Dr. Mustafa Mahmud - Kur'ani Përpjekje Për Të Kuptuarit Bashkëkohor

N emr t All-llahut, t Gjithmshirshmit, Mshiruesit!
KURANI
PRPJEKJE PR T KUPTUARIT BASHKKOHOR
Dr. Mustafa Mahmud
Botuar nga: Botues Privat
T gjitha t drejtat e ktij libri i takojn prkthyesit Muhamed I. Dolaku
Fondacioni i Rinis Islame Cyrih
www.islamischen.ch
e-mail: info@islamischen.ch
STRUKTURA E KUR'ANIT................................................................................................................................................................................................... 4
DETERMINIZMI DHE INDETERMINIZMI .............................................................................................................................................................................17
HISTORIA E KRIJIMIT .....................................................................................................................................................................................................40
XHENNETI DHE XHEHENNEMI ....................................................................................................................................................................................... 74
HALLALLI DHE HARAMI.................................................................................................................................................................................................. 97
TEORIA DHE PRAKTIKA................................................................................................................................................................................................. 109
EMRAT E ZOTIT............................................................................................................................................................................................................. 118
NJ ZOT DHE NJ RELIGJION........................................................................................................................................................................................134
BOTA E PADUKSHME.....................................................................................................................................................................................................148
DITA E GJYKIMIT ..........................................................................................................................................................................................................164
RINGJALLJA PAS VDEKJES .............................................................................................................................................................................................175
ISLAMI NUK NJEH NDRMJETSIMIN............................................................................................................................................................................ 188
NUK KA ZOT TJETR PRVE ALL-LLAHUT .....................................................................................................................................................................197
MUXHIZJA E KUR'ANIT, 'SHT KJO? ....................................................................................................................................................................... 211
PASTHNIE ..................................................................................................................................................................................................................228
KOMENTIMET TRADICIONALE........................................................................................................................................................................................230
KOMENTIMET RACIONALE.............................................................................................................................................................................................236
1. - KOMENTIMET E PRANUARA RACIONALE..................................................................................................................................................................237
2. - KOMENTIMET E QORTUARA RACIONALE..................................................................................................................................................................241
KOMENTIMET SHKENCORE............................................................................................................................................................................................245
www.islamischen.ch
STRUKTURA E KUR'ANIT
Takimi im me Kur'anin ishte kur ende si fmij, n moshn katrvjeare, rrija ulur n njrin prej
shum rreshtave n mejtepin e Shejh Mahmudit, duke shikuar gojhapur n tabel dhe n
treguesin q e mbante n dor, me t cilin i prcillte fjalt e shkruara me shkums n tabel,
derisa i shqiptonte: "Ve-d-duha ve-l-lejli idha sexha!" (Pasha mngjesin dhe natn kur qetsohet), duke
prsritur mekanikisht pas tij: "Pasha mngjesin dhe natn kur qetsohet!", duke mos kuptuar
asnj shkronj dhe duke mos ditur se 'sht ai mngjes e as se si nata qetsohet, por, megjithat,
mekanikisht i prsritnim rrokjet dhe i shqiptonim fjalt.
Atbot mendja ime ishte trsisht e pastr. N t nuk kishte kurrfar gjurmsh e as ndopak
ndikimesh. Jam i edukuar n nj familje ku do antar i saj ishte i dhn pas vets s vet. E
dshironte at q i plqente, ndrsa e prbuzte at q nuk i plqente. Luante gjersa nuk u ngopte
me loj. M kujtohet se klasn e par e kam prsritur tri her pa kurrfar qortimi. Njshi i
shkruar me laps t kuq e stoliste do faqe t fletores sime dhe gjithnj nxiste vetm gaz. Kur m
pyetnin se far note kam marr sot iu thosha shkurt: si zakonisht, (duke iu shmangur n kt
mnyr q t shpjegoj njshin tim t prditshm, i cili n raport me mua ishte br i
mrzitshm), e ata vetm qeshnin.
Kshtu rridhnin gjrat n shtpin ton. Nuk kishte kurrfar detyrimi pr t msuar e as
shtrngim n devotshmri. donjri e kishte jetn e vet t ciln e ndiqte.
www.islamischen.ch
Nuk e kam pasur t njohur as t ashtuquajturit shprlarja e trurit, t cilin e njihnin fmijt e tjer
n shum familje, q me kamxhik e shkop detyroheshin n shkenc dhe devotshmri.
Fjalt e para nga Kur'ani i kam msuar, pra, me mendje plotsisht t pastr, pa kurrfar
ndikimesh t mparshme, si ka ndodhur edhe me matematikn, gjeografin dhe hartimin e lir.
Dhe, si kam qen i mahnitur me rrfimin mbi trajtn sferike t Toks, e cila lviz, kontinentet
dhe ujdhesat, t cilat notojn mbi t dhe rrfimin mbi Hnn, e cila rrotullohet rreth Toks, e
Toka rreth Diellit, kurse t gjitha s bashku jan n lidhje t ngusht njri me tjetrin, po ashtu
kam qen i mahnitur edhe me Kur'anin. Jam hutuar gjat prshkrimit t ndjenjave me t cilat pr
t parn her e kam pranuar fjaln e par t Kur'anit.
Nuk kam fjal me t cilat do ta shpjegoja gjendjen time t athershme shpirtrore. Fjalt nga
vetvetiu ktheheshin dhe pushtonin dgjimin tim dhe memorien time, kurse un n vetmi i
prsrisja ato n vete... "Pasha mngjesin dhe natn kur qetsohet."
Shprehja kur'anore ka deprtuar n qetsin e fmijris sime. N natn e errt m kujtohet
diksioni i Shejhut tim i cili shqiptonte: "Ve xhae min aksa-l-medineti rexhulun jes'a" (Dhe nga
skaji i qytetit ngutshm erdhi nj njeri).
Shprehjet lviznin n imagjinatn time sikur t ishin krijesa t gjalla, t lira, t cilat e kan jetn e
vet t veant.
sht e sigurt se nuk kam ditur as 'sht ai mngjes, as se si qetsohet nata, as q kam ditur se
kush sht ai njeri i cili ngutshm ka ardhur nga skaji i qytetit.
www.islamischen.ch
Ndoshta rrokjet, ehoja e t cilave ka arritur gjer tek dgjimi im, t ngjashme me shkalln
muzikore... (sol, la, si, do, re, mi, fa), kan qen vetm shkronja pa domethnie q nuk kishin
kurrfar efekti tjetr, pos atij muzikor, vetm ton dhe ritm q ngazllen ndjenjat.
Po, q n fmijrin time t hershme, edhe pse nuk kam qen i vetdijshm pr kt, kam zbuluar
muzikn e brendshme t shprehjes kur'anore.
Kjo sht njra nga fshehtsit m t mdha t strukturs s Kur'anit. Ai nuk sht poezi, as
proz, e as poezi n proz. Kjo sht struktur e posame e fjalve t radhitura n mnyr e cila
n to zbulon muzikn e brendshme.
Ekziston dallimi i madh ndrmjet muziks s brendshme dhe asaj t jashtme.
Si shembull t marrim vargun e poetit Umer b. Ebi Rabiut, t njohur prkah muzika n poezin e
vet..., ku thot:
"M tha shoku pr t'kuptua se 'sht me mua. A e do vrassin e sate motr, Rebab?"
Ti dgjon, mallngjehesh dhe dridhesh... por kjo muzik sht e jashtme. Kt e ka prpiluar
poeti me rim t dyfisht dhe me mbylljen e do gjysmvargu me shkronjn e gjat b.
Muzika arrin t dgjohet nga jasht, e jo nga brenda, nga mbyllja e gjysmvargut (rims)... nga
metrika poetike. Por kur e shqipton:
"Pasha mngjesin dhe natn kur qetsohet!" Ti gjendesh para nj rimimi..., q sht i zhveshur
nga mbyllja, metriks poetike dhe rimimi i dyfisht i pjesve... Por, edhe prkundr ksaj, muzika
gufon prej do shkronje. Prej nga? N 'mnyr?
www.islamischen.ch
Kjo sht muzik e brendshme. Njra nga fshehtsit e strukturs kur'anore e cila nuk ka asgj t
prbashkt me strukturn letrare. Gjithashtu kur thua: "Bamirsi i Gjithmbarshm q qndron
mbi Arshin." (Ta Ha: 5). Apo kur i lexon fjalt e Zekerijas alejhis-selam me t cilat i drejtohet Allllahut xhel-le shanuhu: "Tha: "Zoti im! Eshtrat m jan dobsuar e koka m sht thinjur, por kur
T jam drejtuar me lutje Ty, asnjher, o Zot im, nuk kam mbetur i pafat." (Merjem: 4). Apo
fjalt e Zotit xhel-le shanuhu t drejtuara Musait alejhis-selam: "asti i ringjalljes do t arrij me
siguri - nga dokush e fshehi at - kur secili sipas angazhimit t vet i shprblyer apo i ndshkuar
do t jet." (Ta Ha: 15). Apo fjalt e Zotit xhel-le shanuhu me t cilat ua trheq vrejtjen njerzve:
"At q para Zotit t vet del si jobesimtar, at e pret Xhehennemi, n t as nuk do t vdes, as
nuk do t jeton." (Ta Ha: 74).
do shprehje vetm pr vete paraqet vepr muzikore, prej s cils shprthen muzika nga brenda,
nga vet fjalt, ndrmjet fjalve, pas fjalve, n mnyr habitse, kshtu q fare nuk e din se si
mbaroi kjo.
Dhe kur Kur'ani rrfen tregimin e Musait alejhis-selam me stilin mallngjyes simfonik: "Dhe Ne i
patm kumtuar Musait: "Transferoi natn robrit e Mi dhe nisu me ta rrugs s that npr det,
pa u friksuar se do t t arrijn ata dhe se do t fundosesh. E, faraoni - me ushtrin e tij, i ndoqi
pas, por deti i mbuloi ata: faraoni e oi popullin e vet n humbje, e nuk e udhzoi n rrug t
drejt." (Ta Ha: 77-79), fjalt arrijn kulminacionin e butsis, si psh. "s that", ose pa u friksuar
se ata do t t "arrijn" - derkun me domethnie idrakun.
www.islamischen.ch
Fjalt shkrihen n flakn e Krijuesit t tyre, renditen dhe radhiten n vepr unike t
jashtzakonshme muzikore me t ciln nuk mund t krahasohet asgj midis t gjitha atyre q jan
shkruar n gjuhn arabe n t kaluarn, e as n kohn e sotme.
Nuk ekziston kurrfar ngjashmrie midis ksaj dhe poezis paraislamike, midis ksaj dhe poezis
e prozs s krijuar n shekujt e mvonshm, e as q ekziston ndonj pretendim pr tu imituar
Kur'ani gjat tr historis edhe pse shum njerz kan qen armiqsisht t disponuar ndaj tij.
N tr kt thurje, shprehja Kur'anore veohet si shprehje unike me t gjitha karakteristikat e
veta... sikur kjo t ishte dukuri q nuk e ka arsyen e vet, e as komentimin e vet, prve ndonj
burim tjetr, pr ne t panjohur.
Dgjoje kt ritm t bukur intonues: "Ai sht i pozits m t lart, pronar i Arshit, drgon
Shpalljen, Fjaln e Vet - kujt t doj nga robrit e Vet, q t'u trheq vrejtjen n Ditn e takimit
(Kiametit)." (El-Mumin: 15).
"...Ai bn q kokrra dhe brthama t mugulloj. Ai nga jo e gjalla nxjerr t gjalln, e nga e gjalla
jo t gjalln." (El-Enam: 95).
"Ai bn q mngjesi t agoj. Ai natn e bri pr pushim, e Diellin dhe Hnn pr t llogaritur
kohn." (El-Enam: 96).
"Ai di pr shikimet e prvjedhur t syrit, dhe at 'fshehin kraharort." (El-Mumin: 19).
"Shikimet nuk mund ta prfshijn At, e Ai i prfshin shikimet e t gjithve..." (El-Enam: 103).
"...Zoti yn me dijenin e Tij prfshin t gjitha..." (El-Araf: 89).
www.islamischen.ch
Pastaj kt shprehje t re n trajtn e vet... n thellsin e domethnies s vet dhe n t treguarit e

saj pr paaftsin e njeriut q ta kuptoj esencn e Krijuesit:
"Ai e di botn e dukshme dhe t padukshme. Ai sht i Madhrishmi dhe i Lartsuari." (Er-Ra'd:
9).
"...Ata prsri polemizojn pr All-llahun, e Ai sht i ashpr n ndshkime." (Er-Rad: 13)
Pastaj ky digresion n prshkrimin e fuqis s Zotit:
"Tek Ai gjenden elsat e t gjitha fshehtsive, dhe vetm Ai i di ato. Ai i Vetmi e di 'ka n tok
dhe ka n det, asnj gjeth nuk bie, pa e ditur Ai, dhe nuk ekziston asnj kokrr n thellsit e
Toks, as dika e freskt e as e that, e t mos jet shnuar n Librin e qart (Lehvi Mahfudh)."
(El-Enam: 59).
Por, muzika e brendshme nuk sht gjith ajo me ka shquhet shprehja kur'anore. S bashku me
muzikn paraqitet edhe nj veori tjetr - madhsia.
N nj shprehje t thjesht e t thukt, n t ciln All-llahu xhel-le shanuhu flet pr prmbytjen
dhe me prfundimin e saj, mund ta ndiesh kt madhsi n vet fjalt:
"Dhe qe thn: "O Tok, glltite ujin tnd, e ti, o qiell, ndalu!" Dhe uji u trhoq e urdhri u
prmbush..." (Hud: 44).
Kto kontakte kolosale... do fjal e ka peshn e kodrs dhe goditjen e rrufes... Lshohet dhe
do gj qetsohet, heshtazi dhe rehatshm. Natyra frenohet nga pezmi, gjersa rrfimi sht duke
www.islamischen.ch
prfunduar: "Dhe qe than: "O Tok, glltite ujin tnd, e ti, o qiell, ndalu!" Dhe uji, u trhoq e
urdhri u prmbush."
Me t vrtet, n kto fjal kolosale, t gdhendura nga graniti, ndien di q nuk sht njerzore, t
duket se do shkronj e tyre paraqet shkmbinj t Alpeve.
Ktu sht e pamundur t ndrrohet madje edhe nj shkronj e vetme; ndonj fjal t
zvendsohet me tjetrn e q do t kishte tingllim t njjt, pastaj ritmin, gjallrin, peshn dhe
dshmin e njjt. Mundohu dhe sprovo aftsit tua n kt thurje t rndomt prej dhjet fjalsh
q ta zvendsosh ndonj shkronj apo ndonj fjal me tjetrn.
Pr kt shkak, t shprehurit kur'anor tek arabt paraislamik, t cilt kan pasur prirje t madhe
pr retorik, ka pasur efekt si rrufeja.
Ather nuk sht pr tu habitur q arabi paraislamik, si sht Velid b. Mugire, i cili ka jetuar
dhe ka vdekur si pagan, t jet i shastisur dhe se nuk ka mund ta fsheh admirimin e vet ndaj
Kur'anit pa marr parasysh kufrin e tij, kur ka thn, duke konsideruar se ky sht t folurit e
Muhammedit alejhis-selam: "Pr Zotin, n t folurit e tij me t vrtet ekziston di e kndshme
dhe e rrjedhshme. T folurit e tij sht i dobishm, i frytshm dhe i prsosur. Nuk ekziston di
m t prsosur se ky."
Pas krkess s disave q ta ofendojn Muhammedin alejhis-selam ai ka thn: "Thuani: "Ai sht
magjistar, t folurit e tij e ndan djalin nga babai, vllain nga i vllai, burrin nga gruaja dhe njeriun
nga familja".
www.islamischen.ch
10
Po, ai sht i mrekullueshm, madje edhe n gjuhn e armikut i cili angazhohet t gjej fjal t
rnda pr ta plagosur.
Nse sot t shprehurit kur'anor nuk na okupon, shkakun pr kt duhet krkuar n gjuhn ton
lokale me t ciln jemi msuar qysh nga ditt e fmijris dhe e cila gjithnj e m tepr sht duke
na larguar nga gjuha klasike arabe... Pastaj, n vet mnyrn e leximit t Kur'anit nga ana e
lexuesve profesional, ku nuk dallohet pikllimi nga gzimi, krcnimi nga lajmi i gzueshm, lajmi
i gzueshm nga kshilla, n t theksuarit e nivelizuar ku zhduken domethniet, kurse shprehjet
bhen siprfaqsore... sikurse tek disa lexues profesional t cilt Kur'anin e lexojn n mnyr t
zgjatur, knduese, pa kurrfar emocionesh n zemr... mandej n shum rrethana t tjera, Kur'ani
msohet n mnyr t prcipt... pastaj jeta moderne me t gjitha preokupimet e saja e cila largon
vmendjen, e bren shpirtin, ku zemrat jan t ngurosura, kurse individt t kompleksuar.
Pa marr parasysh t gjitha kto shkaqe, mjafton q njeriu vetm pr nj ast t shkputet nga ky
mjedis ngjits e ta ndiej bukurin, mblsin, shijen dhe ritmin e Kur'anit. Kjo mjafton q prsri
t admirohet, edhe pse kan kaluar m tepr se 1.400 vjet nga shpallja e tij, duket sikur t'ishte
shpallur mu n kt ast.
Dgjoje Kur'anin se si prshkruan raportin seksual ndrmjet bashkshortve me nj stil
karakteristik, me fjal t buta, edukuese, t cilave nuk mund t'i gjesh t barabarta e as q mund ta
ndrrosh ndonjrn n cilndo gjuh qoft:
"Dhe kur e mbuloi ai at, ajo u ngarkua me nj barr t leht..." (El-Araf: 189).
www.islamischen.ch
11
Kjo fjal "e mbuloi" (akti seksual)... E mbuloi burri i saj. T bashkohen mashkulli dhe femra
sikurse q bashkohen hijet dhe sikurse q nata e mbulon ditn dhe sikurse q ngjyrat treten njra
n tjetrn. Kjo fjal me t ciln Kur'ani shpreh kt bashkim t plot paraqet apogjeun e t
shprehurit.
Edhe fjalt e tjera q i lexon n Kur'an ln n shqisn e dgjimit jehon, tingull dhe fotografi.
Kur Zoti betohet n natn dhe n ditn, e thot:
"Dhe natn kur ajo e ngrit velin, dhe agimin kur merr frym!" (Et-Tekuir: 17-18).
"As'as..." Kto katr shkronja paraqesin natn me gjith at q gjendet n t. "Dhe agimin kur
merr frym!" Drita e mngjesit ktu sht e dukshme dhe e dgjueshme... Vrtet mund t dgjosh
cicrimn e zogjve dhe kndimin e gjelit.
Kur ajetet e Kur'anit paralajmrojn zemrimin dhe ndshkimin, ather fjalt jan shprthyese...
Struktura Kur'anore sht n shenj oshtime.
Dgjo se 'thot All-llahu pr popullin e Adit:
"Ndrsa Adi sht shkatrruar me nj er t akullt, t furishme, t cils Ai ia pat ln pushtetin
mbi ta shtat net dhe tet dit - parreshtur, e ke mund t'i vrejshe njerzit e rrokullisur si t ishin
trungje hurmash t zgavruar" (El-Hakka: 6-7).
N t gjitha kto ajete dgjon se si frshllen era, se si rrzohen trungjet e hurmave, se si gremiset
toka.
www.islamischen.ch
12
Fotografit kur'anore ktu jan t retushuara, hijet jan t sakta, kurse fjalt posedojn tonin,
zrin dhe fotografin.
Duke pasur parasysh t gjitha kto, del se Kur'ani sht Libr q nuk prkthehet. Ky sht Kur'an
vetm n gjuhn arabe... N gjuht tjera ai sht di tjetr, e jo Kur'an... "Ne Kur'anin e kemi
shpallur n gjuhn arabe". Me kt, shtja definitivisht sht trhequr nga rendi ditor.
Si sht e mundur, p.sh., t prkthehet ajeti: "Er-Rahmanu alel-arshi-steva" (Ta Ha: 5). Ne nuk
gjendemi vetm para domethnies... Por n rend t par para strukturs...para krijimit muzikor
prej t cilit shprthen muzika nga brendia e vet fjalve, prej zemrs, e jo prej margjinave, prej
veantis s gjuhs arabe, fshehtsirave t saja, fuqis s saj.
Pr kt shkak ajeti kur'anor veohet me karakteristika t jashtzakonshme. Ai nxit prulsin e
shpirtit posa ta prek veshin dhe para se mendja ta shqyrtoj domethnien e tij, sepse ai paraqet
konstruksion muzikor i cili ndikon n emocione dhe n zemr para se mendja t filloj t punoj
dhe t influencoj.
Kur mendja fillon t shqyrtoj dhe t analizoj, ajo zbulon gjra t reja dhe ather vjen deri te
prulsia m e madhe... Kjo sht etapa e dyt q mund t ndodh, por edhe nuk sht e
domosdoshme t ndodh... Ngandonjher ajeti kur'anor ta zbulon fshehtsin e vet, e
nganjher edhe nuk e zbulon at... Ngandonjher fiton prirje vzhgimi me t ciln ia del ta
shkoqitsh ajetin kur'anor, e ngandonjher ajo mungon, por, gjithmon, e ndien nj prekje n
zemr, sepse Kur'ani t drejtohet s pari si struktur e jashtzakonshme..., godin..., form...,
model q prmbush zemrn..., t ciln e ka kumtuar Ai q e krijoi gjuhn dhe q i di fshehtsit e
saja, e assesi Muhammedi alejhis-selam i cili ishte analfabet dhe i cili dridhej si dridhesh edhe ti,
www.islamischen.ch
13
kurse shpallja i arrin me ajetin: "Lexo n emr t Zotit tnd i cili ka krijuar (t gjitha)", dridhej dhe
djersitej dhe nuk dinte se nga i cili qiell po i vinte ky urdhr... Krkon strehim te gruaja e vet
Hatixheja, i friksuar nga ajo q kishte dgjuar, duke u drojtur se mos po mendet, kurse ajo e
qetson me zrin e saj t mbl:
"Pr Zotin, Ai kurr nuk do t poshtroj... Do t jesh i shprblyer me prdllim... Gjithka do t
durosh... Do t'u ndihmosh t humburve... Do ta gostitsh mysafirin dhe do t sjellsh ndryshime
rrnjsore."
Pas ktyre fjalve t para, Shpallja qe ndrprer dy vjet. Qe ln n dilem. Shetiste shkrettirs
prvluese dhe vetm q nuk luante mendsh pr shkak t zrit t dgjuar, e q m von ishte
zhdukur.
Sikurse Muhammedi alejhis-selam t ishte shkrimtar, gjat ktyre dy viteve do ta shkruante nj
vepr t tr.
Ai nuk ka qen m tepr se nj dgjues fetar. I ka dgjuar ato fjal, t cilat kan m shum
muzik, si i dgjon edhe ti n astin e sinqeritetit dhe dlirsis tnde, andaj ka qen i habitur si
habitesh edhe ti , ndrsa ndjenjat i ishin t goditura para asaj shprehjeje t veant.
Pas dy vitesh prsri dgjon zrin e njjt:
"O ti i mbuluar! Ngrihu dhe trhiqu vrejtjen!" (El-Muddeththir: 1-2).
Pastaj ajetet kur'anore filluan t zbresin pandrprer.
www.islamischen.ch
14
Muhammedi alejhis-selam nuk ka qen prej atyre q i prvetsonin njerzit me mu'xhize, me

