Manualipunvetlaboratorit 2009

Contents
PUNLABORATORINr.1...................................................................................................................................3
1. KONTROLLIIAMPERMETRAVE,VOLTMETRAVEDHEVATMETRAVENJFAZORMEMETODNE
KRAHASIMIT......................................................................................................................................................3
1.1.

Programiipuns...............................................................................................................................3

1.2.

Njohuritprgjithshme....................................................................................................................3

1.2.1.

Kontrolliijashtmiaparatit....................................................................................................7

1.2.2.

Prcaktimiigabimevekryesoredhevariacionitttregimeve................................................7

1.2.3.

Kontrolliiampermetrave.........................................................................................................9

1.2.4.

Kontrolliivoltmetrave............................................................................................................10

1.3.

Kryerjaeeksperimentit..................................................................................................................11

1.3.1.

Percaktimiiklasesseperpikmeriseseaparatit.....................................................................11

1.3.2.

Prcaktimiindikimittpjerrsis(mosekujlibrimit)ntregimineaparatit.......................13

1.3.3.

Prcaktimiikohssqetsimit..............................................................................................14

1.3.4.

Matjaerezistencssizolacionit...........................................................................................15

PUNLABORATORINR2..............................................................................................................................16
2.

Uraterrymssvazhduar......................................................................................................................16

2.1.

programiIpuns..............................................................................................................................16

2.2.

PRINCIPIIPUNSSURAVETRRYMSSVAZHDUAR.................................................................16

2.2.1.

UraeWheatstone.......................................................................................................................16

2.2.2.

UraeTomsonit............................................................................................................................18

2.2.3.

METODIKAEMATJEVEMEURNEWHEATSTONE.....................................................................19

2.2.4.

MatjaerezistencavetndryshmemeurneWheatstone........................................................21

2.2.5.

Matjaerezistencavetvoltmetrave...........................................................................................22

2.2.6.

PrcaktimiIndjeshmrissurs...............................................................................................22

2.2.7.

METODIKAEMATJEVEMEURNETOMSONIT..........................................................................23

2.2.8.

matjaerezistencavemeurnetomsonit...................................................................................25

2.2.9.

Matjaerezistencssbrendshmetampermetrave.................................................................26

PUNLABORATORINR3+4.............................................................................................................................27
STUDIMIEKSPERIMENTALIOSHILOSKOPITELEKTRONIK...............................................................................27
3.
3.1.

Programiipuns..................................................................................................................................27
BLLOKSKEMAEOSHILOSKOPITELEKTRONIK..................................................................................28

MatjeElektrike

Faqja1

Manualipunvetlaboratorit 2009
3.1.1.

Tubielektronrrezatues...............................................................................................................28

3.1.2.

Bllokuiushqimit..........................................................................................................................30

3.1.3.

Bllokuizbrthimit........................................................................................................................30

3.1.4.

Amplifikatort..............................................................................................................................31

3.2.

STUDIMIEKSPERIMENTAL...............................................................................................................31

3.2.1.

Prgatitjaprpun......................................................................................................................31

3.2.2.

Rregullimiindriimitdhefokusimi..............................................................................................32

3.2.3.

vendosjavertikaleerrezeselektronike.Regullimiiamplifikatorit...........................................32

3.2.4.

Rregullimiifrekuencssgjeneratorittzbrthimit.Sinkronizimi............................................32

3.3.

GRADIMIIZHVENDOSJESVERTIKALE..............................................................................................33

3.4.

MATJAEMADHSIVESINUSOIDALE................................................................................................34

3.4.1.

MatjaeAmplituds.....................................................................................................................34

3.4.2.

Matjaefrekuencs......................................................................................................................35

3.4.3.

Matjaefazs...............................................................................................................................35

3.4.4.

MatjaefrekuencsmemetodneLISSAJOUS...........................................................................38

3.5.

STUDIMIIKURBSSTENSIONITNDYTSORINETRANSFORMATORITTRRYMS...............39

MatjeElektrike

Faqja2

Manualipunvetlaboratorit 2009

PUN LABORATORI Nr. 1

1. KONTROLLI I AMPERMETRAVE, VOLTMETRAVE DHE VATMETRAVE NJ FAZOR
ME METODN E KRAHASIMIT
1.1. Programi i puns
1. Njohuri t prgjithshme
2. Kontrolli i jashtm i aparatit.
3. T zgjidhen aparaturat e nevojshme dhe t lidhen skemat pr t prcaktuar gabimet kryesore dhe
variacionin e tregimeve respektivisht per ampermetrin ,voltmetrin dhe vatmetrin aktiv nj fazor.
4. T prcaktohet ndikimi i pjerrsis (mos ekuilibrimi) n tregimin e aparateve.
5. T prcaktohet koha e qetsimit.
6. T maten rezistencat e izolimit t aparateve.
Shnim : N laborator kryhet kontrolli i nj prej aparateve q percaktohet nga pedagogu.
1.2. Njohuri t prgjithshme
N aparatet e vlersimit direkt si ampermetrat ,voltmetrat dhe vatmetrat, gjat shfrytzimit normal
t tyre, disa pjes si boshti, kushinetat etj., psojn nj far konsumimi, ndrsa pjes t tjera si sustat
spirale apo magnett permanent psojn ndryshime t parametrave t tyre pr shkak te vjeterimit
natyral (tek sustat spirale ndryshon momenti specifik i kundrveprimit W, ndrsa tek magnett
permanent ndryshon induksioni magnetik Bo). Nuk prjashtohen edhe rastet kur kto aparate
psojn dmtime si djegie t bobins apo t rezistencave suplementare, kputje apo deformime t
sustave spirale etj., dhe si pasoj ata i nnshtrohen remontit. T gjith kto shkaqe dhe t tjer q
nuk i prmendm, shkaktojn rritjen e gabimeve q bjn aparatet , n disa raste dhe mbi vlerat e
lejuara t tyre.
Prandaj, do aparat mats duhet ti nnshtrohet kontrollit periodik dhe kontrollit pas remontit, me
qllim q t prcaktohen gabimet e tij, dhe si rrjedhoj t provohet nse aparati sht brenda klass
s tij t prpikris.
Saktsia e matjes s aparatit karakterizohet nga gabimet e tij, t cilat prcaktojn shkalln e afrimit
t tregimeve t tij me vlern reale t madhsis q matet. Sipas mnyrs s shprehjes dallojm:
gabimet absolute, relative dhe t referuara. Prve ktyre, gabimet mund t jen kryesore dhe
suplementare.
Gabimi absolut Gab, prfaqson diferencn ndrmjet tregimit t aparatit Mx dhe vlers reale t
madhsis q matet Mo d.m.th.
Gab = Mx - Mo

(1)

dhe shprehet me t njjtn njsi t madhsis q matet.

Gabimi absolut i marr me shenj t kundrt quhet korrigjim dhe shnohet :
= Gab = Mo - Mx
MatjeElektrike

(2)
Faqja3

Manualipunvetlaboratorit 2009
Korrigjimi sht madhsia q i duhet shtuar algjebrikisht tregimit t aparatit pr t gjetur vlern e
vrtet t madhsis q matet Mo. N matjet e prpikta, korigjimi duhet t merret gjithmon
parasysh nprmjet kurbs s korigjimit q ndrtohet pr do aparat.
Gabimi relativ i matjes
, shpreh raportin n prqindje t gabimit absolut me vlern reale t
madhsis q matet, d.m.th.
Grl% =

Gab
Mx - Mo
100% =
100%
Mo
Mo

(3)

Gabimi i referuar i aparatit

, shpreh raportin n prqindje t gabimit absolut me vlern
nominale t aparatit Mn, d.m.th. me tregimin e tij maksimal.
Grf % =

Gab
Mx Mo
100% =
100%
Mn
Mm

(4)

N t gjitha shprehjet e msiprme, si vler e madhsis q matet Mo, merret tregimi i nj aparati t
prpikris s lart, mbasi kshtu i afrohemi m shum vlers reale. Prpikria e aparatit
prcaktohet nga gabimi i referuar, ndrsa prpikria e matjes prcaktohet nga gabimet relative, t
cilat jan m t mdha n pjesn e par t shkalls s aparatit dhe zvoglohen gradualisht duke
tentuar tek gabimi i referuar, kur tregimet i afrohen fundit t shkalls.
Gabimet, n varsi t konditave t prdorimit t aparatit, mund t ndahen n kryesore dhe
suplementare. Kryesore quhen gabimet e vet aparatit q prcaktohen nga cilsite e brendshme t
tij, (nga t metat e konstruksionit, t montimit, nga frkimi i pjesve t lvizshme, nga pasaktsia e
gradimit etj.), d.m.th. gabime kur ai punon n kushte normale: n temperatur normale (zakonisht
deri n 20 0C ), n pozicion normal, kur mungojn fushat e jashtme elektrike, magnetike, etj. Gabim
suplementar quhet diferenca ndrmjet gabimit t tregimit n kondita t ndryshme nga normalet dhe
gabimit kryesor. Pra, gabimi suplementar shkaktohet nga mosrespektimi i konditave normale gjat
prdorimit ose kontrollit t aparatit.
Sipas normave t vendosura nga Komisioni Elektroteknik Ndrkombtar (KEN), prpikria e
aparateve matse elektrike prcaktohet nga klasa e prpikrise, e cila jepet n vler numerike dhe
prfaqson vlern maksimale t gabimit kryesor t referuar. Sipas gabimeve aparatet elektrike t
matjeve direkte ndahen n kto klasa prpikrie :
0.05; 0.1; 0.2; 0.5; 1.0; 1.5; 2.5; 4.0
Me fjal t tjera, gabimi kryesor i referuar i aparateve t klasave t ndryshme, n pjesn e puns s
shkalls s aparatit nuk duhet t kaloj vlern e dhn n tabeln nr 1.
Normat e KEN prcaktojn dhe gabimet suplementare t lejuara, d.m.th. numri i klass s
prpikris prcakton njkohsisht, dhe ndryshimet e lejuara t tregimeve t aparatit n prqindje,
kur ndryshojn kushtet e jashtme.
Kontrolli i ampermetrave, voltmetrave dhe vatmetrave (aktiv dhe reaktiv) n parim mund t
bhet:
1. Me metodn e kompensimit n rrym t vazhduar.
2. Me metodn termoelektrike n rrym alternative.
3. Me metodn e krahasimit n rrym t vazhduar dhe alternative.
MatjeElektrike

Faqja4

Manualipunvetlaboratorit 2009
N kt pun laboratori do t trajtojm vetm metodn e krahasimit.
Klasat e aparateve dhe gabimet e lejuara
Tabela nr.1
Gabimi i lejuar n % t
tregimit maksimal t
shkalls s aparatit

0.1

Klasa e aparatit
0.2
0.5

1.5

2.5

1.5

2.5

1.5

2.5

0.1

0.2

0.5

0.1

0.2

0.5

0.1

0.2

0.5

1.5

2.5

3.Nga ndryshimi i
frekuencs me +10% t
vlers nominale 2%

0.1

0.2

0.5

1.5

2.5

4.Nga ndryshimi i tensionit

+10% te vleres nominale
2%

0.1

0.2

0.5

1.5

2.5

5.Nga ndryshimi i rryms

prej 40 deri n 120% (ose
nga 100 deri n 120% pr
fazometrat)

0.1

0.2

0.5

1.5

2.5

6.Pr vatmetrat e fuqis

aktive (reaktive)
a. pr cos =0, sin =1
b. pr cos = 0.5(sin =0)

0.1

0.2

0.5

1.5

2.5

0.2

0.5

1.5

2.5

0.5

0.75

1.25

Gabimi kryesor
Gabimet suplementare
1. Nga ndryshimi i
temperaturs s ambientit
a. nga nominalja +200+10C
b. nga nominalja +200+20C
2.Nga zhvendosja
pr aparatet me susta
50 10 dhe 10 0.10pr
aparatet me varese

7.Nga influenca e fushs s

jashtme magnetike (me
frekuenca gjer n 1000 Hz)
a. kur vlera e fushs
tregohet nga nj numr i
mbyllur n kuadrat mbi
shkalln e aparatit
b. pr aparatet e tjera
8. Nga influenca e trupave
prej eliku
9.Nga simetria e rrymave
pr vatmetrat shumfazor
MatjeElektrike

