayc kaplar, tpta kullanlan rnga ve bardaklardr.

2.1.1.7.ABS

Akrilonitril-butadin-stiren monomerlerinden oluan termoplastik malzemeye

verilen isimdir. yi darbe dayanm, mekanik dayanm ve kolay ilenme gibi
mhendislik zellikleriyle tannr. ABSnin faydal mhendislik zelliklerinin geni
bir alan kapsamasnn nedeni her bir bileenin zelliklerine katksdr. Akrilonitril, s
ve kimyasal maddelere direnci ve tokluu; butadine, darbe dayanm ve dk
scaklkta zelliklerini korumay; stiren, sertlii, yzey parlakl ve kolay
ilenilebilirlii salar. ABS plastiklerinin darbe dayanm lastik miktarnn artmasyla
artar, fakat ekme dayanm ve sl diren scakl der. Uygulama alanlar boru ve
boru balantlar, zellikle binalardaki pis su

ve havalandrma borulardr. Dier

kullanm alanlar otomobil paralar, buzdolab kab ve i astarlar gibi beyaz eya
paralar, bilgisayar, daktilo, telefon gvdeleri, elektromknatsl giriim radyo
frekans kalkanlardr.

2.1.1.8.Polimetil metakrilat (PMMA)

Sert, saydam bir termoplastik malzemedir. Atmosfer koullarna iyi dayanma

sahip olup darbe dayanm camdan iyidir. Bu malzeme ticari olarak plexiglass veya
lucit olarak adlandrlr ve piyasada akrilik diye bilinen termoplastiklerin en nemli
grubunu oluturur. Ana karbon zincirinde birer atlayarak karbon atomlar zerine metil
ve metakrilat gruplarnn yerlemi olmas, nemli lde boyutlu dzen engeli
oluturarak PMMAy sert ve nispeten mukavemetli yapar. Karbon atomlarnn rasgele
dizilimi, grnr tam geiren, tam anlamyla amorf bir yap meydana getirir.
PMMA ayn zamanda d ortamdaki hava koullarna kar iyi bir kimyasal diren
gsterir. Uygulama alanlar uak ve deniz tatlar pencereleri, d klandrma,
reklam panolar, araba arka lambalar, koruma gzlkleri, dme ve kollar olarak
gsterilebilir.

22

ekil 2.4: Polimetil metakrilat[1]

2.1.1.9.Floroplastikler

Bir veya daha fazla flor atomu ieren monomerlerden yaplan plastikler veya
polimerlerdir. Floroplastikler mhendislik uygulamalar iin uygun zellikler
bileimine sahiptir. Zararl kimyasal ortamlara kar yksek direnli ve mkemmel
elektrik yaltkandr. Byk yzdelerde flor ieren floroplastiklerin dk srtnme
katsaylar,

bunlara kendi

kendini

yalama,

yapmama zelliklerini

verir.

Politetrafloretilen (PTFE) ve poliklortrifloretilen (PCTFE) en yaygn olarak kullanlan

floroplastik malzemelerdir. Uygulama alanlar olarak kimyasal direnli borular ve
pompa paralar yapm, yksek scaklk kablosu yaltm, kalplanarak retilen
elektrik paralar, teyp ve yapmayan kaplamalar, kimyasal ilem cihazlar, elektrik
sanayi ve conta yapm gsterilebilir.

23

2.1.2.Mhendislik Termoplastikleri

Tablo 2.3: Baz Mhendislik Termoplastiklerinin Baz Temel zellikleri

Malzeme

Younluk

ekme Dayanm

Darbe Dayanm

( g/cm3)

( MPa)

( Izod, J/m)

Naylon 6,6

1.13-1.15

62.1-82.8

106.76

Poliasetal

1.42

69

74.73

Polikarbonat

1.2

62.1

640.56-854.08

PET

1.37

71.7

42.7

PBT

1.31

55.2-56.5

64.05-69.39

1.06-1.10

53.8-66.2

266.9

Polislfon

1.24

70.3

64.05

Polifenilen slfr

1.34

69

16.01

Polyester:

Polifenilen oksit

Tabloda grld zere mhendislik termoplastik malzemelerinin younluklar

nispeten dk olup 1.06- 1.42 g/cm arasndadr. Bu malzemelerin dk
younluklar birok mhendislik uygulamasnda bunlarn nemli bir zellii olarak
karmza kar. Hemen hemen btn plastik malzemelerde olduu gibi ekme
dayanmlar dk olup 55 ile 83 MPa arasnda deimektedir. Bu dk ekme
mukavemeti

genellikle

mhendislik

asndan

istenmeyen

bir

zelliktir.

Polikarbonatlarn darbe dayanm yksek olduundan, mhendislik termoplastiklerinin

de darbe dayanm iyi olup 640 ile 854 J/m arasnda deimektedir. Mhendislik
termoplastiklerinin elektrik yaltm zellikleri dier plastik malzemelere gre
yksektir. Mhendislik termoplastiklerinin en yksek kullanlma scaklklar 82 ile
260C arasnda deimektedir. En yksek kullanlma scaklna sahip termoplastik
malzeme 260C ile polifenilen slfrdr. Mhendislik termoplastiklerini polimerleme
reaksiyonu bitmie yakn veya bitmi durumda ekillendirmek nispeten kolaydr.
Mhendislik termoplastikleri birok ortamda iyi anma direncine sahiptir. Baz
durumlarda mhendislik termoplastiklerinin kimyasal etkilere kar anma dayanm
dier polimerlerden yksektir.

24

Mhendislikte en ok kullanlan termoplastik malzemelere rnek olarak

poliamidler (naylonlar), polifitalamid (PPA), polikarbonat, fenilen oksit asll
reineler, asetaller, termoplastik polyesterler, polislfonlar, polifenilen slfr,
polieterimit ve polimer alamlar verilebilir. Bunlar genellikle tok, elektriksel ve
kimyasal zellikleri iyi, srtnme katsaylar dk, su emilimleri ok az ve kolay
ilenebilen malzemelerdir. [1,8]

2.1.2.1.Poliamidler (Naylonlar)

Ana zincirinde tekrar eden amin gruplar bulunan ve erimi halde ekillendirilen
termoplastik malzemelerdir. Yksek scaklklarda stn yk tama kabiliyetleri, iyi
tokluklar, dk srtnme zellikleri ve iyi kimyasal direnleri vardr. Birok naylon
tr olmasna karn ve her birinin tekrar eden birimi dierine gre farkl olmasna
ramen hepsinde amid balayc bulunmaktadr. Naylonlar, ana polimer zincirlerinin
dzenli dizilimleri nedeniyle yksek kristallikte polimer malzemeleridir. Denetimli
katlama koullarnda yapda kre eklinde polimerlerin olumas naylonlarn yksek
kristalleebilirliinin gstergesidir. Naylonlarn yksek dayanma sahip olmalar
ksmen molekl zincirleri arasndaki hidrojen bann bir sonucudur. Amid balants
zincirler arasnda NHO tr bir hidrojen bann olumasn salar. Bunun bir
sonucu olarak da naylon poliamidler yksek dayanma, yksek sl dirence ve iyi
kimyasal dirence sahip olurlar. Ana karbon zincirindeki eilebilirlii, dk
viskositeye ve kolay ilenebilirliin nedeni olan molekl eilebilirliine neden olur.
Karbon zincirlerinin eilebilirlii yksek kayganlk, dk yzey srtnmesi ve iyi
anma direnci salar. Fakat kutuplama ve amid gruplarnn hidrojen ba, artan nem
miktaryla birlikte boyutsal deiimlere yol aan su emilimine neden olur. Uygulama
alanlar

sanayinin

her

yerinde

rahatlkla

gzlemlenebilir.

Otomobildeki

uygulamalarna rnek olarak hzler ve cam silecei dilileri, camla glendirilmi

naylon motor pervanesi kanatlar, fren ve hidrolik direksiyon svs hazneleri ve
direksiyon mili kutusu gsterilebilir. Elektrik ve elektronik uygulamalarna rnek
olarak balant telleri yaltclar, filer, tapalar, anten yuvalar ve terminaller
gsterilebilir. Ayn zamanda paketleme de dahil olmak zere genel amal birok
uygulamada yer almaktadr.

25

ekil 2.5: Naylon 6,6 [1]

2.1.2.2.Polifitalamidler (PPA)

Aromatik poliamidin baz izgisel poliamidlerle birletirilmesiyle elde edilen

yar aromatik poliamidlerdir. PPAlarn yarn kristal ve amorf yapda olanlar vardr.
Cam gei scakl 214C civarndadr. PPA reinesinin tekrar eden birimi aromatik
poliamid birimidir. Reinenin vizkositesinin azaltmak iin PPA reinelere biraz
alifatik (izgisel) naylon malzeme katlabilir. PPAdaki aromatik halkalarn giriimi ve
titreimi bu malzemeyi glendirir. Amid balayclar arasndaki hidrojen ba yapya
ek bir glenme salamaktadr. PPA reineleri naylona gre daha mukavemetli, daha
eilmez, sudan daha az etkilenen malzemeleridir ve sl zellikleri daha iyidir. Ayrca
srnme, yorulma ve kimyasal direnci de nemli miktarda daha iyidir. Uygulama
alanlar n lamba yanstclar, yatak asklar, kaylar, kablo yataklar, yakt hatt gibi
eitli otomobil paralar ile yap ve elektrik devre paralarnn yapmnda
kullanlrlar. PPAnn yksek sl direnci nedeniyle onu buhar faz ve mortesi
lehimleme gibi elektrik uygulamalarna uygun hale getirilir. PPAnn yksek sl
direnci, yksek scaklkta yksek olan modl ve kolay kalplanabilmesi, mkemmel
elektrik karakteristii ile birlikte onu elektrik devrelerinde anahtar cihaz, balant
elemanlar ve dier elektrik paralarnn yapmna uygun bir malzeme haline getirir.
Yansyan yzeyler ve sslemeli kaplama uygulamalar iin maden dolgulu trleri de
gelitirilmitir.

26

2.1.2.3.Polikarbonat

Birok mhendislik tasarmnn gerektirdii yksek dayanm, tokluk ve boyutsal

kararllk gibi stn zelliklere sahip bir termoplastik snfn oluturur. Tekrar eden
yap biriminde, iki fenil ve iki metil grubunun ayn karbon atomuna balanmasnn
yaratt, boyutlu, engellenmi, ok fazla eilemeyen bklemeyen molekll bir
yap oluturur. Fakat molekln karbonat ksmndaki tekli karbon-oksijen balar
btn yap zerinde biraz molekl elmezlii meydana getirerek darbe dayanmn
arttrr. Polikarbonatlarn oda scaklndaki ekme dayanmlar nispeten yksektir,
darbe mukavemetleri ise ok yksektir. Polikarbonalar mhendislik tasarmlar iin
nemli baz zelliklere sahiptir; bunlar yksek sl dayankllk, iyi elektrik yaltm ve
saydamlklardr. Bu malzemelerin srnme direnleri de iyidir. Polikarbonatlar birok
kimyasal maddeye kar direnli olmalarna ramen zclerden etkilenirler. Yksek
derecede boyutsal kararlla ve retim srasnda zelliklerinde byk bir deiim
gsterecek kadar toleransl malzemeler olmadklar iin zellikle mhendislik
paralarnn yapmnda tercih edilirler. Uygulama alanlar emniyet kalkanlar, kamlar,
dililer, koruyucu balklar, elektrik devre kutular, uak paralar, tekne pervaneleri,
trafik koruyucular ve pencereleri, cam ve gne pilleri iin sr, el aletlerinin
gvdeleri ve bilgisayar terminalleridir.

ekil 2.6: Polikarbonat [1]

2.1.2.4.Fenilen oksit asll reineler

27

Tekrar edilen fenilen halkas polimer moleklnn dnmesine kar kimyasal bir
engel oluturmakta ve bitiik molekllerdeki benzen halkalarnn titreen elektronlar
elektriksel ekim yaratmaktadr. Bu etmenler polimerin yksek sertlie, dayanma,
boyutsal kararlla ve yksek sl dayanma sahip olmasn salamaktadr. -40tan
150Cye kadar deen bir aralkta bu polimerlerin dk srnme zellikleri, yksek
modlleri, dk su emmeleri, iyi elektriksel yaltkanlk zellikleri, mkemmel darbe
dayanmlar ve sulu kimyasal ortama kar mkemmel direnli olduklar bulunmutur.
Uygulama alanlar elektrik balantlar, TV istasyon bulucular ve yanstclar, kk
i makinesi ve alet gvdeleri, otomobil amurluk, zgara ve d kaporta paralardr.

ekil 2.7: Polifenilen oksit [1]

2.1.2.5.Asetaller

En kuvvetli ekme dayanm ve en eilmez termoplastikler olup mkemmel

yorulma mrne ve boyutsal kararlla sahiptir. Dier nemli zellikleri dk
srtnme katsaylar, iyi ilenebilirlik, iyi zc direnleri ve ykleme yapmadan
90Cye kadar kan s direnleridir. Asetallerin uzun zamanl yk tama kabiliyeti
ve boyutsal kararll mkemmeldir. Bu nedenle dililer, yataklar ve kamlar gibi
hassas paralarn yapmnda kullanlrlar. Asetallerin mkemmel yorulma direnleri
btn hareketli paralar iin nemli bir zelliktir. Fakat asetaller alevlenebilir
polimerler olduklar iin elektrik ve elektronikteki kullanmlar snrldr. Asetaller
dk maliyetleri nedeniyle birok inko, bakr ve alminyum alamnn ve presle
retilmi elik parann yerini almtr. Yksek dayanma ihtiya duyulmayan birok
yerde asetaller kullanlarak ileme ve montaj masraflar azaltlabilmektedir. Uygulama
alanlar otomobillerde yakt sisteminin birok parasnda, emniyet kemerlerinde,
pencere kollarnda, makine paralarnda, pompa pervanelerinde, dililerde, kamlarda,

28

fermuarlarda,

balk

makaralarnda

ve

kuvvetli

sya

yazmak

iin

kullanlan kalemlerde

kullanlmaktadr.

2.1.2.6.Polislfonlar

Saydam,

tok,

ve

direnli

mkemmel

mhendislik

termoplastikleridir. Tekrar eden birimin fenilen olmas polimer zincirinin hareketini

engelleyerek, malzemeye yksek dayanm ve sertlik veren kuvvetli molekller aras
ekim kuvveti yaratr. Fenilen halkasnda slfon gruplarndan bo kalan balar oksijen
atomlaryla doldurulurlar ve bu nedenle slfon polimerleri yksek oksitlenme
kararll kazanr. Fenilen halkalar arasndaki oksijen atomlar zincire eilebilirlik ve
darbe dayanm salar. Polislfonlarn tasarm mhendisleri iin en nemli zellikleri,
1.68 MPada 174C civarnda olan yksek sl dirence ve 150-174C scaklklar
arasnda uzun sre kullanlabilmeleridir. Polislfonlar termoplastikller iinde yksek
ekme dayanmna ve nispeten dk srnme eilimine sahip malzemelerdir. Fenilen
halkalar arasnadi oksijenler suya kar duyarl olduklar iin polislfonlar sulu asit ve
alkali ortamlara direnlidir. Uygulama alanlar elektrik ve elektronikte balant
elemanlar, sarg bobinleri ve ekirdekleri, televizyon paralar, kapasitr filmleri ve
devre kartlardr. Steril kalabilme zelliine sahip olduklar iin tbbi cihazlarda ve
tepsilerde yaygn olarak kullanlrlar. Kimyasal ilemler ve evre kirlilii denetimi
cihazlarnda, anmaya kar direnli borularda, pompalarda, kulelerde, szgelerde ve
destek levhalarnda kullanlrlar.

ekil 2.8: Polisflon [1]

2.1.2.7.Polifenilen slfr

29

Mkemmel kimyasal direnci, iyi mekanik zellikleri ve yksek scaklklarda

eilmezliiyle tannan bir mhendislik termoplastiidir. Slfr atomlar tarafndan
birbirinden ayrlan fenilen halkalarnn skk molekl yaps, sert ve kuvvetli bir
polimer malzeme oluturur. Skk

molekl yaps ayn zamanda yksek

kristallemeyi kolaylatrr. Slfr atomlarndan dolay PPS kimyasal etkilere kar

hayli direnlidir. ok yksek scaklklarda rnein 220Cnin zerinde bile PPSyi
kolay zebilen birka kimyasal bulunmaktadr. Dolgusuz PPSnin oda scaklndaki
dayanm ayn koullarda camla takviye edilmi PPSnin yars kadar mukavemete
sahiptir. Uygulama alanlar sanayi uygulamalarnda kimyasal ilem cihazlarndaki
paralarda kullanlmaktadr. PPS bileikleri zellikle arabalarda motor kapa
altndaki egzoz gazlar, benzin buharlar ve dier sv maddelere maruz kalan yerlerde,
anmaya

kar

dayanmlar

nedeniyle

tercih

edilirler.

Elektrik-elektronik

uygulamalara rnek olarak bilgisayarlarn balantlarn, sarg ve makaralarn

sayabiliriz. PPS kaplamalarn sl kararll ve anma direnleri bunlarn petrol
borularnda, vanalarnda, balantlarnda, kavramalarda, petrol ve kimyasal ileme
cihazlarnda kullanlmasn salamtr.

ekil 2.9: Polifenilen slfr [1]

2.1.2.8.Polieterimit

mit adndaki balayc kararll sayesinde bu malzemenin yksek s direncini,

srnme direncini ve yksek sertliini salar. Fenil halkalar arasndaki eter
balayclar iyi erime ve dk viskosite zellikleri iin yeterli derecede zincir
eilebilirlii salar. Bu malzeme geni bir scaklk ve frekans aralnda kararl bir
elektrik yaltm zelliine sahiptir. Elektrik-elektronik sanayinde yksek gerilim devre
kesicileri kutusu, ine balant elemanlar, yksek scaklk makaralar ve sarglar ve
sigorta gvdelerinde kullanlr. Ayrca tat ve havaclk sanayinde de kullanlan bir
malzemedir.

30

2.2.Termoset Malzemeler

Termoset plastikler kalc bir biimde ekillendirilip kimyasal bir tepkimeyle

sertletirildikten sonra stlarak yeniden yumuatlamazlar veya dier bir ekle
sokulamazlar, ancak ok yksek scaklklara stlnca bozunurlar. Bu nedenle ksmen
polimerlemi durumda stlarak kalplanrlar. Kalplama srasnda polimerleme
ilerleyerek plastik apraz balanmaya geer ve akma zelliini kaybeder. Bu yzden
termoset plastikler yeniden retim srecine girmezler. Termoset malzemeler sl
sert plastik olarak da adlandrlrlar. Isl sert denmesinin nedeni plastiin kalc olarak
ekillendirilebilmesi iin sya ihtiyac olmas ve sertletikten sonra syla sertliini
kaybetmemesidir. Buna ramen termoset plastikler iinde sadece oda scaklndaki
kimyasal tepkimeyle sertleen veya olgunlaan birok plastik de vardr. Bu
plastiklerde polimerizasyon ilemi, malzemeyi ieren monomerlerin bir araya
getirildii reaktrde balar ve kalplama ilemi srasnda biter. [1,8]

Termoset plastikler, birincil ortak kullanlan balara sahip molekl yapsnda bir
molekl a oluturarak ekillendirilir. Baz termosetler s etkisiyle veya syla
basncn birlikte etkisiyle apraz balanrlar. Dierleri ise oda scaklnda (soukta
sertleen termosetler) meydana gelen kimyasal tepkimeyle apraz balanabilir.
Termosetlerden yaplan paralar sertlemeden sonra stldklarnda yumuamalarna
ramen ortak kullanlan apraz balar nedeniyle onlarn sertlemeden nceki
akkanlklarna ulamalarna engel olur. Dolaysyla termosetler termoplastikler gibi
yeniden stlp eritilemez. Istlan termoset malzeme direkt yanaca iin geriye kalan
hurda tekrar ileme sokulmad iin bu olay termosetlerin istenmeyen zellikleri
arasndadr. Ayrca termosetler zclerde znmezler. [1,8]

Termoset plastiklerin mhendislik tasarm uygulamalarnda tercih edilmelerine

neden olan zellikler unlardr:
- Yksek sl kararllk
- Yksek sertlik
- Yksek boyutsal kararllk

31

- Yk altnda srnme ve biim deitirmeye diren

- Hafiflik
- Yksek elektrik ve sl yaltm zellikleri

Termoset plastikler genellikle basnl kalplama veya transfer kalplama

yntemleriyle ekillendirilir. Fakat baz durumlarda ekillendirme masraflarn
azaltmak amacyla termosetler iin enjeksiyonlu kalplama yntemi gelitirilmitir.

