Predmet:Farmakoterapija I

Tema:

Racionalna farmakoterapija dislipidemija

Studenti:

Mentor:

Sneana Mili 170/11

Irena Bubanja 173/11
Nevena Crnogorac 175/11
Aneta Bacovi 176/11

Prof. dr Momir Mikov

Podgorica 2014/2015

Predgovor
Dok smo prikupljale podatke vezane za na seminarski rad otkrile smo
niz novih, zanimljivih informacija koje se tiu racionalne
farmakoterapije.To nam je pomoglo da proirimo steeno znanje, kao i
da na zanimljiv nain saznamo koje su to najnovije metode u lijeenju
dilipidemija i ulogu farmaceuta u prevenciji i adekvatnoj terapiji.
Tema koju smo dobile nas je inspirisala da prikupimo podatke vezane
za dislipidemije.Uglavnom smo se sluile udbenicima iz farmakologije i
farmakoterapije, terapijskim vodiima na naem i engleskom jeziku, a
pretraivale smo i domae i strane internet sajtove.
Autori

Sadraj

- Skraenice u tekstu..........................................................................................5
-Saetak..............................................................................................................6
-Uvod.................................................................................................................7
-1. Lipidi i lipoproteini.......................................................................................8
- 1.1. Uloga lipida u organizmu.......................................................................8
- 1.2. Sastav lipida u ishrani.........8
- 1.3. Struktura lipoproteina.............................................................................8
- 2. Osnovni podaci o metabolizmu lipida.........................................................9
- 3. Dislipidemije...............................................................................................10
- 3.1. Prevalenca....10
- 3.2. Faktori rizika........10
- 3.3. Povezanost dislipidemija sa aterosklerozom i aterosklerotskim
kardiovaskularnim bolestima.............................................................................11
- 4. Klasifikacija dislipidemija..........................................................................11
- 4.1. Hipolipoproteinemije............................................................................12
- 4.2. Hiperlipoproteinemije...........................................................................12
- 4.2.1. Primarne hiperlipoproteinemije...................................................12
- 4.2.2. Sekundarne hiperlipoproteinemije...............................................14
-5. Refentne vrijednosti lipida...........................................................................14
- 5.1. Refentne vrijednosti lipida za odrasle....................................................14
- 5.2. Refentne vrijednosti lipida kod djece.....................................................15
- 6. Klinika slika i dijagnostika dislipidemija..................................................15
- 7. Terapija displipidemija................................................................................16
- 7.1. Ciljevi terapije.......................................................................................16
- 7.2. Nefarmakoloke mjere..........................................................................17
- 7.3. Farmakoloke mjere.............................................................................18
- 7.3.1. Inhibitori HMG-CoA reduktaze- statini......................................19
- 7.3.2. Fibrinska kiselina i njeni derivati- fibrati....................................22
- 7.3.3. Nikotinska kiselina (niacin).........................................................23
- 7.3.4. Inhibitori intestinalne resorpcije holesterola................................24
- 7.3.5. Smole koje vezuju une kiseline...............................................24
- 7.3.6. Omega 3 masne kiseline...............................................................25
- 8. Mogunost kombinovanja ljekova u lijeenju dislipidemija.......................25
- 9. Specifinosti terapije dislipidemija..............................................................27
3

- 9.1. Specifinosti terapije dislipidemija u djeijem uzrastu.....................27

- 9.2. Specifinosti terapije dislipidemija kod starije populacije................27
- 9.3. Specifinosti terapije dislipidemija kod ena u menopauzi..............28
- 9.4. Specifinosti terapije dislipidemija kod dijabetiara........................28
- 9.5. Specifinosti terapije sekundarne hiperlipoproteinemije...................29
- Zakljuak......................................................................................................30
- Biografije studenata.....................................................................................31
- Literatura......................................................................................................33

Skraenice u tekstu
-

LDL- (Low Density Lipoproteins)- lipoproteini male gustine

HDL- (High Density Lipoproteins)- lipoproteini velike gustine

HIV- (Human Immunodeficiency Virus)- virus humane imunodeficijencije

VLDL- ( Very Low Density lipoproteins)- lipoproteini vrlo male gustine

IDL- ( Intermediate Density Lipoproteins)- lipoproteini srednje gustine

ASKVB- aterosklerotske kardiovaskularne bolesti

IBS- inflamantorne bolesti srca

HLP- hiperlipoproteinemije

FH- familijarne hiperlipidemije

TG- trigliceridi

KVB- kardiovaskularne bolesti

CVB- cerebrovaskularne bolesti

AS- ateroskleroza

RNK- ribonukleinska kiselina

LPL- lipoproteinska lipaza

CK- ( Creatine kinase)- keratin kinaza

PPAR- (Peroxizome proliferator- activated receptor)- peroksizomalni

proliferator- aktivirani receptor

Saetak
Uvod: Poremeaji metabolizma lipida-dislipidemije smatraju se jednim od veih
epidemiolokih problema i u razvijenim i u nerazvijenim zemljama i pokazuju
trend porasta. Mogu se javiti zbog genetskih faktora ili kao posljedica nekih oboljenja,
ali najee se javljaju kao posljedica loih ivotnih navika, kao to su prekomjerna
konzumacija alkohola, neracionalna ishrana i fizika neaktivnost, koje dovode do
gojaznosti.Rano otkrivanje dislipidemije i prije svega prevencija komplikacija
primjenom nefarmakolokih ili farmakolokih mjera smanjuje rizik od
kariovaskularnih bolesti (engl. Cardiovascular disease; CVD).
Cilj rada: Cilj naeg seminarskog rada je bio da detaljnije obradimo pitanja vezana
za racionalnu terapiju dislipidemija, da upoznamo nae kolege sa ovim metabolikim
poremeajem koji je u porastu u naoj zemlji i da ukaemo na znaaj ranog otkrivanja
i prevencije ovog poremeaja, kao i na grupe ljekova koje mogu biti ukljuene u
tretman istog.
Materijal i metod rada: Seminarski rad smo radili u toku novembra 2014. godine,
koristei se literaturom na naem i engleskom jeziku (udbenici iz farmakologije i
farmakoterapije, terapijski vodii, internet sajtovi).
Rezultati: Kada se govori o terapiji dislipidemija uglavnom se misli na
hiperlipidemije, budui da su one od veeg klinikog znaaja i nose vei rizik od
komplikacija. Primarni cilj terapije je snienje nivoa LDL holesterola, kao glavnog
faktora rizika za nastanak kardiovaskularnih oboljenja. Sekundarni ciljevi terapije se
odnose i na snienje nivoa triglicerida. Odgovarajua terapija se bira na osnovu stanja
organizma, pola, starosti, prisustva drugih oboljenja, kao i na osnovu procjene KV
rizika kod pacijenta.
Diskusija: Poslednja uputstva vezana za tretman dislipidemije (NCEP ATP III)
prepoznaju znaaj promjene ivotnog stila kao efikasnog sredstva u borbi protiv ovog
poremeaja. Ova uputstva istiu poveanje fizike aktivnosti i redukciju tjelesne mase
kao znaajne faktore uticaja u smjeru poboljanja zdravstvenog stanja.Veina
hiperlipidemija zahtijeva i dodatnu medicinsku terapiju, pored vjebanja i promjena u
ishrani. Bez obzira na upotrebu ljekova kao primarnog sredstva u borbi protiv
dislipidemije, vjebanjem se postie pozitivan i znaajan uticaj u smislu smanjenja
vrijednosti loeg LDL holesterola i triglicerida i poveavanju vrijednosti dobrog HDL
holesterola.
Zakljuak: Budui da su dislipidemije jedan od estih uzroka nastanka
kardiovaskularnih oboljenja u optoj populaciji neophodno je edukovati optu javnost
o znaaju preventivnih mjera zdravim stilovima ivota, pravilnoj ishrani i redovnoj
fizikoj aktivnosti. Takoe, potrebno je i posvetiti panju izradi terapijskih vodia na
nacionalnom nivou, koji bi zdravstvenim radnicima pruili najsavremenije preporuke
u vezi sa lijeenjem ovog oboljenja.

Uvod
Hiperlipidemija se definie kao poveanje nivoa lipoproteina u plazmi i
predstavlja samo jedan od poremeaja u sklopu poremeaja metabolizma masti. Mada
je termin hiperlipidemija dugo bio korien u klinikoj praksi, termin dislipidemija je
moda podesniji jer podrazumijeva relativno est poremaj koji se odnosi na povean
nivo LDL i triglicerida, a snien nivo HDL.
Hiperlipoproteinemije (HLP) su i najei metaboliki poremeaji u optoj
populaciji. Prema podacima Nacionalnog instituta za srce u SAD-u oko 36% odraslih
i oko 10% djece starosti izmeu 9 i 12 godina imaju poviene vrijednosti holesterola.
Rizik od IBS se povea za 23% za svakih 1% poveanja nivoa ukupnog holesterola,
tako da mukarci starosti 5565 godina sa poveanim ukupnim holesterolom za 10%
imaju povean mortalitet od IBS za oko 38%. Prema rezultatima Framingamske
studije mukarci s ukupnim holesterolom veim od 8 mmol/l, a ene sa veim od 6
mmol/l imju 35 puta imaju vei rizik da obole od IBS tokom sledeih 5 godina
ivota. Pokazano je u brojnim studijama da se samo sa smanjenjem LDL holesterola
moe smanjiti morbiditet i mortalitet od IBS za oko 40%. Tokom poslednjih 15
godina u razvijenim zemljama Evrope i u SAD-u veoma je uspjeno smanjen
morbiditet i mortalitet od IBS, to je bar u 50% sluajeva bilo posljedica popravljanja
faktora rizika.

1. Lipidi i lipoproteini
1.1. Uloga lipida u organizmu
Lipidi imaju vie funkcija u organizmu. Predstavljaju najvei energetski depo, pri
emu u toj funkciji prednjae trigliceridi. Druga vana uloga je da su strukturni
elementi elijske membrane. Fosfolipidi ine osnovu strukture lipidnog dvosloja u
kome se nalaze jo i glikolipidi i inkorporiran holesterol. Pored te strukturne funkcije
u elijskoj membrani posebnu ulogu imaju fosfolipidi i sfingolipidi u grai nervnih
elija i prenosu nervnih impulsa. Lipidi imaju ulogu hormona poput steroidnih
hormona i prostaglandina koji imaju ulogu lokalnih medijatora. U lipide spadaju i
liposolubilni vitamini: vitamini A,D,E i K. Holesterol slui za sintezu ucnih kiselina
koje su neophodne za varenje i apsorpciju lipida, a to je ujedno i put eliminacije vika
holesterola.