mrekullira.
Kur e ka varrosur djalin e vet t vdekur, Ibrahimin, sht shfaqur znia e plot e Diellit. Disa kt
rast e komentonin si mu'xhize dhe pjesmarrjen e natyrs n dhembjen e Muhammedit alejhisselam, i cili me at rast i ka thn fjalt e veta t njohura:
"Dielli dhe Hnejan dy shenja t Zotit, t cilat kurr nuk jan zn pr shkak t vdekjes s dikujt,
e as pr shkak t lindjes s dikujt."
Sikur t ishte prej atyre q shrbehen me mrekullira do t shfrytzonte kt ngjarje pr
propagand personale, por ai ka qen besimtar i sinqert q nga fillimi i jets s tij e gjer n vdekje
.
Shpallja i arrin Muhammedit alejhis-selam mbi at q nuk di asgj.
"Kto jan lajme t panjohura (sekrete). Ne po t'i shpallim ty (o Muhammed!). Ti nuk ishe i
pranishm kur ata hidhnin short, se kush prej tyre do t bhet kujdestar i Merjemes. Dhe ti nuk
ishe i pranishm kur ata grindeshin mes veti." (Ali Imran: 44).
"Kto jan lajme t panjohura (sekrete) q po t'i shpallim ty. Nuk i ke ditur as ti, as populli yt para
ksaj (shpalljes s Kur'anit). Andaj bhu i durueshm, se, n fund, fitorja (e lavdishme) sht e
besimtarve." (Hud: 49).
Shpallja i arrin edhe mbi fshehtsit e Teuratit dhe Inxhilit... t cilt, n at koh t lasht, nuk
kan qen t prkthyer n gjuhn arabe (teksti i par krishter i prkthyer n gjuhn arabe sht
www.islamischen.ch
15
dorshkrim q gjendet n Bibliotekn e Shenjt n Petrograd, i shkruar rreth vitit 1060.) Kto
Libra kan qen fshehtsira Hebrenje, pr t cilat askush nuk ka ditur gj, prve tyre.
Kur'ani krkon nga hebrenjt q t'i nxjerrin dorshkrimet e veta dhe ti lexojn ato.
"Thuaj: "Sillne Teuratin dhe lexone at, nse e flisni t vrtetn." (Ali Imran: 93).
Pastaj i prmirson disa detaje n Teurat. Sipas gojdhns s Teuratit q ka t bj me rrfimin
mbi Jusufin, qndron se vllezrit e tij pr t udhtuar nga Palestinen Egjipt kan prdorur
gomar, ndrsa Kur'ani thekson se kan prdorur deve "el'iir".
Gomari nuk sht kafsh e beduinve dhe ai nuk mund t kaloj rrug aq t gjat n shkrettir
pr t vajtur nga Palestine n Egjipt... Gojdhna q ka t bj me "el-iir" sht m e sakt dhe
m e vrtet.
A nuk i ka mallkuar Jermiu: "pendt e rrejshme t prshkruesve."
Muhammedit alejhis-selam i mbrrin Shpallja mbi at pr ka nuk din asgj, nuk dijn as shokt
e tij, as'habt, as populli i tij, e as prshkruesit e Teuratit dhe ruajtsit e tij..., pastaj fillimi i disa
kaptinave t Kur'anit, t cilat m tepr i ngjajn enigmave dhe shifrave, si p.sh... Kaf-ha-ja-ajnsad, Ta-sin-mim, Ha-mim, Ajn-sin-kaf, pr t cilat Pejgamberi alejhis-selam nuk ka ln kurrfar
komentimesh.
Sikur t ishte Muhammedi alejhis-selam autor i Kur'anit, ather ai n t do t na tregonte pr
pikllimin e vet, gjendjen e vet psikike, krizat e veta, dhembjet... Kur'ani sht di krejtsisht i
kundrt nga kjo. Ai, q nga fillimi e gjer n fund, sht izoluar nga psikika e Muhammedit alejhis-
www.islamischen.ch
16
selam, duke prfshir ktu edhe preokupimin dhe interesin e tij... madje disa ajete jan shpallur
prkundr dshirs s Muhammedit alejhis-selam
"...Dhe mos shpejto n t lexuarit e Kur'anit para se t prfundoj (shpallja e tij)." (Ta Ha: 114).
E tr kjo e vendos Kur'anin para nesh si fenomen q sht i izoluar trsisht nga Muhammedi
alejhis-selam, i cili na ka lajmruar mbi kt... Ai sht vetm ndrlidhs i cili e ka kumtuar at q
e ka dgjuar.
Pr sa i prket Kur'anit, ky edhe me fjal edhe me domethnie sht nga All-llahu xhel-le shanuhu
i Cili do gj prfshin me diturin e vet.
DETERMINIZMI DHE INDETERMINIZMI

Kur'ani sht i veant pr kah struktura e vet, i pakrahasueshm pr kah mnyra se si jan t
sistematizuara fjalt, nga brendia e t cilave gufon muzika, e jo nga margjinat e metriks poetike
dhe mbylljes s gjysmvargut, por nga brendia e vet fjalve, n mnyr t panjohur dhe trsisht
hutuese, q dgjuesin e shpien n prkorsi dhe kah kuptimi i zgjidhjes s tij t paqart. Posa ta
dgjojm Kur'anin bhemi robr t tij para se t fillojm t mendojm mbi fjalt e tij. Kur fillojm
t mendojm, t'i shqyrtojm dhe t'i analizojm fjalt e tij, ather na hapen thesart e
domethnieve, njohurive dhe mendimeve pr t cilat nevojiten vllime t tra shpjegimesh. Pr
www.islamischen.ch
17
kt shkak, ktu do t ndalemi vetm tek disa shtje t strlashta... Si i parashtron Kur'ani ato
dhe ka thot pr to?
S pari: shtja e liris.
Liria sht nj zbrazsir e madhe prmes s cils futet dyshimi dhe prmes s cils prlirohen
diletantt e ndryshm, t prirur pr polemik. M s pari q do t thoshte ndonjri prej tyre sht:
"Nse Zoti e ka paracaktuar at q do t bj un, prse ather m thrret n prgjegjsi? Nse
do gj n kt bot rrjedh sipas urdhrit t Zotit, ather n ka bazohet mkati im"?
Parashtrohet pyetja, vrtet, si problem.
Pejgamberi alejhis-selam i ka porositur shokt e vet, as'habt, q t mos hyjn n kso
polemikash. U ka thn: "Nse prmendet kaderi (prcaktimi i All-llahut), ju prmbahuni!"
Sepse e ka ditur se kjo sht nj nga shtjet filozofike n t ciln sht vshtir t prgjigjet me
t arriturat shkencore t asaj kohe. Polemika do t'i shpiente n ato hapsira n t cilat do t
humbnin. Pr kt arsye i ka dhn prparsi besimit me zemr kundruall llomotitjeve racionale
sterile.
Ky sht testament i cili nuk mund t zbatohet trsisht n kohn ton, n kohn kur filozofia
studiohet edhe n universitete, dhe pasi q ajo sht br studim i arritshm pr doknd.
Pr kt arsye kjo shtje sht br aktuale, dhe krkon prgjigjje si nga filozofia ashtu edhe nga
religjioni, si q sht e nevojshme t vzhgohet edhe n dritn e Kur'anit.
www.islamischen.ch
18
N esenc bota, duke prfshir ktu Tokn, qiejt, yjet dhe planett, prehet n zinxhirin e
shkaqeve dhe kauzalitetit (shkaktueshmris) ku do gj lviz sipas sistemit t caktuar me
prpikri. Nse ke letr dhe laps mundesh saktsisht t llogarisish se n 'koh do t lind dhe do
t perndoj Dielli, sepse ky lviz n pajtim me ligjin. Dhe do gj n bot lviz sipas ligjeve t
caktuara, prve njeriut, i cili e ndien se lviz ashtu si dshiron vet. Njeriu sht i vetmi
kryengrits i lir kundr natyrs dhe gjasave t veta. Ai ballafaqohet me natyrn dhe lufton kundr
saj, kurse n asnj moment nuk mund ta parashikoj ksmetin e vet.
Determinizmin e brendshm, sipas Frojdit, i cili dukurit e jets normale psikike, si dhe dukurit
psikoneurotike i shpjegon me dinamikn e instiktit t nnvetdijshm, i cili cakton drejtimin edhe
prmbajtjen e prjetimeve t vetdijshme shoqrore, e ka kontestuar vet Frojdi kur ka thn se
instinkti sht lnd e paprpunuar me t ciln disponon vullneti me prridhjen, me lirimin apo me
ngritjen e saj.
N kt mnyr instinkti sht shpier vetm n kusht t zhveshur me t cilin disponon vullneti,
si disponon dhe dirigjon me kushtet e jashtme.
Kshtu vullneti sht br fakt q gjendet mbi instinktin.
E ngjashme sht edhe me determinizmin klasor, t cilin e prfaqsojn materialistt, t cilt
njeriun e trajtojn si pjestar t klass e cila cakton motivet psikologjike, ndjenjat, vullnetin dhe
personalitetin moral. Njeriu, n ujdi me kt, sillet si aristokrat, si patric, si feudal, apo si proletar,
e jo si filan filani. Ai mezi q posedon edhe personalitetin e vet. At q paramendon se sht
personaliteti i tij i lir, n realitet sht vetm nj grup normash morale q i ka huazuar nga klasa
www.islamischen.ch
19
t cils i prket. Ky sht determinizmi klasor i cili shprehet prmes tij. Ai sht vetm mjet mes
t cilit shprehet fuqia shoqrore n luftn e vet.
Kjo teori mendimin materialist dhe psikologjin klasore e ka hedhur n kontradikt tejet t
madhe. N 'mnyr, psh. do t shpjegojm sjelljen e njeriut si ka qen Tolstoji, patric feudal me
trashgim, i cili, megjithkt, nuk sht sjellur si aristokrat e as si feudal, por si avangardist
(pararojs) i t varfrve dhe fshatarve duke rrzuar kshtu at determinizm, t cilin e kemi
quajtur "psikologjia klasore", ose psh. Bakunjini dhe Kropotkini - avangardist t anarkizmit, e
kan qen udhheqs t spikatur ushtarak. Edhe vet Marksi, bir i klass borgjeze, sht kthyer
kundr borgjezis.
ka t themi pr puntorin i cili e l pas dore pastrimin e barojave n ekonomin bujqsore, apo
puntorin i cili e l pas dore mirmbajtjen e automobilit n sektorin shoqror.
Ky determinizm, t cilin e prkrah psikologjia klasore, n realitet, nuk sht as shkencor e as i
sakt.
sht fakt se vetm shpirti njerzor posedon fuqin e brendshme e cila i mundson t shmanget
nga ...duhet, ...domosdo, ...gjithsesi, ...paracaktuar.
Vullneti njerzor posedon lirin e cila mundson t'i shmanget fardo lidhshmrie. sht e
pamundur t parashikohet se ka ndodh n departamentin e vetdijes e cila faktikisht sht e lir.
Nuk ekziston asgj q do t mund t qndroj si penges mes njeriut dhe asaj q gjendet n
vetdijen e tij. Njeriu sht e vetmja krijes q i posedon elsat e ndrrave t veta.
www.islamischen.ch
20
Por, kjo liri n brendin e vetdijes s njeriut, s shpejti bie n konflikt me botn q e rrethon, tek
kontakti i par me t n astin e veprimit.
Vullneti yn mbetet i lir prderisa sht i fshehur n vetdije dhe n qllime. Kur fillon realizimi
i tij ather biem n konflikt me shum pengesa. Pengesa e par me t ciln biem n konflikt
sht trupi yn me t cilin jemi t mbshtjellur si me gjips (all) dhe i cili na preokupon me nevoja
dhe me obligime, krkon ushqim dhe pije pr t jetuar dhe pr t ekzistuar. Nuk mund t ikim e
t mos i prgjigjemi krkesave t trupit ton. Ngarendim pr kafshatn e buks, lodhemi duke
krkuar pun, zhytemi dhe humbasim n luft pr furnizim dhe kshtu e humbim edhe nj pjes
t liris son. Nj pjes, e jo tr lirin, e kjo sht sakrific e domosdoshme.
Dshirat tona nuk mund t deklarohen pr vetveten pa trupin ton. Trupi yn sht mjet i liris
son, por njkohsisht edhe prkufizim i yn. Jo vetm trupi yn, por edhe trupat e t tjerve,
gjithashtu jan mjete tona. Na shrbehemi me at ka ka prodhuar puntori, me at q ka zbuluar
shpiksi, me at q ka shkruar letrari. T gjitha kto jan fryte t trupave t tjer dhe i lirive t
tyre.
Shoqria sht nj mjet shum i madh q nasht ln n shrbim me t gjitha ato q gjenden n
t: ptt, mjetet e transportit, rryma elektrike, ujsjellsi, industria, shkenca dhe dituria.
Kur dikush prej nesh udhton me tren, ai udhton me mjetin e transportit pr prodhimin e t cilit
kan punuar me mijra puntor, inxhinier dhe shpiks, e si kundrvler pr kt ai vullnetarisht
paguan mimin pr transport.
www.islamischen.ch
21
Shoqria nuk sht e vetmja q e krkon mimin e saj, por kt e krkon edhe e tr Gjithsia,
gravitacioni i toks, shtypja ajrore, ujrat e oqeaneve, qielli dhe yjet. T gjitha kto e rrethojn
njeriun dhe lirin e tij, dhe krkojn nga ai nj lloj harmonizimi me ato. Njeriu, prmes ksaj
harmonie, sht gjithnj i lir dhe n fitim e sipr. Duke qen n harmoni me botn e jashtme
njeriu e frenon at sikur q kalorsi e frenon kalin e vet.
Kur vren se druri sht m i leht se uji dhe e ndrton barkn nga druri, ai, n kt mnyr e ka
frenuar edhe ujin edhe drurin. Kur e kupton at q i shrben njerzve dhe niset n kt drejtim, ai
e prfiton simpatin dhe ndihmn e tyre.
Njeriu gjat jets s vet hamendet mes dy botve. Bots s vullnetit t lir n brendin e tij dhe
bots materiale rreth veti, t farkuar dhe t lidhur me ligje t ndryshme.
Rruga e vetme e njeriut gjer tek veprimi i tij i lir sht njohja e ktyre ligjeve, shfrytzimi i tyre
me shkathtsi, e megjithat, duke iu prshtatur ktyre. E kjo sht gjithnj e mundur.
Prandaj liria sht realitet, q nuk e mohojn rezistencat dhe kushtet e jashtme. Prkundrazi, kto
vetm e vrtetojn edhe m. Liria e jon nuk sht n gjendje t zbuloj domethnien e vet t
jashtme pa kto pengesa t cilat i mnjanon dhe i prballon. Ajo zbulon domethnien e vet
prmes konflikteve. Pa konflikte ajo as q posedon domethnien e vet.
Normat etike dhe ligjet shoqrore nuk e mohojn lirin. Ato m tepr i ngjajn shenjave t
komunikacionit t vendosura pr rregullimin e qarkullimit dhe pr lirin sa m t madhe t t
gjithve.
www.islamischen.ch
22
Kur i cakton normat e epsheve tuaja, me kt njherit e ke arritur edhe lirin, sepse je b zotrues
i vetvetes, e jo skllav i instinkteve tuaja.
Por liria e bixhozit, e t dehurit, narkomanis dhe pasionit pas seksit nuk paraqesin liri, por nivele
t vetvrasjes, shkatrrimit t jets, e me kt edhe t liris.
do zgjedhje e lir e drejtuar kundr jets nuk paraqet zgjedhje t lir.
do zgjedhje e lir kundr ligjit natyror nuk sht zgjedhje e lir, por, prkundrazi, sht
shkatrrim i ksaj zgjedhjeje. T gjith e dim se, nse dshirojm t kemi liri sa m t madhe
duke notuar, ather duhet t notojm n drejtim t valve, e jo prkundr tyre.
Duke rezymuar kt mund t themi se liria e njeriut sht realitet pa marr parasysh at se ajo
sht e kufizuar dhe se ka rezistenca. Njeriu sht absolutikisht i lir n departamentin e vetdijes
s vet.
Ai mund t fsheh at q dshiron, kurse relativisht sht i lir tek realizimet n lmenjt e puns
dhe veprimtaris, varsisht nga kufizimet dhe rezistencat rreth veti.
Pas ksaj mbetet misteri e strlasht n marrdhniet e njeriut dhe All-llahut xhel-le shanuhu, mbi
raportin e liris s njeriut me vullnetin absolut t Zotit xhel-le shanuhu
Ktu paraqitet Kur'ani i cili ofron elsat pr zgjidhjen e ksaj shtje t strlasht.
Duke pasur parasysh se Kur'ani sht Libr religjioz, e jo filozofik, ky knaqet me isharete, me
aludime dhe me simbolik. M s pari konstaton se njeriut i sht dhn liria sipas urdhrit,
vullnetit dhe dshirs s Zotit xhel-le shanuhu Ajo ka ndodh me lirin e njeriut nuk ndodh me
www.islamischen.ch
23
dhun nga ana e Krijuesit, e as me detyrim nga ana e qenieve t krijuara. Kshtu ka gjykuar
Prcaktuesi.
Kur'ani thot qart: "Sikur t donte Zoti yt, do t besonin t gjith - q gjenden ne Tok. E, prse
ather ti t'i detyrosh njerzit t bhen besimtar!?" (Junus: 99).
All-llahu nuk ka dashur ta detyroj njeriun t besoj, edhe pse kjo qndron n fuqin e Tij. Ai ka
dashur q njeriu t jet i lir, t zgjedh besimin - imanin, apo mosbesimin - kufrin, ashtu si
dshiron vet.
"Dhe thuaj: "E vrteta sht nga Zoti yt, andaj kush t doj - le t besoj, e kush t doj - le t
mos besoj." (El-Kehf: 29).
"N besim nuk ka dhun - se me t vrtet rruga e drejt sht dalluar qart nga lajthitja!" (ElBekare: 256).
"E, sikur Ne t donim, donjrin do ta drejtonim n rrug t drejt..."(Es-Sexhde: 13).
"Edhe Themudit Ne ia kemi treguar rrugn e drejt, por ata e deshtn (e preferuan) verbrimin e
jo rrugn e drejt." (Fussilet: 17).
All-llahu xhel-le shanuhu na l t lir edhe nse kemi zgjedhur verbrin n vend t rrugs s
drejt. Ksaj zgjedhjeje i ka paraprir vullneti i Tij.
Madje na ka mundsuar edhe m tepr se kjo. na ka ln t zgjedhim mes asaj q kemi zgjedhur
vet. Na ka ofruar amanetin (lirin dhe prgjegjsin) q ta pranojm apo mos ta pranojm, ashtu
www.islamischen.ch
24
si t dshirojm - amanetin t cilin e kan refuzuar malet. Njeriu sht zotuar pr kt dhe ndaj
vetvetes sht br i padrejt dhe mendjeleht.
"Ne u kemi ofruar amanetin qiejve, Toks dhe maleve, ata ngurruan ta bartin at dhe u friksuan
prej tij, por njeriu e pranoi. Me t vrtet, njeriu sht zullumqar (pr vete) dhe i padijshm (pr
fundin - epilogun e amanetit)." (El-Ahzab: 72).
Njeriu nuk i ka ditur pasojat e ktij amaneti, nuk ka ditur pr frikn dhe rreziqet me t cilat do t
ballafaqohet ai q pranon kt. Kshtu ai i ka br padrejtsi vetvetes dhe t tjerve. All-llahu ka
ditur pr kto vshtirsira t mdha. E ka ditur se kto njeriun do ta pastrojn dhe do ta
edukojn.
"E kur Zoti yt u tha engjjve: "Un do t caktoj prfaqsuesin n Tok!" - ata than: "A do t jet
prfaqsuesi Yt ai q n t do t bj rregullime e do t derdh gjak? Ndrsa ne Ty t
madhrojm e t lavdrojm dhe t lartsojm ashtu si t takon Ty." Ai tha: "Un di at q ju nuk
dini." (El-Bekare: 30)
Nuk e dim se si, kur, dhe n'mnyr iu sht ofruar njeriut t jet apo t mos jet i lir. A ka
ndodh kjo n fillim t krijimit t Ademit apo me shpirtra para hyrjes s tyre n mitr t nns.
Kjo sht fshehtsi absolute. Kur'ani, n lidhje me kt, knaqet vetm me isharet.
N baz t liris, t ciln vullnetarisht e ka pranuar, njeriu sht prgjegjs dhe do t jap llogari.
Kur'ani pr kt tregon n mnyr t qart n kto ajete:
"...do njeri sht prgjegjs pr veprat e veta." (El-Muddeththir: 38).
www.islamischen.ch
25
"...do njeri sht prgjegjs pr at q ka punuar." (Et-Tur: 21).