Termosetlerin

ounun

iki

ana

katk

maddeli

kalplama

bileii

bulunmaktadr:
1. Olgunlatrc maddeleri, sertletirici ve ekil vermeyi (yoruklatrmay)
kolaylatran bir reine
2. Organik veya inorganik dolgu ve/veya glendirici (takviye eden)
malzemeler.

Termoset plastiklerin younluklar plastik malzemelerin oundan daha yksek

olup 1.34 ile 2.3 g/cm arasnda bir deer almaktadr. Termosetlerin ekme
dayanmlar ise nispeten dk olup ounlukla 28 ile 103 MPa arasnda
deimektedir.

Fakat

yksek

miktarda cam elyaf takviyesi kullanldnda

termosetlerin ekme dayanmlar 207 MPaa kadar ykseltilebilmektedir. Cam elyaf

takviyeli termosetler ayn zamanda yksek darbe dayanmna da sahiptirler.
Termosetlerin 5516 ile 25610 V/mm arasnda deien dielektrik gleri de yksektir.
Fakat btn plastik malzemeler gibi bunlarn da en yksek kullanlma scaklklar
dktr. Termosetlerin en yksek kullanlma scaklklar 77 ile 288C arasnda
deimektedir.

Termoset plastiklere rnek olarak en yaygn kullanlanlar fenolikler, epoksi

reineleri, doymam polyesterler ve amino reineleridir.

32

2.2.1.Fenolikler

Termoset olarak sanayide kullanlan ilk plastik malzemedir. yi mekanik

zelliklere elik eden dk maliyetleri, iyi elektrik zellikleri ve iyi s yaltm
zellikleri nedeniyle fenolik reineler bugn de kullanlmaktadr. Kolaylkla
ekillendirilebilmelerine ramen renkleri ounlukla siyah veya kahverengidir ve
renkler snrldr.

Fenolik

reineler

ounluklu

fenln

formaldehitle

kondensasyon

polimerlemesi tepkimesi yapmasyla elde edilir, yan rn olarak su aa kar.

Herhangi bir tepkime iin fenol veya aldehit kullanlabilir. Kalplama kolayl iin
ounlukla iki basamakl fenolik reineler retilir. Birinci basamakta, eritilebilen fakat
bir kat a oluturacak ekilde apraz ba yapamayan, krlgan bir termoplastik
oluturulur. Bu malzeme bir asit katalizrn yardmyla bir molden az formaldehitin
bir mol fenolle tepkimesi sonucu elde edilir.

Birinci basamakta ana katalizr olarak kullanlan hekzametilentetraminin

(hekza) fenolik reineye katlmasyla termoset malzemeyi oluturan metilen apraz
balar yaratlr. Hekza ieren novolak reineye s ve basn uygulandnda hekza
bozulur ve metilen apraz balaryla a yapsn oluturan amonya meydana getirir.

Novolak reineyi apraz balamak (olgunlatrmak) iin gerekli scaklk 120 ile
177C arasnda deiir. Kalplama bileikleri reineye kalplama bileii arlnn
yzde 50 ile 80ine varan eitli dolgu maddeleri katlarak elde edilir. Dolgu
malzemeleri kalplama srasndaki bzlmeyi azaltr, maliyeti drr ve dayanm
arttrr. Bunlar ayn zamanda elektrik ve sl yaltm zelliklerini iyiletirmek iin de
kullanlr.

Fenoliklerin yap ve zelliklerini inceleyecek olursak; aromatik yapnn apraz

balanmas iyi elektrik, s yaltm ve kmyasal diren yannda yksek sertlik ve
dayanm verir. retilen baz fenoliklerin kalplama bileikleri unlardr:

33

1) Genel amal bileikler. Bu malzemeler darbe dayanmn arttrmak ve

maliyeti drmek amacyla genellikle odun unu katkldr.
2) Yksek darbe dayanml bileikler. Bu bileiklere selloz (pamuk dknts
ve doranm kuma), maden ve cam yn katlarak darbe dayanmlar 961
J/mye kadar ykseltilebilir.
3) Yksek elektrik yaltml bileikler. Bu bileiklerde elektrik direncini
arttrmak iin dolgu malzemesi olarak bir maden (rnein mika) kullanlr.
4) Isya direnli bileikler. Bunlar maden dolgulu olup 150- 180C aras
scaklklara dayanr.

Fenolik bileikler yaygn olarak elektrik kablolarnda, elektrik dmelerinde,

balant elemanlarnda ve telefon iletim sistemlerinde kullanlr. Otomobil reticileri
fenolik kalplama bileiklerini hidrolik fren ve nakil paralarnda kullanmaktadr.
Fenolikler aletlerin elle tutma yerlerinde, dmelerde ve panellerde kullanlr. Yksek
s dayanmna sahip ve neme direnli olduklarndan, fenolik reineler aa
kaplamasnda da kullanlr. Fenolik reine ayn zamanda dkmhanelerde kabuk
kalplamada kum balayc olarak da byk miktarlarda kullanlr.

2.2.2.Epoksi Reineleri

Olgunlatrldklarnda (apraz balandklarnda) yan rn aa karmazlar ve

bu nedenle dk olgunlama bzlmesi gsterirler. Dier malzemelere kolaylkla
yaprlar ve kimyasal etkilere evre koullarna kar iyi dirence sahiptirler, mekanik
zellikleri ve elektrik yaltm zellikleri iyidir.

Epoksi reinelerin her bir moleklnde iki veya daha fazla epoksi grubu
bulunur. Forml iinde Be olarak ifade edilen benzen halkasdr. Yapdaki n, svlar
iin genellikle 1den kk, katlar iin 2 veya daha byktr.

34

Termoset malzemeleri ekillendirmek iini epoksi reineler apraz balanma

salayan maddelerle ve/veya katalizrlerle olgunlatrlmaldr. Epoksi hidroksil grubu
(OH) apraz balanma iin tepkime yerleridir. apraz balanma iin gerekli olan
maddeler olarak aminler, anhidritler ve aldehit kondensasyon rnleri gsterilebilir.

Oda scaklnda olgunlatrma iin epoksi kat malzemenin s ihtiyacnn az

olduu durumlarda (yani 100Cnin altnda), dietilen triamin ve trietilen tetramin gibi
aminler de olgunlatrma maddesi olarak kullanlabilir. Baz epoksi reineler
olgunlatrma maddesi kullanlarak apraz balanr, dierleri ise uygun bir katalizrn
bulunmas halinde kendi tepkime blgeleriyle tepkimeye girerler. Bir epoksi
tepkimesinde epoksid halkas alr ve rnein bir aminden veya hidroksil grubundan
bir hidrojen, epoksid grubunun oksijeniyle tepkimeye girer.

Epoksinin yap ve zelliklerine bakarsak; sv haldeki olgunlatrlmam

epoksid reinelerin dk molekl arl onlara ileme srasnda stn molekl
hareketlilii verir. Bu zellik, sv epoksi reinelerin, yzeyleri abucak ve tam olarak
slatabilmesine imkan verir. Glendirilmi malzemeler iin ve yapkan olarak
kullanlan epoksilerde bu slatma etkisi nemlidir. Elektrik devrelerin kaplanmas
uygulamalarnda son biimde dklebilme yetenei yani dk viskositeye sahip
olmak da nem tar. Epoksid gruplarn aminler gibi olgunlatrma maddeleriyle
yksek derecede tepkimeye girme istei, yksek derecede apraz balanma, iyi bir
sertlik, dayanm ve kimyasal diren meydana getirir. Olgunlatrma ilemi srasnda
yan rn olumadndan sertleme srasnda bzlme azdr.

Epoksi reineler iyi yapmalar ve iyi mekanik ve kimyasal direnleri nedeniyle

koruyucu ve ss kaplamas olarak birok yerde kullanlr. rnek kullanm alanlar
iinde konserve ve f kaplamalar, otomotiv ve mutfak eyalarnda ilk kat
kaplamalarn ve kablo kaplamalarn gsterebiliriz. Epoksi reineler elektrik ve
elektronik sanayinde, dielektrik dayanmlar, olgunlatrma srasndaki dk
bzmeleri, iyi yapmalar, slanma ve yksek nem dahil kt evre koullarna kar
direnleri nedeniyle tercih edilir. rnek olarak yksek gerilim yaltkanlar, alterleri ve
transistor koruyucular gsterilebilir. Epoksi reineleri lifle glendirilmi anafaz

35

malzemelerindeki katmancklarn yapmnda da kullanlr. Epoksi reineleri, grafit gibi

yksek modll glendiriciler kullanan yksek performansl malzemelerin ounun
anafazdr.

ekil 2.10: Epoksi reinenin kimyasal yaps [1]

ekil 2.11: Epoksi halkalarnn iki izgisel epoksi moleklnn ularnda etilen
diaminle apraz ba oluturan tepkimesidir. [1]

2.2.3.Doymam Polyesterler

Doymam polyesterler, sahip olduklar tepkimeye girmeye eimli olan ift

karbon-karbon paylam balaryla termoset malzemeler olarak apraz balanabilirler.
Cam lifleriyle (yani cam elyafla) birletirilen doymam polyesterler yksek
dayanmda karma malzeme olarak apraz balanrlar. Doymam polyesterin kimyas
yle zetlenebilir; ester balayc aada gsterildii gibi alkoln bir organik asitle
tepkimeye girmesiyle elde edilir.

36

ekil 2.12: Ester balayc yukardaki gibi alkoln bir organik asitle tepkimeye
girmesiyle elde edilir. [1]

Temel doymam polyester reinesi bir dioln (iki OH grubu olan alkol)
tepkimeye giren ift karbon- karbon ba iren bir diasitle (iki COOH grubu olan
asit) tepkimesi sonucu oluur. Ticari reinelerde belirli zellikler, farkl diol ve diasit
karmlaryla elde edilir; rnein etilen glikol, maleik asitle tepkimeye girerek
dorusal bir polyester oluturur.

ekil 2.13: Etilen glikoln maleik asitle tepkimeye girerek dorusal bir polyester
oluturmas reaksiyonudur. [1]

37

Doymam izgisel polyester genellikle stiren gibi serbest kkl bir

olgunlatrma maddesinin varlnda vinil tr molekllerle apraz ba yaparlar.

Peroksit olgunlatrma maddeleri en yaygn olarak kullanlanlar olup, metil etil

keton (MEK) peroksit ounlukla oda scaklnda olgunlaan polyesterler iin
kullanlr. Tepkime genel olarak az miktarda kobalt naftanatla etkinletirilir.

ekil 2.14: apraz bal polyester elde edilmesi. [1]

Doymam

polyester

reineleri

yksek

miktarda dolgu

maddeleri

ve

glendiricilerle kartrlabilen, dk viskositeye sahip malzemelerdir. Doymam

polyesterler

%80e

varan

miktarlarda

cam

lifiyle

glendirilebilirler.

Bu

glendirilmi doymam polyesterler apraz balarn oluturmay tamamladklarnda

172-344 MPa dayanma, iyi darbe dayanmna ve kimyasal dirence sahip olurlar.

Doymam polyesterler birok ekilde ilenebilmekle birlikte, ounlukla

herhangi bir ekilde kalplanrlar. Ak kalba demek veya pskrtmeyle kalba
doldurmak, kk hacimli paralarn birou iin kullanlan yntemdir. Otomobil
panelleri gibi byk hacimli paralarda ounlukla basnl dkm kullanlr.

38

Cam elyafyla glendirilmi doymam polyesterler otomobil panellerinin ve

gvde paralarnn yapmnda kullanlr. Ayrca kk tekne gvdelerinde, bina
panellerinde ve banyo paralarnda, yksek anma dayanm istenen borularda ve sv
tanklarnda kullanlr.

Amino reineleri (reler ve melaminler): Formaldehidin, amin grubu NH2 ieren

bileiklerle denetimli tepkimesiyle oluan termoset malzemelerdir.

Hem re hem melamin, formaldehitle kondensasyon tepkimesi yaparak oluur ve yan

rn olarak su aa kar. renin formaldehitle kondensasyon tepkimesi yledir:

ekil 2.15: renin formaldehitle younlama tepkimesi. [1]

Yukarda gsterilen molekln ularndaki amin gruplar daha baka formaldehit

moleklleriyle tepkimeye girerek yksek derecede sert bir polimer a meydana
getirir. Fenolik reinelerde olduu gibi, re formaldehitler nce sadece ksmen
polimerletirilerek dk molekl arlna sahip bir polimer haline getirilirler. Daha
sonra tlp dolgu maddeleri, boya ve katalizrle kartrlrlar. Bu ekilde elde
edilen kalplama bileii, 127-171C scaklk ve 14-55 MPa basn altnda basnl
kalplanarak plastie son ekli verilir.

39

Melamin, formaldehitle de kondensasyon tepkimesi yapar ve yine suyun yan

rn olarak kt melamin formaldehit moleklleri meydana gelir. Burada her bir
NH2 grubundan sadece bir hidrojen atomu uzaklaarak bir H2O molekl oluturur.

ekil 2.16: Melaminin formaldehitle younlama tepkimesi. [1]

re formaldehit ve melamin formaldehitin yksek tepkimeye girme eilimleri ve

dk molekl arlklar, bu polimerlerle yksek apraz bal termoset rnlerin
retimine imkan verir. Bu reineler selloz dolgu maddesiyle birletiinde, dk
maliyetli fakat yksek dayanml ve yksek sertlikte rnler elde edilir. re
formaldehit, melamin formaldehitten daha ucuz olmakla birlikte, melamin kadar
yksek s dayanmna ve yzey sertliine sahip deildir.

Selloz dolgulu re formaldehit kalplama bileikleri elektrik duvar panellerinin

ve

dmelerinin

yapmnda

kullanlr.

Selloz

dolgulu

melamin

bileikler

kalplamayla retilen tabak, dme ve kollarn yapmnda kullanlr. Hem re hem de

melamin formaldehitin suda znebilen reineleri aa, sunta, kontraplak, tekne
gvdeleri, yer demeleri ve aa eyalarda yaptrc olarak kullanlr. Amino

40

reineleri ayn zamanda dkmhanelerde maa (kalp) balayclar ve kabuk dkm

kalplar balayclar olarak da kullanlmaktadr.

2.3.Polimerleme Tepkimeleri

Termoplastiklerin ou, zincir byme polimerlemesiyle oluur. Bu srede ok

sayda kk molekl birbirine ortaklam bayla balanarak uzun molekl zincirleri
meydana getirir. Ortaklam bayla birbirine balanan basit molekllere monomer
ad verilir. Monomer birimlerinden oluan uzun molekl zincirlerine ise polimer ad
verilir. Monomerlerin kimyasal olarak uzun molekl zincirleri halinde bir araya
gelmesine zincir bymeli polimerleme denir. Zincir polimerlemesini anlatabilmek
iin karbon atomlar arasnda ift ba bulunan, doymam bir molekl olan etilenden
bahsedilebilir.

Etilen, C2H4 molekl formlne sahip olup yapsnda karbon- karbon ift ba
bulunduu iin doymam karbon ieren bir molekldr. Zincir polimerlemesinin
olabilmesi iin yani rnein etilen moleklnn polietilen gibi dorusal bir polimere
dnmesi iin 3 basamak vardr: Balama, lerleme, Bitme.

ekil 2.17: Etilen ve Polietilen [1]

Dier

polimerleme

polimerlemedir.

Fakat

yntemleri
sanayide

de

ise

basamakl

kullanlan

polimerleme

polimerleme

ve

al

yntemleri

bulunmaktadr; bunlar ktle polimerlemesi, zelti polimerlemesi, kat aslt

41

(sspansiyon) polimerlemesi, sv aslt (emlsiyon) polimerlemesi, yzeyaras

polimerlemesi ve kat-hal polimerlemesidir.

2.4.Plastik Malzemelerin ekillendirilmesi

Plastik taneleri veya pelletlerini levha, dar kesitli ubuk ve boru haline getirmek
iin veya kalplayarak ekilli paralar haline getirmek iin ok farkl yntemler
kullanlmaktadr. Yntem bir dereceye kadar plastiin termoset mi yoksa termoplastik
mi olduuna baldr. Termoplastikler genellikle yumuak bir duruma kadar stlarak
soumadan nce yeniden ekillendirilirler. Buna karlk son ekle gelmeden nce
tmyle polimerlememi olan termoset malzemelerde, polimer zincirlerinin polimer
a haline gelmesi iin kimyasal tepkimeden yararlanlr. Son polimerleme, s ve
basn uygulamasyla oda scaklnda veya daha yksek scaklklarda meydana gelir.

2.4.1.Termoplastikler in Kullanlan ekillendirme Yntemleri

2.4.1.1.Enjeksiyon Kalplama:

Bu yntemde sistem st ksmdaki besleme blmnden termoplastik granl

atlarak beslenir. erideki burgulu piston dnerek hareket eder, bu hareketi srasnda
granller stma kuaklarna doru itilir ve bylece malzeme ergitilmi olur. Daha
sonra bu ergitilmi granller eriyik halindeyken souk olan kalba piston yardmyla
itilir ve kalp ergimi granller tarafndan doldurulur. Kalp souk olduu iin ergimi
olan granller hemen donar ve kalbn eklini alrlar.

Enjeksiyon kalplamann avantajlar:

- Yksek retim hznda yksek kalitede paralarn retilebilmesi
- lemin nispeten dk olan iilik maliyeti
- lem sonucunda iyi bir yzey elde edilmesi
- lemde yksek otomasyon salanabilmesi
- Karmak ekillerin retilebilmesi

42

Enjeksiyon kalplamann dezavantajlar:

-Makinenin maliyetini karlayabilmek iin ok fazla sayda para retiminin
zorunlu olmas
-Kaliteli rn iin ilemin yakndan denetime ihtiya duyulmasdr.

ekil 2.18: Enjeksiyon Kalplama [1]

2.4.1.2.Profil ekme ile ekillendirme

Borular, ubuklar, filmler, eritler ve eitli kesitteki ubuklar bu yntemle

retilen rnler arasndadr. Ayn zamanda pelet benzeri hammadde ekillerinin
retiminde kullanlan plastik bileimlerinin elde edilmesinde ve hurda termoplastik
malzemelerin geri kazanlmasnda kullanlr. Bu ilemde termoplastik reine stlan
bir silindire beslenir ve burada eriyen plastik, dner bir burguyla istenen ekli srekli
dkm eklinde oluturmak zere biimlendirilmi bir delikten dar baslr.

2.4.1.3 flemeli Kalplama ve Isl Biimleme

Bu yntemde stlm bir plastik paras, iki paral olan bir silindir veya tpn
eneleri arasna yerletirilir. Kalp kapatlr ve ieriye hava flenir. flenen havayla

43

birlikte kalp duvarnn yzeyi stlan plastik parasyla kaplanr ve kalp soumaya
brakldnda kalbn eklini alm olarak kalptan kartlr.

ekil 2.19: Bir plastik ienin (PET ie) flemeli kalplanmasndaki retim aamalar
gsterilmektedir. (a) Kalbn iine hava fleyecek olan tp yerletirilir. (b) Kalp
kapanrken alt ksm btnyle birletii iin alt ksmdaki fazlalk plastik kesilir. (c)
Kalbn iine yerletirilen tpe uygulanan hava basnc nedeniyle para tm kalbn
yzeyini kaplayacak ekilde ier ve ien bu para soutuluncaya kadar kalp kapal
tutulur. A: hava hatt, B: tutucu, C: kalp, D: tp. [5]

2.4.2.Termosetler in Kullanlan ekillendirme Yntemleri

2.4.2.1.Enjeksiyon Kalplama

Termoplastiklere uygulanan ekillendirme ilemiyle ayn ekilde yaplmaktadr.

Aradaki fark; termoset malzemelerin termoplastikler malzemelere gre ba
yaplarndan kaynaklanan farktan tr, termoset malzemelerin daha yksek scaklk
ve basn altnda kalplamaya tabii tutulmalardr.

2.4.2.2.Basnl Kalplama

44

Fenol formaldehit, re formaldehit ve melamin formaldehit gibi birok termoset

reine basnl kalplama yntemiyle kat paracklar halinde ekillendirilir. Basnl
kalplamada n stlabilen plastik reine bir veya daha fazla boluu olan scak kalba
yklenir. Kalbn st ksm plastik reine zerine bastrlr ve uygulanan basn ve s
etkisiyle svlaan reine kalp boluu veya boluklarna baslr. Termoset reinenin
apraz balanmas iin stmaya devam edilir ( bir iki dakika gibi ksa bir sre iin ) ve
daha sonra plastik para kalptan kartlr. Parann evresinde bulunan apaklar
temizlenir.

