POJAM I PODJELA MATERIJA

-Materija (tvar) je sve ono to ima masu i zauzima prostor. Materije izgrauju svijet koji nas okruuje,
a razlikuju se po svojim svojstvima. Dijele se na iste materije i smjee.
NABROJATI I OBJASNITI PROMJENU AGREGATNIH STANJA
-topljenje - iz vrstog u teno
-isparavanje - iz tenog u gasovito
-kondenzacija - iz gasovitog u teno
-ovrivanje - iz tenog u vrsto
-sublimacija - iz vrstog u gasovito
- kristalizacija - iz gasovitog u vrsto
EKSTRAKCIJA
-Ekstrakcija je difuziona operacija u kojoj se iz neke vrste materije ili tenosti vri izvlaenje neke
korisne komponente pomou pogodnog rastvaraa.
MEHANIZAM I TOK APSTRAKCIJE
-Ekstrakcija iz neke vrste materije (izluivanje) zasniva se na difuziji korisne komponente iz
unutranjosti same nosee materije u rastvara koji je u stalnom dodiru sa materijom i selektivan je
prema korisnoj komponenti. Difuzija traje sve dok postoji razlika u koncentraciji (x) korisne
komponente u samoj noseoj materiji i rastvarau
-Tok ekstrakcije: Rastvarac(otapalo), estica materije sa korisnom komponentom, Granini sloj
rastvaraa, Pravci difuzije korisne komponente
POSTUPAK EKSTRAKCIJE
-Smjesa se uvodi u ekstraktor uz dodatak istog otapala
-Dolazi do difundiranja meu fazama tvari i otopine do odreene koncentracije
-Odvodi se otopina u destilator i izdvaja otapalo
-Pare otapala odvode se u kondenzator i kondenziraju
-Prihvat kondenzata u spremniku odakle ulazi ponovo u ekstraktor
-Ponavljamo sve dok se iz smjese ne ekstrahira zadana koliina tvari
PRINCIPI I UREAJI EKSTRAKCIJE
- Pricipi ekstrakcije: Kontinuirana i diskontinuirana, Jednostepena, Viestepena, Viestepena
protustrujna i Ekstrakcija unakrsnim strujanjem s jednim otapalom
-Ureaji: Ekstraktor s mjealicom, Ekstraktor difuzor (preklopno dno i stoasto sito), Ekstraktor s
korpama i Rotacioni ekstraktori
SISTEM
-Je skup dijelova koji funkcioniu zajedno radi ostvarenja zajednikog cilja ili svrhe.
OSOBINE SISTEMA
Veina sistema imaju zajednike osobine, ukljuujui:
-Sistemi imaju strukturu, odreenu dijelovima i njihovom kompozicijom:
-Sistemi imaju imaju svojstveno ponaanje, koje ukljuuje ulaze, procesiranje i izlaze materijala,
energije ili informacija;
-Sistemi imaju meusobnu povezanost: razliiti dijelovi sistema imaju funkcionalne, kao i strukturalne
meusobne veze.
PODJELA SISTEMA
-Prema prirodi nastanka sistemi mogu biti: prirodni i vjetaki
-Prema odnosu prema okolini sistemi mogu biti: otvoreni i zatvoreni
-Prema transformaciji ulaza u odgovarajui izlaz ili promjenama stanja sistema, sistemi se dijele na:
deterministike i stohastike.
-Sistemi se prema promjeni stanja u toku vremena mogu podijeliti na: statike i dinamike.

-Prema vrsti ulazno-izlaznog signala sistemi mogu biti: kontinualni i diskontinualni.