"do njeriu ia kemi var n qaf punn e tij..." (El-Isra: 13).
"Thuaj: "Ju nuk do t prgjigjeni pr mkatet t cilat i bjm Ne, e as q do t prgjigjemi Ne pr
mkatet q i bni ju." (Sebe: 25).
"....Dhe asnj mkatar nuk do t'i bart mkatet e tjetrit..." (El-Isra: 15).
Askush nuk mund ta shptoj asknd, as q mund t'i mbaj mkatet e tjetrkujt. do njeri e bart
veprn e vet dhe mkatin e vet.
N pajtim me kt liri All-llahu xhel-le shanuhu i ka dhn "Njeriut vetdijen, zgjedhjen dhe
ndrgjegjen" t cilat i ka br departament t ndaluar dhe shenjtri t paprekshm i cili nuk
pranon detyrimin dhe determinizmin. Veten e ka obliguar q kt departament ta bj t ndaluar
ku nuk do t hyj as ushtria e Tij.
Iniciativa e vetvendosjes sht krejtsisht e lir.
donjri prej nesh mund t vendos n vetdijen e vet ka t doj. Intervenimi i Zotit fillon nga
momenti i realizimit t vendimit ton. Zoti i ofron do njeriu lehtsim n harmoni me vendimin,
vetdijen dhe zemrn e tij. Ai sht burim i drejtsis. Ai lejon q njeriu me vepr ta shpreh
qllimin e vet.
"Atij q jep (pr bamirsi) dhe ruhet (prej gabimeve) dhe m t bukurn e konsideron pr t
vrtet - Ne, atij do t'ia lehtsojm rrugn e lumturis (Xhennetit); - kurse atij q sht koprrac
www.islamischen.ch
26
dhe pandeh se sht i pavarur (nga Zoti) dhe m t bukurn e konsideron pr gnjeshtr - Ne, atij
do t'ia lehtsojm rrugn e rnd (Xhehennemit)." (El-Lejl: 5-10).
Ktu takohemi me nj premtim tjetr t All-llahut xhel-le shanuhu, q prbhet nga lehtsimi i
veprs analogjikisht me qllimin e fshehur t zemrs. Shpirtligu do t gjej lehtsim tek realizimi i
s keqes, kurse mirbrsi lehtsim tek realizimi i s mirs, e te kush All-llahu sheh t mirn n
at drejtim edhe e udhzon at, kurse n t kundrtn ia l djajve q ta shpiejn n lajthitje.
"Ai e ka ditur se 'ka n zemrat e tyre, andaj u ka dhn atyre qetsi (siguri) dhe s shpejti do t'i
shprblej me fitore." (El-Feth: 18).
Edhe n ajetet tjera thot:
"Sikur t dinte All-llahu ndonj t mir t tyre, do t'i bnte t dgjojn." (El-Enfal: 23).
"...E, pasi ata u shmangn (nga e vrteta) - All-llahu u shmangu zemrat e tyre..." (Es-Saff: 5).
Duke qen se All-llahu xhel-le shanuhu i di t gjitha q m par, dhe pasi q t gjitha i ka
prfshir me diturin e Vet, e shohim se si flet n Kur'an:
"...Dhe ndaj atyre sht zbatuar fjala (e dnimit)..." (Fussilet: 25).
"E, ata, t cilve u kemi premtuar shprblimin e bukur qysh m par..." (El-Enbija: 101).
"...E disa prej tyre merituan t mbesin n lajthitje..." (En-Nahl: 36).
"...Un tanim e kam thn t vrtetn: "Me t vrtet, do ta mbush Xhehennemin me xhinn
dhe me njerz bashkarisht" (Es-Sexhde: 13).
www.islamischen.ch
27
Ai qysh m par e ka ditur se njeriu n Tok do t bj trazira dhe do t nxis gjakderdhje, dhe se
do ti bj zullum edhe vetes edhe t tjerve. Prandaj njeriu meriton ndshkime t nivelit t
ndryshm.
T gjitha kto All-llahu xhel-le shanuhu i ka ditur q m par.
Kjo nuk sht determinizm e as fatalizm, por, sikurse q ndodh, psh. ti vren se njri nga
fmijt e tu ka vullnet pr shkenc, - ti i ndihmon dhe ia lehtson kt, madje e drgon edhe n
shtetet e jashtme q t specializohet, ndrkaq tek tjetri fmij vren se ai sht duke anuar kah
prtacia, - ti knaqesh me at q do t mund t arrij n atdheun e vet. Nse do t veprosh
ndryshe, ather do t bhesh i padrejt, sepse do ti obligosh fmijt pr at q sht kundr
natyrs s tyre.
N kt parandjenj t mparshme nuk ekziston faktori i detyrimit, por vetm njohuri e vrtet
paraprake. Ti q m par e din sipas karakteristikave morale t fmijs tnd se ai do t jipet pas
lojs dhe zbavitjes. Nse i jipet lojs, e e len pas dore librin, kjo nuk sht shtrngim e as
determinizm. Kjo sht natyra e tij, t ciln ti e ke njohur qysh m par. Praktika e ka zbuluar
personalitetin e tij pr ka edhe e ka merituar ndshkimin e drejt. E m von ai e ka kuptuar at
q m par nuk e ka ditur.
"dokush do t di pr veprat q ka punuar dhe lshimet (q ka br)." (El-Infitar: 5).
Pr kt arsye kjo bot paraqet fush eksperimentale pr hulumtimin e esencs s shpirtit dhe
natyrs s tij.
www.islamischen.ch
28
"Ai i Cili ka krijuar jetn dhe vdekjen, pr t'ju provuar se kush prej jush vepron m mir..." (ElMulk: 2).
N kt mnyr asnjri prej jush nuk mund t arsyetohet pr shkak t veprave t tij dhe t thot
n astin e dhnies s llogaris - kt e kam br kshtu dhe kshtu nn presionin e adeteve,
tradits, rrethit, shoqris, edukats, etj. All-llahu xhel-le shanuhu kt tem e ka prfunduar me
kto fjal:
"All-llahu nuk ju ndshkon nse betoheni pa qllim, por ju ndshkon pr at q e bni me
qllim." (El-Bekare: 225).
N nj ajet tjetr thot:
"...Nuk sht mkat nse gaboni di, por sht mkat nse kt e bni qllimisht..." (El-Ahzab: 5).
N ajetin e tret All-llahu xhel-le shanuhu na flet pr ata, t cilt i jan kthyer kufrit, mosbesimit,
pas besimit dhe u krcnohet me ndshkim t ashpr, pastaj bn prjashtim me fjalt: "...Prpos
atij q sht i detyruar me forc (q t mohoj), por q zemra e tij sht plot besim (pr t nuk ka
mkat)." (En-Nahl: 106).
Q do t thot se kush e mohon besimin nn presion e me zemr mbetet edhe m tutje besimtar
pr t nuk ka mkat. Ajo ka mbetet n zemr n radh t par sht lnd (shtje) pr tu
prgjegjur, e jo ka ndodh n sken.
"At dit kur do t vhen n pyetje ndrgjegjet." (Et-Tarik: 9).
www.islamischen.ch
29
Ndrgjegjja sht fshehtsi e cila i tejkalon gjasat, shoqrin, rrethin dhe edukimin, si tham
edhe m par.
Ajo sht iniciatore absolute.
sht fillim absolut, t ciln All-llahu e ka liruar nga t gjitha prangat.
Ajo sht identike me shpirtin tnd.
Ajo e zbulon realitetin tnd, sikur q gjurmt e gishtit zbulojn identitetin tnd.
Shpirti i yt n ndrgjegjen tnde i takon liris s Zotit sepse ai sht fryma e Tij: "E kur t'ia jap
formn dhe i jap shpirtin (e bhet i gjall), ju bni sexhde atij." (Hixhr: 29).
Duke qen se n ty gjendet ky plan i Zotit Dhe duke qen se Ai ty t ka favorizuar me vullnetin e
lir, ti do t japish llogari pr kt liri t dhuruar. Ky sht kulminacioni i dhuntis s Zotit.
Kulminacioni i drejtsis s Tij.
Prej ktu arrihet gjer tek przierja ndrmjet shpirtit dhe All-llahut n ajetet t cilat kan
domethnie t thell:
"...Dhe kur gjuajshe nuk gjuajshe ti, por gjuante All-llahu..." (El-Enfal: 17).
Fitorja t vjen njkohsisht me dorn tnde dhe me dorn e Zotit.
Dora jote n astin e fitores sht dora e Zotit.
Vullneti yt sht vullneti i Zotit.
www.islamischen.ch
30
Ktu sht e mundur q dikush t kundrshton e t thot: "Prse edhe qllimi, gjithashtu mos t
jet i paradestinuar?"
Prgjigjen n kt pyetje e jep vet Kur'ani: "Zemrat e tyre jan t smura, e All-llahu smundjen e
tyre e rrit edhe m tepr." (El-Bekare: 10)
"...Ja, kshtu All-llahu e l n lajthitje, dokend q e tepron n vepra t kqija dhe dyshon."
(Gafir: 34).
"E ata q jan n rrug t drejt Ai edhe m tej do t'i udhzoj...". (Muhammed: 17).
"...E, pasi ata u shmangn, - All-llahu u shmangu zemrat e tyre..." (Es-Saff: 5).
"Dhe do T'i shmangi prej argumenteve t Mia, ata q madhshtohen n Tok..." (El-Araf: 146).
Nga kjo shihet qart se All-llahu xhel-le shanuhu gjithnj ia l iniciativn robit t Vet. Pas ksaj
vie urdhri i Tij i cili ta shton smundjen nse ke zemr t smur, kurse t udhzon nse
sinqerisht anon kah rruga e drejt, respektivisht, t dbon nga ajo nse e ke nga kryelartsia.
Fushveprimi i vetdijes gjithnj t sht ln ty, q t veprosh si t duash vet. Pastaj vie urdhri
i Zotit dhe ndshkimi. sht e pamundur q Zoti t urdhroj dhunn apo di t lig.
"...Thuaj: "All-llahu nuk urdhron t punohen vepra t shmtuara! Prse flisni pr All-llahun at
q nuk e dini?" (El-Araf: 28).
Kjo tregon se ligji i par i krijimtaris e konsideron shpirtin si mihrab ku nuk ka vend pr
detyrime me dhun. All-llahu nuk e shtrngon (zorit) shpirtin. As Ai, as ushtria e Tij, as
Pejgambert e Tij, e as njerzit e zgjedhur t Tij.
www.islamischen.ch
31
Shpirti sht "misterie m e madhe", t ciln e di vetm All-llahu at dit kur ndrgjegjet do t
thirren n prgjegjsi. Prkitazi me kt tregon edhe hadithi q e transmeton Ebu Bekri: Ebu
Bekri nuk ua kalon me namaz e as me agjrim, por me vetdije t lart e cila n shpirt l gjurm t prhershme."
All-llahu n Kur'an thot: "Shumica e ithtarve t Librit, prej zilis q kan n vet, dshirojn t'ju
kthejn nga besimi n mohim, pasi e vrteta u sht treguar atyre haptazi..." (El-Bekare: 109).
All-llahu nuk e ka krijuar smirn n zemrat e tyre, e as q i ka dhn hapsir asaj n vetdijen e
tyre, prandaj ata ua kan zilin me prcaktimin e vet. Ktu shprehja sht trsisht e qart (nga
vetvetiu). Kjo mohon intervencn e Zotit dhe tregon qartas se kt fushveprim t brendshm
All-llahu e ka ln t lir.
Duke iu drejtuar djallit, All-llahu thot: "Ti nuk do t kesh kurrfar pushteti mbi robrit e Mi,
prve mbi ata t cilt do t pasojn ty, prej atyre t humburve." (El-Hixhr: 42).
Djalli do t hyj n zemrn tnde vetm nse vet ia hap dern, sipas zgjedhjes tnde dhe nse je
njri prej atyre q e kan humbur rrugn. Ai nuk mund t deprtoj me dhun n zemrn tnde.
Zoti i ka garantuar zemrs mbrojtje dhe askujt nuk i ka dhn pushtet mbi t, qoft ai i mir apo i
keq, prve nse pronari i saj sipas zgjedhjes s vet e fton, e gostit dhe e prqafon t mirn apo
t lign. N kt mnyr do t jet ashtu si ka dshiruar vet.
Me t vrtet, gjendemi para mihrabit dhe ndaless m t madhe, t rrethuar me grmadha ku
nuk mund t hyj as determinizmi as fatalizmi.
At q e bjm nn presion gjat jets son t prditshme nuk mund t ndrlidhet me vetdijen
ton.
www.islamischen.ch
32
Mund t m detyrosh me dhun q t'i ngris duart apo t gjunjzohem n emr tnd por kurr nuk
mund t m detyrosh t t dua.
Pr kt shkak religjioni nuk lejon q gjat dhnies s llogaris t themi se filan filani m ka
detyruar e m ka shtrnguar t bj di, duke dshiruar t arsyetojm mkatin ton dhe at t'ia
m'veshim dikujt tjetr. All-llahu e ka br t ndaluar fushveprimin e vetdijes dhe ndrgjegjes.
Aty nuk mund t hyj kurrfar dhunuesi.
Mund ta detyrosh shrbtorin pr ndonj pun, por nuk mund ta detyrosh q t ket prgjegjsi
pr punn e kryer.
Kur'ani t konsideron si njeri t lir dhe prgjegjs pa marr parasysh rrethanat n t cilat
gjendesh: "...A thua Toka e All-llahut nuk qe e gjer dhe a thua se nuk keni mundur t
shprnguleni n ndonj vend tjetr?" (En-Nisa: 97).
Nuk ka arsyetim.
Kur vie momenti i zgjedhjes, ti zgjedh vet pr vetn tnde.
"Ne ia tregojm rrugn e drejt, kurse e atij sht q t jet mirnjohs ose mosmirnjohs." (ElInsan: 3). N fjaln "Imma" (ose) sht shprehur qart faktori i indeterminizmit.
"...Pasha shpirtin dhe at q Ai e krijoi, e ua bri t kuptueshme rrugn e s mirs dhe s keqes."
(Esh-Shems: 7-8).
Domethn e ka hapur para tij rrugn e s mirs dhe rrugn e s keqes, e pastaj e ka ln t
zgjedh vet ciln t doj. Prandaj ka thn rrugn e s mirs dhe s keqs, e jo "ose rrugn e t
www.islamischen.ch
33
keqes". Q t dy rrugt i ka ln t hapura ashtu q shpirti t mund t zgjedh njrn prej ktyre pa
detyrim. Prandaj n fund ka shtuar edhe kt: "Dhe do t ket sukses vetm ai i cili e pastron
shpirtin, e do t jet i humbur ai i cili e shpien at n rrugn e trthort." (Esh-Shems: 9-10).
Suksesi apo mossuksesi i jan kthyer rrugs s lir. N tjetrin ajet shtja sht edhe m e qart:
"Edhe t mirn e t keqen ia kemi shpjeguar." (El-Beled: 10), domethn e kemi drejtuar n
udhkryqin e t dy rrugve q t zgjedh ciln t doj.
Qllimi sht i lir.
Ndrgjegjja sht e lir t hesht ka t doj.
Vepra sht e lir dhe njkohsisht e paracaktuar.
donjri prej nesh e ka pjesmarrjen e vet n veprimtarin e lir.
Ai i cili prfaqson determinizmin do t gjendet n dilem kur ta pyesin se si do ta dalloj dorn e
vet, t ciln e lviz lirisht dhe shkruan me t ka t doj nga dora n pranga e cila dridhet nga
ethet. Ktu para nesh gjenden dy situata t qarta. Indeterminizmi n situatn e shndetit dhe
determinizmi n situatn e smundjes. Sikur determinizmi n fjal do t ishte i sakt, ather nuk
do t mund t dalloheshin kto situata, dhe n esenc ato as q do t ekzistonin.
Veprimi i lir, pra, sht realitet. Paracaktimi gjithashtu sht realitet. Tani problemi qndron n
kuptimin e ksaj dysie dhe 'sht kjo q njra e prjashton tjetrn. 'sht kjo q determinizmi
nuk e prjashton indeterminizmin, apo anasjelltas.
www.islamischen.ch
34
Do t prpiqemi q ta shohim kt prmes ajeteve Kur'anore. Kto tregojn sheshit, ekspozojn