0.1
3

Faqja5

Manualipunvetlaboratorit 2009
Pr t kontrolluar aparatet me metodn e krahasimit, si aparate kampione duhet t prdoren aparate
me gabime t lejuara 3 - 5 her m t vogla se gabimi i lejuar i aparatit q kontrollohet, n rastin kur
nuk merret parasysh korrigjimi n tregimet e aparatit kampion dhe 2 - 3 her m t vogla kur ky
korrigjim merret parasysh (shih tabeln nr. 2). Theksojm, q si kampione duhet t zgjidhen aparate
t till q variacionin e tregimit ta ken jo m t madh se 1/2 e gabimit t lejuar.
Tabela nr. 2
Klasa e aparatit q do t
kontrollohet
0.5
1.0
1.5
2.5
4.0

Klasa e aparatit kampion

Pa marre parasysh korrigjimin Duke marr parasysh
korrigjimin
0.1
0.2
0.2
0.5
0.2
0.5
1.5
1.0
0.5
1.5

Kontrolli i ampermetrave, voltmetrave dhe vatmetrave (aktive dhe reaktiv) me metodn e

krahasimit, zakonisht bhet n rrym alternative. N rrym t vazhduar bhet vetem kontrolli i atyre
aparateve q jan destinuar pr rrym t vazhduar. Kontrolli i aparateve t sistemit magnetoelektrik
bhet me aparate kampione po t ktij sistemi, ndrsa pr t kontrolluar aparatet e t gjith
sistemeve t tjera, duhen prdorur aparatet kampione t sistemeve elektrodinamike ose
elekromagnetike. Mund t lejohet prdorimi i aparateve kampione t sistemit elektromagnetik pr
kontrollin e aparateve t sistemeve t tjera, nse si burime ushqimi prdoret akumulator ose bateri
galvanike.
Aparati kampion duhet t zgjidhet me kufi matje (vlera maksimale e shkalls s aparatit) jo m t
mdha se 1.25 e kufirit nominal t aparatit q kontrollohet. Kur mungojn aparate kampione me nj
kufi t till matje, ather mund t zgjidhet nj aparat me kufi m t madh t matjes, por
njkohsisht ai duhet t ket nj klas prpikrie m t madhe nga ajo q krkohet. N kt rast
mund t prdoren formulat:
a. Kur aparati kampion prdoret pa marr parasysh korigjimin
Ko

Ka Ma

5 Mo

b.Kur aparati kampion prdoret duke marr parasysh korigjimin

Ko

ku
dhe
kampion.
dhe

Ka Ma
.
2.5 Mo

- jan vlerat numerike t klasave t prpikris s aparatit q kontrollohet dhe atij

- jan vlerat maksimale t shkalls s aparatit q kontrollohet dhe atij kampion.

Skema e kontrollit t aparateve duhet t ushqehet nga nj burim, frekuenca e t cilit duhet t jet e
barabart me frekuencn e shnuar n aparat. Kur mungon nj shnim i till, kontrolli bhet pr
MatjeElektrike

Faqja6

Manualipunvetlaboratorit 2009
frekuencn 50 Hz. N qoft se n shkalln e aparatit shnohet diapazoni i frekuencave, ather
kontrolli mund t bhet pr fardo frekuence t ktij diapazoni.
Prpara fillimit t kontrollit aparatet stacionare ngrohen me ngarkes nominale pr nj koh jo m
t vogl se 15 minuta, ndrsa aparatet portative (me prjashtim t aparateve elekronike dhe
termoelektrike t klasave 1.0 - 4.0) nuk i nnshtrohen ngrohjes paraprake. Aparatet elektronike
kontrollohen pasi ti jen nnshtruar ngrohjes paraprake me tension nominal pr aq koh sa
shnohet n instruksionin e tij t prdorimit. Aparatet termoelektrike t klasave 1.0 - 4.0, i
nnshtrohen ngrohjes paraprake me rryme ose tension nominal pr nj koh jo m t vogl se 5
minuta.
1.2.1. Kontrolli i jashtm i aparatit
Gjat kontrollit (shikimit) t jashtm, duhet t bindemi q n shkalln e aparatit, q do t
kontrollohet, jan t shnuara t gjitha shenjat konvencionale.
1. Njsia e madhsis q mat aparati (amper, volt, vat, ohm etj.).
2. Kufiri i matjes (pr vatmetrat aktiv dhe reaktiv shnohen gjithashtu edhe vlerat
maksimale t rryms dhe tensionit).
3. Shenja konvencionale e llojit t rryms (e vazhduar, alternative ose e vazhduar dhe
alternative).
4. Klasa e prpikris.
5. Sistemi i aparatit.
6. Frekuenca nominale n qoft se ajo dallohet nga 50 Hz ose zona e frekuencs nominale.
7. Shenja konvencionale e kategoris s mbrojtjes s aparatit nga ndikimi i fushave
magnetike t jashtme.
8. Tensioni i provs s izolimit t aparatit.
9. Shenja e pozicionit normal t vendosjes s aparatit.
10. Temperatura normale (kur ndryshon nga +200C).
11. Numri i uzins.
12. Uzina q e ka prodhuar.
13. Viti i prodhimit.
Nga kontrolli i jashtm i aparatit prcaktohen gjithashtu difektet q shkaktojn gabime n matjet ose
q e nxjerrin at jasht prdorimit. Kur aparati ka difekte, ai nuk duhet prdorur, por duhet ti
nnshtrohet me par remontit dhe pastaj kontrollit t plot. Difektet q takohen m dendur dhe q
mund t konstatohen nga kontrolli i jashtm jan:
1. T ara n korpusin e aparatit nga t cilat mund t hyj pluhuri.
2. T ara n xhamin q mbulon shkalln e aparatit.
3. Pluhur n pjesn e dukshme t mekanizmit mats ose n shkalln e aparatit.
4. Dmtimi i pasqyrs (kur aparati ka pasqyr)
5. Prania e sendeve t ndryshme brenda n aparat, q konstatohen duke rrotulluar aparatin
n drejtime t ndryshme.
6. Shtrembrimi i shigjets.
7. Prishja e korrektorit (nuk lejon vendosjen e shigjets n zero).
1.2.2. Prcaktimi i gabimeve kryesore dhe variacionit t tregimeve
Zgjedhja e skems m t prshtatshme t kontrollit bhet duke u nisur nga lloji i aparatit, q do t
kontrollohet si dhe nga krkesa pr t siguruar rregullimin e vijueshm dhe pa krcime t rryms
MatjeElektrike

Faqja7

Manualipunvetlaboratorit 2009
ose tensionit, nga zero gjer n kufirin maksimal t matjes. Pr kt qllim n skemat e kontrollit t
rryms s vazhduar prdoren reostate apo potenciometra, ndrsa n ato t rryms alternative
prdoren autotransformatore.
Simbolet pr aparatet e matjes
Nr

LLOJI I INSTRUMENTIT

Aparat i sistemit magnetoelektrik

Logometr me magnet permanent

Aparat i sistemit elektomagnetik

Aparat i sistemit elektrodinamik

Aparat i sistemit ferrodinamik

Aparat i sistemit induktiv

Aparat i sistemit termik (me fill t nxeht)

Aparat i sistemit elektrostatik

Aparat vibrues

10

Aparat termoelektrik me termoift t pa izoluar

11

Aparat termoelekrik me termoift t izoluar

12

Aparat me radrizator

Tabela nr. 3
SIMBOLI

Simbole q tregojn natyrn e rryms

1

Rrym e vazhduar

Rrym alternative nj fazore

Rrym e vazhduar dhe alternative nj fazore

Rrym alternative trifazore me nj qark rrym dhe nj qark tensioni

Rrym alternative trifazore me dy qarqe rryme dhe dy qarqe tensioni

Rrym alternative trifazore me tre qarqe rryme dhe tre qarqe tensioni
Simbole q tregojn pozicionin e perdorimit

Aparate q prdoren n pozicionin vertikal

Aparate q prdoren n pozicionin horizontal

Aparate q prdoren n pozicion t pjerrur ndaj rrafshit horizontal

MatjeElektrike

Faqja8

Manualipunvetlaboratorit 2009
Simbole q tregojn klasn e prpikris
1

Kur gabimi shprehet n prqindje t tregimit maksimal t aparatit

1.5

Kur gabimi shprehet n prqindje t gjatsis s gradimit

1.5

Kur gabimi shprehet n prqindje t vlers s vrtet

1.5

1.2.3. Kontrolli i ampermetrave

N figurn 1 jepen dy skema t mundshme t kontrollit t ampermetrave n rrym t vazhduar. Si
burim ushqimi prdoren akumulator me tension 6 - 12V me kapacitet relativisht t madh (mbi 100
deri 150 Ah). Vlera reale e rryms , q i prgjigjet tregimit t ampermetrit kampion
(t kyur
sipas skems s fig. 1. a), llogaritet:
0 = C1 ( + i )

(A)

(5)
mV

Ax

Ax

Ao

Rsh
U=

U=
RR

RR

(a)
(b)
Figura 1. Skema e kontrollit t ampermetrave n rrym t vazhduar.
(A / ndarje)
ku C 1 - konstantja nominale e ampermetrit
- leximi n
n ndarje
i - korrigjimi i ampermetrit kampion pr pikn e dhn t shkalls, n ndarje.
Kur si ampermeter kampion prdoret nj milivoltmetr kampion me shuntin
reale e rryms llogaritet me formuln:
Io =

Cu ( + u ) 3
10
Rsh

(A)

(fig. 1. b), vlera

(6)

ku Cu - konstantja nominale e milivolmetrit kampion (mV / ndarje).

u - korrigjimi i milivoltmetrit pr pikn e dhn t shkalls n ndarje.
- vlera reale e rezistencs s shuntit n ohm.
Pr t kontrolluar ampermetrat n rrym alternative, mund t prdoren skemat e fig. 2. Si burim
ushqimi prdoret rrjeti i frekuencs industriale ose gjenerator sinkron. Pr t siguruar nj
diapazon t gjer dhe t vijueshm t rryms, n skem jan prdorur autotransformatori AT dhe
transformatori i ngarkess TN, rolin e t cilit e luan transformatori i tekniks sigurimit 220 / 12 V,
me fuqi 50 - 500 VA. Pr skemn e figurs 2. a, vlera reale e rryms llogaritet me formuln (5).
MatjeElektrike

Faqja9

Manualipunvetlaboratorit 2009
N rastin kur ampermetri kampion
reale e rryms primare llogaritet:

kyet nprmjet transformatorit mats t rryms TR, vlera

Io = C1 ( + i ) Ki (1

ku:

Gi
)
100

(7)

- koefienti nominal i transformimit t TR

- gabimi n prqindje i koefientit t transformimit t TR

a)

b)

Figura 2. Skemat e kontrollit t ampermetrave n rrym alternative.

1.2.4. Kontrolli i voltmetrave
Pr t kontrolluar voltmetrat n rrym t vazhduar prdoren skemat e figurs 3. Si burim i rryms s
vazhduar prdoren pila t thata ose gjenerator i rryms s vazhduar. Rregullimi i vijueshm i
tensionit realizohet me ndihmn e potenciometrave me rezistenca t mdha.
Vlera reale e tensionit

U=

e voltmetrit kampion

Vx

Vo

t kyur sipas skems s figurs 3.a llogaritet:

Rs

U=
Vo

a)

b)

Figura 3. Skema e kontrollit t voltmetrave n rrym t vazhduar.

Uo = Cu ( + u )

(V)

(8)

ku: Cu - konstantja nominale e voltmetrit kampion Vo (V/ndarje)

u - korigjimi i voltmetrit kampion n pikn e dhn t shkalls (ndarje)
- leximi n shkalln e voltmetrit kampion (ndarje)
MatjeElektrike

Faqja10

Manualipunvetlaboratorit 2009
Kur voltmetri kampion kyet n seri me nj rezistenc suplementare
vlern reale Uo t tensionit prdorim formuln:
Uo = Cu ( + u )

ku :

Rs + Rvo
Rvo

, fig. 3.b, pr t prcaktuar

(V)

(9)

- vlera e rezistencs s voltmetrit kampion n ohm

- vlera reale e rezistencs suplementare n ohm

Kontrolli i voltmetrave me rrym alternative mund t bhet duke prdorur skemat e fig. 4

Vo

Vx

U~

U~

Vo

AT

T.T

a)

b)

Figura.4. Skemat e kontrollit t voltmetrave n rrym alternative.

Vlera reale e tensionit
pr skemn e fig. 4.a llogaritet me formuln (8), ndrsa kur
voltmetri kampion
kyet nprmjet transformatorit mats t tensionit TT, tensioni llogaritet:
Uo = Cu ( + u ) Ku (1

ku:

Gu
)
100

(10)

- koefienti nominal i transformimit t transformatorit mats t tensionit.

