Professional Documents
Culture Documents
تصميم وتحليل التجارب الز ا رعية
تصميم وتحليل التجارب الز ا رعية
تصميم وتحليل التجارب الز ا رعية
0210
www.tu.edu.iq
( )CRD
( )CRD
()LSD
Duncan
()RCBD
()CRD
9
Latin square
10
CRD
RCBD
11
Factorial exp.
12
()CRD
13
14
()CRD
()RCBD
www.tu.edu.iq
:
( :)Design .
( :)Experimental unit .
( :)Experimental error
- ( :)Degree of freedom
- ( :)experiment
www.tu.edu.iq
()Completely Randomized Design CRD
: ( )CRD (
).
.)Mathematical Model ( :
Yij = + Ti + eij
:Yij j .i
: .
:Ti . i
: eij . 2e
www.tu.edu.iq
.)Anova Table (:
S.O.V.
d.f .
S.S.
M.S.
F. Value
f
SSt
MSt = ----t-1
MSt
SSe
MSe = ----- F = -------MSe
)t(r-1
-------------
Yi.
SSt = ------ - CF
r
SSe = SST SSt
SST = Yij2 CF
Treat.
t-1
)Experimental t(r-1
Error.
Total
tr-1
:t
:r
CF
( )t (.)r
(Y..)2
CF = -------tr
: ()
()
www.tu.edu.iq
()
()Yi.
12
()Yij
3,3,4,2
16
4 ,5 ,3 ,4
13
4 ,3 ,3,3
Y.. = 41
:
:
(Y..)2
(41)2
CF = -------- = ---------- = 140.8
tr
3x4
(:)SSt
2
Yi.
)(12) + (16) + (13
SSt = ------ - CF = ----------------------- - 140.8
r
4
SSt = 2.166
(:)SST
SST = Yij2 CF
SST = 32 + 32 + 42 + ----- + 32 140.8
SST = 6.92
(:)SSe
SSe = SST SSt
SSe = 6.92 - 2.166
SSe = 4.75
:
(:)MSt
SSt
2.166 2.166
MSt = ----- = ------- = -------- = 1.08
t-1
3-1
2
(:)MSe
www.tu.edu.iq
SSe
4.75
4.75
MSe = ------- = ---------- = ---------- = 0.53
)t(r-1
)3(4-1
9
F :
MSt
1.08
F = -------- = ------ = 2.05
MSe
0.53
:
.)Anova Table (:
S.O.V.
d.f .
S.S.
M.S.
F. Value
f
MSt = 1.08
1.08
F = -------0.53
F = 2.05
SSt = 2.166
t-1= 3-1 = 2
MSe = 0.53
-------------
tr-1 = 3X4- 1
= 12
F (
SST = 6.92
Treat.
Experimental
Error.
Total
)Calculated ( )2.05 F
( )Tabulated ( F )
( )2 ( )9
() F
(Non-
: )significant .
F 0.05 ( )P<0.05 *
0.01 ( )P<0.01 **
www.tu.edu.iq
* ** .
1 : :
S.O.V.
d.f .
S.S.
M.S.
F. Value
f
-----------
60
15
----------
-----------
Treat.
3
Experimen
tal Error.
-------
Total
19
-----------
0 : :
Yij = + Ti + eij
3 : (.)CRD
: ( )CV ( :
( MSe )
( )X .100
MSe
CV% = -------------- X 100
X
: ( )CRD (
).
(.)Mathematical Model ( :
) .
Yij = + Ti + eij
www.tu.edu.iq
.)Anova Table (:
S.O.V.
d.f .
S.S.
M.S.
F. Value
f
MSt
F = -------MSe
Yi. 2
SSt = ------ - CF
ri
SSt
MSt = ----t-1
SSe
MSe = ----ri-t
-------------
Treat.
t-1
Experimental ri-t
Error.
Total
ri-1
: .
(Y..)2
CF = -------ri
: ri () .
: ( )E
( )0 , 5 , 10 , 15 %
:
() ri
4
3
Yi.
()Yij
67
35
10 , 15 , 20 , 22
10 , 12 , 13 , --
1
2
www.tu.edu.iq
4
2
ri = 13
32
26
Y..
3
4
7 , 7 , 8 , 10
14 , 12 , --- , ---
= 160
:
2
)(Y..
)(160
CF = -------- = ---------- = 1969.6
ri
13
((( :)SSt )).
2
2
Yi.