1.2. Sastav lipida u ishrani

Normalna ishrana ljudi podrazumijeva sledei procentualni unos hranljivih
materija: 40% masti, 48% ugljenih hidrata i 12% proteina. Ovi odnosi ukazuju na
veliki sadraj masti u normalnoj ishrani pri cemu je prosjeni unos masti 50 do 100g
dnevno. Lipidi unijeti hranom su najveim djelom trigliceridi (98-99%) od ega je
najvei udio masnih kiselina (92-95%), a ostatak je glicerol. Preostali unijeti dio
lipida ine: holesterol, fosfolipidi, digliceridi, monogliceridi, liposolubilni vitamini,
steroidi, terpeni, ... U sastav triglicerida ulaze i zasiene i nezasiene masne kiseline.
Putem hrane u vidu triglicerida unose se i esencijalne masne kiseline koje organizam
ne moze da sintetie, a koje su neophodne za funkciju organizma i u koje spadaju
linolna, linolenska i arahidonska kiselina.

1.3. Struktura lipoproteina

Lipoproteini su veliki makromolekularni kompleksi koji igraju vanu ulogu u:
resorpciji holesterola, masnih kiselina dugog lanca i liposolubilnih vitamina unijetih
hranom; transportu triglicerida, holesterola i liposolubilnih vitamina iz jetre do
perifernih tkiva; i transportu holesterola iz perifernih tkiva do jetre.
Ovo su estice sfernog oblika koje se sastoje iz lipida i specifinih proteinaapolipoproteina. U njihovom centralnom, nepolarnom dijelu su inkorporirani estri
holesterola i trigliceridi, dok se spoljanji, polarni dio sastoji od slobodnih holesterola,
fosfolipida i apolipoproteina.
Lipoproteini se razlikuju prema veliini, gustini, sadraju lipida i apolipoproteina.
Klasifikacija lipoproteina uradjena je prema njihovoj gustini (primjenom tehnike
ultracentrifugiranja) na:

Hilomikrone- lipoproteini male gustine (<0,95), a vrlo velike estice koje se

poslije centrifugiranja izdvajaju iznad plazme u vidu mlijenog prstena. One
se sastoje uglavnom iz egzogenih triglicerida i njihova uloga je trasport
egzogenih triglicerida. Pri elektroforetskom razdvajanju ostaju na startu. Pored

triglicerida koji su najvie zastupljeni sadre i manje koliine holesterola i

fosfolipida, a od apolipoproteina apo B-48, A-I, C-II i E.

VLDL- lipoproteini vrlo male gustine koji imaju ulogu u transportu endogeno
sintetisanih triglicerida. Relativno su velike estice, manje od hilomikrona.
Pored velikog sadraja triglicerida sadrze i ostale lipidne komponente, prije
svega holesterol. Najvaniji apolipoprotein je apoB-100. VLDL estice imaju
pre- elektroforetsku pokretljivost.

IDL- lipoproteini srednje gustine. Imaju podjednak sadraj holesterola i

triglicerida.

LDL- lipoproteini male gustine koji uglavnom sadre holesterol u vidu estara i
to je ujedno i glavna funkcija LDL-a transport holesterola. Sadre samo
apolipoprotein apoB-100. Imaju elekroforetsku pokretljivost.

HDL- lipoproteini velike gustine. HDL sadri 50% apolipoproteina i ima

najveu gustinu (1,21). Glavni apolipoproteini HDL estice su apo A-I i apo
A-II. Ovi lipoproteini su najmanji po veliini (5-12 nm). Od lipidnih
komponenti sadre holesterol, fosfolipide i trigliceride. Pri elekroforetskom
razdvajanju najvie putuje anodno jer sadri najvie proteina i razdvaja se kao
frakcija. Glavna uloga je protektivna jer uklanja holesterol koji je aterogen iz
perifernog tkiva.

2. Osnovni podaci o metabolizmu lipida

Metabolizam lipoproteina odvija se u dva ciklusa, egzogenom i endogenom. Masne
kiseline i holesterol koji nastaju razlaganjem masti unijetih hranom, uz holesterol iz
ui, apsorbuju se u intestinalnim elijama mukoze u kojima se reesterifikuju do
triglicerida i holesterol estara. Ovi se zajedno sa fosfolipidima, apolipoproteinima apo
A i apo B izluuju iz elija u limfni sistem kao hilomikroni, koji zatim preko grudnog
voda ulaze u sistemsku cirkulaciju. Ovaj metaboliki put oznaen je kao egzogeni
lipidni put. Hilomikroni se uglavnom metabolizuju u adipoznom miinom tkivu do
glicerola i masnih kiselina. Na kraju ovog puta trigliceridi iz hrane se raspodeljuju na
adipozno tkivo i miie, a holesterol u jetru. Endogeni lipidni put moe da se
razmatra na sledei nain: jetra je glavni izvor endogenih lipida; trigliceridi se
sintetizuju iz glicerola i masnih kiselina, koji u jetru dospijevaju iz depoa masti ili se
sintetizuju iz glukoze. U jetri se holesterol sintetizuje lokalno ili nastaje iz
lipoproteina, kao to su ostaci hilomikrona, nakon njihovog preuzimanja od elija
jetre; ovi lipidi se transportuju iz jetre u obliku VLDL. Kada se VLDL estice izlue u
cirkulaciju podleu procesu razlaganja slino hilomikronima. Dejstvom LPL i apo C
II VLDL prelazi u remnantske estice VLDL-a, koje mogu da se prevedu u
lipoproteine intermedijarne gustine (IDL) i daljim procesom u LDL. LDL predstavlja
najveu klasu lipoproteina koja nosi holesterol i ima primarno funkciju da
transportuje holesterol do perifernih elija. LDL se vezuje za visokoafinitetne
receptore u plazma membranama i procesom internalizacije isporuuje holesterol

perifernim tkivima. Posle endocitoze LDL estice u eliji slijedi njeno razlaganje pod
dejstvom elijskih lizozima i hidrolaza. Slobodan holesterol koji se dobija
razlaganjem LDL moe da se koristi u elijskim membranama za sintezu hormona ili
moe da se reesterifikuje radi uvanja. Poremeaji u mehanizmu LDL receptora
dovode do poveanja nivoa LDL-a u cirkulaciji i na taj nain do hiperholesterolemije,
odnosno prevremene ateroskleroze.
Lipoproteini imaju najznaajniju funkciju u transportu holesterola od jetre putem
krvnih sudova do perifernih tkiva. Meutim, kada snabdijevanje prevazie potrebe
holesterol se akumulira u tkivima. U putu reverznog transporta holesterola, odnosno
procesu uklanjanja holesterola iz perifernih tkiva, glavnu ulogu ima HDL. U ovom
procesu, nascentni HDL koji se stvara u jetri i tankom crijevu apsorbuje slobodan
holesterol iz perifernih tkiva (ak i iz makrofaga) i prevodi ga u holesterol estar radi
skladitenja unutar HDL-a u toku transporta. U metabolizmu lipoproteina
najznaajniji mehanizam je interakcija izmeu apolipoproteina na povrini
lipoproteina i receptora na povrini razliitih elija. LDL receptori prepoznaju apoE i
apoB-100 i posreduju celularno vezivanje, unos i razgradnju LDL-a i drugih
lipoproteina (VLDL i IDL) koji sadri apoB-100. iroko su rasprostranjeni i imaju
veoma znaajnu ulogu u elijskoj i sistemskoj homeostazi holesterola. Remnantski
receptori prepoznaju apoE i oni su glavni receptori za klirens hilomikronskih
remnanata i beta-VLDL iz krvi. Oni takoe vezuju HDL koji sadri apoE. Scavenger
receptori se nalaze na povrinama makrofaga i drugih elija kao to su miine elije.
Ovi receptori posreduju uklanjanje modifikovanog LDL-a, ukljuujui oksidovani
LDL i beta-VLDL (kolektivno nazvanih hilomikronski remnanti i VLDL remnanti) iz
krvi. Za razliku od LDL receptora, pojava ovih receptora nije regulisana
intracelularnom koncentracijom holesterola. Makrofage mogu kontinuirano da
uzimaju holesterol od modifikovanog LDL-a preko scavenger receptora.

3. Dislipidemije
3.1. Prevalenca
Dislipidemije se javljaju kod 20-50% odraslog stanovnitva i kod oko 10% djece
kolskog uzrasta. ee se javlja kod mukaraca,dok se kod osoba starijih od 65
godina ee javlja kod ena.

3.2. Faktori rizika

Faktori koji poveavaju rizik od dislipidemija su:

Nasledni faktor
Prekomjerna tjelesna teina
Konzumiranje veih koliina zasienih masti i holesterola (nebalansirana
ishrana)
Fizika neaktivnost
Konzumacija veih koliina alkohola

10

Cigarete
Neke bolesti- nasledni poremeaji, slabo kontrolisani diabetes, oteenja
bubrega i jetre, smanjena aktivnost tiroidne lijezde (hipotiroidizam),...
Neki ljekovi- estrogeni, oralni kontraceptivi, kortikosteroidi, tiazidni diuretici
(u odredjenoj mjeri), antivirusni ljekovi (ljekovi u tretmanu HIV), betablokatori i anaboliki steroidi ( smanjenjem nivoa HDL-a)

3.3. Povezanost dislipidemija sa aterosklerozom i aterosklerotskim

kardiovaskularnim bolestima
Brojna istraivanja su pokazala da poviene koncentracije odredjenih lipida u
plazmi utiu na razvoj ateroskleroze i njenih komplikacija, odnosno da dovode do
promjena na krvnim sudovima, stvaranja ateroma i posledinog suenja lumena
arterijskih krvnih sudova. Ukratko, mehanizam nastanka ateroma ima sledeci tok:
- hiperholesterolemija pokree proces akumulacije LDL estica u intimi krvnog
suda
- oksidacija LDL-a, pokretanje procesa inflamacije
- oslobodjeni citokini dovode do ekspresije adhezivnih molekula za leukocite
- leukociti (monociti) migriraju u intimu krvnog suda i pretvaraju se u
makrofage
- makrofagi preuzimaju oksidovane lipoproteine i formiraju pjenaste elije (eng.
foam cells)
- pjenaste elije oslobadjaju brojne medijatore koji stimuliu glatkomiine
vaskularne elije na proliferaciju, migraciju u intimu i produkciju kolagena
- opisane promjene dovode do stvaranja kompleksne lezije sa fibroznom kapom,
glatkim miinim elijama i lipidnim jezgrom (lipidi, izumrle glatke miine
elije i produkti njihovog raspada)
Sa porastom koncentracije ukupnog i LDL holesterola raste i rizik od koronarnog
oboljenja i infarkta miokarda. Pozitivna korelacija postoji i kod mukaraca i kod ena,
iako je rizik od kardiovaskularnih oboljenja, u cjelini posmatrano, manji kod ena.
Aterogene efekte LDL-a pojaavaju nizak HDL, puenje, hipertenzija i diabetes.
Poveanje plazma triglicerida je takodje povezano sa rizikom od nastanka ASKVB,
naroito kod dijabeticara i ena, ali ova povezanost znaajno slabi ako se koriguju
LDL i HDL holesterol. Izmedju koncentracije HDL-a u plazmi i rizika od koronarne
bolesti postoji jaka obrnuta korelacija. Pri niim koncentracijama HDL-a vei je rizik
od manifestnog koronarnog oboljenja. Rizikom se smatra koncentracija HDL-a <0,5
mmol/l. Niska koncentracija HDL-a postoji kod osoba koje pue, gojaznih i fiziki
neaktivnih osoba.

