C PHT V PHT PHP

i c Narada Maha Thera, 1980

Vit Dch : Phm Kim Khnh 1998
Nguyn tc: "The Buddha and His Teachings",
Buddhist Publication Society, Sri Lanka
---o0o--Ngun
http://www.thuvienhoasen.org
Chuyn sang ebook 2-7-2009
Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com
Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org
Mc Lc
Phn I - c Pht
CHNG 01 - T n Sanh n Xut Gia
n Sanh
L Qung nh (t tn)
L H in
Gio Dc
Kt Hn
Xut Gia
Tm Chn L
CHNG 02 - Chin u thnh t o Qu
Cuc Chin u
Thay i Phng Php: Tuyt Thc
Ma Vng c Tm Cm D
Con ng "Trung o"
Bnh Minh Ca Chn L
CHNG 03 - o Qu Pht
c im Ca c Pht
Pht L Ai?
Tnh Cch V i Ca c Pht
CHNG 04 - Sau khi Thnh o
Tun L u Tin
Tun Th Nh
Tun Th Ba
CHNG 05 - Cung Thnh c Pht Truyn B Gio Php
Gio Php L Thy
Hai Thin Tn u Tin

Trn ng n Banares
CHNG 06 - Kinh Chuyn Php Lun - Bi Php u Tin
Li Gii Thiu
Bi Php u Tin Ca c Pht
Vi Nhn Xt v Kinh Chuyn Php Lun
Bi Php Th Nh - Anattalakkhana Sutta (Kinh V Ng Tng)
CHNG 07 - Truyn B Gio Php
Cm Ha Yasa v Cc Bn Hu
Nhng Nh Truyn B Chn L u Tin (Dhammaduta)
Thnh Lp Gio Hi Tng Gi
Thu Nhn Ba Mi Thanh Nin
Cm Ha Ba Anh Em Kassapa (Ca Dip)
Aditta Pariyaya Sutta, Bi Kinh Cp n "Tt C u B Thiu t"
Cm ha c Sariputta (X Li Pht) v c Moggallana (Mc Kin
Lin)
CHNG 08 - c Pht V Thn Quyn (I)
Vua Tnh Phn Mun Gp c Pht
c Pht i Tr Bnh v T c Vua Suddhodana
c Pht v Cng Cha Yasodhara (Da Du La)
CHNG 09 - c Pht v Thn Quyn (II)
c Pht v Ngi Em Khc M
c Pht v c Ananda
Cy b Ananda
c Ananda v Gii Ph N
c Pht v B Di Mu Maha Pajapati Gotami
CHNG 10 - Nhng Ngi Chng i v Nhng i Th Ch
c Pht v Devadatta
Anathapindika (Cp C c)
B Visakha
CHNG 11 - Nhng i Th Ch Trong Hng Vua Cha
Vua Bimbisara (Bnh Sa Vng)
CHNG 12 - Con ng Hong Php
Hai Mi H u Tin
c Pht v Angulimala
CHNG 13 - i Sng Hng Ngy Ca c Pht
Bui Sng
Bui Tra
Canh u
Canh Gia
CHNG 14 - c Pht Nhp i Nit Bn

iu Kin Thnh Suy

Li Tn Dng ca c Sariputta (X Li Pht)
Pataliputta
Nhng Cnh Gii Tng Lai
Gng Trong ca Php Bo (Dhammdsa)
Ambapali
c Pht Lm Bnh
Li ku gi ca c Pht.
c Pht Bo Trc Ngy Nhp Dit
Nhng Pht Ngn Ti Hu
Bn iu Tham Chiu Ln
Ba Cm Nhiu Phc Bu Ca Cunda
Phi Tn Knh c Pht Nh Th No
Bn Thnh Tch
c Pht Cm Ha Subhadda
Quang Cnh Cui Cng
c Pht Vin Tch
Phn II - Pht Php
CHNG 15 - Pht Gio L G?
Tam Tng Kinh
Tng Lut (Vinaya Pitaka)
Tng Kinh (Sutta Pitaka)
Tng Lun (Abhidhamma Pitaka - Vi Diu Php Tng)
Pht Gio c phi l mt Trit Hc khng?
Pht Gio c phi l mt Tn Gio khng?
Pht Gio v Lun L
Vy, theo Pht Gio, tiu chun ca lun l l g?
Pht gio l g?
CHNG 16 - Vi c im Ca Pht Gio
Nn tng ca Pht Gio
nh Lut Nhn Qu v Hnh Phc
c Khoan Hng Trong Pht Gio
Pht Gio v ng Cp X Hi
Pht Gio v Hng Ph N
Pht Gio v Tinh Thn Bt Bo ng
CHNG 17 - Bn Chn L Thm Diu hay T Diu
CHNG 18 - Nghip Bo
Nguyn Nhn ca S Chnh Lch
Khng Phi Tt C u Do Nghip
Nm Niyama (nh Lut)

Nghip Bo ch l mt trong nm nh lut y

CHNG 19 - Nghip l g?
Nghip (Kamma)
Nghip v Qu (Kamma v Vipaka)
Ngun Gc ca Nghip
Ngi To Nghip
Nghip u?
CHNG 20 - S bo ng ca Nghip
L Trnh Tin Trin Ca Mt T Tng
CHNG 21 - Tnh cht ca Nghip
Duyn H Tr v Duyn Tr Ngi
CHNG 22 - Khi thy ca i sng l g?
CHNG 23 - c Pht v vn Thn Linh To Ha
CHNG 24 - Do u Tin C Ti Sanh?
CHNG 25 - Thp Nh Nhn Duyn
CHNG 26 - Nhng Nnh Thc Sanh V T
CHNG 27 - Nhng Cnh Gii
1. a Ngc (Niraya)
2. Cnh Th (Tiracchana-yoni)
3. Cnh Ng Qu (Peta-joni)
4. Cnh Gii A Tu La (Asura-yoni)
1. Cnh Ngi (Manussa).
2. Cnh T i Thin Vng (Catummaharajika)
3. Cnh o Li (Tavatimsa)
4. Cnh D Ma (Yama)
5. Cnh u Xut (Tusita)
6. Cnh Ha Lc Thin (Nimmanarati)
7. Cnh Tha Ha T Ti (Paranimmitavasavatti)
CHNG 28 - Hin tng Ti Sanh
CHNG 29 - Ci G i Ti Sanh?
CHNG 30 - Trch Nhim Tinh Thn
CHNG 31 - Nghip Chuyn Ln V Nghip Chuyn Xung
CHNG 32 - Nghip Bo V Ti Sanh Vi Ngi Phng Ty
CHNG 33 - Nit Bn
Hu D Nit Bn v V D Nit Bn.
CHNG 34 - c Tnh Ca Nit Bn
CHNG 35 - Con ng Nit Bn (I)
CHNG 36 - Con ng Nit Bn (II)
Tm nh (Samadhi)
mc T thi (Asubha)

Nim v Hng n Ca c Pht (Buddhanussati)

Nim V Gii c (Silanussati)
Nim V Tm B Th (Caganussati)
Nim V Nhng c Tnh Ca Nit Bn (Upasamanussati)
Nim V S Cht (Marananussati)
Nim Thn (Kayagatasati)
Nim Hi Th (Anapanasati)
T V Lng Tm (Brahmavihara)
CHNG 37 - Chng Ngi Tinh Thn
CHNG 38 - Con ng Nit Bn (III)
CHNG 39 - Phm Hnh A La Hn
CHNG 40 - L Tng Ca B Tt, Hay B Tt o
CHNG 41 - Ba La Mt
1. B Th ( Dana)
2. Tr Gii (Sila)
3. Xut Gia (Nekkhamma)
4. Tr Tu (Panna)
5. Tinh Tn (Viriya)
6. Nhn Ni (Khanti)
7. Chn Tht (Sacca)
8. Quyt nh (Adhitthana)
9. Tm T (Metta)
10. Tm X (Upekkha)
CHNG 42 - T V Lng Tm
1. Tm T (Metta)
2. Tm Bi (Karuna)
3. Tm H (Mudita)
4. Tm X (Upekkha)
CHNG 43 - Tm Php Th Gian
1. c v Thua (Labha v Alabha)
2. Danh Thm v Ting Xu (Yasa v Ayasa)
3. Ca Tng v Khin Trch (Pasamsa v Ninda)
4. Hnh Phc v au Kh (Sukha v Dukkha)
CHNG 44 - Nhng Vn Ca Kip Nhn Sinh
1. Con ngi l g?
2. T u n?
3. i V u?
4. Con Ngi i V u?
5. Ti Sao?
Ph Bn 1 - Hnh Phc Kinh - (Mangala Sutta)

Ph Bn 2 - Kinh Suy i (Parabhava Sutta)

Ph Bn 3 - Kinh Hng Cng inh
Ph Bn 4 - Tam Bo Kinh (Ratana Sutta)
Ph Bn 5 - T Bi Kinh (Metta Sutta)
Ph Bn 6 - Kinh Nim X (Satipatthana Sutta)
Li M u
I. u tin l Kayanupassana, Thn Qun Nim X, hay Nim Thn
II. Php th nh, Th Qun Nim X, hay Nim Th, Vedananupassana
III. Php th ba, Tm Qun Nim X, hay Nim Tm, Cittanupassana
IV. Php th t l Php Qun Nim X, hay Nim Php,
Dhammanupassana
Kinh Nim X (Satipatthana Sutta)
I. Nim Thn (Kayanupassana)
II. Nim Th (Vedananupassana)
III. Nim Tm (Cittanupassana)
IV. Nim Php (Dhammanupassana)

---o0o--Phn I - c Pht
Namo tassa Bhagavato Arahato Samma-Sambuddhassa
Con xin thnh knh nh l c Th Tn,
Ngi l bc ng Cng, ng Chnh Bin Tri
-oOoCHNG 01 - T n Sanh n Xut Gia
"Mt Chng Sanh duy nht, mt Con Ngi phi thng, xut hin trong th
gian ny, v li ch cho phn ng, v hnh phc ca phn ng, v lng bi
mn, v s tt p, v li ch v hnh phc ca ch Thin v nhn loi." -Tng Nht A Hm 1
---o0o--n Sanh
Nhm ngy trng trn thng nm 2, nm 623 3 trc D.L., trong vn
Lumbini 4 (Lm T Ni) ti Kapilavatthu (Ca T La V) 5 bn ranh gii n

 ca x Nepal ngy nay, c h sanh mt hong t m v sau tr thnh v

gio ch v i nht trn th gian.
Cha hong t l c Vua Suddhodana 6 (Tnh Phn) thuc qu tc
Sakya (Thch Ca) 7 v m l Hong Hu Maha Maya (Ma Da). Sau khi
h sanh hong t c by ngy th hong hu thng h. Em b l Maha
Pajapati Gotami, cng cng kt duyn vi Vua Tnh Phn, thay th b
dng dc hong t v gi con l Nanda cho mt b v nui chm sc.
Khi tin lnh hong t cho i c loan truyn trong dn gian, tt c thn
dn trong vng quc u vui mng khng xit k.
Thu y c mt o s tn Asita (A T ), cng c gi l Kaladevala c
bit hoan h. ng l mt ngi thn tn ca nh vua nn xin c vo thm
hong t. c Vua Tnh Phn ly lm hn hoan, cho bng hong t ra nh
l o s. Nhng, trc s kinh ngc ca mi ngi, hong t bng nhin
quay v pha o s v t hai chn ln u tc ca ng.
ang ngi trn gh, v o s vi v chi dy, chp tay x cho hong t 8.
ng tin tri rng v sau hong t s tr nn bc v nhn cao qu nht ca
nhn loi. c vua cng lm theo o s, x cho hong t.
Xong ri o si thot tin ci khan, ci ri li khc. Mi ngi u ngc
nhin trc nhng cm xc vui bun ln ln ca ng. V o s gii thch
rng ng ci v ly lm hoan h c bit rng v sau hong t s c Qu
Pht, v ng khc v bit rng khng bao lu na ng s cht v ti sanh vo
cnh gii V Sc (Arupa-loka) 9. Do ng s khng c phc lnh th
gio vi bc tr tu cao minh, Chnh ng Chnh Gic.
---o0o--L Qung nh (t tn)
Khi hong t c nm ngy, c Vua Tnh Phn t tn l Siddhattha (S
t Ta) c ngha l ngi c toi nguyn. Gotama (C m) l h Ngi
10
. Theo phong tc thi by gi, vua cho thnh nhiu v o s B La Mn
hc rng ti cao vo triu ni d l t tn cho hong t. Trong cc o
s, c tm v c bit li lc. Sau khi quan st c tng ca hong t, by v
a ln hai ngn tay v gii thch rng c hai l. Mt, l hong t s tr nn
v hong v i nht th gian. Hai, l Ngi s c Qu Pht. Nhng v o
s tr tui v thng minh nht trong tm v, tn Kondanna 11 (Kiu Trn

Nh), ch a ln mt ngn qu quyt rng ngy kia hong t s hon ton

thot tc v c o Qu Pht.
---o0o--L H in
Mt s kin l lng xy ra trong thi th u ca Hong T Siddhattha (S
t Ta). S kin y l mt kinh nghim tinh thn s gip hong t tht nhiu
sau ny, khi Ngi quyt tm tm chn l. S kin y cng l ci cha kho
m ng cho Ngi tin n Gic Ng 12.
Lc by gi, khuyn khch nng dn, Vua Tnh Phn ra lnh t chc mt
cuc l gi l H in. y qu tht l mt c hi cho tt c, giu nh
ngho, sang nh hn, n mc tt p vui chi h h mt ba, trc khi
bt tay vo cng vic rung nng ng ng. Sng ngy, c vua cng qun
thn, o mc chnh t, ra tn ni hnh l. Hong T Siddhattha (S t Ta)
cng c cung phi m n t trong mt ci kiu, mn che so ph, khing
ra di bng mt mt ci trm. Hm y c vua ch ta mt bui l.
Thy mi ngi vui v theo di cuc vui, cc cung phi c phn s trng nom
hong t cng ln chy i xem. Tri hn vi cnh nhn nhp tng bng ca
bui l, tng bng mt m di ci trm v khung cnh m m nh mi
mc tnh lng qun nim. Hong t tui tuy cn nh nhng tm tr thun
thc.
Khc vi nhng ngi ch bit tm thch th trong cuc l, hong t ni tro
hai chn li theo li kit gi, trm ngm lng l, chm ch vo hi th-vo,
th-ra, gom tm an tr, nh, v c S Thin 13.
Gia lc mi ngi vui v thng thc, cc cung phi bng sc nh li hong
t, vi v tr v vi phn s. Khi thy hong t ngi trm ngm hnh thin
th h ly lm ngc nhin, n tu li t s cho vua. c Vua Suddhodana
(Tnh Phn) hi h n ni, thy Hong T Siddhattha vn ngi tham thin.
c vua n trc mt hong t, x cho con v ni: "Hi ny con yu qu,
y l ln th nh, ph vng nh l con".
---o0o---

Gio Dc
Mc du kinh sch khng chp r, Hong T Siddhattha (S t Ta) chc
chn hp th mt nn gio dc vng chc v Ngi l hong t ca mt
quc gia giu mnh. Ngi cng thuc dng chin s nn chc chn phi lo
thng binh php v v ngh cao cng.
---o0o--Kt Hn
Khi ln mi su, theo phong tc thi by gi, hong t kt duyn cng
Cng Cha Yasodhara (Da Du la) 14, mt ngi em c cu, cng cng
tui vi Ngi. Trong mi ba nm sau ngy hn l, Ngi sng hon ton
cuc i vng gi, khng hay bit chi n ni thng kh ca nhn loi bn
ngoi ngng ca cung in.
V cuc i nhung la y, khi cn l hong t, c ln Ngi ni:
"i sng ca ta tht l t nh, v cng tinh vi. Trong hong cung, ch ta ,
ph hong c o ao, xy nhng m sen. Khi sen xanh ua nhau khoe mu
y th sen vn mnh ph sc pha bn kia, v trong m bn cnh, sen
trng ua nhau tranh p di nh nng ban mai. Trm hng ca ta dng
u l loi thng ho hng t x Kasi a v. Khn v xim o ca ta cng
may ton bng hng la bc nht t Kasi 15 ch n.
Ngy cng nh m, mi khi ta bc chn ra khi cung in l c tng lng
che sng nng.
Ph hong cng kin to ring cho ta ba ta cung in. Mt, cho ta ma
lnh, mt, ma nng v mt, ma ma. Trong sut bn thng ma ta lu
ng ti mt bit in c y tin nghi, gia nhng cung tn phi n. Cho
n hng n t ca ph hong cng c n sung mc sng ch khng
phi nh cc nh khc, gia nh ch c n cm xu v thc n c. 16"
Thi gian tri qua, Thi T Siddhattha (S t Ta) cng trng thnh, nh
sng chn l cng ri r s vt cho Ngi.
Bm tnh trm t mc tng v lng t bi v lng v bin ca Ngi khng
yn cho Ngi mt mnh an hng nhng lc th tm b ca i vng
gi. Ring mnh c yn vui hnh phc, nhng Ngi hng ngh n thc

cht ca i sng v bit rng nhn loi ang au kh bn ngoi cung in,
nn Ngi lun lun thng xt.
Sng trong nhung la m Ngi nhn nh c rng i l au kh.
---o0o--Xut Gia
Thi T Siddhattha (S t Ta) suy nim nh sau:
"Chnh ta phi chu cnh sanh, gi, bnh, cht, phin no v nhim. Ti sao
vn cn mi m chy theo tm nhng iu m bn cht cng cn nh vy. V
chu sanh, lo, bnh, t, phin no v nhim, ta nhn thc s bt li ca
nhng iu y. Hay ta th tm ci cha c thnh t, trng thi ti thng
v tuyt i chu ton: Nit Bn! 17"
"Cuc sng ti gia rt t tng cht hp, l ch n nu ca bi trn trc,
nhng i ca bc xut gia l cnh tri mnh mng bt ngt! Ngi quen
vi np sng gia nh t thy kh m chu ng i Sng o Hnh Thing
Ling, vi tt c s hon ho v trong sch ca n. 18"
Mt ngy v vang kia, thi t ra khi hong cung nhn xem th gian bn
ngoi v trc tip tip xc vi s tht ph phng ca i sng. Trong phm
vi nh hp ca cung in, Ngi ch thy phn ti p, nhng m ng
nhn loi th bit b en ti, ng gh s ca i. Chnh cp mt quan st
ca thi t nhn thy mt c gi chn mi gi dn, mt ngi bnh hon
au kh, mt thy ma hi thi v mt o s nghim trang kh knh 19. Ba
cnh gi, bnh v cht, hng hn xc nhn quan im ca thi t v i sng
au kh ca nhn loi. Hnh nh thong dong t tn ca nh tu s thong cho
Ngi h thy con ng gii thot, con ng an vui hnh phc tht s. bn
quang cnh bt ng y cng thc gic thi t gh tm v sm thot ly th
tc.
Nhn nh r rng rng nhng th vui vt cht m phn ng tranh nhau tm
kim u khng th em li li ch, ch c s xut gia, s t b tt c mi
danh b li ca trn gian ny mi tht l chn gi tr, Thi T Siddhattha
nht nh ri b cung in n i ra i, tm chn l v An Dng
Trng Cu.

Gia lc y th c tin a n rng Cng Cha Yasodhara (Da Du La),

v Ngi, va h sanh hong nam.
i vi th gian, l mt tin lnh. Nhng, tri hn vi mi d on, Ngi
khng qu i vui mng v thy l thm tr ngi. Th thng, khi sanh
c ngi con uloq, cha m cm nghe trong lng chm n ln u tin
mt tnh thng mn nng su sc, mt tnh thng mi m m , v
cng trong sch. Ni vui mng ca ngi lm cha u tin tht khng sao t
c. Nhng Thi T Siddhattha khng phi l mt ngi cha thng, Ngi
than: "Li thm mt tr ngi, li thm mt dy tri buc". Do , c Vua
Suddhodana (Tnh Phn) t tn chu ni l Rahula (La Hu La) 20.
i vng gi khng cn thch hp vi v Pht tng lai na. i vi mt
tm hn trm t mc tng nh Thi T Siddhattha (S t Ta), cung in
nguy nga khng cn l ni thch ng. C n ngi v tr p v ngi con
s sinh d mn cng khng lm sn ch quyt nh t b th gian. Ngi ra
i vi nguyn vng gp mt phn v cng quan trng v hu ch hn l
phn s ca mt ngi chng, ngi cha, hay ch n nhim v lm cha t
cc v vua i na. Cung vngin ngc khng cn sc quyn r. Ngi khng
tm thy thch th trong i sng vng gi. Gi ra i im.
Ngi truyn lnh cho Channa (Xa Nc), ngi nh xe yu chung, thng
yn nga Kanthaka (Kin Trc) v thng n in ca cng cha. Ngi kh
h ca nhn v v con ang yn gic vi mt tm lng t i nhng bnh thn,
khng chao ng, khng tru mn. Tnh thng i vi v, con tht mn
nng su sc. Nhng i vi nhn loi trm lun au kh, lng trc n ca
Ngi li cng thm thm v ngn. Ra i, Ngi khng lo s cho tng lai ca
cng cha v hong t, v bit chc chn rng v v con s c y tin
nghi v m bo sng an ton v sung sng. Ra i, khng phi v km
tnh thng v, thng con, m v tnh thng ca Ngi m rng cho mi
ngi, bao trm tt c nhn loi v chng sanh.
Vi mt tm hn thanh thot, Thi T Siddhattha (S t Ta) ra i gia m
khuya, li sau lng tt c n i cung in, ngi cha yu qu, v p,
con th, v c mt tng lai huy hong rc r. Ngi trn ra khi thnh v
gic nga thng xng trong m ti. Cng i vi Ngi ch c Channa (Xa
Nc), ngi nh xe trung thnh. Khng tin ca, khng ca nh, nay y
mai , Ngi bt u ln bc trn ng i tm Chn L v An Tnh. Th
l Ngi t b th gian.

y khng phi l s t b ca mt c gi tri qua hu ht cuc i ca

mnh, hay ca ngi bn cng ngho i khng cn g b li pha sau,
nhng l s khc t ca mt hong t vinh quang gia thi nin thiu,
trong cnh m no, sung tc v thnh vng. Mt s thot ly cha tng c
trong lch s.
Lc y thi t Siddhattha (S t Ta) c 29 tui.
n sng hm sau Ngi i xa. Sau khi Ngi vt qua sng Anoma, Ngi
dng bc trn bi ct, t co ru tc v trao xim y li cho Channa (Xa
Nc) em v. Ri khoc ln mnh tm y vng, Hong t Siddhattha (S t
Ta) t nguyn sng i tu s v sn sng chp nhn mi thiu thn vt cht.
T mt hong t giu sang vinh hin tt bc, Ngi tr thnh o s ngho
nn, khng tin ca, khng ca nh, sng nh lng t thin ca b tnh thp
phng.
Ngi khng ni no thng trc. Mt cy cao bng mt, hoc mt hang
vng v hoang vu no cng c th che ma nng cho Ngi. Chn khng
giy dp, u khng m nn, Ngi i trong nh nng nng bc v trong
sng gi lnh lng. T;t c xim y t tn ch l nhng mnh vi vn vn
rp li, va che thn. Tt c ti sn ch l mt bnh bt tr bnh kht
thc. Vt thc v b y ch va sng.
Ngi tn dng th gi v nng lc trong vic khm ph chn l.
---o0o--Tm Chn L
Nh ngi thnh thang bt nh, Ngi i tm ci chi tt p, trng thi tuyt
i vng lng. Ngi n v o s rt li lc, Alarama Kalama, v ni :
"Ny hi o Hu, xin o Hu cho ti th gio v sng i o hnh
thing ling di s hng dn ca o Hu."
Alarama Kalama tr li: "Hy li y vi ti, hi ngi ng knh, ng
li dy d y l gip cho ngi thng minh sm thu trit tt c gio l
ca v o s bng tr tu trc gic, v sng n nu trong s thnh t y."

Khng bao lu sau, o S Gotama (C m) hc ht gio l ca thy,

nhng khng chng ng c chn l cao thng hng mong mi.
T tng sau y pht sanh n Ngi :
"Khi Alarama Kalama tuyn b: 'Ta chng ng gio l y bng tr tu
trc gic. Ta sng n nu trong s thnh t y', th t khng phi ch
l mt li pht biu sung ca ng. Chc chn Alarama Kalama thu trit,
nhn chn gio l ny v sng trong y."
Ri Ngi n gp Kalama v ni :
"Ny o Hu Kalama, gio l m chnh o Hu chng ng bng tr
tu trc gic su rng n mc no?"
Alarama lin gii thch rng l cnh gii V S Hu X Thin
(Akincannayatana) 21, cnh gii c quan nim v h khng, mt tng Thin
(Jhana) kh cao.
V tng sau y pht sanh n Ngi :
"Khng phi ch c mt mnh Alarama Kalama mi c hnh tinh tn, nim,
nh v tu. Ta cng c nhng c tnh y. Hay l ta hy c gng chng ng
gio l m Kalama ni rng chnh ng ta chng ng v n nu trong s
thnh t y."
V sau khng bao lu, chnh o S Gotama (C m) cng chng ng
v thnh t trng thi y tr tu v trc gic.
Nhng gio l ny khng gip Ngi thu trit chn l ti thng.
V Ngi n gn Alarama v ni :
- Ny o Hu Kalama, c phi y l mc tn cng ca gio l m o
Hu ni rng o Hu chng ng bng tr tu trc gic v sng n nu
trong s thnh t y chng?
- ng vy, y chnh l gio l m ti ni rng ti chng ng v n nu
trong s thnh t y. y l mc su rng tn cng ca chn l.

- Nhng, hi o Hu, ti cng chng ng n mc ny v n nu trong

s thnh t y.
V o s khng c lng ganh t, ly lm hoan h thy t li lc ca mnh
thnh cng mau chng, t o S Gotama ln ngang hng vi mnh cng
chung hng tt c vinh d, v ni:
"Hi ny o Hu, ti rt ly lm hoan h. Tht vy, ti tht v cng hoan
h c gp mt ngi ng tu ng knh nh o Hu. Gio l m ti
chng ng bng tu gic v tuyn b thnh t. o Hu cng chng ng
bng tu gic v n nu trong s thnh t y. Gio l m o Hu chng
ng bng tu gic v n nu trong s thnh t y, chnh ti cng chng
ng bng tu gic v tuyn b thnh t. Nh vy, gio l m ti bit,
o Hu cng bit. V gio l m o Hu bit, ti cng bit. Ti nh
th no th o Hu cng nh th y. Vy, hy n y, o Hu, chng ta
hy cng nhau hp sc dn dt nhm o s ny."
o S Gotama (C m) khng tha mn vi mt k lut v gio l ch
a n tng kh cao ca tm nh m khng dn n "trng thi gh tm,
bung x (khng luyn i), chm dt (mi au kh), tnh trng tnh lng,
trc gic, gic ng v Nit Bn". Nguyn vng ca Ngi cng khng phi l
dn dt mt nhm o s, du l hp sc vi mt o s qung i khoan
hng cng thnh t mc tin b tinh thn nh Ngi. Trc tin, t Ngi
cha lm cho mnh c ton thin v cm ngh rng nh vy khng khc
no ngi m dn dt ngi m. Cha c toi nguyn, Ngi t gi
Alarama Kalama ra i.
Vo nhng ngy thanh bnh an lc thu by gi, trong x khng b hon
cnh chnh tr lm xo trn, hng tr thc x n ch lo nghin cu hc
hi v truyn b h thng tn gio ca mnh. X hi cung ng mi d dng
nhng ni vng v n dt cho ngi c khuynh hng tr v vi i sng
o c. Phn ln cc v ny c mt s ng t, v o S Gotama khng
gp nhiu kh khn trong vic tm o s.
Ngi n th gio vi mt v o s tr danh khc tn Uddaka Ramaputta.
Khng bao lu, v t thng minh xut chng Gotama thu trit gio l
ca thy v chng c bt thin V Sc tc l tng cao nht ca thin V
Sc Gii: cnh gii Phi Tng Phi Phi Tng, khng cn tri gic (sanna,
tng), m cng khng c khng-tri-gic (N'eva sanna N'asannayatana) 22,y
l tng thin cao nht trong tam gii. Khi c c Thin ny, tm tr nn

v cng tinh vi t nh n ni khng th ni l c tm hay khng. Vo thi

by gi khng c ai c c thin no cao hn na.
V o s cao thng ly lm hoan h c bit s thnh cng rc r ca
ngi t hong phi c sc ca mnh. nhng khng nh v o s trc,
o s Uddaka Ramaputta mi Ngi nhn lnh trn vn trch nhim dy d
hng mn :
"Hi ny o Hu, ti ly lm hoan h. Tht vy, ti v cng hoan h c
gp mt ngi bn ng tu ti c ng tn knh nh o Hu. Gio l m
Rama hiu bit, o Hu cng hiu. Gio l m o Hu hiu, Rama
cng hiu bit. Rama nh th no th hm nay o Hu cng nh th
y. Ngy nay o Hu nh th no th Rama nh th y. Vy, hi ny
o Hu, hy li y, o Hu s dn dt nhm o s ny".
Tuy nhin o S Gotama cm thy rng cng cha phi l mc tiu cu
cnh. Ngi hon ton ch ng, lm ch tm mnh, nhng mc tiu cui
cng vn cn mi xa. Ngi ang tm con ng Nit Bn tc l tuyt i
siu thot ra khi vng phin no trm lun v tn dit mi hnh thc i dc.
Khng tha mn vi phng php tu tp ca Ramaputta, Ngi li ra i.
Ngi nhn thy rng khng ai c kh nng dn dt mnh thnh tu
mc tiu v tt c u cha thot ra khi vng v minh. T Ngi khng
tm s gip t bn ngoi na.
Chn l v s vng lng ch tm c bn trong chng ta.
---o0o--CHNG 02 - Chin u thnh t o Qu
"Lm vic xu xa v v ch th d, Nhng lm c nhng iu hu ch v
tt p, qu tht l rt kh." -- Kinh Php C.
Cuc Chin u
Lun lun gp tr ngi, nhng o S Gotama khng bao gi nn ch. Vi
tinh thn bt khut, nay y mai trong xm Maghada (Ma Kit )
tm trng thi Thanh Bnh An Lc v Chn L ti thng. Mt ngy kia,
o S n Uruvela, th trn ca x Senani. Ni y Ngi tm ra mt a
im gia m rng ti tt, bn cnh mt dng sng ngon mc, uyn

chuyn un mnh trong lng hai bi ct trng, khng xa c xm lng thnh

vng, hng ngy c th n tr bnh kht thc. Ngi ngh nh sau:
"Cnh vt qu tht hu hnh, cm rng p , dng sng th v vi bi ct
trng v thn xm khng xa. Ta c th d dng n tr bnh. i vi
nhng mm non o c quyt tm c gng hng n mc tiu cao qu, th
y qu tht l ni thch hp" 23.
a im thch nghi vi cng phu hnh thin. Khng kh an lnh, cy c sum
su, phong cnh xanh ti. Ngi nht nh lu li y thnh tu nguyn
vng.
Khi hay tin Thi T Siddhattha (S t Ta) t b n i cung in ra i
sng i tu s, Kondanna (Kiu Trn Nh) l v o s B La Mn tr tui
tin on rng v sau thi t s c Qu Pht, cng vi bn ngi con ca
by v o s khc tn Bhaddiya, Vappa, Mahanama v Assaji cng i tm
Ngi tu hc.
Thu by gi ngi n rt thit tha trung thnh vi cc nghi l, cc hnh
thc kh hnh v cc th thc cng t. Theo s tin tng y, nu khng ghp
mnh vo np sng kht khe kh hnh th khng th gii thot. Trng thnh
trong tn ngng ny, o S Gotama (C m) v nm anh em Kondanna
(Kiu Trn Nh) bt u cuc chin u phi thng ko di su nm trng,
t khp mnh vo np sng cc k kham kh cho n mt ngy kia thn hnh
trng kin ca o S Gotama (C m) ch cn l b xng bc da. Cng
p xc kh thn, Ngi cng la xa mc tiu.
Nhiu bi kinh ghi chp li ca chnh c Pht, m t y s n lc
kin tr, nhng phng php khc nhau m Ngi p dng , v s thnh
cng cui cng ca Ngi, trong cuc tranh u vn phn cam go au kh
ny.
Kinh Maha Saccaka Sutta 24 m t hnh tinh tn ca B Tt nh sau:
"Lc y t tng sau y pht sanh n ti:
"Hay l ta cn cht rng li, p li st vo np vng, ri dng tm (thin)
nn, ch ng, v tiu dit nhng t tng (bt thin)!

"Ri ti cn cht rng li, p li st vo np vng, v n lc nn, ch

ng, v tiu dit nhng t tng (bt thin) bng tm (thin). Lc ti chin
u nh vy th m hi t trong nch chy tun ra.
'Nh ngi mnh nm ly u hay hai vai mt ngi yu ri xung, dng
sc cng bch v khc phc, khng cho ngc ln, cng dng th y, ti
chin u v khc phc (nhng t tng bt thin).
"S tinh tn ca ti qu tht kin tr v bt khut. Tm nim ca ti tht l
vng chc v khng h chao ng. Tuy nhin, thn ti mn mi v khng an
lc sau khi c gng mt cch au kh -- th xc phi chu khut phc trc
s n lc kin tr. Mc du nhng cm gic au n pht sanh n thn ti,
n khng lm tn hi n tm ti cht no.
"Lc y ti ngh nh sau: Hay ta th trau gii php hnh thin nn th!
"Ri ti kim sot cht ch hi-th-v v hi-th-ra, t ming v mi. Khi
ti kim sot hi-th-v, th-ra, ming v mi, th c lung hi thot ra
t l tai, to nn mt th m thanh to ln khc thng. Hi gi thot ra t
hai ng tht ca anh th rn ku nh th no th lc ti ngng th, lung hi
t l tai thot ra to mt m thanh cng to nh th y.
"Du sao, hnh tinh tn ca ti vn kin tr v bt khut. Tm nim ca ti
vn vng chc v khng h chao ng. Tuy nhin, thn ti mn mi v
khng an lc sau khi c gng mt cch au kh -- th xc phi chu khut
phc trc s n lc kin tr. Mc du nhng cm gic au n pht sanh
n thn ti, n khng lm tn hi n tm ti cht no.
"Ri t tng sau y pht sanh n ti: Hay l ta th trau gii php nn th!
"Ri ti kim sot hi-th-v, th ra t ming, mi v tai. Lc ngng th
bng ming, mi v tai th hi (b dn p) p mnh trong u ti. Nh c
ngi tht mnh khoan vo s ti mt li khoan tht bn, khi ti ngng
th, hi p vo u ti cng lm au n nh vy. Mc du nhng cm
gic au n nh vy pht sanh thn ti, n khng nh hng n tm ti
cht no.
"Lc y ti t ngh: Hay ta th hnh php thin nn th y mt ln na!
"Ri ti kim sot hi-th-v, th-ra t ming, mi v tai. V lc ti ngng
th, u ti nghe au bng ln. Trng thi au n kinh khng lc by gi

ging nh c mt lc s dng dy thng sit cht u ti li. Tuy nhin, hnh

tinh tn ca ti vn mt mc kin tr. Nhng cm gic au n y khng gy
nh hng n tm ti.
"Lc y ti t ngh: Hay ta th hnh thin v php nn th mt ln na!
"Ri ti ngng th bng ming, mi v tai. Khi ti kim sot hi th nh th
y th mt lung hi mnh thc xuyn qua bng ti. Tn t, thin ngh
hay mi tp s, dng dao bn rch mt ng trn bng, lm au n th
no th lung gi mnh thc xuyn qua bng lm ti au n dng y. Tuy
nhin ti vn mt mc kin tr tinh tn. Nhng cm gic au n y khng
nh hng n tm ti.
"Ln na ti t ngh: Hay ta th hnh thin thm v php nn th!
"Ri ti kim sot hi-th-ra, th-vo t ming, mi v tai. V khi nn th
nh vy ti cm gic nh c mt ngn la to khng khip bng ln v bao
trm ly ti. Nh c ngi mnh nm cht mt ngi yu v t ln ng la
than ang chy cho n lc hon ton thiu ri, la thiu t thn ti lc
ngng th cng nng dng th y. Tuy nhin, ti vn kin tr tinh tn.
Nhng cm gic au n khng gy tn hi n tm ti.
"Lc y c nhng v Tri thy ti vy th ni vi nhau: o S Gotama (C
m) cht! Vi v khc ghi nhn: o S Gotama cha cht hn, nhng
ang cht dn! Trong lc y cng c v ni: o S Gotama cha cht hn
cng khng phi ang cht dn. Ngi l mt v A La Hn. y l li sng
ca mt v A La Hn."
---o0o--Thay i Phng Php: Tuyt Thc
"Ri ti ngh: Hay ta th hnh php tuyt thc!
"Lc y c nhng v Tri gn ti v ni: "Bch Ngi, xin Ngi ch nn hnh
php tuyt thc. Nu Ngi tuyt i khng dng vt thc na th chng ti
s rt trn thn Ngi nhng cht b ca cnh Tri cho n thm vo l
chn lng v nui sng Ngi."

"V ti ngh: Nu ta hnh php tuyt thc m cc v Tri li rt cht b ca

cnh Tri nui sng thn ny th qu l mt iu gian di, nn ti t chi
rng: "iu y khng cn thit".
"Lc y ti suy ngh nh sau: Hay ta th dng cht t vt thc, mi ln ch
mt cht thi, mt t nc u xanh hay rau c, hay u , hay u trng.
"Khi m ti ch dng tht t vt thc nh th, th c hay t lng, th thn
ti tr nn cc k gy yu. V thiu vt thc, nhng b phn ln v nh
trong thn ti m gy khng khc no nhng cng c ng hay nhng cy
ng tam tho. Bn ta ca ti ch cn bng ci mng ca con lc . Xng
sng ti cng nh mt xu chui dng ng ln v cong vo. Xng sn
ti ta nh mt ci sn nh b sp . Trong mt ti khng khc no hnh
nh ca nhng ngi sao m ta c th thy di mt ci ging su. Tri mp
ng ct ra lc cn ti ri em phi, gi v nng lm da mp teo li, nhn
nh v ho tn th no th da u ti lc y, v thiu cht dinh dng, cng
nhn nh v ho tn nh th y. Khi mun r da bng th ti ng nhm
xng sng. V khi mun r xng sng th ti li ng nhm da bng. V
thiu vt thc, da bng ti p st vo xng sng v, lc mun ng dy i
tiu tin, th ti lung cung t ng xung. Ti p nh trn chn, tay lm
cho thn mnh sng li. Than i, lc p nh th, lng trn mnh ti l t ri
xung t v cht gc. Thy ti nh vy, c ngi ni: 'o S Gotama
en'. Vi ngi ni: 'o S Gotama (C m) khng en m xanh dng'.
Cng c ngi ni: 'o S Gotama khng en m cng khng xanh dng
m nu sm'. Mu da sng sa v trong tro ca ti tn t n nh th y v
thiu vt thc.
"Ri t tng sau y pht sinh n ti: Du cc o s hay cc nh tu kh
hnh trong qu kh chu nhng cm gic nhc nhi, au n, d di hay
xt xa nh th no, th cng n mc ny l cng, khng th hn na. Du
cc o s hay cc nh tu kh hnh trong tng lai s chu nhng cm gic
nhc nhi, au n, d di hay xt xa th no, th cng n mc ny l
cng, khng th hn. Tuy nhin, tri qua bao nhiu khc kh, kh khn
v au n m ta khng t c iu chi tt p, xng ng vi s gic n
cao thng v tr tu vt hn nhng trng thi cao thng ca loi ngi.
Hay l cn con ng no khc dn n Gic Ng chng?"
---o0o---

Ma Vng c Tm Cm D
p xc kh hnh di hnh thc, o S Gotama vn khng thu hoch
c kt qu cu cnh, m ch kit sc. Mc du, nh lc thiu thi sng
trong cnh y m no sung tc nn c sc lc di do v thn hnh trng
kin, nhng Ngi vn thy khng cn chu ng c na. Vc mnh p
xa kia nay tr nn gy cm suy nhc, mu da vng ti tr thnh
xanh lt. Mu cn, gn rt, tht teo, mt tht v m dn. Ngi ch cn l mt
b xng c s sng. Nhng ci cht gn k.
Gia tnh trng nguy ngp y, trong khi ch vng chc ca Ngi mc
cao nht (Padhana), trong khi Ngi vn ngi bn b sng Neranjara (Ni-linthin) n lc kin tr v suy nim thnh t cho c trng thi chu ton
tuyt i th Namuci 25 n gn v ni nhng li sau y 26:
"Hi ny o S, ngi gy cm, thn hnh tiu ty, gi cht n.
"Mt ngn phn (trong thn hnh ngi) cht mn, ch cn li mt phn
sng. Hy sng, hi o S! Sng l hn. C sng mi to c phc.
"Hy sng c thn v hng cng t Thn La, ngi s to c nhiu
phc. p mnh sng i kh hnh nh th ny lm g? Con ng kin
tr n lc qu tht kham kh, kh khn, v khng phi d thnh tu."
Ma Vng ng trc mt c Th Tn, ni nhng li nh vy. tr li,
B Tt dy:
"Ny con ngi xu xa qu quyt, thn quyn ca ti li v li bing!
Ngi n y v li ch ring ca ngi.
"i vi ngi, phc bu no c gi tr g, du bao nhiu phc cng v
ch. Nhng bn phn ca ngi l phi ni nh vy.
"Vi nim tin vng chc (saddha), t kim sot tm cht ch (tapo) 27, tinh
tn (viriya) v tr tu (panna), ta tu hnh nh vy. Ta quyt tm nh vy,
sao ngi cn ct vn ta v i sng?
"Gi thi mi, mt ngy kia cng c th lm cn dng sui, th mu huyt
ca ngi tu p xc kh hnh (nhn n, nhn ung) lm g khi b kh dn?

"Mu cn th mt kh, tht cng hao mn. Tht cng hao mn th tm cng
thanh tnh. Tm cng an tnh, cng an tr, cng sng sut, th tm nh cng
vng chc.
"Lc y c th ta au n v cng. Th xc cng au n, tm hn cng xa
la tham i. Chng y ta bit r th no l trng thi trong sch ca mt
chng sanh!
"Tham dc (Kama) l o binh s mt ca ngi. o binh th nh l Bt
Mn vi i sng thnh thin (Arati). Ba l i v Kht (Khuppipasa) 28.
Bn l i Dc (Tanha). Nm l Hn Trm D Di (Thina-Middha, u oi,
li bing v hn m). Su l S Hi (Bhiru). By l Hoi Nghi (Vicikiccha)
29
. Tm l Ph Bng v C Chp (Makkha-Thambha). Chn l Li Lc
(Labha), Khen Tng (Siloka), Vinh D (Sakkara) v Thinh Danh Bt Chnh
(Yasa), v o binh s mi l S nh Cao Qu Mc Gi Tr Ca Mnh v
Khinh R K Khc (Attukkamsanaparavambhana).
"Namuci, l qun i ca ngi. l khch lun lun lu tr bn trong
hng ngi xu xa qu qui. Ngi hn nht n yu th khng thng ni,
nhng ai ch ng c nhng o binh y l tm ra hnh phc.
"Ta ct trn ngn c ca ta chm c Munja 30. i sng trn th gian ny r
l khn kh. Th ta cht trn chin trng cn hn sng m tht bi! 31
"Kim sot cht ch dng t tng, v vi chnh nim kin c vng chc, ta
s i bt nh t ni ny n ni khc, rn luyn mt s ng mn .
"Chuyn cn tinh tn, quyt nh, v thc hnh gio hun ca ta -- khng
quan tm n ngi - nhng v y s n tn ni m khng cn au kh."
Vi nhng li cng quyt y, o S Gotama c thng Ma Vng Tm c,
v nht nh thnh t cho k c mc tiu, o Qu Pht.
---o0o--Con ng "Trung o"
Sau su nm t bn thn kinh nghim, o S Gotama nhn thc chc
chn rng li tu kh hnh khng th em li li ch, mc du cc trit gia v
cc tu s thi by gi qu quyt rng l np sng ti cn thit t n
cu cnh. Thy rng kh hnh ch lm gim suy tr thc v mt mi tinh

thn, Ngi lin dt khot t b li tu y, cng nh trc kia t b li sng

li dng, ch lm chm tr tin b khoa hc, v chn con ng "Trung
o" m sau s tr thnh mt trong nhng c im ca Gio L Ngi.
Hi tng li khi cn th u, vo mt bui l H in kia, trong lc vua cha
v mi ngi ang chm ch c hnh cc cuc vui, th Ngi ngi th no
di tng bng mt m ca mt cy trm, tham thin, nhp nh v c S
Thin.
mi tht l con ng dn n Gic Ng.
Ngi nhn nh rng v tm thn mn mi khng th hon ton sng sut,
mt sc khe thch nghi rt cn thit thnh t tin b tinh thn, nn
quyt nh khng nhn i na m dng nhng vt thc th s.
Nm v tu s thn tn by gi lu nay theo hu cn vi bao nhiu hy vng,
nay thy Ngi t ngt thay i phng php tu tp nh vy th ly lm thi
ch, b i Isipatana (Vn Lc Gi) v ni rng:
"o S C m tr li a thch xa hoa, ngng c gng, v quay v
i sng li dng."
Trong lc quyt nh quan trng nh vy, s h tr bn ngoi tht v cng
khn thit. Chnh ngay lc y, nhng ngi bn ng tu li b ra i. Nhng
Ngi khng ng lng. Mt mnh, trong cnh c n, gia chn rng su, cc
bc v nhn thng chng ng nhng chn l cao su thm diu v gii
quyt c nhng vn phc tp, kh khn.
---o0o--Bnh Minh Ca Chn L
Sau khi mt vi vt thc th s, o S Gotama (C m) phc hi sc
khe v d dng nhp S Thin (Jhana), tng thin m Ngi thnh tu
trong bui thiu thi 32. Ri t dn dn Ngi nhp Nh Thin ri Tam v
T Thin. Khi nhp thin, tm Ngi an tr hon ton vng chc vo mt
im, lng du trong sng nh mt gng lau chi bng lng, v mi s vt
u c th phn chiu mt cch v cng trung thc. Ri t tng tr nn
lng du, tinh khit, trong sch, khng cn nhim, d un nn, gic tnh,
vng chc v khng th lay chuyn, Ngi hng tm v tu gic c lin

quan n trng thi "Hi Nh Nhng Kip Qu Kh" (Pubbe-nivasanussati

Nana, Tc Mng Minh, tu hi nh tin kip).
Ngi nh li nhiu kip sng qa kh nh th ny: u tin mt kip, hai
kip, ri ba kip, ri bn, nm, mi, hai mi, n nm mi, ri mt trm,
mt ngn, mt trm ngn, ri s phn tn ca nhiu chu k th gian, ri s
pht trin ca nhiu chu k th gian, ri c hai, s phn tn v s pht trin
ca nhiu chu k th gian. y Ngi tn g, sanh trng trong gia nh
no, giai cp no, king c iu g, vui thch v au kh th no, v cht
cch no. T cnh y ra i, Ngi ti sanh vo cnh no, c tn g, sanh
trng trong gia nh no, giai cp no, king c iu g, vui thch v au
kh th no v cht cch no. Ri t ra i, ti sanh vo cnh ny.
Nh th y Ngi hi nh cch thc ti sanh v nhiu chi tit v nhng kip
sng qu kh.
y, hn vy, l Tu Gic u Tin m Ngi chng ng vo lc canh mt,
m Thnh o.
ph tan lp v minh c lin quan n qa kh, Ngi hng tm thanh
tnh v tu "Tri Gic hin tng Dit v Sanh ca Chng Sanh" (Cutupapata
Nana, Thin Nhn Minh).
Vi tu nhn tinh khit v siu phm, Ngi nhn thy chng sanh cht t
kip ny ti sanh vo mt kip sng khc.
Ngi chng kin cnh tng k sang ngi hn, k p ngi xu, k hnh
phc ngi au kh, tt c u tri qua hin tng dit v sanh, ty hnh vi
to tc ca mi ngi.
Ngi bit rng ngi ny, do hnh ng, li ni v t tng bt thin,
nguyn ra bc Thin Tr Cao Thng, tin tng khng chn chnh v c
np sng ca ngi t kin, sau khi th xc phn tn v la i, ti sanh
vo nhng trng thi bt hnh.
Ngi bit rng nhng ngi kia, do hnh ng, li ni v t tng tt p,
bit tn trng bc Thin Tr Cao Thng, c c tin chn chnh v c np
sng ca ngi c chnh kin, sau khi thn hoi mng chung, ti sanh
vo nhng cnh Tri an vui hnh phc.

Nh vy, vi Thin Nhn Minh, Ngi mc kch tnh trng phn tn v cu

hp tr li ca chng sanh.
y, hn vy, l Tu Gic Th Nh m Ngi chng ng trong canh gia,
m Thnh o.
ph tan lp v minh c lin quan n tng lai, Ngi hng tm thanh
tnh v "Tu Hiu Bit s Chm Dt cc php Trm Lun" (Asavakkhaya
Nana, Lu Tn Minh) 33. ng vi thc ti, Ngi nhn thc: "y l Phin
No", "y l s Chm Dt Phin No". "y l Con ng dn chm dt
Phin No".
Cng mt th y, ng vi thc ti Ngi nhn nh: "y l Nhim". "
y l s Chm Dt Nhim". "y l con ng dn n Chm Dt
Nhim".
Nhn thc nh th, tm Ngi gii thot ra khi dc lu ( nhim ca dc
vng), hu lu ( nhim ca s luyn i i sng) v v minh lu ( nhim
ca v minh).
c gii thot, Ngi bit rng: "Ta c gii thot" 34 v Ngi nhn
thc: "Ti sanh chm dt, i sng Phm Hnh c vin mn, lm
xong nhng vic cn phi lm, khng cn tr li trng thi ny na." 35
y l Tu Gic Th Ba m Ngi chng ng trong canh ba, m Thnh
o.
Mn v minh c gii ta v tr tu pht sanh. m ti tan v nh
sng n.
---o0o--CHNG 03 - o Qu Pht
"Cc ng Nh Lai ch l nhng v thy"-- Kinh Php C
c im Ca c Pht
Sau cuc chin u k diu phi thng ko di su nm ng ng, khng
c s h tr t bn ngoi v khng c s hng dn ca mt nng lc
siu phm no, n c mt mnh v ch nng nh ni n lc ca chnh

mnh, o S Gotama (C m), lc y ba mi lm tui, tn dit mi

nhim, chm dt mi tin trnh tham i v chng ng thc tng ca vn
php, tr thnh mt v Pht (Buddha), ng Chnh Bin Tri, bc Ton
Gic. K t ngy y, Ngi l c Pht C m (Buddha Gotama) 36, mt
trong chui di nhng v Pht xut hin trong qu kh v s xut hin
trong tng lai.
Khng phi khi sanh ra Ngi l Pht, m Ngi tr thnh Pht do s n lc
ca mnh.
Phn ng Buddha (Pht) xut nguyn t cn "Budh", l hiu bit hay thc
tnh. Gi l Buddha (Pht) v Ngi hiu bit y Bn Chn L Thm
Diu Cao Qu (T Diu ), v t gic m v minh Ngi thc tnh.
Chng nhng hon ton thu trit, m Ngi cn c kh nng truyn b
gio l nn cng gi l Samma Sambuddha (Chnh Bin Tri, m l TamMiu Tam-B-) phn bit vi ch Pht Pacceka (c Gic, c nhn,
n c) ch thu trit gio l m khng th ri sng cho k khc, t gic
nhng khng th gic tha.
Trc khi thnh t o Qu Pht, Ngi c gi l B Tt (Bodhisatta) 37,
c ngha l ngi c nguyn vng tr thnh Pht.
Ngi mun c Qu Pht phi tri qua thi k B Tt, mt thi k tch cc
trau gii v pht trin nhng phm hnh: b th, tr gii, t khc (xut gia),
tr tu, tinh tn, nhn ni, chn tht, quyt nh, tm t v tm x.
Trong mt thi k ch c mt ng Chnh Bin Tri. Cng nh c nhng loi
cy, trn i ch tr ra mt bng, mt h thng th gian (lokadhatu) ch c
mt ng Chnh Bin Tri.
c Pht l chng sanh duy nht, l nhn vt hy hu, ch tht lu mi c th
xut hin trn th gian, v lng bi mn, v s tt p, v li ch v hnh phc
ca ch Thin v nhn loi. Tn vinh Ngi l "Acchariya manussa" v Ngi
l mt con ngi k diu l thng. Tn vinh Ngi l "Amatassa data" v
Ngi ban b tnh trng Bt Dit. Tn vinh Ngi l "Varado" v Ngi l
ngi ban b tnh thng tinh khit nht, tr tu thm su nht v chn l
cao siu nht. Cng tn vinh Ngi l "Dhammassami" v Ngi l Php
Vng, Cha ca Gio Php (Dhamma).
Nh c Pht dy, Ngi l:

"ng Nh Lai (Tathagata), bc ng Cng (Araham), ng Chnh Bin Tri

(Samma Sambuddha), ngi sanh ra con ng v sanh, sng to con
ng cha c sng to, cng b con ng cha c cng b, ngi
hiu bit con ng, ngi mc kch con ng, ngi nhn thc
con ng" 38.
Khng c v thy no dy c Pht phng php tu hc chng o Qu
Chnh ng Chnh Gic, "Na me acariyo atthi" 39, "mt o s, ta khng
c", l chnh li ca c Pht. Ngi c hc vi nhng v thy hiu bit
th gian php 40 nhng n tng siu th th khng. Chnh Ngi t lc
thnh t tr tu trc gic.
Nu c Pht nh mt v thy hay mt h thng tn ngng no nh n
Gio chng hn -- tn gio m Ngi trng thnh trong y -- pht
trin tr tu siu phm, th t Ngi khng th t gi l "o s v song"
(aham sattha anuttaro) 41. Trong bi Php u tin, Ngi tuyn b rng nh
sng ri r cho Ngi trong nhng vic cha tng c nghe.
Trong nhng ngy u tin sau khi xut gia tm o, Ngi c tm n s
hng dn ca nhng v thy li lc nht thi by gi, nhng trong gio
hun ca cc v thy ny khng tm thy c iu mong mi. Tnh th bt
buc Ngi phi t mnh suy nim v quay tr vo bn trong tm Chn L.
V Ngi tm ra Chn L bn trong Ngi. Ngi theo di n tn mc thm
su nht ca dng t tng, v chng ng Chn L cng tt, cha bao gi
tng c nghe v cha tng c bit. Tu gic pht sanh t bn trong v
ri sng nhng s vt m trc kia Ngi cha tng nghe thy.
V Ngi thu trit tt c nhng g cn c bit v nm c ci cha
kha m ca vo mi kin thc, nn tn Ngi l Sabbannu, bc Ton Gic.
l tr tu siu phm m Ngi dy cng trau gii, tri qua v lng tin
kip.
---o0o--Pht L Ai?
Ngy n c ngi theo o B La Mn tn Dona, nhn khi thy du chn
ca c Pht in di ct c nhng c im l thng, n gn Ngi v hi:
- Phi chng Ngi l mt v Tri (Deva)?

- Khng, qu tht ti khng phi l mt v Tri.

- Vy phi chng Ngi l mt nhc cng trong cnh Tri (Gandhabba)?
- Khng, ti khng phi l mt nhc cng trong cnh Tri.
- Vy Ngi l qu Yakka chng?
- Khng, qu tht ti cng khng phi l qu Yakka.
- Nh th chc Ngi l ngi?
- Khng, qu tht ti cng khng phi l ngi.
- Vy, xin cho bit Ngi l ai?
c Pht tr li rng Ngi tn dit nhng php trm lun (hoc lu), vn
to iu kin ti sanh vo nhng cnh Tri, Gandhabba, Yakka hay cnh
ngi, v thm:
"Nh hoa sen, p v d mn,
Khng nhim bn d nc c,
Gia m bi trn, ta khng vng cht bn nh.
Nh vy, Ta l Pht." 42
c Pht khng h t xng l hin thn (avatara) ca thn Vishnu, mt
Thn Linh n Gio m kinh Bhagavadgita ca ngi mt cch huyn
diu, sanh ra bo v s chn chnh, tiu dit ti li v thit lp v cng
c o l (Dharma).
Theo li dy ca c Pht th c hng h sa s ch Thin (Deva, cng gi l
nhng v Tri) -- cng l hng chng sanh, cn phi chu sanh t lun hi -nhng khng c mt Thn Linh Ti Thng, vi quyn lc siu th, kim
sot vn mng con ngi, xut hin trn th gian tng lc, dng hnh thc
ngi lm phng tin. 43
c Pht cng khng bao gi t gi l "ng Cu Th" c quyn nng cu
vt k khc bng chnh s cu ri ca mnh. Ngi thit tha ku gi nhng ai
hoan h bc theo du chn Ngi khng nn li ni ngi khc m phi t
mnh gii thot ly mnh, bi v c hai trong sch v bn nh, cng u ty

thuc ni chnh mnh. Ta khng th trc tip lm cho ai trong sch hay
nhim. 44
minh nh r rng mi tng quan ca Ngi i vi hng mn v
nhn mnh tm quan trng ca s kin t mnh nhn lnh trn vn trch
nhim v t mnh n lc kin tr, c Pht minh bch dy rng:
"Cc con phi t mnh n lc. Cc ng Nh Lai ch l o s." 45
c Pht ch vch cho ta con ng v phng php m ta c th nng
theo t gii thot ra khi mi kh au ca vng sanh t v thnh tu
mc tiu cu cnh. i trn con ng v theo ng phng php cng
khng, l phn ca ngi t chn thnh mun thot khi nhng bt hnh
ca i sng.
" li ni k khc gii thot cho mnh l tiu cc. Nhng m ang lnh
ly trch nhim, ch ty thuc ni mnh t gii thot, qu tht l tch cc."
Ty thuc ni ngi khc l em tt c c gng ca chng ta ra quy hng.
"Hy t xem con l hi o ca con. Hy t xem con l nng ta ca con.
Khng nn tm nng ta ni ai khc!" 46
Cc li l c rt nhiu ngha kia m c Pht dy trong nhng ngy sau
cng ca Ngi qu tht mnh m, ni bt v cm kch. iu ny chng t
rng c gng c nhn l yu t ti cn thnh tu mc tiu. Tm s cu ri
ni nhng nhn vt ho tm c quyn nng cu th v kht khao ham mun
hnh phc o huyn xuyn qua nhng li van vi nguyn cu v hiu qu v
nghi thc cng t v ngha l, qu tht l thin bc v v ch.
c Pht l mt ngi nh chng ta. Ngi sanh ra l mt ngi, sng nh
mt ngi, v t gi ci i nh mt ngi. Mc du l ngi, Ngi tr
thnh mt ngi phi thng, mt bc siu nhn, do nhng c tnh c bit
duy nht ca Ngi. c Pht n cn nhc nh nhiu ln nh vy v khng
c im no trong i sng hoc trong li dy ca Ngi chng ta lm
hiu rng Ngi l mt nhn vt v sanh bt dit. C li ph bnh rng lch s
nhn loi, khng h c v gio ch no "phi thn linh hn c Pht, tuy
nhin, cng khng c v no c c tnh thn linh hn c Pht" 47
Trong thi Ngi cn ti th, c Pht chc chn c hng tn ht lng
tn knh, nhng khng bao gi Ngi t xng l Thn Linh.

---o0o--Tnh Cch V i Ca c Pht

Sanh ra l mt ngi, sng nh mt ngi, c Pht thnh t trng thi ti
thng ca s ton thin, o Qu Pht, do sc kin tr n lc c nhn.
Nhng Ngi khng dnh gi s liu ng siu phm cho ring mnh m cng
b trc th gian rng tm c kh nng v oai lc bt khut. Khng khi no
t ho rng ch c Ngi l ngi duy nht c Qu Pht, v o Qu Pht
khng phi l n hu c bit dnh ring cho mt c nhn tt phc no
c chn trc.
Thay v t trn con ngi mt thn linh vn nng v hnh v cho con ngi
mt a v khp np rt r, c Pht chng minh rng con ngi c th
thnh t tr tu cao siu v o Qu ti thng do s c gng ca chnh
mnh. V nh vy, c Pht nng cao phm gi con ngi. Ngi dy rng
mun thot ra khi vng trm lun phin no, chnh ta phi t mnh gia cng
c gng ch khng phi phc tng, ty thuc ni mt thn linh, hay mt
nhn vt no lm trung gian gia ta v v thn linh y.
Trong th gian ng chp, ly mnh lm trung tm ca v tr v chy theo
quyn th, c Pht dy chng ta l tng cao qu ca s phc v bt cu
li. Ngi chng i t oan phn chia giai cp trong x hi -- ch lm tr
ngi mc tin ho ca loi ngi -- v lun lun bnh vc cng l,
khuyn dy bnh ng gia ngi v ngi. Ngi tuyn b rng cnh ca
a vo s thnh cng v thnh vng phi rng m cho tt c mi ngi, ai
cng nh ai, du cao thp, sang hn, o c hay ti li, nu ngi y c
cng ci thin np sng, hng v con ng trong sch. Ngi nng hon
cnh ca ngi ph n, lc by gi b x hi khinh thng, khng nhng
bng cch nng phm gi ca ngi n b ln ng tm quan trng, m cn
sng lp gio hi u tin trong lch s cho hng ph n. Cng ln u tin
trong lch s nhn loi, Ngi ng ln c gng nh ch mua bn
ngi lm n l. Ngi bi b phong tc em nhng con vt xu s ra git
cng t thn linh v ni rng tm T, bao trm lun c loi th.
Khng bao gi c Pht cng bch tn phi lm n l cho gio l ca
mnh hay cho chnh mnh. Nhng ai bc theo du chn Ngi u c t
do t tng. Ngi khuyn dy hng mn khng nn nhm mt chp nhn
nhng li ca Ngi ch v knh n, tn trng, nhng phi xem xt, nghin
cu, suy nim cn thn cng nh ngi tr tu mun th vng, phi "t, ct
v ch vo ".

c Pht nng nhng b m bc phc nh Patacara v Kisagotami bng

nhng li khuyn ln an i. Ngi t tay chm sc nhng ngi bnh hon c
n nh Putigatta Tissa Thera. Ngi gip ngi ngho i v b b ri,
khng noi nng ta nh Rajjumala v Sopaka v gii cu nhng v ny
khi phi cht oan th thm. c Pht nng cao i sng o c ca hng
ngi ti li st nhn nh Angulimala v hng gi giang h h hng nh
Ambapali. Ngi khuyn khch k yu, on kt ngi chia r, em nh sng
n cho ngi v minh tm ti, dt dn k m mui lm ng, nng
ngi thp km v tng cao phm gi ngi cao qu. Ngi ngho, ngi
giu, ngi lng thin v ngi ti li, tt c u qu mn Ngi nh nhau.
Nhng bc vua cha tn bo c ti v nhng v minh qun chnh trc,
nhng hong t vinh quang hin hch v nhng ngi sng cuc i ti
tm, khng ai bit n, nhng nh triu ph giu lng qung i, nhng v
keo kit bn xn, nhng hc gi khim tn v nhng ngi kiu cng t c,
hng gi giang h, hng ngi lm ngh bn thu, hng st nhn, hng ngi
thng b khinh b, tt c u c hng nhng li khuyn dy y tr tu v
t bi ca c Pht. Gng lnh cao qu ca Ngi l ngun gi cm, l nim
khch l cho tt c. Ngi l v o s giu lng bi mn v rng lng khoan
hng hn tt c.
ch st , tr tu cao siu, lng bi mn v bin, c v tha phc v, s
thot ly cha tng c, i sng gng mu, nhng phng php ton thin
m Ngi p dng truyn b gio l, v s thnh cng ti hu ca Ngi
-- tt c nhng yu t y khin mt phn nm nhn loi tn th Ngi l v
gio ch siu vit nht t c ch kim.
t lng knh thm su ca mnh i vi c Pht, Sri Radhakrishnan
vit:
"Ni c Pht Gotama (C m) ta nhn thy mt tinh hoa ton thin ca
ngi phng ng. nh hng ca Ngi trong t tng v i sng nhn
loi l mt k cng hy hu, cho n nay khng thua km nh hng ca bt
c v gio ch no trong lch s. Mi ngi u sng knh, tn Ngi l ngi
dng nn mt h thng tn gio v cng cao thm huyn diu. Ngi
thuc v lch s t tng th gii. Ngi l kt tinh ca ngi thin tr bi v,
ng v phng din tr thc, chc chn Ngi l mt trong nhng bc v
nhn cao thng nht ca lch s". 48
Trong quyn "Three Greatest Men in History", nh hc gi H. G. Wells ghi
nhn nh sau:

"Ni c Pht ta thy r rng l mt con ngi gin d c tm o nhit

thnh, mt mnh t lc pht huy nh sng ti p, mt nhn vt sng, mt
con ngi nh mi ngi ch khng phi mt nhn vt thn thoi n hin
trong nhiu truyn thuyt hoang ng. Ngi cng ban b cho nhn loi li
ku gi c tnh cch ph thng. Bao nhiu quan nim ca th h tn thi u
tng hp vi gio l y. c Pht dy rng tt c nhng gian lao su kh
v bt hnh trong i u do lng ch k sanh ra. Trc khi c th tr nn
vng lng, con ngi cn phi ngng sng cho gic quan mnh. Ri t ,
vt ln trn tt c mi ngi, Ngi sng cuc i siu nhin. Nm trm
nm trc Cha Christ (Ki T), xuyn qua nhiu ngn ng khc nhau, Pht
Gio ku gi con ngi nn t qun mnh. ng v mt vi phng din,
gia ta (l ngi u) v nhng nhu cu ca chng ta v Pht Gio, c nhiu
quan im gn nhau. i vi tm quan trng ca con ngi trong s phc
v, Ngi t ra sng sut hn, v i vi vn trng tn bt hoi ca kip
nhn sinh, Ngi t lng tng trong bin thuyt mp m hn Cha Ki T."
Thi s Tagore tn Ngi l bc V Nhn Cao Qu nht trn th gian.
Mt trit gia ngi an Mch, ng Fausboll, tn dng c Pht vi nhng
li l nh sau:
"Cng hiu bit Ngi, ti cng qu mn Ngi".
Mt tn t tn ca c Pht s ni:
"Cng hiu bit Ngi, ti cng qu mn Ngi. Cng qu mn Ngi, ti cng
hiu bit Ngi".
---o0o--CHNG 04 - Sau khi Thnh o
"Trn th gian, khng luyn i l hnh phc" -- Udana

Trong bui sng, ngay trc ngy Thnh o, lc B Tt ngi di gc cy

c th Ajapala gn ci B , th c mt b giu lng qung i tn Sujata

thnh lnh dng n Ngi mt vt thc bng go vi sa m b cng kh

t tay t m lm ly. Sau khi th xong ba n c nhiu cht dinh dng y,
c Pht nhn i lun sut by tun nht. Ngi tri qua thi gian bn mi
chn ngy yn lng suy nim, quanh qun di gc cy B .
---o0o--Tun L u Tin
Sut thi gian by ngy u tin sau khi Thnh o c Pht ngi khng
lay ng di tng cy B 49 chng nghim Hnh Phc Gii Thot
(Vimutti Sukha). Trong m cui tun, Ngi xut thin v suy nim v Thp
Nh Nhn Duyn (Paticca Samuppada) 50 theo chiu xui nh sau: "Khi c
ci ny (nguyn nhn), th ci ny (hu qu) c. Vi s pht sanh ca ci ny
(nhn), ci ny (qu) pht sanh".
- Ty thuc ni V Minh (avijja), Hnh (samkhara), thin v bt thin, pht
sanh
- Ty thuc ni Hnh, Thc (vinnana) pht sanh.
- Ty thuc ni Thc, Danh-Sc (nama-rupa) pht sanh.
- Ty thuc ni Danh-Sc, Lc Cn (salayatana) pht sanh.
- Ty thuc ni Lc Cn, Xc (phassa) pht sanh.
- Ty thuc ni Xc, Th (vedana) pht sanh.
- Ty thuc ni Th, i (tanha) pht sanh.
- Ty thuc ni i, Th (upadana) pht sanh.
- Ty thuc ni Th, Hu (bhava) pht sanh.
- Ty thuc ni Hu c Sanh (jati).
- Ty thuc ni Sanh, pht sanh Bnh (jara), T (marana), Su No (soka),
Ta Thn (parideva), au Kh (dukkha), Bun Phin (domanassa) v Tht
Vng (upayasa).
Ton th khi au kh pht sanh nh th y.

Lc by gi thu hiu ngha ca iu ny, c Th Tn c ln bi k

hoan h nh sau:
"Qu tht vy, khi cc Chn L pht hin hin nhin n bc thnh nhn
(Brahmana) 51 kin tr c gng v suy nim thm su, bao nhiu hoi nghi
u tan bin v v ny thu trit chn l cng vi cc nguyn nhn".
Khong canh gia trong m, c Pht suy nim v Thp Nh Nhn Duyn
theo chiu ngc nh sau: "Khi nguyn nhn ny khng cn th hu qu ny
cng khng cn. Vi s chm dt ca nhn ny, qu ny cng chm dt".
- Vi s chm dt ca V Minh, Hnh chm dt.
- Vi s chm dt ca Hnh, Thc chm dt.
- Vi s chm dt ca Thc, Danh-Sc chm dt.
- Vi s chm dt ca Danh-Sc, Lc Cn chm dt.
- Vi s chm dt ca Lc Cn, Xc chm dt.
- Vi s chm dt ca Xc, Th chm dt.
- Vi s chm dt ca Th, i chm dt.
- Vi s chm dt ca i, Th chm dt.
- Vi s chm dt ca Th, Hu chm dt.
- Vi s chm dt ca Hu, Sanh chm dt.
- Vi s chm dt ca Sanh, Bnh, T, Su No, Ta Thn, au Kh, Bun
Phin v Tht Vng chm dt.
Nh th y, ton th khi au kh chm dt.
Lc by gi thu hiu ngha ca iu ny, c Th Tn c ln bi k
hoan h nh sau:
"Qu tht vy, khi cc Chn L pht hin hin nhin n bc thnh nhn
(Brahmana) kin tr c gng v suy nim thm su, bao nhiu hoi nghi
u tan bin v v ny thu trit s tn dit cc nguyn nhn".

n canh ba, c Th Tn suy nim v php "Ty Thuc Pht Sanh" theo
chiu xui v chiu ngc nh sau: "Khi nhn ny c, th qu ny c. Vi s
pht sanh ca nhn ny, qu ny pht sanh. khi nhn ny khng c th qu
ny khng c. Vi s chm dt ny, qu ny chm dt."
- Ty thuc ni V Minh, Hnh pht sanh v.v...
Nh th y, ton th khi au kh pht sanh.
- Vi s chm dt ca V Minh, Hnh chm dt v.v...
Nh th y, ton th khi au kh chm dt.
Lc by gi thu hiu ngha ca iu ny, c Th Tn c ln bi k
hoan h nh sau:
"Qu tht vy, khi cc Chn L pht hin hin nhin n bc thnh nhn
(Brahmana) kin tr c gng v suy nim thm su, th Ngi vng vng
ph tan vy cnh ca ca Ma Vng cng nh nh sng thi dng ph tan
m ti v ri sng bu tri".
---o0o--Tun Th Nh
Tun l th nh tri qua mt cch bnh thn, nhng trong s yn lng y c
Pht ban truyn cho th gian mt bi hc lun l quan trng. t lng
tri n su xa i vi cy B v tri v gic che ma nng cho Ngi
sut thi gian chin u thanh t o Qu, Ngi ng cch mt khong
xa chm ch nhn cy B trn mt tun khng nhy mt. 52
Noi theo gng lnh cao qu v k nim s thnh cng v vang, hng tn
ca c Pht n ngy nay vn cn tn knh, chng nhng chnh cy y
m n cc cy con, chu ca cy y. 53
---o0o--Tun Th Ba
V c Pht khng ri ni tr ng m vn cn quanh qun ci B nn
ch Thin lc by gi cn nghi ng, khng bit Ngi c Qu Pht cha.
c Pht c c t tng y, dng oai lc thn thng to mt "ng

kinh hnh qu bu" (ratana camkamana) v i ln i xung thin hnh sut

trn tun.
---o0o--Tun Th T
Trong tun l th t, c Pht ng trong "bo cung" (ratanaghara, ci phng
bng ngc, trong ngha "ci phng qu bu") suy nim v nhng im
phc tp ca Vi Diu Php (Abhidhamma, gio l cao siu) 54. Kinh sch ghi
nhn rng khi Ngi suy tng v l Nhn Qu Tng Quan (Patthana), b
khi lun th by ca Tng Vi Diu Php, tm v thn Ngi tr nn hon
ton tinh khit v do pht ta ra mt vng ho quang su mu 55.
---o0o--Tun Th Nm
Trong tun th nm, c Pht ngi di ci Ajapala tr danh, chng
nghim Hnh Phc Gii Thot (vimutti sukha). Vo cui tun, khi Ngi xut
ra khi trng thi siu th y c mt v B-la-mn ng mn (huhumka jakita)
n gn cho hi theo l nghi ri ni: "Ny Tn Gi Gotama (C m),
ng v phng din no ta tr thnh mt thnh nhn (Brahmana) v nhng
iu kin no lm cho ta tr thnh thnh nhn?"
tr li, c Pht c ln bi k:
"Ngi kia xa lnh mi iu xu xa ti li, khng cn ng mn
(huhumka), thanh lc mi nhim, thu thc lc cn, thng sut cc php
hc v chn chnh sng i phm hnh thing ling, ngi y c coi l
thnh nhn (Brahmana). i vi ngi y khng cn c s bng bt, du
ni no trn th gian." 56
Theo bn Ch gii Tc Sanh Truyn, cng trong tun l ny, ba ngi con
gi ca Ma Vng - Tanha, Arati v Raga 57 - c gng ly nhan sc quyn r
c Pht, nhng tht bi.
---o0o--Tun Th Su

T cy Ajapala c Pht sang qua cy Mucalinda v ng ti y mt tun l

chng nghim Hnh Phc Gii Thot. Bng nhin c mt trn ma to ko
n. Tri sm ti di lp my en nght v gi lnh thi sut nhiu ngy.
Vo lc y Mucalinda, mng x vng, t chun ra, un mnh qun xung
quanh c Pht by vng v ly ci m to che trn u Ngi. Nh vy m
ma to gi ln khng ng n thn c Pht. n cui ngy th by, thy
tri quang my tnh tr li, Mucalinda tho mnh tr ra v b hnh rn, hin
thnh mt thanh nin, chp tay ng trc mt c Pht. c Pht c bi
k nh sau:
"i vi hng ngi tri tc, i vi ngi nghe v thy chn l th
sng n dt l hnh phc. Trn th gian, ngi c tm lnh, c thin ch,
ngi bit t kim ch, thu thc lc cn i vi tt c chng sanh l hnh
phc. Khng luyn ngi i, vt ln khi dc vng l hnh phc. Ph tan
c thnh kin 'ng chp' qu tht l hnh phc ti thng."
---o0o--Tun Th By
Vo tun th by, c Pht bc sang ci cy Rajayatana v chng
nghim Qu Phc Gii Thot.
Mt Trong Nhng Pht Ngn u Tin
"Xuyn qua nhiu kip sng trong vng lun hi, Nh Lai thnh thang i, i
mi.
Nh Lai mi i tm m khng gp, Nh Lai i tm ngi th ct ci nh ny.
Lp i lp li i sng qu tht l phin mun.
Ny hi ngi th lm nh,
Nh Lai i tm c ngi.
T y ngi khng cn ct nh cho Nh Lai na.
Tt c sn nh u gy,
Cy n dong ca ngi dng ln cng b ph tan.
Nh Lai chng nghim Qu V Sanh Bt Dit v Nh Lai tn dit mi
i Dc". 58
Va lc bnh minh, vo ngy Ngi chng c Qu V Thng, c Pht
c ln bi k hoan h ny, m t s chin thng tinh thn v cng v vang
rc r.

c Pht nhn nhn cuc i thnh thang bt nh trong nhiu kip sng qu
kh y kh au phin ly.
y cng l s kin hin nhin, chng minh nim tin ni thuyt ti sanh.
Ngi phi i bt nh v do phi chu kh au, bi v cha tm ra ngi
xy dng ci nh, tc c th vt cht ny.
Trong kip sng cui cng, gia khung cnh c n tch mch ca rng
thing, lc i su vo cng trnh hnh thin m Ngi dy cng trau di t
xa xi trong qu kh, tri qua cuc hnh trnh bt nh, Ngi khm ph ra
anh th ct nh hng mong mi mun bit.
Anh th ny khng u ngoi, m n tng su kn bn trong Ngi. l i
dc, s t to, mt thnh phn tinh thn lun lun ng ngm bn trong tt c
mi ngi. i dc xut pht bng cch no th khng th bit.
Ci g ta to ra t ta c th tiu dit. V kin trc s tm ra anh th ct
nh, tc tn dit i dc, khi c Qu A La Hn, m ngha c bao hm
trong nhng danh t "chm dt i dc".
Ci sn ca cn nh t to y l nhng nhim (kilesas) nh tham (lobha),
sn (dosa), si (moha), ng mn (mana), t kin (ditthi), hoi nghi
(vicikiccha), d di (thina), phng dt (uddhacca), khng h thn ti li,
nhng hnh ng bt thin (ahirika), khng gh s hu qu ca hnh ng
bt thin (anottappa).
Cy n dong chu ng ci sn nh l v minh, cn nguyn xut pht mi
dc vng.
Ph v c cy n dong v minh bng tr tu l lm sp c cn nh.
Sn v n dong l vt liu m anh th dng xy ct ci nh khng ng
cho ta ham mun. Nu ht vt liu, tc nhin anh th khng cn ct nh
c na.
Khi nh b ph v tan tnh th ci tm m trong cu chuyn khng c
cp n, t n trng thi v vi, V Sanh Bt Dit, Nit Bn.
Tt c nhng g cn ti th u phi b b li pha sau v ch cn c trng
thi siu th, Nit Bn.

---o0o---

CHNG 05 - Cung Thnh c Pht Truyn B Gio Php

"Ngi thm nhun Gio Php sng hnh phc vi tm an lc. Ngi tr tu
lun lun hoan h tha thch trong Gio Php m cc bc thnh nhn
khm ph". -- Kinh Php C
---o0o--Gio Php L Thy
Sau ngy Thnh o, lc cn ng ti gc cy Ajapala, trn b sng
Neranjara (Ni Lin Thin), c Pht ngi hnh thin, v ngh sau y pht
sanh n Ngi:
"Qu tht l au kh v khng c ai l bi v t lng tn knh. Hay l ta
hy tm n mt v sa mn hay b la mn no sng bi!"
Ri Ngi suy nim:
"Ta phi tm n sng gn mt v sa mn hay b la mn tn knh v l
bi, hu nng cao gii c (silakkhanda) n mc ton thin chng? Nhng
trn th gian ny khng thy ai, du trong hng ch Thin, Ma Vng hay
Phm Thin, hay gia nhng chng sanh nh sa mn, b la mn, Tri v
ngi, c gii c cao thng hn ta thn cn, tn knh v sng bi.
"Ta phi tm n sng gn mt v sa mn hay b la mn no tn knh v
l bi, hu nng cao trng thi nh tm (samadhikkhanda) n ch ton
thin chng? Nhng trn th gian ny khng thy ai, du trong hng ch
Thin, Ma Vng hay Phm Thin, hay gia nhng chng sanh nh sa mn,
b la mn, Tri v ngi, c gii c cao thng hn ta thn cn, tn
knh v sng bi.
"Ta phi tm n sng gn mt v sa mn hay b la mn no tn knh v
l bi, hu nng cao tr tu (pannakkahanda) n mc ton thin chng?
Nhng trn th gian ny khng thy ai, du trong hng ch Thin, Ma
Vng hay Phm Thin, hay gia nhng chng sanh nh sa mn, b la mn,
Tri v ngi, c tr tu cao thng hn ta thn cn, tn knh v sng bi.

"Ta phi tm n sng gn mt v sa mn hay b la mn no tn knh v

l bi, hu em s gii thot (vimuttikkhanda) n mc ton thin chng?
Nhng trn th gian ny khng thy ai, du trong hng ch Thin, Ma
Vng hay Phm Thin, hay gia nhng chng sanh nh sa mn, b la mn,
Tri v ngi, c s gii thot cao thng hn ta thn cn, tn knh v
sng bi."
Ri t tng sau y pht sanh n Ngi:
"Hay l Ta hy tn knh v sng bi chnh Gio Php m ta chng ng?"
Lc y V Phm Thin Sahampati hiu c Pht nn t cnh gii Phm
Thin, d dng nh mt ngi kho mnh dui cnh tay thng ra, hay co tay
vo, xut hin trc mt c Pht. V, p y ngoi ln vai mt, trng vai
tri 59 qu xung chp tay nh l c Pht v bch:
"Qu tht vy, Bch c Th Tn, qu nh vy, Bch c Nh Lai, Bch
Ngi, nhng bc ng Cng, nhng bc Chnh ng Chnh Gic trong qu
kh u tn knh v sng bi chnh Gio Php ny.
"Nhng bc ng Cng, nhng bc Chnh ng Chnh Gic trong tng lai
s tn knh v sng bi chnh Gio Php ny.
"Bch c Th Tn, cu xin Ngi l bc ng Cng, bc Chnh ng Chnh
Gic trong thi hin i, cng tn knh v sng bi Gio Php y!"
Phm Thin Sahampati bch vi c Pht nh vy v thm rng:
"Nhng bc Chnh Bin Tri trong qu kh, v lai v hin ti, nhng v
gip cho nhiu v c thot kh - tt c nhng v y , s, v ang tn
knh Gio Php cao Thng. l c tnh ca ch Pht.
"Vy, ai mun tm trng thi an lnh cho mnh v mong ch s trng thnh
ca mnh, chc chn phi tn knh Gio Php Cao Qu v ghi nh nm lng
bc thng ip ca ch Pht".
Phm Thin Sahampati bch nh vy v cung knh nh l c Pht, i
vng quanh Ngi t tri sang mt v bin mt. V ch Tng cng c nhng
c tnh v i cao thng, nn cng xng ng th lnh s tn knh ca
c Pht 60.

Cung Thnh Truyn B Gio Php

Ngi i t gc cy Rajayatana n gc cy Ajapala. Lc ngi trm t, nhng
t tng sau y pht sanh:
"Gio Php m Nh Lai chng ng qu tht thm su huyn diu, kh
nhn thc, kh lnh hi, vng lng, cao siu, khng nm trong phm vi lun
l, t nh, ch cn bc thin tr mi thu hiu. Chng sanh cn luyn i trong
nhc dc ng trn. L nhn qu tng quan "Ty Thuc Pht Sanh", l mt
mc rt kh lnh hi, v Nit Bn -- trng thi chm dt mi hin tng
pht sanh c iu kin, t b mi kht vng, tiu dit mi tham i, khng
luyn i v chm dt -- cng l mt vn khng phi d lnh hi. Nu Nh
Lai truyn dy Gio Php y, k khc t khng th hiu c. Tht l ph
cng v ch, tht l ph cng v ch."
Ri nhng cu k diu sau y, cha tng c nghe trc kia, pht sanh
n c Pht:
"Nh Lai kh khn lm mi chng ng c "Gio Php". Khng cn
phi ph bin "Gio Php" ngay lc ny. Ngi cn mang nng tham i v
sn hn khng d g thu trit. Ngi tham i chm m trong m ti,
khng thy c Gio Php, v lng tham i bao ph nh m my m en
nght, v Gio Php i ngc dng vi tham i. Gio Php su kn, thm
diu, kh nhn thc v rt t nh".
Ngh nh vy, c Pht cha quyt nh truyn b Gio Php. Lc y v
Phm Thin Sahampati s Ngi khng truyn b Gio Php v v khng
c nghe Php th gian phi dit vong, nn n cung thnh c Pht nh
sau:
"Bch ha c Th Tn, cu xin c Th Tn truyn dy Gio Php! Cu
xin ng Trn Lnh truyn b Gio Php! C nhng chng sanh b t nhiu
ct bi vng trong mt, nu khng nghe c Gio Php s phi trm lun
sa a. Nhng cng c ngi s chng ng chn l".
Sau v Phm Thin lu c Pht:
"Thu xa ti Magadha (Ma Kit ) c pht nguyn mt Gio Php khng
tinh thun, do ngi trn tc suy tm ra. Cu xin c Th Tn hoan h rng
m ca V Sanh Bt Dit.

"Xin c Th Tn cho php mi ngi c nghe Gio Php m bc V

Nhim, ng Tuyt i Thanh Tnh chng ng. Cng nh ngi ng
trn ngn ni cao nhn xung, thy r rng tng ngi vng quanh pha
di, bc Ton Gic, bc Thin Tr, ng trn nh ti cao ca lu i Php
Bo huy hong! Knh xin ng Ton Tri hy nhn xung chng sanh ang
chm m trong bin kh v trin min ln tri trong vng sanh t lun hi!
"Xin cung thnh Ngi l bc Anh Hng, l ngi Chin Thng, l ng V
Thin iu Ng Trng Phu, Ngi Tho G mi tri buc. Xin Ngi
hoan h ng ln v chu du khp th gian! Xin c Th Tn truyn b
Gio Php! S c ngi lnh hi c!"
c Pht tr li:
"Ny hi Phm Thin, Nh Lai thm ngh: Ngi cn vn vng trong tham
i v sn hn khng d g lnh hi c Gio Php m Nh Lai chng
ng. Ngi tham i chm m trong m ti, b m my m tham i bao
ph, s khng thy c Gio Php bi Gio Php i ngc dng vi tham
i. Gio Php su kn, thm diu, kh nhn thc v t nh. V suy gm nh
th Nh Lai cha quyt nh truyn b Gio Php".
V Phm Thin cung thnh c Pht ln th nh. c Pht tr li nh trc.
Khi v Phm Thin cung thnh ln th ba, c Th Tn dng thin nhn
quan st th gian.
Ngi nhn thy rng chng sanh k t ngi nhiu u c bi trong mt,
ngi thng minh sng sut, k ngu mui ti tm, bm tnh ca ngi ny
tt, ngi kia xu, c chng sanh d dy cng c chng sanh kh dy, v
mt s t khc, vi lng bit lo s, nhn thy mi him ha ca mt kip
sng tng lai.
Cng nh trong m sen. Sen xanh, , trng ln ln. C nhng cy mc t
trong nc, trng thnh trong nc, sng trong lng nc, v sn s ti
tn trong nc. C nhng cy sanh trong nc, trng thnh trong nc, v
l dng trn mt nc. C nhng cy khc sanh trong nc, trng thnh
trong nc v vt ln khi mt nc, khng vng cht bn nh.
c Pht tuyn b:

"Ca V Sanh Bt Dit rng m cho chng sanh. Hy cho ai c tai

mun nghe t trn nim tin tng. V bit c s mt mi d di trong th
gian nn trc kia Nh Lai phn vn, cha quyt nh truyn dy Gio Php
vinh quang v hon ho".
Phm Thin Sahampati ly lm hoan h, vui mng rng c c hi
thnh cu c Th Tn hong dng Gio Php, tn knh nh l Ngi, ri
i mt vng quanh t tri sang phi, ch c Pht ngi, ri bi t lui gt.
---o0o--Hai Thin Tn u Tin
Sau bn mi chn ngy khng n ung, lc c Pht ngi di ci cy
Rajayatana, c hai thng gia tn Tapassu v Bhallika t Ukkala (Orissa),
trn ng v qu nh, i ngang qua ch c Pht ng. Khi n gn ni y
hai v li bun c mt v Tri 61, vn l b con h hng trong mt tin
kip, mch bo nh th ny:
"Ny hai ng, c Th Tn va chng c o Qu Chnh ng Chnh
Gic, ang ng di ci Rajayatana phi trc kia. Hai ng hy nhanh chn
n dng ln Ngi bt kh v mt 62. Phc bu ny s em li cho hai
ng an vui v hnh phc lu di."
Hai v thng gia vui mng, tip nhn ly c hi vng ngc, sa son bt v
mt ong xong n gn c Pht, cung knh nh l v thnh cu Ngi chp
nhn hai l vt khim tn y hai ngi c an vui.
c Pht ngh:
"Cc ng Nh Lai khng khi no a tay th nhn vt thc. Khng c bt,
lm th no Nh Lai c th nhn lnh hai l vt ny?"
Lc y bn v i Thin Vng on bit ngh ca c Pht, t bn
phng vi v em n dng ln mi v mt ci bt bng 63 v bch rng:
"Bch ho c Th Tn, xin Ngi hoan h chp nhn bn ci bt ny v th
thc trong y".
c Pht n cn dng bt th lnh mn vt thc m bc c dng ng
lc y, sau thi gian nhn n lu ngy.

Sau khi c Pht thc xong, hai thng gia qu xung di chn Ngi
v bch rng:
"Bch ho c Th Tn, chng con xin quy y Pht, quy y Php. Xin Ngi
thu nhn chung con lm thin tin k t nay n ngy cui cng ca i
chng con" 64.
l hai thin tn u tin quy y Nh Bo 65
---o0o--Trn ng n Banares
Khi chp nhn li thnh cu ca Phm Thin Sahampati, t tng u tin
ca c Pht trc khi bc ln con ng truyn gio v i l:
"Ai l ngi u tin s th hng Gio Php? Ai l ngi s lnh hi mau
chng Gio Php?
"C Alara Kalama 66 l ngi c hc thc, thng minh, l bc thin tr, v
lu ri khng cn bao nhiu bi ct trong mt. Hay l Nh Lai s ging Gio
Php cho v o s ny trc nht. o S ny s lnh hi mau l Gio
Php".
Mt v Tri hin ra trc c Pht, nh l Ngi v bch rng: "Bch ha
c Th Tn, o S Alara Kalama t trn mt tun nay."
c Pht dng tu nhn xc nhn iu ny. Ngi ngh n Uddaka
Ramaputta 67. V Tri li xut hin v bch rng o S Uddaka Ramaputta
cng vin tch m hm trc. Mt ln na c Pht dng tu nhn xc
nhn.
Sau cng c Pht ngh n nm v o S tinh tn phc v Ngi trong
lc tranh u tm chn l. Vi nhn quan siu phm, Ngi nhn thy nm
v ny ang vn Lc Gi, ti Isipatana, x Benares. Ngi lu li Uruvela,
ch lc thy thun li s ln ng sang Benares.
Trn on ng i t Gaya n ci B che ma nng cho Ngi
trong nhng ngy sau cng, trc khi thnh t o Qu V Thng, mt
o S tn Upaka gp c Pht lin hi:

"Ny hi o Hu! Ng quan ca o Hu tht v cng sng t. Nc da

ca o Hu tht trong tro v ti tn. Hi ny o Hu, v sao o Hu
t b i sng gia nh? Thy ca o Hu l ai? o Hu truyn b gio
l ca ai?"
c Pht tr li:
"Nh Lai vt qua tt c. Nh lai thng sut tt c.
Nh Lai bung x, g b mi tri buc, thot ly tt c.
Nh Lai chm ch c gng tp trung tm lc, dit tr tham dc tn gc r
(o Qu A La Hn).
thu trit tt c. Nh Lai cn gi ai l thy?
Khng ai l thy ca Nh Lai. 68
Khng ai ng ngang hng vi Nh Lai.
Trn th gian ny, k c ch Thin v ch Phm Thin, khng ai c th snh
vi Nh Lai.
Qu tht Nh Lai l mt v A La Hn trn th gian ny,
Nh Lai l tn s v thng:
Ch mt mnh Nh Lai l bc Ton Gic,
Vng lng v thanh tnh.
Nh Lai ang i n thnh Kasi vn chuyn bnh xe Php Bo gia th
gian m qung. Nh Lai s ging ln hi trng V Sanh Bt Dit."
Upaka hi vn:
"Ny o Hu, vy phi chng o Hu t nhn l A La Hn, bc siu
hng, quyn lc v bin?"
c Pht tr li:

"Tt c nhng bc siu hng chinh phc mi nhim ca mnh u ging

Nh Lai. Nh Lai chinh phc, tn dit tt c nhng g bt thin, xu xa
ti li. Vy, ny o S Upaka, Nh Lai l bc siu hng".
Nghe xong, o S Upaka l php ni:
"C th c vy chng, o hu?"
V ci u, quay lng r sang con ng nh bn cnh, i lun.
c Pht hon ton thn nhin. Tr ngi u tin trn ng hong Php
khng lm Ngi nn ch. Ngi tip tc ln bc t ni ny n ni khc, v
mt ngy kia n vn Lc Gi, x Benares.
---o0o--Gp Li Nm o S
Thy c Pht t xa n, nm v o S, anh em Kondanna (Kiu Trn
Nh), bn tho vi nhau, quyt nh khng nh l Ngi vi lng tn knh
nh xa. Cc v y hiu lm thi ca B Tt khi, trong cuc chin u
thnh t o Qu, Ngi t b li tu kh hnh qu kht khe v chng t l
tuyt i v ch:
"Ny cc o hu, o S Gotama (C m) ang i n ta. o S y xa
hoa, khng bn ch c gng v tr li vi i sng li dng. o S y
khng ng cho ta nim n tip n v cung knh phc v. Ta khc nn rc
bt v y. Nhng du sao, cng nn dn mt ch ngi sn. Nu v o s
y mun ngi c ngi."
Tuy nhin, khi c Pht bc ln n Ngi, v oai nghi ct cch ca Ngi
t nhin cm ho nm o s v, khng ai bo ai, ngi n rc y v bt,
ngi dn ch ngi, ngi i ly nc cho Ngi ra chn. Mc du vy,
nm o s vn gi Ngi l "avuso" (o hu), mt hnh th xng h thng
dng gia nhng ngi ngang nhau, hoc ngi b trn xng h vi k
di.
c Pht m li khuyn dy:
"Ny cc o S, khng nn gi Nh Lai bng tn hay bng danh t "avuso"
(o hu). Nh Lai l c Th Tn, l ng Ton Gic. nghe y, cc o

S, Nh Lai thnh t trng thi V Sanh Bt Dit (Amata) v s ging

dy Gio Php. Nu hnh ng theo gio hun ca Nh Lai, cc thy cng
s sm chng ng bng tr tu trc gic v sng cuc sng thnh thin cng
tt ngay trong kip ny. Nhm mc tiu cao thng ny, nhiu ngi con
trong cc gia tc qu phi s ri b ti sn, s nghip v cuc sng ti gia
tr thnh ngi khng tin ca, khng ca nh."
Nm v o s lin tr li:
"Ny o S Gotama (C m), trc kia vi bao nhiu c gng nghim
tr gii lut m o Hu khng thnh t tr tu no siu phm, cng khng
chng ng c g xng ng vi ch Pht. Gi y, sng xa hoa v t b
mi c gng, o Hu tr li i sng li dng, th lm sao m c th
thnh t c tr tu siu phm v chng ng o Qu ngang hng vi ch
Pht?"
c Pht gii thch thm: "Ny cc o S, Nh Lai khng h xa hoa, khng
h ngng c gng v khng quay tr li i sng li dng. Nh Lai l c
Th Tn, l ng Ton Gic. Nghe y cc o S! Nh Lai thnh t
trng thi V Sanh Bt Dit v s ging dy Gio Php. Nu hnh ng theo
gio hun ca Nh Lai, cc thy cng s sm chng ng, bng tr tu trc
gic v sng cuc i thnh thin cng tt, ngay trong kip sng ny. Nhm
mc tiu cao thng ny nhiu ngi con trong cc gia tc qu phi s ri
b ti sn s nghip v cuc sng ti gia tr thnh ngi khng tin ca,
khng ca nh".
Ln th nh nm o s vn gi nguyn thnh kin v t tht vng. n ln
th ba, sau khi c Pht lp li li xc nhn, nm o s vn gi vng lp
trng, t hoi nghi. c Pht hi li:
"Ny cc o S! Cc thy c bit mt ln no trc y Nh Lai ni vi
cc thy nh th khng?"
- Qu tht khng.
c Pht lp li ln th ba rng Ngi l ng Ton Gic v chnh nm
o s cng c th chng ng, nu hnh ng gio hun.
l nhng li ni chn tht do chnh c Pht tht ra. Nm v o s l
bc thin tr, mc d c thnh kin khng tt, khi nghe vy nhn nh
chc chn rng c Pht thnh tu o Qu V Thng v c y

kh nng hng dn mnh. Nm thy by gi tin li c Pht v ngi

xung, yn lng lng nghe Gio Php Cao Qu.
Trong khi c Pht thuyt Php cho ba v th hai v kia i tr bnh, ri tt c
su v -- nm o s v c Pht -- cng thc vi nhng g m hai v em
v. Qua hm sau, trong khi hai v ny nghe Php th ba v kia i tr bnh.
Tt c nm v o s, vn cn phi chu sanh, lo, bnh, t v i dc, c
c Pht khuyn nhc v ging dy, tt c nm u nhn thc thc tng
ca i sng v n lc gia cng nhm thot ra khi vng au kh y
vtn ch khng sanh, khng lo, khng bnh, khng t, khng phin no,
khng i dc, Thanh Bnh An Lc cng tt v song, Nit Bn, chu ton
tuyt i, khng cn sanh, lo, bnh, t, phin no v i dc. Tr tu pht
sanh, nm v thu hiu rng s Gii Thot ca cc Ngi rt l vng chc,
khng th lay chuyn, v y l ln sanh cui cng. Cc Ngi khng bao gi
cn ti sanh na.
Kinh Chuyn Php Lun 69 cp n T Diu , l bi Php u tin m
c Pht ging cho nm v. Khi nghe xong c Kondanna (Kiu Trn
Nh), nin trng trong nm v, c Qu Tu Hun 70, tng thnh u tin
trong t thnh. V sau bn v kia cng chng c tng thnh y. n khi
nghe c Pht ging kinh Anattalakhana Sutta 71 (Kinh V Ng Tng),
cp n php V Ng th tt c nm v u c Qu A La Hn.
---o0o--Nm T u Tin
Nm v t khu minh mn va c Qu A La Hn cng l nm v t u
tin ca c Pht. Tn cc v y l Kondanna, Bhaddiya, Vappa, Mahanama
v Assaji.
Kondanna (Kiu Trn Nh) l v tr tui nht trong tm v b la mn trc
kia c c Vua Suddhodana (Tnh Phn) thnh n d l qung nh ca
thi t s sinh. Bn ngi khc l con ca bn trong by v b la mn ln
tui kia. Tt c nm anh em u cng nhau vo rng hnh o. Khi hay tin
Thi T Siddhattha (S t Ta) ri b cung in, c nm cng nhau i tm
o S Gotama (C m) phc v. Nhng n khi B Tt chm dt cuc
sng kh hnh p xc v ch v bt u thc bi dng li sc khe
hao mn, th c nm v y ly lm tht vng, b Ngi i Isipatana. Sau
khng bao lu B Tt c Qu Pht.

c Kondanna (Kiu Trn Nh) l v t u tin ca c Pht c Qu

A La Hn v cng l v t khu cao h nht trong Gio Hi Tng Gi. Chnh
Ngi Assaji l ngi s thu phc v dn dt c Sariputta (X Li Pht), v
t ca c Pht m v sau ng u trong Gio Hi.
---o0o--CHNG 06 - Kinh Chuyn Php Lun - Bi Php u Tin
Con ng cao thng nht l Bt Chnh o.
Chn l cao thng nht l T .
Khng luyn i l trng thi tm cao thng nht.
Cao thng nht trong cc loi c hai chn l ng Ton Gic.
-- Kinh Php C.
---o0o--Li Gii Thiu
Dn tc n thi xa c ni danh l un c c nhiu v hin trit
v gio ch li lc, mi v c mt quan kin khc nhau v i sng v mc
tiu ca i sng. Kinh Brahmajala Sutta (Pham Vng) ca b Digha
Nikaya (Trng A Hm) ghi nhn tt c su mi hai ch thuyt trit hc
khc nhau ni bt nht thi by gi.
Mt quan kin cc oan tri ngc hn vi cc tro lu tn ngng lc y l
thuyt tuyt dit, hay on kin, ca nhng ngi ch trng sng theo vt
cht, cng gi l Carvakas, ly tn ca ngi sng lp ra ch thuyt y.
Theo ch thuyt vt cht ny ca thi xa - danh t Pali v Sanskrit u gi
l Lokayata - sau khi cht con ngi hon ton tiu dit, b li tt c mi
nng lc pht nguyn trong i sng. Theo h, cht l ht, l chm dt tt
c. Ch c th gian hin ti l thc tin: "Hy n, ung v tn hng mi lc
th, v ci cht n vi tt c", hnh nh l l tng ca h thng ny. i
vi nhng ngi ny, "o c l mt o tng, ch c khoi lc l thc tin.
Cht l mc cui cng ca i sng. Tn gio l mt thc lon in cung,
mt chng bnh thn kinh. C s ng vc tt c nhng g tt p, cao c,
trong sch v bi mn. L thuyt ca h ch trng tha mn dc vng, li
k v th kch xc nhn ch tc tn. Khng cn phi kim sot kht vng
v bn nng bi v l phn di sn thin nhin ca con ngi."

Mt quan kin khc ch trng rng ch c i sng kht khe kh hnh mi

c th a con ngi n gii thot. l gio l thun ty o c m
nhng nh tu kh hnh thi by gi bnh vc mt cch mnh m. Nm v
o s theo hu cn B Tt trong cuc chin u thnh t o Qu thuc
v thnh phn ny.
Trc khi chng c Qu v thng, chnh c Pht cng thc hnh ng
theo tn ch ny v khp mnh vo mi hnh thc khc kh. Sau su nm
chin u mt cch phi thng, Ngi nhn nh rng li tu kh hnh qu tht
v ch. Do , Ngi thay i phng php, theo Trung o. Nm v t
thn tn thy vy mt ht nim tin, b ra i v ni rng: "o S Gotama (C
m) tr li i sng xa hoa, chm dt c gng v tr v i sng
tin nghi phong ph."
S b i bt ng ny r rng l mt thiu thn vt cht quan trng cho c
Pht v trc kia, nm v ht lng hu cn v chm lo h tr Ngi trong mi
cn yu. Tuy nhin B Tt vn khng sn lng. Tri li, ch st cng
vng mnh, c th Ngi cng tha thch hn trong cng phu n c chuyn
cn c gng. Vi lng nhit thnh khng suy gim v nng lc phc hi,
Ngi kin tr tn lc tinh tn cho n lc thnh t Chnh Gic, mc tiu cu
cnh ca Ngi.
---o0o--Bi Php u Tin Ca c Pht
Bi php u tin ca c pht gi l Dhammacakka. Phn ng ny thng
c phin dch l "Vng Quc ca Chn L", "Vng Quc ca s
Chnh ng", "Bnh Xe Chn L". Theo cc nh ch gii, danh t Dhamma
y c ngha l tr tu hay s hiu bit, v Cakka l thnh lp hay cng c.
Nh vy, Dhammacakka l thnh lp, hay cng c tr tu.
Dhammacakkappavattana l "Trnh By S Cng C Tr Tu". Dhamma
cng c ngha l chn l v Cakka l bnh xe. Do , Dhammacakkappavattana l "Vn Chuyn hay Cng C Bnh Xe Chn L".
Trong bi Php cc k quan trng ny c Pht truyn b con ng gi l
"Trung o" m Ngi khm ph, m cng l tinh hoa ca gio l Ngi.
M u bi Php, c Pht khuyn nm v o s kh hnh nn xa lnh hai
li tu cc oan l li dng v kh hnh v c hai khng th dn n trng
thi tuyt i Thanh Bnh An Lc v Ton Gic. Li dng lm chm tr
tin b tinh thn. Kh hnh lm gim suy tr thc. Ngi ch trch c hai v

chnh bn thn Ngi tch cc sng theo li cc oan y v kinh nghim

rng c hai u khng dn n mc tiu cu cnh. Ri Ngi vch ra con
ng v cng thc tin, hp l v hu ch. y l con ng duy nht dn
n tnh trng trong sch hon ton v tuyt i gii thot.
Lc y c Pht ng ti vn Lc Gi, Isipatana, gn Benares.
Nm v o s thng minh xut chng -- cng chung sng vi B Tt
rng r su nm di -- l nm chng sanh duy nht trong cnh ngi lc y
c thnh Php. Kinh sch ghi rng c rt ng nhng chng sanh v hnh,
nh ch Thin v ch Phm Thin, cng tha c hi vng ngc ny n
nghe. Ngi Pht t tin rng ngoi th gian ny, cn c chng sanh nhng
cnh gii khc, v c th vt cht (sc) ca nhng chng sanh y t nh n
i mt ngi khng th trng thy, v tin rng lc by gi ch Thin v
ch Phm Thin c th nhn c hi hy hu, n nghe bi Php u tin ca
c Pht. Tuy nhin bi Php r rng hng v nm o s.
M u, c Pht dy nn lnh xa hai cc oan. Chnh cu Pht ngn l:
"C hai cc oan (anta) m ngi xut gia (pabbajitena) khng nn nng
nh".
c Pht c bit nhn mnh hai danh t "anta", l mc tt cng, iu thi
qu, cc im hay cc oan, v "pabbajita" l ngi t b th gian, ly gia
ct i, ngi xut gia.
ng theo danh t m c Pht dng, mt cc oan l lin tc luyn i, mi
mi ln tri theo nhc dc ng trn (kamasukhallikanuyoga). c Pht m
t cc oan ny l thp hn, th b, phm tc, khng xng phm hnh ca
bc thnh nhn v v b.
Khng nn lm hiu rng nh th c ngha l c Pht mong mun cho tt
c tn t b mi th vui vt cht v rt vo rng su vng v, khng th
hng i sng. Ngi khng n i hp hi nh th.
Du ngi say m nhc dc c o kin th no, i vi ai bit im tnh
suy t, khoi lc vt cht qu tht l ngn ngi, khng khi no c tha
mn trn vn v ch a n hu qu bt hnh. cp n hnh phc trn
gian, c Pht dy rng thu thp ti sn v hng th ti sn thu thp,
l hai ngun vui thch ca ngi ti gia c s. Tuy nhin, bc xut gia chn
chnh khng tm thch th trong vic chy theo nhng khoi lc tm b nht

thi y. i khi ngi ta ly lm ngc nhin, khng hiu v sao ngi tu

hnh li xa lnh mnh. Ngun hnh phc ca mt hng ngi c th l ting
chung bo ng cho nhng ngi khc, v i vi hng ngi ny ch c
s xut gia, t khc v xa lnh th tc l hnh phc.
Tri hn vi li dng, cc oan kia l mt n lc kin tr trong li tu kh
hnh (attakilamathanuyoga). Ph bnh cc oan ny -- m ngi thng
khng th thc hnh c -- c Pht dy rng y l mt phng php au
kh, khng xng phm hnh ca bc thnh nhn, v v b. Khc vi cc
oan kia m Ngi m t l thp hn, th b v phm tc. S loi b ba danh
t trn tht ng ghi nhn. Th thng, ch c nhng o s thnh tht quyt
tm t b mi luyn i v nhc dc ng trn mi khp mnh vo k cng
au kh ny thnh t s gii thot trn vn ra khi nhng phin no ca
i sng. c Pht t bn thn kinh nghim li tu au kh y. Ngi miu
t n l v ch, lm gia tng au kh thay v suy gim.
Ch Pht v ch v A L Hn c gi l Ariya, c ngha l nhng bc Cao
Qu, Thnh Thin. Nh vy, danh t thp hn (Anariya, h lit, nghch
ngha vi Ariya) c th c phn gii l khng phi phm hnh ca ch
Pht v ch v A L Hn, nhng ngi vt ln khi mi dc vng .
Attha l s tt p cng tt, Cc Thin, i vi ngi Pht t, l Nit
Bn , s thot ly ton vn ra khi mi phin ly. Vy danh t v b
(anatthasamhita) c th c phn gii l "khng dn n Cc Thin, Gii
Thot".
Trc tin, c Pht ri r vn v lm sng t cc nim sai lm ca
nhng ngi ang lng nghe Ngi ging. n khi tm si ng ca cc v
ny tr nn sn sng lnh hi, c Pht mi thut li kinh nghim bn
thn ca Ngi v hai cc oan ny.
c Pht dy rng Ngi (Nh Lai) nhn thc c im sai lm ca hai cc
oan ny nn theo con ng khong gia - Trung o. o, hay con
ng mi ny chnh Ngi khm ph. c Pht gi h thng mi m
ny l Majjhima Patipada, Trung o.
thuyt phc nm v t nn ch tm n con ng mi ny, Ngi
ging v nhng li ch ca n. Khng ging nh hai cc oan, con ng
khong gia ny em li gic ng tinh thn v tr tu minh mn, thy c
thc tng ca s vt. Khi tinh thn lng du c sng t v tr tu c
khai thng th mi s vt u hin ra trong bi cnh tht s ca n.

Hn na, khng ging nh hai cc oan ni trn, ch khch ng dc vng,

Trung o ny ch ng mi thm kht vt cht v do , dn n bn Thnh
o, thu trit T Diu , v sau cng chng ng mc tiu ti hu, Nit
Bn.
By gi, "Trung o" l con ng nh th no?
c Pht gii p: " l Bt Chnh o", con ng c tm chi v Ngi
k ra tm yu t y trong bi kinh Chuyn Php Lun.
Yu t u tin l Chnh Kin, im then cht ca Pht Gio. c Pht khi
u bng Chnh Kin, s hiu bit chn chnh ph tan mi hoi nghi ca
nm v o s v hng dn cc v y vo con ng chnh. Chnh Kin
cp n s hiu bit thc tng ca chnh mnh v dn n Chnh T Duy,
suy nim chn chnh v c hnh khng luyn i hay khc t, xut gia
(nekkhamma samkappa), tm t (avyapada samkappa), v tnh n ha
(avihimsa samkappa), nhng c im i nghch vi lng v k, c v
tnh hung bo. Chnh Ng, c li ni chn chnh, Chnh Nghip, to
nghip chn chnh, v Chnh Mng, nui mng chn chnh, l ba yu t
ton thin gii c. Yu t th su l Chnh Tinh Tn, n lc chn chnh,
c lin quan n cng phu dit tr nhng trng thi tm xu v pht trin
nhng tm trng tt. Cng trnh t thanh lc c th c hon tt vin mn
bng cch thn trng nhn tr li vo bn trong chnh mnh. Do Chnh
Nim, yu t th by, qu tht l thit yu. Tinh Tn phi hp vi Nim, to
nn Chnh nh, tc tm an tr vo mt im duy nht, nht im tm, l
yu t th tm. Tm an tr ging nh mt king c lau chi bng lng v
mi vt u phn nh r rng trung thc, khng b mo m, khng lu m.
M u bi Php bng hai cc oan v con ng "Trung o" m Ngi
khm ph, c Pht ging tip T Diu , bn Chn L Thm Diu, vi
nhiu chi tit.
Phn ng Sacca, l chn l, ci g thc s c. Danh t Bc Phn (Sanskrit)
tng ng l Satya, mt s kin khng cn tranh lun na. c Pht k ra
bn Chn L nh vy, v bn Chn L ny (T ) l nn tng ca gio l
nh Pht, mt thit lin quan n ci gi l chng sanh. do , Pht Gio ly
nhn bn lm trung tm, ly con ngi lm tr ct, tri ngc vi nhng tn
gio ly thn linh lm trung tm. Pht Gio hng ni, khng hng ngoi.
Du ch Pht c xut hin trn th gian hay khng, nhng Chn L y vn
hin hu v mt v Pht ch khm ph ra n bng cch trc nhn, v truyn

dy li cho ngi th gian cn b mn v minh che lp. Chn l l s tht

vnh cu, bt i bt dch v khng th b thi gian bin i. c Pht mt
mnh chng ng nhng Chn L ny ch khng c s h tr no ca ai
khc, v Ngi ghi nhn r rng trong bi kinh Chuyn Php Lun: "i
vi cc php trc kia cha tng c nghe, nhn quan, tri kin, tr tu, gic
tu, minh st tu, v nh sng, pht sanh n Nh Lai." Nhng danh t ny
r tht c ngha v n chng t c tnh nguyn thy ca Gio Php mi
m m Ngi tm ra. Do khng th chng minh c gi thuyt ch
trng rng Pht Gio l mt mc trng thnh t nhin ca n
Gio, mc du qu tht c nhiu im tng ng gia hai tn gio.
Danh t Pali gi nhng Chn L ny l Ariya Saccani (nhng chn l thnh
thin, hay Thnh ), v y l nhng Chn L c tm ra do c Pht, l
bc Thnh nhn (Ariya) v i nht, hon ton trong sch v thanh lc
trn vn mi nhim .
Thnh u tin (Kh ) cp n Dukkha - mt Phn ng kh phin
dch c mt cch chnh xc - m ta thng gi l au kh. ng v
phng din cm gic, "du" l kh, "kha" l chu ng, "dukkha" l ci g
lm cho kh chu ng. Hiu nh mt chn l tru tng, "Du" l ci g
ng khinh mit, khng ng bm nu. "Kha" l h v, rng khng. Th gian
nm trong bin kh v nh vy l ng khinh mit, gh tm, khng ng
cho ta bm nu. Th gian l mt o nh, khng c chi l thc t, do th
gian l h v, rng khng. Vy, Dukkha l h v, khng ng cho ta bm
nu.
Hng ngi thng ch thy lp ngoi ca s vt. Nhng bc thnh nhn
nhn ra chn tng ca vn php.
i vi bc thnh nhn (ariya) i sng l au kh, khng th sng m
khng chu kh, v cc Ngi thy rng khng th c hnh phc tht s, vng
bn, trong mt th gian huyn o, tm b, ch c th lm cho nhn loi tht
vng.
Mi ngi u phi chu cnh sanh (jati), v do , gi (jara), bnh (vyadhi)
v cui cng cht (marana). Khng ai c th trnh khi bn ngun au kh
y.
iu mong c m khng c thnh tu cng l kh. Th thng, ta khng
mun sng chung vi nhng vt hay nhng vt mnh khng a m cng
khng mun xa la nhng vt hay nhng ngi thn yu. Nhng, iu thit

tha mong mi khng phi lc no cng c thnh tu nh mun. Tri li,

nhng cnh ng nghch lng hay nhng iu t mong mi nht, lm khi n
vi ta mt cch t ngt. Nhng trng hp nghch cnh tng t tr thnh
khng th chu ng ni v au kh n i vi ngi yu tnh v km hiu
bit phi ngh n quyn sinh cuc i, tng chng nh cht l gii quyt
c mi vn au kh.
Hnh phc tht s nm bn trong chng ta, v khng th c nh ngha
bng nhng danh t nh ti sn, s nghip, quyn lc, danh vng, hay chinh
phc, xm lng. Nu nhng iu k trn c thu thp bng bo lc, cng
quyn hay mt cch bt cng, hoc hng sai chiu, hay nhn vi tm luyn
i, n s tr thnh nguyn nhn sanh au kh hay phin mun.
Mt ngi thng thng, trung bnh, ch bit th hng dc lc, v cho l
cao thng, l hnh phc duy nht. Trong s tha mn nhc dc, chc chn
c hnh phc nht thi khi mong ch, khi th hng, v khi hi nh cc th
vui y. Nhng n ch l tm b v huyn o. Theo c Pht, khng luyn i
(viragata), hay vn mnh vt qua khi nhng khoi lc vt cht l hnh
phc cao thng hn.
Tm tt, chnh c th c cu to ny (pancupadanakkandha, do ng un
phi hp) l nguyn nhn sanh au kh.
C ba loi i dc. u tin, hnh thc i dc th kch nht l luyn i theo
nhc dc ng trn (kamatanha). Th nh l luyn i i sng (bhavatanha),
v th ba l luyn i theo trng thi v sanh (vibhavatanha). Theo cc bn
ch gii th hai loi i dc sau l luyn i nhng khoi lc vt cht c lin
quan n nim tin rng vn vt l trng tn vnh cu (sassataditthi, thng
kin) v luyn i c lin quan n s tin tng rng sau kip sng ny l h
v, khng cn g ht (ucchedaditthi, on kin). Bhavatanha cng c ngha
l luyn i trong Sc Gii v Vibhavatanha l luyn i trong V Sc Gii, v
Aruparaga (ham mun eo nu theo V Sc Gii) cng c xem l hai
thng thc (samyojana, dy tri buc, ct chng sanh vo vng lun hi).
i dc l mt nng lc tinh thn v cng hng mnh, lun lun ng ngm
trong mi ngi v l nguyn nhn chnh ca phn ln cc iu bt hnh
trong i. Chnh i dc, th kch hay vi t, lm cho ta bm vu vo i sng
v do , dn dt ta mi mi phiu bt trong vng lun hi.
Nhng hnh thc th kch nht ca i dc c gim suy phn no khi c
Qu T Hm (Nht Lai), tng nh trong cc tng thnh, v ch c dit

tr khi c Qu A Na Hm (Bt Lai), tng thnh th ba. Nhng hnh thc i

dc t nh c tn dit trn vn khi thnh t o Qu A La Hn.
Hiu bit Chn Chnh Chn L u tin (Kh ) dn n tn dit
(pahatabba) i dc. Ri Chn L th nh (Tp ) cp n thi tinh
thn ca mt ngi bnh thng i vi ng trn. Chn L th ba (Dit )
l c s chm dt trn vn mi hnh thc au kh, tc Nit Bn, mc tiu
cu cnh ca ngi Pht t. Nit Bn c th c thnh tu trong chnh kip
sng hin tin, bng cch tn dit mi hnh thc i dc. Nit Bn phi c
thu trit (sacchikatabba) do nhn quan tinh thn, bng cch chm dt mi
luyn i vi th gian bn ngoi.
Kh - ty thuc ni ci gi l chng sanh v nhng sc thi khc nhau
ca i sng - phi c thn trng nhn thc, phn tch v quan st
(parinneyya). S quan st ny dn n tri kin thch ng thc tng ca
chnh ta.
Nguyn nhn ca au kh l i dc, hay luyn i (tanha). l Tp ,
Chn L Thm Diu th nh.
Kinh Php C ghi:
"Do i dc sanh phin mun. Do i dc sanh lo s. Ngi hon ton
chm dt i dc khng cn phin mun, cng t lo s". (cu 216)
c Pht dy rng i dc dn n sanh-t, t-sanh, trin min, mi mi
(ponobhavika, dn n ti sanh). Phn ng ny rt ng c ghi nhn v c
vi hc gi cho rng c Pht khng h dy thuyt ti sanh. Tp gin
tip cp n i sng qu kh, hin ti v v lai.
Dit , Chn L Thm Diu th ba, phi c chng ng bng cch pht
trin (bhavetabba) Bt Chnh o (Ariyatthangika magga, Bt Thnh o).
Bt Chnh o l con ng duy nht dn ngay n o Qu Nit Bn v
cng l Chn L Thm Diu cui cng - o - trong T Diu .
Sau khi ging gii T Diu mt cch t m v rnh mch, c Pht kt
lun bi Php vi nhng li mnh m sau y: "Hi ny cc T Khu, ngy
no m tri kin tuyt i nh thc ca Nh Lai v T di ba sc thi v
mi hai phng thc 72, cha c hon ton sng t th, cho n chng
y, Nh Lai khng xc nhn rng Nh Lai chng ng V Thng Chnh
ng Chnh Gic (anuttara sammasambodhi).

"Khi tri kin tuyt i nh thc ca Nh Lai v T tr nn hon ton

sng t, ch n chng y, Nh Lai mi xc nhn rng Nh Lai chng
ng V Thng Chnh ng Chnh Gic.
"V lc y pht sanh tri kin v tu gic: Tm ca Nh Lai hon ton gii
thot mt cch vng chc, khng cn lay chuyn, v y l kip sng cui
cng, khng cn i sng no khc na."
Khi thi Php chm dt, Kondanna (Kiu Trn Nh), v t cao nin nht
trong nm v, thu trit Gio Php v c Qu Tu Hn, tng u tin
trong bn tng Thnh. Ngi chng ng rng ci g c sinh ra tc phi hoi
dit - Yam kinci samudayadhammam sabbam tam nirodha-dhammam.
Lc c Pht chuyn Php Lun, ch Thin trn qu a cu hoan h:
"Php Lun ny qu tht tuyt diu! Khng c sa mn, b la mn, ch
Thin, Ma Vng hay Phm Thin no trn th gian c th ging c. c
Th Tn vn chuyn Php Lun trong vn Lc Gi, ti Isipatana, gn
Benares (Ba La Ni)."
Nghe vy ch Thin v ch Phm Thin trong tt c cc cnh gii khc ca
ng thanh hoan h.
Mt ho quang rc r pht chiu ri sng th gian, t hn ho quang ca ch
Thin nhiu.
nh sng ca Gio Php lm t rng ton th dn gian v em trng thi
thanh bnh an lc v hnh phc n cho tt c chng sanh.
---o0o--Bi Php u Tin Ca c Pht
Dhammacakkappavattana Sutta
(Kinh Chuyn Php Lun )
Lc y ti c nghe nh th ny:
Mt thi n, lc c Th Tn ng ti vn Lc Gi 73, x Isipatana 74, gn
Benares, Ngi dy nm v t khu nh sau:

"Hi ny cc T Khu, c hai cc oan (anta) m hng xut gia

(pabbajitena) phi trnh:
1.- S d dui trong dc lc - l thp hn, th b, phm tc, khng xng
phm hnh ca bc thnh nhn, v v ch.
2.- S thit tha gn b trong li tu kh hnh - l au kh, khng xng phm
hnh ca bc thnh nhn, v v ch.
T b c hai cc oan y, Nh Lai 75 chng ng "Trung o" (Majjhima
Patipada), l con ng em li nhn quan (cakkhu) v tri kin (nana) v
a n an tnh (vupasamaya) 76, tr tu cao siu (abhinnaya) 77, gic ng
(sambhodhaya) 78, v Nit Bn.
"Hi ny cc T Khu, con ng Trung o m Nh Lai chng ng,
con ng em li nhn quan, tri kin v a n an tnh, tr tu cao siu,
gic ng v Nit Bn l g?
chnh l Bt Chnh o (con ng c tm chi) - l Chnh Kin (samma
ditthi), Chnh T Duy (samma samkappa), Chnh Ng (samma vaca),
Chnh Nghip (samma kammanta), Chnh Mng (samma ajiva), Chnh Tinh
Tn (samma vayama), Chnh Nim (samma sati), v Chnh nh (samma
samadhi). Hi ny cc T Khu, l "Trung o" m Nh Lai chng
ng".
(c Pht ging tip):
"Hi ny cc T Khu, by gi, y l Chn L Thm Diu v s Kh
(dukkha-ariya-sacca, Kh thnh ):
"Sanh l kh, gi l kh, bnh l kh, cht l kh, sng chung vi ngi
mnh khng a thch l kh, xa la nhng ngi thn yu l kh, mong mun
m khng c l kh, tm li, chp thn ng un l kh." 79
By gi, hi ny cc T Khu, y l Chn L Thm Diu v Ngun Gc
ca au Kh (dukkha-samudaya-ariyasacca, Tp kh thnh ). Chnh i
Dc l nguyn nhn a n s ti sanh (ponobhavika).
i, hp vi tm thit tha khao kht, bm nu ci ny hay ci kia (i sng).
Chnh l i, eo nu theo nhc dc ng trn (kamatanha), i eo nu theo s
sinh tn (bhavatanha, sanh i, luyn i vi tng cho rng vn vt l

trng tn vnh cu), v i, eo nu theo s khng sinh tn (vibhavatanha,

v sanh i, luyn i vi tng cho rng sau ci cht l h v).
By gi, hi ny cc T Khu, y l Chn L Thm Diu v S Dit Kh
(dukkha-nirodha-ariyasacca, Dit kh thnh ). l xa lnh trn vn v
tn dit chnh tm i dc y. l s ri b, s t khc, s thot ly v s
tch ri ra khi tm i dc.
By gi, hi ny cc T Khu, y l Chn L Thm Diu v Con ng
dn n s Dit Kh (dukkha-nirodha-gamini-patipada-ariya-sacca, o dit
kh thnh ).
l Bt Chnh o: Chnh Kin, Chnh T Duy, Chnh Ng, Chnh
Nghip, Chnh Mng, Chnh Tinh Tn, Chnh Nim v Chnh nh
---o0o---I- (1) "y l Kh Thnh "
Nh vy, hi cc T Khu, i vi cc php cha tng c nghe trc kia,
nhn quan, tri kin, tr tu, minh st tu v nh sng, pht sanh n Nh Lai.
(2) "Kh Thnh ny phi c nhn thc (parinneya)."
Nh vy, hi cc T Khu, i vi cc php cha tng c nghe trc kia,
nhn quan, tri kin, tr tu, minh st tu v nh sng, pht sanh n Nh Lai.
(3) "Kh Thnh ny c nhn thc (parinnata)."
Nh vy, hi cc T Khu, i vi cc php cha tng c nghe trc kia,
nhn quan, tri kin, tr tu, minh st tu v nh sng, pht sanh n Nh Lai.
---o0o---II- (1) "y l Tp Kh Thnh ."
Nh vy, hi cc T Khu, i vi cc php cha tng c nghe trc kia,
nhn quan, tri kin, tr tu, minh st tu v nh sng, pht sanh n Nh Lai.
(2) "Tp Kh Thnh ny phi c tn dit (pahatabba)."

Nh vy, hi cc T Khu, i vi cc php cha tng c nghe trc kia,

nhn quan, tri kin, tr tu, minh st tu v nh sng, pht sanh n Nh Lai.
(3) "Tp Kh Thnh ny c tn dit (pahinam)."
Nh vy, hi cc T Khu, i vi cc php cha tng c nghe trc kia,
nhn quan, tri kin, tr tu, minh st tu v nh sng, pht sanh n Nh Lai.
---o0o---III- (1) "y l Dit Kh Thnh ."
Nh vy, hi cc T Khu, i vi cc php cha tng c nghe trc kia,
nhn quan, tri kin, tr tu, minh st tu v nh sng, pht sanh n Nh Lai.
(2) "Dit Kh Thnh ny phi c chng ng (sacchikatabba)."
Nh vy, hi cc T Khu, i vi cc php cha tng c nghe trc kia,
nhn quan, tri kin, tr tu, minh st tu v nh sng, pht sanh n Nh Lai.
(3) "Dit Kh Thnh ny c chng ng (sacchikatam)."
Nh vy, hi cc T Khu, i vi cc php cha tng c nghe trc kia,
nhn quan, tri kin, tr tu, minh st tu v nh sng, pht sanh n Nh Lai.
---o0o---IV- (1) "y l o Dit Kh Thnh "
Nh vy, hi cc T Khu, i vi cc php cha tng c nghe trc kia,
nhn quan, tri kin, tr tu, minh st tu v nh sng, pht sanh n Nh Lai.
(2) "o Dit Kh Thnh ny phi c pht trin (bhavetabbam)."
Nh vy, hi cc T Khu, i vi cc php cha tng c nghe trc kia,
nhn quan, tri kin, tr tu, minh st tu v nh sng, pht sanh n Nh Lai.
(3) "o Dit Kh Thnh ny c pht trin (bhavitam)."
Nh vy, hi cc T Khu, i vi cc php cha tng c nghe trc kia,
nhn quan, tri kin, tr tu, minh st tu v nh sng, pht sanh n Nh Lai.

( kt lun thi Php, c Pht dy):

"Hi ny cc T Khu, ngy no m tri kin tuyt i nh thc ca Nh Lai
v bn php thnh , di ba sc thi v mi hai phng thc 80 cha
c hon ton sng t th, cho n chng y, Nh Lai khng xc nhn
trc th gian gm ch Thin, Ma Vng v Phm Thin, gia cc chng sa
mn, b la mn, Tri v ngi, rng Nh Lai chng ng V Thng
Chnh ng Chnh Gic (anuttaram samma-sambodhim).
n khi, hi ny cc T Khu, tri kin tuyt i nh thc ca Nh Lai v
bn php thnh , di ba sc thi v mi hai phng thc, tr nn
hon ton sng t, ch n chng y, Nh Lai mi xc nhn trc th gian
gm ch Thin, Ma Vng v Phm Thin, gia cc chng sa mn, b la
mn, Tri v ngi, rng Nh Lai chng ng V Thng Chnh ng
Chnh Gic
V lc y tri kin v tu gic pht sanh n Nh Lai (nanadassana). Tm ca
Nh Lai hon ton gii thot mt cch vng chc, khng cn lay chuyn,
v y l kip sng cui cng, khng cn kip sinh tn no khc na." 81
c Pht ging nh th y v cc v t khu ly lm hoan h tn dng li
dy ca c Th Tn.
Khi c Pht ging xong thi Php, php nhn (Dhammacakkhu) 82 ca
Ngi Kondanna (Kiu Trn Nh) khng cn vng bi, ht bn nh, (v
Ngi thy rng) "ci g c sanh tc phi hoi dit."
Lc c Th Tn chuyn Php Lun, ch Thin trn qu a cu hoan h:
"Php Lun ny qu tht tuyt diu! Khng c sa mn, b la mn, ch
Thin, Ma Vng hay Phm Thin no trn th gian c th ging c. c
Th Tn vn chuyn Php Lun ny trong vn Lc Gi, ti Isipatana,
gn Benares (Ba La Ni)."
Nghe nh vy, ch Thin cc cung Tri T i Thin Vng, o Li,
D Ma, u Xut , Ho Lc Thin, Tha Ho T Ti, v ch Phm Thin
ci Phm Chng Thin, Brahma Purohita, i Phm Thin, Thiu Quang
Thin, V Lng Quang Thin, Quang m Thin, Thiu Tnh Thin, V
Lng Tnh Thin Bin Tnh Thin, Qung Qu Thin, V Tng Thin,
V Phin Thin, v ch Phm Thin cnh gii hon ton tinh khit, cnh
gii trng cu, thanh tnh, p , quang ng v ti thng, cng ng
thanh hoan h.

Chnh ngay trong lc y, trong khonh khc y, ting hoan h thu n cnh
Phm Thin. Mi ngn th gii y u chuyn ng, lung lay v rung
chuyn mnh m.
Mt ho quang rc r pht chiu, ri sng th gian, sng t hn ho quang
ca ch Thin nhiu. c Th Tn ni: "Kondanna qu chng ng,
Kondannna qu chng ng".
Do Ngi Kondannna c tn l Annata Kondannna.
-oOoVi Nhn Xt v Kinh Chuyn Php Lun
1. Pht Gio cn c trn kinh nghim bn thn. nh vy, Pht Gio hp l,
khng phi l mt l thuyt ch da trn suy nim v lun l sung.
2. c Pht trnh xa nhng h thng t tng c th lc thi by gi v
trnh by mt "Trung o", hon ton do Ngi tm ra ch khng da vo lp
lun ca ai.
3. Pht Gio l mt con ng hay o (magga).
4. Kin thc thch hp vi l tr l im then cht ca Pht Gio.
5. c tin m qung b loi tr, khng cn ch ng trong Pht Gio.
6. Pht Gio nhn mnh tm quan trng ca s thc hnh, thay v ch trng
n tn ngng v gio iu. Tin tng sung vo gio iu khng th dn
n gii thot.
7. Nghi thc v cng t, c xem l quan trng trong kinh Ph (Veda),
khng c vai tr trong Pht Gio.
8. Khng c Thn Linh con ngi phi khp np knh s.
9. Khng c giai cp trung gian gia ngi v Thn Linh con ngi phi
rt r.
10. Gii (sila), nh (samadhi), Tu (panna) l chnh yu thnh tu mc
tiu - Nit Bn.

11. Nn tng ca Pht Gio l bn Chn L (T Diu ) c th kim nhn

bng kinh nghim.
12. T Diu dnh lin vi con ngi.
13. Bn Chn L y do chnh c Pht khm ph v Ngi tm ra mt
mnh, khng nh ai. Chnh cu Pht ngn l: "Bn Chn L ny cha tng
c nghe".
14. l Chn L th khng th bin i vi thi gian.
15. Kh , chn l u tin, cp n nhng thnh phn cu to bn ng,
hay ci c gi l c nhn, v nhng giai on khc nhau trong i sng.
Cc thnh phn ny cn phi c phn tch, xem xt t m v quan st. S
quan st ny dn n hiu bit mnh mt cch chn chnh.
16. Thu trit Chn L th nht (Kh ) mt cch hp l a n tn dit
nguyn nhn ca Kh, Chn L th nh. ny cp n thi tm l
ca mt ngi thng thng i vi ngoi cnh.
17. Chn L th nh (Tp ) c lin quan n mt nng lc hng hu lun
lun ng ngm bn trong mi ngi.
18. Chnh nng lc tinh thn hng hu y - i dc - l nguyn nhn a n
tt c nhng iu bt hnh trong i sng.
19. Tp cp mt cch gin tip n nhng kip sng qu kh, hin ti
v tng ai.
20. Nh vy, s hin hu ca chui di nhng kip sinh tn c c
Pht bin minh.
21. Do , l nghip bo, mt h lun ca thuyt ti sanh, cng mt lc,
cng c bao hm cp n.
22. Hai Chn L u tin l ti th, thuc v th gian (lokiya). Chn L th
ba - chm dt au kh - mc du ty thuc ni ta, l siu th (lokuttara) v
vt hn ra ngoi phm v lun l.
23. th ba - thun ty l s t gic - l mt php (dhamma) phi c
thu trit bng nhn quan tinh thn (sacchikatabba).

24. Chn L ny - Dit - phi c chng ng bng s siu thot hon

ton. y khng phi l trng hp t khc nhng trn cnh bn ngoi, m
l dt b mi luyn i bn trong i vi th gian bn ngoi.
25. Dit c thnh tu bng cch tn dit trn vn mi luyn i. Nhng
phi ghi nhn rng nu ch c mt vic l tn dit nng lc tinh thn y
(luyn i) th khng chng ng Nit Bn, Chn L th ba, v nh th,
Nit Bn s c ngha l h v. Tuy nhin, o Qu phi c thnh t bng
cch tn dit nng lc y v chnh n tri buc chng sanh vo th gian (tam
gii: Dc, Sc v V Sc Gii).
26. Nit Bn khng phi c to nn (uppadetabba) m phi c t n
(pattaba). Nit Bn c th c thnh tu ngay trong kip sng hin ti ny.
Nh vy, c th hiu rng mc du ti sanh l gio l chnh yu trong Pht
Gio, mc tiu cu cnh ca Pht Gio l chm dt ti sanh - khng ty
thuc tng lai, v c th thnh tu trong kip sng hin tin.
27. th ba phi c thnh tu bng cch trau di v pht trin th t.
28. tn dit mt nng lc hng mnh (i dc) cn phi vn dng v pht
trin tm yu t cng hiu (Bt Chnh o).
29. Tt c tm yu t u thuc v tinh thn.
30. Tm nng lc tinh thn hng mnh v c tnh cch thin, phi c tp
trung nh mt nng lc bt thin dai dng ng ngm bn trong ta.
31. Tuyt i tinh khit, hon ton thot ra khi mi tin trnh sanh t trin
min, mt ci tm khng cn vng cht nhim, trng thi bt dit
(amata), l nhng phc lnh i km theo cuc chin thng v i ny.
32. C phi chng s gii thot ny l hon ho hay tuyt i tinh khit?
Quan im sau cng l thch ng hn.
33. Trong mi trng hp, c th nu ln mt cu hi: Hon ho l g?
Tuyt i tinh khit l g?
Khng c mt chng sanh hay mt thc th thun nht v trng tn trong
Pht Gio m ch c mt lung tm xem nh mt dng nc lun lun tri
chy.

Nh vy, ng hn, ta phi ni rng lung tm c thanh lc, tr nn

hon ton tinh khit bng cch tn dit v loi tr mi nhim.
---o0o--Bi Php Th Nh - Anattalakkhana Sutta (Kinh V Ng Tng)83
Mt thi n, lc c Th Tn ng ti vn Lc Gi, x Isipitana, gn
Benares (Ba La Ni). Ngi m li dy nhm nm v T Khu: "Ny hi cc
T Khu".
"Bch Ha c Th Tn", nm v tr li.
Ri c Pht truyn dy nh sau:
"Hi cc T Khu, sc (rupa) l v ng (anatta, khng c mt linh hn
trng cu). Hi cc T Khu, nu trong c linh hn 84, th sc ny
khng phi chu au kh. 'Sc ny phi nh th ny hay sc ny phi khng
nh th kia' trng hp tng t c th xy ra. Nhng v sc ny khng c
linh hn nn cn phi chu kh au v khng th c trng hp (ra lnh):
'Phi nh th ny hay phi khng nh th kia'.
"Cng mt th y, th (vedana), tng (sanna), hnh (samkhara) v thc
(vinnana) 85 u v ng.
"Vy, ch T Khu ngh th no, sc ny thng cn hay v thng?
- Bch c Th Tn, l v thng (anicca).
- Ci g v thng l kh au hay hnh phc?
- Bch c Th Tn, l kh (dukkha).
- Vy, c hp l chng nu ngh n ci g v thng, kh v tm b vi
tng: 'Ci ny ca ti, y l ti, y l t ng ca ti?' 86
- Bch c Th Tn, chc chn l khng hp l.
- Cng th y, ny hi cc T Khu, th, tng, hnh, thc u l v thng
v kh. Vy c hp l chng nu ngh n nhng g v thng, kh v tm
b vi tng: 'Ci ny ca ti, y l ti, y l t ng ca ti?'

- Bch c Th Tn, chc chn l khng hp l.

- Nh vy, ny hi cc T Khu, tt c cc sc, du qu kh, hin ti hay
tng lai, bn trong hay ngoi cnh, th kch hay vi t, thp hn hay cao
thng, xa hay gn, phi c nhn thc vi tri kin chn chnh theo thc
tng ca n: 'Ci ny khng phi ca ti (n'etam mama). y khng phi l
ti (n'eso h'amasmi), ci ny khng phi l t ng ca ti (na me so atta)'.
Tt c th, tng, hnh, thc, du qu kh, hin ti hay v lai, bn trong
hay ngoi cnh, th kch hay vi t, thp hn hay cao thng, xa hay gn,
u phi c nhn thc vi tri kin chn chnh theo thc tng ca n:
'Ci ny khng phi ca ti, y khng phi l ti, ci ny khng phi t ng
ca ti'.
"Bc Thnh t thng sut php hc thy vy th nhm chn sc, th,
tng, hnh, thc - dt b, khng luyn i nhng g khng ng c a
thch v do s dt b y, gii thot. Ri tri kin tr nn sng t: 'Ta gii
thot'. V y thu hiu rng dng sanh t chm dt, i sng phm hnh
c thnh tu, nhng iu cn phi lm c hon tt vin mn,
khng cn tr li trng thi ny na.
"c Th Tn ging gii nh vy, v cc v T Khu ly lm hoan h, tn
dng li dy ca Ngi".
Khi c Pht thuyt xong thi Php, tm ca nm v T Khu u tr nn
hon ton trong sch, khng cn cht nhim. 87
---o0o--CHNG 07 - Truyn B Gio Php
Hnh phc thay Ch Pht ging sinh!
Hnh phc thay Gio Php cao minh!
Hnh phc thay Tng Gi ha hip!
Hnh phc thay T Chng ng tu!
-- Kinh Php C.
---o0o---

Cm Ha Yasa v Cc Bn Hu
Ti thnh Benares c con mt nh triu ph tn Yasa, trng thnh trong
khung cnh di do phong ph. Mt bui sng, chng dy sm hn mi khi,
v lc nhn cc nng hu thip nm ng ngn ngang ba bi th ly lm
nhm chn. n tng gh tm ny lun lun m nh chng. Ton th n
i nguy nga trng l by gi i vi chng ch cn l mt ni ti tm bun
b, y dy nhng hnh nh th kch xu xa. Nhn thc tnh cch tm b
ca i sng phm tc, Yasa trn nh ra i. Chng ni: "Thng kh thay cho
ti! a y thay cho ti!" v i v pha Isipatana, ni m c Pht tm ng
sau khi nm v t khu c Qu A La Hn 88
Yasa n ni lc c Pht ang i kinh hnh. Thy chng t xa n, c
Pht bc ra ngoi ng kinh hnh v ngi li mt ni dn sn. Yasa
ng cch y khng xa, than rng: "Thng kh thay cho con! a y thay
cho con!"
c Pht dy:
"Ni y khng c thng kh, hi ny Yasa! Ni y khng c a y, ny
hi Yasa! Hy n y, Yasa! Hy ngi xung y, Nh Lai s ging Gio
Php cho con."
Yasa ly lm hoan h c nghe nhng li khuyn khch ca c Pht.
Chng tho i giy bng vng ra v n gn c Pht, cung knh nh l
Ngi v ngi li mt bn.
c Pht thuyt Php v sau khi nghe, chng c Qu Tu Hn (Nhp
Lu), tng th nht trong bn tng thnh.
u tin, c Pht gii thch v hnh b th (dana), gii lut (sila), nhng
cnh Tri (sagga), nhng tai hi ca nhc dc ng trn (kamadinava), v
phc bu ca s xut gia (nekkhammanisamsa). n khi nhn thy tm ca
Yasa bt u thun thc v sn sng lnh hi gio l cao siu, Ngi ging v
Bn Chn L Thm Diu (T Diu ).
M ca Yasa l ngi u tin ghi nhn s vng mt ca con. B bo cho
chng. Nh triu ph lin ra lnh cho gia inh ci nga i tm bn phng
v chnh ng i v hng Isipatana. Khi nhn ra du i giy bng vng ca
Yasa in trn t, ng phng ln n ni c Pht.

Thy ng t xa n, c Pht dng thn thng khng cho ng nhn ra con.