(67) (35)2 (32)2 (26)2
SSt = ------ - CF = ----- + ------ + ----- + ------ - 1969.6
ri
4
3
4
2
SSt = 153.81
(:)SST
2
SST = Yij CF
SST = 102 + ----------------------- + 122 1969.6
SST = 261.23
(:)SSe
SSe = SST SSt
SSe = 261.23 - 153.81
SSe = 107.41
:
(:)MSt
SSt
153.81 153.81
MSt = ----- = ------- = -------- = 51.27
t-1
4-1
3
(:)MSe
SSe
107.41
107.41
MSe = ------- = ---------- = ------------- = 11.93
ri-t
13-4
9
F :
www.tu.edu.iq
12
MSt
51.23
F = -------- = ------ = 4.30
MSe
11.93
:
.)Anova Table (:
S.O.V.
d.f .
S.S.
M.S.
F. Value
f
51.27
F = -------11.9
F = 4.30
MSt = 51.27
SSt = 153.81
MSe = 11.93
SSe = 107.41
-------------
F (
Treat.
t-1= 4-1 = 3
Total
ri-1 = 13-1 SST = 261.23
= 12
)Calculated ( )4.30 F
( )Tabulated F ( )3 ()9
F ()
F
( : )Non-significant
(.)P<0.05
: (
) F
()Yij
Yi.
www.tu.edu.iq
11
() ri
4
2
4
ri = 10
39
10
26
Y..
1
2
3
5 , 9 , 10 , 11
6 , 4 , -- , --9 , 10 , 3 , 4
= 75
.
-1 .
(:)Least Significant Difference LSD
.
:
-
2MSe
=
r
2 .
: MSe ( ).
:r () .
- t ( t ).
5 % .1 %
- LSD :
2MSe
LSD= ---------------- X t
r
- LSD
LSD .
:
( ).
www.tu.edu.iq
10
7.2
9.8
6.0
4.8
8.6
()Yi.
36
49
30
24
43
()Yij
6 , 8 , 7 , 3 , 10
9 , 8 , 11 , 11 10
7 , 5 , 5, 9 , 4
5 , 3, 4 , 6 , 6
8 , 6 , 9 , 9 , 11
1
2
3
4
5
(182 :)Y..
) .
S.O.V.
d.f .
S.S.
M.S.
F. Value
f
19.86
** 6.90
2.88
----
79.44
57.60
20
137.04
24
www.tu.edu.iq
13
Treat.
Experimen
tal Error.
Total
( : )LSD
r=5
MSe = 2.88 ,
t t 2.08 :
2MSe
LSD= ---------------- X t
r
2 x 2.88
LSD= ---------------- X 2.08 = 2.239
5
LSD
t2 t3
9.8 6.0 = 3.8
3.8 2.239
:
= a 9.8
= b 6.0
( )7.2
( )6.0 ( )1.2 :
= a 7.2
= a 6.0
: (.)LSD
: ( )CRD
( ) .:
-1 " .
-2
www.tu.edu.iq
14
:
Yi.
Ri
18
4
6
2
30
4
Y.. = 54
ri = 10
yij
5,6,3,4
4 , 2 , -- , -9,6,7,8
T1
T2
T3
-0 ( )Duncan .
1955 Duncan
:
- .
MSe
Syi = ------------r
SSR ( ) .
LSR ( ).MSe
LSR = ------------- X SSR
r
LSR .
LSR
LSR
LSR
www.tu.edu.iq
15
.LSD
:
.LSD
MSe
2.88
Syi = ------------- = ----------- = 0.759
r
5
2
3
4
5
3.25
3.09
3.19
2.95
MSe
-----r
0.759
2.35
2.42
2.47
LSR SSR . 0.759
:
T3
T1
T5
6.0
7.2
8.6
2.6* 1.2NS
1.4
SSR
2.33
*3.8
*2.6
*5.0
*3.8
LSR
T2 : 9.8 2.47
T3 : 8.6 2.42
1.2NS
*2.4
T1 : 7.2 2.35
T4
4.8
LSR
a . b
www.tu.edu.iq
16
( )RCBD
(
www.tu.edu.iq
17
) (
)
. ( )CRD
( )
.
.)Mathematical Model ( :
Yij = + Ti + Pj + eij
:
:Yij j .i
: .
:Pj . i
: . j
: eij . 2e
.)Anova Table (:
S.O.V.
d.f .
S.S.
M.S.
F. Value
f
MSt
F = -------MSe
Y.j 2
SSr = ------ - CF
t
Yi. 2
SSt = ------ - CF
r
SSr
MSr = ----r-1
SSt
MSt = ----t-1
SSe
SSe =SST SSr- SSt MSe = ----)t(r-1
-------------
SST = Yij2 CF
r-1
t-1
Treat.
