INSTITUTI I KURRIKULAVE DHE STANDARDEVE

PROGRAM MSIMOR PR ARSIMIN E MESM T ULT

LNDA: Fizik
(klasa e nnt)

VITI SHKOLLOR 2008--2009

Tiran, 2007

I.

T PRGJITHSHME

Programi i fiziks pr klasn e nnt mbshtetet te vizioni kurrikular dhe standardet

lndore t lnds s fiziks pr arsimin e detyruar.
Msimi i fiziks zhvillohet gjat 35 javve, me 2 or msimore n jav, pra 70 or
vjetore. N dispozicion t msuesit jan ln 12 or, ose 17 % e ngarkess vjetore.
Programi i fiziks pr klasn e nnt trajton kto shtje:
1.
2.
3.
4.

Kalorimetria dhe shndrrimet fazore.

Rrjedhsit n prehje dhe n lvizje.
Gazi i prsosur. Izoproceset.
Optika gjeometrike.

Njohurit mbi Kalorimetrin dhe shndrrimet fazore dhe mbi Optikn gjeometrike
jan parashikuar me cikl t mbyllur n klasn e nnt, ato nuk do t rimerren n arsimin
e mesm.
Dimensionet e programit t fiziks pr klasn e nnt, kan t bjn me kuptimin dhe
zbatimin me saktsi t koncepteve, parimeve, ligjeve dhe teorive fizike t ndrlidhura me
shoqrin e mjedisin; kuptimin dhe vlersimin e ndrmarrjeve t prbashkta t fiziks
me teknologjin dhe rolin e tyre n kontekstin e shoqris e mjedisit; shfrytzimin e
proceseve shkencore t fiziks n problem-zgjidhje e vendimmarrje; zhvillimin e aftsive
t veprimeve me numrat dhe matjet; zhvillimin e vlerave, interesave dhe qndrimeve.
Programi synon t bj nxnsit q t kuptojn dhe t pranojn natyrn shkencs n
prgjithsi dhe fiziks n veanti, si mnyra unike t njohjes.

II. SYNIME T PROGRAMIT

Programi i fiziks n klasn e nnt synon:
1. T zgjeroj rrethin e studimit t dukurive fizike nga nxnsit; .
2. T zgjeroj dhe t thelloj informimin e nxnsve pr dukuri t dhna n klasat e
mparshme, duke pasuruar interpretimin konceptual dhe gjuhn e fiziks;
3. T zhvilloj tek nxnsit aftsit e vrojtimit dhe t analizs s dukurive fizike;
4. T kultivoj dhe t nxit tek nxnsit aftsit pr t komunikuar dukurit e
vrojtuara, pr t br lidhjet midis tyre dhe pr t formuluar prfundime t
thjeshta;
5. T zhvilloj shprehit praktike t nxnsve si dhe frymn e diskutimit t lir;
6. T zhvilloj tek nxnsit qndrime pozitive ndaj fiziks n veanti dhe shkencs
n prgjithsi;
7. T aftsoj nxnsit n zgjidhjen e problemeve dhe marrjen e vendimeve;
8. T zhvilloj tek nxnsit aftsit e veprimeve matematikore t nevojshme n
fizik, e veanrisht n procesin e matjes dhe prpunimit t t dhnave;

9. T plotsoj formimin e prgjithshm n fizik t nxnsve pr nivelin e

shkollimit t detyruar;
10. T nxit barazin mes nxnsve n t gjitha kndvshtrimet.

III. LINJAT DHE NNLINJAT E PRMBAJTJES

Prmbajtja msimore e fiziks n klasn e nnt organizohet n linjn dhe nnlinjat n
vijim.
Linja :
Nnlinja :
Nnlinja:
Nnlinja:
Nnlinja:

Mjedisi fizik
Kalorimetria dhe shndrrimet fazore.
Rrjedhsit n prehje dhe n lvizje.
Gazi i prsosur. Izoproceset.
Optika gjeometrike.

Objektivat sipas linjave dhe nnlinjave dhe shprndarja e orve jepen n tabeln e
mposhtme.