Nh triu ph n gn c Pht v cung knh hi thm Ngi c thy con
ng khng? c Pht bo: "Hy ngi li y. Con s c gp mt con ca
con". Nghe vy, ng triu ph ly lm mng r, vng li ngi xung. c
Pht ging cho ng mt thi Php. ng rt hoan h bch:
"Lnh Thay! Lnh thay! Bch ha c Th Tn, cng ta h nh c ngi
kia dng li ngay ngn mt vt g b lt , hay khm ph ra mt vt
c giu kn, hay vch ng ch li cho ngi lc bc, hay cm ngn
n ri sng trong m ti cho ai c mt c th trng thy, Gio Php m
c Th Tn ging dy bng nhiu phng thc cng dng th y.
Bch c Th Tn, con xin quy y Pht, Php v Tng. Xin c Th Tn
thu nhn con vo hng thin tn. Xin Ngi cho php con nng ta ni Tam
Bo, t ngy ny n gi pht cui cng ca i con."
ng l ngi thin nam u tin th l quy y vi y ba ngi Tam Bo.
Khi nghe c Pht thuyt Php cho cha, Yasa c qu A La Hn. Va lc
y, c Pht thu thn thng nh triu ph nhn thy con. ng ly lm
vui mng, thnh c Pht cng v tr v nh trai tng ngy hm sau. c
Pht chp nhn bng cch lm thinh.
Sau khi ng triu ph ra v, Yasa xin c Pht cho th l xut gia sa di v t
khu . c Pht truyn gii cho Yasa vi nhng li sau y:
"Hy n y hi T Khu! Gio Php c truyn dy y . Hy
sng i phm hnh thing ling ca bc xut gia chm dt mi au kh.
89
"
Vi c Yasa, tng s cc v A La Hn lc by gi tng ln su. Ngy hm
sau, c Pht n nh ng triu ph vi su v t A La Hn. Hai b -- m
v b trc kia l v ca Ngi Yasa -- n nghe c Pht thuyt php, c
qu Tu Hn v xin th l quy y Tam Bo. Hai b l nhng ngi tn n
u tin. 90
i c Yasa c bn ngi bn tn Vimala, Subahu, Punnaji v Gavampati.
Khi bn v ny nghe tin ngi bn cao qu ca mnh co ru tc v
p y sng i khng nh ca, khng s nghip, th n thm v t
mun noi theo gng lnh y. c Yasa tin dn c bn vo yt kin c
Pht, v sau khi nghe Php, c bn u c Qu A La Hn.

Nm mi ngi bn tr danh khc ca i c Yasa, tt c u thuc v

cc gia nh ni ting nht trong vng, cng n thnh Php, c Qu A La
Hn v xut gia t khu.
Trong khong gn hai thng, c su mi v thnh t o Qu A La
Hn. Tt c su mi v u sanh trng trong nhng gia nh danh gi ni
ting v u l con u t ca cc ngi cha ng knh.
---o0o--Nhng Nh Truyn B Chn L u Tin (Dhammaduta)
t lu sau khi t su mi v t thnh t o Qu A La Hn, c
Pht quyt nh gi cc Ngi i truyn b Gio Php mi m y cho tt c,
khng c bt lun mt s phn bit no. Ngi ku gi cc v t nh sau:
"Ny hi cc T Khu, Nh Lai thot ra khi mi tri buc, du cnh
ngi hay cc cnh Tri. 91
"Cc con cng vy, ny hi cc T Khu, cc con cng thot ra khi mi
tri buc, du cnh ngi hay cc cnh Tri.
"Hy ra i, cc T Khu, em s tt p li cho nhiu ngi, em hnh
phc n nhiu ngi. v lng t bi, hy em s tt p, li ch v hnh phc
li cho ch Thin v nhn loi 92. Mi ngi hy i mt ng. Ny hi cc T
Khu, hy hong dng Gio Php, ton ho on u, ton ho on
gia, ton ho on cui cng, ton ho trong c hai, tinh thn v vn t.
Hy cng b i sng thing ling cao thng 93, va ton thin, va trong
sch.
C nhng chng sanh cn vng t nhiu ct bi trong mt v nu khng
nghe c Gio Php s sa a. Cng c nhng ngi s am hiu Gio
Php.
Chnh Nh Lai cng i. Nh Lai s i v hng Uruvela Senanigama
hong dng Gio Php.
Hy pht ln ngn c ca bc thin tr. Hy truyn dy Gio Php cao siu.
Hy mang li s tt p cho ngi khc. c vy, l cc con hon tt
nhim v".

Nh vy, c Pht l v gio ch u tin gi cc t chng ng v

th l xut gia i truyn b gio l, v lng t bi, v tnh thng ngi khc.
Khng c mt ni nht nh, mt mnh v khng tin ca, nhng nh
truyn gio u tin y i y i truyn dy Gio Php. Ngoi tm y
che thn v ci bt tr bnh kht thc nht, cc Ngi khng cn ti
sn ring t no na. Phm v hot ng th bao la m ngi hnh s th t,
nn cc Ngi lun lun thui thi i mt mnh. tt c su mi v u c
Qu A La Hn, ngha l siu thot, vt ra khi mi tri buc vt cht.
Cc Ngi ch c mt trng trch duy nht l truyn dy Gio Php v cng
b i sng thing ling phm hnh (brahmacariya). Chc v cn bn ca
ch v A La Hn, nhng ngi thnh tu mc tiu gii thot, l nng cao
i sng o c ca ngi khc bng cch nu gng lnh trong sch v
nghim tc tr gii. Cc tin trin vt cht, du l cn thit, khng lm cho
cc Ngi lu .
---o0o--Thnh Lp Gio Hi Tng Gi
Vo thu y c su mi v A La Hn trn th gian. Vi nhm ngi hon
ton trong sch y lm nng ct, c Pht sng lp "Gio Hi ca nhng
ngi c thn".
Cc hi vin u tin l nhng ngi thuc giai cp lnh o c hc thc v
cao sang nht trong x hi thi by gi. Tuy nhin, Gio Hi lun lun m
rng ca cho tt c mi ngi xng ng, khng phn bit giai cp, ng
cp hay chng tc. C gi ln tr, mi tng lp, u c th c chp nhn
vo on th chung sng trong tnh huynh nh anh em trong mt gia
nh. Gio Hi Tng Gi vn cn tn ti n ngy nay di hnh thc mt
on th tu s c thn xa nht trong lch s nhn loi.
c Pht khng khuyn tt c mi ngi nn ri b i sng gia nh
mang bt, p y, tr thnh tu s khng nh ca, khng ti sn s nghip. Mt
ngi c s cng c th sng i cao p, thch ng vi Gio Php v chng
c cc thnh Qu. Cha, m, v v ca Ngi Yasa l nhng ngi tu ti gia
u tin bc theo du chn ca c Pht. Tt c ba v u tin trin y
v mt tinh thn thnh tu o Qu Tu Hn. Vi su mi v A La
Hn, xem nh nhng nh truyn gio l tng hong dng Chn L,
c Pht quyt nh qung b php mu n nhng ai c tai vui lng mun
nghe.

---o0o--Thu Nhn Ba Mi Thanh Nin

Isipatana mt t lu, c Pht ra i v hng Uruvela. Trn ng, mt
hm c Pht dng chn, ngi di ci cy, trong mt cm rng nh.
Cng lc y c ba mi thanh nin vui v tr trung cng dt v n chi
trong cm rng. Mt trong nhng ngi y khng v nn dt theo mt
ngi bn gi.
Trong khi ai ny vui a vi nhau th c bn gi b i, ln em theo cc mn
qu gi ca my ngi kia. n lc hay ra, c ba mi thanh nin cng
nhau chy i tm kim trong rng. Thy c Pht, cc ngi trai tr y n
gn hi thm Ngi c thy mt thiu ph i ngang qua khng.
c Pht hi li:
"Theo cc con th nn tm mt ngi ph n hay nn t tm ra mnh l
hn?"
- Bch Ngi t tm ra mnh hn l hn 94
- Vy hy ngi li y, Nh Lai s ging Gio L cho cc con.
- Chng con xin vng.
V tt c u qu xung, cung knh nh l ri ngi li mt bn, chm ch
lng nghe. Sau , c ba mi thanh nin ly lm hoan h, xin xut gia theo
c Pht.
---o0o--Cm Ha Ba Anh Em Kassapa (Ca Dip)
T ni ny n ni khc, khi i lc ngh, mt ngy n, c Pht n
Uruvela.
y c ba anh em nh tu s kh hnh (jatila) tc di v tht li thnh
bm, tn l Uruvela Kassapa, Nadi Kassapa, v Gaya Kassapa. Ba anh em
sng mi ngi mt ni. Ngi anh c c nm trm t, anh gia ba trm

v ngi em t hai trm. Ring ngi anh c tin tng mnh lit vo s
thnh cng tinh thn ca mnh, v cho rng mnh c Qu A La Hn.
c Pht n ving cc v ny trc nht v xin an ng qua m trong ci
phng th Thn La ca ng. Trong phng y c mt con rn cha d tn.
c Pht dng thn thng khc phc rn. Uruvela Kassapa thy vy th
mng r, thnh c Pht lu thm nh mt v thng khch. Nhiu ln
khc nhau c Pht dng thn thng thu phc, nhng ng vn tin tng
rng c Pht cha c Qu A La Hn nh ng.
Sau cng, khi hiu r rng ng cha t n tng cao thng y v chnh
c Pht c o Qu A La Hn, ng xin quy y, ri xut gia , cng vi
tt c cc t ca ng.
Hai ngi em v cc t cng noi theo gng y. Cng vi ba anh em
Ngi Kassapa v 1000 t ca ba v y, c Pht ln hi n Gaya Sisa,
cch Uruvela khng xa, ni y c Pht ging bi kinh Aditta-pariyaya
Sutta, "Tt c u b thiu t", v c ba anh em Ngi Kassapa u chng
c o Qu A La Hn.
-oOoAditta Pariyaya Sutta, Bi Kinh Cp n "Tt C u B Thiu
t"
Tt c u b thiu t, ny hi cc T Khu! Hi ny cc T Khu! Tt c
u b thiu t l nh th no?
"Mt (nhn cn) nm trong la, hnh sc (nhn trn) nm trong la, s thy
(nhn thc) nm trong la. Cm gic (th), du vui sng hay au kh hay
khng-vui-sng, khng-au-kh, pht sanh do nhn xc, u nm trong
la. La y bt ngun t u? T nhng ngn la tham i, sn hn, si m,
sanh, bnh, t, phin mun, ta thn, au kh, u su, v tht vng. Nh Lai
tuyn b nh vy.
"Hy qun tng iu ny, hi cc T Khu, ngi t thun thnh ca
bc Thnh Nhn s nhm chn vi nhn quan, nhn trn, nhn xc, nhn
thc, du th cm c nh th no chng na -- vui sng, au kh, hay
khng-vui-sng khng-au-kh -- pht sanh do nhn xc. Ngi t
thun thnh ca bc Thnh Nhn s nhm chn vi tai, m thanh, mi,
hng, li, v, thn, xc, tm, , tm thc, tm xc, bt lun cm gic no -

- vui sng, au kh, hay khng-vui-sng khng au-kh -- pht sanh do

s tip xc vi tm.
"V nhm chn, ngi t thun thnh ca bc Thnh Nhn dt khot
bung x mi luyn i, v do s bung x y, hon ton siu thot. T ,
hnh gi bit khng cn ti sanh na, vin mn sng i thing ling
phm hnh ca bc Thnh Nhn, lm nhng vic cn phi lm, v khng
bao gi cn tr li trng thi y na".
Khi c Pht kt lun bi Php, tt c cc v t khu u c Qu A La
Hn, tn dit mi nhim.
-oOoCm ha c Sariputta (X Li Pht) v c Moggallana (Mc
Kin Lin)
Cch thnh Rajagaha (Vng X) khng xa, trong lng Upatissa - lng ny
cng c tn l Nalaka, c mt thanh nin thng minh xut chng, tn
Sariputta (X Li Pht), con ca b Sari.
V Sariputta (X Li Pht) sanh trng trong gia nh cao sang quyn qu
nht trong lng nn ngi trong vng y gi chng l Upatissa.
Mc du hp th truyn thng B La Mn Gio, Upatissa sm c mt quan
im rng ri v i sng. Tr tu cao minh v thun thc thc gic chng t
b tn gio ca ng cha theo gio l qung i v thun l hn ca c
Pht Gotama (C m). Cha chng Vanganta, hnh nh vn gi c tin
trong B La Mn Gio. M chng khng bng lng thay i tn ngng -nhng v sau, lc gn lm chung, chnh c X Li Pht dn dt b quy y
theo Pht Gio.
Upatissa trng thnh trong cnh giu sang sung tc. Chng c mt ngi
bn ch thn ti Kolita thng c gi l Moggallana (Mc Kin Lin). Hai
ngi vn c mi lin h mt thit trong nhiu kip sng qu kh xa xi.
Ngy kia, trong khi cng vui chi trn mt nh i, c hai u nhn thc
rng tt c nhng th vui vt cht u nht thi, tm b v v ch. Cng mt
lc, hai ngi bn thn ng quyt nh t b th gian tm con ng
thot kh. V c hai lang thang y tm vng lng. Trn ng i tm
chn l, hai chng thanh nin n yt kin u tin o S Sanjaya, lc y c
rt ng t v xin th gio.

Khng bao lu, hai ngi lnh hi tt c gio l ca thy v cm thy

nhng hiu bit y tht l mng manh, hn hp. Khng tha mn, v gio l
ny khng cha c chng bnh trm kha ca nhn loi, hai ngi li ra i,
ry y mai , tm vng lng.
Hai ngi i n nhiu v o s B La Mn tr danh, nhng u cng gp
ton tht vng. Sau cng, c hai nh tr v nh v trc khi chia tay, ha
vi nhau rng ngi no tm ra trc Con ng, s cho ngi kia bit.
Cng lc y, c Pht gi su mi v t i truyn b Gio Php tt p
cho th gian. Chnh c Pht bn thn i v pha Uruvela v c Assaji,
mt trong nm v t u tin, i v hng thnh Rajagaha (Vng X).
n y nghip tt ca hai chng thanh nin dc lng tm o hp
duyn lnh tr sanh. Upatissa ang i trong thnh Rajagaha (Vng X)
th bng nhin nhn thy mt v tu s y bt trang nghim, tng i t tn, mt
nhn xung vi thc pha trc chn, gng mt trm tnh thong dong,
biu l trng thi vng lng thm su bn trong.
V i c kh knh n khoan thai i t nh ny sang nh khc, nhn lnh
cht t vt thc m lng qung i trong dn gian vui lng t vo bt. Ct
cch siu phm ca v chn tu khin Upatissa t m . Chng ngh thm,
"Cha khi no ta gp c mt v o s nh th ny. Chc chn Ngi l mt
trong nhng v c Qu A La Hn, hay t ra cng l mt trong nhng v
ang i trn con ng dn n o Qu A La Hn. Ta hy n gn hi
Ngi v sao Ngi thot ly th tc? Thy ca Ngi l ai? Ngi truyn b gio
l ca ai?"
Tuy nhin, thy c Assaji ang yn lng i tr bnh, Upatissa khng dm
lm rn.
Khi v A La Hn Assaji i bt xong, tm mt ni thch hp ngi li th
thc. Upatissa ly lm mng r, chp ly c hi, cung knh dng n Ngi
mt ci chn m chng em theo dng, v rt vo mt t nc. Thc
hng xong bn phn khim tn s khi ca ngi t, chng thnh knh
bch:
"Knh bch i c, ng quan ca Ngi tht l bnh thn v an tnh. Nc da
ca Ngi tht l sng sa v trong tro. Xin Ngi hoan h dy con, v mc
ch no Ngi thot ly th tc? Ai l v tn s ca Ngi? Ngi truyn b gio
l ca ai?"

V A La Hn khim tn tr li -- v y l c im ca cc bc v nhn:
"Ny o Hu, bn tng ch l mt tu s s c. Bn tng khng c kh
nng ging gii Gio Php mt cch dong di v rnh r."
- Knh bch i c, con l Upatissa, xin i c hoan h ch gio t nhiu,
con s c gng t tm hiu gio l bng trm ngn cch. V chng ni tip:
"Xin Ngi hoan h ch dy, nhiu hay t cng c. Xin Ngi dy cho im
thit yu. Con xin Ngi dy cho i lc. Ch mt vi ting tm tt ngn
gn."
c Assaji lin c ln bn cu k tm tt phn trit l cao siu su sc ca
ng Tn S v chn l ca nh lut nhn qu:
Ye dhamm hetuppabhav Tesam hetum tathgato
Aha tesan ca yo nirodho evam vd mah samano.
V cc Php pht sanh do mt nhn.
Nhn y, Nh Lai ch r.
V Nh Lai cng dy phng php chm dt.
l gio hun ca v i Sa Mn.
Tr tu ca Upatissa lc by gi thun thc thu trit nhng chn l
su xa, du chn l y ch c gi ra mt cch vn tt. Ngi ch cn mt tia
nh sng, v c Assaji c ln bn cu k tht kho lo, a Ngi ngay
vo Con ng. Khi nghe hai cu u, Upatissa c Qu Tu Hn
(Sotapatti).
V t mi nhp mn chc chn l ht sc tha thch v ht li cm t ng
thy kh knh khai thng tr tu mnh trong gio l trc tuyt cao siu ca
c Pht.
Upatissa ca c nghe c Assaji thut li cc c im ca c Pht.
T v sau, tm o ca Ngi cng tng trng v lng tri n i vi c
Assaji cng su sc. Mi khi c nghe c Assaji ni no th Ngi quay
v hng y, chp tay nh l, v lc ng lun lun quay u v hng y.

By gi, ng theo li cam kt, Upatissa tr v bo tin lnh cho bn Kolita,

vn cng l bc tr tu. Khi nghe xong bn cu k, ng cng c Qu Tu
Hn. Lng mng khp khi, hai ngi bn lnh i tm thy c l o s
Sanjaya thut li kt qu tt p m hai v thnh t v dng ln
thy mt nim tin mi. Hai Ngi tht bi v o s Sanjaya t chi. Nhng
nhiu t ca Thy sn sng cng theo hai Ngi n Veluvana (Trc Lm
Tnh X), th gio vi c Pht.
Do li thnh cu ca hai v, c Pht chp nhn c hai vo hng mn vi
li gi: "-Etha Bhikkhave! - Hy li y, T Khu!".
Na thng sau, khi nghe c Pht thuyt kinh Vedana Pariggaha Sutta cho
o s du phng Dighanakha, c Sariputta (X Li Pht) c Qu A La
Hn. Chiu ngy hm y, c Pht triu tp tt c cc t n quanh Ngi
tn phong hai v, i c Upatissa (Sariputta, X Li Pht) v Kolita
(Moggallana, Mc Kin Lin), cng c Qu A La Hn mt tun trc ,
lm nht v nh t trong Gio Hi Tng Gi.
---o0o--CHNG 08 - c Pht V Thn Quyn (I)
"Phc v thn bng quyn thuc l mt phc bu" -- Hnh Phc Kinh95
Vua Tnh Phn Mun Gp c Pht
Hay tin c Pht ang ng ti thnh Rajagaha (Vng X) v ang truyn
b Gio Php, Vua Suddhodana (Tnh Phn) cng nng lng mun gp
ngi con tr tu. Chn ln lin tip, c vua truyn lnh cho chn v s thn
n triu thnh c Pht v Kapilavatthu (Ca T La V). Tri ngc vi
lng c mong ch i ca vua, khi gp c c Pht, tt c chn v s
thn u ly lm tha thch, li nghe Php, xin xut gia, v c Qu A La
Hn. Khi c Qu A La Hn cc Ngi khng cn thit tha n vic trn
gian nn khng ngh n s mng l thnh c Pht v. c vua ly lm
tht vng. Sau cng, Ngi truyn lnh cho ngi ti trung thn, Kaludayi,
vn l bn thn ca c Pht lc cn l Thi T Siddhattha (S t Ta), i
thnh c Pht. Kaludayi phng mng nhng xin mt iu l cho php ng
xut gia theo Pht.
Nh cc v s thn trc, Kaludayi cng c dim phc nghe c Pht
thuyt ging Gio Php, c Qu A La Hn v xin xut gia. Nhng khc vi

cc v kia l ng khng qun s mng. ng thit tha khn cu c Pht v

thm ph hong, nay gi yu. Lc y nhm ma kh ro, c th i y
d dng, c Pht ln ng tr v qu nh vi rt ng t. Trn con
ng di t Rajagaha (Vng X) n Kapilavatthu (Ca T La V), Ngi
chia tng chng ngn, va i va thuyt Php, hai thng sau n ni.
Mi vic c chun b c Pht ng ti hu vin ca Hong Thn
Nigrodha, dng Sakya (Thch Ca). Khi c Pht n ni, cc v cao nin
ng mn dng Thch Ca ngh rng: "V o s kia chng qua l em, chu ca
chng ta, nn bo cc ngi tr tui cho n o s, chng ta s pha sau,
v ngi yn mt ch, khng nh l c Pht". khc phc tnh kiu cng
v cm ha cc v cao nin trong hong tc, c Pht bay ln gia lng tri
v dng thn thng, ha php Yamaka Patihariya, "i thn thng lc", lm
cho nc v la cng mt lc pht sanh ra t l chn lng 96
Thy oai lc thn thng ca c Pht, Vua Suddhodana (Tnh Phn) n
nh l Ngi v ni rng y l s nh l ln th ba 97
Tt c cc v hong thn khc u noi gng c vua, cung knh nh l
Pht.
Khi mi ngi nh l xong, Ngi bay xung v ngi trn mt gh bnh cao
c dn sn. Tt c hong thn quc thch u khim tn ngi li xung
quanh, im lng lng nghe c Pht ging.
Va lc y, mt trn ma bt ng ri xung, gy nn nhng li bn tn si
ni gia cc v hong thn v hin tng k l y.
K , c Pht ging kinh Vessantara Jataka 98, dy rng trng hp tng
t xy ra trong mt tin kip, khi Ngi thuyt Php trc c ta gm h
hng thn quyn. Tt c u ly lm tha thch.
Nhng khi chia tay ra v, khng ai bit bn phn l phi cung thnh c
Pht v ch t v trai tng. Chnh c Vua Suddhodana (Tnh Phn)
cng khng bit, v ngh rng, "Nu Thi t con ta khng v hong cung th
cn i u?" nn Ngi tr v cung in truyn by yn tic v n ch c
Pht.
---o0o---

c Pht i Tr Bnh v T c Vua Suddhodana

V khng c li thnh cu ring nn c Pht chun b dt on t i tr
bnh. Trc khi i, c Pht suy xt nh sau: "Khi v n qu nh, ch Pht
trong qu kh c i ngay vo nh thn bng quyn thuc thc hay
cng i t nh ny sang nh khc". Sau khi nhn thy rng cc Ngi i tr
bnh ch khng v nh, th c Pht cng lm theo, dn ch tng i theo
ng ph trong thnh Kapilavatthu (Ca T La V) kht thc.
Khi nghe Cng Cha Yasodhara (Da Du La) thut li hnh ng thong
qua hnh nh bt lch s ca c Pht, vua ly lm bng hong kh chu, i
ra tm Ngi v sau khi nh l, ni:
"Ny Thi T con, sao con n lm tn thng th thng hong tc nh vy?
Cha ly lm nhc nh khi thy con i kht thc trong chnh ci thnh ph
m thng ngy con ch i bng kiu vng. Ti sao con n lm nhc cha nh
vy?"
Trc s ngc nhin ca vua cha, c Pht tr li:
"Tu i Vng, Nh Lai khng h lm nhc i Vng! Nh Lai ch hnh
ng theo ng truyn thng ca dng di Nh Lai"
- Nhng ny Thi T con! C phi chng truyn thng trong dng di hong
tc l nui mng sng bng cch i kht thc? Hong tc chng ta l dng
di ca v chin s anh hng Mahasammata ch khng phi ch l hng
ngi tm thng phi nhc nh i kht thc nui mng.
- Tu i Vng, hn khng phi truyn thng ca hong tc l kht thc
mng. Nhng y l truyn thng ca ch Pht. Hng ngn v Pht trong
qu kh vn i tr bnh kht thc.
Ri, ng lun ngoi ng, c Pht khuyn vua cha nh sau:
"- Khng d dui phng dt, lun lun gi chnh nim (khi i tr bnh, ng
trc ca ngi ta). Ngi trang nghim hnh chnh hnh y s sng an vui
hnh phc th gian ny v trong nhng kip tng lai. 99"
Nghe n y c Vua Tnh Phn chng ng Chn L, c Qu Tu
Hn . Vua lin n gn rc bt ca c Pht v thng Ngi cng ch

t v hong cung trai tng. Sau khi thc xong, c Pht li ging nh
sau:
"Hy trang nghim hnh chnh hnh. Khng nn d dui phng dt. Ngi
trang nghim gi chnh hnh y s sng an vui hnh phc, trong th gian
ny v th gian sp n. 100"
Vua nghe xong, c Qu T Hm (Sakadagami, Nht Lai), tng nh
trong bn tng thnh v b Pajapati Gotami c Qu Tu Hn.
V sau, c ngi thut li rng trc kia, khi thi t tu kh hnh trong rng,
c li n n tai vua rng v khng chu ni li sng p xc khc kh nn
thi t t trn, nhng vua nht nh khng tin. c Pht ging cho vua
on kinh Dhammapala Jataka 101 (Tr Php Tc Sanh Truyn), thut li
rng trong mt tin kip cng c ln vua t chi khng chu tin rng con ca
mnh cht, khi c ngi bo nh vy. Lc y ngi ta ch ng xng, bo
l xng ca ngi con, nhng vua khng tin. Ln ny, khi nghe xong thi
Php, vua c Qu A Na Hm (Anagami,Bt Lai), tng thnh th ba.
Trong gi pht hp hi, vua li c nghe c Pht ging Php ln cui
cng v c Qu A La Hn trc khi nhm mt. Sau khi hng qu phc
trong by ngy, c Vua Suddhodana (Tnh Phn) bng h. Lc y c
Pht khong bn mi tui.
---o0o--c Pht v Cng Cha Yasodhara (Da Du La)
Cng Cha Yasodhara (Da Du La), thng c gi l Rahulamata, hay
Bimba, hay Bhaddakaccana, l con ca vua Suppabuddha, tr v dn tc
Koliya, v Hong hu Pamita, em gi Vua Suddhodana 102. Cng Cha
Yasodhara (Da Du La) ng tui vi Thi T Siddhattha. Lc b ln
mi su, Thi T Siddhattha c vua Suppabuddha chn lm ph m sau
mt cuc biu dng v ngh. Lc by gi i sng ca cng cha tht v
cng di do phong ph v an vui hnh phc. Nm hai mi chn tui, chnh
trong ngy b h sanh hong nam, ngi con duy nht tn Rahula (La Hu
La), v Thi t trm t mc tng v thng minh xut chng, ng chng yu
qu ca B, quyt nh t b th gian tm li thot ra khi mi kh au
ca i sng. Khng mt li t gi ngi v tr p v hin lnh ng qu,
Thi t ri b cung in trong m ti, li b trn vn trng trch chm
nom v gio dc con th. n sng, lc b ang trng ch Thi t n

mng nh thng l th c tin Ngi ra i. Nim su mun ca b

khng sao k xit. B mt bo vt qu gi nht trong i. Cung vng in
ngc lc by gi i vi b ch l ngc tht ti tm. Ngun an i c nht
ca b l hong t s sanh.
Lc y c nhiu hong thn qu tc dng di Kshatriya ngm ngh n hi,
nhng b t chi tt c v lun lun trung thnh vi ng chng yu qu. Khi
nghe chng sng i tu s, b ci ht vng vng chu bu v p y vng.
Trong khong thi gian su nm trng, lc o S Gotama c gng chin
u chng ng o Qu V Thng th Cng Cha Yasodhara lun lun
theo di mi hnh ng v cng sng ging nh vy.
Khi c Pht tr v qu nh Kapilavatthu v khi c Vua Suddhodana
thnh v cung in trai tng th tt c mi ngi u ra nh l, nhng cng
cha Yasodhara th khng. B ngh rng: "Nu vn nht ta cn gi c
trong sch mt c hnh no, th chnh c Th Tn s quang lm n y.
Chng y ta s nh l Ngi".
Sau khi thc xong, c Pht trao bt li cho c Vua cm, dt theo hai
v i t, bc v phng cng cha, ngi trn ch dn sn cho Ngi v
dy: "Hy cng cha ty tin nh l Nh Lai theo thch. Khng nn
ni g."
Lc nghe c Pht v, cng cha truyn lnh cho tt c th n u mc y
phc mu vng. Khi c Pht vo phng v ngi yn ni, cng cha nh
nhng bc n, dm hai chn li, qu xung, khu u trn chn Ngi v
nh l theo b, ri cung knh ngi li mt bn. Lc y Vua Suddhodana
(Tnh Phn) m li tn dng c hnh ca b v ngi khen lng trung
thnh trong sch ca b nh sau:
"Bch c Th Tn, khi cng cha nghe tin Ngi p y vng th nng cng
p y vng; khi c bit Ngi ch thc mt ln trong ngy, nng cng
lm nh vy; khi c bit Ngi khng nm ging cao, nng cng nm
di thp; khi c bit Ngi t b khng dng trng hoa v du thm, nng
cng t b nhng vt y; khi cc hong thn qu tc cy ngi n mai mi,
nng khng mng nhn n ngi no. Cng cha qu tht tit hnh vn
ton."
- "Khng phi ch trong kip sng cui cng ca Nh Lai m trong tin kip,
nng bo v, knh m v trung thnh vi Nh Lai."

c Pht tip li vua Tnh Phn v, an i b trc khi Ngi ri cung

in, thut cu chuyn Candakinnara Jataka, nhc li mi lin h gia Ngi
v cng cha trong nhng kip qu kh 103.
V sau, khi c vua Suddhodana bng h, Hong Hu Pajapati Gotami xut
gia T khu ni (Bhikkhuni), Cng Cha Yasodhara cng xut gia v c
Qu A La Hn.
Trong hng tn n, b Yasodhara ng u nhng v chng c i thn
thng (Maha Abhinna) 104 v nhp dit lc by mi tm tui.
Tn b khng c nhc n trong kinh Therigatha nhng nhng cu k
ng ch ca b c ghi trong kinh Apadana 105
---o0o--c Pht v Rahula (La Hu La)
Rahula (La Hu La) l con duy nht ca Thi T Siddhattha v Cng Cha
Yasodhara. Ngi sanh ra ng nhm ngy m Thi T Siddhattha quyt nh
thot ly th tc. Tin mng Cng cha h sanh hong nam n trong lc Thi
t ang trm t chim nghim trong ng uyn. Tri vi l thng khi ngi
ta c c a con u lng, thi t khng qu i vui mng. Ngi than:
"Rahu jato, bandhanam jatam!", "Mt 'Rahu' ra i, li thm mt tri
buc!" Do c vua cha t tn chu ni l Rahula .
Rahula trng thnh trong cnh khng cha, c m v ng ni nui dng.
Lc c Pht tr v Kapilavatthu ln u tin, Rahula ln by. Vo ngy
th by sau khi c Pht lu li qu nh, Cng cha Yasodhara mc o
chnh t cho con v ch c Pht, bo con:
"Ny con, nhn xem ka, v sa mn p y vng, trng nh mt v Phm
Thin gia m hai vn tu s! Ngi l cha ca con v Ngi l mt kho tng
v gi, v cng v i. T ngy Ngi xut gia, chng ta cha c gp. Hy
chy n v xin Ngi trao li cho con phn gia sn ca con. Con ni nh th
ny: "Knh tha cha, con l hong t. Sau khi ln ngi, con s l mt v vua
cai tr c vng quc. Hin gi con ang cn gia sn. Knh xin cha trao cho
con, v ti sn ca cha tc l ca con."
Cu b ngy th Rahula (La Hu La) lm theo li m dy, n gn c Pht
v, mt cch v cng knh mn, bch:

"Bch Sa Mn, ch ci bng ca Ngi cng lm cho con ht sc mt m an

vui."
Khi ng xong, c Pht ri hong cung. Rahula theo chn Ngi v bch:
"Xin Ngi trao gia ti cho con". V ni thm nhiu chuyn na, nhng
khng ai ngn cn. c Pht cng khng cm i theo. Khi v n ng uyn
l ni Ngi lu tr, c Pht ngh:
"N mun gia ti ca cha, nhng ti sn trong th gian qu tht y phin
no. Nh Lai s ban cho n gia ti cao thng gm by phn m Nh Lai
thu t di ci b . Nh Lai s gip cho n tr thnh s hu ch ca
mt gia ti siu th."
c Pht gi Ngi Sariputta (X Li Pht), dy lm l xut gia cho Rahula
(La Hu La).
Lc y ln by, Rahula th l xut gia.
Khi nghe tin ngi chu ni thn yu xut gia th vua Suddhodana v cng
su mun. Ngi ng gi n gp c Pht v t tn xin Pht t ry v sau
khng ban truyn l xut gia cho ai m cha c cha m cho php. Vua
ni: "Khi c Th Tn la b th gian ra i, Trm v cng au xt. Ri n
Nanda, v nay li c trng hp Rahula. Tnh thng ca ngi cha mt con
qu tht cng dng nh b ai ct da, x tht, ct gn, ct lun c xng, c
ty. Xin c Th Tn chp nhn li thnh nguyn ny, s khng ban hnh l
xut gia cho mt ngi con no m cha c cha m cho php." 106
c Pht sn sng chp thun li thnh cu v ban hnh thnh lut.
Tht rt kh tng tng mt cu b c th sng i cao thng theo bc
xut gia. Nhng Sa-di Rahula (La Hu La) va thng minh va c bit bit
vng li v tn trng gii lut li rt chuyn cn tu hc. Kinh sch ghi rng,
mi sng Sa di dy tht sm, ra ngoi bc ln tay mt nm ct, tung ra v
nguyn: "Mong rng ngy hm nay ta hc c nhiu nh bao nhiu ct
y!"
Mt trong nhng bi kinh u tin m Rahula c nghe ging l
Ambalatthika Rahulovada Sutta, nhn mnh tm quan trng ca hnh chn
tht.

Ngy kia, thy c Pht t xa n, Sa-di Rahula dn dp ch ngi v sn

nc cho c Pht ra chn. Khi ra xong, c Pht cha li mt t nc
trong thau v hi:
"Rahula, con thy cn li mt cht nc trong thau khng?"
-- Bch c Th Tn, d con thy.
-- Cng th y, Rahula, i Sa-di qu tht khng c ngha l g nu cn ni
di m khng bit h thn.
Ri c Pht tt ht nc trong thau ra v dy:
"i Sa-di qu tht nh b i, nu cn ni di m khng bit h thn."
Ri c Pht lt p ci thau xung v dy:
"i Sa-di qu tht b o ln, nu cn ni di m khng bit h thn."
Cui cng c Pht lt tr ln v ngay ngn ci thau v dy:
"i Sa-di qu tht trng khng v v v, nu cn ni di m khng bit h
thn."
"Vi ngi ni di m khng bit h thn, Nh Lai tuyn b, khng c iu
ti li xu xa no m ngi y c th khng lm. Do , Rahula, con phi c
gng lp tm quyt nh: - Du trong lc chi a, ti cng khng ni di."
Nhn mnh tm quan trng ca hnh chn tht bng nhng th d d hiu,
c Pht gii thch cho Sa-di Rahula gi tr ca s suy lun v c hnh cn
bn, vi hnh nh thng thng, tr con cng c th lnh hi:
"- Rahula, ci gng lm g?"
"- Bch c Th Tn, phn chiu li hnh nh."
"- Cng th , Rahula, trc khi hnh ng con phi d xt, suy gm tn
tng. Trc khi ni phi d xt, suy gm. Trc khi ngh g phi d xt v
suy gm tn tng.
"Bt lun iu g con mun lm (bng thn), phi suy gm th ny: 'By gi,
chnh iu ny m ta mun thc hin bng thn, hnh ng ny c hi cho

ta, hay c hi cho k khc, hoc c hi cho ta v cho k khc'. Vy th hnh

ng ny l bt thin, hnh ng ny em li phin no v au kh. Hnh
ng nh vy, con phi trnh, khng nn lm.
"Nu ng khc, khi suy lun, con nhn nh rng: 'By gi chnh hnh ng
ny m ta mun thc hin bng thn, s khng c hi cho ta, khng c hi
cho ai khc, cng khng c hi cho ta v cho k khc.'Nh vy, l hnh
ng thin, s em li an vui v hnh phc. Hnh ng nh th con phi
lm."
V c Pht dy Sa-di Rahula (La Hu La) phi dng tr suy lun trong lc,
v sau khi, lm iu g.
"Trong khi ang lm iu chi bng thn, con phi suy gm: 'By gi hot
ng ny m ta ang lm bng thn, c hi cho ta khng? Hoc c hi cho
k khc khng? Hoc c hi cho ta v k khc khng?'
"Nu khi suy lun, con nhn nh rng: 'By gi hnh ng ny m ta ang
lm bng thn, c hi cho chnh ta, c hi cho k khc, hoc c hi cho ta v
cho k khc.' Nh vy, l hnh ng bt thin, s em li phin no v
au kh. Con phi ngng ngay, khng tip tc hnh ng y na.
"Nu, khi suy lun, con nhn nh rng: 'By gi hnh ng ny m ta ang
lm bng thn, khng c hi cho chnh ta, khng c hi cho k khc, cng
khng c hi cho ta v cho k khc.' Nh vy, l hnh ng thin, s em
li an vui v hnh phc. Hnh ng nh th, con phi lp i lp li nhiu
ln."
V c Pht thm:
"Nu, khi suy lun, con nhn nh rng: 'By gi, hnh ng ny m ta
lm l bt thin.' Con phi sm hi, phi ni vi v thy t hay vi bc
thin tr thc, hoc vi cc o hu trong Gio Hi. sm hi, con phi
cha trong tng lai, khng nn ti phm."
Nhng li khuyn dy v hnh ng thin, bt thin, bng khu v cng
ging nh vy.
c Pht ging gii dong di rng mun gi tm trong sch, iu chnh yu
l phi lun lun suy lun, v Ngi kt thc bi Php nh sau :

"Nh th y con phi c gng luyn tp, lun lun suy gm tn tng gi
trong sch mi hnh ng bng thn, khu, ."
Trong b Samyutta Nikaya (Tp A Hm) 107, c mt chng c bit ghi li
nhng li c Pht dy Sa-di Rahula v c tng v thng ca vn php.
V i c Rahula xut gia lc tui cn nh nn c Pht nng chm lo
khuyn bo v dn dt Ngi trn con ng chn chnh.
Kinh Sutta Nipata ghi chp rng c Pht thng lp i nhc li Sa-di
Rahula bi k sau y 108:
"Hy t b dc lc ca ng trn - va m du va y sc quyn r. Vi
Nim Tin vng chc, hy t b gia nh lm ngi chm dt mi au
kh.
Hy tm ch ni xa xi, n dt, thanh vng v an tnh.
Hy tri tc trong s thc.
Khng luyn i y, bt, nhng vt dng cn thit v ch .
Khng nn tr li th gian ny.
Hy nghim tr gii lut v thu thc lc cn.
Hy thn trng canh phng nhc dc ng trn v hy nhm chn th gian.
Hy trnh xa nhng ho nhong b ngoi ca s vt. Hy trau di tm nht
im v tnh lng trong sch. Hy pht trin nhng g khng nui dng lp
mt b ngoi. Hy loi tr tnh ng mn ng ngm trong tm. Khi tn dit
ng mn nh vy, con s i xuyn qua cuc sng trong thanh bnh an lc
tuyt i."
n nm ln mi tm, nhn dp mt t tng luyn i pht sanh c lin
quan n thn hnh p ca mnh, Sa-di Rahula (La Hu La) li c
nghe mt bi Php thm diu v s pht trin tinh thn. Ngy n thy Sa-di
theo c Pht tr bnh. Phong oai nghim qu trng ca hai v tu s xem
ta h nh tht ng tng dng dc cng i vi tng con qu phi, nh
thin nga ca c vua dt con li trn mt h trong cung in, nh h cha
oai phong v hm con lm lit. C hai Ngi u c thn hnh p , c hai

u thuc dng m thng v vng tn, c hai u t ngai vng ct bc ra

i. Trong lc chim ngng dung nhan c Th Tn, Sa-di Rahula (La Hu
La) ngh rng: "Ta cng p nh c Th Tn, cha ta. Thn hnh ca
c Pht v cng p v thn hnh ta cng vy. 109"
c Pht c ngay t tng bt thin y. ang i, Ngi dng chn, quay li
dy nh sau:
"Bt lun hnh dng p hay xu xa, hay th no i na, cng phi c
quan st nh vy: Ci ny khng phi ca ta (N'etam mama); ci ny khng
phi l ta (N'eso'ham' asami); ci ny khng phi l linh hn ca ta (Na me
so atta) 110"
Thy Rahula cung knh bch vi c Pht c phi ta ch nn xem hnh th
nh th y khng. c Pht dy rng ta phi xem tt c nm un (khandha)
111
nh th y.
Sau khi nghe li gio hun ca c Th Tn, Thy Rahula xin php khng
i theo vo lng tr bnh nh mi hm. Thy dng li di ci cy, ngi tro
chn theo li kit gi, thng mnh v ch tm hnh thin.
c Sariputta (X Li Pht), thy t ca Sa-di Rahula (La Hu La), lc
y khng bit ngi t ang hnh thin v mt mc m c Pht va
dy, thy thy Rahula ngi kit gi di ci cy th khuyn nn ch tm v
php nim hi th (Anapana Sati).
Sa-di Rahula ly lm phn vn kh x bi v c Pht dy mt mc v v
thy t li dy mt mc hnh thin khc.
Thy lin hnh theo li v thy t , nim hi th ri sau , n bch vi
c Pht xin c gii thch v im ny. c Pht dn gii li Ngi
khuyn dy v mc sc un v cc un khc, ri Ngi vn tt cp n
mt vi mc hnh thin khc vi cng hiu ca mi mc nh tm thi
ch ng tm bt thin no v.v... Sau cng Ngi gii thch v php nim hi
th-vo, th-ra (Anapana Sati).
Lm ng theo li dy ca c Pht, Sa Di Rahula gia cng chm ch hnh
thin v khng bao lu, khi nghe kinh Cula Rahulovada Sutta [19], c Qu
A La Hn.

Mi bn nm sau khi c Pht Thnh o, Sa Di Rahula th c tc gii,

xut gia t khu. Ngi vin tch trc c Pht v c X Li Pht. i
c Rahula ni ting l ngi rt tn trng k lut. Nhng vn th trong
kinh Theragatha, phin dch sau y, c xem l ca Ngi:
"Ta c dim phc hai ln th hng phc bu v c bn hu gi l 'La
Hu La hu phc', v l c hai -- con ca c Pht v ngi Chng Ng
Chn L.
Tht vy! (Ta) khng cn tr li na (trn th gian).
A La Hn, ta xng ng nhn lnh lng tn knh cng dng ca nhn loi.
Chng sanh b nhc dc ng trn lm m qung.
Nhng kht vng ca c th vt cht bao trm ln chng sanh nh mt mng
li kn mt.
Chng sanh b bao ph trong tham i, khng khc no c nm trong r.
Nhng nay ta xoay lng, khng cn nghe ting gi ca ng trn.
ct t v ph v mi thng thc,
tn dit tham i, bng tn gc r.
Gi y ta mt m, thanh bnh, an lc.
Bao nhiu la b dp tt." 112
---o0o--CHNG 09 - c Pht v Thn Quyn (II)
i vi thn bng quyn thuc, Chn tht l tt nht. -- Kinh Php C
c Pht v Ngi Em Khc M
Ba ngy sau khi c Pht tr v Kapilavatthu (Ca T La V), Hong T
Nanda, con ca c Vua Suddhodana (Tnh Phn) v Hong Hu Pajapati
Gotami, c hnh ba i l quan trng: thnh hn, phong tc v v cung
in mi.

Trong lc mi ngi nhn nhp mang l vt n chc mng th c Pht

cng tr v hong cung. Sau khi th thc xong, c Pht trao bt cho Hong
T Nanda, c cu kinh chc phc v ng dy ra v, khng thu bt li.
Hong T lng l m bt theo chn c Pht, bng ngh rng chc ri y
khi nh li, Ngi s thu hi ci bt mt lc no. Nhng c Pht lm ng,
khng n. V knh n c Pht, hong t buc lng tip tc i theo.
V tn nng ca hong t l Janapada Kalyani nghe thut li nh vy th rt
lo ngi, l tun y mt, tc tai ri bi, b hi h chy theo ku to, "Ny
Hong T qu trng, hy mau tr li". Ting gi y tnh mn yu qu
chung y thm su vo lng Ngi, nhng du ht sc cm kch, hong t
khng dm trao bt li cho c Pht v n nang, tn trng mt bc trng
thng ng knh. V c th, hong t m bt li thi bc theo c Pht
v n ng uyn l ni Ngi tm lu ng. n y, c Pht hi hong t
mun xut gia khng. Hong t Nanda knh trng v sng bi c Pht rt
su xa v l Ngi l mt v Pht, va l ngi anh trng. Do , du min
cng nhng khng dm chi t, hong t ng thun th l xut gia.
Nhng qu tht T Khu Nanda khng tm thy cht hnh phc tinh thn
no trong s t b th gian vt cht. Tinh thn ngy cng suy nhc v lun
lun m tng n v tn nng. Mt hm, thy t khu mi xut gia thut
li cho cc v khc nh sau:
"Ny cc o hu, ti rt ly lm bt mn. Tuy th l xut gia v sng i
o hnh cao thng, nhng ti cm thy khng th cn chu ni na. Ti c
nh t b nhng gii lut thanh cao ny tr v cuc i thp km hn,
lm ngi c s."
Khi nghe thut li, c Pht hi T Khu Nanda c qu tht vy khng. T
Khu Nanda nhn nhn tinh thn suy nhc ca mnh v t ra rt lo ngi cho
v tn nng.
dn dt T Khu Nanda vo con ng chn chnh, c Pht dng oai
lc thn thng, a vo cung Tri u Xut, thng ngon sc p ca
nhng v tin n. Trn ng i, T Khu Nanda c thy mt con kh ci
b mt mt, tai, mi v ui trong mt m ha hon, cn ang c bm
ly thn cy chy tr tri gia m rng va b thiu ri. Khi n cnh Tri,
c Pht ch nhng v tin n v hi T Khu Nanda:

"Ny Nanda, nhng tin n ny v Cng Cha qu trng Janapada Kalyani,

ai p m miu hn?"
- Bch c Th Tn, nu so vi cc tin n v cng m l yu kiu ny th
Janapada Kalyani ta nh con kh ci b chy, c bm ly thn cy.
- Ny Nanda, vy hy hng hi, c gng ln! Nh Lai bo m rng nu
Nanda kin tr thc hnh gio hun, th mt ngy kia Nanda cng s t
c nhng phi tn m l nh vy.
Nh mt a tr c khuyn khch, T Khu Nanda bch:
"Nu vy, t s ly lm hoan h m sng i thanh khit cao thng."
Khi cc v T Khu khc hay rng T Khu Nanda c gng sng i o
hnh thanh cao ch v mun t cho c cc tin n, th t ch nho, gi
l "ngi lm thu".
i c Nanda tnh ng, nhn thc c l do thp hn ca mnh nn ly
lm h thn v gt b mi t tng xu xa, tn lc c gng, kin tr tu tp v
c Qu A La Hn. By gi Ngi n bch vi c Pht:
"Bch ha c Th Tn, xin c Th Tn hy hy b li m Ngi ha, bo
m vi t rng nu thc hnh ng gio hun, t s c cc tin n
p ."
- Ny Nanda, chng no ngi khng cn bm nu vo s vt th gian,
tm ngi c hon ton thanh lc, khng cn vng cht bn nh, lc
y Nh Lai s hy b li ha. c Pht tr li nh vy v c ln bi k:
"Ngi vt ln khi bn nh v ch ng dc vng,
Ngi tn dit mi o tng (si m),
Ngi y khng b cm kch trong khoi lc cng nh trong au kh."
Khi c mt vi v t khu t hoi nghi v thnh qu ca c Nanda, c
Th Tn gii thch:
"Nc ma khng th lt qua lp tranh dy ca mt nc nh kho lp kn.
Cng dng th y, dc vng khng th thm vo tm thun thc c
pht trin y ." 113

Sau khi th hng hnh phc gii thot, Ngi Nanda tn dng cng c
ca c Pht nh sau: "Phng php ca ng Bn S tht l tuyt diu,
nh m ta c cu vt, thot ra khi him ha ca vng lun hi sanh t
trin min v thnh t t Qu Nit Bn."
Theo kinh Theragatha, chnh c Nanda tht ra nhng li sau y:
"C mt thu no, v khng ngh suy chn chnh, ti ch ham m luyn i
nhng g biu hin ra ngoi. B lng kht khao ham mun ch ng, tm ti
lun lun phng dt v lon ng.
"Nh s kho lo v lng t bi qung i ca c Th Tn, nguyn l 'dng
di Thi Dng', ti c dim phc c a vo i sng thanh cao, hnh
ng chn chnh, v t ao t ca nhng kip sinh tn, tm ti c vt ln
v cu thot. 114"
Trong hng t ca c Pht, Ngi Nanda c ni ting l ngi t kim
sot rt cht ch.
---o0o--c Pht v c Ananda
Ananda l con ca ng Hong Amitodana, mt ngi em ca Vua
Suddhodana (Tnh Phn). Nh vy Ananda l em ch bc ca Thi T
Siddhattha (S t Ta). S ra i ca Ngi l mt i hnh cho hong tc, v
l , tn Ngi l Ananda.
Hai nm sau khi c Pht Thnh o, Hong Thn Ananda xut gia cng
vi nm v qu phi khc ca dng Sakya (Thch Ca) l Anuruddha,
Bhaddiya, Kimbila v Devadatta. Khng bao lu sau khi nghe mt thi Php
ca i c Punna Mantaniputta, Ngi c Qu Tu Hn (Sotapatti,
Nhp Lu), tng u tin trong t thnh.
Khi c Pht c nm mi lm tui th i c Ananda tr thnh v th
gi chnh.
Trong khong hai mi nm sau khi c Pht Thnh o, Ngi khng c
chn ai lm ngi hu cn thng trc. Mt vi v tm thi hu c Pht,
nhng t ra khng c chuyn cn v phm hnh khng ng mc thanh

cao. Ngy kia, ti Jetavana (K Vin Tnh X), c Pht gi cc t n

v dy:
"Gi y Nh Lai ln tui, ny cc T Khu, lm khi Nh Lai ni: Ta
hy i li ny, th c ngi li i li kia. Cng c ngi nh ri y, bt ca
Nh Lai. Vy cc Thy hy chn mt ngi thng xuyn hu cn Nh
Lai." 115
T c Sariputta (X Li Pht) tr xung, hu ht cc v T Khu u xin
c phc v c Pht, nhng Ngi khc t tt c. Lc y i c
Ananda ngi im lng mt bn. Cc v khc khuyn Ngi xin, v Ngi qu
ln xin c phc v c Pht vi tm iu kin:
1.- c Pht khng ban cho Ngi (Ananda) nhng b y m thin tn dng
n c Pht
2.- c Pht khng ban cho Ngi nhng vt tc do thin tn dng n c
Pht.
3.- c Pht khng cho php Ngi cng chung trong mt tnh tht vi c
Pht.
4.- c Pht khng cho php Ngi cng i vi c Pht n ni m th ch
ch thnh c Pht.
5.- c Pht s hoan h cng i vi Ngi (Ananda) n ni no c mt th
ch thnh Ngi (Ananda) n.
6.- c Pht s hoan h cho php Ngi c tin dn nhng v khch t
phng xa n yt kin c Pht.
7.- c Pht s hoan h cho php Ngi n bch c Pht mt khi c iu
hoi nghi pht sanh.
8.- c Pht s hoan h lp li thi Php m c Pht ging lc khng c
mt Ngi ti .
c Pht chp thun tm iu thnh cu, bn c tnh cch tiu cc v bn c
tnh cch tch cc, ca i c Ananda v k t y, i c Ananda tr
nn v th gi, hu cn thng xuyn c Pht n gi pht cui cng, trong
sut hai mi lm nm trng.

Nh bng theo hnh, Ngi theo c Pht i khp mi ni, rt chuyn cn

chm sc mi nhu cu ca c Pht vi mi lng knh mn v qu trng.
m nh ngy, lc no Ngi cng sn sng phng s c Pht.
Kinh sch ghi rng m m i c Ananda tay cm gy, tay cm uc i
quanh tnh tht ca c Pht chn ln gi mnh khi ng qun v c
Pht khi b quy ry.
---o0o--Cy b Ananda
Cy B mang tn l Ananda v chnh Ngi trng n.
Lc by gi, thin tn n hu c Pht thng mang theo bng hoa hay
nhng trng bng cng dng. Trong nhng lc c Pht i vng th
thin tn t nhng th hoa y trc ca tnh tht Ngi ri ra v. Trng gi
Anathapindika (Cp C c) thy vy thnh cu i c Ananda bch vi
c Pht xem c ni no khc thin tn c th n l bi cng dng
trong lc c Pht mc bn chu du hong Php, khng c mt cha.
i c Ananda vo hu c Pht v bch:
"Bch ha c Th Tn, c bao nhiu bo vt chng sanh l bi cng
dng (Cetiyani)? Xin Ngi hoan h gii thch."
- Ny Ananda, c tt c ba. l: Nhng vt chng sanh l bi cng
dng c lin quan n thn (Sarikira) 116, nhng vt lin quan n dng
ring (Paribhogika), v nhng vt tng nim c Pht (Uddesika).
- Bch ha c Th Tn, trong lc Ngi cn ti tin, c nn xy dng thp
th Ngi khng?
- Khng, vt chng sanh l bi cng dng c lin quan n thn ch nn
c kin to sau khi Nh Lai nhp dit. Vt l bi cng dng tng
nim c Pht hon ton thuc v tinh thn, nhng vt k nim y ch l
nhng vt tng trng, khng c mt cn bn vt cht. Nhng cy B to
ln m xa kia c ln che ma nng cho Nh Lai l vt chng sanh
l bi cng dng, du Pht cn ti th hay nhp dit.

- Bch ha c Th Tn, khi Ngi i thuyt Php phng xa, Tnh X K

Vin rng ln ny khng cn ni nng ta, v thin tn n y khng bit
hng vo u l bi cng dng. Bch ha c Th Tn, xin Ngi hoan
h cho php con ly mt ht ca cy B m gieo trng trc cng
Tnh X.
- c lm ny Ananda, hy trng i. Lm th y cng nh lun lun c
mt Nh Lai y. 117
i c Ananda thut cu chuyn li cho nhng v i th ch nh ng
Anathapindika (Cp C c), B Visakha v Vua Kosala, ri xin c
Moggallana (Mc Kin Lin) gi li mt tri chn mi t cy ri xung v
trao li c Ananda Ngi dng cho Vua. Vua a cho trng gi
Anathapindika (Cp C c) trng. Mt cy B sm mc ln ti tt,
mang tn l B Ananda. 118
---o0o--c Ananda v Gii Ph N
Cng chnh Ngi Ananda thnh cu c Pht chp nhn gii ph n vo
Gio Hi. Nh vy m b Maha Pajapati Gotami c xut gia t khu ni.
Ton th cc t khu ni u ht lng knh mn Ngi.
Mt ln n, i c Ananda n hu c Pht v bch:
- Bch ha c Th Tn, chng con phi i x vi n gii nh th no?
- Ny Ananda, dng nh khng trng thy.
- Nhng trng thy ri, bch ha c Th Tn, chng con phi lm th
no?
- Ny Ananda, khng nn ni chuyn.
- Nhng nu c hi, chng con phi lm th no?
- Ny Ananda, phi cn thn phng, gi vng chnh nim.
Li khuyn dy tng qut ny nhc nh cc v t khu phi lun lun thn
trng mi khi c vic lin quan n n gii.

i c Ananda c mt tr nh l thng. Ngi li c dim phc hy hu l

c thng trc hu cn c Pht v nghe tt c nhng li ging dy ca
c Pht. V l y, i c Ananda c xem l v Dhama-bhandagarika,
"Bo Th Gio Php".
tr li cu hi ca mt v b la mn, i c Ananda ni n tri kin v
Gio Php ca mnh nh sau:
"Tm mi hai ngn ca chnh c Pht
Ti c hc. Ngoi ra cn thm hai ngn na, ti hc vi cc o hu.
Nh vy, c tt c tm mi bn ngn bi Php m ti c hc." 119
c Pht lit i c Ananda vo hng cc i t ca Ngi v nm l
do: sc hc uyn thm (bahussutanam), tr nh v cng trung thc
(satimantanam), phm hnh cao thng (gatimantanam), kin tr
(dhitimantanam) v chuyn ch cn mn (upatthakanam) 120.
Mc du l mt t li lc, thng sut gio l, Ngi Ananda vn cn sng
vi Php-Hc (Sekha), tc l cn cn phi c rn luyn thm na, cha
c Qu A La Hn, cho n ngy c Pht nhp dit. Li khuyn nh cui
cng ca c Pht l: "Con to nhiu phc bu, Ananda, con s sm
thanh lc mi nhim. 121"
Mi n sau khi c Pht nhp dit, i c Ananda mi c Qu A La
Hn.
Trong bui Kt Tp Tam Tng ln u tin gm ton nhng v A La Hn,
c Ananda cn phi gi mt vai tr quan trng nn Ngi tn lc c gng,
c Qu trong m trc, trong khi nghing mnh nm xung. Kinh sch ghi
rng Ngi l v t duy nht c Qu A La Hn ngoi lc i, ng, nm,
ngi 122.
i c Ananda nhp dit lc c mt trm hai mi tui th. Bn ch
gii Kinh Php C ghi rng lc y, v dn c hai bn b sng Rohini u
ht lng knh mn v c mun cung phng Ngi, v c hai bn b u
mong mi c tn th X Li ca Ngi, nn Ngi dng thn thng ngi
trn khng trung, gia dng sng, thuyt Php cho m ng v pht nguyn
rng mt phn nhc th ca mnh s ri mt bn b v phn cn li s ri
xung b bn kia. Ri Ngi ch tm hnh thin v mc La (Tejokasina
Samapatti). Tc khc la phng ni dy t thn Ngi, v nh nguyn, mt

phn nhc th ca Ngi ri xung mt bn b v phn khc ri xung b

bn kia.
Kinh Theragatha c ghi li nhiu bi k do i c Ananda c trong nhiu
trng hp. Nhng dng th rt nh sau y ca Ngi cp n tnh cch
tm b ca ci gi l thn hnh p :
"Hy xem ka hnh th gi di, phnh ph ca ci b nhn.
Mt khi au n khn kh,
Mt cha ng bnh tt ng y nh kin c,
Bao nhiu k hoch v mc tiu.
Nhng trong y (k hoch v mc tiu) khng c my may kh nng tn ti.
Hy nhn ka, hnh dng gi di, nh nhng mn ph thuc bn ngoi
trang tr,
Nhng tt c ch l b xng, bn trong mt bao da.123"
---o0o--c Pht v B Di Mu Maha Pajapati Gotami
Maha Pajapati Gotami l em gi t ca Vua Suppabuddha. Ch c ca b l
Hong Hu Maha Maya. C hai ch em u l Hong Hu ca Vua
Suddhodana (Tnh Phn). B c hai ngi con, mt gi tn Nand v mt
trai l Nanda, v sau c hai u xut gia. n khi Hong Hu Maha Maya
mnh chung, b nui dng chu l Thi T Siddhattha (S t Ta). Con trai
b, Nanda, th nh mt b v cho b v chm sc.
Tn tc b l Gotami. Gi l Maha Pajapati bi v cc nh tin tri lc by
gi tin on rng v sau b s cm u mt m ng ngi. Khi c Pht
tr v cung in v thuyt bi Php Dhammapala Jataka, Tr Php Tc Sanh
Truyn, th b c Qu Tu Hn.
Sau khi c vua thng h, lc by gi c hai con trai b, Thi T Siddhattha
v Hong T Nanda u thot ly th tc, b quyt nh xut gia v sng i
thing ling cao c. Khi c Pht n Kapilavatthu (Ca T La V) gin
xp mt v tranh chp gia hai thn tc Sakya v Koliya v mt con kinh
o t con sng Rohini, Ngi ng ti vn Nigrodha. B Pajapati Gotami
n gn v cung thnh c Pht hoan h cho php n gii c xut gia. B
bch nh sau:

"Bch ha c Th Tn, s l mt i hnh cho n gii nu c Th Tn

chp nhn cho hng ph n c php t b np sng gia nh khp mnh
vo i sng khng nh ca, trong khun kh ca Gio Php v Gii Lut
m c Nh Lai cng b."
c Pht t chi ngay, nhng khng nu l do.
Ln th nh v ln th ba, b Maha Pajapati Gotami lp li li thnh cu,
nhng c Pht mt mc t chi.
Sau khi Kapilavatthu mt thi gian, c Pht i ln hi n Vesali. Ngi
ng ti Mahavana, trong n Kutagara.
B Pajapati Gotami quyt tm. Khng nn ch trc li chi t ca c
Pht, b xung tc, p y vng, v cng mt s ng nhng mnh ph phu
nhn ca dng Sakya (Thch Ca), i b t Kapilavatthu, tri qua nhiu gian
kh n Vesali, mt khong ng di hai trm cy s. Vi i chn
sng v, thn th lm lem ct bi, b n Vesali, ng mt bn cng ca
tnh tht, ni c Pht ng. i c Ananda thy b ang khc nn n hi
han. Sau khi c bit v tnh trng su mun ca b, Ngi n hu c
Pht v bch:
"Bch ha c Th Tn, xin Ngi hy nhn ka, b Pajapati Gotami ang
ng pha ngoi cng, chn sng v, mnh my lm lem y ct bi, v
trng c v rt u su phin mun. Xin c Th Tn hoan h chp thun
cho hng ph n c t b i sng gia nh v khp mnh vo np sng
khng nh ca, trong khun kh ca Gio Php v Gii Lut m Ngi
cng b.
"Bch c Th Tn, s l mt i hnh cho n gii nu hng ph n c
php t b gia nh v sng i khng nh ca."
- ri, Ananda, Nh Lai khng th chp nhn cho hng ph n xut gia.
Ln th nh v ln th ba c Ananda c van ni, nhng c Pht mt mc
chi t.
i c Ananda knh cn bch:
"Bch ha c Th Tn, ngi ph n c kh nng thnh tu c Qu
Tu Hn (Sotapanna), Tu Hm (Sakadagami), A Na Hm (Anagami)

v A La Hn khng, nu h c th tin bc t cuc sng gia nh n i

sng khng nh ca v khp mnh vo khun kh ca Gio Php v Gii
Lut m c Th Tn cng b?"
c Pht tr li rng hng ph n s c kh nng thnh tu cc thnh
Qu.
c khch l bng cu tr li thun li y, i c Ananda thit tha thnh
cu c Pht mt ln na:
"Bch ha c Th Tn, nu vy hng ph n cng c kh nng thnh
t cc thnh Qu. Lnh b Maha Pajapati Gotami c rt nhiu cng nui
dng c Th Tn - va l b d, va l b v nui. B nui c Th
Tn bng sa ca chnh b, v bng b Ngi trong lng thay c Hong
Hu.
"S l mt i hnh cho n gii nu hng ph n c chp thun t b th
gian khp mnh vo np sng khng nh ca, trong khun kh ca Gio
Php v Gii Lut m c Nh Lai cng b."
- Ny Ananda, nu b Maha Pajapati Gotami chp thun Tm Gii Chnh 124
b s c php thnh lp Gio Hi T Khu Ni. Tm Gii Chnh y l:
1.- T khu ni, du c trm tui h, phi cho hi mt t khu, phi ng
dy trc v t khu, nh l v thc hnh bn phn i vi t khu, mc
du v ny ch mi xut gia ngy hm y.
2.- T khu ni khng th nhp H (Vassa) ni no khng c t khu.
3.- n k sm hi, t khu ni phi hi cc t khu chng no c l Pht L
(Uposatha) 125 v gi no cc ngi n hp.
4.- Khi mn thi gian kit h, mi t khu ni phi hnh l T T (Pavarana)
126
, chnh thc ra H trc mt nhng v t khu v t khu ni khc (
kim tho xem trong ba iu, thy, nghe, v hoi nghi, mnh c lm li im
no khng).
5.- T khu ni phm trng ti phi chu pht Manatta
v ch Ni.

127

trc ch Tng

6.- N sa di (Sikkhamana) th tr su gii trong thi gian hai nm, c th

xut gia t khu ni trc ch Tng v ch Ni.
7.- Bt lun trng hp no, t khu ni khng c quyn khin trch hay
nng li vi t khu.
8.- T khu khng c sm hi vi t khu ni, nhng t khu ni c th
sm hi vi nhng t khu.
Nhng gii lut trn y phi c tn trng trn i, phi c knh n v
khng c thay i, x dch.
Khi i c Ananda thut li th b Maha Pajapati Gotami hoan h chp
nhn, ng thun tn trng Tm Gii Chnh y. Do s ng thun ny b
ng nhin c php th c tc gii, xut gia t khu ni.
Khi c Pht chp thun cho thnh lp Gio Hi cc T khu ni, Ngi
tin on nhng hu qu v lu :
" Ny Ananda, nu n gii khng c chp thun xut gia khp mnh
vo np sng khng nh ca trong khun kh ca Gio Php v Gii Lut
m Nh Lai cng b th i sng xut gia v Gio Php cao siu s tn
ti lu di. Nhng n gii c php sng i khng nh ca th i sng
xut gia v Gio Php cao siu ch cn tn ti phn na thi gian.128"
V c Pht thm:
"Ny Ananda, trong nh no c ng ph n v t nam gii, th trm cp s
d lt vo. Cng dng th y, trong bt lun Gio Php v Gii Lut no,
nu hng ph n c php t b th gian v sng i khng nh ca, th
i sng thing ling s khng tn ti lu di, v cng nh ngi kia p b
bn cnh h nc rng ln chn nc khi trn qua, Nh Lai lo ngn
chn trc, khi ban hnh "Tm Gii Chnh" cho cc t khu ni, buc phi
gi nguyn vn trn i."
Khi gii thch nh vy, c th c Pht khng lm va lng n gii, ni
mt cch tng qut, nhng Ngi khng c lm gim suy gi tr ca hng
ph n, m ch ghi nhn bn cht yu ui ca phi ny.
Nn ghi nhn rng c Pht l v Gio Ch u tin trong lch s nhn loi
thnh lp mt Gio Hi cho n gii vi y gii lut. Cng nh bn

nam mn sinh c hai v i t l c Sariputta (X Li Pht) v c

Moggallana (Mc Kin Lin), trong Gio Hi T Khu Ni, c Pht ch
nh hai v, Khema v Uppalavana, lm Ni trng.
Ngy kia, T Khu Ni Maha Pajapati Gotami n hu c Pht v xin Ngi
ban cho php tu hc b c gng thnh tu mc tiu ti hu. c Pht dy:
"Ny Gotami, trong bt lun Gio L no, phi nhn thc r rng, rng
nhng iu ny dn n kht vng - khng dn n an vui, n tnh ng mn
- khng n lng tn knh, n ham mun nhiu - khng mun t, thch cnh
phn hoa th - khng a n dt, d di - khng c gng, kh c tha
mn - khng c c hnh tri tc; th ng nh vy, Gotami, phi hiu bit
rng Gio L y khng phi l Chnh Php (Dhamma), khng phi l Gii
Lut (Vinaya), khng phi l gio hun ca c o S." 129
"Nhng trong bt lun Gio L no, phi nhn thc r rng, rng nhng iu
ny dn n an vui - khng a n kht vng, n lng tn knh - khng
n tnh ng mn, mun t - khng tham nhiu, thch n dt - khng a phn
hoa th, tn lc c gng - khng d di hn trm, c hnh tri tc - khng
kh c tha mn; th ng vy, Gotami, phi hiu rng Gio L y hn l
Chnh Php (Dhamma), l Gii Lut (Vinaya), l Gio Hun ca c i
S."
t lu sau b c Qu A La Hn vi tri kin phn tch (Patisambhida)
cng tr tu trc gic.

130

Cc mnh ph phu nhn dng Sakya (Thch Ca) th l xut gia cng lc
vi b cng c Qu A La Hn.
Trong hng n t ca c Pht, b Maha Pajapati c lit vo hng cao
h v nhiu kinh nghim nht (Rattannu).
Kinh Therigatha c ghi nhiu dng th do b c ln sau khi c Qu A La
Hn.
---o0o--CHNG 10 - Nhng Ngi Chng i v Nhng i Th Ch

"Cng nh tng vng chc

khng b gi lm lay chuyn,
bc tr tu khng xc ng
trc nhng li tn dng hay khin trch."
-- Kinh Php C
c Pht gia cng kin to hnh phc cho nhn loi mt cch bt v li v
khng c bt lun s phn bit no gia ngi giu v ngi ngho, hng
cao sang quyn qu v hng khn kh thp hn. Nhng ngi theo chn v
nhng ngi h tr Ngi xut thn t cp bc thp nht n nc thang x hi
cao nht. T vua cha n quan quyn, t cc nh trng gi, triu ph, n
hng cng inh, t ngi c tm o nhit thnh n gi giang h try lc,
nam v n gii thuc cc giai cp x hi u ht lng qu mn c Pht,
chen nhau phng s Ngi v em s mng cao c ca Ngi n mc thnh
cng rc r. Ngi giu tin ca th xy dng tu vin, cn ngi ngho vn giu c tin - th biu l tm thnh ca mnh mt cch khim tn hn.
Vi tm x hon ton, c Pht th lnh vt cng dng ca ngi giu
nh ngi ngho, khng c s khc bit no.
Tuy nhin, i vi ngi ngho kh v hng thp hn tin th Ngi by t
lng bi mn nhiu hn. Ta h nh ong, ht mt t nhy hoa m khng lm
tn thng n hoa, c Pht sng gia tn v th ch m khng lm tn
hi ai my may no. L vt nhiu loi c dng ti tp n Ngi. Ngi th
nhn tt c, nhng hon ton khng luyn i.
Mc du phc v th gian vi ch tuyt i tinh khit v hon ton bt v
li, c Pht lm khi phi ng u vi nhiu s i nghch mnh lit
trong nhng ngy chu du hong Php. Ngi b ch trch nghim khc, b i
x tn t, chi mng v tn cng mt cch tn bo. Khng bao gi c v
Gio Ch no phi chu s i x khc nghit n mc y. Nhng ngi t
xem mnh l th nghch ca c Pht thng l o s hay tn ca cc h
thng tn gio ch trng nhng nghi thc d oan, to nhng phong tc v
ch, c hi n s tin b tinh thn. Nguy him nht l ngi anh v ca
Ngi -- khi cn l B tt Siddhattha (S t Ta), v cng l mn sinh ca
Ngi -- sau khi c Qu Pht. l Devadatta ( B t a), ngi quyt
tm mu st Ngi.
---o0o---

c Pht v Devadatta
Devadatta ( B t a) l con Vua Suppabuddha v Hong Hu Pamita
131
, mt ngi c ca c Pht. Cng Cha Yasodhara (Da Du La) l ch
ng Devadatta. Nh vy, ng va l anh em c cu, va l em v ca Thi
T Gotama, tc c Pht khi cn l B Tt. ng xut gia cng mt lc vi
i c Ananda v cc hong thn dng Sakya (Thch Ca). T Khu
Devadatta ( B t a) khng c c thnh Qu no nhng c nhiu
php thn thng (Pothujjanika-iddhi) li lc. Mt trong nhng i th ch h
tr Ngi l Vua Ajatasattu (A X Th), ngi kin to cho Ngi mt tu
vin.
Trong nhng ngy u tin sau khi xut gia, T Khu Devadatta ( B t
a) c mt np sng gng mu, cao thng n i c Sariputta (X
Li Pht) i khp thnh Rajagaha (Vng X) ca ngi ti c Ngi. V sau,
b danh li trn th lm m qung, i c Devadatta li ganh t vi c
Pht v hon ton i tnh, tr nn ngi th nghch nguy him nht ca
c Pht. Cng mt lc, khi lng sn hn i vi c Pht pht sanh trong
tm, bao nhiu php thn thng ca ng t nhin mt ht.
Mc du t cch xu xa v sng i i try, Devadatta ( B t a) c
rt ng t v c ngi sng bi v tn trng ng cn hn i c
Sariputta.
Mt hm T Khu Devadatta n hu Pht, v thnh cu c Pht giao
quyn cho ng chng qun Gio Hi Tng Gi, v lc y nin th c Pht
cao. c Pht thng thn t chi: "Ch n Sariputta (X Li Pht) v
Moggallana (Mc Kin Lin), Nh Lai cn cha giao ph Gio Hi Tng
Gi, c u Nh Lai giao cho ngi". i c Devadatta ly lm tc gin
v nguyn tr th. gi gn v bo tr uy tn ca chng Tng, c Pht
cho cng b rng ch c Devadatta chu trch nhim v nhng hnh ng
ca ng di danh ngha Tam Bo (Pht, Php, Tng).
Sau Devadatta m mu vi Thi T Ajatasattu (A X Th) toan st hi
c Pht. ng khuyn Ajatasattu nn git cha ot ngai vng. Phn ng s
git c Pht nm quyn chng qun Gio Hi Tng Gi. K bt hiu,
Ajatasattu, thnh cng mu st ngi cha c tm o nhit thnh. Cn
Devadatta th thu nhng tay thin x i git c Th Tn. Nhng tri vi
iu ng mong mun, tt c nhng ngi c thu y, lc gn n c
Pht u xin quy y Tam Bo v theo Ngi. Mu bt thnh, Devadatta

quyt tm chnh ng ta s ra tay st hi c Pht. Trong lc c Pht i bn

sn ni Gijjhakuta (Linh Thu), ng tro ln nh cao, x mt tng to
ln xung ngay c Pht. May thay, va nhm mt tng khc, b ra
lm nhiu mnh v ch c mt mnh vn ri nh vo chn c Pht lm
mu chy. V lng y Jivaka lin n sn sc vt thng cho Ngi.
Mt ln khc, Devadatta mu toan lm hi c Pht bng cch cho tng
Nalagiri ung ru mnh n say ri xua n chy ngay vo c Pht. Khi
tng Nalagiri tr nn rt d tn chy v n gn, th i c Ananda, lt
t ng chn trc, nh hy sinh cho voi p mnh cu nguy c Pht.
Nhng c Th Tn dng tm "T " (Metta) cm ha voi say.
Sau hnh ng ti li y, Devadatta ( B t a) mt ht uy tn, v d
lun cc k chng i ng. Vua Ajatasattu (A X Th) phi b ri, khng
nng ng na. Ting xu lan rng v bao nhiu n hu ca nh vua u
mt dn. Nhng Devadatta ( B t a) vn cn nhiu ng mn v c hi
c Pht cho k c. Vi tr thng minh sn c, ng ta xoay qua mt mu
toan c v ha bnh hn. Cng vi nhng tm hn khng km xu xa ti li
nh T Khu Kokalika, ng m mu chia r Tng Gi.
Mt hm, ng n yu cu c Pht ban hnh thm nm iu sau y trong
gii lut cho hng xut gia:
1. T Khu phi sng trn i trong rng.
2. T Khu phi sng i du phng hnh kht.
3. T Khu phi p y Pamsakula (y may bng nhng mnh vi lm cc
ng rc, hoc ngha a).
4. T Khu phi sng di gc cy.
5. T Khu phi trng chay (n chay sut i).
Bit trc rng c Pht s khng chp thun li yu cu, nhng c thnh
nguyn c Pht t chi, ri ng s da vo y ni xu c Pht v
do ng mong s c s ng h ca m ngi km hiu bit.
Vi lng t bi v c qung i khoan dung bao la, c Pht tuyn b rng
cc t Ngi c t do hnh ng v nm iu ny, mun p dng hay
khng cng c. Ngi khng bt buc phi theo mt chiu no nht nh.

Devadatta ( B t a) lin da vo s t chi y lm c gy chia r

trong hng Tng chng. ng ku gi cc t khu nh sau: "Ny cc o
hu, nhng im yu cu ca ti v nhng li ca c Pht, li no cao
thng hn? Ai mun thot khi mi au kh hy theo ti". Lc y c
nhng v mi xut gia, khng rnh Gio Php, nhn thy ngh ca
Devadatta c v hp l nn i theo ng n Gayasisa. Nhng hai Ngi
Sariputta v Moggallana, theo li dy ca c Pht, i theo sau n
gii thch Gio Php cho nhng ngi lm ng lc li y, v a cc v y
v.
T v sau, nhng ngy en ti vn v n Devadatta. ng lm bnh trm
trng.
Trc khi nhm mt, ng thnh tht n nn hi ci v mong mun yt kin
c Pht. Nhng lc y nghip d tr sanh v ng phi cht mt cch cc
k khn kh, khng c gp c Pht. Tuy nhin, n pht cui cng ng
c cu kinh quy y Pht.
Mc du ng phi chu sng trong kh cnh v nhng ti c quan trng, kinh
sch ghi rng trong mt tng lai xa xi, do nh cuc sng trong sch v cao
thng trong nhng nm u, Devadatta ( B t a) s tr thnh mt v
Pht c Gic tn Atthissara.
---o0o--Anathapindika (Cp C c)
V th ch (dayaka) quan trng nht thi c Pht cn ti tin l ng
Anathapindika (Cp C c), mt trng gi triu ph. Tn tc ca ng l
Sudatta. V sau, do lng qung i v song ca ng, ngi i tng ng
danh hiu Anathapindika, c ngha l "nui n nhng ngi khng c
gip ", hay "tr cp nhng k c n hiu qunh". Savatthi (X V) l ni
chn nhau ct rn ca ng.
Ngy kia ng c vic i t Savatthi n Rajagaha (Vng X) gp ngi
anh r. Hm y ng anh r khng ra tn ca n ng nh thng l m
ng Sudatta phi vo tn pha sau nh gp anh, lc y ang bn rn lo
chun b mt ba tic. Khi hi ra, Sudatta ly lm vui c bit rng ngi
anh r ang sa son n tip c Pht vo ngy hm sau.

Thong nghe n danh t "Buddha" - Pht, trong lng Sudatta chm n

mt hng th l thng v ng ht lng mong mi c gp c Pht. ng
cng c bit rng lc y c Pht ang ng trong cm rng Sitavana, gn
y, v khi ngh rng qua hm sau s c c hi qu bu yt kin Ngi th
ng ly lm hoan h, yn tr i ng. Nhng lng vn nn nao mong gp c
Pht, n khng lm sao ng c. Trong m khuya, ng dy sm v i
ln n rng Sitavana, xuyn qua mt ngha a. Lc y mt hin tng mi
l xy n cho ng. Khi ra i trong m ti, c tin ca ng vi c Pht
tht v cng trong sch. Do , c nhng tia sng pht ta ra t thn. Thy
nh sng t nhin pht sinh, ng m ra s hi v mun quay tr v. By gi
Tri Yakkha ( Thch) khuyn khch ng nh sau:
"Hng trm tht tng hay, c trm nga gii,
ng vy, v hng trm c xe,
C trm ngn th n, tai eo
y vng vng - tt c nhng iu y khng bng
Mt phn nh (nguyn vn: mt phn mi su) ca mt bc i (nh th
ny).
Hy tin bc! Hy mnh dn i ti!
Tip tc i c li hn l tr v. 132"
c khch l, trng gi Sudatta ht s, can m bc ti, v c tin tr li
trong sch. nh sng do pht sanh li. ng s. nh sng mt. Tri
Thch khuyn khch. V nh vy n ln th ba. Rt cc ng n rng
Sitavana nhm lc c Pht ang i kinh hnh ngoi tri, bit rng lc y
ng s n. c Pht gi ng li gn.
Trng gi Anathapindika (Cp C c) ly lm hoan h c yt kin c
Pht v cung knh hi thm Ngi c yn vui khng. c Pht tr li:
"Chc chn lc no cng yn vui
V bn trong mt v A La Hn
Mi th la u c dp tt.
Khng cn eo nu dc vng,
Hon ton mt m.
Dt b mi mm mng kh d to i sng mi,
Ct t mi tri buc phin phc,
Ch ng mi au kh v phin no
Mt v A La Hn lun lun c an tnh vng lng
V tm thnh tu trng thi thanh bnh an lc. 133"

Sau khi nghe Php, ng Anathapindika (Cp C c) c Qu Tu Hn

(Sotapatti, Nhp Lu), v cung thnh c Pht nhp H ti Savatthi. c
Pht chp thun v gi rng ch Pht ch thch ni vng v. Trng gi
Cp C c tr v Savatthi mua mt tha t ca hong thn Jeta. Chuyn
tch thut rng gi tin ca tha t y c phn nh bng cch sp tin
vng trn mt t. Tin tri ra n u l n t c bn. Trn t
y, Trng Gi Anathapindika (Cp C c) kin to ngi tnh x tr danh
Jetavana (K Vin). Ni y c Pht nhp H mi chn ln. Phn ln cc
bi Php cng c c Pht thuyt ging ti y.
a s cc bi Php c lin quan n hng c s l do c Pht ging cho
ng Anathapindika, mc du nhiu ln ng mun m khng dm hi v s
lm phin c Pht.
Ln n, khi thuyt ging v php b th cho ng Anathapindika (Cp C
c), c Pht dy rng dng cng n ch Tng hay c Pht to rt
nhiu phc bu. Nhng kin thit tu vin, gip ch t khu c ch tu hnh
cng c nhiu phc bu hn. Cng nhiu phc hn xy ct tu vin l
quy y Tam bo. Cng nhiu phc hn quy y Tam Bo l nghim tr Nm
Gii. Cng nhiu phc bu hn Tr gii l hnh Thin mt lc v tm T.
V cui cng, hn tt c cc phc bu, l pht trin s chng ng tnh cch
v thng ca vn hu (Vipassana - Minh St Tu)134 .
Vy theo tinh thn bi Php ny, b th l bc u tin trn ng tu tp
ca ngi Pht t. Quan trng hn b th l nghim tr t na l nm gii cn
bn, tc t khp mnh vo k cng c khuynh hng kim sot hnh ng
v li ni. Quan trng v hu ch hn na l trau di nhng c tnh cao
thng nh tm T (Metta). Nhng trn tt c, quan trng v hu ch hn tt
c mi k cng m mnh t t cho mnh l thnh tht c gng, kin tr tn
lc chuyn cn thu trit s vt, thng hiu thc tng ca i sng.
Ging v bn loi hnh phc ca ngi c s, c Pht dy:
"C bn loi hnh phc vt cht m ngi ti gia c s c th th hng,
thnh thong v ty c hi, l: hnh phc c c vt s hu (atthisukha),
hnh phc c c ti sn (bhogasukha), hnh phc khng n nn
(ananasukha), v hnh phc khng b khin trch (anavajjasukha).
'Hnh phc c c s hu l g?'

"L hnh phc ca ngi kia to nn ti sn do nh n lc c gng, nh

sc lao ng chn tay v m hi nc mt, thu thp v th lnh mt cch
hp php. Khi ngh rng ti sn ny ta to nn do nh s n lc c gng,
thu thp v th lnh hp php, ngi kia cm thy tha thch v mn
nguyn. l hnh phc c c vt s hu.
'Hnh phc c c ti sn l g?'
"L hnh phc ca ngi kia to ti sn do nh n lc c gng. Gi y
chnh mnh th hng ti sn y, hoc dng ca y gieo phc. Khi ngh
rng nh ti sn to nn nay chnh ta th hng v gieo thm phc,
ngi kia cm thy tha thch v mn nguyn. l hnh phc c c ti
sn.
'Hnh phc khng mang n l g?'
"L hnh phc ca ngi kia khng thiu ai mn n nh n ln no. Khi
ngh rng ta khng thiu ai mn n nh ln no, ngi kia cm thy tha
thch v mn nguyn. gi l hnh phc khng mang n.
'Hnh phc khng b khin trch l g?'
"L hnh phc ca bc thnh nhn trong sch, khng c g bn tm hi
ci, khng c g ng b phin trch v t tng. Khng ngh rng mnh th
hng hnh phc, khng c g ng b khin trch v hnh ng, khng c
g ng b khin trch v li ni v khng c g ng b khin trch v t
tng, bc thnh nhn cm thy hoan h. l hnh phc khng b khin
trch.
"Thnh tu hnh phc khng mang n.
Ngi kia c th ngh rng mnh c phc bu tht s c quyn s hu.
Khi th hng hnh phc c ti sn, ngi kia nhn thy l nh tr tu.
V nhn thy tc hiu bit.
Vy ngi kia sng sut v c hai phng din.
Nhng ch mt phn nh (nguyn vn: mt phn mi su)
So vi hnh phc khng b khin trch." 135
Nhn mt c hi khc, khi c Pht n ving nh Trng gi
Anathapindika (Cp C c), Ngi nghe c ting n o pha sau nn hi
thm. ng Cp C c bch:

"Bch ha c Th Tn, l Sujata, du ca con, vn sng chung vi

chng con. N l con nh giu c v trng thnh trong cnh sung tc ca
gia nh. N khng nghe li cha m chng v khng n li khuyn dy
ca cha m chng. N cng khng bit tn trng, knh n v sng bi c
Th Tn". c Pht cho gi c du v ging cho nghe mt bi Php v by
hng v trn th gian, thi xa cng nh trong x hi hin i:
"Ngi khng sn lng bi mn, tm hn i bi, khng ng ngng chm sc
chng v khng nh nhn n ha. Ngi d b khiu gi, d b kch thch
lm chuyn h hn trc nt, c khuynh hng ph ri quy ry - Hy gi k
y l "mt ngi v khuy ri!" -- (Vadhakabhariya)
"K phung ph ca chng, du cht nh no m chng c cng to nn
bng tiu cng ngh, thng mi hay nng nghip - Hy gi k y l "mt
ngi v c tnh trm cp!" -- (Corabhariya)
"Ngi lm bing, tham n, c ngy khng lm g m ch ngi l i mch
v la li gt gng om sm, khng n cng lao kh nhc v chuyn cn
ca chng - Hy gi k y l "mt ngi v nh b ch!" -- (Ayyabhariya)
"Ngi lun lun hin lng v t mn, bo v chng nh b m hin chm
sc a con duy nht v thn trng gi gn ca ci m chng to nn. Trng
nom v tng t mt - Hy gi ngi y l "mt ngi v nh m!" -(Matubhariya)
"Ngi knh n chng nh em i vi anh, khim tn n ha v ht lng
phc v mi mun ca chng - Hy gi ngi y l "mt ngi v nh em
gi!" -- (Bhaginibhariya)
"Ngi hoan h n vi chng nh gp li ngi bn thn lu ngy xa cch,
con ngi cao qu, c hnh v trong trng - Hy gi ngi y l "mt
ngi v nh ngi bn!" -- (Sakhibhariya)
"Ngi, khi b hm da s lm tn hi n mnh, hay hnh pht mnh, khng
ni gin m trm tnh, chu ng tt c m khng c , lun lun vng li
chng m khng bao gi sn hn - Hy gi ngi y l "mt ngi v nh
t gi!" -- (Dasibhariya) 136
c Pht ging gii v c tnh ca by hng v trong th gian v lu
rng hng v gy ri cho chng, trm cp v lm b ch ca chng l xu.
Tri li, hng v i vi chng c tnh thng nh m, nh em gi, nh bn

v nh ngi t gi trung thnh l tt v ng c tn dng. V Ngi hi:

"Ny Sujata, l by hng v, con thuc v hng no?"
-- Bch ha c Th Tn, xin Ngi hy ngh rng k t nay con thuc v
hng v nh ngi t gi.
ng Anathapindika (Cp C c) n ving c Pht mi ngy v i khi
nhn thy rng trong lc c Pht vng mt c nhiu thin tn t ra tht
vng v n m khng c yt kin Ngi, nn ng bch vi i c
Ananda xin thut li cho c Pht v thnh , xem c cch no cho thin
tn by t lng knh mn ngng m khi Ngi bn chu du hong Php. Kt
qu l mt cy B c trng ngay gia li vo tnh x 137.
V Trng Gi Cp C c, B Punnalakkhana, l mt ngi hin lng
o c. Maha Subhadda, Cula Subhada,v Sumana, ba ngi con gi ng
u c tm o rt nhit thnh. Hai ch c Qu Tu Hn. Ngi em t
c Qu Tu Hm. Con trai duy nht ca ng, Kala, lc ban u khng
thch i cha l Pht v khng chu ghp mnh vo np sng o hnh nhng
v sau, nh s kho lo ca cha, nghe li dy ca c Pht v c Qu Tu
Hn.
ng Anathapindika (Cp C c) trt hi th cui cng sau khi nghe c
Sariputta (X Li Pht) thuyt mt thi Php 138.
Lc cm thy khng cn sng c lu ngy na, ng gi ngi n bo tin
cho c Pht hay rng bnh tnh ng n hi trm trng, xin knh cn
nh l c Pht v cung thnh c Sariputta (X Li Pht) m lng bi
mn, quang lm n ving trc khi ng nhm mt.
Theo li thnh cu, i c Sariputta i cng vi i c Ananda n nh
Trng Gi Anathapindika (Cp C c) v hi thm v bnh trng ng.
ng Cp C c bch rng mnh ang au n v cng v khng thy du
hiu thuyn gim.
c X Li Pht lin thuyt ging cho ng mt bi Php cao siu. Khi nghe
xong, nc mt ng rn ra tro ra. c Ananda thy vy hi c phi ng lo
s nn tinh thn tr nn suy nhc khng? ng tr li: "Knh bch i c,
tht khng phi vy, tinh thn con khng cht gim suy. y ch v mc du
nghe nhiu bi Php do c Tn S thuyt ging, con cha h c nghe
Php cao siu nh th ny."

i c X Li Pht gii thch rng: "Nhng Php cao siu nh th ny ch

ging cho cc t tin b ch khng cho hng c s, bi v h s khng
th thu hiu."
ng Anathapindika (Cp C c) nhn c hi ny thnh cu i c
Sariputta (X Li Pht) truyn b Gio Php cao siu v kh hiu ny n
nhng ngi c s ti gia, v c ngi s c th lnh hi.
Khi hai v t ca c Pht ra v th ng Cp C c th hi cui cng v
tc khc ti sanh vo cung Tri Tusita (u Xut).
m y v Tri Anathapindika, t cung Tri u Xut tr v tnh x, ho
quang ca Ngi chiu ngi, sng c Khuppipasa vn. Ngi nh l c
Pht, tn dng phm hnh v ti c ca i c Sariputta v by t nim
hn hoan c gp li c Pht v ch v t ca c Pht trong tnh x
do Ngi kin to. Cng trong dp ny, v Tri Anathapindika ghi nhn:
"Thin v tr tu, cng vi
Tm c rn luyn ng phng php
V phm hnh cao thng nht
Da trn cn bn gii lut,
Lm cho chng sanh trong sch,
Ch khng phi giai cp hay ti sn.139
---o0o--B Visakha
Visakha l con gi nh triu ph Dhananjaya. C rt giu lng qung i v
c tm o nhit thnh. M c l Sumana Devi v ng ngoi c l nh triu
ph Mendaka m c ht sc thng mn v qu trng.
Ngy n, khi c mi ln by, c Pht c dp n ving Bhaddiya, qu c,
trong Vng Quc Anga. c nghe tin lnh y, ng ngoi c bo: "Ny
chu thn mn, hm nay l ngy vui ca chu v ca ng. Vy chu hy tp
trung nm trm t gi, nhng n t ca chu, bt k nm trm c xe cng
vi nm trm th n, chu hy i n tip c Pht".
C vui v vng li. Khi n ni, c nh l c Pht ri cung knh ngi qua
mt bn. c Th Tn ly lm p thy t cch phong nh l ca c.

Tuy tui cn nh nhng tinh thn c Visakha n mc tin b kh cao.

Sau khi nghe c Pht thuyt Php, c c Qu Tu Hn.
Kinh sch ghi rng c Visakha c sc mnh nh n ng v rt m miu
duyn dng t thu cn th. Tc nng ta nh ui cng v khi b x ra di
ch lai o ri cun tr ln. Mi nng t nhin hng v rt du dng. Rng
trng nh ng, kht khao u n v sng ngi nh hai hng ngc. Da c
Visakha mn mng nh cnh hoa sen mu vng. Cho n lc gi v c ng
con, B Visakha vn cn gi hnh dng p ca thi son tr. 140
c ph cho nm v p ca ngi ph n - tc, da, xng, vc v tui tr
- Visakha li cn tr tu hn ngi, sng sut trong vic th gian cng nh
trong lnh vc tinh thn o c.
Lc cn mi lm mi su tui, nhn mt ngy l n, nng cng i vi
nhiu t n ra m sng tm. Tnh c mt m ma to t xa ko n. Tt
c mi ngi u lt t b chy vo tm tr trong mt cn nh b trng, tr
c Visakha.
Cng lc y cng c vi v b la mn ang i tm mt ngi ph n c
nm v p cho ng thy tr tui ca mnh. C khng vi v hp tp m
chm ri, khoan thai ln bc i vo t ma trong nh. Cc v b la mn
trng thy ly lm ngc nhin, hi c ti sao khng chy mau vo cho khi
t mnh.
C Visakha nhn c hi, ng khu ni ln quan im ca mnh. C ni rng
c c th cn chy mau hn nhng ngi khc, nhng c khng lm vy.
V c gii thch rng nu c v vua kia ang mc sc phc triu nh bng
nhin xn o qun ln chy hi h vo cung in, th t khng thch ng.
Mt tht ng tng ng b oai nghim, mnh mang y trang sc m
khng dng dc ln bc, li m u b chy ngoi ng, th cng l mt
cnh tng tri mt. Nhng nh s thanh nh kh knh cng b ch trch nu
cc ngi chy xc xch y bt. Cng th y, ngi ph n chy ngoi ng
nh n ng s mt ht n np oan trang phong nh.
Cc v b la mn ly lm hoan h c nghe nhng li cao p y v ngh
rng c Visakha s l ngi v l tng cho thy mnh. Sau mi vic
thch nghi c sp xp v thy b la mn Punnavaddhana, con ca nh
triu ph Migara, vn khng phi l Pht t, i ci c Visakha.

L ci c hnh rt trng th. Ngoi nhng ca hi mn rt quan trng v

nhng mn trang sc qu gi (mahalatapilandhana), ngi cha sng sut
cn dy con gi nhng iu sau y:
1. Khng em la trong nh ra ngoi ng.
2. Khng em la bn ngoi vo nh.
3. Ch cho n nhng ngi bit cho.
4. Khng cho n nhng ngi khng bit cho.
5. Cho n c hai, nhng ngi bit cho v nhng ngi khng bit cho.
6. Ngi mt cch an vui.
7. n mt cch an vui.
8. Ng mt cch an vui.
9. Coi chng la.
10. Tn trng cc v Tri trong nh.
Cc iu y c ngha l:
1. Khng nn ni xu chng v cha m chng vi ngi ngoi. Cng khng
nn em chuyn xu bn nh chng thut li cho ngi ngoi.
2. Khng nn ngi l i mch, nghe ngng nhng chuyn xu ca ngi
ngoi ri em v nh bn tn.
3. trong nh ch nn a cho nhng ngi no mn ri tr li.
4. Khng nn a cho nhng ngi mn m khng tr li.
5. Phi gip thn bng quyn thuc ngho kh, du h tr li c hay
khng.
6. Phi ngi ng ch thch nghi. Khi thy cha m chng n phi ng dy.
7. Trc khi n cm phi coi c dn y cho cha m chng v chng
cha. Cng phi coi chng xem ngi lm trong nh c c chm sc y
khng.
8. Trc khi i ng phi quan st nh ca, gh bn. Ca ng then gi cn
thn. Xem coi nhng ngi gip vic trong nh c lm bn phn ca h
cha v cha m chng i ng cha. Th thng ngi ni tr phi thc
khuya dy sm, v tr khi au m, khng nn ng ngy.

9. Phi xem chng v cha m chng nh la. Mi khi c vic vi cha m

chng v chng phi ht sc thn trng cng nh phi thn trng khi lm
vic vi la.
10. Cha m chng v chng phi c tn knh nh nhng v Tri trong
nh. Nn ghi nhn rng c Pht thng nhc n cha m chng nh nhng
v Tri trong nh (Sassudeva).
Ngy c Visakha v nh chng ti Savatthi, rt ng ngi trong thnh ph
ti tp gi n nng loi tng phm. Nhng vn giu lng qung i c
gi qu, tng li mi ngi vi vi li n cn v i x vi mi ngi nh
chnh thn bng quyn thuc mnh. Do thi cao qu y, ngay trong nhng
ngy u tin, tt c mi ngi bn nh chng u qu chung c.
Mt vic tnh c ch r rng tnh thng ca c bao trm c loi th. Hm
n, c bit con nga ci sau nh sp , c tc khc cng cc n t t
uc ra tn chung v ht lng chm sc nga cho n khi xong xui mi
i ng.
Cha chng c l t trung kin ca Nigantha Nataputta. Ngy n ng thnh
v nh rt ng cc tu s la th. Khi cc v n, Visakha c mi ra
nh l nhng v m ngi ta gi l A La Hn. Thot nghe n danh t A La
Hn, c ly lm hoan h v vi v bc ra. Nng ch thy nhng tu s la l
ng mn. i vi ngi ph n phong lu thanh nh nh c Visakha, tht
khng th chu c. C phin trch cha chng v quy qu tr vo. Nhng
o s ly lm tc gin, bt li nh triu ph ti sao em vo nh mnh mt
tn n ca c Pht. H yu cu ng ui c ra khi nh tc khc. ng triu
ph khuyn gii ht li mi ngui gin.
Ngy n, ng cha chng ngi trn gh v bt u n mt mn cho nng rt
ngon trong ci chn bng vng. Ngay lc y c mt v t khu bc vo nh
kht thc. C Visakha lin ng qua mt bn cha chng trng thy nh
s. Tuy thy nhng ng cha chng vn lm l, tip tc n nh thng. C
thy vy cung knh bch s: "Bch s, xin thnh s hoan h bc sang nh
khc. Cha chng ti ang dng nhng mn n h c (puranam)."
Nh triu ph km thng minh, hiu lm ngha ca li ni nn ly lm tc
gin, truyn gia nh ui c Visakha ra khi nh.
Nhng tt c ti t trong nh u ht lng qu chung c nn khng ai dm
ng n.

C Visakha lun lun bit tn trng k lut gia nh nhng khng th chp
nhn cch i x nh th m khng phn i, du l cha chng. C l php
trnh by: "Tha cha, qu tht khng c l do buc con phi ri khi
nh. Khng phi cha em con v y nh ngi mua n l. Trong lc cha
m cn sanh tin, con gi khng th b nh ra i nh vy. V l y khi con
ri nh sang y, cha con c mi tm ngi trong thn tc v gi gm
con cho cc v y. Cha con ni: 'Nu con gi ti c phm iu g li lm, xin
cc v hy d xt cn k.' Vy xin cha hy mi cc v y n xt x, xem
con c li hay khng."
Nh triu ph chp thun li ngh hu l y, mi tm v thn nhn kia li
v phn trn:
"Nhn mt ngy l, ti ang ngi n cho nu vi sa trong mt ci chn
bng vng, th con du ti ni rng ti n nhng vt thc h c. Xin qu
v hy vch ra cho n thy li v ui n ra khi nh ny."
C Visakha gii thch:
"Tht ra khng hn ti ni ng nh vy. Lc cha chng ti ang dng cho
th c mt v t khu vo nh kht thc. Cha chng ti thy m lm ng.
Ngh bng rng cha chng ti khng lm c iu thin no trong hin ti
m ch th hng phc bu to trong qu kh, nn ti bch vi v t
khu: "Bch s, xin thnh s hoan h bc sang nh khc. Cha chng ti
ang dng nhng thc n h c", ti ni nh vy th c iu chi l sai
quy?"
Mi ngi nhn nhn rng c Visakha khng c li. ng cha chng cng
ng . Nhng cha ht gin, ng bt qua ti c du ti sao gia m khuya
m thp uc cng vi n t i ra sau vn.
Mt ln na c gii thch ti sao c lm vy. Tm v thn nhn ghi nhn rng
v tnh thng mt con th ang chu au n, c du cao qu lm mt
vic cc nhc m cho n cc n t cha chc lm. Nh vy l rt c
tn dng, hn l khng c li.
Nhng ng cha chng triu ph y lng th hn cha chu ngng.
Tm khng ra li g na ca c, ng bt qua chuyn khc v ni rng trc
khi v nh chng, nng c hc mi iu, th d nh: "La trong nh khng

nn em ra ngoi ng." Vy, tht s c th sng ng chng nu i khi

khng em la cho hng xm lng ging mi?
C Visakha nhn c hi gii thch rnh r mi im. ng cha chng khng
cn g na buc ti, ngi lng thinh.
C l ngi bit t trng. Sau khi chng minh rng mnh khng c li th c
t mun ra i, theo li cha chng ui.
Nh triu ph i hn thi . ng xin li c v hiu lm.
ng theo tinh thn qung i khoan dung ca ngi Pht t, c Visakha
khng phin trch cha chng na nhng xin mt iu l v sau c c t
do sinh hot trong truyn thng tn gio ca c.
ng cha chng ng .
C Visakha khng mt th gi, nhn c hi cung thnh c Pht v nh
th trai. c Pht n, v sau khi th thc, Ngi thuyt mt thi Php. ng
cha chng triu ph tc mch, ngi sau bc rm nghe trm. Khi c Pht
ging xong th ng c Qu Tu Hn v biu l lng tri n v hn i
vi c du qu dn dt ng vo Con ng Gii Thot tht s. ng cng
ghi nhn mt cch v cng cm ng v k t ngy y ng s xem c du
nh mt b m.
V sau B Visakha sanh c mt trai tn l Migara, c Pht n ving v
nhn c hi ny b m chng c nghe Php v c Qu Tu Hn.
Nh khn kho, tr tu, v nhn ni, b dn dn cm ha mi ngi v i
nh bn chng tr thnh mt gia nh Pht t y an vui hnh phc.
B Visakha bt ch Tng hng ngy ti nh. Tra, chiu b thng n
cha nghe Php v xem cc s c cn dng vt chi khng. Suppiya, mt tn
n khc cng c tm o nhit thnh, thng cng i vi b.
B Visakha tht giu lng b th v tn tnh h tr ch Tng. Mt ln n, b
n hu Pht v thnh nguyn tm iu:
1. Dng y n ch Tng trong ma nhp H cho n khi b cht.
2. bt nhng v s n thnh Savatthi (X V).

3. bt nhng v s ra i, ri thnh Savatthi.

4. Dng thc phm n nhng v s au m.
5. Dng thc phm n nhng v ra cng chm sc cc s au m.
6. Dng thuc men n nhng v s au m.
7. Dng la mch n ch s.
8. Dng y tm n ch t khu ni.
c Pht chp thun.
Ngy n, sa son n cha l Pht v nghe Php, b mc b p nht
ca cha cho lc a b v nh chng. Nhng ngh li rng n mc rc r nh
th trc mt c Th Tn t khng thch nghi. B lin thay vo mt b y
phc khc do cha chng cho, v gi kia li giao cho ngi n t cm gi.
Sau khi nghe Php, b ra v cng vi ngi t n. Ngi ny li b qun gi
. i c Ananda nhn thy m khng bit ca ai. Theo li dy ca c
Pht, Ngi tm gi mt ni ch trao li ch.
Khi b Visakha hay bit rng ngi t n mnh b qun gi trong cha
th sai tr li ly em v, nu cha c ai ng n. Nu c ngi chm
n gi th thi, khng em v.
Ngi t n tr v thut li t s. b lin n hu c Pht v t mun
lm mt vic thin vi s tin bn b y phc y. c Pht khuyn nn ct
mt tnh x nm ti pha ng cng vo. V khng ai c tin mua b y
phc qu gi nh vy nn chnh b mua li v dng s tin y kin to mt
ngi tnh x p tn l Pubbarama.
Theo li cung thnh ca b, ma ma nm y c Pht nhp H ti tnh x
rng ri ny.
B rt hn hoan c c Pht chp thun nhp H su ln ni y.
Kinh sch ghi rng b Visakha ht sc rng lng. Thay v la ry ngi t
n v b qun gi , b cn chia phn cng c kin to tnh x n c
n t to cho b c hi qu bu y.

Trong nhiu trng hp khc nhau, B Visakha c nghe nhiu bi Php

ca c Pht. Gii "bt quan" 141 m ngi c s Pht t hu ht cc quc
gia ng thng nghim tr, cng c ging dy rnh r cho b.
cp n nhng c tnh kh d a ngi ph n ln cc cnh Tri, c
Pht dy:
"Tch cc hot ng, lun du dng chiu chung chng
Du chng khng em li tt c hnh phc.
Khng khi no dng li bt cn, nghch , thiu l ,
Lm chng ni gin.
Tn trng tt c nhng ngi c chng knh n,
V nng l ngi sng sut khn ngoan,
Kho lo. lanh l, thc khuya dy sm,
Tn tm sn sc sc khe ca chng
Trong khi chng lm vic cc nhc.
V nh nhn hin ha.
Mt ngi v nh vy,
Mun nhng iu chng mun v c lm cho c,
S ti sanh vo
Cnh gii ca nhng v Tri d mn." 142
V trong mt trng hp khc, c Pht cp n c tnh ca ngi n
b mun to an vui hnh phc trong th gian hin ti v trong cnh gii
tng lai nh sau:
"Ny Visakha, l hnh phc ca ngi ph n c kh nng lm vic, iu
khin ngi lm, c li i x lm cho chng qu mn v gn gi ca ci
trong nh.
"Ny Visakha, l hnh phc ca ngi ph n thnh cng trong nim
tin (saddha), trong gii lut (sila), trong lng qung i (caga) v tr tu
(panna)" 143
B Visakha ng gp mt phn quan trng trong nhiu lnh vc khc nhau
c lin quan n Pht s. i khi c Pht dy b i gii ha nhng mi bt
ng gia cc t khu ni. Cng c lc b thnh cu c Pht ban hnh mt
vi gii cho ch v t khu ni.
Do c i lng, b c xem l ngi tn n c cng c nhiu nht
trong cc Pht s v cng l v th ch quan trng nht ca phi n thi c

Pht. Do phm hnh trang nghim, t cch thanh nh, thi phong lu t
nh, ngn ng l khn kho, do s bit vng li v tn knh bc trng
thng, qung i, bc i i vi ngi km may mn, tnh tnh lch duyt,
hiu khch v tm o nhit thnh, b c lng tt c nhng ai gp b.
Sch ghi rng b c dim phc lm m ca mi ngi con trai v mi
ngi con gi, tt c u hiu tho. B t trn lc c mt trm hai mi
tui th.
Jivaka, Ngi Con Nui
Jivaka l v lng y tr danh thng gn c Pht chm lo sc khe
Ngi.
Lc va ra i, m ng t ng trong ci thng ri em b trn mt ng rc
cnh bn ng.
Hong t Abhaya, con ca Vua Bimbisara (Bnh Sa Vng) tnh c i qua,
thy qu bu xung quanh v khm ph rng a b cn sng (jivati) nn em
v cho ngi nui dng.
V lc tm ra, ng cn sng nn t tn l Jivaka. V c mt v hong t
em v nui dng nn ngi ta gi l Komarabhacca.
n lc trng thnh, ng l mt lng y v mt nh gii phu i ti. Sch
ghi rng hai ln ng thnh cng m mn cuc gii phu cho mt nh triu
ph mc phi bnh au u.
Thng ngy ng n hu c Pht ba ln.
Nhn nh rng ng s c th thnh t nhiu li ch nu c mt tu vin
gn nh nn ng ct mt ci trong khu vn xoi ca ng. Sau khi hon
thnh cng tc xy ct, ng c Qu Tu Hn. Kinh Jivaka Sutta 144
cp n vn n tht l bi kinh m c Pht ging cho ng Jivaka.
Sau khi vua Ajatasattu (A X Th) git cha, chnh ng Jivaka thc gic vua
n yt kin c Pht.
Cng do li thnh cu ca Jivaka, c Pht ku gi ch v t khu nn hot
ng chn tay nh qut nh v.v...

---o0o--CHNG 11 - Nhng i Th Ch Trong Hng Vua Cha

"Qu tht l vng ly y cm by him ngho
n nu di mt nc phng lng hin t.
Nhng l bi, vt cng dng v yn tic
ca ngi th ch giu sang,
Cng ta h nh li gm sc bn
m su vo tht ca ngi lm ng lc no,
kh m rt ra."
-- Mahalatapilandhana Kassapa Thera Gatha (1053)
---o0o--Vua Bimbisara (Bnh Sa Vng)
Vua Bimbisara (Bnh Sa Vng), tr v Vng Quc Magadha (Ma Kit
), ng ti kinh thnh Rajagaha (Vng X), l v th ch u tin ca
c Pht trong hng vua cha. Bimbisara (Bnh Sa Vng) ln ngi lc
mi lm tui, lm vua c nm mi hai nm.
Khi Thi T Siddhattha (S t Ta) thot ly cuc sng trn tc, mt hm
nh vua trng thy Ngi, mt o s khim tn, i kht thc trn ng ph
ca kinh thnh Rajagaha. Trng thy tng mo oai nghi v t cch trang
nghim sang trng ca Ngi, vua ly lm cm kch, sai ngi i d thm.
Khi c bit rng thng ba, sau khi ng th v o s cao qu y ng
ti Pandavapabbata, vua cng vi ty tng n ving o s, hi thm ngi
l ai, sanh trng x no. o s Gotama (C m) tr li:
"Ngay pha trc y, Tu i Vng, trn vng Himalaya (Hy M Lp
Sn), trong chu thnh Kosala ca nhng gia tc c knh, mt quc gia
trung thnh v phong ph, ti xut thn t triu i Thi Dng, dng
Sakya (Thch Ca). Ti khng luyn i, chy theo nhc dc ng trn. Nhn
thc c him ha ca th vui vt cht v thy an ton trong i sng xut
gia, ti i tm ci g cao qu nht v tm ti c an lc. 145"
Vua Bimbisara (Bnh Sa Vng) cung thnh o s Gotama (C m), sau
khi chng ng o Qu, s tr li ving thm Vng Quc Magadha (Ma
Kit ).

c Pht Tr Li Gp Vua Bimbisara (Bnh Sa Vng)

ng theo nh li ha, sau khi thnh t o Qu Chnh ng Chnh Gic,
c Pht cng i vi cc t A La Hn t Gaya n Rajagaha. Ni y
Ngi ng ti din Suppatittha, trong mt rng k.
Tin lnh n tai Vua Bimbisara (Bnh Sa Vng), v lc by gi danh ting
ca v gio ch v song bay cng khp Vng Quc. c Vua em theo
rt ng qun thn, i n mng c Pht. Vua n gn, cung knh nh l
Pht v ngi li mt bn. Cn nhng ngi khc, ngi th nh l mt cch
cung knh, ngi th cho hi l php nh gp bn, ngi th chp tay x,
ngi th t xng danh tnh v cng c ngi khng ni g ht, lng l ngi
xung. Lc y phn ng dn chng tn knh c Pht v i c Kassapa
(Ca Dip) nh nhau, khng bit ai l thy. c Pht c c t tng y
nn hi Ngi Kassapa (Ca Dip) ti sao khng th Thn La na. i c
Kassapa (Ca Dip) hiu c Pht, gii thch rng Ngi t b, khng tn
th Thn La na v Ngi chn con ng a ti trng thi an vui chu
ton, khng nhim dc vng, i nghch li nhng lc th trn tc, khng
b ch. Ni xong, Ngi Kassapa (Ca Dip) khu u nh l di chn c
Th Tn v xc nhn: "Bch ha c Th Tn, Ngi l o S ca con.
Con l t. Bch ha c Th Tn, Ngi l o S ca con. Con l t."
Tt c mi ngi u hoan h. c Pht nhn c hi, thuyt mt thi php
v Tc Sanh Truyn Maha Narada Kassapa 146, dy rng trong mt tin kip
Ngi l Narada, lc y cn dc vng, cng du dt i c Kassapa (Ca
Dip) mt cch tng t.
Nghe c Pht thuyt ging, nh Sng Chn L ri n mi ngi. c
Vua Bimbisara (Bnh Sa Vng) c Qu Tu Hn, xin quy y Tam Bo
v thnh c Pht cng ch v t v cung in th trai ngy hm sau. Khi
mi ngi ng xong, c vua t mun bit ni no thch hp c
Pht lu ng. c Pht tr li:
"Mt ni ho lnh, khng xa m cng khng gn thnh th nhng ai
mun ving Ngi, c th n d dng. Mt ni mt m, ban ngy khng
ng o n o, ban m yn tnh, khong khot v kn o, ni y s thch
hp,"
c Vua ngh rng khu Trc Lm ca mnh c th hi nhng yu t cn
thit y nn bch vi c Pht xin dng ln c Pht v ch Tng khu
Rng Tre l tng ny, cng c gi l "ni tr n ca loi sc" . Khu

rng ny khng c nh ca lu cc cho ch t khu, nhng c nhiu cy to

bng mt v nhng ch n dt kn o 147. Du sao, l ni c dng
cng u tin n c Pht v ch tng. Ti ngi Veluvanarama (Trc Lm
T) yn tnh ny c Pht nhp H mt ln ba nm lin tip v ba ln khc,
vo ba H xa cch nhau.
Sau khi quy y, Vua Bimbisara (Bnh Sa Vng) sng i gng mu ca
mt v vua. Ngi u n nghim tr tm gii (bt quan) trong su ngy gii
(Uposatha).
Cng cha Kosala Devi, con vua Maha Kosala v em vua Pasenadi Kosala
l chnh hu ca vua Bimbisara (Bnh Sa Vng). Ajatasattu (A X Th) l
con b. Khema, mt b qu phi khc, l mt tn n rt tinh tn nh s kho
lo ca c vua. V sau b Khema xut gia t khu ni v tr thnh nht
t ca c Pht v phi n.
Mc du rt mc minh qun v c tm o nhit thnh, Vua Bimbisara
(Bnh Sa Vng) phi chu qu xu ca tin nghip, cht mt cch th lng
m m v v cng au n.
Hong t Ajatasattu (A X Th) b Devadatta ( B t a) xi gic, m
mu st hi vua cha l Bimbisara (Bnh Sa Vng) chim ngi. Nhng
cng vic bi l, Ajatasattu b bt qu tang, v ngi cha y lng bi mn
khng nh x pht xng ng nh qun thn xin, m cn nhng ngi
vng cho hong t, v thy con thm mun lm vua.
tr n, v hong t bt hiu va ln ngi lin h ngc cha v ra lnh b
i cho cht dn. Ch mt mnh hong thi hu c php vo thm. Mi
khi i, b giu n trong ti o em cho chng. A X Th hay c qu
trch m. Sau li, b giu trong u tc. A X Th cng bit c. Cng
ng, b tm ra sch s ri thoa vo mnh mt th n lm bng mt
ong, ng v sa. Vua gt ly mn n ny nui sng. Nhng Ajatasattu
(A X Th) ca bt c, v cm hn m khng cho vo thm vua cha na.
Lc y Bimbisara (Bnh Sa Vng) cam chu i, nhng lng khng on
trch con.
Ngi c Qu Tu Hn nn thn nhin, c gng i ln i xung kinh
thnh, chng nghim hnh phc tinh thn.

Thy cha vn vui ti, Ajatasattu (A X Th) nht nh git cho khut mt
nn h lnh cho ngi th co vo khm, ly dao bn gt gt chn vua cha,
xt du v mui vo ri h trn la nng cho n cht.
Khi ngi cha bt hnh thy th co n th mng thm, ng rng con mnh
n nn hi ci, cho ngi n co ru tc rc v. Tri vi s c
mong ca Ngi, anh th co n ch thi hnh lnh d man ca Vua A X
Th mt cch tn nhn, em li cho Ngi mt ci cht v cng th thm.
Cng ngy y, v Ajatasattu (A X Th) h sanh mt hong nam. Tin lnh
n cng lc vi tin vua cha Bimbisara (Bnh Sa Vng) bng h trong ngc
tht.
Tin chnh hu h sanh hong nam c c trc. Ni vui mng ca A X
Th khng sao k xit. C ngi cm nghe nh nhng vui sng. Tnh
thng ca mt ngi cha ln u tin chm n trong lng, mn nng su
sc, thm v tng khp xng ng ty. a con u lng l mt ngun yu
thng, l c hi cha m thng thc mt tnh tn gio mi m m ,
v cng trong sch. Cm gic u tin ca ngi mi c a con u lng
dng nh a h vo mt cnh gii k l, khin h c cm tng rng mu
huyt mnh nh git ra ni tip mnh.
Tc khc Ajatasattu vi v chy i tm ngi m yu du v hi: "Tha Mu
Hu, khi con cn nh, ph hong c thng con khng?"
-- Ti sao con hi l vy? M tng trn th gian ny khng tm u ra
ngi cha lnh nh cha con. m thut cho con nghe. Lc m cn mang
con trong lng, ngy n m nghe thm l lng mt mn k l. M thm nt
vi git mu trong bn tay mt ca cha con. M no m dm ni ra. Ri cng
ngy m cng xanh xao, v sau cng phi th nhn vi cha con. Khi nghe
vy cha con vui v ly dao rch tay cho m ht mu. Lc y cc nh tin tri
trong triu tin tri rng con s l ngi th ca cha con. Do , tn con l
"Ajatasattu", c ngha "k th cha sanh". M c nh git con ngay trong
lng, nhng cha con khng cho. Khi sanh con ra, m nh n li tin tri, nn
mt ln na mun git con. Mt ln na, cha con ngn cn m.
Mt hm, con c ci nht trn u ngn tay, nhc nhi v cng, khc sut
ngy m, khng ai d c. Cha con ang cng b quan phn x vic triu
nh, nghe vy cm lng khng ng, b con trong lng, v khng ngn ngi
ngm ngn tay ca con trong ming, nh nh nt cho con au. Gm thay!
Ci nht b, mu m tun ra trong ming cha con v, s ly tay ra con s

nghe au, cha con nut lun vo bng c m ln mu! Phi, ngi cha ht
lng thng yu con, v tnh ph t m , nh nh nut ht va mu va
m.
Nghe n Vua Ajatasattu bng ng pht dy, ku ln nh in: "Hy
chy mau, th ra lp tc ngi cha yu qu ca trm."
Than i, ngi cha yu qu y ra ngi thin c!
Tin th nh c trao n tn tay Vua Ajatasattu. Vua xc ng ri l dm
d. By gi ng mi nhn nh rng ch khi bt u lm cha mi bit c
tnh cha thng con nh th no.
Vua Bimbisara (Bnh Sa Vng) bng h v tc khc ti sanh vo cnh Tri
Catummaharajika (T i Thin Vng) tn l Janavassabha.
V sau Vua Ajatasattu (A X Th) c gp c Pht, tr nn mt thin tn
li lc v to nhiu cng c trong cuc Kt Tp Tam Tng ln u tin.
Vua Pasenadi Kosala (Ba T Nc)
Mt i th ch khc ca c Pht trong hng vua cha l Vua Pasenadi
Kosala, con Vua Maha Kosala, tr v vng quc Kosala, ng ti thnh
Savatthi. ng cng trang tui vi c Pht, v nh ti c li lc, may mn
c ni ngi vng lc vua cha cn sanh tin 148.
ng quy y trong nhng nm u tin sau khi c Pht bt u hong dng
Gio Php. Kinh Samyutta Nikaya (Tp A Hm) ghi rng mt ngy n vua
Pasenadi Kosala n yt kin c Pht v hi v o Qu ca Ngi, lc y
cn tr tui.
c Pht tr li:
"Tu i Vng, c bn chuyn khng nn gt b hay khinh thng. l
mt hong t hiu chin (khattiya), mt con rn, la v mt t khu. 149"
V c Pht thuyt mt thi Php c ngha v ti ny. Khi c Pht
ging xong, Vua Pasenadi ly lm hoan h, xin th l quy y Tam Bo. K t
ngy y vua tr nn mt t trung kin ca c Pht. Sch ghi rng c ln
nh Vua khu u nh l c Pht xong, m hn chn Ngi. Lng nhit
thnh tn knh c Pht ca ng phn ln cng do s khn ngoan ca b

Chnh Hu Mallika, rt sng o, thng minh sng sut, v hc rnh Gio

L. Trong nhiu trng hp, b dn dt chng trn ng o c nh mt
ngi bn chn thnh.
Ngy kia vua nm mng lin tip mi su ln v ly lm bng hong lo
ngi 150. V qun s theo o B La Mn bn mng, on rng sp c
chuyn chng lnh xy n c vua v by cho vua nn git tru b t l
thn linh trnh ha. Nghe li, vua truyn sm sa mi vic t thn,
mt nghi thc v nhn o c th lm mt mng sng hng ngn chng
sanh. Hong Hu Mallika nghe tin lt t can gin v thuyt phc vua nn
n hu c Pht, xin c gii thch. Vua nghe theo li, em cc im
chim bao k li vi c Pht v xin c Pht gii thch ngha. c Pht
ging gii rnh r.
Khng ging nh trng hp ca vua Bimbisara (Bnh Sa Vng), vua
Kosala tt phc, c nghe c Pht ging rt nhiu bi Php. Trong b
Samyutta Nikaya (Tp A Hm) c trn mt phn gi l Kosala Samyutta 151
ghi li nhng li c Pht dy Vua Kosala.
Ngy n, khi vua ang ngi hu c Pht, c vi o s i ngang qua, mnh
my y lng, ru tc xm xom, mng tay di thn tht. Vua lin ng
dy cung knh nh l v t gii thiu: "Knh bch ch o s, Trm l Vua
Kosala Pasenadi." Khi cc o s i qua, vua tr li hu Pht v bch c
Pht cc v y c phi chng l nhng v A La Hn. c Pht gii thch rng
mt ngi phm, cn thch th trong nhng khoi lc vt cht, kh m nhn
thc c ai c Qu A La Hn v ai cha. c Pht dy:
"Nh s thn cn (Samvasena) mi bit c gii hnh (Sila) ca mt ngi
v, du thn cn i na, cng phi mt nhiu th gi, phi thn trng quan
st v phi sng sut thng minh. Ngi l nh, khng sng sut thng
minh, khng th gi quan st, du c thn cn cng khng th xt on
ng. Xuyn qua nhng cuc m thoi (samvoharena) ta c th nhn thc
trng thi trong sch (soceyyam) ca ngi khc. Trong tnh trng bt an, ri
ren, nghch cnh, mi thy biu l ngh lc, v trong cuc tho lun, mi
hiu c tr tu ca ngi khc. Du vy i na, cng phi mt nhiu th
gi, thn trng quan st v phi sng sut thng minh."
tm tt, c Pht c bi k:
"Khng phi do lp trang sc b ngoi m con ngi c bit r.
Trong ci nhn thong qua khng th tin chc s xt on.

K d dui, khng gii c, trong th gian mnh mng rng ln

C th sng di lp y oan trang thanh nh ca ngi c phm hnh.
Nh ci quai ni bng t st lm gi,
Hay ng tin ch, ngoi bc vng,
Ngi i xa, n np di lp ha trang,
Bn ngoi p oan trang.
Cn bn trong th trc. 152"
L mt quc vng tr v mt quc gia rng ln, Vua Kosala khng th
trnh chin tranh, c bit l vi cc ln bang. Mt ln kia ng phi gy
chin vi ngi chu, Vua Ajatasattu (A X Th) v tht bi. Nghe vy c
Pht dy:
"Chin thng nui dng hn th.
K tht bi sng trong khn kh.
Nhng ai t b chin thng v chin bi
Sng thanh bnh an lc 153"
Mt ln khc, Vua Kosala chin thng v thu ot ton th qun i ca
Vua Ajatasattu (A X Th), ngoi tr nh vua. Khi nghe c tin y, c
Pht c ln nhng cu k sau y, vn c th p dng trn vn trong th
gian hin ti, lun lun phi lo s mt cuc chin tn khc c th bng n
bt c lc no:
"Mt ngi c th cp bc ngi khc,
Cng nh c th phc v ngi kia.
Nhng khi b cp,
Ngi kia chim ot tr li.
V cp bc, chim ot, tr i tr li khng ngng.
Ngy no qu xu cha duyn tr
Ngi cung si c tng tng:
'Th gi n, y l mt dp may!'
Nhng khi qu tr, phi chu khn kh.
Ngi st nhn gp k st nhn.
Ngi xm lng b chinh phc.
K hn ho b chi mng,
Ngi a quy ry b phin nhiu.
Vy, theo tin trnh din bin ca hnh vi
K cp t b cp. 154"

Nhng li c Pht dy Vua Kosala v cch x s vi hng ph n cng c

nhiu ngha b ch. Mt hm Vua Kosala ang hu chuyn vi c Pht
th c ngi a tin n rng Chnh Hu Mallika va h sanh cng cha.
Vua khng vui. n , thi xa cng nh ngy nay vn cn nhiu ni,
sanh con gi khng c xem l mt tin lnh, v mt vi l do ch k nh
vn ca hi mn chng hn. Tri hn vi tro lu t tng thi by gi,
c Pht by t lng tn trng v ca ngi c tnh ca ngi n b qua
bn c im sau y:
"Mt em b gi, Tu iVng, c th
Cn qu hn a con trai.
Lc trng thnh
Em c th l ngi tr tu v phm hnh vn ton,
Bit knh n, tn trng m chng, mt ngi v hin.
a con m sau ny em s mang vo lng
C th lm nn i s
V tr v mt vng quc v i.
ng vy, a con ca ngi v cao thng
S tr thnh ngi hng o chn chnh
Cho c mt quc gia."
Trong hng ph n c ngi cn tt hn n ng. "Itthi hi pi ekacciya
seyya" l nguyn vn cu Pht ngn. Gia x hi n thi by gi, trong
lc m ngi ph n khng bao gi c s knh n xng ng, li ni cao
qu v y qu cm y tht l mt khch l ln lao cho n gii.
Khi hong thi hu, ni t ca Vua Kosala bng h vo nm 120 tui, c
vua ly lm su mun, n bch vi c Pht rng ng c th i bt c vt
g ca ng tm li s sng ca ngi m ng qu trng v tru mn nh
m. c Pht an i nh sau:
"Tt c mi chng sanh u phi cht. i sng phi kt cuc bng s cht.
Ci cht lun lun ngay trc mt. Cng nh mn gm, du hm chn
hay khng, u c th b v phi b mt ngy no. c tnh 'b' lun lun
dnh lin vi mn gm. 155"
Vua Kosala rt thch nghe Php. Du cng vic quc gia i s a oan th
no ng cng c gng tm c hi n ving c Pht v ng nghe thuyt
ging. Hai b kinh Dhammacetiya 156 v Kannakatthala 157 Sutta c ging
trong nhng trng hp y.

Chnh Hu ca Vua Kosala, cht trc ng, l con gi ca mt ngi lm

trng hoa. Ch ca Vua Bimbisara (Bnh Sa Vng) l mt b khc. Em gi
ca ng l chnh hu ca Vua Bimbisara (Bnh Sa Vng), m A X Th.
Vua Kosala c mt hong t tn Vidudabha, v sau ni lon chng li ng.
M ca v hong t y l con gi ca Mahanama dng Sakya (Thch Ca) v
b ngoi ca hong t l mt n t. Khi ci b m ca Vidudabha, Vua
Kosala khng bit rng b l con ca mt n t. n lc Vidudabha ln ln,
nghe ngi trong thn tc Sakya (Thch Ca) ni vy th ly lm tc gin,
quyt nh tn st ht dng Sakya (Thch Ca) tr th. V Vidudabha, v
sau Vua Kosala phi cht mt cch th thm trong mt ci n ngoi thnh
ph. Lc y ch c mt ngi ty tng i theo h gi.
Vua Kosala bng h trc ngy c Pht nhp dit.
---o0o--CHNG 12 - Con ng Hong Php
"Nh Lai thot khi mi tri buc,
du cnh Tri hay cnh ngi.
Cc con cng vy, hi cc T Khu,
vt qua khi mi thng thc".
-- Mahavagga
Con ng Hong Php va li ch va thnh cng ca c Pht ko di
bn mi lm nm. T lc Thnh o, nm y ba mi lm tui, ch n
khi i Nit Bn, tm mi tui, c Pht khng ngng phc v nhn loi
bng c hai li - gng lnh v li dy. Sut c nm trng, i khi mt
mnh, lm lc cng vi mn , Ngi i t ni ny n ni khc truyn
b Gio Php trong dn gian v dn dt nhiu ngi ra khi vng cng ta
ca lun hi.
Theo kh hu n , trong ma Vassna, tri ma tm t nn c Pht
li mt ni. cng l phong tc ca cc nh tu s n thi by gi.
Thu xa, cng nh hin nay, n c ba ma r rt l Vassna (ma
ma), Hemanta (ma ng) v Gimhana (ma nng). Vassna, hay ma ma
bt u t thng Asalha v ko di n thng Assayuga ngha l t khong
gia thng By n thng Mi Mt, Dng Lch.

Trong ma Vassna (H), v ma dm tm t nn mc nc sng rch

thng dng ln cao, ng s ngp lt, giao thng gin on, v dn chng
phi sng quanh qun trong nh hay trong lng vi cht t vt thc g
dnh c t cc ma trc. Trong thi gian y, cc v o s kh lng i
c y ging o, kh lng di chuyn m khng xc phm n sanh
mng ca bao nhiu loi ng vt, tm sng mt ni t cn kh ro, hay
tn hi n cy c ma mng. Do , cc tu s, k c cc t ca c Pht,
thng tm ngng mi hat ng phi di chuyn rt v nhng ni vng
v.
Theo thng, c Pht v cc t Ngi c cung thnh v an c kit h
cc tu vin hay nhng khu vn n dt. i khi cc Ngi cng rt vo rng
su. Vo nhng lc y, c Pht u th dn chng trong vng ko n
nghe Php v c tn dng thi gian y to phc.
---o0o--Hai Mi H u Tin
H u Tin - ti Benares (Ba La Ni).
Sau khi Vn Chuyn Php Lun cho nm v t trong ngy trng trn
thng Asalha, c Pht nhp H u tin ti vn Lc Uyn, Isipatana, gn
Benares (Ba La Ni). Lc y y cha c nh ca hay tu vin. Trong H
ny, Ngi cm ha Yasa.
H Th Nh, Th Ba V Th T - ti Rajagaha.
Rajagaha (Vng X Thnh) l kinh ca Vng Quc Magadha (Ma Kit
), di triu Vua Bimbisara (Bnh Sa Vng). Do li thnh cu ca vua
trc ngy B Tt Thnh o, c Pht tr li ving thnh Rajagaha, v
trong dp ny Vua Bimbisara dng ln c Pht v ch t Ngi khu Rng
Tre, Veluvana (Trc Lm). Ni y vng v, tht l ch tr ng l tng ca
hng tu s v khng qu xa cng khng qu gn th. c Pht nhp H ba
nm lin tip ti ni ny.
H Th Nm - ti Vesali.
Ma H ny c Pht ng trong mt tnh tht ti Mahavana (i Lm) gn
thnh Vesali (V X). y, c tin c Vua Suddhodana (Tnh Phn)
lm bnh trm trng, Ngi i ln v n tn phng, thuyt Php cho cha

nghe. c vua tc khc c Qu A La Hn, nhp Dit Th Tng nh (i

nh) trong by ngy v vin tch lun.
Cng trong H ny c Pht cho php sng lp Gio Hi T Khu Ni, theo
li thnh nguyn ca B Maha Pajapati Gotami.
Sau khi c hnh l ha tng c vua xong, B Maha Pajapati Gotami n
hu Pht, lc y ang tm ng ti Nigrodharama, v xin php cho hng ph
n c gia nhp vo Gio Hi. Nhng c Pht t chi v tr v tnh tht
ti thnh Vesali. B Pajapati Gotami mun xut gia n i, cng vi cc
mnh ph phu nhn dng Sakya (Thch Ca) v dng Koliya, i b t
Kapilavatthu (Ca T La V) n Vesali, v nh s h tr ca c Ananda,
c php xut gia v thnh lp Gio Hi T Khu Ni.
H Th Su - ti i Mankula, trong Kosambi, gn Allahabad.
Cng nh trc kia Ngi dng "i Php L" - Yamaka Patihariya 158 (lm
cho la v nc t l chn lng phun ra) ch ng tnh ng mn ca thn
bng quyn thuc ti qu nh, ni y Ngi dng li php y ln th nh
thu phc nhng ngi khc o.
H Th By - ti cung Tri Tavatimsa (o Li).
Vi ngy sau khi h sanh Thi T Siddhattha (S t Ta) th Hong Hu
Maha Maya (Ma Da) thng h v ti sanh vo cung Tri Tusita (u Xut
). Trong H th by c Pht thuyt Abhidhamma (Vi Diu Php) cho
ch Thin cung Tri o Li, v v Tri trc kia l Hong Hu Ma Da,
t u Xut n o Li nghe Php.
Mi ngy c Pht tr v qu a cu, tm tt bi Php cho c
Sariputta (X Li Pht) ging rng gio l y cho hng t. Tng Vi Diu
Php cn lu truyn n nay l bi Php y chi tit do i c Sariputta
(X Li Pht) truyn dy. Kinh sch ghi rng sau khi nghe xong nhng thi
Php ny, v Tri trc kia l m ca Thi T Siddhattha (S t Ta) c
Qu Tu Hn.
H Th Tm - ti rng Bhesakala, gn tng Sumsumara, trong qun
Bhagga.
H Th Chn - ti Kosambi. Trong H ny c b Magandiya t to cho mnh
mt mi hn th su sc i vi c Pht v tm mi c hi bu xu

thanh danh ca Ngi. Magandiya l mt thiu n xinh p sanh trng trong

mt gia nh thuc giai cp B la mn. Cha m nng kn r, mun ch g
nng cho ngi tht xng ng.
Ngy kia, lc quan st th gian, c Pht nhn thy hai ng b hi
duyn lnh, tinh thn pht trin y . V lng t bi mun t hai ng b
nn c Pht ng n ni, lc ng ang cng t Thn La. V B la mn ly
lm say m trc hnh dng tt p ca c Pht v ngh thm rng y qu
tht xng ng l r ng sng m ng ht lng mong mi t lu. ng lin
thnh c Pht nn li ch ng i mt cht s tr li v vi v chy ku
con gi. Lc y c Pht c gim du chn trn mt t ri i sang mt
ch khc gn . Khi ngi b la mn dn v v c con gi n mc p
n ni th ch nhn thy du chn. B v gii v khoa tng s, bit rng
du chn ny khng phi ca ngi tm thng m phi l ca ngi rt
trong sch, tn dit mi dc vng. ng B la mn ch nho v v nhn
thy c Pht cch khng xa, ng dn con n, ngh g cho Ngi. c
Pht m t cch Ngi ch ng dc vng nh sau:
" nhn thy i Dc, Bt Mn v Tham Vng 159
Ta khng thch th trong dc lc ca i tnh.
C th y trc ny l g?
Ta khng bao gi mun s chm n n,
Du ch ng bng chn." 160
Nghe n y, hai ng b B la mn chng ng o Qu A Na Hm, tng
thnh th ba. Nhng c Magandhiya khng hiu, ng rng nh th l chi
mng, lm nhc c, nn ly lm tc gin. B chm t i, c ngh: "Nu ngi
ny khng cn n ta th c ni tht, v nh vy l hon ton thch ng. Ti
sao ng ta li tuyn b rng c th ny y trc? Hay lm! ng ta s
thy, do s sanh trng trong giai cp B la mn, do gia tc, do a v x
hi, ti sn v duyn dng tr son ca ta, ta s c mt ngi chng xng
ng v chng ta s bit lm nhng g phi lm i vi Sa Mn Gotama
(C m)."
V sau b tr nn th hu ca Vua Udena. Da trn quyn th lc by gi,
b t lt v xi gic ngi mng chi v xua ui c Pht ra khi thnh
ph. Khi c Pht vo thnh, nhng ngi y h to ngay n Ngi:

"ng l tn trm, l tn kh di, l ngi in cung, l con lc , l b, l

la, l chng sanh a ngc, l th vt. ng khng mong g c ln nhn
cnh. Hnh pht v kh cnh l tt c nhng g ng c th mong i."
i c Ananda khng th chu ng nhng li nguyn ra tc tn nh vy,
n hu Pht v bch:
"Bch c Th Tn, ngi ta ang chi ra v nhc m chng ta thm t.
Xin Ngi cho di i ni khc."
- Ny Ananda, by gi ta nn i u?
- Bch c Th Tn, n mt th trn khc.
- Nu ni y ngi ta cng chi ra v nhc m ta nh vy ri ta s i
u?
- Bch c Th Tn, li i n mt ni khc na.
- Ny Ananda, khng nn ni vy. Ni no gp chuyn kh khn, chnh ni
y ta phi gin xp n tha. V ch khi gin xp xong ta mi c quyn i ni
khc. Nhng ny Ananda, ai chi ra nhc m ta?
- Bch c Th Tn, ai cng chi ra ta. Nhng ngi cng inh n l v
tt c mi ngi.
c Pht nhn c hi dy i c Ananda hnh php nhn nhc nh sau:
"1. Nh voi chin trn a, hng lnh ln tn mi n t bn pha dn dp
bn ti, dng th y, ta phi chu ng nhng li nguyn ra chi mng t
mi ni. ng tht vy, phn ng sng khng gii c.
2. Nhiu voi nga c dn n ch vua quan t tp. Gia m ng voi
nga y, vua chn con no thun thc nht ci. Gia m ng con
ngi, cao thng nht l ngi c gii c thun thc, chu ng nhng li
nguyn ra.
3. Qu bu thay! Nhng con la thun thc, nhng con nga rc ging ca
x Sindh v nhng tht tng sang trng c ng. Nhng con ngi thun
thc, gii c trang nghim l hn tt c." 161

V c Pht dy thm c Ananda:

"Khng nn lo ngi, nhng ngi ny ch chi mng trong by ngy. n
ngy th tm h s lng yn. Mt chuyn kh khn xy n c Pht khng
th ko di qu by ngy." 162
H Th Mi - ti rng Parileyyaka.
Trong lc c Pht ng ti Kosambi, mt v tranh lun xy ra gia hai
nhm t khu - mt nhm gii v Kinh v mt nhm gii v Lut - v c
mt v phm nhm mt gii nh c lin quan n cch thc s dng phng
v sinh. Nhng ngi ng h cng chia lm hai phe. c Pht bn thn
ng ra gin xp cng khng xong. Hai bn u t ra c tnh gy g, v
nim bt ha ngm ngm tip din. c Pht suy ngh:
"Trong tnh trng hin ti, m ng ngi ny c tm mun ln p nhau,
khin cho nhng ngy an c kit h ca ta tr nn bt n. Hn na chng
Tng y khng n li dy ca ta. Hay l ta ri khi m ng n
dt trong rng su".
Lin , khng cho ch Tng bit, Ngi mt mnh ra i, n khu rng
Parileyyaka, v nhp H di gc mt cy sala (long th) ti p.
Theo tch chuyn c k li, trong thi gian ny c mt con voi v mt con
kh theo hu cn v lo lng mi nhu cu cho c Pht. 163
H Th Mi Mt - ti Ekanala, mt lng theo o B La Mn.
Bi kinh Kasibharadvaja Sutta 164 thut li nh sau:
Mt thi kia c Pht ng ti Ekanala trong Dakkhinagiri, mt lng theo B
La Mn Gio ca x Magadha. Lc y li nm trm tay cy lm vic cho
ng B la mn Kasibharadvaja sp sa ra ng. c Pht p y mang bt
n ni ngi ta ang phn phi vt thc v ng sang mt bn. V B la
mn Kasibharadvaja thy vy ni: "Ny Tn Gi, ti cy v gieo. Sau khi
cy v gieo, ti n. ng cng vy, ny Tn gi, ng cng phi cy v gieo,
sau khi cy v gieo, ng s n."
- Ny ng B La Mn, Nh Lai cng cy v gieo vy. cy v gieo xong,
Nh Lai n.

- Nhng no ti c thy u ci cy, ci ch hay ci li cy, cng khng

thy b hay cy roi b ca Tn Gi Gotama (C m), mc du Tn Gi
ni: "Nh Lai cng cy v gieo. cy v gieo xong, Nh Lai n".
Tn Gi t xng l nng dn, nhng chng ti c thy u ln cy ca Tn
Gi. Vy xin Tn Gi cho chng ti bit ng cy u?
c Pht tr li:
"c tin (saddha) l ht ging, gii lut (tapo) l ma, tr tu (panna) l ch
cy v cy cy, hnh khim tn (hiri) l cn cy, tm (mano) l dy cng,
v nim (sati) l li cy v roi b.
"Nh Lai sng vi lc cn thu thc, ni nng v m thc tit . Nh Lai
dng hnh chn tht ct t nhng cng c di. Thnh t o Qu Ti
Thng (A La Hn) l m dy th b.
"Tinh tn (viriya) l loi th ch nng a Nh Lai n trng thi khng
b tri buc (Nit Bn).
"Trc ch thng tin, bt thi chuyn v i, khng cn su mun.
", ln cy ca Nh Lai c thc hin nh th . Hu qu ca n l
trng thi Bt T.
" ko xong ln cy th khng cn phin mun u su na."
Nghe xong, v B La Mn Kasibharadvaja bi y mt chn cm trn sa,
dng n c Pht v ni: "Vy xin Tn Gi Gotama (C m) chn
cm trn sa ny! Tn Gi qu tht l mt nng dn v Ngi trng mt
loi cy tr tri 'Bt T'."
Tuy nhin, c Pht t chi khng nhn chn cm. Ngi dy:
"Vt thc nhn lnh do s thuyt ging gio l l khng thch nghi Nh
Lai dng. Ny ng B La Mn, l thng l ca Bc i Gic. ng
Chnh Bin Tri khng th dng vt thc y. Khi no truyn thng ny cn
c gi gn th l chnh mng.