TEHNOLOGIJA I TEHNOLOKI SISTEM
-Tehnologija obuhvata vjetinu, znanje i sposobnost da se prave, koriste i izrauju korisne stvari.
-Tehnoloki sistem predstavlja svojevrsni izraz integralnog djelovanja tehnolokih procesa, odnosno
procesa i operacija zastupljenih u njemu. Tehnoloki sistemi, po svojoj prirodi, ubrajaju se u vjetake,
otvorene, dinamike i stohastike sisteme. Izuavaju se kako u sferi proizvodnje tako i van nje, pa se
mogu podjeliti na neproizvodne i proizvodne tehnoloke sisteme.
ELEMENTI PROIZVODNOG TEHNOLOKOG SISTEMA
-Proizvodni tehnoloki sistem odreen je ulaznim elementima, tehnolokim procesom i izlaznim
elementima
-Ulazni elementi :sredstva za rad(tehnoloka oprema-alati, maine, ureaji), predmeti rada(sirovine i
pomoni materijali-rude, voda, vazduh), energija(toplotna, mehanika, hemijska, elektrina),
informacije i ljudski rad(projektovana tehnologija-tehnoloko znanje)
-Izlazni elementi :osnovni proizvod; sporedni proizvod; otpadni proizvod; otpadni gasovi, pare i
praina; otpadne vode; vrst otpad; neiskoriena energija; ostali otpadi (radioaktivni, virusi i si.).
-Tehnoloki proces nastaje povezivanjem vie tehnolokih faza sa ciljem prevoenja predmeta rada
nie upotrebne vrednosti u vie.
POJAM I PODJELA TEHNOLOKIH OPERACIJA
-Tehnoloke operacije su operacije kojima se neposredno mijenjaju karakteristike predmeta rada, da bi
se na osnovu tih promjena dobili proizvodi sa novim upotrebnim vrijednostima
-Prema tome, da li se veliine sistema mijenjaju ili ne mijenjaju sa vremenom, tehnoloke operacije se
mogu podijeliti na:stacionarne i nestacionarne.
-Prema dinamici kretanja materije ili energije, tehnoloke operacije se mogu podijeliti
na:diskontinualne(arne), kontinualne i semikontinualne(poluarne)
-Obzirom na fundamentalnu vezu tehnoloke operacije se mogu podijeliti na: mehanike operacije,
toplotne operacije i difuzione operacije
ZAGAIVAI OKOLIA
-Supstance koje zagauju okoli nazivaju se zagaujue materije, a izvorna zagaenja, tj. procesi koji
pod spoljanim ili unutranjim uticajem odaju tetne materije u okolinu, nazivaju se zagaivai okolia
-Zagaivai okolia mogu se podijeliti na: prirodne(vulkanse erupcije, pjeane oluje, umski poari,
kosmika praina, movare...) i vjetake(eksploatacija sirovina, transportna sredstva, poljoprivredne
djelatnosti, transformaciju goriva u neki drugi izvor energije).
ZAGAIVANJE IVOTNE SREDINE
-Pojam zagaivanja ivotne sredine znai izmjenu kvaliteta, praen negativnim posljedicama. Materije
u obliku tenih, vrstih i gasovitih stanja, nakon dospijevanja u ekosistem rasijavaju se ili migriraju u
njegovim prirodnim komponentama. Pri tome izazivaju poremeaje i promjene koje predstavljaju
zagaivanja, a koja mogu biti: hemijska, hidrohemijska, radioaktivna, fizika, termika, bioloka i
druga.
EMA TEHNOLOKOG PROCESA
-Je ematski ili tekstualno izraena veza izmeu tehnolokih faza (operacija ili procesa) sa svim
parametrima zajednikim za tok procesa. Prema informacionom sadraju o nainu predstavljanja
postoje tri vrste ema, i to: blok ema (blok dijagram), tehnoloka ema i PI dijagram (Pipe and
Instruments Diagram).
KRITERIJUMI ZA OCJENU TEHNOLOKIH PROCESA
-Kriterijumi za ocjenu tehnolokih procesa sa aspekta istih tehnologija, mogu se klasifikovati prema
ulaznim i prema izlaznim elementima.
Prema ulaznim elementima:
-utroak sirovina po jedinici proizvoda (bazinih, recikliranih);

-utroak svjee vode po jedinici proizvoda;