4. Klasifikacija dislipidemija
Poremeaji metabolizma lipida se mogu ispoljiti kao smanjenje
(hipolipoproteinemija) ili poveanje (hiperlipoproteinemija) njihove koncentracije u
krvi. Treu grupu poremeaja predstavljaju normolipidemijske dislipidemije, u kojima
su poremeeni odnosi izmeu pojedinih lipidskih frakcija, ali ne moraju osnovne
frakcije biti bitno poviene. I takvi poremeaji imaju uticaj na aterogenezu.
11

FraminghamHeart Study i PROCAM studija su pokazale da smanjenje HDL

holesterola poveava rizik od IBS-a, ak i kada ukupni holesterol nije bitno povien.
Na osnovu nalaza u PROCAM studiji incidenca IBS raste ako je odnos ukupni
holesterol/HDL holesterol vei od 5 ili odnos LDL holesterol/HDL holesterol vei od
4.

4.1. Hipolipoproteinemije
Hipolipoproteinemije se mogu ispoljiti u dva oblika:

Primarne-nasljedne, vezane za nesposobnost sinteze apo A-I (deficit alfalipoptoteina ili Tangierova bolest) i apo B(abeta ili hipobeta-lipoproteinemije)

Sekundarne hipolipoproteinemije se javljaju kao posljedica ubrzanog

katabolizma LDL (hipertireoidizam), nedovoljnog alimentarnog unosa
(pothranjenost, sindrom loe apsorpcije, deficit esencijalnih masnih kiselina),
nesposobnosti jetre da sintetie lipoproteine (terminalna insuficijencija) i
nekih drugih oboljenja.

4.2. Hiperlipoproteinemije
Poremeaji u metabolizmu koji dovode do porasta jedne ili vie frakcija lipida i
lipoproteina u krvi senazivaju hiperlipoproteinemije (HLP). One mogu imati
razliite posljedice, a to je prije svega ubrzana i/ili prevremena aterogeneza. One
mogu biti primarne (nasljedne) ili sekundarne (udruene s razliitim bolestima,
ili su posledica uzimanja lijekova)
4.2.1.Primarne hiperlipoproteinemije
Primarne hiperlipoproteinemije nastaju zbog genetskih poremeaja u metabolizmu
pojedinih lipoproteinskih estica, usled poremeaja u funkciji odgovarajuih
receptora, neadekvatnog sadraja i funkcije apoproteina ili neadekvatnog djelovanja
enzima koji uestvuju u metabolizmu lipida ili kombinovanjem vie navedenih
poremeaja. U veini sluajeva karakteriu se ranom i izraenom aterosklerozom. U
klinikoj praksi se i primarne i sekundarne HLP najee klasifikuju prema podjeli
koju je dao Friedrickson a koju je usvojio i ekspertski tim Svjetske zdravstvene
organizacije (tabela 1).
Tabela 1: Podjela HLP po Friedricksonu (Anti, S.

et al.: Nacionalni vodi dobre klinike

prakse za dijagnostikovanje i leenje lipinkih poremeaja.)

12

Dominantna hiperholesterolemija
a) Familijarna hiperholesterolemija (FH). Porodina hiperholesterolemija je
posljedica razliitih mutacija u genu za LDL receptore. Nivo ukupnog holesterola je
visok (7,013,0 mmol/l), a kod homozigota > 13,0 mmol/l. Nivo LDL holesterola u
plazmi je povien jo od roenja, nivo triglicerida normalan, a HDL holesterol je
normalan ili nii. Smrtnost je izraena i prije navrene dvadesete godine ivota.
Heterozigoti imaju ozbiljnu aterosklerozu u ranim ili srednjim godinama ivota.
Tetivni ksantomi se nalaze u oko 75% odraslih.
b) Familijarni deficit apoB-100. Autozomno dominantni poremeaj koji se
fenotipski ispoljava kao FH. Heterozigoti imaju ukupni holesterol 7,013,0 mmol/l, a
prevalenca kao i u prethodnom tipu HLP-a.
c) Poligenska hiperholesterolemija. Kod ovih hiperholesterolemija dolazi do
promjena na veem broju gena. Poveana je produkcija i smanjenkatabolizmom LDL.
Postoji povean rizik za aterosklerozu. Kod ovog oblika nema formiranja ksantoma.
Postoji umjereniji porast holesterola (6,59,0 mmol/l).
Dominantna hipertrigliceridemija
a) Familijarna hipertrigliceridemija. Nasleuje se autozomno dominantno i
karakterie se normalnim ili blago poveanim vrijednostima holesterola i visokim
vrijednostima triglicerida. Nagomilava se VLDL jer je katabolizam spor zbog
mutacije gena. U porodinoj hipertrigliceridemiji vrijednosti triglicerida su 2,88,5
mmol/l.
b) Familijarni deficit lipoproteinske lipaze. Autozomno-recesivni poremeaj sa
nedostatkom ili odsustvom LPL koji dovodi do masivne akumulacije hilomikrona u
plazmi. Ispoljava se u djetinjstvu, esti su pankreatitisi, eruptivni ksantomi,
hepatomegalija i lipemija retinalis. Ateroskleroza nije ubrzana. Imaju visok nivo
triglicerida (> 8,5 mmol/l).
c) Familijarni nedostatak apo CII . Rijedak autozomno-recesivni poremeaj koji
uzrokuje funkcionalni deficit LPL. Kliniki lii na familijarni deficit LPL. Nivo TG
je vei od 8,5 mmol/L.
Hiperholesterolemija udruena sa hipertrigliceridemijom

13

a) Familijarna kombinovana hiperlipidemija (FKHL). est poremeaj, javlja se u

drugoj deceniji ivota. Nasleuje se autozomno dominantno. Postoje poviene
vrijednosti samo triglicerida ili samo holesterola ili oba. Postoji rizik za aterosklerozu.
Porodina mijeana HLP karakterie se nivoom TG 2,88,5 mmol/l, dok je ukupni
holesterol 6,513,0 mmol/l.
b) Disbetalipoproteinemija. Rijedak oblik HLP, nasleuje se autozomno recesivno i
pogaa 1. od 10000 osoba. Postoje poviene vrijednosti i holesterola i triglicerida.
Zbog nedostatka apoE neophodnog za vezivanje LDL estica za receptore u
hepatocitima dolazi do njihovog dugog zadravanja u cirkulaciji. Ispoljava se poslije
dvadesete godine ivota. Poviene su vrijednosti TG: 2,88,5 mmol/l, kao i ukupnog
holesterola: 6,513,0 mmol/l.
4.2.2. Sekundarne hiperlipoproteinemije
Sekundarne HLP mogu biti uzrokovane egzogenim ili endogenim faktorima, a
mogu se ispoljiti praktino u svakom opisanom obliku. Od primarnih HLP razlikuju
se po tome to su veinom reverzibilne ukoliko je izvodljivo uspjeno lijeenje
osnovne bolesti, a ukoliko se radi o hroninom progredijentnom oboljenju tada je
istovremeno potrebno sprovoditi i lijeenje hipolipemicima. U odnosu na bolesti
krvnih sudova sekundarne HLP su isto tako vaan faktor rizika. Prema tome koji
poremeaj dominatno izazivaju dijele se na one koji dovode do porasta ukupnog
holesterola ili one kojidovode do porasta triglicerida. Mogu se javiti kod:
oboljenja jetre i unih puteva
gojaznosti
hipotireoze
dijabetesa
neracionalne ishrane,konzumacije alkohola,
bubrenih bolesti (nefrotski sindrom)
kod upotrebe nekih lijekova(etretinati, inhibitori HIV proteaze,tiazidi,
steroidni oralni kontraceptivi,glukokortikoidi,ciklosporin)
Najtee hiperlipidemije se javljaju kao posledica komorbidnih stanja(dijabetes
melitus sa jednom od primarnih hiperlipidemija).

5. Referentne vrijednosti lipida

5.1. Referentne vrijednosti lipida za odrasle osobe
Na vrijednosti lipida u krvi utie itav niz faktora kao to su: ivotna dob, pol,
nain ishrane, konzumiranje alkohola i kofeina, puenje, a karakteristino je i
postojanje sezonskih, i varijacija vezanih za geografsko podruje. Meutim, ve prve
precizne prospektivne studije pokazale su da poveanje nivoa ukupnog holesterola s
godinama ivota nastaje usled njegovog porasta iskljuivo u aterogenoj LDL frakciji.
Rizik za aterosklerozu se poveava paralelno s porastom holesterolemije. Na osnovu
procjene rezultata brojnih, veoma opsenih, dugogodinjih, strogo kontrolisanih
epidemiolokih i klinikih studija dolo se do zakljuka da se ne moe govoriti o
normalnim i povienim vrijednostima krvnih lipida, odnosno da referentne vijrednosti
14

ne mogu biti izvedene iz srednjih vrednosti lipidskih parametara za jednu populaciju,

ve je neophodna procjena korelacije nivoa odreenih lipidskih parametara s
nastankom i mogunou dalje progresije aterosklerotskog procesa. Ovo je dovelo do
definisanja kategorija optimalnih ili poeljnih vrijednosti, zatim vrijednosti koje su
udruene s granino povienim rizikom za razvitak ateroskleroze i vijrednosti
udruenih s visokim rizikom, a u najnovijim preporukama, uvedene su i kategorije
vrijednosti koje su blizu optimalnih i onih udruenih s veoma visokim rizikom (tabela
2).
Tabela 2:Lipidni status odraslih osoba sa poeljnim i rizinim vrijednostima(Anti, S.

et al.:
Nacionalni vodi dobre klinike prakse za dijagnostikovanje i leenje lipidnih
poremeaja,)