)Experimental (r-1)(t-1
Error.
Total
tr-1
www.tu.edu.iq
18
Block
:t .
:r () .
CF
( )t () (.)r
(Y..)2
CF = -------tr
:
( )
( ) :
()Yi.
212
228
236
252
Y.. = 928
()r4
51
57
57
50
224
( )r3 ()r2
52
47
54
50
53
57
65
54
224
208
()r1
62
69
69
74
272
()Ti
1
2
3
4
Y.j
(Y..)2
(928)2
CF = -------- = ---------- = 53824
tr
4X4
Y.j 2
SSr = ------ - CF
www.tu.edu.iq
19
t
(272)2 + ------------------ + (224)2
SSr = ----------------------------------------- - 53824
4
SSr = 576
Yi. 2
SSt = ------ - CF
r
(212)2 + ------------------ + (252)2
SSt = ----------------------------------------- - 53824
4
SSt = 208
SST = Yij2 CF = (62)2 + ------------- + (59)2 CF
SST = 884
SSe = SST SSr- SSt
SSe = 884 576 208
SSe = 70
SSr
576
MSr = ----- = ---------- = 192
r-1
3
SSt
208
MSt = ----- = ---------- = 69.33
t-1
3
SSe
70
MSe = ----- = --------- = 7.78
)t(r-1
9
.)Anova Table (:
S.O.V.
d.f .
S.S.
M.S.
F. Value
f
192
www.tu.edu.iq
02
Block
MSt
F = -------MSe
69.33
F = ------7.78
**F = 8.91
= 3
Treat.
t-1 = 4-1 208
= 3
Experimental (r-1)(t-1) 70
Error.
)(4-1)(4-1
= 9
Total
tr-1
884
4 x 4 1
= 15
69.33
7.78
-------------
F ( )8.91 F
( )3 ( )9 F
( )0.05 ( )0.01 ( )
: F
: :
Yij = + Ti + Pj + eij
:
( )RCBD (.)CRD
( )RCBD
(.)CRD
:
(r-1) MSr + r (t-1) MSe
R.E. % = ----------------------------------- X 100
(rt-1) MSe
.
www.tu.edu.iq
01
:
( )RCBD
() .
( ( )RCBD (.)CRD
S.O.V.
d.f .
S.S.
M.S.
F. Value
f
5.36
21.46
44.83
134.45
2.19
26.26
--------
182.17
Block
**F = 20.46
Treat.
Experimental 12
Error.
Total
19
www.tu.edu.iq
00
.
MS
F
60
SS
d.f.
SOV
----------
Block
--------2.66
10
----------
------12
Treat.
Exp. Error
--------
Total
---------
)(Latin Square Design
()Rows
( )Columns
RCBD
. CDR ( ) RCBD
. CDR
www.tu.edu.iq
03
( )t = r = c t r c
. 3 x 3 4 x 4 5 x 5.
.)Mathematical Model ( :
)Yij(k) = + i + + i + Ti + eij(k
:
) :Yij(k .
: .
:i . i
:i . j
:Ti . k
) :eij(k 2e
.)Anova Table (:
S.O.V.
d.f .
S.S.
M.S.
F. Value
F
Yi. 2
SSr
SSr = ------ - CF MSr = -----r
r-1
2
Y.j
SSc
SSc = ------ - MSc = ----MSt
CF
r-1
F = -------r
2
MSe
Y.k
SSt
SSt = ------ - CF MSt = ----r
r-1
SSe
r-1
Rows
Columns
r-1
r-1
Treat.
Experimental (r-1)(r-
www.tu.edu.iq
04
Error.
)2
r2-1
Total
:
:t .
:r .
:c .
CF
.
:
(Y..)2
CF = -------r2
: ( 4 x
)4 .
Yi.