Basnl kalplamann avantajlar:

-Kalp nispeten basit olduundan ilk kalp maliyeti dktr.
-Malzemenin nispeten ksa mesafede akmas kalbn anmasnn ve
ypranmasn azaltr.
-Byk paralarn retiminde kolaylk salar.
-Kalbn basitlii daha kk kalplarn yaplmasna imkan verir.
-Olgunlama ( mature ) tepkimesinden kan gazlar kalplama ilemi srasnda
kalptan kolayca dar kabilirler.

Basnl kalplamann dezavantajlar:

-ok karmak paralarn retimi zordur.
-Ortama konulan malzemelerin tolerans snrlarnda tutturulmas gtr.
-Kalplanan paralardan kalp apaklarnn temizlenmesi gerekir.

45

ekil 2.20: Basnl kalplama. (a) Bolua nceden ekillendirilmi toz malzeme
yerletirilmi ak kalp. (b) Kalplanan paray ve darya taan fazlalklar gsteren
kalp kesiti. [5]

2.4.2.3.Transfer Kalplama:

Fenolikler, reler, melaminler ve alkid reineleri gibi termoset plastikleri

kalplamak iin kullanlr. Tamal kalplamann basnl kalplamadan fark,
malzemenin kalp boluuna verilme eklindedir. Tamal kalplamada plastik reine
dorudan kalp boluuna verilmeyip kalp boluunun dnda bir odaya baslr. Kalp
kapandnda, bir itici, plastik reineyi (genelde bu reine n stlmtr) dtaki bu
odadan bir yolluk ve memeler sistemi yardmyla kalp boluuna basar. Kalplanan
malzemeye bklmez bir polimer a oluturmak iin yeterli bir olgunlama sresi
verildikten sonra para kalptan kartlr.

46

3.CAM ELYAFI VE CAM ELYAF TAKVYEL KOMPOZTLER

Cam fiberler gnmzde termoset ve termoplastik matrislere takviye

uygulamalarnn neredeyse %90nda kullanlmaktadr ve endstriyel adan
retilebilecek uzay aralar, denizalt vb. birok rn vardr. Cam fiberlerin en eski ve
hala en ok kullanlan ekli E camdr. Dier fiber eitleri de daha farkl zellikler
istenildiinde, rnein S cam gibi zellikle yksek mukavemete ihtiya duyulduu
durumlarda kullanlabilir.

Fiber takviyeli malzemeler genel olarak takviyesiz hallerine gre daha

mukavemetli bir yapya sahip olurlar. Cam fiber oran arttka malzemenin
mukavemetinde de art grlr. [10]

Normal cam fiberler elie gre 3 kat daha mukavemetli ve eliin arlna
gre daha tok bir davran sergilerler. Genelde dokuma olmayan cam fiber kullanlarak
retilen el yatrmas rnleri, dokuma fiberlerden retilen rnlere gre %40 50
daha az mukavemete sahiptirler. Fakat baz yaplarda zel olarak uygun ekilde dizilen
fiberlerle retilen kompozitler, dokuma kullanlarak retilen kompozitlere yakn hatta
bazen daha iyi zellikler gsterirler. [10]

Takviyeli plastikler, genel olarak laminat yapmnda birka katman halinde

uygulanrlar. Bu uygulamada son rnn zelliklerini etkileyecek birok nemli
parametre vardr. Bunlardan birka tanesi uygulanan katman (kee) says, matris tipi,
fiber/matris oran, fiber tipi ve fiberlerin ynlenmesidir.

Sadece filamentlerin veya fiberlerin mhendislikte kullanm alanlar snrldr.

Bunlar bir yap veya mekanizmada tutacak bir destek gerekir. Bu durumda fiberlerin
iine gmlp yerleebilecekleri, devaml, fiberleri hep ayn ekilde ve sabit
tutabilecek, fiberlerin eilip kopmalarn engelleyecek ve fiberler arasnda kuvvet
transferini salayabilecek polimer matris kullanlr. Matris ou zaman fiberlerden
daha zayf, daha dk elastik modlse ve daha dk younlua sahip olur. Fiberler
olmadan yksek gerilmelere dayanamaz. Fiberler ve matris kompozit bir malzeme

47

iindeyken, ayr ayr kullanlmalarndan ok farkl olarak bir sinerji olutururlar ve

yksek mukavemet, rijitlik, tokluk kombinasyonlar yaratrlar.

Uzun ve ksa krplm, srekli vb. cam fiber eitleri geni kullanm alanna
sahip olup hem termoset hem de termoplastik malzemelerin mukavemet, boyutsal ve
sl stabilite, korozyon direnci, dielektrik zellikleri vb. zelliklerinde art salarlar.

Cam fiberler basma ve darbe zellikleri dnda yksek mukavemet ve dk

uzama, daha yksek elastik modls ve daha iyi eme mukavemetine sahiptirler.
Ayrca sahip olduklar yksek scaklk direnci ve dk nem tutabilma zellii
sayesinde boyutsal deiim ok kk olur ortam artlarna kar olan direnci de ok
iyidir. Son olarak dk nem tutabilme zellii, ok farkl hava koullarnda iyi
elektiksel zellikli kalp bileenleri hazrlamay kolaylatrr. Bununla beraber fiber ve
matris arasnda uygun bir ban olmas gereklidir. Aksi halde reine ve fiber arasna
nem kamasyla polimerin mekanik zelliklerinde ok byk oranda d gzlenir.

Btn bunlarla birlikte fiberin kendisi de elastik zellik gsterir. Kuvvet

uygulandnda krlma

noktasna kadar uniform olarak gerilecek

ve yk

kaldrldnda orijinal boyutlarna geri dnecektir. Bu histeresise sahip olmamas

durumu yksek mekanik gerilmelerle biraraya geldiinde, fiberlerin enerji kayb
olmadan byk miktardaki ykleri depolayp geri brakabilmesine olanak tanr. Ayn
zamanda anmaya kar da koruma varsa, bu zellik dinamik fatik direncini ok
yksek seviyelere tayarak ok eitli uygulamalarda kullanlmasn etkin klar. [10]

3.1.Cam Elyaf Takviyeli Kompozitler ve Cam Elyafnn Takviye Etkisi

Cam elyaf takviyeli plastikler, polyester reinenin cam elyafyla takviye

edilmesiyle oluan kompozitlerdir.

1940'larn sonlarnda gelitirilen cam elyaf takviyeli plastikler gnmzde en

ok kullanlan ve ilk modern polimer esasl kompozit malzemedir. Bugn retilen tm
kompozit malzemelerin yaklak olarak % 85'i cam elyaf takviyeli plastiktir ve

48

ounlukla tekne gvdeleri, spor aralar, paneller ve araba gvdelerinde

kullanlmaktadr.[15]

Cam elyaf takviyeli plastikler ile, plastiklerin yararl olan zellikleriyle

inorganik camn zellikleri birletirilip metallerin mekanik zelliklerinin seviyesine
ulalm hatta geilmitir. [9]
Kompozitlerde cam elyafn takviye etkisi u zelliklere baldr:

Fiberlerin boy/ap oran byk olmaldr.

Mmknse fiberler kuvvet uygulanan yne bal olarak mekanik

zellikleri drmeyecek ekilde yerletirilmelidir.

-

Fiber ve matris arasnda uygun bir balanma olmaldr. (Balayc)

Cam ieriinden ayr olarak camn matris iinde dalmnn da zelliklere

byk etkisi vardr. Bu durum zellikle uzun fiberlerin kullanmnda daha da belirgin
olur. Temel olarak fiberlerin boylarndaki artla kompozitin mekanik zelliklerinin de
doru orantl olarak artaca sylenebilir.
Cam elyaf takviyeli plastiklerin baz zellikleri u ekilde listelenebilir [13]
1) Yksek zgl mukavemet: Kompozitler yksek mukavemet deerleri salayan
malzemeler arasnda en etkin olanlardan biridir.
2) Hafiflik: Kompozitler birim alan arlnda hem takviyesiz plastiklere hem de
metallere gre daha yksek mukavemet deerleri sunmaktadr.
3) Tasarm esneklii: Kompozitler bir tasarmcnn aklna gelebilecek her trl
karmak, basit, geni, kk, yapsal, estetik, dekoratif ya da, fonksiyonel
amal, olarak tasarlanabilir.
4) Boyutsal kararllk: eitli mekanik, evresel basklar altnda termoset
kompozit rnler ekilllerini ve ilevselliklerini korumaktadr.
5) Yksek dielektrik direnci: Kompozitlerin gze arpan elektrik yaltm
zellikleri, birok bileenin retimi konusunda ak bir tercih nedenidir.
6) Korozyon dayanm: Kompozitlerin aktikorozif zellii, dier retim
malzemelerinden stn olan niteliklerinden biridir.

49

7) Kalplama

kolayl:

Kompozit

rnler,

elik

trndeki

geleneksel

malzemelerde karlalan birok parann birletirilmesi ve sonradan monte

edilmesi ilemini tek parada kalplama olana ile ortadan kaldrmaktadr.
8) Yzey uygulamalar: Kompozit rnlerde kullanlan polyester reine, zel
pigment katklar ile renklendirilmek suretiyle, amaca uygun kendinden renkli
olarak da retilebilir.
9) effaflk zellii: Kompozitler, cam kadar k geirgen olabilir. Tam effaf
olmas nedeni ile yaymas sayesinde, difze n nem kazand
seralarda ve gne kolektr yapmnda nemli avantaj salar.
10) Beton yzeylere uygulama imkan: Beton yzeylere, kompozitler mkemmel
yapr. zellikle betonun gzenekli olmas nedeniyle, kompoziti oluturan ana
malzemelerden polyester reinenin beton gzeneklerinden szmas ve beton
ktle iinde sertlemesinden dolay mkemmel bir yapma salanr.
11) Ahap yzeylere uygulama imkan: Kompozitler ahap yzeylere yapma
zelliine sahiptir. Ancak ahabn kuru olmas ve stiren ihtiva eden polyester
reine ile iyi bir ekilde emdirilmesi gerekir.
12) Demir yzeylere uygulama imkan: Demir yzeydeki pas ve ya kalntlar
temizlendikten sonra kompozitlerle kaplanabilir. Bu sayede demir ve elik
yzeyler, kompozitlerle kaplanarak korozyon etkilerinden korunmaktadr.
13) Yanmazlk zellii: Kompozitlerin alev dayanm, kullanlan polyesterin
zelliine baldr. Alev dayanm zelliinin arand yerlerde alev
dayanml polyester kullanlmaldr.
14) Kompozitler scaklktan etkilenmezler: Kompozit rnler, termoset plastikler
grubundan polyester reineler ile yapld iin yumuamaz ve ekil
deitirmez. Is dayankll kullanlan polyester reinenin cinsine baldr.
15) Kompozitler iine farkl malzemeler gmlebilir: Kompozitler iine demir
ahap, halat, tel, mukavva, poliretan sert kpk gibi malzemeler gmlerek
mekanik zellikleri farkllatrlabilir.
16) Tamir edilebilirlik zellii: tamir izlerinin grnmemesi iin onarm ileminin
bir kalp zerinde yaplmas ya da onarmdan sonra zmpara veya boya
yaplmas gerekir
17) Kompozitler kesilip delinebilir: Kompozitler, tahta gibi kolayca kesilir, delinir,
zmparalanr. Bu amala kullanlan aletlerin sert elik veya elmas ulu olmas
halinde daha iyi sonu alnmaktadr.

50

Tm bu faydalarna ramen kompozitlerin dezavantajlar da vardr. [15,18]

-

Titanyum ve elik gibi metallerin baz uygulamalarda ihtiya duyulan kritik

dzeyde s, mekanik zellikleri gnmz kompozitleri karlamamaktadr.

Yeni gelitirilen matris malzemelerle, elyaflarn tm karakteristik zellikleri

metaller kadar bilinememektedir.

Baz karmak biimler dk maliyetler erevesinde retilememektedir.

Kompozitler kg bana den retim maliyeti rakamlar metallerden, zellikle

alminyumdan daha yksektir.

Kompozit malzemelerde hava zerrecikleri varsa malzemenin yorulma

zelliklerini olumsuz etkilemektedir.

Kompozit malzemeler deiik dorultularda deiik mekanik zellikler

gsterebilirler.

Hammaddenin pahal olmas; uaklarda kullanlabilecek kalitede karbon

elyafnn bir metrekarelik kumann maliyeti yaklak 50 USDdir

Malzemenin kalitesi retim yntemlerinin kalitesine baldr.

Cam elyaf takviyeli plastikler birok alanda kullanlmaktadr: [13,15,18]

Havaclk / Uzay / Savunma: Kargo konteynerleri, kanatlar, pervaneler, kontrol
panelleri, radar koruyucusu, pencere ereveleri, tuvalet birimleri, oturma
elemanlar, antenler, planrler.
Denizcilik sanayi: Yelkenli gvdesi, yat-tekne arkas platform, basamaklar
Spor Aralar: Su kaydraklar, srf tahtalar,
Korozyona dayankl rnler: Su tank, mazgal oluklar, yer alt borular,
rasathane kubbesi, ak saha dolaplar, it, ilan panolar
Salk: Tekerlekli sandalye, tbbi tetkik cihazlar d muhafazalar
Ev aletleri ve ekipmanlar: Buzdolaplar, dondurucular, mikrodalga frnlar,
kk ev aletleri, motorlu aleter, frnl ocaklar, diki makinesi paralar,
hesap makineleri, bilgisayarlar, fotokopi makineleri, masa lambalar, servis
tepsileri, abajurlar.
Tamaclk ve otomotiv: Karayollar iaretleri, tampon ve amurluklar, kaporta
paralar, frigorifik kamyon kasalar, makaslar, aftlar, kamyonet kabinleri,
rzgar deflektr, yan gvde iskeleti, treyler gvde panelleri, ara kaplar ve
gvde panelleri, teleferik

51

Yap sektr: Kpr taban, trabzan, yrme yollar, tayc konstrksiyon,

bina balkon korkuluu, kap, bina kaplama panelleri, kvet, lavabo, sokak
lambas,
Askeri uygulamalar: Miferler, balistik koruyucu paneller, konteynerler, silah ve
roket paralar, mayn avlama gemileri, silah koruma botlar, planrler,
kartma gemileri, helikopter kaportalar, pervaneler, barnaklar.
Tarm / gda sektr: Silolar, sulama borular, yem tesisi gereleri, gda
depolama tanklar, dondurulmu gda reyonu kaplamas, salamura tanklar,
balk iftlikleri, tama kaplar, pulvarizatr.

3.2.Cam Elyaf eitleri

Deiik uygulamalar iin ve deiik kompozisyonlarda kullanlmak amacyla birok

fiber tipi vardr. E cam en ok kullanlan camdr.

Tablo 3.1: Fiber eitleri [9]

E

Standart takviye malzemesidir. Dk oranda alkali ierir (%1den az).

Yksek oranda alkali ierir (%10-15). E camna gre daha kt zelliklere sahiptir.
Daha az kullanlr.

E camna gre daha yksek korozyon direnci salar, daha ok yzey uygulamalarnda
kullanlr.

E-CR

Boron iermez. Aside kar yksek korozyon direnci vardr. Mekanik zellikleri E
camyla benzerdir.

Yksek silika ve boron ierir, dielektrik uygulamalarnda kullanlr, radyo

frekanslarn geirir.

R, S-2

Mekanik zellikleri E camndan daha iyidir. Maliyeti yksek olduundan sadece zel
uygulamalarda kullanlr.

AR

imento takviyeleri iin alkali direnli cam fiberlerdir.

52

3.3.Cam Elyaf retimi

Cam elyaf retimini be blme ayrabiliriz.

- Hammadde harmanlanmas
- Camn ergitilmesi
- Elyaf ekilmesi
- Balayc uygulanmas
- Proses sonras ilemler

3.3.1.Hammadde Harmanlanmas

Cam elyaf retebilmek iin yaplmas gereken ilk adm cam elde edebilmek iin
gerekli hammaddeyi salamak ve bunlarn homojen bir ekilde karmasn
salamaktr.

Cam

elyaf;

kil,

kum,

kaolen,

kolemanit,

fluspat,

dolomit,

kire

hammaddelerinden ve daha farkl birtakm eklentilerden retilmektedir. Farkl cam

retimleri iin bu maddeleri farkl oranlarda ieren deiik reeteler vardr.

Harmanlama makinalarna reetede verilen arlklar yazarak besleyicilerden

hammadde gelmesi, bunlarn ykleme hcrelerinde tartlarak ihtiya kadar madde
alnmas, sonra bu maddelerin ara bunkere aktarlmas ve buradan da miksere geirilip
kartrlmas salanr.

nceden kartrmada insan gc kullanlrd fakat yeni teknoloji sayesinde artk

tozlar pnmatik olarak yani mikserde 6 farkl blgeden 3er dakika hava verilip
trblans oluturularak kartrlr. Bu hammeddelerin ok ince tlmesi ve hepsinin
iyi bir ekilde karmas ok nemlidir nk tozlarn iyi tlmesi, segregasyon
oluumunu engeller.

Mikserde iyice kartrlan hammaddeler buraya bal bir boruyla 3 kglk

basnla arjrlere gnderilir. Herbir frna ait 4 arjr bulunur. arjrlerin
kenarlarnda motorlar bulunur. Bunun nedeni arjr iindeki maddelerin kenarlarda

53

taklp kalmamas ve frna daha rahat gidebilmesi iin srekli titreim uygulayp
hareketlerini salamaktr. Bylece frndaki sv cam seviyesi azaldka arjrden
gelen hammaddeler otomatik olarak frnlara verilir. Frnlardaki cam seviyeleri bu
hammaddelerin ilk dklp eritildii blmede llr nk akn devaml olduu
yer burasdr. Bu durum ayn zamanda kontroln kolay olmasn salar. Ergimi cam
bu blmden geip kemer blgesine, oradan da frnn i ksmna girerek kanallarn
olduu blgeye akar.

Harmanlama ileminde karlalabilecek baz problemler reetenin yanl

uygulanmas ve hammaddelerin tane boyutlarnn birbirinden ok farkl olmasdr.
rnein bir madde dierlerine gre daha byk taneli olursa hava trblans esnasnda
dierleriyle birlikte karamayp dibe kebilir ve verilen reeteye uygun cam elde
edilemez. En ufak bir yanllk o camda istenilen zelliklerin elde edilememesine
neden olur. Byle bir sorun karsnda oluacak zarar ok byktr nk frnlar 24
saat alr durumdadr. Yanl retilen cam o frndan temizleyebilmek, ok zahmet
ve en azndan birka gn retimsiz geen i gn demektir. Sonu olarak retim
srasnda

sorun

yaanmamas

iin

kullanlan

hammadde

kontrolsz

olarak

deitirilmemeli, hep ayn reeteye bal kalnmal ve hammaddelerin tane boyutlar

iyi bir ekilde kontrol edilmelidir.

3.3.2.Camn Ergitilmesi
Ergitme ileminde 3 temel adm vardr.
Birincisi, gelen hammaddelerin sv faza geirilmesi ve bylece cams bir yap
elde etmektir.
kincisi, ergitme srasnda scak hava flenerek yapdaki CO2, SO2 gibi oksit
halde bulunan gazlarn uurulmas ve saflatrma ilemidir. Eer bu gazlar
uurulmadan camn iinde kalmasna izin verilirse, ekilen elyaflarda boluk
olumasna neden olur.

Sonuncu, aama ise homojenizasyon aamasdr. Homojenizasyon salayarak

camda uniform bir kompozisyon elde edilir.

54

Harmanlama ileminde kartrlan hammaddeler arjrlerden 1600Cde alan

frnlara beslenir. Frnlarn stlmasnda doalgaz, elektrikli stma vb. yntemler
kullanlabilir.

3.3.3.Elyaf ekilmesi

Frnlarda 4 kanal ve herbir kanalda 14 kovan olmak zere toplam 56

bushingden elyaf ekilir. Bushingler genelde %80 Pt - %20 Rh alamndan retilir.
Cam ergitilirken scaklk 1600C civarna kt iin bushinglerde scaklk, korozyon
ve anma direnci yksek olan Pt kullanlr fakat yumuak bir madde olmas nedeniyle
mukavemeti salamak iin alama Rh katlr. Ayrca Ptnin iletkenlii de dk
olduu iin daha az kayp olur ve daha rahat snr.
Elyaflarn aplar 5-20 mm aralnda olacak ekilde ekmek iin bushinglerde
en az 300, en fazla 4800 delik vardr. Bu deliklerin aplar 1.0-1.4 mm arasdr.
Delikler ne kadar kk olursa yzey gerilimi o kadar azalr ve bylece o kadar ince
elyaf ekilebilir.