Tabela Linjat, nnlinjat, objektivat dhe shprndarja e orve

Linja
Mjedisi
fizik

Nnlinja
Kalorimetria
dhe
shndrrimet
fazore

Objektivat
T prgjigjen se kur vm n takim dy trupa me temperatura
t ndryshme (p.sh. uj t ngroht me t ftoht), ndodh
shkmbim termik ndrmjet tyre dhe se nxehtsia kalon nga
trupi me temperatur m t lart, te trupi me temperatur m t
ult;
T gjejn n nj situat t dhn, se shkmbimi termik
ndrmjet dy trupave do t vazhdoj deri sa temperaturat e tyre
t barazohen;
T prkufizojn ekuilibrin termik;
T njehsojn temperaturn absolute, kur din temperaturn
celsius, sipas lidhjes T = 273 + t. T provojn se pr dy
temperatura t ndryshme kemi: T = t ;
T japin shembuj dhe t prshkruajn shkmbimin termik me
prcjellshmri, me konveksion dhe me rrezatim;
T prdorin pr njehsime lidhjen Q = c(T 2 T1) = cT t
nxehtsis s shkmbyer gjat ndryshimit t temperaturs,
kapacitetit termik t nj trupi dhe ndryshimit t temperaturs
s tij;
T prkufizoj nxehtsin specifike t nj lnde dhe t
prdorin
lidhjet
Q
=
m c ( t 2 t1 ) m c (T2 T1 ) m c t m c T , pr t
njehsuar nxehtsin e shkmbyer gjat ngrohjes dhe ftohjes s
nj trupi, ose ndryshimin e temperaturs s tij, kur jepet masa
e trupit dhe nxehtsia specifike e tij;
T shpjegojn se far sht pika e shkrirjes dhe e
ngurtsimit;
T shpjegojn se pr far shkon nxehtsia q merr (jep)
trupi gjat shkrirjes (ngurtsimit) n pikn e shkrirjes
(ngurtsimit);
T shpjegojn se pr far shkon nxehtsia q merr (jep) nj

Konceptet

Or

Baraspesha
termike,
shkalla
Kelvin dhe lidhja me Celsius e
temperaturs, energjia termike,
prcjellshmria termike, rrezatimi,
konveksioni; kapaciteti termik,
nxehtsia specifike e lnds,
ekuacionet termike, Q = mL pr
vlimin, Q = mq pr djegien,
nxehtsi e harxhuar/e dobishme,
rendimenti

15

trup gjat avullimit (kondensimit) n temperatur t

pandryshueshme;
T prkufizojn nxehtsin specifike t shkrirjes dhe
avullimit;
T prdorin lidhjet Q = m dhe Q = m L pr t njehsuar
nxehtsit e shkmbyera gjat shkrirjes (ngurtsimit) dhe
avullimit (kondensimit) n temperatur konstante;
T njehsojn nxehtsin q merr (jep) nj trup kur atij i
ndryshon edhe temperatura edhe faza;
T shpjegojn shndrrimin e energjis q ndodh te nj trup,
gjat djegies s tij;
T prkufizojn fuqin kalorifike t nj lnde t djegshme
dhe t kryejn njehsime me formuln: Q = mq;
T shkruajn ekuacionin e balancit termik dhe ta prdorin at
n situata t ndryshme, kur:
o Trupat nuk psojn ndryshime fazore
o Njri nga trupat pson ndryshim fazor.
o T dy trupat psojn ndryshime fazore.
T prkufizojn rendimentin e nj ngrohsi dhe t prdorin
formuln prkatse n njehsime;
T kryejn matjet dhe t bjn njehsimet prkatse n nj
eksperiment pr matjen e nxehtsis specifike t nj lnde;
T kryejn matjet dhe t bjn njehsimet prkatse n nj
eksperiment pr matjen e fuqis kalorifike t nj lnde;
T prdorin njohurit pr t diskutuar problemet energjetike
t njerzimit dhe ato q lidhen me ndotjen e mjedisit, si dhe
me pasojat negative t ngrohjes globale.
Rrjedhsit n
prehje dhe
n lvizje

T shpjegojn konceptin e shtypjes;

T bjn dallimin midis forcs s shtypjes dhe shtypjes;
T llogarisin shtypjen dhe t njohin njsit matse t saj;
T shpjegojn shtypjen brenda gazit dhe faktort q ndikojn
n madhsin e saj, si prqendrimi dhe temperatura;

Forca pingule, shtypja e goditjeve

molekulare, 1Pa = 1 N/m2,
manometri, shtypja atmosferike,
barometrat, altimetrat, tejimi i