"Ch dng nhng vt thc v m thc hon ton trong sch bi v bc thnh
nhn tnh lng l tha rung ph nhiu cho nhng ai mun, c th gieo
trng ht ging tt."
H Th Mi Hai - ti Veranja.
Mt v B la mn Veranja nghe c Pht ng ti qu mnh cng vi ng
o chng Tng, gn cy Nimba ca Naleru nn n hu Ngi v nu ln
nhiu cu hi c lin quan n phm hnh ca c Pht. Sau khi c nghe
li gii p, v B la mn ly lm hoan h, xin quy y Tam Bo v cung thnh
c Pht v ch Tng li nhp H ti Veranja. c Th Tn nhn li
bng cch gi im lng.
Bt hnh thay, ngay lc y ti Veranja c nn i. Do c Pht v ch
Tng phi dng thc n ca nga. Mt ngi li nga c lng tt dng thc
n ca nga cn li v c Pht chia st phn vt thc y mt cch hon
ton bnh thn.
Trong khong thi gian y, Ngi X Li Pht, mt hm, sau khi xut thin,
n hu Pht v cung knh bch: "Bch ha c Th Tn, Gio Php ca v
Pht no tn ti lu di v Gio Php no khng tn ti?" c Pht tr li
rng Gio Php ca ch Pht Vipassi, Sikhi v Vessabhu khng tn ti lu
di cn Gio Php ca ch Pht Kakusandha, Konagamana v Kassapa tn
ti lu di. 165
c Pht dy rng s kin ny do mt vi v Pht khng ging dy cn k
gio l v khng ban hnh gii lut gi hng mn trong np sng k
cng v c nhng v Pht lm y cc iu y.
Nhn Ngi Sariputta (X Li Pht) cung knh xin c Pht ban hnh
nhng gii cn bn (Patimokkha, gii bn) trong tng lai c th gi ch
Tng trong np sng k cng, v i sng Thing Ling Phm Hnh c
tn ti lu di.
- Hy nhn ni, Sariputta(X Li Pht), hy nhn ni.
V c Pht dy thm:
"Ch c Nh Lai bit chng no l ng lc. Cho n khi c mt vi trng
hp hoen pht sanh trong hng Tng chng Nh Lai khng ban hnh
nhng "Phng Tin K Lut" v t ra "Gii Lut Cn bn" (Patimokkha)

cho hng mn . Chng no c trng hp hoen xy din trong hng

Tng chng, ch n chng y Nh Lai mi ban hnh nhng "Phng Tin
K Lut" v t ra "Gii lut Cn Bn" tn dit cc nhim y.
"Ny Sariputta (X Li Pht), chng no chng Tng t n mc cao
thng lu di (rattannu-mahattam), pht trin y (vepulla-mahattam),
tng trng li ch (labhagga-mahattam), v php hc uyn bc (bahussutamahattam) th trng hp hoen s pht sinh trong Tng chng. n chng
y Nh Lai s ban hnh nhng Phng Tin K Lut v Gii Lut Cn Bn
ngn nga nhng iu nhim y.
"Ny Sariputta (X Li Pht), hin nay Gio Hi cc t khng c iu g
bt n, khng c nhng khuynh hng xu xa, khng nhim, trong sch v
gii hnh trang nghim. Ngi cui cng trong nm trm t cng
Nhp Lu, khng cn phi b ri li na, vng chc v ang tin n gic
ng." 166
(Ma nhp H ti Veranja l u cho "Li Gii Thiu" quyn Parajika
trong tng Lut).
Khi ra H ny c Pht tip tc du phng hong o n Soreyya,
Samkassa, Kannakujja, Payaga, v qua sng, gh li t lu ti Bnares v t
tr v Vesali ng ti i Thp trong Mahavana (i Lm).
H Th Mi Ba - ti tng Caliya.
H Th Mi Bn - ti Jetavana, k Vin, Savatthi.
i c Rahula (La Hu La) th C Tc Gii nm ny khi Ngi ng hai
mi tui.
H Th Mi Lm - ti Kapilavatthu (Ca T La V).
Ci cht th thm ca Vua Suppabuddha (Thin Gic) xy ra trong H ny.
Vua on gin c Pht v Ngi ra i, b con gi vua l Cng Cha
Yasodhara (Da Du La).
Cng nn ghi nhn rng c Pht ch nhp H mt nm ni chn nhau ct
rn ca Ngi.
H Th Mi Su - ti thnh Avali.

Trong H ny c Pht thu phc qu Alavaka (D Xoa), c ting l thng

n tht ngi.
Alavaka l mt con qu hung tn, ly lm tc gin khi thy c Pht
trong nh ca n. Qu Alavaka lin n trc mt c Pht v bo Ngi ra
i. c Pht ni: "c, tt lm", v i ra. Alavaka li biu i vo. c
Pht tr v. Ln th nh, ri ln th ba, n li biu nh vy. c Pht tun
li. Nhng n ln th t, Ngi t chi v bo Alavaka mun lm g th c
lm.
-- c, ny ng Sa Mn, ti hi ng mt cu, nu ng khng gii p
c, ti s phn tn tm ng, hoc ct x tim ng, hoc nm chn ng
qung tut qua pha bn kia sng Hng.
- Khng th c, trn th gian ny Nh Lai khng thy ai, du l ch
Thin, sa mn, b la mn hay trong m ng Tri v ngi, khng ai c th
phn tn tm Nh Lai, hoc ct x tim Nh Lai, hoc nm chn Nh Lai c
qung qua pha bn kia sng Hng. Tuy nhin, o Hu mun hi vic g c
hi.
Alavaka lin nu ln cu hi sau y:
"Vt s hu qu nht ca con ngi l g?
iu g, nu thc hnh ng, s em li hnh phc?
Hng v no ngt ngo hn tt c?
Sng th no gi l cao thng nht?"
c Pht tr li:
"c tin l vt s hu qu nht ca con ngi.
Gio Php, nu thc hnh ng, s em li hnh phc.
c hnh chn tht qu l hng v ngt ngo nht.
Sng vi tr tu c xem l cao thng nht."
Alavaka li hi tip:
"Lm cch no vt qua trn thy tai?
Lm sao vt trng dng?
Lm cch no ch ng su mun?
T thanh lc bng cch no?"

c Th Tn tr li:
"Vt qua trn thy tai nh nim tin.
Nh c kin tr, vt trng dng.
Ch ng su mun bng tinh tn.
T thanh lc bng tr tu."
Alavaka li hi thm:
"Thnh t tr tu bng cch no?
Lm sao mu tm s nghip?
Thnh t danh vng bng cch no?
Ci g lm cho tnh bng hu tr nn khng kht?
T th gian ny sang ci khc,
Lm th no trnh khi su mun? 167
c Pht p:
"Ngi kin tr, sng sut c nim tin, thnh t tr tu bng cch lng nghe
Gio Php ca bc i Gic, c kh nng dn n Nit Bn.
Ngi lm cng vic thch nghi mt cch kin tr, cn mn, s tm c s
nghip.
Nh hnh chn tht, thnh t danh vng.
c qung i khoan dung lm cho tnh bng hu tr nn khng kht.
Ngi c s thnh tht, c c bn phm hnh: chn tht, gii c, can
m v rng ri b th, s khng bun phin su mun sau khi qua i.
c ri, o Hu hy i hi cc v sa mn v b la mn khc xem h c g
qu bu, cao thng hn chn tht, t kim sot, qung i v nhn ni
khng?"
Alavaka am hiu nhng li Pht dy nn bch:
" thu hiu b quyt mu cu an lc trong tng lai, vy ti cn phi i
hi cc v sa mn v b la mn khc lm g? c Th Tn hm nay quang
lm n Alavi chnh v s an lnh ca ti. Ti thu hiu rng ca b th s
em li qu lnh phong ph. T lng ny sang lng khc, t th ny n

th trn kia, ti s thnh thang y tn dng cng c ca bc Chnh

Bin Tri v tnh cch ton thin ca Gio Php Cao Thng."
H Th Mi By - ti Rajagaha.
H Th Mi Tm - ti tng Caliya.
H Th Mi Chn V Hai Mi - ti Rajagaha.
-oOoc Pht v Angulimala 168
c Pht thu phc tn st nhn hung tn Angulimala trong h th hai
mi. Lc nh ng ny tn Ahimsaka (ngi v ti). Cha ng l quc s ca
vua x Kosala. ng n hc Taxila, mt trung tm gio dc tr danh thi
xa, v tr thnh v t li lc v thn tn nht ca mt ng thy rt danh
ting. Bt hnh thay, v th m bn b ng ny sanh lng ganh t, by iu
gim xim v thnh cng u c t tng ca thy. ng ny tin li, ly lm
tc gin, v khng kp ngh suy hay d xt, mu hi Ahimsaka bng cch
truyn lnh cho ng ny phi em n mt ngn ngn tay ngi, ngn t
bn tay mt, dng ln ng lm l th gio. Mc du khng vui, Ahimsaka
gng go vng li thy, i vo rng Jalini, ti Kosala, v bt u chui di
nhng cuc st nhn gh tm, cht ly ngn tay. Ban u ng x xu cc
ngn tay li, treo ln cnh cy. Nhng v kn kn v qu n n nn ng eo
trn c nh mt trng hoa lm bng ngn tay ngi, gi cho khi b mt v
dnh cho s cn thit. Do c tn "Angulimala", c ngha l "trng
hoa kt bng ngn tay".
Kinh sch 169 ghi rng khi ng dnh c chn trm chn mi chn ngn
th c Pht xut hin. Nhn thy c Pht, Angulimala mng lm, ngh
rng y l c hi ng hon tt s mng.
ng lin ro bc thng ti c Pht, tay rt gm ra khi v.
c Pht dng thn thng to nhng tr ngi lm cho Angulimala chy theo
khng kp, du c ht sc rt bt. Mt mi ht sc, m hi nh nhi, ng
dng chn li v ct ting gi: "Hy dng li, ng sa mn".
c Th Tn t tn p:

"Mc du Nh Lai i, Nh Lai dng bc. Cn con, Angulimala, hy

dng bc."
Tn st nhn suy ngh: "Cc v sa mn ny lun lun ni tht. V ny ni
rng ng ta dng bc, cn ta th khng dng. Th l ngha lm sao?"
Angulimala lin hi thm: "Ny ng Sa Mn. ng cn i, chnh ti
dng. ng li ni rng ti khng dng cn ng th dng. Xin hi, ny
ng Sa Mn, li ni ca ng c ngha g?"
c Pht du dng p: "ng vy, Angulimala, Nh Lai dng bc,
dng lun, mi mi. Nh Lai t khc, dt b, khng cn hnh hung hay
gy tn thng cho mt sanh vt no. Cn chnh con khng gi li bn tay
m mu, vn st hi ng loi. Vy, Nh Lai dng, cn con th vn tip
tc."
n y nghip tt ca Angulimala mau chng tri ln mt. ng ngh rng
v sa mn ny chc khng phi ai khc hn l c Pht Gotama (C m),
quang lm n y v lng bi mn, mun t mnh. Ngh vy, ng lin vt
i tt c v kh, ri n gn c Pht, nh l Ngi v xin quy y. V sau
c Pht chp nhn ng vo Gio Hi Tng Gi Cao Thng bng cch tht
ra li: "Ehi Bhikkhu!" "Hy n y T Khu!"
Tin Angulimala xut gia t khu vi c Pht c truyn rng ra khp x.
Ring Vua Kosala cm thy nh nhng nh thot khi nn, v Angulimala
qu tht l mt i ha cho dn chng trong x.
Nhng tm ca T khu Angulimala vn khng an tnh bi v lun lun
Ngi tng nh n d vng ti li ca mnh v nhng ting ku la than
khc ca cc nn nhn. Ch n nhng lc mt mnh hnh thin ni vng
v cng khng qun c. Ngy kia, khi i tr bnh ngoi ng, ngi b
ngi ta dng gy gc nh p v chi vo mnh, phi i v cha vi
u c y thng tch, mu chy dm d, mnh my ch b bm dp, ni b
ct t, mt c hi c Pht nhc li rng l hu qu bt thin ca
nhng hnh vi hung bo ca ngi trong qu kh.
Ngy n, lc i bt, T Khu Angulimala thy mt ngi ph n sp lm
bn ang gp kh khn, rn xit bn ng. ng lng bi mn, Ngi em
cu chuyn au thng y bch li vi c Pht. c Pht khuyn Ngi hy
quy tr li, c nhng li xc nhn sau y - nhng cu ny vn cn c
lu truyn n nay di ta Angulimala Paritta:

"Ny o Hu, t ngy c sanh vo Thnh tc (ngha l t ngy ti xut

gia), ti cha h c tiu dit i sng ca mt sinh vt no. Do li chn
tht ny, c mong c c vung trn v con ca c bnh an v s."
Ngi Angulimala hc thuc lng bi kinh, ri i n ni, ngi cch ngi
ph n mt bc mn, c li. Ngi m au kh lin sanh c d dng.
n nay bi kinh Paritta 170 ny vn cn cng hiu.
V sau, vo ng thi k, i c Angulimala c Qu A La Hn. Khi nhc
n ng li c Pht cm ha Ngi, i c Angulimala ni:
"C nhng sanh vt b khc phc bng v lc,
Bng c mc hay roi vt.
Nhng ta y, c thun ha do mt nhn vt
Khng cn n gy gc, cng khng dng gm ao 171
-oOoTrong hai mi lm nm cn li, c Pht sng phn ln Savatthi, ti
Jetavana (K Vin Tnh X) do trng gi Anathapindika (Cp C c)
kin to v phn khc ti Pubbarama do b Visakha dng.

---o0o--CHNG 13 - i Sng Hng Ngy Ca c Pht

"c Th Tn t gic.
Ngi hong dng Gio Php
gic ng k khc."
-- Majjhima Nikaya

c Pht c th c xem l v gio ch hot ng tch cc v nhit thnh

nht trn th gian. Ngi lun lun bn rn vi cng vic o php trn ngy,
ngoi tr nhng lc cn phi n vi nhu cu vt cht. Chng trnh
hot ng ca Ngi c sp xp rt c quy c v mc thc. i sng bn
trong l hnh thin, tnh tm v chng nghim hnh phc Nit Bn. Bn
ngoi l phc v v tha, nng phm hnh ca chng sanh trong khp th
gian. Chnh Ngi t gic, ri tn lc c gng gic ng ngi khc, dn dt
chng sanh ra khi mi phin ly ca i sng.
Hot ng hng ngy ca c Pht chia lm nm giai on: 1. Bui sng. 2.
Bui tra. 3. Canh u. 4. Canh gia. 5. Canh cui.
---o0o--Bui Sng
Thng ngy, lc cn tng sng sm, c Pht dng thin nhn quan st
th gian, xem c ai cn Ngi t . Nu thy c ngi cn h tr tinh thn
th khng i thnh cu, Ngi t n dn dt ngi y vo chnh o.
Ngi i b. Nhng mt i khi Ngi cng dng php thn thng bay trn
khng trung. Thng thng, chnh Ngi t i n nhng ngi h hn
nhim, nh tn cp st nhn hung tn Angulimala v qu D Xoa, bo tn
c c. Nhng c b Visakha c tm o nhit thnh v nh triu ph
Anathapindika (Cp C c) v nhng bc thin tr nh Sariputta (X Li
Pht) v Moggallana (Mc Kin Lin) th tm n th gio c Ngi dn
dt.
Trong khi t th gian, nu khng c ai thnh v trai tng, c Pht ngi m cc bc vua cha u tn sng knh n v khu u nh l mi
khi n trc mt - i tr bnh kht thc trn cc no ng, khi th mt
mnh, lc th vi chng Tng. Im lng ng trc ca tng nh, khng tht
ra mt li, Ngi th lnh vt thc no m tm trong sch b th ca thin tn
hoan h st vo bt, ri tr v cha. Cho n nm tm mi tui, mc du
au m bt thng, Ngi vn i tr bnh trong thnh Vesali.
c Pht th thc trc ng. Sau ch v t khu hp li nghe Ngi
thuyt mt bi Php ngn. Sau thi Php, c Pht ban l quy y Tam Bo,
truyn Ng Gii, v nu c v no t n trnh tinh thn y , Ngi ch
dn vo Thnh o, Con ng Gii Thot. Mt vi v n gn xin

mc hnh thin thch hp theo tm tnh mnh. Nu c li thnh nguyn, i

khi Ngi cng ban hnh l xut gia.
---o0o--Bui Tra
Sau khi ging dy hoc ku gi ch v t, c Pht lui v tnh tht. Nu
mun, Ngi nm nghing mnh bn mt v nh thn mt lt. Lc dy, Ngi
nhp i Bi nh (Maha Karuna Samapatti) v dng Pht nhn [1] quan st
th gian, nht l cc v t khu i vo rng su hnh thin ni vng v v
cc v t khc xa, hng dn v khuyn dy. Nu c mt v xa cn
c h tr, Ngi dng thn thng bay n ni t ri tr v tnh tht.
Vo bui chiu, thin tn ko n nghe Php. Do Pht nhn, Ngi nhn vo
khuynh hng tm tnh ca tng ngi trong c ta thuyt Php mt
gi. Mi ngi nghe, du tm tnh v tnh cm hon ton khc nhau, u c
cm tng rng bi Php ca c Pht c bit hng v mnh. l
phng php ging dy ca c Pht. Ngi thng dng nhng th d,
nhng hnh nh hay nhng ng ngn c lin quan n i sng hng ngy
trong nh gii thch gio l, v Ngi nhm vo tri thc hn l tnh cm.
i vi ngi thuc hng trung bnh, c Pht bt u ging v hnh b th,
gii lut v hnh phc cc cnh Tri. i vi ngi tin b hn, Ngi
cp n nhng nguy hi ca th vui vt cht v hnh phc ca s t khc,
bung x, thot ly. Vi cc v t n trnh cao thng, Ngi ging v
php T Diu .
Trong mt vi trng hp him hoi - nh trng hp Angulimala v b
Khema - c Pht dng oai lc thn thng nh hng n tm ngi
nghe.
Gio Php Cao Siu ca c Pht gi ngun cm hng cho c lp i chng
ln hng tr thc. Mt thi s Pht t c ht ln nhng li tn tng nh sau:
"em ph lc n bc thin tr, to kin thc cho hng trung bnh, v nh
tan m ti ca ngi ngu mui, y qu tht l ngn ng ca tt c mi
ngi." 172
C hai lp ngi, giu v ngho, cao sang v thp km, u t b c tin c
ca mnh hng v Thng ip Ha Bnh ca c Pht. Nn o php

(Sasana) s sanh bt u vi nm v o s nh ht nhn ca t bo, sm

sanh si ny n, m rng n hng triu ngi, v mt cch m thm, n
ha, khp min Trung n .
---o0o--Canh u
T su gi n mi gi m l khong c Pht dnh ring cc v t
khu c t do thnh cu Ngi ri sng nhng hoi nghi ca mnh, hi v
nhng im phc tp trong Gio Php, xin mc hnh thin, v lng nghe
thuyt ging.
---o0o--Canh Gia
T mi gi n hai gi khuya, ch Thin v ch Phm Thin l nhng
chng sanh m mt ngi khng th trng thy, t cc cnh Tri, n hu
Pht v hi Ngi v Gio Php. Trong kinh sch c mt on, thng c
nhc i lp li nh sau: "Lc by gi m khuya, mt v Tri c ho
quang rc r n gn c Pht, cung knh nh l v ng li mt bn".
Nhiu bi kinh v nhiu li vn p c ghi li trong b Samyutta Nikaya
(Tp A Hm).
---o0o--Canh Cui
Canh cui cng trong m, t hai gi khuya n su gi sng, c chia lm
bn phn. Trong phn u, t hai n ba gi, c Pht i kinh hnh
(cankamana). T ba n bn gi, Ngi nm nh thn, nghing v pha tay
mt. T bn n nm gi, Ngi nhp i Bi nh (Maha Karunasamapatti),
v ri tm T n khp ni, lm m du tm tr tt c chng sanh. Sau
Ngi quan st th gian bng Pht nhn xem coi c th t ai. Nhng ngi
o hnh v nhng ngi cn n, du cch xa th no Ngi cng nhn ra
v, m lng bi mn, t n vi h em li s h tr cn thit.
Nh vy, trn c ngy, c Pht lun lun bn rn vi nhim v o c.
Ngi ch ng mt gi ng h. Trong hai gi trn, bui sng v lc bnh
minh, Ngi m nhun ton th th gian vi tm T v lng v em hnh

phc n cho hng triu chng sanh. T nguyn sng i ngho nn, i tr
bnh kht thc m khng lm phin n ai, ry y mai , tm thng tri
lin trong nm hong khai Diu Php. Ngi khng ngng gia cng
em li iu tt p v hnh phc cho tt c, ch n ngy nhp dit, vo
nm tm mi tui th.
---o0o--CHNG 14 - c Pht Nhp i Nit Bn
"Mt tri chiu sng ban ngy. Mt trng rng t ban m.
Nhung gip v gm ao chi sng nh vua khi lm trn.
Lc hnh thin, ho quang ch Phm Thin chiu sng.
Nhng ngy nh m, c Pht rc r sng la trong vinh hnh."
-- Kinh Php C
c Pht l mt nhn vt phi thng. Tuy nhin, cn mang ng un, Ngi
vn cn bnh hon, gi yu v tch dit mt ngy no, nh tt c chng sanh.
Ngi bit n nm tm mi tui s vin tch. Vn ngi khim tn, Ngi
quyt nh trt hi th cui cng trong mt lng mc xa xi ho lnh nh
Kusinara, thay v cc th ln nh Savatthi hay Rajagaha, nhng ni m
Ngi thng lu ng v c nhiu tn . Theo li ca chnh c Pht, lc
tm mi tui, c th ca Ngi ta h nh "mt ci xe qu c". Du tui
gi, sc yu, nhng vi ch st dng mnh, Ngi i b trn con
ng di dng v kh khn cng vi v t hu cn thn tn, i c
Ananda. Cng nn ghi nhn rng, hai v i t, Sariputta (X Li Pht) v
Moggallana (Mc Kin Lin) nhp dit trc Ngi. Hai v T Khu Rahula
(La Hu La) v T Khu Ni Yasodhara (Da Du La) cng vin tch.
Cuc hnh trnh cui cng ca c Pht bt u t Rajagaha (Vng X) ,
kinh x Magadha (Ma Kit ).
Trc khi Ngi ri Rajagaha, Vua Ajatasattu (A X Th), c sai v i thn
ca mnh tn Vassakara, n thm d kin Ngi v mu nh ca nh vua
mun gy chin vi nc cng ha Vajjian, thu y rt tr ph.
---o0o--iu Kin Thnh Suy
"c Pht dy:

1. Ngy no m ngi dn Vajjian cn thng gp g v t hp ng o

vi nhau;
2. Ngy no m ngi dn Vajjian cn t hp trong tinh thn on kt, cn
vn mnh tin trin trong tinh thn on kt, v lm trn nhim v trong
tinh thn on kt;
3. Ngy no m ngi dn Vajjian khng ban hnh nhng o lut mi m
cha tng c ban hnh, khng hy b nhng o lut sn c, v sng
thch hp vi nhng quy tc c truyn;
4. Ngy no m ngi dn Vajjian cn h , tn sng, knh trng v nh
l cc bc trng thng trong x, v cn nghe nhng li dy thch nghi ca
cc v ny;
5. Ngy no khng cn mt ngi n b hay con gi no trong gia nh
ngi dn Vajjian b quyn r hay cng p phi sng vi k ngoi nhn;
6. Ngy no ngi dn Vajjian cn bo tr, tn trng, knh n v lm v vang
cc tn miu ca h, d trong hay ngoi tnh thnh, v khng xao lng
nhng nghi l c truyn;
7. Ngy no ngi dn Vajjian cn bo bc, bnh vc, v nhit thnh ng h
cc v A La Hn, khin cc v no cha n s n trong x v v no
n, c sng an lnh;
Ngy no m by iu kin trn cn c thc hin, th dn tc Vajjian
khng th suy i, tri li cn cng thnh hn trc."
Nhn dp ny, v li ch ca ch t, c Pht truyn dy by iu kin
thnh suy ca chng Tng. Ngi truyn c Ananda triu tp tt c cc v t
khu lc y c mt ti Rajagaha v dy:
"Ny hi cc t,
1. Ngy no m ch t khu cn thng gp g v t hp ng o vi
nhau;
2. Ngy no m ch t khu cn t hp trong tinh thn on kt, cn vn
mnh tin trin trong tinh thn on kt, v lm trn nhim v tng s trong
tinh thn on kt;

3. Ngy no m ch t khu khng to ra nhng gii lut mi m cha tng

c ban hnh, v nghim tc hnh tr nhng gii lut c ban hnh;
4. Ngy no m ch t khu cn h tr, tn knh v nh l nhng v cao h,
c nhiu kinh nghim, bc cha ca chng Tng, nhng ngi chng qun
Gio Hi, v knh trng nhng li dy qu bu ca cc Ngi;
5. Ngy no m ch t khu khng b nh hng ca tham i, c th pht
sanh bt c lc no, v li cun cc v trong vng sanh t trin min;
6. Ngy no m ch t khu cn tm thch th trong cng phu chuyn cn
hnh thin nhng ni vng v nhn tnh;
7. Ngy no m ch t khu cn c gng pht trin chnh nim, khin cc
bn ng tu cha n c th n , v cc o hu n, c sng an
lnh;
Ngy no m by iu kin thit yu y cn c thc hin y th cc t
khu khng th suy i, tri li cn phn thnh hn trc. Ngy no m by
iu kin an ton y cn c bo tn v duy tr trong hng Tng chng,
ngy no m cc t khu c dy d rnh mch v rn luyn trong tinh
thn by iu kin y, th chng t khu khng th suy i, tri li cn phn
thnh hn."
Ri, vi tm t bi v lng v bin, c Pht soi sng thm cho cc v t
khu by iu kin an ton khc nh sau:
"Ngy no m ch t khu khng say m, thch th hay dn thn vo cng
vic th gian, vo nhng cu chuyn ngi l i mch, trong s a thch ng
ngh, trong s d dui cu chuyn ngoi i li cun. Ngy no m ch
t khu khng cn cha chp hay b ri vo nh hng ca kht vng thp
hn. Ngy no m ch t khu khng kt hp vi bn b xu xa, khng c
nhng khuynh hng tin ti li.
"Ngy no m by iu kin trn c thc hin y th cc t khu s
khng dng bc na ng, khng ngng c gng khi thnh t mt vi
kt qu trn ng tu hc v khng b d cng trnh trc khi thnh tu o
Qu A La Hn."
Trong mt c hi khc, c Pht dy thm rng ngy no m ch t khu
cn c tm o vng chc, khim tn, chuyn cn, c hc, kin c tinh tn,

lun lun gi tm nim v pht trin tr tu, th Gio Hi ch t khu khng

th suy i m tri li cn phn thnh hn.
---o0o--Li Tn Dng ca c Sariputta (X Li Pht)
Sau khi thuyt ging nhiu thi Php dn dt ch v t khu, c Pht
ri Rajagaha v cng vi i c Ananda i Ambalatthika ri t n
Nalanda. Ni y Ngi ng ti vn xoi Pavarika. Trong dp ny, i c
Sariputta (X Li Pht) n hu Pht v tn dng tr tu ca Ngi nh sau:
"Bch ha c Th Tn, con rt ly lm tha thch, con tin tng ni c
Pht n ni ngh rng trong qu kh, trong tng lai, cng nh hin ti,
khng th c mt v sa mn hay b la mn no cao siu v tr tu hn c
Th Tn v phng din t mnh gic ng."
c Pht khng chp thun mt li ca tng tng t do t Ngi tht ra.
Ngi nhc i c Sariputta rng chnh c Sariputta khng hiu bit y
cng c ch Pht trong qu kh v v lai.
c Sariputta cung knh xc nhn rng Ngi khng am hiu tt c cc bc
Chnh ng Chnh Gic v thng, nhng vn gi li l chnh mnh
hiu bit truyn thng Chnh Php, tin trnh m tt c ch Pht u phi
tri qua trc khi c Qu V Thng, bng cch dit tr nm php trin ci
l : 1) tham dc, 2) on ght, 3) d di, hn trm, 4) phng dt, lo u, v 5)
hoi nghi, bng cch dng tr tu lm gim suy nhng kht vng mnh m
trong tm, trn vn an tr tm vo T Nim X, v chn chnh pht trin
by yu t dn n Gic Ng (Tht Gic Chi).
---o0o--Pataliputta
T Nalanda, c Pht ln hi n Pataligama. Ni y hai v i thn x
Magadha (Ma Kit ) l Sunidha v Vassakara ang xy thnh p ly
phng th v ngn chn ngi Vajjian, lc y rt hng cng v phn thnh.
c Pht ng trong mt cn nh b trng. Khi nhn thy hng ngn v Tri
n y trong khp vng, Ngi ni trc rng Pataliputta s tr nn mt
th trn quan trng, mt trung tm thng mi, mt ni trao i hng ha,
nhng v sau phi b ba ln him ha l la, nc v phn tranh.

Khi hay tin c Pht n Pataligama, cc v i thn n cung thnh Ngi

cng vi ch t v nh trai tng. Sau khi th thc xong, c Pht dy:
"Bt lun ni no m ngi bit thn trng c tr, ngi y cng ht lng
nng ch huynh , nhng ngi tt, bit t kim sot, v hi hng
phc bu n cc v Tri thng ti lui trong vng. Knh m, ch Thin s
knh m. Tn trng, ch Thin s tn trng ngi sng sut thn trng. Ch
Thin s i x du dng nh nhn vi ngi y nh b m hin i x vi
a con duy nht ca b, v ngi m c ch Thin chiu c, s hng
nhiu may mn." 173
Nhn dp c Pht n ving, dn chng t tn cng thnh l "cng
Gotama" v cng nh t tn chic a c Pht qua sng Ganges
(Hng), lc y ang ngp lt, l " Gotama", nhng c Pht dng thn
thng cng ch v t sang sng trong lc ai ny ang nhn nhp sa son
.
---o0o--Nhng Cnh Gii Tng Lai
T b sng Ganges (Hng), c Pht i n Kotigama v t n lng
Nadika v ng trong nh gch. Nhn dp ny i c Ananda n gn c
Pht, cung knh hi thm Ngi v cnh trng tng lai ca nhiu ngi trong
lng qu vng. c Pht nhn ni k li s phn ca tng ngi, ri Ngi
dy lm th no ngi t ca mt ng Th Tn thnh t "Gng Trong
ca Chn L" c th ni trc rng: "Ta s khng cn ti sanh vo a
ngc, cnh th, cnh gii Peta (ng qu), nhng trng thi bun kh, ti li
v thp hn. Ta nhp lu, khng th cn ri vo c o v s Gic ng
cui cng c bo m."
---o0o--Gng Trong ca Php Bo (Dhammdsa)
"Ny Ananda, Gng Chnh Php l g?
"L gng lnh ca ngi t cao thng t trn vn nim tin ni c
Pht v suy gm v cc n c ca Ngi nh sau:

"Ngi hn l Bc ng Cng, Chnh Bin Tri, Minh Hnh Tc, Thin Th,
Th Gian Gii, V Thng S, iu Ng Trng Phu, Thin Nhn S, Pht,
Th Tn."
"Ngi t cao thng t trn vn nim tin ni c Php v suy gm v
cc c tnh ca Gio Php nh sau:
"Gio Php m c Th Tn kho ging dy v c truyn b y l
t chng ng, c hiu nng tc khc, khuyn khch s tm ti suy gm, dn
n ni (Nit Bn), bc thin tr thc am hiu, mi ngi cho ring
mnh."
"V ngi t cao thng t trn vn nim tin ni c Tng v suy gm
v nhng phm hnh ca Gio Hi Tng Gi nh sau:
"Gio Hi cc t ca c Th Tn c c hnh ton ho. Cc Ngi c
phm hnh ton ho. Cc Ngi c phm hnh chn chnh. Cc Ngi c
phm hnh ca bc tr tu. Cc Ngi l nhng v thnh tu bn o v
bn Qu thnh. Gio Hi cc t c Th Tn l bc xng ng th lnh
nhng vt cng dng v ch . Cc Ngi l bc xng ng c l bi, l
phc in v thng trn th gian."
"V t cao thng tr nn ngi c phm hnh thch hp vi ch Pht;
phm hnh vng chc, khng th st m, hon ton trong trng, khng mt
vt nhim, hon ton khinh khot; phm hnh m bc thin tr tn dng,
m khng c kht vng trn tc no c th lm hoen ; phm hnh thun
chiu a n tm nh."
T Nadika, c Pht ln hi n thnh Vesali, lc by gi rt phn thnh, v
ng ti khu vn ca Ambapali, mt c gi giang h xinh p. Bit rng th
no Ambapali cng n, c Pht thn trng khuyn dy ch t phi
lun lun ch tm an tr chnh nim v gic tnh v Ngi dy ch t khu
ng li ch nim.
---o0o--Ambapali
Khi c tin c Pht ng ti vn xoi ca mnh th Ambapali n cung
thnh c Pht cng ch t v nh trai tng ngy hm sau.

c Pht nhn li v t chi li thnh cu n sau ca cc nh qu phi

Licchavi. Cc v qu phi ny n gp c Ambapali v ha s n b bng
mt s tin rt ln nu nng khng chu nhng ba trai tng. Nhng c
Ambapali l php khc t.
Ngy hm sau c Pht n nh Ambapali. Sau ba ng, c gi, trc
kia l giang h, pht tm v cng trong sch, knh dng ln c Pht v ch
Tng vn xoi rng ln. 174
Lc y nhm ma ma, c Pht dy cc t nn nhp H bn trong hoc
quanh thnh Vesali. Phn Ngi, quyt nh s nhp H ti Beluva, mt
lng nh b gn Vesali. y l H th bn mi lm v cng l H cui
cng ca Ngi.
---o0o--c Pht Lm Bnh
Trong nm y, c Pht lm bnh trm trng v rt au n, gn nh sp
cht.
Nh c mt ch st , Ngi vng chc gi chnh nim, lun lun gic tnh
v nhn ni chu ng cn au khng mt li rn xit. c Pht bit rng
n lc Ngi sp la th gian, nhng ngh rng s khng hp l nu ra i m
khng c vi li n v t hu cn v nhc nh Gio Hi. Do Ngi
quyt nh khc ch bnh trng bng ch st v lin tc chng nghim
hnh phc A La Hn 175.
Lin sau khi c Pht bnh phc, i c Ananda n hu Ngi, biu l
lng vui mng c thy Ngi khi bnh v t ra yn ch c bit rng
c Pht s khng ra i trc khi c li khuyn nh Gio Hi.
Cu tr li ca c Pht, rt nh v nn c ghi nh, bc l r rng tnh
cht c bit ca Tam Bo (Pht, Php, Tng).
---o0o--Li ku gi ca c Pht.
"Ny Ananda, Gio Hi cc t cn mong i g na Nh Lai? Nh Lai
truyn dy Gio Php m khng c s phn bit no gia gio l b

truyn v gio l cng truyn 176. V chn l, Nh Lai khng khi no c mt

bn tay nm li ca mt ng thy. C ngi ngh rng: 'Chnh ta s lnh o
Gio Hi cc T Khu', hoc 'Gio Hi ch T Khu s ty thuc ni ta',
hoc 'chnh c Pht phi dy iu g c lin quan n Gio Hi'.
"Ny Ananda, Nh Lai khng ngh rng c ngi no phi lnh o Gio
Hi cc T Khu, hoc Gio Hi phi ty thuc ni ngi no. Ti sao Nh
Lai phi truyn dy mt iu no c lin quan n Gio Hi?
"Ny Ananda, by gi Nh Lai kit lc, gi yu v gn n ngy la trn.
Nh Lai tm mi, khng khc no c xe qu c k, cn phi c nhng
si dy ct li cc b phn gi n khi r ri. Thn ca Nh Lai cng cn
nhng si dy thng tng t.
"Ny Ananda, lc no Nh Lai yn lng, khng c du hiu ca s sng,
tm an tr vo mt im bng cch chm dt mi cm th v khng bit g
n s vt xung quanh, n lc y thn ca Nh Lai mi tht l thoi mi.
177

"Vy, ny Ananda, hy t coi chnh con l hi o (ch n nu) ca con,

chnh con l ch nng ta ca con. Khng nn tm nng ta bn ngoi 178.
"Hy xem Gio Php l hi o ca con. Gio Php l ch nng ta ca
con. Khng nn tm nng ta bn ngoi.
"Ny Ananda, mt thy t khu phi sng cch no nh coi chnh mnh l
hi o, l ch nng ta ca mnh, khng tm nng ta bn ngoi?
"y ny, Ananda, mt thy t khu sng chuyn cn tinh tn, suy gm,
thn trng gic tnh, t khc mi tham i trong th gian, lun lun gi
chnh nim ni thn, th, tm v php. 179
"Du ngay trong hin ti hay sau khi Nh Lai nhp dit, ngi no sng
ng theo nh vy, xem chnh mnh l hi o ca mnh, l ch nng ta
ca mnh, khng tm nng ta u bn ngoi, nhng v t khu y s ng
hng u trong nhng ngi sng hon ton theo Gii Lut."
y c Pht c bit ghi nhn tm quan trng ca s c gng c nhn
nhm thnh t mc tiu ti hu l t thanh lc v t mnh gii thot ra khi
mi hnh thc kh au ca i sng. Cu xin van vi hay l thuc vo ngi
khc th khng c hiu qu.

Nhng ta c th t hi ti sao ngi Pht t li tm nng ta ni Pht,

Php, Tng, v trong lc m r rng c Pht rnh mch dy rng khng
nn tm nng ta ni u khc, ngoi chnh mnh?
Trong khi tm nng ta ni Tam Bo (Pht, Php, Tng), ngi Pht t ch
xem c Pht l mt v Thy, mt Hun Luyn Vin vch ra con ng
gii thot, Php nh con ng duy nht hay phng tin duy nht, v Tng
nh nhng gng lnh ca mt li sng nn noi theo. Ngi Pht t khng
bao gi ngh rng ch cn c vic nng ta (quy y) ni Tam Bo l
gii thot.
Mc du tui cao, sc yu, c Pht chng nhng vn dng mi c
hi khuyn nh, dy d ch t khu bng nhiu phng thc khc nhau
m cn u n i bt, khi no khng c li cung thnh trai tng. Mt ngy
kia, Ngi vo thnh Vesali tr bnh kht thc nh thng l v sau khi cng
i c Ananda ng xong ti n Capala, c li dy nh sau:
"Ngi no trau di, pht trin tht lo luyn, chc chn nm vng,
chng nghim, thc hnh v thun thc iu luyn bn Phng Tin
Thnh Tu (T Thn Tc, Iddhipada) 180 c th, nu ngi y mun, sng
thm c mt kip sng (kappa) 181 hay c th hn cht t (kappavasesam).
Ny Ananda, Nh Lai trau di, pht trin, chc chn nm vng v
chng nghim, thc hnh v thun thc iu luyn T Thn Tc. Nu mun,
Nh Lai c th sng thm mt kip sng hay hn cht t."
Kinh sch thm rng "mc du li gi rt l r rt hin nhin, i c
Ananda lc y khng thu hiu thnh cu c Pht sng thm mt kip
na v li ch, v s tt p v hnh phc ca nhiu chng sanh, v lng bi
mn, thng hi th gian, v li ch, v s tt p v hnh phc ca tri v
ngi." V s thiu st ny, kinh sch cho rng lc y tm ca i c
Ananda b Ma Vng m nh.
---o0o--c Pht Bo Trc Ngy Nhp Dit
c Pht th hin trn th gian truyn dy thc tng ca vn php v
con ng duy nht thot ra khi mi kh au phin ly ca i sng,
cho nhng ai mun tm chn l. Trn ng hong Php di dng v v
cng rc r vinh quang, Ngi thc hnh s mng cao c qu trng y mt
cch m mn v li ch, cho Ngi v cho hng tn . Vo nm tm mi

tui th, thy nhim v hon thnh vin mn, Ngi truyn dy tt c
nhng iu cn thit cho nhng ai mun c gng theo chn Ngi, c bc xut
gia ln hng c s, v chng nhng cc v ny nm vng Gio L m cn
c kh nng rng truyn n k khc. Do c Pht quyt nh
khng kim sot sc khe trong nhng ngy cn li ca kip sng bng
ch v bng cch chng nghim hnh phc A La Hn. Lc y, ng ti n
Capala, Ngi bo trc cho i c Ananda rng trong ba thng na s
nhp dit.
c Ananda vi v nhc li Pht ngn v thnh cu Ngi sng thm mt
kip na, v s tt p v hnh phc ca chng sanh.
c Pht tr li: " ri, ny Ananda, khng nn khn cu Nh Lai.
Thi gian cu khn y qua."
Ri c Pht ging v tnh cch v thng ca i sng v cng i vi i
c Ananda n Mahavana. c Pht bo Ngi Ananda triu tp tt c cc
v t khu lc y ang c tr quanh thnh Vesali v dy:
"Bt lun chn l no m Nh Lai ging gii, cc con phi kho hc hi,
thc hnh, trau di, pht trin y , nhm duy tr, lm cho i sng Thnh
Thin c tn ti trng tn vnh cu, v tnh thng chng sanh, v s tt
p v hnh phc ca nhiu ngi, v s tt p v hnh phc ca ch Thin
v nhn loi.
"Nhng chn l y l g?
" l T Nim X, T Chnh Cn, T Thn Tc, Ng Cn, Ng Lc, Tht
Gic Chi v Bt Chnh o." 182
Ri c Pht ni ln nhng li ku gi sau y v tuyn b cho cc v t
khu bit ngy nhp dit:
---o0o--Nhng Pht Ngn Ti Hu
"Hy nhn li y cc T Khu, Nh Lai dy cc con. Tt c cc php c
cu to do iu kin (cc php hu vi) u l v thng. Hy lin tc tn lc
chuyn cn. Nh Lai sp n ngy nhp dit. Cn ba thng na Nh Lai
s t gi cc con.

"Nh Lai n tui. i sng ca Nh Lai qu l ngn ngi. Ri cc con,

Nh Lai s ra i. Nh Lai t mnh lm ch nng ta cho mnh. Hi cc
T Khu, hy tinh tn, gi chnh nim v sng i o hnh. Hy gi gn
tm cc con bng nhng t tng c chiu hng tt. Nhng ai kin tr c
ghp np sng ca mnh trong nhng khun kh dy trn s bc ra khi
con ng phiu bt v nh ca i sng v chm dt au kh."
c Pht nhn thnh Vesali ln cui cng ri cng i c Ananda i
Bhandagama. Ngi dy cc v t khu nh sau:
"Gii, nh, tu, v s gii thot cng tt,
c Gotama (C m) thnh tu cc iu y.
Thu trit nhng iu y,
c Pht truyn dy gio l cho hng mn .
c o S gic ng,
Chm dt mi phin no v dp tt mi kht vng.
---o0o--Bn iu Tham Chiu Ln
i t lng ny n lng khc, mt ngy n c Pht n Bhoganagara v ti
y Ngi dy bn i Gio Php tc l bn iu tham chiu ln
(Mahapadesa), theo ta c th trc nghim v lm sng t gio hun ca
c Pht. Ngi dy:
1. "Mt v t khu c th ni rng ti nghe chnh c Pht tuyn ngn
nh vy: "y l Gio Php, y l Gii Lut, y l Gio Hun ca c
Bn S". Nhng li y, khng nn chp nhn, cng khng nn gc b ngoi
tai. Khng chp nhn, khng bc b, m phi nghin cu tn tng tng
ch, tng ting, ri hy i chiu v so snh vi Kinh (Sutta) v Lut
(Vinaya). Nu khi i chiu v so snh k cng, nhn thy rng n khng
ph hp vi Kinh v khng nht tr vi Lut, con c th kt lun rng: "Chc
chn, y khng phi l Pht ngn. V t khu kia hiu sai." Nh vy,
con phi loi b nhng li y.
"Nu, khi i chiu v so snh, nhng li y ph hp vi Kinh v nht tr
vi Lut, con c th kt lun rng: "Chc chn y l Pht ngn, v t khu
y hiu ng."
"Hy xem l iu tham chiu ln u tin.

2. "Li na, mt v t khu c th ni rng trong ngi cha kia c chng

Tng sng chung v c nhng v s lnh o: Ti nghe chnh cc s y ni
nh th ny: "y l Gio Php, y l Gii Lut, y l Gio Hun ca
c Bn S." Khng nn chp nhn, cng khng nn gc b ngoi tai
nhng li y. Khng chp nhn, khng bc b, m phi nghin cu tn
tng, tng ch, tng ting, ri hy i chiu vi Kinh v so snh vi Lut.
Nu khi i chiu v so snh k cng, nhng li y khng ph hp vi Kinh
v khng nht tr vi Lut, con c th kt lun: "Chc chn y khng phi
l Pht ngn. V t khu kia hiu sai." Nh vy, con phi loi b nhng
li y.
"Nu, khi i chiu v so snh, nhng li y ph hp vi Kinh v nht tr
vi Lut, con c th kt lun rng: "Chc chn y l Pht ngn. V t khu
y hiu ng."
"Hy xem l iu tham chiu ln th nh.
3. "Li na, mt v t khu c th ni rng trong ngi cha kia c nhiu v
s v nhng v cao tng hc rng, thng sut Gio L, hiu rng Kinh, Lut,
Php Yu (Matika): Ti nghe chnh cc v s y ni nh vy: "y l Gio
Php, y l Gii Lut, y l Gio Hun ca c Bn S". Khng nn
chp nhn, cng khng nn gc b ngoi tai. Khng chp nhn, khng bc
b, m phi nghin cu tn tng tng ch, tng ting, ri em i chiu
vi Kinh (Sutta) v so snh vi Lut (Vinaya). Nu khi i chiu v so snh
nh vy, nhng li y khng ph hp vi Kinh v khng nht tr vi Lut,
con c th kt lun: "Chc chn y khng phi l Pht ngn. V t khu kia
hiu sai." Nh vy, con phi loi b nhng li y.
"Nu, khi i chiu v so snh, nhng li y ph hp vi Kinh v nht tr
vi Lut, con c th kt lun rng: "Chc chn y l Pht ngn. V t khu
y hiu ng."
"Hy xem l iu tham chiu ln th ba.
4. "Li na, mt v t khu c th ni rng trong ngi cha kia c mt v t
khu cao h, hc rng, thng sut Gio L, hiu rng Kinh, Lut, v cc
Php Yu (Matika): Ti c nghe v t khu cao h y ni nh vy: "y l
Gio Php, y l Gii Lut, y l Gio Hun ca c Bn S". Khng
nn chp nhn, cng khng nn gc b ngoi tai. Khng chp nhn, khng
bc b, m phi nghin cu k cng, tng tn, tng ch, tng ting, ri
em i chiu vi Kinh v so snh vi Lut. Nu khi i chiu v so snh,

nhng li y khng ph hp vi Kinh v khng nht tr vi Lut, con c th

kt lun: "Chc chn y khng phi l Pht ngn. V t khu kia hiu
sai." Nh vy, con phi loi b nhng li y.
"Nu, khi i chiu v so snh, nhng li y ph hp vi Kinh v nht tr
vi Lut, con c th kt lun rng: "Chc chn y l Gio Php, y l Gii
Lut, y l Gio Hun ca c Bn S."
"Hy xem l iu tham chiu ln th t.
"Ny cc T Khu, l bn iu tham chiu ln."
Ba Th Thc Cui Cng Ca c Pht
Ri sng cho ch v t mi khi c c hi, c Pht ln hi n Pava v
ti y, ngi th rn tn Cunda cung thnh Ngi v ch t khu v trai
tng. Vi tm rt trong sch, Cunda dng ln c Pht mt vt thc c bit
gi l "Sukaramaddava" 183. Theo li ch dy ca c Pht, Cunda ch dng
vt thc y n Ngi m thi, cn li bao nhiu phi em chn, s khng c
ai khc dng n.
Sau khi th thc xong, c Pht nhim bnh l huyt trm trng, rt au
n, gn nh sp cht. Nhng Ngi nhn ni chu ng, im tnh, khng
mt li rn xit.
Mc du bnh tnh trm trng v ngi rt yu, c Pht nht nh i b
n Kusinara 184, ni Ngi nh nhp dit, cch ba do tun (li chn
cy s). Trn on ng cui cng ny, kinh sch ghi chp rng c Pht
phi ngi li ngh li hai mi lm ni v bnh v yu.
mt ch n, Ngi ngi di gc cy to v dy i c Ananda i tm
nc ung, v Ngi cm nghe kht. Rt l kh khn, i c Ananda mi
tm c cht t nc trong mt dng sui nh ni y nm trm c xe b
va i qua, quy c c nc.
Lc by gi c ngi tn Pukkusa n gn c Pht v by t lng thn
phc ca mnh trc s trm lng khc thng ca Ngi.
Sau khi nghe c Pht thuyt ging v trng thi an tnh, khng xao ng,
Pukkusa dng ln Ngi hai b y bng vng. Theo li dy ca c Pht,
Pukkusa dng mt b n cho Ngi v mt b n i c Ananda.

Khi i c Ananda mc b y cho c Pht th ly lm ngc nhin thy

rng mu da ca c Pht chiu sng l thng:
- Bch c Th Tn, ti sao c chuyn l thng, rt l k diu? Mu da ca
c Th Tn tr nn sng ln, rc r mt cch l thng. Khi con p b y
bng vng ln mnh Ngi th hnh nh mu sc ca vng lu m i mt.
Nhn c Pht gii thch rng trong hai trng hp, mu da ca c
Nh Lai tr nn sng ln, rc r l thng. l trong m Ngi c Qu
V Thng Chnh ng Chnh Gic v m c Nh Lai nhp dit.
V c Pht cng b rng trong m y, vo lc canh ba, Ngi s dit
trong cm rng long th (sala) ca dng tiu vng Malla, gia cp cy long
th, gn Kusinara.
---o0o--Ba Cm Nhiu Phc Bu Ca Cunda
c Pht tm ln cui cng trong dng sng Kakuttha v sau khi ngh mt
lc Ngi dy c Ananda rng chuyn sau y c th xy ra. C ngi s
lm cho Cunda n nn hi hn v h ni: "Ny Cunda, ng tht l ngi c
ti. ng s b chm m sa a, v c Th Tn la trn sau khi th thc
ln cui cng vi cc mn vt thc do ng dng."
Mi ln Cunda, ngi th rn, n nn hi hn nh th, con phi gii thch
nh vy: "Ny Cunda, ng c tht nhiu phc bu th thng. ng s hng
c nhiu li lc v c Pht ng ln cui cng vi cc vt thc do
ng dng ln. Ny Cunda, bn tng c nghe chnh c Pht dy rng c hai
vt thc cng dng em li phc bu bng nhau, to qu bng nhau, v v
cng qu bu hn tt c. Hai vt y l g? l vt thc cng dng m B
Tt th ln cui cng trc khi chng ng o Qu V Thng, Chnh
ng Chnh Gic, v vt thc cng dng m c Pht th ln cui cng
trc khi nhp dit. Hai vt cng dng y em li phc bu bng nhau,
to qu bng nhau, v v cng qu bu hn tt c cc mn khc. V vt thc
cui cng m c Th Tn th l chnh tay ca Cunda, ngi th rn, dng
ln.
"Nghip tt ny s tr qu trong s ti sanh thun li, tui th cao, gt nhiu
may mn v danh vng, th hng nhiu phc bu trong cc cnh Tri v
trong cnh vua cha, quyn qu cao sang."

"Ny Ananda, phi khuyn ln Cunda nh th y."

c Pht ln hi n rng long th ca dng tiu vng Malla v dy i
c Ananda chun b ch Ngi yn ngh gia cp cy long th, u
hng v pha bc. Ri c Pht nm xung, nghing mnh v hng mt,
chn tri gc di trn chn mt v vi chnh nim vng chc, hon ton
kim sot tm, tuyt i gic tnh.
---o0o--Phi Tn Knh c Pht Nh Th No
Khi nhn thy nhng cy long th tr bng, mc du khng phi ma bng
long th tr, v thy bao nhiu ngi l bi v tn sng Ngi, c Pht ku
gi ch t nh sau:
"Ny Ananda, khng phi nh vy l tn trng, knh cn, sng bi, lm v
vang Nh Lai u.
Bt lun v t khu no, bt lun v t khu ni hay thin nam, tn n no
hnh ng theo Gio Hun, phm hnh trang nghim, i sng chn chnh,
l ngi tn trng, knh cn, sng bi v lm v vang Nh Lai theo cch cao
thng nht.
Nh vy, ny Ananda, con phi chuyn cn tu tp, hnh ng theo Gio
Hun, phm hnh trang nghim, sng i chn chnh."
Lc y, i c Upavana, trc kia c sng gn v hu cn c Pht lu
ngy, ng trc mt c Pht. Ngi dy i c Upavana ng sang qua
mt bn. i c Upavana thy vy ly lm ngc nhin v trc kia chnh
i c Upavana cung phng c Pht y . c Pht gii thch rng lc
by gi c rt ng ch Thin tu n quanh v cc v Tri y than phin
rng v b i c Upavana che khut, khng th thy Ngi.
---o0o--Bn Thnh Tch
K c Pht cp n bn thnh tch m, v c lin quan n i sng
ca Ngi, ngi thin tn c tm o nhit thnh nn n chim ngng vi
lng thnh knh v tn sng.

Bn ni y l:
"Ni B Tt n Sanh 185.
Ni c Pht Thnh o186.
Ni c Pht Chuyn Php Lun 187
Ni c Pht Nhp Dit 188."
V c Pht thm:
"Ngi no trt hi th cui cng trong nim tin vng chc lc i hnh
hng, s ti sanh v nhn cnh."
---o0o--c Pht Cm Ha Subhadda
Vo thu y ti Kusinara, c mt o s du phng hnh kht tn Subhadda
189
. V o s ny nghe tin n rng vo canh cht m y c Gotama (C
m) s nhp dit nn ngh nh sau:
"Ta c nghe nhng v thy ng tui v cc v khc cao nin hn, v cc
ng thy ca nhng v y, cc v kht s du phng, ni rng him hoi lm,
tht l hy hu mi c c mt ng Th Tn, ng Ton Gic, xut hin
trn th gian. m nay, vo canh cht, c Gotama (C m) s nhp V
D Nit Bn. Ta c mt iu hoi nghi v tin tng ni c Gotama. Hn
vy, Ngi s ging dy Gio Php nh tan mi hoi nghi ca ta."
Ngh vy, v o S Subhadda lin i ngay n cm rng Upavattana Sala
ca dng Malla, n gn c Ananda v bch rng: "Ti c nghe nhng ng
thy ng tui v nhng v khc cao nin hn, v cc ng thy ca nhng v
y, cc o s du phng hnh kht, ni rng him hoi lm, tht l hy hu
mi c c mt ng Th Tn, ng Ton Gic xut hin trn th gian.
m nay, vo canh cui cng, c Gotama (C m) s nhp V D Nit
Bn. Ti c iu hoi nghi v tin tng ni c Gotama. Hn vy, c
Gotama s c th ging dy Gio Php nh tan mi hoi nghi ca ti.
Bch i c, c th no ti c vo yt kin c Gotama trong giy lt
khng?"
c Ananda tr li: "Ny o Hu Subhadda, ch nn lm rn c Th
Tn. Ngi mt mi lm ri."

Subhadda lp li li thnh cu ln th nh v ln th ba. Nhng, ln th nh

v ln th ba, c Ananda cng tr li nh trc.
c Pht nghe c cu chuyn, cho gi i c Ananda vo dy: "Khng
nn, ny Ananda, khng nn ngn cn Subhadda vo. Hy Subhadda vo
yt kin Nh Lai. Bt lun iu g m Subhadda s hi, cng l do ni
mun hiu bit ch khng phi mun lm phin Nh Lai. V nhng iu
Nh Lai truyn dy s c lnh hi mau chng". Ngi Ananda a
Subhadda vo gp c Pht. Sau khi trao i nhng li cho hi, Subhadda
chc tng c Pht ri ngi li mt bn v hi:
"C nhiu v o s v gio s, lnh o nhng gio phi v gio on, l
nhng ngi ng u nhng tp on tn gio ni ting, nhng nh truyn
gio tr danh, c nhiu ngi tn sng nh Purana Kassapa, Makkhali
Gosala, Ajita Kesakambala, Pakudha Kaccayana, Sanjaya Belatthiputta,
Nigantha Nataputta 190. Tt c nhng v y c thng sut chn l nh cc
Ngi ni vy khng, hay ch c vi v thng sut cn cc v khc th
khng?"
- Hy yn , ny Subhadda, khng nn thc mc, bn tr vi tt c hay
vi v chng ng chn l, hay khng c ai chng ng. Nh Lai s dy
con. Hy nghe v ghi nh, Nh Lai ging y.
- Xin vng, Bch c Th Tn.
c Pht dy:
"Trong bt lun gio on no, nu khng c Bt Chnh o th cng khng
c hng nht ng Sa Mn(Samana) 191, cng khng c nh ng 192, tam
ng 193 hay t ng Sa Mn 194. Trong gio on no c Bt Chnh o,
ny Subhadda, th c hng nht ng Sa Mn, nh ng, tam ng v t ng
Sa Mn.
"Ni y, trong gio on ny, hi Subhadda, c Bt Chnh o.
"Qu tht vy, y c hng nht ng, nh ng, tam ng v t ng Sa
Mn. Cc ni khc khng c hng Sa Mn. Ny Subhadda, nu ch t
hnh ng gio hun, c i sng chn chnh, th th gian s khng vng
bng cc bc A La Hn.

"Lc tui cn hai mi chn, Nh Lai ra i tm ci g tt p. Hm nay,

nm mi mt nm tri qua k t ngy Nh Lai p y mang bt. Ngoi
nhng ngi y, khng c mt o s no hnh ng, du nhiu hay t,
Gio Php kh d a n s thnh t o Qu."
Khi c nghe vy, Subhadda bch vi c Pht nh sau: "Lnh thay! Lnh
thay! Bch c Th Tn, cng ta h nh c ngi kia dng li ngay ngn
mt vt b lt , hay khm ph ra mt vt c giu kn, hay vch
ng ch li cho ngi lc bc, hay cm ngn n ri sng trong m ti
cho ai c mt c th trng thy. Gio Php m c Th Tn truyn dy
bng trm ngn phng thc cng dng th y."
"Xin Ngi cho php con th l quy y Pht, Php, Tng. Knh bch c Th
Tn, xin Ngi hoan h cho con th l xut gia sa di v t khu 195 trc mt
Ngi."
c Pht dy: "Ny Subhadda, ngi sng trong h thng gio l khc
mun xut gia sa di v t khu phi tri qua mt thi k hc tp bn thng,
sng bit tr trong bn thng y. Sau , khi c chp thun, gii t c th
th l xut gia v c nng ln hng t khu. Tuy nhin, do s hiu bit
ca con hm nay, Nh Lai cho php lm mt ngoi l cho ring c nhn
con."
Ri c Pht dy i c Ananda c hnh l xut gia cho Subhadda. Trc
mt c Pht, Subhadda th l xut gia sa di v t khu. Sau khi th i
gii khng bao lu, i c Subhadda sng n c mt mnh ni vng
v, xa thnh th, chuyn cn kin tr tinh tn v nhit tm cn mn, chng
ng chn l trong kip sng y, nh tr tu trc gic v i sng thnh thin
thing ling cao thng v song. Ngi sng trong trng thi m, thnh
t, bao nhiu vng tn cng t chn chnh t khc cuc sng phong
ph ca i c s, chp nhn lm ngi khng nh ca, khng ti sn s
nghip. Ngi nhn nh rng mnh khng cn ti sanh na. Sau kip sng
thing ling y ny khng cn kip no khc.
i c Subhadda tr thnh mt trong nhng v A La Hn. Ngi l ngi
cui cng c c Pht thu nhn lm t.
Li Dy Ti Hu n i c Ananda
i c Ananda bch vi c Pht rng sau khi Ngi dit , nhc th ca
c Th Tn phi c tn vinh nh th no? c Pht tr li:

"Ny Ananda, con khng nn bn tm vi vic phi lm v vang nhc th

ca Nh Lai. Hy ch tm vo hnh phc chu ton (o Qu A La Hn)
ca chnh con. Hy tn lc tinh tn thnh t hnh phc chu ton ca
chnh con. Hy c gng, cn mn chuyn ch, quyt tm mu tm s tt p
cho chnh con. C nhng ngi chin s sng sut, nhng v B La Mn v
nhng ngi c s tr tu, tin tng vng chc ni Nh Lai. Hy nhng
ngi y tn vinh v lm v vang nhc th ca Nh Lai."
Nghe li gio hun qu bu cui cng y, i c Ananda i sang mt bn
v ng khc, bng ngh rng:
"Than i! Ta ch l mt tu s c php hc nhng cha c hon ton gii
thot, cn phi thc hnh na. Nhng sau cng, c o S sp tch dit,
c Th Tn m ta v cng qu mn."
c Pht cho gi Ngi n v dy:
"Hi Ananda, ch nn phin mun. Ch c khc than. Nh Lai tng dy
rng tt c chng ta u phi phn ly, cch bit, v xa la nhng g m ta qu
mn v thn yu. Ny Ananda, con to nhiu phc bu. Con s sm
thanh lc mi nhim."
V c Pht tn dng cng c ca i c Ananda, ri dy Ngi
Ananda vo thnh Kusinara bo tin cho hong tc Malla v s nhp dit sp
n.
Hong tc Malla c bo tin, dt v con n khc nh l c Pht.
---o0o--Quang Cnh Cui Cng
c Pht dy i c Ananda:
"Ny Ananda, c th con s ni rng Gio Hun Ti Cao khng cn thy
ging dy. Chng con khng cn o S.
"Khng nn, Ananda, con khng nn suy t nh th. Gio Php v Gii Lut
c Nh Lai truyn dy v qung b rng ri. Ny Ananda, khi Nh Lai
nhp dit ri th Gio Php v Gii Lut y s l o S ca chng con.

"Sau khi Nh Lai nhp dit, chng Tng c th, nu chng Tng mun nh
vy, hy b nhng hc gii nh nhen v khng quan trng."
Bn ch gii ghi nhn rng thay v dng mnh lnh cch (imperative form)
bo phi lm th no, c Pht ch dng tip thuc cch (subjunctive) trong
li dy trn. Nu Ngi l mun hy b cc hc gii nh th Ngi dng
mnh lnh cch ri. c Pht bit trc rng v sau, khi ch ta cuc Kt
Tp Tam Tng Ln u tin, vi s ng ca chng tng, i c
Kassapa s khng hy b mt hc gii nh nhen no. V c Pht khng
dy r, v cc v A La Hn khng th quyt nh nn hy b hc gii nh
no, nn cc ngi gi nguyn vn tt c.
Mt ln na c Pht dy ch t nh sau :
"Ny cc t , nu cc con cn bt lun mt phn vn thc mc no c lin
quan n Pht, Php, Tng, o, hay Phng Php, hy nu ln nhng cu
hi. V sau ch n nn hi tic v ngh rng: "Lc y, trc mt c Th
Tn m ta khng hi."
Tt c ch v t u im lng .
Ln th nh v ln th ba. c Pht lp li cu ni. Ln th nh, ln th ba,
cc v t vn gi im lng.
Ri c Pht dy : "C l v tn knh Nh Lai nn cc con khng nu ln
cu hi. Vy nu c thc mc, hy th l vi mt o hu khc."
Cc v t khu vn gi im lng.
Nhn i c Ananda bch vi c Pht nh sau : "Qu tht k diu!
Bch c Th Tn. Qu tht tuyt vi! Bch c Th Tn. Con ly lm
hoan h. Khng c mt t no cn bt lun mt hoi nghi hay thc mc
v c Pht , Gio Php, Gio Hi Tng Gi, v Con ng hay v Phng
Php."
"Ny Ananda, con ni iu y theo c tin ca con. Nhng Nh Lai hiu
bit rng trong chng Tng y khng c ai cn hoi nghi hay thc mc v
Gio Php, v Gio Hi, v Con ng hay v Phng Php. Trong nm
trm t , ny Ananda, ngi chm tr nht cng nhp lu, khng cn
phi ri tr xung na, v chc chn s chng ng." 196

Rt cng, khuyn dy t, c Pht ni ln li gio hun:

"Hy nghe y, ny cc t, Nh Lai khuyn cc con. Tt c cc php hu
vi u v thng. Hy tn lc lin tc chuyn cn."
l di hun ti hu ca c Th Tn.
---o0o--c Pht Vin Tch
c Th Tn nhp s thin. Xut s thin, Ngi nhp nh thin. Xut nh
thin, Ngi nhp tam thin. Xut tam thin, Ngi nhp t thin. Xut t
thin, Ngi nhp khng v bin x. Xut khng v bin x, Ngi nhp thc
v bin x. Xut thc v bin x, Ngi nhp v s hu x. Xut v s hu
x, Ngi nhp phi tng phi phi tng x. Xut phi tng phi phi tng x,
Ngi nhp dit th tng nh.
Lc y i cAnanda, khng c thin nhn, hi i c Anuruddha:
"Bch s huynh, c phi c Th Tn nhp dit ri khng?"
- Khng phi vy, ny Ananda s , c Th Tn cha dit , Ngi mi
nhp dit th tng nh.
Ri xut dit th tng nh, c Pht nhp phi tng phi phi tng nh.
Xut phi tng phi phi tng x, Ngi nhp v s hu x nh. Xut v s
hu x, Ngi nhp thc v bin x nh. Xut thc v bin x, Ngi nhp
khng v bin x nh. Xut khng v bin x, Ngi nhp t thin. Xut t
thin, Ngi nhp tam thin. Xut tam thin, Ngi nhp nh thin. Xut nh
thin, Ngi nhp s thin.
Xut s thin, Ngi nhp nh thin. Xut nh thin, Ngi nhp tam thin.
Xut tam thin, Ngi nhp t thin. Xut t thin, v tc khc sau , c
Pht cui cng nhp dit.
---o0o--Phn II - Pht Php
Khng lm vic c.
Lm nhng vic thin.

Thanh lc tm.
l li dy ca ch Pht.
CHNG 15 - Pht Gio L G?
"Gio Php m Nh Lai chng ng qa tht thm diu, kh nhn thc,
kh lnh hi, vng lng, cao siu, khng nm trong phm vi lun l, t nh,
ch c bc thin tr mi thu hiu." -- Trung A Hm
---o0o--Tam Tng Kinh
c Pht nhp dit, nhng Gio L cao siu m Ngi dy cng hong
dng trong bn mi lm nm trng vn cn lu li n ngy nay cho
nhn loi, trn vn, y , v hon ton tinh ty.
Mc du gio hun ca c Th Tn khng c ghi chp ngay lc by gi
trn giy trng mc en, cc v t ca Ngi lun lun nhun nh nm
lng v truyn khu t th h ny sang th h khc.
Ba thng sau khi c Pht nhp Nit Bn, vo nm th tm triu i
Ajatasattu (A X Th), nm trm v i t A La Hn ca Ngi kt hp ln
u tin ti Rajagaha (Vng X) nhc li nhng Pht ngn qu bu. c
Ananda - v t trung thnh c dim phc lun lun bn cnh c
Th Tn v hn hnh c nghe tt c gio hun ca Ngi - v c Upali,
c chn ng ln tr li nhng cu hi. c Ananda, c c trnh
by nhng li khuyn dy (Sutta, kinh), c Upali v nhng vn c lin
quan n gii lut (Vinaya), v c hai v lun phin tr li cc cu hi v
phn Vi Diu Php (Abhidhamma), gio l cao siu. l ln kt tp u
tin, tp trung ton th gio l ca c Pht v sp xp rnh mch thnh ba
tng (Tam Tng Kinh: Tng Lut, Tng Kinh v Tng Lun).
V c nhng khuynh hng lm sai lc Gio Php nn sau hai ln 197 ,
mt trm nm v hai trm ba mi su nm, cc v A La Hn li kt tp ln
th nh v th ba c li Pht ngn.
Vo khong nm 83 trc D.L, di triu vua Vatta Gamani Abhaya 198 x
Sri Lanka (Tch Lan), cc v A La Hn li kt tp mt ln na ti Aluvihara
199
, mt p nh ca o Sri Lanka (Tch Lan), li 30 cy s cch Kandy. Ti

y, ln u tin trong lch s Pht Gio, Tam Tng Pali (Nam Phn) c
ghi chp trn l bun 200 nh s c gng lin tc v tm mt thy xa ca ch
v i c A La Hn. n ngy nay, v trong tng lai, khng c l do no
ch trch, v cng khng th no cc hc gi tn tin lm sai lc tch cch
trong trng ca gio l thun ty.
K v lng, ba Tng kinh (Tipitaka), gm trn vn Gio L ca c Pht,
bng mi mt ln quyn thnh kinh ca Ki-t Gio.
Phn ng Tipitaka (Bc Phn: Tripitaka) c ngha l ba ci gi. Ba ci gi y
l: gi ng Lut (Vinaya Pitaka), gi ng Kinh (Sutta Pitaka) v gi ng
Lun (Abhidhamma Pitaka, Vi Diu Php), tc ba Tng: Lut, Kinh v Lut
---o0o--Tng Lut (Vinaya Pitaka)
Tng Lut c xem l ci neo vng chc bo tn con thuyn gio hi
trong nhng cn phong ba bo tp ca lch s. Phn ln tng Lut cp
n gii Lut v nghi l trong i sng xut gia ca cc v t khu v t
khu ni. Ngt hai mi nm sau khi Thnh o, c Pht khng c ban
hnh gii lut nht nh kim sot v khp ch tng vo k cng. V
sau, mi khi c trng hp xy din, c Pht t ra nhng iu rn thch
hp. Tng Lut nu r y l do ti sao v trng hp no c Pht ban
hnh mt gii, v m t rnh mch cc nghi thc hnh l sm hi (Vinaya)
ca ch tng. Lch trnh pht trin o gio t thu ban khai, s lc i
sng v chc nhim ca c Pht, v cc chi tit v ba ln kt tp Tam Tng
l nhng im khc c cp n trong Tng Lut. Mt cch gin tip,
y l nhng ti liu hu ch v lch s thi thng c, v cc c tc n,
v kin thc v trnh thm m thi by gi. Ngi c Tng Lut khng
khi ngc nhin v thn phc tnh cch dn ch trong phng php thnh
lp v t chc Gio Hi Tng Gi, vic s dng ti sn, mc lun l cao
thng ca ch Tng v kh nng xut chng ca c Pht trong vic iu
hnh Gio Hi.
Ngi Zetland vit:
"V rt nhiu ngi ly lm ngc nhin c bit rng nhng nguyn tc s
ng trong quc hi ca chng ta ngy nay (Anh Quc) c sn trong Gio
Hi Pht Gio n , t hn hai ngn nm v trc. 201 "

Tng Lut gm nm quyn:

Vibhanga:
1. Parajika Pali (Ti nng)
2. Pacittiya Pali (Ti nh)
Khandaka:
3. Mahavagga Pali (Phn ln)
4. Cullavagga Pali (Phn nh)
5. Parivara Pali (Gii tot yu)
---o0o--Tng Kinh (Sutta Pitaka)
Tng Kinh i gm nhng bi Php c tnh cch khuyn dy m trong
nhiu c hi khc nhau, c Pht ging cho cc bc xut gia v hng c s.
Mt vi bi ging ca cc v i t nh cc ngi Sariputta (X Li Pht),
Moggallana (Mc Kin Lin) v Ananda (A Nan ) cng c ghp vo
Tng Kinh v cng c tn trng nh chnh li c Pht v c c
Pht chp nhn. Phn ln cc bi Php ny nhm vo li ch ca ch T
Khu v cp n i sng thnh thin ca cc bc xut gia. Nhiu bi
khc lin quan n tin b vt cht v tinh thn, o c ca ngi c s.
Kinh Sigalovada 202 chng hn, dy v bn phn ca ngi ti gia. Ngoi ra
cn c nhng bi ging l th dnh cho tr em.
Tang Kinh ging nh mt quyn sch ghi li nhiu quy tc coi theo m
thc hnh, v l cc bi Php do c Pht thuyt ging nhiu trng
hp khc nhau cho nhiu ngi c cn c, trnh , v hon cnh khc nhau.
mi trng hp, c Pht c mt li ging ngi thnh Php c th
lnh hi d dng. Thong nghe qua hnh nh mu thun, nhng phi nhn
nh ng Pht ngn theo mi trng hp ring bit m c Pht dy iu
y. T nh tr li mt cu hi v ci "Ta", c khi c Pht gi im lng,
c khi ngi gii thch dong di. Nu ngi vn o ch v tnh t m mun
bit th Ngi lm thinh, khng tr li. Nhng vi ngi c tm tm hiu chn
l th Ngi ging dy rnh mch v y .
Tng kinh gm nm b:

1. Digha Nikaya, Trng A Hm, chp li nhng bi Php di.

2. Majjhima Nikaya, Trung A Hm, nhng bi Php di bc trung.
3. Samyutta Nikaya , Tp A Hm, nhng cu kinh tng t nhau.
4. Anguttara Nikaya, Tng nht A Hm, nhng bi Php sp xp theo con
s.
5. Khuddaka Nikaya, Tiu A Hm, nhng cu k vn tt.
Ring b Khuddaka Nikaya (Tiu A Hm) chia lm 15 tp:
1. Khuddaka Patha, nhng bi ngn.
2. Dhammapada, Kinh Php c, con ng chn l.
3. Udana, Khc ca hoan h.
4. Itivuttaka, nhng bi kinh bt u bng cm t "Pht dy nh th ny".
5. Sutta Nipata, nhng bi kinh su tp.
6. Vinama Vatthu, cu chuyn nhng cnh tri.
7. Peta Vattthu, cu chuyn cnh gii ng qu.
8. Theragatha, Trng Lo Tng K.
9. Therigatha, Trng Lo Ni K.
10. Jataka, nhng cu chuyn ti sinh ca B Tt: Tc Sanh Truyn, hay
Kinh Bn Sanh.
11. Niddesa, nhng bi trn thut, Ngha thch.
12. Patisambhida, quyn sch cp n kin thc Phn Gii.
13. Apadana, i sng ca ch v A La Hn.
14. Buddhavamsa, tiu s ca c Pht.
15. Cariya Pitaka, nhng phm hnh.
---o0o--Tng Lun (Abhidhamma Pitaka - Vi Diu Php Tng)
Tng Lun thm diu v quan trng nht trong ton th Gio Php v y l
phn trit l cao siu, so vi Tng Kinh vn gin d hn. Abhidhamma,
Tng Lun hay Vi Diu Php, l tinh hoa ca Pht Gio.
i vi mt vi hc gi, Vi Diu Php khng phi l c Pht ging m do
cc nh s uyn bc khi tho v sau. Tuy nhin, ng theo truyn thng th
chnh c Pht dy phn chnh yu ca Tng ny. Nhng on gi l
Matika hay Nng Ct Nguyn Thy ca Gio L cao siu ny, nh thin
php (kusala dhamma), bt thin php (akusala dhamma), v bt nh php
(abyakata dhamma), trong su tp ca Tng Lun (tr tp Kathavatthu,
nhng im tranh lun) 203 u do chnh c Pht dy. Ngi Sariputta (X

Li Pht) c danh d lnh trng trch ging rng v gii thch su vo chi
tit. Du tc gi, hay cc v tc gi l ai, chc chn Tng Lun l cng trnh
sng tc ca mt b c k xo k ti ch c th so snh vi mt v Pht. V
im ny cng ni bt mt cch hin nhin trong tp Patthana Pakarana, va
phc tp va t nh, din t mi tng quan ca lut nhn qa vi y chi
tit.
i vi bc thin tr thc mun tm chn l, Tng Lun l quyn kinh ch
o khn yu, va l mt tp khi lun v gi. y c thc n tinh thn
cho cc hc gi mun m mang tr tu v i sng l tng ca ngi Pht
t. Vi Diu Php khng phi loi sch c thong qua cu vui hay gii tr.
Khoa tm l hc hin i, cn hn nh, vn nm trong phm vi ca Vi Diu
Php khi cp n tm, t tng, tin trnh t tng, cc trng thi tm.
Nhng Tng Lun khng chp nhn c mt linh hn, hiu nh mt thc th
trng tn bt bin. Nh vy, Vi Diu Php dy mt th tm l hc trong
khng c linh hn.
Nu c Vi Diu Php nh mt quyn sch tm l hc hin i th t phi
tht vng, v y khng c nh gii quyt tt c nhng vn m tm l
hc hin i phi i ph.
Tm hay tm vng (Citta) c nh ngha r rng. T tng c phn
tch v sp xp i thnh tng loi v phng din lun l. Tt c nhng
trng thi tm, hay tm s (Cetasika), u c lc k cn thn. Thnh
phn cu hp ca mi loi tm c k ra tng chi tit.T tng pht sanh
th no cng c m t t m. Ring nhng chp t tng bhavanga v
javana, ch c cp n v gii thch trong Vi Diu Php, tht l c bit
hu ch cho ai mun kho cu v tm l hc. Nhng vn khng lin quan
n gii thot u c gc hn qua mt bn.
Sc, tc phn vt cht, cng c cp n, nhng khng phi nh cc nh
vt l hc hay cc y s m t. n v cn bn ca vt cht, nhng c tnh,
ngun gc ca vt cht, tng quan gia vt cht v tm, sc v danh, u
c gii thch. Vi Diu Php khng nhm to lp mt h thng t tng v
tm v vt cht m ch quan st hai thnh phn cu to ci c gi l chng
sanh gip hiu bit s vt theo ng thc tng. Da trn cn bn y, mt
trit l c xy dng v da trn trit l ny mt h thng lun l c
pht trin nhm a n mc tiu ti hu.
B Rhys Davids vit:

"Vi Diu Php cp n: 1) ci g bn trong ta, 2) ci g chung quanh

ta, v 3) ci g ta khao kht thnh t."
Tng Kinh cha ng nhng li dy thng thng (vohara desana), cn
Tng Lun gm Gio L Cng Tt (paramattha desana).
Hu ht cc hc gi Pht Gio u xc nhn rng mun thng hiu Gio
Hun ca c Pht, phi c kin thc v Tng Lun v l cha kho
m ca vo thc t.
Tng Lun gm by b:
1. Dhammasanghani, phn loi cc Php, Php T.
2. Vibhanga, nhng tit mc, Phn Bit.
3. Dhatukatha, lun gii v cc nguyn t hay gii, Gii Thuyt.
4. Puggala Pannatti, ch danh nhng c tnh, Nhn Thi Thuyt.
5. Kathavathu, nhng im tranh lun, Thuyt S.
6. Yamaka, quyn sch v nhng cp i, Song i.
7. Patthana, quyn sch cp n nhn qu tng quan, Pht Th.
-oOoPht Gio c phi l mt Trit Hc khng?
c tn tr trn vn trong Tam Tang Kinh, Gio Php cao siu cp n
nhng chn l v nhng s kin m mi ngi u c th trc nghim v
kim chng xuyn qua kinh nghim bn thn, Pht Gio khng h lin quan
n nhng l thuyt sung hay nhng khng lun c th c chp nhn
ngy hm nay l chn l thm diu m qua ngy sau th b loi b nh mt
lm ln. c Pht khng truyn giy mt l thuyt trit hc cch mng,
cng khng c nh sng to mt nn khoa hc vt l mi. Bng nhng li
l r rng, khng th lm ln, c Pht gii thch nhng g bn trong v
nhng g bn ngoi ta, c lin quan n s gii thot, vt ra khi mi
hnh thc kh au ca i sng v Ngi vch ra Con ng.

c Pht cng khng truyn dy tt c nhng iu m Ngi bit. Ngy kia,

trong cm rng n, c Pht bc ln mt nm l v dy:
"Ny cc T Khu, nhng iu m Nh Lai dy cc con c th snh vi
nm l ny, cn nhng iu m Nh Lai khng dy cng nh tt c l trong
rng 204."
c Pht ch dy nhng iu m Ngi xt l cn thit gi ra, thanh lc
tm, v khng bao gi bn n cc vn khng lin quan n nhim v cao
c ca Ngi. Mc du vy, trn nhiu im, Ngi i trc cc hc gi v
cc nh khoa hc hin i.
Heraclitus (500 nm trc D.L) tin rng tt c u tri chy (pante rhei) v
v tr lun lun ang tr thnh. ng dy rng khng c ci chi trng tn,
mi vt u ang tr thnh ci g khc. Chnh ng tht ra cu ni tr
danh: "Khng th bc hai ln ln cng mt ch trn dng sui". Pythagore
(532 trc D.L) dy thuyt chuyn sinh linh hn. Descartes (1596 -1650)
ch trng cn phi quan st mi hin tng trn nn tng ca s hoi nghi
hp l. Spinoza (1632-1677) va chp nhn c thc th trng tn va lp
lun rng tt c nhng hnh thc tn ti u tm b nht thi. Theo trit gia
ny, mun dit tr au kh phi tm ra mt ngun kin thc khng i thay,
khng x dch, trc sau nh mt, trng tn, vnh cu. Berkeley (16851776) cho rng ci c gi nguyn t ch l mt gi nh ca siu hnh hc.
Hume (1711-1776) phn tch phn tm linh ca con ngi v kt lun rng
ch l nhng trng thi tinh thn lun lun bin chuyn. Theo Hegel
(1770-1831): "ton th hin tng l s ang tr thnh". Schopenhauer
(1788-1860), trong quyn "Th Gian Xem Nh Ch v T Tng" din t
chn l v s au kh v ngun gc ca n theo li Ty Phng. Henri
Bergson (1859-1941) ch trng thuyt v thng v nhn mnh gi tr ca
trc gic. William James (1842-1910) cp n lung tm nh mt dng
nc v ph nhn mt linh hn trng cu.
Trn 2500 nm v trc, c Pht dy nhng chn l V thng
(anicca), Kh (dukkha) v V ng (anatta).
Gio hun m c Pht truyn dy, du c tnh cch lun l hay trit l, l
hc hi, thc hnh, v trn tt c, l chng ng bng tr tu trc gic
"Gio Php nh chic b a ta qua i dng ca cuc sng 205".
Vy, mt cch chnh xc, Pht Gio khng phi l mt trit hc v Pht Gio
khng phi ch l: "S yu chung tr tu, lng ham thch thc y i tm tr

tu" (Webster's Dictionary). Pht Gio cng khng phi l "mt li gii thch
cn c trn l thuyt, ci khng bao gi cng c bit (nh trong siu hnh
hc) hay ci c bit khng rnh mch (nh trong trit hc, lun l hay
chnh tr)" 206.
Nu hiu trit hc l "nghin cu, hc hi, khng phi ch mt vi s kin
ring bit m c tnh cn bn ca th gian trong ta ang sng v cuc
sng ng cho ta sng trong th gian ny" 207 th Pht Gio c th gn vi
trit hc, nhng Pht Gio hm xc hn nhiu 208.
Trit hc i quan tm n s hiu bit v khng ch n phn thc
hnh, trong khi Pht Gio c bit t trong tm trn phn thc hnh v
chng ng.
---o0o--Pht Gio c phi l mt Tn Gio khng?
Gio s Rhys Davids vit: "Religion (tn gio) l g? Nh ngi ta bit r,
danh t Religion (tn gio) khng c trong nhng sinh ng khng lin quan
n ting Anh v cn nguyn ca ch ny vn cn bt nh. Trong mt on,
Ciceron phn tch danh t ny lm hai phn, dn xut t "re" v "logo" v
nh ngha religion (tn gio) l s lp li nhiu ln nhng cu kinh, cu
ch. Mt li gii thch khc, dn sut t "re" v "logo" ch trng rng
ngha u tin l lin kt, tri buc, l s hn gn, dnh lin (chc chn l
s ni lin vi Thn Linh). Li gii thch th ba, dn xut t "lex", l s n
nu trong lut php, l s thn trng t tm linh vo khun kh 209".
Theo li nh ngha thng thng, mt cch chnh xc, Pht Gio khng
phi l mt tn gio (religion) bi v Pht Gio khng phi l "mt h thng
tn ngng v tn sng l bi", trung thnh vi mt thn linh siu nhin.
Pht Gio khng i hi ni tn mt c tin m qung. Do mt nim
tin tng sung khng th c ch ng. Thay vo l lng tn nhim cn
c trn s hiu bit.
Trc khi c Qu Tu--Hn ngi Pht t lm lc cn hoi nghi c
Pht, hoc Gio php hoc Gio Hi Tng Gi. n khi thnh t o Qu
cao thng y ri th mi hnh thc hoi nghi hon ton chm dc v hnh
gi mi tht s bc theo chn c Pht 210.

Nim tin m ngi Pht T t ni c Pht cng ging nh nim tin m

bnh nhn t ni mt lng y tr danh hay ca tr t ni thy. Mc du
tm nng ta ni c Pht v tn trng Ngi l v hng o v thng, l
thy dt dn trn Con ng Trong Sch (Thanh Tnh o), ngi Pht T
khng quy phc m qung nh k n l, khng tin rng ch quy y Tam Bo
hay ch c c tin sung ni Tam Bo m mnh c th tr nn trong sch.
Khng ai, du l c Pht i na, c quyn lc gi ra bn nh ca
ngi khc. Ni mt cch chnh xc, khng ai c th ra sch, cng khng
ai c th lm hoen ngi khc. c Pht l v Tn S c th gip bng
cch vch ra con ng, nhng chnh ta phi lnh ly nhim v gi ra thn
tm ca chng ta.
Trong kinh Php C, c Pht c dy:
"Ch c ta lm iu ti li, ch c ta lm cho ta nhim.
Ch c ta trnh iu ti li, ch c ta gi ra cho ta.
Trong sch hay nhim l t ni ta.
Khng ai c th lm cho ngi khc tr nn trong sch". (Cu 145)
Ngi Pht T khng lm n l cho mt quyn sch hay mt c nhn, cng
khng hy sinh t do t tng ca mnh khi bc theo du chn ca c
Pht. Ngi Pht T hon ton t do thc hin ch, m mang kin thc v
pht trin tr tu cho n ngy chnh mnh c Qu Pht, bi v kh nng tr
thnh Pht nm bn trong tt c mi chng sanh.
L d nhin, ngi Pht T nhc li Pht ngn nh nhng chn l bt di
dch, nhng chnh c Pht dy phi nn lun lun suy gm, khng nn
nhm mt tin cng.
S chng ng c th c trong hin ti khng phi l tiu chun chn l duy
nht trong Pht Gio. im then cht l Chnh Kin (samma-ditthi), s hiu
bit thun l. c Pht khuyn dy ngi i tm chn l khng nn chp
nhn iu g ch v mt ngi ng tin cy ni nh vy m phi suy lun
k cng v thn trng xt on bit r iu no l ng, iu no sai.
Ngy n, dn x Kesaputta, thng c gi l ngi Kalama, bch vi
c Pht rng c nhiu v tu s v nhiu B La Mn n y ging o.
Ngi no cng khuyn d dn chng ch nn tin gio l ca mnh, khng
nn tin li dy ca cc v tu s khc. Rt cng, ngi dn khng cn bit tin
ai.

"ng nh vy, ny hi ngi Kalama, cc con hoi nghi l phi, cc con

ng vc l phi. Trong trng hp kh nghi th s ng vc pht sanh".
c Pht dy nh vy v khuyn nh ngi Kalama nh sau -- v y l
nhng li khuyn m ngi theo ch ngha duy l hin i c th p dng
ging nh cc v o s hoi nghi thi xa:
"Hy n y, ngi Kalama! Khng nn chp nhn iu g ch v nghe ni
li (t nh ngh rng ta nghe iu ny t lu). Khng nn chp nhn iu
g ch v tp tc c phong truyn li nh th (t nh ngh rng iu ny
c truyn li t bao nhiu th h). Khng nn chp nhn iu g ch v c
li n i nh vy (t nh tin li ngi khc m khng suy xt). Khng
nn chp nhn iu g ch v iu y c ghi trong kinh sch. Khng nn
chp nhn iu g ch v mnh c on nh vy. Khng nn chp nhn
iu g ch v mnh suy din nh vy. Khng nn chp nhn iu g theo b
ngoi. Khng nn chp nhn iu g ch v iu y hp vi thnh kin ca
mnh. Khng nn chp nhn iu g ch v iu y hnh nh c th chp nhn
c (t nh ngh rng iu ny phi c chp nhn). Khng nn chp
nhn iu g ch v ngh rng v tu s tht ra iu ny ta c knh trng t
trc (v nh vy, li ni phi c chp nhn).211
" Tuy nhin, khi t cc con hiu r rng -- nhng iu ny khng hp lun
l, nhng iu ny ng c khin trch, nhng iu ny b cc bc thin
tr thc cm on, nu thc hin nhng iu ny s b ph sn v phin
mun -- th hn cc con phi t b, khng nn lm iu y.
" Khi t cc con hiu r rng -- nhng iu ny hp lun l, nhng iu ny
khng ng b khin trch , nhng iu ny c cc bc thin tr thc tn
dng, nu thc hin nhng iu ny s c an vui hnh phc -- th hn
cc con phi hnh ng ng nh vy". 212
Pht ngn ny c dy trn 2500 trc y, nhng vn cn mnh lc v
hiu nng cho n thi i vn minh ca th k hai mi. c Pht dy cc
t nn tm chn l ch khng nn ch nghe qua l tin lin, d ngi ni c
nhiu uy tn i na.
V sau, Kinh Jnanasara-samuccaya lp li li khuyn ny vi nhng li l
khc v cho mt th d quen thuc vi i sng hng ngy:
"Tapac chedac ca nikasat svarnam iva panditaih
Parikshhya blikshavo grahyam madvaco na tu gauravat".

"Cng nh ngi th bc sng sut th vng bng cch t ln, ct v c xt

trn hn th vng, cng th y, con chp nhn nhng li ca Nh Lai
sau khi thn trng xt on ch khng phi ch v tn knh Nh Lai".
c Pht khuyn dy hng tn nn tm chn l ch khng nn ch nghe
qua l tin lin, du ngi ni c nhiu uy tn i na.
By gi, chp nhn rng khng c c tin m qung trong Pht Gio, vy
c hay khng mt hnh thc tn th hay l bi tng Pht hay nhng thn
tng tng t?
Ngi Pht T khng cu xin mt n hu vt cht hay tinh thn no khi
nh l tng Pht, m ch by t lng tn knh ngng m ca mnh n l
tng siu vit m bc tng tiu biu. Ngi Pht t qu trc tng Pht,
dng bng v dng hng, khng phi dng n bc tng bng , bng
g, hay bng giy, m l n c Pht m bc tng l tng trng Ngi.
Dng bng, qu ly, l biu hin ra bn ngoi nim tri n v hn su kn
trong lng. Cng lc y ngi Pht t suy gm v hng c ca c Th
Tn v tnh cch v thng ca vn php, xuyn qua nhng cnh hoa sm
n ti tn. Ngi Pht t hiu bit to cho mnh cm tng ang tn knh
qu trc mt c Pht v nh pht sanh ngun cm hng thc gic
mnh noi gng lnh trong sch ca Ngi.
cp n cc pho tng trit gia tr danh, b tc Kaiserling, vit: "Trn
th gian ny ti khng bit cn ci g v i hn l chn dung ca c Pht.
y l s th cch ha ton ho mt gi tr tinh thn trong th gian hu
hnh".
Ngi Pht t cng nh l cy B , nhng khng phi t lng tn
sng th phng ci cy, m xem l ch tng trng ca s gic ng.
Du c nhiu nghi thc l bi trong cc bui l, ngi tn Pht Gio
khng tn sng c Pht nh mt thn linh.
Tng Pht, cy B v cc hnh thc l bi khng phi tuyt i cn
thit, nhng rt hu ch, v gip ngi hnh l tp trung t tng vo i
tng trong sch. Ngi tr thc thun thc c th khi phi nh n nhng
phng tin y gom tm qun tng v hnh dung c Pht.

Ngi Pht t l bi c Pht by t lng tri n ngng m ca mnh i

vi Ngi, nhng iu c Pht mong mun khng phi l ngi tn phi
phc tng vng li, m nghim chnh thc hnh gio hun ca Ngi.
Trc gi i Nit Bn ca c Pht, nhiu v t n nh l Ngi.
Nhng c mt v khng n, lun trong t tht, chuyn ch hnh thin.
Khi cu chuyn c bch li c Pht, Ngi cho vi v t khu n v hi
l do v s vng mt ny. V t khu bch rng:
"Bch ha c Th Tn, con c bit rng c Th Tn s nhp dit trong
ba thng na v con ngh rng hnh thc tn sng Ngi tt p nht l c
Qu A La Hn trc ngy y".
c Pht ngi khen thi cao qu ca nh s chn thnh v cn mn nh
sau:
"Lnh thay! Lnh thay! Ai thng Nh Lai hy c gng noi gng v t
khu ny. Ngi tn knh Nh Lai nht l ngi thc hnh ng Gio Hun
ca Nh Lai nht" 213.
Trong mt dp khc c Pht dy:
"Ngi no thy Gio Php (Dhamma) l thy Nh Lai". 214
Mt c im khc nn c ghi nhn trong nghi l tng nim Pht Gio:
cu kinh khng phi l li thnh nguyn, cng khng phi l li cu xin
chuyn t mt nguyn vng. Du ta c b ht th gi cu xin cng khng
c g. c Pht khng khi no v khng th no ban b nhng n hu cho
ngi cu nguyn. c cu ri ngi Pht t khng nn cu nguyn m
phi nhn lnh trch nhim, c gng trau gii c hnh, kin tr tu tp t
thanh lc v thnh tu gii thot. Khng nn l thuc ngi khc m phi
nng nh ni mnh, t mnh c gng. c Pht dy:
"Tumhechi kiccam atappam akkhatar tathagata"
"Cc con phi c gng, cc ng Nh Lai ch l nhng v thy" 215.
Chng nhng cu nguyn, van xin, l v ch m cn l thi n l tinh
thn. Thay v c kinh cu nguyn 216, c Pht khuyn nn c gng hnh
thin ghp mnh vo k lut, t kim sot, t thanh lc tm, v gic ng.
Thin tp l liu thuc b cho c tm ln tr.

Trong Pht Gio khng c Thn Linh vn nng, bt buc tn phi s hi

ci u vng lnh. Pht Gio ph nhn s hin hu ca mt oai lc siu th,
quan nim nh chng sanh ton nng hay c nng lc v cng tn. Khng c
tnh cch thn khi, khng c ngi truyn t tin tc v nhng li sm ca
mt Thn Linh t u trn cao ban xung n cho con ngi. Do ngi
Pht T khng qu ly phc tng mt oai lc siu nhin cm quyn thng
pht v kim sat nh mng. Bi v khng tin ni thin khi Thn Linh.
Pht Gio khng i hi c quyn nm chn l v khng bi xch bt c
tn gio no khc. "Tnh thin chp l k th t hi nht ca tn gio".
Vi c tnh rng lng khoan dung ca Ngi, c Pht hng khuyn hng
mn khng nn gin d, bt mn, hay khng vui lng , nu c ai ni xu
Ngi, Gio Php ca Ngi hay Gio Hi m Ngi sng lp. c Pht dy:
"Nu cc con gin d, bt mn, hay khng vui lng, chng nhng cc con t
t mnh vo ch him nguy c th mt c nn tng o c tinh thn m
cc con cn khng th xt on ng mc li ch trch c gi tr hay khng".
Qu tht l sng sut! tr li nhng iu ch trch bt cng, v cn c,
c Pht dy:
"Cng nh ngi kia nga mt phun nc ming ln tri. Nc ming
khng hn lm d tri, m ch ri xung ngi y".
Pht Gio khng ban hnh nhng tn iu buc ngi tn phi nhm mt
tin theo, khng c gio iu buc phi chp nhn trc khi suy ngh, khng
c nghi thc d oan v l v l tit bt buc phi thc hnh, khng c hin
t v khng c p xc kh hnh gi ra tm.
Nh vy, mt cch chnh xc, khng th gi Pht Gio l mt tn gio bi v
y khng phi l mt h thng tn ngng v l bi. Pht Gio cng khng
phi l hnh ng hay hnh thc biu hin ra ngoi t rng con ngi chp
nhn s hin hu ca mt hay nhiu Thn Linh c nng lc chi phi nh
mng mnh v mnh c phn s vng lnh, phc v v tn sng
Karl Marx ni: "Tn gio l linh hn ca nhng iu kin khng c linh
hn, l tri tim ca th gian khng c tim, l nha phin ca dn chng".
Pht Gio khng phi l mt tn gio nh vy, bi v nhng quc gia Pht
Gio vn mnh trng thnh t trong t m Pht Gio, v nhng tin b

vn ha hin i ca cc quc gia y phn ln l do nh hng ca gio l

nh Pht.
Du sao, nu hiu rng tn gio l gio l nhn vo i sng su hn l lp
v bn ngoi, gio l nhn ngay vo bn trong i sng, thay v ch nhn trn
mt, gio l cung hin cho con ngi mt thi sng ph hp vi "ci nhn
su xa y, gio l gip cho nhng ai c gng, c th i ph mnh m vi
kip sinh tn v trc din ci cht mt cch bnh tnh v yn lnh 217", hay
mt h thng gip gii thot ra khi nhng hnh thc au kh ca i sng,
th chc chn Pht Gio l tn gio ca cc tn gio.
---o0o--Pht Gio v Lun L
Gio l ca c Pht c phn lun l tuyt ho dnh cho c bc xut gia ln
hng c s. Tuy nhin, Pht gio khng phi ch l mt h thng gio hun
v lun l thng thng.
Gii (Sila), hay lun l, ch l giai on s khi, l phng tin nhm a
n mc tiu, ch khng phi chnh n l mc tiu. Mc du "gii" l tuyt
i cn thit, np sng o hnh ring r khng th dn n gii thot hay
hon ton trong sch. Vt ln khi gii l Tr tu (panna).
Nn tng ca Pht Gio l Gii. Tu l nh ti cao. Gii vi Tu i vi
hnh gi nh cp cnh i vi loi chim. Vi ngi, tr tu nh mt, gii
nh chn. Mt trong nhng danh hiu ca c Pht l "Vijjacarana
sampano" - Minh Hnh Tc - ngi y tr tu v o hnh.
Trong T Diu , nn tng ca Pht Gio, ba u tin l phn trit l,
cui cng l phn lun l cn c trn trit l y.
Lun l Pht Gio khng t nn tng trn nhng li dy thn khi kh nghi,
do mt thn linh truyn li di hnh thc sm truyn, cng khng phi l
sng tc kho lo ca mt b c k xo, m l nhng quy tc hp l v thc
tin, cn c trn nhng s kin c th kim chng v trong kinh nghim c
nhn. Theo gio s Max Muller, quy tc Pht Gio l mt trong nhng quy
tc ton ho nht trn th gian.
Gio s Rhys Davids ni: "Du l Pht T hay khng Pht T, ti nghin
cu tng h thng tn gio ln trn th gian, v trong tt c, ti khng tm

thy trong tn gio no c ci g cao p v ton vn hn Bt Chnh o

ca c Pht. Ti ch cn c mt vic lm l thu xp np sng cho ph hp
vi con ng y".
Theo Pht Gio, c nhng hnh ng tt v su, c nhng hnh ng khng
tt cng khng xu, v nhng hnh ng c khuynh hng chm dt mi
hnh ng. Hnh ng tt rt cn thit gii thot, nhng mt khi thnh
tu mc tiu ti thng ri th hnh gi vt ra ngoi ci tt v ci xu.
c Pht dy 218:
"Nhng php chn chnh (dhamma), hay thin php, con cng nn t b.
Cng phi loi b hn na, nhng php khng chn chnh (adhamma), hay
bt thin php".
Hnh ng lin quan n tham (lobha), sn (dosa) v si (moha) l bt thin
php. Hnh ng lin quan n khng tham (alobha), khng sn (adosa) v
tr tu (panna) l thin php.
Hnh ng ca mt v A La Hn, ngi tn dit mi nhim, khng cn
lin quan n lun l, bi v Ngi vt ra ngoi ci tt v ci xu. Nh
vy khng c ngha l Ngi th ng. Mt v A La Hn vn tch cc hat
ng. Nhng hnh ng ca Ngi hon ton v tha, hng v s tr gip k
khc i trn con ng m chnh Ngi tri qua. Hnh ng y khng c
kh nng sng to v khc vi hnh ng ca ngi thng, khng gy phn
ng, khng to nghip. Phn ng gi hnh ng nh vy l Kiriya (c nng,
hay hnh). l vng y th khng cn lm cho n "y" hn na.
Nhng trng thi tm (tm s) ca bn loi tm siu th: Sotapatti (Tu
Hn), Sakadagami (T Hm), Anagami (A Na Hm) v Arahatta (A La
Hn),mc du l thin (kusala) khng c khuynh hng to nghip mi, tri
li, c chiu hng chm dt dn dn dng nghip. Trong cc loi tm siu
th, yu t tr tu (panna) l quan trng hn tt c, v tr tu c chiu hng
tiu dit nghip cn. Trong cc loi tm ti th, tc (cetana) - c chiu
hng to nghip - l quan trng.
---o0o--Vy, theo Pht Gio, tiu chun ca lun l l g?
Cu gii p nm trong li c Pht dy Rahula (La Hu La):

"Nu c iu no con mun lm, ny hi Rahula (La Hu La), hy ngh nh

vy: iu ny c hi cho ta hay cho k khc hay iu ny c hi cho k khc
v cho ta. Vy, l mt hnh ng xu, s em li s au kh. Con phi
ht sc c gng trnh lm iu y".
"Nu c iu no con mun lm, ny hi Rahula (La Hu La), hy ngh nh
vy: iu ny khng c hi cho ta, khng c hi cho ai khc, hay iu ny
khng c hi cho ai khc v cho ta. Vy, l hnh ng tt, s em li
hnh phc. Hnh ng y, con phi lm, v lp i lp li nhiu ln 219".
Trong vn lun l, ngi Pht t phi lun lun ngh n mnh v k
khc, lun c loi th.
Trong Kinh T Bi (Kanariya Metta Sutta) c Pht dy:
"Cng nh ngi m hin ht lng bo bc a con duy nht ca mnh, du
c phi him nguy n tnh mng i na, cng th y, ta hy luyn tm T
v lng v bin, bao trm tt c chng sanh".
Kinh Php C ghi:
"Tt c u s hnh pht. Tt c u qu trng i sng. Hy ly bng ta suy
bng ngi, khng nn st hi, cng khng nn lm tn thng. 220"
Mun hiu r nn lun l c bit cao thng ca ngi Pht t thun thnh,
ta nn c cn thn cc quyn kinh sau y: Dhammapada, Sigalovada
Sutta, Vyagghapajja Sutta, Mangala Sutta, Metta Sutta, Parabhava Sutta,
Vasala Sutta, Dhammika Sutta, v.v...
V phng din lun l, l nhng li dy v cng cao p, nhng cng
ch l bc u, ch khng phi l mc tiu ca Pht Gio.
Theo mt li hiu, Pht Gio khng phi l mt trit l. Theo mt li hiu
khc, Pht Gio l trit l ca cc trit l. Theo mt li hiu, Pht Gio
khng phi l mt tn gio. Theo mt li hiu khc, Pht Gio l tn gio
ca cc tn gio.
---o0o---

Pht gio l g?
Pht Gio khng phi l mt con ng siu hnh, cng khng phi l mt
con ng nghi thc.
Pht Gio khng phi l mt ch ngha hoi nghi, cng khng c on.
Pht Gio khng ch trng rng i sng l trng tn vnh cu, v thy
v chung, (thng kin), cng khng ch trng rng sau kip sng ny
khng cn g na, cht l ht (on kin).
Pht Gio khng dy li sng kh hnh, cng khng gio truyn li sng li
dng.
Pht Gio khng bi quan, khng lc quan, nhng thc tin.
Pht Gio khng tuyt i ti th, cng khng hon ton siu th.
Pht Gio l con ng gic ng duy nht.
Danh t Phn Ng gi Pht Php l Dhamma. ng cn nguyn, Dhamma
c ngha l nng , hay gi li (nng ngi hnh ng ng theo quy
tc, hay gi li, khng cho ngi hnh ng ng theo quy tc phi ri
vo nhng trng thi au kh).
Dhamma, Gio Php, l ci g tht s l vy, l thc tng, Dhamma l gio
l ca thc t. Dhamma l phng tin gii thot ra khi mi hnh thc
kh au. Dhamma chnh l s gii thot.
Du ch Pht c ra i hay khng, Dhamma (Gio Php) vn tn ti vnh
cu. Dhamma (Gio Php) lun lun b che lp trc cp mt v minh ca
con ngi, cho n lc c mt v Pht ra i, chng ng v truyn b li cho
th gian.
"Du ch Pht c th hin trn th gian hay khng, ny cc T Khu, c mt
s kin, mt nguyn tc nht nh, mt nh lut thin nhin, l tt c cc vt
cu to u V thng (Anicca), Kh (Dukkha) v tt c u khng c linh
hn trng cu (V ng, Anatta). Nh Lai chng ng v thu trit iu
y. Nh Lai qung b, truyn dy, tuyn b, xc nh, phn tch v ch dn
rnh mch rng tt c cc vt cu to (hu lu) u v thng, kh v v
ng 221".

Trong b Majjhima Nikaya (Trung A Hm), c Pht dy:

"Nh Lai ch dy mt iu: au kh v s chm dt mi au kh 222 ".
l gio l ca thc t.
Kinh Udana dy:
"Ny hi T Khu, cng nh nc ca i dng hng dng ch c mt v
l v mn ca mui, Gio php ch c mt v l Gii Thot (Vimutti) 223".
l phng tin gii thot.
Gio php cao thng khng phi l ci g ngoi ta, m hon ton ty
thuc ni ta v ch do ta chng ng. Do c Pht dy:
"Attadipa viharatha attapatisarana".
"Hy n nu ni chnh ta nh mt hi o, xem chnh ta l ch nng ta".
224

---o0o--CHNG 16 - Vi c im Ca Pht Gio

" Gio php m c th tn kho ging dy v c truyn b y l
t chng ng, l Gio Php c hiu nng tc khc, khuyn khch suy gm
tm ti, dn n ni (Nit Bn), bc thin tr am hiu, mi ngi cho
ring mnh." -- Trung A Hm.
Nn tng ca Pht Gio
T Diu m chnh c Pht khm ph v truyn dy th gian l c
im chnh yu m cng l nn tng vng chc ca Pht Gio.
Bn Chn L Thm Diu y l Kh (l do tn ti ca Pht Gio ), ngun gc
ca s kh (i dc), chm dt s kh (Nit Bn, mc tiu cu cnh ca Pht
Gio), v con ng "Trung o".
Ba chn l u tin l phn trit l ca Pht Gio. Chn l th t l phn
lun l cn c trn trit l y. Tt c bn, gm trn vn gio l ca c
Pht, u ty thuc ni c th vt cht ny. y l nhng s kin hon ton

dnh lin vi con ngi v nhng chng sanh khc, nhng s kin hin
nhin, khng cn tranh lun g na.
Du ch Pht c th hin trn th gian cng khng, cc chn l y vn tn ti
mi mi. Cc Ngi ch pht l cho th gian.
Pht Gio nm vng trn nn tng au kh. Mc du nhn mnh vo s hin
hu ca au kh, Pht Gio khng phi l mt gio l bi quan. Pht Gio
khng hon ton bi quan, cng khng hon ton lc quan, m ch thc tin.
Ngi ta s c l do ch trng rng Pht Gio l bi quan nu gio l ny
ch cp dong di n trng thi au kh m khng vch ra con ng
thot kh v tin t hnh phc trng cu. c Pht nhn ra tnh cch
ph thng ca s kh v k lit mt phng thuc tr liu cho chng bnh
chung ca nhn loi. Theo c Pht Nit Bn, s chm dt au kh, l hnh
phc cao thng nht m con ngi c th quan nim.
Trong quyn bch khoa t in "Encyclopaedia Britannica", tc gi vit :
"Ch ngha bi quan ym th by t thi tuyt vng i vi i sng, mt
nim tng qut v m h rng i sng dy y au kh v ti li. Trong
thc t, gio l nguyn thy ca c Pht cng lc quan nh bt lun ch
ngha lc quan no khc phng Ty. Ch trng rng Pht Gio l "bi
quan", l ch p dng sung vo Pht Gio, nguyn tc c cch ca ngi
phng Ty theo , khng th c hnh phc nu khng c t ng. Ngi
Pht t chn chnh nhn tng lai vi lng nhit thnh hng v hnh phc
trng cu."
---o0o--Hnh Phc
c Pht khng bao gi khuyn nh hng thin tn nn em ht tm tr v
th gi than van su mun v nhng bt hnh ca kip sinh tn. Hnh
ng nh vy ch lm cho cuc sng cng thm au kh.
Tm ph (Piti) l mt trong nhng yu t chnh yu, hay iu kin phi c
trc tin, thnh tu gic ng. Theo ca nhiu vn ho v t, khng
thin v, ngi Pht t c xem l hnh phc nht trn th gian. Ngi
Pht t khng c mc cm t ti rng mnh l k c ti, ng c thng
hi. Ch V Hi Vin ca Gio Hi Thnh Thin, nhng ngi khp np
sng ca mnh vo khun kh o c y nht v phm hnh cao siu

nht. "Aho sukham, aho sukham", "Qu tht hnh phc! Qu tht hnh
phc!" "Chng ta s sng trong ph lc." l nhng li thng c ngi
bc theo du chn c Pht lp i v nhc li.
Ngy n c mt v Tri n hu Pht v hi:
" Nhng ngi thng lai vng chn rng su.
Nhng bc thnh nhn, c i sng o hnh,
Mi ngy ch n mt ln.
Ti sao cc v y trng c v t ti ?
Xin Ngi dy cho."
c Pht p :
"Nhng v y khng than van su mun nhng chuyn qua,
Khng nng ny khao kht nhng g cha n,
M ch tp chung tm tr vo hin ti.
Do cc v y t ti."
Ch t khu sng an vui trong hin ti trng cu, khng u su hi tic qu
kh m cng khng lo u cho tng lai.
---o0o--nh Lut Nhn Qu v Hnh Phc
Trong b Samyutta Nikaya (Tp A Hm) c li din t hng th php
Paticca Samuppada (Thp Nh Nhn Duyn) bng hnh phc nh sau:
"au kh dn n Tn nhim (Saddha); Tn nhim dn n Hoan h tha
thch (Pamajja); Tha thch dn n Ph lc (Piti); Ph lc dn n Khinh An
tch tnh (Passaddhi); Khinh An dn n Hnh Phc (Sukha); Hnh phc dn
n tm nh (Samadhi); nh dn n Tri v Kin chn tng ca s vt
(Yathabhutannanadassana); Tri kin chn tng ca s vt dn n khc
t, on tuyt (Nibbida). on tuyt, khc t, dn n bung x (Viraya);
Bung x, khng luyn i, dn n gii thot (Vimutti); Gii thot dn n
dp tt mi dc vng (Khaye-Nana), tc l o qu A La Hn." 225
on kinh quan trng ny gii thch ti sao au kh c th dn n hnh
phc v cui cng n cc thnh o v thnh Qu.

---o0o--c Khoan Hng Trong Pht Gio

Khng cn phi c c tin m qung thu hiu T Diu . Ngi phm
tc c th kinh nghim hai chn l u tin - chn l ti th. Cn hai chn l
sau - thuc v siu th (Lokuttara) - ch c bc thnh nhn mi chng
nghim.
Gio Hun ca c Pht c xy dng trn nn tng vng chc y, nhng
s kin m ai ai cng c th trc nghim v kinh nghim, ch khng phi
xy dng trn s s st mt ci g m chnh ta khng bit. Nh vy Pht
Gio thun l v r rng thc tin.
Trong ton th Gio Php, khng c iu no khng hp vi l tr hay
khng th thc hnh. c Pht thc hnh nhng iu Ngi dy, v dy
nhng g Ngi thc hnh. im quan trng nht c nhn mnh trong
gio l l php hnh, bi v tn ngng sung khng th thanh lc thn tm
con ngi
Kinh Php C dy:
"Ngi lo thng php hc v c thuc lng kinh in m khng hnh theo
li dy, con ngi d dui y cng ta nh k chn b. C m b, nhng
b th ca ngi khc. Ngi y khng hng c phc bu ca bc Sa
mn." (cu 19)
Mt h thng thun l v thc tin khng th cha ng gio l b truyn
hay thn b.
Trong kinh Maha Parinibbana sutta (i Nit Bn) c Pht tuyn b r
rng:
"Nh Lai truyn dy chn l m khng c s phn bit no gia gio l
b truyn v gio l cng truyn bi v, khi cp n chn l, Nh Lai
khng h c bn tay nm li ca ng thy cn mun gi li iu g."
c Pht dng danh t Anantaram 226 v Abahiram. Nu Ngi c ngh :
"Bao nhiu gio l ny, Ta s khng dy ai khc" t ta c th lit Ngi vo
hng cc ng thy dy hc vi bn tay nm li. Nu c Pht c ngh :
"Ta s dy nhng ngi ny", hay "Ta s khng dy nhng ngi kia", t

Ngi to ra mt nhm ngi bn trong v mt nhm ngi khc bn

ngoi. c Pht khng phn bit nh vy.
Khi cp n gio l b truyn, trong b Anguttara Nikaya (Tng Nht A
Hm), c Pht dy:
"Ny cc t, c ba hng cn gi li b mt ca mnh, khng ci m. L ba
hng no? Hng ph n khng ci m, gi kn b mt. Tri kin thn b c
gi kn, khng ci m. T gio c gi kn, khng ci m. Gio Php v
Gii Lut do mt v Pht ton thin cng b th rc r chi sng trong th
gian, ch khng gi kn."
Qu tht c Pht khng by t quan im ring ca mnh v vi thc mc
ca nhn loi m gi im lng mt cch c bit v nhng ti tranh lun
y, v n khng thch nghi vi s mng cao c ca Ngi v khng cn thit
cho s gii thot ca chng sanh. Trong trng hp n, c mt v t khu
tn Malunkyaputta n hu Pht v nng ny mun Ngi gii thch tc khc
vi im thc mc, v nu khng c nh vy, thy da s hn tc, t b
i tu s. Thy bch :
"Bch ha c Th Tn, n nay c Th Tn cha h gii r. Ngi gt
qua mt bn v loi b nhng l thuyt cp n quan im: th gian
ny c trng tn vnh cu khng, th gian ny c gii hn khng, hay v
hn nh, v.v. 227"
c Pht khuyn thy khng nn lng ph th gi v nng lc trong nhng
hc thuyt ch c hi cho tin b o c.
"Cng nh ngi kia b mt mi tn tm c m su vo mnh, v khi
lng y mun nh mi tn ra iu tr th ng vi v ngn cn li v ni:
Ti s khng cho ai nh mi tn ny ra, trc khi bit r rng v y
chi tit v ngi bn ti, v tnh cht ca mi tn v.v... Ngi ny s cht
trc khi bit c nhng iu y. y cng vy, ngi n s cht trc khi
thc mc ca mnh c gii thch."
Gii quyt nhng vn siu hnh y khng dn n nhm chn, dt b dc
vng, gic ng, Nit Bn.
Mt ln khc, khi c mt vi t mun tm hiu v nhng im ny, c
Pht thut li truyn ng ngn con voi vi ngi m. 228

Con voi c dn n trc mt nhm ngi m nhng ngi ny bit

hnh dng con voi nh th no. Mi ngi r nhm mt b phn ca thn
voi v c nim khc nhau v hnh dng ton th, ri bnh vc quan in
ca mnh. Rt cng cuc tranh lun tr nn si ni.
Bng cch gi im lng, khng bn n, c Pht gt qua mt bn nhng
kho st v ch, ch nhm tha mn tnh t m, m khng dn n gii thot.
Pht Gio khng ch tm cung cp gii p cho tt c mi vn lun l v
trit hc ca nhn loi. Pht Gio cng khng cp n nhng kho st v
hc thuyt khng c chiu hng em li tin b tinh thn o c. Pht
Gio c mt mc tiu r rng v thc tin - chm dt au kh - lun lun
nhm vo mc tiu y, v hon ton gt b qua mt bn tt c nhng g
khng thch nghi. Tuy nhin,mi quan st su sc v bn cht thc s ca
i sng u c khuyn khch.
Cng bch, ngc i, hay cung tnh, khng th c mt vai tr no trong
Pht Gio. Xuyn qua on ng 2.500 nm di dng v n ha, khng
mt git mu b v danh ngha ca c Pht. Khng c mt ng vua hng
dng no tung kim hoc ma gm truyn b Pht Php, v khng c
s cm ha bng v lc hay bng mt phng tin cng bch no khc.
Tuy nhin, c Pht l nh truyn b u tin v v i nht th gian. Pht
Gio c hong khai rng ri, vn cn ang m rng trn khp th gian,
v ang n ha thm nhp vo tt c cc quc gia, chnh v gi tr c hu sn
c v tnh cch tt p ca gio hun, ch tuyt nhin khng phi nh s h
tr ca ch ngha quc, ch ngha qun phit, hoc mt phng tin gin
tip no khc a ngi ngoi vo o.
Aldous Huxley vit:
"Mt mnh trong cc tn gio ln trn th gii, Pht Gio vch ra con
ng ca mnh m khng c s ngc i, p bc, kim duyt hay iu
tra."
Lord Russell ghi nhn:
"Trong tt c cc tn gio ln ca lch s, ti chn Pht Gio, c bit trong
nhng hnh thc nguyn thy; bi v y yu t ngc i l nh b nht."
Di danh ngha ca c Pht, khng c ni thing ling th phng no
b mu ca hng ph n v ti lm hoen , khng c t tng gia chn

chnh no b thiu sng, v khng c s thiu t tn nhn nhng ngi

khc o.
Pht Gio khng dy gio iu b n v khng ni n php l. c Pht
chc chn c nhiu oai lc thn thng siu phm v Ngi dy cng trau
gii tm linh, nhng c Pht khng dng php l. Nh php Yamaka
Patihariya 229 chng hn, m c ni sai lm gi l "i php l" l hin tng
tm linh m ch c v Pht mi c th to nn. Trong trng hp c bit
ny, do oai lc thn thng, c Pht lm cho nc v la ng thi pht
sanh t thn Ngi, xuyn qua cc l chn lng .
Pht Gio nhm n phn tri thc nhiu hn phn tnh cm v ch trng n
phm cch ca hng tn hn l sc mnh v s lng.
Ngy kia nh triu ph Upali, mt tn ca Nigantha Nataputta, n gn
c Pht v ly lm tha thch c thnh php nn qu xung by t lng
mong mun c c Pht cho php bc theo du chn Ngi. Nhng c
Th Tn khuyn trng gi Upali:
"Ny ngi c s, ng hy ngh suy cn k. Mt ngi li lc nh ng nn
suy t cn thn trc khi lm iu g."
Nghe nhng li bt ng y, trng gi Upali li cng tha thch, v bch:
"Bch ha c Th Tn, nu con n mt v o s no khc v xin i theo
tu hc, cc t ca v y kiu con ln, ri i khp ng ph h reo,
cng b rng triu ph gia ny t b tn gio mnh i theo o s kia.
Bch c Th Tn, Ngi th tri li, khuyn con hy i v suy ngh li. Con
cng thm tha thch vi nhng li khuyn dy vng ngc y."
V ng lp li li thnh cu:
"Ln th nh con xin c quy y Pht Bo, Php Bo v Tng Bo."
Mc du nh triu ph Upali tr thnh Pht t do s hiu bit v lng t
nguyn , c Pht bi mn v bin, v khoan hng rng lng, khuyn ng
c tip tc h tr v o s c.
Ku gi tt c nhng ai i tm chn l khng nn th lc b ngoi nh
hng, c Pht i xa n mc khuyn dy cc t khng nn khu u

khut phc mt cch m qung trc oai quyn ca bc trng thng m

phi suy t xt on.
Pht Gio m nhun tinh thn t do tm hiu v hon ton qung i
khoan hng. y l mt gio hun c truyn b vi tinh thn ci m v
thin cm, mt gio hun ri sng v si m ton th v tr bng uc tu
v t bi, v bao trm trong nh ho quang rc r ca mnh tt c chng sanh
ang ln hp chin u trong i dng ca vng sanh t trin min.
Lng bi mn v c khoan hng ca c Pht qu tht v bin. Ngi khng
dng oai quyn ca mnh ban hnh nhng iu rn cm. Thay v dng
thi mnh lnh cch, sai bo: - "Ngi phi lm th ny khng c lm th
kia", Ngi khuyn dy: - "iu ny con nn lm, iu kia con khng nn
lm".
Nhng gii lut thng thng ca Pht t khng phi l nhng iu rn,
nhng mnh lnh m l k cng (Sikhapada) do chnh ngi Pht t t
nguyn khp mnh vo.
Lng khoan hng v lng t bi ca c Pht bao gm tt c nam n, v tt
c chng sanh.
---o0o--Pht Gio v ng Cp X Hi
c Pht l ngi u tin trong lch s nhn loi c gng loi b ch
mua ti bn mi, xy dng mt nn lun l cao thng v nim v tnh
huynh gia loi ngi, v bng nhng danh t mnh m, Ngi ln n h
thng ng cp, c tnh cch xc phm n phm gi con ngi, lc by gi
n su trong x hi n . Ngi tuyn b:
"L cng inh, khng phi do sanh trng.
L b la mn, khng phi do sanh trng.
Do hnh ng, ngi ny l cng inh
Do hnh ng, ngi kia l B la mn.230"
Kinh Vasettha Sutta 231 thut li cu truyn hai ngi thanh nin b la mn
bn ci nhau v vn ci g lm cho con ngi thuc v thnh phn b la
mn. Mt ngi ch trng l s sanh trng. Ngi kia th cho rng chnh
phm hnh c nhn lm cho con ngi c lit vo ng cp u t y. V

khng ngi no thuyt phc c ngi kia. Nn c hai ng em cu

chuyn n nh c Pht phn x.
Ri hai ngi bn n cu c Pht v trnh by s vic ln Ngi.
Trc tin, c Pht nhc nh hai ngi rng cc loi cy ci, cn trng,
loi th c bn chn, rn rt, c tm, chim chc, u c hnh th ring bit v
c th phn bit vi nhau, cn trng hp con ngi th khc, khng c bit
mo ring tng loi. Ri Ngi gii thch lm th no con ngi c th phn
bit vi nhau bng vic lm hng ngy. kt lun, c Pht ch gii:
"S sanh trng khng lm cho con ngi c lit vo giai cp b la mn
hay b loi ra khi giai cp ny.
Np sng hng ngy to nn ngi nng dn, thng gia hay n bc.
Np sng hng ngy to ra hng trm cp, binh s, tu s, hay vua cha."
Mt cuc i thoi c lin quan n vn ng cp cng c ghi chp
trong kinh Madhura Sutta 232. Vua Madhura thut li cu chuyn sau y vi
i c Kaccana:
"Knh bch i c, nhng v b la mn ni nh th ny: Trong bn ng
cp m con ngi c phn hng, B la mn l cao c hn ht. Cc ng
cp khc u thp km hn. Ch v B la mn c xem l trong sch.
Nhng ngi khc th khng. Nhng v b la mn l con chnh thc ca
thn Braham (Phm thin), c sanh ra t trong ming Ngi, c c cch
to nn, v s l tha k ca Ngi. Knh bch i c. ngi ngh nh th
no?"
i c Kaccana gii p rng l mt li qu quyt v cn c, v Ngi
ch dn rng mt ngi giu c sang trng c th thu mn mt ngi khc
lm gia inh cho mnh. Ngi xu xa ti li, du ng cp no, cng
phi ti sanh vo cnh kh, cn ngi hin lng o c th vo nhn cnh.
Ngi gy ti c, bt lun thuc v ng cp no, cng phi chu hnh
pht, v Ngi nhn mnh rng khi xut gia nhp chng th mi ngi u
c knh n tn trng bng nhau, khng c bt lun s phn bit no. Theo
Pht gio, ng cp hay chng tc khng gy tr ngi cho vic tr thnh mt
Pht t hay c chp nhn vo Gio Hi Tng Gi, tp on nhng bc
thnh nhn cao thng. Ng ph, ngi ht rc, gi giang h, cng vi cc
chin s v B la mn, u c chp nhn vo Gio hi, c hng ng
u cp bc v a v.

c Upali, trc kia l th co, gia m ng cc v khc, c chn lm

i t chuyn v nhng vn c lin quan n gii lut. c Sunita,
c cc vua cha v hnh qu tc trong nctn knh nh bc A La Hn,
ch l ngi ht rc. Trit gia Sati l con mt ng ng. C gi giang h
Ambapali c chp thun vo Gio hi v c qu A La Hn. Rajumala,
c c Pht cm ha lc nng sp sa quyn sinh mng sng, l mt c
gi nng n. Punna cng thuc giai cp nng n, c c Pht chp nhn
li thnh cu nhp H, trong lc Ngi t chi Trng gi Anathapindika
(Cp c c), ch ca nng. Subha l con gi ca ngi th rn. Capa l con
gi ca mt ngi ui nai cho th sn. Nhng trng hp tng t, cn
nhiu trong kinh in, chng t rng cnh ca ca Pht Gio rng m cho
tt c mi ngi, khng c bt lun s phn bit no.
c Pht to c hi ng u cho tt c v nng cao quy ch con ngi, hn
l h thp. Pht Gio c sa cho tr s sinh, m cng c thc n y dinh
dng cho ngi trng thnh khe mnh. Pht Gio ku gi ng u,
ngi giu cng nh k ngho.
---o0o--Pht Gio v Hng Ph N
Cng chnh Pht Gio nng cao quy ch ca hng ph n v dt dn n
gii thc hin a v quan trng ca mnh trong x hi. Trc thi c Pht,
ngi n b n khng c trng i.
Mt vn ho n, Hemacandra, khinh r v xem n gii nh nhng "ngn
uc soi sng con ng dn xung a ngc" - Naraka margadvarasya
dipika.
c Pht khng coi r phm gi m ch ghi nhn bm cht yu ui ca
ngi ph n. Ngi nhn nhn c thin tnh trong c hai gii, nam v n, v
trong gio hun Ngi t mi gii vo ng v tr ca n. Nam hay n khng
phi l mt tr ngi vic thanh lc thn tm hay trong cng trnh phc v
tha.
i khi, ch ngi n b, phn ng (Pali) c danh t "matugama" ngha
l "hnh lm m" hay "x hi nhng b m". L m, ngi ph n c
hng danh d xng ng trong Pht Gio. B m c xem l cy thang
thch nghi con ci nng theo m ln tn nhng cnh tri. V hin l
ngi bn ch thn ca chng (parama sakha).

Mc du thot tin Ngi t chi, khng chp nhn n gii vo Gio Hi,
nhng v sau , do li thnh cu tha thit ca c Ananda v ca b Maha
Pajapati, k mu Ngi, c Pht cho php thnh lp Gio Hi T Khu Ni
(n tu s). Nh vy, c Pht l ngi u tin sng lp mt on th ph
n c gii lut v k cng y .
Cng nh hai v A La Hn Sariputta (X Li Pht) v Moggallana (Mc
Kin Lin) l i t cai qun Gio Hi T Khu, gio hi c thn c
tnh cch dn ch xa nht trong lch s, hai v A La Hn Khema v
Uppalavanna l i t bn phi n, cai qun Gio Hi T Khu Ni. Nhiu
v t khc cng c c Pht lit vo hng li lc v nhit thnh nht.
Trong nhng ngi dng Vajjian cng vy, tnh cch t do ca ngi ph
n c xem l mt trong nhng nguyn do a dn tc ny n trng thi
phn thnh. Trc thi c Pht, ngi ph n khng c hng t do y
v khng c c c hi pht trin kh nng tinh thn v bm tnh
o c ca mnh. n , vo thi xa cng nh cn nhiu ni ngy
nay, sanh con gi l thm mt tr ngi, mt bt hnh trong gia nh.
Hm n, trong lc c Pht ang ni truyn vi vua Kosala th c tn lnh
hu vo bo tin hong hu h sanh cng cha. c tin, vua t v khng
bng lng. Thy vy c Pht khuyn:
"Mt b gi, tu i vng, c khi l a con qu, cn hn con trai."
i vi ngi ph n b ngc i iu trc thi c Th Tn, s
thnh lp Gio Hi T Khu Ni chc chn l mt phc lnh. Trong Gio
Hi ny, cc b hong hu, cng cha, cc tiu th trong hng qu tc, cc
mnh ph phu nhn, nhng b m kh au, nhng ngi ph n thn c, ch
n hng gi giang h, bt lun ng cp no trong x hi, u t hp nhau
li, n ha v vui v, cng nhau ng hng v ng hp th khng kh t
do bnh ng, khc hn vi np sng lu son gc ta v cung vng in ngc.
C rt nhiu ngi, theo l thng thng t phi mi mi b lng qun trong
bng ti, t ra li lc v thnh tu mc tiu gii thot sau khi tm
nng ta ni Gio Hi.
T Khu Ni Khema, v t ng u hng trong Gio Hi, trc kia l th
hu sinh p ca vua Bimbisara (Bnh Sa Vng), khng chu gp c Pht
v nghe ni rng c Pht thng nhc n sc p b ngoi vi nhng li
l khng tng bc. Ngy kia b tnh c i n mt ngi cha thng
ngon phong cnh, ri dn dn vo ging ng, lc y c Pht ang

thuyt Php. c c t tng ca b, c Pht dng thn thng to nn

mt thiu n sinh p ng hu bn cnh v cm qut, qut Ngi. B Khema
mi m ngm sc p tuyt trn ca thiu n. c Pht lm cho thiu n
bin dn t tr p n trng thnh, ri gi nua, tc bc rng long, da nhn,
lng cm v cui cng kit sc, t qu xung t.
Ch n lc y b Khema mi nhn nh tnh cch ph du tm b ca sc
p b ngoi v bn cht v thng ca i sng. B ngh: "Thn hnh sinh
ti p kia pht chc tr nn ho tn h hoi dng y. Vy th hnh
dng m miu ca ta s tn t c khc g?"
Thu hiu ngh thn kn y, c Pht khuyn b:
"Ngi khng lm n l cho tham dc s ln tri theo dng,
Ging nh loi rui mui b cun qun trong mng nhn.
Nhng, qu tht thnh thi,
Ngi ct la tt c nhng tri buc,
Tm t hng v ni khc, khng mng th s,
v, b li mt bn mi dc lc ca ng trn. 233
V sau b Khema c qu A La Hn v, vi s ng ca c vua, b xut
gia T Khu Ni v c lit vo hng cao kin nht trong Gio Hi.
B Patacara va mt hai con, chng, cha, m, v anh trong mt trng hp
th thm, tm lc ca c Pht dn dt n Ngi. Sau khi nghe li khuyn
dy m du ca Ngi b c Qu Tu Hn v xin xut gia. Ngy n,
xung sui ra chn, b ghi nhn rng khi rt chn ln c nhng git nc
t chn lin tip gieo im xung dng sui, tri i mt i, ri tan mt. C
nhng git tri xa hn na, nhng ri cng tan mt. B suy ngh:
"Cng dng th y, tt c chng sanh u phi cht. Ngi lc thiu thi,
ngi trng thnh, cng c ngi lc tui th cao, nhng tt c u
phi cht."
c Pht c t tng y, bin hnh xut hin trc mt b v thuyt ging
mt thi Php. Khi nghe xong b c qu A La Hn. V sau b tr thnh
mt ngun an i cho nhiu b m bt hnh.
Hai b Dhammadinna v Bhadda Kapilani l hai v T Khu Ni c bit
danh l ch gii Gio Php.

 gii p cho Mara (Ma Vng), chnh T Khu Ni Soma 234 ghi nhn:
"Bn trong mt ngi ph n c tm vng chc v tri kin cao thng, bn
cht ngi ph n c nh hng g n quyn tm hiu Gio Php? Ngi
cn m p mi hoi nghi v cu hi: "Trong nhng vn ny ta c phi l
n b khng? Hay ta l n ng, hay nh vy, ta l g khc? - l con
ngi thch nghi ni chuyn vi ma vng Tm c."
Trong hnh tn n cng c nhiu v li lc vi tm o nhit thnh, lng
qung i b th, kin thc su rng v tm t.
B Visakha l v i th ch ca Gio Hi ng u trong hng thun thnh
chn chnh 235.
B Suppiya, mt tn n giu lng m o khc, v khng th tm ra tht
ch, ct mt ming i mnh nu bt cho dng ln mt v t khu ang
au m.
B Nakulamata l mt ngi v trung thnh cu c chng ra khi bn
tay t thn nh c li phm hnh ca mnh.
Samavati l mt b hong hu sng o d mn, mc du b thiu t, b
khng t on gin, tri li, cn ri tm t cho ngi ch mu hi mnh.
Hong hu Mallika nhiu ln c th gin v khuyn gii chng l vua
Pasenadi.
Mt t n Khujjuttara, ging gii Gio Php v cm ha c nhiu ngi.
B Punabbasumata, c lng mun nghe Php nhng cn phi d ng a
con ang khc cho n nn ri mi i c. B ru con:
"Nn i con, b Uttara! Hy ng i
Punabbasu, m c i nghe Gio Php
M bc tn s,bc tr tu nht th gian truyn dy
M rt yu mn con ca m
V cng ht lng qu trng cha con.
Nhng m cng yu qu hn na
Gio l cao siu vch ra con ng" 236

Mt b m c nhiu ngh ngi suy t khc va mt a con duy nht. Nhng

b khng than khc nh ngi thng.
C ngi hi ti sao, b p:
"N n y mt mnh, khng ai ku gi,
V sm ra i, cng mt mnh, khng ai mi mc.
n nh th no, n ra i cng th y.
Vy th y c l do g su mun? 237"
Hai b Sumana v Subhadda c nhng c tnh gng mu v ht lng t
nim tin ni c Pht.
By nhiu th d tng cng ni ln vai tr quan trng ca hng ph n
trong thi c Pht.
---o0o--Pht Gio v Tinh Thn Bt Bo ng
Tnh thng v lng v bin ca c Pht khng ch hng v nhn loi
m cn bao trm lun c loi th. Chnh c Pht nh nghi thc git
th t l thn linh v khuyn hng t nn ni rng tm t (Metta) n
tt c chng sanh, ch n nhng con vt nh b ang b di chn. Ngi
dy rng khng ai c quyn tiu dit mng sng ca k khc. v tt c mi
ngi u qu trng i sng.
Cc v t khu phi rn luyn tm t n mc khng c o t v
cng khng c sai bo hay nh cy ngi khc o t. Gii lut dy nh
vy. Cc Ngi cng khng th ung nc cha lc.
Nh vua Pht Gio v i nht, c Vua Asoka (A-Dc), c cho ghi khc
trong nhng hng ch sau y:
"Khng nn ly s sng nui s sng. Cho n rm r, nu cn cn trng
trong y, cng khng nn t."
Mt ngi Pht t thun thnh phi hnh tm t i vi mi chng sanh v
ng nht ha vi tt c, khng nn c bt lun s phn bit no.

Tm T, mt trong nhng c im ni bt nht trong Pht Gio, c gng

ph v mi tr ngi ng cp x hi, chng tc hay tn ngng gy chia
r gia ngi v ngi. Nu ch v nhn hiu tn gio khc nhau m nhng
ngi khng cng theo mt h thng tn ngng khng th hp nhau li trn
mt lp trng chung, trong tinh thn huynh tng thn tng i nh anh
ch em rut mt nh th hn cc v gio ch tht bi thm th trong s
mng cao c ca cc Ngi.
Trong bn tuyn ngn ca Ngi v lng khoan hng, cn c trn hai bi
kinh Culla Vyuha Sutta, v Maha Vyuha Sutta, c Vua Asoka (A-Dc)
vit:
"Ch c on kt l tt p. Nh vy c ngha l tt c mi ngi u vui
lng lng tai nghe gio l ca ngi khc truyn dy."
Trong tt c gio l ca c Pht khng c mt im no dnh ring cho
mt quc gia hay mt dn tc c bit. Ngi ku gi tt c mi ngi.
i vi ngi Pht t thun thnh, khng c ngi thn k s, ngi th
nghch hay k xa l. Khng c ngi phi b x hi rung b, bi v tm T
l tnh thng bao qut, i ng, do s hiu bit un c rn luyn. Tm T
cng c tnh huynh gia tt c mi chng sanh. Ngi Pht t chn chnh
l mt cng dn th gii.
-oOoNh vy, mt vi c im ca Pht Gio l thun l, thc tin, cng hiu,
khng bo ng, khng qu kch, khoan hng, v i ng.
Trn hai ngn nm trm nm, xuyn qua lch s nhn loi, Pht Gio l mt
nh hng cao qu nht c tnh cch thng nht, ha hp, v nng con
ngi.
C nhng quc gia ni ln ri suy tn. C nhng quc - xy dng trn
bo lc v cng quyn - phn thnh cc , ri tan r. Nhng vng
quc ca Php Bo, kin to bng T bi v L tr, n nay vn cn thnh
vng, v s tip tc thnh vng, ngy no m ngi Pht t cn bit gi
gn nhng quy tc cao c ca Gio Php.
---o0o---

CHNG 17 - Bn Chn L Thm Diu hay T Diu

"nh sng pht sanh n Nh Lai, ri r nhng vic trc kia cha tng
c nghe n." -- Kinh Chuyn Php Lun
Chn l (Sacca) l ci g thy s c. Danh t Sanskrit (Bc Phn), Satya, c
ngha l mt s kin hin nhin, khng cn tranh lun.
Theo Pht Gio, c bn chn l nh th, T Diu
quan n ci gi l chng sanh.

238

. C bn u lin

Trong kinh Rohitassa, c Pht dy:

"Trong chnh tm thn di mt trng ny, cng vi tri gic v t tng,
Nh Lai tuyn b th gian, ngun gc ca th gian, s chm dt th gian v
con ng dn n s chm dt th gian.239 "
Trong on kinh ny, danh t"Loka" - c phin dch l "Th gian" - m
ch tnh trng au kh.
Bi kinh quan trng ny cp n bn chn l Thm Diu (T Diu )
m chnh c Pht khm ph ra do chnh tri kin trc gic ca Ngi. Du
ch Pht c xut hin hay khng, cc chn l y vn tn ti, v mt v Pht
ch l nhn vt trc nhn v truyn dy li cho th gian cn ang b mn
v minh che lp. Nhng chn l y tuyt i, vnh cu, bt di bt dch,
khng th bin i. c Pht t mnh chng ng ch khng nh s h tr
ca ai khc. Chnh li ca Ngi l "... trc kia cha tng c nghe n.
240
"
Phn ng (Pali) gi chn l y l Ariyasaccani (Thnh ). Gi nh vy v
y l nhng chn l m bc hon ton trong sch, bc thnh v i nht l
c Pht tm ra.
Chn l u tin cp n Dukkha - mt danh t kh c th chnh xc
chuyn sang ngn ng no khc - m ta thng gi l au kh hay phin no
(Kh ). ng v phng din cm gic, Dukkha l ci g lm cho ta kh
chu ng ("du" l kh, "kha" l chu ng).
Nu xem nh mt chn l tru tng, Dukkha hm xc ngha khinh mit
("du"), v trng rng ("kha"). Th gian nm trong au kh, v nh vy l
ng khinh mit, khng ng cho ta bm nu. Th gian l mt o nh, khng

c chi thc t. Do th gian l trng rng, h v. Vy Dukkha l s h v

ng khinh mit.
Hng ngi thng ch thy lp ngoi, nhng bc thnh nhn thy c
thc tng ca s vt. i vi cc Ngi, tt c mi kip sinh tn u dy
y au kh v cc Ngi nhn thy rng khng th c hnh phc tht s,
hon ton bn vng, trong mt th gii huyn o, tm b v v thng.
Khng th c hnh phc trng tn vnh cu trong mt th gian lun lun
bin i. Hnh phc vt cht ch l tha mn mt vi c vng. Nh "khi Ta
va t n th n vi la b ta". Dc vng khng khi no c tha mn
trn vn. Khng bao gi ta cho l .
Mi ngi u phi tri qua giai on sanh (jati), v do ni s sanh, c gi
(jara), bnh (vyadhi), v cui cng l cht (marana). Khng ai trnh khi
bn nguyn nhn y ca s au kh.
Mt c vng khng c toi nguyn lm cho ta au kh. Chng ta khng
mun sng chung vi ngi khng a thch m cng khng mun xa la
ngi thn yu. Nhng iu thit tha mong mi khng phi lc no cng
c thnh tu. Tri li, nhng hon cnh nghch lng lm lc xy n mt
cch t ngt, lm cho ta v cng khn kh. i khi mt vi trng hp kh
khn tr thnh khng th chu ng ni v au kh n mc c ngi suy
nhc v km hiu bit phi ngh n vic quyn sinh tnh mng, tng
chng nh ci cht s gii quyt mi vn .
Hnh phc thc s nm bn trong chng ta khng th nh ngha bng
nhng danh t nh ti sn, quyn th, danh vng, hay chinh phc, xm lng,
chim ot. Nu s nghip vt cht y c thu ot bng bo lc hay bng
mt phng tin bt cng no khc, hoc gi, nu s nghip vt cht y
c hng theo mt chiu lm lc, nu ta em lng luyn i, tru mn n ,
th l mt ngun au kh v phin no - cho ngi lm ch n.
i vi ngi thng, th hng dc lc l hnh phc tt p duy nht.
Chc chn rng c hnh phc nht thi trong khi m c, lc th hng, v
khi hi nh li nhng khoi lc vt cht tng t, nhng hnh phc y qu
tht l huyn o v tm b. Theo c Pht, khng luyn i (viragata), tc l
vt ln trn mi dc lc, l hnh phc cao thng hn.
Tm tt, chnh c th vt cht ny l ci ngun ca au kh.