-% reciklirane vode koja se koristi (ukupno po fazama);
- utroak energije po jedinici proizvoda;
-% gubitaka toplote u odnosu na ukupno utroenu toplotu i dr.
Prema izlaznim elementima:
-% recikliranih sirovina iz otpada;
-koliina otpadnih materijala (vrstog, tenog, gasovitog) po jedinici proizvoda;
-% otpada koji se koristi neposredno ili nakon prerade kao sirovina u drugim tehnolokim procesima;
-razloivost proizvoda i % mogunost reciklae proizvoda;
-koliina preienih i nepreienih otpadnih voda koja se isputa u recipijente;
-koliina vrstog otpada koji se neposredno ili nakon tretmana mora deponovati na deponije za opasne
materije i si.
NIVOI ZATVORENE TEHNOLOGIJE
U zavisnosti od vrste tehnolokog procesa zatvorena tehnologija se moe realizovati kroz tri nivoa:
prvi nivo intervencija, drugi nivo intervencija i trei nivo intervencija.
IZBOR SIROVINA I POMONIH MATERIJALA
-Za smanjenje opasnosti zagaivanja ivotne sredine u tehnoloim procesima znaajnu uogu, pri
projektovanju, a kasnije i pri korienju, ima izbor sirovina i pomonih materijala
-Izbor sirovina i pomonih materijala, koji uestvuju u tehnolokim procesima, vri se na osnovu
sljedeih kriterijuma: prema sastavu materijala, prema obliku materijala i prema uslovima primjene.
MAKROLOKACIJA
Mjesto odvijanja tehnolokog procesa na makro i mikro planu je od znaajnog uticaja na zagaivanje
ivotne sredine. Makrolokacija obuhvata: mjesto lokacije fabrike u odnosu na prirodne uslove terena,
druge fabrike, naselja i infrastrukturu; klimatske karakteristike
MIKROLOKACIJA
Mikrolokacijom se definie mjesto odvijanja tehnolokog procesa ili tehnoloke faze u okviru
industrijskih kompleksa i to: u odnosu na meusobnu ugroenost (objekata ili faza tehnolokog
procesa) u sluajevima akcidenata; u odnosu na meusobnu ugroenost usljed emisije tetnih materija
i zagaivanja vazduha.
SANITARNO ZATITNA ZONA
-Sanitarno-zatitna zona je pojas odreene irine izmeu izvora zagaivanja vazduha (u okviru
industrujskog kompleksa) i naseljenih povrina. Po pravilu zona se ureuje odreenim zasadima koji
imaju zadatak da sprijee prodiranje gasova, para i praine od izvora prema naseljenim povrinama.
Minimalna irina sanitarno-zatitne zone se esto propisuje i zavisi od vrste i kapaciteta izvora emisije.
Prave vrijednosti se dobijaju raunski
UTICAJ SAOBRAAJA NA OKOLI
-Zagaenja vazduha, vode i tla, vibracija, potronje raznih oblika energije, saobraajnih sredstava i
infrastrukture, zauzimanje slobodnih povrina, naruavanje pejzaa, ugroavanje kulturnih i istorijskih
spomenika. Intenzitet ovih efekata razlikuje se po saobraajnim granama i vidovima saobraaja i svaki
od njih ima niz sekundarnih, esto dalekosenih posrednih efekata.
UTICAJ CESTOVNOG SAOBRAAJA NA OKOLI
-Utie na oneienje svih sastavnica okolia: zraka, vode (i mora), tla, biljnog i ivotinjskog svijeta,
pri emu su glavni utjecaji:na zrak(izgaranjem tekuih naftnih goriva), na vode(otjecanjem vode s
cesta koja sadri produkte goriva, soli otapala, tekih metala...), na tlo (ispiranjem vodom s cesta i
vjetrom noena praina, koja sadri produkte goriva, soli otapala, tekih metala...), na biljni i
ivotinjski svijet( gradnja ceste, i presijecanje stanista petevima), otpad od vozila i buka.