17

Gazi i prsosur.
Izoprocese
t

T prshkruajn manometrin dhe t shpjegojn funksionimin

e tij;
T ndrtojn nj manometr t thjesht dhe t matin trysnin
me an t tij;
T shpjegojn shtypjen atmosferike dhe faktort q ndikojn
n madhsin e saj;
T prshkruajn ndrtimin e barometrit dhe t shpjegojn
funksionimin e tij;
T shpjegojn varsin e shtypjes atmosferike nga lartsia;
T analizojn varsin e kushteve t motit nga trysnia
atmosferike;
T demonstrojn shtypjen n lngje dhe tejimin e saj;
T formulojn ligjin e Paskalit dhe ta zbatoj at n sistemet
baz hidraulike;
T prdorin diferencn e shtypjeve dhe t thellsive pr
njehsimin e shtypjeve n thellsi t lngut;
T krahasojn trysnin atmosferike me trysnin brenda
lngut;
T llogarisin trysnin atmosferike dhe trysnin brenda
lngut;
T formulojn parimin e Arkimedit dhe ta prdorin kt
parim n zgjidhjen e problemave, q lidhen me zhytjen;
T provojn eksperimentalisht ligjin e Arkimedit;
T demonstrojn zbatime t ligjit t Arkimedit n lundrimet
detare dhe ajrore;
T shpjegojn kuptimin e vijs dhe gypit t rryms
T llogaritin shpejtsin e rrjedhjes n nj pik brenda
lngut n nj tub t mbyllur.

shtypjes, ligji i Paskalit, p = dgh +

pa, FA = dgV, vij, gyp rryme,
prurja SV = konst.

T prmendin parametrat makroskopike t nj gazi (p;V;T) t

nj mase t dhn (m) t nj gazi t dhn (M);
T prkufizojn gjendjen e nj gazi dhe ndryshimin e
gjendjes s tij;
T shkruajn ekuacionin e prgjithshm t gjendjes s nj

Parametrat e gjendjes, pV =
mRT/M, PV = konst, V/T = konst,
P/T = konst., paraqitja grafike,
njehsimet nprmjet ekuacioneve
t msiprme; matjet e vllimit;

11

m
RT dhe ta prdorin at pr t njehsuar nj
M
prej madhsive, kur njihen t tjerat;
T japin nj shembull t procesit izotermik.;
T prdorin ekuacionin e prgjithshm t gjendjes s nj gazi
pr t nxjerr ligjin e procesit izotermik;
T prdorin ligjin e procesit izotermik si ekuacion;
N nj rrjet koordinativ (V; p) t ndrtojn grafikun e
procesit izotermik;
T japin nj shembull t procesit izobarik;
T prdorin ekuacionin e prgjithshm t gjendjes s nj gazi
pr t nxjerr ligjin e procesit izobarik;
T prdorin ligjin e procesit izobarik si ekuacion;
T ndrtojn grafikun e procesit izobarik n nj rrjet
koordinativ (T; V);
T japin nj shembull t procesit izohorik;
T prdorin ekuacionin e prgjithshm t gjendjes s nj gazi
pr t nxjerr ligjin e procesit izobarik;
T prdorin ligjin e procesit izobarik si ekuacion;
T ndrtojn grafikun e procesit izohorik n nj rrjet
koordinativ (T; p);
T prdorin ekuacionin e prgjithshm t gjendjes s nj gazi
pr dy gjendje t ndryshme t t njjtit gaz, pr t njehsuar
parametra t ndryshm q hyjn n ekuacion;
T provojn eksperimentalisht ligjin e Boil-Mariot dhe t
Gej-Lysakut.
gazi p V

Optika
gjeometrik
e

T dallojn mjediset optike nga ato jo optike;

T ndrtojn siprfaqet ndarse t dy mjediseve;
T prcaktoj kndin e pasqyrimit n raste t ndryshme;
T ndrtojn kndin e prthyerjes
T interpretojn ligjet e pasqyrimit e prthyerjes;
T krahasojn vetit fizike t mjediseve optike t ndryshme;

shtypjes dhe temperaturs Kelvin;

Mjedise optike, formula, treguesi i

prthyerjes, ligji i pasqyrimit
=, pasqyra e rrafsht dhe
sferike,
karakteristikat
e
shembllimit, shembllim real dhe

15

T bjn dallimin midis thjerrave dhe pasqyrave;

T ndrtojn shembllimet n thjerrat, n pasqyrat e rrafshta
dhe n pasqyrat sferike;
T prcaktojn me matje t drejtprdrejt largsit vatrore t
thjerrave e pasqyrave;
T formulojn ligjet e pasqyrimit;
T dallojn shembllimet reale nga ato virtuale;
T ndrtojn shembllime reale e virtuale me mnyra t
ndryshme, me thjerra e pasqyra;
T prcaktojn qendrat, vatrat e thjerrave e t pasqyrave;
T ndrtojn shembllime me sisteme thjerrash e pasqyrash;
T shpjegojn syrin si sistem optik si dhe t metat e ktij
sistemi;
T dallojn syrin miop nga syri hipermetrop si dhe llojin e
thjerrave q shmangin kto defekte;
T prcaktojn largsin e t parit m t mir pr syrin
normal;
T formulojn rregullat q prcaktojn higjienn e syrit;
T shpjegojn parimin e puns s mikroskopit e teleskopit;
T dallojn teleskopin nga mikroskopi n pamje, ndrtim dhe
funksion.

virtual, vatra reale dhe virtuale,

boshtet optike, banka optike, f =
R/2, dhoma e errt, aparati
fotografik, syri si sistem optik,
akomodimi, thellsia e pamjes,
syri miop, syri hipermetrop,
zmadhimi, modeli i mikroskopit e
teleskopit

IV. SHPRNDARJA E ORVE

NNLINJAVE T PRMBAJTJES

SIPAS

LINJAVE

DHE

Lnda e fiziks n klasn e nnt zhvillohet n 35 jav me 2 or msimore n jav.