5.2. Referentne vrijednosti lipida kod djece

Podaci o normalnim ili referentnim vrijednostima pojedinih lipida u djeijoj
populaciji su dosta oskudni (tabela 3). Najea ispitivanja su vrena u djece koja
potiu iz porodica sa eim ranim pojavama KVB ili CVB.
Indikacije za odreivanje lipida u djece:
a. Kod pozitivne porodine anamneze (kada je ukupni holesterol kod roditelja > 6,20
mmol/l).
b. Kod djece sa nekompletnom porodinom anamnezom, ili kada nisu dostupni
podaci iz anamneze, ali ako imaju druge faktore rizika (gojaznost, puenje,
hipertenzija, nedovoljna fizika aktivnost, nizak nivo HDL holesterola).
c. Kod djece iji je ukupni holesterol < 4,39 mmol/l kontrolno ispitivanje treba da se
ponovi za 5 godina.
d. Kada je ukupni holesterol > 5,17 mmol/l treba da se odredi profil lipida u krvi
nate.
e. Kod djece sa graninim vrednostima ukupnog holesterola (4,395,15 mmol/l)
potrebno je jo jednom odrediti ukupni holesterol i izraunati srednju vrijednost. Kada
je dobijena vrednost iz dvauzastopna merenja za ukupni holesterol > 4,39 mmol/l,
potrebno je uraditi cjelokupni lipidni profil
f.Kod djece sa porodinom anamnezom o KVB kod roditelja, potrebno je uraditi
kompletan lipidni profil.
g. Obavezno je kod roditelja i srodnika iz prve linije uraditi takoe lipidni status u
cilju procjene tipa nasleivanja (dominantno ili recesivno).
15

Tabela 3.Granine i poviene vrijednosti lipida kod djece (Anti, S. et al.: Nacionalni vodi dobre
klinike prakse za dijagnostikovanje i leenje lipidskih poremeaja)

6. Klinika slika i dijagnostika dislipidemija

Postavljanje dijagnoze i praenje lipidnih poremeaja vri se na osnovu
biohemijskih rezultata, dok su klinike manifestacije (ksantomi, ksantelazme, lipemija
retinalis, arcus senilis, steatoza jetre) samo od dopunskog znaaja. Najvei broj
lipidnih poremeaja moe se uspjeno dijagnostikovati i lijeiti na primarnom nivou
zdrastvene zatite, a samo u rjeim sluajevima zahtijeva dodatna ispitivanja.
Preporuje se da poslednji obrok prije davanja uzoraka krvi bude 1214 sati ranije.
Dislipidemija je uglavnom asimptomatska bolest, pa se najee otkriva tek kad se
jave komplikacije kao to su koronarna bolest , bolest perifernih arterija ili modani
udar. Zbog toga je veoma bitna redovna kontrola lipidnog statusa u cilju rane
detekcije poremeaja kako bi se to ranije poelo sa terapijskim mjerama.
1. Skrining (rana detekcija)
a. Prema preporukama praenja u optoj populaciji ukupni holesterol treba odrediti
kod svih odraslih osoba (> 20 godina) najmanje jednom u 5 godina.
b. Preporuuje se da se kao inicijalni test odredi kompletni lipidni profil: ukupni
holesterol, HDL, trigliceridi i izraunavanje LDL upotrebom Friedewaldove formule,
samo ako su trigliceridi 4,5 mmol/l.
c. Kod pacijenata bez aterosklerotske bolesti kada je ukupni holesterol 5,2 mmol/l a
HDL-h 1,0 mmol/l, ili ako se utvrde granine vrednosti ukupnog holesterola + neka
druga dva faktora rizika za KVB, obavezno ponovo odrediti lipidni profil.
d. Uraditi kompletan lipidni profil kod pacijenata sa KVB i/ili dijabetesom.
e. Kod pacijenata sa drugim visokim rizikom (hipertenzija, porodina istorija rane
KBS, viestruki faktori rizika) preporuuje se odreivanje kompletnog lipidnog
profila prvo posle tri mjeseca, a potom posle godinu dana.
f. Kod asimptomatskih osoba sa visokim rizikom za KVB uraditi kompletan lipidni
profil najmanje na godinu dana.
2. Dijagnostika piramida u detekciji lipidnih poremeaja
a. Prva dijagnostika etapa:
Odrediti ukupni holesterol, Tg, HDL, izraunati LDL i uraditi friiderski test. Ako su
visoke vrijednosti triglicerida izraunati non-HDL holesterol umesto LDL. Izraunati
aterogene indekse (UH/HDL; LDL/HDL). Ako postoji mogunost moe se uraditi
elektroforeza lipoproteina u sluaju visokih vrijednosti triglicerida.

16

b. Druga dijagnostika etapa:

Kvantitativno odreivanje LDL, Lp(a), apo A-I i apo B-100.
c. Dopunska dijagnostika etapa (vezana za rjee oblike naslednih poremeaja,
ili u istraivake svrhe):
Odreivanje apo E (posebni fenotipovi), subpopulacije HDL2 i HDL3 holesterola,
subpopulacije LDL estice (forme A i B), izoforme apoproteina (a), aktivnost nekih
enzima ili mutacije na genima za LDL i druge receptore.

7. Terapija dislipidemija
7.1. Ciljevi terapije
Terapija lipidnih poremeaja prije svega zavisi od izmjerenih vrijednosti ukupnog i
LDL holesterola, kao i nivoa HDL holesterola i triglicerida. Ipak, glavni ili primarni
cilj terapije u cilju smanjenja rizika za KVB je smanjenje vrijednosti LDL
holesterola. Na osnovu procijenjenog globalnog, ukupnog rizika za nastanak fatalnog
KV dogaaja, odreuju se ciljne vrijednosti LDL holesterola koje je potrebno
postii da bi se popravila zdravstvena prognoza. Kategorizacija rizika zavisi ne samo
od broja faktora rizika i od njihove teine, nego i od toga da li je bolesnik ve imao
neko KVB, tj. da li se radi o primarnoj ili sekundarnoj prevenciji
kardiovaskularnih bolesti. S obzirom na to da se pokazalo da na rizik od
kardiovaskularnih bolesti utiu i naene vrijednosti triglicerida, sniene vrijednosti
HDL holesterola i porast Lp(a), svakako je potrebno korigovati i te poremeaje.
Ipak, korigovanje ovih lipidskih frakcija su stavljene kao sekundarni ciljevi terapije.
U zavisnosti od procenjenog ukupnog rizika, broja faktora rizika i visine lipida,
donosi se odluka o zapoinjanju mjera promjene naina ivota, ili se odmah uz njih
primenjuje i medikamentna terapija.
Lijeenje dislipidemija se sastoji od :

Promjene naina ivota (nefarmakoloke mjere)

Lijeenja ili otklanjanja uzroka koji su sekundarno doveli do dislipidemije
Farmakolokih mjera

7.2. Nefarmakoloke mjere

Osnovna mjera koja se primjenjuje u lijeenju hiperlipoproteinemija jeste dijetetski
reim ishrane i poveanje fizike aktivnosti. Dijetetski reim podrazumijeva
smanjenje ukupnog unosa masti,smanjenje unosa zasienih masnih kiselina i njihova
zamjena nezasienim masnim kiselinama cis konfiguracije,smanjenje unosa
holesterola,smanjenje unosa ugljenih hidrata (naroito mono- i disaharida),poveanje
unosa dijetetskih vlakana i poveanje unosa proteina biljnog porijekla. Energetski
unos treba da bude takav da obezbjeuje odravanje normalne uhranjenosti, dok kod
gojaznih bolesnika ukupan dnevni kalorijski unos mora biti redukovan za 5001000
kcal u odnosu na potreban nivo.Osnovne preporuke su date u tabeli 4.

17

Tabela4:Osnovne preporuke za sprovoenje dijetetske ishrane u lijeenju hiperlipoproteinemija(Anti,

S. et al.: Nacionalni vodi dobre klinike prakse za dijagnostikovanje i leenje lipidskih poremeaja)

Prilikom odabira namirnica preporuuje se korienje tablica sa sastavom osnovnih

ivotnih namirnica i aterogenim potencijalom hrane. Kod bolesnika sa izolovanim
porastom triglicerida od najveeg je znaaja smanjivanje koncentracije ugljenih
hidrata i potpuna zabrana upotrebe alkohola. U blaim poremeajima, uz redukciju
prekomjerne tjelesne mase, ove terapijske mjere mogu biti dovoljne. Kod bolesnika sa
izolovanom hiperholesterolemijom treba insistirati na smanjivanju unosa holesterola,
ukupnih masti i zasienih masnih kiselina. Kod bolesnika sa hiperhilomikronemijskim
sindromom neophodna je redukcija unosa masti na 20, pa i 10% ukupnog energetskog
unosa u obliku masnih kiselina kratkog i srednjeg lanca.
Uporedo sa mjerama za snienje nivoa holesterola mora se raditi i na otklanjanju
drugih faktora rizika, poput puenja ili konzumiranja alkohola, kao i na lijeenju
eventualne hipertenzije ili eerne bolesti, a sve to da bi se smanjio kardiovaskularni
rizik koji sa sobom nosi razvoj ateroskleroze. Cilj svih primijenjenih mjera jeste
sniavanje povienih koncentracija ukupnog i LDL holesterola i povienje HDL
holesterola. Danas se smatra da je pravilan nain ivota klju za odlaganje
ateroskleroze za kasno ivotno doba. Evropsko udruenje kardiologa preporuuje
ivotni stil po ifra izdravlja: 0, 3, 5, 140, 5, 3, 0, gdje brojevi predstavljaju:

0 ivot bez puenja cigareta,

3 - 3 km etanje dnevno,
5 - 5 obroka dnevno sa puno povra i voa,
140 sistolni pritisak manji od 140 mmHg,
5 ukupni holesterol manji od 5,
3 LDL-C manji od 3
0 odsustvo gojaznosti i dijabetesa.

7.3. Farmakoloke mjere

Ljekove treba primjenjivati samo kada propisana dijeta i fizika aktivnost (u roku
od tri do est mjeseci) nisu u dovoljnoj mjeri snizili koncentracije lipida. Na ljekove
treba gledati kao na dopunu fizikoj aktivnosti i dijeti. Prije primjene ljekova treba
iskljuiti i sekundarne hiperholesterolemije (koje mogu biti posledica hipotireoze,
nefrotskog sindroma, disproteinemije, opstruktivne bolesti jetre ili primjene tiazidnih
diuretika) ili sekundarne hipertrigliceridemije (usled nekontrolisanog dijabetesa,
nefrotskog sindroma, disproteinemije, ili uzimanja ljekova kao to su diuretici, beta
blokatori i oralni kontraceptivi).