- gabimi n prqindje i koefientit t transformimit t transformatorit.
1.3. Kryerja e eksperimentit
1.3.1. Percaktimi i klases se perpikmerise se aparatit

Pas lidhjes s skems s kontrollit, aparati i nnshtrohet ngrohjes paraprake dhe fill pas ksaj fillon
kontrolli i tij. Kontrolli bhet duke vendosur shigjetn e tij me rradh n t gjitha vlerat numerike t
shkalls, n fillim duke e rritur rrymn, tensionin apo fuqin nga zeroja gjer n vlern nominale
(kontrolli n rritje t shkalls) dhe pastaj duke e zvogluar rrymn, tensionin apo fuqin deri n
zero, pr t njjtat vlera (kontrolli n zbritje t shkalls). Pr t gjitha kto pika, me ndihmn e
formulave t msiprme , prcaktohen vlerat reale t madhsive q maten nga aparati kampion.
Gjat eksperimentit duhet patur kujdes q shigjeta t ohet tek tregimi numerik i shkalls
gradualisht dhe vetm n nj drejtim (kur rritet madhsia q matet, nga e majta n t djatht dhe kur
zvoglohet, nga e djathta n t majt).
N baz t t dhnave eksperimentale prcaktohen gabimet absolute dhe korrigjimet si pr rritjen
ashtu dhe pr zvoglimin e tregimeve, ndrsa gabimet relative dhe t referuara prcaktohen duke u
MatjeElektrike

Faqja11

Manualipunvetlaboratorit 2009
bazuar n gabimin absolut m t madh t iftit rritje-zvoglim pr do vler numerike t
shkalls.Vlera m e madhe e gabimit t referuar prcakton klasn e prpikris s aparatit.
T dhnat eksperimentale dhe llogaritjet shnohen n tabeln nr. 4.
Me t dhnat e tabels ndrtohen grafikt e korrigjimeve pr tregimet rritse dhe zvogluese, duke
shnuar n boshtin e abshisave tregimet e aparatit q kontrollohet, ndrsa n boshtin e ordinatave
korigjimet prkatse. Pikat e gjetura bashkohen me drejtza.
Variacion i tregimeve t aparatit quhet diferenca e tregimeve t tij n rritje me tregimet n zvoglim
pr t njjtn vler reale t madhsis q matet. Variacioni i tregimeve t aparatit prcaktohet
njkohsisht me gabimet kryesore, si diferenc e vlerave reale t madhsis q matet, (tregimet e
aparatit kampion), q i korrespondojn t njjtit tregim t aparatit q kontrollohet, n fillim gjat
rritjes dhe pastaj gjat zvoglimit t madhsis q matet, n prqindje t vlers maksimale q mat
aparati.
V% =

Morr Moz
100 %
Mm

(11)

Tabela nr. 4
Tregimi i
aparatit q
kontrollohet

Tregimi i ap.
kampion n
rritje

Tregimi i ap.
kampion n
zvoglim

Ga

Ga

Mx

Morr

Moz

rritje

rritje

zvoglim

zvoglim

A, V

A,V

A, V

A, V

Nd.

A, V

Nd.

A, V

Nd.

A, V

Grl

Grf

Kur prcaktohen gabimet kryesore dhe variacioni i tregimeve, duhet t respektohen kushtet normale
t shfrytzimit t aparatit.
Kontrolli i aparateve me shum kufij, bhet direkt pr t gjitha vlerat numerike t shkalls vetm
pr nj kufi matje, ndrsa pr kufijt e tjer t matjes mund t bhet kontrolli vetem pr dy vlera
numerike t shkalls, pr vlern maksimale dhe pr vlern pr t ciln mund t presim gabimin m
t madh.
Vlera numerike pr t ciln mund t presim gabimin m t madh prcaktohet si vijon:
1. Llogarisim gabimet q priten pr t gjitha vlerat numerike t matjes duke u nisur nga
vlerat e gabimeve G1 t prftuara pr kufirin e matjes q u kontrollua (t dhnat e tabels 3)
me ann e formules :
M
G2 = G1 + (Gm1 Gm 2 ) 2
(12)
M m1
ku: Gm1, Gm2 - jan gabimet absolute pr vlerat maksimale t shkalls s aparatit,
respektivisht pr kufirin e kontrolluar dhe kufirin e dyt t matjes.
MatjeElektrike

Faqja12

Manualipunvetlaboratorit 2009
M2, Mm1 - jan vlerat e shkalls respektivisht pr vlern e dhn dhe vlern maksimale t
shkalls s aparatit pr kufirin e dyt t matjes.
Ajo vler q ka gabimin absolut G2 m t madh, do t jet n kondita m t disfavorshme.
2. Bjm kontrollin dhe n kto vlera t shkalls. Llogarisim pr kto dy vlera numerike t
shkalls (pr kufirin maksimal dhe vlern numerike me G2 m t madh) raportin:
M02 / M01
ku M02 - vlera reale e madhsis s matur e shprehur n ndarje t shkalls pr kufirin e dyt
t matjes.
M01 - vlera reale e madhsis s matur e prftuar pr po at vler numerike t shkalls, e
shprehur po n ndarje t shkalls, pr kufirin e matjes t kontrolluar plotsisht.
N qoft se raporti i prftuar pr dy vlerat numerike t shkalls ndryshon m pak se 1/3K
(%) (K - klasa e aparatit qe kontrollohet), ather prcaktohet koefienti korrigjues pr
kufirin e dhn t matjes si e mesme aritmetike e dy vlerave t prftuara dhe gjenden
gabimet pr kt kufi. N qoft se raportet ndryshojn me shum se 1/3 K (%), ather
prcaktimi i koefientit korrigjues nuk lejohet dhe aparati duhet kontrolluar pr t gjitha
vlerat numerike edhe n kt kufi t matjes.
Aparati me shum kufij matje konsiderohet brenda klass s tij t prpikris, n qoft se gabimet e
tij t referuara pr do kufi t matjes nuk e kalojn vlern e klass s prpikris.
Shuntet, rezistencat suplementare dhe transformatort mats q prdoren pr zgjerimin e kufijve t
matjes t aparateve, duhet t zgjidhen sipas tabels nr. 5.

Klasa e prpikris
s aparatit
0.5
1.0
1.5
2.5
4.0

Klasa e prpikris s
shuntit ose rezistencs
suplementare
0.2
0.5
0.5
0.5
1.0

Tabela nr. 5
Klasa e prpikris
s transformatorve
mats
0.2
0.2 ose 0.5
0.5 ose 1.0
1.0
1.0

1.3.2. Prcaktimi i ndikimit t pjerrsis (mosekujlibrimit) n tregimin e aparatit

Kur aparati prdoret n pozicionin normal pr t cilin sht ndrtuar dhe graduar, qendra e rndess
s pjess s tij t lvizshme prputhet me boshtin e rrotullimit, ai sht n ekuilibr. N qoft se do
t rrotullohet aparati n nj far kndi nga pozicioni normal, kondita e msiprme nuk plotsohet, si
rrjedhoj lind nj moment suplementar kundrejt boshtit, i cili shkakton shfaqjen e gabimit
suplementar nga rrotullimi (mosekujlibrimi) i aparatit.
Ndikimi i pjerrsis (mosekujlibrimi) s pjesve t lvizshme t aparatit mbi tregimet e tij
prcaktohet si vijon:

MatjeElektrike

Faqja13

Manualipunvetlaboratorit 2009
1. Pr pozicionin normal t aparatit q kontrollohet duke rritur gradualisht rrymn
(tensionin), vendoset shigjeta e aparatit n vlern numerike afr mesit t shkalls dhe
lexohet tregimi i aparatit kampion Mrr. Pastaj duke zvogluar gradualisht rrymn (tensionin)
nga kufiri maksimal gjersa aparati q kontrollohet t shnoj t njjtn madhsi bhet leximi
i dyt, Mz n aparatin kampion. Pr t prjashtuar variacionin e tregimeve t aparatit q
kontrollohet, gjendet vlera reale si e mesme aritmetike e t dy leximeve:
M mes =

M rr + M z
2

2. Pastaj e vendosim aparatin n nj mekanizm t posam, i cili lejon rrotullimin e tij me

knde t ndryshme n t katr drejtimet dhe prcaktohen pr kto katr pozicione (jo
normale), me metodn q u prshkrua m sipr, vlerat reale M1 , M2 , M3 , M4 , pr t njjtin
tregim t aparatit q kontrollohet.
Gabimet suplementare n % t gjatsis s shkalls, q shkaktohen nga ndikimi i pjerrsis t
aparatit prcaktohen si vijon:
pr pozicionin e par:

1 % =

M 1 M mes
100
Mm

(13)

po ashtu gjejm dhe pr pozicionet e tjera: 2%, 3%, 4%.

Vlera n grad e kndit t rrotullimit t aparatit nga pozicioni normal varet nga lloji i tij dhe
prcaktohet nga tabelat. Q ndikimi i pjerrsis t jet brenda normave t lejuara, (ose q aparati t
konsiderohet i ekuilibruar), duhet q gabimet suplementare t msiprme t mos kalojn pr klasn
e prpikris , vlerat e dhna t tabels nr. 1.
Tabela nr. 6

Nr.

Pozicioni i
aparatit q
kontrollohet

Rezultatet e matjeve dhe t llogaritjeve

Tregimi i
Tregimet e aparatit
Gabimet absolute
aparatit q
kampion
nga ndikimi i
kontrollohet
pjerrsis
rritse zvog mesa
nd.
A (V)
luese tare

Gabimi
suplemen
tar
%

Aparatet e pajisur me nivel nuk i nnshtrohen ktij eksperimenti.

1.3.3. Prcaktimi i kohs s qetsimit
Koha e qetsimit t pjess s lvizshme t mekanizmit mats t aparatit mund t prcaktohet, si n
rrym rrym t vazhduar ashtu dhe alternative, n varsi t prdorimit t aparatit. Pr aparatet me
shkall t njanshme ajo prcaktohet gjat kyjes s madhsis q matet, duke e rritur at deri afr
mesit t shkalls, ndrsa pr aparatet m shkall t dyanshme, gjat kyjes s madhsis q matet
MatjeElektrike

Faqja14

Manualipunvetlaboratorit 2009
pr nj vler t till q i korrespondon, vlers maksimale t shkalls. Metodika e prcaktimit t
kohs s qetsimit sht si vijon:
1. Aparati kyet tek burimi i ushqimit dhe n varsi nga lloji i shkalls s tij, vendoset
shigjeta n vlern prkatse t shkalls.
2. Pa prekur mjetet e rregullimit, aparati kyet dhe kyet prsri. Pasi vrojtojm karakterin
e qetsimit t pjess s lvizshme dhe formojm bindjen se shigjeta tregon po at vler,
kyim aparatin.
3. Aparati me shkall t njanshme kyet prsri njkohsisht me sekondometrin, ndrsa
pr aparatin me
shkall t dyanshme, bhet kyja njkohsisht me kyjen e
sekondometrit.
Si koh qetsimi pr aparatin me qetsim periodik merret intervali i kohs nga momenti i kyjes s
aparatit deri n momentin, kur shigjeta pr her t fundit zhvendoset nga pozicioni prfundimtar, n
nj largsi, q nuk kalon 1% t gjatsis s shkalls s aparatit. Pr aparatet me qetsim aperiodik t
shigjets, si koh qetsimi, merret intervali i kohs nga momenti i kyjes deri n momentin kur
shigjeta afrohet deri 1% t gjatsis shkalls s aparatit, me pozicionin e saj prfundimtar. N varsi
nga lloji i aparatit standartizohet dhe koha e qetsimit.
Rekomandohet q si vler reale e kohs s qetsimit t merret e mesmja aritmetike e tre matjeve
(veanrisht kur shigjeta bn lkundj periodike).

1.3.4. Matja e rezistencs s izolacionit

Rezistenca e izolacionit t aparatit matet me meger me tension nominal 500 V. Matja bhet
ndrmjet njrs prej bobinave t aparatit dhe korpusit t tij. Si korpus mund t prdoret do njra
nga vidat e karkass s tij.
Sipas standarteve, kur temperatura varion nga + 15 - 25
rezistenca e izolacionit duhet t jet mbi 20
.