35 jav x 2 or/jav = 70 or
Linja: Mjedisi fizik
Nnlinjat e prmbajtjes
Kalorimetria dhe shndrrimet fazore.
Rrjedhsit n prehje dhe n lvizje.
Gazi i prsosur. Izoproceset.
Optika gjeometrike.
Or t lira

Sasia e orve
15
17
11
15
12

Ort e parashikuara pr seciln linj duhet t shfrytzohen pr teori, ushtrime, pun

laboratori e praktike, prsritje e detyra kontrolli. Shprndarja e orve sipas rubrikave
brenda secils linj varet nga objektivat e linjs dhe prcaktohet nga prdoruesi i
programit.
Qllimi i orve t lira n kurrikuln e fiziks (rreth 17% e orve totale) sht ti lr
hapsirat e nevojshme inisiativs dhe krijimtaris s shkolls pr t prmbushur sa m
mir nevojat dhe interesat e nxnsve n prputhje me krkesat e programit zyrtar t
lnds s fiziks, t miratuar nga Ministria e Arsimit dhe Shkencs.
Statusi i tyre sht sa i detyrueshm aq edhe fleksibl. sht i detyrueshm sepse duhen
zhvilluar deri n fund t vitit shkollor. sht fleksibl sepse shprndarja prgjat vitit dhe
prmbajtja dhe organizimi i tyre sht kompetenc e msuesit t lnds n bashkpunim
me Drejtorin Arsimore, Drejtorin e shkolls dhe me msuesit e tjer t shkolls.
Ort e lira mund t prdoren pr grumbullimin e fakteve, shifrave e t dhnave t
ndryshme, organizimin e ekskursioneve n natyr, t shoqruara me veprimtari praktike,
organizimin e vizitave n qendra t ndryshme prodhimi, t shoqruara me vrojtime dhe t
pasuara me detyra, organizimin e konkurseve brenda klass edhe pr nj tem t caktuar,
prforcimin e njohurive, shoqruar me metoda e strategji q fuqizojn si t nxnt ashtu
edhe msimdhnien etj.
Pr shfrytzimin efikas t nj pjese t orve t lira mund t bashkpunohet edhe me
msuesit e lndve t tjera, duke hartuar paraprakisht nj plan t prbashkt disa orsh,
(n formn e nj projekti ose t nj teme komplekse), q shfrytzon lidhjet konceptuale
ndrlndore dhe aspektet kroskurrikulare. Nxnsve u jepet nj detyr, e cila prfshin
njohuri ndrlndore ku duhet t arrihen objektiva t programeve t lndve prkatse, q
kan dhn or nga plani i tyre msimor pr realizimin e detyrs s dhn. Shprndarja
dhe shumllojshmria e veprimtarive prgjat vitit msimor sht nj element i
rndsishm i zbatimit me sukses t orve t lira.

Kujdes duhet br q ort e lira t mos shprdorohen duke u shfrytzuar kryesisht pr

qllime rutin, t cilat nuk sjellin risi t reja n kurrikulin shkollor.

VI.

INTEGRIMI LNDOR

Lnda e fiziks sht nj nga lndt baz t shkencave t natyrs. Njohurit, aftsit,
qndrimet dhe vlerat n lndt e shkencave t natyrs dhe n lndt e tjera integrohen
mjaft mir me ato t fiziks.
Me lndn e kimis integrohen njohurit dhe aftsit q kan t bjn me ndrtimin
molekular t lnds, shndrrimin e gjendjeve t saj, prqendrimin, dendsin etj.
Me lndn e matematiks integrohen njohurit dhe aftsit q kan t bjn me
ekuacionet e grads s par dhe t dyt me nj ndryshore, veprimeve me numra t fuqis
s dhjets, matjen e madhsive, krahasimin dhe renditjen e tyre, mbledhjen, prpunimin
dhe interpretimin e t dhnave, ndrtimin dhe interpretimin e grafikve.
Me lndn e edukimit figurativ integrohen njohurit dhe aftsit q kan t bjn me
dritn, hijet, shembllimet, ngjyrat.
Me lndn e biologjis integrohen njohurit dhe aftsit q kan t bjn me syrin,
ndrtimin dhe higjienn e tij.
Me lndn e gjuhs integrohen njohurit dhe aftsit q kan t bjn me hartimin e
eseve, gjetjen dhe shfrytzimin e materialeve mediatike, t shkruarin, t lexuarin dhe
komunikimin e informacioneve t fiziks.
Aspektet kros-kurrikulare jan patur parasysh n shtjellimin e rubrikave t programit.
Gjat zbatimit t tij nj vmendje e veant duhet ti kushtohet:
- shtjeve t mjedisit, ndotjes dhe mbrojtjes s tij;
- kulturs s komunikimit;
- mjeteve t informimit si media dhe masmedia, internetit;
- prdorimit t teknologjive t informacionit, mjeteve audio-vizive, kompjuterit;
- prdorimit t gjuhs s huaj;
- edukimit pr t drejtat e njeriut;
- shtjeve t barazis gjinore, etnike, kulturore, racore, fetare;
- atdhedashuris (informacion kulturor, ekonomik, social, historik, gjeografik);
- globalizmit.