haptas dhe qart, q njerzit mos t jen n mdyshje.
All-llahu xhel-le shanuhu thot n Kur'an: "Sikur t donim Ne, do t zbritnim n ta - nga qielli nj mrekulli, para s cils, ata do t'i krrusnin qafat e tyre." (Esh-Shuara: 4). Sikur All-llahu xhel-le
shanuhu t donte kjo edhe do t ndodhte, por kt nuk e ka br, sepse nuk ka dshiruar q t na
detyroj n besim, me ka do ta mohonte indeterminizmin, q paraqet esencn e t ekzistuarit
ton, por ka dashur q t jemi t lir t besojm apo t mos besojm.
All-llahu xhel-le shanuhu nuk e ka br Iblisin Iblis.
Iblisi e ka zgjedhur vet mendjemadhsin dhe kryelartsin kur ka refuzuar t'i prulet Ademit
alejhis-selam sikur engjjt e tjer, duke thn: "Un jam m i mir se ai. Mua m ke krijuar prej
zjarrit, kurse at prej balts." (Sad: 76).
Iblisi nga mosdija dhe n mnyr t padrejt e ka zgjedhur t mashtruarit. All-llahu e ka zgjedhur
q t'i mashtroj njerzit dhe i ka dhn rolin n pajtim me zgjedhjen e tij.
Ngjashm ka ndodh edhe me Muhammedin alejhis-selam All-llahu e ka ditur pastrtin e zemrs
s tij, andaj e ka zgjedhur pr t Drguar t Udhzimit t Zotit: "Ata, t cilt bjn luft
(prpiqen) pr Ne, Ne, me siguri, do t'i drejtojm rrugve t cilat shpiejn tek Ne." (El-Ankebut:
69).
Pr shkak mosekzistimit t determinizmit dhe detyrimit, Zoti nuk sht treguar n Inxhil dhe n
Kur'an, sepse nuk ka dashur t na detyroj n besim. E ka krijuar Teuratin, Inxhilin dhe Kur'anin,
n t cilt mund t besojm, por edhe mund t dyshojm.
www.islamischen.ch
35
Pr Kur'anin ka thn: "Me kt Ai shumkend i l n lajthitje, e shumkujt ia tregon rrugn e

drejt." (El-Bekare: 26).
Ajetet e tij prmbajn argumente, por kurr nuk i ka br argumente detyruese, t cilat kapin pr
fyti dhe t cilat e detyrojn mendjen. Ai, pr shkak t respektit t liris s njeriut, gjithnj e l at
t prcaktohet vet pr nj gj, t thot ka t doj pa ngurrim, t sqarohet pr at q gjendet n
vet brendin e tij, n vetdijen e tij, n mnyr q ta fitoj shprblimin apo ndshkimin e
merituar.
Ka dashur q njeriu, n nj mnyr, t bht mkmbs i Tij i vogl n Tok, i cili do t'i gjykoj
vetvetes dhe t tjerve, n mnyr q ta sodit, ta provoj dhe ta verifikoj.
N nj ajet Kur'ani shpjegon takimin mes t prcaktimit t Zotit dhe liris s njeriut dhe eliminon
kontradiktn e hipokritve, t cilt pandehin se dshirojn t'i ndihmojn Pejgamberit t Zotit, e s
kndejmi nuk pranojn t shkojn n fushata ushtarake me ta.
"E, sikur ata t donin t shkonin (n luft), do t prgatisnin pajisjen pr t; por All-llahu nuk
plqeu shkuarjen e tyre n luft, andaj i pengoi ata me dembeli. Dhe u sht thn: "Rrini me ata
q jan ulur (si pleqt e t smurt)!" Sikur t'ishin nisur me ju, do t ishin vetm n penges e
sipr dhe s shpejti mes jush do t shtinin ngatrresa, duke ju dshiruar t keqen. E n mesin tuaj
ka t till q i dgjojn ata me andje. Mirpo All-llahu i di zullumqart." (Et-Teube: 46-47).
Ktu flitet pr hipokritt, t cilt sipas bindjes s tyre nuk dshirojn ta ndihmojn Pejgamberin
alejhis-selam, andaj prcaktimi i Zotit ka qen n ujdi me bindjen e tyre. Ai ka dshiruar ashtu si
www.islamischen.ch
36
kan dshiruar edhe ata vet, andaj i ka penguar dhe e ka prbuzur daljen e tyre, ashtu si e kan
prbuzur edhe ata vet.
Kjo ngjashmri reciproke mes prcaktimit t Zotit dhe ndrgjegjes s njeriut sht shprehur n
ajetin e sures El-Enfal ku All-llahu i drejtohet Pejgamberit alejhis-selam, e i thot:
"O Pejgamber! Thuaju robrve q gjenden n duart tuaja: "Nse All-llahu di se n zemrat tuaja ka
fardo t mire, do t'ju jap m t mir nga ajo q u sht marr juve dhe do t'ju fal..." (El-Enfal:
70).
Kshtu shihet se prcaktimi i Zotit sht gjithnj i llojit t njjt sikurse edhe vet zgjedhja e
njeriut.
Shihet se si vie gjer tek puthitja mes vendimit t Zotit dhe zgjedhjes s njeriut, dhe se si
eliminohet kontradikta e cila sht rezultat i kuptimit ton t gabuar.
Tani e kemi leht t'i kuptojm dy ajete me domethnie siprfaqsore t kundrta:
"Dhe thuaj: "E vrteta sht nga Zoti yt, andaj kush t doj - le t besoj, e kush t doj - le t
mos besoj." (El-Kehf: 29).
"E ju do t dshironi vetm at q dshiron All-llahu." (El-Insan: 30).
N ajetin e par All-llahu e prshkruan vullnetin e lir t njeriut, ndrsa n t dytin flet pr
vullnetin e All-llahut, pr kaderin.
Kontradiktat n kto dy ajete reduktohen vetm n domethnien e jashtme. Gjer m tani
kuptuam se All-llahu i dshiron njeriut at q ai i dshiron vets s vet:
www.islamischen.ch
37
"At q kundrshton Pejgamberin, ndonse e ka t njohur rrugn e drejt, dhe q i drejtohet

rrugs q nuk sht rrug e drejt e besimtarve, do ta lm t bj ka t doj, dhe do ta hedhim
n Xhehennem! O, sa vendbanim i tmerrshm sht ai!" (En-Nisa: 115)
Kush zgjedh rrugn e ligshtirave, kurse All-llahu n vendimin e tij sheh vendosmri, Ai nuk e
detyron t veproj mir, por i ndihmon ta zbatoj at q e ka zgjedhur vet. Ia prgatit shkaqet e
s keqs q ajo 'sht e fshehur n brendin e tij t dal sheshit e ather i aplikon sanksionet:
"Do ta lm t bj ka t doj,dhe do ta hedhim n Xhehennem - o sa vendbanim i tmerrshm
sht ai!" Ky sht determinizm dhe ky ktu sht njsoj sikurse indeterminizmi. Ktu nuk ka
kontradikt, sepse vullneti i Zotit sht vullneti i robit t vet.
sht eliminuar dysia: "Zoti nuk e ndryshon gjendjen e nj populli, prderisa ai nuk e ndryshon
vetveten" (Er-Rad: 11). Zoti nuk dshiron ta ndryshoj njeriun, prderisa njeriu nuk e ndryshon
vetveten. Prputhja reciproke ktu sht e qart.
Edhe njri edhe tjetri, determinizmi dhe indeterminizmi jan reflektime t vullnetit t Zotit, e
njkohsisht jan pa kontradikta, sepse jan reflektime t zgjedhjes s vet njeriut: "Thuaj: "do
gj sht nga All-llahu."
Njeriu dshiron por aftsia e tij e krkesave dhe e zgjedhjeve jan dhunti dhe vullneti m i lart i
Zotit xhel-le shanuhu Liria e njeriut sht dhunti e vullnetit t Zotit. Nga ktu ajeti: "E ju do t
dshironi vetm at q dshiron All-llahu" (El-Insan: 30), sht konstatim i realitetit e assesi
thnie kontradiktore. Ai konstaton lirin tnde, por liria jote sht dhunti , dhurat dhe vullnet i
Atij q jep.
www.islamischen.ch
38
"...All-llahu ka dhn q t dal sheshit ajo q patt fshehur ju". (El-Bekare: 72).
All-llahu xhel-le shanuhu ka mundsuar t zbulohet qllimi i juaj, t del sheshit ndrgjegjja e juaj,
q gjithsecilit t'ia regjistroj pretendimin e tij pa kurrfar shtrngimi. Ai kt vetm e zbulon dhe
lejon q pretendimi t dal sheshit i till far sht vet, n mnyr q donjri ta ket t varur
veprn e vet pr qafn e tij.
Pastaj pason ajeti Kur'anor me t cilin edhe prfundon kjo tem: "...dhe ta dini se All-llahu
ndrhyn mes njeriut dhe zemrs s tij, dhe se t gjith do t tuboheni para Tij." (El-Enfal: 24).
Kjo do t thot se All-llahu e l t lir zemrn.
donjri posedon ndrgjegjen e vet n t ciln sht i lir. Zoti vendos ndikimin e Vet mes
njeriut dhe zemrs s tij.
Ai ndrhyn mes njeriut dhe zemrs s tij. Nga mshira dhe mirsia e Vet, Ai mundson dhe
pengon ashtu q t'i mbroj t dashurit e Vet nga e keqja, dhe q donjrit t'ia lehtsoj n pajtim
me vetdijen, vendimin dhe iniciativn e tij, - t'ia lehtsoj apo t'ia vshtirsoj.
"(Kujtoje) kur All-llahu n ndrr t tregoi se ata (armiqt) jan pak; e sikur t tregonte q ata jan
shum, ju do t friksoheshi dhe do t grindeshit rreth ksaj shtjeje, por All-llahu ju shptoi Ai e di mir se ka keni n zemrat tuaja. (Kujtoje) - kur u ndesht, e Ai ua dftoj ata n syt e juaj
pak, - e ju paksoi juve n syt e tyre, pr ta zbatuar All-llahu at q kishte caktuar - e te All-llahut
kthehet do gj." (El-Enfal: 43-44).
www.islamischen.ch
39
Ktu kemi shembull edhe m t mir t ndrhyrjes s fsheht e t pandieshme mes njeriut dhe
zemrs s tij. All-llahu dshiron q t'i inkurajoj myslimant pr luft n betejn e Bedrit, edhe
pse kta ishin numerikisht m pak (treqind mysliman t armatosur dobt kundr nj mij
idhujtarsh t armatosur mir). Ai dshiron pa shtrngim t'i drejtoj n luft ashtu q zgjedhja t
jet zgjedhje e tyre. Pr kt arsye Pejgamberit alejhis-selam i ka treguar n ndrr se armiku
numerikisht sht i vogl, e gjat lufts armiku shumnumrt n syt e myslimanve ka qen i
vogl dhe i parndsishm, sikur q e ka br t parndsishme gjendjen e myslimanve n syt e
idhujtarve, ashtu q t gjith ata t'i shpie n luft, e ather ka gjykuar sipas vendimit q m par
t ditur.
Ky sht ai lehtsim me t cilin Ai i drejton shkaqet pa shkeljen e ligjit mbi lirin, t cilin ja ka
caktuar do njeriu n vetdijen e tij. All-llahu donjrin prej nesh e ka krijuar t lir n zemr dhe
n ndrgjegje dhe ne jemi prgjegjs pr kt liri.
Me kt Kur'ani e ka dhn elsin pr zgjedhjen e problemit m t madh n filozofi, problemin
e determinizmit dhe indeterminizmit.
HISTORIA E KRIJIMIT
Kur dhe si ka filluar krijimi? Si jan krijuar Toka, HNe, Dielli dhe yjet...? far kan qen hapat
e njeriut t par n Tok dhe prej nga ka ardhur ai...?
www.islamischen.ch
40
Mbi t gjitha kto shkenca e ka thn fjaln e vet. Ajo ka qndrimin e vet, aspektet dhe
argumentet e veta... Biologjia, antropologjia, astronomia, kimia organike, gjeologjia, evolucioni i
cili sot sht br disiplin e veant shkencore, embriologjia dha anatomia. Sa vllime e vllime
jan shkruar rreth ktyre shtjeve...
Shumka sht thn. Ne nuk mund t jemi t izoluar nga kjo kur lexojm at se ka thot
Kur'ani mbi historin e krijimit... Feja kurr nuk ka qen e izoluar nga jeta, dhe as q i sht
kundrvr shkencs ndonj her. Ajo gjithnj i ka ofruar dhe i ka dhn arritjet skajore mendimit
shkencor dhe gjithnj ka shpie tek faktet pakontestuese. Feja islame ka ardhur t thot fjaln e
fundit. sht e pamundur q prkitazi me kt t diskutohet nga aspekti religjioz para se t
shqyrtohet nga aspekti shkencor. shtjen e krijimit, pra, duhet ta shqyrtojm nga aspekti
shkencor, religjioz dhe filozofiko-politik.
Rreth ksaj shtjeje kam shkruar q m par n veprat: "Misteri i vdekjes" dhe "Misteri i jets".
Ktu nuk e kam ndrmend t prsris at se ka kam thn atje, por di nga ajo sht e
domosdoshme t thuhet pr shkak t kyjes s lexuesit n kt shtje.
T'i kthehemi jets, fillimit dhe vet babait t evolucionit, Darvinit, q t na shpjegoj vrejtjet e
veta mbi rrugn e jets, mbi teorin e vet e cila e ka ndrruar tr mendimin njerzor.
Gjat udhtimit t tij rreth bots n anijen ushtarake "Bigi", Darvini ka filluar t mbledh
ekzemplar nga toka dhe deti, t'i studioj, t mendoj dhe t'i shnoj t dhnat mbi qeniet e gjalla
n rruzullin e Toks.
Si rezultat i ktij hulumtimi jan kto vrejtje t tija:
www.islamischen.ch
41
- Qeniet e gjalla ndrrohen dhe i adaptohen rrethit ku jetojn.