Bushinglerden akan camn belli bir viskoziteye sahip olmas gerekir, aksi halde
elyaf ekilemez. Bunun iin frndaki cam ykseklii, elyafn sarlma hz, deliklerin
aplar, hammddelerin salad akkanlk, scaklk gibi zellikler ok nemlidir.

rnein frndaki ergimi cam ykseklii azalrsa sv basnc azalacak ve

bushinglere gelen sv miktar da azalaca iin elyaf aplar azalacaktr. Fakat sarma
bobinlerinin hzlarn drrsek ayn sre iinde daha ok miktarda elyaf gelecei
iin byle bir durumda elyaf ap artacaktr. Deliklerin aplarnn bymesi ve scaklk
art, elyaf aplarnda yine bir arta neden olacaktr. nk scaklk artnca viskozite
der ve akkanlk artar, bu durumda daha fazla cam akaca iin elyaf apnda art
grlecektir.

Bushinglerden akan camn istenilen zelliklerde sarlabilmesi iin, ak

esnasnda

deliklerde

oluturmamasn

katlap

salamak

tkanklklara

gerekir.

Bu,

engellenebilir.

55

neden

bushing

olmamas
plakalarnn

ve

safszlk

stlmasyla

Bushing deliklerinden akan elyaf bushing plakalarnn hemen altnda bulunan

blmelerden pskrtlen hava ve suyla soutulur. Bylece elyaf sarma ve u says
ayarlama ilemi bu blmde alanlar tarafndan elle ayarlanabilir.

Elyaf apn azaltmak iin sarma hz artrlabilir, ergimi cam ykseklii

azaltlabilir,

scaklk

drlebilir,

delik

boyutu

kltlebilir

veya

cam

kompozisyonu deitirilebilir.

Delik saysn deitirmek ise elyaf apn deitirmez, sadece texi deitirir.
Tex, bir kilometre uzunluundaki elyafn gram cinsinden arldr.

3.3.4.Balayc (Sizing) Uygulamas

ekilen elyafn suyla soutulmasnn bir amac da uygulanacak balayc

kimyasalnn elyafa iyi tutunabilmesi ve elyafn bu balaycy emebilmesidir.

Balayc, film oluturucu, balama gruplar, antistatik katk, plastifiyan ve

lubrikant ad verilen malzemelerin karmndan olumaktadr. Balayc, cam elyafn
mekanik veya fiziksel zelliklerini etkileyen en nemli parametredir. En yksek
performans alabilmek iin cam elyaf, matris ve balaycnn birbirine uyumlu olmas
gerekir.

Elyaf bushing deliklerinden akp suyla soutulduktan sonra artk elle tutulur bir
hale gelir. Bu aamadan sonra balayc iinde dnen merdanelere temas ettirilerek
elyafa balayc uygulamas ilemi yaplr.

Balayc uygulamasndan sonra artk elyaf son rnn cinsine gre deiik
ekillerde sarlrlar. ekilen elyaflarn hepsinin kompozisyonu ayndr, farkl
balayclarn uygulanmasyla rn eidi salanr.

56

ekil 3.1: Balayc uygulamasndan sonra hareketli tamburlar sayesinde elyaf

istenilen zelliklerde sarlr.

Sarma aamasndan sonra elde edilen bu rnlerin kurutulmas gerekir.

Bylece uygulanan balaycnn cure olmas ve keklerde bulunan fazla suyun
buharlatrlmas salanr.

RF (radyo frekans) ve konvensiyonel frn olmak zere iki eit kurutma frn
vardr. RF frnlarnda direk sarma bobinleri kurutulur. Bobinler frn bantlar zerine
konulur ve bu bantlar 2m/saat hznda ilerler. RF frnn amac, scakl 100-105C
civarna karp sadece bobinlerdeki suyu buharlatrmaktr. nk ok yksek
scaklklara kld zaman bobinlerin d ksmlar ar sya maruz kaldndan
dolay sararr ve kullanlamaz hale gelir. Nitekim konvensiyonel frnda scaklk 170C
civarna kt iin kurutulan keklerin d ksm sararr ve kullanlmadan atlr.
3.3.5 Proses Sonras lemler

Sarma ileminden sonra elde edilen direk sarma bobinleri (tek ulu fitil)
herhangi bir proses sonras ilem uygulanmadan paketlenerek kullanma hazr hale
gelir. Bu direk sarma bobinleri sarma esnasnda mekiklerin sa - sol hareket

57

etmesinden dolay rg biiminde sarlr. Bylece elyaflarn ok sk sarlmamas

salanr ve aralarda boluk kalp en altta kalan elyafn ezilmesi engellenir.
Kekler ise ok ulu bobin, krplm elyaf ya da kee retimi iin kullanlr.

3.3.5.1 ok Ulu Bobin (Fitil)

Elyaf sarma ileminde fiber arl tex ad verilen bir ifadeyle llr. Tex;
kilometre bana den elyafn gram cinsinden arldr.

ok ulu bobin retiminde birka kek bir araya getirilir ve bunlarn ular
birbirine demeyecek ekilde ekilerek sarlr. Keklerin tex oranlar genel olarak 300,
450, 600 gibi dk oranlardr. Fakat ok ulu bobinlerde istenilen tex oran;
minimum 2280 ve maksimum 2520 olacak ekilde ortalama olarak 2400dr. Bu
miktar tutturabilmek iin birka kekin biraraya gelip sarlmas ilemi yaplr ve herbir
kekin tex deerlerinin toplam sonuta oluacak bobinin tex miktarn verir.

Kurutma esnasnda keklerin dlar sarardndan dolay ular i taraftan alnp

sarma balatlr. Bu ular, gerilimi ayarlayan blgelerden geerek elyafn ok hzl
veya yava ekilmesini nler ve elyafa zarar gelmesini engeller. Bu tansiyon
blgelerinden geen elyaf daha sonra oluabilecek statik elektriklenmeyi nlemek iin
antistatik ajan ieren sv iinden geirilir. Bundan sonra sarma ilemi balar. Sarlan
mekiin st tarafnda vakum bulunur, bylece eer alnan nlemlere kar yine de
pamuklanma olduysa oluan pamuklar bu blgelerden ekilip bobinden ayrlmas
salanr.

Sarma srasnda ortam scakl 20C ve nem % 65 olmaldr. Eer bu deerler

artarsa bobin arlklar artar. Dk scaklk ve nemde ise statik elektriklenme oluur.

Bu ilem srasnda antistatik ajan kullanlmas nemlidir. nk statik

elektriklenme nlenmezse elyaf filamentleri birbirini iter yada eker, homojen dalm
salanamaz,

ular

birleemez

ve

bobin

sarlamaz.

Elektriklenmenin

dier

nedenlerinden biri de balaycnn elyafa iyi yedirilmemesidir. Ayrca elyafn

ekilirken mekikte temas ettii bakr blmelerin anmas, balaycnn iyi cure

58

olmamas, tansiyon blgelerinin anmas, baz balayclarn anma direncinin dk

olmas da elyaflarn pamuklanmasna neden olabilir.

Yaplan ilemler srasnda tansiyon ok yksek olursa sarm da ok hzl olur ve

altta kalan elyaflar ezilir. Bu istenmeyen bir durumdur bu yzden makinenin balang
devri ok nemlidir. Yumuak rnlerde tansiyon ok olursa sarlan bobinin kilosu
artar, fakat sert rnlerde bu durum pek fazla etki gstermez. Ayrca elyaf ap ne
kadar artarsa bobinlerde ezilme o kadar ok olur ve elyafn kalitesi der.

Bunlarn dnda eer elyaf zerinde fazla balayc kalmsa, bu durum

fiberlerin ayrmasn zorlatrr, elyaf arlar ve tansiyondan dolay daha ok elyaf
sarlr.

3.3.5.2.Krplm Elyaf

Kurutulan keklerin kullanld bir yer de krplm elyaf retimidir. ok ulu

bobin retimindekine benzer bir ekilde ok sayda kekten ular alnr. Bu ular tarak
biimindeki bir aletten geirilir bylece fiberlerin krplrken zerinden getii bak
tamburunun her zaman ayn blgesinin anmamas salanr.

Krpma ileminden nce bu aamada elyafa bir kez daha su verilir. Bunun
nedeni elyafn kalitesini korumaktr. nk su vererek elyafn pamuklanmas
engellenir ve stnde kk paracklar kalmamas salanr. Su verildikten sonra bu
paracklar, elyaf taraktan geerken buraya taklrlar ve son rnde grlebilecek bir
hata engellenmi olur.

ekilen elyaf krplma amacyla baklara gnderilir. Bu baklarn kesme

aral 3 12 mmdir. Elyaf nce krpma cihaznn iinde bulunan lastik bir tamburun
zerinden geer, buna ters ynde dnen baklar sayesinde de krplma ilemi
tamamlanr. Cihazn alt tarafnda bulunan elekten aa geebilen elyaf istenilen boya
sahip olan elyafdr. stte kalan elyaf ise skartaya ayrlarak atlr.

59

Son olarak daha nce su verilen bu krplm elyafa, delikli metal bir bant
stnde bir sre scak hava verilerek stndeki suyun buharlamas salanr ve
kurutma ilemi uygulanr.

3.3.5.3.Kee

Bu rn, zel bir bant zerine krplm elyaf dklp toz veya sv balayc
uygulanarak preslenen bir rndr.

Toz balayc ile kee retiminde, elyaflar kee zerine krplr. Alt ve st tarafta
bulunan su spreylerinin zerinden geirilir ve daha sonra stne toz balayc eklenir.
Bu aamadan sonra kee bantta ilerlerken bant stnde bulunan kare bir rulo sayesinde
banda titreim uygulanarak toz balaycnn elyafn aralarna inmesi salanr. Bu
titreimden sonra keeye bu sefer de stten su pskrtlr, hemen ardndan tekrar toz
balayc uygulanr. Son balayc uygulamasndan sonra kee frna girerek balayc
cure edilir. Frndan ktktan sonra ii souk su dolu olan byk silindirler tarafndan
basn uygulanp ayn zamanda da soutularak kee scakl 10-20Cye iner ve bu
ekilde rn kullanlr hale getirilir.

Elyafa su spreylenmesinin nedeni toz balaycnn suyun yzey gerilimiyle

istenilen yere tanabilmesi ve homojen dalmasn salamaktr. Ayrca bu yzey
gerilimi sayesinde elyaf birbirine yapmaz ve balayc aa akmaz.
Sv balayc kullanlarak retilen keelerde ise retim u ekilde olur: Bata
elyaf krplmasndan sonra bant stnde bulunan iki rulo arasnda sv balayc elale
eklinde aktlr. Keeler presler arasndan geirilerek emilim salanr. Fazla balayc
vakumla bandn alt tarafndan ekilir. Kee frndan geip tekrar preslenip soutularak
son rn alnr.

Sv balayc kullanlan keeler daha pahal ve daha kalitelidir fakat toz

balaycnn mukavemeti daha yksektir. Buna ramen toz balayc uygulanrken su
miktar iyi ayarlanamazsa balaycnn tutunmas iyi gerekleemez. Toz balaycnn

60

tutunmas su miktar dnda kare rulonun devir saysna ve silindirlerin uygulad

basnca baldr.

Sv balayc kullanm daha temizdir nk balayc keeye tamamen

emdirilir. Fakat toz balayc kullanmnda bantta balayc artklar kalabilir, bu da
rnn baz yerlerinde balayc fazlal olup leke olumasna sebep olur. Byle
durumlarda bu bantlar yaklarak temizlenir

61

4.RENELER
Polyester reineler, cam takviyeli plastiklerin (CTP) retiminde en ok
kullanlan matris malzemeleridir. Bunlar doymu polyester ve doymam polyesterler
olarak iki grupta toplanrlar. [21]

Doymu polyester

reineler,

termoplastik

zellik

gsteren,

enjeksiyon

kalplamada ve elyaf retiminde kullanlan malzemelerdir. Doymam polyesterler ise,

uygun bir katalizr araclyla yap oluturan termoset zellikli reinelerdir. Cam
elyaf takviyeli plastik malzeme retiminde en ok bu malzeme kullanlmaktadr. Bu
malzeme; mekanik, kimyasal ve elektriksel zellikleri, kullanm amacna gre tasarm
kolayl, boya ve benzeri katk maddelerini kabul edii gibi nedenlerle, olanaklar
geni ve ekonomik bir malzeme zellii tamaktadr. [21]

Liflerle takviye edilmi kompozitlerde matris malzemesi olarak kullanlan bir

dier termoset malzeme grubu da epoksi reinelerdir. Epoksi reineler, nitelikli
kompozitlerin retiminde kullanlan, sertleme srasnda hibir yan rn meydana
getirmeyen malzemelerdir. Sertleme sonunda meydana gelen madde, ok stn
mekanik, kimyasal ve elektriksel zellikleri olan, her trl elyafla kullanlabilen bir
polimerdir. Epoksi reineler, genellikle laminant ve dkm uygulamalarnda
kullanlmaktadr. Epoksi reinelerin polyester malzemeye gre salad nemli bir
avantaj, sertleme srasnda dk dzeyde ekme ( % 1-2 orannda ) zelliidir ve bu
hacim kayb dolgu maddeleri araclyla telafi edilebilir ve sfr dzeyine
getirilebilir.[21]

Laminant uygulamalar ve hazr kalplama bileenleri iin matris malzemesi

olarak polyester ve epoksi reineler dnda baka reineler de kullanlmaktadr. Bu
reineler; vinil ester reineleri, furan reineleri, friedel crafts polimerleri, poliimid
reineleri, silikon reineleri, fenolikler, melamin ve re formaldehit reinelerdir. [21]

Vinil ester ve furan reineleri, polyester ve epoksi reineleri tamamlayc

zellikler tamaktadrlar. Bunlar, cam elyaf takviyeli plastiklerin kullanm araln

62

geniletirler. Dier reineler ise, presle kaplanan kompozitlerin kullanm araln

geniletmektedirler. [21]

Tablo 4.1 : Deiik cam elyaf oranl takviyeli polyester zelliklerinin elik ve
alminyum ile karlatrlmas [22]
Cam
zellikler

Cam Takviyeli Polyester

Dier Malzeme

Cam
Lifi

Doymam
Polyester

Kee
% 30

Kee
%40

Dokun. Fitil
%60

elik Alminyum

2.57

1.20

1.5

1.6

1.8

7.8

5-7

100

25

20

12

12.5

23

Katsays

0.74

0.13

0.21

0.23

0.26

39

150

zgl Is

0.17

0.39

0.31

0.28

0.22

0.16

0.23

E-Modl

70000

4000

8000

10000

19000

200000

70000
50000

3000

60

100

140

350

350

120

100

190

240

440

400

200

100

150

180

290

400

200

zgl Arlk
(g/cm3)

2.7

Isl Genleme
Katsays
Is

letkenlik

(MPa)
ekme
Dayanm
(MPa)

Eilme
Dayanm
(MPa)
Basn
Dayanm
(MPa)

4.1. Doymam Polyester Reinesi retimi

Bir alkol ile bir asidin reaksiyona girmesiyle bir ester ve su oluturmaktadr. Bu
reaksiyon geri dnml bir denge ilemidir. [7]

ekil 4.1: Basit bir ester retim reaksiyonu. [7]

63

Denge reaksiyonlarnn prensibine gre su sistemden uzaklatrlrsa reaksiyon

dengeye ulamak iin reaksiyon ester retimine doru kayar ve bylece retimi
arttrm oluruz. Polyester retiminde de ayn prensip geerlidir. Polyester retiminde
asitler iki deerlikli ve alkoller de en az iki hidroksil grubu iermektedirler. Btn
polyester reaksiyonlar bu prensiple alan polikondensasyon tepkimeleridir. [7]

Polyesterler doymu ve doymam olmak zere iki farkl gruba ayrlrlar. Bu

ayrm polyesterin ifte ba ierip iermemesine bal olarak deimektedir. Eer
bnyesinde ifte ba barndrmayan bir polyester ise bu malzemeler termoplastiktir,
eer ifte ba ieriyorsa bunlar termoset malzemelerdir. [7]
Doymu ve doymam asitlerin oran reinenin reaktivitesini belirler. Bu ekilde
elde edilen polyester daha oda scaklnda kat haldedir. Reinenin farkl
reaksiyonlarda kullanlabilmesi iin stiren iinde znmesi gerekmektedir. Bu
reaksiyonda stirenin iki fonksiyonu vardr; hem zc hem de komonomer olarak
kullanlr. Polyesterin sertleme ileminde stiren iindeki ifte balar polyester
bnyesindeki ifte balarla birleerek boyutlu yaplar olutururlar. Bu ilem
bittiinde reine verilen ekli koruyan kat bir yapya dnr. [7]
Polyester retiminde iki yol gelitirilmitir. lk retim yntemi eriyik
kondensasyondur. Bu yntemde ilemde kullanlan kazana nce sv glikoller konulur
ve kartrlr. Karan bu glikoln iine kat asitler veya anhidridler verilir ve stlr.
Bir sre sonra stma kendi kendine devam eder nk meydana gelen reaksiyon
ekzotermik reaksiyondur. Reaksiyon sonucu oluan su distile edilerek sistemden
uzaklatrlr. Oluan polimerizasyonun takibi alnan rneklerin asit says ve
viskositesi llerek kontrol edilir. Karm piirmenin sonuna doru dardan stlr
ve belli bir sreden sonra sisteme vakum uygulanr. Reaksiyon sonuna doru daha az
s retilir ve daha az su kar. Asit says ve viskosite deerleri standartta verilen
deerleri yakaladnda polyester biraz soutulur ve scak halde stiren bulunan ortama
konulur. Bu scakta stirenle buluan polimer kendiliinden reaksiyona girer. Bu
durumu engellemek iin ortama inhibitr madde eklenir. Stiren iine dier eklenmesi
gereken katklar da eklenir, ayarlamalar yaplr ve sevkiyat kaplarna aktarlr. Distile

64

edilen suyla birlikte bir miktarda glikol kayb olduu iin reaksiyonun banda glikol
miktar biraz daha fazla tutulur. [7]
rnein,
1 mol maleikanhidrid
1 mol fitalik anhidrid
2.2 mol propilen glikol
Eer hammaddeler arasnda reaktivite farklar ok byk olursa tek kademeli
reaksiyonda problemler kabilir. Mesela izofitalik reinelerde maleik anhidrid
izofitalik asitten daha reaktiftir nk bir tanesi anhidrid dieri asit formundadr. Bu
durumda daha az reaktif olan izofitalik asit polimerize edilir ki daha reaktif olan
maleik anhidrid eklendiinde darda kalmasn. [7]
kinci bir retim ekli de azeotropik destilasyonla retimdir. Burada suyu daha
dk sda darya karacak bir yardmc zc kullanlmaktadr. Genelde toluol
veya ksilol hem suyla bir faz oluturabilmeleri ve hem de azeotropik bir karm
halinde destilasyonla dar tamlar nedeniyle tercih edilirler. Destile edilen bu
azeotropik karm bir ayrma kabnda toplanr. Oluan fazn st ksmnda toplanan
zc kazana geri konulur, alttaki su ise dar atlr. Bu ekilde reaksiyon sonuna
kadar ayn tayc yardmyla su hareketi devir daim edilmi olur. retim bittiinde
toluol ve suyun kalan ksm vakumla ortamdan uzaklatrlr. [7]

4.1.1.Hammaddeler

Polyester retiminde son rnn zellikleri hammaddelerin tr ve miktarlaryla

dorudan balantldr. [7]

4.1.1.1.Doymam Asitler

Polyester retiminde hammadde olarak kullanlan en yaygn asit maleik asittir.