MatjeElektrike

C dhe lagshtira relative deri 80 %,

Faqja15

Manualipunvetlaboratorit 2009
PUN LABORATORI NR 2
2. Urat e rryms s vazhduar
2.1. programiIpuns
1. T studiohen urat e rryms s vazhduar t tipeve t ndryshme q disponon laboratori i
matjeve elektrike. T studiohet konstruksioni dhe anekset e tyre si : galvanometri, burimet e
ushqimit, rezistencat kampione etj. T vizatohen skemat dhe t shnohen karakteristikat e
aparateve q do t prdoren gjat eksperimentit.
2. T maten me urn e Wheatstone disa rezistenca me vlera t ndryshme dhe me klas prpikrie t
njohur. Matja do rezistence t bhet duke ndryshuar polaritetin e burimit t ushqimit dhe
raportin e krahve t urs, por n mnyr t till q t jen n pun t gjitha dekadat e R2 (krahu
i urs rezistenca, e t cilit prbhet nga dekada ). T llogaritet gabimi relativ pr seciln
rezistenc t matur.
3. T maten me urn e Wheatstone rezistencat e disa voltmetrave t sistemeve t ndryshm duke
prdorur t njejtn metodik si pr matjen e rezistencave. T llogaritet fuqia q prdor do
voltmetr sipas formuls s mposhtme :
U2
P= n
Rv
4. T praktohet eksperimentalisht ndjeshmria e urs s Wheatstone pr matjen e nj rezistence t
dhn. T kalkulohet ndjeshmria po pr kt rezistenc dhe t bhet krahasimi i rezultateve.
5. T maten me urn e Tomsonit rezistencat e disa ampermetrave t sistemeve t ndryshm dhe e
nj rezistence shunti. Matja e do rezistence t bhet duke ndryshuar polaritetin e burimit t
ushqimit dhe duke prdorur disa rezistenca kampione. T llogaritet fuqia q prdor do
ampermetr ose shunt sipas formuls s mposhtme :
P = I n2 R A
2.2. PRINCIPIIPUNSSURAVETRRYMSSVAZHDUAR
Matja e rezistencs n qarqet e rryms s vazhduar mund t bhet me metoda dhe aparate t
ndryshme n varsi t madhsis s rezistencs, q duhet t matet dhe prpikris q krkohet pr
matjen e saj.
Aparatet q prdoren m shum dhe q knaqin t dy krkesat e msiprme jan urat e ekuilibruara
t rryms s vazhduar. Ato prdoren si pr matjen e rezistencave t mesme (gjer n 106 om ) ashtu
dhe pr matjen e rezistencave t vogla ( gjer n 10-5 - 10-6 om ), si pr rezistencat e prpikris s
lart ( t klasave 0.02 dhe 0.05 ) ashtu edhe per ato t prpikris s ult (t klass 5).
Urat e rryms s vazhduar ndahen n dy grupe: urat e Wheatstone dhe urat e Tomsonit (dyfishe ose
me gjasht krah).
Urat prdoren shpesh dhe pr matjen e madhsive joelektrike si : temperatura, deformimet statike
dhe dinamike, t zhvendosjeve t vogla, n automatik dhe n telemekanik.
2.2.1. UraeWheatstone.
Skema principiale e ksaj ure paraqitet n figurn 1.
MatjeElektrike

Faqja16

Manualipunvetlaboratorit 2009

Rx

R2
G

R3

R4

Figura Nr.1. Skema principiale e urs s rryms s vazhduar, Wheatston.

Pr kt qark n baz t ligjeve t Kirghofit mund t gjejm :

IG = U

R1 R 4 R 2 R 3
R G (R 1 + R 2 ) (R 3 + R 4 ) + R 1 R 2 (R 3 + R 4 ) + R 3 R 4 (R 1 + R 2 )

(1)

N urat e ekuilibruara rryma IG = 0, pra nga ekuacioni (1) rezulton se :

R1 R 4 = R 2 R 3

nga nxjerrim :

R1 = R x = R 2

R3
R4

(2)

Pra si duket nga barazimi (2), ekuilibri i urs arrihet duke ndryshuar rezistencn R2, ose raportin R3
/ R4.Urat e tipit t fundit quhen ura me reokord. N urat e tjera ekuilibrimi arrihet duke ndryshuar
rezistencn R2, e cila prfaqson nj kuti me disa dekada rezistencash. Kraht R3 dhe R4 q
formojn raportin, prfaqsojn edhe ato kuti me pak rezistenca, me ann e t cilave vendoset
raporti i prshtatshm. Zakonisht ky raport zgjidhet :
R3
= K = 10 n
R4
ku n - numr i plot pozitiv ose negativ.
Leximi i Rx n kt rast bhet n dekadat e R2 duke pasur parasysh dhe faktorin 10n :
R x = 10 n R 2

Shpesh her nuk sht e mundur t arrihet ekuilbrimi i plot i urs, sepse R2 ndryshohet me
shkalle. Matja n kto raste bhet duke prdorur metodn e interpolimit. Ta zm se pr nj vleft t
R2 treguesi i galvanometrit devijon n t djatht me 1 ndarje, ndrsa kur rritet rezistenca R2 me
madhsin e nj shkalle R2 (zakonisht R2 = 0.1 ose 1 ohm) treguesi i galvanometrit devijon n t
majt me 2 ndarje. Pra kur rezistenca ndryshon me madhsin R2 treguesi i galvanometrit devijon
1 + 2 ndarje. N kt rast :
R 2 1
R x = (R 2 +
) 10 n
1 + 2
MatjeElektrike

Faqja17

Manualipunvetlaboratorit 2009
ku 1 dhe 2 merren n vlefta absolute.
Si u prmend edhe m sipr, ura e Wheatstone prdoret pr t matur rezistenca mesatare,
me vlera nga disa ohm ose disa dhjetra ohm deri n 105...106 om. Kufiri i poshtm i matjeve
kufizohet nga influenca e telave lidhs dhe e kontakteve. N qoft se duam t matim pr shembull
nj rezistenc Rx = 0.1 ohm dhe rezistenca e telave lidhs sht r = 0.001ohm, athere ura do t
tregoj jo Rx por Rx + 2r = 0.102 dhe gabimi relativ do t jet :

R x (R x + 2 r )
0.002
100 =
100 = 2%
0.1
Rx
gabim ky mjaft i madh, q shpesh her nuk mund t lejohet. N qoft se rezistenca q do t matet do
t jet akoma m e vogl, gabimi do t rritet m shum. Kufiri i siprm i matjes me urn e
Wheatstone kufizohet nga zvoglimi i ndjeshmris s urs dhe nga ulja e prpikris pr shkak t
rezistencs s izolimit ndrmjet bornave t urs (kur Rx > 106 om ).
=

2.2.2. UraeTomsonit.
Ura Tomson prdoret pr matjen e rezistencave t vogla sepse me ann e saj bhet i mundur evitimi
i rezistencave s kontakteve dhe t telave lidhs. Skema principiale e saj sht paraqitur n figurn
2.

Figura 2. Skema principiale e urs s Tomsonit.

Si shihet nga skema ura ka gjasht krah, rezistencat e t cilave jan shnuar : Rx, R0, R1, R2, R3
dhe R4, ndrsa rezistencat e telave lidhs (duke prfshir dhe rezistencat kalimtare t kontakteve)
me r1, r2, r3, r4, dhe r.
Po t supozojm se rezistencat e telave lidhs dhe t kontakteve hyjn n madhsit e rezistencave
t shnuara me germa t mdha, athere kur ura sht e ekuilibruar (kur n galvanometr nuk kalon
rrym), do t kemi :
I 3 R x + I 2 R 3 = I1 R 1
I 3 R 0 + I 2 R 4 = I1 R 2

dhe

I 2 (R 3 + R 4 ) = (I 3 I 2 ) r

Duke zgjidhur kt sistem gjejm :

R
r R4
R
R
( 1 3)
Rx = R0 1 +
(3)
R2 r + R3 + R4 R2 R4
Q rezultati i matjes t prcaktohet vetm nga terma e par e ans s djatht t ksaj shprehje dhe
pr t lehtsuar ekuilibrimin e urs duhet t plotsohet kondita :
MatjeElektrike

Faqja18

Manualipunvetlaboratorit 2009
r R4
R
R
( 1 3)= 0
r + R3 + R4 R2 R4
Kjo kondit plotsohet kur :
R1 = R3

dhe

R2 = R4

R1
R2

ose

Rx = R0

(4)

N kt rast :

Rx x = R 0

R3
R4

(5)

Q t plotsohet kondita (4), ura e Tomsonit prgatitet me dekada dyfishe, me an t t cilave

ndryshohen njkohsisht dy rezistenca (pr shembull R1 dhe R3 ose R2 dhe R4) n mnyr t atill
q ato t mbeten t barabarta pr do pozicion t dorezs s dekads.Meqnse rezistencat e
krahve t urs kan nj klas t dhn prpikrie, pr t br q termi i dyt t jet i paprfillshm
ndaj t parit, merret dhe nj mas suplementare: zvoglohet rezistenca r n minimum. Kjo arrihet
duke e prgatitur at prej nj zbarre t shkurtr. N kt mnyr zvoglohet shum faktori :
r R4
r + R3 + R4
duke e br at t paperfillshm.
Pr t evituar ndikimin e telave lidhs r1, r2, r3 dhe r4 merren kto masa :
a ) R1, R2, R3 dhe R4 merren m t mdha se 10 ohm.
b) telat lidhs zgjidhen me seksion t madh q t jen shum her m t vogla se 10 ohm.
Urat e Tomsonit ndrtohen me R0 = konstante. Kraht R1 dhe R3 prfaqsojn dy kuti
rezistencash me fisha, ndrsa kraht R2 dhe R4 prfaqsojn kuti rezistencash me kursor. Q t
plotsohet gjithmon R2 = R4 dekadat e ktyre rezistencave kan nj dorez t prbashkt. R0 n
urat e ktij tipi, prfaqson nj rezistenc etalone t njohur, e cila zakonisht prbn nj aneks t
urs. Rryma e akumulatorit q ushqen urn sht mjaft e madhe (disa amper) mbasi rezistencat Rx
dhe R0 jan mjaft t vogla. Rezistencat R0 dhe Rx prgatiten me katr borna. Nj pal, q quhen t
rryms, shrbejn pr lidhjen e rezistencs n qarkun e rryms kryesore, ndrsa t tjerat, q quhen
bornat potenciale, shrbejn pr lidhjen e ktyre rezistencave n bornat prkatse t urs. Ky
konstruksion i rezistencave na jep mundsi t evitojm influencn e rezistencs s kontakteve t
rryms.
Zakonisht ura dyfishe prdoret pr matjen e rezistencave nga 10 ohm gjer n 10-5-10-6om.
Kur maten rezistenca shum t vogla, zvoglohet rnia e tensionit si n Rx ashtu dhe n R0 dhe pr
kt arsye ulet dhe ndjeshmria e urs. Pr t rritut ndjeshmrin duhet zmadhuar rryma q kalon
n R0 dhe Rx, por kjo nuk sht gjithmon e mundur, sepse Rx dhe veanrisht R0 lejojn rryma t
kufizuara.
2.2.3. METODIKAEMATJEVEMEURNEWHEATSTONE
Teknikat pr matje me ann e urave t tipit Wheatstone jan pothuajse t njjta. Pr kt
arsye mposht do t marrim si shembull ekuilibrimin e urs s tipit MTB, t ciln e disponon
laboratori i matjeve elektrike.

MatjeElektrike

Faqja19

Manualipunvetlaboratorit 2009
Ura e tipit MTB mund t prdoret pr matjen e rezistencave me skemn e Wheatstone ose t
Tomsonit. Kur prdoret si ur ajo Wheatstone fisha vendoset n folen B . Me kt ur mund t
maten rezistenca nga 50 ohm gjer n 1 000 000 ohm ; n kufirin 50 - 100 000 me prpikri 0.05
% dhe n kufirin 100 010 - 1 000 000 om me prpikrin 0.5 %.
Ushqimi i urs bhet nga nj burim i rryms s vazhduar (bateri akumulatorsh ose radrizator) me
tension t ndryshueshm, q lidhet nprmjet komutatorit K ( figura Nr.3 ).