18

Laboratorijski kriterijumi za prelazak na farmakoterapiju su: ukupni holesterol vei

od 6,5mmol/L, LDL-holesterol vei od 4,1 mmol/L i HDL-holesterol manji od 0,9
mmol/L.
Terapija je zasnova na ciljnim vrijednostima LDL holesterola. Prema preporukama
NCEP ATP III i Institute for Clinical Systems Improvement, ciljne vrijednosti LDL
holesterola zavise od postojeih faktora rizika (Tabela 5).

19

Rizine kategorije

Veoma visok rizik - prisutna

KVB plus neto od sledeeg:
Viestruki faktori
rizika
dijabetes
akutni koron rni
sindrom
metaboliki
sindrom
slabo kontrolisani
pojedinan ifaktori
Visok rizik:

Ciljna
vrijed
nost
(mmol/
l)
<1,8

<2,5

KVB ili AS drugih

vaskularnih
podruja
(karotidna ili
perifernavaskularn
a bolest)
Dijabetes

10-godinji rizik od
razvoja KVB > 20%
Umereno visok rizik
2+ faktora rizika i
10-godinji rizik od razvoja
KVB 20%
Umerenrizik:

Poetni nivo za inicijalnu

promenu nain aivota
(mmol/l)

Poetni nivo za
medikamentoznu
terapiju (mmol/l)

Vrednosti koje su
nagornjo jdozvoljenoj
granici

Vrednosti koje su na
gornjoj dozvoljeno
jgranici

Vrednosti koje su na
gornjojdozvoljenoj
granici

Vrednost koje su
nagornjoj dozvoljeno
jgranici

<3,4

3,4

3.4 ako je
10godinji rizik 1020% 4.1 ako je
10godinji rizik< 10%

<3,4

3,4

4,1

2+ faktora rizika I
10-godinji rizik
razvoja
KVB
<
Tabela 5.odFaktori
rizika
za nastanak
ASKVB I ciljne vrijednosti LDL- holesterola
10%
0-1 faktori rizika
<4,1
4,1

4,9

Ako je HDL-holesterol 1.55 mmol/l jedan faktor rizika moe da se oduzme, jer
visok nivo HDL-holesterola smanjuje KV rizike.

Ljekovi u lijeenju dislipidemija

U lijeenju dislipidemija koriste se sledee grupe ljekova:
1.Inhibitori HMG-CoA reduktaze (statini)
2.Fibrinska kiselina i njeni derivati (fibrati)
20

3.Nikotinska kiselina
4.Inhibitori intestinalne resorpcije holesterola (ezetimib)
5.Smole koje vezuju une kiseline
7.3.1.Inhibitori HMG -CoA reduktaze statini
Mehanizam dejstva
Statini inhibiraju HMG-CoA reduktazu enzim koji uestvuje u ranoj biosintezi
holesterola. Oni smanjuju sintezu holesterola u jetri to dovodi do poveanja
ekspresije gena za LDL receptore u hepatocitima,poveanja klirensa cirkuliueg
holesterola,to rezultira smanjenjem LDLholesterola u plazmi. Kada se u
hepatocitima smanji koncetracija holesterola onda se ubrzava sinteza RNK i LDL
receptora, a kada se u njima nalazi viak holesterola sinteza LDL receptora se
usporava. Iz toga se moe zakljuiti da broj LDL receptora nije stalan, ve podlijee
ushodnoj i nishodnoj regulaciji. Statini u odreenoj mjeri sniavaju i nivo
triglicerida,poveanjem klirensa VLDL-C iz sistemske cirkulacije i smanjenjem
sekrecije VLDL-C iz jetre. Ako je nivo triglicerida manji od 4,5 mmol/l (normalna
vrijednost TG u plazmi je <1,7 mmol/l), primjenom statina se postie smanjenje
triglicerida koje je slino smanjenju LDL-C (35-40%).Statini malo (5-10%) djeluju na
poveanje HDL-C.
Potencijalni kardioprotektivni (pleotropni) efekti statina su:

smanjenje C-reaktivnog proteina i inflamatornih komponenti plaka

indukcija apoptoze glatko-miinih elija u krvnim sudovima (mogu da
uspore hiperplaziju i restenozu)
mijenjaju sadraj kolagena u aterosklerotskom plaku (stabilizacija)
poboljavaju endotelnu funkciju
antioksidativno djelovanje odnosno smanjenje osjetljivosti LDL estica prema
slobodnim radikalima.

Indikacije
primarne hiperholesterolemije koje se ne mogu regulisati dijetom
sekundarna prevencija kod osoba sa KVB, CVB ili dijabetesom, ak i kada je
holesterol normalan, zbog drugih pleiomorfnih efekata.
Farmakokinetika
Metabolizam pri prvom prolazu kroz jetru je izraen i bioraspoloivost je mala.To
predstavlja njihovu prednost jer je jetra primarno mjesto njihovog dejstva i mali dio
unijete doze prelazi u sistemsku cirkulaciju i ne djeluje na holesterol u membranama
elija. Vezivanje za proteine plazme u visokom procentu je korisna osobina, jer
vezani lijek ne moe tetno djelovati na membrane u perifernim tkivima.Statini se
uglavnom metaboliu u jetri, koja moe biti mjesto potencijalnih interakcija sa
ljekovima koji se metaboliu na pojedinim izoenzimima mikrozomalnih enzima jetre.
Izluuju se uglavnom preko unih puteva, uz enterohepatiku cirkulaciju. Jedino se
pravastatin ( koji je hidrosolubilan i u manjoj mjeri se vezuje za proteine plazme)
eliminie mokraom. Atorvastatin i rosuvastatin se eliminiu najsporije,imaju najdue
poluvrijeme eliminacije. Zbog ovih svojstava eliminacije statina treba preduzeti

21

mjere opreza kod pacijenata sa renalnom i hepatinom insuficijencijom zbog

izraenijeg ispoljavanja neeljenih dejstava (tabela 6).
Tabela 6: Farmakokinetika nekih statina(Anti, S. et al.: Nacionalni vodi dobre klinike prakse za
dijagnostikovanje i leenje lipidnih poremeaja)

Neeljena dejstva
Generalno, statini su relativno bezbjedna grupa ljekova. Potencijalna neeljena
dejstva su: mijalgija, miozitis, miopatija, artralgija (kod pojave miopatije ili sumnje
na miopatiju, davanje statina treba prekinuti). Tokom lijeenja statinima dozno
zavisno se moe u oko 0,52% bolesnika poveati nivo transaminaza. U sluaju kada
su transaminaze tri puta vie od normalnih vrijednosti, ili ako su poviene i posle
smanjenja doza statina, terapiju treba prekinuti. Tada se transaminaze normalizuju i
nema trajnog oteenja jetre. Transaminaze se kontroliu prije zapoinjanja terapije
statinima poslije prvog mjeseca, a potom na dva mjeseca u toku sledeih est mjeseci
terapije, kao i kada se doza statina poveava. Kada se doza ustali transaminaze treba
kontrolisati 12 puta godinje. Izuzetno rijetko se moe javiti rabdomioliza.Mogua
je pojava umora,glavobolje i dispepsije.
Pri kombinovanoj terapiji dislipidemija, treba dobro procijeniti korist i rizike
(neeljena dejstva na miiima), pa ako se donese odluka za kombinaciju ljekova
onda doza statina ne treba da bude vea od 25% u odnosu na maksimalnu odobrenu
dozu. Drugi lek iz kombinacije, fibrat ili nikotinska kiselina, treba da se daje u punoj
preporuenoj dozi.
Interakcije
Mogue su interakcije sa ljekovima koji se metaboliu preko enzima citohrom P450
3A4.. Ljekovi koji inhibiraju aktivnost ovog enzima poveavaju koncentraciju statina
u krvi (fibrati, derivati nikotinske kiseline, metotreksat, cimetidin, verapamil) i
poveavaju rizik razvoja miopatije i disfunkcije jetre. Rizik od miopatija raste kada se
uz statine daju ketokonazol, eritromicin, klaritromicin, ciklosporin, nefazodin, kao i
inhibitori proteaza. Metabolizam fluvastatina ide preko drugog oblika citohroma P
450 2C9, pa je potreban oprez ako se daju ljekovi koji inhibiraju ovaj enzim
22

(amjordaron, cimetidin, izoniazid, ketokonazol, metronidazol, tiklopidin) da se ne bi

javio porast koncentracije ovog statina u krvi. Grejpfrut poveava koncentraciju
lovastatina ili simvastatina u serumu. Ljekovi koji indukuju aktivnost citohrom P 450
3A4 sniavaju koncentraciju statina u serumu. U takve ljekove spadaju barbiturati,
karbamazepin, fenitoin, troglitazon, piramidon.
Kontraindikacije
Statini se ne preporuuju u sluaju postojanja akutnih ili hroninih bolesti jetre, kao
i kada se odravaju poviene vrijednosti serumskih transaminaza (bez jasnog uzroka),
u akutnoj ili hroninoj renalnoj insuficijenciji, ili u stanjima koja mogu dovesti do
renalne insuficijencije. Primjena statina ne preporuuje se kod mladih prije puberteta,
jer mogu imati neeljene efekte na polno sazrijevanje. Ne preporuuje se njihova
primjena kod trudnica, dojilja ,prije i posle hirurkih intervencija, kod osoba sa
krvarenjem, tekom hipotenzijom i kod bolesnika sa epilepsijom.
Doziranje i nain primjene
Generalno, terapija dislipidemija je doivotna. Svi statini se uzimaju jednom
dnevno i to uvee. Statine ne treba uzimati na drugi dan jer se time gubi njihova puna
efikasnost. Kada se postigne ciljna vrijednost doza statina se ne smanjuje, ali se efekti
i dalje prate a doze po potrebi koriguju. S obzirom na dugogodinje iskustvo, moe se
rei i da su vrlo sigurni ljekovi. Ne preporuuje se prekidanje terapije radi tzv.
odmaranja jetre i sl., osim ako su vrijednosti transaminaza i CK poveane za vie od
tri puta.
Predstavnici:

Atorvastatin
Simvastatin
Pravastatin
Fluvastatin
Rosuvastatin

7.3.2. Fibrinska kiselina i njeni derivati-fibrati

Mehanizam dejstva
Fibrati su aktivatori PPARa, nuklearnih receptora koji kontroliu proliferaciju
peroksizoma i tako reguliu transkripciju gena koji su od znaaja za sintezu
lipoproteinske lipaze (poveava se hidroliza triglicerida) i suprimiraju ekspresiju gena
odgovornih za sintezu apo C-III (inhibira lipolizu). Na ovaj nain poveavaju lipolizu
triglicerida i lipoproteina, zbog ega bitno smanjuju nivo triglicerida, a umjereno nivo
LDL holesterola.Fibrati takoe poveavaju sintezu apolipoproteina vanih za sintezu
HDL,pa samim tim umjereno poveavaju i nivo HDL-a.
Indikacije
Fibrati su prva linija lijeenja u svim sluajevima kada je dominantni poremeaj
visok nivo triglicerida, bez obzira na nivo LDL i HDL holesterola. Smanjenje
triglicerida je za 2050%. Oni mijenjaju strukturu lipoproteina, a prije svega VLDL,
IDL i HDL estica, i smanjuju stvaranje malih, gustih LDL estica. Koriste se u
terapiji hipertrigliceridemije udruene sa niim HDL holesterolom (HLP tip IV
endogena hipertrigliceridemija, kod familijarne disbetalipoproteinemije, kao i kod
23

bolesnika sa metabolikim sindromom).Mogu se koristiti u prevenciji nastanka

pankreatitisa, koji se javlja kada je nivo triglicerida vei od 5,7 mmol/l, a rizik je vei
pri nivou triglicerida veih od 10mmol/l. Dakle, fibrati su ljekovi izbora pri
koncentraciji triglicerida koja je vea od 10 mmol/l. Mogu se dodavati statinima kod
pacijenata sa dijabetesom tip II kod kojih je nivo triglicerida iznad 2,3 mmol/l.
Farmakokinetika
Fibrati se brzo resorbuju kada se daju sa hranom. Poluvrijeme eliminacije je u
rasponu od 1,5h (gemfibrozil) do 20h (fenofibrat). Uglavnom se izluuju u formi
glukuronida,a mala koliina fecesom.
Neeljena dejstva
Uglavnom se dobro podnose. Potencijalna neeljena dejstva su dispepsija,
miopatija i hepatitis koji se rijetko javljaju u odsustvu drugih hipolipemika i kod
ouvane renalne funkcije. uni kamenci se relativno rijetko javljaju.
Interakcije
Fibrati (naroito gemfibrozil) mogu inhibirati glukuronidaciju statina i poveati
rizik od miotoksinosti. Takoe mogu potencirati efekte oralnih antikoagulanasa i
hipoglikemika.
Kontraindikacije
Ne smiju se primjenjivati u trudnoi i laktaciji,zatim kodinsuficijencije bubrega i
jetre, ukljuujui i primarnu bilijarnu cirozu, bolest une kese.Ne smije se koristiti u
kombinaciji sa alkoholom (gemfibrozil).
Doziranje i nain primjene
Gemfibrozil se koristi u dozi od 0,9 do 1,2 g dnevno podijeljeno u dvije doze.
Ciprofibrat se primjenjuje uvee u dozi od 100 mg.Doza fenofibrata iznosi 160 mg
jedan put dnevno.
7.3.3. Nikotinska kiselina (niacin)
Mehanizam dejstva
Niacin poveava apo A-I u plazmi i na taj nain poveava HDL-C. U jetri inhibira
sintezu triglicerida, smanjuje stntezu estica VLDL holesterola i poveava klirens
VLDL estica. Posljedica inhibirane sinteze VLDL estica i pojaanog klirensa jeste
sniavanje koncentracije LDL holesterola. Smanjuju i nivo Lp(a) za oko 30%.
Indikacije
Mogu da se koriste u terapiji umjerenih hiperholesterolemija, ali i u lijeenju
kombinovanih hiperlipoproteinemija, jer smanjuju nivo triglicerida a poveavaju nivo
HDL holesterola. U teim oblicima hiperholesterolemija kombinuju se sa statinima.
Kod tekih hipertrigliceridemija i hilomikronemija koje ne reaguju na gemfibrozil,
visoke doze nikotinske kiseline mogu sprijeiti pankreatitis.
Farmakokinetika
Resorpcija je brza (max conc. u plazmi - poslije 30-60 minuta), a eliminacija iz
organizma je takoe brza (poluvrijeme eliminacije oko 1 sat) . To zahtijeva da se lijek

24

uzima vie puta dnevno. Zato se uzimaju tablete sa produenim oslobadjanjem koje se
koriste jednom/dnevno, i to uvee.
Neeljena dejstva
Kod primjene niacina nekada se javljaju svrab i crvenilo koe, a ovo se umanjuje
uzimanjem aspirina na 1 sat prije njega. Potencijalna neeljena dejstva su i bol u
stomaku, munina, povraanje, hiperglikemija i hiperpigmentacija. Niacin treba
uzimati redovno, da bi se razvilai odravala tahifilaksija na ove neeljene efekte. Ako
se preskoi jedna do dvije doze, tegobe se vraaju pojaane.
Interakcije
Oprezno se treba koristiti u kombinaciji sa statinima zbog mogunosti ispoljavanja
hepatotoksinosti i miozitisa.. Alkohol i topli napici mogu pojaati crvenilo i svrab
usled vazodilatacije, pa ih ne treba unositi u isto vrijeme kad i lijek.
Kontraindikacije
Ne preporuuje se primjena niacina i niaspana kod osoba sa bolestima jetre, sa
ulkusom, ili kod arterijskih krvarenja. Primjena niacina moe pogorati insulinsku
rezistenciju, ali se niaspan moe koristiti i kod osoba sa dijabetesom jer nije dokazano
da pogorava glikoregulaciju.
Doziranje i nain primjene
Tokom prve nedjelje uzima se doza od 375 mg,druge nedjelje 500mg, tree 750
mg, a naredne 4 nedjelje po 1 gram. Po potrebi se poveava po 500 mg nedjeljno do
maksimalno 2 grama dnevno. Uobiajena doza odravanja je 1 do 2 grama na dan.
7.3.4. Inhibitori intestinalne resorpcije holesterola (ezetimib)
Mehanizam dejstva:
Selektivni je inhibitor resorpcije holesterola iz tankog crijeva.Koristi se kod
pacijenata ije vrednosti LDL-C ne mogu statinima da se obore do ciljnih vrijednosti.
Efekti na nivo triglicerida i HDL holesterola su vrlo slabi.
Indikacije
Kao monoterapija se preporuuje u blaim oblicima hiperholesterolemija, kao i u
homozigotnoj sitosterolemiji. Mogu da se kombinuju sa drugim ljekovima, najee
sa statinima, poveavajui njihove efekte (LDL holesterol smanjuje za dodatnih 20%).
Primjenom 10 mg bilo kog statina i 10 mg ezetimiba, postie se redukcija LDL
holesterola kao da je data maksimalna doza tog statina, pa se preporuuje za tee
oblike hiperholesterolemije.
Farmakokinetika
Brzo se resorbuje. U organizmu se uglavnom konjuguje u fenolni glukuronid
(ezetimib-glukuronid), koji maksimalnu koncetraciju u plazmi dostie 1-2 sata nakon
upotrebe.
Neeljena dejstva
Ezetimib se uglavnom dobro podnosi, a najea neeljena dejstva (glavobolja, bol
u abdomenu i dijareja) su blagog stepena.

25

Kontraindikacije
Ova kombinacija se ne preporuuje kod osoba sa bolestima jetre ili s povienim
vrijednostima transaminaza.
Predstavnici:
- ezetimib
- simvastatin + ezetimib
7.3.5. Smole koje vezuju une kiseline
Mehanizam dejstva
Vezuju une kiseline i prekidaju njihovo enterohepatino kruenje. Poveavaju
sintezu unih kiselina u jetri, smanjuju holesterol u jetri, poveavaju stvaranje LDL
receptora u jetri i smanjuju LDL-C. Koriste se kao dodatna terapija kod pacijenata sa
izraenom hiperholesterolemijom.
Indikacije:
Koriste se u terapiji blagih hiperholesterolemija ili kada nije mogue primijeniti
statine iz bilo kog razloga. Mogu se primjenjivati i kod djece do puberteta, a mogu se
i kombinovati sa statinima, kada nije mogue primijeniti pune terapijske doze statina.
Tako se dodatno umanjuje ukupni holesterol za jo 510%, a LDL holesterol za l0
16%.Moe se koristiti kod pruritusa koji je pratea pojava kod parcijalne opstrukcije
unih puteva.
Neeljena dejstva
Potencijalna neeljena dejstva su: nadutost stomaka, konstipacija koja je najei
razlog za prekid terapije.
Interakcije
Anjonske smole mogu vezivati u crijevima mnoge druge ljekove, pa tako smanjuju
njihovu resorpciju i bioloku raspoloivost. Iz tih razloga ljekove treba davati bar
jedan sat prije ili 4-6 sati posle holestipola ili holestiramina. Mogu interagovati sa
tiazidnim diureticima, beta blokatorima, varfarinom, glukozidima digitalisa,
tiroksinom, antibioticima i drugim ljekovima.
Kontraindikacije
Treba biti oprezan kod osoba sklonih opstipaciji, jer se ona moe pogorati.
Predstavnici:
-holestipol
-holestiramin
7.3.6.Omega 3 masne kiseline
Visoko polinezasiene omega 3 masne kiseline imaju inhibitorni efekat na sekreciju
VLDL tokom porasta intracelularne razgradnje apoB-100 i kroz blage stimulativne
efekte na PPAR , ime se poveava hepatina oksidacija masti.Ove masne kiseline
su naene u ulju morskih riba.One smanjuju cirkuliue nivoe TG i VLDL za 25 do
50%, ali malo utiu na porast HDL (5 do 10%).

26

Tipina oralna doza ribljeg ulja za lijeenje hipertrigliceriemije je je 5 g dva puta

dnevno i to preparata koji sadri 17% EPA(eikozapentenska kiselina ) i 11.5
DHA(dokozaheksenska kiselina) ili 2-4 g/dan u preparatima koji sadre 46% EPA I
38% DHA.Etil estar EPA se moe koristiti u monoterapiji za poboljanje simptoma
povezanih sa obliterantnom ateriosklerozom.Ovi preparati mogu biti korisni u
tretmanu tekih hipertrigliceriemija (TG>11.2 mmol/l),mogu smanjiti agregabilnost
trombocita i ispoljiti hipotenzivno dejstvo.