Dier asitler ise sitrakonik asit, mesokonik asit ve itakonik asittir. Maleik asitin
izomeri olan fumerik asit dorudan kullanlr ve polyestere sya kar daha ok
dayanma zellii kazandrr. [7]

65

ekil 4.2: Maleik asit oluumu [7]

4.1.1.2.Doymu Asitler

Fitalik asit ve fitalikanhidrid polyester retiminin en nemli doymu asit

bileenleridir. [7]

ekil 4.3: Fitalik asit ve fitalk anhidrid [7]

Bunlar hem ucuz hem de kolay reaksiyona giren ve stn zelliklere sahip son
rn veren asitleridir. Bu nedenle polyester retiminde ilk olarak tercih edilen
asitlerdir. [7]
zofitalik asitle elde edilen polyester daha yksek molekl arlna sahiptir. Bu
reineler daha yksek mekanik zelliklere sahiptirler. Kimyasallara dayanm ve termik
zelliklere sahip paralar yapmnda kullanlrlar. Dezavantaj reaksiyonun uzun
srmesi ve dier yntemlere gre pahal olmasdr. [7]

66

ekil 4.4: zofitalik asit [7]

Tetrafitalik asidin para pozisyonu nedeniyle dz zincirler oluturur ve bu

nedenle kolayca kristalleebilen bir yaps vardr. Bu rnler de yksek mekanik,
kimyasal ve termik zelliklere sahip, reaksiyon hz yava ve pahal rnlerdir. [7]

ekil 4.5: Terefitalik asit [7]

Tetrahidrofitalik anhidrid darbe direnci yksek ve renksiz rnler elde edilir. [7]

ekil 4.6: Tetrahidrofitalik asit [7]

Heksahidrofitalik asit d etkenlere kar dayankl, yksek mekanik deerlere

sahip ve darbe dayanm olan rnler verir. [7]

ekil 4.7: Heksahidrofitalik asit[7]

67

Adipik asit, azelaik asit ve sebasik asit polyester zincirinin esnekliini arttrarak
son rnn daha esnek olmasn saladklar iin kullanlmaktadrlar. [7]

ekil 4.8: Adipik asit, azelaik asit ve sebasik asit. [7]

Eer rnlerde yanmazlk zellii isteniliyorsa hekzakloroendometilentetrahidrofitalik

(het asit) asit veya tetrabromofitalik asit kullanlabilir. [7]

ekil 4.8: Heksadidrofitalik asit. [7]

4.1.1.3.Glikoller

Propilenglikol-1.2 yaklak olarak btn standart reinelerin bileenlerini

oluturmaktadr. Yaygn olmasnn en nemli nedeni son rnlerin stiren iinde sonsuz
znrlk gstermesidir. [7]

ekil 4.9: Propilenglikol- 1.2. [7]

Etilen glikoln daha ucuz olmasna ramen fazla kullanlmamasnn nedeni

rnlerin stiren iinde znrlklerinin snrl olmasdr. [7]

68

ekil 4.10: Etilenglikol. [7]

Butilenglikol-1.3 ile retilen reinelerin daha fazla d etkenlere kar dayankl

olduklar belirlenmitir. [7]

ekil 4.11: Btilenglikol-1.3. [7]

Neopentilglikol rnleri kimyasallara ve d etkenlere kar dayanm

gsterdikleri iim zellikle jelkot retimiminde kullanlmaktadrlar. [7]

Bu mono glikollerin dnda birok eter gruplu di ve trimer glikoller de polyester

retiminde kullanlmaktadr. Bu glikollerin tek problemi rnlerin dier reinelerle
karma srasnda sorun karmalardr. [7]

Pentaeritrildialileterler oto oksidasyonla kendi kendilerine sertleebilirler.

Bisfenol A, bisfenolik reine retiminde kullanlmaktadr. Bu reineler zellikle bazik
ortamlarda kullanm asndan ok elverilidirler. [7]
Doymam polyesterlerle zellikle sertleme ortam, uygulama ekli ve kullanm
alanlar asndan birbirlerine ok benzeyen ve ayn gruba dahil olmalar gereken
vinilester vardr. Bu reineler epoksi reinelerin akrilik asitle poliadisyon eklinde
birlemesiyle olumaktadr. [7]

ekil 4.12: Vinilester. [7]

69

4.1.1.4. Monomerler

Doymam polyester

iinde znen monomer ok nemlidir, nk

monomerler homopolimerizasyon kabiliyetine sahiptir ve polyesterin sertleme hz

monomerin homopolimerizasyon hzndan fazla olmamaldr; eer olursa byk
oranda homopolimer olutuu iin polimer olumsuz etkilenir. Monomer gruplar
olarak maleik, -metilstiren, metametilstiren, parametilstiren, metilmetakrilat (MMA),
diallifitalat ve trialilsiamat rnek gsterilebilir. [7]

ekil 4.12: Stiren. [7]

4.1.1.5. Katklar

Bu ana hammaddeler dnda istenilen zellikleri kazandrabilmek adna

polyester iine baz katk maddeleri eklenir. Bunlarn banda stabilizr grevi
stlenen inhibitrler gelir. Bunlar depolama srasnda oluan serbest radikalleri
engelleyerek kullanm zamanna kadar polyesterin reaksiyon sonunda retildii gibi
sabit kalmasn salarlar. Doymam polyester reinelerinde retim ve kullanmda
kolaylk salamak iin kpk krclar ve slatclar ilave edilir. UV emiciler gneten
koruma iin polyesterlere eklenir. Ayrca yanmazlk zellii kazandrabilmek iin de
klor parafin ve antimon trioksit katklar eklenmektedir. Malzemeye kvam
kazandrabilmek iin magnezyum, kalsiyum oksit ve hidroksitler eklenmektedir. [7]

4.2. Doymam Polyester Reinelerin Sertlemesi

Doymam polyester reinelerinin sertlemesi bir radikal kopolimerizasyonu

reaksiyonudur. Bu reaksiyon polyesterin doymam balar ile stirenin ifte balar
arasnda meydana gelir. Reaksiyon iin gerekli olan aktivasyon enerjisi sitemde
bulunan serbest radikaller tarafndan salanr. Bu radikaller ifte balarn birbirleriyle

70

etkileerek zincirler oluturmas eklinde meydana gelir. Bu zincirler giderek byr ve

byyen zincirler birleerek a tabakas eklinde boyutlu bir mekanizma oluturur.
Bu sistem tamamlandnda sert ve stldnda ekil deimesi gzlemlenmeyen bir
malzeme elde edilir. Burada istenilen bu a yapsnn mkemmel olmas ve sistemde
mmkn olduunca az sayda serbest molekl kalmasdr. [7]

4.3.Doymam Polyester Reinelerin zellikleri

Reine seimi yaplrken alcya gre hangi zellik daha n plandaysa ona gre
aadaki reine tiplerinden birini seecektir.

1.

Isya dayankl reineler

2.

Kimyasallara dayankl reineler

3.

Yksek mekanik deerlere sahip reineler

4.

Yanmazlk zelliine sahip reineler

5.

Esnek reineler

6.

n hzlandrlm reineler

7.

Thixotropik reineler

8.

Ia kar stabilize edilmi reineler

9.

Hava kurumal reineler

10.

Prafin ieren reineler

11.

ekmesi ayarlanm sistemler

12.

Kalplama bileimleri iin zel reineler [7]

4.4.Doymam Polyester Reinesinin Kullanm Alanlar

Doymam polyester daha ok camelyaf takviyeli olarak kullanlsa da takviyesiz
kullanm alanlar da vardr. Kullanmnn % 70i camelyaf takviyeli yani kompozit
olarak geri kalan % 30u da yzey kaplamas, dme ve dkm eklindedir.
Kompozitlerde reine oran % 20 ile % 90 arasnda deiirken, takviyesiz
kullanmlarda bu oran % 100dr. [7]

71

4.4.1.Takviyeli Kullanm Alanlar

-Elektrik sanayi
-naat anayi
-Depo, kazan, boru retimi
-Tat aralar
-Makine paralar
-Tekne yapm
-Elence ve spor aletleri
-Savunma sanayi
-Salk gereleri
-Telekominikasyon
-Mobilya retimi

4.4.2.Takviyesiz Kullanm Alanlar

4.4.2.1.Deer Arttrma almalar

- Ta ve mermer yaptrma
- Yer yzeyi kaplama
- Metal emdirme
-Kimyasallarla alan yaplar
-Dekoratif laminant yzeyi

4.4.2.2.Yaptrma Teknii
-Yaptrclar
-Sva
-Elektrik sanayi
-Borular

4.4.2.3.Para retimi
-effaf dkm

72

-Dmeler tokalar
-Suni mermer
-Oniks taklidi
-Polyester beton
-Hafif beton
-Polyester kpk

4.4.2.4.Boyalar
-Pigment pasta
-Macunlar
-Dolgular [7]

73

5.DOLGU MADDELER
5.1.Kompozitlerde Dolgu Maddelerinin Kullanm
Dolgu maddeleri, matrisin kompozisyon ve yapsndan farkl olarak kat halde
eklenen malzemelerdir. Genelde laminat malzemenin arlka %40-65ini oluturur.
rnler arasnda en az maliyeti olan ve maliyet drc olarak kullanlan
malzemelerdir. Ayrca dolgu maddeleri son rnn mekanik veya fiziksel zelliklerini
kontrol etme asndan da nem tarlar.[11]

Genelde inorganik yapda bulunurlar fakat organik yapda olanlar da vardr.

Etkisiz dolgu maddelerinin younluu arttrma ve maliyeti drme etkisi vardr.
Aktif dolgu maddeleri ise takviye dolgu maddeleri olarak da bilinir ve mekanik veya
fiziksel zelliklere nemli katklar vardr. [11]

Gnmzde ok yaygn biimde kullanlan dolgu maddeleri ve takviye

malzemeleri kullanldklar yerde belirgin farklar grlmesini salar. Asl ama kalp
bileenlerinin maliyetini drmek olsa da gnmzde ncelik plastik zelliklerinin
istenilen ekilde deitirilmesi ynnde gelimitir. [9]

Etkisiz dolgu maddeleri direkt olarak younlua etki eder. Dolgu maddelerinin
eklenmesiyle takviye yaplacak malzemenin molekl zincirleri normalde olmalar
gereken ekilde bulunamazlar. Polimer segmentlerinin dolgu maddelerinin yzeyiyle
srasyla birincil veya ikincil balaryla balanmas, ba yapan segmentlerin hareketsiz
hale gelmesine ve polimer matrisinin uygun bir dizilime sahip olmasn salar. [9]

Dolgu maddelerinin matris iinde dzenli bir dalma sahip olmas, daha ok
polimer zincirinin serbest dolgu maddesi yzeyiyle temas etmesi asndan nemlidir.
Ayrca serbest yzey enerjisi ve dolgu maddesiyle matris arasndaki ban polaritesi
de bu adan nem tar. [9]

Etkisiz ve aktif dolgu maddelerinin, ayrca cam kreleri ve talk gibi kresel
yapl dolgu maddelerinin hepsinin elastik modls ve tokluk deerlerini bir miktar
artrmalar dnda aralarndaki temel fark, ekme dayanmnn sadece aktif dolgu

74

maddeleriyle artrlabilmesidir. Kresel yapl dolgu maddelerinin eklenmesi yksek

scaklklarda tokluk vb. zelliklerin artrlmasnda takviye dolgu maddeleri kadar etkili
deildir. Buna ramen talk ve mika gibi yaprak eklinde olan dolgu maddeleri bu
deerlerde art salayabilir. [9]

5.1.1.Dolgu Maddelerinin Genel zellikleri

- Laminat malzemenin alev dayanmn artrr.
- Maliyet drc etkileri vardr.
- Takviye dolgu maddeleri, laminatn mekanik zelliklerini iyiletirir.
- rnde reine ve matris arasnda yk dalmn salayarak laminatn mekanik
ve fiziksel performansn artrr.
- Laminat zerindeki her noktann ayn zellikleri tamas ve dolgu
maddelerinin de matris iinde dzenli dalmasyla daha etkili bir rn elde
edilebilir.
- Dolgu maddeleri ile reinede boyutsal stabilite, su ve hava direnci, sl
dayanm, yzey dzgnl, sertlii artrlabilir.
- Farkl yapda ve tane boyutlarnda dolgu maddelerinin kullanlmas yapnn
daha homojen olmasn salar.
- Hafif dolgu maddeleri arlk artna katkda bulunmaz fakat performans ok
iyi etkileyerek en dk maliyeti salar.

Kullanlacak dolgu maddelerinin seilmesi aamasnda dikkat edilmesi gereken

birok unsur vardr. Bunlardan birka yledir:
- Uygun parack boyut dalm
- Dolgu maddesi yzeyinde meydana gelebilecek kimyasal reaksiyonlar
- Matris iinde dalm ve matrisle arasnda zincir balanmas
- retim srasnda oluabilecek anmalar, dier problemler vb.
- Bileimin zellikleri
- retim srasnda endstriyel adan gvenlik
- Maliyet [9]

Bu kriterlerden en nemlisi maliyet olarak kabul edilebilir. nk takviye

malzemeleri sadece rnn mekanik zelliklerinde bir gelime istenirse veya farkl
yntemlerle takviye edilemeyecek durumlarla karlaldnda kullanlr.

75

Kompozit retimi srasnda kompozitte ekme, i gerilmeler, atlak olumamas ve

kalptan kolay karlmas iin eklenen dolgu maddesinin matris iinde homojen dalmas;
ayrca kompozite dk zgl s, dk sl genleme zelliklerini kazandrmas gerekir.
Bunun dnda takviye ve plastiin birbirine iyi balanmasna da etki eder. retim
makinelerinde anma olmamas iin dolgu maddelerinin dk sertlik deerine sahip olmas,
yzey enerjisinin dk olmas iin kresel yapda olmas ve yzey ilemlerine yksek sl
diren gstermesi retim prosesine katkda bulunur. [9]

Dolgu maddelerinin mekanik zelliklere de ksmen etkisi olduundan bahsedilmitir.

rnein, kompozitin ekme gerilmesi ve uzamasnn artmas iin kullanlan dolgu maddesinin
matrise gre daha yksek mukavemete sahip olmas gerekir. Bunun dnda kullanlan
fiberlerin uzunluk/ap orannn yksek olmas, fiber ve matrisin iyi balanmas ve matris
iinde iyi dalma sahip olmas lazmdr. Basma gerilmesini iyiletirmek iinse kk ve
kresel dolgu maddeleri kullanlabilir. Tokluun artmas iin matrise gre daha yksek elastik
modlse sahip dolgu maddeleri kullanlmaldr. Ayrca bunlarn yksek oryantasyona sahip
olmas gerekir. [9]

Bu mekanik zelliklerden baka yksek darbe mukavemeti istenirse uzun fiberler

kullanlabilir. Kompozitin sertliini artrmak iin sert dolgu maddeleri eklenebilir. Ayrca
parack boyut dalmn kontrol ederek yksek younluk elde edilebilecek sk paket yap
oluturulabilir. Yumuak ve kayma zellii iyi olan dolgu maddeleri ekleyerek de kompozite
dk anma zellii kazandrlabilir. [9]

Son zamanlarda dolgu maddelerinin ve takviye malzemelerinin kullanlmas,

teknik uygulamalarda ok nemli bir faktr haline gelmitir. Bu durum ayrca yksek
tonajlarda plastik retiminde de byk kar salamaktadr. Fakat ne yazk ki dnyada
cam fiber sektr dnda neredeyse hibir sektr dolgu maddelerinin ekonomik adan
nemini belirtecek bir rakam aklamamlardr. [9]

76

Tablo 5.1: Plastiklerde kullanlan dolgu maddeleri ve oranlar [9]

1780

1990
(1000
t)
2900

Yllk Byme
hz 1980/1990
(% / a)
10,2

110
235
76
0,5
8

180
300
100
0,5
13

300
365
130
0,6
21

10,0
4,5
5,5
3,0
10,0

Silikon dioksit

40

75

140

13,6

eitli mineraller

11

13

15

2,5

Al(OH)3

150

210

295

7,0

Karbon karas

28

32

36

2,7

Organik dolgu maddeleri

(fndk kabuu, tala,
msr koan vb)

105

140

187

6,0

Cam fiberler

455

670

980

8,0

Cam kreleri, bo cam

kreleri vb.

15

31

15,7

Karbon fiberler, aramid

fiberler, ty vb.
Toplam

1,2

2,5

5,5

16,0

2326,7

531,0

5406,1

8,8

Dolgu Maddesi /
Takviye

1980
(1000 t)

1985
(1000 t)

Karbonatlar

1100

Silikatlar
Talk
Asbest
Kaolen
Mika
Dier

5.2.Kullanlan Dolgu Maddeleri

5.2.1.Kalsiyum Karbonat
Gnmzde karbonat dolgu maddeleri genel olarak maliyet drc olarak
kullanlmaktadr. Ta ocandan karlmas, safl, ierdii emprite oran ve
eitleri, ileme metodu ve bundan sonraki yzey dzeltme ilemleri asndan
zellikle plastik endstrisinde son derece nemli bir yeri vardr.

77

Ayrca kalsiyum karbonata uygun yzey ilemi uygulayarak ya sever bir

zellik kazandrlabilir. Bu da plastik endstrisinde tercih edilmesini salayan bir
zelliktir. [9]

Kalsiyum karbonat, polyester reine sistemleriyle birlikte en ok kullanlan

dolgu maddesidir. Doada tebeir, kire ta ve mermer eklinde bulunur ve ok az
miktarda baka mineralleri de ierebilir. [11]

Arlk asndan bakldnda tlm kalsiyum karbonat plastiklere eklenen

en nemli dolgu maddesidir. ok ince olarak tlm eidi de zellikle PVCde
kullanlmaktadr. Kalsiyum karbonat hem maliyet drme hem de fiziksel ve
mekanik zelliklerin artmasna yardmc olur. [9]

Karbonat dolgu maddelerinin genel zellikleri aadaki gibidir:

- Yksek safla sahiptir. Bylece plastiin kataliz ilemlerinde yapda metal

iyonlar bulunmaz.
- Topaklanma eilimi yoktur.
- Kalsit, dk yzey enerjisine sahiptir ve kararl yapda olduundan dolay
plastikletiricilerle dier eklentiler zerinde ok byk etkisi grlmez.
- ok yksek derecede beyazdr, bu yzden ok pahal olan beyaz renk
pigmentleri yerine kullanlabilir.
- Yksek dolgu ieriklerinde bile plastii ak renklerde boyamak mmkndr.
- Andrc etkisi yoktur, kolay ilenebilir. (Mohs sertlik ~ 3)
- Geirgenlii yksektir fakat son rnn mekanik ve elektriksel zelliklerinde
kk bir etki brakabilir.
- Tokluk ve elastik modlste art salar.
- Boyutsal ekmeyi azaltr, renklerde kalclk salar.
- Yzey dzgnlne katks vardr.
- kelme eilimi dktr.
- zellikle kaplama yaplan blgelerinde rnn darbe mukavemetini ve
yalanma direncini arttrc etkisi vardr.
- Zararsz, tatsz, kokusuz bir dolgu maddesidir.

78

- Isl direnci 600Cye kadar kabilir.

- zellikle ktrme yoluyla hazrlanan kalsiyum karbonata gre daha dk
maliyeti vardr. Ayrca arlk ve hacimde de yksek miktarda art salar. [9]

Kalsiyum karbonat retimde en ok kullanlan farkl kristal yap vardr.

Bunlar kalsitin sahip olduu trigonal rombohedral ve trigonal skalenohedral kristal
yaplar ile aragonitin sahip olduu ortorombik kristal yaplardr. Aragonit daha az
kararl bir yapdr ve stma ile kalsite dntrlebilir. Bu iki mineral younluk
(aragonit 2.9, kalsit 2.7), krnm indeksi (aragonit 1.7, kalsit 1.49 ve 1.66; kalsit iki
kez krnma etkisi gsterir.) ve sertlik (aragonit 3.5-4, kalsit 3) gibi fiziksel
zellikleriyle birbirinden ayrt edilebilirler. [10]

stenen parack boyutunu elde edebilmek iin farkl retim metodlar kullanlr.
Bunlar tme, ktrme ve kaplamadr. rnein yksek saflkta ve ok ince taneli
kalsiyum karbonat, eriyikten ktrme yoluyla hazrlanr. Ayrca bu yolla hazrlanan
kalsiyum karbonatn matris iinde kolay dalma zellii de vardr. tme yoluyla da
ok ince taneli CaCO3 taneleri elde edilebilir. Bu durumda tmenin ya veya kuru
olmasna bal olarak eer ya tme yaplmsa rn mteriye sv bir amur
halinde teslimedilir. Bylece proses daha ekonomik ve evreye zarar vermeden
tamamlanm olur. [10]

Kalsiyum karbonat tanelerinin yzeyleri geni olduundan reine emiliminin

yksek olduu yerlerde kullanlr. Kalsit ad verilen yar amorf halde bulunan
kalsiyum karbonat taneleri ise daha yksek reine emebilme zelliine sahiptir. [11]

79

ekil.5.1: Trigonal-Rombohedral Kalsit [12]

ekil.5.2: Trigonal-Skalenohedral Kalsit [12]

ekil.5.3: Ortorombik Aragonit [12]

5.2.2 Talk

Talk doada 3MgO4SiO2H2O formlne sahip su ieren bir bileik halinde

magnezyum silikat olarak bulunur. Talk; lifli, lamelar, inesel ve plaka eklinde olmak

80

zere drt farkl parack ekline sahiptir fakat ticari olarak yalnzca lamelar yapl
talkn kullanm yaygndr. [9]

Talk kompozisyonu, elde edildii kaynaa gre deiiklik gsterir. Burada en

nemli faktr ierdii tremolit miktardr. rnein; Montana talk asbest ve tremolit
iermezken levha eklindeki California talk %3den az ve sert talklar %5-25
oranlarnda tremolit ierirler. [12]

Talkn balca ierii magnezyumun hidroksit ve oksit bileikleridir ve bunlar

sandvi eklinde iki silikon oksit tabakas arasnda yer alrlar.

ekil.5.4: Talkn Molekler Yaps [12]

Talkn iyi kayabilme zelliklerine sahip olmas, byk lde bu lamelar

yapya ve dk sertliine baldr. Bu sandvi eklindeki yap her katmann belli bir
su uzaklatrma derecesi olmasn ve kimyasal reaksiyonlara kar direnli olmasn
salar. Talk 800C civarnda strsak ierdii suyu kaybeder fakat bu olursa levha
eklindeki yap kaybolur ve zellikler deiir. Yapdaki katmanlar birbirlerine zayf
Van der Waals balaryla bal olduklar iin, dk kesme kuvvetlerinin etkisinde
bile delaminasyona urayabilir ve birbirlerinden ayrlabilirler. Katmanlar aras bu
zayf balarn var olmasndan dolay talk ele kayganlk hissi verir ve eklendiinde yap
iinde kolay datlabilir.