12
16
16
19
Y.. = 63
C4
C2
C3
C1
t4
t1
t2
t3
1
6
5
4
16
t3
t4
t1
t2
4
3
5
3
15
t2
t3
t4
t1
3
2
2
6
13
t1
t2
t3
t4
4
5
4
6
19
R1
R2
R3
R4
Y.j
www.tu.edu.iq
05
= =
. r = 4
:
t1 = 4 + 6 + 5 + 6 = 21
t2= 3 + 5 + 5 + 3 = 16
t3= 4 + 2 + 4 + 4 = 14
t4= 1+ 3 + 2 + 6 = 12
(Y..)2
(63)2
CF = -------- = ----------- = 240.06
r2
42
Yi. 2
SSr = ------ - CF
r
(12)2 + ----------+ (19)2
SSr = ----------------------------- - 240.06
4
SSr = 6.19
Y.j 2
SSc = ------ - CF
r
(19)2 + ----------+ (16)2
SSc = ----------------------------- - 240.06
4
SSc = 4.69
Yk. 2
SSt = ------ - CF
r
(21)2 + ----------+ (12)2
SSt = ----------------------------- - 240.06
www.tu.edu.iq
06
4
SSt = 11.19
SST = Yij2 CF
SST = (4)2 + ----------------------------- + (4)2 - 240.06
SST = 32.94
SSe = SST SSr - SSc SSt
SSe = 32.94 6.19 4.69 - 11.19
SSe = 10.87
.)Anova Table (:
M.S.
F. Value
f
MSt
F = -------MSe
3.73
S.O.V.
d.f .
S.S.
MSr = 2.06
r-1= 3
SSr = 6.19
MSc = 1.56
SSc = 4.69
r-1 = 3
MSt = 3.73
SSt = 11.19
r-1 = 3
MSe = 1.81
www.tu.edu.iq
07
Rows
Columns
Treat.
Experiment
al Error.
F = -------1.81
Total
r2-1
SST = 32.94
2
4 -1 = 15
-------------
F = 2.06 NS
:NS (.)Non-significant
F ( )2.06
( )3 ( )6 .F
: F
()CRD
(.)RCBD
-1 .CRD
:
0.98
MS
3400
SS
13601
d.f.
4
SOV
Rows
1536
6144
Colum.
1039
1056
4156
12668
4
12
Treat.
Error
36569
24
Total
:
MSr + MSc + (r-1) MSe
R.E. % = ------------------------------ X 100
www.tu.edu.iq
08
(r +1) MSe
3400 + 1536 + (5 -1) 1056
R.E. % = ---------------------------------- X 100
(5 +1) 1056
R.E. % = 145 %
-2 .RCBD
Factorial Experiment.
www.tu.edu.iq
09
( ) (
)
(. )3 X 4
: (.)CRD
.
Yijk = + Ai + + Bj + AB(ij) + eijk
:
: Ai .
: Bj .
: ABij .
.
.)Anova Table (:
S.O.V.
d.f .
S.S.
M.S.
F
MSA
FA = -------MSe
MSB
FB = -------MSe
MSAB
FAB= -------MSe
MSA
SSA
a-1
MSB
SSB
b-1
MSAB
SSAB
A
B
www.tu.edu.iq
32
AB
)(a-1)(b-1
-------------
MSe
SSe
-------------
SST
)Experiment ab(r-1
al Error.
Total
abr-1
a a
b b
r
F
:
(Y)2
CF = ---------abr
Yi.2
A = ---------br
SSA = A - CF
Y.j2
B = ---------ar
SSB = B - CF
Yij.2
AB = ---------r
SSAB = AB - A - B + CF
RAB = Yijk2
www.tu.edu.iq
31
SST = RAB CF
SSe = RAB AB
.
: A br
B ar
AB r
SSAB
: (
(
:
Yij.
(B
(Yijk
b1
5 , 4 , 6
b2
3 , 4 , 4
b1
2 , 3 , 2
b2
3 , 3 , 4
(A
15
11
a2
7
10
43 = Y
(r 3
A B
.
Yi..
a
26
17
Y = 43
b2
b1
11
10
21
15
7
22
a1
B
A
a1
a2
Y.j.
b
(Y)2
CF = ---------abr
www.tu.edu.iq
30
(43)2
CF = ---------- = 154.08
2x2x3
Yi.2
A = ---------br
(26)2 + (17)2
A = ------------------ = 160.8
2x3
SSA = A CF = 160.8 154.08 = 6.75
Y.j2
B = ---------ar
(22)2 + (21)2
B = ------------------ = 155
2x3
SSB = B CF = 155 154.08 = 0.083
Yij.2
AB = ---------r
(15)2 + ---- + (10)2
AB = ------------------------ = 165
3
SSAB = AB - A - B + CF
SSAB = 165 160.8 155 + 154.8
SSAB = 4.08
RAB = Yijk2 = (5)2 + ------- + (4)2
RAB = 169
SST = RAB CF = 14.91
SSe = RAB AB = 169 165 = 4
www.tu.edu.iq
33
:
S.S.
M.S.