Figura Nr. 3. Lidhjet e jashtme t urs MTB sipas skems s Wheatstone

Ky i fundit shrben pr t ndryshuar drejtimin e rryms ushqyese me qllim q t evitohen gabimet
sistematike q mund t lindin pr shkak t forcave termoelektromotore. do matje bhet pr dy
drejtimet e rrymave dhe si vler e madhsis q matet konsiderohet e mesmja aritmetike e tyre. N
bornat G t urs lidhet nj galvanometr magnetoelektrik, ndjeshmria e t cilit duhet t jet e
till q t na lejoj t vem re ndryshimet e rezistencs q matet, t paktn t barabarta me klasn e
prpikris s urs pr kufirin n t cilin bhet matja.
Pasi lidhet skema, zgjidhet dhe vendoset raporti i krahve R3 dhe R4 si dhe tensioni i bateris nga
tabela e mposhtme.
Rx
Kufijt e ndryshimit
5 - 100
100 - 1000
1000 - 10000
10000 - 100000
100000 - 1000000

Rezistenca
R3
10
100
1000
1000
10000

e krahve
R4
1000
1000
1000
100
100

Tensioni i bateris
V
4
6
8
10
20

Madhsia e rezistencs q matet gjendet nga shprehja :

R3
R4
Gjat matjeve duhet respektuar nj rend i caktuar i kyjes dhe kyjes s galvanometrit dhe t
bateris. Kyet m par bateria me ann e komutatorit K dhe pastaj galvanometri me ann e butonit
t vendosur n ur. N kyje respektohet rendi i kundrt: M par kyet galvanometri dhe m pas
bateria. Ky rend duhet respektuar medoemos, prndryshe mund t dmtohet galvanometri nga f. e.
m. e madhe q induktohet n rezistencn q matet, kur kjo e fundit ka formn e nj bobine me
induktivitet t konsiderueshm.
Rx = R2

MatjeElektrike

Faqja20

Manualipunvetlaboratorit 2009
2.2.4. MatjaerezistencavetndryshmemeurneWheatstone.
Programi i puns parashikon matjen e disa rezistencave t njohura me klas t dhn
prpikrie. Matjet duhet t kryhen me ndjeshmrin m t madhe, e cila mund t llogaritet n qoft
se njihen rezistencat e krahve t urs Rx, R2, R3, R4. N kt rast mbahet parasysh kondita e afruar
q siguron ndjeshmrin m t madhe :
Rx = R2 = R3 = R4
Nga ana tjetr duhet tentuar q t shfrytzohen t gjitha dekadat e R2, q do t thot se
tregimi i dekads s par t R2, ( x 1000 ohm ) t jet i ndryshm nga zero. Pr seciln rezistenc
bhen dy matje, pr dy drejtimet e rryms dhe vlera e rezistencs gjendet si e mesmja aritmetike e
dy matjeve.
Me an t formuls s njohur :

Rx R0
100
R0
llogarisim gabimin relativ t rezistencs s matur.
=

Prpikria e leximit mund t rritet duke zgjedhur nj galvanometr me ndjeshmri t till q,

kur ura sht afr ekuilibrit tregimi i galvanometrit t ndryshoj me 20 - 30 ndarje ose m shum,
kur R2 rritet me vlern R2 (R2 sht zmadhimi i R2 me nj ndarje t dekads s fundit, q pr
rastin e urs me t ciln kryhet matja, sht 0.1ohm ). N kt rast ekuilibri i plot i urs zakonisht
nuk mund t arrihet, por kemi mundsi t fitojm edhe nj shifr n leximin e R2, pra dhe t Rx me
metodn e interpolimit. Le t pranojm pr shembull q gjat matjes s nj rezistence, treguesi i
galvanometrit zhvendoset n t djatht t zeros me 1 = 51 ndarje dhe kur vendosim R2=1019.7
ohm treguesi zhvendoset 2 = 182 ndarje n t majt t zeros. Pra :
1019,7 > R2> 1019,6
Me metodn e interpolimit gjejm :
R2 = R2 + R2

1
51
= 1019.6 + 0.1
= 1019.6 + 0.0215 = 1019.62 ohm
1 + 2
51 + 182

T dhnat e eksperimentit dhe t llogaritjeve vendosen n tabeln e mposhtme.

Vlera e
rezis. q
do t
matet Rx

Drejtimi
i rryms
s
ushqimit

MatjeElektrike

Raporti i
krahve t
urs
R3

R4

R2

R0=
R
R2 3
R4

Drejtimi i R0=
Rom

1
treguesit t R 0 + R
1 + 2
galvanome
trit
1
2
nd.
nd.

Faqja21

Manualipunvetlaboratorit 2009
2.2.5. Matjaerezistencavetvoltmetrave
Me urn e Wheatstone do t bhet matja e rezistencs s voltmetrave t sistemeve t
ndryshme. Kjo bhet me qllim q t prcaktohet nj nga parametrat m t rndsishm t
voltmetrave q sht rezistenca e brndshme e tyre, RV. Kur dihet RV mund t llogaritet fuqia q
konsumon aparati:
U2
P= n
RV
N rastin e prgjithshm, kur nuk dihet rendi i rezistencs q duhet matur, veprohet n kt
mnyr : vendosen R3 = R4 = 1000 om, q realizohet duke vendosur dy fisha n folet x1000 ohm.
Pastaj t pes dekadat e rezistencs R2, vendosen n mnyr t till q vlera e saj t jet 1000 ohm (
1, 0, 0, 0, 0 ). N seri me galvanometrin lidhet nj rezistenc suplementare e madhe. Mbyllet
komutatori K dhe shtypet butoni i galvanometrit pr nj koh shum t shkurtr dhe vrojtohet
zhvendosja e treguesit t galvanometrit. Treguesi do t zhvendoset n nj drejtim, pr shembull n
t djatht t zeros. Rritet R2 dhe prsri futet galvanometri n pun. N qoft se shpejtsia e
zhvendosjes s galvanometrit do t zvoglohet, do t thot q R2 duhet rritur akoma m shum. N
rast t kundrt R2 duhet zvogluar gjersa t arrihet ekuilibri. Pas arritjes s ekuilibrit, hiqet
rezistenca suplementare e lidhur n seri me galvanometrin dhe vendoset prsri ekuilibri. N qoft
se pr vlerat e zgjedhura t R3 dhe R4 nuk mund t arrihet ekuilibri, athere duhet ndryshuar raporti i
krahve R3 / R4 . Pastaj kryhen t njejtat veprime gjersa t arrihet ekuilibri i plot. Pr matjen e
rezistencs s brendshme t voltmetrit vlejn t njjtat krkesa si pr matjen e rezistencave me urn
e Wheatstone.
Me t dhnat e matjeve dhe llogaritjeve plotsohet tabela e mposhtme:
Karakteristikat e
voltmetrit

Drejtimi
i rryms
ushqimit

Raporti i
krahve
t urs
R3

R4

RV=
R2

R
R2 3
R4

Drejtimi i
treguesit t
galvanometrit
1
ndarje

2
ndarje

RV=

1
R + R
1 + 2

mes.

'
V

RV

PV=
U2n/RV

2.2.6. PrcaktimiIndjeshmrissurs.
Ndjeshmri mesatare t urs, kundrejt ndryshimit t rezistencs s nj krahu, quhet raporti i
devijimit q pson treguesi i galvanometrit kur rezistenca R e nj krahu ndryshon me
madhsin R:

S mes. =
R
M dendur merret ndjeshmria relative si ndryshim i mbi ndryshimin relativ t rezistencs,
pra :

MatjeElektrike

Faqja22

Manualipunvetlaboratorit 2009
S mes. =

=
R
R R
R

Pr t prcaktuar eksperimentalisht ndjeshmrin veprojm n kt mnyr :

Ekuilibrojm urn pr nj rezistenc t dhn. N kt rast do t isht m e prshtatshme t
zgjidhnim nj vler rezistence t till q t plotsohej kushti i ndjeshmris maksimale ( t gjitha
rezistencat e krahve afrsisht t barabarta) dhe t futen n pun t gjitha dekadat e R2. Kshtu
mund t merrnim RX = R1 = 1000 ose 10000 ohm.
Pas ekulibrimit ndryshojm rezistencn R2 me nj madhsi t till q treguesi i galvanometrit t
zhvendoset 5 - 20 ndarje ( = 5 - 20 ). N dekadat e R2 lexojm ndryshimin prkats t R2 dhe
llogarisim ndjeshmrin relative t urs me galvanometrin e dhn, sipas formuls s msiprme.
Llogarisim ndjeshmrine relative t urs sipas formuls:
S=

U m SG
(1 + m) 2 R G + (1 + m) (R X + R 3 )

ku : RG - rezistenca e brendshme e galvanometrit n ohm.

SG - ndjeshmria e galvanometrit n ndarje / amper.
RX - rezistenca q matet n ohm.
R3 - rezistenca e krahve t urs R3 = R4 kur ura sht n ekuilibr.
U - tensioni n bornat e urs gjat ekuilibrit.
R
R
m = 3 = X kur ura sht n ekuilibr.
R4 R2
Vlerat e matura dhe ato t llogaritura i vendosim n tabeln e mposhtme.

x
1
nd.

RX,R2
R3,R4
2
nd.

Madhsit e matura
U
SG
R

U
V

nd./ A

RG

Madhsit e llogaritura
Sexperi.
Sllog

1+2
ndarje

Vlera e ndjeshmris e prcaktuar me t dy metodat duhet t dal afrsisht e njjt.

2.2.7. METODIKAEMATJEVEMEURNETOMSONIT
Pr t lidhur urn MTB sipas skems s Tomsonit, vendoset nj fish n folen T ndrsa dy
fishat e tjera n folet respektive t krahve R3 dhe R4 (n urn MTB rezistenca R2 sht shnuar me
R1 dhe R4 me R2 ).
MatjeElektrike

Faqja23

Manualipunvetlaboratorit 2009
Skema e lidhjeve t jashtme sht paraqitur n figurn e mposhtme.
U

R
A

K
Rx

Ro
-

Figura Nr. 4. Skema e lidhjeve t jashtme t urs MTB sipas Tomsonit.

Si burim ushqimi mund t prdoret nj bateri akumulatorsh me tension 2 - 4 V dhe kapacitet t
madh 100 - 200 amperor (Ah), ose nj radrizator i prshtatshm. Galvanometri zgjidhet si pr urn
e Wheatstone. Qarku i rryms ndihmse prbhet nga nj dypolar, nga rezistenca e panjohur Rx dhe
rezistenca kampione R0, t lidhura ne njra tjetrn nprmjet nj zbarre t shkurtr bakri,
r < (1-5) * 10-4 ohm, nga ampermetri A dhe reostati i rregullimit t rryms R. Prcjellsat q lidhin
bornat potenciale t Rx dhe R0 me urn duhet t ken rezistenc m t vogl se 0.01 % e rezistencs
s krahve t urs. Ampermetri A dhe reostati R duhen zgjedhur t till q t lejojn kalimin e
rrymave pak m t mdha se rrymat e lejuara t Rx dhe R0.
Me urn MTB t lidhur sipas skems s Tomsonit mund t maten rezistenca nga 100 0.00001 ohm. N diapazonin 0.01 - 100 ohm prpikria e matjes sht 0.05 %, n diapazonin
0.0001-0.00099999 ohm prpikria sht 0.2 % dhe n diapazonin 0.00001 - 0.000099999 ohm
prpikria eshte 0.5 %.
Pr t lidhur skemn q u prshkrua m sipr, n varsi t rendit t rezistencs q do t
matet zgjidhet R0 nga tabela e mposhtme (n urn MTB bornat e R0 shnohen me RN).

Sipas skems s paraqitur n figur

Rx
Nga

10
1
10-1
10-2
10-3

deri n

100
10
1
10-1
10-2

R0

R2 = R4

10
1
10-1
10-2
10-3

1000
1000
1000
1000
1000

Kur ndrrohen vendet e Rx dhe R0

Rx
Nga

10-4
10-5

deri n

10-3
10-4

R0

R2 = R4

10-3
10-3

100
10

Pastaj me ann e reostatit R vendoset nj rrym e till, e cila kontrollohet me ann e ampermetrit t
lidhur n skem, q t jet m e vogl se rryma e lejuar e rezistencave Rx dhe R0. Meqense R0
prfaqson nj rezistenc kampione, fuqia e lejuar e saj njihet (0.1 ose 1 W). T njjtn gj mund t
themi edhe pr Rx kur edhe kjo e fundit sht rezistenc kampione. Kshtu mund t llogarisim
rrymn e lejuar :
MatjeElektrike

Faqja24

Manualipunvetlaboratorit 2009
I lej =

Plej
R

Nga tabela e msiprme zgjedhim dhe rezistencat e krahve t urs s Tomsonit R2 = R4.
Pr t realizuar ekuilibrin e urs, shtypet butoni i urs q ky galvanometrin dhe ndryshohen
rezistencat R1 = R3 me an t kursorve t dekadave derisa galvanometri t tregoj zero. Vlera e
rezistencs s panjohur Rx prcaktohet nga formula:

Rx = R0

R1
R2

ose

Rx = R0

R3
R4

Skema e figurs Nr. 4 prdoret kur R0 Rx , por n qoft se R0 > Rx athere duhen ndryshuar
vendet e Rx me R0 dhe llogaritjet bhen me formuln :
R
R
Rx = R0 2
ose
Rx = R0 4
R1
R3
Kur matjet bhen me prpikri 0.05 % leximi n ur duhet br duke futur n pun dekadn e par
x1000 ohm, ndrsa n matjet me prpikri 0.2 % ose 0.5 % leximi mund t bhet edhe duke
filluar nga dekada e dyt x 100 ohm .
N rast kur nuk dihet rendi i madhsis q duhet t matet Rx, veprojm n kt mnyr :
Zgjidhet n fillim nj R0 fardo, vendoset R2 = R4 = 100 ohm dhe galvanometrit i lidhet n seri nj
rezistenc mbrojtse 20000 - 50000 ohm pastaj ekuilibrohet ura duke ndryshuar dekadat e
rezisencave R1 = R3. Kur ekuilibri arrihet pa vn n pun dekadn e par ose disa nga dekadat e
para, athere duhet zvogluar R0 ose duhet rritur R2 = R4. Pas ktij ndryshimi ekuilibrojm prsri
urn duke futur n pun m shum dekada dhe llogarisim me prafrsi Rx. M pas, nga tabela
orientuese e m siprme, zgjidhet prfundimisht R0 dhe R2 = R4, bhet prsri ekuilibrimi i urs,
pastaj hiqet rezistenca suplementare e lidhur n seri me galvanometrin dhe bhet ekuilibrimi
prfundimtar duke shfrytzuar ndjeshmrin maksimale t urs.
Pr t evituar ndikimin e forcave termoelektromotore mbi rezultatin, ashtu si n urn e Wheatstone
matja duhet kryer dy her, duke ndryshuar drejtimin e rryms me an t komutatorit K. sht mir
q t kryhen matje pr disa vlera t rryms (pr shembull pr In, 0.5In, 0.2In duke mbajtur parasysh
dhe rrymn e lejuar t R0) dhe pastaj gjendet e mesmja aritmetike e t gjitha vlerave.