VII. METODOLOGJIA E ZBATIMIT T PROGRAMIT

Pr zbatimin me sukses t programit t fiziks s klass s nnt, duhet t mbahen
parasysh disa elemente t rndsishme pedagogjike, si:
Prdorimi sa m i shpesht i eksperimenteve.
Nxitja e vrojtimit t drejtprdrejt, kureshtjes, arsyetimit dhe gjykimit me ndihmn
e demonstrimeve dhe t eksperimenteve.
Edukimi i mendimit racional dhe i aftsis pr t gjetur lidhjet e thjeshta mes
madhsive fizike dhe pr t'i shprehur ato me ndihmn e relacioneve matematike.
Harmonizimi i msimit tregues (teorik) me msimin praktik n klas (pun
praktike, pun laboratori, zgjidhje ushtrimesh, detyr praktike n klas ose jasht
saj).

10

 Prdorimi i rubriks "Prsritje" pr t nxitur dhe pr t edukuar shprehit

vrojtuese, analizuese dhe frymn e diskutimit t lir te nxnsit.
Vnia e theksit te njohurit dhe aftsit, veanrisht n ato tema q i nnshtrohen
ciklit t mbyllur dhe nuk rimerren n arsimin e mesm.
Metodologjit e msimdhnies s fiziks e ven theksin n zhvillimin e aftsive,
qndrimeve dhe vlerave.
Fizika si krkim
Krkimi shkencor sht pjes qendrore e t nxnit dhe e veprimtarive n fizik. Gjat
krkimit shkencor n fizik, nxnsit prshkruajn objektet dhe ngjarjet, bjn pyetje,
japin shpjegime, vlersojn kto shpjegime n baz t njohurive shkencore dhe
komunikojn idet e tyre te t tjert. Ata bjn supozime, prdorin t menduarit kritik dhe
logjik dhe japin shpjegime alternative. N kt mnyr, nxnsit zhvillojn aktivisht t
kuptuarit e tyre mbi fizikn duke kombinuar njohurit fizike me shprehit e t arsyetuarit
dhe t menduarit.
Metodologjit e zgjedhura nga prdoruesit e programit duhet tu krijojn nxnsve
mundsit pr t br pyetje ose parashikime, si p.sh., pr shtypjen dhe tejimin e saj; pr
t organizuar dhe mbledhur t dhnat duke prdorur mjete, pajisje dhe teknika t thjeshta,
si p.sh., termometrin, peshoren, ent e shkallzuara etj; pr t komunikuar hetimet dhe
prfundimet e marra prej tyre.
Aftsit e t menduarit
Aftsia dhe prirja e nxnsve pr t zgjidhur problemet n mnyr efektive varen nga
njohurit, aftsit dhe qndrimet e tyre. Kto jan thelbsore pr mnyrn shkencore t t
menduarit, t pranuarit dhe t brit. T marra s bashku, ato mund t mendohen si zakone
t t menduarit, sepse lidhen drejtprsdrejti me kndvshtrimin e individit mbi njohurit
dhe t nxnit, mnyrat e t menduarit dhe t vepruarit. Gjat prpjekjeve metodologjike
pr zhvillimin e aftsive t t menduarit, prdoruesit e programit duhet t synojn q
nxnsit t shpjegojn kuptimin e modelit dhe ta prdorin at pr t prmbledhur t
dhnat dhe pr t nxjerr prfundime bazuar n vrojtimet dhe prfundimet.
Metodat e prdorura duhet duhet tu krijojn nxnsve mundsit pr t vrtetuar idet e
paraqitura nga t tjert, t shkmbejn prvojat dhe njohurit e nxna nga hetime vetjake,
t mojn punn e t tjerve si dhe t shfrytzojn e t mojn burimet e shumta t
informacionit (tekste, periodik, ueb site dhe njerzit).
Fizika, teknologjia, shoqria
Sistemet teknologjike jan pjes integrale e sistemeve shoqrore dhe ata nuk mund t
ndahen plotsisht nga kornizat politike, kulturore dhe ekonomike q i kan formuar.
Programi synon q nxnsit t vlersojn rndsin e teknologjis n shoqri brenda
kontekstit t kufizimeve t saj dhe ti japin vetes s tyre role dhe prgjegjsi n formimin
e politikave publike q lidhen me ndryshimet teknologjike.
Metodologjit duhet t zhvillojn aftsit e nxnsve pr t prshkruar mnyrat si fizika
ka ndikuar n natyrn e punve t njerzve dhe t jets s tyre, si p.sh., zbulimi i
elektricitetit dhe prdorimi i pajisjeve elektrike; pr t prshkruar ngjarje dhe njerz q
kan dhn ndihmes n zhvillimin e fiziks gjat historis njerzore, si p.sh., jeta dhe