F
SSA = 6.75
MSA = 6.75
MSA
**FA = -------= 13.5
MSe
SSB = 0.083 MSB = 0.083
MSB
FB = -------- = 0.17ns
MSe
SSAB = 4.08 MSAB = 4.08
MSAB
**FAB= -------- = 8.7
MSe
SSe = 4
MSe = 0.50
--------------
S.O.V.
d.f .
a-1 = 1
b-1 = 1
)(a-1)(b-1
)(2-1)(2-1
=1
)ab(r-1
)2 x 2 (3-1
=8
AB
Experim
ental
Error.
abr-1
SST = 14.91
------------------------2x2x31
= 11
F
(P<0.01
.
:
(.)RCBD
:
: Ai .
: Bj .
: ABij .
www.tu.edu.iq
34
Total
:Pk . k
.)Anova Table (:
S.O.V.
d.f .
S.S.
M.S.
F
--------------
MSr
SSr
MSA
FA = -------MSe
MSB
FB = -------MSe
MSAB
FAB= -------MSe
MSA
SSA
MSB
SSB
MSAB
SSAB
Block
r-1
A
a-1
B
b-1
www.tu.edu.iq
35
AB
)(a-1)(b-1
-------------
MSe
SSe
-------------
-------------
SST
)Experiment (ab-1)(r-1
al Error.
Total
abr-1
a . a
b . b
r ().
. F
:
(Y)2
CF = ---------abr
Y.k.2
R = -----------ab
SSr = R - CF
Yi..2
A = -----------br
SSA = A - CF
Y.j2
B = ---------ar
SSB = B - CF
Yijk.2
www.tu.edu.iq
36
AB = ---------r
SSAB = AB - A - B + CF
RAB = Yijk2
SST = RAB CF
SSe = RAB R AB + CF
.
: A br
B ar
R ab
AB r
SSAB . SSe
: A 2 (% 5
( .
A
.
r=2 b=3 a=2
A B
.
Yi..
a
372
370
Y = 742
b3
b2
b1
102
100
202
125
120
245
145
150
295
B
A
a1
a2
Y.j.
b
www.tu.edu.iq
37
(Y)2
(742)2
CF = ---------- = -------------- = 45880.33
abr
2x3x2
Y.k.2
(375)2 + (367)2
R = ------------ = -------------------------ab
2x3
SSr = R CF = 5.33
Yi..2
(372)2 + (370)2
A = ------------ = --------------------br
3x2
SSA = A CF = 0.333
Y.j2
(295)2 + (245)2 + (202)2
B = ---------- = ---------------------------------ar
2x2
SSB = B CF = 915.41
Yijk.2
(145)2 + ------------- + (100)2
AB = ---------- = ----------------------------------------r
2
SSAB = AB - A - B + CF = 12.08
RAB = Yijk2 = (70)2 + ----------------- + (50)2 = 47053.99
SST = RAB CF = 1173.66
SSe = RAB R AB + CF = 240.50
.)Anova Table (:
S.O.V.
d.f .
S.S.
M.S.
F
--------------
SSr = 5.33
MSr = 5.33
www.tu.edu.iq
38
Block
r-1 = 1
MSA
FA = -------- = 0.01ns
MSe
MSB
*FB = -------- = 9.52
MSe
MSAB
FAB= -------- = 0.93ns
MSe
-------------
-------------
MSA = 0.333
SSA = 0.333
A
a-1 = 1
MSB = 457.70
SSB = 915.41
B
b-1 = 2
AB
)(a-1)(b-1
) (2-1)(3-1
=2
)Experimen (ab-1)(r-1
tal Error.
)(2 x 3)(2-1
= 6
SSe = 240.50
MSe = 48.10
Total
Abr-1
SST= 1173.66 ------------ 2 x 3 x 2 1
= 11
: (.)CRD
Yijkl = + Ai + Bj + Ck + AB(ij) + AC(ik) + BC(jk) + ABC(ijk) +
eijkl
:
SOV
Df
SS
A
a-1
SSA = A CF
B
b-1
SSB = B CF
C
c-1
SSC = C CF
AB
)(a-1)(b-1
SSAB = AB A B + CF
AC
)(a-1)(c-1
SSAC = AC A C + CF
BC
)(b-1)(c-1
SSBC = BC B C + CF
ABC
)(a-1)(b-1)(c-1
SSABC = ABC AB AC BC
www.tu.edu.iq
39
+ A + B +C CF
SSe = RABC ABC
SST = RABC CF
Error
)abc(r-1
Total
abcr-1
RABC = Yijkl2
MS ( SS
.
www.tu.edu.iq
42