8. Mogunost kombinovanja ljekova u lijeenju

dislipidemija
Kod najveeg broja bolesnika primarna hiperholesterolemija se moe lijeiti jednim
lijekom. Kad je bolest teka,naroito kod familijarne hiperholesterolemije
monoterapija nije dovoljna. Kada su kombinacije sa stitinima neophodne treba
ograniiti dozu statina na 25% od maksimalne, dok se zadravaju optimalne doze
fibrata ili nikotinske kiseline.Mogue kombinacije su:
1.Statini i fibrati
Kod osoba koje istovremeno imaju visoke vrijednosti ukupnog i LDL holesterola,
ali i triglicerida,moe se oekivati dobar terapijski efekat kombinacije statina i fibrata,
ali se mora voditi rauna o nainu njihovog metabolisanja. Za kombinovanu terapiju
pogodniji su oni fibrati i statini koji se ili ne izluuju ili se minimalno metaboliu
preko enzima citohrom P 450, ak i ako su manje efikasni.Miopatija sa miozitisom se
rijetko javlja u toku primjene samo fibrata ili samo statina, ali ovaj neeljeni efekat
nije est ni ako se istovremeno daju fibrati i statini. Ipak, pokazalo se da su neke od
ovih kombinacija imale veoma ozbiljne posledice. Vano je istai da je samo
kombinacija gemfibrozila i cerivastatina imala za posledicu ozbiljne i fatalne
poremeaje, dok drugi fibrati i statini nisu imali takve efekte. Ovo je posledica
injenice da se gemfibrozil, ali ne i drugi fibrati, razgrauje preko istih enzima kao i
statini (statini se ne eliminiu samo oksidacijom, nego i glukuronizacijom njihovih
hidroksi kiselina). Zato se predlae da se sa statinima kombinuju fenofibrat i
bezafibrat, ako postoji indikacija za takvu primjenu. Od statina najbezbedniji za
kombinovanu terapiju sa fibratima su pravastatin i fluvastatin, rosuvastatin,ali ni
atorvastatin ni simvastatin u kombinacijama sa navedenim fibratima nisu bitno
poveavali rizik za nastanak rabdomiolize. Ipak, u svim uslovima ovakve
kombinovane terapije se sprovodi vrlo stroga klinika kontrola i mjerenje CPK,
transaminaza i GGT u krvi. Porast CPK za etri ili vie puta iznad normalnih
vrijednosti ili pojava crvene boje urina imperativ je da se ljekovi prekinu.
2.Statini i niacin
Ako se primjenom statina koriguje nivo ukupnog i LDL holesterola, ali ne i
poviene vrijednosti triglicerida i nizak HDL, statini mogu da se kombinuju sa
derivatima nikotinske kiseline. Tako je napravljen i gotov kombinovan preparat
lovastatina i niacina pod imenom advicor. Ovakva kombinacija se ne preporuuje kao
inicijalna terapija, ali dolazi u obzir ako druge kombinacije ne postignu eljene efekte.
Jo se povoljniji efekti oekuju kombinacijom statina sa sporo oslobaajuim
derivatom nikotinske kiseline- niaspanom. U porodinoj kombinovanoj

27

hiperlipoproteinemiji sa visokim LDL holesterolom i visokim trigliceridima

kombinacija sa niaspanom je vrlo efikasna.
3.Statini i ezetimib
Kombinacija statina sa ezetimibom nije dala dobre rezultate.
4.Fibrati i ezetimib
Teorijski, i ovom kombinacijom se moe oekivati u kombinovanim lipidskim
poremeajima snienje nivoa triglicerida, ukupnog i LDL holesterola, kao i porast
nivoa HDL holesterola. Ipak, za sada nema zavrenih studija koje pokazuju da je ova
kombinacija dovoljno efikasna u korigovanju pomenutih lipidskih frakcija, kao ni u
redukciji nastanka kardiovaskularnih dogaaja, kao ni o neeljenim efektima. S
obzirom da je ezetimib relativno noviji preparat, ovakva ispitivanja se tek oekuju.
5.Fibrati i niacin
Ako pored primjene fibrata u kombinovanim dislipidemijama zaostane visok nivo
triglicerida s niskim HDL holesterolom i umjereno povienim LDL holesterolom, ili
sa visokim Lp(a), mogu se kombinovanovati fibrati sa niacinom ili niaspanom. Ipak,
nema nekih studija koje su pokazale efikasnost ove kombinovane terapije.

9. Specifinosti terapije dislipidemija

9.1.Specifinosti terapije dislipidemija u djeijem uzrastu
Prepoznavanje dislipidemije u djeijem uzrastu je veoma vano jer je poznato da
aterogeneza veoma rano poinje. Kao primarni ciljevi u lijeenju dislipidemije u
djeijem uzrastu vani su sledei ciljevi: ograniiti razvoj aterogeneze, uspostaviti
zdrav nain ivota i prevenirati nastanak drugih, steenih dodatnih faktora rizika za
razvoj kardiovaskularnih bolesti, kao to su gojaznost, hipertenzija, puenje i sl. Ako
se utvrdi da je dislipidemija sekundarna pojava, onda se naravno pokuava da lei i
stabilizuje osnovno, primarno oboljenje. Prema pedijatriskom NCEP vodiu ciljna
vrijednost LDL holesterola je manja od 3,4 mmol/l, ali se takoe preporuuje, ako je
to mogue, da bude manja od 2,8 mmol/l.
Ishrana djece i adolescenata sa ovim problemom mora biti dobro balansirana da
omogui rast i razvoj deteta a da se smanji uticaj hrane na poremeen metabolizam
lipida. Ove preporuke se odnose na djecu stariju od 2. godine. Takoe se predlae
adekvatna fizika aktivnost. Ipak, kod neke djece ovakav pristup ne dovodi do
regulisanja nivoa lipida i tada je potrebna pomo nutricioniste, kako bi se postiglo
redukovanje teine i holesterola sa smanjenim unosom masti.
Primjena medikamenata se razmatra ako je dijete starije od 10 godina i kada je nivo
LDL holesterola vei od 4,9 mmol/l i pored strogog pridravanja datim savetima o
ishrani i fizikoj aktivnosti. Terapija prvog izbora u djeijem uzrastu je primjena
smola (jonski izmenjivai), koji mogu da smanje LDL holesterol za 1720%. Od
smola se preporuuje holestipol. Ova terapija je dosta bezbjedna ali je esto loe
prihvaena kod djece zbog nekih gastrointestinalnih neprijatnih efekata. Predlau se
male doze do 8 g na dan i supstitucija folata. Ova terapija ne utie na rast djeteta.
28

Niacin takoe moe biti predloen, ali obazrivo i uz kontrolu lipidologa i pedijatra.
Ako su primjenom ove dvije grupe ljekova kao monoterapije izostali poeljni efekti
na LDL holesterol, onda se mogu i oprezno kombinovati. Kod djece i adolescenata
kod kojih prethodni terapijski pristupi nisu imali odgovarajue efekte mogu se
primjeniti i statini. Ova terapija dolazi u obzir kod djece sa jasnom familijarnom
hiperholesterolemijom ili sa porodinom anamnezom o veoma ranoj pojavi KVB.
Statini se posle 16. godine mogu dati kod djeaka. Kod djevojica se mogu dati posle
menarhe.Ova terapija zahtijeva paljivo praenje svih neeljenih efekata, ali i
praenje efekata na rast. Ona se sprovodi po strogo individualiziranom protokolu.

9.2. Specifinosti terapije dislipidemija kod starije populacije

Povieni ukupni holesterol i nizak HDL-holesterol kod starih ljudi (65 godina i
vie) udrueni su sa poveanom kardiovaskularnim morbiditetom i mortalitetom,
posebno kod mukaraca. Treina starijih mukaraca i polovina starijih ena ima
povieni holesterol koji opravdava preduzimanje odgovarajuih mjera.
Dislipidemija se moe znaajno popraviti terapeutskim promjenama naina ivota.
Mediteranska dijeta,umerena upotreba alkohola, umjerena do visoka fizika aktivnost
i prekid puenja dovode do smanjenja stope smrtnosti starijih osoba.Statini dovode do
smanjenja kardiovaskularne smrtnosti i koronarnih bolesti. Preventivni efekat statina
kod starijih osoba se ispoljava nakon 618 mjeseci neprekidne terapije.
Bezbjedonosni profil statina u starih osoba je slian onome u mlaih. Fibrati
(fenofibrat) mogu biti uspjeno primijenjeni u sekundarnoj prevenciji KVB kod osoba
starosti od 55 do75 godina. Inhibitori apsorpcije holesterola (ezetimib) mogu biti
korieni ali njihova specifina efikasnost nije dovoljno ispitana.

9.3. Specifinosti terapije dislipidemija kod ena u menopauzi

KVB je najei uzrok smrti kod ena u menopauzi. Nedostatak estrogena u
menopauzi moe izazvati poremeaje u lipidnom statusu. Zabiljeeno je poveanje
ukupnog i LDL holesterola i triglicerida, asmanjenje HDL holesterola, ime se
ubrzava proces ateroskleroze.
Hormonska susptituciona terapija kod ena u menopauzi prije ispoljavanja
kardiovaskularnih bolesti bi mogla da redukuje mortalitet od KVB za oko 50%, ali je
potrebno da se LDL holesterol snizi za vie od 35%, to najee ne moe da se
postigne. Pored toga, estrogeni dati oralno u jetri indukuju sintezu triglicerida. Ovo se
moe izbjei ako se daju transdermalno, pri emu je ouvan njihov povoljan efekat na
LDL holesterol, dok je efekat na HDL holesterol vrlo slab ili ga i nema. Uvoenjem
kombinovane terapije estrogena i statina smanjuju se koncentracije VLDL i IDL
partikula, kao i malih LDL partikula, a poveava koncentracija HDL partikula. Tako
se kombinovanom hormonskom supstitucijom moe sprijeiti estrogenom uzrokovano
poveanje triglicerida i postii sniavanje LDL holesterola (umjereno) kao i porast
HDL holesterola (umjereno).
Selektivni modulatori aktivnosti estrogenskih receptora kao to su raloksifen i
tamoksifen, kao alternative primjene estrogena u menopauzi, pokazali su sline efekte
na smanjenje nivoa LDL holesterola, a bez efekta na porast HDL holesterola i
triglicerida. Nema rezultata studija koje bi pokazale kakav je efekat ove terapije na
redukciju kardiovaskularnog rizika u ena u menopauzi.
Hormonska supstituciona terapija sa kombinacijom estrogena i progesterona se ne
preporuuje kao standardna terapijska procedura kod ena koje su u menopauzi
29

i ve imaju koronarnu bolest. Ako se kod ena koje su ve na hormonskoj

supstitucionoj terapiji dogodi kardiovaskularna bolest, ne preporuuje se prekidanje
ove terapije. Primjena statina kod ena u menopauzi pokazala se kao najbolji oblik
primarne i naroito sekunadrne prevencije kardiovaskularnih bolesti.