81

ekil.5.5: Levha Yapl Talk [12]

Plaka eklinde talk, eklendii plastiklerde yksek diren ve daha az gaz

geirgenlii gibi zellikler kazandrr. Ayrca Mohs sertlik skalasnda en yumuak
mineral olmas ve yzeyinin suyu sevmeyen zellikte olmas nedeniyle daha az
anmaya neden olur. [12]

Talk, son zamanlarda polimer sektrnde zellikle tokluk sz konusu olunca en

ok tercih edilen dolgu maddelerinden biridir. Bu bakmdan talkn ilevi sadece dolgu
amal olmasna deil, ayn zamanda ince taneli ve katmanl bir yaps olmasna da
baldr. [9]

Dier silikatlardan farkl olarak talka yzey uygulamalaryla yaplan mekanik

zellikleri iyiletirme deneylerde henz istenilen sonu alnamamtr.

Talkn plastiklerin mekanik zelliklerine etkisi:

- Tokluk, eme ve burma modlslerinde art salar.

- Eme mukavemetinde art salar.
- Yksek scaklklarda srnme zelliklerini iyiletirir.
- Boyutsal stabiliteye nemli derecede katks vardr.
- ekme ve darbelere kar direnci arttrr, sl genleme katsaysn drr.
- Isl iletkenlii artrr.
- Kalplanan paralarn yzey sertliklerini artrr. [9]

82

Birok iyiletiren zelliine ramen talkn kompozite yan etkileri de vardr:

- Krlma annda ekme mukavemeti ve uzamada azalma grlr.

- entikli darbe mukavemetinin azalmasna ve sertliin artmasna neden olur.
- Takviye ve ekme durumlarnda yne baml davrana neden olur.
- Yapdaki katmanlar arasnda zayfla neden olur.
- Kullanld kompozit malzemenin renginin deimesine neden olabilir.
- Kullanld malzemeye bal olarak gda maddeleriyle temas salk asndan
uygun olmayabilir. (asbest, ar metal ierikleri vb.)
- Saf olan rnler genelde pahaldr. [9]

5.2.3.Kaolen

Kaolen granit ve feldsparn bozunmas sonucu oluan bir rndr. Yeryznde

ok fazla bulunur fakat safl dktr. ayrca china clay olarak da bilinir. Bu
birincil ve ikincil kaolinitleri ierir. Lamelar yaps vardr. Birincil kaolinitler
uzunluklarnn kalnlna oranlarnda 10:1 gibi bir deere sahip olurlar ve kalan
lamelar yap ise hekzagonaldir.

ekil.5.5: Kaolenin SEM grnts [9]

Kaolen, yapsnda su ieren alminyum silikat halinde bulunur ve forml

Al2O32SiO22H2O eklindedir. Bileimin %38.8ini Al2O3, %45.4n SiO2,

83

%0.2sini MgO, %0.97sini K2O, %0.07sini Na2O, kalann da FeO ve dier

mineraller oluturur. [9]

Kaolen, lastik endstrisinde karbon siyahndan sonra en nemli ikinci dolgu

maddesidir. Lastik kimyasnda kaolenin sert veya yumuak olmas, son rnn
yksek veya dk modle sahip olmasna gre ayrt edilebilir. Tane boyutu ok
dktr. Morfolojik adan bakldnda ise asl fark; sert kaolen tanelerinin
neredeyse %75inin 2mden kk, yumuak kaolen tanelerinin ise daha byk
olmasdr.

Kaolen daha ok polyester, BMC, SMC gibi termoset plastiklerde kullanlr.

Yksek derecede beyazdr, elektrik iletkenlii gstermez, kimyasallara kar direnli
ve gl asitlere bile ok dayankldr. Ayrca kullanld rnde su emme zelliini
de azaltr. Son rnde oluabilecek atlak eilimini drr. Bunun dnda daha iyi
ok direnci ve yzey kalitesi salar. Lamelar yapda olmas son rnn daha sert
olmasn salar. [9]

Ayrca kaoleni kalsinasyon ileminden geirerek daha sert fakat polimerin

elektriksel zelliklerini ksmen daha fazla iyiletiren bir rn elde edebiliriz.

84

6.CAM

ELYAF

TAKVYEL

PLASTKLERN

RETM

YNTEMLER
Kompozitlerin retiminde farkl ihtiyalar karlamak adna birok farkl retim
yntemi mevcuttur. Bu yntemlerin her birinin eitli avantajlar ve baz faydalar
mevcuttur. Bu nedenle uygun retim yntemini bulmak, son rn kalitesini etkileyen
nemli parametrelerden biridir. Bu yntemler:

El Yatrmas (Hand Lay-up)

Pskrtme (Spray-up)

Vakumlu Torba

Pultrzyon (Pultrusion)

Enjeksiyon (Injection)

Reine Transfer Kalplama (RTM)

Merkezka Dkm (Centrifugal Casting)

Srekli laminasyon (Continuous Lamination)

Elyaf Sarma Yntemi (Filament Winding)

Basnla Kalplama (Compression Moulding)

Pestil (SMC Sheet Molding Compound)

BMC (Bulk Molding Compound)

DMC (Dough Molding Compound)

TMC (Thick Molding Compound)

RRIM (Reinforced Reaction Injection Molding)

Bu yntemlerin bazlarnn detaylar anlatlmadan nce kompozit retiminde

nemli olan baz parametrelerin aklanmas gerekmektedir. [4]

85

Gel time: Jelleme sresi. Katalist eklenen reinenin gerekli ilemler yapldktan
sonra sertlemesi iin geen sredir. Bu srenin sonunda reine jelimsi bir
kvama gelmektedir. Gel time bir ok faktr etkilemektedir:

Katalist miktar. Eer katalist (Initiator) miktar artarsa gel time ksalr.
Katalist, reinenin veya jelkotun cure olayn balatr. En fazla kullanlan
katalist MEKP, en fazla ikinci kullanlan katalist ise BPOdur

Accelerator miktar. Accelerator miktar artarsa gel time ksalr. Eer

non-accelerated

reineler

kullanlyorsa

yeterli

miktarda

katalist

kullanlmaldr aksi taktirde jelleme sresi ok uzar veya reine undercured

olur.
-

Pigment ierii. Baz pigmentler jelleme sresini uzatrken bazlar

ksaltmaktadr.

nhibitr mevcudiyeti. nhibitr jelleme sresini uzatmaktadr.

Kartrma. Katalist ve acceleratorn dzgn karmam olmas kalplama ve

curing hatalarna yol amaktadr.

Ortam scakl. Ortam scakl arttka jelleme sresini ksalr.

Buharlamayla

monomer

kayb.

Yeterli

monomer

olmazsa

dzgn

polimerleme olmaz. Hzl jelleme sresi buharlamay azaltmaktadr

-

Dolgu maddesi kullanm. ou dolgu maddesi jelleme sresini uzatmaktadr.

Thixotropic: Polyesterin kalbn dik yzeylerinden kaymadan durabilmesidir.

Islatma: Polyesterin takviye malzemesi olan cam elyaf arasna tmyle
girmesidir.
Ekzotermik Is: Cure sresinde aa kan sdr. Eer kontrol edilemezse
malzeme veya kullanlan kalp atlayabilir.
Pooling: Thixotropic zellie sahip olmayan reinenin kalbn altna damlacklar
halinde akarak kalbn altnda biriken damlalarn havuz oluturmasdr.

86

ekil 6.1: Belirli bir ortam scaklnda reinenin cure ettiini gsteren scaklk zaman
grafii [4]
El yatrmas ve pskrtme yntemi ak kalpla retim yntemidir.
Ak Kalbn avantajlar:
- dk yatrm maliyeti ve balang maliyeti
- basit teknik
- genellikle byk ve komplike paralarn retiminde kullanlrlar
- basnca gerek yoktur
evre koullarnda curing veya s uygulanabilir.
Ak kalbn dezavantajlar:
-

dk retim hz

tek przsz yzey

6.1. El Yatrmas (Hand Lay Up) [7]

El yatrmas almalarnda kullanlan kalplar da cam elyaf esasldr.

Balangta kalbn yzeyi iyice parlatlr ve kalp ayrcyla tamamen kaplanr. Bu
ilem nemlidir nk parann kalptan kolayca kabilmesini salamaktadr fakat
ok miktarda kullanm ise rnde yzey bozulmalarna neden olmaktadr. Bundan
sonra yzeye jelkot uygulanr ve kurumas beklenir. Bundan sonra kalp yzeyine cam
elyaf konulur ve zerine bir fra yardmyla reinenin emdirilmesi salanr. Burada
reinenin gel time sresini ayarlamak iin reine iine hzlandrc ve peroksit

87

eklenilerek kartrlr. Bu ilemdeki ama gel time sresi iinde polyesterin cure
olmadan cam elyafa iyice yedirilerek hava kabarc kalmadan uygulanmasn
salamaktr. Bu ilemde polyesteri cam elyafa yedirmek iin fra ve hava
kabarcklarn engellemek iin eitli boyutlara sahip rulo kullanlr. lk kat yapldktan
ve hava kabarc olmadna emin olunduktan sonra dier katlarda da ayn ilem
uygulanarak istenilen kalnlkta laminant retimi yaplr. Eer istenilirse eitli dolgu,
boya ; ahap veya metal ekler eklenilebilir. Daha sonra cure ileminin gereklemesi
iin sistem kendi haline braklr. Sertleme 1-2 saat iinde gerekleir, cure zamannn
ksalmas istenirse ortamn scakl ykseltilip stirenin uuculuu arttrlabilir.
Sertleme sresinden sonra rn kalptan kartlr, apaklar temizlenir ve
kullanlaca veya yaplacak testlere gre eitli ilemlerden geirilerek istenilen
boyutlara gre kesilebilir.

Bu retim sisteminde takviye olarak kullanlan malzeme cam elyaftan yaplan

keeler ve dokumalardr. El yatrmas yntemiyle tekneler, depolar, otomobil
paralar, makine paralar ve teknik birok para retilebilir.

ekil 6.2: El yatrmas [7]

El yatrmasnn avantajlar:
- Dk kalp maliyeti
-

Ucuz retim

ok farkl boyutlarda ve ekillerde retim yaplabilir.

Hzl tip deiiklii imkan

Hzl ve ucuz kalp yapm

88

El yatrmasnn dezavantajlar:

evre kirlilii

retimde kalite tutarl sorunu (Eer bu ilemi profesyonel bir kii

gerekletirmiyorsa uygulama srasnda mekanik zellikleri etkileyecek
heterojen reine dalmna veya hava kabarc oluumuna sebebiyet
verebilir.)

Yksek iilik ve kalifiye usta sorunu

Sadece bir tarafn parlak olmas ( Kalba temas eden yzeyin )

Boyutlarda sapma olasl

6.2.Pskrtme Yntemi (Spray-Up)

El yatrmas ynteminin aletli ekli olarak kabul edilebilen pskrtme
ynteminde sadece krplm elyaf kullanlr ve krplm elyaflar kalp yzeyine, iine
sertletirici katlm reine ile birlikte zel bir tabanca ile pskrtlr. Pskrtme
uygun hzda yaplmaldr. Elyafn krplma ilemi tabanca zerinde bulunan ve
bamsz alan bir krpc sayesinde yaplr. Kullanlabilecek elyaf miktar % 35 ile
snrldr, nk %35ten daha fazla cam elyaf kullanlmaya alldnda reine tm
cam alyaf srkleyememektedir ve gereinden fazla cam elyaf olduundan slanma
tam olmamaktadr. Malzeme kalp zerine pskrtldkten sonra, laminatn tamamen
slanabilmesi iin ve arada kalan hava kabarcklarnn giderilmesi iin rulolama ilemi
yaplr. [15,18,4]

El yatrmas gibi dk maliyetli ve basit bir yntem olan pskrtme yntemi ile
kompleks paralar da retilebilir ve boyut snrlamas yoktur. El yatrmasna gre daha
makine arlkl bir yntem olduu iin nispeten daha az iilik gerektirmektedir ve
daha hzl ve kontroll bir yntemdir.

6.3.Profil ekme / Pultruzyon

1948 yl civarnda ilk kullanlmaya balayan pultruzyon ilemi srekli sabit

kesitli kompozit profil rnlerin retilebildii dk maliyetli seri retim yntemidir.
Pull ve Extrusion kelimelerinden tretilmitir. Sisteme beslenen srekli takviye

89

malzemesi reine banyosundan geirildikten

sonra 120-150

C'ye

stlm

ekillendirme kalbndan geilerek sertlemesi salanr. Kalplar genellikle krom

kaplanm parlak elikten yaplmaktadr. Srekli elyaf kullanlmasndan dolay takviye
ynnde ok yksek mekanik mukavemet elde edilir. % 60-65 civarnda elyaf
kullanlabilir nk daha fazla cam elyafta slanma tam olmamaktadr. Enine ykleri
karlanabilmesi iin zel dokumalarn kullanlmas gerekmektedir. [15, 18, 4]

Profil ekme ynteminin avantajlar: [4]

Elyaf ynlenmitir

Uzunlamasna mukavemet fazladr

Otomasyon vardr

Dk iletme maliyeti

Dk yatrm maliyeti

Orta ve yksek retim hacmi

Pultruzyon ile retilen paralar sanayinin bir ok alannda kullanlmaktadr: [7]

Elektrik: Merdiven komponentleri, kablo kanallar, ray muhafzlar,

aydnlatma direkleri, direk paralar

Antikorozyon: Izgaralar, gbre ayrclar, emme ubuklar, borular, takviye

kirileri

naat sanayisi: ereveler, pencereler, at takviyeleri, veranda kaplar,

ssler, ato kaplama plakalar

Otomotiv sanayi: Srgl kaplar, otobs plakalar, i dzenlemeler,

gsterge panelleri, srg aft, eya konulan raflar.

6.4. Elyaf Sarma Yntemi (Filament Winding)

Bu yntem zel biime sahip rnlerin seri retimine uygundur. Elyaf sarma
yntemi srekli elyaf liflerinin reine ile slatldktan sonra bir makaradan ekilerek
dnen bir kalp zerine sarlmasdr. Srekli liflerin farkl alarla kalba sarlmasyla
farkl mekanik zelliklerde rnler elde edilebilir. Yeterli sayda elyaf katnn
sarlmasndan sonra rn sertleir. Ardndan dner kalp ayrlr. Bu yntemle yaplan

90

rnler genellikle silindirik borular, araba aftlar, su tanklar, yat direkleri, dairesel
basn tanklardr. [15,18]

Elyaf sarma ynteminin avantajlar: [4]

Kontrol edilebilir zellikler

Deiken mukavemette retim yaplabilmesi

Az iilik

Geni takviye ve reine alan

Otomasyon kolayl

Termoset veya termoplastik kompozit retme imkan

Elyaf sarma ynteminin snrlamalar: [4]

-

Sadece dnen yzeyler

Ekipman yatrm

Ucucu emisyonlarn mekanik kontrolnn gereklilii

6.5.Reine Transfer Kalplama (RTM / Reine Enjeksiyonu)

Bu yntemde iki paral kalp kullanlmaktadr. Takviye malzemesi nceden

kalp boluunu doldurulacak ekilde kalba yerletirilir ve kalp kapatlr. Reine
basn altnda kalba pompalanr. Bu sre daha fazla zaman ister. Matris enjeksiyonu
souk, lk veya en ok 80C'ye kadar stlm kaplarda uygulanabilir. Bu yntemde
ierideki havann dar karlmas ve reinenin elyaf iine iyi ilemesi iin vakum
kullanlabilir.

Elyafn

kalba

yerletirilmesini

gerektirmesinden

dolay

uzun

saylabilecek bir iilik gerektirir. Kalp kapal olduu iin ise zararl gazlar azalr ve
gzeneksik bir rn elde edilebilir. Bu yntemle karmak paralar retilebilir.
Concorde uaklarnda, F1 arabalarnda baz paralar bu yntemle hazrlanmaktadr.
[15,18]

91

6.6. Basnla Kalplama (Compression Molding)

Hazr kalplama bnyesinde cam elyaf, reine, katk ve dolgu malzemeleri

ieren kalplamaya hazr, hazr kalplama bileimi denen kompozit malzemeler scak
pres kalplarla rn haline gelmektedir.
Karmak ekillerin retilebilmesi, metal paralarn bnye iine gmlebilmesi
gibi avantajlar bulunmaktadr. Basnla kalplamada iki yzeyde kalp ile
ekillenmektedir. Dier kompozit malzeme retim yntemlerinin olanak vermedii
delik gibi komplike ekiller elde edilebilmektedir. Iskarta oran dktr. Bu yntemin
dezavantajlar kalplama bileimlerinin buzdolaplarnda saklanmalar gereklilii,
kalplarn metal olmasndan dolay dier kalplardan daha maliyetli olmas ve byk
paralarn retimi iin byk ve pahal preslere ihtiya olmasdr.
Hazr kalplama ynteminde kullanlan bileimler ieriklerine gre eitlilik
gstermekle beraber en ok iki tr hazr kalplama bileimi kullanlmaktadr:
-

SMC Hazr Kalplama bileimi

BMC Hazr Kalplama bileimi

6.6.1.Hazr Kalplama Pestili / SMC (Sheet Moulding Compound)

SMC takviye malzemesi olarak krplm lif ile dolgu malzemesi ieren bir
reinenin nceden birletirilmesi ile oluan pestil biiminde malzemedir. Kavramsal
olarak SMC bileimi, levha halindeki eliin kompozit olarak karldr.

Srekli lifler, 25-50 mm krplm olarak ve kompozitin toplam arlnn %2530 orannda kullanlr. Film tabakalar arasnda reineler ve takviye sandvi
grnmn oluturur. Genellikle 1m geniliinde ve 3mm. kalnlnda retilir.
[4,15,18]

6.6.2.Hazr Kalplama Hamuru / BMC (Bulk Moulding Compound)

BMC takviye malzemesi olarak krplm lif ve dolgu malzemesi, katalizr,

pigment, yalayc ieren bir reinenin nceden birletirilmesi ile oluan hamur
biiminde malzemedir.

92

Bu yntem RTM'ye benzer bir yntemdir. Farkll reine/elyaf karmn kalp

darsnda karm ve eritilerek basn altnda bo kalp iine enjekte ediliyor
olmasndadr. Sadece dk viskoziteye sahip termoset reineler bu yntemde
kullanlabilir. Dier yntemlere gre daha hzldr. Kk byk ev aletleri
yapmnda, otomotiv sektrnde, ocuk oyuncaklarndan uak paralarna kadar bir
ok rn bu yntemle retilebilmektedir. [4,15,18]

BMCnin avantajlar:
-

ok geni tasarm esneklii

Dzgn yzey

Kolayca boyanabilme ve kalp iinde yzeyi kaplanabilmesi

Geri

dntrlebilme

ve

retiminde

geri

dnml

malzeme

kullanabilme
-

Metal gmme paralarn yerletirilmesi ile montaj kolayl

Yksek oranda dolgu maddesi ilavesi ile stn sertlik ve alev dayanm

Scaklk dayanm

BMCnin dezavantajlar:
-

1.8 mmnin altnda bir cidar kalnl salanmaz

Hzl prototip retimi snrldr.