Kh , chn l u tin v s kh - ty thuc ni ci c gi l chng

sanh v cc sc thi ca i sng - phi c phn tch t m v quan st tn
tng . S quan st ny dn n tri kin chn chnh v thc tng ca ta .
Ngun ci ca s au kh ny l i dc (tanha), lng kht khao thm mun,
hay luyn i, bm nu, l Chn l Thm Diu th nh (Tp ).
Kinh Php C ghi nhn:
"Do i dc pht sanh su mun, Do i dc pht sanh lo s. Ngi trn
vn thot khi i dc khng cn su mun, cng t lo s." (cu 216).
i dc l mt nng lc tinh thn ht sc hng mnh, lun lun ng ngm
bn trong tt c mi ngi, mi chng sanh, l nguyn nhn ca bao nhiu
iu bt hnh trong i. Chnh i dc - th tc hay vi t - l cho ta eo nu s
sng di mi hnh thc v, do , dn dt ta mi mi phiu bc trong vng
lun hi.
Hnh thc th kch nht ca i dc c gim suy khi ta c Qu T
Hm (Sakadagami, Nht Lai), tng th nh trong t thnh, v tn dit khi
c Qu A Na Hm (Anagami, Bt Lai). n khi chng c Qu A La Hn
mi hon ton dp tt mi hnh thc vi t ca i dc.
C hai, au kh v i dc ch c th c tn dit bng cch i theo con
ng "Trung o" m c Pht vch ra thnh t hnh phc Nit
Bn ti thng .
Dit , chn l thm diu th ba, l s chm dt ton vn mi hnh thc
au kh, tc Nit Bn, mc tiu cu cnh ca ngi Pht t. Mc tiu ny
phi c thnh tu bng cch tn dit i dc.
Nit Bn phi c thu trit bng nhn quang tinh thn v do s t b tt c
mi luyn i bn trong i vi th gian bn ngoi. 241
Chn l ny (Dit ) phi c chng ng bng cch trau di Bt Chnh
o (con dng chn chnh chia lm tm chi). l con dng duy nht
dn n Nit Bn (o ). Con ng ny trnh xa cc oan p xc kh
hnh, lm suy gim tr thc, v cc oan li dng, lm chm tr mi tin
b tinh thn.
Bt Chnh o gm tm yu t, hay tm chi, c k ra nh sau:

1.- Chnh kin (Samma ditthi)

2.- Chnh T Duy (Samma Samkappa)
3.- Chnh Ng (Samma Vaca)
4.- Chnh Nghip (Samma Kammanta)
5.- Chnh Mng (Samma Ajiva)
6.- Chnh Tinh Tn (Samma Vayama)
7.- Chnh Nim (Samma Sati)
8.- Chnh nh (Samma Samadhi)
1.- Chnh Kin l hiu bit ng n, tc am hiu tn tng T Diu .
Ni mt cch khc, Chnh Kin l thu trit thc tng ca bn thn mnh.
Kinh Rohitassa Sutta dy rng tt c chn l trong v tr u nm vn vn
trong tm thn mt trng ny.
Chnh Kin l yu t tt yu trong Pht Gio thnh tu mc tiu cu
cnh.
2.- Do s hiu bit chn chnh, c nhng t tng ng n. Chnh T Duy
l chi th nh ca Bt Chnh o. Nhn nh rng Chnh T Duy l "quyt
nh", hay "c nguyn vng", chn chnh t khng ng hn vi Phn ng
Sampaka. ngh chn chnh, hay suy nim chn chnh, c phn st ngha
hn. "C nhng t tng chn chnh" c coi l chnh xc hn ht.
Trong Bt Chnh o, Samkappa ng ngha vi "Vitakka", "Tm", l mt
tm s rt quan trng gip ta gt b nhng tng v nhng khi nim sai
lm, ng thi to nhng tm s c tnh cch thin.
Tm lm cho con ngi d bn hay trong sch. Tm xy p bn tnh v
gy dng s mng con ngi. T tng thp hn lm cho ta tr nn bn tin.
Tri li, t tng trong sch nng con ngi n ch thanh cao siu thot.
Lm khi ch mt t tng cng tiu dit th gian.
Chnh T Duy gm ba phn:
a.- Nekkhamma. Xut gia, l s t khc nhng dc vng trn tc, hay lng
v tha, nghch ngha vi tm luyn i, v k, bm nu vo t sn.
b.- Avyapada, tm t i, thin ch , hay ho tm, nghch ngha vi th hn,
c , ganh ght.

c.- Avihimsa, khng hung bo, hay n ha, hin lng, bi mn, nghch ngha
vi tnh hung bo, tn c.
Nhng c tnh v nhng tt xu k trn lun lun ng ngm bn trong mi
ngi. Ngy no m chng ta cn l phm nhn th cc c tnh v tt xu
y cn c th t ngt bc pht v biu hin ra ngoi vi sc tri dy kh
lng trc c.
n khi tn dit mi nhim v c qu A La Hn ri tm mi hon ton
trong sch.
Trong th gian v minh ny, tham, sn, si l ngun ci ca tt c ti li. K
th c him nht ca nhn loi l lng tham, tc s luyn i, bm nu vo
ci c gi l "Ta", hay "Ca Ta". Tt c mi nghip d u c th xy ra
do lng tham gy nn.
Khi b tr ngi, lng tham tc gin, sanh ra th hn. Chng ta lun lun la
chn. Hoc vui thch vi nhng g va , hoc ght b iu g pht lng.
Va th luyn i, bm nu. Tri lng th bt mn, xua ui, sn hn, on
ght. Lng tham thng thc gic ta bm nu vo dc lc v tm mi phng
cch tha mn nhc dc. Tm sn lm cho ta tc gin, lm khi n c
gng tiu dit iu mnh khng a thch. n khi dit c t ng, khng
cn chp ci "Ta" na th ta nhn thc rng tt c u tm b, v tt c u
nm di s chi phi ca nh lut v thng. Lc y tham v sn t nhin
tiu tan, khng cn na.
Kinh Php C c ghi:
"Khng c la no nh la tham
Khng c ngc t no nh lng sn
Khng c li no nh v minh
V khng c dng sng no nh i dc". (cu 251)
Trong khi ln bc trn bc thang tin ha tinh thn, chnh ta ln hi t b
mi luyn i, th kch v vi t, mi hnh thc eo nu vo nhng g c lin
quan n "Ca Ta" v "Ta", ta h nh em b kia, cng trng thnh, em
dn dn t b nhng mn chi thn yu qu chung mt thi no. Nu
lc cn tr th m c ngi n gii thch cho rng cc mn chi kia l
v ch, nn b i, th chc l em khng bng lng. V tui cn th, em khng
th c s hiu bit ca ngi trng thnh, khng th tin c rng
nhng th vui tm b y khng em li li ch. Nhng n lc ln ln, hiu

bit rng hn, em b t nhin vt b khng cht luyn tic, nhng vt m

trc kia em tng chng nh khng th ri c.
Cng mt th y, khch l hnh trn ng tin b tinh thn n ch
tuyt nh cao thng, nh chuyn ch suy nim v tinh thn hnh thin,
mt ngy kia s nhn thc rng nhng thch th khoi lc m tha no tng
chng nh l iu kin tt yu ca i sng, ch l nhng git mt him hoi
thnh thong ri vo ming, trong lc ta ang sng gia khu rng mnh
mng y chng gai v nhn, v cng gian lao nguy khn. n chng y
hnh gi t nhin xem thng dc lc, ln hi chm dt mi hnh thc luyn
i v mt ngy ti p kia, hon ton dp tt la tham.
"Th gian ny, khng luyn i l hnh phc.V vt hn ln mi hnh thc
dc lc l hnh phc".
c Pht nhiu ln khuyn dy v nhc nh hng mn nh th.
Sn hn l mt bm tnh khc rt kh i tr, Phn ng "Vyapada" bao hm
ngha tc gin, c , khng tha mn, bt toi nguyn, th hn. Tm sn
hn khng nhng hao mn ngi m p dng nui n m cn nh hng
khng tt n nhng ngi xung quanh. Vyapada l km tnh thn hu.
Nghch ngha ca sn hn (vyapada) l Avyapada, T i, c thin ch, mt
Phn ng ng ngha vi tm "T". T (Metta) l hin lnh, ho tm, tnh
thng bao trm tt c chng sanh khng c bt lun s phn bit no.
Ngi c tm T khng th sn hn, th on, v khng khc no mt b t
mu. Lun lun sn sng nng v bo bc a con duy nht, du c phi
hy sinh tnh mng cng vui lng. Mt hnh gi noi theo ng "Trung o"
cng t mnh ng nht vi tt c chng sanh, ri tm T n tt c, khng
thy my may khc bit no gia mnh v chng sanh khc, du l mt
con vt cm ic, ngi bn xu s ca chng ta. Hnh gi ha ng vi tt
c, t mnh chan ha trong ton th, thy vn vt v mnh l mt. Trong tm
khng cn mt im v k, hnh gi vt ln khi mi hnh thc chia r,
ring t. Khng b giam hm trong nhng t tng hp hi, khng chu nh
hng ca tinh thn u tranh giai cp, quc gia, chng tc, tn gio, hnh
gi nhn tt c th gian l qu hng ca mnh v mi ngi, mi chng
sanh, l bn ng hnh trong i trng dng m ta gi l i sng ca
mun loi vn vt.

Avihimsa hay Karuna - khng hung bo, hay tm Bi - l yu t th ba ca

Chnh T Duy. Tm "Bi" hay lng bc i, l mt c m du c c tnh
lm rung ng nhng tm hn trc n cao thng trc cnh kh ca ngi
khc. Cng nh tm T, tm Bi khng b hn nh trong mt quc gia, mt
tn gio, mt giai cp, hay mt loi chng sanh no. Tnh thng m c gii
hn th khng phi l tm Bi.
Ngi c tm Bi mm du nh mt tai hoa, nhng lm khi ch mun gip
ngi thot ra cnh kh cng lm cho tm Bi cng rn nh mt hn .
Ngy no cha cu gip c ngi au kh, tm Bi cng khng th tha
mn. Lm khi, lm m du cnh au kh ca k khc, ngi c lng bi
mn khng ngn ngi hy sinh n c sanh mng mnh. Trong Tc Sanh
Truyn (Jataka), mi truyn tch u ch cho ta thy rng B Tt lun lun
ht sc c gng gip ngi bt hnh v sn sng to hnh phc cho mi
chng sanh.
Tm Bi ging nh tnh thm ca mt b t mu thng xt a con ang
lm bnh. Bao nhiu tm tr, li ni, v hnh ng, u tp trung li
chuyn ch tm phng th lm cho con au kh. Ngi c tm Bi khng
bao gi hnh hung hay lm hi ai. Hnh tm Bi ng mc, ta c th tiu dit
mi hnh thc hung bo, tn c.
K th trc tip ca tm Bi l lng c c, hung tn, tn bo. K th gin
tip ca tm Bi l u su, dt, phin mun. Tm Bi trong Pht Gio khng
phi l nhng git nc mt chy sung trc s au kh ca k khc.
Tm T bo trm tt c cn khn vn vt, ngho cng nh giu, tt nh xu,
thn nh s, th nh bn. Tm Bi tri li, ch nhm vo hng chng sanh xu
s, chuyn lo nng ngi thp hn, ngho i, c thn, tuyt vng, chm
nom sn sc ngi au m bnh hon, khuyn nh v an i ngi tht bi,
dn dt v cu vt ngi ti li, v soi sng ngi ti tm.
Tm Bi l quy tc o c cn bn ca ngi tu Pht, xut gia cng nh c
s. cp n tm Bi trong Pht Gio, Aldous Huxley vit nh sau:
"Tnh cht n ha ca ngi n biu hin trn vn gio l ca c
Pht. Pht Gio truyn b tinh thn bt bo ng (ahimsa), tc lng bi mn
i vi tt c chng sanh. i vi ngi c s Pht t, ch to v bun bn
sng n, bun bn cht c, cht say, git hi cm th, u l nhng gii
lut khng nn vi phm."

c Pht khuyn hng t nh sau:

"Ny hi cc T khu, du c ngi bnh phm, ch trch cc con nh th
no,ng hay sai, hp thi hay khng, l hay th b, hp l hay in r,
ngay thng hay gian xo, cc con hy c gng t rn luyn tm tnh gi tm
lun lun trong sch, khng khi no tht ra mt li xu xa bt thin, lun
lun du hin v bi mn i vi nhng ngi y. Cc con hy m rng tm
lng tm t cun cun chy n h nh mt dng sui trng lu bt tc.
Cc con nn ri tm T bao trm c cn khn vn vt, di do, phong ph,
v lng v bin. Khng bao gi th on, khng sn hn, cc con phi c
gng t trau gii nh th."
Ngi thanh lc mi tham vng ch k, th hn, mi t tng hung c,
tn bo, v m nhun tinh thn v tha t i v n ha s thy i sng
mnh an lnh vui v.
3.- Chnh T Duy dn n Chnh Ng, li ni chn chnh, chi th ba ca
Bt Chnh o. Chnh Ng l khng ni di, khng ni m thc, lm cho
ngi ny phin gin ngi kia, khng ni li th b v ni nhm nh. Ngi
tn dit tham vng tt nhin khng th c li ni gi di, ph bng, th b
v mt mc tiu ch k no, m lun chn thnh, trung tn, lun tm ci p
ci tt ni ngi khc hn l la di, vu oan s nhc, chia r nhng ngi
bn ng cnh ng vi mnh. Mt nhn vt ha nh v m nhun tm T
khng th c li ni th l cc cn lm suy gim gi tr mnh v gy tn
hi n ngi khc. Li l ca ngi giu lng t i bi mn khng nhng
chn tht du dng m cn hu ch v lun em li lc li cho k khc.
4.- Sau Chnh Ng l Chnh Nghip, hnh ng chn chnh, kh d to
thin nghip. Hnh ng chn chnh l khng st sanh, khng trm cp, v
khng t dm.
Nguyn nhn ca tm luyn i, th hn, v tnh hung bo c c l tham,
sn, si. Hnh gi ty sch tham sn si, v gi tm hon ton thanh tnh th
nhng xu hng xu xa khng khi sanh ln c. Tm thanh tnh th i
sng cng c trong sch. Ngi khng tham, khng sn, khng si, t cng
khng th st sanh, trm cp, t dm.
5.- Chi th nm ca Bt Chnh o l Chnh Mng, hnh ngh sinh sng
chn chnh. Gi thn, khu, trong sch, hnh gi c gng sng i trong
sch, lnh xa nm ngh nui mng kh d to nghip xu l bun bn kh

gii, bun bn n bc, nui th vt bn cho ngi ta n tht hoc lm

ngh t, bn vt thc c cht say, v bun bn c dc.
i vi hng xut gia, o c gi di khng phi l Chnh Mng.
6.- Chnh Tinh Tn, c gng chn chnh, chi th su ca Bt Chnh o,
chia lm bn:
a.- C gng tiu tr cc c php pht sanh.
b.- C gng nn cc c php ang, hoc cha pht sanh.
c.- C gng lm cho thin php pht sanh.
d.- C gng trau gii cc thin php pht sanh.
Chnh Tinh Tn rt quan trng. Theo Pht Gio, chnh s c gng lin tc l
yu t cn thit gii thot ch khng phi nng nh hay van vi ai m
thc hin c mc tiu. Bn trong mi ngi u c mt kho tng c
hnh cao thng v mt hm tt xu hn. Chnh Tinh Tn l nn,
tuyt tr tt xu v c gng vun xi p bi tnh tt.
Tm tt, Chnh Tinh Tn l c gng ch tm kim sot thn, khu, .
7.- Chnh Tinh Tn lin quan mt thit vi Chnh Nim, tc lin tc ch
tm qun tng n thn, th, tm, v php - nim thn, nim th, nim tm,
v nim php.
Suy nim chn chnh v bn mc trn c khuynh hng tn dit bn sai
lm rt ph thng trong i sng l:
- a thch (Subha) ci khng c a thch.
- Thy au kh (dukkha) l hnh phc (sukha).
- Xem ci v thng (anicca) l trng tn bt bin (nicca).
- V ng (anatta), li cho l linh hn trng cu (atta).
8.- Chnh Tinh Tn v Chnh Nim dn n Chnh nh, nhip tm an tr
vo mt im duy nht. Chnh nh l yu t rt cn thit gip minh st s
vt thy r thc tng ca vn hu.
Trong tm yu t hay chi ny:
- Chnh Kin v Chnh T Duy thuc v Tr tu (panna).
- Chnh Ng , Chnh Nghip, v Chnh Mng thuc v Gii Hnh (sila).

- Chnh Tinh Tn, Chnh Nim v Chnh nh thuc v nh (samadhi).

Chnh Ng
Chnh Nghip
Chnh Mng

Gii (Sila)

Chnh Tinh Tn
Chnh Nim
Chnh nh

nh (Samadhi)

Chnh Kin
Chnh T Duy

Tu (Panna)

Theo th t pht trin, Gii (Sila), nh (Samadhi) v Tu (Panna) l ba giai

on ca con ng. Mt cch chnh xc, tm chi ca Bt Chnh o l tm
tm s (cetasika) lun lun nm trong bn loi tm siu th (lokuttara cita)
c i tng l Nit Bn.
Tm tm s y l tu cn (pannindriya), tm (vitakka), ba iu king c
(virati), tinh tn (viriya), nim (sati) v nht im tm (ekaggata).
Tt c tm yu t y cng cho thy tm trng ca ngi c ch nguyn c
gng thnh t gii thot.
---o0o--CHNG 18 - Nghip Bo
"Tt c chng sanh u c ci nghip ca mnh."
Trung A Hm
nh lut nhn qu trong lnh vc tinh thn o c l Nghip Bo, Kamma
.

242

Ti Sanh l h lun t nhin ca Nghip. Nghip Bo v Ti Sanh l hai gio

l cn bn trong o Pht c lin quan mt thit vi nhau.

T trc thi c Pht, hai hc thuyt Nghip Bo v Ti Sanh c

truyn b su rng ti n . Tuy nhin, chnh c Pht gii thch tn
tng v trnh by y Gio Php cao siu y, n nay vn cn lu
truyn.
V sao c s bt ng trong nhn loi?
Ta phi gii thch th no nhng chnh lch ta h nh bt cng trong th
gian?
Ti sao c hng ngi sanh trng trong cung in nguy nga, giu sang vinh
hin, tr tu xut chng, o hnh thanh cao, thn hnh trng kin, trong kh
y c k khc li phi chu sng trong cnh cng inh, c hn khn kh? Ti
sao ngi kia c tin ca c triu m ngi n li thiu trc ht sau? Ti
sao c ngi thng minh tuyt vi v c k ti tm ngu mui? Ti sao ngi
ny c sanh ra vi bn tnh hin lng ca cc bc thnh nhn, k n li
sn nt hung d t khi lt lng m? Ti sao c hng thn ng thng sut
nhiu th ting, c hng thn ng v mn ton hc, thn ng v khoa hi
ha, vn chng, m nhc v.v...? Ti sao c nhng tr em sanh ra m,
ic, cm, ngng hoc k hnh d th? Ti sao c nhng tr em va m mt
cho i c hng mi phc lnh, v c em li b xem nh mt ti
kh?
C chng nhng nguyn nhn nht nh, to nn hon cnh chnh lch trong
th gian? Nu khng, nhng trng thi bt ng k trn hn l nhng s kin
ngu nhin sy ra hon ton do s may ri.
Bc tr tu khng th tin ni s may ri m qung v khng chp nhn li
gii thch bng s ngu nhin.
Trong th gian ny khng c iu chi xy n cho ngi no m khng do
mt hay nhiu nguyn nhn. Qu vui, qu kh ca nhng ngi ang gt hi
u tr sanh do nhng nhn tt hay xu to, hoc trong kip hin ti, hoc
trong nhng kip qu kh. Nhng vi l tr phm tc, vi s hiu bit ty
thuc ni gic quan ca nhc th, khng d g thu trit nhng nguyn nhn
v hnh v phc tp ca gung my th gian. Ta ch thy hin hin trc mt
ci qu ang tr m khng thy c tt c cc nguyn nhn vi t to
iu kin cho qu y pht sanh, v nhn kia khng phi hon ton c to
nn trong kip hin ti m c th c ri rc gieo trng t v lng tin
kip.

C chng nhng bc cao minh sng sut, tip nhn c bng tu gic
nhng iu m mt tht tai phm khng th nghe thy? Pht Gio xc nhn
rng c th c.
Vi h thng tn ngng ch trng rng tt c cc s khc bit trong i
u do mt nguyn nhn duy nht, v nguyn nhn y l do s quyt nh ti
cao ca ng To Ha. c Pht khng nhn nhn c mt ng To Ha
ton tri, ton nng, to ra cn khn v tr.
Cc nh bc hc hin i gii thch th no s chnh lch ca nhn loi?
Cn c trn s cm nhn ca gic quan, nh khoa hc cho rng tnh trng bt
ng kia do nhng nguyn nhn vt l v ha hc hn hp, do truyn thng
v do gii thn cn.
Nh sinh l hc tr danh, ng Julien Huxley, c vit nh sau:
"Mm ging s khi cu to con ngi l nhng n v sinh l gi l "gene"
(gene l nhng cc vi t bo trong tinh trng do mm ging ca cha
truyn sang con gi l nh lut truyn thng).
C nhng loi "gene" to ra mu sc cho c th. C loi chi phi b cao, sc
nng. C loi nh hng ti kh nng sinh sn, tui th, v sc khe ca con
ngi. Cng c loi "gene" nh hng n hnh hi th vc. Phn ln cc
c tnh di truyn, nu khng phi l tt c, u do cc n v sinh l "gene"
chi phi.
"Ring v nhng c tnh tinh thn - phc tp v t nh hn - tht kh m
chng minh mt cch c th. Mc du c nhng s kin hin nhin c s di
truyn thuc v tinh thn, nhng khng c hin tng no xc nhn rng
nhng c im tinh thn t ng b cha m truyn xung cho con chu phi
theo mt th thc no ging nh th thc truyn thng v xc tht.
"Mi truyn thng, tinh thn v vt cht, bng cch ny hay cch khc, u
ty thuc ni tc ng tng quan gia cc bm th "gene" m mi ngi
mang trong mnh t lc mi c th thai."
Ta phi nhn nhn rng tt c cc hin tng l-ha m nh khoa hc hin
i nu ln gii thch mt phn vn . Tuy nhin cc hin tng l-ha
y khng th l nguyn nhn duy nht quyt nh s khc bit t nh gia
nhng c nhn. Nu thuyt truyn thng hon ton l ng, nu con ci nht

nh phi ging cha m, th ta phi gii thch th no trng hp hai b sanh

i, th hng mt th sanh kh, mt th "gene", c nui dng in nh
nhau, ti sao bm tnh ca mi em li khc? Tr tu v tnh nt li cng khc
bit.
Truyn thng khng gii thch ch m u su rng ca vn chnh
lch trong i. ng ra, thuyt ny gii thch nhng ch ging nhau nhiu
hn l chng minh nhng im d bit. Ht "gene" cc k vi t - li mt
phn ba chc triu ca mt phn Anh (1/30.000.000 inch) - ch gii thch
c mt phn vn , phn vt cht. i vi s chnh lch tinh thn, tr tu
o c, v cng phc tp v t nh hn, chng ta vn cn cn nhiu tia sng
khc. Truyn thng khng th gii thch ti sao c nhng a con hung d,
st nhn, trong mt gia nh c ting l lng thin, v tri li, c nhng tr
con hin t, sanh trng trong mt gia nh hung c. Thuyt truyn thng
cng khng th gii thch do u c nhng thn ng, nhng bc v nhn,
nhng bc i Gio Ch v.v...
Lun v thuyt truyn thng, Tin s Th. Pascal vit nh sau trong quyn
"Reincarnation":
"Quay v vai tr ca bm th "gene" trong vn truyn thng, chng ta lp
li rng bm th vt l"gene" t n gii thch phn vt cht ca con ngi.
V kh nng tr thc v o hnh, bm th "gene" khng ri c tia sng
no. Nu bm th "gene" cu to c trn vn con ngi, ta s tm thy
trong mi ngi tt c bm tnh ca cha m v khng khi no c nhng tnh
khc.
"Nh vy s khng c nhng ngi con st nhn trong gia nh lng thin
v cng khng c nhng bc hin nhn sanh trng trong gia nh hung c.
Trong i sng hng ngy ta c th gp hai a tr sinh i, cng cha, cng
m, cng tha hng mt bm th ca cha m, cng c sanh ra trong
nhng iu kin nh nhau, cng trng thnh trong nhng iu kin nh
nhau, cng trng thnh trong mt gii thn cn, thn hnh, my mt tht
ging nhau, nhng mt a th hin lng, cn mt a th hung c tn bo.
Ngoi ra, s tr thn ng cng kh nhiu v lm bi ri cc hc gi ch
trng thuyt truyn thng. Nu i ngc dng thi gian, phng mi ln
trong gia ph cc v thn ng, ta c th tm c chng nhng v t tin
cng thn ng nh vy? Vy, khng phi tt c bm tnh v tr tu ca con
ngi u do ni cha m, ng b, cng khng truyn li ht cho con. Bng
chng l trong hng con chu ca Mozart, Beethoven v Dantes khng c

mt thn ng hay mt v nhn no, v trong phm vi ca cc nh duy-vthc, cha c g chng minh c thuyt truyn thng mt cch thit thc.
"V mt th xc, khng phi tt c c im vt l ca cha m u c
truyn ht cho con, tr tu v tnh nt mi ngi con mt khc 243 v nhiu
gia nh lng thin ly lm au kh m sanh ra nhng a con ng nghch
bt lng."
Pht Gio cng nhn nhn c phn nh hng ca s truyn thng v ca
gii thn cn, nhng cho rng khng . Pht Gio thm vo y nh lut
Nghip Bo (Kamma), tc l s tng hp cc hnh ng khc trong qu kh
v hin ti. Chnh chng ta phi lnh phn trch nhim v nhng hnh ng
ca chng ta trong qu kh v gt hi hon cnh an vui hay au kh trong
hin ti. Chnh ta to thin ng cho ta. Cng chnh ta to a ngc cho ta.
Ta l ngi xy dng tng lai ca ta. Chnh ta to ci m ngi th gian
gi l nh Mnh.
---o0o--Nguyn Nhn ca S Chnh Lch
Thu c Pht cn ti tin, c chng thanh nin tn Sudha, thc mc trc
trng hung bt ng gia loi ngi, mun tm chn l, n gn Ngi v
bch rng:
"Bch c Th Tn, v l do no v nguyn nhn no trong i c ngi
yu (appayuka) v c ngi th (dighayuka), ngi bnh hon (bavhabadha)
v ngi kho mnh (appabadha), ngi xu xa (dubbanna) v ngi p
(vannavanta), c hng ngi lm g cng khng ai lm theo, ni chi cng
khng ai nghe (appesakka) v hng ngi c th lc, lm g cng c ngi
theo, ni chi cng c ngi nghe (mahesakka), c ngi ngho kh
(appabhopga) v ngi giu sang (mahabhoga), c ngi sanh trng trong
gia nh bn tin (nicakulina) v c ngi dng di cao sang (uncakulina),
c ngi dt (duppanna) v c ngi tr tu (pannavanta)?
c Pht tr li vn tt nh th ny:
"Tt c chng sanh u mang theo ci Nghip (Kamma) ca chnh mnh nh
mt di sn, nh vt di truyn, nh ngi ch thn, nh ch nng ta. Chnh
v ci nghip ring ca mi ngi mi khc nn mi c cnh d ng gia
chng sanh. 244"

Ri c Pht gii thch cho Subha nghe tng trng hp:

"Nu ngi kia trn i ch bit st sanh, ngi th sn chng hn, bn tay
lun lun m mu, hng ngy sng trong s git chc v gy thng tch
khng cht xt thng. Do tnh hiu st y, nu ti sanh trong cnh ngi,
ngi y s l mt ngi c mng "yu".
"Nu ngi kia lun lun thn trng, khng h xc phm n tnh mng ca
ai, sng xa gm ao, gio mc v cc loi kh gii, ly lng t i i vi tt
c chng sanh.Do s khng st sanh (Tm T) y, nu ti sanh trong cnh
ngi, ngi y s trng " th".
"Nu ngi kia c c, lun lun tm cch hi ngi, lun lun dng m
v gm ao i s vi mi ngi. Do nt hung d, nu ti sanh trong cnh
ngi, ngi y s n yu bnh hon.
"Nu ngi kia khng bao gi lm tn thng ai khc. Do c tnh hin
lng nhu ha, nu ti sanh trong cnh ngi, ngi y s c mnh khe.
"Nu ngi kia th l, cc cn, lun lun gin d, chi mng, nguyn ra
k khc.Do hu qu ca s th l, cc cn y, nu ti sanh trong cnh ngi,
ngi y s xu.
"Nu ngi kia thanh tao nh nhn, du ai c chi mng thm t cng
khng h on gin v tm cch tr th. Do hu qu ca phong thi thanh nh
y, nu ti sanh trong cnh ngi, ngi y s p .
"Nu ngi kia c tnh k, thm thung, ham mun li danh ca k khc,
khng bit tn knh ngi ng knh, lun lun cha chp lng ganh t. Do
hu qu ca tnh tt ganh y, nu ti sanh trong cnh ngi, s l ngi
c nh hng, ni g khng ai nghe, lm g khng ai theo.
"Nu ngi kia khng c tnh k, khng thm ham mun li danh ca
ngi khc, bit tn trng ngi ng knh, khng cha chp lng ganh t.
Do nh hng ca tm khng ganh t y, nu ti sanh trong cnh ngi, s
l ngi c th lc, ni g cng c ngi nghe, lm g cng c ngi theo.
"Nu ngi kia khng bao gi bit b th vt g. Do tnh keo kit, bm nu
vo ti sn s nghip ca mnh, nu ti sanh trong cnh ngi, s l ngi
ngho nn thiu thn.

"Nu ngi kia giu lng qung i, tnh a b th. Do lng qung i rng
ri y, nu ti sanh trong cnh ngi, s l ngi giu c d d.
"Nu ngi kia khng bit phc thin, tnh a kiu hnh, khng tn trng
ngi ng knh. Do tnh ngo mn v v l y, nu ti sanh trong cnh
ngi, s l ngi tin thp hn.
"Nu ngi kia bit phc thin, tnh khng kiu hnh, bit tn trng ngi
ng knh. Do c tnh bit phc thin v c l y, nu ti sanh trong
cnh ngi, s l ngi sang trng quyn qu.
"Nu ngi kia khng chu gn ngi c ti c hc hi iu hay l phi
v phn bit chnh t. Do s km hc y, nu ti sanh trong cnh ngi, s
l ngi dt.
"Nu ngi kia c cng tm n ngi c ti c hc hi. Do s hc hi
chnh ng y, nu ti sanh trong cnh ngi, s l ngi thng minh tr
tu." 245
Trn ng ti sanh lun hi, con ngi chu nh hng ca nghip qu kh
nhiu hn truyn thng.
Nh trng hp ca c Pht. Ngi th sanh nh tinh trng, minh chu
v bm th "gene" ca cha m cng nh mi chng sanh. Nhng v mt th
cht cng nh v phng din tinh thn, trong qu tc, t t tin my i
xung n Ngi, khng ai c th snh vi Ngi. c Pht c ln dy rng
Ngi khng thuc dng di vua cha m thuc dng ca ch Pht, chc chn
c Pht l bc siu nhin. Ngi sanh ra vi ci nghip phi thng m chnh
Ngi to nn t v lng kip.
Theo kinh Lakkhana Sutta 246, c Pht sanh ra vi tng mo khc thng
- 32 c im phi thng - l do bao nhiu cng c cao dy m ngi to
ra trong v lng kip qu kh. Kinh Lakkhana Sutta cng gii thch rnh
mch mi tng tt ca c Pht, tng no pht sanh do nhn no.
Trng hp hy hu ca c Pht chng t rng nng lc ca Nghip chng
nhng chi phi c th m cn vt ln, lm mt phn hiu nng ca tinh
trng, minh chu v bm th "gene" ca cha m. V th Ngi dy rng :
"Ta l k tha hng nhng hnh vi to tc ca ta nh mt di sn t qu kh
truyn li."

 cp n s khc bit gia chng sanh, sch Atthasalini ghi rng:

"Do s khc bit gia ci nghip mi chng sanh nn c trng thi chnh
lch trong s ti sanh. Ngi sanh ra sang c, k th hn. Ngi sanh ra
trong s khinh khi nguyn ra, k th c tn trng knh v. Ngi c
hnh phc an vui t lc lt lng m, k li kh s khn cng.
"Do s khc bit gia ci nghip mi chng sanh nn c s khc nhau v
hnh dung, sc din: ngi th p , k li xu xa, ngi cao, ngi thp,
k th tun t phng phi, ngi th k hnh d tng .
"Do s khc bit gia ci nghip mi chng sanh nn c trng thi chnh
lch trong x hi nh c, thua, danh thm, ting xu, c ca tng hay b
khin trch, hnh phc hay au kh."
"Do nghip, th gian lun chuyn.
Do nghip, chng sanh tn ti.
V cng do nghip, m chng sanh vng vu.
Lin kt vi nhau nh bnh xe,
cu hp, dnh lin v quy trn quanh ci trc.
Do nghip, chng sanh c vinh hnh tn sng.
Do nghip, chng sanh chu cnh n l ti i,
B nn c ti n p v i n ch bi vong .
bit rng nghip sanh qu
Ti sao vn tin rng:
"Trong i ny khng c nghip bo? 247
Tm tt, theo Pht Gio, nhng s chnh lch v tinh thn, o c, tr tu
v bm tnh, mt phn ln u ty thuc hnh ng v khuynh hng ca
chng ta trong qu kh v trong hin ti, tc l nghip.
---o0o--Khng Phi Tt C u Do Nghip
Mc du ch trng rng nguyn nhn chnh to nn hon cnh chnh lch
trong i sng l s khc bit gia ci Nghip mi chng sanh, Pht Gio
khng qu quyt rng tt c u do ni Nghip. Ni cch khc, Nghip
khng phi l nguyn nhn duy nht to nn nhng khc bit, nhng s
chnh lch gia chng sanh. nh lut Nghip Bo tuy quan trng, ch l

mt trong 24 nguyn nhn (Paccaya) 248 trong i sng c m t trong

trit hoc Pht Gio. iu chnh quan nim sai lm cho rng:"Nhng qu
lnh, d, hay khng-lnh, khng-d, tt c u pht sanh do nhng hnh
ng 249 (nghip to ra) trong qu kh (Pubbekatehetu)", c Pht dy:
"Nu lun nh vy v qu quyt rng do nhng hnh ng trong qu kh m
con ngi tr thnh st nhn, trm cp, dm lon, lo xc, th l, nhm
nh, tham lam, xo quyt, h hn, th ta c l do li, da trn qu kh
m khng mun thc hin, khng c gng thc hin,v cng khng cn thit
phi thc hin, hay khng thc hin, mt hnh ng, du hnh ng y c
ng thc hin hay khng. 250"
on kinh quan trng trn y nh chnh mt quan im sai lm ch
trng rng tt c nhng xy ra trong lnh vc tinh thn cng nh vt cht,
u do tin nghip m pht sanh.
Nu kip sng hin ti tuyt i do hnh ng qu kh chi phi hay hon
ton do tin nghip ch ng th nh lut Nghip Bo chng c g khc hn
l Thuyt nh Mnh hay Tin nh. Khng ai cn t do ci thin i
sng mnh, trong hin ti hay trong tng lai,v t do tr ch l mt iu
phi l. i sng tr nn hon ton t ng v con ngi khng my khc
bit vi mt ci my.
Tin rng chng ta c sanh ra do mt ng To Ha Ton Nng, ton
quyn nh at s phn v sp t trc nh mng m, du mun du
khng, ta khng th no thay i c, hoc tin rng ci Nghip to ra s
phn v nh ot i sng ca chng ta th c g khc nhau? C khc chng
ch hai danh t.
Thuyt nh mng nh vy khng phi l nh lut Nghip Bo trong Pht
Gio.
---o0o--Nm Niyama (nh Lut)
Theo Pht Gio c nm nh lut, hay tin trnh (Niyama)
lnh vc vt cht v tinh thn. l :

251

tc ng trong

1. Utu Niyama, l nh lut vt l c lin quan n tin trnh ca nhng s

vt v c nh hin tng thi tit, ma, gi, nhit, hn v.v... bn ma tm

tit v c tnh ca mi ma nh h th nng, ng th lnh cng nm trong

nh lut ny.
2. Bija Niyama, l nh lut vt l c lin quan n tin trnh ca nhng s
vt hu c nh cy c. Do nh lut ny th mm no sanh ging . Cy la
th do bt la, cy cam th do ht cam, v ngt do ng, ma, mt ong m ra
v.v... L thuyt khoa hc v t bo v bm th gene trong vic th thai cng
do nh lut ny chi phi. S ging nhau v phng din vt l ca hai tr
sanh i cng vy.
3. Kamma Niyama, l nh lut nhn qu hay l s tin trin t hnh ng,
thin hoc c, n qu, lnh hay d. Nhn gieo th qu tr. Nhn lnh em
li qu tt. Nhn c em li qu xu. l nh lut thin nhin, qu phi
tr sanh do nhn nh vy, ch khng phi l hnh thc thng hay pht.
Tin trnh t nhn n qu cng t nhin v cn thit nh s xoay chuyn
ca mt trng quanh mt tri. l nguyn tc nhn qu tng xng ca
nh lut Nghip Bo.
Nguyn tc ca lut nhn qu l qu tr lin tc. Mt nh bc hc tm ti,
hc hi, thu thp c nhiu kin thc v kinh nghim trong i sng, n
lc cht v ti sanh, tt c nhng kinh nghim v kin thc y cng c
chuyn t kip ny sang kip khc. i khi ta phng pht nh li mt vi
kinh nghim v kin thc trong kip trc, nhng lm lc ta qun hn, cng
nh ta qun mt vi kinh nghim v kin thc thu thp lc cn nh, trong
cng mt kip sng. Do nguyn tc qu tr lin tc c nhng trng hp
thn ng nhc s, ha s, s hc gia, ngn ng gia v.v..., nhng em b cha
hc m ni c nhiu th ting.
4. Dhamma Niyama, l nh lut ca vn php, nh nhng hin tng xy ra
khi mt v B Tt n sanh trong kip cht, lut hp dn lc v nhng nh
lut khc trong v tr v.v... u c th lit vo lch trnh tin trin ny.
5. Citta Niyama, l nh lut tm l, nh tin trnh tm, s cu to phn tm
linh, nhng nng lc ca tm nh thn giao cnh cm, hiu bit qu kh v
lai, hu nhn, hu nh, tha tm htng, v nhng hin tng tng tng t
m khoa hc hin i cha gii thch c.
Nm lch trnh tin trin t n l nhng nh lut da theo ta c th gii
thch tt c nhng hin tng tm l cng nh vt l.
---o0o---

Nghip Bo ch l mt trong nm nh lut y

Cng nh tt c nh lut trong v tr, nm lch trnh tin trin k trn khng
do mt oai lc thing ling huyn b no to nn.
nh lut lin quan n s tin trin vt l, loi v c, loi hu c, nh lut
ca vn php (Dhamma Niyama) l nhng lch trnh tin trin t nhiu t
ng, mc du trong mt gii hn no, tr thng minh ca con ngi cng c
th kim sot c. Th d nh la nng c c tnh lm phng da, tit lnh
n mc no th lm ng nc, nhng cng c ngi c th i trn la
m khng b phng m cng c ngi kha thn ngi trn tuyt lnh sn m
khng sao. Nhng ngi trng hoa chuyn nghip c th to nhng cnh
vn tyt p vi cc loi hoa tri ma, ngi luyn php du d (yoga) c
th dng oai lc thn b nng cao mt vt nng.
nh lut thuc v phn tm linh cng nh my mc nh cc nh lut khc,
ngha l cng tc ng mt cnh hn nhin, t ng, v thc, khng cn
kch thch, khng ty thuc ni mun no bn ngoi. Khi nhn gieo th,
do Nghip Bo, qu phi tr.
Cng phu tu tp trong Pht Gio nhm mc ch kim sot tm, v s kim
sot ny c th thc hin c nh hiu bit chn chnh v t tng trong
sch. Lut nhn qu tc ng mt cch rt my mc. Khi Nghip qu nng
th du con ngi c mun cng khng th sa i hu qu nghim khc ca
n. Nhng trong nhng trng hp y cng vy, Chnh Kin l tc trong
sch c th sa cha phn no ci Nghip. Trong mt gii hn no Nghip
lnh c th lm du bt qu d.
nh lut nhn qu tht phc tp. Ch c c Pht mi thu hiu c ci
ngun ca n.
Mc tiu ti hu ca ngi Pht t l tn dit Nghip.
---o0o--CHNG 19 - Nghip l g?
"Tc l Nghip"
Tng Nht A Hm
---o0o---

Nghip (Kamma)
Kamma, Nghip, theo ng ngha ca danh t, l hnh ng, hay vic lm.
nh ngha cng tt ca Nghip l Tc (cetana). T tng, li ni, vic
lm, thng khi xut do " mun lm" to ng c. Pht Gio gi mun
lm y l Tc (cetana). Tt c nhng hnh ng c tc , du biu hin
bng thn, khu, hay , u to Nghip. Tt c nhng hnh ng c tc ,
thin hay bt thin, u to Nghip. Nhng hnh ng khng c ch tm,
mc du biu hin bng li ni hay vic lm, u khng to Nghip.
c Pht dy:"Ny hi cc T Khu, Nh Lai xc nhn rng chnh Tc l
Nghip. Do c mun mi c hnh ng, bng thn, khu hay 252".
Ngoi tr nhng hnh ng ca ch Pht v ch v A La Hn, mi hnh
ng c tc u gi l Nghip. Mc du ch Pht v ch v A La Hn vn
cn chu nh hng ca nhng nhn gieo trong qu kh, cc Ngi khng
cn to Nghip mi na v cc Ngi thot ra ngoi ci lnh v ci d,
tn dit v minh v i dc l hai ngun gc ca Nghip. Ratana Sutta (Tam
Bo Kinh) ghi rng: "Mm ging (Khina-bija) b tn dit, nhng ham
mun v k khng cn khi sanh."
Nh vy khng c ngha l ch Pht v ch v A La Hn sng mt cch th
ng. Cc Ngi lun lun tch cc hot ng to an lnh hnh phc cho
chng sanh. Hnh ng ca cc ngi, thng c coi l thin, khng c
nng lc to Nghip. Am hiu tn tng thc tng ca vn php, cc Ngi
ph tan mi thng thc (kit s) tri buc chng sanh trong vng lun hi,
nhng chui di nhn v qu.
Mt vi h thng tn ngng cng nhn nhn rng mi chnh lch trong x
hi u do Nghip, nhng khi cp n Nghip, li ch trng rng mi
hnh ng, c tc hay khng, u to Nghip.
Theo ch trng y, mt ngi git cha, git m du c tm hay v , u
phm trng ti nh nhau. Cng nh i vi la, du v tnh hay c thc
tay vo la th phi b phng nh nhau, khng hn khng km.
Lp lun nh vy d nhin s a n mt nh thc phi l. a b trong
bo thai, v tnh lm cho m au n, hay b m v lm au a con trong
lng mnh, hn cng to Nghip bt thin? V li, nu ra mt s kin gii
thch mt s kin tng t, nh trng hp ca ngi thc tay vo la v
mt ngi hnh ng c l mt lun c khng th ng vng. Th d,theo

lun iu trn, nu ng A sai ng B i git ngi, th chnh ng B phm ti

st nhn m ng A th khng sao c, v ch c ng B l ngi "thc tay vo
la". Hn na, cng theo lun iu trn, mt hnh ng c khng c tc c
th cn tai hi hn mt hnh ng c c tc . Ni cch khc, c lm c b
hi t hn l v tnh, v theo v d ngi thc tay vo la, bit rng la nng
ngi c tm tt phi d dt hn nn t b nng. Ngi v tnh, v khng
nh trc, khng kp ngn nga, t b phng nhiu hn. 253
Trong s bo ng ca Nghip, Tm l yu t ti quan trng. Tt c nhng
vic lm,li ni v t tng u do tm nh hng. "Khi khng iu phc
c tm tc nhin khng th km ch c vic lm, li ni, v t tng.
iu phc tm tc km ch thn, khu, ." 254
"Chnh tm dn dt th gian, chnh tm li ko th gian; v tt c mi ngi
u lm ch ci tm."
Kinh Php c c cu:
"Tm dn u mi hnh ng. Tm l ch. Tm to tc tt c. Nu ni hay
lm vi tm c th do , au kh s theo lin vi ta nh bnh xe ln theo
du chn con b ko xe." (cu 2)
Ta c th thc mc v sao mt vt v hnh nh tm li c th gy ra nhng
xo trn cho th gian vt cht. Tht ra khng c g kh hiu. Chnh cc b
my cc k hng mnh v c kh nng lm o ln th gian hin i ch l
sn phm ca nhng b c phong ph.
Ci tm v hnh to nn tt c nhng tc ng bo ng ca Nghip.
Nghip khng nht thit ch l nhng hnh ng trong qu kh, m bao trm
qu kh v hin ti. Nh vy, ni mt cch, chng ta nh th no trong hin
ti l ty thuc trong qu kh chng ta hnh ng nh th no, v trong
tng lai chng ta s hnh ng nh th no ty thuc ni hnh ng ca
chng ta nh th no trong hin ti. Hiu mt cch khc na, ta phi thm
rng trong hin ti chng ta nh th no khng hon ton bi v trong qu
kh ta nh th v trong tng lai chng ta s nh th no cng khng
hon ton ty thuc ni chng ta nh th no trong hin ti.
Hin ti chc chn l con ca qu kh, ng thi cng l m sanh ca
tng lai.

Nhng trong s bo ng v cng phc tp ca Nghip, ta khng th nhn

vo hin ti m qu quyt qu kh v tng lai. Th d nh tn cp st
nhn ngy hm nay c th l mt ngi hin nh bc thnh nhn ngy mai.
Mt ngi hin lng o c ngy hm qua c th hm nay tr nn h hn
hung d.
Li m dy con: "Nu con ngoan s c m cng v con s vui v. Nu
con khng ngoan m s khng cng v con s bun" l gio l Nghip Bo.
Ci g ging nhau thu ht ln nhau. Tt em li tt, xu em li xu. l
nh lut Nhn Qu.
Tt tt, Nghip Bo l nh lut Nhn Qu trong lnh vc lun l hay nh
ngi phng Ty thng ni, l "nh hng ca hnh ng".
---o0o--Nghip v Qu (Kamma v Vipaka)
Nghip l hnh ng. Qu l phn ng ca hnh ng y. Ni cch khc,
Qu (Vipaka) l hu qu ca hnh ng. Cng nh mi vt u dnh lin vi
ci bng ca n, mi hnh ng c tc (cetana) u dnh lin vi qu.
Nghip c th v nh mt ci ht c kh nng tr thnh cy. Qu nh tri
cy. L, hoa cc th l nhng s khc bit bn ngoi nh sc khe, s thnh
vng, s giu sang, s bnh hon v nhng iu bt hnh trong i sng
vt cht m khng ai trnh khi.
Ni mt cch chnh xc, Nghip v Qu u ty thuc ni Tm. Hnh ng
(Nghip) v hu qu ca hnh ng y (Qu) u do Tm to nn. V
Nghip c th tt hay xu, Qu c th lnh hay d.
Nu hnh ng thuc v tm th qu cng thuc v tm. Lm khi ta nghe an
vui hnh phc, khoan khoi trong lng, hay bun bc au kh v.v... l
ang th Qu thuc v tm. Qu tr sanh tt hay xu ty theo Nhn gieo tt
hay xu.
Trong phm vi vt cht, Anisamsa l nhng phc lnh nh giu sang, khe
mnh, tui th v.v..., Adinava l nhng ti kh nh bn cng, xu x, bnh
tt, yu t v.v... Nghip l nhng tm thin v bt thin ti th (Kusala
akusala lokiya citta) v Qu (Vipaka) l nhng loi tm Qu ti th (lokiya
vipaka citta).

Theo Vi Diu Php 255, Nghip gm 12 loi tm bt thin v 8 loi tm thin

thuc Dc Gii (kamavacara), 5 loi tm thin thuc Sc Gii (rupavacara)
v 4 loi tm thin thuc V Sc Gii (arupavacara). Tng cng l 29 tm
ti th (lokiya citta).
Ngoi ra, 8 loi tm siu th (lokuttara citta) khng th coi l Nghip v cc
loi tm y c khuynh hng dit Nghip.
ng c ca tt c cc loi tm ti th l Tc (cetana), tri li, yu t
chnh yu trong cc loi tm siu th l Tr tu (panna).
9 loi tm thin thuc Sc Gii v V Sc Gii (5 thin Sc Gii v 4 thin
V Sc Gii ) hon ton thuc v tm, khng biu hin di hnh thc vic
lm v li ni nh 20 loi tm thuc Dc Gii.
Mi hnh ng u do tm. Chnh tm biu hin bng thn, khu hay .
Tt c 29 loi tm k trn (12+8+5+4) u c gi l Nghip v cc loi
tm y c kh nng to Qu mt cch t ng, khng cn tr lc ca yu t
no t bn ngoi.
Vui, bun, hnh phc hay au kh, hu qu d nhin phi c ca cc loi tm
thin hay bt thin, gi l tm Qu thuc Dc Gii. Nm loi tm Qu thuc
Sc Gii v 4 loi tm Qu thuc V Sc Gii u l hu qu ng nhin
ca Nghip.
gieo nhn tc phi gt Qu, lc ny, ni ny, hay lc khc, ni khc,
kip hin ti hay trong kip v lai. Ngy hm nay ta gt hi nhng g chnh ta
gieo trong hin ti hay trong qu kh.
Trong b Samyutta Nikaya, Tp A Hm, c nhng li dy nh sau:
" gieo ging no,
S gt qu ny.
Hnh thin s thu gt qu lnh.
Hnh c s thu gt qu d.
Hy gieo ging tt,
Ta s hng qu lnh. 256"
Nghip Bo t n l mt nh lut c hiu lc trong mt phm vi ring bit,
khng chu nh hng ca tha lc no t bn ngoi a vo.

Kh nng tr Qu dnh lin vi Nghip. Trong hnh ng (bng thn,

khu, ) c tim tng nng lc to Qu, cng nh trong ht c tim
tng to nn cy v sanh ra tri. Nhn sanh Qu, Qu gii thch Nhn. Ht
sanh tri, thy tri ta bit ht nh th no. S lin quan gia ht v tri cng
nh gia Nghip v Qu. "Trong Nhn c sn mm ging ca Qu."
Hnh phc v au kh, thng xy n cho nhn loi, l Qu phi c, tr
sanh do nhng nhn no. Pht Gio khng ch trng c s thng pht do
mt oai lc siu phm ton tri, ton nng, ti thng ban b cho nhng linh
hn lm lnh hay gy d. Thuyt Duy Thn c gii thch mi vic bng
kip sng trng cu trong tng lai m khng bit n qu kh. Thuyt
Duy Thn tin rng linh hn ca ngi cht s tri qua mt cuc phn xt v
xem nhng phc bu v ti kh trong i hon ton do mun ca mt
To Ha Ti Thng, ng trn mt cnh tri no , to ra cn khn vn vt
v trn quyn nh ot s phn ca nhn loi, vt do mnh to ra.
Pht Gio khng nhn nhn c mt linh hn trng cu, c to nn mt
cch ngu nhin v c on. Pht Gio tin c nh lut v cng l thin
nhin, khng phi mt ng Thng ton nng hay mt c Pht i t
i bi to nn. Theo nh lut v cng l thin nhin y th mi hnh ng
u gy nn mt phn ng tng xng m ngi i thng lm tng l s
ban thng hay hnh pht.
Mt vi ngi da theo nhn thc ring ca mnh cho rng thuyt Nghip
Bo trong Pht Gio l mt loi nha phin thoa du v ru ng ngi xu
s bng lun iu nh sau:
"By gi anh phi chu kh ngho kh v to Nghip xu trong qu kh.
Anh kia c giu sang v anh y to Nghip tt. Nh vy, hy cam tm
chu ly s phn ngho i ca anh v c gng to Nghip tt trong hin ti
c giu sang trong kip ti.
"Trong kip ny anh b h hip bc lt v to Nghip xu trong qu kh.
Hy nhn lnh s phn hm hiu y v nhn ni cam tm chu kh. T nay
hy n hin lnh, chc rng kip sau anh s c giu sang hnh phc."
c Pht khng h dy nh vy. Thuyt Nghip Bo trong Pht Gio cng
khng bao gi chp nhn mt cuc phn x sau kip sng. c Pht v tha,
t bi v lng v bin, truyn dy Nghip Bo khng phi bo v ngi
giu sang v an i ngi ngho kh bng cnh ha hn hnh phc huyn o
trong tng lai.

Theo l Nghip Bo, chng ta khng nht nh phi b tri buc trong hon
cnh no, v Nghip Bo khng phi l s mng, cng khng phi Tin nh
do mt oai lc huyn b no nh ot cho ta mt cch bt kh khng.
Chnh hnh ng thin hay c ca ta gy phn ng lnh hay d. Do
chng ta hon ton t do to ra nhng phn ng mi ha du Nghip lc.
Chng ta c nng lc chuyn phn no ci Nghip ca chng ta theo
mun. Chuyn n mc no ch ty ni ta.
Nh vy chng sanh khng b bt buc phi gt hi trn vn nhng g
gieo. Trong mt tnh trng no v trong mt gii hn no , vi s c
gng chnh ng, ta c th sa i ci Nghip ca ta.
---o0o--Ngun Gc ca Nghip
V minh (avijja) hay khng hiu bit thu o thc tng ca s vt l
nguyn nhn chnh to ra Nghip. Trong Thp Nh Nhn Duyn (Paticca
Samuppada) c cu:
"Ty thuc ni V Minh, Hnh pht sanh" (avijja paccaya samkhara)."
V khng am hiu chn tng ca vn php nn mi c nhng hnh ng
to Nghip.
i dc (Tanha) - i lin vi V Minh - l mt nguyn nhn khc to duyn
sanh ra Nghip. Chnh V Minh v i Dc l ci r ca mi ti c. Tt c
nhng hnh ng ca hng phm nhn (puthujjana, l nhng chng sanh cn
trong tam gii) mc du bt ngun t ba cn trong sch l b th (alobha,
khng tham), t bi (adosa, khng sn) v tr tu (amoha, khng si) vn cn
to Nghip, v cha tn dit V Minh v i Dc. Tri li, nhng loi tm
siu th (maggacitta, o tm) khng to Nghip v bn cht ca cc loi tm
y c khuynh hng tn dit V Minh v i Dc.
---o0o--Ngi To Nghip
Ai to Nghip? Ai gt qu? "Nghip c phi l mt s tch tr trong linh hn
khng?"

 tr li cu hi t nh y, i c Buddhaghosa vit nh sau trong sch

Visuddhi Magga (Thanh Tnh o):
"Khng c ngi to Nghip.
"Khng c ngi gt qu,
"Ch c nhng thnh phn cu tin mi mi (ch c s vn chuyn ca php
hnh).
" l nhn thc chn chnh. 257"
Theo Pht Gio, c hai thc t. Thc t biu hin ra b ngoi v thc t cng
tt. Thc t b ngoi l nhng chn l mc c, hay Tc (sammuti
sacca). Thc t cng tt l chn l tru tng, tuyt i, cng tt, hay Chn
(paramattha sacca). Th d nh ci bn, ci qut, con ngi, con vt v.v...
l nhng thc t biu hin ra ngoi m ng quan ta c th cm nhn. Bng
mt cch mc c, chng ta ng chp nhn danh t bn, qut, ngi, vt
v.v... ch nhng vt y. Vy bn l thc t b ngoi, chn l mc c, tc
.
Nhng nu phn tch ci bn, ta thy rng ci m ta gi l bn ch l s kt
hp ca nhng t bo, v t bo ch l s kt hp ca nhng nng lc v
tnh cht. Vy, phn tch n mc cng tt, vt cht ch l s cu thnh ca
nhng nng lc v tnh cht. Nng lc v tnh cht y l thc t cng tt,
chn l tuyt i, chn .
Khi ni chuyn vi mi ngi, nh bc hc gi nc l nc. Nhng trong
phng th nghim, nh bc hc gi nc l H2O. Nc l danh t mc c,
ch nh, ph thng. H2O l danh t chuyn mn, l thc t tuyt i.
Cng mt th y, trong nhng cu chuyn thng thng, ta dng danh t
mc c nh n ng, n b, chng sanh v.v... Nhng ci c gi l hnh
sc y, khi c phn tch t m cho thy rng ch l nhng thnh phn tmvt-l lun lun bin i, khng th tn ti y ht trong hai khonh khc k
tip.
Nh vy, Pht Gio khng tin rng c mt thc th n thun nh mt
ngi hay mt linh hn vnh cu, hnh ng ngoi s hnh ng, tri gic
ngoi s tri gic, hay thc mt vic ngoi thc. Ni cch khc, Pht Gio
ch trng c s hnh ng m khng c ngi hnh ng, c s tri gic m
khng c ngi tri gic, c thc m khng c ngi thc.
Vy th ai to Nghip v ai gt Qu?

Tc (cetana) hay mun, lm ng c pht xut hnh ng (bng thn,

khu, ), l ngi to ngi Nghip. Th (vedana), cm gic, l ngi gt
Qu. Ngoi hai tm s"tc " v "th", khng c ngi to Nghip cng
khng c ngi gt Qu.
i c Buddhaghosa dy rng khi nhng thnh phn vt cht phi hp li,
cu thnh ci gi l cy, mt ngy no v mt im no, v tr ra tri, th
ta ni"cy sanh tri" hay "cy tr tri". Cng dng th y, nm un(sc,
th, tng, hnh, thc) phi hp li, cu thnh ci gi l tri hay ngi v,
mt ngy no, qu lnh hay qu d th sanh th ta ni rng v tri hay ngi
y c phc hay v phc.
V im ny Pht Gio cng ng quan im vi gio s William James khi
gio s bc b lun c ca Descartes v ch trng rng:
"Chnh t tng l ngi t tng. 258"
---o0o--Nghip u?
Mt nh phn tch tm linh nh sau vit nh sau:
"Nghip c tch tr bn trong phn tm linh, nhng thng thng ch c
mt s t ngi tm ra v xm nhp c vo thm cung b him ca tm
linh y. Nghip l s thu nhn trn vn tt c nhng kinh nghim tri
qua, nhng cm gic th, nhng nh hng thm nhim ca mt c
nhn. Tim thc khng phi ch trung thc ghi nhn nhng kinh nghim c
nhn m cn gi li nhng cm xc v nhng khuynh hng s khi v mc du hnh nh suy gim ln trong con ngi vn minh di lp l nghi
hnh thc ca x hi - vn cn tim lc mnh m c th bc pht mt cch
bt ng vi mt nng lc hng hu khng th an trc c."
Ngi Pht t cng nhn nh nh vy, nhng vi mt nim sa i cn
bn khc bit.
Pht Gio ch trng rng ci Nghip khng c tng tr trong mt ni
no gi l tm linh, bi v khng c chi chng minh rng c mt ni no
trong gung my phc tp v lun lun bin i con ngi c th lm ni
cha ng nh mt kho tng.

Tuy nhin, mi kinh nghim, mi cm gic, mi nh hng ghi nhn, mi

c tnh, phm hay thnh, ca mt s c nhn u c pht trin ty s
bin i lin tc ca nhng hin tng tm-vt-l ca c nhn y nh mt
dng sui lun lu bt tn.
Tm tt, tt c nghip lc u ty thuc ni s bin i ca lung tm lc
(citta santati) v lun lun sn sng pht hin trong mun ngn hin tng,
mi khi c c hi.
Mt hm Vua Milinda hi i c Nagasena:
-"Knh bch i c, Nghip c tch tr u?"
- Tu i vng, ta khng th ni Nghip c tch tr mt ni no trong
ci tm lun lun bin i, hay mt ni no khc trong thn th con ngi.
Nhng ty thuc ni danh v sc, Nghip khi hin trong mt lc thch ng.
Cng nh ta khng th ni tri xoi c tch tr ni no trong cy xoi
nhng, ty thuc ni cy xoi v khi y c duyn, n s tr ra ng lc,
ng ma. 259"
Cng nh ta khng th ni gi hay la nm ni no nht nh, ta khng
th qu quyt Nghip c cha ng trong hay ngoi thn.
Nghip l mt nng lc c bit c chuyn t kip ny sang kip khc.
Nghip th mt vai tr quan trng trong vic cu to tm tnh con ngi.
Nghip gii thch nhng hin tng k diu m ta gi l v nhn, thin ti,
thn ng v.v... Mt s hiu bit rnh mch v nh lut Nghip Bo l iu
kin chnh yu kh d to tnh trng an lnh hnh phc cho th gian.
---o0o--CHNG 20 - S bo ng ca Nghip
"Chnh Nghip dn dt th gian ny"
Atthasalini
S bo ng ca Nghip l mt tin trnh v cng phc tp m ch c c
Pht mi c th am tng thu o. nhn thc phn no vn kh khn
y, ta cn phi bit lch trnh tin trin ca dng t tng (citta vithi).

Tm, hay thc, phn tinh ty ca ci c gi l chng sanh, ng vai tr ti

quan trng trong gung my phc tp ca con ngi. Chnh tm lm cho ta
trong sch, cng chnh tm lm cho ta nhim. Trong thc t, tm l ngi
th nguy him nht m cng l ngi bn ch thn ca con ngi.
Khi ng say, khng chim bao mng m, tm ca ta trong mt trng thi t
nhiu tiu cc, tng t nh trnh thi tm ca ngi va cht, hay lc c
th thai. Danh t Pht Gio gi loi tm y l Bhavanga, hay yu t ca i
sng. Bhavanga cng c ngha l nguyn do ti cn, hay iu kin ti cn
tn ti. Pht sanh v hoi dit tng khonh khc, lung Bhavanga tri chy
nh mt dng sui, lun lun bin i, khng khi no ging ht nhau trong
hai chp t tng k tip.
Khng phi ch lc ng m khng nm mng ta mi c loi tm Bhavanga,
m lc thc cng c. Trong i sng, ta c loi tm y nhiu hn tt c
nhng loi tm khc. Do Bhavanga l iu kin ti cn thit cho i sng
.
C vi hc gi cho rng Bhavanga ng ngha vi tim thc. Theo T in
Trit Hc 260, tim thc l mt ngn trong tm m vi tm l gia v trit gia
cho rng ngn y nm cnh pha di ngng ca ca thc.
Theo cc trit gia ty phng, tim thc v thc cng tn ti trong cng mt
lc 261. Nhng theo Pht Gio, hai loi tm khng th tn ti trong cng mt
lc.
Bhavanga khng phi l mt "h tng cnh gii" cng khng nh "tm cao
thng" ca F.W. Myer. Hnh nh trong tt c nn trit hc u Ty, khng
c khong no cp n ci g nh Bhavanga.
Bhavanga l yu t chnh yu duy tr cuc sng. Danh t gn Bhavanga nht
c l l "Lin Tc Sinh Tn", c ni gi l "Lung H Kip", v n l iu
kin tt yu cho kip sng sinh tn.
Nu khng b ngoi cnh xm nhp, nh lc ng say khng mng m, th
nhng chp t tng Bhavanga lin tc ni tip nh dng nc. Khi c mt
i tng xut hin - vt cht hay tinh thn - th d nh mt hnh sc, th
lung Bhavanga rung ng trong hai chp t tng, ri tt. Lc lung
Bhavanga va tt th "ng mn hng tm" hay "ng khai mn"
(pancadvaravajjana) pht sanh v hoi dit. Tc ng ca tm ny l hng
v i tng, trong trng hp ny i tng l hnh sc. Tc th, nhn thc

(cakkhu-vinnana) thy i tng, nhng cha bit g. K l "tip th

tm", hay "tm tip thu" (sampaticchana). Tip theo l "suy c tm"
(santirana) quan st, d xt i tng. Ri "xc nh tm" (votthapana) phn
bit, la chn, thu nhn hay loi b. n y l vai tr ca t do tr. Do
ni chp t tng quyt nh, pht sanh tin trnh Javana, mt giai on ti
quan trng, v chnh giai on ny hnh ng thin hay bt thin biu hin.
Chnh Nghip c to nn trong giai on ny.
Nu quyt nh chnh ng (yoniso manasikara) th to thin nghip. Nu
quyt nh sai lm (ayoniso manasikara) th to bt thin nghip. Mc du
i tng c ng c a thch hay khng, ta vn c th to mt tin trnh
Janava thin hay bt thin theo mun. Th d nh khi gp ngi th
nghch, tc nhin l s gin d pht sanh ngoi mun ca ta. Nhng bc
thin tr thc c th ch ng tm mnh, thay v ni gin, ri tm T n
ngi y. V l do m c Pht dy:
"Lm c do ta.
Lm cho ta nh bn do ni ta.
Khng lm c do ta.
Lm cho ta trong sch cng do ni ta.
C hai, nh bn v trong sch, ch ty thuc ni ta.
Khng ai khc c th lm cho ta trong sch. 262"
D nhin l trong i sng, t tng ca ta b rt nhiu yu t bn ngoi chi
phi nh gii thn cn, tp tc, l nghi v.v... Trong nhng trng hp y th
t do tr cng b lng on. Tuy nhin, du trng hp kh khn no, ta
cng c kh nng dng t do ch vt qua cc p lc bn ngoi v to
nhng t tng thin hay bt thin. Mt ngi thn cn c th l yu t c
nhiu nh hng, nhng chnh ta phi chu trch nhim v tt c cc hnh
ng ca ta v ch c hnh ng ca ta mi theo st ta nh bng vi hnh.
Javana l mt Phn ng rt kh chuyn dch ra ngn ng khc. Vi hc gi
dch l "trc cm". Danh t "xung lc" i khi cng c dng. Trong
quyn sch ny, Phn ng Javana c gi nguyn vn.
Theo ng nguyn cn, Javana c ngha l chy, bi v trong tin trnh tm,
mi loi thng pht sanh trong mt, hai, hay ba chp t tng, ch c tm
Javana pht sanh lin tip trong by chp lc bnh thng v nm chp khi
lm chung, v tt c by chp u cng chung mt i tng. Nhng tm s

pht sanh trong by chp t tng y u ging ht nhau, nhng nng lc th

khng ng u, c chp mnh c chp yu hn.
Tin trnh tm (citta vithi), hay l trnh tin trin ca mt t tng, mt thi
gain cc nh, chm dt bng "ng k tm" hay "tm ghi nhn"
(tadalambana) trong hai chp. Nh vy, trn l trnh t tng c tt c mi
by chp.
Kinh sch thng din t lch trnh tin trin ca tm nh sau:
"Ngi kia nm di gc cy xoi, ly khn trm u li, ng m. Mt ngn
gi thi qua lm rung ng nhnh cy v mt tri xoi rng xung cnh bn
u anh chng ang ng. Anh tung khn ra v hng tm mt v pha c
ting ng. Thy mt vt, anh cm ln, quan st v nhn ra l mt tri
xoi. Anh h ming cp n, v nut cng vi nc ming. Xong, nm xung
ng li."
Trong cu truyn, gic ng say l lung Bhavanga yn tnh tri chy. Ngn
gi thong qua cy xoi l tm "Bhavanga va qua" (atiti Bhavanga ).
Nhnh cy rung ng l tm "Bhavanga rung ng" (Bhavanga calana). Tri
xoi rng l tm "Bhavanga dt vng" (Bhavanga upaccheda). Hng v i
tng l "ng mn tm hng" (pancadvaravajjana). Thy i tng m
cha bit g l "ng quan thc" (panca vinnana), trong trng hp ny l
nhn thc. Nht ln l "tip th ". Quan st l "suy c tm". Nhn nh rng
l mt tri xoi l "xc nh tm". Chnh s thng thc tri xoi l tin
trnh Javana (7 chp), va s nut ming xoi, l "ng k tm". Khi n xong
tri xoi ngi kia nm ng li, l khi tri qua trn l trnh th tm tr li
trng thi Bhavanga.
Tm li mi l trnh t tng chia lm 17 chp: 3 chp Bhavanga, 1 ng
mn hng tm, 1 ng quan thc, 1 tip th tm, 1 suy c tm, 1 xc nh
tm, 7 chp Javana v 2 chp ng k, nh sau:
---o0o--L Trnh Tin Trin Ca Mt T Tng
1 Atita Bhavanga (Bhavanga va qua)
2 Bhavanga Calana (Bhavanga rung ng)
3 Bhavanga Upaccheda (Bhavanga dt vng)
4 Pancadvaravajjana (Ng mn hng tm)

5 Panca Vinnana (Ng quan thc)

6 Sampaticchana (Tip th tm)
7 Santirana (Suy c tm)
8 Votthapana (Xc nh tm)
9 Javana
10 Javana
11 Javana
12 Javana
13 Javana
14 Javana
15 Javana
16 Tadalambana (ng k tm)
17 Tadalambana (ng k tm)
Trong 7 chp t tng ca tin trnh Javana, chp u c nng lc to
Nghip yu nht nn tr qu trong kip hin ti, gi l "Hin Nghip" (dittha
dhamma vedaniya kamma, nghip c hiu nng tc khc trong hin ti). Nu
khng tr sanh trong kip hin ti th qu y s tiu mt, gi l qu khng tr
sanh, hay "Nghip V Hiu Lc" (Ahosi).
Chp t tng yu k l chp th 7 ca tin trnh Javana. Qu ca chp
ny tr sanh trong kip sng k lin sau kip hin ti, gi l "Hu Nghip"
(upapaja vedaniya kamma, nghip c hiu nng lin k ). Nghip ny tr
qu k tip theo, cng t nhin tr nn v hiu lc nu khng tr sanh trong
kip k lin .
Qu ca 5 chp t tng cn li, t chp 2 n chp 6 ca tin trnh Javana,
c th tr sanh bt c lc no trong vng lun hi, t kip k kip hin ti
n lc hon ton gii thot, gi l "Nghip V Hn nh" (aparapariya
vedaniya kamma, qu tr sanh trong thi gian v hn nh).
A. Phn loi theo Thi gian
Nh vy, theo thi gian, Nghip c th c phn loi nh sau:
1.- Hin Nghip (Dittha dhamma vedaniya kamma), qu tr sanh trong kip
hin ti.
2.- Hu Nghip (Upapajja vedaniya kamma), qu tr sanh trong kip k kip
hin ti.

3.- Nghip V Hn nh (Aparpariya vedaniya kamma), qu tr sanh

khng nht nh lc no trong thi gian cha c Qu Nit Bn.
4.- Nghip V Hiu Lc (Ahosi Kamma).
Nhng cu chuyn th d:
Hin nghip
a) Qu lnh tr sanh trong kip hin ti.
Hai v chng kia ch c mt ci o (chong theo li ngi n). Khi chng
c vic i u, mc o, th v phi nh. Nu v i th chng nh. Mt
ngy kia, chng i nghe c Pht thuyt php, ly lm tha thch, khi sanh
mun dng ln c Pht ci o duy nht y, nhng lng luyn i c hu
ca con ngi tri dy, v mt cuc tranh u din ra bn trong anh. Sau
cng, tm b th ch ng lng luyn i. Anh ht sc vui mng, reo ln: "Ta
chin thng, ta chin thng", v hnh ng ng y s nguyn, dng ci
o ln c Pht.
Cu truyn lt n tai vua. c vua ly lm hoan h, truyn lnh ban cho
anh 32 b o. Ngi chng c tm o nhit thnh y la ra hai b, mt b
cho mnh v mt b cho v, cn li bao nhiu dng ht ln c Pht. 263
b) Qu d tr sanh kip hin ti.
Mt ngi th sn dt by ch vo rng kim tht, thy bn ng mt v t
khu ang i kht thc. Hm y anh i c bui m khng sn c g, ngi
th sn ly lm bc tc cho rng v gp v o s gia ng, l im xu
nn xui xo. Lc tr v li gp v o s y na, ngi th sn ni gin xua
ch cn, mc d v t khu kia ht li nn n van ln. Khng cn cch g
khc na, v t khu bn tro ln cy trnh by ch d. Ngi th sn
cha n gin, chy n gc cy, dng cung bn ln, nhm bn chn v t
khu. Trong lc s hi mt bnh tnh v v cng au n, v t khu nh
ri ci y ca mnh xung, chp ln u v bao trm ln mnh th sn. By
ch d thy mt ngi ang lng tng trong b y vng ng l nh s t
xung nn p li cn x ch mnh. 264
Hu Nghip: Qu tr sanh trong kip k lin, sau kip hin ti.
C ngi lm cng cho nh triu ph n, mt ngi rm, sau khi lm vic
cc nhc ngoi ng, chiu v thy c nh u th bt quan ngy y. Mc

du ch cn c na ngy, anh lin xin th gii v nhn i bui chiu. Bt

hnh thay, sang hm sau anh qua i. Nh tm trong sch nghim tr bt
quan trai gii, anh ti sanh ln ci tri.
Vua Ajatasattu (A Xa Th), con Vua Bnh Xa Vng (Bimbisara), lin sau
khi cht, ti sanh vo cnh kh v mang trng ti git cha.
Nghip V Hn nh: Qu tr sanh bt c lc no,t kip k kip hin ti
n lc gii that hon ton.
Khng ai c th ln thot ra khi Nghip ny. Ch Pht v ch v A La Hn
cng khng th trnh khi qu d ca nhng Nghip gieo trong thi d
vng.
c A La Hn Moggallana (Mc Kin Lin), trong mt kip qu kh xa xi,
nghe li ngi v tn c m mu m hi cha m 265. Do hnh ng sai
lm y, Ngi tri qua mt thi gian lu trong cnh kh v, trong kip cui
cng, b mt bn cp git cht.
c Pht b vu oan l git cht mt n tu s theo o la th. Kinh sch chp
rng s d c Pht phi chu ting oan nh vy l v trong mt tin kip,
Ngi thiu l vi mt v c Gic Pht.
Devadatta ( B t a) toan git c Pht, ln t trn ni cao lm try
chn Ngi. Kinh sch chp rng vo mt tin kip xa xi, c Pht l tay
git ngi em khc m trong mt v tranh chp ti sn.
B. Phn loi theo Tc ng
Theo mt li phn loi khc, cn c trn tc ng, Nghip chia lm bn:
1.- Nghip Ti To (Janaka Kamma)
2.- Nghip Tr Duyn (Upatthambhaka Kamma)
3.- Nghip B ng (Upapidaka Kamma)
4.- Nghip Tiu Dit (Upaghataka Kamma)
Theo Pht Gio, chp t tng cui cng ca i sng tht quan trng, v
trong gi pht lm chung, Nghip lnh hay d c nng lc mnh nht to
iu kin cho s ti sanh lin k . Nghip y gi l Nghip Ti To
(Janaka Kamma).

Ci cht ca mt chng sanh ch l s "s gin on tm thi ca mt hin

tng tm thi". Mc du th xc hin ti hoi dit nhng mt hnh th khc
s pht sanh thch ng ty theo t tng mnh nht trong gi lm chung, v
hnh th sau ny khng hon ton ging hnh th trc m cng khng tuyt
i khc. Th xc tan r, nhng lung Nghip lc vn tn ti. Tin trnh t
tng cui cng y, gi l "Nghip Ti To", quyt nh cnh gii ca kip
sng ti.
Thng thng, tin trnh t tng cui cng ca mt ngi ty thuc ni
phm hnh ca ngi y trong i sng. Tuy nhin, cng c trng hp c
bit m ngoi cnh to c hi thun li hay bt li, lm cho mt ngi tt c
th c nhng t tng xu, hay ngi xu c nhng t tng tt lc th hi
cui cng. Chnh chp t tng cui cng y to iu kin cho s ti sanh
trong kip k. Trong trng hp ny phm hnh ca ngi kia trong i
sng khng em li nh hng no cho s ti sanh. Nhng, nh vy khng
c ngha l qu phi c ca nhng hnh ng trong qu kh tiu tan mt.
Qu y s tr sanh ng lc v tng xng vi nhn gieo.
Nhng bin i bt ng trong lc ti sanh gii thch v sao c nhng a con
hung d, xu xa, trong mt gia nh lng thin v nhng ngi hin lnh
o c sanh trng trong mt gia nh h hn tn c.
Nghip Ti To cng c th b Nghip qu kh chen vo tr lc hay
lm suy nhc v ngn tr. Nhng nh hng v duy tr gi l "Nghip Tr
Duyn" (Upatthambhaka Kamma).
Nhng nh hng lm suy nhc v ngn tr gi l "Nghip B ng"
(Upapidaka Kamma).
Theo nh lut Nghip Bo, kh nng tr qu ca Nghip Ti To cng c
th b mt Nghip qu kh khc, nghch chiu v mnh hn, hon ton tiu
dit mt cch bt ng, cng nh mt chng ngi vt chn ng sc tin ca
mt ln tn bay n l ri mi tn xung t. nh hng phn nghch y gi
l "Nghip Tiu Dit" (Upaghataka Kamma). Nghip ny mnh hn hai
Nghip trn v chng nhng gy tr ngi m cn tiu dit hon ton nng lc
ca mt Nghip khc.
Trng hp ca Devadatta ( B t a) c sanh trng trong hong
tc. Nghip Tr Duyn gip Ngi trng thnh trong hon cnh tin nghi,
sung tc. n khi manh tm chia r Tng Gi, to Nghip B ng, do

Nghip ny Ngi b trc xut ra khi Gio Hi v phi chu nhc nh. Sau
cng, Nghip Tiu Dit dn ng vo kh cnh.
C. Phn loi theo Bo ng
Cn c trn kh nng bo ng (vipakadanavasena), Nghip c th phn lm
bn loi:
1.- Trng Nghip (Garuka Kamma ),
2.- Cn T Nghip (Asanna Kamma ),
3.- Thng Nghip (Acinna Kamma ),
4.- Tch Tr Nghip (Katatta Kamma ).
Loi Nghip u tin l "Trng Nghip" (Garuka Kamma ), c ngha l hnh
ng trng yu, nghim trng, mt ci Nghip nng, v n chc chn tr qu
trong kip hin ti hay k tip, sau kip hin ti. Nu l mt Trng Nghip
thuc v loi "thin "th l kt qu ca thin (Jhana). Ngi c t Thin
Sc Gii chng hn th hng qu v ca Thin y ngay trong kip hin ti
hay trong k tip.
Nu l mt Trng Nghip thuc v loi "bt thin", th l hu qu ca
nm ti c, Anantariya Kamma, Ng Nghch i Ti, tc l: git cha, git
m, git mt v A La Hn, gy thng tch cho c Pht, v gy chia r
Tng Gi.
c Pht c lu hng t rng nu khng phm ti git cha th Vua
Ajatasattu (A X Th) c qu Tu Hn ri. Trong trng hp ny
Trng Nghip bt thin c gy ra trc, v ngn cn tin b tinh thn v
sau.
Nu khng c mt Trng Nghip lm iu kin cho s ti sanh trong kip k
lin , th "Cn T Nghip"(Asanna Kamma ) l nghip dt dn i th
sanh. Cn T Nghip l hnh vi cui cng, hay hnh vi no m chp t
tng cui cng nh n trc khi lm chung. V l y, trong cc x Pht
Gio thng c tp tc nhc nh ngi sp la trn nhng hnh vi tt p
ca h trong i sng, gip , khuyn khch h to mt vi nghip lnh
ngay trc gi lm chung nh c kinh, nim Pht, b th v.v...
i khi ngi xu c th cht mt cch yn n v ti sanh vo cnh gii hu
phc nu h c may mn hi nh li, hoc lm mt iu thin trong gi

pht cui cng. Nh vy khng c ngha l ngi y - du ti sanh trong

nhn cnh - trnh khi qu d ca nhn c gieo trong qu kh.
Mc khc, mt ngi lnh c th th sanh trong cnh kh v bt thnh lnh
trong gi pht cui cng li c mt hnh vi hay t tng bt thin. Trong
trng hp ny cng vy, nhn lnh gieo s tr qu ng lc, nhng v c
chp t tng bt thin cui cng, ngi y phi chu ti sanh trong cnh
kh.
Loi nghip th ba l 'Thng Nghip" (Acinna Kamma). Thng Nghip l
hnh ng hng ngy, nhng vic lm m ta thng lp i lp li, hay
thng nhc nh, nh n, v a thch hn ht. Nhng thi quen, lnh hay
d, dn dn tr thnh bn cht v t nhiu un nn tm tnh con ngi.
Trong khi nhn ri tm thng duyn theo nhng t tng, nhng hnh vi
quen thuc mt cch t nhin, lm khi v thc. Cng mt th y, trong gi
pht lm chung, tr khi b mt nh hng no mnh hn, ta thng nh li
nhng hnh vi v t tng quen thuc. Nh bc s th nh bnh nhn, gio
s th nh c ta v.v...
Sau cng l "Nghip Tch Tr"(Katatta Kamma ), bao gm tt c nhng
trng hp khng c k trong ba loi nghip trn. Nhng trng hp no
khng nm trong ba loi nghip k trn gom chung li thnh mt loi:
Nghip Tch Tr. Nghip ny ging nh ci vn d tr ca mt c nhn.
D. Phn loi theo Cnh gii
Li phn loi cui cng cn c trn nhng cnh gii m qu c th tr sanh.
Theo li ny qu c th chia lm bn:
1.- Nhng hnh ng bt thin (akusala) to qu tr sanh trong Dc Gii
(kamaloka),
2.- Nhng hnh ng thin (kusala), to qu ti sanh trong Dc Gii,
3.- Nhng hnh ng thin, to qu ti sanh trong Sc Gii (rupaloka), v
4.- Nhng hnh ng thin, to qu ti sanh trong V Sc Gii (arupaloka).
Nhng Hnh ng Bt Thin To Qu Tr Sanh Trong Dc Gii
C mi hnh ng bt thin, to nghip d. Trong 10 hnh ng y,
- Ba biu hin bng vic lm (thn nghip ) l: st sanh (panatipata), trm
cp (adinnadana), v t dm (kamesu micchacara)

- Bn biu hin bng li ni (khu nghip) l: ni di (musavada), ni m

thc (pisunavaca), ni li th l cc cn (pharusavaca), ni nhm nh v ch
(samphappalapa).
- Ba biu hin bng t tng ( nghip ) l: tham lam (abhijjha), sn hn
(vyapada), v t kin (micchaditthi).
St sanh l c git cht mt chng sanh. Trong Phn ng Panatipata,
"pana" c ngha l i sng tm-vt-l ca mt chng sanh. Xem thng i
sng, tiu dit, ct t, ngn chn sc tin ca nng lc mt i sng, khng
n tip tc tri chy l panatipata.
"Pana" c ngha l ci g c hi th. Do tt c nhng ng vt - gm
c loi th - u c xem l "pana". Cy c khng c phn tinh thn, tuy
nhin gii lut hng xut gia khng cho cc v tu s xm phm n i sng
ca c cy. Gii ny khng p dng cho ngi c s.
C nm chi to nghip st sanh: 1.- C mt chng sanh; 2.- Bit rng l
mt chng sanh; 3.- mun git; 4.- C gng git; 5.- Chnh hnh ng
git cht.
Nghip bt thin c gy nn do hnh ng st sanh nng hay nh ty tnh
cch quan trng ca chng sanh b git, lnh hay d, ln hay nh v.v... Git
mt bc v nhn hin c hay mt con th to ln to nghip nng hay l git
mt tn st nhn hung d hay mt sinh vt b nh, v s c gng thc
hin hnh ng st sanh v tai hi gy ra quan trng hn. Qu d ca nghip
st sanh l mng yu, bnh hon, bun ru, au kh v nn chia ly v lo s.
C nm chi to nghip trm cp: 1.- C mt vt thuc s hu ca ngi
khc; 2.- Bit nh vy; 3.- C mun ot vt y lm s hu ca mnh; 4.C gng trm cp; 5.- Chnh hnh ng trm cp. Qu ng nhin ca
nghip trm cp l ngho nn, khn kh, tht vng v lm thn n l.
C bn chi to nghip t dm l: 1.- ngh mun tha mn nhc dc; 2.- C
gng tip theo; 3.-Tm phng tin t mc tiu; 4.- Chnh hnh ng t
dm. Qu ng nhin ca nghip t dm l c nhiu k th, i sng gia
nh (gia v v chng) khng c hnh phc, ti sanh lm n b hay ngi
bn nam bn n.
C bn chi to nghip ni di: 1.- C s gi di (khng chn tht) trong li
ni; 2.- mun lm ngi khc hiu sai s tht; 3.- Tht ra li; 4.- To s

hiu bit sai lc cho ngi khc. Qu ng nhin ca nghip ni di l b

mng chi nhc m, tnh tnh tin, khng ai tn nhim v ming thi.
C bn chi to nghip ni m thc: 1.- C nhng ngi s l nn nhn ca
s chia r; 2.- mun phn ly nhng ngi y hay mun ly lng mt
ngi; 3.- C gng thc hin tnh trng phn ly; 4.- Tht ra li ni m thc.
Qu ca nghip ni m thc l b chia r vi bn b.
C ba chi to nghip ni th l: 1.- Mt ngi khc; 2.- T tng sn
hn; 3.- Tht ra li th l. Qu ca nghip ni th l l khng lm g ai cng
b ght, ting ni khn khn.
C hai chi to nghip ni nhm: 1.- mun ni chuyn nhm nh; 2.- Tht ra
li ni nhm. Qu ca nghip ni nhm l thn th khng n nang u (c
mt b phn no trong mnh yu km), li ni khng r rng minh bch lm
cho ngi ta khng tin.
C hai chi to nghip tham lam: 1.- Vt s hu ca ngi khc; 2.- Tm
thm mun, c mong c lm ch vt y. Qu ca nghip tham lam l
khng c mn nguyn.
C hai chi to nghip sn hn: 1.- Mt ngi khc; 2.- T tng mun
to phin no cho ngi . Qu ca nghip sn hn l thn hnh xu xa,
nhiu bnh hon v bm tnh kh thng.
T kin l thy s vt khng ng, hiu bit sai lm, tin rng khng c qu
bo.
C hai chi to nghip t kin: 1.- Nhn s vt mt cch sai lm; 2.- Kh
kh c chp quan nim sai lm y. Hu qu ng nhin ca t kin l: ham
mun thp hn, thiu tr tu, km thng minh, bnh hon kinh nin v c
nhng t tng ng ch trch.
Theo Pht Gio c 10 loi t kin:
1.- Tin rng khng c g gi l " bt"(dinnam). Cu ny hm l bt
ch Tng khng em li li ch g.
2.- Tin rng khng c g l "cng ng"(ittham), hay
3.- "dng tng"(hutam). Ni y cng vy hai cu ny c ngha l bt
cng dng c Pht v ch Tng, b th vt thc v dng tng vt dng

n nhng ngi cn mn y khng em li li ch g.

4.- Tin rng khng c nhn qu. Hnh ng thin hay bt thin u khng
gy hu qu no.
5.- Tin rng khng c g gi l "th gian ny", hay
6.- "Th gian ti", tc nhng ngi sanh y khng chp nhn c kip
qu kh v nhng ngi y khng chp nhn mt i sng v lai.
7.- Tin rng khng c "m", hay "cha". Hai cu ny ng rng i x vi
cha m nh th no cng khng em li hu qu g.
9.- Tin rng khng c chng sanh cht v ti sanh.
10.- Tin rng khng c nhng bc tu s xa lnh chn phn hoa hi, tm
ni vng v hnh thin v nhng bc thin tr thc, c cao c, o
hnh trang nghim chng t o Qu (m ch ch Pht v ch v A La
Hn ).
Nghip Lnh To Qu Tr Sanh Trong Lc Gii
C 10 loi hnh ng tt to nghip lnh (kusalakamma) tr qu trong Dc
Gii l:
1.- B th (dana) hay l lng qung i rng ri;
2.- Tr Gii (sila);
3.- Tham thin (bhavana);
4.- L bi (apacayana), bit trng ngi ng knh;
5.- Phc v (veyyavacca);
6.- Hi hng phc bu (pattidana);
7.- Hoan h vi phc bu ca ngi khc (anumodana), tm H;
8.- Nghe Php (dhamma savana);
9.- Hong Php (dhamma desana); v
10.- Cng c chnh kin ca mnh (ditthijjukamma).
i khi thin nghip th by c chia lm hai: "tn dng phc bu ca
ngi khc" (pasamsa) c thm vo cng "hoan h vi phc bu ca
ngi khc" (anumodana). im th 10, chnh kin cng c chia lm hai
l qui y Tam Bo(tisarana) v nim (anussati).
Nu tnh nh th y th mi thin nghip tr thnh mi hai.
c khoan dung qung i hay "Tm B Th" to qu di hnh thc c
nhiu ca ci, s nghip. "Tr Gii" em li s ti sanh trong gia tc qu
phi v hon cnh an lnh hnh phc. "Tham Thin" a n s ti sanh
trong Sc Gii v V Sc Gii v nng , a hnh gi n gic ng v

gii thot. Qu ca s "Hi Hng Phc Bu" l c mt i sng sung

tc, di do phong ph. "Hoan H vi phc bu ca ngi khc" em li
trng thi an vui, bt lun trong cnh gii no. "Nghe Php" v "Hong
Php" em li tr tu. "Knh Trng Ngi ng Knh"l nhn to qu c
c thn bng quyn thuc qu phi thng lu. "PhcV" to qu di hnh
thc c nhiu ngi theo hu h v gip . "Tn Dng Hnh ng ca k
khc" em li hu qu l c nhiu ngi khen tng. "Quy Y Tam Bo"
sm chm dt phin no. "Nim" em li hnh phc di nhiu hnh thc.
Thin Nghip To Qu C Th Tr Sanh Trong Sc Gii
Sau y l nm tng thin Sc Gii (Rupa Jhanas)
tm:

266

hon ton thuc v

1.- Tm thin ca s thin, gm: tm (vitakka), st (vicara), ph (piti), lc

(sukha), v tr (ekaggata).
2.- Tm thin ca nh thin gm: st, ph, lc, tr.
3.- Tm thin ca tam thin gm: ph, lc, tr.
4.- Tm thin ca t thin gm: lc v tr, v
5.- Tm thin ca ng thin gm: x (upekkha) v tr.
Mi tng trong nm tng thin y u l nhn to qu tng xng cho hnh
gi th hng trong cnh sc gii, sau khi t b xc thn ny.
Thin Nghip To Qu Tr Sanh Trong V Sc Gii
C bn tng Thin V Sc to qu cho hnh gi th hng trong nhng cnh
tri V Sc:
1.- Tm thin eo nu trng thi "khng v bin thin"(Akasanancayatana).
2.- Tm thin eo nu trng thi "thc v bin thin" (Vinnanancayatana)
3.- Tm thin eo nu trng thi "v s hu thin"(Akincannacayatana).
4.- Tm thin eo nu trng thi "phi tng, phi phi tng thin"(Nevasanna
nasannayatana). 267
---o0o--CHNG 21 - Tnh cht ca Nghip
"Gieo ging no, gt ging ny."
Tp A Hm

Chng ta c phi gt hi tt c nhng nhn gieo khng? Khng nht thit

phi nh th. Trong b Anguttara Nikaya, Tng Nht A Hm, c Pht dy:
"Nu c ai cho rng con ngi phi gt hi trn hu qu theo tt c nhng
hnh ng trong qu kh th khng th c i sng o c, v con ngi
cng khng th c c hi tn dit phin no: Nhng nu ni rng qu phi
gt tng xng vi nhn gieo th t c i sng o c v con ngi s
c c hi dp tt phin no." 268
Nh vy, theo Pht Gio c th un nn, chuyn hon ci nghip, mc du
kinh Php C, cu 127, c dy:
"Khng phi bay ln tri cao, ln xung bin su, hay chui vo hang ni, m
ta c th tm c ni no trn th gian ny ln trnh qu d ca Nghip
xu."
Nu nh phi tr qu ca tt c nhng nghip to trong qu kh th chng
sanh t phi chu vnh vin sng trong au kh v khng th mong c ngy
gii thot.
Du khng hon ton lm ch ci Nghip - v nhn gieo - nhng ta cng
khng tuyt i phi b tay chu lm n l. Du con ngi xu xa tin
nht cng c th c gng tr nn trong sch o c. Chng ta lun lun
bin i v lun lun tr thnh mt ci g mi, v ci mi y ty thuc chnh
ta, ty thuc ni hnh ng ca chnh ta. Tng giy, tng pht ta c th t
ci hon, lm cho ta tr nn tt p hn, cng nh xu xa hn. Du ngi
ti li h hn nht cng khng ng khinh. Tri li, nn to cho h mt nim
tin tng ni s c gng ci thin bm cht bnh sanh ca h. Nn thng
hi h, bit u mt lc no trong qu kh ta cng cng trong tnh trng
vi hng ngi h hn y v ta tin b. Hm nay mt v tr thp km,
h cng c th c gng theo ta v c khi tin tri hn ta.
Ai bit c ci nghip tch tr ca mt ngi khc?
Angulimala, tn st nhn lng danh kht ting mt thi, git cht c ngn
anh em ng loi, tr thnh mt v A La Hn v thot khi qu d ca
nhng hnh ng tn c y.
C Ambapali, mt gi giang h bit hi tm tu hnh cng c Qu A La
Hn.

Alavaka, d xoa hung tn thng n tht ngi, t b thi d v c gng tu

tp, cng c Qu Tu Hn.
Vua Asoka (A-Dc) c ting l hung c bo tn, tr thnh mt ng minh
qun, i nhng trn gic xm lng khc lit ra nhng chin dch truyn b
o l cao siu thm diu v gio hun t bi ca c Pht, mu cu hnh
phc cho mt phn nhn loi:
"Gia oai danh ca trm ngn vua cha trong lch s nhn loi, danh thm
cao qu va hng v va du dng, va trong sng va trm lng, ca Hong
A Dc chi ngi rc r nh mt v sao t rng."
l mt vi trng hp him hoi ch rng nh ch hng dng, con ngi
c th i hn tm tnh, t xu ra tt, t d ra lnh.
Trong mt vi trng hp khc, cng c th qu ca mt nhn yu m ti
sanh trn , cn qu ca mt nhn mnh li c lng du.
c Pht dy:
"Hi ny cc T khu, ngi kia khng bit khp mnh vo k cng ca
thn, ca o l, ca tm, ca tr tu, ngi km o c, km gii hnh v
do , sng au kh.
"Du mt hnh ng tm thng ca ngi y cng to qu a vo cnh
kh.
" Hi ny cc T khu, ngi n c np sng k cng v phng din vt
cht cng nh v mt tinh thn o c, v tr tu, ngi o c cao
thng, bit lm iu thin v ly tm T v lng i x vi tt c mi
chng sanh.
"Ngi nh th, du c mt hnh ng lm lc tm thng nh k trn,
hnh ng y khng to qu trong hin ti hay trong kip v lai. 269
"T nh c mt ngi kia st mt mung mui vo bt nc. Ny hi cc
T khu, cc thy ngh nh th no? Nc trong bt c th tr nn mn v
kh ung khng?
- Bch ha c Th Tn, c.

- Ti sao?
- Bch c Th Tn, v nc trong bt th t m cho vo mt mung mui
th phi mn.
- By gi, t nh ngi kia mung mui y xung sng Hng (Ganges),
ny hi cc T khu, cc thy ngh sao? Nc sng Hng c v mui y m
tr nn mn v kh ung khng?
- Bch ha c Th Tn, khng?
- Ti sao?
- Bch c Th Tn, v sng Hng rng ln, nc nhiu, ch by nhiu
mui y khng lm mn.
- Cng dng th y, c trng hp ngi kia v phm mt li nh m chu
cnh kh. Ngi khc cng to mt li tng t nhng gt qu nh hn v
sau khi cht, qu kia khng tr sanh na, du tr mt cch nh nhng.
"C th c trng hp ngi kia b b t v n cp na xu, mt xu, hay mt
trm ng xu, v cng trong trng hp ngi n khng b b t v na xu,
mt xu, hay mt trm ng xu.
"Ai b b t v na xu, mt xu, hay mt trm xu?
"Khi ngi ta ngho kh, tng thiu, bn cng th du ch na xu, mt xu,
hay mt trm ng xu cng b b t.
"Ai khng b b t v na xu, mt xu, hay mt trm ng xu?
"Khi ngi ta giu c, d d, sung tc, th khng b b t v na xu, mt xu,
hay mt trm ng xu.
"Cng mt t270h y, c trng hp ngi kia ch c mt vi hnh ng bt
thin nh nht m phi lm vo cnh khn cng, v c trng hp ngi n
cng phm li lm y nh vy m khng phi gt qu no trong kip hin ti.
Hnh ng bt thin y cng khng c hu qu nh nhen no sau kip sng
ny. "
Nguyn Do V Sao i Khi Qu Tr Sanh Tri Ngc Vi Nhn Gieo

Nhn lnh to qu lnh. Nhng gieo nhn lnh ri cn hi tic, lm

mt vic thin m cn n nn, hi hn, th qu tr sanh khng c tng
xng vi nhn.
Tch chuyn sau y l mt v d:
Ngy kia Vua Pasenadi x Kosala n hu c Pht v bch rng:
"Bch c Th Tn, ti thnh Savatthi (X V) c mt nh triu ph va
qua i m khng c ngi tha k. V l y bao nhiu ti sn ca ng, gm
hng trm thoi vng, ngoi s bc v ca ci khc, u c b xung vo
kho. Bch c Th Tn, ngi giu c lc y cn sanh tin sng tht kham
kh, n th ch cm nt vi thc n tha v thiu, mc th ch dng vi th v
ch gai, cn di chuyn th ch c mt chic xe c k vi con nga gy."
c Pht dy:
"Mc du vy, trong mt tin kip nh triu ph y thng bt cng
dng n mt v c Gic Pht tn l Taragasikhi. Tuy bt cng dng
nhng ng khng bao gi quan tm n cng c y. ng li c hi tic v
mt ca, v t ngh thm: 'Phi chi ta dnh vt thc y cho ngi n k
trong nh cn hn.' Ngoi ra, ng cn git cht mt ngi chu sang
ot gia ti.
"Do qu lnh ca cng c b th cng dng, ng ti sanh by ln trong
cnh Tri. Cng do qu lnh y ng ti sanh by ln lm triu ph ti thnh
Savatthi (X V) ny. V ng hi tic, ngh thm rng: 'Phi chi ta
dnh vt thc y cho ngi n k trong nh cn hn', nn mc du giu c,
ng khng th toi hng s nghip v i y, khng dm n ngon, khng
dm mc p, lun lun lo s ht ca, khng dm nh tin to tin nghi
cho i sng vt cht.
"V git cht mt ngi chu sang ot ti sn, nh triu ph c c y
phi chu au n nhiu nm, nhiu trm nm, trong cnh kh. V cng v
hnh ng c c y ng phi chu tuyt dng lin tip trong by kip, do
bao nhiu ti sn ca ng phi b xung vo quc kh. 271"
Nh triu ph c mt s nghip v i nh nhn tt gieo. Tuy nhin
gieo nhn lnh m cn hi tic nn d c s nghip ln lao, ng khng
c hng.

---o0o--Duyn H Tr v Duyn Tr Ngi

Trong s bo ng ca nghip ta nn bit rng c nhng nng lc h tr,
nng , to iu kin, tr duyn cho qu sm tr sanh, v ngc li cng c
nhng nng lc kim hm, ngn chn, khng cho qu tr sanh, hay nghch
duyn.
S sanh trng (gati), thi gian hay hon cnh (kala), nhn cch hay tng
mo (upadhi), v s n lc c gng (payoga) l nhng nng lc tr duyn
hay nghch duyn, h tr hay ngn cn qu tr sanh.
Th d nh ngi kia sanh trng trong mt gia nh qu phi, giu sang,
hay trong hon cnh an lnh, s ti sanh tt y i khi l mt nng lc ngn
chn khng cho qu d tr sanh.
Tri li, ngi n sanh trng trong gia nh gho kh khn cng, hay trong
cnh kh, s ti sanh bt hnh ca ngi ny to iu kin thun tin cho
qu d tr sanh.
Danh t Pht Gio gi nhng nng lc y l "ti sanh thun li" (gati
sampatti) v "ti sanh bt thut li" (gati vipatti).
Ngi kia, du khng phi l hng thng minh, m nh c Nghip tt, sanh
trng trong hong tc th cng c thin h knh n king v. Nu cng
km thng minh nh ngi y m sanh trong gia nh tng thiu bn hn th
t khng c knh trng nh vy.
c vua Dutthagamani x Tch Lan gieo nhn xu v gy chin tranh
chng tc Tamil, ng thi cng to nhiu Nghip tt do cc cng tc t
thin c tnh cch tn gio v x hi. Nh Nghip Ti To tt y Ngi c
ti sanh vo ci Tri. Tc truyn rng n thi c Pht Di Lc (Metteya)
ra i, Ngi s tr xung mt ln cht. Nhn bt thin m Ngi gieo
khng tr qu, nh c "ti sanh thun li" trong hon cnh tt.
Trng hp vua Ajatasattu (A-X-Th) l mt th d khc. Phm trng ti
git cha, nhng v sau ng n gn c Pht v tr nn mt v minh qun
c tm o nhit thnh. V mang trng git cha, ng phi ti sanh vo cnh
kh, v do s ti sanh bt thun li y, bao nhiu nhn lnh ng gieo
khng duyn h tr tr qu .

Dung mo p (upadhi sampatti) hay xu xa (upadhi vipatti) l hai yu t

khc c th h tr hay gy tr ngi cho s bo ng ca Nghip.
Nu nh Nghip tt m ngi kia c ti sanh thun li, nhng bt hnh
phi tt nguyn hay c tng mo dung nhan xu x th cng khng hon
ton trn hng phc lnh ca mnh. Mt v hong t ng l phi ni ngi
cha tr v thin h, nhng nu v y tt nguyn cng c th l mt tr
ngi, khng c ln ngi bu.
Tri li, din mo phng phi l yu t gip thnh cng. Mt a tr tuy
ngho nhng mt my thng minh sng sa c th lm cho ngi khc ch
n v gieo t nhiu thin cm n ngi khc.
Thi gian hay c hi thun li v bt thut li (kalasampatti v kalavipatti)
l hai yu t khc c th nh hng n s bo ng ca Nghip. Th trong
mt thin tai, tt c u phi cng chung chu mt s phn. l iu kin
bt thun li, tr duyn cho nghip xu tr sanh. Cng c nhng iu kin
thun li lm suy gim nng lc hoc ngn chn khng cho Nghip xu tr
sanh.
Trong cc nng lc tr duyn v nghch duyn, hnh tinh tn hay s n lc
c gng (payoga) l quan trng hn tt c. Trong s bo ng xa Nghip,
tnh trng c gng hay thiu c gng gi mt vai tr chnh yu. Do c gng
trong hin ti, ta c th chuyn Nghip, to Nghip mi, hon cnh mi, mi
trng mi, c mt th gii mi.
Du c iu kin thun li v c tr duyn y m nu khng n lc
c gng th chng nhng ta b mt c hi qu bu, m c khi cn hoang ph
c s nghip, vt cht hay tinh thn.
Nu bnh m khng tm thy thuc. Nu gp kh khn m khng c gng
gii quyt, khng n lc vt qua, th qu d t c tr duyn y
tr sanh. Tri li, nu ta tn lc c gng vt qua mi kh khn, lun
lun ci thin hon cnh, tn dng mi kh nng mi c hi him c
vng vng tin b tht s, Nghip tt s c tr duyn y tr sanh.
Mc du khng hon ton lm n l cng khng tuyt i lm ch ci
Nghip, chc chn l nhng yu t tr lc v nghch duyn y cng nh
hng phn no nng lc bo ng ca Nghip, do s ti sanh, hon cnh, c
tnh, c gng c nhn, v nhng yu t tng t. Chnh l Nghip Bo em

li cho ngi Pht t s an i, nim hy vng, ch nng ta v khch l tinh

thn c th m vng bc trn con ng tin b.
Khi c vic bt chc xy n, khi gp tr ngi, kh khn, tht bi, v hon
cnh bt hnh, ngi Pht t nhn nh rng mnh ang gt hi ging no
m trc kia chnh mnh gieo, mnh ang trang tri mt mn n vay
lc no trong qu kh.
Tuy nhin, thay v phi b tay chu quy hng hon cnh cho nh lut
Nghip Bo t nhin din tin, ngi Pht t tn lc c gng dit tr, bng
tn gc r ging c xu, v gieo trng nhng ging tt. Tng lai hon ton
nm trong tay ta.
Ngi tin tng l Nghip Bo khng khi no ln n k h hn ti li bi v
mi ngi u c kh nng v c hi t ci thin bt c lc no. Ngi
kia du phi chu au kh trong hin ti nhng vn c hy vng nh mi
ngi, rng trong mt ngy ti p no, chnh mnh cng c th t o
Qu cao thng, an vui hnh phc vnh cu trng tn. Ta to a ngc cho
ta, do chnh hnh ng ca ta. Cng do hnh ng ca chnh ta, ta to thin
ng cho ta.
Mt ngi Pht t thun thnh v hiu bit chc chn nh lut Nghip Bo
khng khi no van vi cu xin c cu ri. Tri li, t trn nim tin ni
chnh mnh, ni hnh tinh tn ca mnh, c gii thot. Thay v b tay
u hng hay vut ve tng bc mt thn lc siu nhn no, ngi Pht t t
trn nim tin mnh trn tr ca mnh, v khng ngng hot ng to an
lnh cho tt c.
Nim tin vng chc ni Nghip Bo "nng cao gi tr ca hnh tinh tn v
kch thch lng nhit thnh", bi v l Nghip Bo dy mi ngi phi lnh
ly trch nhim ca mnh.
i vi ngi Pht t s c, nh lut Nghip Bo l mt iu rn. Vi hng
ngi tr thc, Nghip Bo l mt khch l.
Lut Nhn Qu gii thch vn au kh, gii thch tnh trng b n ca ci
c gi l S Mng v Tin nh ca mt vi tn gio v, trn ht, gii
thch hon cnh chnh lch gia loi ngi, gia chng sanh.

Chng ta l v kin trc s xy p s phn ca chng ta. Chnh ta to ra hay

tiu dit ta. Chnh ta to thin ng cho ta v cng chnh ta to a ngc cho
ta.
Nhng g ta ngh, ni, v lm, l ca ta. Chnh t tng, li ni v hnh
ng l Nhgip. V Nghip a ta ln hay xung t kip ny sang kip khc,
mi mi trong vng lun hi.
c Pht dy:
"Phc v ti m con ngi to ra l nhng g m con ngi lm ch, nhng
g a con ngi i, t ni ny...
L nhng g bn gt chy theo con ngi nh bng theo hnh.
Vy, t y con ngi hy tch tr ci tt em i ni khc, trong tng
lai.
Hy to mt nn tng vng chc cho th gian ngy mai." 272
---o0o--CHNG 22 - Khi thy ca i sng l g?
"Ny hi cc t, khi im ca mt cuc hnh trnh xa xi ny tht khng
th quan nim c. Chng sanh b bao trm kn mt trong mng V Minh.
B dy i Dc tri buc cht ch, khng th khm ph khi im ca cuc
lun chuyn trin min, cuc hnh trnh v nh." -- Tp A Hm
i vi ngi Pht t, ti sanh khng phi l l thuyt sung m l mt s
kin c th chng minh bng nhng trng hp hin nhin xy ra. Thuyt
ti sanh l gio l cn bn ca Pht Gio, mc du mc tiu cui cng ca
Pht Gio l Nit Bn - s chm dt ti sanh - c th thnh t ngay trong
kip sng hin ti.
L tng ca ch v B Tt, hay B Tt o, v gio l v con ng gii
thot cng u t nn tng trn thuyt ti sanh.
Nhng vn kin lch s trong t tng nhn loi c ghi nhn rng thuyt
lun hi, xem nh s chuyn linh hn hay u thai, c cc trit gia nh
Pythagore, cc thi ho nh Shelley, Tennyson, Wordsworth v nhiu nhn
vt khc phng ng cng nh phng Ty chp nhn.

Ta khng nn ln ln gio l ti sanh ca Pht Gio vi thuyt chuyn sinh

linh hn, hay u thai, ca mt vi h thng tn ngng khc, bi v Pht
Gio khng nhn nhn c s chuyn sinh ca mt linh hn trng cu, do
mt Thn Linh to ra hay pht xut t mt i Hn (Paramatma).
Chnh Nghip, tc hnh ng, to iu kin ti sanh. Nghip qu kh to
iu kin ti sanh trong kip hin ti. Nghip hin ti phi hp vi nghip
qu kh, to iu kin ti sanh trong kip v lai. Hin ti l con ca
qu kh v tr nn cha m ca tng lai.
Hin ti l mt s tht hin nhin, khng cn phi chng minh. Qu kh
c ghi nhn trong tr nh hay mt ni no khc nh bo ch , sch v
v.v... v nim v tng lai cn c trn nhng k hoch t trc, nhng
suy lun, nhng tnh ton s thc hin.
Nu qu quyt rng c qu kh, hin ti, v tng lai th tc nhin ta phi
ng trc mt vn : Ngun gc ti hu ca i sng l g? Khi im
ca i sng ch no?
gii p, c lung t tng ch trng rng nguyn nhn u tin ca
i sng l mt nguyn l, mt nng lc ca v tr, hay mt Thn Linh ton
nng. Mt lung t tng khc khng nhn c nguyn nhn u tin v theo
kinh nghim chung, trong chui di nhn v qu, nhn sanh qu, qu tr
thnh nhn, mi mi lin tc nh th, khng th quan nim mt khi im.
Theo lung t tng th nht th i sng c mt khi im 273. H thng
th nh ch trng khng c khi im. Theo s nhn xt ca mt vi nhn
vt, quan im cho rng mi vt phi c mt nguyn nhn u tin cng v
l nh ta quan nim c hnh tam gic m li trn.
C th bin gii rng i sng phi bt u trong mt qu kh v nh no
v khi im y tc l To Ha. Trong trng hp y khng c l do no ta
khng th nu ln thm mt cu hi:"Cn nguyn nhn no sanh ra To
Ha?"
Trong nhng mn phi ch trng c nguyn nhn u tin, c rt nhiu
quan im khc nhau. Nhiu gio ch v trit gia dng danh t khc nhau
nh Paramatta, Brahma, Isvara, Thng , ng Ton Nng, Allah, c
Cha Tri, c Cha Cha, ng To Ha, Lut Tun Hn, Nguyn Nhn
V Nhn, Bn Th Thn Linh, Pakati, Padhana v.v...

Theo n Gio, tt c nhng Atma, hay linh hn, u pht sanh t i

Hn (Paramatma), v t kip ny u thai sang kip khc, n chng no
linh hn y hp iu kin nhp tr v i Hn. Ta c th nn ln mt
cu hi: -"Vy linh hn (atma) y, khi nhp vo i Hn, c cn phi
xut ra khi i Hn na u thai khng?"
C c Gio ch trng c nguyn nhn u tin. Nguyn nhn y l ng
Thng Ton Nng, v mi vic trong i sng u do ni mun ca
Ngi.
Khi cp n vn ny, Schopenhaeur vit:
"Ngi no t cho rng mnh c sanh ra t h-khng phi ngh rng mnh
s tr thnh h-khng. Nh vy, trc i sng c mt qu kh v tn.
Ri mt tng lai v tn li bt u, v xuyn qua c qu kh, hin ti, v v
lai, y mnh khng bao gi ngng sng, tht l mt ngh qui d.
"Hn na nu ti sanh vo thi im tuyt i th cht tc nhin l phi
chm dt s tuyt i, v qu quyt rng con ngi c sanh ra t h v,
bt buc phi dn n kt lun rng sau ci cht tuyt i khng cn g na."
274

Spencer Lewis cng lun rng:

"Theo nhng nguyn tc Thn hc, con ngi c sanh ra mt cch c
on, khng c thm d mun trc khi sanh, v khi ra i, khng c
phc bu cng khng ti li, khng sang khng hn, t bc u tin trnh
ca kip sng n hi th cui cng. Khng ai cn bit n nhng nguyn,
nhng c vng, nhng iu mong mi, nhng mc tiu tranh u, hay
nhng li nguyn vi tt c tm thnh ca mt c nhn. l tnh cch tin
nh ca thuyt Thn Hc.
"Gio thuyt ch trng rng tt c mi ngi u ti li t lc ra i v ti
truyn kip y c gy nn do mt li lm ca Adam, l mt thch
cng l, thch tnh thng, lng t i, v tnh cnh v t vn nng."
Huxley ni:
"Nu chng ta nhn nh rng c mt nhn vt no c tnh to nn v tr ny
v lm cho n sng th theo ti, r rng nhn vt y khng t i v cng
bnh, m theo st ngha ca danh t, li cn c c tm v bt cng."

Theo Einstein:
"Nu nhn vt y ton nng, tc nhin mi iu g xy ra, mi hnh ng, t
tng, ca con ngi, mi cm gic v nguyn vng ca con ngi, u l
cng trnh ca Ngi. Vy th lm sao c th ngh rng con ngi b bt buc
phi chu trch nhim v nhng hnh ng v t tng ca mnh trc ng
Thn Linh Vn Nng y?
"Khi ban b nhng hnh pht v phn thng th chnh nhn vt y, trong
mt gii hn no, cng t phn x ly mnh. Lm sao s kin ny c th ph
hp vi lng t thin v c tnh cng minh chnh trc m ta gn cho
Ngi?"
Theo Charles Bradlaugh:
"S hin hu ti li trong th gian l mt tr ngi khng khip cho nhng
ngi tin theo ch ngha hu thn. au kh, khn cng, ti c, bn cng, i
chiu vi lng bc i vnh cu, v thch mt cu gii p v nhng li
tuyn b ca v Thn Linh c xem l Ton Thin, Ton Tri V Ton
Nng."
Khi cp n vn Thng v ni au kh ca nhn loi. Gio s
Javana B. S. Haldane vit:
"C hai l, hoc au kh l iu kin tt yu con ngi ci thin tm tnh
mnh, hoc Thng khng Ton Nng.
"C ngi au kh t nhng tm tnh tht tt nh c dim phc c sanh
trng vo mt gia nh c gia gio, s kin ny nh l th nht.
"V im th nh, nu ta quy trch nhim v mt Thn Linh Ton Nng, tc
nhin v ny c th to nn mi vic theo mun. ng khc, nu quan st
ton th v tr ta s thy mt vi khuyt im cn phi sa sai. V mt ng
To ha c th to bt lun g Ngi mun." 275
Trong mt cn tuyt vng vo lc v gi, thi ho Lord Tennyson cng
mnh m phn i Thng l nhn vt tng ni, nh c ghi trong kinh
Isaiah, "Ta to ha bnh v ti li" (Isaiah XXV, 7):
"Th no? Ti c th xem l tnh thng v hn phc v chng ta tt
p chng?

Hay l s hung bo v tn, s hung bo to nn a ngc trng cu?

to ra ta, bit trc chng ta, phn x chng ta, v Thng mc
tnh lm tt c theo ring ca mnh.
B m qua i c may mn hn, v b khng cn nghe ting th thm than
th ca chng ta."
Nhng tc gi c on thi xa tuyn b rng Thng to con ngi
theo hnh nh ca Ngi. Mt vi t tng gia hin i, tri li, ni rng chnh
con ngi to Thng theo hnh nh ca mnh.
Vn ho Voltaire cho rng Thng l sn phm cao qu nht m con
ngi to 276.
Vi s trng thnh ca nn vn ha nhn loi, quan nim ca con ngi v
Thng cng dn dn c ci thin. Hin nay c mt khuynh hng
thay th Thng hu ng bng mt Thng v ng.
Du sao khng th quan nim mt nhn vt tng t, bit tt c mi vic v
c mt khp mi ni, mt kt tinh ca tt c nhng g tt p trong hay
ngoi v tr.
Khoa hc hin i cng c gng theo st vn vi s hiu bit h-thngha c gii hn ca mnh. Theo khoa hc ta l sn phm trc tip ca tinh
trng v minh chu ca cha m. Nhng khoa hc khng gii thch tha ng
phn tm linh l thnh phn v cng quan trng hn c th vt cht trong
gung my phc tp ca con ngi. Trong khi qu quyt "omne vivum ex
vivo", tt c i sng u do i sng sanh ra, khoa hc cng ch trng
rng tm v s sng c sanh ra t ch khng c s sng.
Theo quan im ca khoa hc, chng ta c sanh ra hon ton do ni cha
m. Vy, trc i sng ca ta, bt buc phi c i sng ca cha m ta
v.v... Do , "trc i sng c i sng", mi mi n nguyn sanh cht
(protoplasm) u tin. Nhng n y khoa hc khng th gii thch do u
c nguyn sanh cht u tin y.
Trc vn khi thy ca s sng, thi ca Pht Gio nh th no?
Trc tin ta phi nhn nh rng c Pht khng c gii quyt tt c
nhng vn lun l v trit hc ca nhn loi. c Pht khng h cp

n nhng vn no khng hng v s ci thin con ngi hay v s gic

ng. c Pht cng khng i hi tn mt c tin m qung v nguyn
nhn u tin ca i sng, cng nh v cc vn khc.
Thu n c mt v t khu tn Malunkyaputta, cm thy li tu gii thot
tng bc ca c Pht rt chm chp nn n cn bch vi c Pht rng
Ngi cha h cp n ngun gc ca i sng, v nu Ngi khng gii
thch lin im y th thy s t b i tu s hon tc. V t khu ni:
"Bch c Th Tn, nhng l thuyt ny cha c Ngi gii thch r rng
minh bch. Ngi gc vn y qua mt bn, khng dy n rng th gian
c vnh cu khng, th gian c gii hn hay v cng tn? Nu c Th Tn
gii r nhng iu y con s tip tc i theo Ngi sng i tu s thanh
cao. Nu khng, con s gi t Ngi.
"Nu c Th Tn bit chc rng th gian l vnh cu th xin Ngi gii thch
minh bch cho con rng th gian l vnh cu, Nu c Th Tn bit chc
rng th gian khng vnh cu, xin Ngi gii r cho con rng th gian khng
vnh cu. Chc chn trong trng hp ny, i vi ngi khng hiu bit v
khng gic ng th iu ng lm hn ht l phi ni rng: ti khng bit, ti
cha gic ng".
c Pht thn nhin, chm ri hi v t khu lm lc kia c phi ng ta xut
gia i tu vi mc ch gii quyt nhng vn tng t nh th khng?
- Bch c Th Tn, khng .
c Pht khuyn thy t khu khng nn lng ph thi gian v nng lc
trong nhng vic ch lm chm tr tin b tinh thn ca mnh.
Ngi dy:
"Ny Malunhyaputta, k no ni rng, ta quyt khng xut gia theo c
Nh Lai sng i o hnh trc khi Ngi gii r cho ta iu y - k y
s cht trc khi nghe Nh Lai gii thch.
"Th d c mt ngi kia b bn su vo mnh mt mi tn c tm thuc
c. Bn b thn quyn chy i tm lng y cu cha.
"Trong lc y bnh nhn ni: ti s khng cho ai rt mi tn ny ra, trc
khi gii thch tn tng v ngun gc ca mi tn, ngi no bn ti, bn

cht ca mi tn l th no v.v..., ngi y s cht trc khng c nghe

gii thch.
"Cng cng th y, k no ni: - ''Ti s khng theo c Nh Lai sng
i tu s trc khi Ngi gii r cho ti th gian c vnh cu hay khng, th
gian c gii hn khng, hay v cng tn...", k y s cht trc khi c
nghe c Th Tn gii thch.
"Nu tin rng th gian ny l trng tn vnh cu, chnh s tin tng y c
phi l i sng phm hnh ca bc tu s khng?
- D, khng.
- "Tuy nhin, du tin rng th gian l vnh cu hay khng, vn c sanh, c
gi, c cht. Chm dt sanh, lo, bnh, t l iu m Nh Lai hng ging
gii .
"Ny Maluankyaputta, Nh Lai khng h nu ln vn th gian c vnh
cu hay khng, th gian c gii hn hay v cng tn. Ti sao?
"Bi v nhng iu y khng ch li, khng th lm nn tng cho i sng
phm hnh, khng chm dt sn hn, phin no, khng dn n s dp tt,
trng thi vng lng, tr tu gic ng hay l Nit Bn. V vy Nh Lai khng
cp n vn y. " 277
Theo Pht Gio, chng ta c sanh ra t ci bo thai hnh ng
(Kammayoni). Chnh hnh ng hay Nghip ca ta trong qu kh l ci bo
thai nui dng v to iu kin ti sanh. Cha m cu hp nn tng vt
cht. Nh vy, trc chng sanh c chng sanh. Trc mt chng sanh
trong kip hin ti phi c mt chng sanh trong kip qu kh. Lc th thai,
chnh Nghip to iu kin cho thc u tin lm ngun sng cho thai bo.
Chnh Nghip lc v hnh, pht sanh t kip qu kh, to nhng hin tng
tm linh v nhng hin tng sinh kh trong mt hin tng vt l sn c tc tinh trng v minh chu ca cha m - gm ba yu t, tam nguyn,
cu thnh con ngi.
cp n vn th thai, c Pht dy:
"Ni no c ba yu t y hp li l mm sng khi sanh. Nu cha v m gp
nhau m khng nhm thi k th thai ca m v khng c mt chng t
(Gandhabba) th khng c mm sng. Nu cha m gp nhau trong thi k

th thai ca m m khng c s phi hp ca mt chng t (Gandhabba) th

cng khng c mm sng. Nu cha m gp nhau nhm thi k th thai ca
m v c mt chng t th c mm sng, do s phi hp ca ba yu t. 278"
Gandhabba y khng c ngha l "mt v tri m ngi ta cho rng c
bn phn chng kin vic th thai" 279 hay mt m b, m ch l mt chng
t, hay yu t nng ct trong bo thai. Danh t Gandhabba ch dng trong
trng hp c bit ny thi. Ta khng nn lm ln vi mt linh hn trng
cu.
C s ti sanh ch ny tc nhin phi c mt chng sanh cht mt ni
no khc. Ni mt cch chnh xc, ci sanh ca mt chng sanh, tc s cu
hp ca ng un (Khandhanam patubhavo), hay nhng hin tng tm-vtl trong kip hin ti, chuyn tip lin theo ci cht ca mt chng sanh va
qua i, cng ging nh ta thng ni, khi mt tri ln mt ni tc l mt
tri mc mt ni khc. Cu ni c v b him y c th r rng v d hiu
hn nu ta hnh dung i sng nh mt ln sng, ch khng phi nh mt
ng thng. Ln sng ni ln, ri h xung bt u ln sng mi.
Tuy hai ln sng khc nhau nhng khng c mt thi gian gin on. Sanh
v t ch l hai giai on trong mt tin trnh. Sanh ri t, t ri sanh, s
lun lu bt tn sanh-t, t-sanh ca chui di nhng kip sng gi l lun
hi (samsara), mt cuc i bt nh, mi mi v khng mc ch. 280
Ngun gc ca i sng l g?
c Pht tuyn b r rng rng khng th bit c gii hn s lun lu ca
nhng kip sng trong vng lun hi. Chng sanh, b lp v minh bao trm
v nhng dy i dc tri buc, mi mi thnh thang trong vng lun hi.
Khi im ca cuc hnh trnh xa xi y khng th nhn ra.
i sng ta h nh dng nc chy tri v cng tn. Ngy no cn tip
nhn nc bn ca v minh v i dc th dng i cn tri chy v ch
ngng khi no v minh v i dc hon ton b ct t. Chng y th khng
cn ti sanh na, nh trng hp ch v A La Hn. Ta khng th xc nh
khi im ca dng i. Ngun gc v lch trnh tin ha ca v tr, c
Pht khng cp n.
---o0o---

CHNG 23 - c Pht v vn Thn Linh To Ha

"Ta lit Brahma vo hng bt cng to nn mt th gian h hng."
Tc Sanh Truyn.
Phn ng (Pali) tng ng vi danh t "To Ha" trong cc tn gio khc
l Issara (Sanskrit, Bc Phn, l Isvara), hay Brahma.
Trong ton b Tam Tng, tuyt i khng c on no cp n s hin
hu ca mt To Ha. Nhiu ln c Pht ph nhn mt linh hn trng
cu (atta). Ngi tuyt nhin khng chp nhn c mt ng To Ha, bt lun
di mt hnh thc, mt nng lc hay mt chng sanh.
Mc du c Pht khng h t mt Thn Linh siu nhn no ln trn con
ngi, c vi hc gi cng qu quyt rng Ngi c bit khng cp n
vn tranh lun quan trng y. Nhng on kinh trch ra sau ys ri sng
quan im ca c Pht v Thn Linh To Ha.
Trong b Anguttara Nikaya (Tng Nht A Hm), c Pht c nu ba quan
im khc nhau ang thnh hnh trong thi by gi. Mt trong ba quan im
y l "tt c nhng th cm ca con ngi, du hnh phc, au kh hay v
k, u do mt ng Ti Cao to nn (Issaranim- manahetu). 281"
Theo quan im trn, chng ta nh th no l do ng To Ha mun cho ta
nh th y. S phn ca ta hon ton mm trong tay To Ha. Tt c u do
To Ha nh ot. c tnh gi nh gi l " tr t do" m ngi ta gn
cho con ngi, to vt ca ng To Ha, tc nhin tr thnh v ngha.
cp n vn nh mnh, c Pht dy:
"Nh vy, chnh do mun v s tc to ca ng Ti Cao m con ngi
tr thnh st nhn, trm cp, t dm, gi di, ph bng, th l, nhm nh,
thm thung, kht khao, him c, tinh qui, v hiu bit sai lm. Do , nu
ch trng rng c mt Thn Linh l ngun gc ca tt c nhng iu y, th
con ngi s khng cn mun, hoc c gng, cng khng thy c s cn
thit lm, hoc trnh khng lm hnh ng y. 282"
Trong kinh Devadaha sutta 283, khi ging v li tu kh hnh ca cc o s
la th, c Pht lu cc t nh sau:

"Ny hi cc T khu, nu qu tht chng sanh gnh chu au kh hay th

hng hnh phc v l mun ca Thn Linh To Ha (Issaranim
manahetu) th v Thn Linh to nn nhng v tu s kh hnh la th kia
chc chn l mt nhn vt c c, v cc ngi y chu au kh khng
khip."
Kinh Kevaddha sutta c tng thut cuc i thoi gia mt v t khu tc
mch mun tm hiu v mt v Brahma (Phm Thin) t xng l ng To
Ha.
Thy t khu mun bit n u T i (t, nc, la, gi) phi tiu dit,
li gn v Maha Brahma (i Phm Thin) v hi: "Xin Ngi hoan h ging
gii n u bn nguyn t 't, la, nc, gi', chm dt, khng li du
vt?"
"Ny o hu, v Maha Brahma (i Phm Thin) tr li, ta l ng Brahma
(Phm Thin), ng Maha Brahma, ng Ti Thng, ng V Song, l
Cha T, bc Ton Thng, l Ngi Ton Quyn Cai Tr, l Cha ca nhng
chng sanh , ang, v s ra i."
V t khu lp li li cu khn v c tr li y nh trc.
Khi thy hi ln th ba, c Brahma nm tay thy dt ra ngoi v th tht
nh sau:
"Ny hi o hu, cc v trong m hu cn ta tin tng rng c Brahma
(Phm Thin) thy, hiu bit v thu trit mi vic. V l y, trc mt h ta
khng th tr li vi o hu rng ta khng bit n bn yu t 't, nc,
la, gi' phi chm dt, khng li du vt. o hu b c Th Tn i
tm hiu nhng vn tng t ni khc th r tht li lm v tri o. Hi
o hu, o hu hy tr v, n hu c Pht, v xin Ngi gii thch. Ngi
ging th no thy hy tin theo li."
Trong kinh Patika Sutta 284, c Pht nhc li ngun gc ca Maha Brahma,
ngi c gi l ng To Ha v dy rng:
"V im ny, hi cc t, v c sanh ra u tin (trong chu k mi ca
th gian ny) nn ngh rng: -- 'Ta l ng Phm Thin, ng i Phm
Thin, l bc Ton Thng, Ton Tri, Ton Quyn nh ot, l Gio Ch ,
l To Ha, l Cha T, l Ngi Ch nh, l Ch Nhn Ca Chnh Ta, Cha
ca nhng chng sanh , ang, v s ra i. Chnh ta to tt c chng

sanh y. Ti sao vy? Mt khonh khc trc y ta ngh, 'Phi chi c nhng
chng sanh khc c ra i!' l li ch nguyn trong tm ta. V tc
khc, c nhng chng sanh cho i.'
"V nhng ngi mi c sanh ra sau ny ngh: -- 'V ng cng kia chc l
ng Phm Thin, ng i Phm Thin, bc Ton Thng, Ton Tri, ngi
Cm Quyn nh ot, l Gio Ch, l ngi Sng To, l To Ha, l
Cha T, l Ch Nhn ca Chnh Ngi, l Cha ca nhng chng sanh ,
ang, v s c ra i'.
"V im ny, hi cc t, chnh v c sanh ra u tin y c nhiu tui
th hn, p hn, c nhiu quyn lc hn. Cn nhng v sanh ra sau th
tui th ngn hn, km p v t quyn lc hn. V rt c th nh th
ny, hi cc t, mt vi v, trong cng trng thi vi v trc,
cht, v t cnh gii y, ti sanh vo trng thi ny (lm ngi trn qu a
cu). n nh vy, ngi y c th t b i sng gia nh xut gia lm
tu s khng nh ca. B nh ra i, ngi ny c gng, kin tr tu tp, tng
trng o tm, cng tinh tn, cng bn tr trau gii tr tu, v mt ngy kia
thnh t tm ph lc, an tr v nh c th nh li tin kip v ch nh
n mc thi, khng xa hn na. V tr nh gii hn nh th ngi kia
ngh: -- 'V Phm Thin , bc ng Cng kia, bc Ton Thng, Ton Tri,
ngi Cm Quyn nh ot, Gio Ch, Ngi Sng To, To Ha, Cha
T, ngi Cm Quyn Ch nh, Bc Ch Nhn Ca Chnh Mnh, Cha ca
nhng chng sanh , ang, v s ra i, ngi to nn ta. V ny qu
tht l trng tn, vnh cu, vng bn, khng bin i, Ngi s tn ti nh
th y mi mi. Nhng chng ta c v y to nn, chng ta do y m
ra, vy chng ta l v thng, phi bin i, khng bn vng bn, tui th
ngn, phi cht.'
" l khi im, bc u ca tt c. ng vy, l gio l c truyn. V
cu truyn y c to dng do Brahma, v Phm Thin."
Trong Tc Sanh Truyn Bhuridatta Jakata, s 543, B Tt hi v to ha gi
nh, ngi m thi by gi c tin l cm cn cn cng l ca v tr, nh
sau:
"Ngi c mt t thy cnh au thng ca i sng.
Ti sao Phm Thin khng to mt v tr tt p
Nu oai lc ca Ngi l v hn?
Ti sao t khi Ngi nng tay ln ban phc lnh?

Ti sao to vt m do chnh Ngi to ra

Li phi b a y trong cnh kh?
Ti sao Ngi khng ban hnh phc cho tt c?
Ti sao i sng li dy y
Gi di, la o, m mui?
Ti sao gian tham li thng
Cn chn tht v cng l li tht bi nng n?
Ta lit Brahma (Phm Thin) vo hng bt cng
to mt th gian h hng. 285"
Trong Tc Sanh Truyn Maha Bodhi Jakata, i B , B Tt ph bnh
gio l ch trng rng mi vic u do ng Ti Cao to nn nh sau:
"Nu c mt Thn Linh ton quyn ban phc
M li gieo ha cho to vt chnh Ngi to ra.
V cho chng n nhng hnh ng tt hay xu.
V Thn Linh y qu tht y ti li.
V con ngi ch tha hnh mun ca Ngi. 286"
---o0o--CHNG 24 - Do u Tin C Ti Sanh?
"Nh Lai nh li nhiu kip sng trong qu kh"
Trung A Hm
Do u ta tin c ti sanh?
i vi ngi Pht t, c Pht c uy quyn nht thuyt minh vn
Ti Sanh. Chnh trong m Ngi c Qu Chnh ng Chnh Gic, lc canh
mt, c Pht chng ng Tc Mng Minh l tu bit r nhng kip qu kh
Ngi ni: "Nh Lai nh li nhiu kip sng trong qu kh nh th ny:
trc ht mt kip, ri hai kip, ri ba, bn, nm, mi, hai mi, n nm
mi, ri mt trm, mt ngn, mt trm ngn kip v.v... "
Vo canh hai, c Pht chng c Thin Nhn Minh, nhn thy chng sanh
cht t kip sng ny ti sanh vo mt kip sng khc. Ngi chng kin
cnh tng "k sang ngi hn, k p ngi xu, k hnh phc ngi khn
kh, chng sanh hoi dit v ti sanh, ty hnh vi to tc ca mi ngi".

 l nhng Pht ngn cp n vn ti sanh. Nhng on kinh tham

kho trong kinh in lin quan n thuyt ti sanh chng t rng c Pht
khng da vo mt ngun hiu bit no sn c gii thch chn l hin
nhin ny. Ngi ch da trn kinh nghim bn thn v nhn thc c nhn ca
chnh Ngi, mt nhn thc tuy siu phm nhng mi chng ta u c th
thnh t nu trau gii rn luyn ng mc.
Trong bi k hoan h (Udana) u tin, c Pht tuyn ngn:
"Xuyn qua kip sng ny (anekajati), Nh Lai lang thang i, i mi, tm
ngi th ct ci nh ny. Phin mun thay nhng kip sng trin min lp
i lp li (dukkha jati punappunam)." 287
Trong bi kinh Php u tin, kinh Chuyn Php Lun (Dhammacakka
sutta)288 c Pht cp n chn l thm diu th nh nh sau: "Chnh i
Dc dn dt chng sanh i ti sanh"(yayam tanha ponobhavika). V c
Pht kt lun bi Php: "y l kip sng cui cng ca Nh Lai. T y
Nh Lai khng cn ti sanh na (ayam anyima jati natthi dani
punabbhavo)."
Trong b Majjhima Nikaya, Trung A Hm, c ghi rng, sau khi thnh tu
o Qu Pht, v lng thng chng sanh, Ngi dng tu nhn quan st
chng sanh trc khi quyt nh hong dng Gio Php. Ngi nhn thy
rng c nhng chng sanh bit ti li, s ti sanh, s mi mi sanh-t, tsanh trong vng lun hi (paralokavajjabhaya-dassavino). 289
Trong nhiu on kinh khc nhau, c Pht dy r rng rng c nhng k
phi b sanh vo cnh kh v sng cuc i ti li trc v c ngi,
nh hnh thin, to nghip lnh, c ti sanh vo nhn cnh.
Ngoi nhng tch truyn th v trong Tc Sanh Truyn (Jataka), mt b
truyn c gi tr lun l quan trng ghi li cc tin kip ca c Pht, hai b
Majjhima Nikaya (Trung A Hm) v Anguttara Nikaya (Tng Nht A Hm)
thnh thong cng cp n nhng kip sng qu kh ca c Pht.
Trong kinh Ghatikara sutta 290, c Pht cng thut li cho i c Ananda
rng trong mt tin kip, vo thi c Pht Kassapa, ngi l Jotipala. Kinh
Anathapindikovada sutta 291 cng ghi rng lin sau khi ti sanh vo cnh
tri, nh triu ph Anathapindika (Cp C c) tr v ving c Pht m
sau. Trong b Anguttara Nikaya 292, Tng Nht A Hm, c Pht nhc n

mt kip sng qu kh Ngi c tn Pacetana. Trong b Samyutta Nikaya,

Tp A Hm, c Pht k tn vi v Pht th hin trn th gian trc Ngi.
Maha-Parinibbana sutta (Kinh i Nit Bn) 293 ghi rng mt hm i c
Ananda n bch vi c Pht, hi thm v s phn ca mt s ngi cht
trong lng n. c Pht nhn ni din t trng hp tng ngi, tng hon
cnh.
Nhng trng hp tng t rt nhiu trong Tam Tng Kinh, chng t c
Pht ging gii gio thuyt ti sanh nh mt chn l c th kim chng. [9]
Theo li ch dy ca c Pht, trong hng t ca Ngi c nhiu v tu
hnh ng n, trau gii v pht trin tr tu ng mc, c bit t nhiu
v tin kip ca mnh trong v lng kip sng. Tu gic ca c Pht v
hn nh.
Trc thi c Pht, mt v n ngi n Rishis, cng ni ting nh
nhng php thn thng nh thin nhn, thin nh, thn giao cnh cm, vin
gic, vin cm v.v...
Mc du khoa hc cha tin n mc am hiu nhng php siu thng, theo
Pht Gio, ngi trau gii thin tp v pht trin tm lc y c th nh
nhng vic xy ra trong cc kip qu kh cng nh mt vic xy din vo
lc no trong kip sng ny. Xuyn qua nhng ngi y, ta c th giao cm
trc tip vi nhng cnh gii khc bng t tng v tri gic, khng phi
bng nm gic quan thng.
Cng c mt vi ngi khc thng, nht l cc em b, do lut phi hp t
tng bt ng, sc nh li on no hoc mt vi chi tit trong nhng kip
sng qu kh 294. Sch c chp rng Pythagoras nh li tng tn ci
nhn m ng dng trong mt tin kip, lc y ng vy hm thnh Troy.
Trong kip ti sanh lm Pythagoras, ci nhn y vn cn trong mt n
th Hy Lp. 295
C mt em b, nh cch n hay cch kia, nh li kip trc. Nhng n khi
ln ln th em khng cn nh na. Do nhng th nghim ca cc nh tm
linh hc tr danh, nhng hin tng ma qu, nhng s giao cm gia hai
cnh m dng, nhng s kin m ta thng gi l c mt s m linh nhp
v.v... cng em li mt vi tia sng cho vn ti sanh. 296

Trong trng thi thi min, c vi ngi thut li nhng kinh nghim ca
mnh kip qu kh. Cng c mt t ngi khc, nh trng hp Edgar
Casey M Quc, chng nhng thy c kip trc ca ngi khc nh
m cn c th cha bnh cho h.
Ta c th gii thch nhng hin tng y rng l nh ngi kia nh li
nhng kinh nghim kip trc, hoc c mt m linh nhp. Cch gii thch
th nht c v hp l hn nhng ta cng khng hon ton bc b cch gii
thch th nh. 297
Bao nhiu ln tnh c m ta gp mt ngi trc kia cha tng gp, nhng
trong tr vn nh hnh nh quen bit u y? Bao nhiu ln ta mc kch
mt cnh l cha tng n, nhng t nhin c cm gic quen thuc mt
lc no 298.
Trong Ch Gii Kinh Php C c ghi li cu truyn hai v chng ngi kia,
khi gp c Pht th qu di chn Ngi, bch rng:
"Ny con yu du, c phi chng phn s con l phng dng cha m lc
tui gi? Ti sao by lu nay con khng n thm ving cha m? y l ln
u tin m cha m gp li con."
c Pht gii thch rng s d c s bc khi mi thm tnh mt cch t
ngt v bt ng nh vy l v trong nhiu kip sng qu kh hai ng b
lm cha m Ngi, v c Pht dy:
"Do hon cnh thn cn trong qu kh hay thun li trong hin ti.
Tnh thm thi xa xi y mc ln tr li nh hoa sen mc trong nc. 299"
Trn th gian c nhng nhn vt cao siu xut chng, nhng bc ton gic
nh c Pht. C th no ch trong mt thi gian ca mt kip sng m c
th trau gii tr tu n mc cao siu ton thin nh vy chng? C th no
c tnh trng tin ha t ngt nh vy chng?
Ta gii thch th no v trng hp ca nhng nhn vt nh c Khng T,
Homer, Panini, Buddhaghosa, v Plato, nhng bc thin ti xut chng nh
Kalidasa, Shakespeare, v nhng hng thn ng nh Ramanujan, Pascal,
Mozart, Beethoven v.v...?
Cc bc cao siu xut chng nh vy, d nhin tri qua nhiu kip sng
cao thng trong qu kh v tng thu thp nhng kinh nghim tng t.

Phi chng l s ngu nhin hay hon cnh thun li a cc v y vo

trong gia nh h?
Trong trng hp cc thn ng hnh nh cng to nn nhng thc mc cho
cc nh khoa hc. Vi nhn vt trong ngnh y hc gii thch rng nhng hin
tng nh thn ng, pht sanh do s pht trin khc thng ca nhng
hch tuyn nh hch mn mi, tng qu tuyn v hch thn tuyn. Nguyn
nhn s pht trin khc thng ca cc hch tuyn y bn trong vi c nhn
nht nh cng c th l do nghip qu kh. Tuy nhin, nu ch mt vi hch
tuyn pht trin khc thng, lm sao Christian Heineken c th ni chuyn
ngay vi ting ng h sau khi c sanh ra, c li nhiu on trong thnh
kinh lc ln mt, tr li nhng cu hi v a d lc ln hai, ni c ting
Php v ting La Tinh lc ln ba, v khi ln bn theo hc cc lp trit?
Nu ch v c mt vi hch tuyn pht trin khc thng th lm sao John
Stuart Mill c th c ch Hy Lp lc mi ba tui, lm sao Macaulay c th
vit Th Gii S lc va su tui, lm sao William James Sidis c v vit
rnh ch m (Hoa K) lc mi ln hai, c v vit nhng ting Php,
Nga, Anh, c v cht t La Tinh v Hy Lp khi ln tm, lm sao Charles
Bennet Manchester c th ni c nhiu th ting lc mi ba tui?
Nhng ngi khng phi trong gii khoa hc c gii thch c chng cc
s kin l lng y? 300 Cc nh khoa hc c gii thch c chng v sao cc
hch tuyn y li pht trin khc thng trong mt vi ngi m khng pht
trin trong ngi khc, hay tt c mi ngi? Vn thc s cn cha c
gii quyt.
Thuyt truyn thng ring r khng gii thch cc trng hp thn
ng.
"Phi chi trong ng b cha m hay trong hng con chu cc v y cng c
nhng thn ng, du km hn, th cng l nhng s kin chng minh
thuyt truyn thng."
gii thch vn phc tp y mt cch tha ng ta phi thm vo thuyt
truyn thng l Nghip Bo v Ti Sanh.
C l do no tin rng ch vn vn kip sng hin ti ny m c th
quyt nh hnh phc vnh cu hay cnh khn cng v tn trong tng lai
khng? Bao nhiu c gng trong kip sng ngn ngi nhiu lm l mt trm
nm c th l s chun b thch nghi cho cuc sng vnh cu khng?
Nu chng ta tin c hin ti v tng lai, tt nhin chng ta tin c qu kh.