9.4. Specifinosti terapije dislipidemija kod dijabetiara

Kod pacijenata starijih od 40 godina preporuuje se primjena terapije statinima radi
smanjenja nivoa LDL za 3040% bez obzira na bazalnu vrednost LDL. Kod
pacijenata mlaih od 40 godina sa prisutnim drugim kardiovaskularnim faktorima
rizika u kojih nije postignuta ciljna vrijednost LDL adekvatnom izmjenom naina
ivota (dijeta + fizika aktivnost) preporuuje se primjena farmakolokih mera. Kod
pacijenata sa dijabetesom i prisutnom kardiovaskularnom boleu preporuuje se
primena terapije statinima radi redukcije nivoa LDL za 3040%. Opcionalno, ciljna
vrednost LDL u ovih pacijenata treba da bude < 1,8 mmol/l. Kod svih pacijenata sa
dijabetesom preporuuje se smanjenje nivoa triglicerida na vrijednosti < 1,7 mmol/l i
povienje nivoa HDL holesterola na vrijednosti > 1,15 mmol/l. Kod ena ciljna
vrijednost HDL treba da bude > 1,29 mmol/l. Smanjenje nivoa triglicerida i povienje
nivoa HDL holesterola primjenom fibrata je udrueno sa redukcijom
kardiovaskularnih dogaaja u dijabetiara s istovremeno prisutnim kardiovaskularnim
oboljenjem, niskim nivoom HDL i skoro normalnim nivoom LDL. Kombinovana
terapija (statini sa drugim hipolipemijskim agensima) moe biti neophodna za
postizanje preporuenih ciljnih vrijednosti lipida, ali do sada nije evaluirana u
velikim, dobro dizajniranim studijama u smislu ispitivanja efekta na redukciju
kardiovaskularnog rizika ili sigurnosti.

9.5. Specifinosti terapije sekundarnih hiperlipoproteinemija

Poboljanje lipidskog statusa u sekundarnim hiperlipoproteinemijama, naravno,
moe se postii prvenstveno lijeenjem osnovne bolesti. Ipak, to najee nije
dovoljno da se postignu ciljne vrijednosti lipida. Zato je dijeta takoe uvijek
neophodna terapijska mjera. Mogunost istovremenog postojanja primarne i
sekundarne HLP oteava regulisanje poremeaja.
Terapiju ljekovima treba otpoeti ako ciljne vrijednosti nisu dostignute promjenom
naina ivota. Ciljne vrijednosti pojedinih lipida zavise od procijenjenog ukupnog
rizika za razvoj kardiovaskularnih bolesti kao i u primarnim HLP. Sekundarni lipidski
poremeaji su najee prisutni u dijabetesu, a naroito u tipu 2 kada lipidski
poremeaji mogu biti i primarni.
Osnovu terapije HLP u dijabetesnoj nefropatiji predstavlja primjena statina ili
fibrata, odnosno njihova kombinacija u zavisnosti od lipidnog poremeaja. Terapija
HLP kod pacijenata na hemodijalizi obuhvata nefarmakoloke mjere: smanjen unos
ugljenih hidrata i masti, restrikcija alkohola i puenja, smanjen unos holesterola do
100 mg/dan polinezasienih masnih kiselina, dozirana fizika aktivnost, terapija
sekundarnog hiperparatireoidizma, lijeenje anemijskog sindroma supstitucijom
depoa gvoa i eritropoetinom, primena high flux dijaliznih membrana,
niskomolekularni heparin i farmakolokemjere: fibrati, kontinuirana terapija
statinima, L-karnitin, antioksidativna sredstva (E i C vitamin).
HLP moe biti jedini simptom za hipotireozu. Stoga je ispitivanje tireoidne funkcije
kod bolesnika sa HLP praktino obavezno. Otpoinjanje supstitucione terapije dovodi
do dramatinog i brzog popravljanja lipidnih poremeaja i prije nego se ostali
30

simptomi hipotireoze ponu povlaiti. Ako je prisutna hipotireoza pacijenta treba

tretirati tri ili etiri mjeseca sa T4. Ako ne doe do snienja koncentracije lipida, moe
se ordinirati specifina terapija za snienje lipida.
Efikasnost medikamentne terapije u primarnoj bilijarnoj cirozi je jo uvijek
nejasna. U terapijske svrhe preporuljiva je dijeta i fizika aktivnost, dok je za sada
jedini pravi izbor plazmafereza.

31

Zakljuak
Dislipidemije su jedan od vodeih metabolikih poremeaja u savremenom svijetu.
Najee se manifestuju kao hiperlipidemije, tj. poveane koncentracije lipida u krvi.
Hiperlipidemija je vaan faktor rizika za nastanak ateroskleroze i bolesti srca.
Hiperlipidemija moe biti uzrokovana genetskim faktorima, kao kod nekih nasljednih
bolesti, ili sekundarnim faktorima kod steene hiperlipidemije.
Oblici lipida u krvi su holesterol, trigliceridi i lipoproteini, koji su molekule masti i
holesterola vezane na proteine.
Vrste lipoproteina su: lipoproteini vrlo male gustoe (VLDL), lipoproteini male
gustoe (LDL) i lipoproteini srednje gustoe (IDL). Hilomikroni su takoe
klasifkovani i kao lipoproteini i sastavljeni su od triglicerida, holesterola i proteina.
Takoe postoje lipoproteini velike gustoe (HDL) koji su u obrnutom odnosu prema
riziku od srane bolesti i zato su poznati kao faktori "protvrizika".
Postoji 6 tipova hiperlipidemije koji se razlikuju prema vrsti/-ama lipida koji su
povieni u krvi. Neki od tipova mogu biti uzrokovani primarnim poremeajem kao to
je nasljedna hiperlipidemija, a neki su posljedica sekundarnih uzroka.
Sekundarni uzroci hiperlipidemije su u vezi s bolestima povezanim s
hiperlipidemijom, prehrambenim faktorima rizika i ljekovima povezanim s
hiperlipidemijom.
Faktori rizika za ovu bolest su dijabetes, hipotireoidizam, Cushingov sindrom,
tiodreeni tipovi oboljennja bubrega.
Faktori rizika vezani uz ljekove su kontracepcijske pilule, hormoni kao to su
estrogeni i kortikosteroidi, odreeni diuretici i beta-blokatori.
Prehrambeni faktori rizika su unos masti vei od 40% ukupnih kalorija, unos
zasiene masti u vei od 10% ukupnih kalorija, unos holesterola vei od 300
miligrama dnevno, hronian pretjeran unos alkohola i poveana tjelesna teina.
Cilj lijeenja je smanjenje rizika od ateroskleroze i kardiovaskularne bolesti
pomou terapije koje ima za cilj snienje nivoa lipida u krvi. Promjena ishrane i
uvoenje redovne fizike aktivnosti je poetni korak u lijeenju. Kod osoba koje
imaju preveliku tjelesnu teinu, preporuuje se smanjenje teine do idealne tjelesne
teine. Smanjenje ukupnih kalorija, holesterola i zasienih masnoa dovoljno je kod
veine ljudi. Ako u roku od 3 do 6 mjeseca, tokom kojih se sprovodi preporueni
reim ishrane i aktivnosti ne doe do normalizacije laboratorijskih nalaza, poinje se
s terapijom lijekovima.
Pregledi radi otkrivanja hiperlipidemije treba da budu dio rutinske provjere
zdravlja za osobe izmeu 20 i 30 godina starosti. Smanjenje faktora rizika
odravanjem idealne tjelesne teine, dobro uravnoteena ishrana s malo masnoa i
ogranienje unosa holesterola pomoi e u spreavanju pojave hiperlipidemija.

32

Biografije studenata
Sneana Mili
Roena je na Cetinju 19.06.1992. godine. ivi u Bijeloj, blizu HercegNovog,gdje je zavrila osnovnu kolu ''Orjenski bataljon''. Gimnaziju je zavrila u
Herceg- Novom u J.U.S.M.. '' Ivan Goran Kovai. Trenutno je student etvrte
godine farmaceutskog fakulteta u Podgorici.

Nevena Crnogorac
Roena 26.03.1992. godine u Trebinju. Zavrila je Osnovnu kolu ,,Ratko
ari, a potom gimnaziju ,,Stojan Cerovi u Nikiu. Tokom kolovanja postigla je
odlian uspjeh iz svih nastavnih predmeta i zbog toga je
nagraena
diplomom ,,Lua. 2011. godine upisala Farmaceutski fakultet u Podgorici i trenutno
je student etvrte godine.

Irena Bubanja
Roena 04.01.1993.godine u Nikiu. Zavrila je osnovnu kolu Braa
Labudovi , a potom gimnaziju Stojan Cerovi u Nikiu.Tokom kolovanja je
postigla odlian uspjeh i nosilac je diplome Lua. Trenutno je stuent etvrte godine
Farmaceutskog fakulteta u Podgorici

33

Aneta Baovi
Roena 19. Septembra 1992. godine u Nikiu. Uila je u Osnovnoj koli
Ratko ari u Nikiu. Zavrila je Gimnaziju Stojan Cerovi 2011.godine u
Nikiu.Trenutno je student etvrte godine Farmaceutskog fakulteta u Podgorici.

34

Literatura

1. Ugrei, N. Stepanovi-Petrovi, R. Savi, M.: Farmakoterapija za

farmaceute, Farmaceutski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd, 2011
2. Velikovi- Radovanovi, R.: Farmakoterapija, Galaksija & Medicinski
fakultet u Niu, Ni, 2011
3. Spasi, S. Jeli- Ivanovi, Z. Spasojevi- Kalimanovska, V.: Medicinska
biohemija, Autori, Beograd, 2003
4. Leposavi, G.: Patoloka fiziologija za studente farmacije, Farmaceutski
fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd, 2008
5. Babi, Lj. Borota, R. Lui, A.: Prirunik praktinih i seminarskih vebi iz
patoloke fiziologije, Medicinski fakultet Novi Sad, Novi Sad, 2002
6. Rang, H.P. et al.: Farmakologija, Data status, Beograd, 2005
7. Anti, S. et al.: Nacionalni vodi dobre klinike prakse za dijagnostikovanje i
leenje lipidnih poremeaja, Agencija za akreditaciju zdravstvenih
ustanova Srbije, Beograd, 2012
8. http://www.stetoskop.info/Lecenje-dislipidemija-u-dijabetesu-novi-terapijskipristupi-i-ciljevi-3201-s1-content.htm?b6 (11.11.2014.god.)
9. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2655011/ (11.11.2014.god.)
10. www.merckmanuals.com/.../dyslipidemia.html (11.11.2014. god.)
11. http://www.plivazdravlje.hr/bolest-clanak/bolest/33/Hiperlipidemija.html
(14.11.2014.god.)

35