11

vepra e Arkimedit, Paskalit, zbulimi i manometrit, pr t identifikuar nj problem,

mbledhur informacionin e nevojshm pr zgjidhjen e problemit, arsyetuar pr do
zgjidhje alternative dhe arsyetuar vendimin e marr (p.sh., problemet e ngrohjes globale
dhe zgjidhja e tyre).
Siguria
Kryerja e veprimtarive t fiziks n klas, laborator dhe jasht tyre mund t paraqes
rrezik pr nxnsit. Kto rreziqe zvoglohen nse nxnsit ndjekin standardet e siguris,
t hartuar mbi bazn e politikave dhe rregullave t shtetit, shkolls dhe klass. Ata duhet
t zbatojn rregullat e siguris n klas, laborator, shkoll dhe ekskursione, pr t
realizuar nj mjedis t sigurt t t nxnit (p.sh., kur punojn me en qelqi, uj t nxeht,
peshore, gjat prdorimit t baterive).
Programi i fiziks, pr vet karakterin e lnds s fiziks dhe synimet e saj, krkon
zhvillimin e eksperimenteve, demonstrimeve, punve praktike dhe laboratorike. Ato
konsiderohen t rndsishme pr ngulitjen e koncepteve dhe zhvillimin e aftsive dhe
qndrimeve. Realizimi me sukses i programit krkon planifikim t mir t tyre si dhe
mjedis t sigurt t t nxnit.

VIII. VLERSIMI
N fillim t do viti shkollor msuesi ka t bj me nxns t rinj. Nxnsit quhen t rinj
pr msuesin edhe n rast se ata e njohin at n pozicionin e msuesit t klass apo t
shkolls. Kjo pr faktin se t dy palt do t ken t bjn me lnd t re, me
kndvshtrime dhe qndrime t ndryshme nga nj vit m par.
Vlersimi i nxnsve mund t jet prmbledhs ose formativ, i planifikuar q n fillim t
vitit ose i rastsishm, n varsi t programit msimor dhe t problemeve n procesin e
msimdhnies dhe t nxnit. Vlersimi mund t jet gojor, me shkrim ose i ndrthurur.
Prvoja praktike sht mnyra m e mir pr t vlersuar aftsit shkencore dhe teknike.
Teknikat e veanta t vlersimit t arritjeve t nxnsve prdoren pr t mbledhur
informacionin e nevojshm pr nivelin e njohurive dhe t aftsive q zotrojn ata.
M posht listohen disa teknika vlersimi q mund t prdoren pr vlersimin e
nxnsve. Lista shrben vetm si referenc, pasi sht msuesi ai q duhet t przgjedh
teknikn e prshtatshme sipas qllimit t vlersimit.
Metodat e organizimit t vlersimit
Vlersimi individual (p.sh., i nj nxnsi, me goj ose me shkrim) ;
Vlersimi n grup (p.sh., grupi 5-6 nxns, ose m shum apo m pak) ;
Vlersimi i gjith klass ;
Vlersimi i nj detyre, pr t ciln sht arritur nj marrveshje midis msuesit
dhe nxnsit/nxnsve (p.sh., nse zgjidh pa gabime t gjitha problemat e
kapitullit, do t vlersohesh me not maksimale);
Vlersime n ift ose vetvlersim (p.sh., shoku i bangs vlerson detyrn apo
prgjigjen e shokut dhe anasjelltas, apo nxnsi vlerson veten pr realizimin e
detyrs, prgjigjes ose testit);

12

Vlersimi i portofolios (dosjes) s nxnsit (d.m.th., i nj grupi detyrash t

pavarura, t kryera dhe t mbajtura shnim nga ai).