Nu c nhng l do tin rng c nhng kip sng trong qu kh th c

nhin chng ta khng c l do no khng tin rng sau khi kip hin ti
tm thi chm dt chng ta vn tip tc sng. 301
Chnh nhng kip sng qu kh v v lai gii thch v sao trong i, lm khi
ngi hin lng o c phi chu gian lao khn kh v c nhng ngi
gian c tn bo li c giu sang may mn. 302
Chng ta sanh ra trong trng thi m chnh hnh ng ca ta trong qu kh
to nn. Nu trong kip hin ti, mc du sng trong sch, m ta gp phi
nhng iu bt hnh th nn bit rng l do nghip xu ca ta trong qu
kh. Tri li, nu i sng nh bn ti li m ta vn c an vui hnh phc,
giu sang, may mn, th cng do nghip tt ca ta to trong qu kh.
Hnh ng tt v xu ca ta trong hin ti cng s to qu ngay khi c
duyn hi .
M vn ho Ty Phng ni:
"Du tin c nhng kip sng qu kh hay khng, nim tin ny l gi thuyt
hp l duy nht kh d bt nhp cu vt qua nhng ci h trong s hiu
bit ca chng ta v cc s kin trong i sng hng ngy. L tr cho ta bit
rng nim v i sng qu kh v l nghip bo c th gii thch chng
hn nh mc khc bit gia hai a tr sanh i, nh lm th no c
ngi nh Shakespeare, vi kinh nghim t i, gii hn trong mt kip sng,
c th m t chnh xc mt cch k diu bao nhiu nhn vt, thuc nhiu
loi rt khc nhau, nhng cnh tng v.v... m thc ra ng khng th bit
c. N gii thch ti sao cc tc phm ca cc bc v nhn vt ln khi
rt xa kinh nghim m cc v y c th c. N gii thch hin tng thn
ng v s khc bit su xa gia ngi ny v ngi khc, trn phng din
tm tr, o c, tinh thn v vt cht, iu kin, hon cnh v.v... m ta c
th quan st khp ni trn th gian."
Nghip Bo v Ti Sanh gii thch nhng g?
Thuyt Nghip Bo v Ti Sanh gii thch:
1.- Vn au kh m chnh ta phi chu trch nhim;
2.- Tnh trng chnh lch ta h nh bt cng gia ngi v ngi;
3.- S hin hu ca nhng bc v nhn v nhng thn ng;

4.- Ti sao hai tr sanh i ging nhau y ht v mt vt cht, c nui

dng y nh nhau, m li c nhng c tnh hon ton khc bit v mt tinh
thn, o c v tr tu;
5.- Ti sao trong mt gia nh, nu theo nh lut truyn thng th con ci
phi ging nhau ht, m trong thc t th li khc;
6.- Ti sao c nhng ngi c khiu c bit:
7.- Ti sao cha m v con ci li c nhng c tnh khc nhau v mt o
c v tr tu;
8.- Ti sao tr con li c nhng tt xu nh tham lam, sn hn, ganh t;
9.- Ti sao khi gp mt ngi no ln u tin, ta c thin cm hay c
cm;
10.- Ti sao trong mi ngi li c tim tng ng thm "mt kho tng c
hnh v mt hm tt xu";
11.- Ti sao c s thay i bt ng, bc thin tr thc tr thnh tm thng
hay k st nhn bng nhin i tnh, sng nh bc thnh;
12.- Ti sao c trng hp cha m hin lng m sanh con hung c, tri li
cha m hung d lisanh con nhn t;
13.- Ti sao, mt ng, ta nh th no trong hin ti l do ta nh th no
trong qu kh, v ta s nh th no trong tng lai l do ta nh th no trong
hin ti; theo mt ng khc, trong hin ti ta nh th no khng hon ton
bi v trong qu kh ta nh th no v trong tng lai ta s nh th no
cng khng hon ton ty thuc ni chng ta nh th no trong hin ti;
14.- Ti sao c nhng ci cht t ngt v c s thay i bt ng v ti sn
s nghip;
15.- V trn tt c, thuyt Nghip Bo v Ti Sanh gii thch v sao c bc
ton gic, nhng bc gio ch ton thin nh ch Pht, vi y c tnh
vt l, tinh thn v tr tu.
---o0o---

CHNG 25 - Thp Nh Nhn Duyn

"Khng th tm ra mt To Ha, mt Brahma, hay mt v no khc, lm ch
vng lun chuyn ca i sng (Thp Nh Nhn Duyn). Ch c nhng hin
tng din tin ty duyn!" -- Thanh Tnh o
Tin trnh ca hin tng ti sanh c c Pht gii thch y trong
Thp Nh Nhn Duyn (Paticca Samuppada).
Paticca l "bi v" hay,"bi", hay "ty thuc ni". Samuppada l "pht
sanh", hay "khi u". Chiu y theo ng nguyn, danh t y l "pht sanh
bi v", hay "pht sanh ty thuc", Paticca Samuppada p dng cho trn
cng thc nhn qu gm tt c 12 nhn v qu lin quan vi nhau, Phn ng
gi l Paccaya v Paccayuppanna, nhn to duyn cho qu tr sanh. Nn
hiu phng php tng quan ca Paticca Samuppada (Thp Nh Nhn
Duyn) nh sau:
- Bi v c A nn B pht sanh, bi v c B nn C pht sanh. Khi no khng
c A tt nhin khng c B. Khi no khng c B th C cng khng c. Ni
cch khc, ci ny nh vy th c ci kia; ci ny khng phi nh vy th ci
kia khng c (imasmim sati, idam hoti; imasmim asati, idam natthi hoti).
Thp Nh Nhn Duyn 303 l mt bi php ging v tin trnh ca hin tng
sanh-t ch khng phi l mt l thuyt trit hc v s tin ha ca v tr.
Gio l ny ch cp n vn ngun gc ca vng sanh t lun hi,
nguyn nhn ca s au kh, v ch nhm mc ch gip chng sanh thot ra
khi mi au kh ca i sng, ch khng tm gii thch nhng b n lin
quan n ngun gc cng tt ca v tr.
Php Thp Nh Nhn Duyn ch gii thch "s pht sanh ca mt trng thi
ty thuc ni trng thi trc k ". 304
V Minh (avijja) - tc khng nhn thc chn l v au kh, ngun gc ca
au kh, s chm dt au kh, v con ng dn n s chm dt au kh l nguyn nhn chnh lm ng lc thc y, chuyn ng bnh xe i
sng. Ni cch khc, V Minh l khng nhn thc thc tng ca vn php,
hay khng thu o hiu bit chn tng ca chnh mnh. Chnh mng V
Minh nh lp my m bao ph, che lp mi s hiu bit chn chnh (Chnh
Kin).
c Pht dy rng:

"V Minh l lp o kin mt m dy c trong y chng sanh quy qun

quanh ln."305 (Sutta Nikaya, cu 730).
n khi lp V Minh b ph tan tr thnh tri kin, nh trng hp ca
ch Pht v ch v A La Hn th mi vn nhn v qu cng chm dt.
Trong kinh Itivuttaka 306, c Pht dy:
"Ngi tiu tr o kin v ph tan lp ti tm dy c s khng cn thnh
thang i mi na. i vi ngi y khng cn vn nhn v qu."(Sutta
Nikaya, trang 14)
Ty thuc ni V Minh, Hnh (samkhara) pht sanh. Phn ng "samkhara"
c rt nhiu ngha. V th ta nn ty trng hp m nh ngha danh t
ny. y samkhara l nhng tc (cetana) thin (kusala), bt thin
(akusala), v khng lay chuyn (anenja), to nghip (kamma) a i Ti
Sanh. Tc bt thin nm trong 12 loi tm vng bt thin. Tc thin
nm trong 8 loi tm p (sobhana) v 5 loi tm thin trong thin Sc Gii
(rupajhana). Tc khng lay chuyn nm trong bn loi tm thin trong
thin V Sc Gii (arupajhana).
Trong Ng un, samkhara l danh t gi chung 50 trong 52 tm s. Hai tm
s cn li l Th v Tng.
Nhng tc (cetana) ca bn loi thnh o tm (lokuttara maggacitta), hay
tm siu th, c coi nh khng phi l samkhara (hnh), bi v nhng lai
tm ny hng v s tn dit V Minh.
Tr tu (panna) l thnh phn chnh yu trong cc loi thnh o tm.
Tri li, trong cc loi tm ti th, yu t quan trng l tc (cetana).
Tt c nhng t tng, li ni v vic lm, thin v bt thin, u c bao
gm trong Hnh (samkhara). Nhng hnh ng tt hay xu - trc tip pht
sanh t V Minh hay b V Minh gin tip lm ng c thc y - u nht
nh phi to nghip, ngha l c tc ng ko di thm cuc hnh trnh xa
xi ca vng lun hi.
Ngc li, nhng hnh ng (bng thn, khu hay ) hon ton trong sch,
tuyt i khng xut pht t tham, sn, si, nht nh phi thot ra khi vng
phin no ca i sng. Do c Pht so snh Gio Php ca Ngi nh

mt chic b m chng sanh c th nng theo c gng vt qua i

dng ca cuc sng. Nhng hnh ng ca ch Pht v ch v A La Hn
khng th gi l Hnh (samkhara) v cc Ngi hon ton tn dit V
Minh.
V Minh chim mt phn quan trng trong nhng hnh ng bt thin v
vn c tim tng ng ngm trong nhng hnh ng thin. Nh vy c hai
hnh ng, thin v bt thin, u c coi l bt ngun t V Minh.
Ty thuc ni Hnh, tc hnh ng thin v bt thin trong kip va qua,
"Thc-Ti-Sanh" (patisandhi vinnana), hay Thc-Ni-Lin, pht sanh trong
kip k. Gi l Thc-Ti-Sanh hay Thc-Ni-Lin v thc y ni lin kip
qu kh vi kip hin ti. Chnh y l thc u tin trong mt kip sng
ca chng sanh. Trong trng hp l ngi th l thc u tin ca mt
chng sanh khi b m th thai. Hiu mt cch chnh xc, Thc, trong Thp
Nh Nhn Duyn l 19 loi Thc-Ti-Sanh c m t trong Vi Diu Php
(Abhidhamma). Tt c ba mi hai loi tm qu (vipakacitta) kinh nghim
trong kip sng va qua cng c hm xc trong danh t y.
Bo thai trong bng m c cu to do s phi hp ca thc-ti-sanh vi
tinh trng v minh chu ca cha m. Trong thc y c ng ngm tt c
nhng cm gic th, nhng c tnh v nhng khuynh hng ring bit
trong dng i qua ca mt c nhn.
Thc-ti-sanh c coi l tinh khit 307 v khng bt ngun t tham, sn, si
308
, cng khng xut pht t khng-tham, khng-sn, khng-si 309.
Danh-Sc (nama-rupa) pht sanh cng mt lc vi thc-ti-sanh.
Hnh v Thc (samkhara v vinnana) thuc v hai kip, qu kh v hin ti,
ca mt chng sanh. Thc v Danh-Sc tri li, cng pht sanh trong mt
kip sng.
Danh t kp Danh-Sc (nama-rupa) gm hai hp t: "Danh" (nama), phn
v hnh, v "Sc" (rupa), phn hu hnh, ca mt chng sanh. Ta nn phn
bit Danh-Sc trong trng hp "Danh" ring bit v "Sc" ring bit, v
trng hp "Danh-Sc" hp chung. Trong cnh V Sc Gii (arupa), ch c
Danh m khng c Sc. Trong cnh gii V Tng Thin (asanna), ch c
Sc m khng c Danh. Trong Dc Gii (kamma) v Sc Gii (rupa), c
Danh v Sc ng pht sanh mt lt, cng mt lc.

Danh y l ba Un: Th, Tng v Hnh, c ba cng pht sanh mt lt

vi "thc-ti-sanh".
Sc l ba ln "mi-thnh-phn":
1. "mi-thnh-phn" ca thn,
2. "mi-thnh-phn" ca ging (nam n), v
3. "mi-thnh-phn" ca cn, cng cng khi sanh mt lt vi thc-tisanh, do nghip qu kh to nn.
Mi thnh phn ca thn gm c bn nguyn t gi l T i:
1. Nguyn t c c tnh dui ra (pathavi), t;
2. Nguyn t c c tnh lm dnh lin, hay kt hp li (apo), nc;
3. Nguyn t c c tnh lm nng (tejo), la;
4. Nguyn t c c tnh l chuyn ng (vajo), gi;
V su chuyn ha (upada rupa) ca bn nguyn t y l;
5. Mu sc (vanna)
6. Mi(gandha)
7. V (rasa)
8. Bn cht dinh dng (oja)
9. Sinh kh (jivitindriya) v
10. Thn (kaya)
Mi-thnh-phn ca ging v mi-thnh-phn ca cn gm 9 thnh
phn u (tc t nguyn t mt n nguyn t 9), v th 10 l ging (nam
hay n), hoc cn (vatthu), tc cn c, hay ni m t tm pht sanh.
Nh vy ta thy hin nhin rng ngay t lc b m th thai, chng sanh
c nam tanh hay n tnh ri. V chnh nghip qu kh l nguyn nhn.
Phn ng "kaya" y c ngha l phn nhy, kh nng "xc" ca thn
(pasada).
V ging (nam tnh hay n tnh), ngay lc b m th thai, tuy cha n nang
y hin l ra hnh thc, nhng kh nng tr thnh nam hay n vn
cn tim tng. Cng nh cn, cn nguyn xut pht ra , hay ni tr ng,
tr s ca m ta gi nh l tim hay no, cha hnh thnh lc th thai. Tuy
nhin kh nng tr thnh ca cn vn cn tim tng.

V im ny nn ghi nhn rng c Pht khng c ch r nht nh phn

no trong thn l cn. Vo thi Ngi cn ti tin, phn ng ch trng,
nh kinh Upanishads, rng tim l cn nguyn xut pht ra . Trong kinh
Patthana, Nhn Qu Tng Quan, khi cp n cn , c Pht dng
nhng danh t gin tip nh "yam rupam nissaya - ty thuc ni phn vt
cht y", m khng ch r phn vt cht y c phi l tim hay no. Tuy nhin
nhng nh ch gii, nh c Buddhaghosa v Anurudha, qu quyt rng
cn l tim. Nn bit rng c Pht khng chp nhn cng khng bc b ch
trng ph thng thi by gi cho rng cn l tim.
Trong thi k thai ghn, Lc Cn (salayatana) ca thai bo dn dn pht
trin t nhng hin tng tm-vt-l gm tim lc vi t v tn tr thnh
gung my lc cn v cng phc tp. Rt gin d lc ban s, gung my con
ngi dn dn tr thnh v cng phc tp. Nhng my mc thng th tri
li, phc tp lc mi pht minh ri dn dn tr nn gin d, n i lm khi
ch dng sc ca mt ngn tay cng lm chuyu ng mt b my v i.
Gung my lc cn ca con ngi vn chuyn t nhin mt cch t ng,
gn nh my mc, khng cn phi c mt tc nhn no tng t nh mt
linh hn iu khin. Mi cn (nhn, nh, t, nhit, thn, ) u c nhng
i tng v nhng sinh hot ring bit. Mi i tng ca lc cn, tc lc
trn-sc, thinh, hng v, xc, php - tip xc vi mi cn lin h, lm pht
sanh mt loi "thc" . Nh sc tip xc vi nhn lm pht sanh nhn thc,
thinh xc vi nh lm pht sanh nh thc v.v... im giao hp lin quan ca
ba yu t "cn" (gic quan), "trn" (i tng ca gic quan), v "thc" l
Xc (phassa). Xc hon ton khch quan.
c Pht dy:
"V c mt (nhn) v hnh th ( sc) nn nhn thc pht sanh, xc l im
giao hp ca ba yu t y. V c tai (nh) v m thanh (thinh) nn nh thc
pht sanh. V c mi (t) v mi (hng ) nn t thc pht sanh. V c li
(thit) v v (v) nn thit thc pht sanh. V c thn (thn) v vt c th s
ng (xc) nn thn thc pht sanh. V c tm () v i tng ca tm
(php) nn thc pht sanh. im giao hp ca ba yu t y l Xc
(phassa). 310
Vy nn hiu rng s ng chm sung khng phi l xc (phassa), v mun
c xc (phassa) phi c ba yu t: i tng, gic quan v thc (na
sangatimatto eva phasso).

Ty thuc ni Xc, Th (vevada) pht sanh.

Mt cch chnh xc, chnh Th cm gic mt i tng y tip xc vi gic
quan. Chnh Th thu nhn qu lnh hay qu d ca nhng hnh ng trong
hin ti hay trong qu kh. Ngoi tm s Th khng c mt linh hn hay
mt bn ng no th hng qu lnh hay gt hi qu d.
Trong tt c nhng loi tm vng u c tm s Th. i khi c ba loi
Th l: th lc (somanassa) hay cm gic vui, hnh phc; th kh
(domanassa) hay cm gic bun, phin no; v th v k (adukkhamasukha),
khng hnh phc cng khng phin no. Hp vi cm gic au n
(dukkha) v sung sng (sukha) v vt cht, th c tt c nm loi cm gic
(th). Th v k, khng vui sng, hnh phc, cng khng au kh, phin
no, cn c tn l upekkha m ta khng nn lm ln vi tm x, hay trng
thi tm bnh thn.
Theo Vi Diu Php (Abhidhamma), ch c cm gic au n trong mt loi
tm vng, v ch c mt cm gic sung sng trong mt loi tm vng
khc. Hai loi tm vng c lin quan n cm gic phin no. Ngoi ra,
trong tm mi lm loi tm vng (89 - 4 = 85) cn li, u c cm gic
hnh phc hay v k.
Nn ghi nhn rng o Qu Nit Bn l hnh phc khng c lin quan g
n Th (vedana). c Pht dy rng o Qu Nit Bn l hnh phc cao
thng nht trong cc hnh phc, nhng khng phi l trng thi th
hng nhng cm gic sung sng hay hnh phc.
o Qu Nit Bn l hnh phc gii thot ra khi mi hnh thc au kh.
Ty thuc ni Th, i pht sanh. Cng nh V Minh, i hay Dc (tanha)
rt quan trng. Luyn i, khao kht, bm nu, l mt vi danh t thng
dng phin dch Phn ng "tanha".
C ba loi i dc l:
1. i Dc duyn theo nhc dc ng trn( kammatanha).
2. i Dc duyn theo nhng khoi lc vt cht c lin quan n ch trng
thng kin (bhava tanha). Trong lc th hng, ngh rng vn vt l trng
tn vnh cu, v nhng khoi lc ny s mi mi tn ti.

3. i Dc duyn theo nhng khoi lc vt cht c lin quan n ch trng

on kin (vibhava tanha). Trong lc th hng, ngh rng tt c u tiu
dit sau khi cht. Cht l ht.
Bhava-tanha c khi c gii thch l s luyn i eo nu trong Sc Gii, v
Vibhava-tanha l s luyn i eo nu trong V Sc Gii. Hai Phn ng y
thng c dch l i dc eo nu theo s sng v i dc eo nu theo s
khng-sng, khng-sinh-tn. 311
C su loi i dc lin quan n lc trn (sc, thinh, hng, v, xc, php).
Nu tnh c su i dc lin quan n lc cn v su i dc lin quan n lc
trn th tt c l mi hai. Nu tnh lun i dc trong qu kh , hin ti, v
tng lai th c tt c 36. V nu tnh c ba loi i dc k trn th c 108.
i vi ngi thng trong th gian, loi a dc eo nu theo nhc dc ng
trn pht trin mt cch rt l t nhin. Ch ng s khao kht ca lc cn
tht kh khn v cng. Hai yu t quan trng v hng mnh nht trong Thp
Nh Nhn Duyn l V Minh v i Dc, hai nguyn nhn chnh lm chuyn
ng bnh xe lun hi. V Minh l nguyn nhn trong qu kh, to iu
kin cho hin ti, to iu kin cho tng lai. i Dc l nguyn nhn trong
hin ti, to iu kin cho tng lai.
Ty thuc ni i, pht sanh Th (Upadana), c bm ly vt ham mun. Th
l i Dc tng trng n mc cao . i Dc nh i m trong m ti
ly trm mt vt. Th nh chnh s trm cp. Nguyn nhn ca Th l c
hai, luyn i v lm lc. Do Th pht sanh thc sai lm"Ti" v "Ca ti".
Th c bn: nhc dc, t kin, thn kin v ch trng sai lm cho rng c
mt linh hn trng cu.
Thn kin v ch trng lm lc v linh hn trng cu cng c coi l t
kin.
Ty thuc ni Th, Hu (Bhava) pht sanh. Theo cn nguyn ca danh t,
bhava c ngha l "ang tr thnh". Hu (bhava) l c hai, hnh ng to
nghip (kammabhava) thin v bt thin (tin trnh tch cc ca s tr
thnh), v nhng cnh gii ca chng sanh (tin trnh tiu cc ca s tr
thnh). C s khc bit t nh gia Hnh (samkhara) v Hu (kammabhava).
Hnh l hnh ng trong qu kh. Hu l hnh ng trong hin ti. C hai
u l hnh ng to nghip. hu (kammabhava) to iu kin cho s ti
sanh sp n.

Ty thuc ni Hu c s Sanh (jati) trong kip k. Mt cch chnh xc, Sanh

l s khi pht ca nhng hin tng tm-vt-l (khandanam patubhavo).
Lo v T (Jaramarana) l hu qu hin nhin ca Sanh.
Qu pht sanh v c nhn. Vy, nu khng c Nhn tc khng c Qu. Nu
Nhn chm dt, tc nhin Qu cng chm dt.
Vn c r rng hn nu ta suy nghim Thp Nh Nhn Duyn theo
chiu ngc nh th ny:
Lo v T ch c th hin hu trong mt c th tm-vt-l, tc trong mt
gung my lc cn. Mt c th tng t cn phi c "sanh" ra. M Sanh
l hu qu d nhin ca nghip qu kh (tc nhng hnh ng trong thi
gian trc ), pht sanh do Th v i to duyn. i ch pht sanh khi c
Th, v Th l hu qu ca s xc chm gia Lc Cn v Lc Trn.
Nh vy, tc phi c Lc Cn. M khng th c Lc Cn nu khng c
Danh-Sc, tm v c th vt cht. Tm pht sanh do Thc Ti-sanh to
duyn. Thc Ti-sanh do sinh hot tm linh trong qu kh (Hnh), v Hnh
bt ngun t V Minh, ngha l khng nhn thc c thc tng ca vn
hu.
Ton th phng thc c th tm tt nh sau:
Ty thuc ni V Minh pht sanh Hnh.
Ty thuc ni Hnh pht sanh Thc.
Ty thuc ni Thc pht sanh Danh-Sc
Ty thuc ni Danh-Sc pht sanh Lc Cn.
Ty thuc ni Lc Cn pht sanh Xc.
Ty thuc ni Xc pht sanh Th.
Ty thuc ni Th pht sanh i.
Ty thuc ni i pht sanh Th.
Ty thuc ni Th pht sanh Hu.
Ty thuc ni Hu c Sanh.
Ty thuc ni Sanh c Lo, T, Su Mun, Ta Thn, au Kh, Bun Ru,
v Tht Vng.
l trn vn cc yu t cu thnh au kh.

Tn dit V Minh dn n chm dt Hnh.

Chm dt Hnh dn n chm dt Thc.
Chm dt Thc dn n chm dt Danh-Sc.
Chm dt Danh-Sc dn n chm dt Lc Cn.
Chm dt Lc Cn dn n chm dt Xc.
Chm dt Xc dn n chm dt Th.
Chm dt Th dn n chm dt i.
Chm dt i dn n chm dt Th.
Chm dt Th dn n chm dt Hu.
Chm dt Hu dn n chm dt Sanh.
Chm dt Sanh dn n chm dt Lo, T, Su Mun, Ta Thn, au Kh,
Bun Ru, v Tht Vng.
l chm dt hu qu ca cc yu t cu thnh au Kh.
Hai yu t u tin ca Thp Nh Nhn Duyn (V Minh, Hnh) thuc v
qu kh. Tm yu t gia thuc v hin ti. V hai yu t cui cng thuc
v v lai.
C hai, Hnh (samkhara), thin v bt thin, v Hu (bhava), u c xem
l nghip (kamma). V Minh (avijja), i (tanha) v Th (upadana) l kht
vng hay nhim (kilesa). Thc, Danh-Sc, Lc Cn, Xc, Th, Sanh, Lo,
T u l qu (vipaka).
Nh vy V Minh, Hnh, i,Th v Hu l nm nguyn nhn trong qu kh
to duyn (iu kin) cho nm qu trong hin ti l Thc, Danh-Sc, Lc
Cn, Xc v Th pht sanh. Cng th y i, Th, Hu, V Minh v Hnh
trong hin ti to duyn cho nm qu k trn pht sanh trong tng lai.
Tin trnh Nhn v Qu lin tc din tin v cng tn. Khng th nhn ra
khi im ca tin trnh y v ta khng quan nim c lc no trong dng
thi gian v tn, lung sng ca ta khng b mng V Minh bao ph. Tuy
nhin, gi pht no m tr tu thay th V Minh v lung sng chng
nghim c bn cht ca Nit Bn (Nibbana dhatu) th, ch n chng y,
tin trnh sanh t mi chm dt.
"Chnh V Minh dn dt ta i vng quanh m m
Ry y mai ca chui di sanh-t, t-sanh v cng tn." 312

(click hai hnh trn xem cho r)

---o0o--CHNG 26 - Nhng Nnh Thc Sanh V T
"Mi mi hng thin tr tm i ti sanh,
Mi mi sanh n, ri t n,
Mi mi ngi khc a ta n m."
Tp A Hm

Php Thp Nh Nhn Duyn dng nhng danh t k thut t nh din t

tin trnh sanh t v dy rng hin tng cht pht sanh do mt trong bn
nguyn nhn sau y:
1. S kit lc ca Nghip Ti To (kammakkhaya)
Ngi Pht t tin rng thng thng, cc t tng, tc , hay mun tht
mnh lc sinh tin, s hi sinh vi mt nng lc mnh m trong gi pht lm
chung. Chnh t tng cui cng y to iu kin cho s ti sanh sp n.
Khi nng lc ca Nghip Ti To (janaka) kit th nhng sinh hot ca c
th m lung sinh lc nm trong cng chm dt. C khi chm dt sm
hn tui th thng thng trong cnh gii y. Trong trng hp ny thng
xuyn xy n cho chng sanh trong cnh kh (apaya) nhng cng c th
xy ra trong nhng cnh gii khc.
2. Ht tui th (ayukkhaya)
Tui th c th di hay ngn ty vo cnh gii. Nhng ci cht t nhin nh
cht gi, cht v ht tui th, thuc v loi ny.
C nhng cnh gii trong y kip sng di hn nhng cnh khc. Trong
cnh gii ca mnh, nu tui th n mc ti a, kip mn, th du
nghip lc cn mnh cng phi cht. Tuy nhin, nu nng lc ca Nghip
Ti To tht mnh, nghip lc c th t hi sanh, to "Sc" mi trong cnh
gii y hay trong mt cnh gii cao hn, nh trng hp ch Thin.
3. Nghip Ti To v tui th ng thi chm dt cng mt lc
(ubhayakkhaya).
4. Mt nghip lc ngc chiu, tht mnh, ngn chn, lm b tc thnh lnh
lung tri chy ca Nghip Ti To (upacchedaka kamma).
Nhng ci cht t ngt, bt c k t, v nhng trng hp yu t u do
nhn ny.
Mt nng lc tht mnh c th i chiu hng mt mi tn bay, hay ngn
chn ln bay, lm cho mi tn ri xung t. Cng dng th y, mt nghip
lc tht mnh trong qu kh c th nh tan tin trnh t tng cui cng v
tiu dit kip sng tm linh ca mt chng sanh. Ci cht ca Devadatta (
B t a) l do nghip tiu dit m ng to.

Ba trng hp u tin c gi chung l "cht ng th" (kala marana).

Trng hp th t l "cht khng ng th" (akala marana).
Nh ngn n du c th tt v bn nguyn nhn:
1. Tim ln.
2. Du cn.
3. Tim ln v du cn cng lc, v
4. Nhng nguyn nhn khc t bn ngoi nh mt cn gi mnh thi qua.
Theo Pht Gio cng c bn li sanh l:
1. Non sanh (andaja), sanh t trong trng.
2. Bo sanh (jalabuja), sanh t trong bo thai.
3. Thp sanh (samsedaja), sanh t ch m thp.
4. Ha sanh (opapatika), t nhin sanh ra.
Tt c chng sanh u c sanh ra theo mt trong bn li y.
Chim v nhng loi b st c trng thuc loi non sanh. Ngi, mt vi
cnh Tri trn qu a cu, v loi th thuc loi thai sanh, hay bo sanh. C
nhng mm ging c sanh ra v trng thnh t ni m thp, nh vi loi
cn trng, thuc loi thp sanh. Nhng chng sanh thuc loi ha sanh
thng l v hnh i vi con ngi, tc mt ngi khng th thy. Do
nghip qu kh, cc chng sanh y bng nhin xut hin, khi phi qua mt
giai on phi thai no. Ng qu (peta), ch Thin (deva), v ch Phm
Thin (Brahma) u thuc loi ha sanh.
---o0o--CHNG 27 - Nhng Cnh Gii
"Khng th i n mc cng tn ca th gian".
Tng Nht A Hm
Theo Pht Gio, qu a cu ch l mt im nh trong v tr bao la, khng
phi l ni duy nht trn c sanh linh, m con ngi cng khng phi l
chng sanh duy nht. Chng sanh v cng tn, m h thng tinh t cng c
cng tn. "Bo thai khng phi l con ng duy nht i ti sanh" . Ta
cng c th i mi n mc cng tn ca th gian 313. c Pht dy nh vy.

Ty theo nghip thin hay bt thin to, chng sanh c th ti sanh vo

mt trong ba mi mt (31) cnh gii.
C bn trng thi bt hnh c xem l kh cnh (apaya)
ln vt cht u chu au kh. Bn cnh gii y l:

314

v c tinh thn

---o0o--1. a Ngc (Niraya)

"Ni" l khng c. "Aya" l hnh phc. Niraya l cnh gii trong khng c
hnh phc, l cnh kh m mt chng sanh phi chu v to nghip bt
thin, hay ni cch khc, l trng thi au kh m chng sanh phi chu
tr qu bt thin to lc no trong qu kh. Kh cnh khng phi l a
ngc trng cu m chng sanh b bt buc phi trong chu hnh
pht au kh mt cch vnh vin.
n lc tr xong nghip xu, k bt hnh cng c th ti sanh vo mt cnh
gii khc, an vui hnh phc, nh cc thin nghip to.
---o0o--2. Cnh Th (Tiracchana-yoni)
"Tiro" l xuyn qua. "Acchana" l i. Tiracchana-yoni l cnh gii ca loi
cm th. ngi Pht t tin c s ti sanh vo cnh th v to nghip xu.
Tuy nhin, nu c tch tr thin nghip thch ng, t cnh th cht i, cng
c th ti sanh vo cnh ngi. Mt cnh chnh xc, ta phi ni rng ci
nghip biu hin di hnh thc th c th biu hin di hnh thc
ngi, hay ngc li. Cng nh lung in c th bin hin k tip di
nhiu hnh thc nh nh sng, hi nng, ng lc v.v... Nh vy, ng lc
khng phi do hi nng, cng khng phi do nh sng m pht sanh. Cng
th y, khng phi ngi tr thnh th hay th tr thnh ngi 315.Ta cng
ghi nhn rng lm khi c nhng con th nh mo, ch sng cn y hn
ngi, tuy vn mang hnh thc th. cng do tin nghip.
Chnh Nghip to tinh cht ca sc tng. Hnh th nh th no l do hnh
ng thin hay bt thin trong qu kh.
---o0o---

3. Cnh Ng Qu (Peta-joni)
ng theo nguyn ng, "Peta" l ngi ra i, hay ngi tuyt i khng
c hnh phc. Cnh ng qu c nhiu hnh th xu xa d tng m mt
thng ca ngi khng th thy. Ng qu khng c cnh gii ring bit ca
mnh m sng trong rng bi, nhng ni d bn v.v... B Samyatta (Tp A
Hm) cng c on nhc n cnh ng qu.
c Moggallana (Mc Kin Lin) miu t trng thi au thng y nh sau:
"Va ri, i t i kn kn xung, ti c thy mt m diu, qu v kn kn
tranh nhau x y v m cn mt chng sanh ch cn b xng, ang bay l
lng trn khng trung v ku la rn sit. Ny o hu, lc ti c ngh
nh sau:- Tht l qui l!V sao chng sanh c th n i k hnh d th, tn
t nh th, tht l kinh d."
"Khi bch vi c Pht. Ngi dy rng ngi y trc kia l mt tn t,
do nghip to trong qu kh , phi lm vo trng thi y trong hin ti. 316
Theo sch Milinda Vn o, c bn hng ng qu:
Hng Vantasika, sng bng vt i ma ca k khc, hng Khuppipasino,
phi lun lun chu i kht, hng Nijjhamatanhika, phi chu kht n hao
mn tiu ty, hng Paradattupajivino, ch sng nh thc vt ca ngi khc
cho.
Trong kinh Tirokudda sutta (Khuaka Patha) c dy rng nhng hng ng
qu k trn c th hng c phc bu m thn quyn h to nn v
hi hng n h, v cng c th nh m ti sanh sang mt cnh gii
khc c hnh phc hn.
---o0o--4. Cnh Gii A Tu La (Asura-yoni)
L cnh gii ca nhng ngi khng bao gi hn h vui ti v khng bao
gi c nhng cuc tiu khin gii tr. H l mt hng chng sanh khc cng
au kh tng t nh ng qu. Nn phn bit hng ny vi hng Asuras
thng hay chng i ch Thin.
-oOo-

Trn bn cnh gii bt hnh (duggati) y, c by cnh gii hu phc

(sugati). By cnh y l:
1. Cnh Ngi (Manussa).

317

L mt cnh gii trong hnh phc v au kh ln ln. Ch v B Tt

thng chn ti sanh vo cnh ny v y c nhiu hon cnh thun li
phc v v thc hnh nhng Php cn thit nhm thnh tu o Qu Pht.
Kip cui cng ca B Tt lun lun cnh ngi.
---o0o--2. Cnh T i Thin Vng (Catummaharajika)
Cnh tri thp nht, ni m nhng v Tri canh phng bn hng lu ng
cng vi on ty tng.
---o0o--3. Cnh o Li (Tavatimsa)
Tavatimsa c ngha l ba mi ba. C tn nh vy v o Li cng l cung
Tri ca ba mi ba v, trong Tri Sakka ( Thch) l vua. Theo mt
tch chuyn, c ba mi ba ngi kia do Magha (mt tn khc ca Tri
Thch) lnh o, tnh nguyn thc hin nhiu cng tc t thin. C ba mi
ba v u ti sanh vo cnh ny. Chnh cung Tri o Li m c Pht
ging Vi Diu Php cho ch thin nghe trong ba thng lin.
---o0o--4. Cnh D Ma (Yama)
Yama c ngha ci g tiu dit kh au, l tn cnh gii ca cc v Tri D
Ma.
---o0o--5. Cnh u Xut (Tusita)
Theo ngha trng, Tusita l dn c c hnh phc, l cnh gii khoi lc.

Nhng v B Tt thc hnh trn cc Php cn thit c Qu Pht

u lu ng cnh gii ny, ch c hi thich nghi ti sanh vo cnh
ngi ln cui cng. B Tt Mettaya (Di Lc), v Pht tng lai, hin ang
cnh Tri ny ch ngy ti sanh vo cnh ngi thnh tu o Qu Pht.
Hong hu Maya (Ma Da), m ca B Tt Siddhattha (S t Ta), sau khi
cht cng ti sanh vo cnh Tri u Xut v t sang cung Tri o
Li nghe c Pht ging Vi Diu Php (Abhidhamma).
---o0o--6. Cnh Ha Lc Thin (Nimmanarati)
Cnh gii ca nhng v Tri trong nhng cung in to ln, p .
---o0o--7. Cnh Tha Ha T Ti (Paranimmitavasavatti)
Cnh gii ca nhng v Tri c kh nng to thm nhng v khc phc v
mnh
Ch Thin trong su tnh Tri thuc Dc Gii k trn cng c hnh th,
nhng c th vt cht (sc) ca cc v y rt vi t hn "sc" cnh ngi
nhiu. V th, thng thng mt ngi khng th trng thy.
Tt c nhng v y u phi cht, mc du trn mt vi phng din, nh v
hnh th, ni , vt thc, th c sung sng hn cnh ngi. V tr tu,
cc v y thng khng hn ngi .
Ch Thin trong cnh Dc Gii u l ha sanh, bng nhin xut hin di
hnh thc mt thiu n hay mt thanh nin li mi lm hay mi su tui.
l nhng cnh gii c nhiu khoi lc tm b.
Bn (4) cnh kh (Apaya) v by (7) cnh hu phc (Sugati) u nm trong
Dc Gii (Kamaloka).
-oOoTrn Dc Gii c Sc Gii (Rupaloka), cnh gii cc v Phm Thin, nhng
v Tri t b tham dc v ang th hng hnh phc ca Thin (Jhana).
---o0o---

A.- Cnh Gii tng ng vi S Thin

1. Phm Chng Thin (Brahma Parisajja). Cnh gii ca cc v Tri ty tng
cc v Phm Thin.
2. Brahma Purohita. Cnh gii ca nhng v Tri thn cn cc v Phm
Thin.
3. i Phm Thin (Maha Brahma). Cnh gii ca nhng v Phm Thin c
nhiu hnh phc, p v tui th nhiu hn cc Phm Thin khc, nh
phc bu o do thin tp.
---o0o--B.- Cnh Gii tng ng vi Nh Thin
4. Thiu Quang Thin(Parittabha). Cnh gii ca nhng v Phm Thin c t
nh sng.
5. V Lng Quang Thin (Appamanabha). Cnh gii ca nhng v Phm
Thin c nh sng v cng, v hn nh.
6. Quang m Thin (Abhassara). Cnh gii ca nhng v Phm Thin c
nh sng rc r chi la.
---o0o--C.- Cnh Gii tng ng vi Tam Thin:
7. Thin Tnh Thin (Parittasubha). Cnh gii ca nhng v Phm Thin c
ho quang nh.
8. V Lng Tnh Thin (Appamanasubha). Cnh gii ca nhng v Phm
Thin co ho quang v cng, v hn nh.
9. Bin Tnh Thin (Subha kinha). Cnh gii ca nhng v Phm Thin c
ho quang vng chc, khng lay ng.
D.- Cnh Gii tng ng vi T Thin:
10. Qung Qu Thin (Vehapphala). Cnh gii ca nhng v Phm Thin
hng qu rng ln.

11. V Tng Thin (Asannasatta). Cnh gii ca nhng v Tri khng c

tm (danh).
12. V Phin Thin (Suhavasa). Cnh gii hon ton tinh khit. Cnh ny
li chia lm nm (5) l:
i. Aviha, cnh gii trng cu.
ii. Atappa, cnh gii m m tnh lng.
iii. Sudassa, cnh gii p .
iv. Sudassi, cnh gii quang ng.
v. Akannittha, cnh gii ti thng.
Ch c nhng v c Thin Sc Gii mi ti sanh vo nhng cnh Sc Gii
k trn. c S Thin th sanh vo ba cnh gii th nht (A), c Nh Thin
th sanh vo ba cnh gii th nh (B), c Tam Thin th sanh vo ba cnh
gii th ba (C), c T Thin th sanh vo by cnh gii th t (D).
Trong mi tng Thin-na, c nhiu bc. Cng cng c mt tng thin, nh
S Thin chng hn, m c ngi bc thp cn c ngi bc cao. Bc
th ba l nhng ngi nm vng hon ton tng Thin ca mnh.
Trong cnh th 11, V Tng Thin (Asannasatta), chng sanh khng c
tm. Ch c s bin chuyn lin tc ca Sc. Trong lc nng lc ca Thin
(Jhana) din tin th tm tm thi chm dt. Thng thng Danh v Sc dnh
lin vi nhau, khng th phn tch ra c. Nhng i khi, do nng lc ca
Thin, nh trng hp k trn, cng c th tch ri Danh v Sc. Khi mt v
A La Hn nhp i nh (Nirodha Samapatti, Dit Th Tng nh) cng
vy, tm ca Ngi tm thi khng c. i vi hng phm nhn nh chng ta
th kh m quan nim c mt trng thi tng t. Tuy nhin, c nhiu
vic khng th quan nim m tht s c.
V Phin Thin (Suddavasa) hay cnh gii hon ton tinh khit l cnh gii
tuyt i ring bit ca cc v A Na Hm (Anagami). Chng sanh trong
mt cnh khc m c Qu Bt Lai, hay A Na Hm, th ti sanh vo cnh
ny. V sau, cc Ngi c Qu A La Hn v sng cnh hon ton tinh khit
y cho n lc ht tui th, nhp i Nit Bn.
-oOoC bn (4) cnh gi l Arupaloka (V Sc Gii), hon ton khng c phn
vt cht (Sc) hay hnh th.

Theo Pht Gio, c nhng cnh gii trong y ch c Danh (tm) m khng
c Sc (vt cht). "Cng nh khi ta cm mt thanh st v bung th tay ra th
thanh st ri xung t. Tuy nhin cng c th dng nam chm gi
thanh st l lng gia khng trung. Cng mt th y, do Thin, c th tch
ri Danh ra khi Sc v gi trng thi y cho n khi chm dt Thin.
ch l s tch ri tam thi Danh v Sc, hai yu t theo thng phi dnh lin
nhau." Cng nn ghi nhn rng khng c ging nam, hay ging n trong hai
cnh Sc v V Sc Gii.
Trong V Sc Gii c bn cnh tng xng vi bn tm Thin V Sc Gii:
1. Khng V Bin X Thin (Akasanankayatana). Cnh gii c quan nim
rng khng gian v tn.
2. Thc V Bin X Thin (Vinnancayatana). Cnh gii c quan nim quan
nim rng thc l v cng tn.
3. V S Hu X Thin (Akincannancayatana). Cnh gii c quan nim v
h khng.
4. Phi Tng Phi Phi Tng Thin (Neva Sanna Nasannayatana). Cnh gii
c quan nim rng khng c tri gic cng khng c khng-tri-gic. 318
Nn ghi nhn rng c Pht khng nhm mc ch truyn b mt l thuyt
v v tr. Du nhng cnh gii trn c hay khng, iu y khng nh hng
g n gio l ca Ngi. Khng ai b bt buc phi tin iu no, nu iu y
khng thch hp vi suy lun ca mnh. Nhng nu bc b tt c nhng g
m l tr hu hn ca con ngi khng th quan nim th iu y cng
khng hon ton chnh ng.
Bng Tm Tt

---o0o--CHNG 28 - Hin tng Ti Sanh

"ng xng tn (ca tt c th xc) ca mt ngi,
Xuyn qua cc kip sng ny trong mt chu k,
C th cao vi nh mt ngn ni
- Bc cao minh ni nh vy."
-- Itivuttaka

Theo trit hc Pht Gio (Vi Diu Php, Abhidhamma), ba hin tng c th
xut hin cho con ngi thy trong giai on hp hi l: Nghip (Kamma),
Hin Tng Ca Nghip (Kamma Nimita), v Biu Hin Lm Chung (Gati
Nimitta).
Kamma (Nghip) l vi hnh ng tt hay xu trong i sng hoc ngay
trc pht lm chung. Nu ngi hp hi phm mt trong nm trng ti
(Garuka Kamma, ng nghch trng ti: git cha, git m, git mt v A La
Hn, lm tn thng c Pht v chia r Tng Chng), hoc ngi y
c mt trong cc tng Thin-na (Jhana), th chng nghim hin tng
Kamma trc khi cht. Nhng hnh ng thin hay bt thin c bit y c
nng lc tht mnh, chen vo, p o tt c cc hnh ng khc v biu hin
tht r rt trc mt ngi hp hi.
Nu khng c Nghip nng nh vy th c th tin trnh t tng cui cng
ca ngi y eo nu theo ci Nghip va to lin trc khi cht, gi l
Asanna Kamma, hay Cn T Nghip. Cn T Nghip l hnh vi cui cng
hay hnh vi no m chp t tng cui cng nh n, lin trc khi lm
chung.
Nu khng phi Cn T Nghip th c th l Thng Nghip (Acinna
Kamma), hnh ng tt hay xu thng ngy, nhng vic ta thng lm
hng ngy, hay nhng vic m ta thng nh n v a thch hn ht. Trong
trng hp ny, nu ngi hp hi l mt bc s th thy ang sn sc bnh
nhn, mt t khu th thy ang thuyt php, mt tn trm th thy ang cy
ca, khot vch v.v...
Nu ba trng hp trn khng xy ra th Nghip Tch Tr (Katatta Kamma),
xut hin. Nghip Tch Tr gm tt c nhng trng hp khng c k trong
ba loi Nghip trn, nhng hnh ng, tt hay xu, khng quan trng.
Hin Tng ca Nghip - Kamma Nimitta - l nhng biu tng xut hin
trong tm thc ca ngi hp hi di hnh thc sc, thinh, hng, v, xc
hay php, tc l nhng hnh sc, m thanh, mi, v hay t tng mnh m,
quen thuc, trong np sanh hot hng ngy, tt hay xu. Nh ngi t th
thy con dao hay con th cht, bc s th thy bnh nhn, ngi m o th
thy cc mn l vt v.v...
Biu Hin Lm Chung - Gati Nimitta - l vi du hiu c lin quan n cnh
gii m ngi hp hi sp c ti sanh vo. Do , mt ngi sp lm
chung thng l v vui sng hoc au kh. Khi triu chng pht sanh, nu

l xu th ta c th sa cha kp thi bng cch ging kinh hay ni php

to i tng tt p trong t tng ngi sp cht. Nhng Biu Hin Lm
Chung (Gati Nimitta) 319 thng l la, rng, vng sn cc, thai bo m,
thin cung v.v...
Du sanh trong trng hp bt c k t, tin trnh t tng ca ngi sp
cht vn din tin v i tng ca chp t tng cui cng y l mt trong
ba hin tng: Nghip, Hin Tng ca Nghip v Biu Hin Lm Chung
(Kamma, Kamma Nimitta, v Gati Nimitta).
Th d mt ngi sp lm chung v ti sanh vo cnh ngi. i tng ca
chp t tng cui cng l mt vi hnh ng (nghip) tt. Tin trnh t
tng cui cng ca ngi y din ra nh sau: Lung Bhavanga ngng rung
ng trong hai chp ri dit. Lin khi y Ng Mn Hng Tm
(manodvaravajjana) pht sanh ri tt. K n mt giai on tm l quan
trng, tin trnh Javana, lc bnh thng pht sanh lin tip trong by chp,
nhng trong t tng cui cng ca mt kip sng th ch pht sanh trong
nm chp lin tip. Tin trnh ny khng c nng lc ti to m ch c nhim
v iu ha kip sng mi (abhinavakarana). Trong trng hp ca ngi
sp ti sanh tr li vo cnh ngi, i tng ca lung Javana cui cng l
mt nghip tt, vy l tm thin. ng K Tm (tadalambhana citta), c
phn s ghi nhn, c th pht sanh trong hai chp, m cng c th khng
pht sanh. l chp t tng ti hu ca kip sng hin ti. C ngi lm
tng rng T Tm (cuti citta) to iu kin ti sanh. Trong thc t, T
Tm khng c nhim v c bit no. Chnh tin trnh Javana to iu kin
cho s ti sanh sp n.
Ci cht tht s n lc T Tm (cuti citta) chm dt. K t tm v vt
thc (cittaja v aharaja) khng cn to nng lc vt cht na. Ch cn mt
loi nng lc vt cht pht sanh do hi nng (utuja) tip tc tn ti n khi
c th vt cht tan r 320.
Lc T Tm va tt th Thc-ti-sanh pht hin cng mt lc cng pht sanh
"mi-thnh-phn ca thn", "mi-thnh-phn ca ging" nam hay n, v
"mi-thnh-phn ca cn" 321
Nh vy, theo Pht Gio, tnh cht nam hay n c quyt nh ngay lc
b m th thai v do Nghip to iu kin, ch khng phi l mt s ha
hp ngu nhin ca minh chu v tinh trng.

S dit tt ca tm trong kip va qua l c hi cho mt tm mi pht

sanh trong kip sng k. Tuy nhin, khng c ci g vnh cu, nguyn vn
n thun, khng bin i, c chuyn t qu kh sang hin ti. Cng nh
bnh xe ln trn trn ng, mi mt lc ch c mt im ca bnh xe chm
vi ng. Ni mt cnh chnh xc, chng ta ch sng trong tng chp t
tng. Ta ch sng trong hin ti v hin ti nht nh phi tri vo d vng.
Trong tin trnh lun lun bin i ca i sng, trong mt khonh khc,
mi chp t tng, sanh, tr, ri dit, v trong khi dit, chuyn tt c nng
lc v cm gic ghi nhn cho chp t tng k. Vy mi chp t tng
mi gm nhng nng lc tim tng ca chp trc v thm vo cht g
khc. n lc cht, chp t tng cui cng chm dt, nhng ch cho
chp t tng k pht sanh trong kip sng mi. Vy, ci thc mi gm
cha tt c nhng kinh nghim trong qu kh, v tt c nhng cm gic
trong qu kh u c ghi nhn trong ci tm bin i, v tt c tim nng
u c chuyn t kip ny sang kip khc, mc du phn vt cht tan r.
V l y, i khi c ngi cn nh c kip qu kh ca mnh. Nu tr nh
ch thy thuc khi no, tc nhin khng th c ngi nh c tin kip
ca mnh.
"Chng sanh mi l s bin hin ca lung nghip trong hin ti, khng
ging ht cng khng ng nht vi chng sanh trc k .
"Nhng thnh phn (ng un) to nn chng sanh y khng ging ht cng
khng phi l mt vi thnh phn (ng un) to nn chng sanh trc.
Tuy nhin, cng khng phi hon ton l khc v c hai cng nm chung
trong mt lung nghip, mc du biu hin di hnh thc mi, trong th
gian m ng quan ta c th thu nhn, v ta cho l c mt chng sanh mi."
Theo Pht Gio, ci cht l s chm dt ca i sng tm-vt-l ca c
nhn. Cht l s dit tt ca: sinh lc (ayu) - tc i sng tm linh v vt l
(jivitidriya), hi nng (usma) v thc (vinnana).
Cht khng phi l s tiu dit hon ton ca mt chng sanh, mc du kip
sng chm dt. Ci tim lc lm sng chng sanh khng b tiu dit.
Cng nh nh sng n in l biu hin b ngoi m ta c th thy ca
lung in v hnh, chng ta l biu hin b ngoi ca lung nghip v hnh.
Bng n c th v v nh sng c th tt, nhng lung in vn tn ti, v
nh sng c th pht hin tr li nu ta t vo y mt bng n khc. Cng
th y, s tan r ca th xc khng lm xo trn lung nghip lc, v s

chm dt ca thc hin ti dn n s pht sanh ca cng thc mi. Tuy

nhin, khng c g trng tn bt bin, nh mt thc th n thun,
"chuyn" t hin ti sang tng lai.
Trong trng hp nu trn, ngi cht ti sanh tr li vo cnh ngi, chp
t tng cui cng tt nhin l mt loi tm thin. Thc-ti-sanh (patisandhi
vinnana) l tm thin y pht sanh, t nhin chuyn n ht minh chu v
tinh trng tng xng trong cnh ngi v tt, nhng cho nhng chp
Bhavanga ni tip.
Nh th, lc cht, lung nghip lc vn lun lun tri chy, khng c mt
im thi gian gin on. Ngay lc cht nhng chp t tng vn lin tc k
tip nh trong i sng.
Hin tng t-sanh, cht v ti sanh, din ra tc khc, du ni no, cng
nh ln sng in pht ra trong khng gian c thu nhn tc khc vo b
my thu thanh. Lung nghip lc trc tip chuyn t ci cht ngay n ti
sanh, khng tri qua mt trng thi chuyn tip no (antarabhava). Pht Gio
thun ty khng ch trng c linh hn ngi cht tm tr mt ni no,
ch n khi tm c mt ni thch hp u thai 322.
Trong kinh Milinda Panha (Mi-lin-a Vn o), c vua Milinda hi i
c Nagasena:
"Knh bch i c, nu c mt ngi cht y v ti sanh vo cnh Tri
Phm Thin v mt ngi khc cng cht y v ti sanh ti Kashmir,
ngi no sanh ra trc?
- Tu i Vng, c hai cng sanh ra mt lt. i Vng sanh u?
- Knh bch i c, trong mt lng n gi l Kalasi.
- Lng Kalasi cnh y bao xa?
- Bch i c, li 200 dm.
- Tu i Vng, Kashmir cch y bao xa?
- Bch i c, li 20 dm.
- By gi xin i Vng hy ngh n lng Kalasa.

- Bch i c ti ngh xong.

- V by gi i Vng xin hy ngh n Kashmir.
- Bch i c ti ngh xong.
- Trong khi ngh n hai ni, ni no t tng ca i Vng n mau v
ni no n chm?
- Bch i c c hai u bng nhau.
- Vy, tu i Vng, cng mt th y, ngi cht y v ti sanh vo
cnh Phm Thin khng chm hn ngi cht y v ti sanh Kashmir.
- Knh bch i c, Ngi ban thm cho con mt th d khc.
- Tu i Vng, nu hai con chim ang bay trn tri v c hai cng p
mt lc. Mt con p trn ngn cy cao. Cn con kia th p trn ngn cy
thp. Tu i Vng ngh th no, ci bng ca con no ri xung t
trc?
- C hai ci bng u ri xung cng lc. Khng c ci no ri trc ci no
ri sau. 323"
-oOoVn c th c nu ln: "Tm u lun lun c minh chu v tinh trng
sn sng tip nhn thc-ti-sanh?"
Theo Pht Gio, s chng sanh v cng tn, v hn nh, v ni tr ng ca
chng sanh cng vy. Bo thai cng khng phi l ni duy nht cho s ti
sanh.
Qu a cu ch l mt im nh, so vi v tr bao la, khng phi l cnh
gii duy nht c th tr ng. V con ngi cng khng phi l chng sanh
duy nht. 324
Vy, tin rng lun lun c mt ni thch ng tip nhn thc ti sanh cng
khng c g qu ng. Nu ta tung ln tri mt hn gch, hn gch s ri tr
xung, v lun lun c mt im no trn mt t sn sng tip nhn hn
gch.

---o0o--CHNG 29 - Ci G i Ti Sanh?
(L V Ng)
"Khng l mt, cng khng phi khc."
Thanh Tnh o
Ngoi Danh v Sc, phn tm linh v phn vt cht, l hai thnh phn cu
to chng sanh, Pht Gio khng chp nhn c mt linh hn vnh cu hay
mt bn ng trng tn m con ngi th lnh mt cch b n, t mt
ngun gc cng khng km b n.
Mt linh hn m trng cu tt nhin phi bt bin, trc cng nh sau.
Nu linh hn m ngi ta gi nh l phn tinh ty ca con ngi l trng
tn vnh cu th linh hn khng th ti sanh hay hoi dit, m ta khng th
gii thch v sao "t lc s khi, linh hn ny li khc bit rt xa vi linh hn
kia."
chng minh rng c nhng lc th v cng tn trn mt thin ng vnh
cu v cnh kh au v cng tn di mt a ngc trng tn, tc nhin
phi ch trng c mt linh hn trng cu.
Bertrand Russell vit :
"Ta phi ni rng s phn bit c k gia linh hn v th xc tiu tan nh
my khi, bi v vt cht mt tnh cht cng rn ca th c m tm cng
mt tnh cht tinh thn ca n. Tm l hc va bt u tr thnh mt ngnh
khoa hc. Trong tnh trng hin hu ca tm l hc, s tin tng ni mt ci
g trng tn vnh cu khng c ci no i hi khoa hc tn tr" 325.
Theo nh hc gi uyn bc, tc gi quyn "The Riddle of the Universe":
"Bin chng Thn Linh Hc ch trng c mt ng To Ha thi vo con
ngi mt linh hn bt dit (thng c xem l mt phn ca Thn Linh).
l mt cu truyn thn thoi. Bin chng V Tr Lun cho rng "trt t
lun l ca th gian" i hi phi c mt linh hn trng tn bt dit. l
gio iu v cn c. Bin chng Chung Qu Lun ch trng rng do s
tin trin khng ngng ca con ngi ci thin vn mng mnh, nhng
khuyt im ca linh hn phm tc phi c ci tin mi mi trong i
sng v sau kip sng. l mt li hiu sai lm ca thuyt sinh vt ng

nhn (anthropomorphism) cho rng tt c nhng sinh vt u c hnh ng

v t tng nh ngi. Theo bin chng o c Lun, nhng khuyt im
v nhng tham vng cha c tha mn trong i sng phi c b
khuyt v "n b mt cch cng bnh v vnh vin" sau kip sng. ch l
mt iu mong c cung nhit. Bin chng Nhn Chng Lun cho rng s
tin tng ni tnh cch bt dit ca linh hn cng nh s tin tng ni mt
ng To Ha l chn l c hu trong ton th nhn loi. hin nhin l
mt sai lm. Bin chng Bn Th Lun ch trng rng linh hn l mt thc
th n gin, v hnh, v bt kh phn, tt khng th b lin quan n s
vong hoi do ci cht gy ra. iu ny cn c trn quan nim sai lc v hin
tng tm linh. l o mng ca Duy thn lun. Tt c nhng bin chng
k trn cng nh tt c nhng gi thuyt tng t v bn ng lm vo tnh
trng nguy ngp trong vng mi nm nay v b khoa hc ch trch v bc
b hon ton." 326
-- Nu khng c chi di hnh thc linh hn, chuyn t kip sng ny sang
kip sng khc th ci g c ti sanh?
Hi nh vy ng nhin l chp nhn c mt ci g ti sanh.
Cch y vi th k c lp lun "Cogito, ergo sum", "ti t tng, tc l c
ti". ng nh vy. Tuy nhin, trc tin phi chng minh rng c mt ci
"ti", ang t tng.
Chng ta ni rng mt tri mc phng ng v ln phng Ty, mc
du ta bit rng tht s khng phi mt tri mc ln v ln xung m chnh
l qu a cu quay. Chng ta cng phi nhn nhn rng ta khng th g hai
ln ng y vo mt ch, mc du b ngoi l nh vy. Tt c u bin i
rt nhanh chng. Khng th c hai khonh khc ging ht nhau.
Ngi Pht t ng vi Bertrand Russell khi ng ni:
"Hin nhin c vi l do ch trng rng ci "Ti" ngy hm nay v ci
"Ti" ngy hm qua l mt; v ly mt th d hin nhin hn na, nu
cng mt lc, ti thy mt ngi v nghe ngi y ni t, c cm gic rng
ci "Ti" ang nghe v ci "Ti" thy l mt." 327
Cho n nhng ngy gn y cc khoa hc gia cn tm ni tnh cch bt kh
phn tn v bt kh dit ca nguyn t.

"Vi y l l, cc nh vt l hc phn tn ht nguyn t y ra tng

lot nhng thnh phn nh. Cng v nhng l do khng km chnh ng, cc
nh tm l khm ph rng tm khng phi l mt thc th ng nht vi ci
g lin tc trng tn m l mt lot nhng yu t kt hp vi nhau trong
nhng lin quan mt thit no. Do , vn trng tn bt dit tr thnh
cu hi rng sau khi th xc kia cht th nhng yu t ca tm v nhng yu
t ca thn c cn tip tc lin quan mt thit vi nhau khng?" 328
Cng nh C. E. M. Joad vit trong quyn "The Meaning of Life":
"Vt cht tan r di chnh mt chng ta. N khng cn th c, khng
cn bn vng trng tn, khng cn b nhng nh lut cng ch quy nh,
v quan trng hn tt c, khng cn c bit l g."
Vy, hnh nh ci c gi l nguyn t "c th b phn tn v c th b tiu
dit". Nhng in t v dng t cu thnh mt nguyn t "c th gp nhau
v tiu dit ln nhau". Trong lc y, s bn vng ca hai thnh phn in t
v dng t, ch ta h nh s vng bn ca mt ln sng, khng c gii
hn chc chn, v lun lun nm trong tin trnh bin i lin tc, c hai u
thay i hnh thc v v tr."
Theo c Gim Mc Berkeley, ci c gi nguyn t l mt gi tng ca
siu hnh hc v Ngi ch trng c mt thc cht tinh thn gi l linh hn.
Sau khi tm hiu ci hn, Hume vit nh sau:
"C vi trit gia t tng rng trong mi chp t tng chng ta mt thit
thc ci gi l "Ta" v chng ta cm gic rng ci "Ta" c tht, v tht s
tn ti. Cc trit gia y, ngoi s hin nhin ca mi lun chng, cng qu
quyt rng ci "Ta" hon ton khng bin i v khng th phn chia.
"Ring v phn ti, khi xm nhp mt thit vo ci m ti gi l "Ti" th
lun lun ti vp phi mt cm gic c bit nh nng hay lnh, sng hay
ti, thng hay ght, vui hoc bun. Ti cha tng bt gp ci "Ti", ngoi
nhng cm gic y, v cha h chim nghim c ci g ngoi cm gic ..."
329

Bergson ni:
"Tt c mi tm thc ch tn ti trong thi gian sinh hot v mt trng thi
tm, nu khng bin i th khng cn l trng thi na. Trng thi tm l

mt s bin i khng ngng. Nu s bin i ngng l trng thi tm cng

ngng. Trng thi tm chng qua l s bin i."
Theo nh tm l hc tr danh Watson:
"Cha c ai tng s ng mt linh hn, hay nhn thy linh hn trong mt
ng th nghim, hay bng cch g khc, tip xc vi linh hn, nh tng
tip xc vi cc vt khc trong phng th nghim. Tuy nhin, ng vc s
hin hu ca linh hn c coi l phn tn gio v c th b ri u. Cho
n ngy nay, ngi c a v u t cng khng dm nu vn y ln." 330
cp n vn linh hn, Gio s James vit:
"Cho n nay, gii thch nhng s kin tht s c th chng minh c
v kinh nghim ca thn th thuyt linh hn l hon ton v ch. Cho n nay
khng ai c th b cng bch phi chp nhn thuyt y v nhng l do khoa
hc.
"Ci Ta (dng nh mt tc t) l s kp hp do kinh nghim, cu to vi s
vt c bit mt cch khch quan. Vy ci Ta (thng dng nh mt
ch t) bit c s vt y khng th l mt s kt hp. Khng th dng ci
Ta y trong nhng nhu cu tm l v xem n nh mt tha th siu hnh
khng bin i, mt linh hn trng tn bt bin.
Cng nh khng th xem n nh mt nguyn l, mt bn ng siu vit vt
ra ngoi thi gian. Ci "Ta" ch l mt t tng bin i tng chp. Khng
mt t tng no ging chp t tng trc k , nhng lun lun thun
ng theo chp t tng trc cng chung hp li thnh mt t tng
ring bit." 331
V gio s James kt lun on sch thch th v linh hn nh sau: "Chnh
ci t tng l ngi t tng"
V l d m ca nhng li m c Pht dy t hn 2500 trc, trong
vng thung lng sng Hng (Ganges).
Pht Gio dy mt th tm l hc trong khng c linh hn. Pht Gio ch
trng rng chng ta l s cu hp ca hai thnh phn Danh v Sc (namarupa), phn tm linh v phn vt cht, v hai thnh phn ny trong trng
thi lun lun bin i nh mt dng sui trng lu bt tc.

T ngn xa, nhng nh hin trit n cng c tin mt nguyn t bt kh

phn tn gi l Paramanu. Theo quan nim thi by gi, 36 Paramanu hp
thnh mt Anu; 36 Anu hp thnh mt Tajjari; 36 Tajjari hp thnh mt
Ratharenu. Mt ht bi rt nh m ta thy vn v trong ln nh sng, gi l
Ratharenu. Vy, nu chia ht bi kia lm 46.656 phn th Paramanu l mt
phn nh y (1/46.656).
Theo quan nim thi by gi th Paramanu l n v vi t nht ca vt cht,
khng th phn chia c na.
Vi nhn quang siu phm, c Pht phn tch Paramanu v tuyn b rng
Paramanu gm c nhng nng lc tng quan gi l Paramattha, hay l
thnh phn chnh yu ca vt cht .
Nhng Paramattha y l t (Pathavi), Nc (Apo), La (Tejo), v Gi
(Vayo), gi l T i.
t (Pathavi) l thnh phn c c tnh dui ra, th cht ca phn vt cht.
Nu khng c thnh phn t (Pathavi), th mt vt th khng th chim
khng gian. Hai tnh cch tng i, cng v mm, l iu kin ca thnh
phn y.
Nc (Apo) l thnh phn c c tnh lm dnh lin li. Do ng quan, ta c
th tip xc vi thnh phn t (Pathavi), nhng khng th dng mt, tai,
mi, li v thn tip xc vi thnh phn Nc (Apo) trong vt cht.
Chnh thnh phn ny lm cho nhng phn t ri rc ca vt th dnh lin li
v cho ta nim hnh th. Khi mt vt th c chy ra th thnh phn
Nc (Apo) trong cht lng y tr nn tri hn. Khi mt vt th c b
phn tn thnh bi, trong mi ht bi t ti cng c cha thnh phn Nc.
Hai Paramattha, t (Pathavi) v Nc (Apo), trong vt cht lin quan vi
nhau tht l mt thit. Khi thnh phn Nc (Apo), c c tnh lm dnh
lin, tiu tan, th thnh phn t (Pathavi), c c tnh dui ra cng khng
cn.
La (Tejo) l thnh phn nng trong vt cht. Lnh cng l mt hnh thc
ca La (Tejo). C nng ln lnh u nm trong thnh phn La (Tejo) ca
vt cht v c hai u c nng lc lm cho vt cht tr nn chn mi, hay ni
cch khc to sinh lc cho vt cht. Vt cht c tn ti hay b h hoi u
do thnh phn La. Tri vi ba thnh phn khc trong T i, La (Tejo),
cng gi l Utu, c nng lc lm cho vt cht t mnh hi sinh.

Gi (Vayo) l thnh phn di ng. Chnh thnh phn Gi (Vayo) trong vt

cht to nn s vn chuyn v c xem l nng lc lm pht sanh hi nng.
S di ng v nhit lc trong phm vi vt cht cng tng ng nh tm
v nghip trong phm vi tinh thn.
T i, t-Nc-La-Gi, l nhng n v cn bn ca vt cht, lun lun
pha ln vi bn chuyn ha l mu sc (vanna), hng (gandha), v (rasa),
v bn cht dinh dng (oja).
T i v bn chuyn ha lun lun dnh lin nhau v lin quan vi nhau rt
mt thit. Nhng trong mt loi vt cht, thnh phn ny c th tri hn
thnh phn khc. Th d nh trong t, thnh phn t (Pathavi) tri hn ba
thnh phn kia. Trong nc th thnh phn Nc (Apo) tri hn. Trong la
th thnh phn La (Teio) v trong khng kh th thnh phn Gi (Vajo) tri
hn.
Nh vy, vt cht gm c nhng nng lc v nhng c tnh trong trng thi
lin tc bin i, lun lun tri chy nh mt dng sui. Theo Pht Gio vt
cht ch tn ti trong thi gian bng 17 ln mt chp t tng.332
Tm, thnh phn quan trng hn trong gung my phc tp ca con ngi
gm c 52 trng thi tm (tm s) lun lun bin i. Th (vedana), hay
cm gic, l mt. Tng (sanna), hay tri gic, l mt tm s khc. 50 tm s
cn li gi chung l Hnh (samkhara), hay l nhng sinh hot c tc ca
tm. Trong 52 trng thi tm, hay tmn s, tc (cetana), hay " mun lm"
l quan trng nht. Tt c tm s u pht sanh trong thc (vinnana), hay
Tm.
Theo trit hc Pht Gio, khng c mt khonh khc no m tm c th
trng rng, ngha l khng lc no khng c mt loi tm duyn theo mt
i tng vt cht hay tinh thn. Thi gian tn ti ca mt loi tm nh vt
gi l chp t tng. Khi mt chp t tng dit, tc khc c mt chp mi
pht sanh. Nh vy, nhng chp t tng lin tc ni tip, v thi gian tn
ti ca mt chp t tng tht ngn, kh m quan nim c.
Mi chp t tng gm ba giai on (khana): Sanh (uppada), Tr (thiti), v
Dit (bhanga).
Ngay khi mt t tng va qua giai on dit (bhanga), tc khc giai on
sanh (uppada) ca chp t tng k khi ln. Trong tin trnh lun lun bin

i ca i sng, mi chp t tng khi dit, chuyn tt c nng lc v tt c

nhng cm gic thu nhn cho chp t tng k tip. Mi chp t tng mi
gm nhng tim nng do chp t tng trc trao li v thm vo cn c
ci g khc na. Nh vy c s lun lu khng ngng ca tm. Lung tm
nh mt dng sui lun lun tri chy. Chp t tng mi khng hon ton
ging chp t tng trc bi v thnh phn cu to i mi, m cng
khng tuyt i l khc bi v c hai cng nm trong mt lung sng, mt
dng i. Khng c chng sanh ng nht nhng c s ng nht trong tin
trnh i sng ca chng sanh.
Khng nn nhn nh rng tm l mt chui di nhng chp t tng ring
bit, k tip ni lin vi nhau, nh mt si dy xch, hay mt on nhng
toa xe la ni lin. Tri li, "n lin tc tri chy nh mt dng sng, lun
lun tip nhn di do nhng thnh phn mi, t nhng chi lu ng quan v
lun lun cung cp cho th gian chung quanh nhng t tng mi thu nhp
trn ng i 333".
Trong chui di nhng trng thi tm, c s k nhau ni tip m khng c
trng thi chp chng ci ny trn ci kia nh c ngi lm tng. Khng c
chp t tng qua m cn tr li. Khng c chp t tng hon ton
ging ht chp qua. Nhng trng thi y lun lun bin i, khng th tn
ti trong hai khonh khc k tip. Hng phm nhn cn lng tng trong o
mng, lm nhn s lin tc gi mo bn ngoi y l ci g vng bn, vnh
vin, khng i thay, v cn i xa n i a mt linh hn trng tn bt
bin (gi nh l ngi va hnh ng va quan st hnh ng) vo trong ci
tm lun lun bin i.
Bn loi hin tng tm linh, hp vi mt hin tng vt l, to nn Ng
Un (pancakkhandha), s kt hp v cng phc tp ca nm thnh phn cu
to mt chng sanh.
Mi c nhn l s phi hp ca nm un y.
Nhn ra i dng ta thy mt bin nc bao la, nhng thnh phn b nh
trong bin c l s kt hp ca nhiu git nc li ti. Trn b bin, ct nhiu
v s k, nhng ta ch thy mt thm ct tri di trn bi. Nhng ln sng
k tip nh ln ri tan ra trn mt ct, nhng mt cch chnh xc, khng c
mt ln sng ng nht, bt bin, t y su ca bin c nh ln ri tan
mt s ng nht y trn bi ct.

Xem xi-n, ta thy cnh vt di ng trn mn nh, nhng thc ra ch c

nhng hnh nh ring bit, lin tc tip din theo mt tc no v cho ta
cm gic ang nhn mt hot cnh lin tc.
Ta khng th ni hng hoa ta ra t tai hoa, nhy hoa, hay t sc mu ca
hoa, nhng mi thm l ca hoa.
Cng mt th y mi c nhn l s kt hp ca nm un.
Ton th tin trnh ca nhng hin tng tm-vt-l y lun lun tr thnh
ri tan bin, sanh ri dit. i khi c Pht dng danh t thng thng m
gi tin trnh y l "Ta" hay atta. Tuy nhin, ch l mt tin trnh lun
lun bin i ch khng phi l mt thc th trng tn bt bin.
Pht Gio khng hon ton ph nhn s hin hu ca mt c tnh theo ngha
thng thng ca n. Pht Gio ch ph nhn - trong nh ngha cng tt
(Paramatha Saccena, Chn ) - mt chng sanh bt bin, mt thc th vnh
cu, ch khng ph nhn c s lin tc trong tin trnh.
Danh t trit hc Pht Gio gi mt c nhn l Santati, mt s tri chy, mt
triu lu, hay s lin tc. Dng triu lu bt tc hay s lin tc khng ngng
y ca hin tng tm-vt-l - do nghip lc to iu kin - bt ngun t
qu kh xa xi m ta khng th quan nim, v s cn lin tc din tin trong
tng lai v tn, ngoi tr trng hp ta p dng Bt Chnh o mt cch
y v ng mc.
Chnh dng triu lu lin tc ca hin tng tm-vt-l t l ci m cc h
thng tn ngng khc gi l ci "Ta" vnh cu hay ci "linh hn" trng
tn.
-- Nu khng c linh hn, coi nh mt thc th n thun, khng bin i,
th ci g ti sanh?
Theo Pht Gio, sanh l s kt hp ca nhng un (khandas) hay nhm, hp
th (khandhanam patubhavo).
Cng nh s ti sanh ca mt trng thi vt cht phi do trng thi trc lm
nguyn nhn v to iu kin, nhng hin tng tm-vt-l ny cng pht
hin do nhng nguyn nhn t trc khi sanh lm iu kin. Tin trnh bin
i hin ti l kt qu ca lng khao kht ham mun duyn theo s bin i
trong mt kip sng trc, v bn nng ham mun t nhin trong hin ti s

to iu kin cho s ti sanh sp n. Trong mt kip sng, tin trnh ca i

sng c th din tin m khng cn c mt thc th trng tn di chuyn t
chp t tng ny sang chp t tng k, th mt lot tin trnh cng c th
c tnh m khng cn c mt ci g khc chuyn t kip ny sang kip
khc.
Thuyt ti sanh ca Pht Gio khng phi thuyt chuyn sinh linh hn, hiu
nh c s di chuyn ca mt linh hn t thn xc ny n c th vt cht
khc. Trong sch vua Milinda Vn o (Milinda Panha) v Thanh Tnh o
(Visuddhi Magga), i c Nagasena v i c Buddhagosa dng
nhiu truyn ng ngn gip ta lnh hi d dng nh lut ti sanh ca
Pht Gio.
Cu truyn mi la rt l r rng. i sng xem nh mt ngn la, v hin
tng ti sanh nh s mi la t cy n ny sang cy n khc. Ngn la
ca i sng lin tc tip din, mc du c s gin on bc l ra bn ngoi
m ta gi l ci cht.
Vua Milinda hi i c Nagasena:
"Knh bch i c, phi chng c s ti sanh m khng c g chuyn sinh
thn ny n xc thn khc?"
- ng nh vy, s ti sanh din tin khng cn c ci g chuyn sinh thn
ny n th xc khc?"
- Xin Ngi ban cho mt th d.
- Tu i Vng, th d ngi n dng la ca cy n ny mi cy n
kia. C phi ngn la cy n ny chuyn sang cy n kia khng ?
- Knh bch Ngi, khng phi vy.
- ng th, tu i Vng, ti sanh din tin khng cn c s di chuyn ca
mt ci g t ni ny n ni khc.
- Knh bch i c, xin Ngi ban cho mt th d khc.
- Tu i Vng, Ngi cn nh khng, tha nh i hc, ng thy dy lm
th c cho Ngi nghe vi vn th Ngi c theo n thuc lng.

- Bch Ngi, c nh vy.

- Vy, tu i Vng, c phi li th chuyn t ng thy sang tr nh ca
i Vng khng?
- Bch Ngi, khng.
- Cng mt th y, tu i Vng, hin tng ti sanh din tin m khng
cn c ci g chuyn t ch ny sang qua ni khc.
V c vua Milinda hi tip:
- Knh Bch i c, vy th ci g tip ni t kip ny sang kip khc?
- Tu i Vng, chnh Danh v Sc, phn tm linh v phn vt cht, cng
c sanh ra trong kip sng k.
- C phi cng tm v th xc trc c di chuyn n v sanh tr li trong
kip sng sau khng?
-Tu i Vng, khng phi chnh tm v th xc trong kip trc c
c sanh tr li trong kip sng ny. Tuy nhin, Danh v Sc kip trc
hnh ng, gy nhn , to nghip - thin hay c - v ty thuc ni nghip
y, tm v th xc c sanh ra trong kip ny.
- Knh bch i c, nu khng phi chnh tm v thn trc c sanh tr
li trong kip k th ta c th trnh khi qu bo ca nhng hnh ng bt
thin khng?
- Nu khng c s ti sanh th ta khng cn tr qu ca nhng hnh ng bt
thin, nhng tu i Vng, ta ti sanh trong mt kip sng khc th tc
nhin phi cn chu hu qu ca nhng hnh ng qu kh.
- Knh thnh i c cho mt th d.
- Tu i Vng, cng nh ngi n b tri xoi ca mt ngi khc, b
ch bt, np cho vua v tha: "Tu i Vng, ngi ny ly ca ti mt
tri xoi", v ngi n tr li: "Tu i Vng, ti khng c ly tri xoi
ca ng y. Tri xoi m ti b khng phi l tri m ng y trng ra cy
xoi. Nh vy ti khng ng b trng pht." Vy, Tu i Vng, ngi
ly tri xoi c ng b pht khng?

- Knh bch i c, d nhin ngi y ng ti.

-V l g?
- Bch Ngi, du c vin l no chy ti, ngi y cng ng b pht v
tri xoi m ngi y b l do xoi ca ng kia trng ra cy.
- Cng mt th y, Tu i Vng, vi tm v thn ny ta lm mt iu g thin hay c - v do hnh ng y, mt tm v thn khc c sanh ra trong
kip mi. Nh ,vy, ta khng trnh khi s rng buc ca nghip qu kh.
334

i c Buddhaghosa gii thch im phc tp ny bng nhng th d nh

ting di, nh sng, con du v s phn chiu ca mt gng.
Mt vn ho hin i cng gii thch tin trnh t-sanh y bng mt lot
nhng qu bi da. 335
"Th d nh, nu mt qu bi da ln n ng mt qu khc ang yn mt
ch, th qu ln ti ngng li v qu b ng li ln. Khng phi qu banh
ln chuyn sang qu banh b ng. N vn cn nm li pha sau, n cht.
Nhng ta khng th ph nhn rng chnh s di chuyn ca n, sc xung kch
ca n, ci kt qu d nhin, hay ci nghip lc ca qu banh trc pht hin
trong qu banh k, ch khng phi mt chuyn ng mi khc c to ra."
Cng mt li y - dng nhng danh t thng thng - xc thn cht, v
nghip lc ti sanh trong mt c th khc m khng cn c ci g di chuyn
t kip sng ny sang kip khc. Chng sanh mi c sanh ra, khng th
hon ton l mt, nhng cng khng tuyt i khc hn vi chng sanh va
cht, bi v c hai cng nm trong mt lung nghip. ch c s lin tc ca
dng i, trin min thay i, tip din trong mt th xc mi, bt di bt
dch, chuyn sang t th xc ny sang thn khc.
---o0o--CHNG 30 - Trch Nhim Tinh Thn
"Chnh ta lm cho ta nhim,
Chnh ta lm cho ta trong sch."
Kinh Php C

C phi chnh ngi hnh ng (to nghip) gt qu trong kip tng lai? 336
Ni mt cch tuyt i rng chnh ngi gieo nhn s gt qu l mt cc
oan, m ni rng ngi gieo nhn v ngi gt qu l hai ngi hon ton
khc bit l ri vo mt cc oan khc. Trnh hai cc oan trn, c Pht
truyn dy mt Gio Php "Trung o" cn c trn l Nhn Qu:
"Khng tuyt i l mt ngi, cng khng phi l hai ngi hon ton khc
bit" (Naca so, naca anno), i c Budhhaghosa vit nh vy trong sch
Thanh Tnh o (Visuddhi Magga). S bin th ca loi tm c th l mt
th d. Khi u l mt ci trng. Trng n ra tm. Tm thnh nhng, nhng
thnh bm v bm trng.
Trong trng hp ny, s bin th din tin trong mt kip sng. V trong
mt kip sng, bm khng tuyt i ging tm, m cng khng hon ton
khc. Ch c mt lung sng, mt din tin ca i sng, hay mt s lin
tc.
gii thch im ny, i c Nagasena dng th d ngn n du thp
trong m ti. nh sng ca ngn n lc u khng tuyt i ging ht nh
sang ca n lc v khuya. Tuy nhin, nh sng lc u hm v lc khuya
vn ty thuc ni cy n. Trng hp ny cng vy, trong nh sng c mt
s lin tc. Mi giai on trong s lin tc y ty thuc ni giai on trc
k .
-- Nu khng c mt linh hn trng cu, c th c trch nhim tinh thn
khng?
C th c, bi v c s lin tc, hay ni cch khc, c s ging nhau trong
tin trnh bin i.
Mt em b tr nn mt ngi trng thnh. Ngi kia khng hon ton l
em b, bi v cc t bo trong thn th ngi y hon ton i mi, tuy
nhin ngi kia v em b cng khng phi tuyt i l hai ngi, bi v c
hai ch l hai giai on khc nhau trong tin trnh ca mt i sng. Mc du
vy, c nhn ngi kia phi chu trch nhim v tt c nhng hnh ng ca
em b. Du tin trnh ca i sng chm dt mt ni v biu hin li
mt ni khc, hay tin trnh y din tip trong mt kip sng, yu t chnh
vn l s lin tc. Th d nh ngi kia l ng A trong kip sng trc v
ng B trong kip ny. Vi ci cht ca ng A, hin tng vt cht v tinh
thn do nghip lc biu hin tiu tan. Vi ci sanh ca ng B mt mi

vt mi xut khi. Hnh th b ngoi tuy c bin i, nhng lung tm tri

chy lin tc (citta santati), khng b ci cht lm gin on, vn tip tc
din tin, v mang theo tt c cm gic do ng quan thu nhn.
Mt cch mc c, ta t hi phi chng ng B b bt buc phi chu trch
nhim v hnh vi ca ng A kip trc?
Vi ngi cng c th phn i, cho rng ng B khng nh g v hnh ng
ca ng A ht, sao li phi chu trch nhim cav hnh vi ca ng A?
Tuy nhin, trng thi ging ht nhau cng nh tr nh c phi l yu t
chnh yu trong vn trch nhim tinh thn khng? Th d nh ngi kia
c git cht mt ngi v sau mt tr, khng cn nh g n chuyn y
ht. Ngi y c chu trch nhim v hnh ng st nhn hay khng? S mt
tr nh khng gip cho ngi kia trnh khi trch nhim ca hnh ng c
st nhn. Ta li hi: "Hnh pht mt ngi mt tr nh th c ch g?
Ngi y khng cn nh rng mnh chu hnh pht ny v phm ti kia.
Vy u l cng l?"
Ngi Pht t tin tng ni l nhn qu, cng bnh v hp l, bo ng mt
cch t nhin, khch quan, t ng. L nhn qu cn c trn Nhn v Qu.
Ta khng th coi l mt hnh thc thng hay pht. Nu ngi kia lm
mt chuyn g trong lc ng, chng hn nh trong lc ang ng m ng
dy i ra ngoi hnh lang, ri i trn lan can. Tc nhin l ng ta s t xung
ng v trong nhng trng hp tng t, c th gy tay hay gy chn.
Khi nm trn ging bnh, ng khng cn nh g n s i trn lan can, va
i va ng, nhng d nhin, ng phi bit hu qu ca vic lm y.
S kin ng khng cn nh g n hnh ng trc khng thay i mt t
no hu qu ca hnh ng y. Cnh tay gy, hay mt ci chn qu, lm cho
ng au n v cng. V l y ngi Pht t c gng khng i trn lan can
hay mt ni nguy him no khc, trong lc ng hay lc thc, trnh vic
lm tn thng cho chnh mnh hay gy thng tch cho ngi khc di
t nu ta t vo ngi.
S qun mt d vng ca mnh khng gy tr ngi no cho s nhn nh
khn ngoan v li bo ng ca nh lut Nghip Bo. Chnh nh s hiu bit
l nhn qu, gieo nhn th phi gt qu, lc no cng trong vng lun hi,
m ngi Pht t c gng tu dng tm tnh mnh.
---o0o---

CHNG 31 - Nghip Chuyn Ln V Nghip Chuyn Xung

"Chng sanh ln cao hay xung thp l do ni Nghip."
Trung A Hm
Nghip lc c th a xung c khng? Ni cch khc, ngi ta c th ti
sanh vo cnh th khng?
Cu tr li ca ngi Pht t c th khng c tt c mi ngi chp nhn,
v Pht Gio xc nhn rng s kin y c th xy ra.
Hnh th vt cht m xuyn qua s lin tc ca i sng c c th ha
ch l nhng biu hin hu hnh v nht thi ca nghip lc. Thn hin ti
khng phi l ci bin th ca xc qu kh m l k nghip, l ci hnh th
khc bit, tip ni hnh th qu kh. C hai ni lin nhau trong mt dng
nghip lc.
Mt lung in c th bin hin k tip di hnh thc nh sng, ri hi
nng, hay s di ng. Khng phi nh sng tr thnh hi nng, hay hi nng
tr thnh s di ng. Cng mt li y, nghip lc c th bin hin di hnh
thc mt v Tri, mt ngi, mt con th, hay mt hng chng sanh khc.
Cc hnh th vt cht y khng lin h vi nhau. Chnh ci nghip to nn
bn cht hnh th y. Bn cht ca hnh th vt l nh th no ty hnh ng
ca ta trong qu kh, v hnh ng ny ty thuc ni trnh tin hay thoi
ha ca ta.
Thay v ni rng ngi tr thnh th hay th thnh ngi, ng hn ta phi
ni rng ci nghip lc biu hin trong hnh th ngi c th biu hin
trong hnh th th.
Trn bc phiu lu trong vng lun hi - dng nhng ngn t quy c chng ta thu thp nhiu kinh nghim, th nhiu cm gic v thu hoch
mt s c tnh, t tng, li ni, vic lm ca chng ta chc chn c
ghi nhn trong tm, nh mc en ghi trn giy trng, khng g lm phai
lt. Bm tnh ring m chng ta cu to trong nhng kip sng lin tc du trong cnh ngi, Tri, th hay ng qu - vn lun lun ng ngm bn
trong ta, v ngy no m chng ta cha thnh tu thnh o v thnh Qu,
ngy no m chng ta cn l phm nhn, th nhng bm tnh y, trong mt
lc bt ng, c th pht l vi mt sc mnh phi thng v tit l cho ta bit
khuynh hng ca dng nghip cn tim tng bn trong ta.

Mt ngi hin lng hc rng, tnh tnh cao thng, mc thc, bng
nhin chm m say m trong vng try lc. Tai sao ngi nh th li c th
lm chuyn ti t nh vy? Ai c th ng ngi cao thng nh th m hnh
ng xu xa hn hnh vy!
Trong s i tnh bt ng, hnh ng li lm ca ngi kia khng c chi l
l. chnh l s ni ln trn b mt ci bm tnh thm kn phc tp ng
ngm. V l y, nhng ngi rt cao thng lm khi cng b quyn r lm
nhng chuyn m khng ai c th ng.
Th d nh trng hp ca Devadatta ( B t a). Sanh ra l mt hong
t cao qu, trng thnh trong gii lut ca hng xut gia cao thng, t
c php thn thng, m cn b lng ganh t chi phi. V ganh t l bm
tnh tim tng trong dng nghip ca ng, nhiu ln mu toan m hi v tn
s ca mnh l c Pht.
l bn cht phc tp ca con ngi. Ci qu kh va qua cha hn l
cho ta bit hon cnh v lai sp n. Chng ta to nghip mi trong tng
khonh khc, tng chp t tng. Theo mt li hiu, ci Ta trong hin ti
qu tht l kt qu ca ci Ta trong qu kh; v ci Ta trong tng lai s l
kt qu ca ci Ta trong hin ti. Nhng hiu mt li khc, chng ta khng
hon ton l kt qu ca ci Ta trong qu kh v trong tng lai cng s
khng tuyt i l hu qu ca ci Ta trong hin ti. Ngi kia hm qua l
k st nhn, hm nay c th c mt i sng thanh cao trong sch, ngy mai
c th phm nhng ti li ty tri.
Ta c th t xt on ta mt cch chc chn v khng s lm lc trong ci
hin ti vnh cu ny. Hin gi ta ang gieo ging cho tng lai. Trong gi
pht hin ti ny ta c th ng vai tr ca ngi th l, tn bo v to a
ngc cho chnh ta, hay tri li vai tr ca mt ng siu nhn v to thin
ng cho ta. Mi chp t tng trong hin ti to iu kin cho chp t
tng k pht sanh. Theo trit hc Pht Gio, hin tng ti sanh sp n
do tin trnh t tng cui cng ca kip sng va qua to nn. Trong mt
kip, mi chp t tng va qua li tt c tim nng cho chp t tng
sp n th trong hin tng sanh t, cht v ti sanh, cng vy. Chp t
tng cui cng ca kip sng va qua, khi chm dt, chuyn li tt c bn
cht v c tnh thu thp cho chp t tng ni tip, tc chp t tng
u tin ca kip ti sanh k gi l "patisandhi vinnana", Thc-ti-sanh.

By gi, nu lc lm chung ngi kia amg m p mt c vng thp hn

hay c mt t tng hoc mt hnh ng tng xng vi loi th, th nghip
xu s to iu kin a ngi y ti sanh vo cnh gii th. Ci nghip lc
biu hin di hnh thc ngi s biu hin di hnh thc mt con th.
Nh vy khng c ngha l tt c nhng nghip tt to trong qu kh u
mt. Nghip tt y vn cn tim tng v ch c hi thun tin l xut.
Trong trng hp k trn, sau khi cht, th c th nh nghip tt qu kh,
ti sanh tr li cnh ngi.
Tin trnh t tng cui cng khng hn phi ty thuc ni hp thnh lc
ca cc hnh ng trong i sng. Theo thng thng, mt ngi tt th ti
sanh trong cnh tt, ngi xu trong cnh xu. Tuy nhin, trong vi trng
hp c bit, chuyn bt ng c th xy ra.
Th d nh hong hu Mallika 337, sng i hin lng o c, nhng v
lc lm chung ny ra mt t tng khng lnh nn phi ti sanh vo cnh
kh. Tuy nhin, nh nghip tt mnh, b ch sng trong cnh kh vi ngy
thi.
Ta t hi: "C th bin gii iu ny khng?"
Nu v mt s khiu khch no, chng kia vn hin lng o c li l tay
git ngi, tc nhin chng y phi mang ti st nhn. Nhng hnh ng tt
ca ngi y trong qu kh chc chn s tr sanh qu lnh, nhng nghip c
gy ra khng v m mt hu qu. Nu nng lc ca nghip thin mnh
hn nng lc ca nghip bt thin, th qu c b qu lnh ln t khng pht
hin c u . D sao ng s cng phi gt hi phn qu bt thin, do
nghip lc hng chuyn n cnh gii ca cc nhm ngi c, mt ni
khng thch hp vi bm tnh hin lnh sn c ca ng s. Ta c th
tng tng mt hnh ng v lun lm mt gi tr ngi cao qu n mc
no!
Ngy kia c hai v tu s kh hnh tn Punna v Seniya, mt ngi tu p xc,
sng nh loi b v mt ngi sng nh loi ch, n ving c Pht v hi
Ngi v tng lai ca mnh.
c Pht tr li:
"Th gian ny c ngi c gng p xc, sng hon ton v thng xuyn
nh ch, luyn tp thi quen, tm a v c ch nh ch. Ngi sng thng
xuyn vi thi quen, tm a v c ch hon ton nh ch, sau khi cht s ti

sanh gia loi ch. Nu ngi tin tng rng: 'Do li sng khc kh v cao
qu ny, ta s tr nn mt v Tri hay mt hng thn linh khc', th chc
chn l mt lm lc. i vi ngi lm lc nh th, Nh Lai tuyn b
rng trong tng lai, h s gt hi mt trong hai trng thi, cnh kh hoc
cnh th. Nh vy nu khng ti sanh vo kh cnh, ngi tu kh hnh sng
hon ton nh ch s ti sanh lm bn vi ch. 338"
Cng th y c Pht tuyn b rng ngi tu kh hnh, p xc sng hon
ton v thng xuyn nh loi b, sau khi cht, s ti sanh gia m b.
Vy, trong s tin ha ca chng sanh c th c nghip a xung. Ngc
li, cng c nghip chuyn ln.
Th d nh lc cht, mt con th c th ny ra mt bn nng lnh. Bn nng
lnh ny c th a n s ti sanh vo cnh ngi th hng qu lnh.
Chp t tng cui cng ca con th khng phi hon ton ty thuc ni
mt ng tc bi v theo thng, tm ca loi th rt chm chp v th kh
c th hnh thin. Chp t tng cui cng ca th ty thuc mt vi hnh
ng lnh trong qu kh xa xi ca vng lun hi v tn. Vy, trong giy
pht sp cht, th c th hi nh li nhng cm xc hay hnh nh kh d a
n s ti sanh trong cnh ngi.
Mt vn ho Php, Poussin, hnh dung s kin ny xuyn qua nh lut
truyn thng:
"Mt ngi c th ging ng ni m khng ging cha. Cn nguyn ca mt
chng bnh thu thp vo c th ca t tin v, qua my th h, vn tim
tng khng xut hin. Nhng c th bng nhin biu hin tht s."
Gio L Nghip Bo v Ti Sanh tht l phc tp.
T u chng ta n? Ta s i u? V chng no i? No ai bit! Nhng
chng ta phi ra i, l iu chc chn.
Ti sn, s nghip m ta tru mn bao nhiu, thn bng quyn thuc m ta
yu qu bao nhiu, s khng i theo ta. Chc chn nh vy. Cho n ci thn
ny m ta gi l "ca ta", cng vy. T ct bi n n, n s tr v vi ct
bi. Danh vng ho huyn, vinh quang trng rng, tt c u tiu tan theo
my gi.

Vn mt thn mt mnh, chng ta phiu bt trong cn bo bng, gia i

dng ca vng lun hi, tri dt y theo ci nghip, xut hin y
di hnh th hay ngi, kia nh ch Thin hay ch Phm Thin.
Chng ta gp nhau, ri ra i. C th s cn gp nhau tr li, nhng s khng
nhn ra nhau. Kh tm ra mt chng sanh m trong vng lun hi v tn
cha l cha, l m, l, anh , l ch, l con, l em, ca chng ta.
c Pht dy rng nu c ngi cht ht cy c ca x n , gom li
thnh ng, ri nht ln tng mn m ni, y l m ti, y l m ca ti,
th c th nht ht ng kia m cha k ht tt c cc b m ca m mnh.
Trn bc vin du trong vng lun hi, mi lin h gia chng sanh tht l
mt thit.
Nhng kip sng v s k, nhng au kh v cng tn m chng ta phi tri
qua trong qu kh c c Pht nhc li nh sau:
"Nu c th gom li xng ca mt ngi trong vng lun hi, v nu
xng y cn nguyn vn, th n s nh mt thch tr, mt chng, mt
ng, khng l bng qu ni Vepulla.
" lu ri, con au kh v ci cht ca mt ngi cha, ngi m, ngi
anh, ngi ch, v trn con ng di, mi khi au kh l con khc, khc
mi nh vy trong cuc hnh trnh xa xi thm thm. Nc mt ri cn
nhiu hn nc trong bn bin.
" lu ri, mu ca con vt khi b cht u, trong nhng kip sng
di hnh thc b, tru, tru, d v.v... lu ri, con b cm t v ti
trm cp, cp git, hay dm lon, v b hnh quyt. Trong cuc hnh
trnh xa xi, mu con ra cn nhiu hn nc trong bn bin.
"V nh vy, lu ri con phi chu bit bao au kh, bit bao bt rt dy
v, bit bao l vn xu v chong y bit bao nhiu ngha a. lu lm
ri, con bt mn vi bao nhiu hnh thc sinh tn. lu lm ri, qu lu,
qu by gi con ngonh mt quay lng, tm mt con ng khc
lnh xa tt c." 339
---o0o---

CHNG 32 - Nghip Bo V Ti Sanh Vi Ngi Phng Ty

Thuyt Nghip Bo v Ti Sanh l cn bn ca nn trit hc Plato. Con
ngi tri qua mt "chu k ca s cn thit". Ti li m con ngi gy ra
phn phn na u tin ca cuc hnh trnh, con ngi phi tr trong phn
phn na sau. Trong quyn "Republic", Nghip Bo c biu hin trong
nhn vt Lachesis, con gi ca "s cn thit", m chng sanh cnh v hnh
chn u thai vo. Orpheus chn hnh th mt con thin nga. Thersites
chn hnh con d nhn. Agamemmon chn hnh con . Cng mt li y, vi
con th tr thnh ngi ri li thnh mt ngi khc na. Ngi bt cng
tr thnh man r, ngi cng minh chnh trc tr nn vn minh lch s.
Trong thi k tin chin ca dn tc Ba T, s gp g ng v Ty to nn
cuc cch mng chng li "th mt lun"(eschatology - lun v cu cnh ti
hu ca loi ngi sau khi cht v sau khi tn th) gin d ca Homer, v con
ngi bt u tm mt gii thch su hn v i sng. Cng nn ghi nhn
rng cuc tm kim y khi u do nhng ngi Hy Lp vng Tiu--T-
(Ionian Greek of Asia Minor), m nhng ngi ny li chu nh hng ca
n .
Theo li ngi ghi chp li tiu s ca Pythagoras 340, ng sanh vo li 588
trc D.L. ti o Samos. ng du lch rt nhiu v nghin cu gio hun
ca ngi n. Chnh Pythagoras truyn dy thuyt Nghip Bo v Ti
Sanh cho ngi phng Ty.
Trong quyn "Greek Thinkers", s gia Garbe vit rng: "Tht khng phi
qu ng khi qa quyt rng nh s trung gian ca ngi Ba t (Persia) m
nhng ngi Hy Lp hiu k trong thi c Pht thu thp nhng kin
thc t nhiu chnh xc v thi k vn ha cc thnh ca phng ng."
Thuyt Ti Sanh Di Mt Nhng Ngi Khc
Bhavagad Gita:
"Cng nh ngi kia vt b b qun o c mc y phc mi vo, ngi n
vt b th xc qu c nhp vo mt thn hnh mi."
"Con ngi sanh ra chc chn phi cht, v cht ri chc chn s ti sanh tr
li."
Herodotus:

"Ngi Ai Cp truyn b l thuyt ch trng rng linh hn con ngi

trng tn bt dit. Khi thn xc h hoi, linh hn s nhp vo mt xc thn
khc sn sng n nhn."
Pythagoras:
"Tt c u c linh hn, tt c l linh hn lang thang, quanh qun trong th
gian hu c v din tin theo nguyn hay nh lut trng cu."
Plato:
"Linh hn th hn th xc. Linh hn lin tc sanh ri ti sanh, ti sanh tr li
trn th gian."
Ovid vit v Pythagoras, Dryden phin dch:
"Ci c gi l cht ch l vt cht c rt nm trong hnh thc mi.
"Cng nh ngi ta thay mt b y phc, v trong nhng b qun o khc
nhau, b y a t ni ny n ni khc, linh hn vn l mt, ch c hnh
th i mi.
"V cng nh loi sp mm do m ngi ta vo khun, mt sp s ghi
nhn hnh nh ca ci khun, cng mt lc hnh nh c b xa b. Ch c
hnh thc bin i, sp vn l sp.
"Nh vy, c sanh ra l bt u tr thnh mt ci g mi, khc hn ci
trc.
"V nhng hnh thc mi y cng bin i na. Khng c ci g gi nguyn
vn hnh th m khng lin tc thay hnh di dng."
Schopenhauer:
"Ta thy rng thuyt lun hi khi xut t thu s khai, trong thi k vng
son ca nhn loi, lun lun lan rng trong dn gian, c coi l tn ngng
ca phn ln v cng l gio l ca tt c tn gio, ngoi tr tn ngng ca
ngi Do Thi v hai tn gio xut x t hnh thc rt t nh ca tn ngng
y. Cc thuyt lun hi bin chuyn n rt gn chn l m Pht Gio
cp . Nh vy, trong lc C c Gio t an i vi nhng tng s t gp
mnh tr li trong mt th gian khc, v cng s t nhn ra tc khc, th theo

cc tn gio khc, s gp g tr li din tin nhiu ln, nhng ta khng

th nhn ra. Trong nhng kip ti sanh lin tc ti din, nhng ngi c
lin quan mt thit hoc c tip xc ngay vi nhau s gp li nhau trong mt
kip sng v lai, cng li c s lin h vi nhau hoc y ht, hoc tng t, v
nhng tnh cm, thin hay c, i vi nhau nh trong kip sng ny.
"Cng nh c ghi ch trong kinh Ph (Vedas) v tt c cc kinh
sch khc n , thuyt lun hi c xem l nn tng ca B La Mn
Gio v Pht Gio. Cho n nay, phn ln cc dn tc ng khng phi
Hi Gio, hn phn na nhn loi, vn tin tng chc chn thuyt lun hi
v i sng thc t hng ngy vn chu nh hng xu sc ca thuyt y.
" cng l tn ngng ca ngi Ai Cp, v t Ai Cp, Orpheus,
Pythagoras v Plato nhit thnh nhn lnh, v c bit gi li. Gio l ny
cng c dy trong nhng b n ca ngi Hy Lp, chc chn khng th
chi ci l theo quyn th chn trong nh Lut ca Plato."
"Sch Edda, c bit l trong tp "Volusna", cng dy thuyt lun hi;
khng t hn nn tng ca nhng ngi theo tn ngng Druid (mt h thng
tn ngng trc thi C c Gio).
"Theo nh tt c nhng g c trnh by, s tin tng ni thuyt lun hi t
n l nim tin qu quyt t nhin ca con ngi mi khi ngh n vn ny
m khng b m nh trc ..." (The World As Will And Idea)
Hume:
"Thuyt lun hi l h thng duy nht cp n trng thi vnh cu trng
tn m trit hc c th quan tm n."
Disraeli:
"Khng c h thng no va gin d, va t va chm s hiu bit ca chng
ta bng thuyt lun hi. Thuyt y xem nhng au kh v lc th trong kip
sng ny nh s thng hay pht cc hnh ng ca ta trong mt trng thi
khc."
Dante:
"V y hi con, do ni trng lng lc cht, con s tr li xung y."

Emerson:
"Ci nh mnh m chng ta phi lnh l do chnh ta chun b mt cch
hn nhin, v thc, trong rt nhiu kinh nghim m ta khng thy ni gi
tr. C l chng ta cn tip tc nhn lnh nh mnh y trong nhiu kip na,
trc khi hon tt cng vic tr qu."
Lesling:
"Ti sao ti khng thng tr li y lnh hi nhng hiu bit mi,
nhng kinh nghim mi? Trong mi chuyn i, ti c em theo y kinh
nghim v hiu bit khi phi phin phc tr li khng?"
Huxley:
"Cng nh ch thuyt tin ha lun, thuyt chuyn sinh linh hn bt ngun
t thc t.
"Kinh nghim sng hng ngy lm chng ta quen dn vi nhng s kin
c gom li di danh t truyn thng. Mi ngi chng ta u mang theo
vi mnh nhng c im ca cha m, i khi ca thn quyn xa xi. Ring
v nhng thi quen, nhng khuynh hng hnh ng m ta gi l "tm
tnh", thng c chuyn i rt xa theo chiu dc, t ng b xung con
chu, v theo chiu ngang, trong quyn thuc. Nh vy, ta c th ni rng
tnh tnh, tinh thn v tinh hoa tr thc ca con ngi, chc chn c thuyn
chuyn t ngi ny sang ngi khc v t th h trc n th h sau. Bn
trong a tr s sinh c ng ngm nhng c im truyn thng, v ci
"ta" ch l mt khi nng lc tim tng, thm vo cht g khc. Nhng tim
nng y rt sm ni ln mt v tr thnh sc mnh tht s, mt thc lc, t
tui tr tr ln, biu hin lc lu m khi sng t, lc yu, lc mnh, lc ng,
lc sai lm, v mi ln i sang t th xc ny n mt xc thn khc th tm
tnh ring bit y li b mt tm tnh khc bin i.
"Nhng trit gia n gi ci "Tnh" ng ngha vi Karma (nghip).
Chnh ci nghip chuyn t i ny n i khc v ni lin cc kip sng
trong mt chui di nhng kip chuyn sinh, v cc trit hc gia y ch
trng rng trong mi kip sng, ci nghip bin i, khng nhng do
truyn thng m cn do chnh ng ca mnh"
Tennyson:

"Hoc nu ti n y xuyn qua nhng kip sng thp km, mc du c

mi kinh nghim trong qu kh vng chc ng khun trong tm, c th
ti qun i s phn yu km ca ti. Bi v nm u tin ca chng ta b
lng qun, nhng vang m tr nh, vn ti lui thng xuyn, khng cn lai
vng."
Wordsworth:
"Ci sanh ca chng ta ch l mt gic ip v mt s lng qun. Linh hn v
tinh t ca i sng, xut hin vi ta hm nay, c c s mt ni v sau
, n y t phng xa: khng trn vn trong s lng qun, cng khng
tr tri."
Shelley:
"Nu khng c l do no gi nh rng ta c sng trc thi k hin
ti bt u biu hin, th cng khng cn c vo u gi nh rng chng
ta s cn tip tc sng na sau khi kip sng hin ti chm dt."
Gio s Francis Bowen ca i hc Harvard vit nh sau ku gi tn
C c Gio nn chp nhn thuyt ti sanh :
"i sng ca chng ta trn mt qu cu l mt qui phm v mt s chun
b tin n i sng sau ny, cao thng v vnh vin hn. Nhng nu phi
b gii hn trong thi gian ca mt kip sng th tht l ngn ngi, v hnh
nh kh y mc tiu quan trng nh th. By mi nm chc chn
khng chun b cho thi gian vnh cu v cng tn. Nhng c g bo
m cho ta rng giai on tp s cho linh hn phi b g b trong thi hn
hp hi nh vy? Ti sao giai on y khng th tip tc ko di thm hay
lp li trong mt chui di nhng th h k tip, mt ci tnh to sinh kh
cho mt s th xc v nh? T thn ny n thn khc, v mang n cho
mi th xc nhng kin thc thu lm, tnh tnh to nn, kh cht v
tm tnh sn c trong nhng giai on k tip lin . N khng cn bit n
qu kh ca n, mc du ang mang qu v chu su rng ca qu kh y
trong th cht hin ti. Bao nhiu on di ca kip sng qu kh b lng
qun hon ton, mc du gp phn quan trng vo vic xy dng tm v
tr. Do c s khc bit gia ngi ny v ngi kia. Trch nhim ca
chng ta khng v s qun lng y m gim km i. Hnh nh ta vn chu
nh hng ca s lm dng th gi, mc du qun hn ta phung ph
nh th no,v u. Chnh n nay, chng ta vn cn ang lp li nhng
qu ng, do ni sc khe yu km, v tham vng h hn ca nhng hnh

ng d dui v thc v ti li b lng qun, b lng qun v chng qu

nhiu.
"Nu mi linh hn tuyt i l mt to vt mi, mi i sng phi c to
ra hon ton, th mt cch hp l, ta c th hi ti sao cc linh hn c th
khc bit nhau nh th t lc u? Nu thuyt di th cng nm trong chng
trnh ca mt chnh quyn trn thin ng tr v th gian th tt c nhng
kh khn trn u t nhin tan bin cng mt lc. ng v mt phng
din, mi ngi u c sanh vo trng thi m chnh mnh to trong lch
trnh qu kh ca mnh. L thuyt ch trng rng mnh phi chu hu qu
ca nhng ti li m t tin gy nn l mt bi hc kh. Nhng khng ai c
th phn i v ci thn phn m chnh mnh tha hng ca chnh mnh,
ca chnh t ng ca mnh trong mt trng thi kip sng qu kh. Ci m
ta gi l cht ch l bin trng a n mt i sng khc trn qu a cu v
nu i sng y khng c cao qu tt p hn kip sng ca va chm dt
th chnh l ti ta."
Tin kip
" Ti tri mnh nm di trn bi bin
V th hn th mng mt khng gian b nh.
Ti nghe nhng ln sng to tan v v gm tht.
Mt tri ngay trc mt ti.
"Nhng ngn tay en trn bn tay d di ca ti
Li bing n a vi ct xm,
Nhng ln sng vp v trn ln bi.
Nhng ln sng rt v bin c
vang ng v vui v ,
"Nhng ht ct va trong, va mn,
m p nm trn tay ti ,
Cng nh nhng ngi b nh m ti thy
Ngi y trn bi bin.
"Nhng ht ct nh, rc r v mn mng,
Lt xuyn qua k tay ti ;
Mt tri ri xung trn tt c ...
V ti bt u m tng:

"Tt c nhng ci y trc kia l th no ?

Bao nhiu nm ti qua, xa xi trong d vng
Ti nm trn bi bin no m nay lng qun,
Cng nh ti nm y hm nay .
"Nhng ln thy triu vn ln.
V chiu sng bi ct cng nh hm nay .
V trong lng bn tay thuc v thi thng c ca ti
Nhng ht ct vn m p v mn mng.
"Ti qun hn t u ti n y,
hay qu nh ca ti l th no.
Hay lc y ti gi ci bin gm tht vang ng ny.
Bng nhng danh t qui l v man r no.
"Ch bit rng lc y mt tri ri sng xung
cng nh ri sng hm nay,
v nhng ht ct mn mng
nm trn ngn tay di tht v en xm ca ti. 341

---o0o--CHNG 33 - Nit Bn
"Nit Bn l hnh phc ti thng"
Kinh Php C
Du ngi ta c th vit y v r rng nh th no, du ngi ta c dng
danh t bng by n u c gng m t trng thi vng lng ca Nit
Bn, vn t khng th gip nhn thc th no l Nit Bn. Nit Bn khng
phi l ci g c th miu t bng giy trng mc en hay nhn thc bng l
tr. Nit Bn l php siu th (lokuttara dhamma), ch c th chng ng bng
tu gic.
Khng th c s hiu bit Nit Bn bng l tr thun ty, v Nit Bn khng
phi l mt vn c th dng lun l thu t (atakkavacara). Li dy
ca c Pht hon ton hp l. Tr thc c th lnh hi y cc Pht
ngn. Nhng Nit Bn, mc tiu cu cnh ca Pht Gio, vt ra khi phm
vi lun l. Tuy nhin, suy tng v cc sc thi tch cc ca i sng,ta s i

ti kt lun hp l rng, i chiu vi hin tng ty th, hu vi, sanh khi

ty duyn, hin hu do iu kin, phi c trng thi bt ty th m s hin
hu khng ty thuc iu kin, v sanh, bt t v khng phin no.
Ch gii Tc sanh truyn (Jataka) c ghi rng trong kip lm nh tu s kh
hnh, B Tt Sumedha c suy nim nh sau:
"Cng nh, mc du c cnh khn kh au thng,
Vn c trng thi an vui hnh phc.
Cng th y, c hin sinh,
Tc nhin phi c bt-hin-sinh.
Cng nh mc du c Sc Nng kh chu,
Vn c Sc Lnh du dng mt m.
Cng th y c s hin hu ca ba th la,
Tc nhin phi c Nit Bn.
Cng nh, mc du c ti li xu xa,
Vn c ci tt ci p.
Cng th y, du qu tht c s sanh
Tc nhin phi c s khng-sanh" 342
nh ngha
Danh t Nam phn "Nibbana" - Nit Bn (Bc phn: Nirvana) gm hai
phn: "ni" v "vana". "Ni" l hnh thc ph nh, khng; "vana" l dt, hay
i dc. i dc ny xem nh si dy ni kip sng ny vi kip sng khc.
"Gi l Nit Bn v Nit Bn l s dt b, s tch ri - 'Ni' - ra khi i dc 'Vana', s thm kht nhc dc".
Ngy no cn b i dc hay luyn i tri buc th cn to thm nghip mi,
v cc nghip mi ny phi tr qu di mt hnh thc no,trong vng sanht, t-sanh v cng tn. n khi mi hnh thc i dc chm dt, nng lc
ca nghip ti to cng dt, tc nhin khng cn to nghip na, v ta thnh
t Nit Bn, thot ra khi vng sanh t trin min.
Quan nim gii thot trong Pht Gio chnh l trng thi vt qua khi vng
sanh t trin min v tn, ch khng phi ch l s trn thot ra khi ti li,
v a ngc.

Cng c ni gii thch Nit Bn l s dp tt la tham (lobha), sn (dosa), v

si (moha).
c Pht dy:
"Ton th th gian nm trong nhng ngn la. La g nhm ln nhng
ngn la y? Chnh la tham, la sn, la si; chnh la sanh, la gi, la
cht, la phin no, la ta thn, la au n, la kh s, la tht vng,
nhm ln nhng ngn la y."
Nhn nh theo mt li, Nit Bn l s dp tt cc ngn la y. Nhng
khng phi v th m c th ni rng Nit Bn ch l s dp tt cc ngn la.
Nn phn bit phng tin v mc tiu. y, dp tt cc ngn la tham,
sn v si, ch l phng tin i n Nit Bn.
Nit Bn c phi l h v khng?
Nu ch v ng quan khng th cm nhn c m ta qu quyt rng Nit
Bn l h v, l khng khng, khng c g ht, th cng phi l nh ngi m
kt lun rng trong i khng c nh sng, ch v khng bao gi anh ta thy
nh sng. Trong ng ngn "Ra v C" c nhiu ngi bit, c ch bit c
nc nn khi ni vi ra, c dng dc kt lun rng khng c t, bi v c
nhng cu hi ca c u c ra tr li l "khng".
Thu xa c mt con c. C ch bit trong nc v khng bit g ngoi tr
nc. Mt hm, c mi m bi li trong ao m quen thuc nh mi hm th
gp li ch Ra. Hi ra th hn lu ra i do trn t lin. C hi: "Cho ch
ra, ch i u m hn lu ti khng gp?"
- Ny ch c, cho ch. Hm ry ti i mt vng ln trn t kh. Ra tr li.
- t kh ! C ly lm ngc nhin. Ch ni t kh, vy t kh l g? t
lm sao kh c? Ti cha bao gi thy ci g m kh. t kh chc l
khng c g ht.
Bm tnh n ha, Ra nh nh p:
- c, tt lm, nu ch mun ngh nh vy cng tt. Khng ai ngn cn ch
u. Tuy nhin, ch m ti i my hm ry t kh tht.

- Ny ch ra, u ch ni r li coi. t kh m ch ni ra lm sao, ging

nh ci g? N c m t khng?
- Khng, t kh khng m t.
- t kh c mt m v m du, d chu khng?
- Khng, t kh khng mt m v m du d chu.
- t kh trong sut v nh sng ri xuyn qua c khng?
- Khng, t kh khng trong sut v nh sng khng ri xuyn qua c.
- t kh c mm mi v du dng mnh bi li trong y khng?
- Khng, t kh khng mm mi du dng, v mnh khng th bi li trong
lng t.
- t c di chuyn v tri chy thnh dng khng?
- Khng, t khng di chuyn v tri chy thnh dng.
- t c ni sng v tan ra thnh bt kng? C rt bc mnh vi lot cu tr
li "khng, khng, ..." ca ra.
- Khng, t khng ni sng. Ra thnh tht tr li.
C bng nhin l v hn hoan ca ngi c thng v vang ln:
- Thy cha, tht qu nh ti ni ch g na! Ti bo rng t kh ca
ch l h v, khng c g ht. Ti hi v ch xc nhn rng t kh v
khng m t, khng mt m, khng m du v khng trong sut, v nh
sng khng ri xuyn qua c, khng mm mi v d chu mnh c h
bi li trong y, t cng khng di chuyn v tri thnh dng, cng khng
ni sng v cng khng tan r thnh bt. Khng phi g ht th c phi l h
v khng?
Ra p:
- c, tt lm. Ny ch c, nu ch qu quyt rng t l h v, khng c g
ht, th ch c tip tc ngh nh th. Tht ra, ngi no bit nc v t
lin ri s ni rng ch ch l con c di dt, v ch qu quyt rng ci g m

ch khng bit l khng c g ht, h v. Ni l h v bi v ch khng bao

gi bit.
n y, ra b c li mt mnh vi ao m nh b, quay u li i v suy
tng n mt cuc vin du khc trn t kh, ni m c tng tng l h
v...
Cu chuyn l th ny ng tuy rng c sng trong nc v trn kh, ra
khng gii thch cho c bn cht tht s ca t v c ch bit nc m c
cng khng th nhn thc c th no l t lin, v ch bit c nc thi.
Cng th y, tuy ch v A La Hn tng bit th no l thi gian v trng
thi siu th l sao, nhng cc ngi khng th dng ngn ng ca th gian
m t trng thi siu th m ngi ti th cng khng th nhn thc trng
thi siu th l sao, bng s hiu bit ca th gian.
Nit Bn l h v, tc nhin Nit Bn phi trng hp vi khng gian
(akasa). C hai, Nit Bn v khng gian, u vnh cu v khng bin i.
Khng gian l vnh cu v n l h v. Tht ra, Nit Bn ngoi khng gian
v thi gian. V s khc bit khng gian v Nit Bn ta c th tm tt rng,
khng gian l Khng, nhng Nit Bn l C.
Khi cp n nhng cnh gii khc nhau m chng sanh c th sanh vo,
c Pht c nhc n cnh "V S Hu X" (akincannayatana), cnh gii
c quan nim v h khng.
Nit Bn l mt o Qu. C th chng ng Nit Bn nh mt i tng
tinh thn (vatthudhamma). S kin ny r rng chng t rng Nit Bn
khng phi l mt trng thi h v. Nu Nit Bn l h v, c Pht
khng m t bng nhng danh t nh "V Tn"(Ananta), "Bt Ty Th"
(Asamkhata), "V Song" (Anupameya), "Ti Thng" (Anuttara), "Ti
Cao" (Para), "Vt Ra Ngoi" (Pra), "Ch Nng Ta Ti Thng"
(Paryana), "Chu Ton" (Tana), "An Ton" (Khema), "Hnh Phc" (Siva),
"Duy Nht" (Kevala), "Bt Kh Dit" (Akkhara), "Tuyt i Trong Sch"
(Visuddha), "Siu Th" (Lokuttara), "Vnh Cu" (Amata), "Gii Thot"
(Mutti),"Vng Lng" (Santi) v.v...
Trong kinh Udana v Itivuttka, c Pht cp n Nit Bn nh sau:
- "Ny ch t khu, c mt trng thi khng sanh (ajata), khng khi pht
(abhuta), khng c cu to (akata) v khng ty th (asamkara). Nu
khng c trng thi khng sanh, khng khi pht, khng cu to, v khng

ty th, t khng th c li thot cho ci c sanh, c khi pht, c cu to, v

ty th (hu vi).
Do s kin c trng thi khng sanh, khng khi pht, khng cu to, v
khng ty th, nn mi c li thot cho ci c sanh, c khi pht, c cu to,
v ty th". 343
Kinh Itivuttaka ghi:
"Ci c sanh, tr thnh, khi pht, c cu to,
v nh th l khng bn vng, tri li phi chu sanh v t.
Mt s cu thnh, mt bnh hon, mng manh.
Mt s sng nh vt thc, mt s tr thnh,
Khng ng cho ta thch th trong cht no.
Thot ra ngoi trng thi y, dn n thc t,
ngoi phm vi lun l, bn vng.
Khng sanh, khng khi pht, khng phin no.
Con ng khng nhim.
Con ng chm dt mi thng kh, thot khi lo u.
n vng lng v hnh phc." 344
Vy, Nit Bn khng phi l h v. Cng khng phi ch l mt s chm
dt. Nit Bn khng phi l th no th ta c th ni mt cch qu quyt.
Nhng nu m t chnh xc Nit Bn l th no th ngn ng ca th gian
khng th thch hp, v Nit Bn l tuyt i, duy nht, phi t mnh chng
ng (paccatam veditabbo).
---o0o--Hu D Nit Bn v V D Nit Bn.
Khi cp n Nit Bn, kinh sch thng nhc n V D v Hu D Nit
Bn (Anupadisesa v Sopadisesa Nibbana Dhatu). 345
Trn thc t, khng phi c hai loi Nit Bn m c hai hnh thc o Qu
Nit Bn. Hai danh t khc nhau ch hai hnh thc chng nghim: mt
trc khi cht v mt sau.
o Qu Nit Bn c th thnh tu trong kip sng hin ti. Khng c im
no trong ton th Gio L ca c Pht dy rng mc tiu cu cnh ch c
th thnh t sau khi cht. y l s khc bit gia quan nim v Nit Bn

ca ngi Pht t v quan nim ca ngi khng phi Pht t, v mt cnh

tri vnh cu, ch c th t c sau kip sng.
Khi o Qu Nit Bn c thnh tu trong kip sng hin tin ngha l
trong lc cn mang thn ng un, th gi l "Hu D Nit Bn" (Sopadisesa
Nibbana Dhatu).
Lc b xc thn , v A La Hn t i Nit Bn, khng cn vt cht, chng
y gi l "V D Nit Bn" (Anupadisesa Nibbana Dhatu).
Mt v pht hay mt v A La Hn, lc cn ti tin th hng Hu D Nit
Bn, v khng cn to nghip mi na. Nhng nhng nhn lnh hay d
to trong d vng vn cn tr qu ti lc danh v sc tan r.
Trong kinh Itivuttaka, c Pht dy:
"C hai hnh thc chng nghim Nit Bn l chng nghim Nit Bn trong
lc cn mang thn v chng nghim Nit Bn lc khng cn thn.
"Ny ch T khu, chng nghim Nit Bn trong lc cn mang thn l g?
L ni y, ny ch T khu, mt thy T khu c Qu A La Hn, tn
dit mi nhim, sng i sng thing ling cao thng, lm nhng
vic cn phi lm, b gnh nng xung, thnh t mc tiu, tn dit
mi tri buc ca i sng, mt thy T khu hiu bit chn chnh v
c gii thot. Ng quan ca thy vn cn, v v cha xa la hn ng quan,
thy cn th hng nhng qu lnh v gt hi nhng qu d. S chm dt
tham, sn, si, ca thy t khu y gi l chng nghim Nit Bn trong lc
cn mang thn ng un".
"Ny ch T khu, chng nghim Nit Bn trong lc khng cn thn ng
un l g?
"Ni y, ny ch T khu, mt thy t khu c Qu A La Hn, tn dit
mi nhim, sng i sng thing ling cao thng, lm nhng vic
cn phi lm, b gnh nng xung, thnh t mc tiu, tn dit mi
tri buc ca i sng, mt thy T khu hiu bit chn chnh v c
gii thot. Trong chnh kip sng y, thy khng cn thch th vi nhng
cm gic ca thn na, thy mt m. l chng nghim Nit Bn trong lc
khng cn thn ng un." 346
---o0o---

CHNG 34 - c Tnh Ca Nit Bn

"Nit bn l g, hi o hu?
S tn dit tham, tn dit sn, tn dit si.
, ny o hu, gi l Nit Bn.''
Tp A Hm
i nghch vi cnh gii hu tnh ca vng lun hi trong y tt c u l
nhng hin tng lun lun bin i, sanh dit, dit sanh, Nit Bn l vnh
cu (dhuva), ng c ham mun (subha), v hnh phc (sukha).
Theo Pht Gio cc php - ti th v siu th - u c sp vo hai loi: (a)
nhng php hu vi, ty th, thuc th gian php, c nhiu hay mt nguyn
nhn to iu kin pht sanh (samkhata); v (b) nhng php v vi, bt ty
th (asamkhata), khng cn nguyn nhn hay iu kin no hin hu.
Vy ty th (samkhatalakkhanani) lun chuyn trong ba giai on: sanh
(uppada), dit (vaya) v bin i trng thi (thitassa annathattam). 347
Pht sanh hay tr thnh l c tnh chnh yu ca mi vt cu to, hu vi,
do mt hay nhiu nguyn nhn to iu kin hin hu. Ci g pht sanh
hay tr thnh tc nhin phi bin i v phn tn. Php hu vi lun lun tr
thnh v ln lun bin i. V thng bin i l nh lun bao qut, ph
thng cho mi s vt - vt cht ln tinh thn - nm trong v tr, t t bo ht
sc vi t n nhng chng sanh tht to ln hay nhng hnh th khng l.
Tm, tuy v hnh, bin i li cng nhanh chng hn vt cht.
S hin hu ca Nit Bn, trng thi siu th m ch Pht v ch v A La
Hn chng ng, khng ty thuc nguyn nhn no. V l y, Nit Bn khng
tr thnh, khng bin i, khng b phn tn. Nit Bn l v sanh (ajata), bt
hoi (ajara), v bt dit (amara). Mt cch chnh xc, Nit Bn khng phi l
qu, cng khng phi l nhn. Do Nit Bn l duy nht (kevala).
Ci g pht sanh do mt nguyn nhn chc chn phi hoi dit, v do , l
khng ng c ham mun. i sng l s hu m con ngi thit tha qu
trng nht, th nhng lm khi, trong nhng cnh ng kh khn v di

nhng gnh nng qu i, chnh ci i sng c yu chung y tr thnh

khng th chu ni. Trong nhng lc y, sng l mt cc hnh, v nhng
ngi yu tnh i khi ngh n vic quyn sinh cuc sng, tng chng
nh cht l quyt c mi vn au kh.
Tt c chng ta u thng yu v ht sc c gng chm nom, sn sc, trang
im thn th nh vt rt qu. Nhng tm thn duyn dng, yu kiu, dim
l, v kh i ny l ngun gc bao nhiu au kh. n lc b thi gian v
bnh tt lm hao mn tiu ty i ri th c th vt cht ny ch cn l gnh
nng v cng kh .
Sau y l mt chuyn tch l th, ng rng i sng v nhng lc th ca
kip nhn sinh ch l tm b:
- Mt chng n lm li i gia mt khu rng mnh mng y chng gai v
gnh ngn ngang. Bng nhin anh thy sau lng mt th tng to tng
ro bc i v phi mnh. S hi, anh m u chy. Voi chy theo n
trc mt ging cn, anh nh nhy xung trnh voi. Nhng nhn xung
ging anh nhn thy mt con rn c nm di y. Khng cn cch no
khc na anh nh eo theo mt si dy y gai c sn, lng thng trn
ming ging. Tm thot khi nn, anh nhn ln thy hai con chut, mt en
mt trng, ang cm ci gm si dy m anh ang eo. Lc anh nga mt
ln th t mt ong pha trn, vi git mt nh ngay vo ming.
Anh chng ly lm tha thch, lng qun l mnh ang sng trong tnh trng
bp bnh v ht sc nguy ngp, yn tr tn hng v ngt ngo ca mt. Va
lc y c mt ngi giu lng bi mn ch ng cho anh thot nn.
Nhng anh l xin Ngi cm phin ch mt cht, anh thng thc ht
git mt...
Khu rng mnh mng v y chng gai l vng lun hi, trm lun b kh.
i sng ca chng sanh khng phi l mt vn hoa hng ti p m dy
y nhng hon cnh cam go au kh. Chng ta phi vt qua bao nhiu
chng ngi, chu ng bao nhiu s ch trch bt cng, nhng hnh vi
chng i, nhng cu ni khiu khch, nhng cuc tn cng, nhng li
nguyn ra. l nhng con ng chng gai ca cuc sng.
Tht voi ging nh ci cht. Con rn c nh tui gi. Si dy y gai l s
sanh 348. Hai con chut, l ngy v m. Nhng git mt ngt ngo l th vui
ca i sng,v ngi giu lng bi mn, sn sng ch li thot l c Pht.

Ci m chng ta gi l hnh phc trong i sng ch l s tho mn mt vi

iu mong mi. Khi c mt vic ta li mun vic khc. Tham vng khng
khi no dt, khng khi no ta cho l va .
Vy, phin no v au kh l bn cht thin nhin ca i sng, v khng
chng sanh no trong tam gii c th trnh thot.
Nit Bn l php bt ty th, v vi, khng ty thuc nhn duyn hin hu.
Do Nit Bn l trng cu, v sanh, bt dit (dhuva), ng c ham
mun (subha), v hnh phc (sukha).
Ta nn phn bit hnh phc Nit Bn vi hnh phc thng thng th
gian.
Hnh phc Nit Bn khng phai lt, cng khng nhm chn. l hnh
phc khng mt mi, khng i thay.
Hnh phc tm b th gian l s tha mn mt vi tham vng (vedayita).
Tri li, hnh phc Nit Bn pht sanh do s gim suy dc vng(vupasama).
Trong kinh Bahuvedaniya Sutta 349, c Pht k ra mi loi hnh phc sp
xp theo th t, bt u t nhng khoi lc th kch do s tha mn nhc
dc. Phm hnh o c cng ln cao, loi hnh phc cng tr nn phn
khi, cao thng, vi t n th gian kh nhn thc c rng l hnh
phc. Khi c S Thin, hnh gi hng c mt th hnh phc khc
thng, tuyt i khng lin h n ng quan. Hnh phc ny pht sanh do
s ch ng lng ham mun tha mn nhc dc m ngi sng theo vt cht
nh gi tht cao. Tuy nhin, khi hnh gi c T Thin, cho n loi hnh
phc ca S Thin cng tr thnh th kch v khng li ch, so vi hnh
phc mi thnh tu, tc tm X (Upekkha).
c pht dy:
"Ny Ananda, nhng giy tri buc ca nhc dc ng trn c nm loi. Nm
loi y l g? L nhng hnh th do mt tip nhn, ng ham mun, quyn
r, d mn, d say m, v theo sau l s thm thung khuy ng, lm
dy ln m bi kht vng.
"L nhng m thanh do tai, nhng mi hng do mi, nhng v do li,
nhng s xc chm do thn tip nhn, ng ham mun, quyn r, d mn, d
say m v theo sau l s thm thung, khuy ng, lm dy ln m bi

kht vng; ny Ananda, l nm dy tri buc ca nhc dc. Bt lun hnh

phc hay lc th no pht sanh do nm tri buc ca nhc dc ng trn l
hnh phc vt cht.
"K no ni rng: - 'y l hnh phc cao thng nht m chng sanh c th
th hng'. Nh Lai khng chp nhn. Ti sao? Bi v c hnh phc khc
phn khi v cao thng hn. V hnh phc khc phn khi v cao thng
hn l g?
" y, v T khu hon ton dt b lng ham mun tha mn nhng dc
vng, xa la nhng trng thi bt thin, sng n dt ni vng v v yn tnh,
pht trin Tm, St n Ph, Lc v an tr tm trong S Thin (Pathama
Jhana). l hnh phc phn khi v cao thng hn.
"Tuy nhin nu ai ni rng: - 'y l hnh phc v lc th cao trng nht m
chng sanh c th th hng', Nh Lai khng chp nhn. Ti sao? Bi v c
hnh phc khc, phn khi v cao thng hn.
"Ni y Tm, St vng chc, khng chao ng. Yn tnh bn trong, tm
kin c, v T khu chm dt Tm, St, v do trng thi vng lng, tin n
Ph, Lc v an tr tm vo Nh Thin (Dutiya Jhana). l hnh phc khc,
phn khi v cao thng hn.
"Nhng nu c k bo rng l cao thng nht m chng sanh c th th
hung, Nh Lai khng chp nhn. Cn hnh phc cao thng hn?
" y, chm dt lng thch th trong Ph, gi yn lng, an tr v hon ton
gic tnh, v T khu th hng trng thi m bc thnh nhn m t 'tm
bnh thn, qun bnh (tm x)' v an tr trong hnh phc. Nh vy, hnh gi
nhp Tam Thin (Tatiya Jhana). l hnh phc phn khi v cao thng
hn.
"Mc du vy, nu c k bo rng l hnh phc cao thng nht, Nh Lai
khng chp nhn. Cn hnh phc cao thng v phn khi hn?
"Ni y, dt b lc th v au kh, li pha sau mi lc th v phin
no, khng-au-kh, khng-vui-th, tm x hon ton v an tr, hnh gi
thnh t T Thin (Catuttha Jhana). l hnh phc phn khi v cao
thng hn.

"Tuy nhin, nu ni rng l hnh phc cao thng nht th Nh Lai

khng chp nhn. Cn hnh phc cao thng hn.
"Ni y, vt ln mi tri gic v hnh th, khng cn phn ng ca gic
quan, hon ton khng quan tm n tri gic v tnh trng khc nhau, v T
khu suy nim: 'khng gian v tn' v sng trong cnh gii Khng V Bin
X (Akasanancayatana), c quan nim rng khng gian v cng tn. l
hnh phc phn khi v cao thng hn
"Nhng ni rng l hnh phc cao thng nht th Nh Lai khng chp
nhn. C hnh phc ca thng hn.
"Ni y vt ln khi cnh gii Khng V Bin X, v T khu suy nim:
'thc v cng tn', v sng trong cnh Thc V Bin X
(Vinnananacayatana). l hnh phc khc, phn khi v cao thng hn.
"Tuy nhin nu ni l hnh phc cao thng nht th Nh Lai khng chp
nhn. Cn hnh phc cao thng hn.
"Ni y vt khi cnh Thc V Bin X, v T khu suy nim: 'khng c
g ht' v sng an tr trong cnh gii V S Hu X (Akincannayatana).
l hnh phc cao thng hn.
"Mc du vy, nu c k bo rng l hnh phc cao thng nht, th Nh
Lai khng chp nhn. C hnh phc khc cao thng hn.
"Ni y vt hn ln khi cnh gii V S Hu X, v T khu sng an tr
trong cnh gii Phi Tng Phi Phi Tng (N'evasanna n'asannayatana).
l hnh phc khc, phn khi v cao thng hn.
"Tuy nhin nu c ai bo: 'y l lc th v cao thng nht m chng sanh
c th th hng'. Nh lai s khng chp nhn. Ti sao? Bi v hnh phc
khc, phn khi v cao thng hn.
"Ni y vt hn khi cnh gii Phi Tng Phi Phi Tng, t n mi
chm dt mi tri gic v cm gic, v T khu sng khng cn tri gic v
cm gic (Sannavedayita Nirhoda). Ny Ananda, l hnh phc khc, phn
khi v cao thng hn.

"Trong mi hnh phc, l hnh phc cao thng nht. Trng thi ti
thng y l Nirodha Samapatti (Dit Th Tng nh), ngha l th hng
qu Nit Bn trong kip hin tin."
Ta c th hi: "Sao c th gi l trng thi cao thng nht trong khi khng
cn tm thc th hng?"
c Pht gii p:
"Khng, ny ch t, Nh Lai khng chp nhn l mt hnh phc nu
hnh phc y ch l mt cm gic tha thch. Nhng ny ch t, ni no
pht sanh chn hnh phc, ni y, v ch ni y thi, c Th Tn mi nhn
l hnh phc."
V c Pht dy tip:
"Nh Lai tuyn b rng m tt c nhng g m gic quan cm nhn u l
au kh. Ti sao? Bi v ngi trong cuc cnh kh khao kht c hnh
phc, m ngi c xem l c hnh phc cng vn khao kht c thm
na. Lng tham ca th gian khng cng tn."
Dng nhng ngn t ch nh, c Pht tuyn b:
"Nibbanam paramam sukham - Nit bn l hnh phc ti thng".
L hnh phc ti thng v Nit bn khng phi l loi hnh phc do ng
quan chng nghim. Nit Bn l php chn lc tuyt i, l hnh phc pht
sanh do trng thi tch cc gii thot ra khi mi au kh ca i sng.
Chnh s on tuyt trng thi au kh thng c gi l hnh phc, mc
du danh t y khng my thch hp miu t bn cht tht s ca Nit
Bn.
Nit Bn u?
Trong sch "Vua Milinda Vn o", c Nagasena gii p cu hi y nh
sau:
"Khng c ni no nhn v hng ty, hng nam, hng ng, hng bc,
pha trn, pha di, hay pha ngoi, m c th ni rng l Nit Bn. Tuy
nhin, Nit Bn tht s c,v ngi no c cuc sng chn chnh, gii hnh

trang nghim, v ch tm minh st, du Hy Lp, Trung Hoa, Alexandria,

hay Kosala, u c th thnh tu o Qu Nit Bn.
"Cng nh la, khng phi c tch tr mt ni c bit no, nhng khi
hp iu kin th la pht sanh. Cng th y ta khng th ni Nit Bn
u, nhng khi o duyn y, th Qu Nit Bn c thnh tu."
Kinh Rohitassa Sutta c ghi li nhng Pht ngn sau y:
"Nh Lai tuyn b rng th gian, ngun gc ca th gian, v con ng dn
n s chm dt th gian, u nm trong tm thn mt trng ny, cng vi
tri gic v t tng." 350
Trong on kinh ny, danh t 'th gian' c ngha l au kh. Do , chm
dt hay tiu dit th gian l chm dt au kh, tc Nit Bn. Nit Bn ca ta
ty thuc ni tm thn mt trng ny. Nit Bn khng phi l ci g
c to ra hay ci g cn phi c to ra. "Qu tht php ny (Nit Bn)
phi c thnh tu (hay chng ng) do bn Thnh o (D lu, Nht lai,
Bt lai, A La Hn), ch khng phi c to nn." -- Thanh Tnh o. 351
Nit Bn l ni bn nguyn t cu thnh vt cht -- nguyn t Nc (apo),
c c tnh kt hp, lm dnh lin li; nguyn t t (pathavi), c c tnh
dui ra; nguyn t La (Tejo) c c tnh nng, lnh cng l mt hnh thc
nng; v nguyn t Gi (vayo), c c tnh di ng -- khng th c ch
ng.
cp n Nit Bn u, B Samyutta Nikaya, Tp A Hm, c ghi:
"Ni m bn nguyn t cu thnh hp cht c c tnh dnh lin, dui ra, t
chy v di ng khng cn ch ng" 352
Trong kinh Udana 353, Pht dy:
"Cng nh, ny ch T khu, mc du bao nhiu nc t sng ngi knh
rch v cc trn ma to t trn tri xung chy dn v bin c, nhng
khng v th m mc nc bin dng nn qu cao hay xung qu thp. Cng
dng th y, khng v l c nhiu v T khu nhp i Nit Bn m Nit
Bn qu ng c hay qu tha tht."

Do Nit Bn khng phi mt cnh tri no dnh ring cho mt c th

xut chng m l mt php, mt s thnh tu, m mi chng sanh u c th
t n.
Trong thc t, khng c mt cnh tri vnh cu, trong y c hnh thc khoi
lc m con ngi ham mun v ni y ta c th mc tnh th hng. Tht
khng th tng tng mt cnh gii trng cu nh vy bt lun ni no.
Chp nhn rng khng c ni no gi l Nit Bn, vua Milinda hi c
Nagasena cn c trn nn tng no ta c th sa dn i sng chng ng
Nit Bn.
- C, tu i vng, c mt nn tng nh th.
- Nh vy, knh bch i c, nn tng y l g?
- Tu i vng, gii hnh l cn bn. Bi v, nu vng vng t nn tng
trn gii hnh v thn trng nhip tm qun tng th du ni no, min
Bc Hi hay Hy Lp, Trung Hoa hay x Tht t, du Alexandria
hay Nikumba, Benares hay Kosala, Kashmir hay Gandhara, trn
nh ni cao hay mt cnh tri xa l, du th no i na, ngi sa dn
mnh, sng i chn chnh, s thnh tu o Qu Nit Bn. 354
Ci g nhp Nit Bn?
y l mt cu hi khng thch nghi, cn phi gc li mt bn, bi v Pht
Gio ph nhn s hin hu ca mt thc th trng tn hay mt linh hn
trng cu. 355
Ci c gi chng sanh m ta thng nghe nh trong "b y phc ca mt
linh hn", ch l s gn hp ca nhng yu t ty th, hin hu do iu kin.
Vajira, v T khu ni A La Hn dy:
"Khi tt c nhng b phn c rp vo ng ch ca n, danh t "ci xe"
pht sanh (trong tm ta). Cng th y, mt cch ch nh, thi quen thng
thng gi l mt chng sanh khi ng un cu hp li." 356
Theo Pht Gio, ci c gi l chng sanh gm hai phn, danh v sc, v
hai phn ny lun lun bin i trong chp nhong. Ngoi hai yu t tng

hp y, khng c mt linh hn trng cu hay mt thc th bt bin. Ci

c gi l "Ta" cng l mt o tng.
Cng nh ngay trong hin ti, khng c mt ci "Ta" trng cu hay mt
chng sanh khng bin i, khng cn phi ni rng khng c mt ci "Ta"
hay mt linh hn Nit Bn.
Sch Thanh Tnh o dy:
"Ch c trng thi khn kh, khng c ngi khn kh,
cng khng c ngi hnh ng, khng ai ht, ngoi tr s hnh ng.
C Nit Bn, nhng khng c ngi tm Nit Bn.
C con ng, nhng khng c con ngi i n ."
im khc bit chnh yu gia quan nim ca ngi Pht T v Nibbana v
quan nim ca n Gio v Nibbana hay Mukti l ngi Pht T, trong
lc nhn vo mc tiu, khng tin c linh hn v mt to ha, cn ngi theo
n Gio th tin c linh hn trng cu v to ha.
V th ta khng th ni rng Pht Gio l mt ch ngha "vnh cu" hay "h
v".
Trong Nit Bn khng c g "vnh-cu-ha", m cng khng c g
"h-v-ha".
Cng nh Sir Edwin Arnold ni:
"Nu c ngi dy rng Nit Bn l chm dt,
Bn hy ni ngi y di.
Nu c ngi dy rng Nit Bn l cn sng na,
Bn hy ni ngi y sai lm."
Phi nhn nhn vn Nit Bn l kh hiu nht trong Gio l ca c Pht.
Tuy nhin, du c tm n u, ta cng khng th thu trit bn cht tht s
ca Nit Bn. ng li tt nht hiu Nit Bn l gia cng bng tr tu
trc gic ca chnh ta.
Mc du con ngi trung bnh khng th tri gic Nit Bn c bng ng
quan, con ng duy nht i thng n Nit Bn c c Pht gii
thch cn k trong tng chi tit v rnh mch cho tt c.