93

Tablo 6.1: Kompozit retim yntemlerinin baz alardan karlatrlmas, 10: en

byk deer, 1: en kk deer. [20]
Yntem

Ekipman retim iliin Parann mmkn

Tekrar

nemi olan karmakl retilebilirlii

maliyeti

hz

El Yatrmas

10

Vakumlu Torba

10

Pskrtme

10

Pultrzyon

10

SMC

10

10

Merkezka Dkm

Srekli

10

10

10

10

10

10

10

Yntemi
Elyaf sarma
Yntemi

Laminasyon
Enjeksiyon

94

7.DENEYSEL ALIMA
7.1. Kullanlan Malzemeler
Deneyde kullanlan malzemeler unlardr:

- 40 x 40lk cam tabakalar

- Wax
- Kobalt naftanat (% 6lk genel amal kobalt naftanattan 2 cc eklenmitir)
- MEKP (50 gramlk polyestere 1 gr MEK kullanlmtr)
- Polyester (CE 92)
- Kee (Chopped Strand Mats) (450 Mat 8, toz balaycl kee kullanlmtr)
- Dolgu maddeleri (Kalsit A-30, Kaolen, Talk ET5, Mikro Talk AT-200)
Kalsit A-30: Esen Mikronize Maden Sanayi ve Ticaret A..den
Talc ET5 (Msr Talk): Omya Madencilik A..den
Mikro Talk AT-200: Mondo Minerals OYdan alnmtr.
- Fra
- Kabarcklar gidermek iin rulo
- Asetat
- Pipet
- Puar
- Beher
- Alminyum folyo
- Hassas tart
- Verniyeli kumpas
- entik ama aleti (Darbe testleri iin)
- Aseton
- Makas

95

- Cetvel
Polyester ve cam elyaf keeleri Cam Elyaf A.. tarafndan retilmitir.

7.2 El Yatrmas le Kompozit retimi

Bu almada kullanlan kompozit numunelerin hazrlanmas iin el yatrmas

yntemi tercih edilmitir.
El yatrmas aamalar yledir:

Kompozit malzemenin retilmesi amacyla kullanlacak olan 40 x 40lk (cm)

cam tabakalar temiz bir bezle gzelce silinir. Daha sonra cam zerinde kalacak olan
parack veya herhangi bir kirliliin numuneleri etkilememesi asndan camlar aseton
yardmyla silinir. Cam tabakalarn yzeylerindeki ukur veya iziklerin kapatlmas
ve numunenin dzgn bir yzeye sahip olabilmeleri iin camlar Wax yardmyla
kaplanr. Bu kaplama salandktan sonra, yzeydeki fazlalk Wax bir bez yardmyla
silinir.

Kullanlacak olan polyester miktar belirlendikten sonra, retim aamas iin

polyesterin iine katalizr olarak MEKP (50 gramlk polyestere 1 gr) ve promoter
olarak % 6lk genel amal kobalt naftanattan 2 cc eklenir. Katalizr ve promoter
eklendikten sonra polyester iine dalmlarnn salanmas ve polyester iindeki hava
kabarcklarnn giderilmesi iin polyester yavaa kartrlr.

96

ekil 7.1-2: Polyester ve dolgu maddesinin eklenip kartrlmas

Kullanlacak olan keeler tartlr ve bulunan arlklara gre kullanlmas

gereken polyester miktar hesaplanr. rnein bu almada el yatrmas ynteminde
genel olarak kullanlan toplam arlkta %30 cam elyaf oranna karlk gelen %70
polyester kullanlmtr. Fakat bu oran sadece sek polyester ieren el yatrmas iin
geerlidir; dolgu malzemesi eklenen kompozitlerdeki dolgu maddesi oran dolgusuz
kompozitteki polyesterin % 10 u kadardr. Dier bir ifade ile 100 birim polyester
kullanmak yerine, 90 birim polyester, 10 birim dolgu malzemesi kullanlmtr.

nceden wax ile kaplanan camlarn zerine hazrladmz polyester bir kat
uygulanr ve bu uygulanan polyester sadece cam elyaf keelerinin bykl kadar bir
alana datlr (Cam elyaf keelerin boyutlar 30 x 30 cmdir). Bir kat polyester
uygulandktan sonra, polyester katlamadan hemen cam elyaf keesi bu blgeye
yerletirilir. Bu ilemden sonra rulo yardmyla cam elyafn polyesteri emmesi
salanr. Bunun zerine fra yardmyla tekrardan polyester uygulanr ve ardndan
tekrardan bir kat daha kee eklenir, rulo yardmyla alttaki polyester kee tarafndan
emilir.

97

ekil 7.3-6: Polyesterin uygulanp rulo yardmyla keelere emdirilmesi

ekil 7.7-10: Kee katlarnn stste konulup polyesterin yedirilmesi

98

Ayn ilemler 5 katl bir kompozit (5 kat cam elyaf5 kat polyester) elde
edilinceye kadar tekrarlanr. Bu ilemler yaplrken polyester kaybnn olmamasna
dikkat edilmelidir; bunun nedeni bata hesaplanan cam elyaf polyester orannn
korunmasdr.

Hazrlanan kompozitin st yzeyinin dzgn ve przsz olmas iin en son

uygulanan polyester ve cam elyaf katndan sonra st ksma asetat filmi konulur.
Asetatn konulma amac hem dzgn bir yzey elde etmektir hem de alt blgelerde
hava kabarcklar kalmsa bu kabarcklar asetatn zerinde bastrlarak gezdirilecek
bir cetvel yardmyla gidermektir.

Kompozitin her yerinde homojen bir kalnlk salayabilmek iin st kata bir tane
daha 40 x 40lk bir cam tabaka konulmadan nce kompozit kalnlna uygun
ubuklar yerletirilir. 40 x 40lk cam plaka da kompozitin zerine yerletirildikten
sonra, bu camn zerine CTP sertleirken, kalnln deitirmemesi iin yk konulur.

ekil 7.11-12: Asetat ve cetvel kullanlarak hava kabarcklarnn giderilmesi

Bu ilemlerden sonra kompozitin sertlemesi beklenir. Sertleen kompoziti cam

tabakadan ayrmak iin ilk olarak st ksmdaki cam tabaka daha sonra da asetat film
kaldrlr. Daha sonra CTP alttaki cam tabakadan ayrlr ve ekme, eme ve darbe
testleri iin iso standandartlarna uygun biimde kesilir.

99

7.3. Karakterizasyon lemleri in Numunelerin Hazrlanmas

Karakterizasyon ilemlerinde el yatrmas yntemiyle hazrlanan numuneler

uygun ekillerde kesilerek mekanik deerlerine baklmtr. Mekanik testlerde
numunelerin ekme, eme ve darbe mukavemetleri llmtr. Ayrca el
yatrmasnda retilen laminantlarn ieriine de baklarak ne kadar cam elyaf ve ne
kadar polyester ierdii cam oran tayini testi yaplarak belirlenmitir.

7.3.1. Cam Oran Tayini

Yaptmz almada, cam- polyester ve dolgu malzemesi arasndaki oran

dorulamak adna cam oran tayini testi yaplmtr. Bu testin amac, numuneden
alnan parann ilk arl ve etve konulduktan sonraki arl arasnda bir iliki
kurulmasdr.

El yatrmas ilemi ile hazrlanan laminantlardan istenilen cam oranna sahip

olup olmadn bulabilmek iin, hazrlanan her bir laminantn birer numunesinden bir
para alnr ve bu paralar alminyum folyo ierisine sarlarak hassas tartda tartlr.
Daha sonra bu hazrlanan numuneler etvde 610-615oC scaklkta yarm saat ile bir
saat arasnda tutulur ve burada reinenin yanmas salanr. Yanan reinenin ardndan,
numuneler alnr ve soumalarn beklenir. Souduktan sonra, alminyum folyo
iindekilerle tekrardan hassas teraziye konulur. Etve konulmadan nce alnan deerle
yani ilk deer, etvden alndktan sonra llen yani son deer birbirlerinden
kartlarak numune iindeki cam elyaf miktar bulunmu olur. Zaten etvden alnan
numune sadece cam elyaf iermektedir, nk etvde dier btn organik bileikler
yanmaktadr. Bylece ilk tartmla bu son tartm oranlanarak cam elyaf yzdesi
hesaplanr.

7.3.2. ekme Dayanm [23.1, 23.2, 23.3, 23.4, 23.5]

ekme testinin amac; retilen numunenin maksimum ekme mukavemetinin

hesaplanmasdr. lk olarak bu test iin zel kesilmi numuneler hazrlanmaktadr. Bu
numunelerin boyutlar; ISO 527-1de belirtildii gibi standartlara uygun olarak
kesilmektedir. Bu standarda gre:

100

ekil 7.13: Test boyu(L, mm)-Numune Kalnl-Kalp Boyu (A, mm)-Kalp Genilii
B, mm)

Test boyu,L

Numune Kalnl

Kalp Boyu, A

Kalp Genilii, B

Tip 1

25mm+/-0.5 mm

2mm+/-0.2 mm

115

25+/-1.0

Tip 2

20mm+/-0.5 mm

2mm+/-0.2 mm

75

12.5+/-1.0

Tip 3

10mm+/-0.5 mm

2mm+/-0.2 mm

50

8.5+/-0.5

Tip 4

10mm+/-0.5 mm

1mm+/-0.1 mm

35

6+/-0.5

numune boyutlar yukardaki gibi belirlenmitir.

Bu ekilde gsterilen bir ekme numunesinin kesildiinde sahip olaca ekildir.

Her bir test iin kesilmesi gereken numune says 5 adettir. Bu 5 numune ekme
cihazna (Zwick Z100) yerletirilmeden nce; bilgisayara girilmek zere kalnlklar
ve genilikleri llmektedir.

Bu lm numune boyunca 3 yerden (iki batan ve ortadan) alnr ve bu 3

deerden en k bilgisayar verisi olarak kabul edilir. En kk deerin baz
alnmasnn nedeni, numunenin deney esnasnda kopmasnn bu zayf noktadan
gerekleecei dnlmektedir.

101

ekil 7.14: Zwick Z100, ekme-eme testleri iin kullanlan cihaz

Numunelerin verilerini bilgisayar girdikten sonra; numune ekme cihaznn

enelerine paralel olacak ekilde taklr. Ekstansometrenin eneleri test boyuna (L)
ayarlandktan sonra numuneye tutturulur. Test programna numune kalnl ve
genilii girilir. Test hz ayarlanr. Burada test hz zamanla ve sabit bir art oranyla
uygulanmaktadr.

Bu grafiklere gre; kopma gereklemeden nce grlen maksimum nokta

ekme dayanmn gsteren noktadr. ekme dayanmnn birimi MPa olarak ifade
edilir. ekme dayanmyla ilgili eitli hesaplamalar yledir:

TS = Fm / Wt
TSb = Fb / Wt
Eb = 100 ( Lb L0 ) / L0
Se = Fe / Wt
Es = 100 ( Ls L0 ) / L0
Fe = SeWt

102

Sy= Fy / Wt
Ey = 100 ( Ly L0)/ L0

Fb = Krlma noktasndaki kuvvet , N

Fe = Gerilme noktasndaki kuvvet, N
Fm = maksimum kuvvet , N
Fy = Akma noktasndaki kuvvet , N
L0 = Balang test boyu , mm
Ls = Stresin olutuu noktadaki test uzunluu ,mm
Ly = Akma noktasndaki test uzunluu , mm
Se = Gerilim MPa
t = Numune kalnl , test boyundaki
W = Test numunesi genilii
E= Elongation = % uzama
Eb = Elongation at break =Kopma anndaki uzama
Ey = Elongation at yield = Akma noktasndaki uzama
S = Stress : Gerilme
Sy = Stress at yield = Akma noktasnda birim alana uygulanan kuvvet
TS = Tensile Strength = birim alana uygulanan kuvvet
TSb = Tensile Strength at break = Kopma annda birim alana uygulanan kuvvet
max = max. Kopma mukavemeti
50 = % 50 uzamadaki mukavemet
100 = % 100 uzamadaki mukavemet
200 = % 200 uzamadaki mukavemet
300 = % 300 uzamadaki mukavemet [23.1, 23.2, 23.3, 23.4, 23.5]

103

7.3.3 Eme Dayanm [23.6]

Eme testinin amac, retilen numunenin eme anndaki dayanmn bulmaktr.

Yine ISO standartlarna gre kesilmi olan ubuk eme cihazndaki iki sabit nokta
zerinde dururken, yukardan inen prob tarafndan numuneye kuvvet uygulanr ve bu
kuvvet sayesinde numune eilir ve belli bir sre sonra krlr. Kuvvet, numune
krlncaya kadar uygulanmaya devam edilir.

Bu test iin ISO 178 standardna gre cihaza gerekli parametreler girilmelidir.
Bu parametreler ISO standardna gre:
Numune uzunluu: 8 mm
Numune genilii: 1mm
Numune kalnl: 4 cm
olmaldr. Numune standartlara gre kesilmeli, dikdrtgen olmaldr; ular
yuvarlatlmamaldr. llen kalnlk deerine gre; cihazn iki sabit mesneti
arasndaki mesafe ve probun hz ayarlanmaldr. Bunlar yapldktan sonra; numune iki
mesnetin zerine yerletirilir ve numunenin tam ortasna yk uygulanr. Kuvvetin
uyguland srada numune krlmadan nce, numunenin dayand maksimum eilme
gerilmesi eilme dayanmn verir. [23.6]

7.3.4. Darbe Dayanm

Darbe testinin amac, numunenin belirli darbe artlar altndaki davrann ve

krlganln veya dayanklln belirlemektir. Deneylerde Izod ve Charpy darbe
testleri yaplmtr.

104

ekil7.15: Zwick 5113.100 darbe testi cihaz

7.3.4.1. Izod Darbe Testi [23.8]

Bu testte numune cihaza dik bir ekilde yerletirilir, yukardan serbest braklan
eki numuneye arpar ve numunenin krlmasna neden olur. Bu krlma srasnda
cihaz tarafndan belirlenen enerji deeri, malzemenin snmleyebilecei maksimum
enerjiyi gstermektedir.

Numune ile ilgili parametreler cihaza girilmeden nce ISO standartlarna bal
kalnarak belirlenir. Buna gre; numunenin eni, boyu, kalnl, entikli veya entiksiz
oluu ve uygulanacak yk miktar ulalacak sonu asndan byk nem
tamaktadr.
ISO ya gre testte kullanlan
Numunenin boyu: 8 cm
Numunenin eni: 1cm
Numunenin kalnl: 0.4 mm

105

olmaldr. Uygulayacak yk miktar (eki enerjisi) ise 7.5 kJ olmaldr. Kullanlan

numuneler entiksiz numunelerdir.

Bu darbe deneyinde eki numuneye 124.4 lik bir ayla gelerek arpar ve
numuneyi krar. Bu krlma annda okunulan deer Izod yntemine gre numunenin
darbe dayanmn vermektedir.
Test sonunda krlma aada verildii ekilde deerlendirilir:
Tamamen krlma : test sonunda numune tamamen krlarak iki yada daha ok
paraya ayrlr.
Baland yerden krlmak : Krlma aparata baland noktada gerekleir.
ki para birbirinden ayrlr.
Ksmen Krlma : Krlma

, aparata balanma noktasnda olur tamamen

ayrlma olmaz.
Krlma olmaz ; Krlma olmaz yalnzca numune erilebilir. [23.8]

7.3.4.2. Charpy Darbe Testi [23.7]

Bu test, Izod darbe testiyle ayn ekilde uygulanmaktadr. Ama aralarnda
numunenin cihaza yerletirilmesi, ekicin daha farkl olmas, uygulanan enerjinin
farkl olmas ve ekicin numuneye farkl bir ayla vurmas gibi deiiklikler sz
konusudur.
Charpy darbe testinde numune cihaza yatay bir ekilde yerletirilir. Numuneler
yine entiksizdir ve Izod darbe testindeki numune boyutlaryla ayn boyutlara
sahiptirler. Kullanlan eki daha farkl bir yapdadr. Bu yntemde ekicin numuneye
uygulamas gereken enerji 11 kJ dr. Ayrca eki numuneye 160 lik bir ayla
gelerek arpar ve numune krlr. Bu krlma annda okunulan deer Charpy yntemine
gre numunenin darbe dayanmn vermektedir. [23.7]

106

8.SONULAR ve RDELEME
8.1.rdeleme
8.1.1.Mekanik zellikler Asnsndan rdeleme

Bu almada 6 farkl numune retilip test edilmitir. Birincisi toplam arlkta

%30 cam elyaf takviyeli sek polyesterdir. Dier 4 numune yine %30 orannda cam
elyaf takviyesi ve polyesterin %10u kadar dolgu maddesi ierir. Son numune ise cam
elyafn kompozit malzemelerin mekanik deerlerine etkisini anlatmak iin takviyesiz
sek polyester olarak hazrlanmtr.

ekil 8.1: Takviyeli ve takviyesiz polyesterin ekme ve eme dayanmlar

% 30 cam elyaf takviyeli polyesterin

(dolgusuz) ekme ve eme

mukavemeti, sek polyestere gre ok daha yksektir. Bu teorik bilgilerin deneysel

sonucu yukardaki grafikte belirtilmitir.

Dolgu maddeleri etkilerine gre ikiye ayrlmaktadr: Mekanik deerleri

ykseltmek amacyla kullanlan takviye edici dolgu maddeleri ve ticari amala maliyet
drc dolgu maddeleri.

107

Bu almada kullandmz dolgu maddeleri 7. Blmde de bahsedildii gibi:

Kalsit A-30, Talk ET5, Kaolen, Micro Talk At-200dr.

ekil 8.2: Dolgulu ve dolgusuz kompozitlerin mekanik zelliklerinin karlatrlmas.

Yukardaki grafikte de grld gibi dolgusuz polyesterin mekanik deerleri

dolgulu dier numunelere gre daha yksektir nk bu almada kullanlan dolgu
maddelerinin maliyet drc nitelikte olduu belirlenmitir.

Dolgulu

numuneyi

mekanik

zellikleri

asndan

kendi

ilerinde

karlatrmak gerekirse, en yksek ekme mukavemeti Mikro Talk At-200 ve Kalsit

dolgulu numunelerde, en yksek eme mukavemeti talk ET5 dolgulu numunede, en
yksek izod darbe mukavemeti talk ET5 dolgulu numunede ve en yksek Charpy
darbe mukavemeti ise kalsit dolgulu numunede grlmektedir.

Daha nce de bahsedildii gibi talkn katmanl yaps ve bu katmanlar

arasndaki balarn zayf olmasndan dolay delaminasyon eilimi yksektir; fakat
basma kuvvetlerine kar eme ve darbe testlerinde daha dayankl olduu
grlmtr. Delaminasyon eiliminden dolay ekme testinde kesme kuvvetleri etkili

108

olduundan, ekme mukavemet deeri dk kmtr. Fakat Mikro Talk inesel bir
yapda olduu iin sertlik ve ekme mukavemetinde art salamtr.

Kalsitte ise reineye balanma ve reinede homojen dalma kabiliyeti yksek

olduu iin ekme ve darbe mukavemetleri yksek kmtr. Ayrca kalsit Mohs
sertlik skalasna gre 3 gibi yumuak bir sertlik deerine sahiptir ve bu nedenle kalsit
eklenen malzemelerin yksek toklua sahip olduu grlr.
ekil 8.8 ve ekil 8.9da grld gibi cam elyaf - reine uyumazl yok
denebilecek kadar azdr ve slanma neredeyse tamamen salanmtr. Fakat ekil
8.10da ksmi olarak slanma problemi vardr. ekil 8.11da ise matriste atlama,
delaminasyon grlmtr. Bu, kee katlar arasnda hava kabarcklar kalmasndan
dolay olabilir. Ayrca resimlerde grlmemekle birlikte kalsit taneleri elyaflarn
arasna girip iyi slanmay engellemi, bylece reinenin srekliliini azaltm olabilir.
Bu da ykn elyafa ulamasn engeller ve atlak grlmesine neden olur.

ekil 8.3: Dolgulu ve dolgusuz kompozitlerin ekme ve eme modls deerlerinin

karlatrlmas.