UTICAJ ELJEZNIKOG SAOBRAAJA NA OKOLI

eljezniki promet u odnosu na cestovni promet gotovo je neznatan oneiiva okolia. Emisije se
kao i kod cestovnog prometa sastoje iz tvari koje oteuju ozonskih omota, staklenikih plinova i
estica. eljezniki promet uvelikO tedi energiju, i to je najvei prinos eljeznice zatiti okolia i
privredi u pojedinim zemljama.
UTICAJ ZRANOG SAOBRAAJA NA OKOLI
Isputanja emisija staklenikih plinova na velikim visinama gdje je zrak rijedak te ista koliina tetnih
ispunih tvari neuporedivo vie utie na kvalitet zraka. Oneienje voda i tla od zranog prometa
uglavnom potie od ispiranja ili noenja vjetrom emisija avionskog goriva, antifriza, soli. Uticaj na
biljni i ivotinjski svijet ogranien je na gravitacijsko podruje aerodroma (ptice, usitnjavanje stanita
ivotinja i dr.).
UTICAJ CJEVOVODNOG SAOBRAAJA NA OKOLI
Prilikom cjevovodnog transporta uobiajene su emisije hlapivih sastojaka u zrak, ija koliina i sastav
uglavnom ovisi o vrsti transportovanog sredstva (sirova nafta i njen sastav, naftni derivati, plin i dr.),
osobito na pumpnim stanicama du cjevovoda. Cjevovodi koji se nalaze iznad tla mogu biti smetnja
okoliu i uobiajenim kretanjima ivotinja u njihovim ivotnim prostorima ili smetnja njihovim
periodikim migracijama.
KORITENJE NEOBNOVLJIVIH IZVORA ENERGIJE
U prometu se jo uvijek gotovo u cijelosti koriste neobnovljivi izvori energije, tj. tekua goriva na bazi
nafte i prirodni plin. Ukupna potronja tekuih goriva u prometu u svijetu izraena ekvivalentom nafte
kree se oko 75% u cestovnom prometu, oko 9% u pomorskom prometu, 2% u prometu unutranjim
plovnim putovima, te po oko 7% u zranom i eljeznikom prometu.
KOMPONENTE SAOBRAAJA I NJEGOV UTICAJ NA PROSTOR
Neposredni utjecaji izgradnje prometne infrastrukture na prostor mogu se svrstati u tri skupine:
zauzimanje povrina (poljoprivrednih, urbanih i drugih), presijecanje i fragmetacija (usitnjavanje)
povrina (poljoprivrednih, ivotnih prostora biljaka i ivotinja i smetanje ili onemoguavanje
periodikih migracija ivotinja), negativni utjecaji na gradsku oblikovnu supstancu i vangradski
pejsa.
MJERE ZA PREVENCIJU NEGATIVNIH UTICAJA SAOBRAAJA NA OVJEKOVU
OKOLINU, NABROJATI I OBJASNITI
-Svaki oblik oneiavanja ovjekove okolice zahtijeva posebne mjere prevencije, ali i podlijee
nekim optim mjerama, koje moraju biti uzete u obzir pri planiranju prevencije oneienja ovjekove
okolice prometom.
-Legislativne mjere, Organizacijske mjere, Tehnike mjere, Obrazovne mjere
PODJELA OTPADA PREMA MJESTU NASTANKA
-Komunalni otpad, Industrijski otpad, Ambalani otpad, Poljoprivredni i batenski otpad, Otpad iz
eksploatacije i ekstrakcije ruda i mineralnih sirovina, Graevinski otpad, Medicinski i ivotinjski
otpad, Muljevi, talozi, pepeo, ljaka i sl.
PODJELA OTPADA PREMA TOKSINOSTI
-Opasni Neopasni i Inertni
SISTEM I PRINCIPI OTPADA
Integralni sistem upravljanja otpadom predstavlja niz djelatnosti i aktivnosti koji podrazumijeva:
-prevenciju nastajanja otpada,
- smanjenje koliine otpada i njegovih opasnih karakteristika,
-tretman otpada,- planiranje i kontrolu djelatnosti i procesa upravljanja otpadom,
- transport otpada,
- uspostavljanje, rad, zatvaranje i odravanje postrojenja za tretman otpada,-monitoring,

-savjetovanje i obrazovanje u vezi djelatnosti i aktivnosti na upravljanju otpadom