Mc tiu cn lu m sau m my che lp, nhng phng php thnh tu

tht l rng minh bch, v khi thnh tu c ri th mc tiu s hin ra sng
t nh "mt trng trong khng b my n".
---o0o--CHNG 35 - Con ng Nit Bn (I)
"Con ng Trung o ny dn n trng thi vng lng, s thnh tu, s
gic ng v Nit Bn." Kinh Chuyn Php Lun.
Con ng Nit Bn l Trung o (Majjhima Patipada) trnh xa hai cc
oan l li sng kh hnh, lm gim suy nng lc tr thc, v li sng li
dng, lm chm tr tin b tinh thn.
Trung o gm tm chi: Chnh Kin, Chnh T Duy, Chnh Ng, Chnh
Nghip, Chnh Mng, Chnh Tinh Tn, Chnh Nim v Chnh nh.
Hai chi trn l Tr Tu (panna), ba chi k l Gii Lut (sila) v ba chi cui
cng l nh (samadhi):
Gii
Chnh Ng
Chnh Nghip
Chnh Mng
nh
Chnh Tinh Tn
Chnh Nim
Chnh nh
Tu
Chnh Kin
Chnh T Duy
Theo ng th t ca lch trnh tin ha tinh thn, Gii, nh v Tu l ba
giai on trn ng dn n Nit Bn. Ba giai on ny c c th trong
k ngn sau y:
"Chm dt mi hnh ng bt thin,
Pht trin nhng hnh ng thin,

Thanh lc tm,
l li dy ca tt c ch Pht" -- Php C
Ta gt hi nhng g chnh ta gieo. iu bt thin em li au kh. iu
thin, hnh phc. au kh v hnh phc ca ta l nh hng trc tip ca
nhng hnh ng thin v bt thin ca chng ta. Ngi c Chnh Kin
nhn thc r rng nh lut nhn qu - tc hnh ng v phn ng ca hnh
ng - v tn dng mi kh nng trnh xa iu c, pht trin vic lnh.
Lm nh vy, v li ch ring ca mnh v s an lnh ca ngi khc, ngi
c trnh kin nhn thy c bn phn lm cho i sng mnh l mt phc
lnh, cho mnh, v cho tt c nhng ngi khc.
Bit rng i sng tht v cng qu bu i vi mi chng sanh, v khng ai
c quyn hy hoi s sng ca k khc, ngi c Chnh Kin ni rng tm
Bi v tm T ca mnh n tt c, du l nhng con vt b nh, v trnh xa
mi hnh ng st hi hoc gy thng tch cho bt c ngi hay th.
Khng c lut l no bt chng sanh ny phi lm mi cho chng sanh khc.
Tuy nhin ngi mnh vn git k yu ly tht by tic tng. l bn
nng ca loi th. i vi th, hnh ng tng t cn c ch tha th v
chng khng c thc c vic ca mnh lm, nhng vi ai c y l
tr m cn c tnh lm vy th tht l ng trch. Du ngon ming, hay
gii khuy, khng c l do no ta t cho php, hoc nh tay ngi khc git
mt chng sanh. Nu st hi th vt l sai lm th git ngi cn ng gh
tm n bc no - du git tng c nhn hay git tng on, tng nhm, du
dng nhng phng tin tn bo hay nhng phng php gi l vn minh
tn tin v nhn o, du git em li ha bnh, git v mc tiu tn gio,
hay v mc tiu no c v p no khc.
Lim khit, chn tht v chnh trc cng l c tnh ca ngi c Chnh
Kin. Ngi c Chnh Kin trnh xa mi trm cp, du l s trm cp hin
nhin, l liu, hay trm cp vi t, kn o, n np di mt lp g khc.
Ngi c Chnh Kin cng trnh xa mi hnh ng t dm lm gim suy gi
tr con ngi. Ngi c Chnh Kin trnh vng ng, khng ni th l m
thc v nhm nh, m ch dng li l chn tht, nh nhn, hin ha v b ch.
C nhiu loi thuc v ru lm tm tr xao lng v lu m. Ngi c Chnh
Kin cng trnh xa cc loi ru mnh, c gng trau gii v m mang tr
tu.

Nm quy tc s ng y - nhm kim sot c hnh ng v li ni - rt cn

thit cho nhng ai bc chn vo con ng dn n Nit Bn. Phm nhng
gii y to tr ngi cho tin b tinh thn.
vng vng tin mt bc hng n mc tiu, by gi hnh gi c gng
thu thc lc cn. ch ng s thm thung vt thc v cho tm v thn
c nh nhng khoan khoi, trong mi thng nhn n mt ngy l tt. i
sng phi gin d v thanh m. Sng xa hoa dn con ngi tr ln n l ca
tham vng. Nn c thn, v tt c nng lc nh m bo tn trn vn,
c th x dng trong vic trau gii tinh thn v o c, cho mnh v cho
ngi khc. Cng nh , ta c th tch ri ra khi nhng dy tri buc ca
x hi, nhng tr ngi cho mc tin o c. Hu ht tt c nhng v gio
ch u c mt cuc sng khim tn, c thn gin d, t ngho nn, v t
kim sot cht ch.
Trong khi tin b t t v vng chc, hnh gi cng kim sot hnh ng,
li ni v thu thc lc cn cng cht ch hn. Nghip lc ca ngi hnh gi
tinh tn by gi thc y ng s t khc nhng lc th trn gian v chp
nhn i tu s. Nhng nh sau pht sinh:
"i sng ti gia l so huyt cra tranh chp,
Dy y nhng vt v, nhng nhu cu,
Nhng i sng ca bc xut gia,
T do v cao c nh tri rng mnh mng."
Nhn thy rng xa hoa vt cht l o huyn v th vui vt cht khng to
hnh phc tht s, hnh gi t nguyn b tt c s nghip vt cht trn i
khoc ln mnh tm y vng v c ghp mnh vo np sng han ton
trong sch.
Tuy nhin khng phi v sc tng b ngoi m chnh s thanh lc bn trong
i sng gng mu, lm cho con ngi tr nn trong sch. S i thay t
trong ra ngoi, ch khng phi t ngoi tr v trong. Khng tuyt i cn
thit phi rt v n dt ni ho lnh vng v v sng i tu s mi chng ng
c Nit Bn. i sng t khu chc chn gip s tin b tinh thn c
thnh t mau chng v d dng hn, nhng ngi c s vn c th c qu
Thnh.
Trc tt c nhng quyn r ca i sng ti gia, ngi tu s m c c
Qu A La Hn chc chn ng c tn dng hn v t khu, cng c

Qu A La Hn, gia khung cnh tnh mch an nhn, khng c g lm cho

tm giao ng.
Nhc n mt v i thn c Qu A La Hn lc ngi trn lng voi, trong
mt ci bnh sang trng, c Pht ghi nhn:
"Du trang sc lng ly, nu ngi kia i trong s thanh bnh an lc,
Nu gi tm yn lng thu thc, vng chc v trong sch,
V nu ngi kia t ch ng, khng lm tn thng bt lun chng sanh
no,
Ngi y l B La Mn, l sa mn, l t khu." (Kinh Php C, cu 142).
C rt nhiu trng hp ngi tu s sng ti gia cng chng ng Nit Bn.
V thin tn giu lng qung i v tm o nhit thnh ca c Pht,
Anathapindika (Cp C c) l mt v Tu Hun (Sotapanna). Mahanama
dng Thch Ca l mt v T Hm (Sakadagami). Ngi th l gm
Ghatikara c qu A Na Hm (Anagami) v c Vua Suddhodana (Tnh
Phn) nhp dit vi o Qu A La Hn.
Mt v T khu phi gi bn loi Gii Lut Cao Thng:
1) Patimokkha Sila - Gii lut cn bn
2) Indriyasamvara Sila - Gii lut c lin quan n cng trnh thu thc lc
cn
3) Ajivaparisuddhi Sila - Gii lut c lin quan n i sng trong sch
4) Paccayasannissita Sila - Gii lut c lin quan n s dng "t vt dng",
nhng vt cn thit cho i sng.
Bn loi gii lut y gi chung l Sila Visuddhi (T Thanh Tnh Gii, s
trong sch ca gii hnh), l tng u tin trong by tng trong sch, Thanh
Tnh o, dn n Nit Bn.
Gii t th l xut gia v th tr Upasampada (C Tc Gii ) c gi l
Bhikkhu (T khu). Tu s hnh kht c l l gn nht ca danh t
"Bhikkhu", khng phi trong ngha ngi i xin, m trong ngha i sng
bng vt thc c tng, bng lng qung i, bng tm trong sch b tr
ca ngi khc.
Mt v t khu khng c li th phi sng bng i sng xut gia cho n
cht. Gii t t nguyn xin ghp mnh vo gii lut sng i sng
trong sch, i sng thing ling cao thng ca v t khu cho n ngy,

nu mun, cng t , bc chn ra khi Gio Hi m khng b mt s b

rng buc no.
Nhng ngy no cn p trn mnh b y vng, v t khu phi gi trn 220
gii chnh 357 v nhiu gii ph khc. Bn trng gii c lin quan n i
sng c thn, n s trm cp, st nhn v khoc loc khoe khoang rng
mnh t n mt mc cao thng m tht ra mnh khng c, phi c
gn gi trang nghim. V no phm mt trong bn trng gii k trn phi
chu ti Parajika (Bt Cng Tr) v ng nhin khng cn l t khu na.
Nu mun, v y c th xut gia Samanera (Sadi) tr li.
Ngoi bn trng ti y, nu v t khu phm nhm gii no khc, phi ty
nng nh m sm hi chu ti.
Nhng c im chnh ca mt v t khu l trong sch, hon ton c thn,
t sng ngho nn, khim tn, n gin, v tha phc v, t kim sot, nhn
ni, bi mn v thanh tao nh nhn.
i sng ca mt t khu, hay ni cch khc, s t b nhng th vui v
nhng tham vng ca th gian, ch l mt phng tin hu hiu thnh tu
qu Nit Bn. S xut gia t n khng phi l cu cnh.
---o0o--CHNG 36 - Con ng Nit Bn (II)
"Mt con ng thnh t li ch th gian,
Mt con ng khc dn n Nit Bn"
Kinh Php C.
---o0o--Tm nh (Samadhi)
vng vng trn nn tng Gii lut, hnh gi bc vo con ng cao
thng hn - hnh thin - tin n tm nh (samadhi), tc l kim sot
v trao gii tm, giai on th nh ca con ng trong snh (Thanh Tnh
o).
nh (samadhi) l gi tm an tr vo mt im, gom tm vo mc, v
hon ton khng g khc, ngoi mc y.

Theo Pht Gio, c bn mi mc thnh thin khc nhau, ty tm tnh

ca mi c nhn. Bn mi mc hnh thin l:
a.-- Mi mc nim (kasina, bin x):358
1. Dng t lm mc, 2. Dng nc lm mc, 3. Dng la lm
mc, 4. Dng khng kh lm mc, 5. Dng vt c mu xanh lm
mc, 6. Dng vt c mu vng lm mc, 7. Dng vt c mu lm
mc, 8. Dng vt c mu trng lm mc, 9. Dng nh sng lm
mc, 10. Dng khng gian lm mc.
b.-- Mi mc v t thi (asubha, trc)
sau:

359

, l mi loi t thi k

1. T thi snh (uddhumataka), 2. T thi i mu sc (vinolaka), 3. T thi

r ra, chy nc (vipubbaka), 4. T thi b ct t on (vicchidaka), 5. T
thi b c khot ra tng mnh (vikkhayidaka), 6. T thi vng ra tng mnh
(vikkhittaka), 7. T thi b ct t v ri ra vung vy tn mc
(hatavikkhitaka), 8. T thi b m mu (lohitaka), 9. T thi b vi c
(pulapaka), v 10. T thi ch cn b xng (atthila)
c.-- Mi mc suy nim (anussati, nim nim) 360:
1. Nim Pht (Buddhanussati), 2. Nim Php (Dhammanussati), 3. Nim
Tng (Sanghanussati), 4. Nim Gii (Silanussati), 5. Nim tm b th
(Caganussati), 6. Nim ch Thin (Devatanussati), 7. Nim trng thi thanh
bnh an lc (Upasamanussati), 8. Nim s cht (Marananussati), tun t, v
cng vi, 9. Nim Thn (Kayagatasati), v 10. Nim hi th (Anapanasati)
d.-- T V Lng Tm, hay bn phm hnh cao thng
(Brahmavihara):
T, Bi, H v X
e.-- Mt mc qun tng (Sanna, tng, tri gic):
Qun tng tnh cch trc ca vt thc 361.
f.-- Mt mc phn tch (catudhatuvavatthana) 362: nh phn tch
bn nguyn t cu to vt cht (T i: t, nc, la, gi).

g.-- Bn Thin V Sc:

1. Cnh gii Khng Gian V Cng Tn (Akasanancayatana), 2. Cnh gii
Thc V Cng Tn (Vinnanancayatana), 3. Cnh gii H Khng
(Akincannayatana), v 4. Cnh gii Phi Tng Phi Phi Tng (N'eva sanna
n'asannayatana).
mc thch hp vi nhng bm tnh khc nhau
Theo kinh sch, mi mc v t thi v nim thn, nh 32 phn trc,
thch hp vi bm tnh tham i, v nhng mc ny c khuynh hng to
s nhm chn c th vt cht m gic quan bm nu.
T V Lng Tm v bn Kasinas mu,thch hp vi bm tnh sn hn.
Nhng mc suy nim v c Pht, v.v... thch hp vi bm tnh ca
ngi c nhiu c tin.
Nhng mc suy nim v s trng thi thanh bnh an lc, qun tng n
s nhm chn vt thc, v phn tch T i, thch hp vi nhng bm tnh
thin v tr thc.
Nhng mc nh suy nim v c Pht, tm T, nim thn v nim v s
cht, thch hp vi tt c bm tnh.
C su loi bm tnh (carita) l:
1. Bm tnh tham i (ragacarita),
2. Bm tnh sn hn (dosacarita),
3. Bm tnh si m (mohacarita),
4. Bm tnh c nhiu c tin (saddhacarita),
5. Bm tnh thin v tr thc (budhicarita), v
6. Bm tnh phng dt (vitakkacarita).
"Carita" l bm tnh, hay bn cht c hu ca mt ngi. Bn cht ny biu
l khi trng thi bnh thng, khng c g lm giao ng. Bm tnh ca
mi ngi khc nhau l do ni hnh ng qu kh, hay nghip khc nhau
ca mi ngi. Nhng hnh ng quen thuc c khuynh hng to bm tnh
ring bit.

Bn trong ca mt s ngi, "raga" hay tham i, c nng lc mnh hn cc

tnh kia, trong khi "dosa" hay sn hn, on ght c , tri hn ni ngi
khc. Phn ng chng sanh thuc v hai loi y. C mt phn t, km thng
minh v t nhiu si m (mohacarita). Gn vi nhng hng si m c nhng
ngi c bm tnh phng dt, khng th ch tm vo mt vic
(vitakkacarita). Vi ngi li c tm o c bit nhit thnh, c tin vng
chc (saddhacarita), ngi khc th c bit thng minh sng sut
(buddhicarita).
Phi hp nhng bm tnh y li vi nhau c 63 loi. Tnh chung vi bm
tnh kho st (ditthicarita) l 64 loi.
Nhng mc hnh thin c th, t hay nhiu, thch hp vi mi bm tnh
v mi hng ngi.
Trc khi thc hnh thin tp, hnh gi nn thn trng quan st mc tham
thin. Thu xa, mun hnh thin phi tm n s hng dn ca mt v
thy c kh nng v nh s gip ca v ny, chn mt mc thch hp
vi bm tnh mnh. Ngy nay, hnh gi phi t mnh xem xt ly v chn
mc m mnh cho l thch hp nht.
Khi mc chn, hnh gi phi rt vo mt ni yn tnh, cng t b giao
ng cng tt. Mt cm rng, mt hang , hoc ni vng v no khc cng
c th thch nghi. nhng ni y hnh gi t b phin nhiu trong khi hnh
thin.
Nn bit rng cnh vng lng bn trong ca tt c mi ngi. Nu tm
khng an, du gia rng su tnh mch cng khng thch hp. Nhng nu
tm khng b giao ng th trung tm thnh ph cng c. Khung cnh
chung quanh ch tc ng mt cch gin tip, gip tm an tr.
iu k m hnh gi phi quyt nh l gi gic, lc m hnh gi v
khung cnh chung quanh c nhiu iu kin thun tin nht tham thin.
Sng sm tm tr cn ti tnh, hoc ti, trc khi i ng, nu khng qu
mt, thng l lc thch hp nht hnh hin. Tuy nhin, du th gi no
m ta chn, nn c gi ng gi y mi ngy, cho tm c quen, c
nh hng tt p n php hnh.
Cch ngi cng c th gip ch cho vic gom tm. Ngi phng ng
thng ngi tro chn mt t trn v tri v chn tri t trn v mt, thn

mnh ngay thng. l li ngi kit gi. Nu khng quen t thy kh ngi
nh th. Nhiu ngi ngi bn gi d dng hn. Ch chn mt t trn v
tri, cn chn tri th di lun, khi phi tro ln.
Khi ngi theo iu tam gic y th thn mnh vng vng. Tay mt t trn
tay tri, c ngay, gi mi nm trn mt ng thng gc vi rn. Li p st
trn nc vng. Sp sa qun o ngay ngn v lng qun khng nn tht cht
lm. Vi ngi chu nhm mt li khng cn nhn thy g na.
Nhm kn mt cng c li, nhng thng hay lm bun ng. n lc mun
ng ri th hnh gi khng cn kim sot c tm na. Nhng t tng bt
nh pht sanh, khng cn gi thn ngay ngn, v tnh m mng, chy nc
di v gc u.
Ch Pht thng ngi kit gi, hnh a sen bp, mt nhm phn na, nhn
theo cht mi n ch t, khng xa hn li mt thc hai.
Ngi no thy li ngi kit gi kh khn, c th thun tin ngi trn gh,
hay ch no khc, va cao hai bn chn gc trn mt t.
Th ngi khng quan trng. Hnh gi ty tin, ngi th no cng c, min
l thy thoi mi v d dng l c.
Ngi c ch nguyn c gng gom tm vo mt im phi n lc kim sot
nhng t tng nhim mi khi n va khi sanh.
Hnh gi c th b mi o binh ca Ma Vng tn cng nh c ghi trong
kinh Sutta Nipata 363. Mi o binh y l:
1. tham dc (kama), 2. nn ch (arati), 3. i v kht (khuppipasa), 4. i dc
(tanha), 5. d di hn trm (thina-middha), 6. s st (bhaya), 7. hoi nghi
(vicikiccha), 8. ph bng, gim pha v ngoan c (makkha, thambha), 9. thu
ot mt cch bt chnh ting tt, danh vng, nhng li tn dng khen tng
v li lc (labha, siloka, sakkara, micchayasa), v 10. t ph v khinh mit
k khc (attukkamsanaparavambhana).
Ty trng hp, nhng li gi sau y ca c Pht v php hnh thin
c th b ch cho tt c mi ngi.
1. C to nhng t tng tt, tri nghch vi t tng tr ngi. Nh b lng
sn tr ngi, c to tm t.

2. Suy nim v hu qu xu c th xy ra. Nh ngh rng sn hn c th a

n ti li, st nhn v.v...
3. Khng , c lng qun nhng t tng xu y.
4. i ngc dng t tng, phng ln ln, tm hiu do u t tng nhim
y pht sanh v nh vy, trong tin trnh ngc chiu y, hnh gi qun dn
iu xu.
5. Gin tip vn dng nng lc vt cht. Cng nh mt ngi mnh m trng
kin khc phc mt ngi khc, suy nhc yu t, ta phi vn dng sc lc
ca c th ch ng nhng t tng xu xa. c Pht khuyn: "Cn cht
rng li v p li st vo nc vng pha trn, hnh gi vn dng ht nng
lc kim ch tm v nh vy, khi cn rng li v p li st pha trn,
cng bch v kim ch tm, nhng t tng xu xa v nguy hi s suy
nhc dn v tiu tan. Do tm s lng du, an tr, thun nht v nh". 364
Khi tri qua nhng giai on cn thit y, hnh gi tm mt ni n dt v
t nim tin vo ch quyt thnh tu cho k c mc tiu, tn lc v tlin
tc c gng pht trin tm nh.
Mt vt nh hnh trn Kasina ch c th gip hnh gi t n tm nh.
Nh mt c tnh nh tm t c li ch c bit l to nn tm tnh hay bn
cht con ngi.
Trong lc hnh thin, hnh gi c th lp li mt cch c th hiu bit nhng
li, hay nhng cu k c bit, v nhng ch hay gi cho hnh gi nhng l
tng m n tng trng.
Du quyt tm n lc n u, ngi hnh gi cn s c vn phi tri qua
nhng giai on kh khn, nhng vp vp lc ban u. "Tm phng, nhng
tng ngoi mc s pht sinh v vn v trc mt, cm thy st rut,
thy tin b chm chp ln nn lng, do mt nhn ni, km c gng."
Nhng hnh gi phi bn ch, khng chu tht bi. C gng thm, thm na,
khc phc mi tr ngi, vt qua kh khn nhn thng vo mc v
km gi tm khng mt giy xao lng.
Th d nh hnh gi dng Kasina t lm mc hnh thin
(Kammatthana):

Trc tin ly t st nhi lm thnh da trn bng ba tc b knh, co gt

cho trn bn, t mt tht lng v u n. Ci a trn Kasina tham thin
ny c gi l mc s khi (parikamma nimitta). t ci Kasina y cch
ch mnh ngi mt thc, hnh gi chm ch nhn vo v nim "pathavi,
pathavi" (t, t) cho n lc tm hon ton an tr, khng cn tng
ngoi lai no khc. V khi hnh nh th t lu - c khi vi tun, c khi vi
thng, vi nm hay hn na - hnh gi c th hnh dung mc ngha l lc
nhm mt vn cn thy ci vng Kasina. l hnh nh ca mc pht
hin trong tm (uggaha nimitta). Tp tc c gng, hnh gi chm ch vo
uggaha nimitta ny v pht trin hnh nh khi nim ca mc (patibhaga
nimitta).
Theo sch Thanh Tnh o (Visuddhi Magga), s khc bit gia hai hnh
nh y l: "Trong 'uggaha nimitta' hnh gi cn thy r ci da trn kasina, t
nh trn y c li lm vv... cn trong 'patibhaga nimitta' da trn kasina xut
hin nh mt ci gng trn mi ly t trong bao ra, hoc nh v c xa c
trau gii bng long, hoc nh mt trng rm xut l gia nhng m my."
Hnh nh khi nim (patibhaga nimitta) khng c mu sc, cng khng c
hnh th. N ch l hnh thc xut l do tri gic to nn.
By gi hnh gi n lc ch tm vo hnh nh khi nim tru tng y v
t n mc gi l" cn nh" (upacara samadhi, tm gn nhp nh). Lc
y, nm chng ngi tinh thn c hu, dnh lin vi chng sanh (nivarana,
nm php trin ci, hay nm php che lp) tm thi c khc phc do tm
an tr, hay nht im tm (ekaggata), ph (pity), tm (vitakka), lc (sukha),
v st (vicara), k theo th t. Lc by gi, c th nhp ton nh v c
thin, th hng trng thi yn tnh v vng lng ca tm nht im. Tm
nht im ny c thnh tu nh hnh gi vt qua cc php trin ci
(nivarana), thnh tu trng thi gi l cittavisuddhi (Tm Tnh), giai on
th nh ca Thanh Tnh o.
Nu hnh gi dng kasina nc lm mc hnh thin th nn ly mt bt
nc y ch ming, tt nht l nc ma trong sch, khng mu sc v
chm ch nhn vo y, ri nim "apo, apo" (nc, nc) cho n khi tm
lng du, an tr vo mc nc.
Mun dng kasina la lm mc, hnh gi t mt ngn la nh trc mt
mnh ri chm ch nhn vo y ,xuyn qua mt ci l c bn ngn tay b
knh trong mt tm vi, tm m hay mt tm da.

Vi mc kasina gi, hnh gi nhn vo ngn gi thi xuyn qua ca s

hoc mt ci l trong vch v chm ch nim "vayo, vayo" (gi, gi).
Nu mun hnh mc dng mu sc th dng ci a trn kasina c mu
sc nh xanh, vng, hoc , hoc trng ri chm ch nhn vo v nim mu
sc y nh "xanh, xanh" (nilam, nilam) cng nh mc t v.v... Hnh gi
cng c th nhn vo cnh hoa hoc xanh, hoc vng v.v... nim mu sc
y.
Hnh gi mun nim mc nh sng c th nhn mt trng, hoc mt ngn
n khng chao ng, hoc nh sng c hnh nh mt trng hay mt tri,
chiu xuyn qua l cy hay xuyn qua vch, in trn tng hay di mt t,
v nim "aloka, aloka" (nh sng, nh sng).
C th pht trin v trau gii mc khng gian bng cch nhn ln tri,
xuyn qua ci l bn ngn tay b knh, khot trn vch, hay trn ming
vi hoc ming da.
---o0o-- mc T thi (Asubha)
n thi xa, ngi ta khng chn ngi cht, cng khng ha thiu
m ch em ra ngoi ngha a. Do , c mi loi t thi lm mc
hnh thin. Ngy nay, phong tc y khng cn na. Nh vy, mi mc
tham thin v t thi khng th t thnh vn .
---o0o--Nim v Hng n Ca c Pht (Buddhanussati)
L suy nim v cc phm hnh ca c Pht nh sau:
"c Th Tn hn tht l bc ng Cng, Chnh Bin Tri, Minh Hnh Tc,
Thin Th, Th Gian Gii, V Thng S, iu Ng Trng Phu, Thin
Nhn S, Pht, Th Tn." .
Nim v nhng c tnh ca Gio Php (Dhammanussati)
L suy nim v cc c tnh ca Gio Php nh sau:

"Gio Php m c Th Tn kho ging dy v c truyn b y l

t chng ng, c hiu nng tc khc, khuyn khch s tm ti suy gm, dn
n ni (Nit Bn), bc thin tr an hiu, mi ngi cho ring mnh."
Nim v Tng Gi (Sanghanussati)
L suy nim v phm hnh tinh khit ca cc hi vin Gio Hi nh sau:
"Gio Hi ca cc t ca c Th Tn c c hnh ton ho. Cc Ngi
c phm hnh bc tr tu. Cc Ngi l nhng v thnh t bn o v bn
Qu Thnh. Gio Hi ca cc t ca c Th Tn l bc xng ng lnh
nhn nhng vt cng dng v ch . Cc Ngi l bc xng ng c l
bi, l phc in v thng trn th gian."
---o0o--Nim V Gii c (Silanussati)
L suy nim v phm hnh c tnh hon ho ca chnh mnh.
---o0o--Nim V Tm B Th (Caganussati)
L suy nim v bn cht khoan hng rng lng ca chnh mnh.
---o0o--Nim V Ch Thin (Devanussati)
L suy nim nh sau:
"Cc v tri sanh vo nhng cnh gii ng phn khiy do nh nim tin
v nhng c tnh khc ca cc Ngi. Ta cng c nhng c tnh y".
Suy nim nh th nhiu ln.
---o0o---

Nim V Nhng c Tnh Ca Nit Bn (Upasamanussati)

L suy nm v c tnh tch tnh ca Nit Bn, nh chm dt au kh v
tng t.
---o0o--Nim V S Cht (Marananussati)
L suy nim v s chm dt i sng tm-vt-l. Qun tng v ci cht
gip hnh gi thu hiu bn cht tm b ca i sng. Khi qun trit rng
cht l iu chc chn phi n v sng l tm b, nht thi, hnh gi s c
gng tn dng kip sng ny t trau gii, t pht trin v gip k khc m
mang, thay v phung ph th gi trong dc lc, d dui. Kin tr hnh thin,
suy nim ci cht khng lm cho hnh gi tr thnh bi quan ym th v sng
tiu cc m tri li, cng tch cc v tinh tn hn. Ngoi ra, hnh gi cn c
th ng ph vi ci cht mt cch bnh tnh, thn nhin. Khi qun tng s
cht, hnh gi c th suy nim rng i sng nh ngn n du, hoc suy
nim rng ci c gi chng sanh ch l s biu hin tm thi v b ngoi
ca lung nghip lc v hnh, khng khc no nh sng ca ngn n in l
biu hin tm thi ca lung in lc v hnh trong si dy in.
Hnh gi c th hnh dung i sng theo nhiu li khc, qun tng v tnh
cch v thng ca kip nhn sinh v s kin hin nhin chc chn l ci
cht phi n.
---o0o--Nim Thn (Kayagatasati)
L suy nim v ba mi hai phn trc ca c th nh tc, lng, mng
tay, mng chn, rng, da, tht, gn, xng, ty, tn, tim, gan, l lch, mt,
phi, rut, bao t v.v...
Qun tng v tnh cch trc ca c th gip hnh gi ch ng tm luyn
i i vi bn thn mnh. Nhiu v t khu thi c Pht c qu A La
Hn nh hnh thin vi mc ny.
Ngi khng thch hp vi tt c ba mi hai phn trc c th chn mt
vi phn nh xng, tht, da cng c. Bn trong thn ny l b xng.
y bn ngoi b xng l tht, v bn ngoi, ch l mt lp da bao bc ly

tht v xng. Khi suy nim nh th v c th vt cht, hnh gi dn dn

gim bt luyn i thn mnh.
i vi ngi khng ch trng n nhc dc, mc ny c th khng thch
hp. Hnh gi c th qun tng kh nng to tc c hu ca gung my
phc tp ny m ta gi l con ngi.
---o0o--Nim Hi Th (Anapanasati)
L php suy nim v hi th, Ana c ngha l th v, Apana l th ra.
Tham thin, nim hi th l phng php luyn tp cho tm an tr, ng
thi gip hnh gi chng ng minh st tu v dn n o Qu A La Hn.
y l mc hnh thin rt li ch v c th thch hp vi tt c mi ngi.
Xa kia c Pht cng p dng php hnh thin v S Tc Qun ny
trc khi Ngi c qu Chnh ng Chnh Gic.
Kinh Satipatthana Sutta (T Nim X) v sch Thanh Tnh o c trnh by
php mn b ch ny vi y chi tit.
Sau y l mt vi iu cho ngi hnh gi s c:
Nn chn li ngi thch hp. Gi thn hnh ngay ngn. t tay mt ln tay
tri. Mt nhm hoc m hi h.
Trc khi khi nim, t t th ra di bng ming, ri ngm li. K th v
bng mi, nh thng, khng c sc th mnh qu m cng khng yu qu.
Lc th v m thm, Mt. Ri th ra, m Hai. Lun lun ch tm theo hi
th, khng tng nh n iu chi khc. V c th v m Ba, th ra m
Bn, nh th n Mi. Trong khi nim, tm hnh gi c th xao lng phng
tng. Nhng khng nn ng lng. Hy c gng cho n khi km gi c
tm vo hi th. T t hnh gi c th tng thm lot s, nh m i m li
nm lot t Mt n Mi chng hn. V sau, hnh gi c th ch tm
vo hi th m khng cn m. C ngi thch m, v m gom tm c
d dng. Cng c nhiu ngi khng thch. iu chnh yu l gom tm.
m l ph thuc.

Khi thc hnh php thin ny, hnh gi cm thy thn nh nhng v rt an
lc. Sau khi khi kinh nghim mt thi gian, ngy kia hnh gi thng hiu
c rng ci m ngi ta gi l thn y ch sng nh vo hi th, v khi
hi th chm dt th thn ny phi cht. Tc khc hnh gi nhn nh l V
thng ca vn hu. Ni no bin i v thng th ni y khng th c
thc tn, hay linh hn bt dit. Chng y tu minh st c trin khai
chng ng o Qu A La Hn.
iu ny r rng chng t rng mc tiu ca php hnh thin v hi th
chng nhng l trau gii tm an tr m cn khai thng minh st tu thnh
t gii thot cui cng.
y l phng php gin tin v v hi m tt c mi ngi u c th thc
hnh.
c y chi tit, c gi c th tham kho b Visuddhi Magga (Thanh
Tnh o).
Theo Kinh T Nim X (Satipatthana), php nim hi th c th thc hnh
nh sau:
"Th v, hnh gi ghi nhn th v. Th ra, hnh gi ghi nhn th ra.
1.- "Khi th v di, hnh gi bit: 'Ta th v di'. Khi th ra di, hnh gi
bit: 'Ta th di'.
2.- "Khi th v ngn, hnh gi bit: 'Ta th v ngn'. Khi th ra ngn, hnh
gi bit: 'Ta th ra ngn'.
3.- "Tri gic r rng v trn vn tin trnh ca hi th (tc chng u, chng
gia v chng cui), 'ta s th v' hnh gi t luyn tp ly nh th; tri gic
r rng v trn vn tin trnh ca hi th, 'ta s th ra', v hnh gi t luyn
tp ly nh th.
4.- "Lm cho hi th m du, 'ta s th v' , hnh gi t luyn tp ly nh
th. Lm cho hi th m du, 'ta s th ra' , hnh gi t luyn tp nh th."
---o0o---

T V Lng Tm (Brahmavihara)
Ni y Brahma c ngha l cao thng, hay cao nh nh trong danh t
"brahmacariya" (li sng cao thng).Vihara c ngha l phng thc hay
trng thi ca phm hnh, hay trng thi ca i sng. Nhng trng thi ny
cng c gi l "appamanna", v lng, v bin. Bi v nhng t tng
ny c ri khp cho tt c chng sanh, khng c gii hn, khng c s
ngn tr.
Metta (sanskrit l "maitri") tm t, lng t i, ho tm, thin , c nh
ngha l ci g lm cho tm m du. Tm T (metta) khng phi l tnh
thng c lin quan n nhc dc ng trn hay lng tru mn c nhn i
vi mt ngi no. K th trc tip ca tm t l sn hn, on ght, hay ta
khng a thch, bc mnh (kodha). K th gin tip l lng tru mn c nhn
(pema). Tm T bao trm tt c chng sanh, khng loi b v khng phn
bit chng sanh no. n mc cng tt, tm T l t ng ha tt c chng
sanh (sabbattata), t mnh chan ha trong ton th, thy vn vt v mnh l
mt. Tm T l lng chn thnh c mong cho tt c chng sanh u c
an lnh vui v. Thi t i l c im chnh yu ca tm T. Tm T
lnh xa sn hn, on ght.
Tm Bi (karuna) l ci g cho ta rung ng trc s au kh ca k khc, l
ci g thoa du ni kh ca ngi. c tnh ca tm Bi (karuna) l mun
gip ngi khc thot ra mt cnh kh. K th trc tip ca tm Bi l s n
hn suy nhc (himsa), v k th gin tip l u su, phin mun
(domanassa). Tm Bi bao trm nhng chng sanh au kh v tiu tr mi
hnh ng c c tn bo.
Tm H (Mudita) khng phi l trng thi tha thch sung, m l lng hoan
h, c thin cm, trc hnh phc ca ngi khc. Ganh t (issa) l k th
trc tip ca tm H, v thi h h vui v l k th gin tip. c im
chnh yu ca tm H l hoan h vi s thnh vng v thnh cng
(anumodana) ca ngi khc. Tm H bao trm nhng chng sanh hu
hnh. Tm H l c tnh thnh tht chung vui, chung mng v ngi khen.
Tm H loi tr mi hnh thc bt mn (arati) trc s thnh vng ca
ngi khc.
Tm X (Upekkha) theo st ngha, l nhn nh v t, tc khng luyn i
cng khng ght b. X khng phi l lnh lng, lnh m m trng thi
thn nhin, hon ton khng chao ng, l tm tuyt i qun bnh. y l

tm trng bnh thn ca tm gia nhng hon cnh thng trm ca i sng,
nh tn dng v khin trch, hnh phc v au kh, c v thua, danh
thm v ting xu. Ngi th trc tip ca tm X l luyn i (raga), v k
th gin tip l thi lnh lng, v tnh. Thi v t l c im chnh
yu ca tm X (Upekkha).
y, danh t Upekkha khng c ngha l tm v k, khng-hnh-phc khng-phin-no, m r rng hm xc ngha mt phm hnh. Bnh thn,
tm qun bnh c xem nh st ngha nht. Tm X bao trm c tt ln
xu, nhng iu kh i v kh , thch th cng nh nghch lng.
Sch Thanh Tnh o (Visuddhi Magga) m t vi y chi tit phng
php pht trin T V Lng Tm pht trin cc tng Thin-na (jhana).
Mt khi thnh cng pht trin v trau gii y Thin (jhana), hnh gi
c th d dng pht trin cc nng lc thn thng (abhinna) nh thin nhn
(dibacakkhu), thin nh (dibbasota), hi nh tin kip (pubbe
nivasanusstinana), tha tm thng (paracittavijanana) v nhiu nng lc thn
thng khc (iddhividha).
Mc u tm nh( samadhi) v cc nng lc tinh thn ny chc chn en li
nhiu li ch cho hnh gi, ta ln ghi nhn rng khng phi l iu chnh
yu thnh t o Qu A La Hn. C nhng v A La Hn gi l
Sukkhavipassaka, i thng ng, v chng c o Qu A La Hn bng
cch hnh thin Minh st (vipassana), khng qua s h tr ca Thin-na
(jhana). Nhiu ngi thi c Pht, nam cng nh n, c Qu A La
Hn m khng c c Thin (jhana).
Ch c nhng v c thin mi pht trin c nm loi nng lc thn
thng (abhinna) l:
1) Dibbacakkhu, thin nhn, cng c gi l hu nhn, l kh nng thy
c nhng vic cnh vic cnh tri hay cnh ngi, xa hay gn, m t
ngi khng th thy.
2) Cutupapatanana, tri kin c lin quan n ci cht v s xut hin tr li
ca chng sanh, cng ng ngha vi thin nhn, hay nhn thng.
Anagatamsanana, tri kin c lin quan n tng lai, v
Yathkammupagatanana, tri kin v s ra i ca chng sanh ty hnh ng
thin hay bt thin,l hai loi hiu bit nm trong phn hng ny.

3) Dibbasota, thin nh, cng gi l nh thng hay hu nh, l kh nng nghe

c nhng m thanh, vi t hay th kch, xa hay gn.
4) Pubbenivasanussatinana, l kh nng hi nh cc tin kip, ca mnh v
ca ngi khc. V im ny, nng lc ca c Pht khng c gii hn.
Ngi c th nh c v lng tin kip. Nhng i vi ngi khc th nng
lc ny c gii hn, ty theo mc trau gii.
5) Paracittavijanana, tha tm thng, l nng lc tinh thn c th c t tng
ca ngi khc.
6) Iddhividha l nhng nng lc thn thng nh bay trn khng trung, i
trn mt nc, chun di t, to nhng hnh th mi v.v...
---o0o--CHNG 37 - Chng Ngi Tinh Thn
(Nm Trin ci)
"C nm chng ngi lm cn tr tm.
Do cc chng ngi ny, tm khng mm do,
khng nhu thun, khng trong sng,
khng th c phn tch d dng,
cng khng c cu to hon b tiu tr nhim".
Tp A Hm.
Chng ngi tinh thn, Nivarana (Ni + Var, c ngha lm tr ngi, ngn
chn), l ci g gy tr ngi cho tin b tinh thn ca ta, hay ci g ngn chn
con ng a n gii thot v nhng cnh Tri.
Nivarana cng c ngha l ci g "bt trm, bao kn, hay ngn tr t tng."
C nm loi chng ngi tinh thn, hay nm php Trin Ci l:
1. Tham dc (Kamacchanda), 2. On ght (Vyapada, Sn hn), 3. Hn trm D di (Thina-Middha), 4. Phng dt - Lo u (Uddhacca-Kukkuca, Tro
hi), v 5. Hoi nghi (Vicikiccha).
1. Kamacchanda - Tham dc: l ham mun v nhc dc, luyn i theo ng
trn (sc, thinh, hng, v, xc). Tham dc cng c xem l mt trong
nhng thng thc, tri buc chng sanh vo vng lun hi.

Mt ngi mc trung bnh thng xu hng chy theo nhng ham

mun c tnh cch huyn o tm b ca c th vt cht, nu khng kh
nng kim sot v km ch th chc chn phi b sa a trong dc vng.
Chng ngi tinh thn ny c th ch ng bng tm an tr vo mt im
(ekaggata, nht im tm), mt trong nm chi thin. Khi c Qu T
Hm (Sakadagami), hnh gi khc phc c phn ln, v ch ha ton ch
ng Tham Dc khi c Qu A Na Hm (Anagami). Nhng hnh thnh vi t
ca luyn i nh Rupa Raga, luyn i theo nu theo nhng cnh sc gii, v
Arupa Raga, luyn i theo v sc gii, ch c trn vn tiu tr khi c Qu
A La Hn.
Su iu kin sau y c khuynh hng tn dit tham dc:
1. Nhn thc mi nguy hi ca i tng, 2. Kin tr qun tng v nhng
nguy hi y, 3. Thu thc lc cn, 4. m thc lng, 5. To gii thn cn
tt, v 6. Lun m hu ch.
2. Vyapada, On ght, hay khng bng lng, bt toi nguyn: iu a thch
dn n luyn i, cn iu tri vi s thch a n tm ght b, khng bng
lng. Luyn i v ght b l hai ngn la to ln, thiu t th gian. c s
h tr ca v minh, c hai to ln nhng bt hnh trong i.
Mt yu t khc ca Thin (jhana), "Ph", c kh nng ch ng tm on
ght. Chng ngi ny c khc phc phn ln khi hnh gi c Qu T
Hm, v c trn vn ch ng khi c Qu A Na Hm.
Su iu kin sau y c xu hng tiu tr chng ngi on ght:
1. Hay bit, ghi nhn i tng vi thin , 2. Kin tr qun tng tm T
(Metta), 3. Suy nghim rng Nghip (kamma) l do chnh ta to nn, 4. Sng
theo quan im y, 5. To gii thn cn tt, v 6. Lun m hu ch.
3. Thina-Middha, Hn Trm - D Di: Thina, l trng thi u oi ca tm
vng v Middha, D Di, l trng thi u oi ca tm s.
Mt tm trng nhu nhoi cng bt ng nh mt vt v tri v gic, nh ci
nn treo trn cy, nh nha eo dnh trn khc g hay mt ming b qu c
cng khng c th trt ra.
Khng nn hiu Hn Trm - D Di l trng thi mi mt khng mun c
ng, bi v ch v A La Hn, tn dit hai php trin ci y, i khi vn

cn cm thy thn th mt mi. Hai chng ngi ny a n tm li

bing, u oi, nghch ngha vi hnh tinh tn, c kin tr. Yu t "Tm",
mt chi khc ca Thin, c th khc phc phn ln, v hon ton ch ng
Hn Trm - D Di khi c Qu A La Hn.
Su iu kin sau y c chiu hng tiu tr hai chng ngi ny:
1. Suy nim v i tng ca m thc v lng, 2. Thay i oai nghi,
hay t th, 3. Qun tng i tng nh sng, 4. Sng ngoi tri, 5. To gii
thn cn tt, v 6. Lun m hu ch.
4. Uddhacca, Phng Dt: l trng thi bt n, hay chao ng, ca tm. l
tm trng c lin quan n tt c nhng tm bt thin. Thng thng, tm
tr nn chao ng, hay bt n nh, khi hnh ng bt thin.
Kukkucca, Lo u, l hi tic mt hnh ng bt thin lm, mt mt hnh
ng thin b qua khng lm, hay lm khng c vin mn. Chnh s
n nn v mt hnh ng bt thin khng ngn cn c hu qu khng tt
ca n xy ra. Hi tic tt p nht l quyt tm khng lp li hnh ng bt
thin y na.
C hai php trin ci Phng Dt v Lo u ny u c th khc phc bng chi
Thin "Lc" (sukka). Hnh gi s tn dit Phng Dt lc c Qu A La Hn,
v Lo u, vi o Qu A Na Hm.
Su iu kin sau y c chiu hng ch ng hai tm trng y:
1. Thng sut php Hc, 2. Nghin cu hc hiv tho lun, 3. Thu trit
tinh thn ca Gii Lut, 4. Thn cn vi nhng v Tng cao H, 5. Thn cn
vi ngi tt, v 6. Lun m hu ch.
5. Vicikiccha, Hoi Nghi: l tm trng bt nh." Vi" l khng cha ng.
"Cikkiccha" l tr tu. Vicikicha l ci g khng cha ng dc liu cho tr
tu.
Cng c gii thch l s va chm gy nn do suy nim hn tp, do tm
trng thc mc (Vici: tm kim; Kiccha, va chm).
y, Hoi Nghi (Vicikiccha) khng c ngha l mt nim tin, khng phi
hoi nghi v c Pht v.v... bi v mt ngi khng phi Pht t cng c th
khc phc Vicikiccha, Hoi Nghi, v c Thin (jhana). Nu xem nh mt

thng thc, tc dy tri buc chng sanh vo vng lun hi th Vicikkiccha

l hoi nghi v c Pht v.v... nhng, nu xem nh mt chng ngi tinh
thn, th ch l mt tm trng lng lo, khng nht quyt v iu mnh
ang lm. Theo bn Ch gii, Vicikkiccha l khng kh nng quyt nh
mt vic g phi l th no. Ni khc i, th l tm trng bt nh.
Trng thi ny c th khc phc c bng chi Thin "St", ngha l lin tc
ch tm. Hnh gi tn dit Hoi Nghi khi c Qu Tu Hun.
Su iu kin sau y c chiu hng tiu tr Hoi Nghi:
1. Thng sut Gio Php v Gii Lut, 2. Nghin cu tm hc v tho lun,
3. Thu trit tinh thn ca Gii Lut (Vinaya), 4. Nim tin hon ton vng
chc, 5. Thn cn ngi tt, v 6. Lun m hu ch.
---o0o--CHNG 38 - Con ng Nit Bn (III)
"Tt c cc php hu vi365 u v thng,
Tt c cc php hu vi u au kh
Tt c cc php, hu vi v v vi, u v ng."
Kinh Php C
Tu Minh St (Vipassana)
Khi tm thi ch ng cc php Trin Ci (Nivarana) tc nm chng ngi
tinh thn, tm hnh gi tr nn trong sch nh mt king c lau chi bng
long, phn chiu mi s vt mt cch r rng, ng vi s tht. Tuy nhin,
tm nh ch tm thi nn nhng t tng bt thin m khng tn dit.
Cc tm bt thin ny c th tri ln mt v ti pht mt cch bt ng, bt c
lc no.
Gii lut iu ho hnh ng v li ni. nh kim sot tm. Nhng chnh
Tu (Panna), giai on cui cng, gip ngi c nguyn vng t phm tr
nn thnh tn dit mi nhim m tm nh tm thi ch ng.
Hnh gi bt u pht trin quan kin trong sch (ditthi-visuddhi, kin tnh)
366
nhn thy chn tng ca vn php. Vi tm an tr vo mt im,
hnh gi phn tch v quan st ci gi l chng sanh. S d xt v quan st
ny cho thy rng ci c gi l "Ta", c th, hay t ng, ch l s cu

thnh phc tp ca tm v c th vt cht, danh v sc. C hai u trng

thi lun lun bin i, lun lun tri chy, nh mt dng sui trng lu
bt tc.
Khi c c quan kin chn chnh v bn cht thc s ca ci gi l
chng sanh v hon ton dt khot vi mi o tng v mt linh hn trng
cu, hnh gi c tm nhng nguyn nhn sanh ra ci "Ta" v nhn nh rng
th gian ny khng c s t nhin pht sanh m khng ty thuc mt, hay
nhiu iu kin, trong hin ti, hay trong qu kh. Vn php u do duyn
sanh. Hnh gi nhn nh rng kip sng ca mnh c y l do v minh
(avijja), i dc (tanha), th (upadana), v nghip (kamma), ca kip qu kh,
v vt thc (oja) trong kip sng hin ti. Do nm nguyn nhn y, ci gi l
chng sanh c cu to. Nguyn nhn qu kh to iu kin cho hin ti,
v cng th y, hin ti to iu kin cho tng lai. Ch tm suy nim nh
th y hnh gi vt ln mi hoi nghi v qu kh, hin ti v tng lai. 367
Tip theo, hnh gi suy nim rng tt c cc vt cu to, hay cc php hu,
vi u v thng (anicca), phi chu au kh (dukkha), v khng c mt linh
hn trng cu phi bt dit (anatta). Hng tm mt vo bt lun ni no,
hnh gi ch nhn thy ba c tng y pht r rnh mch, r rng, khng th
lm ln. By gi hnh gi nhn thc rng kip sng ch l mt s tri chy,
mt di ng lin tc, khng gin on. D cc cnh Tri hay trn qu a
cu, hnh gi khng tm c ni no c hnh phc tht s, bi v mi hnh
thc khoi lc ch l bc u, m ng n au kh. Do , ci g v
thng tt nhin phi chu au kh, v ni no au kh v bin i chim u
th th khng th c mt t ng trng tn vnh cu.
Khi c tm chuyn ch hnh thin nh th y, s c mt ngy kia, trc s
ngc nhin ca chnh mnh, hnh gi chng kin mt nh ho quang
(obhasa) pht ta ra t thn mnh. lc y hnh gi th cm trng thi tho
thch, hnh phc v vng lng, trc kia cha tng bao gi c bit. Hnh
gi cng cng c tm nh v tinh tn thm. Tm o nhit thnh cng tng
trng, tm nim ton ho, v Tu Minh Sot cng tr nn su sc mt cch
l thng.
Lm tng mc tin b kh cao y l o Qu Thnh, nht l v thy c ho
quang, hnh gi pht trin tm a thch trng thi tinh thn y. Nhng sm
nhn thy rng nhng hin tng mi y ch lm tr ngi cho nhng tin b
tinh thn mi y, hnh gi trau gii v pht trin "trng thi trong sch ca
s hiu bit" lin quan n "Con ng v Khng-Phi-Con-ng". 368

 nhn thc con ng chn chnh, hnh gi gom tm qun tng vo s

pht sanh (udaya nana, tu sanh) v s hoi dit (vaya nana, tu dit) ca tt
c cc php hu vi. Trong hai trng thi sanh v dit, s hoi dit ni bt
chim u th hn, nn dn dn gy n tng mnh hn trong tm hnh gi,
bi v s thay i c nhn thy d nhin v r rng hn s tr thnh. Do
, hnh gi hng tm ch nim ca mnh v s phn tn ca s vt
(bhanga nana, tu dit) v nhn nh rng c hai, danh v sc, hai thnh phn
cu to c nhn mnh lun lun trong trng thi i thay, tri chy, khng
th tn ti ging ht trong hai khonh khc k tip. By gi, pht sanh n
hnh gi s hiu bit rng tt c nhng g b phn tn u l ng s (bhaya
nana, tu kinh hi). Ton th th gian pht hin trc mt hnh gi nh mt
ng ci ang phng chy, mt ngun him ha. K l hnh gi suy
tng v tnh cht rch nt, v v tm b nht thi (adinava nana, tu
him nguy) ca th gian ng kinh s ny v c cm gic nhm chn n
(nibbida nana, tu chn nn) v ny sanh ra mun tu thot ra khi
(muncitukamyata nana, tu mun gii thot).
Hng v i tng y, hnh gi ch tm nim tr li vo ba c tnh v
thng, kh, v ng (patisankha nana, tu suy t) v sau pht trin tm x
chn vn, hon ton thn nhin i vi tt c cc php hu vi - khng luyn
i cng khng ght b, hay bt toi nguyn - i vi bt lun s vic g trn
th gian (sankharupekkha nana, tu x hnh).
Chn loi tu gic y: udaya, vaya, bhanga, bhaya, adinava, nibbida,
muncitukamyata, patisamkha, v upekkha-nanas c tn chung l "patipada
nana dassana visuddhi", trng thi trong sch ca s hiu bit v trng thy
c lin quan n Con ng hay php hnh, o Tri Kin Tnh, giai on
th su ca Con ng Trong Sch (Thanh Tnh o).
Khi t n mc tinh thn ny, hnh gi chn mt trong ba loi c
tng, v thng, kh, v ng, ci no thch hp nht vi mnh v gia cng
khai trin tu gic theo chiu hng y cho n ngy v vang ti sng m
hnh gi thnh tu mc tiu cui cng - o Qu Nit Bn. 369
"Cng nh ngi i trong m ti nh tri chp, nhn thy quang cnh
quanh mnh ri gi li hnh nh y trc mt mt lc lu. Cng th y, do
ci chp bt sng ln ca tu gic, hnh gi nhong chng ng Nit Bn mt
cch r rng v hnh nh y lu li trong tm, khng cn phai m na." 370

Ngi thnh tu Nit Bn ln u tin c gi l Tu Hun

(Sotapanana, Nhp Lu), c ngha l ngi bc vo dng sui chy n
Nit Bn ln u tin.
---o0o--Dng sui l Bt Chnh o.
1) V Tu Hun (Sotapanna) khng cn l ngi phm ti th (puthujjana)
na. Ngi l bc Thnh Nhn (Ariya).
Khi bc vo dng sui, v Tu Hun tn dit ba Thng Thc
(Samyojana), tc l ba trong mi dy tri buc ct chng sanh vo cuc
phiu lu v tn, sanh t trin min trong vng lun hi. Ba dy tri buc y
l:
a. Sakkaya-ditthi = sati + kaye + ditthi - Thn Kin.
Theo ng ngha l quan kin trong khi c mt nhm hay mt hp t tn ti.
y, danh t Kaya m ch nm un: Sc, Th, Tng, Hnh, Thc. Tin
rng c mt thc th khng bin i, mt linh hn trng cu, trong khi
ch l mt s cu thnh phc tp ca nhng un tm-vt-l, c gi l
Sakkaya-dithi. Kinh Dhammasangani (trong Vi Diu Php) k ra hai mi
loi l thuyt khc nhau v linh hn. Sakkaya-ditthi, thng c phin dch
l o kin v ci ta, hay thn kin, l thuyt v bn ng hay o nh ca bn
ng lun.
b.. Vicikiccha - Hoi Nghi. C s hoi nghi v:
1. c Pht, 2. Gio Php, 3. Gio Hi Tng Gi, 4. Gii Lut, 5. Qu Kh,
6. V Lai, 7. C Hai, Qu Kh v V Lai, v 8. Thp Nh Nhn Duyn
(Paticca Samuppada).
c. Silabbataparamasa - Gii Cm Th.
Tin tng vo nhng nghi thc v l cng (sai lm). Kinh Dhammasangani
gii thch im ny nh sau:
"C gio l ca nhng v tu s v nhng v B La Mn, ngoi gio l ny
(tc ngoi Pht Gio), dy rng c th t thanh lc bng cch gi gii hay

bng nghi thc cng t hay bng c hai, nghim tr gii lut v theo ng
nghi thc cng t."
tn dit by Thng Thc cn li, v Tu Hun cn phi ti sanh nhiu
lm l by ln. Nim tin ni c Pht, Gio Php v Gio Hi Tng Gi ca
cc Ngi tht hon ton vng chc. Bt lun trong trng hp no v khng
v l do g, cc Ngi cn vi phm nm gii cn bn. Cc Ngi khng cn ti
sanh vo cnh kh.
2) T y hnh gi, by gi l bc thnh nhn, nhong chng Nit Bn t
xa, cng quyt tm gia cng, tin b nhanh chng, kin ton Tu Gic, thnh
tu o Qu T Hm (Sakadagami), tng nh trong bn tng thnh, bng
cch lm suy gim hai Thng Thc l tham dc hay lng tham duyn theo
Dc Gii (kamaraga) v bt toi nguyn (patigha). Danh t "Sakadagami"
c ngha l Nht Lai. Gi v T Hm l Nht Lai v Ngi cn ti sanh
trong cnh ngi ch mt ln na thi, nu trong kip hin tin Ngi cha
c c o Qu A La Hn. Nn ghi nhn rng v Thnh Nhn c c
tng th nh ch c th lm suy gim sc tri buc cht ch ca hai Thng
Thc ct tri Ngi t qu kh v tn. i khi cc Ngi cng cn phi bn
rn vi mt vi t tng luyn i v sn hn, nhng mc rt thp.
3) Ch n khi thnh t tng thnh th ba, A Na Hm (Anagami, Bt Lai),
hnh gi mi trn vn tn dit hai Thng Thc y. K t , Ngi khng cn
ti sanh vo cnh ngi hay cc cnh tri Dc Gii na v hon ton tn
dit mi ham mun tho mn vt cht ca Dc Gii.
Sau khi vin tch y, Ngi ti sanh vo cnh gii V Phin Thin
(Suddhavasa, cnh gii hon ton tinh khit), mt cnh gii thch hp vi
cc v A Na Hm. Ngi s chng c o Qu A La Hn v sng ht tui
th trong cnh gii ny. Mt ngi c s c Qu A Na Hm s sng c
thn.
4) Bc Thnh Nhn A Na Hm c gn thnh tu bc tin cui cng tn
dit nm Thng Thc cn li l: luyn i nhng cnh Sc Gii (Ruparaga),
luyn i nhng cnh V Sc Gii (Aruparaga), ng mn (mana), phng dt
(uddhacca) v v minh (avijja), v c Qu A La Hn, mc n cui cng.
Nhng v Tu Hun, T Hm v A Na Hm c gi l Sekhas (ta
thng dch l "bc hu hc", trong ngha l nhng v "cn phi hc thm
na"), bi v cc Ngi cn cn phi tu luyn thm na mi n mc tuyt

nh. Ch v A La Hn c gi l Asekhas (thng thng c gi l "bc

v hc") v cc Ngi khng cn phi hc hnh thm.
Mt v A La Hn (ng theo cn nguyn ca danh t Arahant, l bc xng
ng th lnh vt cng dng, ng Cng) khng cn ti sanh na v Ngi
khng cn to nghip mi. Mm ging ti to b tn dit.
V A La Hn nhn thc rng tt c nhng iu kin phi lm lm xong,
gnh nng phin no c t xung v tt c nhng hnh thc i dc, tt
c nhng mc v minh u hon ton c tiu dit, loi tr. V hnh gi
hu phc y by gi n mc tt nh, cao hn tt c cc cnh Tri,
hon ton dt b mi tham vng v mi nhim ca th gian, v chng
nghim hnh phc v cng cao thng m ngn ng trn gian phm tc
khng th m t - hnh phc Nit Bn.
Tuy nhin, ngy no cn mang c th vt cht ny, mt v A La Hn vn cn
phi chu au n v vt cht.
Ta c th ghi rng cc v A Na Hm hay A La Hn no pht trin Thin
Sc Gii v V Sc Gii (Rupa v Arupa Jhana), ngay trong kip sng ny
c th chng nghim hnh phc Nit Bn lin tc trong by ngy. Danh t
Pali go l Nirodha Samapatti - Dit Th Tng nh hay i nh 371.
Trong trng thi ny, v Thnh Nhn hon ton khng th cm au n g
ht v mi sanh hot tinh thn u ngng. Lung tm tm thi ngng tri
chy.
V s khc bit gia ngi nhp Nirodha Samapatti, Dit Th Tng nh,
v ngi cht, sch Thanh Tnh o (Visuddhi Magga) dy rng:
"Trong xc cht, chng nhng mi nng lc ca c th nh hi th, ting
ni, tm u ngng ng v yn lng, m mi s sng cng u chm dt.
Hi nng khng cn v gic quan cng ht nhy cm. Trong khi y, bn
trong v t khu nhp Dit Th Tng nh, s sng, hi nng vn cn v
gic quan vn sng sut mc d hi th, s quan st v tri gic u ngng
ng v yn lng." 372
Thep Pht Gio, trong ngn ng c nh thng thng, ta ni l hnh
thc hnh phc cao thng nht c th c c trong kip sng ny.
Ti sao, c Qu Nit Bn, mt v A La Hn cn tip tc sng trong kip
ngi?

L bi v ci nghip lc to iu kin cho Ngi ti sanh trong kip sng hin

tin cha chm dt. lp lili ca Schopenhauer, cng ging nh ci
bnh xe m anh th l gm quay un nn mn Khi nn xong, gi tay
ra, bnh xe vn cn quay cho n lc ht trn.
Hoc na, ghi li mt hnh nh m kinh sch chng ta thng dng, cng
nh mt ci nhnh m ta cht la khi thn cy. Nhnh khng cn tr ra
thm l ti hay hoa qu na, v khng cn tip nhn m t trong thn cy,
nhng l v hoa sn c trn cnh vn tn ti thm mt thi gian.
V A La Hn tip tc sng cho n ht kip sng hin tin, nhng khng to
nn nghip mi v khng h quan tm n s cht.
Ngi s ni nh c Sariputta (X Li Pht):
"Ta khng quan ngi n ci cht hay s sng,
Ta s tri ci th xc ph du ny xung trong tc khc
Vi tm sng sut v thc tnh, hon ton kim sot.
Ta khng hng h vi tng v s cht, cng khng
Thch th trong s sng. Ta ch th gi.
Nh ngi lm thu hon tt cng vic." 373
Sau khi v A La Hn nhp dit
Nh ngn la trc gi c th tt m ta khng th ghi nhn xem ngn la y
i v u, cng th y, c Pht dy, mt v A La Hn thot ra khi danhsc, tm v vt cht, ri mt, ta khng th ghi nhn Ngi i u.
Nh vy, v A La Hn ch bin mt i u hay qu tht Ngi khng cn na?
Kinh Nipata dy rng ngi bin "mt" th khng cn hnh th cho ta
ni rng ngi y "cn'. Khi tt c nhng iu kin u chm dt th tt c
mi vn chm dt nh vy.
Kinh Udana gii thch im phc tp ny nh sau:
"Nh nhng tia la nng vng ta tung ra khi anh th rn p vo cc st
. Tng m mt pht ln, ta ra, ri tt.
V khng ai bit n i v u.
Cng dng th y, nhng v hon tt o Qu Gii Thot.

 vt qua trn lt tham i.

thnh tu hnh vphc ng lng, cc Ngi khng lu li vt du no." 374
V vn ny, b Majjhima Nikaya, Trung A Hm cng c ghi li giai thoi
l th sau y: 375
"Mt v o s du phng hnh kht tn Vacchagotta n yt kin c Pht
v hi: "Ny o S C m, mt v t khu gii thot s ti sanh i
u?" L d nhin v o s mun m ch ngi c Qu A La Hn.
"Ny Vaccha, ni rng ngi y ti sanh th khng ng.
- Vy ngi y khng ti sanh?
- Ni rng ngi y khng ti sanh th khng ng.
- Ny o s C m, vy ngi y va ti sanh va khng ti sanh?
- Ni rng ngi y va ti sanh va khng ti sanh l khng ng.
- Vy ngi y khng ti sanh m cng khng ti sanh?
- Ny Vaccha, ni ngi y khng ti sanh m cng khng khng ti sanh
cng khng ng."
Trc nhng cu gii p thong nghe hnh nh khng vng y, Vaccha ly
lm bi ri v trong tm trng mp m y, v o s du kht than:
"Ny o s C m, qu tht ti ht bit g na vn ny, v thy cng
ri tr!
" ri, Vaccha, khng nn ri tr v khng bit g na. Ny Vaccha, gio l
ny tht uyn thm, b him, v kh hiu, tt p, tht tt p v khng th
thu hiu bng cch lun l sung, t nh v ch c bc thin tr mi thu t.
y l mt gio l m Vaccha kh lnh hi v Vaccha trng thnh trong
mt gio phi khc, trong nim tin khc, trong tn ngng khc, trong k
cng khc v ngi di chn mt o s khc.
"Do , hi Vaccha, Nh Lai s nu ln y nhng cu hi v Vaccha hy
gii p theo mnh. Ny Vaccha, nu c la ang chy trc mt, Vaccha
c thc rng la ang chy trc mt mnh khng?

- Nu la chy trc mt ti, ti s thc c rng la ang chy trc

mt ti.
- Nu c ngi hi do u la chy th Vaccha gii p th no?
- Ti s p rng do nhin liu, c v cy kh m la chy trc mt ti.
- Nu la trc mt Vaccha tt, Vaccha c thc rng la trc mt Vaccha
tt khng?
- Nu la trc mt ti tt, ti s thc rng la trc mt ti tt.
- Nu c ngi hi ngn la tt ri i v ng no? Hng ng hay hng
Ty, Nam hay Bc? Vaccha s gii p th no?
- Cu hi t nh th khng ng, hi Sa Mn C m, bi v la chy do
nhin liu, c v cy kh. Khi nhin liu ht, khng cn nhin liu na,
khng cn g nui ngn la na, ta ni rng ngn la tt.
- Cng ng nh vy, tt c nhng hnh th (sc), cm gic (th), tri gic
(tng), sinh hot tinh thn (hnh), v thc b dt b, dit tn gc r,
ging nh ta bng gc mt cy k v khng cn g c th m chi ln na,
tt hn.
V Thnh Nhn, ny Vaccha, vt b c ci gi l thn ng un ny,
tht cao siu, khng th o lng c, mnh mng nh i hi. Ni rng v
y ti sanh l khng ng. Ni rng v y khng ti sanh cng khng ng,
m ni rng v y khng ti sanh cng khng khng ti sanh cng khng
ng."
Ta khng th ni rng v A La Hn ti sanh, v mi kht vng to iu kin
cho s ti sanh u b tn dit. Ta cng khng th ni rng v A La Hn tan
bin, mt tiu, tr thnh h v, khng cn g ht, at ti, v khng c ci g
tiu mt, t thnh h v.
Mt khoa hc gia, Robert Oppenheimer vit:
"Nu hi rng v tr ca in t c nguyn mt ch khng, ta phi tr li
"khng". Nu hi in t c ngng ngh khng, ta phi tr li "khng". Nu
hi in t c di ng khng, ta phi tr li "khng".

"c Pht cng gii p nh vy, khi c ngi hi v hin trng ca con
ngi sau khi cht 376. Nhng khng phi l nhng cu tr li quen thuc
trong truyn thng khoa hc ca nhng th k mi by, mi tm."
Vy ta c th kt lun chc chn rng Nit Bn c thnh t bng cch
hon ton chm dt mi nhim (kilesa). Nhng bn cht tht s ca php
Cao Thng (Dhamma) y khng th din t bng ngn ng.
V phng din siu hnh, Nit Bn l hon ton gii thot ra khi mi au
kh. V phng din tm l, Nit Bn l tn dit "T Ng". V phng din
lun l, Nit Bn l s tn dit tham, sn, si.
---o0o--CHNG 39 - Phm Hnh A La Hn
"D t tng nhng hnh ng gio l,
dit tham, sn, si,
tri kin chn chnh, tm siu thot,
khng luyn i, ti y v v sau.
Ngi y s chng nghim thnh qu
ca i sng phm hnh thing ling."
Kinh Php C
Trong Tam Tng kinh in c rt nhiu Pht ngn m t trng thi vng lng
v hnh phc ca mt v A La Hn, cn tm tr trn th gian cho n khi
ng un chm dt, phc v nhng ai mun tm Chn L, bng li gio
hun v gng lnh trong sch.
Kinh Php C ghi li nhng Pht ngn sau y:
i vi ngi tri qua sut cuc hnh trnh 377, chm dt mi u phin
378
, hon ton siu thot 379, ct t mi tri buc 380, nhit (tham i)
khng cn na .381 -- (cu 90)
Ngi t lc c gng gi tm nim, khng luyn i, khng eo nu theo ni
tr n no; cng ta h nh nhng con thin nga la ao h, ngi y ri
b nh ny n nh khc, v ra i. 382 -- (cu 91)
Nhng ai khng tch tr 383, gi chnh nim khi dng vt thc 384, nhng v
nhm s Gii Thot, vn h khng v v hnh tng, nh i tng ca

mnh 385. L trnh ca nhng v y khng khc no l trnh ca n chim bay

trn khng trung, khng th v li c. -- (cu 92)
Ngi tn dit nhim, khng luyn i vt thc, nhm n Gii Thot, vn
h khng v v tng, nh i tng ca mnh. Con ng ca Ngi khng
khc no con ng ca n chim bay trn khng trung, khng th v li. -(cu 93)
Ch v A La Hn chng nghim hnh phc Nit Bn bng cch chng c
o Qu A La Hn trong kip sng hin tin. ch ng lc cn nh tun
m c hun luyn thun thc, tiu tr ng mn v khng cn nhim,
ngi vng chc nh th, ch n ch Thin cng qu m. -- (cu 94)
Nh t, ngi gi tm qun bnh v c np sng k cng khng cn xc
ng. Ngi y nh tr ng Indakhila 386, nh ao h phng lng, khng b
bn t lm nh bn. Vi ngi c tm qun bnh nh th 387, cuc i lang
thang bt nh ca i sng khng cn lp li na 388. -- (cu 95)
Tm trm tnh, ngn ng trm tnh, hnh ng trm tnh, ngi y, hiu bit
chn chnh, trn vn siu thot, hon ton tnh lc v qun bnh. -- (cu 96)
Ngi khng nh d 389, thu trit trng thi V Sanh 390 (Nit Bn), ct t
mi h ly 391, chm dt mi c hi 392 (cho iu thin v iu c pht sanh)
393
, tn dit mi tham i 394, ngi y qu tht l ti thng. -- (cu 97)
D lng mc hay trong rng su, non cao hay trng thp 395, bt lun ni
no m v A La Hn tr ng, ni y qu tht l tnh lc. -- (cu 98)
Qu tht tnh lc, chn rng su m ngi trn tc khng thch . Ngi ht
dc vng 396 s hoan h an tr ( ni y) v cc Ngi khng tm dc lc. -(cu 99)
Hnh phc thay, ta sng khng hn th gia m ngi th hn. Gia nhng
ngi th hn, ta sng khng th hn. -- (cu 197)
Hnh phc thay, ta sng mnh khe 397 gia nhng ngi n yu. Gia
m ngi bnh hon ta c sng mnh kho. -- (cu 198)
Hnh phc thay, ta sng khng khao kht (dc lc) gia nhng ngi khao
kht. Trong m ngi tham i ta sng khng dc vng. -- (cu 199)

Hnh phc thay, ta sng khng b chng ngi. Dng nui ph lc, ta s
nh cc v Tri trong cnh Quang m Thin. -- (cu 200)
Ngi khng cn b bn ny 398 hay bn kia 399, cng khng cn c hai bn,
bn ny v bn kia, ngi thot ly phin no v khng cn b rng buc 400 Nh Lai gi ngiay l B La Mn (Brahmana). 401 -- (cu 385)
Ngi c hnh thin 402, sng trong sch v n dt 403, hon thnh nhim v
v thot ra khi mi hoc lu 404, ngi thnh tu Mc Tiu Ti Thng
405
- Nh Lai gi ngi y l B La Mn. -- (cu 391)
Ngi ct t mi thng thc, ngi khng cn run s, vt hn ra
khi mi rng buc, khng dnh mc - Nh Lai gi ngi y l B La Mn. - (cu 397)
Ngi y ct t dy cng (sn hn), dy thng (luyn i), v dy nng
(t kin), cng cc mn bt k (nhng khuynh hng cn ng ngm), vt
b cy trc (v minh), ngi gic ng (Pht) 406 - Nh Lai gi ngi y l
B La Mn. -- (cu 398)
Ngi khng tc gin, chu ng li khin trch, roi vt, v hnh pht.
Ngi ly hnh nhn nhc lm qun lc ( t bo v) - Nh Lai gi ngi
y l B La Mn. -- (cu 399)
Ngi khng nng gin, lm trn bn phn 407, gii hnh trang nghim,
thot khi i dc, thu thc lc cn v mang xc thn ng un ny ln cui
cng 408 - Nh Lai gi ngi y l B La Mn. -- (cu 400)
Nh nc trn l sen, nh ht ci t trn u mi kim, ngi khng luyn
i dc lc - ngi y, Nh Lai gi l B La Mn. -- (cu 401)
Ti y, trn th gian ny, ngi chng ng s tn dit phin no ca chnh
mnh, ngi b gnh nng xong bn ng 409 v siu thot - ngi y, Nh
Lai gi l B La Mn. -- (cu 402)
Ngi c tri kin thm diu, ngi tr tu, thu hiu ng chnh no t 410,
ngi thnh t mc tiu ti thng - Nh Lai gi ngi y l B La
Mn. -- (cu 403)

Ngi khng tru mn hng c s cng nh hng xut gia, ngi du phng
y, khng c mt ni nht nh, ngi khng cn tham i - ngi y,
Nh Lai gi l B La Mn. -- (cu 404)
Ngi ri b gy gc trong khi tip xc vi chng sanh, mnh hay yu,
khng st sanh hoc lm tn thng bt lun ai - Nh Lai gi ngi y l B
La Mn. -- (cu 405)
Thn hu gia nhng ngi th nghch, n ho trong m ng hung hng,
h x gia ngi c chp 411 - Nh Lai gi ngi y l B La Mn. -- (cu
406)
Ni con ngi m tham lam, sn hn, ng mn v ph bng (khng cn bm
vo c) l t ri nh ht ci u mi kim (phi ri) - Nh Lai gi
ngi y l B La Mn. -- (cu 407)
Ngi ni li m du, hin ho, xy dng, chn tht v khng xc phm n
ai - ngi y, Nh Lai gi l B La Mn. -- (cu 408)
Ngi khng tham i iu g trong th gian ny hay th gian k, ngi dp
tt dc vng v siu thot - ngi y, Nh Lai gi l B La Mn. -- (cu
410)
Ngi vt khi iu thin, iu c, v mi rng buc 412, ngi khng
u phin, khng nhim v tinh khit - ngi y, Nh Lai gi l B La
Mn. -- (cu 412)
Ngh khng bn nh, ngi trong sng nh mt trng, thanh tnh, vng lng
v khng chao ng 413, ngi tuyt tr tham i th hu - ngi y, Nh
Lai gi l B La Mn. -- (cu 413)
Ngi t tch ri ra nhng rng buc trong cnh ngi v vt qua
nhng thng thc ca cnh Tri, thot ly mi h ly - ngi y, Nh Lai gi
l B La Mn. -- (cu 417)
Ngi dt b a 414 v ght 415, thn nhin, khng b nhim 416 lm hoen
, ngi khc phc th gian 417 v kin tr c gng - ngi y, Nh Lai
gi l B La Mn. -- (cu 418)

Ngi khng bm vo ng un trong qu kh, v lai hay hin ti, khng

luyn i (i) v khng bm cht vo (th) - ngi y, Nh Lai gi l B La
Mn. -- (cu 412)
V qu 418, cao thng, anh dng, i hin thnh 419, ngi khc phc 420,
khng cn dc vng, ngi y ra sch 421 (mi nhim), gic ng 422 ngi y, Nh Lai gi l B La Mn. -- (cu 422)
Bc hin thnh thu hiu tin kip, thy nhng cnh hnh phc 423 v
au kh 424, n mc tn cng ca mi kip sng 425, ngi , vi tr tu
cao siu, t mnh ci tin 426, hon tt 427 (i sng phm hnh thing ling)
v chm dt mi dc vng - ngi y, Nh Lai gi l B La Mn. -- (cu
423).
---o0o--CHNG 40 - L Tng Ca B Tt, Hay B Tt o
"Tm thn bng tht bng mu m ti mang y,
Ch lm cho th gian c an lnh v hu phc." -- Sri Sanghabodhi
Trong gio l ca c Pht, c ba phng cch, hay ba con ng, thnh
t tu gic (bodhi). Ngi c ch nguyn t cho k c mc tiu phi ty
bn tnh mnh, chn mt trong ba ng y l: Thinh Vn Gic (Savaka
Bodhi 428), c Gic (Pacceka Bodhi), v Ton Gic (Samma Sambodhi).
Thinh Vn Gic (Savaka Bodhi), cng c xem l l tng A La Hn 429, l
s gic ng ca mt t, hay A La Hn o. ngi c nguyn vng i theo
con ng A La Hn thng phi tm s hng dn ca mt o s cao
thng chng ng o Qu. i vi ngi t c trnh tinh thn
tin b y , ch mt li ch gio n s ca v chn s cng c th khai
thng tr tu v a vo vng Thnh o. Nh c Sariputta (X Li Pht)
chng hn, ch c nghe na bi k ca v A La Hn Assaji chng c
tng Thnh u tin. B Patacara, trong cn suy sp tinh thn v chng, con,
cha, m v em b t nn th thm, c duyn lnh a n c Pht v c
Qu A La Hn trong khi ra chn di sui, b nhn nhng git nc t
chn gieo im xung dng. Kisagotami l mt ngi ph n khc, tnh tnh
chn cht, n van ni c Pht cu sng cho a con ca b va mi cht,
cng c Qu Thnh trong khi quan st nhng ngn n ang li dn. V t
khu Cula Panthaka, khng th hc thuc mt cu k trong bn thng, cng

c Qu A La Hn khi qun tng n bn cht v thng ca mt ci khn

lau tay sch.
Sau khi thnh tu nguyn vng, v A La Hn dnh trn khong thi gian
cn li ca i mnh t nhng ai mun tm trng thi thanh bnh an
lc, bng cch nu gng lnh trong sch v ban truyn gio hun thm su.
Trc tin Ngi t thanh lc, v sau c gng gip ngi khc gi ra bn
nh, bng cch ging dy gio l m chnh Ngi thc hnh. Mt v A La
Hn c t cch truyn dy Gio php hn cc v o s phm tc
thng, cha chng ng Chn L, v Ngi dy vi kinh nghim bn thn.
Trong l tng cao qu ca bc Thinh Vn A La Hn khng c chi l v k
bi v o Qu A La Hn ch c th thnh t c sau khi hnh gi tuyt
tr mi hnh thc ng chp. o kin v s t ng v lng v k l nhng dy
tri buc m ngi c ch nguyn noi theo con ng A La Hn phi ct
t cho k c thnh tu mc tiu cu cnh. Nhng bc thin tr, nam
cng nh n, trong thi c Pht v v sau, c duyn lnh gp c hi
vng son khai thng tr t trong kip sng hin tin.
c Gic Pht (Pacceka Bodhi), l s khai minh gic ng n c ca mt
ngi t lc c gng tin n o Qu, khng nh mt ai dy d hay gip
. V c tnh n c gic ng, nn ch Pht c Gic khng dt dn ai
n ni gic ng bng li n c gic ng c. Cc Ngi ch nu gng
c hnh v tr dng.
Hn na, ch Pht c Gic ch ra i trong lc khng c Pht Php. S
Pht c Gic khng phi ch c mt trong mt thi k ring bit, nh
trng hp ca bc Ton Gic (Samma Sambuddho). Nh c Pht
Gotama, mc d vin tch lu i, nhng bao gi Gio Php ca Ngi cn
t rng v tinh thun nh lc ban s, th khng th c mt v Pht c Gic
ra i trn th gian ny.
Trong kinh Khaggavisana Sutta ca b Sutta Nipata (Kinh Tp) c nhng li
dy ca ch Pht c Gic nh sau:
"1.- Sng gia chng sanh, hy dp li mt bn, gm ao v cc loi kh
gii. Khng gy tn thng cho bt lun ai. Khng lm cho ai phi xt au
v mt a con hay mt ngi bn. Nhng, hy mnh dn tin bc, nh
cha sn lm, n c mt mnh.

2.- Thn mt sanh tru mn. Do tru mn c u phin. Hy nhn chn nim
bt hnh pht sanh do tru mn v, nh cha sn lm, hy mnh dn tin
bc, n c mt mnh.
3.- Chng ta chc chn tn dng gi tr ca tnh bng hu. Hy thn cn vi
bc cao nhn hoc ngi ngang bng ta. Nu khng c vy, hy sng i
trong sch khng ng b khin trch v, nh cha sn lm, hy n c
mnh tin.
4.- Khoi lc vt cht trong i sng qu tht v s k, va m du, va ngt
ngo v quyn r. Di hnh thc, dc lc lm cho lng ngi say m.
Hy nhn chn him ha ca n v mt mnh, n c, hy vng tin nh
cha sn lm.
5.- Trong sng tuyt lnh lng v nng chan nng bc, khi i, lc kht,
no gi, no mt tri, no mui mng, rn rt. Hy khc phc tt c v, nh
cha sn lm, mt mnh, n c, hy mnh dn vng bc.
6.- Nh loi hm, loi s t, khng b ting ng lm, git mnh, run s.
Nh gi thong qua, khng dnh mc trong mn li. Nh hoa sen, t bn
nh nc c vt ln, nhng khng vng bn nh ca bn ca nc, hy
mnh dn tin bc, n c mt mnh.
7.- Ri ng lc, ng thi c, hy trau gii tm T, tm X, tm Bi, tm
Xut Gia (tm t khc), tm H v, khng th gian lm h hng, hy
mnh dn, nh cha sn lm, n c tin bc."
Ton Gic (Samma Sambodhi) l nh gic ng ti cao ca bc thnh tu
mc tr tu tuyt lun, v lng, t bi, thng sut mi l. Bc chng
c o Qu ti thng siu vit ny gi l Ton Gic Pht hay Chnh
ng Chnh Gic, hoc Chnh Bin Tri. Phn ng "Samma Sambuddho" c
ngha l ngi t mnh tr nn hon ton gic ng. T lc c gng khai
thng tu gic, khng thy ch dy. Cc ng Ton Gic, sau khi chng qu
v thng b lin em ra ph cp trong qun sanh, tn ty hng dn ch
Thin v nhn loi n ni hon ton trong sch, gii thot khi vng quanh
v tn ca nh lut t sanh, sanh t. Khng phi nh ch Pht c Gic,
trong mt chu k ch c mt v Pht Ton Gic duy nht ra i, nh o
hoa duy nht ch tr sanh trn mt loi cy hy hu.
Ngi c gng tu dng tm tnh vi ch nguyn thnh t o Qu Chnh
Gic c gi l Bodhisatta (B Tt). Trong ci trn th y ng chp v ch

k ny, th ngh c ci chi qu p thanh cao bng hy sinh tt c trau gii

cuc sng ca mnh cho c trong sch, hu mu cu hnh phc cho tha
nhn?
Trong cuc i bt nh theo vng lun hi, nhng ai pht tm mun phc v
th gian v tin n mc ton thin u c hon ton t do i theo con
ng B Tt. Nhng khng c s p buc, thc y tt c mi ngi phi
c gng thnh t cho k c o Qu Pht. V li, trong thc t, l
iu khng th lm c.
Cng c li ph bnh rng B Tt o l con ng c khuynh hng a
hnh gi ra khi np sng g b, cht hp, bnh thn, m m v yn tnh
ca nhng tu vin. Lun nh vy ch t ra mnh km hiu bit Gio Php
thun ty ca c Pht.
Sch Abhisamayalankara-Aloka, mt tc phm Bc Phn (Sanskrit) mi sau
ny, v l mt n ch gii Kinh Bt Nh Ba La Mt a (Prajna Paramita) c
ghi:
"Nhng v i t (Sravakas) chng ng hai hng tu gic (tc hng
Thinh Vn Gic, Sravaka, v c Gic, Pratyeka Buddha) trong khi cn, v
sau khi thn ng un chm dt vn cn tm s st, bi v cc Ngi cha
thnh t i Bi v Tr Tu Cao Thng (Uru karuna prajna vaikal-yena, V
Thng Bt Nh i Bi). Do s chm dt sinh lc to nn bi nhng nng
lc trong qu kh, cc Ngi c th c Nit Bn. Tuy nhin, trong thc t,
(cc v Thnh tiu tha) ch thnh t ci g mng tng nh Nit Bn, gi
l Nit Bn, ging nh nh sng b dp tt. Khng cn tr li tam gii na,
nhng sau kip sng trn gian ny, ch v A La Hn s ti sanh vo ci
thanh tnh nht trong cnh gi hon ton tinh khit (anasravadhatu), trong
mt trng thi xut thn nhp ho, m m mng mng, bn trong nhng
cnh hoa sen (Padmaphutesu jayante). Sau , c Pht A Di
(Amitabha) v cc v Pht khc ging nh vng thi dng, s em cc Ngi
ln gi ra cho tr tu c trong sng (akilishta nana). T ch v A La
Hn tn lc tin n Gic Ng Ti Thng v, mc d t thnh trng
thi gii thot, cc Ngi hot ng (trong th gian hu vi), cng ging nh
cc Ngi i xung a ngc. Ri, tch tr dn dn nhng yu t cn thit ca
o Qu Chnh ng Chnh Gic, cc Ngi tr thnh o s ca tt c
chng sanh (tc thnh Pht)."

Trn y l mt l lun ht sc l lng, xa hn tinh thn ca nhng li dy

cn nguyn m c Pht ban truyn.
Ngi ta cn lun rng Qu A La Hn l v ng, ch k v khuyn mi ngi
phi c gng tu hnh cho n qa v Pht cu chng sanh. Lun nh
vy cng hu l, nhng th hi, mc tiu ca c Pht l g? Phi chng l
dt dn ngi khc n o Qu A La Hn v cu vt h? Nu qu tht vy,
th ta phi mc nhin kt lun rng chnh c Pht nui dng tinh thn ch
k na sao? Khng th c.
Trong ba con ng, d nhin o Qu Pht l cao siu hn c, nhng
khng phi tt c ai ai cng nht nh thnh Pht c, cng nh khng phi
tt c nhng khoa hc gia u c th tr thnh Einstein hay Newton. Tuy
nhin, mi nh khoa hc u c th phc v nhn loi ty kh nng ca
mnh.
Danh t Nam Phn (Pali) "Bodhisatta", B Tt, gm hai phn. "Bodhi" l tr
tu hay gic tu, v "Satta" l "gia cng ..., hay chuyn cn ...". Vy,
Bodhisatta, B Tt, l ngi gia cng, hay chuyn ch n lc thnh t tr
tu hay gic tu. ng ra, hnh thc Bc Phn (Sanskrit) ca danh t
Bodhisatta phi l Bodishakta, nhng thng ngi ta dng mt danh t ph
thng l Bodhisattva, "tr tu chng sanh", ngha l chng sanh c nguyn
vng tr thnh Pht.
Danh t ny thng c dng ch bt lun ai, c gng thnh t tu gic,
nhng theo ng ngha ca n, Bodhisatta l ngi c lp li ch nguyn
i theo con ng Chnh ng Chnh Gic v c c th k 430.
Hiu theo mt li, tt c mi chng sanh u c kh nng tr thnh Pht, bi
v o Qu Pht khng phi l mt c n dnh ring cho hng ngi tt
no.
Ngi Pht t khng tin rng bn trong tt c mi ngi u c mt im
linh quang, c thn linh ph cho, m ta cn phi trau gii tr thnh
Pht. Pht Gio ph nhn s hin hu ca mt Thn Linh To Ho hay mt
tha lc b n no c th t ci im linh quang y vo bn trong ta. Tuy
nhin, ngi Pht t thu hiu v tin tng ni nhng kh nng c hu v
nng lc sng to ca con ngi.
Pht Gio cng ph nhn mt linh hn trng cu chuyn sinh mi mi, t
kip ny sang kip sng khc v, mi mi thu nhn kinh nghim. Thay v

mt linh hn bt bin, ci c gi l tinh hoa ca con ngi, Pht Gio ch

trng c mt lung sinh lc lun lun cuc chy, khng ngng i thay.
Ch c tin trnh din bin l ng nht, trc cng nh sau.
Thi T Siddhattha (S t Ta) l mt ngi. Nh ch dng mnh, tr tu
cao siu v t bi v lng, Thi T c Qu Pht, trng thi ton thin n
mc cng tt, v Ngi vch ra cho nhn loi con ng duy nht dn n
ni ch thin y. Mt c im ca Pht Gio l bt lun ai cng c th c
nguyn vng chnh mnh tr nn ch thin, nu kin tr chuyn cn v c
gng ng mc. c Pht khng bao gi dnh c quyn thnh Pht. Mi
ngi u c kh nng thnh t, nhng o Qu Pht phi c thnh tu
bng ch lc, bng tinh tn ca chnh mnh c khng phi nh s h tr no
t bn ngoi. c Pht khng bao gi ln n, gi ai l ti li, ng thng
hi, phi mi mi trong kh cnh. Thay v lm nn lng hay to mc cm
t ti cho tn v gi ring cho mnh o Qu Pht, c Pht vch ra con
ng v khuyn khch tt c nhng ai hoan h lng tai nghe, theo du chn
Ngi lm c nh Ngi, thnh t o Qu V Thng, Chnh ng
Chnh Gic.
B Tt khng nht thit phi l Pht t. Trong hin ti ta c th gp nhiu v
B Tt y lng t bi, bc i, mc d cc Ngi c th khng hay bit g v
li ch nguyn thnh Pht ca mnh. Cc v y c th trong hng Pht t,
cng c th khng.
Ba Hng B Tt:
Theo Pht Gio, c ba hng B Tt l:
a) Tr tu B Tt (Pannadhika),
b) Tn c B Tt (Saddhadhika) v
c) Tinh Tn B Tt (Viriyadhika).
Ba hng trn y tun t tng ng vi ba hng du d (yoga) trong n
Gio: Nana Yogi, Bhakti Yogi, v Karma Yogi.
Tr Tu B Tt t thin v lng nhit thnh sng o nhng kin tr tinh tn
chuyn cn hn trn ng pht trin tr tu. Tn c B Tt sng m, tin
tng ni l bi th phng, m t ch trng v cng trnh trau gii tm tr
v bi p cng c v tha. Tinh Tn B Tt th tp trung vo tinh thn phc
v. Tht hy hu nu khng phi l khng bao gi - ba c im trn iu
ha kt t vo mt ngi. c Pht Gotama c xem l hng Tr Tu.

Theo kinh sch, con ng ca bc Tr Tu B Tt ngn nht. Tn c B

Tt phi tri qua mt thi gian di hn; v Tinh Tn B Tt, cng di hn
na.
Tr Tu B Tt ch trng v cng phu pht trin tr tu v hnh thin nhiu
hn l nhit thnh vi nhng hnh thc l bi cng dng b ngoi. Cc
Ngi lun lun i theo s hng dn ca l tr v khng chp nhn iu g
mt cch m qung. Khng t b tay qui hng mt l thuyt no, cng
khng lm n l cho mt quyn sch, mt b kinh, hay mt c nhn no. Tr
Tu B Tt thch trm tnh, yn lng trau gii thin tp. T ni vng v
tch mch y, Ngi ri ra nhng t tung an lnh, tuy trm lng nhng hng
dng, ba khp th gian, em li s h tr tinh thn cho nhn loi au
kh.
Tn c B Tt t trn nim tin ni hiu lc ca tm thnh, Saddha, hay
nim tin chn thnh l c im chnh yu ca ngi. Cng vi Saddha (nim
tin ni Tam Bo) nh ngi bn ng hnh trung tn, Ngi thnh tu mc
tiu. Tt c cc hnh thc v l bi, th phng bt tng, l s trng ca
v Tn c B Tt. Tng Pht l mt ngun gi cm quan trng i vi
Ngi.
Nn hiu rng ngi Pht T khng sng bi pho tng v chnh ci pho
tng bng ng hay bng g y, ngi Pht T by t lng knh m tinh
thn cao c m pho tng tng trng, v suy nim v phm hnh, v n
c ca c T Tn. Cng suy tng n c Pht, cng knh m Ngi.
l l do ti sao m Pht Gio khng khi no ph nhn cc hnh thc ngng
m b ngoi (amisa puja) mc du php hnh (patipatti puja) ng c
khuyn khch hn v chc chn l b ch hn. V li, i n thnh qu
tha ng, i khi tr thc kh khan cng cn c hng cht t hng v
ca Bhakti (c tin). Nhng Bhakti, c tin, qu ng th cng phi nh tr
tu km hm khi phi sa vo cung tn.
Tinh Tn B Tt th lun lun tm c hi phc v k khc. Khng c g
lm cho v B Tt hoan h bng tch cc phc v. i vi cc Ngi, "lm
vic l hnh phc v hnh phc l lm vic". Khng tch cc hot ng th
cc Ngi khng c hnh phc. Nh c vua Sangha-bodhi x Sri Lanka ni:
"Ta mang tm thn bng tht v mu ny l ch em li trng thi tt p
v an lnh cho th gian."
B Tt khng ch sng cho ring mnh m cn sng cho k khc na.

Lun lun hot ng lun lun lm vic, khng ngng, khng bit mt,
khng chn, khng phi lm vic nh ngi n l, m nh mt ch nhn.
Cc Ngi khng ham mun, khng bm vo danh thm ting tt. Cc Ngi
ch trng n vic lm, n s phc v. Ai bit, ai khng bit mnh lm g,
iu y khng quan trng. Chng mng c khen, khng b s ch, B Tt
thn nhin trc li tn dng hay khin trch.
B Tt qun mnh trong khi phc v k khc, c khi phi hy sinh mng sng
ca mnh cu mng chng sanh khc, nhng ngi bn ng hnh trn
bc ng di dng ca vng lun hi.
Mun qun mnh hin thn cu mng cho mt chng sanh khc, B Tt
phi hnh tm Bi v tm T n mc c bit.
B Tt c mong s tt p v an lnh ca th gian. Ngi thng chng
sanh nh b t mu thng a con duy nht ca b. B Tt ha mnh vi
tt c mi ngi nh anh, nh ch. Thng yu tt c nh m, nh cha, nh
bn, nh thy.
"Tm Bi ca B Tt nhm thc hin tnh cch bnh ng gia Ngi v ngi
khc (para atma samata) v cng t mnh trong k khc (para atma
parivartana)".
Trong khi thc hnh nh vy, BTt mt dn nim v ci "Ta" v khng
cn thy s khc bit gia Ngi v ngi khc. Ngi t ng ha vi tt c,
ly tt tr xu, ly thin tr c ly, lnh tr d, gip tt c, ch n nhng
ngi ch tm hi mnh, bi v B Tt hiu rng "lc lng ca ngi dn
o l php nhn".
B nhc ma nhng khng nhc m li, b nh p nhng khng nh p
li, b lm phin nhng khng gy phin nhiu ai, B Tt mt mc gi c
khoan hng. Ta nh t m trm lng, B Tt m thm chu ng tt c
nhng li lm ca k khc.
---o0o--CHNG 41 - Ba La Mt
"Hy tch cc hot ng to an lnh cho k khc."
Sutta Nipata.

C mi c tnh cao qu vt hn th tc gi l Parami (Ba La Mt) 431,

m ch v B Tt u thc hnh trn thnh tu o Qu Chnh ng
Chnh Gic (Samma Sambuddha).
Mi php Ba La Mt l: B Th (Dana), Tr Gii (Sila), Xut Gia
(Nekkhamma), Tr Tu (Panna), Tinh Tn (Viriya), Nhn Ni (Khanti),
Chn Tht (Sacca), Quyt nh (Adhitthana), Tm T (Metta) v Tm X
(Upekkha).
Theo li gii thch trong kinh Cariya Pitaka, Ba La Mt khng nhum mu
v k, khng um nhun t kin v khng n ng mn. Ba La Mt nh tr
tu dn dt v do lng t bi vun qun p bi.
Hnh ng ca v B Tt tuyt i v tha. Vi c t bi v lng, lng bc
i v bin, xuyn qua bao nhiu kip sng, cc Ngi khng ngng n lc
nng cao i sng vt cht v tinh thn cho ngi ngho nn thp km, gip
cho mi ngi bng ngn cch v lm gim bt phin no cho tt c
chng sanh.
Mt v B Tt khng ngh n vic an hng th thanh nhn trong khi
nhng ngi bn ca mnh cn trong vng lao kh. lm du bt phn
no ni kh au ca nhn loi, B Tt sn sng hy sinh tt c cc vt s hu
qu bu nht, cho n mng sng ca mnh i na, cng khng tic.
Cu truyn trong Tc Sanh Truyn "Vyaghri Jataka" l mt th d.
Mc du B Tt khng khi no m lm iu g m khng suy ngh trc, cc
Ngi lun lun to hnh phc an vui hnh phc cho tt c, khng qun b
mt chng sanh nh b no. Lng y bi mn, tuy nhin cc Ngi lun lun
cn phn tm tr. V trong khi phc v, Ngi khng h cu mong mt th lc
hoc mt quyn li vt cht no trn th gian. Khi hnh ng xng ng,
danh thm t nhin n, khng cn phi chy theo n. B Tt hon ton v
tha, lun lun sng cho k khc, khng khi no ngh n mnh. Khng h c
mt im ch k, du nh nhen i na, trong tm mt v B Tt.
Kinh Dhammapada (Php C) c cu:
"Hy cho hng c s v cc t khu ngh rng chnh ta lm iu phi
. Trong mi cng vic, du ln, du nh, hy h nhc n ta. l
nguyn vng ca ngi cung si. Ngh nh vy th lng tham vng v tnh
ng mn s tng trng".

Mt v B Tt khng khi no c t tng ch k v hp hi nh vy. 432

---o0o--1. B Th ( Dana)
B Th, hay lng qung i, l Ba La Mt u tin m trong khi thc hin
hnh gi thnh tu hai nghip thin l: tiu tr nhng t tng ch k, xu
xa, v pht trin nhng t tng v tha, trong sch. B th l mt nim hn
hoan, mt phc lnh cho c ngi tng, ln cho th lnh.
B Tt khng thc mc tm hiu ngi m mnh mun cho s vt, hoc ban
mt c n no, c trong tnh trng thiu thn mn khng. Ngi cho ra
m khng chy theo vt mnh cho. Ngi b th v lng qung i m cng
dit ln mi luyn i cn tim tng trong tm. Nim vui khi phng s ca k
khc t nhin n. Lm du bt ni au kh ca chng sanh l mt hnh
phc khc do s b th em li.
Tnh thng ca mt v B Tt tht l bao la. Lng t bi ca Ngi ri ra cho
tt c mun loi. Nhng khi b th, Ngi khng nhm mt cho cn. Lng
qung i khng lm cho s b th tr nn m qung. Nu c mt ngi
nghin ru n nh s gip ca Ngi v Ngi bit chc chn ngi ny
s lnh mn qu dng trong vic sai quy, v B Tt s khng ngn ngi
t chi. t lng qung i trong mt hnh ng sai lm khng phi l Ba
La Mt (Parami).
Khi gip mt ngi v l do chnh ng, B Tt khng h l v quan
trng hoc t t tn t i; tri li, thy l mt c hi qu bu lm
bn phn mnh nn sn sng v vui v phc v k khc mt cch khim tn.
Ngi khng bao gi thy mnh cao hn ai v l ngi nh mnh. Khi gip
, Ngi khng thy l thi n, cng khng coi ngi mnh gip l th
n mnh. B Tt lm vic g ch v l iu phi, khng tm danh vng,
khng mong n p.
B Tt khng b l mt dp may no phc v k khc, nhng khng h
mnh cu xin n hu. Tc Sanh Truyn Brahma Jataka (s 323) thut rng c
mt v B Tt sng i tu s trong vn ng uyn. Thng ngy vua n
ving v cung cp mi vt dng, nhng du sao nh vua khng th thy ht
mi nhu cu ca Ngi. i dp v cy d ca B Tt rch h mi hai
nm trng m vua khng hay. Ngi khng h h mi. Ngy kia vua hay

c. Trc c ch tuy khim tn nhng l lng nh vy, vua hi Ngi ti

sao? Ngi tr li:
"Tu b h, k cu khn m khng c s bun ru, k c ngi khc
nh n m khng th gip, cng bun ru hn na".
B Tt cho ra khng xit k, khng phn bit giai cp, chng tc hay tn
gio, nhng khng bao gi cu mong ngi khc tr li. Mt c im ca
cc Ngi l tri tc hon ton. Thi ho Edward Dyer ca ngi c tnh y
trong my dng th:
"Vi ngi c tht nhiu m vn cn ham mun,
Ti c t nhng cm thy
Chnh h "ngho", mc du tin rng, bc b.
V chnh ti "giu", tuy ti rng khng.
Tc Sanh Truyn Kanha Jataka (s 440) c ghi chp rng mt hm vua tri
Sakka nghe danh v mt B Tt n l mt gng mu, c nhiu c , vua
tri ly lm cm phc, knh cn n bch xin Ngi cho bit c cn mn chi
vua cng dng. B Tt vui v xin c thnh tu bn iu c nguyn:
1. c nguyn ti khng sn hn, khng phin h hay c c vi ngi lng
ging;
2. c nguyn ti khng ham mun vt s hu ca ngi lng ging;
3. c nguyn ti khng luyn i ring ngi no;
4. c nguyn ti c tm x.
Nghe vy , tuy ht sc cm phc, vua tri Sakka ly lm tht vng xin ngi
chn thm mt vt g khc vua cng dng. V B Tt tr li:
"Bt lun ni no m rng su ti sng,ni no m ti mt mnh, xin cho
ti c kho mnh. Bi v bnh hon s lm xo trn cuc sng yn tnh v
lm tr ngi cng phu hnh thin ca ti."
Vua tri Sakka ngh thm: "Tht l ting n chng sai. Qu tht B Tt
Kanha l bc tr thc, thay v c mong tha mn nhu cu vt cht, Ngi ch
chn nhng iu cn thit cho i sng o hnh."
Ln th ba Vua tri Sakka li xin B Tt chn mt mn g khc cng
dng. B Tt tr li: "Tu Hong Thng, ti c thm mt nguyn vng

na. Bt lun u, khng mt chng sanh no lm tn thng thn th ti,

khng mt chng sanh no lm hi n tm tr ti, l li nguyn ca ti."
Lng qung i ca mt v B Tt tht khng cng. Ngi cho ra tt c: ca
ci, ti sn, s nghip. Ngi c th cho c ngai vng, c quc vng, mt
cnh tay, mt ci chn, cho n v, n con. n mng sng, Ngi cng
khng ngn ngi cng hin to hnh phc cho nhn loi.
Tc Sanh Truyn Vessantara Jataka (s 547) c thut rng hong t
Vessantara, lc cn tm tui, c ln thnh tht ngh rng:
"Nu mt ngy kia c ngi cn n tri tim ca ta, ta s t tay m ngc,
moi tim cho ra. Nu c ngi cn ly mt, ta s t mc mt ra biu. Nu c
ngi cn n tht ta, ta s t tay ct mt ming tht tng."
Tc Sanh Truyn Vyaghri Jataka cng thn phc thut li mt cu chuyn
mt hong t sn sng v vui v hy sinh mng sng em li hnh phc
cho k khc.
Trong Jatakamala, cu truyn c thut li rng:
"Ngy kia, mt v B Tt i ngang qua mt khu rng n cng vi ngi
t. Ngi nhn thy mt con cp m cng vi ba con cp con nm ngt ng
gn cht i. ng lng bi mn, ngi bo ngi t i tm thc n cho
cp. Nhng chnh l ci c c li mt mnh vi cp v ngi ngh
rng:
'Ti sao ta phi i tm mt thn sng khc, khi c sn mn n ta y lm
mn n cho cp. Tm thc n ni khc l mt vic cu may, hn na, ta c
th b l mt c hi tt p lm bn phn.
"Chnh ci thn trc ny l ngun gc ca bao nhiu phin no, bao
nhiu bt hnh. Nu ta c kh kh bm cht ly n v nu khng bit dng
n phng s k khc th tht l khng sng sut cht no. Trong i ch
c hai nguyn do lm cho con ngi hng h trc s au kh ca k khc.
l lng luyn i, ct tri chng sanh vo nhng lc th, c bm ly s vui
sng c nhn, s n mt i, l mt nguyn do lm cho ta lnh m trc s
au kh ca k khc. Thiu lng t thin, thiu ch gip i l nguyn do
khc. Nhng ta khng th an vui khi k khc au kh. Ngy no cha gip
c k kh, ngy y ta khng th an hng hnh phc. Nh vy lm sao ta

c th thn nhin trc cnh tng hp hi v i kht ca cp m v by

cp con ny.
"Nu ta nhy xung vc su lm mi cho cp th t ra ta cng dng ci
thn khn kh ny vo mt vic hu ch. Ta s nui sng cp m, trnh cho
n khi phi lm iu c l n tht con n, v cng trnh cho by con nh v
ti kia khi phi cht v nanh vut ca m chng.
"Li na, hnh ng nh vy ta cn nu mt gng sng cho ai cn ham
mun nhng g m cho l tt p, trn i ny. Ta hy sinh thn ny cu
bn mng sng, an i v khuyn khch nhng ai b nh yu ui, lm vui
lng nhng ai thu trit ngha su xa ca lng t thin v to nn l tng
cho nhng ai mun sng cuc i o hnh. Vy, y l c hi hy hu
bc ln n mc gic ng hon ton."
Ngh nh vy B Tt lin gieo mnh xung vc thm, hy sinh mng sng
ban s lnh cho bn con cp sp cht.
Theo Nevari (Nepala Basha), cu chuyn ng thng tm v y ngha
th v trn c thut li nh sau:
"Vo thu xa xa kia c mt ng vua tn Maharattha c th lc oai hng v
tm o nhit thnh. c vua c ba hong t l Maha Prashada, Maha Deva
v Maha Sattva, c ba u hin lnh v d dy.
Mt bui sng ti p n, c vua cng ba hong t do chi trong rng.
Mi lo nhn xem phong cnh v m mn vi hoa thm c l, ba v hong t
cng i su vo rng.
Quan hu cn thy vng bng ba v hong t bn tu li vi c vua. c
vua lin truyn lnh cho cc quan i tm, ri ng gi hi cung.
Ba v hong t i mi n mt ngn ni kia. ng trn tng nhn xung,
ngi anh c trng thy mt con cp ci v nm cp con di vc su. C
m ln con ch cn da bc xng, ang nm thoi thp. nhiu ngy t khi
con, cp m khng tm c thc n. By cp con bu theo m nt sa,
nhng v m cn kh khng cn g b. Cp m c v i lm, r rng
ang sp sa n tht con.
Ngi anh c nhn thy tnh trng bi t y, ch cho cc em v ni rng:
"Cc em hy nhn cnh tng ng thng tm kia, cc em c thy cp m

khng? V qu sc i nn n ang sp sa n tht con cho d. Tht l

mt trng thi v cng khn kh."
Maha Sattva hi anh:"Cp thng n vt chi?" Anh tr li rng tht sng l
mn n ca loi cp v s t.
Maha Deva lu anh rng cp m c v ui sc, chc chn n nhn i
lu lm ri. Phi chi c ai dm hy sinh thn mnh cho n th qu bit my.
Nhng ai u li vui lng lm ci vic cao c y.
Maha Prashada ni:"Chc chn l khng c ai lm c vic y."
Vi mt ging cm ng, Maha Sattva tip:"Em cn nh, chc chn l cha
tr khn, nn em ngh rng nhng ngi thiu tr nh chng ta c l
khng th hy sinh mng sng mnh cu ngi. Nhng cng c hng
ngi t bi hon ton sng cho k khc. Nhng ngi nh th c th s vui
lng hin thn mnh cu su sanh mng ny."
Ba anh em bn lun nh vy ri b i ni khc.
Maha Sattva ngh thm: "Ta phi hy sinh tnh mng cu sng by cp
ny. Tm thn t i m ta mang y ch l mt ng trc gy cho ta
bao nhiu phin no, bao nhiu bnh hon, tt nguyn. Tuy rng hin nay ta
c th p hoa, thoa du cho n xinh p, thm tho, nhng ri mt ngy kia
n s tanh hi v tan r."
Chng bn bo hai anh i trc mnh chm ri ngon vt ngm cnh. Ch
hai anh i xa, chng hi h tr li ch cp nm, ci qun o treo ln nhnh
cy v ngh rng: "Ta phi tch cc hnh ng to an lnh cho k khc.
Phi ri tm t n tt c chng sanh. Phc v nhng ai cn n ta l nhim
v trng i. Ta hy hy sinh tm thn trc ny cu mng sng cho cp
m v nm con. Do hnh ng xng ng ny, mong rng ta s bc ln n
mc gic ng hon ton, hu cu chng sanh ra khi vng lun hi au
kh. c mong tt c chng sanh u an vi hnh phc!"
Hng tm v tinh thn phc v v tha, hong t Maha Sattva nh nhng
gieo mnh xung h, gn ni by cp nm. Nhng hong t khng cht, ch
b thng nng. Cp kia, du bm tnh rt hung d, cng ng lng thng
hi v B Tt, khng n chm n chn Ngi. B Tt ngh rng cp qu
yu ui nn khng sc vt mnh n. Ngi ln b i tm mt kh c
t st. May thay, gn ni cp nm c mt khc tre b. Ngi nht ly tre ri

t ca c n cht. Ngi t ng nm trn vng mu. Cp va i va kht,

thy vy i ln n, lim vng mu v x thy B Tt ra, n ngon lnh. Pht
trc ch cn li mt ng xng tn.
Chuyn thm rng lc B Tt t st hin thn cho cp, tri t chuyn
ng, nc bin ni sng to, nh mt tri bng ti sm li, cnh vt tr nn
l m, tt c ch Thin ng thanh reo to: "Lnh thay! Lnh thay!", v t
trn khng trung, bng Parijata ri xung nh ma.
Trc cnh tng phi thng ca tri t, hai ngi anh on chc rng em
mnh hin thn lm mi cho cp ri.
Hai anh lin i ln tr li tm em v ly lm kinh hong trc cnh tng hi
hng. u l hnh bng ca ngi em yu mn. Ch cn ng xng trng
im mu hng, bn cnh by cp no bng. Gn tng , trn cnh cy, qun
o ca Maha Sattva cn pht ph trc gi.
Hai v hong t au lng xt d, khc than th thm v bun b tr v tu li
vi vua cha.
Chnh ngay lc B Tt liu thn cu cp, hong hu cung ni ang ng.
B nm mng thy mt ci rng ca mnh bng nhin rng xung v nghe
nhc nhi au xt ta h nh c ai cm dao tho tht ra tng ming. Nhn ra
ngoi ca, hong hu li thy t trn khng, mt con p xung, xt mt
trong ba con b cu xinh p ang u trn nc nh v tha i mt.
Hong hu ly lm kinh s, git mnh tnh dy, nh n ba con cn lc bc
trong rng. B lt t chy tm vua thut li im mng.
Va lc y tin d cng c a n. Cu chuyn th thm c thut li.
Tt c u cm ng v khc than khng xit k.
c vua an i hong hu ri ci voi i rc hai v hong t au kh cn
cha ra khi rng. Gp cha, hai hong t nghn ngo khng ni c mt
li. Sau cng, c sc nn lng, hai v ln lt thut li cho vua cha v mi
ngi nghe ci cht dng cm ca ngi em v cng cao qu.
Vua h lnh sm sa nga voi cng hong hu v b quan n ni lch
s. Va thy xng tn cn dnh y mu , vua v hong hu ng ra bt
tnh. Ng y hi h em thuc cu cp. Mt hi lu vua v hong hu dn
dn tnh dy. Vua truyn gom gp tc, xng v qun o li mt ni, ri

n trc ng chim ngng ngi con yu du. Tt c qun thn cng

n t lng sng knh ngi anh hng cao qu.
Vua h lnh xy dng ti ch mt bo thp khm vng th v B Tt
hin thn cu cp. Vua v hong hu ra v, lng nh dao ct.
V sau, bo thp th x li ca B Tt Maha Sattva c gi l "Om Namo
Buddha".
Sch Tc Sanh Truyn thut li cu chuyn c thm rng hin nay bo thp
y c tn l "Namura" (ting gi tt ch Om Namo Buddha, c ngha tn
knh c Pht).
Hai cu chuyn thut li c khc nhau nhng du v B Tt hin thn cu
cp l nh tu s hay hong t, th ch l hnh thc b ngoi. im quan
trng chnh l gng hy sinh cao c v hon ton v tha cha ng bn
trong.
Theo thng l, khi sch Jataka (Tc Sanh Truyn) chp li mt s tch no
u c nu ra cho bit nhn c hi no c Pht nhc li chuyn y. Ting
Phn gi c hi y l Nidana (nguyn do dn c tch), th hai cu chuyn k
trn u c Nidana.
Nhng nhn vt trong cu chuyn khng c xc nhn on cui cng
nh trong cc bi Jataka khc.
Sch Nevari Jakata tht ra c v y hn bn Sanskrit "Jatakamala"
nhng cn nguyn ca kinh Nevara khng c chc chn.
V t cch mt v B Tt hnh B Th Ba La Mt, c on kinh"Carija
Pitaka" gii rng:
Mi khi B Tt tng vt thc cho ai, Ngi c mong ngi y c sng
lu, c sc p, yn vui, khe mnh, c tr tu v c Qu cao thng nht l
Nit Bn. i vi ngi kht nc, Ngi ban cho thc ung vi c nguyn
rng thc ung ny khng nhng gii cho ngi y ci kht ca c th vt
cht m cn lm suy gim lng kht khao dc vng. Ban qun o, Ngi cho
vi c nguyn ngi y s bit h thn v gh s ti li. Khi gip
phng tin i ng Ngi ch nguyn ngi th nhn s trau gii cc nng
lc tinh thn. Ban cho nhang trm, Ngi ngng mong ngi th lnh s
hng hng thm ca Gii c (Sila). Ban du v hoa, Ngi ch nguyn

ngi nhn s hng danh thm ca ngi sng i o hnh nh c Pht.

Gip cho ai ch ngi, Ngi nguyn cho ngi y c c nn tng ca s
gic ng. Gip ch , Ngi mong ngi y s l ni nng ta cho c th
gian. Gip nh sng, Ngi ch nguyn ngi nhn c c nm loi nhn
quan l mt tht, mt tr tu, Thin Nhn, mt ca mt v Pht, v tri kin
thng sut chn tng vn php.
B th "Sc", B Tt ch nguyn ngi nhn lnh c c ho quang nh
c Pht ; "Thinh", c li ni tao nh du dng nh ch v Phm Thin;
"Xc", c c c th thanh lch v tinh ho nh c Pht; v khi gip
thuc men cho ai, B Tt cu chc cho ngi y c sng mi mi, tc
chng ng o Qu Nit Bn.
B Tt ph gng cm, gii phng cho nhng ngi n l vi hy vng cng
gii phng con ngi, cng mt th y, ra khi vng xing xch ca bao
nhiu dc vng.
B Tt ly da ct i, t b nhng a con yu qu ca mnh ni rng tnh
ph t m y n tt c chng sanh. Ngi t b v lm ch th gian,
b ngai vng tha hng vng quc ca s chnh trc, cng minh, v
o c.
on kinh trn khng nhng ch cho ta thy th no l thi v tha ca v
B Tt m cn ni ln s n lc khng ngng v bt v li ca cc Ngi
phc v nhn loi. Tuy nhin, mc tiu cui cng ca B Tt l tr thnh
Pht, v Ngi khng bao gi lng qun mc tiu cu cnh y.
---o0o--2. Tr Gii (Sila)
Gii (Sila) nm trong lng qung i khc thng ca mt v B Tt. Danh
t "Sila" trong Phn ng c ngha l quy lut. Gii gm c nhng bn phn
phi lm (caritta) v nhng iu nn trnh (varitta). o lm cha m, lm
con, lm v, lm chng, lm tr, lm thy, lm bn, bn phn i vi cc
bc tu s, vi k n ngi trong nh v.v... u c ging gii r rng v
cn k trong kinh Sigalo-vada sutta.
Tn dng b kinh ny, Gio s Rhys Davids c ni:

"Ngi no c trong mt gia tc hoc trong mt lng nm di theo lu

vc sng Hng (Ganges) tht l hu phc, v ni y dn chng sng trong
tinh thn bc i an lnh, trong tinh thn cng l cao thng, ni y dn
chng th c mt th khng kh nh nhng, do nhng li ni gin d, cht
phc to nn..."
V Gio s Rhys Davids thm rng:
"Ta cng c th ni rng nhng ngi sng trong mt gia nh hoc trong
mt lng nm di theo lu vc sng Thames ngy nay cng khng km
phc, v ni y (Anh Quc) gio l ban dy lng t bi gia ngi v
ngi ca c Pht thm nhun i sng gia nh, x hi, v lm cn
bn cho mt nn lun l vng chc. Gio l y vn cn r rng, y v
thch hp vi ngi Anh ngy nay, cng nh t bao gi, thch hp vi
ngi n.
"Tht vy, ngy nay v ti Anh Quc, Tng lut hay nhng quy lut trong
tng y vn cn nguyn vn s cng hiu ca n, nh thu xa kia ti thnh
Vng X (Rajagaha). Nhng gii ny, c ban hnh vi mt tinh thn
sng sut, rng ri v lnh mnh, rt cn thit to cho con ngi mt i
sng an lnh v hu phc."
Bn phn ca ngi Pht t i khi c nm phn:
1. Con i vi cha m, c bn phn:
* Phi phng dng v cung cp y vt dng cho cha m.
* Lm cng vic thay th cha m.
* C mt tc phong o c th no gi trn danh gi cho gia tc.
* T ra xng ng th hng di sn ca ng cha, v
* bt cng dng, hi hng phc bu cho nhng ngi trong gia tc
qu vng.
2. Cha m, c con sn sc v gip nh vy, phi bit thng con v c
bn phn:
* Khuyn ln v ngn cn, khng con lm iu ti li, to nghip bt
thin.
* Nhc nh v dn dt con lun lun i trn ng thin.
* Gip con hnh ngh sanh sng chn chnh.

* Khi con ln khn, dng v g chng mt cch xng ng, v

* Kp thi chia li cho con phn ti sn ca mnh.
3. Hc tr i vi thy c bn phn:
* Lun lun t lng cung knh
* Trng nom sn sc thy.
* Chm ch nghe li thy dy.
* Khi cn n, ht lng gip .
* Knh cn th nhn li thy dy bo.
4. Thy, c tr tn knh v i i nh th , phi bit thng tr v c bn
phn:
* Rn sc dy d tr bit tn trng k lut.
* C gng lm cho tr lnh hi d dng li dy.
* Dy nhng mn k thut v khoa hc thch hp.
* Tin dn tr vo gii thn cn ca mnh tr giao thip vi bn b thn
thuc mnh.
* o to tr cho ra nhng ngi hon ho trn mi phng tin.
5. Chng i vi v, c bn phn:
* Lun lun nh nhn, thanh tao.
* Khng khi no t khinh r.
* Lun lun trung thnh vi v.
* Giao quyn hnh cho v.
* Mua sm cho v cc trang sc.
6. V, c chng i i nh vy, phi bit thng chng v c bn phn:
* Lm trn bn phn trong nh,
* Vui v, t t vi thn bng quyn thuc ca chng,
* Lun lun trung thnh vi chng.
* Gi gn cn thn nhng trang sc, thn trng coi sc ca ci trong nh,
v
* Lun lun sing nng, khng tho trt cng vic.
7. Mt thin hu i vi bn b thn thuc, c bn phn:

* Qung i, khoan hng.

* C x nh nhn, thanh tao.
* Sn sng lm vic phi i vi bn b thn thuc. Thy ai hu s lin ra
tay gip , khng i cu khn.
* C tinh thn bnh ng, v
* Lun lun thnh tht.
8. Ngi bn, c i x nh vy c bn phn:
* Bo v bn trong lc c n, cu vt bn trong cn sa ng.
* Khi ti sn bn khng ai trng nom, ht lng bo v, khng bn b hao
tn.
* Nu bn lm vo tnh trng khng hong, ht lng m bc v lm cho
mnh tr nn ch nng ta ca bn.
* Khng nn b bn l loi trong cn nguy bin.
* i vi gia nh bn, lun lun nh nhn, khim tn.
9. i vi k n ngi , ch nh c bn phn:
* Khng nn giao ph cng vic lm qu sc.
* Th lao v nui cm y .
* Khi au m, tn tnh sn sc.
* Chia st nhng mn ngon vt l.
* Khng bt lm qu gi.
10. Ngi lm cng, c ch i i t t nh vy, phi bit thng ch v
c bn phn:
* Thc dy trc ch.
* i ng sau ch.
* Ch ly hoc dng nhng vt chi m ch cho.
* Tn tnh lm cho cng vic trong nh c vn ton.
* Gi gn danh gi cho ch, lm cho danh thm ca ch c truyn ra xa
rng.
11. Ngi cao qu sang trng phi i x vi hng tu s nh sau:
* T lng t i trong hnh ng.
* T lng t i trong li ni.
* T lng t i trong t tng.

* Lun lun m rng ca nh tip n.

* Sn sng h tr v dng cng nhng vt dng cn thit.
12. Hng tu s, c ngi cao qu sang trng i x nh vy, phi bit
thng v c bn phn:
* Khuyn nh v cn ngn khng ri vo con ng lm lc.
* Nhc nh v dn dt i trn ng thin.
* Ht lng thng mn.
* Thuyt ging nhng php m ngi y cha tng nghe, v gii thch r
rng, cn k nhng php thuyt ri.
* Vch cho thy con ng dn n nhng cnh gii an vui hnh phc.
Ngi lm trn nhng iu ng lm (Caritta Sila) ny tht ng l con
ngi thanh lch, hon ton trong sch v cao qu trong x hi.
Ngoi nhng bn phn y, B Tt cn phi c gng trnh nhng iu khng
nn lm (Varita Sila), ghp mnh trong gii lut sng cuc sng l tng
ca mt Pht t thun thnh chn chnh.
Sau khi suy lun r rng v ng n th no l nh lut nhn qu. B Tt
c gng trnh xa tt c nhng iu bt thin xu xa lm lc v tn lc lm tt
c nhng iu thin m mnh c th lm. Ngi nhn thc rng bn phn ca
mnh l tr thnh mt ngun hnh phc cho tt c v khng bao gi gy
phin toi cho mt chng sanh no, du ngi hay th.
Mi ngi u qu trng i sng ca mnh. Khng ai c quyn cp s
sng ca k khc, B Tt ri tm T n tt c chng sanh, cho n nhng
con vt b nh ang b di chn, v khng khi no st hi hoc lm tn
thng mt sinh vt no. Con ngi vn sn c mt th tnh xi gic git
hi nhng sinh vt khc n tht m khng cht thng xt. Cng c khi
st sanh tiu khin th gi. Du nui sng thn mng hay tm th
vui, khng c l do no chnh ng git mt sanh linh hoc lm cch no
khc cho mt sanh linh b git. C nhng phng php tn nhn, ng gh
tm, cng c nhng phng php m ngi ta gi l nhn o, st sanh.
Nhng lm au kh mt chng sanh l thiu lng t i. Git mt con th
l mt hnh ng bt chnh, ni chi n git mt con ngi, mc du
nhiu l do c vin dn, gi l chnh ng, c khi gi cao qu, con
ngi tn st git hi con ngi.

B Tt cng trnh trm cp, bt lun di hnh thc no, trc tip hay gin
tip. Lm nh vy, nhng c tnh thanh bch, thnh tht v ngay thng
c pht trin rng c th phng hi n phm gi con ngi, v ht sc
c gng gi mnh hon ton trong sch.
Ngi khng ni di, khng ni li th l cc cn, khng ni iu no lm
cho ngi ny c th phin trch ngi khc, khng ni nhng li v ch.
Ngi ch ni nhng li thanh tao nh nhn, chn tht, di dng, nhng li c
th em li cho ngi khc hon cnh ha hp, tnh trng an vui hnh phc,
v nhng li hu ch.
B Tt khng dng mn chi c cht c hoc c th lm cho tinh thn mt
sng sut. Tri li, Ngi lun lun luyn tp cho tm c an tr, cho tr
c sng sut.
Mc du c phi b thit thi i na, B Tt cng khng h d dui phm
phi mt iu no trong nm nguyn tc cn bn kim sot hnh ng v
li ni mnh. gi trn nm gii, khng nhng B Tt c khi phi hy sinh
ti sn, s nghip, m cng c vi trng hp Ngi phi hy sinh c tnh
mng.
Khng nn lm tng rng trong vng lun hi, mt v B Tt phi hon
ton trong sch. sanh ra lm chng sanh trong ci phm, Ngi cng c
nhng nhc im v li lm. Vi cu chuyn trong Tc Sanh Truyn
(Jataka) nh Kanavera Jataka (s 318) c m t mt v B Tt n nh mt
tn trm cp v cng li hi. Tuy nhin, l mt trng hp hy hu, hn
l mt thng l.
i vi B Tt, l ngi c nguyn vng tr thnh Pht, th cng trnh
nghim tc gi gn gii lut trong sch l iu v cng quan trng. Tc Sanh
Truyn Sila Vimamsa Jataka (s 362) c on thut li li mt v B Tt
nh th ny:
"Tr tu ngoi o c l mt th tr tu khng c gi tr."
Trong sch Visuddhi Magga (Thanh Tnh o), c Buddhaghosa vit rng
gii lut l nn tng ca tt c c hnh:
o chnh ng cho ngi vng ch;
Sng thanh cao, cao qu chi bng.
Nn trang c hnh ai tng.

My ai t c uy hng n u.
Cng khng phi dng su lng lng
Ca Hng Giang vi ngn Yama (Yanuma)
Thy triu reo rc sng Sa (Sarabhu)
Sng A Ti (Acivarati) vi i h Ma Hi
M ra sch nhng g nh bn
V nhng chi bt tnh ni lng.
Ch c hnh, sc khn cng.
Gi tan c , ra dn m tm.
Vi gm vc, hng trm bo vt
Cng trng thu vng vc nh vng.
Nh nhng gi mt m trng.
Cng khng xoa du ni lng tham sn.
Ch c hnh trong ngn cao qu
L vng bn, tit ch lng ngi.
Trm hng bay thun gi i.
Ch hng c hnh ngt tri gn, xa.
No nc tin cho ta tinh tn
ta nng n tn tri cao.
Ca vo m li ta vo
Nit Bn cnh gii mun mu cho ta.
i o hnh, tinh hoa, gii c
Khng im t, trang sc chi hn
M lun sng t v ngn.
Ch ni c hnh r rng ho quang.
No vua cha ngc vng lng lnh
Dng m lu bn nh rng ny
Tm ngi o hnh ngy ngy
Ch cn thanh tnh v y an vui.
Qua kinh sch lng ngi phi r.
i thanh cao uy ch chi bng:
o l ngun ci phc lnh.
o l ngun tiu dit mi cn m lm. 433
---o0o---

3. Xut Gia (Nekkhamma)

Xut Gia, hay xa la cuc i phn hoa hi v khoi lc vt cht, l iu
m ch v B Tt ht lng mong mi, v bm tnh ca cc Ngi l a thch
vng v, yn tnh.
Danh t Nekkhamma c ngha l t khc nhng lc th trn gian trn
ly cuc sng ca hng tu s. Nekkhamma cng c ngha l tm thi vt
qua khi cc php che lp con ng Nit Bn (Nivarana) bng cch thc
nghim cc tng Thin (Jhanas).
Trong mi hnh ng, mt v B Tt khng bao gi v k cng khng bao
gi dnh s hu no cho ring mnh, m lun lun v tha. Bao gi Ngi
cng hy sinh hnh phc ca ring mnh to hon cnh an lnh cho k
khc.
Mc du i khi, tin b gip ngi no, B Tt c th sng sung
sng v y tin nghi, nhng lun lun cc Ngi khng m m trong
lc th ph du tm b ca trn gian.
"i sng gia nh ta h nh so huyt ca bao iu tranh chp, bao nhiu
gay go, ci v, nh ni cha da ca bao nhiu thiu thn, bao nhu cu, nh
ch c tr ca bao iu phin no kh au, bao nhiu s tht bi, bao nhiu
vic tri lng. Nhng i sng ca ngi ly da ct i tht l thong dong t
ti, thm diu nh tri xanh."
Nhn thc rng xa hoa vt cht l o huyn v th vui vt cht khng to
hnh phc tht s, B Tt t nguyn la b tt c s nghip trn i khoc
ly tm vng v c gng sng hon ton trong sch. Ngi t nguyn gi
trn gii lut v n lc nng cao c hnh n tt tr nn hon ton v
tha trong mi hot ng. Khng g c th lay chuyn lng Ngi. Thanh danh,
s nghip, hon cnh vinh hin giu sang ch l vt bu ca trn gian, khng
th lm cho B Tt lng qun li sng thanh m ca mnh.
Lm khi, nh trong cu chuyn ca Tc Sanh Truyn Makhadeva Jataka (s
9), ch mt con th xm cng nhc nh B Tt, lm cho Ngi t b
khng kh nhn nhp, bt tnh, ca n i cung in, sng i vng v c
n v bit bao ln thun tin hn cho s tin ha trn ng gic ng. C
khi mt git sng trn cy c trong bui bnh minh, c khi mt l ng,
cng lm cho Ngi thc tnh.

Hu nh l mt thng l, tuy nhin khng phi tt c ch v B Tt u

hnh php Xut Gia Ba La Mt.
Tc Sanh Truyn Kusa Jakata (s 531) c thut tch chuyn mt v B Tt
phi chu nhiu ti nhc v khng t ch ng c tnh yu mt b cng
cha xinh p tn Pabhavati.
Tc Sanh Truyn Darimukha Jataka (s 378) thut rng c mt v c Gic
Pht (Pacceka Buddha) mt hm, gp mt v B Tt v nhn rng trc kia
v ny l bn mnh. c Pht c Gic li gn B Tt v khuyn:
"Nhng khoi lc ca nhc dc ng trn khng khc no bn non, hi, bi.
Tt c u tm b, khng bn vng, bi n bt ngun t tham, sn, si. Ta
khuyn bn hy t b n i."
B Tt lin tr li
"Ti tht in cung. Cc th vui ca trn gian thm nhun, n su vo
xng ty. Ti bit rng i sng vt cht tht v cng gh tm, tht ng
s, ng trnh. Nhng ny hi con ngi cao qu, ti rt tru mn n v
khng th t b c. Ti ch c th c gng lm mt iu l t nguyn lun
lun phc v k khc."
Nu B Tt ra i khng nhm nhim k ca mt v Pht, Ngi s t mnh
tm ni vng v sng i c thn cao thng ca nh tu s. Nu sanh ra
trong nhim k ca mt v Pht, B Tt khp mnh vo gii lut sng i
hon ton trong sch. Mt v t khu c i sng gng mu, mt v t
khu l tng, l mt ngun hnh phc cho mnh v mt phc lnh cho k
khc. Mi ngi u c th hc hi ni Ngi, noi theo gng lnh ca Ngi
v thc hnh nhng li vng ngc m Ngi dy d. Bn trong, cc Ngi t
lm cho mnh trong sch, bn ngoi, cc Ngi lm cho k khc trong sch.
Mt v B Tt lun lun tinh tn trau gii tr tu, ng thi Ngi cng t
thy c bn phn gip nhng ai cn st km, v to cho h c hi hc hi
tr nn sng sut. Khng lm phin ai, khng mun cho ai nng lo v
mnh, cc Ngi sng nh loi ong, ht mt ca hoa, nhng khng lm tn
thng n i sng ca hoa. Ngi t b tt c s nghip, ca ci, khng gi
ly mt mn chi ca trn th. Nhu cu ca mt v t khu tht l t oi. Bao
nhiu ti sn ca Ngi ch gm vn vn trong hnh tri tc.

V t khu thun thnh khng thc mc hi hn nhng li lm trong qu kh

v khng lo u s st v tng lai. Ngi ch sng trong hin ti, sng ngoi
nhng trch nhim v nhng phin nhiu ca i sng x hi, gia nh, Ngi
lun lun sn sng i bt lun ni u phc v chng sanh, nhng khng
h quyn luyn mt ni no. Trong cnh v thng tm b ca trn gian,
trong cuc thng trm ca th s, Ngi lun lun gi tm bnh thn v sn
sng hin thn gip ch cho nhng ai cn n. Nhng khng bao gi c
mong c n n p ngha.
Trong sch, c thn, t kham kh, ngho nn, n gin, v tha phc v,
v thanh tao nh nhn l mt vi c tnh ca v t khu chn chnh.
Thy t khu khng phi l ngi i n xin nh ngi i thng lm hiu,
mc du Phn ng "bhikkhu" c ngha l "ngi n xin". Thy t khu cng
khng phi l v trung gian gia ngi v mt thn linh ton tri, ton nng,
cng khng phi l ngi thay mt, th quyn mt nhn vt ng tr con
ngi. "Tu s hnh kht" c l l nh ngha gn nht ca danh t "bhikkhu".
Ngy nay, khi dng danh t "bhikkhu", ngi ta hm l nhng tu s Pht
Gio. Tu s cc tn gio khc c gi l Paribbajaka, Ajivaka, Sanyasin
v.v... Gii lut ca Gio Hi Tng Gi khng cho php thy t khu th lnh
tt c mi vt m ngi ta dng n cho mnh. Nu c ngi dng, thy ch
c nhn bn mn vt dng thng thng l: y, thc n, ch , v thuc
men. Khi cn dng mt trong bn mn "vt dng" y m khng c ai dng
n cho mnh, thy t khu ch c php hi nhng b con thn thuc,
hoc nhng th ch no c ha trc v c yu cu Ngi cho bit khi
cn n. Thin tn khng th nh thy t khu chuyn t ln thn linh
nhng li cu nguyn,v trong Pht Gio, khng c quyn lc no trn v
ngoi con ngi, c th tip nhn nhng li cu khn xuyn qua trung gian
ca mt tu s, ban phc hoc x ti.
Thy t khu khng bt buc phi gi trn i li nguyn xut gia. Gii t
t xin khp mnh vo gii lut sng trong sch i sng ca ngi tu s,
cho n ngy mun hn tc, cng t bc chn ra khi Gio Hi Tng
Gi. Nhng ngy no cn khoc b y vng, tng trng ch v A La Hn, l
bc ng tn knh (ng cng), th ch v t khu c bn phn phi gi trn
gii hnh. Ngy no cm thy mnh khng cn ngh lc sng i cao
thng, v t khu c th hn tc bt lun lc no m vn khng lm hoen
ca thin.

i vi t khu, c bn trng ti l: hnh dm, trm cp, st nhn v khoe

khoang mnh thnh t cc php ca bc cao nhn m tht s mnh khng
c. V no vi phm mt trong bn trng ti y tc th khng cn l t khu
na (bt cng tr). V d nh c v no, cha c Qu Tu Hn m khoe
khoang rng mnh chng c (ti th t), tc th v y khng cn l t
khu na, v b trc xut khi Gio Hi Tng Gi.
Ngoi bn trng ti y, nu v t khu vi phm gii lut no khc th phi
sm hi.
sng hon ton trong sch v v tha, kim sot v gi tm lun lun
thanh tnh, thy r chn tng ca s vt, c nhng t tng ng n
v su rng, pht trin th cch v phm gi cao thng ca con ngi,
hon ton c th xc nhn chn gi tr ca tinh thn cao thng, khng
cn li sng no thch hp hn, khng cn li sng no em li nhiu
phng tin v nhiu c hi thun li hn l i sng t khu.
V t khu c th sng trm lng mt ni vng v, tch mch, yn tnh,
hoc tch cc hot ng trong x hi. Li sng c c, trm lng, rt thch
hp vi l tng ca v t khu.
Y vng tng trng cho s trong sch v khim tn. Khi v t khu khoc
ln thn mnh b y vng, Ngi nhm ly mc tiu cui cng l tn dit i
dc chng t o Qu Nit Bn.
Cng nn ghi ch rng i sng t khu hay ni cch khc, s t b nhng
th vui v nhng kht vng ca i sng trn tc ch l mt phng tin hu
hiu thnh t mc tiu.
S xut gia, t n, khng phi l mt cu cnh.
---o0o--4. Tr Tu (Panna)
Tr Tu (Panna) i lin theo Xut Gia.
Tr Tu Ba La Mt l hiu bit r rng v ng n, thu trit chn tng
ca vn php xuyn qua nh sng ca ba c tng: v thng, kh v v
ng. B Tt thng suy nim v ba c tng y, nhng khng i su vo

mc nh ch v A La Hn, v mc ch ca Ngi khng nhm o Qu T

Thnh m hng v o Qu V Thng, Chnh ng chnh Gic.
Mc du lun lun c gng thnh t thnh tu, B Tt khng xem thng
cc s hiu bit ca i v hng tm hc hi bt lun ai, du ln nh, cao
thp, sang hn. Khng bao gi khoe khoang tm mt thy xa hiu rng ca
mnh, nhng Ngi khng thn thng ni ra gia cng chng nhng g mnh
cha bit. Ngi khng h ni khoc. B Tt lun lun sn sng dy d ngi
khc. Tr tu ca Ngi l vt s hu chung ca tt c mi ngi . Ngi
khng bao gi du ai iu chi.
Tr tu c ba loi:
1. Tr tu pht sanh bng cch nghe li dy ca ngi khc (sutamaya
panna, Vn Hu) l loi u tin. Xa kia, cha c sch v, n lot, nn i
hc c ngha l n nghe li thy ging dy ri ghi nh nm lng. Do
nhng nh hc gi thi by gi c gi l "bahussuta", ngi c nghe
nhiu (a vn).
2. Li hiu bit th nh pht sanh do s suy lun, "cintamaya panna", T
Hu. Nhng kin thc khoa hc c tnh cch thc dng ca ngi phng
Ty l sn phm ca li hiu bit ny.
3. Cch th ba tr nn sng sut l khai thng tr tu bng li thc hnh
thin tp (bhavanamaya panna, Tu Hu).
Hai phng php u ch m mang kin thc trong phm v lun l ca th
gian. Nh thin tp, hnh gi c th trc gic chng nghim nhng chn l
ngoi phm vi ca l tr. Bhavana, thin tp, hay phng cch trau gii tm
tr, khng phi l tm trng m mng tiu cc m l mt n lc linh ng v
tch cc. Nh hnh thin hnh gi c th vt qua khi cnh gii vt cht, t
t mnh vo i sng k cng, t kim xot thn tm, t mnh gic ng v
tr nn sng sut hon ton. Thin tp l thuc b cho c tm ln tr.
Tr tu l yu t cc k quan trng trong Pht Gio. Trong Bt Chnh o,
Chnh Kin (Samma-Ditthi) ng u. Tu l mt trong by nhn sanh Qu
B (Dhamma Vicaya Sambojjhanga). Tu l mt trong bn nng lc
thnh t T Thn Tc (Vimansa Iddhipada, nghim chng bn php thn
thng: dc, nim, tn, tu). Tu l mt trong nm lc tinh thn (Pannabala,
Tu Lc), v cng l mt trong nm kh nng kim sot tm (Pannindriya,
Tu Cn).

Chnh nh tr tu m hnh gi tin n trng thi hon ton Thanh Tnh, v

Gii Thot cng tt.
---o0o--5. Tinh Tn (Viriya)
Tinh Tn mt thit vi Tr Tu. Tinh Tn Ba La Mt l gi vng ngh lc,
kin tr c gng, quyt tm thnh t mc tiu cui cng. Tinh Tn y
khng phi l nng lc vt cht, mc du sc mnh vt cht cng l mt
im li. Tinh Tn y l nng lc tinh thn, sc khe tm linh, l s n
lc khng ngng, tnh trng chuyn cn tch cc hot ng ca tm nhm
vo mc ch phc v k khc. B Tt lun lun c gng v lun lun t tin.
Tin s Tagore, cng l mt v B Tt, tho ra nhng vn th v hnh tinh
tn, nh sau:
"Trong cn nguy bin, khng nn cu xin c bo bc. Hy cn c ngh
lc, qu cm, vt qua mi tr ngi.
"Trong au kh, khng nn khn vi, trng ch ai cu . Ch cn c d tm
tr v c can m ch ng n.
"Khng nn sng th ng trong lo u s st hay ch mong mt tha lc no
n cu vn. Phi lun lun kin tr, phn u lin tc cho n k cng,
t gii thot ly ta."
Tc Sanh Truyn Mahajanaka Jakata (s 539) c din t r rng nh th no
l Tinh Tn Ba La Mt ca mt v B Tt:
i ngoi bin c, thuyn ca B Tt b m. Trong by ngy lin tip, khng
mt pht chn nn, khng h tuyt vng, Ngi lun lun tranh u cho n
lc c ngi n cu.
Tht bi l mt bc tin n thnh cng. Chng ngi, nghch cnh, ch c
th lm cho B Tt tng thm ngh lc v tr phn u. Nguy bin ch thm
can m cho Ngi. Kh khn nng nhc ch lm rn ch k yu km suy
nhc, chng ngi ch lm sn lng ngi thiu ngh lc, B Tt vch li
i ca mnh xuyn qua mi kh khn, vt qua mi tr ngi. Ngi nhm
thng n mc tiu cui cng v khng c g lm cho Ngi chng bc.
Khi Ma Vng n khuyn nn t b cuc tranh u, Ngi khng ngn ngi
tr li:

"i vi ta, cht trong cuc chin u chng dc vng cn thp phn danh
d hn l sng tht bi."
B Tt dng tr tu phc v. Ngi cng dng tinh tn to an lnh cho
k khc. Thay v tp trung n lc vo trong li sng hp hi v ring t
thnh tu mc tiu, Ngi hng mi c gng v con ng hot ng rng
ln, mong to hnh phc i ng cho ton th chng sanh chung hng.
Khng h bit mt, bit chn, B Tt lun lun tch cc to tnh trng an
lnh cho tt c, khng cht n v li, khng trng mong mt c n no.
ng v mt phng tin, Tinh Tn Ba La Mt li cn quan trng hn Tr
Tu Ba La Mt. Trong Bt Chnh o, Chnh Tinh Tn (Samma Vayama
hay Viriya) l ngn nga khng cho pht sanh nhng t tng bt thin cha
pht sanh v lm cho nhng t tng thin pht sanh ri cng ny n
thm ln. Tinh Tn l mt trong Tht Gic Chi, hay by nhn sanh Qu B
(Viriya sambojjhanga, Tinh Tn Gic Chi). Tinh Tn l mt trong T
Thn Tc hay T Cn Thng (Viriyiddhipada, Tn Thng). Tinh Tn l tc
ng ca bn li c gng chn chnh (Sammappadhana, T Chnh Cn) tc
l tinh tn duy tr thin php sn c v lm pht sanh thin php cha c.
Tinh Tn dit tr c php c v ngn nga khng cho c php cha c
khi sanh. Tinh Tn l mt trong nm nng lc tinh thn (Viriya Bala, Tn
Lc), v l mt trong nm kh nng kim sot tm (Viriya Indriya, Tn
Cn).
Tinh Tn l php "o b ngn" (paramita), mt mnh m ang chn nhim
v. Tinh Tn hip vi Tr Tu thnh mt nng lc v cng trng yu c th
hon tt mi vic.
---o0o--6. Nhn Ni (Khanti)
Nhn Ni cng quan trng nh Tinh Tn.
Nhn Ni Ba La Mt l chu ng nhng phin no m ngi khc gy ra
cho mnh v gnh chu nhng li lm ca k khc.
B Tt hnh php Nhn Ni n mc nu phi ct i mt cnh tay hoc
mt ci chn cng khng ut c kh chu.