2.2.8. Matjaerezistencavemeurnetomsonit
Programi i puns parashikon matjen e nj rezistence me vler nominale t njohur dhe me
klas prpikrie t njohur. Metodika e matjes sht e njjt me at prshkruar m sipr. Pasi kryhen
matjet pr disa vlera t rryms s ushqimit dhe pr dy drejtimet e saj, me an t formulave prkatse
llogaritet vlera e rezistencs Rx0 dhe m pas gabimi relativ i saj n prqindje sipas formuls s
njohur :
R Rx 0
= x
100%
Rx0
Rezultatet e matjeve dhe llogaritjeve vendosen n tabeln e mposhtme :
Madhsia

Drejtimi

MatjeElektrike

Rezistenca

Tregimi i urs

R0

Rx0=R0 R1/R2 Rxomes

Faqja25

Manualipunvetlaboratorit 2009
e rryms

i rryms

q matet Rx

R2=R4

R1=R3

%
9

2.2.9. Matjaerezistencssbrendshmetampermetrave
Meqense rezistencn e ampermetrave nuk e njohim veprohet sipas metodiks q prshkruhet
msipr pr kt rast. Pasi prcaktojm vlern mesatare t rezistencs, gjejm fuqin q prdor
ampermetri sipas formuls :
PA = I n2 R A
ku : In - rryma nominale (maksimale) e ampermetrit.
Q matjet t bhen me ndjeshmri t madhe, duhet t respektohet tabela e zgjedhjes s R0 dhe R2=
R4 dhe rryma n R0 dhe Rx t jet aq e madhe sa lejojn kto rezistenca. Sa m e madhe t jet
ndjeshmria e galvanometrit, aq m e madhe sht dhe ndjeshmria e urs. Duke prdorur nj
galvanometr me ndjeshmri shum t madhe, mund t rritet dhe prpikria e leximit me nj shifr
m shum nga numri i dekadave t urs. N kt rast do t prdorej interpolimi ashtu si n urn e
Wheatstone.

T dhnat e eksperimenteve dhe rezultatet e llogaritjeve vendosen n tabeln e mposhtme.

Amper
meter

Rryma

A
2

Drej
timi
i
rrym
es

Kraht e urs
R2=R4 R1=R3

R0

Rx0=
R0

R1
R2

cv.galv.
1 2

Rx0 =
Rx0 +
R

nd
8

nd
9

RAmes I2nRA

1 + 2

10

11

W
12

Me ann e urs s Tomsonit mund t prcaktojm edhe rezistencn specifike t prcjellsve.

Teknika e matjeve n kt rast mbetet e njejt me at q u prshkrua m lart. Para se t bhet matja
sht mir q t maten gjatsia dhe diametri i telit dhe pastaj t llogaritet afrsisht (kur dihet dhe
lloji i metalit) rezistenca e tij. Kshtu ka mundsi t zgjidhen shpejt dhe drejt R0 dhe R2 = R4 nga
tabela, pra arrihet shpejt ekuilibrimi i urs. Kur nuk dihet lloji i metaleve athere veprohet si n
rastin e prgjithshm.

MatjeElektrike

Faqja26

Manualipunvetlaboratorit 2009

PUN LABORATORI NR 3+4

STUDIMI EKSPERIMENTAL I OSHILOSKOPIT ELEKTRONIK
3. Programiipuns
1. T studiohet instruksioni i oshiloskopit q do t prdoret.
2. T bhet gradimi i zhvendosjes vertikale pr pozicione t ndryshme t potenciometrit q
ndryshon koefiientin e amplifikimit vertikal dhe t ndrtohet kurba e gradimit S = f(n).
3. T maten me ndihmn e oshiloskopit madhsite e nj sinusoide, zhvendosja n faze dhe
frekuenca e nj madhsie sinusoidale.
4. T studiohet forma e kurbs dhe madhsia e tensionit n dytsorin e transformatorit t rryms
pr I1 = konst. dhe pr vlera t ndryshme t ngarkess n dytsor. T prcaktohen vlerat maksimale
dhe efektive t tensionit n dytsor si dhe vlerat e koefiientit t transformimit pr disa vlera t
rezistencs dytsore R2.
5. T ndrtohen kurbat:
U
I
U 2 maks , U 2efekt , K = 2 maks , K i = 1 n funksion t rezistencs R2. T vizatohet kurba
U 2efekt
I2
e tensionit n dytsor pr R2 = 0.5 ohm dhe R2 = 1 ohm.
Oshiloskopi elektronik ose osholoskopi katodik, sht nj aparat q ka gjetur nj prdorim
t gjr n shum fusha t shkencs dhe tekniks. Ndjeshmria e tij dhe aftsia pr t regjistruar
fenomene q ndryshojn n frekuenc nga disa Hz deri n dhjetra MHz dhe rezistenca shum e
madhe e hyrjes kan br q oshiloskopi elektronik t jet i pazvendsueshm n fushn e matjeve
t madhsive jo vetm elektrike, por edhe t shum madhsive joelektrike.
Pjesa kryesore e oshiloskopit sht tubi elektron-rrezatues CRT, principi i puns t cilit
bazohet n zhvendosjen e tufs s elektroneve nn veprimin e fushs elektrike apo magnetike. Tubi
elektron-rrezatues prfaqson nj llamp elektronike me vakuum t thell. Elektronet q rrezatohen
nga elektroda e nxeht, mbas koncentrimit dhe prshpejtimit nn veprimin e fushave magnetike apo
elektrike, bien mbi ekranin fluoreshent duke shkaktuar ndriimin e ktij t fundit. Nn veprimin e
rrymave apo tensioneve q studiohen, rrezja e elektroneve zhvendoset para se t bjer n ekran. Kjo
zhvendosje ndjek ndryshimin e vlerave t astit t madhsis q studiohet dhe prandaj n ekran
shohim formn e kurbs s ksaj madhsie.
Oshiloskopi elektronik prdoret shum n teknikn e matjeve, veanrisht pr studimin e
proeseve t shpejta n qarqet elektrike. Me ann e oshiloskopit jo vetm mund t shihet dhe t
rregjistrohet forma e kurbs s madhsis q studiohet, por mund t kryhen dhe matje t madhsive
t ndryshme, si pr shembull matja e madhsis s amplitudes s tensionit, rryms, frekuenca e tyre
ndryshimi i fazs etj. Oshiloskopi mund t prdoret si tregues i zeros (p.sh. n urat e rryms
alternative), pr matjen e madhsive t ndryshme joelektrike me metoda elektrike, etj. Pr kto
arsye oshiloskopi sht nj aparat i domosdoshm n laboratoret e matjeve.

MatjeElektrike

Faqja27

Manualipunvetlaboratorit 2009
3.1. BLLOKSKEMAEOSHILOSKOPITELEKTRONIK
Bllokskema e oshiloskopit elektronik me nyjet ose blloqet kryesore t tij paraqitet n fig. 1.
Pavarsisht nga tipet e ndryshme t oshiloskopve mund te themi se prgjithsisht ai prbhet nga
katr blloqe kryesore:

1. tubi elektron-rrezatues
2. blloku i ushqimit
3. blloku i zbrthimit
4. amplifikatori i sinjaleve

Fig. 1 Bllokskema e oshiloskopit m t thjesht

3.1.1. Tubielektronrrezatues
Tubi elektron-rrezatues, paraqitja skematike e t cilit jepet n fig. 2, prfaqson nj ballon
qelqi me vakuum t thell dhe me disa elektroda metalike.

f
f

K G

A 1 A2

Fig. 2 Tubi elektron-rrezatues (CRT)

Pjest kryesore t tubit jan: a) topi elektronik, b) pllakat e zhvendosjes dhe c) ekrani fluoreshent.

MatjeElektrike

Faqja28

Manualipunvetlaboratorit 2009
Topi elektronik krijon fluksin e elektroneve dhe e transformon kt fluks n rreze
elektronike t drejtuar n ekran. Topi elektronik prbhet nga filli i nxehjes (filamenti), katoda,
rrjeta e komandimit (grila), anoda e par dhe anoda e dyt.
Filamenti, ff shrben pr t ngrohur katodn K. Kjo e fundit prfaqson nj cilindr t vogl
metalik t mbuluar me nj lnd q lshon leht elektronet.
Rrjeta e komandimit R ose grila G, (e ndrtuar zakonisht si nj cilindr me vrim n mes pr
t drejtuar tufen e elektroneve n drejtim t anodave). N grile jepet nj potencial m negativ n
krahasim me potencialin e katods. Duke ndryshuar kt potencial mund t ndryshojm sasin e
elektroneve q dalin nga katoda, sepse elektronet kan ngarkesa negative dhe prandaj shtyhen prej
rrjets n drejtim t katods. N kt mnyr ndryshohet ndriimi n ekran.
Anoda e par A1 dhe anoda e dyt A2 kan potencial pozitiv kundrejt katods. Potenciali i
anods A1 sht gjithmon m i lart (6000 - 20000 V) nga potenciali i A2 (150 - 400 V). Forma
dhe vendosja e anodave kundrejt njra tjetrs, zgjidhet n mnyr t atill, q fusha elektrike, e cila
vepron mbi elektronet, ti prshpejtoj ata dhe ti mbledh (fokusoj) n nj rreze t holl. Veprimi i
fushs elektrike mbi fluksin e elektroneve, sht analog me fokusimin e fluksit t drits me ann e
lenteve optike.
Ekrani fluoreshent. Ana e brendshme e ekranit t tubit elektron-rrezatues mbulohet me nj
shtres t holl lnde t posame, e cila ka aftsin q t ndrioj, kur mbi t bie nj tuf
elektronesh. Kur tubi prdoret shum kjo shtres konsumohet, prandaj duhet kujdes pr t mos
lejuar q njolla e ndritshme t mbahet pr nj koh t gjat n nj vnd.
Pllakat (elektrodat) e zhvendosjes, prfaqsojn dy ifte elektrodash paralele. Secili ift
vendoset n planin prpendikular me planin e iftit tjetr. Pllakat e iftit t par vendosen paralel
me njra tjetrn n mnyr horizontale, ndrsa pllakat e iftit t dyt H vendosen vertikalisht. N
qoft se n pllakat do t zbatojm nj diferenc potencialesh, athere rrezja elektronike, duke kaluar
ndrmjet pllakave i nnshtrohet veprimit t fushave elektrike. Nn veprimin e ktyre fushave
ndryshon trajektorja e rrezes elektronike dhe njolla e ndritur n ekran do t lviz nga pozicioni q
kishte kur nuk ishte ushtruar diferenc potencialesh n pllaka. Zhvendosja e njolls s ndritshme n
ekran prcaktohet nga formula:
b=

l
l
1
(L+ )
u = KU
2d
2 Ua x

(1)

ku:
d - largsia ndrmjet pllakave
l - distanca q prshkon rrezja elektronike n fushn e pllakave
L - largsia nga skaji i pllakave deri tek ekrani
Ua- tensioni n pllakn e dyt
ux - diferenca e potencialeve ndrmjet pllakave
ifti i par i pllakave V1,V2 t vendosura horizontalisht e zhvendosin rrezen n ekran vertikalisht
(lart ose posht), prandaj kto pllaka quhen vertikale. ifti i dyt i pllakave H1, H2 t vendosura
vertikalisht e zhvendosin njolln n ekran n drejtimin horizontal, n t djatht ose n t majt,
prandaj kto pllaka quhen horizontale. Ndrtohen dhe tuba me komandim magnetik n t cilat n
vend t pllakave t zhvendosjes kemi bobina t posame. Rrezja elektronike n kto tuba
zhvendoset nn veprimin e fushs magnetike, e cila krijohet nga rryma q kalon n bobina.
Zhvendosja n kt rast sht proporcionale me vlern e astit t rryms q kalon n bobin.