Principi upravljanja otpadom
-Princip odrivog razvoja
-Princip blizine i regionalni pristup upravljanju otpadom
-Princip predostronosti
-Princip zagaiva plaa
-Princip hijerarhije u upravljanju otpadom
-Princip primene najpraktinijih opcija za ivotnu sredinu
-Princip odgovornosti proizvoaa
SANITARNA DEPONIJA
-Sanitarna deponija je sanitarno-tehniki prostor na kome se odlae vrsti otpad koji se ne moe
iskoristiti (reciklirati, kompostirati, koristiti kao gorivo...). To je potpuno zatvoren i kontrolisan sistem
koji podrazumijeva: Izgradnju posebne podloge u cilju zatite tla od procijednih voda, Sakupljanje i
tretman procijednih i oborinskih voda, Sakupljanje i zbrinjavanje deponijskog gasa uz potivanje
propisa o koliini zagaivaa (lebdee estice, hloridi, floridi, teki metali, SO2, NOx)
TRANSFER STANICA I NJEZINA NAMJENA
-Mjesto do kojeg se otpad doprema i privremeno skladiti radi razdvajanja ili pretovara prije
transporta na drugo mjesto radi skladitenja, tretmana ili odlaganja.
-Namjene transfer stanice su: Pretovar otpada iz manjih u vee vree, Obustavljanje korienja malih
sakupljakih sredstava za transport na udaljene lokacije, Primjena razliitih tipova transportnih
sredstava, Obezbjeuje uslove da se izgrade zajednike deponije ili postrojenja za tretman otpada za
vie gradova, Smanjuje broj divljih smetljita zbog svog postojanja
KOMPOSTIRANJE, PREDNOSTI I NEDOSTACI
-Mjesto gdje se vri tretman vrstog organskog otpada pod dejstvom mikroorganizama, u cilju
stvaranja komposta, u prisustvu kisika i pod kontrolisanim uslovima.
-Prednosti ove tehnologije tretiranja otpada su:Proizvod ima izvesnu trinu vrednost, Prostor za
potrebe postrojenja je mali, Cene transporta nisu velike
- Mane ovog vida tretiranja otpada su:Velika kapitalna ulaganja, Trite nesigurno, Skladitenje
proizvoda
KATEGORIJE OTPADA
-prirodni otpad ostaci od obroka, povre i voe, cvijee, lie,
-otrovni otpad stari lijekovi, farbe i konzerve od farbi...
-reciklani otpad papir, staklo, metali, plastika,
-natopljen otpad , bolniki otpad poput zavoja, i odjee natopljene krvlju, uloaka i drugim
tjelesnim tenostima.
OPASNI OTPAD
Opasni otpad je u stvari svaki otpad koji ima neko od ovih svojstava: eksplozivnost, reaktivnost,
zapaljivost, nadraljivost, toksinost, ekotoksicnost, tetnost, infektivnost, kancerogenost,
teratogenost, svojstvo nagrizanja i svojstvo otputanja otrovnih plinova hemijskom reakcijom ili
biolokom razgradnjom. Ove osobine mogu da imaju komunalni , industrijski, graevinski, ambalani
i drugi otpad.
SISTEM PRIKUPLJANJA OTPADA
-Sistem prikupljanja otpada moe uspostaviti proizvoa i/ili prodava ili operator za upravljanje
otpadom
- Zahtjev za uspostavu sistema prikupljanja otpada sadri:organizacijski ustroj sustava, zemljopisno
podruje sa kojega se prikuplja otpad; vrste otpada koje se trebaju prikupiti; raspored prikupljanja,
metode tretmana.

PRIORITETI UPRAVLJA OTPADOM

Radi postizanja cilja i pravovremenog sprjeavanja zagaivanja i smanjenja posljedica po zdravlje
ljudi i okoli, upravljanje otpadom obavljat e se na nain koji osigurava:
minimalno nastajanje otpada, a posebice svoenje opasnih znaajki takvog otpada na minimum;
smanjenje nastalog otpada po koliini, posebice uzimajui u obzir opticaj otpada;
tretiranje otpada na nain kojime se osigurava povrat tvorivnog materijala iz njega;
spaljivanja ili odlaganja na odlagalita na okolino prihvatljiv nain onih vrsta otpada koje ne
podlijeupovratu sastavnica, ponovnoj uporabi ili proizvodnji energije.