Mt tch chuyn trong Tc Sanh Truyn Khantivadi Jataka (s 313) cho thy
rng khng nhng B Tt vui v th nhn nhng kh hnh do mt ng vua
say ru truyn lnh khng cht xt thng. Vua ra lnh ct tay, chn, mi,
tai ca B Tt, m Ngi vn ly tm t i x vi tn bo, thnh tht cu
chc cho vua c an lnh hnh phc.
Sau cng, ng ln nm di trn vng mu, B Tt tht ln li cu nguyn:
"Ngng nguyn c vua c trng th. Mc du bn tay c c ca
ngi xo tht v ct chn tay ti, mt tm hn trong sch khng khi no
bit on gin."
Khi B Tt b ai lm tn thng Ngi ngh rng:
"Ngi lm hi ta hm nay c l quen bit vi ta trong mt kip sng qu
kh no, v v tnh hay c , ta ct oan tri vi ngi y. Cng c th
y l qu xu m ta gieo nhn trong hi no trong d vng. Chnh y l
kt qu ca mt hnh ng bt thin ca ta trong qu kh. Ti sao ta tr li
on gin ngi lm hi ta?"
Nu c k ng mn n tru gho hoc gy g vi B Tt, Ngi cng gi
tm bnh thn.
V c tnh nhn ni, trong kinh Kakacupama Sutta, c Pht dy:
"Du c bn cp n bt con v dng gm gio ct la tay chn con i
na, hy lun lun gi tm trong sch, v nu cho tm c nhng t tng
khng lnh tc l con khng lm theo ng li dy ca Nh Lai.
"Hy tinh tn rn luyn cho c nh th ny: gi tm lun lun trong sch.
Khng khi no tht ra li xu. Khoan hng lng, bi mn vi tm t.
Khng on gin, khng c vi ai.
"Nhng t tng t bi ca con phi bao trm tt c chng sanh, cho n
nhng tn cp tn c. Hng ngy c gng lm nh vy, con s ri ra khp
th gian mt tnh thng rng ln, bao la, mi ngy mt pht trin, v bin,
v lng, mt tnh thng em li an lnh cho tt c v coi tt c l mt,
ng nht th."

L Pht t, chng ta hy c gng hnh php nhn ni v khoan hng. Thay

v thy s xu xa ca k khc, hy c gng tm ci tt p trong mi ngi,
mi vt.
---o0o--7. Chn Tht (Sacca)
Chn Tht l Ba La Mt th by.
Sacca (chn tht) c ngha l gi trn li ha. l mt c tnh ca B Tt,
lun lun hnh ng theo li ni v ni theo hnh ng (Yathavadi
tathakari, yathakari tathavadi, ni sao lm vy, lm sao ni vy).
Theo Tc Sanh Truyn Harita Jataka (s 431), B Tt khng bao gi tht ra
mt li no m chnh Ngi khng ngh nh vy, v nu phi phm nhm mt
trong bn iu king c ca ng gii, Ngi cng khng h ni di.
Chn Tht l kim ch nam ca B Tt. Ngi t xem c bn phn phi lun
lun gi li. Trc khi ha vi ai iu g, Ngi thn trng suy ngh. Khi
tht ra li ri th quyt nh phi gi, du c phi hy sinh mng sng cng
phi ng chu.
Trong Tc Sanh Truyn Hiri Jataka (s 363), B Tt khuyn dy:
"Phi thc hin cho k c nhng iu ha. Phi bit t chi, khng
ha nhng iu khng lm c. Bc thin tr thc khng mun thn cn
vi hng ngi ni di."
Tc Sanh Truyn Maha Sutasoma Jataka (s 537) cng c chp li tch
chuyn mt v B Tt hy sinh mng sng gi li ha.
"Ging nh sao mai m ta thy bui sng trn tri. Ngy no nh ngy ny,
lng l xut hin ni v tr ca n, khng sai chy. Nm thng tri qua, sao
mai vn y hn. Li ni ca bc thin tr thc cng phi ng nh vy.
Khng khi no lch khi s tht, khng h sai hn."
B Tt tht l chnh trc, thnh tht v trong sch. Ngh sao ni vy v lun
lun dung ha t tng, li ni v vic lm.

Trong mi vic, Ngi lun lun ngay thng v khng h sai chy. Khng gi
di, khng cht sai ngoa gia thn tm v li ni ca Ngi. i t th no,
i cng nh th y, B Tt khng dng li nnh b mua lng ngi
khc, khng hng hi nht thi c ca tng, khng khoe khoang ci tt,
cng khng che y iu xu ca mnh. Ngi khen tng nhng ai ng khen,
ch trch nhng ngi ng ch, v lm nh vy, khng v l do no khc
hn l lng bi mn.
Nhng B Tt khng ni tt c s tht.
S tht no khng em li li ch v hnh phc cho ngi khc th Ngi
khng ni ra. Tri li, s tht no c li cho ai khc, du c b thit hi cho
mnh i na, Ngi cng ni.
B Tt tn trng li ni ca ngi cng nh tn trng li ni ca mnh.
---o0o--8. Quyt nh (Adhitthana)
Adhitthana l Quyt nh chc chn. S quyt nh ny gip nhiu cho B
Tt hnh cc php Ba La Mt khc. Ta c th so snh php Quyt nh vi
nn tng ca mt ta nh to ln. Nh hng lc ca mt ch bt thi, B Tt
ph tan cc chng ngi ngn ngang trn ng. Ngi mt mc ng ngay,
nhm thng mc tiu. Bnh hon, phin no, tht bi v.v... khng lm cho
Ngi chp mt lng qun s mng thing ling.
Nh B Tt Gotama (C m), quyt nh t b ngai vng v cuc i
vng gi tm gic ng hon ton. Trong su nm trng, Ngi phn u
mnh lit phi thng, phi chu ng bao nhiu kham kh v phi i ph
vi bit bao ni kh khn. Ri n lc quyt nh, khi cn s gip bn
ngoi hn bao gi ht, th nm v t li b Ngi ra i. Ngi vn bn gan
mt lng mt d c gng thm, v c gng thm mi cho n lc thnh tu
mc tiu cui cng.
"Gia rng gi mt mnh phn u. Khng c chi lm lay chuyn quyt nh
ca Ngi, B Tt khng khc no ngn ni vng chc. Bo tp phong
sng lin min dn dp, ni vn vng nh rng, chng chi tri cao.
S quyt nh ca B Tt cng nh st, vng nh ni. Ngi t t ra nhng
nguyn tc sng v khng g lm cho Ngi xa la np sng quy c y.

Khuyn khch lm iu thin l mt vic rt d, nhng khng ai c th xi

gic Ngi hnh ng ngc li nguyn tc. Lm khi B Tt mm mi v du
dng nh mt tai hoa, cng c nhiu trng hp, Ngi t ra vng chc v
cng rn nh mt tng .
---o0o--9. Tm T (Metta)
Tm T quan trng nht trong cc Ba La Mt.
Phn ng Metta (T) c ngha l hin lnh, ho tm, t i hay tnh huynh .
Metta l lmh thnh tht ngng nguyn rng mi chng sanh, khng tr b
sanh linh nh b no, u c an vui hnh phc. Chnh Tm T (Metta)
thc gic B Tt t khc s gii thot ring r ca mnh cu tha
nhn. Tm Ngi thm nhun tnh thng v hn v bin i vi tt c,
khng phn bit giai cp, chng tc, tn gio, nam n. Ngi l hin thn ca
tnh thng i ng, khng lm ai s m cng khng s ai. Nhng con th
n c gia chn rng l bn thn ca Ngi v chnh nh sng chung vi
loi cm th m Ngi nui dng tnh tng thn, tng i y. Ngi lun
lun m p trong lng mt tnh thng v hn i vi tt c chng sanh.
Tm T (Metta) trong Pht Gio khng phi s tru mn ring mt ngi
(pema), cng khng phi tnh thng c lin quan n xc tht. Theo Pht
Gio, ngi th trc tip ca Tm T l lng on hn v ngi th gin tip
ca Tm T l lng tru mn luyn i. Tru mn sanh lo s v phin mun.
Tm T em li an vui, hnh phc.
Nn ghi nhn rng khi thc hin Tm T, ta khng qun mnh. Metta phi
c ri cho k khc cng nh cho ta. Tm T khng phn bit "ta" v
"ngi". Tm T trong Pht Gio bao trm ton th cn khn vn vt m
trong cng c ta. Tc Sanh Truyn Maha Dhammapala Jataka (s 385)
cho bit c mt v B Tt tui tr kia ri Tm T ng u, n lun c
ngi cha tn c h lnh hnh hnh Ngi, n tn ao ph, n ngi m
thn i ang xt xa than khc, v cng ri cho chnh bn thn t tn ca
Ngi.
Tm T c oai lc rt huyn b, v oai lc ny c th gieo nh hng cho
nhng ngi gn v nhng ngi xa. Mt tm lng trong sch ri ra
nng lc t i nh vy c th i d ra lnh, i c ra thin, c th lm cho

mt con c th tr nn ngoan ngon nh ch, nh mo, lm cho k hung tn

st nhn tr thnh mt ngi hin lnh nh thnh.
Oai lc huyn b y khng phi tm u xa l. N nm trong phm vi nng
lc ca mi ngi. Ch mt cht c gng l thc hin c n.
c Pht c ln dy:
"Ta sng trn mt ngn ni, gia m si lang h bo, v t bo v khng
c g khc hn Tm T ca ta. Chung quanh l s t, cp, beo, nai, hu cc
th. Ngoi ra l rng rm c hoang, khng c con vt no s ta v ta cng
khng s con vt no. Chnh oai lc ca Tm T nng , bo v v gip ta
sng yn n."
Khi ta thng ngi, tc nhin ngi thng ta. Khng c mt ng lc
tng phn no, khng c s rung ng th nghch no, khng c t tng
tra ngc no c th va chm n mt ngi c ho quang ca Tm
T bo v. Tm yn tnh l ta sng trong cnh thin ng v cnh thin ng
y do chnh ta to.
C Tm T l c hnh phc. Sng ln cn vi ngi c Tm T cng c
hng phn no trng thi mt m. Nu thng ngy trau gii v th hin
Tm T bng li ni v hnh ng, t nhin bc mn ngn chn gia "ta" v
"ngi" dn dn bin mt, v ci "ta" s ng nht vi ton th chng sanh.
Khng cn "ta" na. Ta s ng ha vi tt c (Sabbattata). l mc cng
tt ca Tm T, Metta.
Mt ngi Pht t thun thnh phi hnh tm "T" i vi mi chng sanh
v phi t mnh ng ha vi tt c, khng phn bit giai cp, tn gio,
chng tc, nam n. Tm T trong Pht Gio ph tan mi chp trc gia
ngi v ngi. i vi Pht t chn chnh, khng c ngi thn k s,
khng c k th ngi l, khng c hng ngi b rung b, cng khng c
hng ngi cao sang quyn qu phi s st khng dm ng n. Tm T
i ng ca Pht Gio cn c trn s sng sut. Tm T ca Pht Gio xy
dng tnh huynh vng chc gia tt c chng sanh: ngi Pht t hn l
mt cng dn th gii vy.
---o0o---

10. Tm X (Upekkha)
Tm X l Ba La Mt th mi.
Phn ng Upekkha do hai cn "upa" v "ikkha" m ra. "Upa" l ng n,
chn chnh, khng thin v. "Ikkha" l trng thy, nhn nh, suy lun. Vy
Upekkha l trng thy ng n, nhn nh chn chnh, suy lun v t,
khng luyn i cng khng ght b. Khng a thch cng khng on gin.
Upekkha (X) y khng phi l "v k" nh theo ngha thng thng ca
n. "X" khng phi l lnh lng, lnh m, khng mng n th s, cng
khng phi l tm v k, khng-vui-khng-bun. X Ba La Mt mn cc k
quan trng, m cng rt kh thc hnh, nht l i vi hng c s, nhng
ngi cn phi ln lc trong th gian v thng, bin i. Khinh r, ph
bng, nguyn ra, l thng tnh. c v thua, danh thm v ting xu, ca
tng v khin trch, li lc v l l, au kh v hnh phc u l nhng vic
thng xy ra trong i. Gia nhng thng trm ca th s, B Tt lun
lun gi tm bnh thn. Gia nhng cn ging t ca trng i, B Tt
khng h xc ng. Nghip cng rn v vng chc nh tng to sng sng
gia tri. l Tm X.
Khng vui cng khng bun. c ca tng hay b ch trch, B Tt lun
lun thn nhin, vng nh voi, mnh nh h. Ting ng khng lm Ngi
run s. Ming ln li mi khng lm Ngi xc ng. Nh gi, thi ngang
mng li m khng b vng trong li, Ngi sng gia ch ngi m
khng luyn i nhng lc th huyn o v v thng ca i ngi. Nh
hoa sen, t bn d nc c, vt ln trn bao nhiu quyn r ca th gian,
Ngi ring sng trong khng kh t do, lun lun yn tnh, lun lun tinh
khit v an vui.
"Trong hnh phc, trong phin ly, lc thng, lc trm, ta phi gi tm nh
t.
Cng nh trn t ta c th vt bt lun th g, du chua, du ngt. du sch,
du d, t vn thn nhin, mt mc tr tr. t khng gin, cng khng
thng." 434
Mt c im quan trng khc ca B Tt l c tnh cng minh, chnh
trc. Trong lc xt on, Ngi gi c tm X nn khng b nh hng ca
tham dc (chanda), sn hn (dosa), s st (bhaya) v si m (moha) lm m
qung.

-oOoXuyn qua mi php Ba La Mt m mi v B Tt u c gng thc hnh

n tt , ta coi th ni rng cuc sng ca mt v B Tt l gng hy sinh
cao c v k lut nghim khc, l t b tt c nhng g trn tc, l gic ng
hon ton, l nhn nhc, chn tht, khng ngng kin tr n lc, l mt ch
st , mt tinh thn vng chc v hon ton bnh thn.
Ngoi mi Ba La Mt, B Tt cn phi gi trn ba c hnh (cariya) l:
- Buddhi Cariya, lm vic thin vi tr tu lun lun sng sut,
- Natyattha Cariya, tch cc hot ng to an lnh cho thn nhn quyn
thuc, v
- Lokattha Cariya, phc v tt c chng sanh hng th gian v ch ton
thin.
Trong ba hnh, hnh th nh l to an lnh cho thn bng quyn thuc. y
khng phi l thin v, t b con thn thuc ln trn ngi khc, m ch v
nhng ngi ny gn gi, thn cn hn. y khng phi l mt hnh ng
ch k, m l mt vic lm hp l. Gi trn ba c hnh tt p v thc
hnh ng n mi Ba La Mt, tri dt y theo dng nghip lc, sanh
t, t sanh trong v lng kip, B Tt dn dn vt qua nhng cn bo tp
ca bin trm lun sanh t trin min.
C khi B Tt ti sanh lm Tri Thch hoc mt v Tri ti sng no.
Lc khc, Ngi trp xung l ngi sang hay hn, hoc tr li lm th ri
sau cng, khi thc hin trn mi php Ba La Mt, Ngi sanh ln
cung tri Tusita (u Xut). Ni y Ngi ch duyn k, tr xung trn
gian ln cui cng hon tt giai on tin ha n bc Chnh ng Chnh
Gic (Samma Sambuddha).
Khng nn lm tng B Tt c ti sanh trong nhiu cnh gii khc nhau
thu thp kinh nghim. Khng ai trnh khi nh lut nghip bo, v ch
c lut Nhn Qu quyt nh kip sng v lai ca mt chng sanh. Ch c
ch Pht v ch v A La Hn l khng cn to nghip mi v khng cn b
lun hi qu bo.
Tuy nhin, nh phc bu di do, B Tt cng c vi oai lc c bit. Th
d nh khi sanh vo cnh Phm Thin m i sng ci ny di thm thm,

Ngi c th dng lc mnh m, chm dt i sng v ti sanh vo

mt cnh gii c th hnh mi Ba La Mt d dng hn.
Ch gii Tc Sanh Truyn (Jataka) ghi chp rng ngoi cnh gii m B Tt
c th dng ch lc chuyn kip ti sanh vo (adhimutti-kalakiriya, ci
cht theo mun) cn c mi tm cnh gii khc m mt v B Tt, du
mun du khng, khng bao gi ti sanh vo. Th d nh Ngi khng th ti
sanh vo hon cnh cm hay ic, hoc lm mt chng sanh hon ton t
kin (niyata micchaditthi) tc l khng tin tng ni nh lut nhn qu. B
Tt c th ti sanh vo cnh th, nhng di hnh thc mt con th khng
ln hn voi v khng nh hn chim m nhc.
Ngi c th b sa a vo mt trong bn kh cnh (apaya) nhng khng n
ni phi lm vo trng thi cc k kh s ca cnh ny. B Tt khng tm
cch ti sanh vo cnh V Phin thin (Suddhavasa) l cnh gii m ch v
A Na Hm, sau khi b xc, v an ngh trc khi t thnh qu v A La
Hn. Ngi cng khng mun ti sanh vo nhng cnh gii V sc
(arupaloka) v ni y khng c c hi phc v.
Ta li c th hi: "Mt v B Tt c bit rng trong v lng kip lun hi,
Ngi s tr thnh Pht khng?"
i khi bit, lm lc Ngi cng khng bit. Theo Tc Sanh Truyn (Jataka),
B Tt Gotama bit trc rng sau khi tn lc c gng, Ngi s c Qu
Pht. Truyn Visayha Setti Jataka (s 340) chp rng mt ngy kia Tri
Thch (Sakka) n nh l c Pht v hi ti sao c Pht li c tm lc
v cng v tn nh vy. c Pht tr li rng v Ngi khng c nh ring
hng mt hng n no trong Tam gii (Dc Gii, Sc Gii, V Sc Gii)
m mc ch ca Ngi l chng o Qu Ti Thng, Chnh ng Chnh
Gic.
Tri li, trong vi kip khc, chng hn nh kip lm Jotipala 435 , chng
nhng Ngi khng nh n ch nguyn cao c ca mnh m li cn xc
phm n mt v Pht, c Pht Kassapa. Cng nn ni thm rng chnh
c Pht Kassapa khai tm im o, th k cho Ngi ln cui cng.
Chng ta l nhng ngi tn dng i sng qu bu ny phc v th
gian, chng ta cng c th tr thnh mt v B Tt. Khng nn ngh rng l
tng ca B Tt, hay B Tt o, ch dnh ring cho mt hng ngi xut
chng. Ci chi m mt ngi lm c, ngi khc cng c th lm c.

Min l c hng lc v c gng cn thit th vic chi cng c th thnh

tu.
Vy, cng nn n lc tch cc lp cng bi c to trng thi an lnh cho
ta v cho k khc. V cng nn chn ly l tng phc v cao c v ton
thin l mc tiu cho i sng.
Phc v tr nn hon ton v hon ton phc v.
---o0o--CHNG 42 - T V Lng Tm
"c sanh trong cnh ngi tht l hy hu.
i sng ca chng sanh qu l khn kh.
Ch l mt c hi ny."
Kinh Php C
Con ngi l mt chng sanh huyn b c nhiu tim nng phi thng.
C hai nng lc tri ngc lun lun tim tng ng ngm trong mi ngi.
Mt, hng v trng thi cao thng trong sch, c tnh ca bc thnh nhn
v mt, hng v nhng iu ti li nh bn, ca k st nhn tn bo. C hai
tim lc ny u c th pht sanh bt ng vi mt sc mnh v cng hng
hu. Xut pht t u? No ai bit. Ch bit rng n lun lun nm bn trong
ta, nhiu hay t, mnh hay yu,ty trng hp.
Trong gung my phc tp ca con ngi, c ci tm v cng dng mnh.
Tm cha ng mt kho tng c hnh v mt hm tt xu. Ngi bit vun
bi c hnh l mt phc lnh cho nhn loi. K b tt xu chi phi l mt
i ha.
Nhng ai c ch hng tr thnh bc v nhn cao thng v hu ch, nhng
ai mun vt ln trn m ng qun chng phc v nhn loi bng cch
nu gng lnh trong sng v ban b nhng li dy hu ch, nhng ai mun
tn dng c hi qu bu c sanh lm ngi, u c gng gia cng gi ra
cc tt xu cn li v pht trin nhng c hnh ang ng ngm trong tm.
Khi khai thc hm m l mt iu kh. tm m kim cng, m du, hay
mt nhin liu qu bu khc, con ngi phi tn hao bit bao nhiu tin ca
v cng lao, phi tri qua bit bao him nguy gian kh, i khi phi hy sinh

c mng sng, o su trong t. Nhng, khai thc kho tng v gi

ang ng ngm bn trong mnh, ch cn kin tr c gng v nhn ni gia
cng. Mi ngi, du trai hay gi, sang hay hn, u c th chuyn cn n
lc v kin tm tr ch thu thp s nghip qu bu kia, v khng phi
l mt di sn do ng cha truyn li.
Th thng, ta coi tt xu ca con ngi l thin tnh ngu nhin bc pht.
u cng l mt iu l! Cng l thay, tuy rng i chiu vi mi tt xu c
mt phm hnh xc thc m mi ngi u c th th hng, ta li khng
coi phm hnh y l thng thng, phi c.
Sn hn (Dosa) l mt tt xu c sc tn ph v cng khc lit. i din vi
lng sn, tm T (Metta) l mt c nh nhng m du lm cho con
ngi tr nn cao thng, tuyt lun.
Hung bo (Himsa) l mt tt xu khc gy nn bit bao ti c v bit bao
hnh ng bo tn trn th gian. Tm Bi (Karuna) l v thuc cng hiu
tiu tr bnh hung bo.
Ganh t (Issa) l cht c cho c th, va l ng lc thc y con ngi
vo nhng cuc ganh ua nh bn v nhng hon cnh tranh chp him
nguy. Phng thuc tr liu nhim mu v cng hiu nht tr bnh ganh t
l tm H (Mudita).
Bm nu vo nhng g a thch, v bt toi nguyn vi nhng iu khng
va lng lm cho tm mt bnh thn. Do s pht trin tm X (Upekkha), hai
t on trn s b tiu dit dn dn.
Phn ng "Brahma Vihara" c ngha l li sng cao thng, trng thi cao
siu, hoc ch nng ta ca bc thnh nhn. Ta gi l T V Lng Tm.
T V Lng Tm gip con ngi tr nn ton thin v c li sng ca bc
thnh, trong kip hin ti. T V Lng Tm c kh nng bin i ngi
thng ra bc siu nhn, phm ra thnh.
Nu mi ngi u c gng cng thc hnh T V Lng Tm, khng phn
bit tn gio, chng tc, nam n v.v... qu a cu ny s tr thnh mt thin
ng, trong tt c chng sanh chung sng an vui trong tnh huynh , v
mi ngi s l mt cng dn l tng trong mt th gii thanh bnh an lc.

Bn c cao thng y cng c gi l "Appamanna", rng ln bao la,

v T, Bi, H, X khng b bn, khng bin cng, khng b hn nh. T
V Lng Tm bao trm tt c chng sanh, khng tr b mt sanh linh nh
b no. T, Bi, H, X l v lng, v bin.
Du theo tn gio no hay hp th vn ha no, mi ngi u c th trau
gii bn c nh nhng m du y tr nn mt phc lnh, cho mnh
v cho k khc.
---o0o--1. Tm T (Metta)
Trng thi cao thng u tin l tm "T ", ting Pali l Metta, Sanskrit l
Maitri.
Ngha trng ca Metta l ci g lm cho lng ta m du. Metta l tm trng
ca ngi bn tt. Metta l lng thnh tht c mong rng tt c chng sanh
u c sng an lnh hnh phc. Metta c khi cng c nh ngha l
lng mong mi chn thnh ca ngi bn hin, thnh tht mun cho bng
hu mnh c an vui hnh phc.
"Tm T phi c ri khp ng u cho mi chng sanh, phi bao trm
vn vt, phi su rng v m nh tnh thng ca b t mu i vi
ngi con duy nht, sn sc, bo bc con, du nguy him n tnh mng
cng vui lng." -- Metta Sutta (Kinh T Bi).
So snh tm T vi tnh mu t trong on kinh Metta Sutta (kinh T Bi),
c Pht khng cp n lng tru mn t nhiu v k ca ngi m. Ngi
ch nhm vo s mong mi thnh tht ca b m hin, mong mun cho
ngi con duy nht ca mnh c sng an lnh.
Tm T (Metta) khng phi s yu thng thin v xc tht, cng khng
phi lng tru mn, luyn i mt ngi no. Tnh dc v luyn i l nguyn
nhn ca bao nhiu phin mun.
Tm T (Metta) khng phi l tnh thng ring bit i vi lng ging, bi
v ngi c tm T khng phn bit ngi thn, k s.
Tm T (Metta) khng phi ch l tnh huynh rng ri gia ngi v
ngi, m phi bao trm tt c chng sanh, khng tr b sanh linh b nh

no, bi v loi cm th, cc ngi bn xu s ca chng ta, cng cn nhiu

n s gip v tnh thng ca ta.
Tm T (Metta) khng phi l tnh ng ch, khng phi l tnh ng chng,
khng phi l tnh ng hng, cng khng phi l tnh ng o.
Tnh ng ch ch bit nhng ngi cng mt ch hng chnh tr, mt ch
ngha, hay mt ng phi nh Dn Ch, Cng Ha, X Hi v.v...
Tnh ng chng ch gii hn gia nhng ngi cng mt chng tc, mt da
mu.
Tnh ng hng ch c gia nhng ngi cng mt quc gia. i khi v
tnh ng chng con ngi nhn tm tn st n n b v tr con, ch v
nhng ngi v ti ny khng c dim phc c i mt xanh v tc vng
nh h. Ngi da trng c cm tnh ring vi ngi da trng. Ngi da en
c cm tnh ring vi ngi da en, ngi da vng vi ngi da vng, ngi
da vi ngi da v.v... Cng c khi v mt mc cm no, mt dn tc
em lng nghi k v lo s mt ging dn khc. Lm lc, chng minh
rng dn tc mnh cao tri hn dn tc khc, con ngi khng ngn ngi
dng nhng phng tin tn c nh gy chin tranh, di bom, nh n, tiu
hy c triu sanh linh. Nhn loi ngy nay vn khng bao gi c th qun
nhng thm trng xy din trong thi Th Chin Th Nh va qua.
Cng mt quc gia, cng c nhng tm trng hp hi, hp li thnh tng
nhm gy nn ci m chng gi l tnh huynh gia nhng ngi cng
mt giai cp x hi, mt th tnh thng ch nm vn vn trong phm vi nh
hp ca mt s ngi c quyn th, n p mt hng ngi khc n
khng cho php h hng nhng nhn quyn s ng, ch v nhng ngi
ny ri ro phi sanh trng trong mt giai cp h lu. Chnh hng ngi
thng lu kia mi ng thng hi, v h l nhng ngi ch bit sng hp
hi bng bt.
Tm T (Metta) cng khng phi l tnh huynh gia nhng ngi cng
mt tn gio. Bi s hiu bit hp hi, gi l "tnh ng o", bao nhiu u
ngi ri, bao nhiu v nhn b t y v i x khc nghit. Bi tnh
ng o hp hi, bao nhiu ngi phi b thiu sng mt cch tn nhn ch
v thnh tht ni ln tng ca mnh. Bao nhiu hnh ng hung bo, bao
nhiu chin tranh tn khc, lm hoen lch s nhn loi cng v tnh
ng o hp hi.

Cho n th k th hai mi ny m ngi ta cho l sng sut, nhn loi vn

cn chng kin nhng v tranh chp v trang, m nguyn nhn ch v nhng
ngi theo tn gio ny khng p buc c nhng ngi khc t tng
nh mnh. Con ngi ghen ght nhau, th hn nhau, chm git ln nhau, ch
v khng cng chung sng c vi nhau di mt nhn hiu.
Nu vn nht, v khng ng tn ngng m nhng ngi khc tn gio vi
nhau khng th nhn nhau nh anh ch em trong mt i gia nh, th s
mng ca tt c cc v gio ch trn th gian ny hn tht thm bi chua
cay.
Tm T m du vt hn ln trn cc tnh huynh hp hi y. Phm vi ca
tm T khng b bn, khng bin cng, khng hn nh. Tm T khng c
bt lun mt loi k th no. Nh tm T m ta c th xem tt c chng sanh
l bn hu, v khp ni trn th gian nh ch chn nhau ct rn. Ta h nh
nh sng mt tri, bao trm vn vt, tm T cao thng ri khp ng u
phc lnh thm diu cho mi ngi, thn cng nh s, bn cng nh th,
khng phn bit giu ngho, sang hn, nam n, h hn hay o c, ngi
hay th.
Ngi c tm T v lng v bin nh th y l c Pht, Ngi tn tm
to an lnh hnh phc cho tt c nhng ngi thn yu knh m Ngi cng
nh nhng ngi ganh t, on ght, v nhng ngi m mu m hi Ngi.
Tm T ca c Pht i vi Rahula (La Hu La), con Ngi, khng c cht
g khc hn l i vi Devadatta ( B t a), ngi coi Ngi l th
nghch v vi i c Ananda (A Nan), v th gi thn tn rt knh mn
Ngi...
Tm T bao la rng ri, ng u, i vi chnh mnh cng nh i vi
nhng ngi thn cn, nhng ngi khng quen bit, v nhng ngi c c
i vi mnh. Nh chng kia i trong rng vi mt ngi bn, mt ngi
khng quen bit, v mt ngi th, gp mt tng cp d tn. Tn cp
quyt nh phi git mt ngi. Nu anh chng chu hy sinh mng sng
cu cc bn ng hnh th ra anh thiu tm T i vi chnh mnh. Nu anh
tnh rng mt trong ba ngi kia ng chu hy sinh th anh li khng c tm
T i vi ngi y.
Tm T l nh vy. C lng t i i vi ngi khc khng c ngha l phi
qun mnh. Hy sinh mng sng mnh v mt li ch no l mt c cao

thng khc, v khng chp ng l mt loi tm cao thng khc na. l

quan im t nh m ta khng nn lm ln.
Ngi thc hin tm T n mc cng tt s thy mnh ng ha vi tt c
chng sanh, khng cn s khc bit gia mnh v ngi. Ci gi l "Ta" ln
ln m rng, lan trn cng khp cn khn vn vt. Mi s chia r u tiu
tan, bin mt nh m sng m trong nng sng. Vn vt tr thnh mt,
ng th, ng nht.
Tht ra khng c ngn ng no din t ng ngha ch "Metta" trong ting
Pali. Thin , t i, ho tm, bc i, l nhng danh t tm gi l ng ngha
vi Metta m thi.
Nghch ngha vi Metta l sn hn, c , th on, ghen ght. Tm T v sn
hn khng th cng pht sanh cng mt lc. Th on cng khng c th
cha ng Metta.
c Pht dy rng:
"Khng th ly th on dit sn hn, ch c tm T mi dp tt lng sn."
Khng nhng dp tt c lng sn, tm T (Metta) cn dit tr cc mm t
tng bt thin i vi ngi khc. Ngi c tm T (Metta) khng bao gi
ngh n lm hi, lm gim gi tr, hoc bi xch ai, khng bao gi s ai,
cng khng bao gi lm ai s.
K th gin tip thng mang lt bn ca tm T mt cch su n bt ng l
lng tru mn v k. Nu quan nim khng ng, tm T c th d dng tr
thnh luyn i. K th gin tip ny tht l t nh m cng tht him c. N
hnh ng nh mt ngi n np trong rng su hay sau mt sn ni
ch c hi m hi mt ngi khc. Tru mn em li au kh. Tm T ch
to an lnh hnh phc.
y l im t nh m ta khng nn hiu lm. Cha m thng yu tru mn
con, con tru mn thng yu cha m, v mn chng, chng mn v. Tnh
thng v tm luyn i gia nhng ngi thn yu l l thng, l mt s
kin t nhin. Th gian khng th tn ti nu khng c tnh thng. Nhng
tnh thng luyn i lun lun ch k, hp hi, khng snh c vi tm T
l tnh thng ng u i vi tt c chng sanh trong v tr bao la. Do ,
tm T khng ng ngha vi tnh thng ch k.

C mong mun lm cho k khc c yn vui l c im quan trng ca

tm T. Ngi c tm T lun lun c gng to an lnh cho tt c chng
sanh, ch thy nhng g tt p ni mi ngi v khng bao gi nhn phn
xu xa h hng ca mt ai.
Tm T em li nhiu qu phc:
1. Ngi c tm T lun lun ng c an vui. Ng vi tm trng th thi,
khng gin hn, khng lo u s st, t nhin gic ng s n d dng. Mi
ngi u c th kinh nghim. Ngi c tm T nhm mt l ng, v ng
ngon lnh.
2. Khi ng vi tm an lnh, t nhin lc tnh gic, thc dy cng vi tm an
lnh, vi gng mt vui v.
3. Ngi c tm T khng chim bao mng m, thy nhng iu xu xa, gh
tn. Du c nm mng cng thy iu lnh.
4. Ngi c tm T i vi k khc, tt nhin s gt hi nhng tnh cm u
i ca mi ngi. Khi nhn vo gng, nu mt ta vui v hin lnh, phn nh
ca n s hin lnh vui v. Tri li, nu mt ta cau c quu qu, phn nh
ca n t cng cau c quu qu. Cng mt th y, th gian bn ngoi l phn
nh ca nhng hnh vi, t tng thin hay c ca con ngi. Ngi hn h
xu xa ch bit nhn vo ti li ca k khc.
Mt thi ho ngi Anh vit ra nhng dng th rt p v thm thy c
nhiu ngha:
Ti nhn anh ti qua knh hin vi ca s Ch Trch
v ti ni. "Anh ti qu tht th l!"
Nhn anh ti qua knh vin vng ca s Khinh B
v ti ni. "Anh ti qu tht b nh thp hn"
Ri ti nhn vo "Tm Gng Chn L"
V ti ni, "Anh ti tht ging ht nh ti."
Trong con ngi tt nht cng c nhng im khuyt, m trong con ngi
xu nht cng c nhng im tt. Ti sao ta ch nhn phn xu xa ti li m
khng n phn tt ca ngi? Nu mi ngi u nhn vo phn tt
p ca nhau, nhn loi tm c ngun hnh phc di do vy.

5. Ngi c tm T chc chn l bn thn ca nhn loi m cng l bn thn

ca tt c chng sanh. Loi cm th cng ly lm vui thch c sng gn
nhng bc hin nhn o c. Cc v tu s sng n c mt mnh chn
rng su, gia m si lang h bao, ch nh c tm T t bo v. c
Pht c ln ni rng:
"Nh Lai sng trn mt ngn ni, gia m s t, cp, beo, nai hu, cc
th, gia rng rm c hoang. Khng mt con vt no s Nh Lai m Nh
Lai cng khng s con vt no. Chnh nh oai lc ca tm T nng , bo
v v gip Nh Lai sng yn n."
6. Khi thc hnh ng mc, tm T c kh nng i d ra lnh. Thuc c
khng hi c ngi c tm T , ngoi tr trng hp ngi y phi tr
mt nghip xu to trong qu kh. Tm T gip hnh gi thm sc khe
v ngn nga nhng nh hng xu xa t bn ngoi. T tng c c u
c con ngi. T tng trong sch gip con ngi tr nn lnh mnh.
Kinh sch c chp li chuyn b Suppiya, mt tn n giu lng bi mn v c
tm o nhit thnh. B Suppiya mang mt vt thng nng trn v. Hm
n, c Pht i bt n trc nh, c chng b cho bit rng b ang lm
bnh khng th ra nh l Ngi. c Pht bo c a b ra. B c gng i
ln ra ca. Va thy mt c Pht, vt thng b bng dng lnh li, b tr
nn khe mnh nh thng. Chng lng thnh knh trong sch ca b khi
c din kin c Pht, hp vi nng lc ca tm T m c Pht ri n,
cu b khi bnh.
Mt on kinh khc thut rng khi c Pht tr v qu nh ln u tin, con
Ngi l Rahula (La Hu La), lc y va ln by, n gn Ngi v bch:
"Bch c Xa Mn, ch ci bng ca Ngi cng lm con mt m l
thng."
Tm T ca c Pht bao trm ly cu b Rahula v c mt nng lc hp
dn mnh m lm cho cu v cng cm kch.
7. Ngi c tm T lun lun c ch Thin h tr.
8. Tm T c an tr d dng, v khng b nhng t tng tri ngc
khuy ng. Vi tm thanh bnh an lc, ngi c tm T s sng ci tri,
v ci tri y chnh ta to ta. Ch n nhng ai ln cn tip xc vi ngi c
tm T cng chng nghim c phc lnh y.

Ngi c tm T gng mt ti sng v gng mt l phn nh ca ni

tm. Lc gin, mu trong c th chy mau gp i ba ln lc bnh thng,
tr nn nng, dn ln lm mt ta tai. Tm T tri li lm loi cho tinh
thn vui v, thn c cm gic thoi mi an lnh, mu c thanh lc trong
sch v gng mt hin t d mn. Kinh sch chp rng sau khi c Pht
thnh tu o Qu Pht, trong lc ngi tham thin, suy lun v php Nhn
Qu Tng Quan (Patthana), tm hon ton an tr v mu trong c th tuyt
i thanh tnh. Lc y, t bn trong php thn Ngi pht ta ra nhng nh
ho quang xanh, vng, , trng, v mu cam, bao ph ly Ngi.
10. Ngi c tm T n lc la i cng c an vui, v trong lng khng
cha chp t tng sn hn. Sau khi tt th, gng mt ti tnh y l phn
nh ca s ra i vui v an ton.
11. Cht an vui, ngi c tm T s ti sanh vo cnh gii nhn lc.
Nu c Thin (Jhana), ngi y s ti sanh vo cnh gii ca ch Phm
Thin.
---o0o--Nng Lc Ca Tm T (Metta)
Ngoi nhng li ch c tnh cch vt cht, tm T cn c nng lc hp dn
mnh m phi thng. Tm T c th gieo nhng nh hng tt p t xa
n mt ngi khc. Mi ngi u cm thy yn vui khi gn ngi lnh.
Mt hm, c Pht n ch n. Trong hng cc thn ho n nh l Ngi ,
c mt trng gi tn Roja, trc kia l bn thn ca c Ananda. Thy
Roja, i c Ananda ni: "S ly lm vui m thy Roja hm nay n y
nh l ra mt cho mng c Pht." Roja lin tr li: "Tht ra ti n y
khng phi t lng thnh knh c Pht. S d chng ti n y hm nay l
v chng ti nh cuc vi nhau rng ngi no khng n nh l c Pht
s b pht nm trm ng vng. Chnh v s mt tin m ti n."
c Ananda ly lm tht vng, n bch t s cho c Pht r v xin Ngi
t ngi bn thn ca mnh. c Pht lin ri tm T n Roja, ri tr v
tnh tht.
Lc y Roja thy khp thn chu mnh m nhun mt lung cm xc mt
m l thng, dng nh t c Pht a n. B cm kch qu mnh,

chng khng th cng khng li mun gp ngay c Pht. Khng khc

no b con chy theo m, Roja chy vo cha, t tnh tht ny n tnh tht
kia, tm c Pht. c ch dn n ni, Roja g ca. Ca va m, ng
lt t nh l c Pht, ri nghe c Pht ging php v xin quy y. l
mt trng hp cho thy rng tm T c sc hp dn tht mnh m mi
ngi u c th chng nghim, ty theo kh nng ca mnh, v cng nh
cc c tnh khc trong T V Lng Tm, tm T lun lun tim tng ng
ngm bn trong mi ngi .
Trong mt tch chuyn khc, c ngi mun hi c Pht, cho voi ung
ru n say ri la chy ngay li pha Ngi. Con voi hung tn cm u
chy n c Pht, nh lm d. Thn nhin, c Pht ri tm T n con
voi v ch ng trong khonh khc.
V sau y l mt mu chuyn cho thy n mc no mt v B Tt c
th ri tm T v lng n nhng ngi quanh mnh, khi cha Ngi h
lnh git Ngi. B Tt ngh nh th ny:
"y l c hi qu bu ta thc hnh tm T. ng trc y l cha ta.
M ta ang khc than th thm. Ka l ao ph sn sng hnh quyt ta, v ta
y l nn nhn ang ng gia. Ta phi ri tnh thng ng u n tt
c bn ngi. Ngng nguyn cha ta khi phi chu qu xu do hnh ng
hung c ny gy ra. Mong cu cha ta, m ta, tn ao ph, v ta, c hnh
phc an vui, khng au kh, khng bnh tt, khng gy oan tri. Nh nng
lc tm T ny, ngng nguyn rng ngy kia ta s thnh Pht."
Trong V Lng Tin Kip, mt ngy kia, khi c Pht cn l B Tt, ang
hnh Nhn nhc Ba la mt trong ng uyn. Hm y nh vua say ru. Mun
th xem hnh nhn nhc ca Ngi n u, vua truyn lnh ct tay v chn
Ngi. Ngi vn im nhin, lng l hnh php nhn. Vua ly lm tc gin,
dng chn vo ngc Ngi . Ngi ng gc trn vng mu, hoi hp th
nhng hi th cui cng, nhng lng vn bo lng:
"Ngi nh ta khng bao gi sn hn, th on."
Mt v t khu xng ng phi c tm T rng ri bao la. Khng o t
cng khng bo ngi o, v s ri ro lm cht cn trng. V t khu chn
chnh cng khng ung nc cha lc. Li dy sau y ca c Pht cho ta
mt nim th no l mt tm T m mt v t khu nn c:

"Nu c bn cp hung tn dng ca ca con ra tng mnh v nu con sanh

tm tc gin hoc cm th k cp, chnh lc y con khng thc hnh li
dy ca Nh Lai."
Qu tht rt kh chu ng v nhn ni n mc y. Nhng l mc sng
l tng m c Pht trng i hng t Ngi c gng thnh t. Chnh
c Pht nu gng lnh cao thng. Ngi dy:
"Nh n voi lm trn khng k ln tn mi n, ta phi can m chu ng
nhng s bt hnh ca i. Phn ln nhn loi sng ngoi khun kh gii
lut. Ta phi c thi ca n voi lm trn: mnh tin gia rng gm ao
gio mc, bnh tnh hng ly nhng ni chua cay ca i, v thn nhin
vng bc trn ng phm hnh."
Chng ta ang sng trong mt th gian hn lon, gia nhng tnh th cng
thng v lun lun lo s him ha chin tranh. Cc quc gia ngy nay ro
rit v trang chng i ln nhau v nhn loi khng ngt php phng ch
i mt loi v kh nguyn t thnh lnh t khng trung ri xung.
Trong gi pht ny, th gian t ang trng i mt tm i t bi cu kh
mi ngi c sng an lnh trong cnh thi bnh v thun ha trong tnh
huynh .
Ta t hi: "Trc s hm da ca bom n, trn thc t c th no ta bnh
thn thc hnh tm T c khng?" Mt ngi thng c th lm g
chng li m ma bom? Trong tay khng c mt mn v kh, ngi dn
thng c th lm g chn ng ln tn mi n?
Trc ci cht sp n, tm T ca Pht Gio l mt kh gii n ha v hu
hiu ngn nga bom n.
Nu cc quc gia hiu chin khng chu em tm T thay th v kh cai
tr th gian bng cng l v tnh thng, thay v bo lc cng quyn, th
nhn loi t c an c lc nghip v hnh phc lu di.
Sau y l mt vi ch dn thc t thc hnh tm T.
Trc tin, hnh gi phi gieo trng tm T cho chnh mnh. Mun vy, phi
ri khp thn v tm nhng t tng an vui hnh phc. Hnh gi tng
nim:

"Tm ti rt yn tnh, thn ti rt an vui. Ti khng bnh han, khng phin

no, khng lo u, khng sn hn. Ti th hin tm T. Ho quang t i bao
ph chung quanh ti, dp tt mi t tng ch k, mi xc ng th nghch.
Ti khng cn cm xc trc cn xung n xu xa ca k khc. Ti p li
ci xu bng ci tt, sn hn bng tm T."
Hng ngy rn luyn tinh thn nh th, dn dn hnh gi tr nn v cng
qung i, qun tt c nhng iu xu xa ca k khc v gi tm hon ton
trong sch, khng cn bn nh sn hn, on th.
nh sng hnh phc ta ra khp thn chu, hnh gi ban ri hnh phc y
n ngi khc bng nhng t tng an lnh v bng nhng hnh ng v
tha, th hin tm T, trong cuc sng hng ngy.
Khi tm c an vui v khng b nhng t tng sn hn lm chao ng,
hnh gi s d dng ri tm T n cho k khc. Ta khng th cho ai mt vt
m chnh ta khng c. Trc khi mun lm cho ngi khc c an vui,
chnh hnh gi phi c an vui, phi bit lm th no cho mnh c an
vui. Hnh gi ri tm T n thn bng quyn thuc, ring tng ngi, ri
n ton th, v c mong mi ngi u lnh xa phin no, bnh tt, lo u,
sn hn.
Hnh gi cng ri tm T n bn b v nhng ngi khng quen bit v
thnh tht c mong cho nhng ngi ny, nh trc kia c mong cho
mnh v thn bng quyn thuc mnh c an vui, hnh phc v lnh xa
phin no, bnh tt, lo u, sn hn.
Sau cng, mc du l kh, hnh gi ri tm T n cho nhng ngi c c
vi mnh, nu c. Ri tm T n nhng ngi coi mnh l th nghch, ly
thi n ha i li nhng c ch bt ha l hnh ng ca bc anh hng
qun t, ng c lm gng cho i. c Pht dy: "Hy gi tm lun
lun trong sch gia m ngi y th hn."
Hnh gi ri tm T n tt c chng sanh, khng phn bit chng tc, mu
da, nam hay n, khng tr b mt loi cm th nh nhen cm ic no.
Hnh gi t ng ha vi tt c, t mnh chan ha trong ton th, thy vn
vt v mnh l mt. Tm khng cn mt im v k, hnh gi vt ln
mi hnh thc chia r ring t. Khng b giam hm trong nhng t tng
hp hi, khng chu nh hng ca tinh thn u tranh giai cp, quc gia,
chng tc, tn gio, hnh gi nhn tt c mi ngi l bn ng hnh trong
i trng dng m ta gi l i sng ca mun loi vn vt.

---o0o--2. Tm Bi (Karuna)
c tnh th nh gip con ngi tr nn cao thng l tm Bi.
Bi l ng lc lm cho tm rung ng trc s au kh ca k khc, l ci g
thoa du nim kh au su no ca ngi. c tnh ca tm Bi l mun
gip ngi khc thot khi mt cnh kh.
Lng ngi c tm Bi tht l mm du, hn c nhng tai hoa. Ngy no cha
cu gip c k khc, tm Bi khng h tha mn. Lm khi, lm m du
ni kh au ca k khc, ngi c tm Bi khng ngn ngi hy sinh n c
mng sng mnh. S tch Tc Sanh Truyn Vyaghri Jakata 436 nu ln cho
ta gng lnh ca mt v B Tt hi thn cu mt con cp m v by cp
con khi cht i.
Chnh do nh tm Bi m con ngi c th hon ton v tha trong khi phc
v. Ngi c tm Bi khng sng ring cho mnh, m lc no cng sng cho
k khc v lun lun tm c hi gip i, nhng khng bao gi mong
c n n p ngha.
---o0o--i tng ca tm Bi l g?
Nhng k ngho nn i rch, nhng ngi tng thiu c hn, au m, c
n, dt nt, h hn, ngi c i sng bn thu bung lung, l hng ngi
cn n tm Bi ca nhng tm lng trc n cao thng, khng lun nam n,
khng phn bit chng tc, giai cp hoc tn gio.
Phn ng ngi Chu v Phi Chu l dn tc ngho. u Chu, c
Chu v M Chu, dn chng sng tng i sung tc d dng hn. C
nhiu quc gia giu v vt cht m ngho v tinh thn. Cng c nhng dn
tc khc ngho v vt cht m giu v tinh thn. Chng lun tinh thn hay
vt cht, bn phn cao c ca ngi giu l gip k ngho. Bit bao nhiu
n ng, n b, tr em, ang sng trong cnh c hn, thiu thn n c
nhng vt dng cn thit. Nu cc a ph gia em tin ca d d ra gip
cho hng ngi ny, cng tc t thin y khng n ni lm tn hao ti sn
ca h.

Ngy kia, c chng sinh vin tr tui v nh xin php m g bc mn treo

trn ca cho mt ngi ngho kh, i rch. Chng ni rng khng c
bc mn ny, ci ca khng n ni phi chu lnh, nhng nu thiu qun o
che thn, chc chn ngi ngho kia phi kh s v lnh. Lng thng xt
ca chng sinh vin n ng lm mt gng tt.
Nhn loi ly lm vinh hnh ghi nhn rng mt vi lc a giu c t hp
li thnh nhng c quan t thin, tm mi cch gip nhng dn tc km
m mang. Trong hu ht cc quc gia, nhiu t chc hng - nam, n v
sinh vin - hot ng mnh m mang li cho hng ngi ngho i v
tng thiu nhng s gip cn thit. Cc on th tn gio, trong phm vi
khim tn ca mnh, cng tn dng kh nng lm trn phn. Cc quc gia
km m mang ang cn tri dng lo, c nhi vin v nhng t chc t
thin tng t. Chu, nn n xin vn cn l mt vn nan gii. Trong
nhiu quc gia vng ny, n xin tr thnh ngh sinh sng. l mt s
nhc cho quc th, nn chnh ph no cng cn phi lu tm gii quyt.
Ngi giu tin ca c bn phn gip k ngho v vt cht. Ngi giu
tinh thn o c c bn phn gip k ngho tinh thn, mc du ngi y
c th l mt i ph gia. Tin rng bc b mt mnh, khng em li hnh
phc hon ton. Kho tng ca bu khng to an vui tinh thn. Tm trng an
lc thanh bnh ch do kho tng o c to nn.
Hng ngi phng ng ti li cng ng c cc bc o c cao thng
xt thng hn, v h l nhng ngi bnh hon v tinh thn. Khng nn
khinh r hoc bi xch hng ngi yu ui y v h lm ng lc no,
tri li, nn thng xt v du dt h tr li ng phi. Cha m thng
ng u cc con, nhng c bit chm nom sn sc nhng a m yu
hoc km st. Cng dng th y, tm Bi ca ta phi bao trm tt c chng
sanh au kh. Nhng ring i vi hng ngi bnh hon tinh thn, suy km
o c, ta nn c lng thng xt c bit v ht lng gip , dn dt h
tr li ng lnh.
Nh c Pht xa kia, ht lng thng hi v cu Ambapali ngi, ph
n lc bc giang h, v tn tm t Angulimala, tn st nhn tn c, toan
m hi Ngi. V sau c hai u theo Ngi v hon ton i tnh.
Bn trong mi ngi, du l ngi xu xa th no, u c tim tng nhng
c tnh tt p. i khi ch mt li ni phi, ng lc, cng c th i hn
con ngi t d ra lnh. Nh vua Asoka trc kia, tn bo n i ngi

thi by gi gi l "Asoka con ngi ti li", th m khi nghe c li ni

phi ca mt thy sa di tr tui, Ngi i hn tnh tnh, mnh tin trn
ng t gic, v tr nn "Asoka con ngi hin c", mt ng minh qun.
c Pht khuyn nn xa lnh hng ngi cung si. Nh vy khng ci ngha
l ta khng th n gn cm ha cng khuyn thin h. C nhng bnh
nhn mc phi chng bnh truyn nhim ngt ngho. Mi ngi u s v
lnh xa. Nhng cng c nhiu v lng y ht lng thng hi, n gn sn
sc v cha tr cho h khi bnh. Nu khng c cc v lng y giu tm Bi
kia, bnh nhn t phi b mng. Cng mt th y, hng ngi xu xa bnh
hon v tinh thn t phi b chm m mi trong m ti ca ti li nu
khng ai c lng qung i thng xt v ra tay t . Th thng, c Pht
tm n nhng hng xu xa h hn cm ha, nhng chnh bc o c
trong sch th li tm n Ngi.
Tm Bi v lng, v bin, v hn nh. Tm Bi phi c ri n cho tt c,
khng tr b mt loi cm th cm ic no, cng khng loi tr nhng
chng sanh cn trong trng.
Tm Bi khng nhn nhn th lc v oai quyn ca hng ngi c x hi
coi l trn trc ch v nhng ngi ny sanh trng trong mt giai cp hoc
mt chng tc no. Git, hoc sai bo ngi khc git nhng con th v ti
by tic linh nh, n ung h h, cng l hnh ng tri ngc vi tm
Bi. Dng bom n tiu dit hng triu sanh linh l hnh thc xu xa nht
ca s tn bo m nhn loi c th lm. Th gian ngy nay sng trong tnh
trng cm th, sn hn, em vt s hu qu bu nht l mng sng, t
trc bn th t thn bo lc. Mun cu vn tnh th, ton th nhn loi
ngy nay cn phi thc hin tm Bi tiu tr nhng hnh ng c c v
tn bo.
Cng nn nhn nh rng tm Bi ca Pht Gio khng phi l nhng git
nc mt nh sung gi l thng xt. K th gin tip ca tm Bi l u su,
phin mun (domanassa).
Tm Bi bao trm nhng chng sanh au kh. Tm Bi bao trm tt c chng
sanh, k c au kh v an vui.
---o0o---

3. Tm H (Mudita)
c tnh cao thng th ba trong T V Lng Tm l H, vui (Mudita).
Mudita, H, khng phi l trng thi tha thch sung, cng khng phi cm
tnh ring i vi ngi no. H (Mudita) l tm vui thch trc hnh phc
ca ngi khc, trc s thnh cng ca mt chng sanh. Ganh t l k th
trc tip ca tm H. H l nim vui lm tiu tan lng ganh t.
Ganh t c sc ph hoi v cng nguy him. C nhiu ngi ly lm kh
chu bc tc khi thy hoc nghe ni ngi khc thnh tu m mn mt cng
trnh. Thy ngi tht bi th vui mng, m khng th chu ng s thnh
cng ca k khc, v c gng ph hoi hoc bp mo s tht ch bai, thay
v vui ln tn dng thng li ca ngi.
ng v mt phng din, chnh ngi c tm H trc tip hng nhiu li
ch do tm y em li, hn l ngi khc, v tm H khng chp cha lng
ganh t. V mt phng din khc, ngi c tm H khng bao gi lm tr
ngi tin b v ph ri tnh trng an lc ca ai.
Cng nh tm T, tm H i vi thn bng quyn thuc pht hin rt d
dng nhng kh m bc l trc nhng ngi th nghch. Tht vy, con
ngi bnh thng khng bao gi c th biu l s hoan h vui mng trc
ci vui ca ngi th nghch. Lng ganh t li cn thc y con ngi lm
nhng iu v cng c c. Socrates, mt nh hin trit Hy Lp, b bt buc
phi quyn sinh bng thuc c. Cha Christ (Ki T) b ng inh trn thnh
gi. Thnh Gandhi(Cam a) b m st. c Pht b ln gy thng tch.
l bm tnh ti li ca th gian, ang mit mi say m trong o mng.
Nu so snh vi tm T v tm Bi, tm H li cng kh thc hin. Mun
pht trin tm H phi c ch mnh m v phi tn lc c gng.
Ngi phng ng c thnh tht tha thch vi s thnh vng ca ngi
phng Ty khng? Ngi phng Ty c thnh tht tha thch vi s thnh
vng ca ngi phng ng khng? Quc gia ny c vui mng thy mt
quc gia khc sung tc an lc khng? Chng tc ny c hoan h ghi nhn
rng mt chng tc khc ang vn mnh trng thnh trong cnh an c lc
nghip khng? Mc du mc ch ca cc tn gio l trau gii tinh thn o
c, gio phi ny c vui m thy nh hng tinh thn ca mt gio phi
khc bnh trng mnh m khng?

Tn gio ny ganh t vi tn gio khc. Phn bn ny qu a cu ganh t

vi phn bn kia. T chc ny ganh t vi t chc kia. Hng bun ny ganh
t vi hng bun khc. Gia nh ny ganh t vi gia nh khc. Hc tr ganh
t vi hc tr, ch n anh ch em trong mt nh c khi cng ganh t ln
nhau. Ngi Pht t nn thc hnh tm H trong i sng c nhn cng nh
trong cuc sng tp th, to an vui hnh phc v vn mnh tin ln trong
np sng thanh cao trong sch.
c tnh ca tm H l hoan h vi ngi thnh cng, ngi lc cao phc
hu (anumodana). Vui ci khng phi l c tnh ca tm H v ra v hn
hoan, gi lm ra tung tha thch, c coi l k th gin tip ca tm H.
Tm H bao trm nhng chng sanh hu phc. Tm H l phm hnh thnh
tht chia vui, chung cng hoan h vi lng ngi khen v loi tr mi hnh
thc bt mn (arati), trc s thnh cng ca k khc.
---o0o--4. Tm X (Upekkha)
Upekkha (X) l c tnh th t trong T V Lng Tm, kh thc hnh
nht, m cng cn thit nht trong bn phm hnh cao thng ny.
Phn ng "Upekkha" do hai cn "upa" v "ikkha" hp thnh. Upa l ng
n, chn chnh, v t. Ikkha l trng thy ng n, nhn nh chn chnh,
hoc suy lun v t, tc khng luyn i cng khng ght b, khng a thch
cng khng bt mn. Khng tham cng khng sn.
Upekkha (X) khng c ngha l lnh lng, lnh m, khng mng n th
s, cng khng phi l cm gic v k, khng vui thch khng phin mun.
Khinh r, ph bng, nguyn ra l thng tnh. Hng ngi trong sch o
c thng b ch trch v khin trch. Gia cn ging t ca trng i,
ngi trau gii tm X cao thng lun lun gi tm bnh thn.
c v thua, thnh v bi, ca tng v khin trch, hnh phc v au kh l
nhng vic thng xy ra trong i, lm con ngi chao ng. c ca tng
th vui thch,b khin trch th bun ru. l l thng. Nhng gia cuc
thng trm ca th s, c Pht dy lun lun thn nhin, hnh tm X
vng chc nh tng to sng sng gia tri.

Tc Sanh Truyn (Jataka) c li khuyn:

"Trong hnh phc, trong au kh, lc thng, lc trm, ta phi gi tm nh
t.
"Cng nh trn t ta c th vt bt lun vt g, du chua, du ngt, du
sch, du d, t vn thn nhin, mt mc tr tr. t khng gin cng
khng thng."
Cho nhng ai cn lun chuyn trong Tam gii (Dc Gii, Sc Gii v V
Sc Gii), i sng ca c Pht l mt gng sng v tm X. Cha tng
c mt v gio ch hoc mt nhn vt no b ch trch nghim khc, b
kch, s nhc, hoc b lng m nhiu nh c Pht. Tuy nhin c Pht
cng c tn dng, tn knh v sng bi nht.
Ngy kia, trong khi c Pht i tr bnh kht thc, c mt o s B La Mn
ngo mn ku Ngi l cng inh v i x ht sc v l. c Pht thn
nhin chu ng v n ha gii thch cho o s th no l cng inh v v
sao chng nn khinh r hng ngi ny 437. V o s ly lm khm phc.
Mt ln khc c ngi thnh c Pht n nh trai tng. Khi c Pht n,
ch nh li dng li v l, i x vi Ngi mt cch thm t. Nhng c
Pht khng tc gin, n ha hi ch nh: - Nu bit c khch n nh th
ng lm sao?
- Ti s chun b, dn mt ba cm khon i khch.
- Tt lm, c Pht ni, nhng ri nu khch khng n th sao?
-Th ti s cng v vi con chia nhau ba cm.
- Tt lm, ny ng, hm nay ng mi Nh Lai n nh i n. ng
dn ln cho Nh Lai nhng li th l cc cn. Nh Lai khng nhn. Vy xin
ng hy gi ly.
Nhng li ni ny lm i hn thi ca ch nh.
"Khng nn tr th. Khi b nguyn ra, mng chi, phi bit lm cm nh
ci m b. c nh vy tc ng trc ngng ca Nit Bn, mc du
trong thc t cha c qu Nit Bn."

 l nhng li vng ngc m c Pht khuyn nn ghi nh hng ngy

trong kip sng v thng bin i ny.
Trong x n, c ln c mt mnh ph phu nhn xi gic mt ngi say ru
n nhc m c Pht thm t n i i c Ananda khng th chu
c, knh bch c Pht nn sang x khc. Nhng Ngi khng i cng
khng h xc ng.
Mt ngi n b gi c mang vu oan c Pht gia cng chng. Mt
thiu ph khc na b git vu co c Pht phm ti st nhn. Mt ngi
b con va l t ca c Pht cng manh tm ln t trn i cao,
quyt st hi Ngi. Ch n hng t ca Ngi cng c ngi ch trch
Ngi l thin v, bt cng.
ng khc, bao nhiu ngi tn dng cng c v ca tng c Pht.
Bao nhiu vua cha knh cn khu u l bi di chn Ngi .
Nh t, c Pht nhn lnh tt c vi tm X hon ton.
"Vng nh voi, mnh nh h, ta khng nn run s trc ting ng. Ming
ln li mi khng lm cho ta xc ng. Nh gi thi ngang mn li m
khng b vng trong li, tuy sng gia ch ngi, ta khng nn say m
luyn i nhng lc th huyn o v v thng ca kip nhn sinh. Nh hoa
sen, t bn nh nc c, vt ln bao nhiu quyn r ca th gian, ta phi
sng trong sch, lun lun tinh khit, an lc v thanh bnh."
Ngi th trc tip ca tm X l luyn i (raga) v k th gin tip ca tm
X l s lnh m, thi lnh lng, xy lng vi th s.
Upekkha (tm X) lnh xa tham i v bt mn. Thi v t, thn nhin, an
tnh l c tnh chnh yu ca tm X. Ngi c tm X khng b lc th
trn gian quyn r, khng thch th say m trong hnh phc, cng khng b
nhng g nghch lm bc tc bun phin, bt mn trong kh au. Ngi c
tm X khng thy s khc bit gia ngi ti li v bc thnh nhn, v i
x ng u vi tt c.
-oOoTm T bao trm tt c chng sanh; tm Bi nhng chng sanh au kh; tm
H, nhng chng sanh hnh phc; tm X ph khp nhng g tt p v

nhng g xu xa, nhng iu kh i v nhng iu kh , nhng thch th v

nhng nghch lng.
Nhng ai c nguyn vng tr thnh bc thnh nhn trong chnh kip sng
ny, c th hng ngy trau gii v pht trin bn c hnh cao thng trn,
vn tim tng ng ngm bn trong mi ngi .
Nhng ai c nguyn vng tr nn ton thin v bi mn gia cng to an lnh
cho tt c, trong khong thi gian cn trin min sanh t theo vng lun hi,
c th kin tr c gng, pht trin mi ba php Ba La Mt (Parami), v cui
cng, thnh tu o v Qu Chnh ng Chnh Gic (Samma Sambuddha),
Chnh Bin Tri.
Nhng ai c nguyn vng tn dit mi kht vng ca mnh v chm dt au
kh bng cch chng ng Nit Bn nhn c hi sm nht, c th chuyn cn
noi theo Con ng Duy Nht - Bt Chnh o - m n nay vn cn c
gi nguyn vn tnh cch tinh ty nguyn thy.
c Pht dy:
"Ny ch T Khu, th d nh ton th vng t mnh mng ny tr thnh
nc, v ngi kia b xung nc mt ci ch xe b, trn ch c mt l. Ri
c mt cn gi thi, y tri ci ch t ng sang Ty, mt cn gi khc
thi ci ch t Ty sang ng, ri mt cn gi na y ci ch t Bc xung
Nam, v mt cn gi khc t Nam ln Bc. V c nh th, ci ch trin
min tri dt trn mt nc. Trong khi y c mt con ra m, mi nm ni
ln mt nc mt ln. Nh vy, c th no con ra m, sau mt trm nm,
tri ln mt nc v thc u ngay vo ci l duy nht ca ci ch c
khng?
- Bch Ha c Th Tn, qu tht con ra m kh lm nh vy.
- Ny ch T Khu, cng mt th y, c sanh vo cnh ngi cng kh
vy. Cng th y, khi c mt ng Nh Lai th hin trn th gian. Cng th
y, Gio Php (Dhamma) v Gii Lut (Vinaya) m mt ng Nh Lai
tuyn b, c truyn b trong th gian qu tht v cng hy hu.
Nhng nay, ny ch T Khu, qu tht vy, trng thi lm ngi c
thnh t, mt ng Nh Lai th hin trn th gian, Gio Php v Gii
Lut m c Nh Lai tuyn b c truyn b trong th gian.

Vy, ny ch T Khu, cc con phi kin tr tinh tn chng ng: y l

au kh, y l nguyn nhn sanh au kh, y l s chm dt au kh, y
l con ng dn n s chm dt au kh." 438
---o0o--CHNG 43 - Tm Php Th Gian
(Atthalokadhamma)
Th gian chnh lch ny qu khng hon ton ti p nh cnh hoa hng.
N cng khng tuyt i gai gc nh cy hng. Hoa hng du dng, p ,
v mi thm ngo ngt. Nhng ci cy sanh ra n th mnh y gai gc. Hoa
l hoa. Gai l gai. Ci g thuc v hoa l ca hoa. Ci g thuc v gai l ca
gai. Khng v hoa m ta lao mnh vo gai, cng khng v gai m xa lnh hn
hoa hng.
Vi ngi lc quan, th gian ny tuyt i nh cnh hoa hng. Ngi bi
quan tri li, thy n y gai chng. Nhng i vi ngi thc tin, th
gian khng tuyt i ti p, cng khng hon ton xu xa.
Ngi hiu bit s khng say m sc p ca hoa hng nhng nhn nh
ng n l th no. Thu trit bn cht ca gai ngi y thy ng thc
tng ca n v s hnh ng thn trng khi b gai quo hay m, chch.
Ging nh qu lc ca ng h, nh qua tri ri sang phi, phi ri tr li
tri, lun lun nh vy, c bn phc lnh v bn iu bt hnh trong i
sng m tt c mi ngi, ai ai cng phi ng u, khng ai trnh khi.
l:
- c (labha) v thua (alabha),
- danh thm (yasa) v ting xu (ayasa),
- ca tng (pasamsa) v khin trch (ninda),
- hnh phc (sukha) v au kh (dukkha).
Danh t Pali gi l "Atthalokadhamma", Tm Php Th Gian 439.
---o0o---

1. c v Thua (Labha v Alabha)

Th thng cc nh doanh thng phi gp c hai iu: c v thua, hay
ni cch khc, li lc v l l. D nhin, khi c li th ngi ta tha thch,
vui mng. iu ny t n khng c g sai lm. Nhng mi li tng t, du
chnh ng hay khng, u em li nim vui m ngi i ai cng c
mong, ai cng tm kim. Nu khng c nhng gi pht vui v, du l ph du
tm b, i qu tht khng ng sng. Trong th gian tranh chp v bp
bnh ny, con ngi c rt t c hi th hng mt vi hnh phc lm
phn khi tinh thn. Nhng lc th tng t, du vn l vt cht, chc chn
s gip ta thm sc khe v tui th.
Nhng n khi l l th phin no bt u khi pht. Ta c th d dng mm
ci khi li lc, nhng lc thua thit th khng. Nhiu trng hp l l quan
trng lm cho ngi ta lon tr, lm khi a n cnh quyn sinh mng sng,
nu khng cn chu ng c na. Chnh trong nhng hon cnh tng t,
ta phi biu dng tinh thn dng cm v gi tm bnh thn, khng qu
chao ng. Trong lc vt ln vi i sng, tt c mi ngi u gp phi
nhng lc thng, lc trm, v chng ta phi sn sng chu ng, sn sng i
ph, nht l trong nghch cnh. Ni tht vng s c gim thiu.
Mt mt vt g tt nhin ta cm thy bun. Nhng chnh ci bun khng
gip ta tm li c vt mt. Ta phi ngh rng ai c th hng vt kia,
mc du h hng mt cch bt chnh. c mong ngi y c vui v, an
lnh v hnh phc!
Hoc gi ta c th t an i: "y ch l mt mt mt nh nhen, khng quan
trng." Hay ta c th chp nhn mt trit l cao thng: "Khng c g l 'Ta',
khng c ci g l 'Ca Ta'". Trong nhng trng hp tng t, phi gi tm
bnh thn.
Vo thi c Pht cn ti th, c mt thiu ph n cha trai tng c
Sariputta (X Li Pht) v nhiu v t khu khc. Trong khi chun b dng
vt thc n cc Ngi th c tin chng v tt c cc con b ngi ta phc
kch, git cht lc ang i ha gii mt cuc tranh chp. B khng t v
bun. Thn nhin, b lng l ct gi th vo ti ri tip tc bt ch Tng
nh khng c g xy ra. Lc y mt ngi t n bng h mt v sa dng
ch Tng ri trt chn t, lm b ci h.
Ngh rng c l b th ch s tic ci h v thc n ng trong , c
Sariputta (X Li Pht) an i rng cc vt nh ci h, mang tnh cht "b"

theo lin vi n, t phi b mt ngy no. B tn n tr tu im tnh tr li:

"Knh bch i c, ch l mt mt mt bnh thng. Con va nhn
c tin chng v cc con ca con b k st nhn git cht. Con b th vo
ti v vn gi tm bnh thn, khng bn lon. V mc du c tin d, con
vn tip tc bt Ngi v ch Tng."
c qu cm qu bu ca ngi thiu ph qu tht ng ca ngi v ng
lm gng cho ngi khc.
Ln kia, c Pht i tr bnh trong mt lng n. Do s ph ri ca Ma
Vng, hm y c Pht khng c ai bt v khng c g ng.
n khi Ma Vng sng sng hi Ngi c nghe bng i khng, c Pht
gii thch thi tinh thn ca ngi vt khi mi tr ngi v p:
"Hnh phc thay, Nh Lai sng khng b chng ngi. Dng nui ph lc,
Nh Lai lc no cng nh cc v tri cnh Quan m Thin."
Ln khc, c Pht v cc mn an c kit h trong lng n, theo li cung
thnh ca mt B La Mn. Nhng v ny hon ton lng qun bn phn l
phi chm lo cc Ngi. Sut trn thi gian ba thng h, c Pht v ch
Tng bnh thn dng nhng thc n ca nga m mt ngi li nga
dng n, mc du c Moggallana (Mc Kin Lin) tnh nguyn dng thn
thng tm vt thc khc. c Pht khng mt li than van hay phn i.
B Visakha, v n th ch quan trng trong thi c Pht, thng n cha
chm lo mi nhu cu ca c Pht v ch Tng. Mt hm, b p mt ci
o chong rt qu gi i cha. Khi n cng cha b ci o chong ra a
cho ngi t n cm gi. Lc ra v, c t n v b qun li. c Ananda
(A Nan a) thy, em ct li mt ni, ch b Visakha n s trao li. V n
nh sc nh, b bo ngi t n quay tr li tm. Nhng nu c v t khu
no ng n th khng nn ly v. C t n n cha hi thm, bit rng
i c Ananda ct gi ci o chong nn tr v bo tin cho ch. B
Visakha lin n hu Pht v t mun lm vic thin vi s tin bn ci o
chong qu bu y. c Pht khuyn b nn kin to mt ngi tnh x
ch Tng c ni c tr. V khng ai c tin mua ci o chong qu gi
nh th nn chnh b mua li, v dng s tin y xy dng mt ngi tnh x
p , dng n ch Tng. Sau khi dng xong ngi cha b ng li tri n
ngi t n nh sau: "Nu con khng l b qun ci o chong, t ta khng
c c hi to nn cng c ny. Vy, ta xin chia phn phc ny n con."

Thay v bun ru hay phin mun v tm thi mt mt vt qu gi, v la ry

ngi t n v , b cm n ngi y gip b c c hi to phc.
Thi gng mu ca b thin tr thc Visakha ng l mt bi hc cho
nhng k d nng gin v li lm ca ngi gip vic th c.
Ta phi dng cm chu ng nhng l l, thua thit. Phi ng u vi n,
v nh cu "ha v n ch" din t, n n mt cch t ngt, tng on,
tng m ng, ch khng n c. Ta phi im tnh i ph, vi tm X
hon ton, ta ngh rng y l c hi vng ngc thc hnh c tnh cao
thng ny.
---o0o--2. Danh Thm v Ting Xu (Yasa v Ayasa)
Danh Thm (Yasa) v Ting Xu (Ayasa) l mt cp thng trm khc m ta
phi i ph hng ngy. Danh thm chng ta hoan h n mng. Ting xu
th chng ta khng thch. Danh thm lm phn chn tinh thn. Ting xu lm
cho ta phin mun, kh au.
Chng ta thch c tr danh. Chng ta mong mun thy tn tui v hnh
nh mnh trn bo. Chng ta rt tha thch thy nhng hot ng ca mnh,
du khng ng k, c tng thut v c nhiu ngi nhc nh, nhiu
ngi bit n. Lm khi ta cng c gng, mt cch bt chnh, lm cho ngi
ta ch n mnh.
thy hnh nh mnh trn bo ch, vi ngi sn sng tr mt s tin to tt.
c danh d, vi ngi sn sng ng gp quan trng, hay hi l nhm
ngi quyn th. t qung co, vi ngi biu dng tm trong sch b
th ca mnh bng cch trai tng c trm v t khu, hay hn na. Nhng c
th nhng ngi trn s hon ton thn nhin trc ni thng kh ca ngi
ngho nn i rch sng ngay bn cnh mnh. Ta c th ry la v hnh pht
mt tn trm qu i kht, vo vn n cp mt tri da lm du bt cn
i, nhng ta s khng ngn ngi cho ra c thin da i li cht danh
thm.
l khuyt im ca con ngi. Ch n khi lm iu thin, phn ng
chng ta cng lm vi n v li. Nhng ngi hon ton v tha r tht
him hoi trn th gian ny. V l y, ngi no lm mt vic thin - du
ng c thc y n hnh ng khng my ng c ca ngi - cng c

tn dng v lm iu thin y. Phn ng ngi th gian chng ta lun

lun cn giu mt ci g trong tay o. Ai l ngi trm phn trm tt? Bao
nhiu ngi hon ton trong sch, t ng c n hnh ng? Bao nhiu
ngi tuyt i v tha?
Chng ta khng cn chy theo danh thm ting tt. Nu ta xng ng, t n
s n m ta khng cn tm. Khi hoa m mt y th ong, bm s
n. Hoa khng cn mi ong hay mi bm.
ng tht vy, chng ta cm nghe t nhin hoan h, v cng hnh phc, khi
thanh danh ca chng ta bay xa, lan rng. Tuy nhin, phi nhn nh rng
ting tt, danh vng, vinh quang, ch theo ta n nm m, ri tan bin ra
my, ra khi. N ch l nhng ngn t, mc du l kim ngn, l m t, lm
m du tai ta.
Cn ting xu th sao?
Chng ta khng thch nghe, hay ngh n. Chc chn l khi nhng li ni
xu lt vo tai, n s lm cho tm ta bng hong, kh chu. Ni kh tm
cng xu m hn nu nhng li gi l tng thut hay bo co y t ra bt
cng hay hon ton sai lc.
Thng thng phi mt c nm trng, hay hn na, kin to mt ngi
nh nguy nga v i. Nhng ch trong nhy mt kh gii ti tn hin i c
th tn ph, tiu hy d dng. Lm khi phi mt nhiu nm hay c kip sng
gy dng thanh danh. Bao nhiu cng trnh lao kh y c th tn ri trong
khonh khc. Khng ai c th trnh khi cu ni tai hi bt u bng ting
"nhng". Tht vy, ng y rt tt, ng y lm vic ny, iu kia. Nhng
... Phn u tt p ca cu ni y b ci "nhng" y vo m ti ca
lng qun.
Bn c th sng i o c trong sch nh mt v Pht, nhng bn khng
th trnh nhng li ch trch, tn cng v nguyn ra.
c Pht l v gio ch tr danh nht thi by gi m cng l ngi b
nguyn ra v s v nhiu nht thi by gi.
Cc bc v nhn thng khng c bit n, hay c c bit chng na,
cng mt cch sai lc.

Vo thi c Pht, c mt thiu ph thng lui ti Tnh X lc ban m.

Nhng ngi o khc truyn rao ting n, vu oan c Pht v cc v
t Ngi st hi thiu ph y v chn vi di mt ng hoa tn, trong
vng Tnh X.
Khi c Pht hon thnh vin mn s mng lch s ca Ngi v c rt
nhiu ngi xin n xut gia, cc v o s i nghch ph bng rng ti v
c Pht m m phi la con, v la chng. Chnh Ngi tr ngi mi tin
b ca t nc.
Chnh ngi em h, v cng l mn ca c Pht , nhiu ln m mu
lm sp phm hnh cao qu ca Ngi, nhng tht bi. ng li sanh tm
mu st c Th Tn bng cch t trn cao ln vo mnh Ngi. l
mt v Pht, Ngi khng th b st hi.
Nu l s phn bt hnh ca mt ngi v ti v trong sch nh c
Pht, hng ngi tm thng cn phi chu nh th no na?
Lc tro ni, ta cng ln cao, ngi ng di ng bng cng n ta
v cng thy ta nh hn. V h ch thy pha sau lng, khng thy pha
trc. Th gian thi lng tm vt ny ch mun trng by khuyt im v li
lm ca ngi. Bao nhiu c hnh th giu nhm. Ci xy qut la qut i
bi bm v nhng ht la h lp, nhng gi li cc ht tt, no y. Ci ry
th tri li, gi phn xc th s m lt i nc tri cy ngon ngt. Ngi c
trau gii tr thc gi cho mnh phn tinh t, v b i nhng g th s. Hng
v hc gi ci th s v vt b i phn tinh vi t nh.
Mi khi b hiu lm v ngi ta v tnh hay c , truyn rao mt cch bt
cng, ta nn sng sut suy t, hay ni nh Epictetus khuyn: "May qu,
ngi ta khng quen mnh nhiu. H ch bit mnh s si nn ch ni xu
mnh c by nhiu. Nu ngi ta bit mnh nhiu hn, chc mnh cn b ch
trch nhiu hn na."
Khng nn phung ph thi gi v ch sa sai nhng li n i sai lc nu
hon cnh khng bt buc ta phi lm sng t vn . K th nghch s ly
lm tha thch m m ta bc bi v li ni ca h. chnh l iu m h
mong mun. Nu ta thn nhin, li vu oan s tan bin vo qun lng.
thy li lm ca ngi khc, ta phi lm nh ngi m.
nghe li ch trch ngi khc, ta phi lm nh ic.
ni xu ngi khc, ta phi lm nh ngi cm.

Khng th chm dt nhng li buc ti, Nhng tng thut hay nhng li
n i sai lm. Th gian y chng gai v nhn. Ta khng th dp sch
gai v . Nhng nu phi i trn bt k nhng tr ngi th, thay v di
v gai - chuyn m ta khng th lm - tt hn nn mang giy v thn trng
i tng bc. Chng ta s c an ton.
Gio Php dy:
"Hy nh s t, khng run s trc ting ng.
Hy nhng lung gi, khng dnh mc trong mn li.
Hy nh hoa sen, t bn nh nc c mc ln
Nhng khng b nc c v bn nh lm nhim.
Hy vng bc, n c mt mnh, nh con t gic."
L cha sn lm, s t khng s hi, run ry, hay git mnh khi nghe ting
gm tht ca cc loi th khc. Trn th gian ny chng ta c nghe thut li
nhng cu chuyn tri tai, bt li, nhng li buc ti gi mo, nhng ting
vu oan ph bng hn, v ming ln li mi khng thiu chi. Nh s t,
khng cn n. Nh mt loi kh gii ca ngi c (boomerang), khi
c tung ra, n bay ti nh vo mc tiu ri tr v tay ch, cng th y,
nhng li ru rao xu xa tin y s chm dt ni m n bt u.
Mc ch ch sa, on l hnh c tin bc.
Chng ta ang sng trong bn nh nc c. Nhiu a hoa sen t
vt ln, t im sn h, m khng b nc c v bn nh lm hoen .
Chng ta phi c gng sng nh hoa sen, mt cuc i trong sch v cao
qu, khng mng n bn nh m ngi khc c th nm vo chng ta.
Phi sn sng n nhn bn d m ngi khc c th nm vo mnh, thay v
mong i nhng a hoa hng m ngi ta c th tng. Ta s khng tht
vng.
Mc du kh, chng ta phi c gng trau gii hnh t khc, bung mnh,
khng luyn i.
Chng ta n y mt mnh, mt thn. Mt thn mt mnh, chng ta s ra i.
Trong th gian ny, khng luyn i l hnh phc.
Khng cn n nc c ca nhng li mi ming ln. n c mt
mnh, chng ta hay ra i y, tn lc phc v v to an lnh cho k khc.

u cng l! Rng cc bc v nhn thng b vu oan, ph bng, u c, treo

ln thnh gi, hay b bn cht.
ng Socrates v i b u c. c Jesus Christ (Cha Ky T) cao qu b
treo trn cy thnh gi. c Mahatma Gandhi bt bo ng b bn cht.
Vy phi chng tt qu cng nguy him? ng, khi cn sng cc v y b ch
trch hay vu oan, bi v khng chy theo thanh danh. Ngi ta c th bit
c vic lm ca mnh khng, cc Ngi khng quan tm n. Cc Ngi lm
vic, phc v, nhng khng mng n vic th hng.
---o0o--3. Ca Tng v Khin Trch (Pasamsa v Ninda)
c ca tng v b khin trch l hai hon cnh thng trm khc hng nh
hng n nhn loi. L d nhin, khi c ca tng th ta n mt n my,
hn hoan tha thch. Lc b khin trch th tinh thn suy sp, dt bun ru.
Gia nhng li ca tng hay khin trch c Pht dy, bc thin tr khng
tha thch cng khng dt u phin, m ta h nh tng vng chc,
khng lay chuyn di cn bo tp phong ba ca i sng.
Nu chng ta xng ng, nhng li khen tng qu tht m tai. Nhng nu ta
khng xng ng, nh trng hp c ngi nnh b, th nhng li y d m
tai, cng s lm cho ta tht vng, v l mt tai hi. Du sao, cng ch l
nhng ting ng, nhng m thanh, khng em li hu qu no nu khng
lt vo tai.
ng v phng din th gian, li ca tng c th i rt xa. Mt ting khen
tng nh nhng, ng lc, c th gip ta d dng thu t iu mong mun.
Mt cu gii thiu xng ng lm cho ton th c ta chm ch lng
nghe din gi. Nu din gi c li khen tng c ta, t s c ch . Tri
li, nu din gi bt u bng nhng li khin trch hay ch trch, thi p
ng ca ngi nghe t khng c thun li.
Ngi thun thc khng tin cn nhng li nnh b, cng khng mun
c nnh b. Khi khen tng ai xng ng, ngi gi dn thun thnh tht
lng khen tng m khng n ganh t. Khi khin trch, cc Ngi khin trch
m khng n khinh khi. Cc Ngi ch khin trch v lng bi mn, mun ci
thin ngi lm ng lc no.

Nhng bc v nhn c tt c ngi ln k nh khen tng nhng thn

nhin, khng h chao ng.
Nhiu ngi thn cn vi c Pht thng ca tng phm hnh Ngi, mi
ngi mt cch. Upali, mt nh triu ph mi quy y vi c Pht, k ra
hng trm c tnh ca Ngi. Chn hng danh ca c Th Tn thi by gi
ngi ta thng nhc nh, ch n nay hng tn Pht Gio vn cn c
ln nh kinh nht tng. V mi ln tng n cc phm hnh cao qu y,
chng ta nhn ln pho tng trm ngm t ti vi tm lng knh m tn
sng. Chn hng danh y cn l mc hnh thin cho ngi c tm o
nhit thnh v vn cn l ngun gi cm quan trng cho nhng ai t xem
mnh l Pht T.
Cn khin trch th sao?
c Pht dy: "Ngi ni nhiu b khin trch. Ngi ni t b khin trch.
Ngi lng thinh cng b khin trch."
Hnh nh khin trch l phn di sn chung ca nhn loi.
"Ngi th gian phn ng sng khng k lut" c Pht ghi nhn nh vy,
v dy tip: "Nh voi chin trn a, hng lnh ln tn mi n t mi
hng dn dp bn n, cng th y, Nh Lai hng chu mi nguyn ra ca
th gian."
K si m lm lc ch v ci xu, ci h ca ngi khc m khng nhn ci
p ca ai.
Ngoi tr c Pht, khng ai trm phn trm tt. Cng khng ai xu trm
phn trm. Gia chng ta, bn trong con ngi tt nht cng c phn h
hng. Trong con ngi xu nht cng c im tt p.
Ngi bit lm cm nh ci m b khi b tn cng, nguyn ra, chi mng,
ngi y - c Pht dy - ng trc Nit Bn, mc du cha chng ng
Nit Bn.
Ta c th phc v nhn loi vi tm lng cao c nht, nhng ngi th gian
thng hiu lm v gn cho ta nhng mc tiu, nhng l tng m chng ta
khng bao gi m n.

Ta c th tn lc phc v v gip mt ngi bn trong c nguy ngp.

Lm khi mun c vic, ta phi vay n hay bn c t, nh ca. Nhng
v sau, th gian m lm ny h hng n ni ngi phc v kia tr li ph
nhn lng tt ca ta, phin trch, ni xu, bi bn v s tha thch thy ta
suy sp.
Trong Tc Sanh Truyn c tch truyn mt nhc s tn Guttila, ht lng
truyn dy cc t v khng bao gi du gim iu g. Tuy nhin, c mt
ngi hc tr v n bc ngha n c tnh lm mi cch tranh ginh nh
hng vi thy. V sau ngi t ny tht bi.
Devadatta ( B t Ma), t, va l em h ca c Pht, c thn
thng, khng nhng c gng lm mt thanh danh ca c Th Tn m cn
mu toan st hi Ngi bng cch ln t nh ni cao xung, trong khi
Ngi ngi hnh thin di chn ni.
Mt ln n c ngi B La Mn cung thnh c Pht v nh trai tng. Theo
li thnh cu, c Pht n. Nhng thay v tip n phi l, ngi B La
Mn tung ra mt lot nhng li l th kch v nh bn v cng. c Pht
l hi thm:
- Ny ng B La Mn, c khi no khch n nh ng khng?
- C, ng B La Mn tr li.
- Khi bit khch n nh ng lm g?
- Ti s dn mt ba cm thnh son i khch.
- Nhng nu khch bn vic khng n th sao?
- Th gia nh chng ti s chia nhau ba cm.
- Tt lm, ny ng B La Mn, hm nay ng mi Nh Lai n nh trai
tng v ng khon i Nh Lai bng nhng li nguyn ra chi mng
thm t. Nh Lai khng nhn. Vy xin ng vui lng ly tr li.
c Pht khng gin, khng tr th, nhng Ngi l trao tr li ngi B
La Mn nhng g ngi ny khon i Ngi.

"Khng nn tr th, khng nn bo on", c Pht khuyn dy nh vy.

Hn th s i din vi hn th. Bo on, tr th s khng bao gi a n
ha bnh v an tnh. Sc mnh chc chn phi ng u vi sc mnh.
Bom n s gp bom n. "Sn hn s khng bao gi dp tt sn hn. Ch c
tm T mi dit lng sn." l gio t ca c Bn S.
Khng c v gio ch no c ca tng v tn sng nh c Pht. Tuy
nhin, Ngi cng l v gio ch b ch trch, b khin trch v b s v nhiu
nht. l s phn ca cc bc v nhn.
Trc gia m ng mt thiu ph tn Cinc gi lm ngi c mang, vu
oan c Pht. Vi gng mt t bi, Ngi nhn ni chu ng nhng li
nguyn ra, v c hnh trong sch ca Ngi c chng minh t r.
c Pht cng b vu co v st hi mt thiu ph vi s ng la ca cc
v t.
Ln kia nhng ngi khc o ch trch Ngi v cc mn vi li l nng
n n i c Anana xin Ngi ri khi ni qua mt lng khc.
- Ny Anana, nu nhng ngi lng kia cng chi mng chng ta na th
phi lm sao?
- Knh Bch c Th Tn, chng ta s sang mt lng khc na.
- Ny ananda, nu lm nh th ton th lnh th ca x n s khng c
ch cho chng ta. Hy nhn ni. Nhng li nguyn ra t nhin s chm
dt.
Mt b th phi ca ng vua n tn Magandiya, c nui mi hn th vi c
Pht bi Ngi t ra khng tn trng sc p m miu ca b phi, v khng
bit, cha b mun g b lm v c Pht. Khi i ngang qua quc gia b
ang , Magandiya thu nhng ngi say ru cng khai chi mng c
Pht v cng thm t. Vi tm x hon ton c Pht chu ng tt c.
Nhng Magandiya phi chu au kh v hnh ng sai lm ca b.
Nguyn ra, chi mng l thng tnh. Cng hot ng, cng phc v,
chng ta cng tr nn cng v i hn v cng phi chu s nhc v nguyn
ra nhiu hn.

Socrates b chnh v ng chi mng. Mi khi ra ngoi phc v ng bo,

ng Socrates thng b b v tm tnh hp hi ca ng ry r la mng. Ngy
kia b Socrates lm bnh nn khng th thc hnh "cng tc" ry r thng
l. Hm y, ng Socrates ra ng vi v mt bun ru. Bn b thm hi v
sao. ng gii thch rng v hm nay b v ng ang bnh nn khng c ry
ng.
- Sao l vy? ng phi vui mi phi ch. Khng b ry, ti sao ng li bun?
- Khng phi vy u, khi b ry, ti li c hi thc hnh pht nhn ni.
Hm nay, ti mt mt c hi. V l y m ti bun.
Trn y l bi hc qu bu cho tt c. Khi b chi mng ta phi ngh rng
y l c hi hnh php nhn nhc. Thay v tc gin, phi bit n ngi
chi mng ta.
---o0o--4. Hnh Phc v au Kh (Sukha v Dukkha)
Hnh phc (Sukha) v au kh (Dukkha) l cp thng trm cui cng. N
cng c nhiu nng lc nht, nh hng n i sng nhn loi. Ci g lm
c d dng l hnh phc (Sukha). Ci g kh chu ng l au kh
(Dukkha).
Thng thng, tha mn iu mong c l hnh phc. Nhng, lin khi va
t c iu mong c y, ta li c mong iu hnh phc khc. Ti tham
khng y. Lng tham khng bao gi c tha mn, khng bao gi bit l
.
i vi hng ngi tm thng, hng th nhng lc th ca nhc dc ng
trn l hnh phc duy nht v cao thng nht. Trong lc m c, trong khi
th hng, v khi hi nh li nhng khoi lc y m ngi thin v vt cht
rt a thch, chc chn l c hnh phc tc thi. Nhng qu tht l ngn ngi
v o huyn.
T sn vt cht c th em li cho ta hnh phc c tht s khng? Nu c,
cc nh triu ph hn khng bao gi ngh n chuyn quyn sinh. Trong mt
quc gia n m tin b vt cht tin n mc tuyt nh, c phi mi
phn trm dn s mc phi nhng chng bnh thn kinh. Ti sao vy? Ti
sn v s nghip c em li hnh phc tht s khng?

Cm quyn thng tr ton th gian c phi l hnh phc tht s khng? i

Alexander, ngi rm r ko qun vo n mt cch hin ngang,
hng v v v vang, ngi chinh phc tt c lnh th trn ng i ca
mnh, ngi y than rng khng tm u ra mt quc gia no khc chinh
phc.
Cc v vng, cc v vua ang cn i mo, c v y c lun hnh phc
khng? i sng cc nh lnh o chnh tr v cc nh lnh o quc gia rt
thng b cc phe i nghch lm le hm da. Ci cht ca Mahatma Gandhi
v ca Tng thng J.F. Kennedy l mt vi trng hp in hnh.
Chn hnh phc nm bn trong chng ta v khng th c nh ngha bng
nhng danh t nh ti sn, quyn th, danh vng, hay chinh phc, xm lng.
Nu nhng t hu trn tc kia c thu t bng bo lc, cng quyn, hay
mt phng tin bt cng no khc, hoc theo mt chiu hng sai lm,
hoc na, c nhn vi cp mt tru mn hay tham lam, th n s l ngun
au kh v su mun cho chnh ngi lm ch n.
Ci g l hnh phc cho ngi ny c th khng phi l hnh phc cho ngi
kia. Ci g l thc n thc ung c th l thuc c cho ngi khc. c
Pht k ra bn loi hnh phc ca ngi ti gia c s:
a) Loi u tin l hnh phc c c t hu (atthi sukha) nh sc khe, ti
sn, sng lu, sc p, vui v, mnh m, s nghip, ng o con chu v.v...
b) Ngun hnh phc th nh l h c hng nhng t hu y (bhoga
sukha). Thng thng, ai cng mun th hng, ai cng a vui thch. c
Pht khng bao gi khuyn dy rng tt c mi ngi nn t khc hnh
phc trn gian v rt vo sng n dt, chn rng su vng v.
Th hng ti sn khng phi l ch dng n cho ring mnh, m cng l b
th ra to an lnh cho ngi khc. Ci g m ta n, ch tn ti nht thi.
Ci g m ta tch tr, ta s b li, v ra i. Nhng ci g m ta cho ra, s tr
li vi ta. Nhng hnh ng thin m ta lm vi nhng t hu trn tc, s
tn ti lu di khng th mt.
c) Khng n nn (anana sukha) l mt ngun hnh phc khc. Nu tri tc,
bit an phn vi nhng g mnh c v nu n kim cn, ta s khng n nn
vi ai. Ngi mang n lun lun sng trong tm trng hp hi, nm np lo
s ch n. Nu khng n nn, mc d ngho, ta vn cm thy thoi mi d
chu v thi thi trong lng.

d) Np sng trong sch (anavajja sukha), hay hnh phc khng ng b

khin trch, l ngun hnh phc cao thng nht ca ngi c s. Ngi c
i sng trong sch l mt ngun phc bu cho mnh v cho ngi khc.
Ngi trong sch c tt c khm phc. Ngi y cm nghe hnh phc v
nm trong phm vi nh hng ca nhng rung ng an lnh m nhiu ngi
khc gi n mnh.
Tuy nhin, ta phi ghi nhn rng rt kh, v cng kh, m c tt c mi
ngi khm phc. Ngi c tm tnh cao qu ch bit gi mnh sng i
trong sch v thn nhin trc d lun.
Phn ng tha thch trong s th hng nhng lc th ca i sng. Nhng
cng c nhng hng ngi tha thch trong s t khc, bung cc lc th.
Khng luyn i, hay vt ln trn mi khoi lc vt cht, l hnh phc i
vi ngi o c. Hnh phc Nit Bn - tc l trng thi thot ra khi mi
au kh - l hnh thc hnh phc cao thng nht.
Chng ta vui v n mng hnh phc. Nhng au kh th khng c nim
n tip nhn.
au n (vt cht) v phin mun (tinh thn) n vi ta di nhiu hnh
thc. Chng ta au kh khi phi chu gi yu, l l t nhin. Phi bnh
thn chu ng nhng kh au ca tui gi.
Cng au kh hn hon cnh gi nua, l bnh hon. V nu l mt chng
bnh trm kha lm au nhc lu ngy, ta s cm thy th cht cn hn. Ch
mt ci rng au hay mt lc nhc u, i khi cng lm cho ta v cng kh
chu ng. ng vy, phi t an i rng ta khi phi mang mt chng bnh
trm trng hn.
Lm khi chng ta phi chia la thn bng quyn thuc. Cnh bit ly v cng
au kh. Chng ta phi nhn nh rng mi kt hp u phi chm dt trong
cnh bit ly. y l c hi qu bu ta thc hnh tm X.
Mt vic thng xy ra l chng ta phi kt hp vi ngi mnh khng a
thch, sng chung vi ngi m ta ght. Phi c gng chu ng v ngh rng
mnh ang gt hi qu xu ca mt ci nghip no m chnh mnh to ra,
hoc trong qu kh, hoc trong hin ti. Chng ta phi c gng t to cho
mnh mt np sng thch hp vi hon cnh mi v, bng cch ny hay cch
khc, phi c gng vt qua mi tr ngi.

Ch n c Pht, ng ton thin tn dit mi nhim, m cn phi

chu au n v bnh hay v tai nn. c Pht nhiu ln b nhc u. Chng
bnh kit l sau cng lm cho ngi au n khng xit k. Devadatta ( B
t a) ln t nh ni cao gy thng tch cho Ngi chn phi m.
Lm lc Ngi phi nhn i. i khi Ngi phi dng thc n dnh cho nga.
Mt ln n, v cc t khng vng li, Ngi vo rng ba thng. Gia
rng su, Ngi phi nm trn mt lp l , tri trn mt t g gh th cng
v phi i ph vi nhng cn lnh but xng. Nhng Ngi vn thn
nhin. Gia nhng hon cnh au kh, cng nh nhng lc an vui hnh
phc c Pht lun lun gi tm X hon ton.
Trn bc lang thang trong vng lun hi, cht l mi u phin trng i
nht m chng ta phi i ph. i khi ci cht khng n l loi cho mt
ngi thn m n trng hp cho nhiu ngi thn trong mt lc.
B Patacara mt mt lc bao nhiu nhng thn thuc: cha, m, chng, anh
v hai con. B tr nn lon tr. c Pht khuyn gii v an i b.
B Kisa Gotami mt ngi con thn yu duy nht. Tay bng con, b chy i
tm thuc cha tr v n cu cu vi c Pht.
- c, con c th tm ra mt vi ht ci khng?
- Bch c Th Tn, con s tm ra ht ci, chc nh vy.
- Nhng ht ci ny phi ly t trong nh no m cha tng c ai cht.
Ht ci th c. Nhng b khng tm ra ni no m thn cht cha h n
ving. B tnh ng v nhn thc bn cht thin nhin ca kip sinh tn.
Mt ln n, b kia c ngi ta hi ti sao khng khc ci cht th thm
ca ngi con. B tr li: "Khng ai mi mc, n n. Khng cho ai hay, n
i. n th no, n ra i cng th y. Ti sao ta khc? Khc c ch g?"
T cnh cy c nhiu tri ri rng - tri non c, tri gi c, tri chn c cng th y, ta c th la i lc s sinh, lc thiu nin, lc trng nin, hay
khi nin cao tui ln.
Mt tri mc phng ng ch ln phng Ty. Hoa n tt ti bui
sng a tn vo lc chiu.

Ci cht khng th trnh, n vi tt c mi ngi, khng tr ai. V ta phi

bnh thn i ph.
"Cng nh trn t ta c th vt bt lun vt g, du chua, du ngt, du
sch, du d. t vn thn nhin mt mc tr tr, khng gin cng khng
thng. Vy, cng th y, trong hnh phc, trong phin mun, lc thng lc
trm, ta phi gi tm nh t."
c Pht dy nh vy.
Trc nhng thng trm ca th gian, tm ca v A La Hn khng bao gi
chao ng.
Gia nhng hon cnh c v thua, danh thm v ting xu, ca tng v
khin trch, hnh phc v au kh, chng ta hy gi tm bnh thn.
---o0o--CHNG 44 - Nhng Vn Ca Kip Nhn Sinh
Con ngi l ai? T u n? i v u? Ti sao? Mc tiu l g?
l vi thc mc quan trng thng lm bn tm ton th nhn loi.
Chng ta hy tun t nghin cu, khi u bng cch kho st nhng g t
n biu hin hin nhin, mi ngi u c th nhn ra.
1. Con ngi l g?
Con ngi c mt c th vt cht m gic quan ca chng ta c th cm
nhn trc tip hay xuyn qua nhng dng c. C th vt cht ny bao gm
nhng nng lc v nhng tnh cht lun lun bin chuyn.
Nh khoa hc nhn thy kh m nh ngha vt cht l g? Vi trit gia gii
rng: "Vt cht l ci g trong c nhng bin i lin tc din tin gi l
di ng, v di ng l nhng bin chuyn y, xy din bn trong vt cht."
440

Danh t Pali gi vt cht l "Rupa", Sc. Sc c gii thch l ci g bin

i v h hoi. Sc hay vt cht cng c gii thch l ci g t mnh biu
hin thnh hnh.

Theo Pht Gio, vt cht c cu thnh do bn nguyn t cn bn l:

Pathavi (t), Apo (Nc), Tejo (La) v Vayo (Gi).
Pathavi (t), l nguyn t c c tnh dui ra, nn tng ca vt cht. Nu
khng c nguyn t t, vt th khng th chim khng gian. Tnh cht
cng hay mm ch l hai iu kin tng i ca nguyn t t. Nguyn t
t lun lun hin hu trong t, nc, la v khng kh. Th d nh nc
lp di nng nc lp trn. Chnh nguyn t t c c tnh dui ra
hp vi nguyn t Gi c c tnh di ng, to p lc hng ln trn v
do nng lp nc phn trn. Nc nng hay lnh l do nguyn t
La (Tejo). Th lng ca nc do nguyn t Nc (Apo).
Apo (Nc) l nguyn t c c tnh kt hp li v lm dnh lin. Khng
ging nh i vi nguyn t t, ta khng th cm gic nguyn t Nc
(Apo) bng xc gic, tc khng th hay bit n c bng cch s ng.
y l nguyn t c c tnh kt hp li, lm dnh lin nhau nhng phn t
ri rc ca vt cht v cho ta nim vt th.
Tejo (La) l nguyn t c c tnh nng. Lnh cng l mt hnh thc ca
La (Tejo). C hai, nng v lnh, u l c tnh ca La, bi v c hai u
c kh nng lm i thay, lm cho gi, chn hay ni cch khc, to sinh lc
cho vt th. Mt vt c duy tr gn gi lu bn, hay b h hoi l do
nguyn t La.
Vajo (Gi) l nguyn t c c tnh di ng. C s chuyn ng l do ni
nguyn t ny. Trng thi di ng c xem l nng lc hay nguyn ng
lc lm pht sanh hi nng. Di ng v sc nng trong lnh vc vt cht
cng tng ng vi nhau gng nh tm v nghip trong phm vi tinh thn.
Bn nng lc hng mnh ny tng quan vi nhau mt thit m khng th
tch ri la khi nhau. Nhng trong mt vt th, thnh phn ny c th tri
hn l thnh phn khc. Nh trong t chng hn, nguyn t t tri hn ba
nguyn t kia. Trong nc th nguyn t Nc tri hn v.v...
Nh vy, Sc (Rupa) bao gm nhng nng lc v nhng tnh cht trong
trng thi lun lun bin chuyn, khng bao gi tn ti ging ht trong hai
khonh khc k tip. Theo Pht Gio, Sc (Rupa) ch tn ti trong thi gian
17 chp t tng. 441
Theo cc nh sinh vt hc, vo lc b m th thai, con ngi cb tha hng
ni cha m mt t bo cc k vi t l mt phn ba chc triu (1/30.000.000)

b knh, ca mt phn Anh (inch). "Trong vng chn thng, m nh cc vi

ny tr thnh mt khi sinh vt 15.000 triu ln ln hn lc ban s. 442" T
bo vt-l-ha ny l nn tng vt cht ca con ngi. Theo Pht Gio, nam
tnh hay n tnh ca mt ngi c quyt nh vo lc m th thai.
Phi hp vi phn vt cht (Sc), trong gung my phc tp ca con ngi
cn c mt yu t quan trng. l ci Tm. Cng nh c vi tc gi uyn
thm thch ni, rng con ngi khng phi l "Tm cng vi Thn", hay
"Danh v Sc", m l "Danh-Sc", mt s phi hp cht ch gia hai thnh
phn - vt cht v tm linh. Cc nh khoa hc ni rng i sng khi sanh t
vt cht, v tm (pht sanh) t i sng. Nhng cc v ny khng cung ng
cho ta mt gii thch tha ng v lch trnh pht trin ca tm.
Khng ging nh c th vt cht, tm khng c hnh th v ta khng th
thy. Mc d vy ta c th trc tip th cm. C hai cu ni ca ngi thi
xa nh sau:
"Tm l g? - Khng c vt cht
Vt cht l g? - Khng bao gi c tm" 443
Chng ta hay bit nhng t tng, nhng cm gic v.v... bng cch trc tip
tri gic, v chng ta suy lun rng ngi khc cng tri gic cng mt th y.
Ting Pali c nhiu danh t ch ci Tm, trong ba danh t "mana",
"citta" v "vinnana" l thng dng nht. Chng ta hy so snh cn "man", c
ngha suy t, vi ch "man" trong ting Anh, c ngha con ngi, v Phn
ng "manussa", c ngha ngi c tm thc c pht trin.
Trong Pht Gio khng c s phn bit gia "tm" (citta) v "thc"
(vinnana). Hai danh t ny c s dng ng ngha vi nhau. Tm ch gin
d c nh ngha l "s hay bit i tng", bi v khng c mt thc th
tc ng, hay mt linh hn ch o tt c nhng sinh hot tm linh. Ch c
nhng trng thi tm lun lun sanh ri dit, nhanh nh chp. Sng t
ngun chy ra bin c. Trong dng tri chy, sng tip nhn nhng lung
nc mi t cc rch ngi vo. "Vi s sanh l ngun v t l ca bin,
tm u n tri chy nh mt dng sng, khng ngng tip nhn nhng
lung nc khc nhau do cc rch ngi gic quan cung ng."
Mi chp t tng (st na tm) ca dng i lun lun bin i ny khi dit,
chuyn trao tt c nng lc, tt c nhng cm xc thu nhn v khng th
xa b, cho chp t tng k n. Nh vy, mi chp t tng mi bao gm

nhng tim nng ca chp trc v thm vo nhng g khc. V tt c nhng

cm xc c ghi nhn vng chc trong ci tm lun lun bin i, v
bi v tt c nhng tim nng u c chuyn trao t kip sng ny sang
kip khc nn c ngi cn c th nh li tin kip, hoc mt vi din bin
ca tin kip, mc d c th tri qua giai on tm thi hoi dit. Nu tr
nh ch ty thuc vn vn ni b c, th khi cn no hoi dit cng vi c
th vt cht t khng ai cn hi nh g.
Nh in lc, tm c kh nng rt hng mnh, xy dng cng nh tiu
dit, nh mt kh gii bn c hai b, m ta c th x dng lm iu phi
hay iu quy. Ch mt t tng pht sanh trong ci tm v hnh ny cng
c th cu vn hay tiu dit th gian. Mt ngh c th gip an c lc
nghip hay tn ph ton th mt quc gia. Chnh tm to thin ng cho ta,
cng chnh tm to a ngc cho ta.
Ouspenky vit:
"V nng lc ng ngm trong cc hin tng tm linh, chng hn nh trong
nhng t tng, nhng cm gic, nhng ham mun, chng ta khm ph rng
tim nng ca n cng v lng v bin hn. Do kinh nghim bn thn, do
cng trnh kho st, do nhng vn kin lch s, chng ta bit rng nhng
ngh, nhng cm gic, nhng ham mun, t n biu hin, c th phng thch
v nng lc v to nn chui di v tn nhng hin tng. Mt t tng c
th tc ng trong nhiu th k, nhiu ngn nm, ch tng trng v n su
thm, khng ngng khi dy nhng hin tng mi, lun lun gii phng
nhng nng lc mi. Chng ta bit rng t tng tip tc sng v tc ng
ch n khi chnh danh tnh ca ngi to ra n bin thnh nhn vt ca
thn thoi truyn k, nh tn tui ca cc v sng lp nhng tn gio c
xa, nhng thi gia thi c lm ra nhng vn th bt h, cc ng anh
hng, nhng bc lnh o v nhng nh tin tri. Li ni ca cc v ny vn
cn c v s nhng cp mi lp i nhc li v vn cn c chng ta hc
hi v lun bnh.
"Mi t tng ca mt nh th chc chn cha ng tim nng v cng
trng i - nh nng lc tim n trong mt cc than hay mt t bo sng nhng cng v cng vi t, khng th cn lng, nhng tht s hng mnh." - (Ouspenky - "Tertium Organum", trang 125).
Chng ta th kho st tim nng cha ng trong nhng li dy c ngha
sau y ca c Pht:

Manopubbangama dhamma - manosettha manomaya.

Tm dn u hnh ng; tm l ch, v tt c (hnh ng) u do tm to.
Theo Pht Gio, tm hay thc pht hin ngay vo lc c th thai, cng
mt lc vi phn vt cht. Nh vy, thc vn c hin hu trong thai bo. Ci
thc s khi y m kinh sch gi l thc ti sanh, hay thc ni lin khi
sanh do nghip qu kh ca ng s to duyn. S khc bit t nh v tinh
thn, tr thc v o c gia nhng ngi khc nhau ca nhn loi l do ci
thc c nghip qu kh to duyn ca mi ngi. Thc ti sanh l yu t
th nh ca con ngi. Yu t th nht l phn vt cht, do cha m cung cp.
cho ba thnh phn to nn con ngi, cn c yu t th ba, hin
tng sng, to sinh lc cho c hai, tm v vt cht, hay Danh v Sc. Do c
sinh lc, thai mi tr v c s ti sanh. Sinh lc biu hin trong c hai hin
tng, vt cht v tm linh. Danh t Pali ch hai hnh thc sinh lc y l
Namajivitindriya, Danh Sinh Lc v Rupajivitindriya, Sc Sinh Lc, tc sc
sng ca tm linh v sc sng ca c th vt cht.
Nh vy, vt cht, tm v sinh lc l ba yu t khc bit to nn con ngi.
Vi s phi hp ca ba yu t ny mt nng lc gi l con ngi c hnh
thnh vi nhng kh nng khng th quan nim c. Con ngi t to nn
mnh, cng chnh con ngi t tiu dit ly mnh. Bn trong con ngi c
mt ng rc tt xu v mt kho tng c hnh. Ta c th tm thy trong con
ngi bn cht su b, cm th, ngi, siu nhn, tri, Phm Thin. Nhng
khuynh hng ti li v nhng tm tnh thnh thin u c ng ngm trong
. Con ngi c th l mt phc lnh hay mt ti kh cho mnh v cho k
khc. Trong thc t, con ngi t mnh l c mt th gii.
---o0o--2. T u n?
L cu hi th nh. Khi thy, con ngi pht sanh nh th no?
Hoc c mt khi im t con ngi bt u hin hu, hoc khng c
khi im. Nhng g thuc trng phi u ch trng c mt nguyn nhn
u tin, mt nng lc ca v tr, hay mt Thn Linh Vn Nng. Trng
phi th nh ph nhn mt nguyn nhn u tin bi v theo kinh nghim
chung, nhn tr thnh qu v qu tr thnh nhn, trong mt tin trnh mi
mi lin tc. Trong vng quanh nhn-qu, ta khng th quan nim mt khi
im. Theo lung t tng u th c mt khi im. Lung t tng th

nh ch trng khng c. Theo nhn xt ca vi ngi, quan nim c mt

nguyn nhn u tin cng v l nh quan nim c hnh tam gic m trn.
Theo quan im ca khoa hc, con ngi l sn phm tc tip ca tinh trng
v minh chu do cha v m cung ng. Trong khi qu quyt, "Omne vivum
ex vivo" - tt c s sng u pht sanh t s sng - nh khoa hc cng ch
trng rng tm v s sng pht nguyn t trng thi khng c s sng.
Theo Pht Gio, con ngi c sanh ra t bo thai hnh ng (kammayoni,
bo thai nghip). Cha m ch cung ng phn vt cht. Nh vy, chng sanh
n trc chng sanh. Vo lc c th thai, chnh nghip to duyn thc
u tin lm ngun sng cho thai bo. Chnh nghip lc v hnh pht sanh t
kip sng qu kh to nhng hin tng "tm linh" v hin tng "sinh lc"
trong hin tng "vt cht" sn c, hi ba yu t (tam nguyn) cu thnh
con ngi.
cp n vn th thai ca chng sanh, c Pht tuyn ngn:
"Ni no c ba yu t phi hp l mm sng bt u. Nu cha v m gp
nhau m khng nhm thi k th thai ca m v khng c mt chng t
(gandhabba), th khng c mm sng. Nu cha m gp nhau vo thi k th
thai ca m m khng c mt chng t hin hu, th cng khng c mm
sng. Nu cha v m gp nhau vo thi k th thai ca m v c mt chng
t hin hu, chng y, do s phi hp ca ba yu t, s sng bt u."
Ni y danh t "gandhabba", c phin dch l chng t, l mt chng
sanh sn sng c sanh vo bo thai, ch dng trong trng hp ring bit
ny. Ta khng nn lm ln vi mt linh hn trng cu.
Cho ng c mt chng sanh c th thai ni ny phi c mt chng sanh
cht mt ni no khc. Ci sanh ca mt chng sanh trong hin ti tng
ng vi ci cht ca mt chng sanh trong kip va qua; cng ging nh
thng thng ta ni rng mt tri mc mt ni c ngha l mt tri ln
mt ni khc.
c Pht dy rng: "Mt khi im u tin ca chng sanh - vn b che lp
m mt trong v minh, b tri bc cht ch trong i dc, v trin min lang
thang bt nh - qu tht khng th quan nim."
Dng i tri chy v cng tn ngy no cn tip nhn bn nh nc c
ca v minh v i dc. Ch khi no chn ng c hai lung rch ngi

nhim ny, i sng mi ngng tri chy, hin tng ti sanh mi khng
cn xy din, nh trng hp ch Pht v ch v A La Hn. Trong khi cn
mang nng v minh v i dc ta khng th nhn thc khi im cng tt ca
dng i. c Pht ch cp n nh "khi thy dng i" ca chng
sanh. Hy cho cc nh khoa hc suy cu v vn ny.
---o0o--3. i V u?
L cu hi th ba. T y ri con ngi s i v u?
Theo ch thuyt vt cht ca thi xa - m danh t Pali v Sanskrit u gi
l Lokayata - con ngi hon ton tuyt dit sau khi cht, b li sau lng bt
lun nng lc no pht nguyn trong i sng.
"Con ngi do bn nguyn t cu thnh. Khi cht ri th nguyn t t tr
v v tan bin trong lng t; nguyn t Nc tr v vi nc; nguyn t
La tr v vi la v nguyn t Gi tr v ha tan trong khng kh; gic
quan tan bin trong khng gian. Ngi tr cng nh k ngu, mt khi th xc
tan r th tt c chm dt, hoi dit, khng cn tn ti na. Khng c th
gian no khc. Ci cht l mc tn cng ca tt c. Ch c th gian hin ti l
tht c. Ci c gi l thin ng trng cu v a ngc l nhng pht
minh ca hng ngi gian manh mong v li." 444
Ngi sng theo ch thuyt duy vt ch tin nhng g m gic quan c th
cm nhn. Do , ch c vt cht l thc ti. Nguyn tc cng tt l T i:
t, Nc, La, Gi, v t i sng tm linh nhy vt ra mt cch b n,
ging nh ng thn xut hin khi Aladin ch tay trn cy n. No tit ra t
tng ging nh gan tit ra mt.
Di ci nhn ca con ngi duy vt, tin c mt th gii khc "l giu hiu
ca s gi di n hn ca ngi c tnh n b, yu t, hn nhc v bt
lng", nh ngi Radhakrishna tuyn b.
Theo C c Gio, con ngi khng c d vng. Hin ti ch l thi gian
chun b tin n hoc thin ng vnh cu, hoc a ngc trng tn. D
xem l hai ni chn hay hai trng thi trong tng lai, con ngi s
hng lc th v cng tn trn thin ng, hoc vnh vin phi chu au kh
di a ngc. Vy sau khi cht, con ngi khng tuyt dit m phn tinh
ty s vnh cu trng tn.

Schopenhaeur ni:
"Bt c ai t xem mnh c sanh ra t h khng cng phi ngh rng mnh
s tr li thnh h khng; hoc na, cho rng trc khi c mnh c mt
qu kh v tn, ri mt thi gian v tn th nh li bt u, v xuyn qua
thi gian y, ta khng bao gi ngng sng. Tht l mt ngh qui d."
Tn n Gio tin c qu kh v hin ti, v khng ch trng rng sau
khi cht con ngi s hon ton tiu dit. H cng khng cho rng con
ngi s vnh cu trng tn. H tin c mt chui di nhng kip sng qu
kh v v lai. Theo h, lung sng ca con ngi chy tri v cng tn ngy
no m nghip lc, tc nng lc ca hnh ng cn sc a y. Vo
ng lc, tinh hoa ca con ngi c th nhp tr vo Thc Ti Cng Tt
(Paramatma), ci i Hn m t linh hn pht xut.
Pht Gio tin c hin ti, ri cn c trn hin ti, suy din rng c qu kh
v v lai. Cng nh nh sng in l s biu hin ra bn ngoi ca lung in
lc v hnh, cng th y, con ngi ch l s biu hin ra ngoi ca nng lc
v hnh gi l Nghip - Kamma. Bng n in c th b v nh sng c th
tt, nhng lung in vn cn v nh sng c th tr li khi gn vo mt
ci bng khc. Cng dng th y, lung Nghip Lc vn tri chy nh
thng, khng b s tan v ca c th vt cht lm xo trn. Tm thc ca
ngi lm chung trong hin ti chm dt v khi chm dt, to duyn cho
mt tm thc mi pht sanh trong kip sng k. Ni y lung in ging
nh lung Nghip v ci bng n mi c th v nh t bo trng ca cha
m.
Nghip qu kh to iu kin cho s sanh trong hin ti, v Nghip hin ti,
phi hp vi Nghip qu kh, to iu kin cho kip sng tng lai. Hin ti
l con ca qu kh, ri n lt mnh, tr thnh cha m ca v lai.
Nh vy, cht khng phi l hon ton tuyt dit, bi v mc d khng phi
kip sng ny chm dt, ci nng lc to s sng cho n khng b tiu dit.
Sau khi cht, dng sinh lc ca con ngi tip tc tri chy v cng tn,
ngy no m nhng lung nc v minh v i dc cn c cung cp
dng nui n. Theo ngn ng ch nh thng thng, chng ta ni rng
con ngi khng nht thit phi ti sanh li lm ngi, bi v con ngi
khng phi l chng sanh duy nht. Hn na, qu a cu, hu nh ch l
mt im nh khng ng k trong v tr bao la, khng phi l ni chn duy
nht m chng sanh c th ti sanh vo.

Sau khi cht con ngi c th ti sanh vo mt cnh gii khc. 445
Nu mun chm dt chui di nhng kip sng trin min, con ngi c th
lm nh c Pht v ch v A La Hn lm chng ng Nit Bn, chm
dt trn vn mi hnh thc i dc.
---o0o--4. Con Ngi i V u?
Con ngi c th i bt c ni no mnh mun, bt lun ni no mnh quyt
ch i nu hi iu kin thch nghi. Nu khng c bit c ch nguyn
no, con ngi s ln tri theo con ng m nhng din bin ca cuc i
a y mnh vo, v s ti sanh vo trng thi tng xng vi ci Nghip
mnh to.
---o0o--5. Ti Sao?
L thc mc cui cng ca chng ta. Ti sao c con ngi? Cuc sng ny
c mc tiu g?
y qu tht l mt vn c bn tho si ni.
Quan im ca ngi sng thin v vt cht l th no? Nh khoa hc gii
p:
"i sng c mc tiu khng? L g u hay lc no?
T khng gian V Tr n, Mt Tri n,
Qu a Cu n, i sng n, Con Ngi n, v cn nhiu na phi n.
Nhng cn mc tiu: Ca ai v t u? Ti sao, khng c g c."
Ngi sng theo ch thuyt duy vt ch n thun t gii hn mnh trong
nhng d kin do gic quan cm nhn v ch bit i sng vt cht hin ti,
m l i nhng gi tr tinh thn. Li nhn ca h nghch hn quan im ca
nh o c. Theo h, khng c ai to mc tiu cho i sng, v nh vy,
i sng khng c mc tiu.
Nhng ngi khng c Thn Linh - ngi Pht t nm trong s ny - khng
tin c mt nhn vt to mc tiu cho mnh.

"Ai t im mu sc mt cch tuyt diu cho con cng, hay ai lm cho chim
c c ting gy lnh lt?" l mt trong nhng l lun chnh ca thuyt
duy vt, cho rng tt c u nm trong trt t thin nhin ca s vt.
"Hy n ung v tn hng mi lc th, bi v ci cht s n vi tt c,
chm dt cuc sng ca chng ta" hnh nh l o c l tng ca h
thng ny. Theo quan nim ca h, nh ngi Sri Radhakrishna vit: "o
c l o tng v hng th khoi li l thc ti duy nht. Cht l mc tn
cng ca i sng. Tn gio l mt thc lon in cung, mt chng bnh
thn kinh. C s ng vc tt c nhng g tt p, cao c, trong sch v bi
mn. L thuyt ny ch trng tha mn dc vng v li k v hin nhin
xc nhn ch tc tn th b. Khng cn phi kim sot khc vng v bn
nng, bi v l di sn ca thin nhin m con ngi tha hng." 446
Sarvadarsana Sangraha ni:
"Trong khi i sng cn l ca bn, hy tho thch sng,
Khng ai c th thot khi cp mt tm ti ca T Thn;
Mt khi chng n thiu t ci xc ny ca ta,
Lm sao cn tr li?
Trong khi cn sng y con ngi hy sng an vui,
Hy n, ung sung sng, d c phi vay n." 447
By gi chng ta hy tr v vi khoa hc tm mt gii p cho cu hi
"Ti sao?".
Nn ghi nhn rng "khoa hc tm hiu s vt, nghin cu hc hi bit s
vt l th no, trong khi tn gio th tm hiu nhng l tng, nghin cu
hc hi xem s vt l th no."
Sir Arthur Thompson khng nh rng khoa hc cn khim khuyt v khng
th gii p cu hi "Ti sao".
cp n Mc Tiu ca v tr, Bertrand Russell nhc n ba loi quan
im: quan im tin c Thng ; quan im Phim Thn cho rng tri l
tt c v tr hay vn vt, v tt c v tr l tri; v quan im th ba cho
rng s vt nh ln, xut hin mt cch khng th on trc.
ng vit:

"Quan im th nht ch trng rng Thng to nn th gian v ban

hnh nhng nh lut thin nhin, bi v Ngi tin on rng vo ng lc,
s c g tin ho tt p. Theo quan im ny, mc tiu sn c mt cch
r rng trong tm v Thn Linh To Ho, vn ngoi to vt ca mnh.
"Hnh thc Phim Thn cho rng tri l v tr v tt c l tri. Thng
khng ngoi v tr m chnh l v tr, xem nh mt ton th. Do ,
khng th c tc ng sng to m ch c mt loi nng lc sng to trong
v tr. Nng lc ny lm cho v tr pht trin theo mt k hoch. Ta c th
ni rng xuyn qua sut tin trnh, k hoch ny lun lun i i vi nng
lc sng to.
"Trong hnh thc th ba, mc tiu cng m mt hn. Vo mt giai on s
khi, khng c g trong v tr thy trc giai on sau, m c mt nng lc
m qung thc y n nhng bin i, v bin i to nn nhng hnh thc
pht trin hn. Do , trong mt ngha m m, on cui c hm xc
on u." 448
Chng ta khng ph bnh. y ch l quan im ca nhng hc gi chuyn
kho cu v cc tn gio v nhng t tng gia tr danh.
D c chng mt mc tiu trong v tr, d s hin hu ca v tr c nhm
mc tiu no khng, vn c vn c nu ra v tnh cch hu dng ca
cc loi sn li, rn rt, mui mng, v.v... v s hin hu ca bnh ch di.
Phi gii thch th no v vn thin tai? Nhng cuc ng t, nhng trn
bo lt, nhng bnh truyn nhim nguy hi c c tr hoch trc khng?
Din t quan im ring ca mnh v Mc Tiu Ca V Tr, Russell mnh
m tuyn b:
"D th no, ti sao tn dng, ti sao ca ngi con ngi? Cn s t, cp
hm th sao? Chng n st hi sanh linh - th v ngi - t hn l chng ta
m li cn p hn chng ta. Cn loi kin? Chng n qun tr mt on
Th Quc Gia cn ti tnh hn nhiu bt c ngi pht xt no. Th gian loi
chim ha mi, chim sn ca, loi nai, c phi chng l tt p an bnh hn l
th gian tn bo, bt cng v hiu chin ca loi ngi? Nhng ngi tin
mc tiu ca v tr cn c nim tin y ni ci c gi tng l s sng sut
ca chng ta, nhng nhng g h vit ra lm cho ta ng vc iu y.

"Nu ti l mt ng ton nng, v ti c c c triu nm kinh nghim,

t ti khng ngh rng Con Ngi c g nhiu kiu hnh vi thnh qu
cui cng ca tt c mi n lc ca ti."
i vi cc tn gio khc nhau th mc tiu ca i sng l g?
Theo n Gio, mc tiu ca i sng l "ng nht th vi Bahma",
hoc "hn nguyn, nhp tr vo Tinh Cht Thn Linh, ci i Hn" m t
linh hn ca con ngi c tch ri ra.
Theo Do Thi Gio, C c Gio v Hi Gio, mc tiu ca i sng l
"tn vinh v lm v vang Thng mi mi i i."
Mt ngi thng trong bt lun tn gio no c sn sng t b kip sng
trn gian m h kh kh bm cht, vnh vin sng trong mt thin ng
cc k an lc khng? -- Cha chc, qu tht vy!
By gi, Pht Gio gii p th no cu hi: "Ti Sao?"
Pht Gio ph nhn mt Thn Linh To Ho. Nh vy, theo quan im ca
Pht Gio khng th c mt mc tiu ca i sng c nh cho h.
Pht Gio khng ch trng c vn mng, nh mng, hay tin nh bt di
dch c sp xp an bi, kim sot tng lai ca con ngi ngoi
mun, v khng ty thuc hnh ng ca h. Nu tin vy, t do ch tr
nn tuyt i l mt chuyn khi hi v i sng tr thnh thun ty my
mc.
Phn ln hnh ng ca con ngi t nhiu c tnh cch t ng, hu nh
my mc v chu nh hng ca thi quen, ca mi trng sinh sng, ca
gii thn cn v.v...
Nhng trong mt gii hn no, con ngi cng c th x dng t do ch.
Khi ngi kia t trn cao t xng vc su th ch ri nh mt hn v tri
v gic. D c tm ch khng phi nh , ngi kia vn khng th x dng
t do ch ca mnh. Nhng lc tro ln cao, chc chn l anh c t do
ch - quyt nh c tro ln hay khng, hay tro ln cch no - v hnh ng
theo mnh. Hn ngc li, khng th lm nh vy.

Con ngi c quyn nng chn la gia iu phi v l quy, vic tt hay
vic xu. Con ngi c th l bn lnh hay l k th nghch ca chnh mnh
v ca ngi khc. Tt c u do tm v tin trnh pht trin ca tm.
Mc d khng c sn mc tiu c bit no cho kip nhn sinh, con ngi
vn c t do to cho mnh mt l tng ca cuc sng.
Vy, mc tiu ca i sng l g?
Ouspensky vit:
"Vi ngi ni rng ngha ca cuc sng l phc v, l nn, hng phc
ci t ng ca mnh, t hy sinh, hy sinh tt c, ch n mng sng. Ngi
khc tuyn b rng ngha ca cuc i l tha thch hng th, qun i
thm trng rng rn cui cng xy din trong hin tng cht. Vi ngi
thy ngha ca i sng trong s lm cho mnh tr nn hon ho v to
dng cho mnh mt tng lai tt p hn, bn kia nm m. Ngi khc
na ch trng rng ngha ca cuc sng l c gng n gn trng thi
"khng sinh tn"; ngi khc na tm ngha ca i sng trn qu a cu;
trong lc y c ngi khng nh rng d ch l s c gng tm hiu ngha
ca i sng cng khng th c." 449
Bc b tt c nhng quan kin trn, nh hc gi uyn thm vit:
"im sai lm ca tt c nhng gii thch trn l c gng khm ph ngha
ca i sng bn ngoi chnh mnh. H tm trong bn cht ca nhn loi,
hoc trong vi cuc sng m h bn kia nm m, hoc na trong s tin
trin ca T Ng xuyn qua chui di nhng cuc u thai - lun lun mt
ci g ngoi i sng hin ti ca con ngi.
"Thay v kho st vin vng, nu con ngi ch nhn vo bn trong chnh
mnh, h s nhn thc rng trong thc t, ngha ca i sng khng cn g
l m m. N ch l hiu bit."
Theo quan im ca Pht Gio, mc tiu cu cnh ca kip nhn sinh l
thnh t trng thi Ton Gic (Sambodhi), tc thu trit thc tng ca
chnh mnh, t hiu bit chnh mnh ng nh thc s mnh l vy.
S Gic Ng Cao Siu ny c th c thnh tu bng cch nghim tc gi
gn gii hnh, trau gii tm v khai trin tu minh st hoc, ni cch khc,
bng cch "phc v v tr nn ton ho".

Phc V bao gm tm T, tm Bi v lng v bin v v tha tuyt i,

nhng c hnh cao p thc gic con ngi gip ngi khc.
Ton Ho l tuyt i Trong Sch v tuyt i Tr Tu.
---o0o--Ph Bn 1 - Hnh Phc Kinh - (Mangala Sutta)450
Ti c nghe nh vy:
Vo mt thi n c Th Tn ng ti Jetavana (K Vin) ca Trng Gi
Anathapindika 451 (Cp C c), gn thnh Savatthi (X V) 452.
Lc by gi, m v khuya, c mt v Tri ho quang chiu diu sng ta
ton khu K Vin, n hu Pht, li gn ni Pht ng, nh l c Th Tn,
ri ng sang mt bn. Khi ng yn, v Tri cung knh bch vi c
Th Tn bng li k 453:
1. Ch Thin v nhn loi u cu mong c an lnh, v ai cng suy tm
hnh phc. Knh Bch c Th Tn, xin Ngi hoan h ch dy chng con v
Phc Lnh Cao Thng Nht. 454
2. Khng kt giao vi ngi c, thn cn vi bc hin tr, v tn knh bc
ng knh - l Phc Lnh Cao Thng Nht.
3. C ng ni thch nghi 455, c to cng c trong qu kh, v hng
tm v chnh o 456 - l Phc Lnh Cao Thng Nht.
4. Hc nhiu hiu rng 457, lo luyn tinh thng th cng nghip 458, gii
hnh thun thc trang nghim 459, c li ni thanh nh - l Phc Lnh Cao
Thng Nht.
5. Hiu tho phng dng cha m, thng yu tip v con, v hnh ngh
an lc - l Phc Lnh Cao Thng Nht.
6. Rng lng b th, tm tnh trc gic, gip h hng, v to nghip
chn chnh - l Phc Lnh Cao Thng Nht.
7. Loi tr v ngn nga nghip c 460, thn trng king c cc cht say,
vng vng gi gn phm hnh - l Phc Lnh Cao Thng Nht.

8. c hnh bit tn knh 461, khim tn, bit , bit n v ng lc, lng
nghe Gio Php (Dhamma) 462 - l Phc Lnh Cao Thng Nht.
9. Nhn nhc, bit vng li, thng gp g bc Sa Mn (Samanas) 463 v ty
thi, lun m v Gio Php - l Phc Lnh Cao Thng Nht.
10. T kim sot, sng i Thnh Thin, qun tri T , liu ng Nit Bn l Phc Lnh Cao Thng Nht.
11. Ngi m tm khng giao ng khi tip xc vi th gian php 464,
Khng Su Mun, V Nhim v An Ton 465 - l Phc Lnh Cao Thng
Nht.
12. i vi nhng ai vin mn hon thnh cc php trn 466, mi ni
u khng th b tht bi, i khp ni u c hnh phc - l Phc Lnh
Cao Thng Nht 467.
-oOoPh Bn 2 - Kinh Suy i (Parabhava Sutta)

468

Ti c nghe nh vy:
Vo mt thi n c Th Tn ng ti Jetavana (K Vin), ca Trng Gi
Anathapindika (Cp C c), gn thnh Savatthi (X V).
Lc by gi, m v khuya, c mt v Tri ho quang chiu diu sng ta
ton khu K Vin, n hu Pht, li gn ni Pht ng, nh l c Th Tn,
ri ng sang mt bn. Khi ng yn, v Tri cung knh bch vi c
Th Tn bng li k:
1. Con xin n y hu c Th Tn v bch hi Ngi v con ngi suy i.
Knh xin c Gotama (C m) m lng t bi, hoan h ch dy chng con
v nguyn nhn no ngi ta suy i.
2. Tnh trng tin b d hiu bit, tnh trng suy i d hiu bit. Ngi bit
thng Gio Php (Dhamma) l tin b. Ght b Gio Php l suy i.
3. iu ny nh vy, chng con c hc, l nguyn nhn u tin lm cho
con ngi suy i. Knh bch c Th Tn, xin Ngi ch dy nguyn nhn
th nh a con ngi n tnh trng suy i.

4. Thn thin vi k h hn, khng thy g tt ni ngi o c, ngi tht

lng vui th vi thi h tt xu - l nguyn nhn lm cho con ngi suy
i.
5. iu ny nh vy, chng con c hc, l nguyn nhn th th lm cho
con ngi suy i. Knh bch c Th Tn, xin Ngi ch dy nguyn nhn
th ba a con ngi n tnh trng suy i.
6. Ngi d dui d di, ham vui ch ng ngi, khng chuyn cn,
bing nhc v nng ny - l nguyn nhn lm cho con ngi suy i.
7. iu ny nh vy, chng con c hc, l nguyn nhn th ba lm cho
con ngi suy i. Knh bch c Th Tn, xin Ngi ch dy nguyn nhn
th t a con ngi n tnh trng suy i.
8. Ngi giu c m khng cp dng cha m gi qu tui xun xanh l nguyn nhn lm cho con ngi suy i.
9. iu ny nh vy, chng con c hc, l nguyn nhn th t lm cho
con ngi suy i. Knh bch c Th Tn, xin Ngi ch dy nguyn nhn
th nm a con ngi n tnh trng suy i.
10. Ngi gi di, gt gm mt v B La Mn, mt v o s n dt hay mt
o s du phng hnh kht - l nguyn nhn lm cho con ngi suy i.
11. iu ny nh vy, chng con c hc, l nguyn nhn th nm lm cho
con ngi suy i. Knh bch c Th Tn, xin Ngi ch dy nguyn nhn
th su a con ngi n tnh trng suy i.
12. Ngi c tin ca di do, nhiu vng, lm vt thc, nhng ch th
hng ring mnh - l nguyn nhn lm cho con ngi suy i.
13. iu ny nh vy, chng con c hc, l nguyn nhn th su lm cho
con ngi suy i. Knh bch c Th Tn, xin Ngi ch dy nguyn nhn
th by a con ngi n tnh trng suy i.
14. Ngi kiu cng, t ph vi dng di, vi ti sn s nghip hoc giai
cp mnh v khinh khi nhng ngi khc - l nguyn nhn lm cho con
ngi suy i.

15. iu ny nh vy, chng con c hc, l nguyn nhn th by lm cho

con ngi suy i. Knh bch c Th Tn, xin Ngi ch dy nguyn nhn
th tm a con ngi n tnh trng suy i.
16. Ngi try lc, say sa ru ch v phung ph ti sn - l nguyn
nhn lm cho con ngi suy i.
17. iu ny nh vy, chng con c hc, l nguyn nhn th tm lm cho
con ngi suy i. Knh bch c Th Tn, xin Ngi ch dy nguyn nhn
th chn a con ngi n tnh trng suy i.
18. Khng bit an phn vi chnh v nh, n vi gi giang h v v ngi
khc - l nguyn nhn lm cho con ngi suy i.
19. iu ny nh vy, chng con c hc, l nguyn nhn th chn lm cho
con ngi suy i. Knh bch c Th Tn, xin Ngi ch dy nguyn nhn
th mi a con ngi n tnh trng suy i.
20. Ngi qu tui xun xanh, ci v b v qu tr v n sng chung
khng phi v tnh thng chm sc - l nguyn nhn lm cho con ngi
suy i.
21. iu ny nh vy, chng con c hc, l nguyn nhn th mi lm
cho con ngi suy i. Knh bch c Th Tn, xin Ngi ch dy nguyn
nhn th mi mt a con ngi n tnh trng suy i.
22. Ngi t t mnh di quyn mt ngi n b hay mt ngi n ng
phung ph, v lng - l nguyn nhn lm cho con ngi suy i.
23. iu ny nh vy, chng con c hc, l nguyn nhn th mi mt
lm cho con ngi suy i. Knh bch c Th Tn, xin Ngi ch dy
nguyn nhn th mi hai a con ngi n tnh trng suy i.
24. Ngi c t phng tin m nhiu tham vng, dng di chin s m kht
khao cn quyn ti thng - l nguyn nhn lm cho con ngi suy i.
25. Thu r nhng nguyn nhn a n tnh trng suy i trn th gian, bc
Hin Tr Cao Thng sng vi tr tu trong cnh gii nhn lc.

---o0o--Ph Bn 3 - Kinh Hng Cng inh

(Vasala Sutta)
Ti c nghe nh vy:
Vo mt thu n, c Th Tn ng ti ngi cha ca Trng Gi
Anathapindika (Cp C c) trong khu rng Jeta (K Vin). Sng hm n
c Th Tn p y mang bt vo thnh Savatthi (X V) tr bnh.
Lc by gi trong nh ca Aggika Bharadvaja, mt ngi theo o B La
Mn cng chun b dng cng vt thc. c Th Tn m bt i t nh
ny sang nh khc trong thnh Savatthi v n gn nh ca v b la mn.
Thy c Pht t xa n, v b la mn ni:
"Hy ng li, ny ng thy tu! Hy dng li, ny ng o bn tin hn!
Hy ng li , ny ngi cng inh khn kh !" 469
Khi nghe nh vy th c Th Tn n tn ni: Ny ng b la mn, ng c
bit ngi cng inh l th no, hay ci g lm cho ngi ta cng inh
khng?
- Khng, qu tht ti khng bit. Ny c Gotama (C m), ti khng
hiu cng inh l th no v nhng g lm cho ta l cng inh. Xin c
Gotama hoan h tuyn ngn ch dy Gio Php gip ti c th hiu bit th
no l cng inh v nhng g lm cho ngi ta tr thnh cng inh.
- Hy nghe y, ny ng b la mn! Nh Lai ni y, v hy nh ly nm
lng.
- Tt lm, ny c Gotama, ti nghe y, ng b la mn tr li.
c Th Tn m li tuyn ngn nh sau: 470
1. Con ngi d nng gin, hay him th, c nhiu thi h tt xu, tnh a
ph bng gim pha 471, ngi c quan kin sai lm v bm tnh gi di a gt
gm phnh la - hy bit rng ngi y l cng inh.

2. Ngi no trn th gian ny lm tn thng nhng chng sanh "sanh mt

ln" hay nhng chng sanh "sanh hai ln" 472, ngi khng c lng bi mn
i vi chng sanh - hy bit rng ngi y l cng inh.
3. Ngi no tiu dit, vy hm thn xm v c gi l ngi p ch chinh
phc - hy bit rng ngi y l cng inh.
4. Du trong xm lng hay trong rng hoang, ngi no trm cp hoc sang
ot s hu ca ngi khc m khng c cho n mnh - hy bit rng
ngi y l cng inh.
5. Ngi no mang n, b trn, v khi c hi, li ni ngc, "No ti c
thiu n g u" - hy bit rng ngi y l cng inh.
6. Ngi no v lng tham, git bn cng ng hnh vi mnh trn ng i
cp git - hy bit rng ngi y l cng inh.
7. Ngi no c mi ra lm nhn chng, ni li gi di v li ring ca
mnh, hay v li ch ca ai khc, hoc v thu ot ti sn - hy bit rng
ngi y l cng inh.
8. Ngi no dng p lc hm hip hay d d v bn hay h hng - hy bit
rng ngi y l cng inh.
9. Ngi no giu c m khng phng dng cha m gi qu tui xun
xanh - hy bit rng ngi y l cng inh.
10. Ngi no nh p hay ni li phin nhiu cha, m, anh, ch, hay nhc
mu, nhc ph - hy bit rng ngi y l cng inh.
11. Ngi no m khi c hi v iu phi, khuyn dy v iu sai lm v
dy m cn giu kn gi b mt - hy bit rng ngi y l cng inh.
12. Ngi no lm iu c m mun khng ai bit, v giu nhm gi kn hy bit rng ngi y l cng inh.
13. Ngi no, khi n nh ngi c i ng vi nhng mn ngon vt l,
n lt mnh, khi khch n nh li khng tip n phi l - hy bit rng
ngi y l cng inh.

14. Ngi no gi di lng gt mt v B La Mn , mt o s n dt, hay

mt tu s du phng hnh kht - hy bit rng ngi y l cng inh.
15. Ngi no bng li ni, phin nhiu mt v B La Mn hay mt o s
n dt vo lc th thc, v khng dng cng (vt thc) - hy bit rng ngi
y l cng inh.
16. Ngi no trn th gian ny, b mt m che lp trong v minh, li by
iu tin on vic khng c, cu mong c g - hy bit rng ngi y
l cng inh.
17. Ngi no t tng bc mnh, khinh r ngi khc, v tr nn hn v
tnh t ph ca mnh - hy bit rng ngi y l cng inh.
18. Ngi no c tnh a khuy nhiu, tham lam qu , ham mun hn,
ch k, lu manh, khng bit h thn v gh s ti li - hy bit rng ngi
y l cng inh.
19. Ngi no nguyn ra, mng chi c Pht hay mt v t ca Pht,
d l hng xut gia hay c s ti gia - hy bit rng ngi y l cng inh.
20. Ngi no khng phi l mt v A La Hn 473 m mo nhn, t xng
mnh l A La Hn, l k trm ca ton th v tr 474, ngi y l hng cng
inh thp hn nht.
Nh vy, nhng hng ngi m Nh Lai m t trn y qu tht ng gi l
cng inh 475.
21. Khng 476 phi do sanh trng l cng inh 477, khng phi do sanh
trng l B La Mn. Do hnh vi l cng inh, do hnh vi l B La Mn. 478
22. Hy bit nh vy do cu chuyn ny:
ngi cng inh, ngi "nu tht ch". 480

479

Thu y c Matanga, con mt

23. Ngi con tn Matanga ny thnh t mc vinh quang tuyt nh rt kh

thnh t, v c nhiu ngi thuc giai cp chin s v B La Mn h tr.
24. i n cnh gii Phm Thin bng chic "xe ca thin nh" 481 trn con
ng "xa l khng dc vng" 482, Matanga hin thn ln 483 cnh Phm
Thin, lnh xa mi hnh thc tham i. Trng thi sanh trng (trong cnh
cng inh) khng gy tr ngi cho s ti sanh vo cnh Phm Thin.