- Njeriu i cili jeton n polin e veriut sht i trash dhe me shum dhjam sikurse balena n
mnyr q t mbrohet nga ftohtsia e madhe. Ariu polar sht i mbuluar me gzof t trash.
N rajonet ekvatoriale, tropike, njeriu sht thatanik dhe i zi. Lkura e tij e zez paraqet ombrell
dielli e cila e mbron at nga rrezet vdekjeprurse t diellit.
- Hardhucat q jetojn n shpella jan t verbta dhe nuk kan gjymtyr, gjersa ato q jetojn n
tok kan ngjyr dhe shikim t mpreht.
- Gojt e disa shtazve dallojn prshtatshmrisht me rolin e tyre. Disa jan t furnizuar me
dhmb, me t cilt rrjepin dhe shqyejn, sikurse tek tigrat, disa jan me sqep sikurse tek shpest,
kurse disa jan t siguruar me grem me ndihmn e t cilit kapen sikurse q sht rasti me
ankilostomn e cila me ndihmn e ktij gremi mbahet fuqishm npr muret e stomakut. Disa
goj jan t furnizuara me fek (turi) me ndihmn e s cils bhet thumbimi sikurse tek
mushkonjat, disa me aparat pr thithje si sht rasti me mizat, e disa me sharrza pr prerje
sikurse tek brejtsit.
A thua sht e sakt se t gjitha qeniet e gjalla jan krijuar nga nj lloj, prej t cilit pastaj ka
evoluar n llojet e ngjashme t shumnumrta pr shkak t kushteve dhe mjediseve. Tek shtazt
q jetojn n tok jan zhvilluar kmbt, e tek ato q jetojn n uj, n vend t kmbve jan
zhvilluar pendt notuese, gjersa tek ato q fluturojn, n vend t kmbve t para jan zhvilluar
kraht.
www.islamischen.ch
42
N qoft se ky konkludim sht i sakt, ather ai duhet t na zbuloj ngjashmrit e

konstruksionit t trupit t t gjithve. Kjo sht ajo q me t vrtet na tregon skalpeli:
- Te gjarpri, i cili nuk ka kmb, anatomia na zbulon kmbt e fshehura n skelet. Sa shihet me sy
na duket se shpest posedojn vetm nj pal kmb, anatomia na zbulon se kraht paraqesin
paln tjetr t kmbve t cilat jan zhvilluar n ujdi me funksionin e ri q iu sht dedikuar.
Katr pendt notuese tek peshqit nuk jan asgj tjetr vetm se dy pal kmb t shndrruara n
rrema.
- Njeriu i ka nga pes gishtrinj n do dor dhe n do kmb, e gjithashtu edhe majmuni, miu
dhe hardhuca. Madje edhe lakuriqi posedon po aq gishtrinj t fshehur.
- Zemra dhe qarkullimi i gjakut funksionojn n princip t njjt sikurse tek baleNe, miu,
majmuni, njeriu dhe lakuriqi. T gjitha kto lloje posedojn veNe, kurse zemra tek t gjith sht
me katr barkushe (ventricoli cardis).
- Sistemi nervor q prbhet nga truri, palca e kurrizit dhe nervat tek t gjith sht i njjt.
- Sistemi muskulor me muskujt, skeletin dhe takmi skeletor... t gjitha eshtrat, me dallime t
vogla dhe t parndsishme, jan t ngjashme me njra tjetrn tek t gjitha shtazt.
- Sistemi gjenital, gjithashtu, sht i njjt tek t gjitha shtazt.
- Shtatznsia tek grat zgjat nnt muaj, tek balenat dhe tek shum lloj majmunsh, po ashtu
nnt muaj... Madje edhe periudha e moshs s gjirit tek t gjith sht dy vjet.
www.islamischen.ch
43
Pastaj goditja e dyt... Anatomia zbulon n skeletin e njeriut vertebrat (unazat) e bishtit, q
gjenden edhe tek majmuni, jan atrofizuar (rrgjuar), sepse e kan humbur funksionin e vet.
Vertebrat e qafs tek njeriu jan shtat, tek iriqi dhe tek gjirafa gjithashtu shtat, pa marr
parasysh gjatsin e qafs s saj.
Goditja e tret: foshnja n mitrn e nns zhvillohet sipas etapave... N etapn e par foshnja i
gjason peshkut - posedon verzat. N etapn vijuese tek ajo zhvillohet bishti i cili m von kalon
n gjendje atrofike. N etapn e tret foshnja trsisht sht e mbuluar me qime, sikurse
majmuni, e pastaj shprehet rnia e qimeve nga trupi, prve nga siprfaqja e koks.
Foshnja e ka zbuluar tr rrfimin. Fillin e zhvillimit dhe etapat e zhvillimit.
Skalpeli, i cili luan pas veshit t njeriut, zbulon gjra t reja. Muskujt q e lvizin veshin e gomarit,
tek njeriu jan atrofizuar, sepse e kan humbur funksionin origjinar pasi q veshi i njeriut ka fituar
form tjetr t pavarur nga lvizjet.
Grmimet n Jav n Transval dhe Pekin kan zbuluar kafkn e njeriut e cila e ka formn e
kafks s majmunit. Disa nga kto kafka jan zbuluar n shpella ku jan gjetur mbeturinat e drurit
t karbonizuar n vatra, q tregon se pronart e tyre qysh para aq shekujsh kan zbuluar dhe kan
prdor zjarrin.
Dhe nuk ka mbetur kurrgj tjetr prvese Darvini ta shkruan teorin e vet mbi zanafilln e llojit
(sojit), teorin e cila thot se t gjitha llojet e kan gjenezn prej nj rrnje, zhvillimi i mtejshm i
s cils ka pasur karakter t nj druri t degzuar i cili sht ndrruar dhe n mnyr divergjente
sht zhvilluar n prshtatje me ndrrimet e rrethanave dhe kushteve.
www.islamischen.ch
44
Darvini nuk ka thn se njeriu e ka origjinn nga majmuni, e as q origjina e njeriut rrjedh prej
shimpanzs dhe orangutanit.
Teoria n esenc nuk thot se cilido lloj ekzistues rrjedh nga lloji tjetr. do lloj pr vete sht
deg e fundit, e pavarur prej nj druri t vetm. Dega nuk ka rezultuar nga dega tjetr (dega e
njeriut nuk ka rezultuar nga dega e majmunit). Edhe njra edhe tjetra paraqesin bilashnjok
(bisk) t veant t trungut dhe, n esenc ata i kthehen t njjtit burim, qelizs s par, trungu i
s cils sht degzuar n lloje t cilat i shohim rreth veti. do lloj paraqet kulminacionin e
kategoris s vet. Ai sht i pavarur sipas strukturs dhe forms s zhvillimit t vet. Lind vetm t
ngjashm me t.
Darvini sht ndalur tek evolucioni i bots organike duke menduar dhe vzhguar.
Botkuptimi i tij mbi prshtatshmrin e qenieve t gjalla dhe rrethit shpjegon vetm ndrrimin e
konstituimit dhe funksionit ndrmjet qenieve t gjalla, e kurrsesi evoluimin e tyre nga shkalla m e
ult kah shkalla ma e lart, kah forma m e prsosur.
Ai edhe pr kt ka gjetur zgjidhje kur e ka vrtetuar se evolucioni ka rezultuar nga stimulimi i
brendshm material pa dirigjim nga jasht.
Lufta pr ekzistenc ka qen filtr.
Ato shtaz t ujit, t cilat kan mundur t'u adaptohen kushteve jetsore n uj, e kan siguruar
ekzistencn e tyre, kurse t tjerat, q nuk kan mund ta bjn kt jan shfarosur.
www.islamischen.ch
45
N kt mnyr kan vazhduar s jetuari ato t cilat kan mund t prshtaten, ndrsa t tjerat, q
kan pasur m pak mundsi pr prshtatje jan zhdukur. Kshtu ka ardhur gjer tek evolucioni n
mnyr spontane, me kushte materiale jetsore.
Furtuna sht ngritur kundr Darvinit.
Kan kaluar shum vite n hulumtime dhe rishqyrtime... Nj pjes e teoris s Darvinit jeton
edhe m, kurse pjesa tjetr ka vdekur q moti.
Pohimi se t gjitha llojet e kan gjenezn nga nj rrnj dhe se kan divergjuar n trungun e
familjeve dhe llojeve n pajtim me kushtet e mjedisit dhe rrethanave sht supozim m afr t
vrtets dhe sht i bazuar n fakte. Rrnja familjare me t vrtet i lidh t gjitha qeniet e gjalla.
Anatomia konfirmon se ato jan t lidhura njra me tjetrn me lidhje gjaku dhe me farefisni.
Ndrkaq, pohimi se seleksionimi sht br vetm me stimulimin jetsor pa drejtim nga jasht,
m nuk sht aq binds. Kjo rrzohet prmes filtrit t mendimit t sigurt dhe t sakt.
Prse nga trungu familjar i gomarve rezulton dika si kali, kur dihet se gomari sht m i
qndrueshm dhe m i fuqishm... me far stimulimi nga familja e dhive t egra zhvillohet di si
antilopa e cila sht m e dobt, m pak e qndrueshme dhe m e but se dhia e egr. E njjta gj
ndodh edhe me fluturn laroshe e cila sht m e dobt se grerza e vrazhd dhe zhurmmadhe...
Pllumbat, pallonjt dhe shum zogj t tjer t larm jan m t dobt se shqiponja, gjeraqiNedhe
skifteri.
www.islamischen.ch
46
Krijimi ktyre llojeve nuk sht i mundur t shpjegohet me ligjin e ekzistencs t m t fortve,
por me nj ligj tjetr, e ky sht ligji i ekzistencs t m t bukurve. M t bukurit n syt e kujt?
Kt do ta thot komentuesi.
M t bukurit n syt e njri-tjetrit. Mashkulli zgjedh femrn m t bukur nga mesi i tyre. Kjo
sht zgjedhje seksuale. Edhe m tutje gjendemi para stimulimeve jetsore dhe materiale.
Prse mashkulli zgjedh femrn m t bukur? Pyetja ende sht e hapur. Flatrat laramane nuk jan
m t afta pr t fluturuar nga flatrat e thjeshta. Ktu ssht n pyetje interesi jetsor, por sht
n pyetje vlera e lart estetike e cila vetveten e imponon mbi t gjitha stimulimet e tjera. Ktu ka
ardhur n shprehje arsyeja e Artistit - Krijuesit i cili i zbukuron krijesat e Veta. Gjurmt e Tij i
hasim n fletn e lisit, n ngjyrn e luleve, n flatrat e fluturs dhe n puplat e pallonjve.
Para ksaj mbetemi t habitur sikurse edhe para drunjve t shkrettirave, t cilt natyra i ka prirur
me farra fluturuese, t cilat fluturojn kilometra e kilometra shkrettirs jopjellore q t bien aty
ku ka uj... apo nse i soditim vezt e mushkonjave do t zbulojm se ato posedojn qesza ajrore
me ndihmn e t cilave notojn n siprfaqen e ujit e nuk fundosen. Vetm kjo mund t
shpjegoj arsyen Universale e cila mendon dhe planifikon pr krijesat e veta, sepse drunjt e
shkrettirs nuk kan mendje q farrat e veta t'i furnizojn me flatra e as q mushkonja din di
pr ligjin e Arhimedit mbi fundosjen n mnyr q vezzave t veta t'u siguroj ndonj mjet pr
t notuar.
Kto jan gjra para t cilave teoria e Darvinit sht plotsisht e pafuqishme dhe i vetmi q i
shpjegon kto sht arsyeja Universale, i Gjithmbarshmi, i Cili planifikon, projekton dhe e krijon
ekzistencn.
www.islamischen.ch
47
Pr t shpjeguar kt m hollsisht do t marrim nj supozim t imagjinuar... T supozojm se

vuajm nga nj e met e veant t shqiss s t pamurit... Kjo e met manifestohet n at q
mund t shohim lloj-lloj veglash dhe makinash, por nuk mund ta shohim konstruktorin e
tyre...Kshtu shohim biikletn, kaloshinin, karrocn, automobilin, trenin etj. por nuk mund t'i
shohim njerzit q i kan prodhuar kto. Do t themi se kto mjete kan evoluar njra nga tjetra
npr nj seri etapash. Pr kt si argument do ta marrim konstruksionin e tyre. T gjitha i ngjajn
njra-tjetrs, sepse jan nga hekuri, druri, dhe lkura. E kan trupin dhe rrotat... Do t vrejm se
automobili dhe treni posedojn motort, t cilt prbhen nga cilindrat dhe pistont, dhe
funksionojn me benzin, me naft apo me avull.
Meqense nuk e shohim konstruktorin e tyre, do t themi se ato jan zhvilluar nn ndikimin e
faktorve t brendshm si rezultat i lufts s tyre me rrethin dhe ekzistencn t ma t fortit pas
lufts maratonike pr ekzistenc.
Nuk do ta prfillim faktorin e jashtm sepse nuk e shohim at. Ndrkaq shohim se ato lvizin me
ndihmn e motorit t brendshm.
Mu ky sht gabimi q e ka br Darvini n teorin e vet mbi evolucionin kur ka thn se
faktort e zhvillimit jan - faktort e brendshm dhe se jeta zhvillohet me stimulimet e
brendshme pa dirigjim nga jasht... Zhvillohet me ndikimin e faktorve t brendshm material
vetm pr shkak se nuk e sheh Konstruktorin, Krijuesin, i Cili shpik dhe krijon.
Gjendemi, pra, kundruall teoris e cila ka zbuluar rrnjt familjare t bots organike, por e cila
nuk ka mundur t na shpjegoj se si ka ardhur deri te evolucioni ndrmjet tyre.
www.islamischen.ch
48
Nse tani kalojm n disiplinat tjera shkencore, q flasin pr historin e krijimit do t

ballafaqohemi me mendimin se jeta ka filluar nga uji ku ka ardhur gjer tek krijimi i materies me
fuqi t panjohur n formn e par t jets... protoplazma... pr t ciln askush nuk e din se si ka
lindur nga uji e dheu.
Nse edhe kt e braktisim e nisemi nga kozmosi... yjet dhe planett do t gjendemi prsri para
mendimit t astronomit se do gj ka rezultuar nga nj re prej pluhuri dhe gazrave.
Kaq n pika m t shkurtra prkitazi me kt shtje nga ana shkencore.
Tani t shohim se ka ka thn Kur'ani n lidhje me kt qysh para katrmbdhjet shekujve.Pr
ka ka folur Pejgamberi analfabet, i cili nuk ka ditur, sikurse edhe populli dhe koha e tij, se ka do
t thot fjala biologji, kimi organike, embriologji, anatomi dha antropologji.
Kur'ani e ka metodn e vet t ligjrimit, e cila dallon nga t gjitha metodat e tjera. Kur ai shpjegon
ndonj shtje shkencore nuk e parashtron at sikur q do ta parashtronte Ajnshtajni, e as n at
mnyr si do ta bnte ndonj biolog duke prezentuar do gj, madje edhe detajet m t
hollsishme. Kur'ani tregon pr shtjen shkencore me isharete (sinjalizime), simbole, metafora,
me shklqim t rrufeshm, me shprehje e cila deprton n mendje si reflektim i vettims.
Kur'ani ngandonjher prdor ndonj fjal t ciln bashkkohsit e tij nuk jan n gjendje ta
kuptojn, e as ta komentojn, por Ai e di se historia dhe ardhmria at hollsisht do ta shkoqisin
dhe shpjegojn.
"Ne do t'iu ofrojm argumentet Tona n hapsirat e Gjithsis, por edhe n veten e tyre,
prderisa nuk iu bhet trsisht e qart se Kur'ani sht i vrtet." (Fussilet: 53).
www.islamischen.ch
49
Pr t folurit e vet All-llahu thot: "Vetm All-llahu e din shpjegimin e tij." (Ali Imran: 7). Kurse
pr Kur'anin thot: "E pastaj Ne jemi t obliguar ta shpjegojm at." (El-Kijameh: 19). Q do t
thot se All-llahu me t vrtet do ta shpjegoj Kur'anin n t ardhmen, n koht dhe epokat t
cilat pasojn.
ka thot Kur'ani pr historin e krijimit?
Kur'ani q n fillim t krijimit thot pr Zotin: "Pastaj vendosi (ta bn) qiellin, prderisa ende ka
qen mjegullin." (Fussilet: 11).
N fillim gjithka ka qen n gjendje t gazt nga e cila sht krijuar kozmosi me gjith yjet dhe
planett.
"...Ai e mbshtjell natn n dit dhe ditn n nat..." (Ez-Zumer: 5).
Ky ajet mund t kuptohet vetm nse Toka sht n form sferike, ndrsa nata dhe dita dy
gjysmrrethe, t cilat e mbshtjellin njra-tjetrn duke i falnderuar rrotullimit t pandrprer t
Toks. Edhe vet fjala "tekvir" q sht prdorur ktu, sht jo e rndomt, fjal e rrall e cila na
imponon kt komentim: Edhe Hns ia kemi caktuar pozitat; ajo gjithnj kthehet (duke qen e
plot) e bhet si vishkulli i lakuar i hurms s vjetr." (Ja Sin: 39).
"Urxhun" n gjuhn arabe do t thot thupr e lakuar e palms s vjetr, n t ciln nuk ka
gjelbrim, uj e as jet. Ky sht krahasim i prpikt me Hnn, n t cilin po ashtu nuk ka
gjelbrim, uj e as jet.
www.islamischen.ch
50
"As Dielli nuk mund ta arrij Hnn, e as q nata mund ta kaloj ditn. donjri noton n orbitn
e vet me lvizjen e vet." (Ja Sin: 40).
Duke prshkruar kozmosin Kur'ani konstaton se n t gjenden, udh, kalime dhe shtigje:
"Pasha qiellin me udh yjesh." (Edh-Dharijat: 7).
Duke prshkruar Tokn konstaton se ajo ka formn vezake: "E pastaj i dha Toks formn e
ves." (En-Naziat: 30).
Pastaj paraqet iden e lvizjes s imagjinuar pas moslvizjes s dukshme: "Ti i shikon malet e
mendon se jan t palvizshme, por ato lvizin si ret." (En-Neml: 88).
Krahasimi i maleve me ret i sugjeron mendjes se di sht e formuar nga grimcat e
shkaprderdhura, e malet me t vrtet jan t formuara nga grimcat. Ret e palvizshme jan
vetm fanitje. do gj prbhet nga grimcat, dhe do gj sht n lvizje t pandrprer. Toka me
gjith malet sht n lvizje t pandrprer.
Komentuesit e mhershm t Kur'anit kan menduar se ky ajet prshkruan at q do t ndodh
Ditn e gjykimit, e ky sht mendim i gabuar. Dita e gjykimit sht fakt pakontestues. Ajo me
siguri do t vij. Nuk ka arsye t dyshohet n kt, por, pr kt dit nuk thuhet: "Ti i shikon
malet e mendon..."
"Dhe, t pyesin ty (o Muhammed) pr malet (ka do t bhet me to n ditn e gjykimit). Thuaj:
"Zoti im ata do t'i bj n pluhur dhe do t'i shkaprderdh!" (Ta Ha: 105).
www.islamischen.ch
51
Ktu pra flitet pr Ditn e gjykimit, ndrsa ajeti i mparshm prshkruan gjendjen n kt bot
dhe asgj tjetr.
Pastaj Kur'ani na flet pr qarkullimin e ujit n natyr: "A nuk po sheh se All-llahu lshon shiun
nga qielli dhe e shprndan at npr burime n tok..." (Ez-Zumer: 21). Kshtu e shpjegon
Kur,ani kt qarkullim. Shiu q bie n tok mblidhet n rezervuart nntoksor, pastaj prmes
burimeve prsri del n siprfaqe t Toks, avullon dhe kshtu qarkullon n natyr.
Pastaj Kur'ani prmend jetn: "...E nga uji Ne kemi krijuar do gj (t gjitha gjallesat)..." (El-Enbija:
30). "All-llahu ka krijuar do lloj shtaze prej ujit... (En-Nur: 45). "...A mohon ti At, i Cili t ka
krijuar prej dheu... (El-Kehf: 37). "Dhe kur Zoti yt u tha engjjve: : "Un do ta krijoj njeriun nga
deltiNe, nga balta e ndenjur." (El-Hixhr: 28). Kur'ani n nj vend prmend se jeta sht krijuar
nga uji, n tjetrin, nga dheu, pastaj nga deltiNe, nga balta e ndenjur, ose m saktsisht nga uji i
fermentuar i przier me dhe, e kjo prputhet me at se ka thot shkenca n kohn m t re.
N suren El-A'raf Kur'ani flet m gjersisht rreth ksaj shtjeje: "Ne ju krijuam e pastaj ua
dham formn; e ju tham engjjve: "Pruljuni Ademit!" e t gjith iu pruln, prve Iblisit..."
(El-Araf: 11). N kt ajet sht saktsuar se njeriu sht krijuar n etapa kohore. "Ne ju krijuam
e pastaj ua dham formn; e ju tham engjjve: "Pruljuni Ademit!" Koha sipas kuptimit hyjnor
sht shum e gjat. "Vetm nj dit e Zotit tnd zgjat sa nj mij vjet, sipas llogaritjes suaj."
N nj vend tjetr thot": "Tek Ai ngriten engjjt dhe Xhibrili pr nj dit e cila zgjat pesdhjet
mij vjet."
www.islamischen.ch
52
Kto jan, pra, ditt e Zotit... Ato n raport me ne jan di si periudha shum t gjata, dika si
pafundsi. Dhe kur All-llahu xhel-le shanuhu thot Ne ju kemi krijuar dhe ju kemi dhn formn,
dhe kt proces e kemi plotsuar me krijimin e Ademit, pastaj u kemi thn engjjve q t'i prulen
Ademit - kjo do t thot se Ademi sht formsuar gjat etapave t krijimit dhe trajtimit, pr ka
ka pasur nevoj me miliona vitesh sipas llogaritjes son, e vetm disa dit sipas kohs hyjnore. "Ai
ju ka krijuar suksesivisht dhe n faza", do t thot se edhe para Ademit kan ekzistuar krijesa dhe
se Ademi ka ardhur si kulminacion i t gjith atyre.
"A mos i ka kaluar njeriut nj pjes e kohs gjat s cils nuk ka pasur rndsi t prmendet. (ElInsan: 1).
Ktu, pra, tregohet n etapa kohore, gjat t cilave njeriu nuk ka pasur vler t prmendet.
Kur'ani thot se All-llahu xhel-le shanuhu "Ai i Cili t gjith atyre q i ka krijuar u ka dhn at q
u duhet, pastaj e ka frymzuar se si t shrbehet me to", domethn Ai e ka frymzuar kt
zhvillim evolues e q tek Ademi ka arritur kulminacionin e vet:
"T gjitha kafsht q ecin npr tok dhe t gjitha shpest q fluturojn me krah t vet, jan
popuj (bashksi) sikurse ju..." (El-En'am: 38).
"All-llahu ju krijon juve nga toka (dheu) ashtu si bimt." (Nuh: 17).
Kjo do t thot lidhshmri t ngusht ndrmjet gjinis njerzore dhe bots shtazore e shpesore,
pastaj lidhje ndrmjet njeriut, shtazve dhe bimve.
www.islamischen.ch
53
"Ne e krijojm njeriun nga substanca e dheut." Qart tregon se njeriu nuk sht krijuar nga dheu,
por nga nj substanc e veant e cila ka rezultuar nga dheu, e kjo sht substanc q i ka
paraprir njeriut si lloj t veant. Kur'ani gjithashtu flet pr etapat e zhvillimit t embrionit dhe
thekson se formimi i eshtrave i paraprin formimit t muskujve:
"Nga mishi (si t prtypur) i formuam eshtrat, e ather eshtrave ua veshim mishin (t freskt)."
(El-Mumin: 14).
Nga embriologjia sht e njohur se skeleti formohet para muskujve. Pr kt formim Kur'ani
thot:
"Ai ju krijon n barqet e nnave tuaja, krijim pas krijimi, n tri errsira." (Ez-Zumer: 6).
Ktu na zbulon krijimin brenda mitrs s nns dhe prshkruan se ai kalon nga etapa n etap,
krijim pas krijimi q zhvillohet n tri errsira, e kto jan: peritoneja (cipa e barkut), uterusi
(mitra) dhe mbshtjellsat e fetusit (shtrraku i pjells, membraNedhe lngu amnionik). Kto jan
fakte pakontestuese anatomike.
"Dhe se Ai sht q krijoi qiftin - mashkullin dhe femrn, nga pika e fars q hidhet." (EnNexhm: 45-46). Sot e dim se spermatozoidi e cakton gjinin e foshnjs, a do t jet foshnja
mashkull apo femr, e kurrsesi vezt. Spermatozoidi sht i vetmi q prfshin "sex determination
factor".
Si ka mundur t vij Kur'ani me kto fakte, t cilat jan n pajtim me hulumtimet m t reja
shkencore! Rastsisht ?!
www.islamischen.ch
54
Nse e pranojm nj rastsi a do t themi se t gjitha t tjerat jan rastsira.