MatjeElektrike

Faqja29

Manualipunvetlaboratorit 2009
3.1.2. Bllokuiushqimit
Pr ushqimin e tubit elektron-rrezatues duhet tension i vazhduar mjaft i lart. Tension i vazhduar
nevojitet edhe pr blloqet e tjera t oshiloskopit (pr amplifikatort, bllokun e zbrthimit etj.).
Blloku i ushqimit shrben pr t krijuar kto tensione t vazhduara. Blloku i ushqimit prfaqson
nj radrizator me gjysmprues me stabilitet t lart te tensionit n dalje. N daljen e bllokut t
ushqimit vendoset nj ndars tensioni nga i cili merren tensionet e nevojshme.
3.1.3. Bllokuizbrthimit
Tensioni q studiohet jepet n pllakat vertikale dhe e zhvendos rrezen n drejtimin vertikal. Q t
shohim n ekran formn e kurbs s tensionit n funksion t kohs shfrytzojm nj tension
ndihms i cili e zhvendos rrezen elektronike n drejtimin horizontal. Q kurba U = f (t) t dal n
ekran pa deformime duhet q tensioni ndihms (tensioni i zbrthimit) t ndryshoj n nj interval
kohe t caktuar , n mnyr proporcionale me kohn. Pastaj ky tension duhet t kthehet menjher
n vlern fillestare dhe njolla rrjedhimisht t kthehet n pozicionin fillestar (fig. 3). Pas ksaj
proesi prsritet periodikisht.
Q n ekranin e osholoskopit t kemi nj figur t palvizshme sht e nevojshme q perioda e
tensionit q jep blloku i zbrthimit t jet e barabart me tensionin q studiohet. Kur perioda e
tensionit zbrthyes sht N her m e madhe nga ajo e tensionit q studiohet athere n ekran do t
kemi N perioda t tensionit q studiohet. Blloku i zbrthimit prbhet zakonisht nga nj gjenerator
q jep tensione n form t dhmbve t sharrs fig.3 dhe nga nj amplifikator. N fig. 4 paraqitet
skema e gjeneratorit m t thjesht t zbrthimit, q ka si element kryesor nje element
gjysmprues, pr shembull nj diod tunel.

Fig. 3 Tensioni i bllokut t zbrthimit

Uh

Ud

Fig. 4 Gjenerator i thjesht zbrthimi

MatjeElektrike

Faqja30

Manualipunvetlaboratorit 2009
Karakteristika kryesore e ktyre diodave shte tensioni i hapjes Uh dhe tensioni i bllokimit Ub .
Kur tensioni q ushqen diodn sht m i vogl nga Uh ajo prfaqson nj rezistenc shum t
madhe dhe rryma n t pothuajse nuk kalon. Kur tensioni arrin vlern Uh rezistenca e diods
zvoglohet shum dhe menjher dioda bhet pruese, d.m.th. n t kalon rrym e
konsiderueshme. N qoft se tensionin ushqyes do ta zvoglojm prsri, dioda bllokohet pr vlern
e tensionit Ub, rezistenca e saj rritet menjher dhe rryma nuk kalon m. T tilla dioda si ajo q u
prmend m lart, prdoren n gjeneratort e zbrthimit pr t fituar tension n formn e dhmbve
t sharrs. Kur jepet tension ne hyrje ngarkohet kondesatori C nprmjet rezistencs R. Tensioni n
bornat e kondesatorit rritet n form eksponenciale, d.m.th. n fillim zmadhohet shpejt (aq m
shpejt sa m t vogla t jen vlerat e C dhe R), me nj rritje afrsisht lineare. Kur tensioni arrin
vlern Uh , dioda hapet, rezistenca e saj zvoglohet shum, kondesatori shkarkohet shum shpejt n
kt rezistenc t vogl dhe tensioni i kondesatorit UC zvoglohet gjer n Ub. Kur UC = Ub dioda
bllokohet dhe rezistenca e saj rritet shum dhe me nj her. Pr kt arsye kondesatori fillon prsri
t ngarkohet dhe m von prsritet proesi q u prshkrua m lart. N kt mnyr n bornat e
kondesatorit q jan njkohsisht dhe daljet e gjeneratorit fitohet tensioni i zbrthimit n formn e
dhmbve t sharrs (fig. 3). Q ndryshimi i tensionit nga U0 deri n U3 ti afrohet sa m shum
vijs s drejt, rritet tensioni i ushqimit t gjeneratorit ( U>>U3 ). Nga parametrat e diods dhe t
kondesatorit varet koha e rnies s tensionit nga U3 n U0. Kjo koh duhet t jet minimale ndryshe
n ekranin e oshiloskopit do t duket edhe kalimi i kundrt i rrezes elektronike.
Frekuenca e tensionit t gjeneratorit t zbrthimit ndryshohet duke ndryshuar madhsin e
kapacitetit C (ndryshimi me shkall ) dhe duke ndryshuar rezistencs R (ndryshimi i imt ). Kshtu,
duke ndryshuar kohn e ngarkimit t kondesatorit, ndryshohet edhe frekuenca e tensionit n dalje t
gjeneratorit.
Pr t prmirsuar karakteristikat e gjeneratorve t zbrthimit prdoren skema m t komplikuara
q sigurojn nj diapazon m t gjer t ndryshimit t frekuencs dhe nj tension m linear dhe m
t qndrueshm sesa gjeneratori i thjesht q u analizua msipr.

3.1.4. Amplifikatort
Osholoskopt elektronik kan zakonisht dy amplifikator, q shrbejn pr t rritur ndjeshmrin.
Njri nga ata quhet vertikal mbasi shrben pr t prforcuar tensionin q studiohet e q jepet n
pllakat vertikale nprmjet amplifikatorit. Amplifikatori i dyt shrben pr t prforcuar tensionin
q jepet n pllakat horizontale, prandaj quhet amplifikator horizontal.

3.2. STUDIMIEKSPERIMENTAL
3.2.1. Prgatitjaprpun.
Ushqimi i oshiloskopit bhet nga rrjeti i rryms alternative me tension 220 V, 50 Hz. Para kyjes s
oshiloskopit dorezat e montuara n faqen e tij t prparme duhet t vendosen n pozicionet e
mposhtme:
1. Oshiloskopi vihet n pun nprmjet butonit (1).
MatjeElektrike

Faqja31

Manualipunvetlaboratorit 2009
2. Doreza e ndryshimit t koefiientit t amplifikimit vertikal vendoset n pozicionin q i
prket koefiientit t amplifikimit minimal (13).
3. Doreza e gjeneratorit t zbrthimit vendoset n nj pozicion t fardoshm pr shembull
50 Hz (22).
Pasi t jen br kto veprime kyet elsi i ushqimit t aparatit.
3.2.2. Rregullimiindriimitdhefokusimi
Rrotullojm dorezn e rregullimit (3) t ndriimit sipas akrepave t ors. N kt mnyr
rregullojm potecialin negativ t griljs dhe bjm q n ekran t duket nj vij e ndritshme. Pr t
holluar kt vij duhet br fokusimi. Pr kt qllim rrotullohet doreza prkatse (4). Fokusimi
konsiston n rregullimin e potencialit t anods s par t tubit A1 (fig. 2).
3.2.3. vendosjavertikaleerrezeselektronike.Regullimiiamplifikatorit
Doreza (17), (18) shrbejn pr t zhvendosur figurn n drejtimin vertikal (nga posht-lart dhe
anasjelltas). Rregullimi bhet kur nuk jepet sinjal n hyrjen vertikale. N kt rast duke rrotulluar
dorezn pika e ndritshme vendoset n mesin e ekranit. Pasi jepet n hyrjen vertikale tensioni q do
t studiohet, vendoset madhsia e dshiruar e figurs n ekran duke ndryshuar amplifikimin vertikal
me dorezn prkatse (13), (15). Figura nuk duhet t dal jasht kufijve t ekranit.
3.2.4. Rregullimiifrekuencssgjeneratorittzbrthimit.Sinkronizimi
Pr rregullimin e frekuencs s gjeneratorit t zbrthimit shrbejn dy doreza, nj pr rregullim t
imt dhe tjetra pr rregullim t trash (22). Me ann e rregullimit t trash zgjidhet frekuenca e
dshiruar e zbrthimit dhe pastaj me ann e dorezs se rregullimit t imt te frekuencs s
zbrthimit bjm q figura t mos lviz n ekranin e oshiloskopit.

Figura 5. Pamja frontale e nj oshiloskopi

MatjeElektrike

Faqja32

Manualipunvetlaboratorit 2009
N figurn 5 sht paraqitur pjesa e prparme e oshiloskopit. Shpegimet e mposhtme i parkasin
numrave, t cilt prfaqsojn do element t panelit t oshiloskopit.
(1) elsi i ndezjes.
(3) Kontrolli i intensitetit.
(4) Kontrolli i fokusit.
(9) Konektori CH1 ose IN X. Vlera max e tensionit t hyrjes 250 V (DC + Vlera Max AC).
(10) Konektori CH2 ose IN Y. Vlera max e tensionit t hyrjes 250 V (DC + Vlera Max AC).
(11),(12) AC\GND\DC zgjedh mnyren e lidhjes midis hyrjes s amplifikatorit dhe sinjalit t
hyrjes. AC Hyrja lidhet me sinjalin nprmjet nj kapaciteti. Kalon vetem komponentja AC, GND
Hyrja e amplifikatorit lidhet me potencialin zero, DC Hyrja lidhet direkt me sinjalin e hyrjes.
(13),(14),(15),(16) Zgjidhet dhe rregullohet faktori VOLT/DIV i amplifikimit.
(6) X5 MAG Ndryshohet ndjeshmria e hyrjes X me faktorin 5.
(17),(18) Pozicioni vertikal i rrezes pr CH1 dhe CH2.
(19) V MODE Zgjedh mnyren e paraqitjes s sinjaleve. Vetm CH1 ose CH2, DUAL t dy
kanalet, ADD shuma algjebrike CH1 & CH2.
(22),(25) TIME/DIV Zgjidhet dhe rregullohet frekuenca e zbrthimit ose baza e kohs.
(21) X10 MAG Ndryshohet baza e kohs me faktorin 10.
(26) Ndryshohet pozicioni horizontal i sinjaleve.
(27) Trigger MODE. AUTO, NORM gjeneratori i zberthimit hyn n pune me marrjen e sinjalit t
trigerimit, TV-H dhe TV-V prdoren n matjet televizive.
(28) Trigger SOURCE INT si sinjal trigerimi sht ai n hyrjet CH1 ose CH2, LINE sinjali i
trigerimite sht rrjeti, EXT sinjal i jashtm.
(30) Trigger LEVEL zgjidhet niveli i amplituds pr t ciln fillon trigerimi.
3.3. GRADIMIIZHVENDOSJESVERTIKALE
Gradimi i oshiloskopit konsiston n prcaktimin e ndjeshmris (ose t konstantes s tij) ose n
prcaktimin e vlers s ndarjes s shkalls q vendoset mbi ekranin e oshiloskopit. Gradimi bhet
pr do pozicion t dorezs q ndryshon koefiientin e amplifikimit, me ann e skems s paraqitur
n figurn 6. N kt skem R1 prfaqson nj rezistenc rreth 20 k ndrsa R2 nj kuti
rezistencash me dekada.

Figura 6. Prcaktimi i ndjeshmris s oshiloskopit elektronik.

Pasi vendoset doreza e amplifikimit vertikal n pozicionin pr t cilin do t bhet matja, merren disa
vlera t rezistencs R2 dhe lexohet zhvendosja prkatse Y n ekranin e oshiloskopit. Tensioni q
shkakton kt zhvendosje t rrezes n ekranin e oshiloskopit sht:
MatjeElektrike

Faqja33

Manualipunvetlaboratorit 2009
U

R
+

ku: UV - tregimi i voltmetrit.