25. C nhng v Phm Thin ti sanh vo gia nh truyn gio 484 quen thuc
vi kinh k (Veda). Nhng v ny lm khi cng c nhng hnh vi xu xa ti
li.
26. Trong kip ny cc v y b khinh khi, kip sng ti h s b lm vo
cnh kh. Sanh trng khng gip h trnh khi phi tri sanh vo kh cnh
hay gt hi qu d.
27. Do sanh trng, ngi ta khng tr thnh cng inh, do sanh trng,
ngi ta khng tr thnh B La Mn. Tr thnh cng inh do hnh vi, tr
thnh B La Mn do hnh vi.
Khi c Th Tn dy nh vy v B La Mn Aggika Bharadvaja ni:
"Lnh thay, Bch c Gotama! Lnh thay, Bch c Gotama! Cng nh
ngi kia dng li ngay ngn mt vt b lt , hay khm ph ra mt vt
c giu kn, hay vch ng ch li cho ngi lc bc, hay cm n
soi sng trong m ti cho ai c mt c th trng thy, Gio Php m c
Gotama ging dy bng nhiu phng cch dng th y.
"Bch c Th Tn, nay con xin quay v nng ta ni (quy y vi) c
Gotama, ni Gio Php v ni Gio Hi Cc V T ca Ngi. Knh xin
c Gotama t bi chp nhn con vo hng mn ngay t ngy ny n gi
pht cui cng ca i con".
-oOoPh Bn 4 - Tam Bo Kinh (Ratana Sutta)

485

1. Bt lun ai t hi ni y, hoc chng sanh trn a cu hoc chng sanh

cnh Tri, ngng mong tt c u an lnh hnh phc! Tt c hy chm
ch lng nghe nhng li ny .
2. Tt c hy ch tm suy nim; hy biu l lng t i i vi chng sanh
trong cnh ngi; ngy m hng dng cng 486. Hy tn tnh h tr nhng
ngi y.
3. D kho tng qu gi no trn i hay trong mt cnh gii khc, d chu
bu 487 trong nhng cnh Tri 488, khng c g snh bng c Th Tn.

ng vy, c Pht l chu bu th diu.

Do s tht ny, ngng mong c an lnh hnh phc!
4. Bc Thin Tr 489 dng Sakya (Thch Ca) vin mn Chm Dt phin
no, Ly Dc v thnh t trng thi V Sanh Bt T V Thng. Khng c
g snh bng Gio Php (Dhamma).
ng vy, Gio Php l chu bu th diu.
Do s tht ny, ngng mong c an lnh hnh phc.
5. Cc bc Thnh Nhn m c Pht Ti Thng tn dng, c m t l
"tm an tr khng gin on" 490. Khng c g nh tm an tr y.
ng vy, Gio Php l chu bu th diu.
Do s tht ny, ngng mong c an lnh hnh phc!
6. Tm V Thnh y 491, hp thnh bn i, c bc thin tr tn dng;
Cc Ngi l nhng bc ng c cng dng, l t ca ng Thin Th
- vt dng cng n cc Ngi s em li qu phc di do.
ng vy, Tng Gi l chu bu th diu.
Do s tht ny, ngng mong c an lnh hnh phc!
7. Vi ch kin tr vng chc, sng trn vn trong Gio Hun ca c
Gotana, khng i dc, cc Ngi thnh t nhng g cn thnh t 492 v
th nhp qu v Bt T, cc Ngi an nhn th hng cnh Thanh Bnh An
Lc.
ng vy, Tng Gi l chu bu th diu.
Do s tht ny, ngng mong c an lnh hnh phc!
8. Nh tr ct 493 chn su trong lng t khng th b gi bn phng lay
chuyn, cng th y, Nh Lai tuyn ngn, con ngi chnh trc chng
ng T Thnh cng nh vy.
ng vy, Tng Gi l chu bu th diu.
Do s tht ny, ngng mong c an lnh hnh phc!
9. Nhng bc thu t r rng cc Thnh m bc Tr Tu thm thm
gio truyn, du d dui phng dt, vn khng ti sanh n ln th tm
494
.

ng vy, Tng Gi l chu bu th diu.

Do s tht ny, ngng mong c an lnh hnh phc!
10. Ngi chng ng Minh St 495, ba iu kin 496 nu cn, s c loi tr
, l - thn kin 497, hoi nghi 498, v gii cm th. Khng bao gi sa a
vo bn kh cnh 499 v khng cn c th vi phm su trng nghip bt thin
500
.
ng vy, Tng Gi l chu bu th diu.
Do s tht ny, ngng mong c an lnh hnh phc!
11. Bt lun hnh ng no mnh lm bng thn, khu hay , bc Thnh
Nhn khng th giu; bi v ngi thy Con ng khng th cn phm
li.
ng vy, Tng Gi l chu bu th diu.
Do s tht ny, ngng mong c an lnh hnh phc!
12. Cng dng nh cy trong rng 501 ua nhau m chi n mng trn
ngn 502 khi ma h bt u m nng 503, Gio Php Ti Thng dn n
Nit Bn c gio truyn v Li ch Ti Thng cng cng th y.
ng vy, Gio Php l chu bu th diu.
Do s tht ny, ngng mong c an lnh hnh phc!
13. c Th Tn V Thng, bc Ton Gic, bc Thnh Nhn ban b,
bc em n v Gio Truyn Php Cao Siu Ti Thng.
ng vy, c Pht l chu bu th diu.
Do s tht ny, ngng mong c an lnh hnh phc!
14. Qu kh chm dt, v lai khng cn na, tm khng dnh mc trong
mt kip ti sanh v lai, tham i khng khi sanh 504 - cc bc tr tu y siu
thot nh ngn n kia cht tt 505.
ng vy, Tng Gi l chu bu th diu.
Do s tht ny, ngng mong c an lnh hnh phc!
15. Chng ta t hi ni y, d l chng sanh a cu hay thin gii, hy
nh l c Th Tn, bc c ch Thin v nhn loi knh m tn vinh.
Ngng mong c an lnh hnh phc!

16. Chng ta t hi ni y, d l chng sanh a cu hay thin gii, hy

nh l c Th Tn, bc c ch Thin v nhn loi knh m tn vinh.
Ngng mong c an lnh hnh phc!
17. Chng ta t hi ni y, d l chng sanh a cu hay thin gii, hy
nh l c Th Tn, bc c ch Thin v nhn loi knh m tn vinh.
Ngng mong c an lnh hnh phc! 506
-oOoPh Bn 5 - T Bi Kinh (Metta Sutta) 507
1. Ngi khn kho mu tm li ch cho mnh v c c nguyn thnh t
trng thi Vng Lng 508 nn c hnh ng (nh th ny):
Ngi y phi c kh nng, phi chnh trc, hon ton chnh trc 509.
2. Tri tc, d nui (sng gin d, cho ngi thin tn d dng h tr), c t
nhim v (t b rng buc), sng d dng (khng nhiu nhu cu), thu thc lc
cn, kn o, t nh, khng luyn i gia nh.
3. Ngi y khc nn vi phm li lm nh b no m bc thin tr c th
khin trch. c mong tt c chng sanh c an vui v chu ton! c
mong tt c u c tm hon ton trong sch.
4. Bt lun chng sanh y nh th no: - yu ui hay khe mnh, cao ln
mp mp hay tm vc bnh thng, ln thp b nh, hu hnh hay v hnh,
nhng chng sanh gn hay nhng chng sanh xa, nhng chng sanh
ra i hoc nhng chng sanh cha sanh - c mong tt c chng sanh,
khng loi tr bt lun ai, u c tm an lnh hnh phc.
5. Khng ai lm cho ai tht vng, khng ai khinh b ai, d ngi nh th no
hoc ni u. Trong cn gin d hay lc on hn, khng nn mong iu
bt hnh n vi ngi khc.
6. Cng nh b t mu ht lng bo bc a con duy nht ca b d c him
nguy n tnh mng, cng th y ngi kia trau gii tm T v lng v
bin, ri khp mi chng sanh.

7. Hy nhng t tng t a v bin bao trm ton th th gian: - bn

trn, pha di, bn phng tm hng, khng cho iu g lm tr ngi,
khng my may nng gin, khng cht him th.
8. D ngi y ng, i, ngi hay nm, giy pht no cn thc (khng ng)
th nn pht trin tm nim. l Phc Lnh Cao Thng Nht. 510
9. Khng ri vo nhng Lm Lc 511, c hnh trong sch v vin mn
Gic Ng 512, ngi y lnh xa mi hnh thc i dc. ng nh vy, ngi
y khng cn tr li vo bo thai 513.
---o0o--Ph Bn 6 - Kinh Nim X (Satipatthana Sutta)
Li M u
Kinh Nim X, Satipattthana Sutta, l mt bi kinh v cng quan trng v
kinh ny cp n nhng mc hnh thin nhm pht trin c hai, tm
Vng Lng (Samatha) v tr tu Minh St (Vipassana).
Danh t Satipatthana gm c hai phn: "sati" v "patthana", hoc "sati" v
"upatthana".
Sati l s ch nim, s hay bit hoc s ch tm. Patthana l s thit lp, nn
tng, cn bn, ti hay s chuyn ch. Nh vy, Satipatthana c ngha
"Nn Tng ca s Ch Nim" hay "Nhng Mc Chnh Yu ca s Ch
Nim".
Satipatthana cng c th c hiu l s kt hp ca hai phn: sati v
upatthana. Upatthana l s pht sanh, hay s p t, gn vo. Nh vy,
Satipatthana c ngha l "p t tm Ch Nim Ln", hoc s "Pht Sanh
ca tm Nim".
Mt cch n gin, c th hiu Satipatthana l "Nn Tng ca tm Nim",
hay "nhng Mc Chnh Yu p t tm Nim vo". Ta thng gi
Satipatthana Sutta l Kinh T Nim X, tc l bi kinh cp n bn "x",
hay bn ni chn, bn im, hoc bn mc ta t s ch nim vo.

Trong bi kinh ny c bn mc qun nim (anupassana) thch ng vi

nhng tm tnh v nhng c nhn khc nhau.
---o0o--I. u tin l Kayanupassana, Thn Qun Nim X, hay Nim
Thn
Nhm gi b nim sai lm v ci thng c xem l sc p hay tnh
cch ng c a thch ca thn. Qun nim v mc ny gip hnh gi hiu
bit chn chnh rng khng c mt "ngi" lm chuyn ny hay chuyn kia,
m ch c "s lm" chuyn ny hay chuyn kia; khng c "ngi" hnh ng
m ch c "hnh ng". Chng hnh gi nhn thc rng khng c ci g
gi l "Ta".
Php Nim Thn bit bng s ch nim vo hi th vo v th ra
(anapanasati) nhm t n trng thi tm nht im (ekaggata, tm gom vo
mt im). Tm nht im a n cc tng Thin (Jhana) v cui cng n
o Qu A La Hn.
Tht kh m kim sot c ci tm v hnh, thnh phn ti quan trng
trong gung my phc tp ca con ngi. N lun lun di ng, khng
ngng phng nhy y. Chuyn ch gi tm nht im vo mt mc
ring bit, du trong khonh khc, cng kh nh t mt ht ci trn u
mi kim v gi cho n ng ri. Tuy l kh, nhng y l mt vic c th
lm c bng cch thng xuyn thc tp, bi v Tm Nht im l mt
loi tm s lun lun ng ngm bn trong mi ngi. Khi tm nht im ny
nm trong mt loi tm bt thin (akusala citta) th n l bt thin. Khi n
pht hin trong mt loi tm thin (kusala citta) th n l thin. Tm nht
im ny c th c pht trin tr thnh mt chi Thin. Cng tm nht
im ny, nu c trau gii ng mc, c th c nng cao n mc
c th tr thnh mt, trong by yu t a n gic ng (Bojjhanga, Tht
Gic Chi, hay Tht B Phn, hay By Php Tr o), mt trong tm chi
ca Bt Chnh o. l l do ti sao Pht Gio dy rng bn trong mi
ngi u c tim tng nhng mm mng m nu vun qun p bi ng
mc, c th lm cho mnh tr nn ton thin, mt bc v nhn.
c c cc tng Thin (Jhana) bng cch vng chc tr tm vo mt
im, hnh gi gia cng tin n o Qu A La Hn. Hnh gi xut ra khi
Thin v ch tm "nh" vo ba c tng ca i sng: v thng (anicca),
kh (dukkha) v v ng (anatta). Sau khi tn lc tinh tn v thnh t Qu

A La Hn, hnh gi hon ton thot ra khi mi hnh thc i dc (tanha)

v v minh (avijja) v tuyt nhin khng cn luyn i hay bm nu vo bt
lun g trong th gian.
Phn cp n nhng oai nghi - i, ng, nm, ngi - cng a n tm
nh v tm t hay bit mnh. Nh th, gi tm ch nim trong khi i, ng,
nm, ngi cng a n tnh trng thi hiu bit thu o v tn tng rng
khng c mt "ngi" m ch c "nhng c ng" sanh khi do nhn duyn
to iu kin.
on kinh cp n tnh cch trc ca ba mi hai b phn trong c
th, bn nguyn t chnh yu (T i) hp thnh ci gi l thn, v cui
cng, mi hnh th ca xc cht (Mi Mc v T Thi) - tc l: 1. T
thi snh (udhumataka), 2. T thi i mu sc (vinilaka), 3. T thi ang l
lot, chy nc (vipubbaka), 4. T thi b t on (vicchiddaka), 5. T thi b
c khot, ri ra tng mnh (vikkhayika), 6. Tng mnh nh ca t thi vng
tch ri ra (vikkhittaka), 7. T thi r ri tng mnh (hatavikkhittaka), 8. T
thi b m mu (lohitaka), 9. T thi b ln, gii loi nhoi c khot r ri
(pulavaka), 10. T thi ch cn b xng (atthika) - nhm dit tr lng tham
i ch k, bm nu vo ci thn tm b ph du ny.
---o0o--II. Php th nh, Th Qun Nim X, hay Nim Th,
Vedananupassana
Lin quan n bt c loi cm gic (th) no - vt cht hay tinh thn - c th
pht sanh n ta. Php ny nhm gip hnh gi ph tan nim lm lc
(sukhavipallasa), xem hnh phc o huyn ca th gian l chnh thc v
vng bn.
Trong cuc sng, ta chng nghim nhng cm gic vui sng, kh au v
khng vui khng kh. Tt c nhng cm gic y u tm b nht thi. Do
khng th c hnh phc tht s vng bn trong nhng cm gic y. Nit Bn
l hnh phc ti thng. l hnh phc gii thot, hnh phc vt thot
ra khi mi kh au phin ly.
---o0o---

III. Php th ba, Tm Qun Nim X, hay Nim Tm,

Cittanupassana
Lin quan n cc trng thi tm khc nhau. Php ny c khuynh hng loi
tr nim sai lc, xem nhng g tm b v thng l trng tn vnh cu
(niccavipallasa).
Tm hay thc, pht sanh v hoi dit trong tng khonh khc, mau nh chp
nhong, cn nhanh chng hn s i thay ca nhng n v cn bn vt
cht. Trong tng khonh khc, chng ta c nhng chp t tng thin hoc
bt thin.
Trong phn ny ca bi kinh, cc loi tm c k ra theo tng cp.
---o0o--IV. Php th t l Php Qun Nim X, hay Nim Php,
Dhammanupassana
Phn ng "dhamma", c phin dch y l "php", l mt danh t rt
kh chuyn ng mt cch chnh xc bi v theo tng on vn, danh t ny
hm xc ngha khc nhau.
y, Dhamma (Php) bao gm nm php Trin Ci (Nivarana, nm
chng ngi tinh thn), Tht Gic Chi (Bojjhanga, tc by yu t a hnh
gi n gic ng), Ng Un Th (Upadanakkhandha, nm nhm lm i
tng cho s bm nu), Lc Cn (Salayatana), v T Diu (Ariyasacca).
Do , ta c khuyn nn gi nguyn vn danh t Pali.
Php qun nim ny nhm loi tr nim sai lc (Attabhavavipallasa), kh
kh chp c mt linh hn vnh cu, trng tn bt bin.
-oOoTa c th chn bt lun mc (x) no trong bn mc k trn - tc thn,
th, tm hay php - v gia cng trau di, pht trin tm cho n khi thnh t
o Qu A La Hn; hoc na, thun tin thc hnh, c th thay i v
hnh xen k nhau cng c, th d nh lc ny nim thn, lc khc nim
th, lc khc na nim tm v.v... khng phi theo mt th t no.

 thnh t cc tng Thin (Jhana), tt hn nn chn mt mc thch ng

vi tm tnh mnh. Chng hn nh ngi c khuynh hng tham dc s
chn mc qun nim v tnh cch trc ca thn, hoc qun nim v
bn nguyn t chnh yu (T i) cu thnh c th ny, hoc nhng mc
v t thi. Tuy nhin, khng c nh lut nht nh hoc cng rn hay nhanh
chng no chn mt mc qun nim thch hp.
Chnh ta l ngi qun xt tm tnh ca ta d dng nht.
Mt ni yn tnh vng v s thch nghi cho cng trnh hnh thin. Mt cm
rng xa xm lng qu tht v cng thch hp, nhng khng phi l mt iu
kin tt phi c. Ta c th hnh thin trong cn phng ca mnh nu
khng b ngoi cnh phin nhiu. Cnh vng lng ngay trong tm mi
ngy. Nu tm khng an, d gia rng su tch mch cng khng thch
hp. Nhng nu tm khng giao ng th ngay trung tm thnh ph rn rp
cng c. Khung cnh chung quanh tc ng mt cch gin tip gip
tm an tr.
iu k m hnh gi phi quyt nh l gi gic, lc m chnh hnh gi
v khung cnh chung quanh c nhiu iu kin thun tin nht hnh
thin. Sng sm, tm tr cn ti tnh hoc ti, trc khi i ng, nu khng
qu mt, thng l lc thch hp nht hnh thin. Tuy nhin, d th gi
no m ta chn, nn c gi ng gi y mi ngy tp cho tm c
quen, c nh hng tt p n php hnh.
Cch ngi cng c th gip nhiu cho vic gom tm. Ngi phng ng
thng ngi tro chn, chn mt t trn v tri v chn tri t trn v mt,
thn mnh ngay thng. l li ngi Kit Gi, nu khng quen t thy kh
ngi nh th. Nhiu ngi ngi Bn Gi d ngi hn, ch chn mt trn
v tri, cn chn tri th lun phi di, khi phi tro ln. Khi ngi theo
iu tam gic y th thn mnh vng vng.
Tay mt t ln tay tri, c ngay, gi mi nm trn ng thng gc vi rn,
qun o ngay ngn v lng qun khng nn tht cht lm. Vi ngi chu
nhm kn mt li khng cn thy g na. Nhm kn mt cng c li nhng
thng lm bun ng. n lc mun ng ri th hnh gi khng cn kim
sot tm c na. Nhng t tng nh pht sanh, khng cn ngi ngay
ngn, v tnh m ming, chy nc vi v gc u.
Ch Pht thng ngi Kit Gi, hnh a sen bp, mt nhm phn na, nhn
theo cht mi n ch t, khng xa hn li mt thc hai.

Ngi no thy li ngi ngi kit gi kh khn c th thun tin ngi trn
gh hay ngi ch no khc, va cao hai bn chn gc trn mt t. Th
ngi khng quan trng lm. Hnh gi ty thch, ngi th no min nghe
thoi mi v d dng.
Hnh gi phi kin tr c gng trong php hnh ch ng nhng kht vng
tham i v sn hn, khng nn trng i kt qu nhanh chng. Ta c th thu
hoch thnh qu trong nhiu thng, nhiu nm, hay ch trong mt ngy.
Nhng d sao, ch nn nn lng. iu thit yu l phi thc hnh u n.
Tnh trng c gng phi c phi hp vi s hiu bit r rng v thu o
thc tng ca vn php. Tr tu, nh cao cng tt ca Pht Gio, qu tht
tuyt i cn thit thanh lc tm. Hc vn c truyn trong th gian l mt
im li nhng gii thot, iu ti quan trng l hiu bit chn chnh
thc tng ca chnh mnh, l thu trit tng tn chnh mnh, ng nh tht
s mnh l vy. t n s gii thot ra khi mi kh au, van vi nguyn
cu khng c mt vai tr no trong Pht Gio. Chuyn cn ch nim cng
thit yu nh tinh tn v tr tu.
c c ba yu t thit yu ti quan trng y - chuyn cn ch nim, n
lc tinh tn v tr tu - hnh gi phi gia cng tm thi ch ng nm Php
Trin Ci, vn ngn tr tin b tinh thn ca mnh.
Hnh gi phi n lc khc phc mi luyn i bm vu vo dc vng. iu
ny khng c ngha l phi hon ton t b mi th vui vt cht. Nhng
khng nn lm n l cho cc lc th trn tc y.
Sn hn, hay on ght, cng c nng lc ph hoi hng mnh, khng km g
tham i. C hai, tham i v sn hn, l hai ngn la v cng nguy hi thiu
t chnh ta v nhng ngi khc.
ng tht rng ch n khi chng c o Qu A Na Hm (Anagami, Bt
Lai), tng th ba trong bn tng Thnh, hnh gi mi tn dit c tham v
sn. Nhng ta phi lun lun tn lc gng khc phc dn hai loi tm bt
thin y.
Lun lun cnh gic, khng lo u s st v ch, gi tm bnh lun, v tin
chc vo mc tiu mong mi, tt c nhng yu t y u cn thit thnh
cng trong cng trnh qun nim ti quan trng ny.

i tng ti hu ca nhng phng php qun nim trn l hon ton gii
thot ra khi v minh (avijja) v i dc (tanha) bng cch c Qu A La
Hn. Sau , hnh gi khng cn ham mun hay eo nu vo bt lun ci g
trn th gian.
kt lun bi Php cao siu ny, c Pht dy rng hnh gi nht nh c
th thnh cng trong c gng cao qu ca mnh khng phi trong by nm,
m ch trong by ngy.
-oOoKinh Nim X (Satipatthana Sutta)
514

Lc y ti c nghe nh th ny:
c Pht tuyn ngn nh sau:
Ny ch T Khu, c con ng duy nht 515 chng sanh t thanh lc,
dit tr au kh 516, thnh t tr tu, v chng ng Nit Bn - l T
Nim X. Bn l g?
Ni y, ngi t 517 sng :
I. Qun nim thn (Kayanupassana) trong thn 518, nhit tm (atapi),
hiu bit r rng (sampajano), gi chnh nim (satima), dt b 519 tham
i (abhijjha) v su kh (domanassa) 520 trong th gian (loke) ny.
II. Qun nim th (vedananupassana);
III. Qun nim tm (cittanupassana);
IV. Qun nim php (dhammanupassana).
---o0o--I. Nim Thn (Kayanupassana)
Ngi t qun nim thn nh th no?
1. Nim Hi Th (anapana sati).

V t rt n dt vo rng 521 hay di mt ci cy, hoc mt ni vng v,

ngi kit gi 522, thn ngi ngay thng, chuyn ch an tr trong chnh nim.
Ch tm hay bit (sato), v y th v; hay bit, v y th ra. Th v mt hi
di, v y hay bit: "Ti ang th v mt hi di". Th ra mt hi di, v y
hay bit: "Ti ang th ra mt hi di". Th v mt hi ngn, v y hay bit:
"Ti ang th v mt hi ngn". Th ra mt hi ngn, v y hay bit: "Ti
ang th ra mt hi ngn".
Chng nghim trn vn tin trnh 523 (ca hi th), (sabakayapatisamvedi):
"Ti s th v", v y luyn tp nh vy.
Chng nghim trn vn tin trnh (ca hi th): "Ti s th ra", v y luyn
tp nh vy.
Lm lng du tin trnh ca hi th (passambhayam kayasamkharam): "Ti
s th v", v y luyn tp nh vy.
Lm lng du tin trnh ca hi th: "Ti s th ra", v y luyn tp nh vy.
Cng nh ngi th tin chuyn nghip, hay ngi ang hc ngh lm th
tin, khi ko si dy ca bn tin mt on di th bit: "Ti ang ko mt
on di", khi ko mt on ngn, bit: "Ti ang ko mt on ngn", cng
th y, v t th v di th bit: "Ti ang th v mt hi di", th v
ngn, bit: "Ti ang th v mt hi ngn".
Chng nghim trn vn tin trnh... (lp li nh trn)... v y luyn tp nh
vy.
Nh th y, v t nim thn trong thn, hay nim thn ngoi thn, hoc c
hai, nim thn trong thn v nim thn ngoi thn 524. V y sng qun nim
bn cht sanh khi 525 (samudayadhamma) ca tin trnh hi th, bn cht
hoi dit 526 (vayadhamma), bn cht khi sanh v hoi dit ca tin trnh
hi th.
Lc by gi pht sanh n v y s hay bit, "ch c mt c th" 527, trong
mc cn thit pht trin tr tu, pht trin chnh nim. V y sng
c lp 528, khng bm nu vo bt lun g trong th gian 529 ny.
Nh th y, v t sng nim thn.
---o0o---

2. Qun Nim Nhng Oai Nghi Ca Thn (Iriyapatha)

Trong khi i 530, v t hiu bit: "Ti ang i"; khi ng, hiu bit: "Ti
ang ng"; khi ngi, hiu bit: "Ti ang ngi"; khi nm, hiu bit: "Ti
ang nm". V y hiu bit mi oai nghi (th c ng) ca thn mnh.
Nh th y, v t nim thn trong thn, thn ngoi thn, hoc qun nim
c hai, trong thn v ngoi thn.
V y qun nim bn cht sanh khi ca thn, hay bn cht hoi dit ca
thn. Lc by pht sanh n hnh gi s hay bit, "ch c mt c th", trong
mc ... (nh trn)... v y sng khng bm nu vo bt lun g trong th
gian ny.
---o0o--3. Qun Nim S Hay Bit (Catusampajanna)
V t hon ton hay bit khi i ti, i lui, khi nhn v pha trc hay nhn
quanh, khi co tay, co chn vo hay dui ra, khi p y, mang bt, khi n,
ung, nhai, nm, khi i i tin hay tiu tin, khi i, khi ng, khi ngi, khi
nm, khi ng, khi thc, khi ni v khi gi im lng.
Nh th y v t qun nim thn... (nh trn)... v y sng khng bm nu
vo bt lun g trong th gian ny.
---o0o--4. Qun Tng Tnh Cch Trc Ca Thn (Patikkulamanasikara).
531

V t qun tng n c th ca chnh mnh, t bn chn tr ln v t

nh u tr xung, bao bc trong mt lp da v cha y cc loi u trc
khc nhau.
Trong thn ny c: tc, lng, mng tay, mng chn, rng, da, tht, gn,
xng, ty, thn, tim, gan, mng phi, l lch, phi, bao t, rut, rut non,
phn, mt, m, m, mu, m hi, m, nc mt, du, nc ming, nc
mi, nc nht cc khp xng v nc tiu.

Cng ging nh c mt ci bao trng hai u, cha ng y nhng loi m

cc nh go, la, u xanh, u vng, m v tru; ngi kia d ming bao
ly ra tng mn v qun tng: y l go, y l la, y l u xanh, y
l u vng, y l m, y l tru, cng th y, v t qun tng n tnh
cht trc khc nhau ca tng b phn trong thn mnh.
Nh th y, v t nim thn trong thn... (nh trn)... v y sng khng
bm nu vo bt lun g trong th gian ny.
---o0o--5. Qun Tng V T i (Dhatumanasikara)532
V t qun tng n cc nguyn t cu thnh thn ny ca chnh mnh.
Trong thn ny c thnh phn t (a i, nguyn t c c tnh cng hay
mm, chim khng gian, ni rng, dui ra), thnh phn nc (thy i,
nguyn t c c tnh lng, lm dnh lin li), thnh phn la (ha i,
nguyn t c c tnh nng hay lnh) v thnh phn gi (phong i, nguyn
t c c tnh di ng).
Cng nh ngi t thin xo, hay ngi ang hc ngh lm t, khi h
mt con b v ct ra thnh tng phn ri ngi ti ng ba ng, by cc
phn tht y ra (hiu bit y l i, y l vai, y l sn v.v...), cng th
y, v t qun tng n cc thnh phn cu thnh c th mnh.
Nh th y, v t nim thn trong thn... (nh trn)... v y khng bm nu
vo bt lun g trong th gian ny.
---o0o--6. Qun Tng Chn Loi T Thi (Navasivathikapabba)
a. V t nhn thy mt t thi b ngoi bi tha ma, ca ngi cht c
mt ngy, hai ngy, hay cht ba ngy, snh ln, bm tm v chy nc hi
thi. Lc by gi v t lin tng n thn ca chnh mnh nh th ny:
"Tht vy, thn ny cng cng th y, cng cng mt bn cht nh vy,
cng tr thnh nh vy v s khng th trnh khi trng thi y."
Nh th y, v t nim thn trong thn... (nh trn)... v y khng bm nu
vo bt lun g trong th gian ny.

b. V t nhn thy mt t thi b ngoi bi tha ma b qu, diu, kn kn,

ch nh hoc ch rng cu x n tht, hay cc loi gii ta hoc cn trng
c khot. V y lin tng n thn mnh nh th ny: "Tht vy, thn ny
cng cng th y, cng cng mt bn cht nh vy v s khng th trnh
khi trng thi y."
Nh th y v t nim thn trong thn... (nh trn)... v y khng bm nu
vo bt lun g trong th gian ny.
c. V t nhn mt t thi b ngoi bi tha ma ch cn b xng dnh lin
nhau nh my si gn, cn cht t tht v mu...
d. V t nhn mt t thi b ngoi bi tha ma ch cn b xng dnh lin
nhau nh my si gn, cn lem luc mu, m tht ht...
e. V t nhn mt t thi b ngoi bi tha ma ch cn b xng tr tri,
dnh lin nhau nh my si gn, tht v mu ht ...
f. V t nhn mt t thi b ngoi bi tha ma ch cn l nhng khc xng
ri rc nm ngn ngang: xng bn tay, xng bn chn, xng ng quyn,
xng i, xng mng, xng sng, s...
g. V t nhn mt t thi b ngoi bi tha ma ch cn nhng khc xng
trng phao nh v s, v c (b lu ngy ngoi ma nng)...
h. V t nhn mt t thi b ngoi bi tha ma ca ngi cht hn mt
nm, ch cn mt ng xng...
i. V t nhn mt t thi b ngoi bi tha ma ch cn nhng lng xng
thm en, ang dn dn tan r thnh ct bi. V t lin tng n thn
mnh nh th ny: "Tht vy, thn ny cng cng th y, cng cng mt bn
cht nh vy, cng tr thnh nh vy, v s khng th trnh khi trng thi
y."
Nh th y v t nim thn trong thn... (nh trn)... v y khng bm nu
vo bt lun g trong th gian ny.
---o0o---

II. Nim Th (Vedananupassana)

Khi chng nghim th lc, v t hiu bit: "Ti ang chng nghim th
lc".
Khi chng nghim th kh, v t hiu bit: "Ti ang chng nghim th
kh".
Khi chng nghim th v k (khng lc, khng kh), v t hiu bit: "Ti
ang chng nghim th v k".
Khi chng nghim th trn tc (samisa, thuc v th gian), v t hiu bit:
"Ti ang chng nghim th lc trn tc".
Khi chng nghim th lc phi trn tc (niramisa, khng thuc v th gian),
v t hiu bit: "Ti ang chng nghim th lc phi trn tc".
Khi chng nghim th kh phi trn tc, v t hiu bit: "Ti ang chng
nghim th kh phi trn tc".
Khi chng nghim th v k phi trn tc, v t hiu bit: "Ti ang chng
nghim th v k phi trn tc".
Nh th y, v t sng nim th trong th, hay th ngoi th, hoc c hai,
bn trong v bn ngoi.
Vy sng qun nim bn cht sanh khi, bn cht hoi dit, bn cht sanh
khi v hoi dit ca nhng th cm.
Lc by gi pht sanh n v y s hay bit: "ch c nhng th cm" trong
mc cn thit... (nh trn)... v y sng khng bm nu vo bt lun g
trong th gian ny.
---o0o--III. Nim Tm (Cittanupassana)
Khi tm c tham (raga), v t hay bit rng tm c tham. Khi tm khng
c tham, hay bit khng c tham.
Khi tm c sn (dosa), v y hay bit rng tm c tham. Khi tm khng c
sn, hay bit rng khng c sn.

Khi tm c si (moha), v y hay bit rng tm c si. Khi tm khng c si, hay
bit rng khng c si.
Khi tm u oi (samkhitta, tc lin h n d di hn trm), hay bit tm
u oi.
Khi tm lon ng (vikkhitta, tc lin h n uddhaca, danh t gi chung
cc loi tm thuc Sc Gii hay V Sc Gii), v y hay bit rng c tm
pht trin cao thng.
Khi c tm khng pht trin cao thng (amahaggata, tc cc loi tm thuc
Dc Gii, kamavacara), hay bit c tm khng pht trin cao thng.
Khi c tm hu hn 533 (sanuttara, cn c th hn c, tc l cc loi tm
thuc Dc Gii hay Sc Gii, v cc loi tm ny cn c th c pht trin
cao hn, n tm V Sc Gii), v y hay bit rng c tm hu hn.
Khi c tm v thng (anuttara, khng th hn c na), v y hay bit c
tm v thng.
Khi c tm tm nh (samahita, an tr vng vng), v y hay bit c tm
nh.
Khi c tm tm khng nh (asamahita,), v y hay bit c tm khng nh.
Khi c tm gii thot (vimutta, t do), v y hay bit c tm (tm thi) gii
thot.
Khi c tm tm khng gii thot (avimutta), v y hay bit c tm khng gii
thot.
Nh th y, v t sng qun nim tm trong tm, hay qun nim tm
ngoi tm, hay qun nim tm trong v tm ngoi.
V y sng qun nim bn cht sanh khi ca cc trng thi tm, bn cht
hoi dit ca cc trng thi tm, bn cht khi sanh v hoi dit ca cc
trng thi tm. Lc by gi pht sanh n v y s hiu bit, "ch c nhng
trng thi tm" trong mc cn thit ... (nh trn) ... v y khng bm nu
vo bt lun g trong th gian ny.
---o0o---

IV. Nim Php (Dhammanupassana) 534

---o0o--1. Nm Php Trin Ci (Ninarana)
V t qun nim v cc php c lin quan n Nm Chng Ngi Tinh
Thn.
Khi c tham dc (kamacchanda) hin din trong tm, v t nhn thc r
rng: "Ti c tham dc", hoc khi khng c tham dc trong tm, v y nhn
thc r rng: "Ti khng c tham dc". V y hiu bit tn tng ci tm m
trc kia khng c tham dc, nay khi sanh nh th no; v y hiu bit tn
tng th no l s dt b tham dc pht sanh, v y hiu bit tn tng
th no l s khng khi sanh tr li, trong tng lai, ca tm tham dc
dt b.
Khi on ght (vyapada) hin din trong tm, v t nhn thc r rng: "Ti
c on ght", hoc khi khng c on ght, v y nhn thc r rng: "Ti
khng c on ght". V y hiu bit r rng ci tm m trc kia khng c
on ght nay khi sanh nh th no; v y hay bit tn tng th no l s
dt b on ght pht sanh; v y hiu bit tn tng th no l s khng
khi sanh tr li trong tng lai, ca tm on ght dt b.
Khi c hn trm d di (thina-middha) hin din trong tm, v t nhn
thc r rng: "Ti c hn trm d di" hoc khi khng c hn trm d
di, v y nhn thc r rng "Ti khng c hn trm d di". V y hiu
bit tn tng ci tm m trc kia khng c hn trm d di nay khi
sanh nh th no, v y hiu bit tn tng th no l s dt b hn trm d
di pht sanh; v y hiu bit tn tng th no l s khng khi sanh
tr li trong tng lai, ca tm hn hn trm d di dt b.
Khi c phng dt lo u (uddhacca kukkucca) hin din trong tm, v t
nhn thc r rng: "Ti c phng dt lo u", hoc khi khng c phng dt lo
u, v y nhn thc r rng: "Ti khng c phng dt lo u". V y hiu bit
tn tng ci tm m trc kia khng c phng dt lo u nay khi sanh nh
th no; v y hiu bit tn tng th no l s khng khi sanh tr li trong
tng lai, ca tm phng dt lo u dt b.
Khi c hoi nghi (vicikiccha, tm bt nh, khng nht quyt) hin din
trong tm, v t nhn thc rng: "Ti c hoi nghi", hoc khi khng c

hoi nghi, v y nhn thc r rng:"Ti khng c hoi nghi". V y hiu bit
tn tng ci tm m trc kia khng c hoi nghi nay sanh khi nh th
no; v y hiu bit tn tng th no l s dt b hoi nghi pht sanh; v
y hiu bit tn tng th no l s khng khi sanh tr li trong tng lai,
ca tm hoi nghi dt b.
Nh th y, v t qun nim cc php lin quan n Nm Chng ngi
Tinh thn.
---o0o--2. Ng Un Th (Upadanakkhandha)
V t suy t: "Nh th ny l sc (rupa, hnh th vt cht), nh th ny l
s khi sanh ca sc, nh th ny l l s hoi dit ca sc. Nh th ny l
th (vedana, cm gic), nh th ny l s khi sanh ca th, nh th ny l
s hoi dit ca th. Nh th ny l tng (sanna, tri gic), nh th ny l s
khi sanh ca tng, nh th ny l s hoi dit ca tng. Nh th ny l
hnh (sankhara, hot ng ca cc tm s, tr hai tm s th v tng), nh
th ny l s khi sanh ca hnh, nh th ny l s hoi dit ca hnh. Nh
th ny l thc (vinnana), nh th ny l s khi sanh ca thc, nh th ny
l s hoi dit ca thc.
Nh th y, v t sng qun nim cc php (dhamma) c lin quan n
Ng Un Th (s bm nu cht ch vo nm un).
---o0o--3. Su Ni v Ngoi X (Salayatana)
V t nhn thc r rng mt (nhn), hnh th vt cht (sc), v dy tri
buc pht sanh do nhn v sc to duyn. V y hiu bit tn tng ci tm
m trc kia khng b thng thc tri buc, nay khi sanh nh th no; v y
hiu bit tn tng th no l s dt b nhng thng thc khi sanh; vi y
hiu bit tn tng th no l s khng khi sanh tr li trong tng lai, ca
cc thng thc dt b. Cng mt th y, v t nhn thc r rng tai
(nh) v ting ng (thinh), mi (t) v mi (hng), li (thit) v v, thn
v s xc chm (xc), tm () v cc i tng ca tm (php), v cc thng
thc pht sanh do cc cn v cc trn y to duyn. V y hiu bit tn tng
ci tm m trc kia khng b thng thc tri buc nay khi sanh nh th

no, v s khng khi sanh tr li trong tng lai, ca cc thng thc dt

b nh th no.
Nh th y, v t sng qun nim cc php c lin quan n su cn v
su trn (ni v ngoi x).
---o0o--4. Tht Gic Chi (Bojjhanga)
Khi c "nim gic chi" (sati, chi nim ca s gic ng) hin din trong tm,
v y nhn thc r rng: "Ti c nim gic chi", hoc khi khng c, v y
hiu bit r rng rng mnh khng c; v y hiu bit tn tng ci tm m
trc kia khng c gic chi "nim" nay khi sanh nh th no v, bng cch
vin mn hnh thin, lm khi sanh "nim gic chi" nh th no .
Khi c "trch php gic chi" (dhammavicaya, chi trch php ca s gic
ng) hin din trong tm, v y nhn thc r rng: "Ti c trch php gic
chi", hoc khi khng c, v y hiu bit r rng rng mnh khng c; v y
hiu bit tn tng ci tm m trc kia khng c gic tri "trch php", nay
khi sanh nh th no v, bng cch vin mn hnh thin, lm khi sanh
"trch php gic chi" nh th no.
Khi c "tinh tn gic chi" (viriya, chi tinh tn ca s gic ng) hin din
trong tm, v y nhn thc r rng: "Ti c tinh tn gic chi", hoc khi
khng c, v y hiu bit tn tng rng mnh khng c, v y hiu bit tn
tng ci tm m trc kia khng c gic chi "tinh tn", nay khi sanh nh
th no v, bng cch vin mn hnh thin, lm khi sanh "tinh tn gic chi"
nh th no.
Khi c "ph gic chi" (piti, chi ph ca s gic ng) hin din trong tm, v
y nhn thc r rng: "Ti c ph gic chi", hoc khi khng c, v y hiu
bit r rng rng mnh khng c; v y hiu bit tn tng ci tm m trc
kia khng c gic chi "ph" nay khi sanh nh th no v, bng cch vin
mn hnh thin, lm khi sanh "ph gic chi" nh th no.
Khi c "an gic chi" (passadhi, chi an ca s gic ng) hin din trong tm,
v y nhn thc r rng: "Ti c an gic chi", hoc khi khng c, v y hiu
bit tn tng rng mnh khng c; v y hiu bit tn tnhg ci tm m
trc kia khng c gic chi "an" nay khi sanh nh th no v, bng cch
vin mn hnh thin, lm khi sanh "an gic chi" nh th no.

Khi c "nh gic chi" (samadhi, chi nh ca s gic ng) hin din trong
tm, v y nhn thc r rng : "Ti c nh gic chi", hoc khi khng c, v
y hiu bit r rng rng mnh khng c; v y hiu bit tn tng ci tm
m trc kia khng c gic chi "nh" nay khi sanh nh th no v, bng
cch vin mn hnh thin, lm khi sanh "nh gic chi" nh th no.
Khi c "x gic chi" (upekkha, chi x ca ,s gic ng) hin din trong tm,
v y nhn thc r rng: "Ti c x gic chi", hoc khi khng c , v y hiu
bit tn tng rng mnh khng c; v y hiu bit tn tng ci tm m
trc kia khng c gic chi "x" nay khi sanh nh th no v, bng cch
vin mn hnh thin, lm khi sanh "x gic chi" nh th no.
Nh th y, v t sng qun nim php trong php ... (nh trn) ... v y
khng bm nu vo bt lun g trong th gian ny. Nh th y, v t sng
qun nim php c linn quan n Tht Gic chi (by yu t ca s gic
ng).
---o0o--5. T Diu (Ariyasacca)
V t hay bit trn vn, ng nh tht s vy, "y l au kh", "y l
nguyn nhn ca au kh", "y l s chm dt au kh", "y l con ng
dn n chm dt au kh".
Nh th y, v t sng qun nim php trong php, qun nim php
ngoiphp, hoc c hai, qun nim php trong php v php ngoi php. V
y qun nim bn cht khi sanh ca cc php, hoc bn cht hoi dit ca
cc php, hoc c hai, bn cht khi sanh v hoi dit ca cc php.
Lc by gi pht sanh n v y s hay bit, "ch c cc php", trong mc
cn thit pht trin tr tu, pht trin chnh nim. c lp, v y sng
khng bm nu vo bt lun g trong th gian ny. Nh th y, v t qun
nim cc php c lin quan n bn Chn L Thm Diu.
ng tht vy, ngi trau gii T Nim X ng theo ng li ny trong
by nm s thnh o Qu A La Hn ti y, v trong kip sng hin tin,
hoc o Qu A Na Hm (Anagami, Bt Lai), nu cn cht luyn i no.
Cng khng phi vy, ngi trau gii ng mc trong su nm ... nm nm
,,,bn nm ... ba nm ... hai nm .. mt nm ... by thng ... su thng ... nm

thng ... bn thng ... ba thng ... hai thng ... mt thng ... na thng ... mt
tun .. ngi y s thnh o Qu A La Hn, hoc Qu Bt Lai (Anagami),
nu cn cht luyn i no, chnh trong kip sng hin tin.
V l y Nh Lai tuyn ngn:
C con ng duy nht chng sanh t thanh lc, dit tr au kh,
thnh t tr tu, v chng ng Nit Bn.
c Th Tn thuyt ging nh vy. Cc v t ly lm hoan h tha thch.
-oOoHT
1

. Anguttara Nikaya, Tng Nht A Hm, phn I, XIII, trang 22

Trng vi thng Vesakha (Pali), hay Vaisakha (Sanskrit). Ting Sinhala l

Vesak.
3
. Khng ging nh k nguyn Thin Cha, Pht Lch khi u ngy c
Pht Nhp i Nit Bn (vin tch), vo nm 543 trc Dng Lch, ch
khng phi ngy B Tt n sanh.
2

. Mt thch tr do Vua Asoka (A Dc) dng ln ni y vn cn.

a im ca Kapilavatthu c nhn ra l Bhuila (Bhulya) trong qun

Basti cch Bengal 3 cy s v nm vo hng Ty Bc nh ga xe la
Babuan.
6
. Xem bng gia ph.
5

. Gotama (C m) l h, v Sakya (Thch Ca) l tn chng tc ca c

Pht. Tc truyn rng do m mu bt chnh ca b m gh, nhng ngi con

ca Vua Okkaka Mahasammata b lu y. Trong cuc i bt nh y, cc
hong t n chn ni Himalaya (Hy M Lp Sn) v ti y, gp nh hin
trit Kapila. Do li khuyn ca v ny, cc hong t sng lp thnh
Kapilavatthu (Ca T La V), c ngha l ni chn ca Kapila. Khi nghe
c cng trnh ca cc con, Vua Okkaka tht ln rng: "Sakya vata bho
rajakumara" - Cc hong t cao qu ny qu tht c kh nng. T dng
di v vng quc m cc hong t sng lp ly tn l Sakya (Thch Ca).

Vng quc ca dng Thch Ca nm vo pha Nam x Nepal v m rng

hn x Oudh ngy nay nhiu. (Xem E.J. Thomas, Life of Buddha, trang 6)

. Xem quyn Buddhims in Translation, tc gi Waren, trang 49, Ch Gii

Tc Sanh Truyn.
Ngi chu ca o s Asita l Nalaka, xut gia theo li khuyn ca o s,
v khi hong t c Qu Pht, Nalaka n nghe Ngi thuyt ging v c
Qu A La Hn. (Xem Nalaka Sutta, Sutta Nipata, trang 131).
Arupa-lokas l nhng cnh gii V Sc m ngi c nhng tng Thin
V Sc (Arupa Jhana) s ti sanh vo.
10
. Sanskrit l Siddharta Gautama.
11
. V sau, khi nghe tin Thi T Siddhattha (S t Ta) thot ly th tc, chnh
v o s Kondanna (Kiu Trn Nh) ny cng ra i, cng vi bn ngi con
ca nhng v trong by v B La Mn khc, theo th gio vi o S
Gotama. Xem Chng 6.
12
. Xem Majjhima Nikaya, Trung A Hm, Maha Saccaka Sutta, s 36.
13
. S Thin, tng Thin (Jhana) th nht, l mt trng thi tm pht trin kh
cao, nh an tr vng chc.
14
. Cng Cha Yasodhara cng c gi l Bhaddakaccana, Bimba
Rahulamata.
15
. Kasi l mt tnh min Trung n ni ting c nhiu loi hng la tt.
Tnh l ca Kasi l Benares ngy nay.
9

16

. Anguttara Nikaya (Tng Nht A Hm), phn 1, trang 145. Gradual

Sayings, phn 1, trang 128.

Majjhima Nikaya (Trung A Hm), Phn 1, Ariyapariyesana Sutta, s 26,
trang 163.
17

18

. Majjhima Nikaya (Trung A Hm), Phn 1, Mahasaccaka Sutta, s 36.

19

. "Thy bn cnh tng, ta ln nga ra i..." Buddhavamsa, XXVI, trang

65.

20
21

22

Rahula, c ngha b buc hay b ct (La) bi mt si dy (Rahu).

. Tng Thin V Sc (Arupa Jhana) th ba.
.

. Tng Thin V Sc (Arupa Jhana) th t.

Majjhima Nikaya, Trung A -Hm, Ariya-Pariyesana Sutta, s 26, Tp I,

trang 166.
24
. Majjhima Nikaya - Trung A-Hm, s 36, Tp I, trang 242.
23

25

. Namuci l mt tn khc ca Ma Vng (Mara). Theo kinh sch, c nm

loi Ma Vng l: 1. Tri Ma Vng (Devaputta), Kht vng (Kilesa), 3.

Hnh (Abhisamkhara), 4. Un (Khandha), v 5. T Thn (Maccu).
Sutta Nipata, Padhana Suta, trang 74.
. Tapo - trong bn tho ca Pali Text Society, danh t ny vit l "Tato"
28
. i v Kht, do s t nguyn ngho kh.
26

27

29

. Hoi nghi y hm l s bt nh v mc tiu. Xem Chng 37

Thi by gi, trc khi ra trn ngi chin s ct trn ngn gio ca mnh
chm c Munja, t rng khng bao gi li bc trc qun ch.
31
. Sangame me matam seyyo - Yan ce jive parajito.
32
. Jhana, xem ch thch v L H in Chng 1
33
. Asavas, php trm lun, l nhng hoc lu, hay bn nh trong tm. Nhn
v phng din cnh gii, l nhng nhim ng ngm trong tm, tri chy
theo lung nghip cho n cc cnh gii cao nht. Nhn v phng din
lung tm, l nhng nhim ng ngm, tri chy theo lung nghip n
trng thi Gotrabhu (chuyn tnh). C bn php trm lun l: Dc (Kama),
Hu (Bhava), T Kin (Ditthi) v V Minh (Avijja). on kinh ny ch
cp n ba php hoc lu m thi. y, Bhava hay Hu c ngha l
mun ti sanh vo nhng cnh gii Sc v V Sc (Rupa v Arupa Bhava).
34
. Vimutto'smi
35
. Khina jati, vusitam brahmacariyam, katam karaniyam, naparam itthattaya.
36
. Hng tn gi Ngi l c Pht (Buddha), c Th Tn (Bhagava),
c Thin Th (Sugata) v.v... Nhng ngi o khc gi Ngi l Tn Gi
C m (Bho Gotama), Sa Mn C m (Samana Gotama) v.v... Khi
30

cp n mnh, c Pht dng danh t "Nh Lai" (Tathagata) c ngha l

"ngi n nh vy", "ngi ra i nh vy".
37
. Sanskrit: Bodhisatva. Xem Chng 40 v 41.
38
. Samyutta Nikaya, Tp A-Hm phn 3, trang 66; Kindred Sayings, phn 3,
tr.58
39
. Majjhima Nikaya, Trung A-Hm, Ariyapariyesana Sutta, s 26
40
. Nh Kondanna, Alara Kalama, Uddaka Ramaputta v.v...
41
. Majjhima Nikaya, Trung A-Hm, Kinh Ariyapariyesana Sutta, s 26
42
. Gradual Sayings, phn 2, tr. 44-45. Anguttara Nikaya, Tng Nht A-Hm,
phn 2, tr. 37.
43
. Tuy nhin, c nhng v o s n Gio, khuyn d ngi Pht t
theo tn gio mnh, sai lm gi c Pht l hin thn ca mt Thn Linh
n Gio, iu m c Pht bc b t lc cn ti tin.
44
. Php C, 165: Trong sch hay nhim u ty ni ta. Khong ai lm cho
ngi khc trong sch c.
45
. Php C, 276
46
. Digha Nikaya - Trng A-Hm, Mahaparinibbana Sutta - Kinh i Bt
Nit Bn.
47
. Dwight Goddard - Buddhist Bible, trang 20.
48
. Gautama The Buddha, trang 1.
49
. B l ci cy tr danh thuc loi Pipal, ti Buddha Gaya (B o
Trng), min Bc x n , che ma nng cho c Pht trong khi
Ngi chin u thnh t o Qu.
50
. Xem Chng 25.
51
. Brahmin l mt danh t c ngha "ngi c hc kinh Ph ", hm
ngi tu s B La Mn. i khi c Pht dng danh t ny vi ngha "ngi
xa lnh mi iu xu xa ti li", mt thnh nhn. Trong sch ny, danh t
"Brahmana" c dng ch mt thnh nhn, v danh t "Brahmin" c
ngha l mt ngi thuc giai cp B La Mn.
52
. V sau, chnh ni c Pht ng trn mt tun l nhn cy B , vua
Asoka (A Dc) c dng ln mt bo thp k nim gi l Animisalocana
Cetiya, n nay vn cn.
53
. Mt nhnh, chit t phi tay mt ca cy B nguyn thy ny c Ni
s Sanghamitta Theri em t n sang Tch Lan (Sri Lanka) v Vua
Devanampiyatissa trng ti Anuradhapura, c x Tch Lan. Cy ny vn
cn sum su ti tt.
54
. V l y, ni ny c gi l Ratanaghara, bo cung.
55
. Su mu l: xanh dng (nila), vng (pita), (lohita), trng (odata), cam
(manjettha) v th su l nm mu pha ln (pabhassara).

Udana, trang 1.
. ba ngi ny khng th l ba dc vng v vic ny xy ra sau khi c
Pht c Qu, ngha l tn dit mi dc vng.
58
. Bi k hoan h tr danh ny ch thy trong Dhammapada (Kinh Php C),
cu 153-154.
59
. Du hiu tn knh.
60
. c Pht thuyt bi Php ny khi Ngi ng ti K Vin Tnh X
(Jetavana Vihara), Savatthi, lu sau khi thnh lp Gio Hi Tng Gi. Ngi
mun chng t lng tn knh ca mnh i vi Tng Gi khuyn dy b
Maha Pajapati Gotami nn dng n ch Tng mt b y m b c nh
ra cng may dng n c Pht.
61
. Danh t Pali l Devata, cng l mt hng chng sanh trn qu a cu,
hoc trong nhng cnh gii khc ngoi qu a cu, mt ngi khng th
trng thy. V Tri ny l quyn thuc ca hai thng gia trong mt tin
kip.
62
. Sattu, bt rang kh v Madhu, mt ong, l lng thc m du khch n
thi y gi thng mang theo.
63
. Bn Ch Gii thm rng c Pht lm cho bn ci bt nhp li thnh
mt.
64
. Buddham Saranam Gacchami (Con xin quy y Pht), Dhammam Saranam
Gacchami (Con xin quy y Php), l cu kin c xin quy y khi lm l Nh
Bo. Thu by gi Gio Hi Tng Gi cha c thnh lp, nn ch c Nh
Bo l Pht Bo v Php Bo. V Tng Bo cha c thnh lp nn hai v
khng c cu xin quy y th ba Sangham Saranam Gacchami (Con xin quy
y Tng.)
65
. Bn Ch gii Tc Sanh Truyn ghi rng khi hai thng gia xin c Pht
mt mn g em v th th c Pht nh vi si tc a cho hai ngi.
Tc truyn rng hai bo vt y n nay vn cn, v c tn tr trong bo
thp ca cha Swe Dagon ti Ngng Quang (Min in), mt hnh din,
m cng l mt vinh quang ca ngi Pht t Min in. Thp to ln ny c
hnh mt ci chung p li, xa nhn ging nh mt hn ni bng vng.
66
. V o s u tin dy B Tt hnh thin tng V S Hu X.
67
. V o s th nh, ngi dn dt Ngi n tng thin V Sc cao nht:
Phi Tng Phi Phi Tng
68
. c Pht ni nh vy v Ngi t lc gng, t mnh chng ng o Qu
Ti Thng, khng c s h tr ca mt v thy. Trc Ngi c thy dy
nhng php th gian, nhng chnh Ngi t vch ra con ng dn n o
Qu Pht. Nh vy ni rng Pht Gio l s trng thnh t nhin ca n
Gio l sai lm.
56
57

69

70

Xem Chng 6.
. Sotapatti. Tu Hun hay Nhp Lu, l ngi ln u tin bc chn

vo dng sui chy n Nit Bn.

Xem Chng 6.
. Ba sc thi l: a. Tri kin v T (Sacca-nana), b. Tri kin c lin quan
n c nng ca T (Kicca-nana) v, c. Tri kin rng c nng ca mi
c thnh tu (Kata-nana). Mi c ba sc thi. Vy, bn gm tt
c mi hai phng thc.
73
. Mahavagga tr. 10, Samyutta Nikaya (Tp A-Hm), tp V, trang 420
74
. Hin nay l Saranath, ni m trong mt tin kip, c Th Tn hy sinh
mng sng cu mt con th ci ang lm nn cng vi mt con th con
cha sanh. Trong kip sng y B Tt c tn l Saranganatha, ngi bo v
loi nai, do tn hin ti ca ni ny l Sarnath.
71

72

75

. "Ngi n nh th y" hay "Ngi i nh th y". c Pht

thng dng hnh dung t ny t xng.

Ch ng dc vng.
. Chng ng T Diu .
78
. Thnh t bn o v bn Qu.
79
. Pancupadanakkhandha (panca + upadana + khandha). Theo Pht Gio, ci
c gi l chng sanh gm nm nhm, hay nm un, l Sc (Rupa, vt
cht), Th (Vedana), Tng (Sanna) , Hnh (Sankhara) v Thc (Vinnana).
l nm thnh phn tm-vt-l cu to mt chng sanh. Sc gm nhng
nng lc v c tnh. Tm gm nhng trng thi tm (cetasikas, tm s). C
tt c nm mi hai tm s. Trong nm mi hai tm s y Th (Vedana) v
Tng (Sanna) c k nh hai nhm ring bit. Nm mi tm s cn li
c gi chung l Hnh (Sankhara)
80
. C bn . Mi c ba sc thi. Vy tt c (3x4) l mi hai phng
thc.
81
. m ch A-La-Hn Qu (Arahatta-phala).
82
. Dhammacakkhu - php nhn - c ngha l mt trong ba thnh o, Tu
Hn, T Hm, v A Na Hm. Lc y ngi Kiu Trn Nh c qu Tu
Hn. V sau cc v kia cng c Tu Hn nh vy .
83
. Mahavagga tr.13, Samyutta Nikaya, Tp A-Hm, phn iii, tr. 66
76
77

Mt thc th thng cn, khng bin i to nn do mt v Thn Linh

hay pht xut t mt i hn (Paramatma, tinh hoa ca Thn Linh).
85
. Ci c gi l chng sanh gm nm un. Ngoi nm un y khng c
chng sanh. Nu b nm un ra, s khng cn g tn ti. Khng c linh hn
hay bn ng trong mt un ring l, khng c linh hn trong nm un hp
li, m linh hn cng khng c ngoi nm un y. c Pht ging gii ging
nh on trn khi cp n th, tng, hnh, thc v cho thy rng khng
c mt linh hn hay bn ng trong un no. y bn dch thu gn li.
86
. V b i dc (tanha) che lp, ta suy tng sai lm: "y l ca ti". B ng
mn (mana), che lp ta suy tng: "y l ti". B t kin (miccha ditthi) che
lp, ta suy tng: "y l t ng ca ti". l ba quan nim sai lm
(mannana).
87
. l: tt c nm v u c Qu A-La-Hn
84

88

. Lc y nhm ngy th nm sau khi c Pht Chuyn Php Lun.

Xut gia Sa-di, Pabbajja - ng theo ng nguyn, l i ti, hay t khc.

y ch c ngha l c chp nhn vo hng xut gia bng cch quy y
Pht, Php, Tng. Xut gia T Khu, Upasampada, c tc gii, hay t khu
gii, l y gii hnh.
89

90

. Upasaka = thin nam, Upasika = tn n, ng theo ng nguyn, l ngi

c lin quan mt thit n Tam Bo. Upasaka v Upasika l cn th nam v

cn th n, hay ngi n ng v n b c s, i theo con ng ca c
Pht. Ngi ta tr nn thin nam hay tn n sau khi c ba cu kinh quy y:
Buddham Saranam Gacchami - Con xin quy y Pht.
Dhammam Saranam Gacchami - Con xin quy y Php.
Sangham Saranam Gacchami - Con xin quy y Tng.
Mahavagga, trang 19 - 20
. Nn ghi nhn danh t "ch Thin", cc v Tri (Deva)
93
. Phn ng Brahmacariya y khng c g lin quan n mt v Thn
Linh hay Phm Thin, m c ngha l cao qu, thing ling. Cng b i
sng cao thng c ngha l ban hnh l xut gia.
94
. T tm ra mnh: tc nhn vo bn trong mnh. Tm hiu thc tng ca
chnh mnh. Cu ny c nhiu ngha l th. Attanam l mt th ca danh
t Atta ngha l "ta", "bn ng". y, c Pht khng cp n mt linh
91
92

hn nh mt vi hc gi c gii thch nh vy. C th no c Pht xc

nhn mt linh hn, khi m Ngi r rng v minh bch ph nhn trong bi
Php th nh?
95
. Mangala Sutta, Kinh Hnh Phc. Xem Ph Bn I.
96
. Yamaka Patihariya, thng c gi "i php thn thng", l hai php l
pht sanh cng mt lc. y l thn thng m ch mt v Pht mi c. Do
php ny, nc v la phun ra cng mt l chn lng. Bn ch gii
Patisambhida-magga ghi rng la v nc c ngha l tia sng v tia sng
xanh.
97
. Vua Suddhodana (Tnh Phn) nh l ln th nht khi thy hong t lc
mi sanh, gc chn ln u tc o S Asita. Ln th nh trong l i cy, khi
thy Thi t ngi hnh thin.
98
. Xem Jataka, Tc Sanh Truyn, Tp VI, trang 479, s 547;
Dhammapadatthakatha, Tp III, trang 163-164. Cu chuyn l th ny, di
nht trong bn ch gii Tc Sanh Truyn, cho thy c qung i khoan
hng ca c Pht tht l v hn.
99
. Dhammapada, Kinh Php C, cu 168.
100
. Dhammapada, Kinh Php C, cu 169.
101
. Tc Sanh Truyn, s 447
102
. Xem bng gia ph, cui Chng 1
103
. Bn ch gii b Anguttara Nikaya, Tng Nht A Hm, ghi: "Mt v Pht
ch c bn t c i thn thng (Maha Abhinna). Nhng t khc ch
c th nh c n 100.000 Kalpa (chu k), khng th hn. Nhng v c
i thn thng c th nh li v s k nguyn. Trong thi c Pht ch c
bn v c i thn thng l hai v i t, v Trng lo Bakkula v c
Bhadda Kaccana, tc b Yasodhara (Da Du La). Ch c bn v y."
104
. Trang 584-590. Ni y, b thut li mi lin h gia b v B Tt khi
Ngi gp c Pht Dipamkara v pht nguyn tr thnh Pht.
105
. ng ng nguyn "La"l b ct li hay b nm ly; v "Rahu" l dy tri
buc.
106
. Majjhima Nikaya, Trung A-hm, 61
107
. Samyutta Nikaya, phn 2 trang 244-253 v Kindred Sayings, phn 2
trang 164-168.
108

109

. Sutta Nipata, Rahula Sutta. Chalmers' "Buddha's Teachings", trang 81

Majjhima Nikaya, Trung A-hm, s 62.

Xem Anattalakkhana Sutta, Kinh V Ng Tng, bi Php th nh,

chng 6, trang 117-119.
111
. Ci c gi l chng sanh gm nm un. Ngoi nm un y khng c
chng sanh. nu b nm un ra s khng cn g tn ti. Khng c linh hn
hay bn ng trong mt un ring l, khng c linh hn trong nm un hp
li, m linh hn cng khng c ngoi nm un y.
112
. Psalms of the Brethren, trang 183. Nhng cu 297-298.
113
. Dhammapada, Kinh Php C, cu 13-14
114
. Psalms of the Brethren, trang 127. Cu 157-158
115
. Jataka, Tc Sanh Truyn, s 456. Jataka Translation, tp IV, trang 61.
116
. Nh ngc X Li ca c Pht.
117
. Kalingabodhi Jataka, s 479. Jataka, tp IV trang 228. Jataka Translation,
tp IV, trang 142.
118
. y l ci cy lch s cao nin nht c sng bi. Ci B ny n
nay vn cn sng ti Sahet Mahet (tn hin ti), trc kia l Savatthi, n
.
119
. Psalms of the Brethren, trang 354. Theragatha, cu 1424.
120
. Anguttara Nikaya, Tng Nht A Hm, tp 1, trang 24. Gradual Sayings ,
phn 1, trang 19
121
. Digha Nikaya, Trng A Hm - Parinibbana Sutta, Kinh i Nit Bn.
122
. Buddhist Legends, tp III, trang 160.
123
. Psalms of the Brethren, trang 353. Theragatha, cu 1020. Dhammapada,
Kinh Php C, cu 147.
110

124

. Trong Tm Gii Chnh ny, ngi ti gia c s c th kh hiu c mt

vi gii v nhng gii ny ch lin quan n hng xut gia.

Vo nhng ngy Rm v Mng Mt cc v t khu hp li, c nhng
gii lut cn bn.
126
. Nghi thc chm dt thi k kit h.
127
. Mt hnh thc pht k lut.
125

128

. Xem Gradual Sayings, IV trang 184.

Vinaya Texts, phn III, trang 329-330. Gradual Sayings, phn iv, trang
186-187.
130
. Hiu bit phn tch v ngha (Attha), Php (Dhamma), cn nguyn
(Nirutti), v thu o c ba (Patibhana).
129

131

132
133

. Xem bng gia ph, cui Chng 1.

Kindred Sayings, phn 1, trang 272.

. Kindred Sayings, phn 1, trang 273.
.

134

. Xem Gradual Sayings, tp iv, trang 264-265.

135

. Gradual Sayings, tp ii, trang 77-78. Anguttara Nikaya, Tng Nht A

Hm, ii, trang 67-68.

Gradual Sayings, tp iv trang 56-58. Anguttara Nikaya, Tng Nht A
Hm, tp iv, trang 92-93
137
. Xem Chng 9 (Cy b Ananda).
138
. Majjhima Nikaya iii, 262. Further Dialogues of The Buddha, tp ii, trang
302-305
139
. Kindred Sayings, phn 1, trang 80.
140
. Kesakalyana, mamsakalyana, atthikalyana, chavikalyana v vayakalyana.
141
. n ngy mng 1, mng 8, rm v 23 m lch, thin tn thng gi bt
quan gii (atthasila) tc l king c khng:
136

1. st sanh, 2. trm cp, 3. hnh dm, 4. vng ng, 5. dng cht say, 6. n
sau gi ng, 7. khiu v, ca ht, nghe m nhc, xem nhng tung ht khng
thch nghi, dng trng hoa, nc hoa, du trang sc, v 8. ngi gh cao v
tt p.
Mc du thng thng, ngi Pht t gi tm gii trong nhng ngy gii
(Uposatha) k trn, khng c s cm on, khng cho gi bt quan trong
nhng ngy khc. Mc ch ca gii ny l gip kim sot hnh ng, li
ni v t tng.
Gradual Sayings, iv, trang 178-179.
. Gradual Sayings, iv, trang 177-178.
144
. Majjhima Nikaya, Trung A Hm, s 55.
145
. Sutta Nipata, Pabbajja Sutta.
146
. Xem Chng 7, v Tc Sanh Truyn s 544.
142
143

Phn ng Arama ch c ngha l mt khu vn, mt khun vin. Lc c

Pht th lnh vn ny, trn khng c xy ct nh ca. Ngy nay danh t
Arama c dng trong ngha l mt tu vin trong c ch cho cc t
khu.
148
. Samyutta Nikaya, phn i, trang 64. Kindred Sayings, I, trang 94.
147

149

. Hong t hiu chin, du tr tui, c th l mt i ha. Con rn du nh

b, c th rt c. Mt m la nh c th gy ha tai khc lit. Mt v t

khu tr tui c th c Qu Thnh hoc c php hc cao siu, thng sut
Gio Php.
150

Xem Maha Supina Jataka, Jataka Translation, quyn I, trang 188-192, s

77.
Samyutta Nikaya, I, 68. Kindred Sayings, I, trang 94.
. Kindred Sayings, phn I, trang 104-106
153
. Kindred Sayings, phn I, trang 109-110. Dhammapada, Kinh Php C,
cu 201.
154
. Kindred Sayings, phn I, trang 110.
155
. Xem Kindred Sayings, phn I, trang 122.
156
. Majjhima Nikaya, Trung A Hm, s 89.
157
. Majjhima Nikaya, Trung A Hm, s 90.
158
. Xem Chng 8.
159
. Tanha (i Dc), Arati (Bt Mn) v Raga (Tham Vng) l ba ngi con
gi ca Ma Vng.
160
. Buddhist Legends, phn i, trang 274.
151

152

161

162

163

164

165

. Dhammapada, Kinh Php C, cu 320, 321, 322.

Xem Buddhist Legends, tp i, tr. 176.

. Dhammapadatthakatha, bn Ch gii Kinh Php C, Kosambaka Vatthu.

Sutta Nipata, trang 12.

. Vinaya Pitaka, Tng Lut, bi kinh Suttavibhanga (Parajika) tr. 1-11,

Miss I. B. Horner, Book of The Discipline, phn 1, trang 1-23.

c Pht mun m ch i c Ananda.

. Xem Kindred Sayings, phn I, trang 276-277.
168
. Psalms of the Brethren, trang 318-325. Xem Angulimala Sutta, Majjhima
Nikaya, kinh 86, tp 2, trang 97.
169
. Psalms of the Brethren, trang 320-321.
170
. Kinh Bo v.
166

167

171

. Psalms of the Brethren, trang 328.

Satapancasataka, cu 78.
. Gio s Rhys Davids - Dialogues of the Buddha. Tp II, trang 91.
174
. V sau c Ambapali xin xut gia, gia nhp vo Gio Hi T Khu Ni v
c Qu A La Hn.
175
. Jivita samkharam adhitthaya
176
. Anantaram abahiram karitva, danh t ny bao gm c hai, nhng c nhn
v nhng li dy: "Bao nhiu gio l ny ta s khng dy ai khc", mt
ngh nh vy c ngha l hn ch, ch dy gio l trong mt gii nh no.
"Bao nhiu gio l y ta s dy k khc", mt ngh nh vy c ngha l
khng dy ht gio l. "Ta s dy ngi ny", cu ny hm c s phn bit
ngi ny vi ngi kia. c Pht khng h c s phn bit no, trn
phng din cc t cng nh v mt gio l. Trong li dy, c Pht
khng bao gi b truyn. Ngi cng khng h c mt nhm nh hay ln no
ring bit, trong hay ngoi cc t.
177
. c Pht m ch hnh phc Nit Bn (phalasamapatti)
178
. Nh cnh Tri.
179
. y l T Nim X (Satipatthana). Danh t Php (dhamma) dng y
trong mt ngha ring, m ch c hai i tng ca tm - vt cht v tinh
thn. Xem Ph Bn 6, trang 755-782, kinh Satipatthana Sutta, Majjhima
Nikaya, kinh s 10.
180
. T Thn Tc (Iddhipada) l: 1. tc hay mun lm (chanda), 2. tinh
tn hay s c gng (viriya), 3. t tng hay tm (citta), v 4. suy xt
(vimamsa).
181
. Cm t "mt kip sng" y c phin dch t Phn ng "kappa".
Kappa c ngha l mt kip sng thng thng, khong mt trm nm.
Kapavasesam ngha l mt kip v thm mt phn ca mt kappa, li 120
nm. Ni y danh t ny c din t bng "hn cht t".
172
173

 l ba mi by B Phn (Bodhipakkhiyadhamma), hay ba mi

by nhn sanh qu b , tc l ba mi by yu t cn thit dn n gic
ng v s hiu bit cng tt.
183
. Theo Bn Ch Gii, l tht mt con heo rng khng gi lm cng
khng t lm nhng khng phi c git n dng ln c Pht
(pavattamamsa). C ch ni rng l tn ca mt loi nm. Cng c ch
cho rng l tn mt mn n rt ngon. Xem Questions of Milinda, quyn 1
trang 244, v Dialogues of The Buddha, phn 2, trang 136, s 1.
184
. Theo Bn Ch Gii, c Pht chn Kusinara nhp dit v ba l do. L
do u tin l thuyt bi Php Mahasudasana Sutta nhm khuyn khch
i sng o hnh. Th nh l dn dt Subhadda, ngi t cui cng
ca Ngi, v ngoi c Pht ra khng ai c th thuyt bi ny c. Th ba
l cho v B La Mn Dona c th phn chia x li ca Ngi mt cch m
thm gia nhng ngi sng m Ngi.
185
. Lumbini, gip gii Ty Tng.
186
. Buddha Gaya, li 10 cy s cch nh ga xe la Gaya.
187
. Isipatana, tn hin nay l Saranath.
188
. Kusinara, hin nay c gi l Kasi, li 40 cy s cch nh ga
Gorakhpur.
189
. Nn phn bit o s Subhadda ny vi mt v khc cng tn Subhadda,
lc y xut gia ri. Chnh v T Khu Subhadda kia, xut gia lc tui gi,
s ni rng c Pht tch dit khng phi l iu ng phin mun, bi v
khng cn c Pht th ch t khu s c t do, mun lm g th lm,
khng s ai khin trch. V cng v nghe cu ni y m ba thng sau khi
c Pht nhp dit, c Kassapa (Ca Dip) triu tp 500 v t khu A La
Hn nghe c li Gio Php v Gii Lut (Kt Tp Tam Tng ln u
tin).
190
. Tt c nhng v ny u l nhng gio s tr danh thi c Pht.
182

191

192

193

. c Pht m ch nhng v Nhp Lu (Sotapanna, Tu Hn)

T Hm (Sakadagami, Nht Lai).

. A Na Hm (Anagami, Bt Lai).

A La Hn (Arahat, ng Cng).
. Pabbajja, t b, l xut gia sa di bng cch co ru tc, p y vng, quy y
Tam Bo v th mi gii. Ngi tu s ng y c gi l Samenara, sa-

194
195

di. Upasampada, c tc gii, l xut gia t khu, dnh cho ngi t hai mi
tui tr ln. Ngi th c tc gii l hi vin ca Gio Hi vi y t
cch v c gi l t khu (bhikkhu). Mt v t khu phi gi trn nhng
gii bn (patimokkha) v khi phm mt trong nhng trng ti, nh bt cng
tr chng hn, phi b trc xut ra khi Gio Hi. Nu mun, v y c th tr
li lm mt sa di.
196
. c Pht m ch i c Ananda. c khuyn khch, i c Ananda
c gng tu tp v v sau c qu A La Hn.
197
. Xem Mahavamsa Translation, trang 14-50.
198
. Xem Mahavamsa Translation, trang 19-50.
199
. Mt p nm vo bn trong o Tch Lan, 30 cy s cch Kandy. Ngi
cha ct trong ny n nay vn cn l ni hnh hng ca ch Pht t
n t Tch Lan.
200
. Trong quyn Buddhaghosuppatti, tiu s ca nh ch gii ch danh
Buddhaghosa, c ghi nu cht li thnh ng, Tam Tng Kinh chp trn l
bun s to hn su tht voi.
201
. Xem Legacy of India, do G.T Garrat xut bn, trang 10 v 11.
202

. Ch gii v quyn kinh ny, b Rhys Davids vit: "Hnh phc thay, cc

lng mc v gia tc nm di theo sng Hng (Ganges), ni m dn chng

hp th su xa tnh cht n ha ca tnh huynh v tinh thn cng minh
chnh trc cao qu, xuyn qua nhng ngn t mc mc v gin d." (Xem
Dialogues of the Buddha, phn III, trang 168).
Tc gi ca tp ny l c Moggaliputta Tissa di thi vua Asoka
(Apadana Dc). Chnh Ngi Tissa ch ta cuc Kt Tp Tam Tng ln th
ba.
204
. Samyutta Nikaya, Tp A Hm, tp 5, trang 437-438. Kindred Sayings,
Trang 370.
205
. Majjhima Nikaya, Trung A Hm, s 22.
206
. William Durrant, The History of Philosophy, trang 2.
203

207

. Webb, History of Philosophy, trang 2.

Mt trit hc hiu nh mt h thng tri thc lun em li li gii p y

cho cu hi: i sng l g? Pht Gio khng phi vy. (Dr. Dahlke,
Buddhism, trang 25).
209
. Dr. Dahlke, Buddhism, trang 1.
208

Ngi Pht t thng (cn phm nhn) vn bc theo chn c Pht,

nhng cha tht s chng ng Gio Php.
211
. Phn gii thch nm trong du ngoc trn y c trnh by hp theo
bn ch gii v ch gii cc bn ch gii. Nguyn vn ting Pali l: "Etha
tumhe Kalama. Ma anussavena, ma paramparaya, ma itikiraya, ma
pitasampadanena, ma takkahetu, ma nayahetu, ma akara-parivitakkena, ma
ditthinijjhanakkhantiya, ma bhabbarupataya, ma samano no garu ti."
212
. Angutara Nikaya , Tng Nht A Hm , tp 1, trang 189. Kindred
Sayings, phn 1, trang 171-172.
213
. Xem Buddhist Legends, trang 249-250.
210

214

. Samyutta, Tp A Hm, tp 3, trang 129.

Dhammapada, Kinh Php C, cu 276.

. "Cu nguyn l mt hnh ng m ti chn thnh th nhn l ti khng
c xu hng theo." Canon B.H. Streeter, trong quyn Modern Churchman,
thng 9 nm 1924, trang 347.

215

216

"Ti khng hiu v sao ngi ta vn tip tc cu nguyn, t ra ngi ta cng

phi bit chc rng c mt l tai ang nghe". Rev. C. Beard, trong quyn
Reformation, trang 419.
Sri Radhakrishnan ("Gautama The Buddha") vit: "Nhng li vi van cu
nguyn c tnh cch l mt s thng cm ring t, mt s mc c vi thn
linh. i tng m n tm l nhng tham vng trn tc ang thiu t thc
v bn ng. ng khc, hnh thin l t mnh sa i ly mnh."

217

. Silacava. Xem Ceylon Daily News, s c bit Vesak, thng 4-1939.

218

. Majjhima Nikaya, Trung A hm, bi kinh s 22.

219

Majjhima Nikaya, Trung A Hm, Rahulovada sutta, s 61.

220

. Dhammapada, Php C Kinh, cu 129.

221

. Anguttara Nikaya, Tng Nht A Hm, phn 1, trang 286.

222
223

224

Majjhima Nikaya, Trung A Hm, tp I, trang 140, s 22.

. Trang 67.
.

. Maha Parinibbana Sutta, Kinh i Nit Bn, Trng A-hm, Kinh 16.

Samyutta Nikaya, Tp A Hm, tp ii, trang 32. Kindred Sayings, phn ii,
trang 27.

225

226

. Xem ch thch Chng 14.

Majjhima Nikaya, Trung Hm, Cula Malunkya, s 63. Xem Chng 22.
. Xem Udana, vi, trang 4; Woodward, Some Sayings of the Buddha, trang
287-288.

227

228

229

. Xem ch thch Chng 8.

230

231

232

Sutta Nipata - Vasala Sutta. Xem Ph bn 3.

. Cng b kinh Sutta Nipata, trang 115.
. Majjhima Nikaya, Trung A Hm, tp II, trang 83-90.

Psalms of the Sisters, phn I, trang 82.

. Xem Kindred Sayings, phn I, trang 162
235
. Xem Chng 10.
236
. Xem Kindred Sayings, phn I, trang 270
237
. Jataka Translation, s 354
238
. Xem Chng 6.
239
. Samyutta Nikaya, Tp A Hm, phn I, trang 62; xem Kindred Sayings,
phn I, trang 86.
240
. Do khng th chng minh gi thuyt cho rng Pht Gio l mt giai
on trng thnh t nhin ca n Gio, mc du ta phi nhn nhn rng
c mt vi im tng ng cn bn gia hai tn gio, v l nhng c
im gio l trng hp vi chn l vnh cu hay Php (Dhamma).
241
. Xem Chng 33-34.
242
. Sanskrit l Karma.
233
234

i t Ingersol vit nh sau v vn ho tr danh nc Anh, ng

Shakespeare. "C cha ln m ng Shakespeare u khng bit c bit vit.
ng Shakespeare trng thnh trong mt lng b nho gia nhng ngi dt".
244
. Kammassaka manava satta, Kammadayada, Kammayoni,
Kammabandhu, Kammapatisarana, Kamma satte vibhajati yadidam
hinappanitataya'ti. (Majjhima Nikaya, Trung A Hm, bi kinh
Cullakammavibhanga Sutta, s 135).
243

Xem li gii p ca i c Nagasena cho Vua Milinda v vn ny.

Warren, Buddhism in Translation, trang 214.

245

. V s bo ng ca nghip, khi cp n mi tng ng gia nhn v

qu (nhn no to qu y), Tin s Crimm c vit nh sau:

"Trong tt c nhng trng hp tng t, ta c th dn chng d dng rng
inh lut tng ng c tc dng iu chnh v chuyn hng cho thc ti
sanh phi hp vi mt t bo mi. Nh ngi km lng t bi, git chc
ngi v vt mt cch d dng, m p dng nui su kn trong lng bn
tnh st sanh.
"Ngi y s khng ngn ngi v lm khi cng ly lng tha thch m git
mt sanh mng, tc l ct t mt s sng ca mt chng sanh, hay ni cch
khc, l thu ngn i sng ca mt chng sanh. Tc nhin mm ging c
khuynh hng st sanh, mm ging c bm tnh thu ngn i sng, thm
nhun trong ngi y v n lc cht, do nh lut tng ng, b hp dn
n mt cnh gii cng c nhng khuynh hng tng t, v trong cnh
gii y ng nhin i sng b thu ngn li. Cng mt th y, ngi c tm
c, vui thch trong vic hnh h chng sanh v lm cho k khc au n tt
nguyn cng nui su kn trong lng mm ging hung c y. Khi cht - do
nh lut tng ng, ci g ging nhau c sc hp dn ln nhau, xu ht
xu, tt ht tt - tm c s b thu ht n nhng cnh gii cng hung c nh
vy, vi nng lc to nn mt thn th xu xa d tng.
"Mt ngi c tnh nng gin hng kch thch nhng mm ging c tnh
cht lm cho sc din tr nn xu xa. V i sc din l c tnh ca s gin
d.

"Ngi no c tnh ganh t, keo kit, kiu hnh, hng tch tr nhng bm
cht th hn, c cm, khinh r k khc, nhng khuynh hng khai trin mm
ging tng xng vi cnh ngho kh v.v...
" d nhin, ch l hu qu ca nghip to trong qu kh, c th thay i
tnh nam hay tnh n, nh kinh Digha Nikaya, Trng A Hm, s 21 c
thut rng Gopiksa, v b rt ght tm tnh n b v do t to cho mnh
mt bm tnh n ng". The Doctrine of the Buddha, trang 191.
Digha Nikaya, Trng A Hm, iii, trang 112, s 30.
. The Expositor, trang 65, chng 87.
248
. Xem Compendium of Philosophy, trang 191, Manual of Abhidhamma,
tc gi Narada Thera.
249
. Hnh ng bng thn, khu hay .
250
. Angutatara Nikaya, Tng Nht A Hm, trang 173; Gradual Sayings;
Phn i, trang 157.
251
. Xem Abhidhammavatara, trang 54. B Rhys Davids, Buddhism, trang
119.
252
. Anguttara Nikaya, iii, 415; The Expositor phn I, trang 117; Atthasalini,
trang 88.
253
. Xem Poussin, "The Way to Nirvara", trang 68.
254
. Atthasalini, trang 63; The Expositor, phn I, trang 91.
255
. Xem Compendium of Philosophy; Abhidhammattha Sangaha, Ch. 1;
Manual of Abhidhamma, Ch. 1.
256
. Quyn 1, trang 227. Kindred Sayings, phn I, trang 293.
246

247

257

. Quyn II, trang 602. Xem Warren, Buddhism in Translation, trang 248.

The Path of Purity, chng iii, trang 728.

Kammasa karako natthi - vipakassa ca vedako; Suddhadhamma pavattanti evetam samma dassanam.
Psychology, trang 216.
. Visuddhi Magga, Thanh Tnh o, chng XVII.
260
. Dictionary of Philosophy.
258

259

261

. Theo trit hc Pht Gio, khng lc no khng c mt loi tm ang eo

nu mt i tng, vt cht hay tinh thn. Ni cch khc, tm lun lun c

i tng. i tng ca tm c th l vt cht nh ting ng, hnh sc hay

tinh thn nh mt t tng, tm T chng hn. Mi chp t tng pht sanh
ri hoi dit v, trc khi dit, to iu kin cho chp t tng k tip pht
sanh. S tn ti ca mt chp t tng nh vy nhanh n gic quan ca
con ngi kh c th thc c. Nhng nh ch gii ghi nhn rng trong
thi gian mt ci nhong, c hng t t chp t tng pht sanh v hoi dit.
Dhammapada, Kinh Php C, cu 165.
. Buddhist Legends - Dhammapadatthakatha, phn 2, tr. 262.
264
. Buddhist Legends, trang 282.
265
. Theo mt vi quyn sch, chnh ng git m.
266
. Theo Vi Diu Php Tot Yu, Abhidhammatha Sangaha, Thin Sc Gii
(Rupa Jhana) c nm tng, nhng sch Visuddhi Magga, Thanh Tnh o,
ch nu ln bn tng. Khng c nhiu khc bit gia hai li gii thch. Theo
Vi Diu Php, mi tng Thin (Jhana) tng ng vi mt chi thin (tm, st,
ph, lc, tr). Trong sch Thanh Tnh o tnh nh thin khng cn hai chi
tm, st na m ch gm ba chi thin: ph, lc, tr.
267
. c thm chi tit, xem "A Manual of Abhidhamma", tc gi Narada
Thera, trang 43-56.
268
. Anguttara Nikaya, Tng Nht A Hm, phn 1, trang 249. Xem Warren,
"Buddhism in Translations", trang 218.
269
. c Pht mun m ch cc v A La Hn.
270
. Aguttara Nikaya, Tng Nht A Hm, phn 1, trang 249, Xem Warren,
"Buddhism in Translations", trang 218.
271
. Samyutta Nikaya, Tp A Hm, phn i, trang 91. Xem Warren,
"Buddhism in Translations", trang 296; v Grimm, "The Doctrine of the
Buddha", trang 248.
272
. Kindred Sayings, phn i, trang 98.
262

263

273

. "Khng c l do no gi nh rng th gian c mt khi im. nim

ch trng s vt phi c mt khi im pht sanh do tr t tng ngho

nn." Bertrand Russel - "Why I am not a Christian".
Xem "The World as Will and Idea".
. Xem bi vit ca ng v "A plea for Atheism - Humanity's Gain from
Unbelief".

274
275

276

. "R rng khng th chng minh mt cch chnh xc s hin hu ca

Thng . Cho n nay, hu ht cc chng minh u nu ln trong tin

nh dn chng, nhng g s phi c chng minh phn kt lun".
Reverend W. Kirkus trong "Orthodoxy Scripture and Reason", trang 34.
"Ta c hng dn n ch phi nhn nhn rng c nhng ti li xu xa
trong v tr. V l trch nhim ca Thng . Chng ta khng th ph
nhn khuyt im ca Thng cho ti li v au kh tn ti." Canon
C. E. Raven trong "The Grounds of Christian Assumption".
277

278

Majjhima Nikaya, Trung A Hm, Cula Malunkya sutta, s 63.

. Majjhima Nikaya, Trung A Hm, Mahatanhasamkhaya sutta, s 38.

Mc du n c sn tim v du, nhng nu khng c ngn la t bn ngoi

chm vo t khng c nh sng.

279

. Xem F. L. Woodward, "Some Sayings of the Buddha", trang 40.

280

. Anamataggo' yam bhikkhave samsaro, pubbakoti na pannayati

avjjanivarananam sattanam tanhasamyojananam sandhavatam.

"Khi im, hi cc o hu, tht khng th o lng hay tnh ton c.
Lch trnh din tin ca n cng vy. Ci im u tin ca cuc chy di
ng ng ca nhng chng sanh b che lp kn mt trong v minh v b tri
cht vo i dc, qu tht cha c khm ph". F. L. Woodward, "Kindred
Sayings", phn iii, trang 118.
"Khng th quan nim c im khi u ca vng lun hi. Khng th
khm ph c khi im nguyn thy ca chng sanh vn b che lp trong
mn v minh v dnh mc trong i dc, ang vi v, hp tp, chy o in
xuyn qua vng sanh t lin tc tip din" -- Nyanatyloka Thera.

Samsara, lun hi, theo ng ngha uyn nguyn ca danh t, l cuc i

thnh thang bt nh v khng ngng. Sch Atthasalini nh ngha danh t
Samsara nh sau:
Khandhanam patipati dhatu-ayatanana ca
Abbhocchinam vattamana samsaro ti pavuccati.
Samsara, lun hi, l s tip din khng ngng ca ng un, t i v lc
cn.
Anguttara Nikaya, Tng Nht A Hm, phn i, trang 174; "Gradual
Sayings", i, trang 158.
282
. Majjhima Nikaya, Trung A Hm, ii, trang 222, bi kinh s 101.
283
. Digha Nikaya, Trng A Hm, phn i, trang 221, bi kinh s 11.
284
. Digha Nikaya, Trng A Hm, s 24, phn iii, trang 29. "Dialogues of
the Buddha", iii, trang 16-27
285
. Jataka Translation, tp vi, trang 110.
286
. Jataka Translation, tp vi, trang 122.
281

287

. Dhammapada, kinh Php C, cu 153.

MahaVagga, trang 10, Samyutta Nikaya, Tp A Hm, cu 428. Xem

Chng 6.
289
. Majjhama Nikaya, Trung A Hm, phn i, trang 169.
290
. Majjhama Nikaya, Trung A Hm, phn ii, trang 45 (kinh s 81).
288

291

. Majjhama Nikaya, Trung A Hm, phn iii, trang 258 (kinh s 143).

Majjhama Nikaya, Trung A Hm, phn i, trang 111

. Digha Nikaya, phn ii, trang 91 (kinh s 16).
294
. Trng hp ca Shanti Devi, x n , l mt th d hin nhin. Xem
tp ch "The Bosat", tp xiii, s 2, trang 27.
295
. William Q. Atkinson v E. D. Walyer, trong quyn "Reincarnation and
the Law of Kamma".
292

293

296

. Kinh Theregatha, Trng lo Tng K, ghi rng c mt v B La M kia

"c tn khm phc nh mi ln g mng tay ln trn mt u lu khi

bit c ngi ch ca ci u lu y ti sanh ni no."

C nhng ngi biu hin cc nhn cch khc nhau trong cc thi im khc
nhau trong i ca h. Gio s James cng c nu ln mt vi trng hp
c bit v th v trong quyn "Principles ca Psychology". (Xem F. W. H.
Myers, "Human Personality and its Survival of Bodily Death"). Sch Thanh
Tnh o c ghi mt chuyn mt v tri nhp vo mt ngi c s (Xem
The Path of Purity, phn i, trang 48).
Chnh tc gi (.. Narada) cng c gp nhng ngi ngi ng, lm trung
gian cho gii v hnh chuyn t t tng v nhng ngi khc b m linh
khng tt nhp vo. Khi trong trng thi m th nhng ngi y lm v ni
nhng iu m thng h khng h bit, v sau khi tnh li h cng khng
cn nh g ht.

297

. Xem "Many Mansions", c dch ra Vit ng di ta "Nhng b n

ca cuc i" do dch gi Nguyn Hu Kit, v "The World Within" ca

Gina Cerminara.

298

. Chnh nhng kinh nghim tng t lm cho Sir Walter Scott thc

c thuyt lun hi. Khi vit li tiu s ca Sir Walter Scott trong quyn
"Life of Scott", tc gi Lockhart c trch mt on trong quyn nht k ca
ng, ngy 17-2-1828 nh sau: "Chc chn ti khng th ni r c nn vit ra
y hay khng, rng ngy hm qua vo gi cm chiu, ti b ci m ti gi
l thc c nhng tin kip m nh mt cch k l, th d nh mt ngh
m h rng khng c vic g xy ra m ta c th ni l ln th nht. Cng
nhng vn y c em ra tho lun v c nhng ngi pht biu nhng
kin y ht. S xc ng mnh m n c th t nh ci m ngi ta gi
l mt o nh sa mc v cn st trn bin c."
"Bulwer Lytton din t nhng kinh nghim b n kh hiu y nh mt loi
k l thuc v tinh thn lm cho ta nh li nhng ni v nhng ngi cha
tng gp trc kia. Nhng ngi theo hc thuyt ca Platon gii thch rng
l nhng tm tranh u v bt tha mn t kip sng trc, by gi tri
ln." -- H.M. Kitchener, "The Theory of Reincarnation", trang 7.

Chnh tc gi (.. Narada) gp vi ngi nh li tng on, i sng

ca h trong kip trc. Tc gi cng c gp mt vi bc s tr danh u
Chu c th thi min ngi khc v lm cho h nh li tin kip.
299
300

Xem "Buddhist Legends", tp 3, trang 108.

. "Ceylon Observer", 21-11-1948.
.

301

. "Chng ta phi n ch nhn hin ti nh con ca qu kh v l cha

m ca tng lai" -- T.H. Huxley.

Addison.
. Php Thp Nh Nhn Duyn cng c gi l Thp Nh Nhn Duyn
Khi hay Ty Thuc Pht Sanh .
304
. Tabbhavabhavibhavakaramatta - Abhidhammattha Sangaha. Xem "A
Manual of Abhidhamma" ca tc gi Narada Thera, trang 360.
305
. Sutta Nikaya, cu 730.
306
. Suuta Nipatta, trang 14.
302

303

307

. "Thc ny l tinh khit", pabhassaram idam cittam, c Pht dy nh

vy trong Anguttara Nikaya, Tng Nht A Hm, tp 1, trang 10. Theo ch

gii, c Pht ni vy khi cp n thc-ti-sanh.

308

. Trong trng hp "Qu V Nhn" (Ahetuka vipaka).

Trong trng hp "Qu V Nhn"(Sahetuka vipaka).

. Samyutta Nikaya, Tp A Hm, phn ii, trang 70. Kindred Sayings, phn
ii, trang 50.
311
. Xem Chng 6.
312
. Chalmers, "Buddha's Teachings", cu 729-730.
313
. Xem Kindred Sayings, phn i, trang 85-86.
314
. Apa + aya =khng c hnh phc. Niraya (Ni + aya) cng c ngha "thiu
hnh phc"
315
. Xem Chng 31.
316
. Xem Kindred Sayings, phn ii, trang 170.
317
. ng theo ngha trng, l nhng chng sanh c tm pht trin, hay mt
trnh cao (mano ussannam etasam). Dng t Bc Phn (Sanskrit) tng
309
310

ng vi Manussa l Manushya, c ngha l nhng ngi con ca Manu.

Gi nh vy v h tr nn nhng chng sanh c vn ha cao hn nh thn
Manu.
318
. Xem "A Manual of Abhidhamma", do tc gi Narada Thera, trang 234246, c thm chi tit v tui th ca nhng cnh gii khc nhau.
319
. Quyn "The Tibetan Book of the Dead" ca tc gi Dr W.T. EvansWents, c trnh by y chi tit
320

.. Theo Pht Gio nng lc vt cht do bn yu t to nn:

a) Kamma (nghip), l hnh ng thin hay bt thin trong qu kh.

b) Utu, l s bin i vt cht hay Tejo, nguyn t la, c c tnh nng hay
lnh, trong T i.
c) Citta, gm tm vng v tm s.
d) Ahara, sc dinh dng trong thc vt.
Xem Chng 25
. Dr Evans-Wents vit rng theo kinh sch Ty Tng, c mt trng thi
chuyn kip t khi cht n lc u thai. Linh hn ngi cht phi trng
thi y trong 1, 2, 3, 4, 5, 6 hay 7 tun l, cho n 49 ngy ("The Tibetan
Book of the Dead", trang XLII - XLIII, 58, 160, 165). Quan nim nh vy
tri vi gio l ca c Pht (Xem "A Manual of Abhidhamma).
323
. "Milinda's Questions", phn 1, tr. 127-128.
324
. Trn dy ngn h c li mt triu hnh tinh trn y c s sng -- "The
Nature of the Universe", Fred Hoyle, tr. 87-89.
325
. Religion and Science, trang 132.
326
. Bertrand Russell, The Riddle of the Universe, trang 166.
327
. Religion and Science, trang 132.
321

322

328

329
330

331

. Religion and Science, trang 166.

William James, Principles of Psychology, trang 351.

. Watson, Behaviourism, trang 4.
.

. Principles of Psychology, trang 215.

Theo cc nh ch gii kinh in, nu chia thi gian ca mt ci nhong ra

lm mt triu phn th thi gian ca mt chp t tng cn ngn hn l mt
phn triu ca thi gian mt ci nhong.
333
. Xem Compendium of Philosophy - Introduction, trang 12.
334
. Xem Warren, Budhism in Translations, trang 234-235.
335
. Xem sch "Buddha and the Gospel of Budhism", trang 106, ca tc gi
Dr. Ananda Coomasvami.
336
. Xem "The Questions of Milinda", phn 1, trang 111; v Dr Dahike,
"Budhism and Science", trang 64.
337
. Chnh hu ca vua Kosala vo thi c Pht.
338
. Majjhima Nikaya, Trung A Hm, bi kinh s 57.
339
. Xem "The Book of the Gradual Sayings", phn I, trang 31-34.
340
. Pythagoras nh li tham d trn chin Trojan di tn Euphorbus.
Empedocles c nhng kip sng lm mt thanh nin, mt thiu n, mt
con chim v mt con c trong lng bin c (Frag. 117, Diels).
341
. Frances Cornford, "An Anthology of Modern Verse", do A. Methuen,
London, Methuen and Co., chn v trch ng trong "The Buddhist Annual
of Ceylon", 1927
342
. Warren, Buddhism in Translations, trang 6.
332

343

. Theo bn Ch gii, bn danh t ng ngha. Ajata c ngha l pht

sanh m khng ty thuc nguyn nhn hay iu kin (hetupaccaya). Abhuta

(st ngha l "khng tr thnh") c ngha l khng pht sanh. Bi khng pht
sanh t mt nguyn nhn, v khng tr thnh, tc nhin khng cu to
(akata). Tr thnh v pht sanh l c tnh ca nhng vt ty th -- hin hu
do nguyn nhn hay iu kin, ty duyn -- nh tm v vt cht, danh v
sc. Nit Bn tri li, khng ty thuc nguyn nhn hay iu kin c, l
bt ty th (asamkhata).
Xem Woodward, Verses of Uplift, trang 98 - "As it was said", trang 142.
Woodward, "As it was said", trang 142
. Sa = vi; upadi = ng un, tc danh sc; sesa = cn li. Ng un c gi
l "upadi" bi v b i dc v v minh bm cht.
346
. Bi v v y khng cn ti sanh.
344

345

Xem "Gradual Sayings", trang 135.

. Sanh (jati) y c ngha l s sng, nhng kip sng trong vng lun
hi.

347
348

Majjhima Nikaya, Trung A Hm, kinh s 57.

. Samyutta Nikaya, Tp A Hm, phn 1, trang 62.
351
. "Qu tht php ny (Nit Bn) phi c thnh tu (hay chng ng) do
bn Thnh o (D lu, Nht lai, Bt lai, A La Hn), ch khng phi c
to nn." -- Thanh Tnh o.
352
. Kindred Sayings, phn I, trang 23.
353
. Xem Woodward, "Verses of Uplift", trang 66-67.
354
. Questions of King Milinda, trang 202-204.
355
. Xem Chng 29.
356
. Kindred Sayings, phn I, trang 170.
357
. Ngoi ra, cn by iu dit trnh (adhikaranasmatha dhamma), cng li
l 227.
349

350

"Kasina" y c ngha l trn vn, tt c, y . Gi nh vy bi v

nh sng ta ra t hnh nh khi nim ca mc "Kasina" phi bao trm
trn vn, tt c, khng gii hn.

358

Trong trng hp dng t lm mc, ta phi lm mt ci da hnh trn, b

knh mt gang bn ngn tay. Ly t st mu da tri lc bnh minh, nhi
nhuyn, p ln, ri co gt tht k, tht lng. Nu khng c t mu da
tri lc bnh minh th lm mt, ri dng t mu khc cng c, p
pha di. Ci vt trn bng t suy nim y gi l "kasina mandala".
Cc loi Kasina khc cng lm tng t nh vy. Sch Thanh Tnh o c
m t tng chi tit. Cng nn ghi nhn rng mc nh sng v khng gian
khng c trong kinh in. Nu khng k hai mc ny, th cn li ba mi
tm mc hnh thin tt c.
Vo thi c Pht c nhiu t thi cn qung li trong cc ngha a, ch
ngy chn hoc thiu, cn lm mi ngon cho th v chim. Ngy nay, khng
th c t thi nh vy na dng lm mc hnh thin.
360
. "Anussati" l nim nim, khng ngng nim.
361
. "Ahare patikkulasanna" - nh qun tng tnh cch gh tm ca vt thc
khi i tm, lc n, lc tit ra, lc tiu ha, lc thot ra, v.v...
362
. Th d nh qua st bn yu t: t, c tnh cch dui ra (pathavi); nc,
dnh lin li (apo); la, nng hay lnh (tejo); v gi, di ng (vajo). Xem xt
nhng c tnh ring bit.
363
. Padhana Sutta, trang 28.
364
. Majjhima Nikaya, Vitakka Santhana Sutta, s 20.
359

Php hu vi: nhng vt v nhng hin tng pht sanh do iu kin.

Nhng vt cu to, ty th, ch hin hu nh c duyn sanh.
366
. Kin Tnh l giai on th ba ca con ng trong sch (Visuddhimagga,Thanh Tnh o).
365

367

. Kankhavitaranavisuddhi: on Nghi Tnh, giai on th t ca Con

ng Trong Sch (Thanh Tnh o, Visuddhi magga).

Maggamaggananadassanavisudhi: o Phi o Tri Kin Tnh, giai on
th nm ca Thanh Tnh o.
369
. Tu gic trong Con ng siu th ny c tn l Nanadassana visudhi,
Tri Kin Tnh, giai on th by ca Thanh Tnh o.
370
. Dr Dhalke.
371
. Nirodha-Samapatti, ng ngha l "thnh t s chm dt". Xem "A
Manual of Abhihamma", tc gi Narada, trang 227 v 435.
372
. The Path of Purity, Thanh Tnh o, phn 11, trang 872.
373
. Psalm of the Brethen, trang 346.
374
. Woodward, Verses of Uplift, trang 114.
375
. Kinh Aggivacchagotta, Majjhima Nikaya, kinh s 72.
376
. L d nhin, y tc gi m ch ca ngi c Qu A La Hn.
368

377

. Sut cuc hnh trnh trong vng lun hi: m ch mt v A La Hn.

Hnh gi chm dt mi u phin lc c Qu A Na Hm, tng th ba

trong bn tng thnh. n tng y, hnh gi tn dit mi luyn i eo nu
theo dc vng v mi hnh thc bt mn.
379
. Sabbadhi, hon ton t do, thot ra khi mi dnh mc i vi ng un
v.v...
380
. C bn loi tri buc (gantha) l: a/ tham mun (abhijja), b/ on ght
(vyapada), c/ d dui nng theo nghi thc l bi v cng t
(silabbataparamasa, gii cm th), d/ c chp trong thnh kin, kh kh
chp rng thnh kin ca mnh l chn l (idhamsaccabhinivesa, kin th).
381
. Nhng cu ny m ch phm hnh ca mt v A La Hn. C hai loi nhit
: tinh thn v vt cht. Lc cn sng, mt v A La Hn cn th cm nhit
ca th xc, nhng khng quan tm n. Tuy nhin, Ngi khng cn c
nhit ca tham vng, hay la tham i.
378

Ch v A La Hn i lang thang bt nh, khng luyn i mt ni nht

nh no bi v cc Ngi hon ton t do, thot ra khi mi quan nim
v "Ta" v "Ca Ta".
383
. C hai loi tch tr l hot ng c lin quan n nghip (tc tch tr
nghip hay hnh), v bn mn cn thit trong i sng ca mt v t khu
(t vt dng: thuc men, ch , y bt v vt thc). Loi tch tr u tin c
khuynh hng ko di cuc hnh trnh trong vng lun hi. T vt dng,
mc d cn thit, c th l mt tr ngi cho tin b tinh thn.
384
. Dt khot t b mi thm mun v vt thc.
382

385

. Gii Thot, hay Nit Bn, l thot ra khi mi phin no (Vimokkha).

Gi l h khng v cn lng tham-sn-si, ch khng phi Nit Bn l h v,

khng c g ht hay tuyt dit. Nit Bn l trng thi siu th tch cc, khng
th m t bng ngn ng ti th. Khng c du v ca tham-sn-si, ch v A
La Hn chng nghim qu v Nit Bn lc cn trong kip sng ny. Ni
rng sau khi t b kip ny, cc Ngi s cn sng, "ti", hay ht sng, "bt
ti", u khng ng, bi v Nit Bn khng phi vnh cu cng khng phi
h v. Khng c ci g vnh vin ha cng khng c ci g, ngoi tr kht
vng, tuyt dit (h v ho).
Indakhila l mt cy ct va vng chc va cao ca Tri Thch, hoc
l cy tr chnh cng vo mt th trn.

386

Cc nh ch gii ghi nhn rng Indakhila ny l nhng tr ct vng chc,

dng ln bn trong hay bn ngoi cc th trn cho p mt. Thng thng,
cc tr ct ny lm bng gch hoc bng g, hnh bt gic. Nhng tr ct
ny c chn tht su di t. Do c thnh ng "vng chc nh tr
Indakhila".
"Tadi" l ngi bung x, khng cn luyn i nhng g a thch,
khng bt mn vi iu khng va lng, cng khng bm nu vo iu g.
Gia tm iu kin thng trm ca th s - c v thua, tn dng v khin
trch, danh thm v ting xu, hnh phc v au kh - mt v A La Hn
sng hon ton bnh thn. Tm qun bnh, khng chao ng, khng biu
hin lng a thch hay bt mn, khng h h vui ci m cng khng lo u
su mun.
388
. Bi v cc Ngi khng cn sanh t na.
387

Assaddho, theo st ngha l khng tn nhim hay khng trung thnh. V A

La Hn khng chp nhn sung nhng ngun hiu bit, v chnh Ngi t
chng nghim chn l.
390
. Akata, V Sanh, l Nit Bn. Akatannu cng c th c hiu l ngi
v n bc ngha.
391
. Nhng dy ni lin trong kip nhn sinh. Sandicchedo cng c ngha l
ngi ph nh, mt tn trm.
392
. Hata + avakaso l ngi tiu tr c hi.
393
. Vanta + aso, ngi n i ma, l mt nh ngha khc ca danh t
ny.
394
. Bng bn Thnh o. Nhng hnh thc th kch ca tham i c ch
ng trong ba tng Thnh u tin. Hnh thc vi t c tn dit trong tng
cui cng.
395
. Nina v Thala, st vn t l nhng lp thp v nhng t cao, nhng
thung lng v nhng i cao.
396
. Ch v A La Hn dt b dc vng,thch ni vng v n dt trong
rng su, ni m ngi trn tc khng thch.
397
. Khe mnh, khng cn nhng chng bnh ca tham i.
389

398

399
400

. B bn ny, tc Param, lc cn: nhn, nh, t, thit, thn, .

B bn kia, tc Aparam, lc trn: sc, thinh, hng, v, xc, php.

. Khng dnh mc, khng b rng buc vo iu g nh "Ta" v "Ca Ta".
.

401

. Brahmana l mt danh t c lin quan n giai cp B La Mn, giai cp

c u i nht thi by gi, v cng l danh t gi nhng ngi theo

o B la Mn. Mc d vy y Brahmana c ngha l ngi hon tt
Con ng, ngi chng n o v Qu, tc mt v Pht hay mt v A
La Hn. Trong chng ny danh t B La Mn c dng theo ngha ny.
Ngi thc hnh thin Vng Lng (Samatha, ch) v thin Minh st
(Vipassana, qun).
403
. Asinam, ngi sng mt mnh trong rng, n dt.
404
. Bng cch chng ng T Diu v tn dit cc Thng Thc.
405
. Tc chng ng Nit Bn.
406
. thng sut T Diu .
407
. Bn phn i vi o gio.
408
. V ngi tn dit dc vng khng cn ti sanh na.
402

Gnh nng ca ng un.

. Ngi thng sut con ng dn n nhng cnh kh, con ng dn
n cc nhn cnh v con ng Nit Bn.
411
. Nhng ngi cn thnh kin ng chp, cn luyn i ng un.
412
. Nhng rng buc y l: tham, sn, si, ng mn v t kin.
413
. Khng b nhim lm chao ng.
414
. Tc luyn i, eo nu theo nhc dc ng trn.
415
. Arati, ght b, khng chu cuc sng chn rng su (theo bn Ch
gii).
416
. Upadhi, bn nh. C bn loi upadhi l: ng un (khanda), kht vng
(kilesa), tc hnh (abhisankhara), v dc lc (kama).
417
. Th gian l ng un.
418
. Usabham, l con tru c - ni ngi v y, khng s st, nh con tru
c.
419
. Mahesim, ngi tm gii nh, tu, cao thng.
420
. Vijitavinam, ngi khc phc mi kht vng.
421
. Nahatakam, ngi thanh lc mi nhim.
422
. Buddham, ngi thng sut T Diu .
423
. Sagga, l su cnh Tri Dc, mi su cnh Tri Sc Gii, bn cnh Tri
V Sc Gii. (Xem Chng 27).
424
. Apaya l bn kh cnh.
425
. Jatikkhayam l o qu A La Hn.
426
. Abhinnavosito tc l n mc cng tt bng cch thng sut nhng iu
phi c thng sut, xa la nhng iu phi xa la, chng ng nhng g phi
chng ng v trau di nhng g phi trau di (theo bn Ch gii).
427
. Sabbavositavosanam tc l sng i phm hnh thing ling dn n
mc tn cng l tu gic c lin quan n Con ng A La Hn, chm dt
mi kht vng.
428
. Savaka, Thinh Vn: ng theo ngha en l "ngi nghe".
429
. Theo ng ng nguyn, Arahant (A La Hn) l bc ng Cng, hay ngi
dp tt mi kht vng.
409

410

430

. Gio s Rhys Davids vit nh sau trong quyn Buddhist Birth Stories

(trang xxxiv): "Mt quyn tiu thuyt c tnh cch tn gio ta "Barlaam
and Joasaphat" k li cu chuyn mt hong t n c Barlaam cm
ho v tr nn o s n dt. Ngi c s ly lm ngc nhin c nghe
rng chuyn ny l mt on trong tiu s ca c Pht, v (nhn vt)
Joasaph l c Pht di mt tn khc."

Ch Joasaph, hay Joasaphat ch l bin th ca danh t "Bodhisattva".

Joasaphat trong ting Rp, cng c vit l Yudasatf, v l do s ln
ln gia hai mu t "Y" trong ting Rp, v "B". Bodhisat tr thnh
Yudasatf. Xem "Encyclopaedia of Religion and Ethics", tp 6, trang 567.
"Parami" do ch "param" c ngha l "pha bn kia", hay s sng sut, s
gic ng, v ch "i" l "i". Theo ngha trng, "parami" l ci g c th a
ta qua b bn kia, o b ngn. Phn ng "patamita" c dng trong ngha
ny.

431

432

. Ba La Mt c 10 php. Mi php chia lm 3 hng: Parami thuc v ti

sn, s nghip, v con; Uparami, thuc v mt hay nhiu b phn trong c

th; v Paramatthaparami, thuc v mng sng.
Th d B Th Ba La Mt c 3 hng: Dana parami, l b th ti sn, s
nghip, hoc v con; Dana uparami, l b th mt b phn trong thn th
nh tay, chn, mi, tai, v.v...; v Dana paramatthaparimi, l hy sinh mng
sng ca mnh cho k khc, cu mt chng sanh.
Nh Tr Gii Ba La Mt cng c 3 hng: Sila parami, l hy sinh ti sn, s
nghip hoc v con gi trn gii lut; Sila uparami l hy sinh mt b
phn trong thn th gi trn gii lut; v Sila paramatthaparami l hy sinh
mng sng gi gii lut trong sch.
Nh th, mi Ba La Mt u c 3 hng; cng chung tt c c (10 x 3) = 30
Ba La Mt.
Bn dch on ny ca sch Thanh Tnh o c b H Th Linh sp
thnh vn vn.
434
. Warren, Buhism in Translations.
435
. Majjhima Nikaya, Ghatikara Sutta, Kinh s 81.
433

436

. Xem Chng 42
. Xem Ph Bn 3.

437

Kindred Sayings, trang 334.

. Theo kinh in Hn t th l Bt Phong, tc tm ngn gi thi vo i
sng lm chao ng ngn n Tm.
440
. Ouspenky, "Tertium Organum", trang 8.
441
. Chp t tng - cng c gi l "st na tm". Trong thi gian ca mt
ci nhong tri chp, hng t t chp t tng c th pht sanh.
438
439

442

. Sir Charles Sherrington, "Lifs Unfolding", trang 32.

"What is mind? - No matter. What is matter? - Never mind". gip qu

v c gi khng c ting Anh c th thng thc li chi ch ny, ngi
dch xin ph ch rng hai ch "no matter" va c ngha l "khng c vt
cht, va l mt li ni rng "khng sao u". Hai ch "never mind" va c
ngha "khng bao gi c tm", m cng c ngha "khng c g u, khng
cn phi bn tm".
444
. Sri Radhakrishna, "Indian Philosophy", tp I, trang 278.
443

445

. "C khong mt triu h thng hnh tinh trong dy Ngn H trong , c

s sng". Xem Fred Hoyle, "The Nature of The Universe", trang 87-89.
Sri Radhakrishna, "Indian Philosophy", tp I.
. Bertrand Russell, "Religion and Science", trang 191.
448
. Bertrand Russell, "Religion and Science", trang 191.
449
. Ouspenky, "Tertium Organum", trang 192
450
. So snh vi Tc Sanh Truyn Mahamangala Jakata (s 453). Bi kinh
ny c ghi trong b Sutta Nipata v Khuddaka Nikaya.
446

447

451

. Anathapindika, theo ngha trng l "Ngi cho n n k c n khng

c gip " hoc "Nui sng nhng ngi b b ri", ta thng gi l Cp

C c. Tn tht ca ng l Sudatta. Sau khi quy y tr thnh Pht t, ng
mua mt khu rng ti tt ca ng Hong Jeta (K ) v xy dng mt
ngi o trng c tn l Jetavanarama (K Vin Tnh X). Ni y c Pht
c ng phn ln i Ngi.
Mun c nhiu chi tit v Sudatta, c Kindred Sayings, phn I, trang 27; v
Vinaya Text, tp iii, trang 179.
452

453

Savathi, tn ngy nay l Sahet-Mahet.

. Bn Ch Gii ghi nhn rng ngy kia c mt cuc bn tho si ni xy

ra trong "Hi Trng" nhm tm hiu th no l phc lnh cao thng nht.

ng ngi, mi ngi c mt kin ring. C ngi ch trng rng sng

sm ra ng thy mt im lnh (nh gp mt ngi m bng con, mt em
b, mt con b trng, v.v...) l phc lnh.
Nhng ngi c kin khc nhau chia lm ba nhm, mnh m bnh vc
kin ca nhm mnh, v cuc bn ci si ni lan trn n cnh gii ch
thin. Cc v Tri cng khng ng vi nhau, khng tha mn c vi
nhng cuc tranh lun, em cu chuyn ln n Vua Tri Sakka ( Thch).
Sau cng, Vua Tri Sakka c mt v Tri i din n hu Pht v cung
thnh tn Ngi. Chnh v Tri y n gn c Th Tn v bch hi bng
cu k.

454

. Phc Lnh Cao Thng Nht. Theo Bn Ch Gii, Mangala c ngha l

nhng g dn n hnh phc v thnh vng. Theo cc nh ng nguyn hc,

danh t ny chia lm ba phn: "Man" l trng thi khn kh, "ga" l a n
v "la" l ct t. Cc Ngi gp chung ba phn li v gii thch "Mangala" l
"ci g chn ng con ng a n trng thi khn kh".

455

. C ng ni thch nghi. Tc l ni no T Chng (ch v T Khu, T

Khu Ni, Cn Nam v Tn N) thng c tr, thng c nhng ngi tm

o nhit thnh thc hnh thp thin nghip, v ni m Gio Php c xem
l quy tc ca i sng. (Bn Ch Gii).

456

. Hng tm v chnh o. Tc l hng ci tm i bi v lun v o

c chn chnh, tm mt c tin v nim tin chn chnh v tm ch k v

ng v lng qung i v tha. (Bn Ch Gii).

457

. Hc nhiu hiu rng. Bahusutta, theo ngha trng l "ngi c nghe

nhiu", a vn. Danh t ny hm l ngi c hc vn uyn bc thm su.

Vo thi xa khng c sch v, v l y, ngi nh nhiu gio hun ca thy
c xem l hc rng, hiu su. Ni y hc rng, hay "nghe nhiu" c
ngha l ngi thng hiu Gio Php (Dhamma) mt cch su xa.

458

. Bn Ch Gii cp n hai loi cng n vic lm: ngh khng lm tn

hi n ai ca ngi sng ti gia, nh th bc, th rn v.v... v ngh ca

ngi xut gia nh v y v.v...

459

. Vinaya, tc gii hnh trang nghim trong t tng, li ni v vic lm.

Bn Ch Gii cp n hai loi gii hnh: gii ca ngi ti gia, tc

khng vi phm thp bt thin nghip v gii hnh ca hng xut gia nh by
loi vi phm c k trong Gii Bn (Patimokkha), hoc nghim tr T
Thanh Tnh Gii.

Hon ton lnh xa c nghip, khng phi ch tit ch chng mc.

. Tc tn knh c Pht v cc mn ca Ngi, tn knh Thy, cha, m,
bc trng thng v.v... (Bn Ch Gii).
462
. Th d nh lc ta b nhng t tng nhim m nh, khuy ng.
463
. Nhng ngi nn kht vng ca mnh.
464
. Th gian php (lokadhamma), gm c tm l: c v thua, danh thm
v ting xu, tn dng v khin trch, au kh v hnh phc (xem Chng
43).
460

461

465

. Asokam, Virajam v Khemam. Mi danh t trong ba Phn ng ny u

hm xc tm ca mt v A La Hn. Asoka l khng su no, phin mun.

Virajam l khng c nhng nhim tham i, sn hn v si m. Khema l an
ton khng b tri buc trong nhng thng thc tham dc (Kama), tr thnh,
hu (Bhava), t kin (Ditthi) v v minh (Avijja) -- (dc lu, hu lu, t kin
lu v v minh lu).
Tc ba mi tm Phc Lnh k trn. (Bn Ch Gii).
. So bn dch trong quyn "Buddhism" trang 125 ca Rhys David v
"Some Sayings of the Buddha" ca Woodward, trang 56.
466

467

Sau khi nghe c Th Tn thuyt ging thi Php cp n nhng iu

kin dn n hnh phc v thnh vng, cc v Tri mun nghe Ngi ging

468

v nhng g c khuynh hng dn n tnh trng suy i. Do cc Ngi

n hu Pht v bch hi.
469

. "Nhng li l nng n, khim nh ca v B La Mn lc by gi rt tri

ngc vi thi tn nghim knh cn v sau ng nn c c mt li gii

thch. Bn Ch Gii ghi rng vo bui sng hm y, nh thng l, c
Pht dng oai lc thn thng siu phm nhn quanh th gian th thy v B
La Mn ny thun thc quy y Tam bo v th tr Gii Hnh. Ngi ra
i c bit gp ng. V B La Mn sng hm y cng va cng thn
Brahma (Brahma-Puja) xong, tm mt im tt, tc mt du hiu may mn,
th mt v y thy mt ng "thy tu trc u" v mt v "Sa mn" (Samana),
c hai u l im khng may, l du hiu bt tng, theo s tin tng ca
ngi gi o B La Mn. V l y khi thy c Pht t xa n th ng ta
ni gin, tun ra nhng li l cc cn th l.
Sau khi nghe nhng li ho nh m du ca c Th Tn, c tht ra vi
mt ging ni hin t, v nhn thy phong trm tnh y bi mn ca c
Bn S th v B La Mn cm nghe thn thng v nhng li ca ng v sau
biu l ni nim n nn hi hn." -- (Kassapa Thero).

470

. V B La Mn ni cn phn n v ci m ng cho l im xu. l mi

sng sm thy mt "thy tu trc u". ng cho l im bt tng nn

ni ln nhng li cc cn khim nh.
c Pht khng bao gi tr th m l v trm tnh tr li, khng lm
gim gi tr ng B La Mn v cng khng t tng bc khen ngi mnh.
Ngi khng ni rng ngi nng ny l mng, n ni th l cc cn, qu tht
l "cng inh" - Vasala - theo ng nh ngha ca danh t, mc d ngi y
c th c sanh ra t trong u ca thn Brahma.
Cu tr li ca c Th Tn lm cho ng B La Mn cm thy rng chnh
c Pht l mt v B La Mn trong khi ng - ngi c gi l B La Mn
- ng tht l cng inh.
Makkha - thng c dch l "o c gi", "ngy thin", gi di. ng
theo ng nguyn l "bi b ci tt ca ngi khc".

471

472

. Ni y c Th Tn dng danh d "sanh hai ln", theo vn th thng

dng trong kinh sch B La Mn.

Ekajam-Dvijam, nhng chng sanh "sanh mt ln", tc tt c chng sanh,
loi tr loi non sanh, nh chim chc hay nhng loi c sanh ra t trong
trng. "Sanh hai ln", mt ln trong trng v mt ln na trong trng sanh
ra.

473

. A La Hn. Mt v thnh ton thin tn dit mi nhim.

"Sabrahmake loke" theo ngha trng l: trong th gian cng vi ch Phm

Thin, tc ton th v tr (Bn Ch Gii).

474

475

. Trong 20 cu, c Pht k ra ba mi bn loi iu kin lm cho con

ngi tr thnh cng inh.

Cu u tin Ngi cp n su loi iu kin nh sn hn v.v...; trong cu
th nh, Ngi cp n s kin lm tn thng chng sanh khc; th ba,
n s p bc, chinh phc; th t, n s trm cp; th nm, n s gian
ln, n nn; th su, n s cp git; th by, n s lm chng gian v
li; th tm, n tnh nt gi di phn bi; th chn, n s khng bit n
cha m; th mi, n s nh p v quy ry nhng ngi sng quanh;
th mi mt, n s t la di, lng gt mnh; th mi hai, n s gy
ti c v giu nhm, gi kn trong lng; th mi ba, n tnh v n bc
ngha; th mi bn, n s gi di lng gt; th mi lm, n s nguyn
ra chi mng ngi tu hnh; th mi su, n s gian ln; th mi by,
n tnh t cao, t i v khinh r ngi khc; th mi tm, n by iu
kin nh chi mng v.v...; th mi chn, n vic x ti t vi c Pht v
ch v t; th hai mi, gi di t xng mnh l bc A La Hn.
Khng xt on ngi qua s sanh trng m qua hnh vi, bc Thnh Nhn
gi ba mi bn loi ngi y l hng ngi cng inh.
c Pht ni ln cu ny nhm nh tan quan kin sai lm m v B La
Mn kh kh c chp.

476

477

. Theo Bn Ch Gii, "Vasala", cng inh, l ngi b nhng m ma

(vassanto) lm cho hnh ng b nhim, v B La Mn l ngi qut sch,

nh tan (bahento) mi nhim bng nhng hnh ng trong sch. Trong
bn dch ny danh t "Brahmana" m ch cc bc A La Hn, danh t
"brahmin" th ch nhng ngi trong giai cp B La Mn.

478

. Comp: "S sanh trng khng lm cho con ngi thuc v giai cp B

La Mn, cng khng lm cho con ngi khng phi trong giai cp B La
Mn.
"Chnh i sng v hnh vi un nn, lm cho con ngi tr nn tht s l B
La Mn.
Cuc sng un nn lm cho con ngi tr nn nng dn, thng gia, n bc
;
Cuc sng un nn lm cho con ngi tr nn k trm cp, chin s, quan
quyn."

479

. c Pht mun nhc n mt cu chuyn trong tin kip xa xi ca

Ngi, khi l con mt ngi cng inh. Lc by gi Ngi tn Matanga, c

mt cuc sng c hnh phi thng, lm cho mi ngi u khm phc v
sau ti sanh vo cnh Tri Phm Thin. Xem Tc Sanh Truyn Matanga
Jakata, s 497.
Candala, cng inh, c ngha l giai cp thp hn; Sopaka c ngha l
ngi nu tht ch n, m ch mt li sng thp km; v Matanga l tn
ca con ngi cng inh y (Bn Ch Gii).
481
. Chic xe ca thin nh. Tc l Bt Chnh o, c tc dng a chng
sanh n cnh gii Phm Thin (Brahma realm).
480

482

. Con ng "xa l khng dc vng" l con ng m cc bc v nhn

nh c Pht v.v... i trn .

483
484

Sau khi c th tan r.

. Nhng v hng ngy dn thn trong vic hc kinh Ph (Veda).
.

485

. Bn Ch Gii m t trng hp c Th Tn ging bi Kinh ny nh

sau:
Vo mt lc n dn chng trong th trn Vesali tr ph cng mt lc gp
phi ba thin tai - nn cht i, nn b ma qui ph ry v nn dch hch.
Trc tin, v ma mng tht thot, nhng ngi ngho khng n, phi
cht i. Xc cht nm la lit, mi hi thi thu ht cnh m bt thin, v sau
cng bnh dch hch truyn nhim tai hi.
Trc nhng tai tri ch nc v cng nguy him ny, trong lc dn chng
ang xn xao bn lon th bng nhin h ny sanh ngh cung thnh c
Pht, lc y ang lu ng ti thnh Rajagaha (Vng X) gn .
Hai v qu tc dng Licchavi hng dn mt phi on hng hu lin ln
ng sang Rajagaha hu Pht v thut li tnh trng au thng v cng
tuyt vng ca h. c Th Tn chp nhn li thnh cu v cng c
Ananda v ng o ch Tng ri Rajagaha sang sng Ganges, n Vesali.
Khi c Pht va n thnh Vesali mt trn ma tm t o xung, qut sch
thnh ph v thanh lc nhim trong khng kh. Khi y c Pht ging bi
Ratana Sutta (Tam Bo Kinh) cho Ngi Ananda, ri dy Ngi cng vi ch
Tng v ng o dn chng va i khp th trn va c tng Kinh ny.
Ngi Ananda m theo bnh bt ca chnh c Pht, ng nc trong , v
ri nc c c kinh cng khp. Bn Ch Gii ghi rng khi ch Tng va
c nhng ch "yam kinci", th cc chng sanh bt thin trong ci m hong
s rt lui. Bnh dch hch cng dn dn tan bin. Sau khi ch Tng c kinh
bo v dn chng trong thnh ph xong th tr v Hi Trng, c c
Pht ch ni .
Nhn c hi, c Pht ging gii bi Ratana Sutta (Tam Bo Kinh) cho ton
th m ng.
Bn Ch Gii ghi rng ngi ta v hnh ch Thin, hoc c khc trn
g, ri lm nhng bn th nh treo trn cy v hng ngy em l vt n
cng.

486

487

. Danh t Ratana c ngha l trn chu bo ngc qu gi. Ni y danh t

Ratana, bo vt, hm l Tam Bo: c Pht, Gio Php v Tng Gi. Theo
ng ng nguyn, danh t "ratana" gm ba m - ra, ta v na. "Ra" l thu ht,
"ta" l vt xuyn qua v "na" l dn n. Pht, Php, Tng gi chung l
Ratana, chu bu, bi v Tam Bo c c hnh thu ht tm ca bc thin tr;
l phng tin a chng sanh vt qua i dng ca vng lun hi
(Samsara); v dn n cc cnh Tri v Nit Bn cho nhng ai tm nng
ta ni Tam bo.

488

. Danh t cnh Tri y bao gm lun c nhng cnh Phm Thin

(Brahma) t thp nht n cao nht - Akanittha (Bn Ch Gii).

Gi nh vy v Ngi hon ton tn dit mi i dc (Bn Ch Gii).
. Magga (o) c gi l Anantarika Samadhi, tm nh lin tc, khng
gin on, bi v Phala (Qu) theo sau tc khc khng c thi gian gin
on.

489

490

491

. Tm v Thnh Nhn y l: (i) V chng c Sotapatti, Tu Hun

o, v (ii) Tu Hun Qu; (iii) v chng c Sakadagami, T Hm

o, v (iv) T Hm Qu; (v) v chng c Anagami, A Na Hm
o, v (vi) A Ha Hm Qu, (vii) v chng c Arahant, A La Hn o,
v (viii) A La Hn Qu.
Nh vy tnh tng c nhn th c tm v, tnh cp th c bn i.
492

493

Tc A La Hn Qu.
. Indakhila-Inda, c ngha Sakka, Vua Tri Thch. Danh t Indakhila

c ngha l tr ct c vng chc chn su trong lng t, va cao va

vng nh tr ct ca Vua Tri Sakka.
Bn Ch Gii ghi rng nhng Indakhila (tr ct) ny c trng bn trong
thnh ph lm p, hoc bn ngoi nh mt du hiu bo v. Thng
thng nhng tr ct ny, hnh bt gic, c xy ln bng gch hoc bng
g tt. Phn na cy tr c chn su di t - do c thnh ng: vng
chc nh tr ct Indakhila.

Ngi thnh t tng Thnh u tin (Sotapatti, Tu Hun) ch cn

ti sanh nhiu lm l by ln.
495
. Tc ln u tin nhong thy Nit Bn.
496
. Trong mi Samyojana, thng thc (kit s), tc mi dy tri buc ct
cht chng sanh vo vng lun hi, ba thng thc u c loi tr.
497
. Thn Kin, Sakkayaditthi - s tin tng cho rng thn ny hin hu, tc
quan nim c mt linh hn hay t ng thng cn. y l mt trong ba
"Mannana", hay nim, pht sanh lin quan n thn. Hai nim kia l
Tanha (i dc) v Mana (ng mn) -- Bn Ch Gii. Buddhist Psychology,
trang 257.
498
. Lng hoi nghi (i) Buddha, c Pht; (ii) Dhamma, Gio Php; (iii)
Sangha, Tng Gi; (iv) Gii Lut; (v) qu kh,;(vi) v lai; (vii) qu kh v v
li; (viii) Paticca Samuppada, nh Lut Pht Sanh Ty Thuc. Xem
Buddhist Psychology, trang 260.
499
. Bn kh cnh l: a ngc (niraya), cnh th, cnh ng qu (Peta) v Atu-la (Asura).
494

500

. Abhithanani, su trng nghip bt thin l: (i) git m, (ii) git cha, (iii)

git mt v A La Hn, (iv) lm chy mu c Pht (v) chia r Tng Gi v

(vi) kh kh chp th t kin (Niyata Miccha Ditthi).

501

. Vanappagumbe. Bn Ch Gii gii thch rng danh t ny do hai thnh

phn hp li, Vane pagumbo, chi cy trong rng. Ni y nh s cch

(locative) c dng trong ngha ca ch ch cch (nominative).

502

. y cng vy, nh s cch c dng trong ngha ch ch cch.

Cng nh vo lc u ma H cy ci m mng xinh ti sng sa,

Gio Php (Dhamma) vi nhiu li dy qu bu, c c Pht ban truyn
rng ri, cng ti sng vinh quang cng th y.

503

504

. Mt v A La Hn khng cn ti sanh v to nghip trong qu kh.

Nhng hnh ng ca cc Ngi c gi l Kiriya (hnh) khng to nghip

v khng cn my may nhim tham i.

Ch ngn n c thp ln cng dng ch Thin trong thnh ph,

ngay lc y va tt.

505

506

. Khi c Bn S chm dt thi Php thoi v ban ri nhng t tng an

lnh hnh phc n dn chng thnh Vesali, Vua Tri Sakka ( Thch) c
tng ba cu k cui cng v bi t c Pht, cng vi on ty tng ra v.
Bn Ch Gii ghi rng c Th Tn thuyt ging bi Kinh ny lin tip by
ngy ti Vesali

507

. Vo lc y ma ma sp n, sau khi c c Pht ban dy nhng

mc hnh thin, mt nhm t khu ra i, tm ni thch hp thc hnh.

Trong cuc i bt nh y cc Ngi n mt a im vng v yn tnh v
quyt nh li hnh thin nhm mc tiu gii thot.
Cc v th thn sng trn cy cm thy bt tin nn tm cch lm cho ch t
khu khng cn c v phi ra i. m m cc v th thn lm cch
ph khuy khng cho ch tng yn hnh thin.
Ch v t khu thy kh m an tr tm trong tnh trng nh vy nn tr v
cba bch li t s vi c Th Tn.
c Pht dy ch Tng bi Kinh Metta Sutta (kinh v tm T) v khuyn
cc v ny tr li ngay a im trc ri cng c ln bi Kinh ny khi vo
rng. Ch Tng lm theo li dy.
Nhng t tng T i an lnh c ban ri ra, thm nhun bu khng kh
trong ton khu rng. Cc v th thn khp ni trong rng nghe Kinh cm
thy thanh bnh an lc, pht tm knh m ch Tng, v k t thay v
khuy nhiu lm tr ngi, tn tnh h tr v nng ch Tng.
Trong thi i ba thng an c kit h, Vassana, tt c ch v t khu trong
nhm u chng c o Qu A La Hn.
Bi Kinh Metta Sutta ny va c tnh cch bo h, va l mt mc hnh
thin. Phn u bi Kinh m t nhng phm hnh m ngi mong tm tnh

trng an lnh cho mnh cn nn trau gii, v phn sau l phng php thc
hnh tm T, c gii thch cn k.
Tc Nit Bn.
. Uju v Suju. Ch Uju hm c tnh chnh trc trong li ni v hnh
ng - tc thn khu chnh trc. Ch Suju l tm chnh trc (Bn Ch
Gii).
510
. l thc hnh T V Lng Tm (Brahma Vihara).
511
. Lm lc" y c ngha Sakkayaditthi (thn kin).
512
. Tc nhong thy Nit Bn ln u tin.
513
. Khi chng c tng Anagami (A Na Hm) th ti sanh vo cnh gii
Suddhavasa (Cnh Gii Trong Sch) v khng cn ti sanh vo cnh ngi.
508

509

514

. a. (Sati = nim) + (patthana = s thit lp, nn tng, cn bn, i tng,

hay mc hnh thin, chuyn ch gom tm vo).

b. (Sati = nim) + ( upatthana = s pht sanh, chuyn ch gom tm).
Satipatthana sutta l bi kinh cp n nhng mc chnh yu chuyn
ch gom tm vo.
Ekayana = con ng duy nht, ch c mt con ng v.v...
. au kh. Bn vn ghi: Su mun, than th, au n v bt mn. au kh
bao gm tt c bn sc t y.
517
. Ngi t. Bt lun ai - du l hng xut gia hay ti gia c s - c
nguyn vng that ra khi mi kh au u c th thc hnh cc mc
hnh thin ny.
518
. Kaye kayanupassana, theo st ngha tng ch, l "nim thn trong thn",
tc hn ch ch nim ca mnh ch trong thn m thi. Khng qun nim
th, nim tm hay nim php. Cc nim x kia cng phi c hiu cng
mt th y.
515

516

519

. Tm thi dt b tham i v su mun trong thi gian hnh thin. Mt

cch chnh xc, hnh gi tm thi khc phc tm tham i khi c thin
(Jhana) v hon ton tn dit khi c Qu A La Hn.

520

. Su kh (domanassa), bao hm ngha bt toi nguyn, thuc tm sn.

Tham i v su kh l hai trong nm chng ngi tinh thn (trin ci).

Ni y hai chng ngi chnh ny hm xc c nm php Trin Ci
(Nivarana).

521

. Vo rng, hm bt c ni no vng v yn tnh, nh cng c.

522

. Ngi kit gi. y l th ngi l tng thc hnh. Nu thy khng

thun tin, hnh gi c th ngi li cho thoi mi. Cng c th ngi trn gh.
Tin trnh hi th, sabbakayapatisamveda. Ni y danh t "kaya" c
ngha l "ton thn", tc trn vn tin trnh. Hnh gi th vo, th ra, nhn
thc r rng hi th t lc khi u, on gia v n lc chm dt ton th
tin trnh hi th.
524
. Thng thng, hnh gi nim thn trong thn.
525
. Bn cht khi sanh. V c thn, c mi, v c thc nn c hi th khi
sanh.
526
. Bn cht hoi dit. Hi th hoi dit (tc chm dt) khi thn, mi v thc
chm dt.
527
. Ch c mt c th. Hm khng c mt chng sanh, mt c nhn hay
mt ngi nam hay ngi n, khng c linh hn, khng c "Ti" hay "Ca
Ti".
528
. V y sng c lp. Anissito, c lp, tc khng c s h tr ca i dc
(tanha) v t kin (dittha).
523

529

. V y khng bm nu vo bt lun g trong th gian. Khi gia cng qun

nim hi-th-vo-th-ra, n mt giai on no hnh gi c th tm thi

khc phc nm chng ngi tinh thn (nm php Trin Ci) v c S Thin
(Jhana), trn vn hon tt cc chi thin: tm (vitakka), st (vicara), ph (piti),
lc (sukha) v nht im tm (ekaggata).
Thin, Jhana, theo ng ng nguyn ca danh t Pali ny, l qun nim bm
st vo mc, hoc c ngha l thiu t cc chng ngi lm ngn tr s

tin b tinh thn. y khng phi l trng thi tm m sng m l tm trng

trong sch, mt chng nghim c tnh cch o c.
Hnh gi xut Thin v ch tm qun nim ba c tng - v thng
(anicca), kh (dukkha), v ng (anatta) - v thnh t cc Thnh Qu. K t
hnh gi hon ton "gii thot" (anissito) v thot ra khi mi hnh
thc i dc v t kin, v khng cn bm nu vo bt lun g trong th gian,
v khng cn nhng t tng lm lc lin quan n ci "Ta" v "Ca Ta".
i tng cng tt ca php nim hi th, anapana sati, trc tin l chng
c cc tng Thin (Jhana) v t , pht trin bn Thnh o v Thnh
Qu. l l do ti sao bi kinh khi u bng on " ... chng sanh t
thanh lc, dit tr au kh, thnh t tr tu v chng ng Nit
Bn."

530

. Hiu bit mi oai nghi ca mnh. Loi th cng hay bit mi oai nghi

ca n. Ni y, i tng c hm xc khng phi ch l s hay bit

sung. Trong khi i, hnh gi hiu bit chn chnh rng, "ch c s i" mt
cch chnh xc, khng c "mt ngi" hay mt "c nhn ch th" ang i.
Ni cch khc, ch c hnh ng, khng c "ngi" hnh ng, c "vic
lm" m khng c "ngi" lm vic . Khi hiu bit tn tng nh vy,
khng th c quan nim lm lc v mt linh hn trng cu.
Qun tng tnh cch trc ca thn. Hu ht cc v t khu u thc
hnh mc ny, v y l mc hnh thin c Ngi Ananda a thch
nht.

531

mc ny thch hp vi ngi c tm tham i v chnh mc ny gip

hnh gi dt b, khng luyn i ci c gi l tm thn p ny. Vi
ngi c th thch qun tng cc kh nng tim tng ng ngm ca con
ngi hn.

532

. T i. Bn nguyn t chnh yu cu thnh vt th con ngi. Bn

nguyn t y l: Pathavi, Apo, Tejo v Vaja, thng c gi l t, Nc,

La, Gi. Khng nn hiu rng y l t, nc, la v gi nh ta thng
hiu.

t, Pathavi, l thnh phn vt cht c c tnh n ra, dui ra, l th cht

ca sc. Khng c thnh phn ny, vt cht khng th chim khng gian.
Tnh cht cng hay mm - thun ty tng i - l hai th khc nhau ca
nguyn t ny.
Nc, Apo, l nguyn t c c tnh lm dnh lin li. Khng ging nh
thnh phn t m ta c th tip xc bng gic quan nh s ng, hi mi
v.v... ta khng th tip xc vi thnh phn nc bng ng quan. Chnh
nguyn t Nc (Apo) ny lm cho cc phn t ri rc ca vt cht dnh lin
li v cho ta mt nim v mt c th. Khi mt c th c - tc trong y
thnh phn t tri hn - chy ra, thnh phn nc tr thnh tri hn trong
th lng. Hai nguyn t t v Nc ny tng quan vi nhau mt thit n
khi thnh phn ny chm dt, thnh phn kia cng tan bin.
La, Tejo, l nguyn t c c tnh nng. Lnh cng l mt hnh thc nng.
C hai, lnh v nng, u c bao gm trong Tejo, bi v c hai u c
nng lc bo tn v tiu dit s sng. Khng ging nh ba nguyn t kia,
thnh phn La (Tejo) c kh nng lm cho vt cht t to tr li.
Lun lun dnh lin vi Tejo (La) l Vajo (Gi), thnh phn ca vt cht c
c tnh di ng. C c ng, hay di chuyn, l do nguyn t ny. S di
ng c xem l nng lc, hay ng c, pht nhit. Di ng v nhit, thnh
phn Gi v La, trong phm vi vt cht, cng ging nh Tm v Nghip
trong lnh vc tinh thn o c.
Bn nguyn t t, Nc, La v Gi, lun lun i chung vi nhau trong
vt cht, nhng trong mt loi vt cht, thnh phn ny c th tri hn thnh
phn kia. Th d nh trong t th thnh phn t (Pathavi) tri hn, trong
nc th thnh phn Nc (Apo) tri hn, v.v...

533

. Tm v thng, anuttara =(an +uttara) l khng c g cao hn na, cao

hn ht, khng cn thua ai. Sanuttara l cn c th tri hn, hu hn. Cc

loi tm thuc Dc Gii v V Sc Gii l anuttara, v thng, khng th
tri hn c na. y khng cp n cc loi tm siu th.

534

. Nim Php (Dhammanupassana). y, ch Dhamma khng c ngha

l Gio Php, tc nhng li dy ca c Pht. Ni y, danh t ny c

dng trong ngha tng qut, bao gm tt c nhng g ti th v siu th.

Ring trong bi kinh ny Dhamma - Php bao gm: nm Php Trin Ci,
by Gic Chi, nm Un Th, su Ni v Ngoi X, v T Diu .