109

ekme modlste en yksek deer dolgusuz numuneye aittir, bunun nedeni

kullanlan dolgu maddelerinin sadece maliyet drc nitelikte olmas ve tokluu
arttrmasdr.
Buna ramen ekil 8.4te fotoraftaki siyah noktalardan anlalabildii gibi
polyester cam elyaf tam olarak slatmamtr. Siyah noktalar, elyafn kopmasyla
oluan boluklardr. Sizing balanmas ok kt olmamasna ramen matriste atlaklar
gzlenmektedir. Bu, matrisin yeterince mukavim olmamasndan veya el yatrmas
ynteminin profesyonelce uygulanamamasndan kaynaklanm olabilir. ekil 8.6da
iyi bir balanma olduu grlyor nk polyester ve sizing, cam elyaf zerine
dzgn bir ekilde dalmtr. Bu, elyaflarn birbirinden ayr durmasn salamaktadr
ve bylece iyi slanm bir tabaka elde edilmitir. ekil 8.5 ve ekil 8.6de ise matris
iyi bir mukavemete sahip olmad iin matriste atlaklar grlmektedir.

Dolgulular arasnda ise en yksek ekme modls Mikro Talk At-200e aittir.
Micro Talk, inesel yapda olduu iin ekme testlerinde malzemenin ekme
dayanmn artrr ve akma noktasn ykseltir fakat sneklii azaltacandan darbe
mukavemetini azaltc ynde bir etkide bulunur. Ayrca inesel yapsndan dolay
yzey alan ve yzey enerjisi yksektir bu yzden reineye balanma kabiliyeti iyidir.
Buna bal olarak ekil 8.20de ok az slanma problemiyle iyi bir balanma
grlmektedir. ekil 8.21-23de baz blgelerde boluklar grlmesine karn slanma
iyi olmutur. Micro Talkn darbe testlerinde dk sonular elde edilmesinin nedeni
ise inesel yapda olmasndan dolay yapda atlak gibi davranmasdr.

Kullanlan dolgu maddeleri genelde darbe mukavemetini artrc zellikte olduu

iin dolgusuz olan numunenin eme modls deeri dierlerinden daha dk
kmtr. En yksek eme modls Talk ET5e aittir. Bunun nedeni yukarda
akland zere talkn katmanl yapya sahip olmas ve basma kuvvetlerine kar
daha direnli olmasdr.

Fakat Talk ET5in SEM fotoraflarna bakldnda genelde uyumsuz bir yap
grlmektedir. Baz blgelerdeki boluklarn byklkleri olduka fazladr. Talk,
tabakal yapsndan dolay polyesterle elyafn birlemesini zorlatrmtr. rnein
ekil 8.12de grlen byk boluklar ekme dayanmn ok drmektedir. Fakat

110

ekil 8.14te olduu gibi uyumlu blgeler de mevcuttur. ekil 8.15te ise ksmi
delaminasyon grlmektedir.

Kaolen dolgulu kompozitin SEM grntlerinde elyaflarn birok yerde matrise

tutunamad grlmektedir. Kaolenin su sevme (hidrofilik) zelliinden dolay
havayla temas ettiinde havadaki nemi bnyesine alr ve tabakalar arasnda su
moleklleri olumasna neden olur. Bu da elyafn reineyle olan balarn zayflatr.
Zaten elde edilen sonularda da en dk mekanik deerler kaolen dolgulu kompozitin
numunelerinden elde edilmitir. ekil 8.16da baz fiberlerin matrisle neredeyse hi
temas etmemi olduunu gryoruz. Ayrca en fazla boluun kaolen dolgulu
kompozitin SEM grntlerinde grlmesinden de anlalaca zerine darbe
testlerinde en kt sonular bu numenelerden elde edilmitir. ekil 8.19da matriste
atlamalar grlmektedir. Bu da mekanik deerleri kt ynde etkilemektedir.

Bu almann sonucunda anlalyor ki almada kullanlan dolgu maddeleri

maliyet drcdr ve bunun iin mekanik deerlere negatif ynde etkisi olmutur.
Ayrca SEM fotoraflarndan da anlalaca zere dolgu maddeleri slanmay
zorlatrm, delaminasyona neden olmu ve boluk saysnn artmasna sebebiyet
vermitir. Bu nedenle dolgu maddesi kullanlmayan cam elyaf takviyeli polyester
numunenin mekanik deerleri en yksek kmtr ve fotoraflarda da daha az boluk
grlmektedir.

Test edilen kompozlerin farkl numunelerinde farkl mekanik deerler elde

edilmesenin nedeni kompozitlerin el yatrmas yntemi ile retilmi olmasdr. El
yatrmas

ynteminde

bazen

farkl

blgelerde

farkl

slama

deerleri

grlebilmektedir. Eer numuneler farkl slanma deerlerine sahip blgelerden

alnyorsa mukavemet deerleri de farkl olacaktr. Veya kompozitler retilirken
blgesel olarak hava kabarcklar kalabilmektedir, ayrca rulolama ilemi srasnda
keeler kaydrlp farkl ynlenmeye maruz kalabilmektedir. El yatrmas ynteminin
tm bu dezavantajlar bir kompozitin farkl numunelerinde farkl mekanik deerler
elde edilmesinde rol oynamaktadr.

111

ekil 8.4: ekme testinden sonra, dolgusuz kompozitin kopan alanndan

alnan SEM grnts

ekil 8.5: ekme testinden sonra, dolgusuz kompozitin kopan alanndan

alnan SEM grnts

112

ekil 8.6: ekme testinden sonra, dolgusuz kompozitin kopan alanndan

alnan SEM grnts

ekil 8.7: ekme testinden sonra, dolgusuz kompozitin kopan alanndan

alnan SEM grnts

113

ekil 8.8: ekme testinden sonra, Kalsit dolgulu kompozitin kopan alanndan
alnan SEM grnts

ekil 8.9: ekme testinden sonra, Kalsit dolgulu kompozitin kopan alanndan
alnan SEM grnts

114

ekil 8.10: ekme testinden sonra, Kalsit dolgulu kompozitin kopan

alanndan alnan SEM grnts

ekil 8.11: ekme testinden sonra, Kalsit dolgulu kompozitin kopan

alanndan alnan SEM grnts

115

ekil 8.12: ekme testinden sonra, Talk ET5 dolgulu kompozitin kopan
alanndan alnan SEM grnts

ekil 8.13: ekme testinden sonra, Talk ET5 dolgulu kompozitin kopan
alanndan alnan SEM grnts

116

ekil 8.14: ekme testinden sonra, Talk ET5 dolgulu kompozitin kopan
alanndan alnan SEM grnts

ekil 8.15: ekme testinden sonra, Talk ET5 dolgulu kompozitin kopan
alanndan alnan SEM grnts

117

ekil 8.16: ekme testinden sonra, Kaolen dolgulu kompozitin kopan

alanndan alnan SEM grnts

ekil 8.17: ekme testinden sonra, Kaolen dolgulu kompozitin kopan

alanndan alnan SEM grnts

118

ekil 8.18: ekme testinden sonra, Kaolen dolgulu kompozitin kopan

alanndan alnan SEM grnts

ekil 8.19: ekme testinden sonra, Kaolen dolgulu kompozitin kopan

alanndan alnan SEM grnts

119

ekil 8.20: ekme testinden sonra, Mikro Talk At-200 dolgulu kompozitin
kopan alanndan alnan SEM grnts

ekil 8.21: ekme testinden sonra, Mikro Talk At-200 dolgulu kompozitin
kopan alanndan alnan SEM grnts

120

ekil 8.22: ekme testinden sonra, Mikro Talk At-200 dolgulu kompozitin
kopan alanndan alnan SEM grnts

ekil 8.23: ekme testinden sonra, Mikro Talk At-200 dolgulu kompozitin
kopan alanndan alnan SEM grnts

121

8.1.2. Maliyet Asndan rdeleme

Bu almada mekanik zellikler asndan test edilen 5 farkl % 30 cam elyaf

takviyeli kompozitler (biri dolgusuz, dier drd reinenin %10u orannda farkl
dolgu maddeli) sadece ayn zamanda maliyet asndan deerlendirilmitir.
Kompozitlerin maliyetleri hesaplanp aadaki grafikte gsterilmitir.

ekil 8.24: Dolgulu ve dolgusuz kompozitlerin maliyet karlatrmas

Grld zere dolgu maddesi kullanlmayan kompozitteki reinenin arlka
%10u kadar eitli dolgu maddeleri kullanm maliyeti nemli bir ekilde
drmtr.

Hem mekanik deerler hem de maliyet retimin nemli parametreleri olduu

iin karlatrdmz kompozitlere her bir parametre iin 100 stnden puan
verilmitir, puanlar ekil 8.25te grlmektedir.

122

ekil 8.25: Kompozitlerin mekanik deerlere ve maliyete gre 100 zerinden

puanlandrlmas.

Bu

parametrelerin

nemi

farkl

amalar

dorultusunda

deikenlik

gsterebilmektedir. ekil 8.26-28de bu parametrelerin 3 farkl nem dalmna gre,

her kompozitin her bir parametre iin ald puanlar verilmitir.
ekil 8.26da leklendirme yaplrken maliyete % 25, mekanik deere % 70
nem verilmitir. ekil 8.27de maliyet ile mekanik deere eit nem verilmitir. ekil
8.28de ise leklendirme yaplrken maliyete % 70, mekanik deere % 30 nem
verilmitir. Mekanik deerin nemi her seferinde ekme, eme ve darbe
mukavemetlerine eit olarak datlmtr. Darbe mukavemetinin nemi ise Izod ve
Charpye eit olarak datlmtr.

123

ekil 8.26: Maliyetin % 25, mekanik deerin % 70 nemli olduu puanlama

ekil 8.27: Maliyetin ve mekanik deerin eit nemli olduu puanlama

124

ekil 8.28: Maliyetin % 25, mekanik deerin % 70 nemli olduu puanlama

ekil 8.26-28de belirtilen 3 farkl nem oranlarna gre her kompozite her bir
parametre iin puan verilmitir. Her bir ekilde toplamda en yksek puana sahip olan
kompozit tercih edilmelidir.

Maliyetin % 25 nemli olduu bir uygulamada (ekil 8.26) en yksek puana

sahip olan dolgu maddesi kullanlmayan (dolgusuz) kompozit tercih edilmelidir. ekil
8.24te grld gibi dolgusuz kompozitin maliyeti en yksek olandr ve maliyetin
neminin iyice artt bir uygulamada (ekil 8.28) dolgusuz kompozitten nce Kalsit
veya Talk ET5 dolgulu kompozitler tercih edilmelidir.

125

8.2.Genel Sonular

Dolgusuz polyesterin mekanik deerleri dolgulu dier numunelere gre daha

yksek kmtr. Bu almada kullanlan dolgu maddelerinin maliyet drc
nitelikte olduu ve bunun iin mekanik deerlere negatif ynde etkileri olduu
belirlenmitir.

Dolgulu 4 numuneyi mekanik zellikleri asndan kendi ilerinde karlatrmak

gerekirse, en yksek ekme mukavemeti Mikro Talk At-200 ve Kalsit dolgulu
numunelerde, en yksek eme mukavemeti talk ET5 dolgulu numunede, en yksek
izod darbe mukavemeti talk ET5 dolgulu numunede ve en yksek Charpy darbe
mukavemeti ise kalsit dolgulu numunede grlmektedir.

ekme modlste en yksek deer dolgusuz numuneye aittir, bunun nedeni

kullanlan dolgu maddelerinin sadece maliyet drc nitelikte olmasdr.

Maliyetin % 25 nemli olduu bir uygulamada dolgu maddesi kullanlmayan

(dolgusuz) kompozit tercih edilmelidir. Dolgusuz kompozit maliyeti en yksek olandr
ve maliyetin fazla nemsendii bir uygulamada dolgusuz kompozitten nce Kalsit
veya Talk ET5 dolgulu kompozitler tercih edilmelidir.

126

KAYNAKA
[1]: Smith, William F., Material Science and Engineering, ev. Knkolu, Nihat G.,
McGraw-Hill
[2]: Onaran, Kaif, Malzeme Bilimi, Bilim Teknik Yaynevi, (2003)
[3]: Hancox, Neil L. - Mayer, Rayner M., Design Data for Reinforced Plastics,
Chapman & Hall, London, (1994)
[4]: Knayyiit, Fersen, Cam Elyaf Takviyeli Plastik Kompozitler Ders Notlar
[5]:Seymour, R.B., Plastics Technology, Encyplopedia of Chemical Technology,
Wiley, 1968
[6]: ahin, Y.,Kompozit Malzemelere Giri, Gazi Kitapevi, Ankara, (2000)
[7]: Babudak, M., Termoset Plastikler, stanbul, Maya Basmevi, 2003
[8]: Yaln H., Gr M., Malzeme Bilgisi, Ankara, Palme Yaynclk, 2002
[9]: Gchter, R Mller, H , Plastics Additives 2nd Edition, Hanser Publishers,
Munich, (1987)
[10]: Rosato, Donald Rosato, Dominick , Reinforced Plastics Handbook 3rd Edition,
Elsevier Science & Technology Books, (2004)
[11]: Dolgu Maddeleri eitleri
http://www.camelyaf.com/turkce/soru_cevap/diger_1.php (28.04.2008)
[12] : Wypych, George, Handbook of Fillers 2nd Edition, ChemTec Publishing, New
York, (2000)
[13]: Cam Elyaf San. A.., CTP Teknolojisi
[14] : Kalsiyum Karbonat
http://www.omya.com.tr/web/omya_tr.nsf/f18a43b35fab6800c1256b20005d5992/d4e
5aabd389e7297c2256cee0032442d?OpenDocument (30.04.2008)
[15]: Aricasoy, O., Kompozit Sektr Raporu, stanbul Ticaret Odas, 2006
[16]: www.fibersource.com (20.05.2008)
[17]: www.turkcadcam.net/rapor/kompozit-malzemeler (20.05.2008)

127

[18]: Enici, A., Polimer esasl kompozit malzemeler ve rn tasarmnda kullanmlar

raporu, 2004
[19]:http://www.alma.nrao.edu/memos/html-memos/alma133/mma133f1.gif
(20.05.2008)
[20]: Lubin, G., Handbook of Composites, Van Nostrand Reinhold
[21]: Ersoy, Halit Yaa, Kompozit Malzemeler, Literatr Yaynclk, 2001
[22]: Cam Elyaf Sanayi A.., Cam Elyaf Takviyeli Plastik CTP, Teknik Yayn.
[23]: Trk Standartlar Enstits, Uluslararas Standartlar
[23.1]: Trk Standartlar Enstits, ISO 527-1, 1993
[23.2]: Trk Standartlar Enstits, ISO 527-2, 1993
[23.3]: Trk Standartlar Enstits, ISO 527-3, 1993
[23.4]: Trk Standartlar Enstits, ISO 527-4, 1993
[23.5]: Trk Standartlar Enstits, ISO 527-5, 1993
[23.6]: Trk Standartlar Enstits, ISO 178, 1993
[23.7]: Trk Standartlar Enstits, ISO 179, 1993
[23.8]: Trk Standartlar Enstits, ISO 180, 1999

128

EK
n

Dolgusuz

Kalsit

Talk ET5

Kaolen

Micro At-200

134.16

124.46

108.67

102.3

117.51

138.88

118.01

120.59

97.83

124.62

136.13

121.05

113.56

91.47

115.2

135.89

126.74

109.23

113.1

125.2

140.71

121.22

107.85

101.04

133.41

ORT

137.15

122.30

111.98

101.15

123.19

n
Dolgusuz
1
225.32
2
245.6
3
212.81
4
257.38
5
220.03
ORT
232.23

Kalsit
168.97
240.38
220.61
223.14
238.45
218.31

Talk ET5
249.81
154.12
217.73
258.34
250.32
226.06

Kaolen
128.61
176.37
142.88
167.11
133.44
149.68

Micro At-200
205.93
208.96
198.4
208.68
229.6
210.31

Test
Izod (kJ/m)
Izod (kJ/m)
Izod (kJ/m)
Izod (kJ/m)
Izod (kJ/m)

n
Dolgusuz
1
96.3
2
89.3
3
83.5
4
90.1
ORT
89.8

Kalsit
70.6
67.6
71.5
73.1
70.7

Talk ET5
73.5
83.5
70.1
81.2
77.1

Kaolen
57.9
49.8
60.1
58.5
56.6

Micro At-200
44.5
46.4
44.5
45.4
45.2

Test
Charpy (kJ/m)
Charpy (kJ/m)
Charpy (kJ/m)
Charpy (kJ/m)
Charpy (kJ/m)

n
Dolgusuz
1
73.7
2
71
3
86.9
4
71.8
ORT
75.9

Kalsit
64.6
70.7
76.7
77.5
72.4

Talk ET5
64.5
53
60.6
64.7
60.7

Kaolen
35.4
39.2
43.6
33.1
37.8

Micro At-200
37.7
39.9
43.5
39.2
40.1

Talk ET5
9281.92
11203.70
9126.17
9934.05
9737.71
9856.71

Kaolen
10103.12
9262.43
9855.67
9764.50
9703.52
9737.85

Micro At-200
9403.36
10673.42
10093.03
9613.52
10698.06
10096.28

Test
ekme Dayanm
(MPa)
ekme Dayanm
(MPa)
ekme Dayanm
(MPa)
ekme Dayanm
(MPa)
ekme Dayanm
(MPa)
ekme Dayanm
(MPa)

Test
Eme Dayanm
Eme Dayanm
Eme Dayanm
Eme Dayanm
Eme Dayanm
Eme Dayanm

(MPa)
(MPa)
(MPa)
(MPa)
(MPa)
(MPa)

Test
n
Dolgusuz
Kalsit
ekme Modls(MPa)
1
11127.16 9521.02
ekme Modls(MPa)
2
10392.00 9568.20
ekme Modls(MPa)
3
10173.70 9432.52
ekme Modls(MPa)
4
19273.63 10229.57
ekme Modls(MPa)
5
10719.40 9705.98
ekme Modls(MPa) ORT 12337.18 9691.46

129

Test
Eme Modls (MPa)
Eme Modls (MPa)
Eme Modls (MPa)
Eme Modls (MPa)
Eme Modls (MPa)
Eme Modls (MPa)

n
Dolgusuz
1
8164.11
2
8583.53
3
8163.45
4
8985.37
5
8222.14
ORT 8423.72

Kalsit
8998.32
9642.06
9312.72
8826.83
8775.26
9111.04

Talk ET5
10287.76
10160.98
10229.61
11397.35
10438.15
10502.77

Kaolen
8231.61
7840.47
8292.24
7413.16
8005.79
7956.65

Micro At-200
9089.82
9671.39
9325.65
9327.98
9486.55
9380.28

Kalsit

Talk ET5

Kaolen

Micro At200

ortalama
Takviyesiz Dolgusuz
ekme
dayanm (MPa)
54.84
137.15
Eme dayanm
(MPa)
82.41
232.23

ortalama
ekme
dayanm (MPa)
Eme dayanm
(MPa)
Izod (kJ/m)
Charpy (kJ/m)
ekme
Modls
(MPa)
Eme Modulus
(MPa)
cret (YTL/ton)

Dolgusuz

Puanlandrlm
ekme
Eme
Izod
Charpy
Maliyet

Dolgusuz
100
100
100
100
90

leklendirilmi
ekme

Kalsit

122.30

111.98

101.15

123.19

218.31

226.06

149.68

210.31

Talk ET5

Kaolen

Micro At200

137.15

122.30

111.98

101.15

123.19

232.23
89.80
75.85

218.31
70.70
72.38

226.06
77.08
60.70

149.68
56.58
37.83

210.31
45.20
40.08

12337.18

9691.46

9856.71

9737.85

10096.28

8423.72
2650

9111.04
2394

10502.77
2440

7956.65
2395

9380.28
2450

Kalsit
89
94
79
95
100

Talk ET5
82
97
86
80
98

Kaolen
74
64
63
50
100

Micro At200
90
91
50
53
98

% nem
25

Dolgusuz
25

130

Kalsit
22

Talk ET5
20

Kaolen
18

Micro At200
22

Eme
Izod
Charpy
Maliyet

25
12.5
12.5
25

25
13
13
23

24
10
12
25

24
11
10
25

16
8
6
25

23
6
7
24

TOTAL

100

98

93

90

74

82

leklendirilmi
ekme
Eme
Izod
Charpy
Maliyet

% nem
16.67
16.67
8.33
8.33
50

Dolgusuz
17
17
8
8
45

Kalsit
15
16
7
8
50

Talk ET5
14
16
7
7
49

Kaolen
12
11
5
4
50

Micro At200
15
15
4
4
49

TOTAL

100

95

95

93

82

88

leklendirilmi
ekme
Eme
Izod
Charpy
Maliyet

% nem
10
10
5
5
70

Dolgusuz
10
10
5
5
63

Kalsit
9
9
4
5
70

Talk ET5
8
10
4
4
69

Kaolen
7
6
3
2
70

Micro At200
9
9
3
3
68

Toplam

100

93

97

95

89

92

131