Ndjeshmria gjendet me ann e formuls :
SY =

Y
mm
[
]
V
2 2 U

ku: Y - sht vendosja e rrezes s oshiloskopit pr vlern pik-pik t tensionit. N baz t t

dhnave t eksperimentit t kryer pr ato vlera t rezistencs q rekomandohen nga pedagogu
plotsohet tabela e mposhtme:
Nr. Pozicioni
i
dorezs
V / nd

R1

R2

Zhvendosja
vertikale
Y

mm

Tregimi
i
voltmetri
t
V

Ndjesh mria
SY

Ndjesh mria
mesatare

Konstantja
C

mm / V

mm / V

V/cm

Me t dhnat e tabels ndrtohet kurba e gradimit SY = f (n) ku n prfaqson numrin q tregon

doreza. sht mir q n boshtin e ordinatave t vendoset n dhe n boshtin e abshisave t vendoset
SY= f (n).
3.4. MATJAEMADHSIVESINUSOIDALE
3.4.1. MatjaeAmplituds
N figurn 7 jan paraqitur dy forma sinjali t ndryshme. sht shum e rndsishme q prpara se
t bhet matja e amplitudes, pozicioni i dorezave t ndryshimit t koefiientit Volt/ndarje t jet n
pozicionin e kalibruar CAL duke na dhn mundsi t prdorim tregimet e dhna nga prodhuesi i
oshiloskopit.

Figura 7. Matja e ampliuds dhe e frekuencs

MatjeElektrike

Faqja34

Manualipunvetlaboratorit 2009
N kt mnyr tregimi pik-pik prcaktohet:

V p p = (ndarjet_ vertikale) (VOLT / NDARJE)

Nse pjestojm me 1/2 vlern e msiprme marrim madhsin e amplituds s sinjalit.
P.sh. nga figura nse pranojm se volt/ndarj sht 100 mV ather kemi pr sinjalin A dhe B
VA =(4.6 ndarje) x 100 mV = 460 mV
VB = (2 ndarje) x 100 mV = 200 mV
3.4.2. Matjaefrekuencs
N mnyr t ngjashme mund t matet edhe frekuenca dhe perioda e sinjalit. Prpara se t bhet
matja e amplituds, pozicioni i dorezave t ndryshimit t koeficientit Koh/ndarje t jet n
pozicionin e kalibruar CAL. Prsri pozicioni i dorezs q ndryshon vlern e Koh/Ndarje t jet n
pozicionin e kalibruar pr t pasur nj matje t sakt. Frekuenca e panjohur prcaktohet duke matur
periodn e nj cikli t vals n ekranin e oshiloskopit.
T = ( ndarje _ horizontal e / cikel ) x ( kohe / ndarje )

kshtu pr sinjalin A kemi:

T=

(8.8ndarje )x0.5ms = 2.2ms

2cikle
dhe frekuenca sht.
1
f =
455 Hz
2.2ms

3.4.3. Matjaefazs
Shum qarqe elektronike fusin nj zhvendosje t fazs s sinjalit n hyrje e krahasuar me sinjalin
n dalje. Kjo zhvendosje faze shpeshher sht e nevojshme t matet.

MatjeElektrike

Faqja35

Manualipunvetlaboratorit 2009

Figura 8. Matja e zhvendosjes s fazs

N figurn 8 sht dhn skema e matjes s zhvendosjes s fazs. N t dy hyrjet e
oshiloskopit jan lidhur sinjali n hyrje t qarkut (CH1) dhe ai n dalje (CH2). N ekranin e
oshiloskopit do t vendosen dy kurba si n figurn 9.

Figura 9
Pr t br matje t sakt dhe t leht, duhet t kalojm njrin sinjal npr zero, sepse ajo
sht nj pik e mir referimi pr t matur zhvendosjen e fazs. N kt mnyr zhvendosja e fazs
do t jet:
=

360 Z
T

Ku zhvendosja Z midis dy sinjaleve dhe perioda T jan matur n ndarje t shkalls s oshiloskopit.
Nj tjetr metod pr matjen e zhvendosjes s fazs sht ajo e Metods s LISSAJOUS

MatjeElektrike

Faqja36

Manualipunvetlaboratorit 2009
Megjithse sht m e vshtir pr tu prdorur, kjo metod sht me e sakt n matjen e fazs.
Figura 10 tregon skemn e lidhjes.

Figura 10. Matja e fazs me metodn Lissajous.

N kt rast oshiloskopi duhet lidhur pr t punuar sipas mnyrs X-Y. Ku njri sinjal lidhet
n hyrjen horizontale IN X dhe tjetri n at vertikale IN Y. N kt rast n ekranin e oshiloskopit do
t kemi figurn 11.

Figura 11

Dy vlerat A dhe B mund t prcaktohen n figurn e dhn n oshiloskop, fig. 11, prej nga
mund t prcaktojm zhvendosjen fazore si :

A
B

= sin1
Vlera A prcaktohet si distanca nga boshti X deri n pikn ku elipsi pret boshtin Y, ndrsa vlera B
prcaktohet si lartsia e elipsit e matur nga boshti X. Pr t br matje t sakta duhet q Oshiloskopi
t inicializohet me t dy akset X dhe Y t vendosur n nivelin zero. Kjo gj realizohet duke
tokzuar t dy hyrjet e oshiloskopit dhe si rrjedhim rrezja e oshiloskopit vendoset n mesin e ekranit
t oshiloskopit (elsat (26) dhe (18)).

MatjeElektrike

Faqja37

Manualipunvetlaboratorit 2009
T dy kontrollet (13)dhe (14) duhet t vendosen n pozicione t prshtatshme pr t lejuar nj lexim
sa m t leht t vlerave A dhe B.
Nse elipsi shtrihet nga majtas posht n t dhjatht sipr ather kndi ndodhet midis vlerave
090 dhe nse elipsi shtrihet nga e majta sipr n t djathta posht ather kndi ndodhet midis
90 dhe 180.
3.4.4. MatjaefrekuencsmemetodneLISSAJOUS
Metoda e Lissajous mund t prdoret pr t krahasuar frekuencat e dy sinjaleve sinusoidale.
Oshiloskopi lidhet si n figurn 12 dhe vendoset n X-Y mode.

Figuara 12 Matja e frekuencs me metodn Lissajous

Frekuenca q do t matet sht lidhur n hyrjen q e zhvendos rrezen sipas aksit vertikal,
ndrsa frekuenca referuese lidhet n hyrjen q e zhvendos rrezen sipas boshtit horizontal. Nse
raporti i frekuencave sht 1:1 ather n ekranin e oshiloskopit do t kemi figurn e rrethit ose at
t elipsit, n varsi t kndit t sfazimit midis dy sinjaleve figura 11. Nse raporti i frekuencave
sht i ndryshm nga 1:1 ather n ekranin e oshiloskopit shfaqen figura t ndryshme, p.sh figura
13 ku raporti i frekuencave sht 2:1.

Figura 13. Figura Lissajous pr raport frekuencash 2:1

Raporti i frekuencave prcaktohet nga numri i kreshtave sipr dhe anash figurs s Lissajous, t
vendosur n ekranin e oshiloskopit. N figurn 13 paraqitet nj rast nga figurat Lissajous ku
raporti i frekuencave sht 2:1. N kt figur shihet se sipr kemi dy kreshta ndrsa anash kemi
vetem nj. Kufizimin kryesor i ksaj metode sht prdorimi i saj me raporte fikse t frekuencave
dhe duhet q gjeneratori i frekuencs referuese t jet variabl n lidhje me frekuencn n mnyr
q n ekranin e oshiloskopit t vendoset nj figur e prshtatshme pr lexim.
MatjeElektrike

Faqja38

Manualipunvetlaboratorit 2009
3.5. STUDIMIIKURBSSTENSIONITNDYTSORINETRANSFORMATORITT
RRYMS.
Gjat regjimit t shfrytzimit normal n dytsorin e transformatorve t rryms lidhen
aparate me rezistenc q matet me t dhjeta t ohmit si: ampermetra dhe bobina ampermetrike t
vatmetrave, fazometrave, kontatorve etj.
Si dihet hapja e dytsorit t transformatorit t rryms sht regjim avarie pr shkak t rritjes s
madhe t induksionit n brthamn e tij (pr shkak t rritjes s rryms s magnetizimit). Nga
ekuacioni i ekuilibrit t forcave magnetomotore mund t shkruajm:

I1 + I 2 = I 0

Kur hapet dytsori I 2 = 0 pra I 1 = I 0 , meqense rryma primare e transformatorit t rryms varet
nga ngarkesa, madhsin e s cils duam t masim. Kshtu rryma e magnetizimit bhet sa rryma n
parsor dhe kemi rritje t madhe t induksionit magnetik , gj q on n ngopje t qarkut magnetik
t transformatorit. Pr shkak t ngopjes s qarkut, kurba e tensionit n dytsor do t deformohet
shum dhe vlera maksimale e ktij tensioni merr vlera t mdha e bhet i rrezikshm pr jetn e
personelit t shfrytzimit. Gjithashtu pr shkak t rritjes s induksionit n brthamn e
transformatorit t rryms do t rriten me katrorin e induksionit humbjet n elikun e tij (humbjet
fuko dhe t histerezis). Proporcional me humbjet n elik do t rritet temperatura e izolacionin t
pshtjellave, pr shkak t ngrohjes q i bn brthama e elikut.
Si e theksuam m lart, pr shkak t ngopjes s qarkut magnetik, forma e kurbs s tensionit n
dytsor ndryshon shum nga sinusoida dhe si pasoj kemi:
U2max > 2 U2
Pr kt arsye nuk sht e mundur q vlera maksimale e tensionit t gjendet duke shumzuar me
2 tregimin e nj voltmetri t zakonshm q mat vlern efektive t tensionit. Tensioni maksimal n
kt rast matet me ann e oshiloskopit.
Pr t lehtsuar kryerjen e puns laboratorike, eksperimentet kryhen me transformatorin e
rryms me koefiient transformimi K=2/5, tensioni maksimal n dytsorin e t cilit kur I1 = I1n =
2A sht mjaft i vogl (rreth 50 V). Por duhet patur parasysh se n transformatort e zakonshm ky
tension sht shum her m i madh , pra dhe i rrezikshm.
Skema e eksperimentit e paraqitur n figuren 14 na jep mundsin e studimit t tensionit n
dytsorin e transformatorit t rryms nga madhsia e rezistencs R2 q lidhet n dytsorin e tij.
R1
A1

220 V

Oshiloskop

R2
A2

MatjeElektrike

Faqja39

Manualipunvetlaboratorit 2009
Fig. 14. Skema pr studimin e ndryshimit t tensionit n dytsorin e transformatorit t rryms.
N fillim t eksperimentit caktohet ndjeshmria pr zhvendosjen vertikale me metodn q u
prshkrua m lart. Kjo gj mund t bhet po me skemn e fig. 14 duke e vendosur m par
transformatorin n regjimin nominal R2 = R2n dhe I2 = I2n dhe duke i vzhguar n oshiloskop
tensionet U1 dhe U2. Kto tensione maten njkohsisht nga voltmetrat V1 dhe V2. Meqense pr
regjimin nominal t puns U1 dhe U2 jan sinusoidal, do t kemi:
U 2 maks
= 2
U2
ku : U2
- tregimi i voltmetrit
U2maks - amplituda e tensionit n dytsor e prcaktuar me oshiloskop.
Pas ksaj eksperimenti prsritet pr disa vlera t njohura t R2 m t mdha nga R2n. Oshilograma
e fundit nxirret pr R2 = inf. duke hapur elsin . Pr do eksperiment nga oshilograma dhe nga
tregimi i voltmetrit V2 gjendet raporti :
U
A = 2 maks
U2
m pas ndrtohet kurba A = f (RA + R2) si edhe kurbat e tjera sipas programit t puns.
Transformatori i rryms me t cilin do t kryhen eksperimentet, pr koefiientin 2 / 5, e ka
rezistencn nominale t dytsorit :
R2n = 0.4 ohm.
Gjat gjith eksperimentit mbahet:
I1 = I1n = 2 A = konst.
Rezultatet e eksperimenteve dhe t llogaritjeve shnohen n tabeln e m poshtme.
Nr

RA+R
2
ohm

I1

I2

Sy

mm/V

U2 nga
oshiloskopi
mm
V

U2 nga
voltmetri
V

U2maks/
U2

I1/I2

Duhet patur parasysh q kur R2 sht e madhe, kurbat e rryms dhe t tensionit deformohen shum,
prandaj tregimet e ampermetrave dhe t voltmetrave nuk mund t shfrytzohen pr matje t rryms
dhe t tensionit.

MatjeElektrike

Faqja40