Metodat e rregjistrimit t vlersimeve

Mbajtja shnim e vlersimeve (p.sh., orn e kaluar nxnsi dha prgjigje t sakt
mbi konceptin e nxehtsis specifike t lnds, apo bri nj interpretim shum t
mir t ligjit t Arkimedit, e kshtu me rradh pr disa or msimi).
Kontrolli i prgjigjeve sipas nj liste (p.sh., msuesi harton paraprakisht nj list
me objektivat ose objektet q do t vlersoj, si: detyrat e shtpis; prvetsimi i
koncepteteve gjendje e gazit, parametra t gjendjes, proces; zgjidhja e problems
n klas; etj dhe hap pas hapi shnon plotsimin e lists. Nxnsi vlersohet sipas
plotsimit t saj, n fund t ors s msimit).
Vendosja e notave n rregjistrin shtetror apo personal t msuesit.
Ndjekja n vazhdimsi e nxnsit
Detyra me shkrim
Prgjigje me goj
Detyra kontrolli
Detyra shtpie
Pun praktike dhe laboratorike
Teste
Me goj
Me shkrim
Me prgjigje t shkurtra
Me prgjigje t hapura
Me iftzim
Me zgjedhje t shumfisht
Me e sakt/ e gabuar
Testet q prdor msuesi duhet t jen t standardizuara. Kjo do t thot q ato t jen t
t njjtit nivel pr t gjith nxnsit, pavarsisht nga arritjet e tyre t mparshme.
Ushtrimet praktike jan mnyra m e mir pr t vlersuar njohurit dhe aftsit e
nxnsve. P.sh. aftsia e leximit t grafikut t temperaturs nuk sht e barasvlefshme me
aftsin e prdorimit t termometrit pr matjen e temperaturs s lngut.
Mnyra m e mir pr t vlersuar nxnsit pr nj veprimtari sht ti vrojtosh ata gjat
kryerjes s saj. Gjat ksaj kohe msuesi duhet ti bj pyetje nxnsit, t mbaj shnime
apo t kontrolloj listn e prgatitur paraprakisht.
Pyetjet e mira kan rndsi t veant pr msimdhnien dhe vlersimin efektiv. Pyetjet,
t cilave mund tu prgjigjesh vetm me nj fjal apo nj fjali, duhen shmangur nga
vlersimi n lndn e fiziks. Struktura e pyetjeve duhet t jet e till q t krkoj
prgjigje t arsyetuar (p.sh., t filloj me Si, Pse, Shpjego).
Nxnsve mund tu krkohet t interpretojn nj grafik ose fotografi (p.sh., grafikt e
izoproceseve n gaze) ose ti prgjigjen gojarisht nj pyetjeje. Vlersimi nuk mund t
mbshtetet totalisht n at me shkrim, pasi nxnsit kan stile t ndryshme t t nxnit.