A thua si i kan ra ndrmend Pejgamberit analfabet kto shtje dhe kto fakte t cilat nuk kan
qen t njohura n kohn e tij, e t cilat jan br t njohura nj mij e ca vjet pas vdekjes s tij.
Sipas shpjegimeve t disa komentuesve perndimor n fjalt t cilat i kan ardhur n goj
Muhammedit alejhis-selam, shohim nj trajt t aktivitetit t brendshm intelektual e cila trsisht
sht hapur ndaj t vrtets absolute. Nse e themi kt ather shkencrisht dhe n mnyr tejet
t qytetruar e pranojm Shpalljen, sepse e vrteta absolute nuk sht asgj tjetr prvese Allllahut, kurse t elurit kah All-llahu dhe kontakti me T nuk sht asgj tjetr prvese Shpallja.
Por, rrfimi ende nuk ka mbaruar.
Kur'ani na ofron shum gjra, madje edhe m tepr se sa na ofron dhe konfirmon shkenca. na
informon edhe pr disa fshehtsi q kan ndodhur n mbretri n pranin e engjjve me rastin e
krijimit t Ademit, se si All-llahu e ka vendosur at n Xhennet ku ka mundur t haj ka t doj,
pos frytit t nj peme t caktuar.
Kur'ani na rrfen se si engjjt i kan br sexhde Ademit:
"Prpos Iblisit, ai ka qen njri nga xhinnt, prandaj nuk respektoi urdhrin e Zotit t vet." (ElKehf: 50).
Kt mendjemadhsi dhe refuzimin e zbatimit t urdhrit t Zotit, Iblisi e shpjegon me kto fjal:
"Un jam m i mir se ai, mua m ke krijuar nga zjarri, kurse at nga deltiNe." (Sad 76).
www.islamischen.ch
55
Ai nuk e ka kuptuar urtsin e Zotit dhe respektin e Tij q ia ka shprehur Ademit. Vetm Allllahu e ka ditur se Ademi do t prjetoj mundime t mdha, sepse sht krijuar me trup dhe me
shpirt t cilt ndrmjet veti jan n luft t prhershme. Do t jet i preokupuar me shum
vshtirsi dhe i tendosur mes dshirave t trupit dhe nevojave t shpirtit.
"Ne njeriun e kemi krijuar (t jetoj) n luft." (El-Beled: 4). N luft t pandrprer dhe n
vshtirsi t parreshtura. Ai me kto vshtirsi dhe me luft do te arrij shkalln m t lart se
xhinnt dhe engjjt, meritn dhe mshirn m t madhe se kta. Pr kt arsye Zoti u ka
urdhruar engjjve q t'i prulen dhe t'i jan n shrbim dhe ndihm. Mirpo, Iblisit i ka shptuar
ky fakt pr shkak t madhshtis dhe kryelartsis s vet. Ai thekson se sht i krijuar para
Ademit, dhe at nga zjarri, gjersa Ademi sht krijuar nga dheu:
"Kurse xhinnt i kemi krijuar qysh m par nga zjarri i skuqur." (El-Hixhr: 27).
Iblisi, pra ka refuzuar t'i prkulet Ademit, pr ka sht i mallkuar dhe i prndjekur nga afrsia e
Zotit. N vend q t'i kthehet Zotit, t pendohet dhe t krkoj falje, ai ka humbur do shpres n
mshirn e Zotit, e ky sht gabimi i dyt q e ka br. Pas ksaj sht br ziliqar, hakmarrs dhe
armik ndaj Ademit duke e konsideruar at si shkaktar kryesor pr prznien e tij. Ky sht gabimi
i tret. Ai sht shejtan i cili orvatet t shptoj nga gabimi me gabim tjetr dhe i cili bie nga
humnera n humner edhe m t madhe.
Ademit ia ka mbushur mendjen q t haj frytin e pems t cilin e ka prezentuar si fryt t
prjetsis, edhe pse e ka ditur se ajo sht pem vdekjeprurse.
" Dhe kshtu Ademi nuk e dgjoi Zotin e vet dhe devijoi nga rruga." (Ta Ha: 121.)
www.islamischen.ch
56
Zoti e ka br Ademin t lir (i ka dhn jet) dhe ia ka mundsuar t zgjedh: T jet i

dgjueshm ndaj Tij sikurse yjet q lvizin n kozmos n ujdi me ligjin e caktuar t lvizjes ose t
jet i lir dhe prgjegjs pr amanetin t cilin duhet ta bart.
"Ne u ofruam amanetin qiejve, Toks dhe maleve, e ata ngurruan dhe u friksuan ta bartin at,
por njeriu e mori mbi vete kt - e ai. me t vrtet, sht i padrejt dhe mendjeleht ndaj vetes."
(El-Ahzab: 72).
Njeriu pr shkak t mosdijes s vet nuk i ka kuptuar rreziqet q do t'i kanosen pr shkak t ktij
amaneti. Ai kt e ka pranuar dhe vetes i ka br zullum. All-llahu e ka ditur se njeriu e ka
rrezikuar veten me pranimin e ktij amaneti, andaj nga mshira e Vet i ka urdhruar t bhet i
dgjueshm dhe t'i dorzohej fjals s Tij. I ka urdhruar q t mos haj frute nga pema n
mnyr q sa m gjat t mbetet n Xhennet (Xhenneti i bindshmris dhe dorzimit ndaj ligjit t
Zotit). Mirpo njeriu e ka zgjedhur lirin dhe prgjegjsin. Nuk e ka respektuar urdhrin e Zotit
(me mashtrimin e Iblisit) dhe ka ngrn frytet e pems s ndaluar. Q nga ky ast njeriu sht
br prgjegjs pr veprat e veta n baz t cilave meriton shprblim apo ndshkim. Ndshkimi
ka qen prznia nga Xhenneti n botn e mundimeve dhe djerss.
Dallimi ndrmjet Ademit dhe shejtanit qndron n faktin se Ademi iu ka kthyer Zotit duke u
penduar dhe duke krkuar mshirn e Tij, ndrsa shejtani ka mbetur i padgjueshm, duke
humbur do shpres n mshirn e Zotit.
"Ademi i pranoi disa fjal nga Zoti i vet, prandaj Ai ia fali (gabimet)." (El-Bekare: 37).
www.islamischen.ch
57
Zoti e ka strmbushur me mshirn e Vet, i ka premtuar se pasardhsit e tij do t'i udhzoj n