13

Vlersimet prmbledhse n fund t do kapitulli jan tepr t rndsishme dhe t

domosdoshme. Testet e prdorur gjat ktyre vlersimeve duhet t prmbajn m shum
pyetje t tipit ese (problema, ushtrime, interpretime) se sa pyetje objektive, si: me
zgjedhje t shumfisht, e sakt/e gabuar etj, t cilat vlersojn kryesisht t mbajturit
mend.
Projektet mund t shrbejn pr vlersime prmbledhse. Vshtirsia qndron vetm n
rastet kur projekti sht produkt i nj grupi dhe jo i nj nxnsi t vetm. Kontributi dhe
pjesmarrja e secilit nxns brenda grupit shpesh prcaktohet nga vrojtimi i mnyrave me
t cilat ai bashkvepron me antart e grupit ose me shokt e klass.
Kriteret e vlersimit t nxnsve
1. Pr dukurit fizike, nxnsi t dalloj dhe t klasifikoj tiparet dalluese dhe
karakteristikat kryesore t dukuris, kushtet n t cilat zhvillohet dhe vrojtohet
ajo, thelbin e brendshm dhe shfaqjen e saj t jashtme, interpretimin e saj mbi
bazn e prfytyrimeve t sotme shkencore, lidhjen e ksaj dukurie me dukurit e
tjera, shfrytzimin n praktik etj. (p.sh., ndryshimi i madhsi s shmbllimit n
varsi t largsis vatrore, llojit t thjerrave, distancs s objektit nga kulmi i tyre.
Bhet lidhja me llojet dhe prdorimet e instrumenteve optike n raste t
ndryshme).
2. Pr madhsit fizike, nxnsi t dalloj se veti fizike t trupit apo aspekt t
dukuris fizike karakterizon madhsia fizike etj. (p.sh., fuqia kalorifike
karakterizon aftsin e lnds pr t prodhuar nxehtsi gjat djegies s saj).
3. Pr ligjet fizike, nxnsi t tregoj lidhjet shkak-pasoj dhe lidhjet e tjera
thelbsore ndrmjet dukurive ose madhsive fizike q shpreh ligji; ta formuloj e
ta paraqes at matematikisht; t prshkruaj eksperimentet q provojn
vrtetsin e ligjit; t zbatoj ligjin n situata t ndryshme; t jap shembuj m
tipik t shfrytzimit t ligjit n teknik dhe prodhimin e sotm; t tregoj kufijt
e zbatimit t tij etj. (p.sh., ligji i Arkimedit jep lidhjen midis forcs s ushtruar nga
lngu mbi nj trup t zhytur n t, vllimit t trupit dhe peshs s lngut t
zhvendosur. Madhsia e forcs s Arkimedit varet nga vllimi i lngut q
zhvendos trupi dhe nga lloji i lngut. Ajo nuk varet nga lloji i trupit. Forca
ushtrohet nga lngu dhe vepron mbi trupin, vertikalisht lart dhe kalon n qendr t
rndes s tij. Ligji i Arkimedit zbatohet n ndrtimin e mjeteve lundruese ajrore
dhe detare).
4. Pr teorit fizike, nxnsi t formuloj tezat themelore t teoris dhe modelet
fizike me t cilat operon ajo; t prcaktoj faktet kryesore fizike eksperimentale,
dukurit dhe ligjet fizike q shpjegohen nga teoria; t tregoj fushn e zbatimit t
teoris dhe rrjedhimet kryesore q burojn prej saj; t prshkruaj n vija kryesore
sfondin historik t lindjes e t prpunimit t saj; t formuloj prfundimet me
karakter shkencor etj. (p.sh., studimi i tri gjendjeve t lnds bhet mbi bazn e
teoris kinetike-molekulare. Molekulat i mendojm si sfera t lidhura me susta n
gjendjen e ngurt. Mbi kt baz japim karakteristikat e ksaj strukture dhe
shpjegojm vetit e trupit t ngurt).
5. Pr elementet e metodave t studimit shkencor dhe t puns s pavarur e
krijuese, nxnsi t vrojtoj me vmendje dukurit dhe objektet fizike q jan

14

burim informacioni; t nxjerr problemin q duhet studiuar; t formuloj

hipotezn pr zgjidhjen e problemit; t paraqes e t sistemoj t dhnat e
eksperimentit (n tabela, grafik etj.); t krahasoj e t sistemoj, t analizoj e t
sintetizoj t dhnat dhe rrjedhimet q burojn nga vrojtimet dhe eksperimenti
fizik; t punoj n mnyr t pavarur dhe n grup pr kryerjen e nj detyre
msimore; t nxjerr n mnyr t pavarur t dhnat e nevojshme nga burimet e
ndryshme t informacionit etj. (p.sh., nxnsit vrojtojn ndryshimet e motit dhe
prcaktojn se kur ndodhin ato. Ata bjn plotsojn tabeln q shpreh varsin e
ktyre ndryshimeve nga shtypja dhe temperatura e ajrit dhe ndrtojn grafik).
6. Pr aparatet dhe instrumentet, nxnsi t formuloj parimin e ndrtimit dhe t
puns s tyre, prse prdoren; t prcaktoj kufijt e tyre mats dhe vlerat e
ndarjes s shkalls s tyre; t zbatoj rregullat e prdorimit etj. (p.sh., nxnsit
njohin parimin dhe ndrtimin e mikroskopit, arsyen dhe rregullat e prdorimit t
tij).
7. Pr shkathtsit e shprehit, nxnsi t prdor aparaturat e ndryshme fizike e
teknike laboratorike; t ndrtoj nj eksperiment; t montoj ose t montoj
pajisjet laboratorike e teknike; t zbatoj rregullat e siguris; t prshkruaj (me
goj ose me shkrim) nj eksperiment t kryer apo t vrojtuar; t prdor
terminologjin fizike; t paraqes me figur apo grafikisht nj eksperiment, nj
pamje, nj dukuri apo ligj; t hartoj n mnyr t pavarur relacionin me shkrim
pr zhvillimin dhe prfundimin e nj eksperimenti t kryer etj. (p.sh., pr t
prcaktuar shtypjen brenda lngut ndrtojn nj manometr t thjesht; bjn
lidhjen midis shtypjes, dendsis s lngut dhe thellsis s zhytjes; prdorin
diferencn e thellsive pr njehsimin e shtypjes n thellsi t lngut; ndrtojn
grafik t varsis s shtypjes nga thellsia).

15