rrugn e drejt dhe e ka br prfaqsues t Vet n Tok ku do t mbretroj sipas dshirs dhe
arsyes s vet.
"Kur Zoti yt u tha engjjve: "Un do t caktoj prfaqsuesin n Tok!" - ata than: "A do t jet
prfaqsuesi i Yt ai i cili n te do t bj turbullira e gjakderdhje? Kurse ne Ty t madhrojm dhe
t lartsojm ashtu si e meriton Ti,." (El-Bekare: 30).
Engjjt rezonojn n kt mnyr, sepse e kan par se Ademi, me zanafilln dhe etapat e krijimit
t tij, do t jet nga ata t cilt do t luftojn dhe do t derdhin gjak, andaj Zoti edhe u thot:
"Un di at q ju nuk e dini." (El-Bekare: 30).
Ai e di se njeriu meriton, me kt krijim dhe me kt luft t natyrshme t trupit dhe shpirtit,
pozit m t lart nga pozita e engjjve dhe se ka merita t bhet prfaqsues i Tij n Tok. Ai
kt fakt ua zbulon engjjve me kto fjal: "All-llahu ia msoi Ademit emrat e t gjitha sendeve, e
pastaj ua paraqiti engjjve e u tha: "Mi thuani emrat e tyre, nse flisni t vrtetn!" "Qofsh i
lartsuar!" - than ata "ne e dim vetm at q na ke msuar Ti, Ti je i Gjithdijshm dhe i Urt."
"O Adem!" - tha Ai - "ua trego ti emrat e tyre!" dhe kur ua tregoj emrat e tyre All-llahu tha: "A
nuk ju ka thn se vetm Un i di fshehtsit e qiejve e t Toks." (El-Bekare: 31-33).
Ky sht ai Ademi toksor. Ai posedon dinjitetin e engjjve. Nga kjo kuptojm se All-llahu e ka
zgjedhur Ademin Pejgamber t par n Tok. Fjalt: "All-llahu ia msoi Ademit emrat e t gjitha
sendeve" shnojn fillimin e Shpalljes dhe t dhnt msim nga All-llahu. Nga ky msim Hyjnor i
Ademit alejhis-selam i t gjitha sendeve kuptojm edhe vetin tjetr t mendjes s njeriut. Njeriu
sht i gatshm t'i msoj t gjitha emrat e sendeve por jo edhe esencn e tyre. Dituria e njeriut
www.islamischen.ch
58
qarkullon vetm brenda kufijve, proporcioneve dhe raporteve t jashtme t caktuara. Ai nuk
mund t kuptoj esencn e sendeve. Kt e vrteton edhe filozofia.
All-llahu sipas Kur'anit sht "Rabb" me domethnie Edukator, Mbrojts, Msues, Udhrrfyes,i
But, i Mshirshm, i Dashur, i Cili kujdeset pr krijesat e Veta dhe i Cili u krijon mundsi t
ndryshme dhe u siguron furnizim.
All-llahu i ka premtuar Ademit se pasardhsve t tij do t'u drgoj Pejgamber, t cilt do t'i
udhzojn n rrug t drejt.
"Nga Un do t'u vij udhzimi, dhe ata t cilt e pasojn udhzimin Tim - nuk do t friksohen
pr kurrgj dhe as q do t pikllohen." (El-Bekare: 38).
Kur'ani shpjegon se ka do t thot t pasuarit e udhzimit t Zotit. Njeriu duhet t kuptoj
mkatin e vet dhe t kthehet n Xhennet t cilin e ka humbur babai i tij, Xhennetin e
bindshmris dhe devotshmris ndaj ligjeve t Zotit. Ky sht ai transformim dhe kthim q
prsritet n do faqe t Kur'anit. Njeriu duhet t kuptoj se nuk posedon asgj tjetr, pos
vetdijes s vet (ku sht plotsisht i lir). Duhet t'i dorzohet Zotit dhe vullnetarisht ti prulet
Atij. Vetm n kt mnyr do t bhet m i mir se materia e vdekur dhe nga yjet t cilt lvizin
shtigjeve t tyre dhe t cilt me dhun i jan dorzuar ligjeve t Zotit, e jo me dshirn e vet,
prkundr njeriut i cili i dorzohet Zotit t vet vullnetarisht nga dashuria dhe devotshmria.
Njeriu e bn kt pasi e di se vullneti i Zotit dhe prcaktimi i Tij realizohet me hir e pahir. Allllahu sht Krijues dhe Sundues i t gjitha shkaqeve dhe Ai i vetmi posedon udhzimin, diturin
dhe fuqin.
www.islamischen.ch
59
Nga ajetet tjera m pak t qarta kuptojm se ne, pasardhsit e Ademit, kemi jetuar nj jet e cila i
ka paraprir ksaj jete toksore: "Dhe kur Zoti yt nga kurrizet e bijve t Ademit nxori pasardhsit
e tyre dhe krkoi prej tyre t dshmojn kundr vetes: "A nuk jam Un Zoti juaj?" - ata than:
"Po, si jo, ne dshmojm" - e q t mos thoni n Ditn e gjykimit: "Ne pr kt nuk kemi ditur
kurrgj", ose q t mos thoni: "T part tan prpara nesh All-llahut i kan br shok, kurse ne
jemi brezi pas tyre. A do t na dnosh pr at q kan br rrenacakt? Dhe, ja, kshtu Ne
gjersisht i shpjegojm argumentet, ndoshta vijn n vete." (El-Araf: 172-174).
All-llahu n kto ajete hollsisht na prezenton ndodhin interesante nga e cila kuptojm se kemi
qen n mbretrin e Zotit para se t gjendemi n mitr. Ndoshta si krijesa t padukshme
shpirtrore? Kt nuk e di askush.Zoti ka krkuar prej nesh q ta dshmojm pushtetin e Tij dhe
ka marr prej nesh kontratn pr kt dshmim ashtu q t mos i kthehemi mosbesimit e kt ta
arsyetojm me faktin se kemi qen theror t t parve tan.
T'i kthehemi ksaj kontrate n ajetet e kaptins Ali Imran t cilat jan edhe m t paqarta "Kujtoje (o Muhammed) at koh kur All-llahu mori obligimin nga pejgambert (e ju tha): Un
ua solla Librin dhe dijenin e kur tju vij juve Pejgamberi, vrtetues i asaj q e keni ju, padyshim
do ti besoni dhe do ta ndihmoni at (All-llahu) u tha atyre: A e pranuat kt dhe a mort
oblogimin Tim? Ata u prgjigjn: "E pranuam." - "Ather bhuni dshmitar (i njri-tjetrit)", tha Ai - "se edhe Un bashk me ju jam dshmitar." (Ali Imran: 81).
Kshtu All-llahu i ka tubuar Pejgambert e Vet dhe prej tyre ka marr kontratn ,sipas s cils do
ta vrtetojn njri-tjetrin. Si sht br kjo, ku dhe kur?
www.islamischen.ch
60
Kto ajete theksojn jetn shpirtrore n mbretrin e Zotit para jets n mitrat e nnave, q do
t thot se kemi ekzistuar para se t lindemi ashtu si do t ekzistojm edhe pas vdekjes.
N emrat e Zotit qndron se Ai sht "Krijues, Realizator, Shpiks." Krijuesi na ka krijuar n
pikpamje t shpirtit. Realizatori na ka dhn t drejtn e t ekzistuarit, ngjashm me mbretin i
cili shprndan dekorata, e ai q fiton kt dekorat fiton t drejtn q ta bart at. Shpiks sepse
e ka modeluar formn materiale t vendbanimit ton n barqet e nnave.
N nj hadith Muhammedi alejhis-selam na tregon se ekzistenca shpirtrore i ka parapri lindjes
son. Ai thot: Kam qen pejgamber gjersa Ademi ende nuk ka qen krijuar."
All-llahu n Kur'an i thot Muhammedit: "Thuaj: "Me t vrtet, namazi im, edhe adhurimi im,
jeta ime, dhe vdekja ime, i prkasin vetm All-llahut, Zotit t Gjithsis, i Cili nuk ka
bashkrends; kshtu m sht urdhruar dhe un jam i pari mysliman." (El-Enam: 162, 163).
Me kto fjal nnkuptohet se Muhammedi alejhis-selam ka ekzistuar para t gjith pejgamberve
t Zotit. Kur'ani t gjith pejgambert i konsideron mysliman, e Muhammedin mysliman t par.
Edhe kjo vrteton se t ekzistuarit shpirtror i ka parapri lindjes dhe se ne kemi qen n
perandorin e Zotit para se t jemi formuar n barqet e nnave.
Nse i kthehemi pems dhe pyetemi se far sht kjo pem... A sht kjo simbol apo realitet?
Disa komentues t Kur'anit thon se ajo sht simbol i njohuris. Ky mendim nuk sht i
pranueshm thjesht nga shkaku se All-llahu nuk ia ka ndaluar njeriut t krkoj njohuri,
prkundrazi Ai e ka nxit njeriun n krkimin e njohuris:
www.islamischen.ch
61
"Thuaj: "O Zoti im m shto dituri!" (Ta Ha: 114). "Thuaj: "Udhtoni npr bot dhe shikoni se si
ka filluar krijimi." (Ankebut: 20).
Disa komentues kt fjal e kan marr n kuptimin e saj t vrtet dhe kan thn se ka t bj
me pemt e ngjashme far i shohim rreth veti. Disa thon se fjala sht pr krcellin e grurit
frutin e t cilit Ademi e ka ngrn andaj e ka ndie nevojn "t del jasht" pr t'i mnjanuar
mbeturinat. N kt mnyr e ka zbuluar organin seksual dha ka filluar ta mbuloj me gjethet e
Xhennetit, si shihet edhe nga kuptimi i jashtm i vet ajetit.
Un konsideroj se ky sht simbol i seksit dhe i vdekjes, q jan t pandashm n biologji. Kur
kan filluar qeniet e gjalla t shtohen me an t mbarsjes (fekondimit) seksuale, ata papritmas i
kan caktuar vetes edhe vdekjen. Para ksaj ata nuk kan vdekur, por jan prtrir me shartimin
personal.
Mbarsja seksuale, n realitet ka qen pema e ndaluar, burimi i jets, e cila nga prjetsia sht
rrokullisur n pavlersi. E ngjashme ka qen edhe me martesn e Ademit dhe Havs - dy t
prjetshmit n Xhennet. N martesn far ka qen kjo nuk ka ekzistuar funksioni bashkshortor
e as mbarsimi seksual. Prjetsia ka qen fakt ekzistues dhe nuk ka qen nevoja pr pasardhs pr
tu vazhduar jeta.
Shejtani e ka ditur se pema e pasardhsve sht leje pr fillimin e vdekjes dhe przries nga
Xhenneti i amshueshm. E ka gnjyer Ademin dhe ia ka prezentuar at si pem t prjetsis dhe
e ka shprkndyer n marrdhnie seksuale me gruan.
www.islamischen.ch
62
Nj argument q flet se kjo pem sht simbol i seksit sht edhe rrfimi i Kur'ani pr Ademin
dhe Havn i cili na tregon se, pasi e kan shijuar frutin e pems, iu sht paraqitur lakuriqsia t
ciln jan munduar ta mbulojn me gjethe ngase jan turpruar. Turpi i cili shfaqet nga organet
seksuale arrin vetm pasi q shijohet mblsia me an t ktyre organeve. Pr kt arsye fmija
nuk turprohet nga organet e veta seksuale e as q i mbulon ato, kurse i rrituri dhe ai i moshs
madhore turprohen madje edhe kur prmenden emrat e atyre organeve. Kur'ani u drejtohet
Ademit dhe Havs, pas shijimit t frytit, me kto fjal:
"Dilni! Ju jeni armik i njri-tjetrit." (El-Araf: 24).
Ndrsa fjalt n ajetet para mkatit kan qen dysor:
"Kurse ti, o Adem, dhe gruaja jote banoni n Xhennet dhe hani ku t doni, por mos iu afroni
ksaj peme." (El-Araf: 19).
Q do t thot se prdorimi i frutit t pems s ndaluar pr ngrnie ka sjellur gjer tek shumzimi.
Edhe m tej trashgimi seksual sht simbol i shkatrrimit shtazarak t dunjallkut... edhe m tej
sht objekt i shprkndimit (mashtrimit), e jo i ushqimit.
Flitet se shkadhitja (syneti) paraqet shrbimin (kefaretin) e Ademit pr mkatin t cilin e ka br,
e qysh nga ajo koh ky synet sht akt fetar.
Po ashtu sht e mundur se ktu ka t bj me pemn, frytet e t cils pasi hahen, ndikojn n
hormone e kto intensifikojn dshirn seksuale e q e ka sjellur Ademin deri te marrdhnia
seksuale me Havn. N kt mnyr ajeti do t ishte komentuar tekstualisht dhe n kuptimin
www.islamischen.ch
63
figurativ. Nuk sht e mundur q di m bindse t konfirmohet n lidhje me kto shtje, sepse
kt vetm All-llahu e di. Historia e krijimit edhe m tej sht nj nga fshehtsit e Zotit. Kjo
sht vetm lnd e ixhtihadit (logjikim i lir) dhe kurrgj tjetr. Ne na sht urdhruar
imperativisht q t merremi me ixhtihad.
"Thuaj: "Udhtoni npr bot dhe shikoni se si ka filluar krijimi." (Ankebut: 20). "E prse ata nuk
mendojn devet si jan krijuar." (El-Gashije: 17). "Prse ata nuk mendojn pr Kur'anin, apo n
zemra kan druna." (Muhammed: 24).
Kjo sht detyr dhe obligim... T shikojm Kur'anin dhe t'i prdorim t gjitha diturit e kohs q
t kuptojm fillin e krijimit.
Ata t cilt nuk pajtohen me kt q thash prkitazi me evolucionin, pyesin: ka do t thot dalja
nga parajsa sipas ktij mendimi t ri egzegjet dhe ka do t thot ngjarja kur engjjt i kan br
sexhde Ademit?
Prgjigjemi se dalja (ihbat) sht theksuar n Kur'an me domethnie t shprnguljes prej nj
vendi n vend tjetr, duke mos e braktisur Tokn. N Fjaln e Zotit t drejtuar izraelitve n
mnyr t prer qndron: "Shkoni n qytet e do t keni at q krkoni".
Po ashtu edhe Xhenneti n Kur'an sht prmendur me domethnie bahe, kopsht n Tok.
"Me t vrtet, banort e Sebes kan pasur argument t madh n vendbanimin e tyre: dy kopshte
(xhenete), n t djatht dhe n t majt." (Sebe: 15).
www.islamischen.ch
64
"N Tok ekzistojn vise t cilat kufizohen njra me tjetrn dhe ekzistojn kopshte t mbjellura
me hardhia."
Fjala "ihbat" ktu, pra, ka domethnie abstrakte. Zbritja nga vendi i rehatis n vendin ku nuk
ekziston kjo rehati. Kshtu sht realizuar kalimi i Ademit nga jeta e leht dhe e rehatshme, nga
kopshtet plot me furnizim n vendin jopjellor n Tok. Nuk sht fjala, pra, pr ndonj zbritje
nga qielli.
Prsa i prket sexhdes t ciln e kan br engjjt, edhe kjo sht br n tok me qllim
nnshtrimi, sikur q All-llahu n Tok ia ka nnshtruar xhinnt Sulejmanit alejhis-selam, ose me
qllim zbulimi dhe njoftimi me perandorin, si e ka njoftuar Muhammedin alejhis-selam dhe ia
ka zbuluar perandorin gjat kohs s mi'raxhit, e kto jan muxhize me t cilat Zoti i ka nderuar
pejgambert e Vet. E tr kjo tregon sheshit pozitn e lart q e ka pasur Ademi alejhis-selam tek
All-llahu xhel-le shanuhu. Tr kto gjra i jan zbuluar Ademit n Tok, t ciln ai nuk e ka
braktisur.
Kjo sht ajo Tok t ciln Ademi nuk e ka braktisur qysh nga koha kur Zoti e ka dalluar si deg
m t zgjedhur n drurin e jets dhe i cili ka evoluar prderisa nuk e ka arritur kulminacionin si
njeri.
Kt mendim tan e vrtetojn shum ajete Kur'anore:
:N t do t jetoni, n t do t vdisni dhe prej saj do t ringjalleni." (El-Araf: 25).
"All-llahu ju krijon nga dheu sikurse edhe bimt, pastaj n t ju kthen dhe nga ajo sigurisht do t'ju
nxjerr"
www.islamischen.ch
65
"Nga ajo (toka) ju kemi krijuar dhe n t do t'ju kthejm, dhe prap nga ajo do t'ju nxjerrim edhe
nj her." (Ta Ha: 55).
Kjo sht Toka t ciln nuk e braktisim kurr. Dalja sht dalje nga Toka n Tok.
N kaptinn Es-Sexhde prmes ajeteve 7, 8 dhe 9 parandihet rrfimi pr evolucionin. N kto
ajete lexojm se All-llahu sht Ai "i Cili krijon do gj n mnyr t prkryer, i Cili njeriun e par
e ka krijuar nga deltine (balta), kurse pasardhsit e tij i krijon nga nj pik lngu t dobt, pastaj n
mnyr t prkryer ia formson gjymtyrt dhe ia frymzon jetn - dhe Ai ju pajis me t dgjuarit,
me t pamurit dhe ju jep mendjen - porse ju fare pak jeni mirnjohs."
N fillim ka qen deltin e mandej si lng i dobt "spermatozoid" i cili kalon npr faza t
caktuara, pastaj faza e formsimit t gjymtyrve dhe n fund frymzim i jets. Zoti ia ka
frymzuar njeriut arsyen, respektivisht vetdijen, gjegjsisht lirin dhe ai gradualisht sht
zhvilluar derisa nuk sht br kshtu far e njohim ne, me shqisat e t dgjuarit, t pamurit dhe
me mendje.
T shpjeguarit n kt mnyr dhe n kt rrjedh mohon se Ademi sht formsuar nga dheu
prnjherit. Kjo krkon nj proces t evolucionit t krijimit. Gjithashtu edhe iden e zbritjes s
Ademit nga qielli e refuzon ky ajet kur'anor: "Ai ju krijon nga dheu dhe ju mundson t jetoni n
t." (Hud: 61).
Premri "n t" ka t bj me Tokn nga e cila ka rezultuar jeta, q do t thot "se Ademi
rezulton nga Toka" dhe se Zoti e ka br prfaqsues n Tok q t mund t jetoj n t. Krijimi
nuk ka rezultuar jasht ksaj Toke n t ciln jemi duke jetuar, e as q ka ndodhur kjo diku n
www.islamischen.ch
66
qiej. Prandaj ktu nuk ekziston kurrfar zbritje. Nse zbritja sht prmendur n rrfimin mbi
Ademin, ather kjo sht di abstrakte.
Pas aventurave t fundit kozmike, flitet shum pr teori t reja mbi fillimin e jets, sidomos pas
zbritjes s njeriut n Hn. Kto teori konfirmojn se njeriu ka zbritur n Tok me fluturake
kozmike n koht e lashta dhe se ai nuk ka kurrfar lidhje me zhvillimin e bots organike n Tok
pa marr parasysh se ndrmjet tyre ekzistojn ngjashmri t mdha. Ai sht njri ndr banort e
ndonj planete tjetr.
Megjithat kto jan vetm supozime t cilat jan afr romantizmit shkencor, e t cilat nuk kan
kurrfar bazash reale.
Rrfimi mbi historin e krijimit nuk e ka fundin e vet e as q do ta ket ndonjher.
Mendimi ,t cilit duhet dhn prparsi, sht q e kam ekspozuar n kt prpjekje pr kuptimin
e Kur'anit. Dituria i takon vetm Zotit. Rreth ksaj shtjeje sht e pamundur di t
konkludohet. Fillimi i krijimit edhe m sht fshehtsi, por megjithkt ne jemi imperativisht t
urdhruar q t mendojm prkitazi me kt.
Kur'ani na flet edhe mbi historin e krijimit t shtat qiejve:
"All-llahu sht Ai, i Cili ka krijuar shtat qiej dhe po aq tok." (Et-Talak: 12).
"Ai i Cili i ka krijuar shtat qiej njrin mbi tjetrin." (El-Mulk: 3).
"Ne prmbi ju i kemi krijuar shtat qiej." (El Muminun: 17).
"Prmbi ju kemi krijuar shtatshe t fort." (En-Nebe 12).
www.islamischen.ch
67
Shtat qiej sht fshehtsi t ciln shkenca ende nuk e ka zbuluar, por n shkenc ekzistojn gjra
interesante t cilat nxisin n prsiatje. Shkenca zbulon psh. se drita posedon shtat ngjyra, ngjyrat
e spektrit dhe shtat shkall t valve t gjata prej t kuqes deri tek ngjyr vjollce, pastaj shkalla
prsritet n shtat nivele t tjera prej infrakuq deri tek ultravjollc. E ngjashme sht edhe me
shkalln e muziks e cila i ka shtat ndarje, pastaj e teta i kthehet si prgjigje t pars. N kt
mnyr nuancat prsriten shtat nga shtat sish.
Nga embriologjia, gjithashtu sht e njohur se foshnja vetm n muajin e shtat e plotson
evolucionin e vet. Nse lind para muajit t shtat ajo do t vdes.
Q nga koha kur kemi msuar pr ditt ato i kemi ndar shtat nga shtat. Kshtu kemi fituar
javn (shtatshin) si njsi kohore gjat llogaritjes. Qysh nga koht e vjetra njerzit e t gjitha
prkatsive ideologjike dhe ngjyrash jan unanim n kt. Prse dhe si? Kjo nuk na sht e
njohur.
N fund kuptojm se shkaku i spektrit t ngjyrave gjat drits s diellit jan shtat transmetime t
elektroneve, t cilat ngriten n shtat sfera rreth nukleusit t hidrogjenit. Sa her q elektroni
krcen (del) jasht sfers s nukleusit, pason krkimi i cili reflektohet n paraqitjen e spektrit t
ngjyrave. Kto krcime (dalje) ndodhin brenda Diellit (t cilat prbhen nga hidrogjeni) pr shkak
t temperaturs s lart q arrin mbi nj milion grad. Elektronet shprthejn jasht atomeve t
veta dhe lirojn rrezet e njohura t Diellit. Nga kjo kuptojm se elektroni i cili ngritet n shtat
sfera aludon shtat qiejt. Pr t kaluar prej qiellit n qiell duhet t lirohet nga prangat e energjis
me t cilat sht i mbrthyer n nukleus. Kjo energji lirohet nga spektri prkats n trajt t tufs
www.islamischen.ch
68
s rrezeve t drits prderisa nuk plotsohen t gjitha t shtatat, e pastaj del i liruar nga atomi i
vet. Andaj duket se atomi, i cili sht kozmos n miniatur, paraqet shtat qiej.
A mos do t thot kjo se dikur do ta zbulojm se ekzistenca sht e klasifikuar n shtat shkall t
t gjitha situatave dhe se pandrprer prsritet nga shkalla m e ult gjer tek ajo m e larta.
Shtat qiej dhe shtat toka. Shtat rreze t Diellit. Shtat nota t tingullit. Pastaj numri shtat q
sht prmendur n Kur'an (Xhehennemi dhe shtat dyert e tij, shtat qiej dhe shtat toka, shtat
vite t pabereqetshme, shtat lop t majme dhe se Zoti ka prfunduar krijimin n ditn e
shtat)... E gjitha kjo aludon n kt misteri si n nj fshehtsi t kozmosit.
S'ka dyshim se ktu Kur'ani, me tr prqendrimin e vet, tregon pr ndonj shtje shkencore
tejet t rndsishme.
T marrim edhe nj shembull nga Kur'ani:
Ai, e nxjerr t gjallin prej t vdekurit dhe sht nxjerrs i t vdekurit prej t gjallit. (El-En'am:
95).
Komentuesit e mhershm t Kur'anit kt ajet e kan shpjeguar me arjen e thelbit t hurmave
tek mugullimi i saj me ka palma e prtrin jetn e vet dhe kshtu nga brthama jo e gjall
rezulton pema e gjall. A nuk sht rastsi ajo ka na zbulon anatomia se qeliza e prtrit jetn e
vet me qarjen e thelbit. N kt mnyr ajo e lind nj qeliz t re dhe bashk me t prbn dy
qeliza. A sht e rastsishme ajo q na zbulon shkenca se atomi nuk zbrazet derisa brthama e tij
nuk ahet dhe n kt mnyr nga pajetsia nxirret jetsia, (lindja e energjis atomike nga materia
e vdekur).
www.islamischen.ch
69
Kto jan vetm prsiatje abstrakte...

I njjti rast sht edhe me ajetin nga kaptina Ja Sin: ku qndron: "Qoft i lartsuar Ai i Cili ka
krijuar ifte nga e tr q mbin prej toke, edhe nga vet ata, edhe nga ajo q nuk e din!" (Ja Sin:
36).
E dim se Zoti i ka krijuar bimt n ifte, mashkullore dhe femrore, se ne jemi t krijuar po
ashtu n ifte, mashkull dhe femr, e gjithashtu edhe xhinnt.
At q nuk e kemi ditur, e q na ka zbuluar shkenca, sht edhe kjo se edhe sendet jan krijuar n
ifte.
"Dhe do gj e krijojm n ifte n mnyr q ju t mendoni."
Elektriciteti posedon dy pole, pozitiv dhe negativ.
Magnetizmi sht i polarizuar n dy pole.
N atom ekziston elektroni dhe pozitroni.
Protoni dhe neutroni.
N kimin organike molekula e majt dhe e djatht.
Sot dim pr materien dhe antimaterien.
do dit shkenca na zbulon fshehtsit e binarizmit n strukturn e materies s gjall dhe jo t
gjall.
www.islamischen.ch
70
E kto jan pika n detin kur'anor me plot thesar dhe fshehtsi t strehuara.
Ndoshta njra prej fshehtsirave m t mdha q prmban Kur'ani sht ajo q ka t bj me
prshkrimin e Dits s Kiametit ku qndron se nga deti do t shprthej zjarri i fuqishm dhe i
rrmbyeshm.
"Dhe kur detet mbushen me zjarr." (Et-Tekuir: 6).
N suren El-Infitar, Kurani srish kthehet dhe sinjalizon n kt:
"Dhe kur detet derdhen n njri tjetrin, dhe kur varret prmbysen." (El-Infitar: 3-4).
N suren Et-Tur: Zoti betohet me kt ndodhi dhe thot: "Pasha detin e mbushur (detin e ndezur
flak), - ndshkimi i Zotit tnd patjetr do t ndodh." (Et-Tur: 6-7).
Ai betohet n det kur n Ditn e Kiametit do t mbushet me zjarr se ndshkimi me t vrtet do
t plotsohet dhe se kjo sht e vrteta.
Kshtu me betim trhiqet vrejtja n rndsin dhe madhshtin e ndodhis. "Detet e mbushura
me zjarr".
Kjo pr mua ka qen misteri derisa nuk u furnizova me nj hart ku ishin t shnuara zonat
vullkanike dhe trmetet n Tok, dhe kur lexova pr aktivitetet e vullkaneve dhe fshehtsit e
tyre. Harta ishte fillim i prsiatjes sime t prhershme mbi kto dukuri.
Autori i harts, gjeologu dr. Po, me skica dhe me t dhnat statistikore ka thn se prej 500
vullkaneve, pr t cilat dim se ekzistojn n tok, m s shumti gjenden n zonn e Oqeanit t
Qet (Pacifik), Detit Mesdhe dhe buz Oqeanit Atlantik. Edhe m e uditshme se kjo sht se
www.islamischen.ch
71
fundi i Oqeanit t Qet prbhet nga bazalti, shkmbinjve vullkanik. Kjo do t thot se brendsia
e zjarrt e Toks sht e ngjashme me siprfaqen e fundit t Oqeanit t Qet, Detit Mesdhe dhe
Oqeanit Atlantik. Kto vende nn uj paraqesin pika t dobta t siprfaqes s Toks, sepse
periodikisht vjen deri tek erupcionet vullkanike, t cilat nga brendsia e Toks nxjerrin n
siprfaqen e saj lav, hi etj.
Autori, me tutje i numron disa vullkane t cilat sajojn zonn e zjarrt rreth ujit dhe nn uj si
jan Fuxhijama, Majun, Tal, Orizaba, Kotopaksi, imborazo, Mont Lasen, Mont Hud dhe Mont
Rejnir. Prve ktyre vullkaneve n qendr t Oqeanit ekzistojn edhe ujdhesa vullkanike si psh.
Havajet t cilat jan formuar nga shkmbinjt vullkanik.
Nga vullkanet m t mdha t Detit Mesdhe jan Vezuvi te Napoli dhe Etna n Sicili. N veri t
Etns sht vullkani aktiv Stromboli i cili natn ndrion me nj drit t kuqe pr ka marinart e
kan quajn fener deti i Detit Mesdhe. N lindje t Detit Mesdhe gjendet grupi i dyt i vullkaneve
prej t cilve numrojm Araratin, kurse n Oqeanin Atlantik gjenden ujdhesat vullkanike Azore
dhe Kanare.
Statistika thekson faktin tjetr se 80% t trmeteve gjenden n zonn q e prfshin Oqeani i
Qet dhe se kto m s shpeshti ndodhin n fund t detit.
Dridhjet e Toks dhe erupcionet vullkanike ndodhin, pra, rreth ujrave dhe nn to, ku masa e
skuqur n brendsin e Toks sht m afr siprfaqes s saj, t ciln nga erupcioni mund ta ruaj
vetm baraspesha ndrmjet siprfaqes s Toks dhe maleve, t cilat e forcojn siprfaqen e Toks
n vendin e tij dhe kshtu pengon q zjarri i skuqur nga brendsia t derdhet mbi det.
www.islamischen.ch
72
Prkitazi me kt dhe prkitazi me malet e palvizshme Kur'ani thot:

"...n Tok ka vendosur male t palvizshme, pr t mos u lkundur ju, dhe ka shprndar n t
gjithfar lloj shtazsh..." (Llukman: 10).
N nj vend tjetr, duke i prshkruar malet, thot se ato jan shtylla... "A thua Tokn nuk e kemi
br shtrat dhe malet shtylla."
Kur t vij Dita e gjykimit, e kur malet t rrepshohen me tok dhe zjarri t shprthen nga
brendsia n siprfaqen e saj.
"Kur t dridhet Toka me nj t dridhur t fort dhe kur ta nxjerr (nga brendsia) barrn e vet."
(Ez-Zilzal: 1-2) dhe kur zjarri nxiton n detra dhe oqeane, ather "deti do t jet i mbushur me
zjarr" me t cilin sht prbetuar Krijuesi i Madhruar... "dhe Xhehennemi do t'i shfaqet donjrit
q sheh."
Sot e dim se temperatura n brendsin e Toks sht me mijra grad. Brendsia e Toks sht
furr e lart ku kaliten gurt dhe metalet. Ndoshta ky sht Xhehennemi pr t cilin All-llahu
thot: "Dhe t humburve do t'u dftohet Xhehennemi." (Esh-Shuara: 91). "Dhe Xhehennemi do
t'i shfaqet donjrit q sheh." (En-Naziat: 36).
Fjala "ibrazun" do t thot t nxjerrish di nga brendsia n siprfaqe.
Ndoshta kjo brendsi e Toks sht ai vend ku do t bien shpirtrat e dhunuesve (tiranve)... Ky
sht Xhehennemi lnd djegse e t cilit do t jen gurt.
Kto jan isharete dhe fjal t pakapshme ku ndeshet stilistika me shkencn.
www.islamischen.ch
73
Kjo ndeshje assesi nuk mund t jet e rastsishme, e as q kjo puthitje e shkencs dhe fjalve t
Kur'anit mund t jet ngatrrim i paarsyeshm gjer tek i cili ka ardhur me prshtatshmri t rastit.
XHENNETI DHE XHEHENNEMI

Ajo q kisha lexuar n ditt e rinis n Kur'an pr lumenjt e Xhennetit, mjaltin dhe vern, ishte
nj nga shkaqet q u pata larguar nga Kur'ani. Un nuk jam adhurues i mjaltit e as q e dua vern.
At q thot Kur'ani prkitazi me kt e konsideroja si gj naive. Gjykimi im mbi lumenjt,
mjaltin dhe vern e Xhennetit atbot ishte zgjeruar edhe n Kur'an edhe prgjithsisht n
religjion.
Sa naiv q kam qen.
As q jam munduar ta kuptoj tekstin Kur'anor, e as t mbetem n shprehjen e tij siprfaqsore, e
t mos flas pr ndonj prpjekjet q ta kuptoj domethnien e brendshme t tij. Kam qen shum
i ngutshm n gjykimin tim. Qllimi dhe dshira ime ka qen largimi. Kjo dshir do gj e kishte
vn nn hije, kshtu q edhe vet gjurma e s vrtets ishte zhdukur nga syt e mi. M kishin ikur
gjrat t cilat n realitet ishin tejet t qarta.
ka thot Kur'ani pr Xhennetin?
www.islamischen.ch
74
"Shembulli i Xhennetit q u sht premtuar besimtarve - n t cilin gjenden lumenj me uj t

paprishur, dhe lumenj t qumshtit me shije t pandryshuar, dhe lumenj t vers me shije t
kndshme pr ata q e pin, dhe lumenj nga mjalti i kulluar..." (Muhammed: 15).
Ajeti fillon me cekjen e shembullit "Shembulli i Xhennetit q u sht premtuar besimtarve", e
nuk flet pr prshkrimin e prpikt t tij. Prshkrimi i prpikt i Xhennetit dhe Xhehennemit
sht i pamundur, sepse, n raport me ne ato jan fshehtsira t cilat sht e pamundur t
prezentohen me fjalt e fjalorit ton.
E ngjashme me kt sht edhe pyetja n lidhje me seks q ta bn fmija. Gjendesh n telashe se
si t'ia shpjegosh kt, sepse kjo, n raport me fmijn, sht fshehtsi jashta kufijve t
eksperiencs s tij. Kur pas t gjitha prpjekjeve nuk ke sukses tia sqarosh se sht seksi,
ather e merr nj shembull dhe i thua se ky sht sikurse sheqeri. Atij i ke zgjedhur di nga jeta e
tij e prditshme. Por, megjithat, domethnia sht shum larg realitetit. Ka dallim t madh
ndrmjet seksit dhe shijes s sheqerit t rndomt.
Nga kto pozicione edhe Kur'ani i drejtohet beduinit, dshira e t cilit ka qen q, n shkrettirn
e zjarrt n t ciln ka jetuar, t gjej burim me uj t pijshm dhe t freskt. Krejt ajo ka gjente
nga burimet e shkrettirs ishin burime me uj t njelmt dhe t ndenjur. Po ashtu sht edhe me
qumshtin i cili n nxehtsin e shkrettirs shum shpejt fermentohet dhe e ndrron shijen e
vet. Kur'ani jep shembull pr at q banori i shkrettirs m s teprmi e dshiron:
"All-llahu nuk ngurron t sjell si shembull mushkonjn apo di m t vogl se kjo." (El-Bekare:
26).
www.islamischen.ch
75
Qllimi i Kur'anit sht q t mundson t kuptuarit sa m t mir. Gjith ajo q sht thn pr
Xhennetin dhe Xhehennemin sht e cekur vetm si shembull, si nj lloj afrimi, si simbol.
N Dhiatn e vjetr Izaiu e prshkruan parajsn me kto fjal: ""Dhe Jahve mbi Ushtrit do t'u
prgatit t gjith popujve n kt mal gosti prej trashsirave (kafshve t trasha), gosti prej vers shum t mir...
Dhe Jahve, Perndia, do ta fshij lotin nga do fytyr." (Izaija, 26, 6-8).
N Psalmet e Efraimit t shenjt qndron: "Dhe i shikoja banort e prshpirtshm... shihja se si nga ata
pikonte aroma dhe se si ishin t stolisur me thek pemsh dhe me bim aromatike... Dhe donjrin q ishte
prmbajtur nga makuteria e prisnin grat e bukura n gjinjt e pastr."
Fotografia e parajss, pra, sht e prbashkt tek t gjitha religjionet.
Por Kur'ani nuk na l nn hijen e shembullit. Ai menjher shton: "Dhe askush nuk e di se far
gzimesh t fshehta i presin si shprblim pr at q kan punuar." (Es-Sexhde: 17).
Ai tr problemin e hedh n fushn e t padukshmes, n gajb, n sende pr t cilat nuk sht e
mundur t flitet me gjuhn ton toksore.
Ktu sht e pamundur q me fjal t shpjegohet do dshir e syrit dhe e zemrs. Pr sa i prket
Xhehennemit, ai sht di e tmerrshme. Ai nuk sht as jet as vdekje.
"...Vdekja do t'u afrohet atyre nga t gjitha ant, por ata nuk do t vdesin, ata do ti pret vuajtja e
rnd." (Ibrahim: 17).
"...Ruajuni zjarrit, lnd djegse e t cilit do t jen njerzit dhe gurt." (El-Bekare: 24).
www.islamischen.ch
76
Pastaj kt e shpjegon edhe m hollsisht: "Prmbi ta dhe prfundi tyre do t ket shtresa t
zjarrit. Me kt All-llahu i frikson robrit e Vet. "O robrit e Mi, ruajuni (dnimit Tim)!" (EzZumer: 16).
Kur'ani ktu shpjegon nj fakt t ri. Ai kto fjal i cek si fjal krcnuese dhe friksuese. Por ky
friksim nuk bhet pa arsye. Kjo bhet e ngjashme me at kur ti e frikson fmijn tnd duke ia
trhequr vrejtjen pr mospastrimin e dhmbve t tij dhe i thua: Nse dhmbt nuk i pastron me
brush, krimbi do ti haj ato. Kt e thua nga dashuria dhe mshira ndaj tij. Sigurisht se krimbi
nuk do t'ia haj dhmbt, por kt do ta bjn viruset dhe mikrobet q nuk shifen me sy. Por
friksimi ka qen i arsyeshm, sepse ajo q do ti ndodhte fmijs sikur ta braktiste pastrimin e
dhmbve do t ishte shum m e keqe se sa shembulli i prmendur.
Ky sht friksim i Mshiruesit dhe Fuqiplotit me di q me t vrtet do t ndodh dhe q do t
jet m e keqe se tr ajo ka sht thn dhe ka sht shkruar n lidhje me kt, e q syri kurr
nuk e ka par e as veshi nuk e ka dgjuar, e as q ndonjher i ka ra ndrmend krijess s gjall.
Ndshkimi sht e vrteta... Shprblimi, gjithashtu, sht e vrteta.
Ktu kundrshtari kundrshton.
A nuk sht ndshkimi n kundrshti me mshirn e Zotit dhe madhshtin e Tij... Kend do ta
ndshkoj? Njeriun e gjor, i cili nuk sht i barabart as me pjeszn m t imt t perandoris
s Tij?
Ky kundrshtim ka qen lnd e interesimit tim. Gjithnj kam refuzuar iden mbi ndshkimin, e
n pajtim me kt e kam refuzuar Kur'anin dhe religjionin n trsi.
www.islamischen.ch
77
shtja krkon nga ne q m seriozisht t merremi me domethnien e fjals adhab (ndshkim).

Zoti n realitet nuk ndshkon.
Ai vetm vepron me drejtsi.
Sikur Ai n Ditn e gjykimit do t'i barazonte t shtypurin me shtypsin, t vrarin me vrassin,
sikur Ai kt do ta bnte me arsyetim mshire, ather kjo do t ishte shum larg drejtsis dhe
mshirs, sepse t barazuarit e t pabarabartve sht padrejtsi e rnd. Zoti sht larg asaj q t
veproj kshtu.
Pastaj kjo do t ishte anarki nse n syt e Zotit e bardha sht sikurse edhe e zeza, i verbti
sikurse ai q sheh, i vdekuri sikurse i gjalli, ai q dgjon sikurse ai q sht i shurdhr.
Kozmosi mohon anarkin.
Prsiatja pr pjest m t imta t kozmosit na zbulon t ekzistuarit e rendit dhe ligjit ekzakt t
cilit nuk mund t'i shpton as nj e njmijta pjes e miligramit.
Lvizja e elektroneve prej orbite n orbit n brendin e atomit zhvillohet sipas parallogaris s
caktuar. Ai duhet t lirohet nga energjia e caktuar pr t krcyer jasht me krcim t njjt. Ai
kujdeset pr lvizjen e vet. Ather ka t themi pr njeriun e arsyeshm i cili n raport me
elektronin sht sikurse galaktika e kozmosi n raport me njeriun. Njeriu sht di e madhe sepse
All-llahu at e ka frymzuar me jet, e nuk sht imtsi sikurse atomi dhe elektroni.
Pastaj ka do t thoshte t vdesin t shtypurit dhe shtypsit e t mos ket ringjallje n mnyr q
veprat e mira dhe t kqija, dituria dhe arsimi, dhe e tr ajo q ka arritur njeriu t shkonte huq.
www.islamischen.ch
78
Kjo do t ishte vetm marrzi.

"Ekziston vetm kjo jet e ksaj bote, jetojm dhe vdesim, vetm q koha na shkatrron" - thon
ata. E ata pr kt bash kurrgj nuk din, ata vetm supozojn." (El-Xhathije: 24). Ky sht
mendim i gabuar, sepse sipas ksaj jeta do t ishte vetm loj dhe absurditet.
"A mendon njeriu se do t lihet n vullnet t vetin, pa prgjegjsi?" (El-Kijameh: 36). Mendja e
cila mendon, kurr nuk do t thot kshtu. Ajo mendon pr krijimin e Gjithsis dhe pr ligjet
ekzakte t kozmosit dhe klthet nga brendia e vet: "O Zoti yn. Ti kto nuk i ke krijuar m kot, i
lavdruar qofsh Ti." (Ali Imran: 191). sht absurde t jet kjo e paarsyeshme. Duhet, n nj
mnyr t ekzistoj vazhdimi. Menuria duhet t shfaqet dikur.
Kjo sht shtje e drejtsis dhe e logjiks, e jo shtje e ndshkimit pr vet ndshkimin.
Ajo se ka do t ndodh me ne pas ringjalljes sht se askush prej nesh nuk do t ndahet nga
kategoria dhe shkalla e t arriturit t vet n kt bot.
"...Ju e keni konsideruar t rrejshm (Kur'anin dhe Pejgamberin) andaj (ndshkimi) dnimi pr ju do t
jet i paevitueshm." (El-Furkan: 77).
Ai i cili ka qen i shurdhr, ai i cili ka jetuar pa menduar, q nuk ka mundsi ta sheh t vrtetn,
at Zoti do ta ringjall t verbr. "...Ne n Ditn e Gjykimit do ta ringjallim t verbr. "O Zoti
im", - do t thot ai - "prse m ringjalle t verbr, kur un, me t vrtet, kam pasur t pamurit
m par?" "Ja prse", - do t thot Ai - "Ty t kan arritur argumentet toNe, por i ke harruar ato,
andaj edhe ti sot do t jesh i harruar." (Ta Ha: 124-126).
www.islamischen.ch
79
Ky sht atributi yt i cili domosdo do t jet s bashku me ty "Ndshkimi do t jet i

obligueshm."
Zoti nuk e ndshkon njeriun por njeriu me injorancn e vet e ndshkon vetveten.
"...Ne nuk u kemi br atyre padrejtsi, por ata vetvetes i kan br zullum." (En-Nahl: 118).
Kush e ka kaluar jetn n kt bot duke u kujdesur vetm pr ushqim, pije dhe fjetje, n botn
tjetr do t ket pozit t barabart me kt, apo edhe m t ult n raport me ata t cilt kan
jetuar duke menduar.
"Ai i cili n kt bot ka qen i verbr do t jet i verbr edhe n botn tjetr dhe larg do kohe."
N botn tjetr dallimi zmadhohet dhe dyfishohet... Dallimi mes dy vetave do t jet shum m i
madh edhe nga vet dallimi q ka ekzistuar ndrmjet njeriut dhe shtazs.
"Shiko se si disave u japim prparsi ndaj t tjerve, kurse n botn tjetr dallimi n shkallzime
dhe prparsira, me t vrtet do t jet m i madh." (El-Isra: 21).
"Ata t cilt bjn mkate sigurisht do t'u arrij nga All-llahu poshtrim." (El-Enam: 24).
Ky poshtrim do t mundoj dhe do t ndez. Ky do t vajtoj s bashku me pronarin e vet kur
do ta shoh vendin e tij dhe vendet e t tjerve, vlern e tij dhe vlern e t tjerve.
"O Zoti yn, cilindo q Ti e hedh n zjarr, Ti e ke poshtruar at..." (Ali Imran: 192).
Me kt ajet All-llahu e konsideron turpin m t dhembshm se vet zjarrin.
www.islamischen.ch
80
Dhe sikurse q Ungjilli e prshkruan botn tjetr si "Bot t vajtimit dhe cokllimit t dhmbve"
ku kundrvajtsi do t krcllen dhmbt duke u penduar pr shkak t pozits s vet t
mjerueshme para pozitave t larta tek t cilat kan arritur t tjert, Kur'ani i prshkruan banort e
Xhennetit n ato pozita t larta dhe thot se ata gjenden n afrsi t Zotit, n afrsi t t vrtets:
"N vendin ku do t jen t knaqur, tek Sunduesi i Gjithfuqishm." (El-Kamer: 55).
Sipas prshkrimit kur'anor Xhenneti sht zon e paqes ku nuk ekzistojn konflikte, gnjeshtra,
sharje dhe intriga.
N ajetin 72. t kaptins Et-Teube: Kur'ani thot se n Xhennet rrjedhin lumenj, se n t
ekzistojn pallate t bukura n kopshtet e Edenit, dhe prfundon ajetin me kto fjal: "...Kurse
edhe pak dashamirsi e All-llahut sht m e madhe se e tr kjo..." Domethnia e ksaj sht
plotsisht e qart. Dashamirsia e All-llahut sht m e madhe se t tra ato knaqsi materiale.
Kjo domethnie sht vrtetuar edhe me ajetin nga kaptina El-Isra: i cili na rekomandon q nj
pjes t nats ta kalojm n ibadet: "Dhe kaloje nj pjes t nats n lutje. Zoti yt n botn tjetr do t
dhuron nj vend nderi." (El-Isra: 79).
Kjo sht pra, shtje e vendit. donjri do t ringjallet n kategorin e vet dhe do t gjendet n
vendin q e meriton.
All-llahu nuk ndshkon vetm pr t ndshkuar.
Ndshkimi dhe psimi i atyre q gjenden n pozit m t keqe rezulton nga ndjenja e zilis,
lakmis, poshtrimit dhe t brejturit e ndrgjegjes. Kjo ndjenj do t'i ndez gjoksat ashtu si i
ndez zjarri, madje edhe m tepr se kjo. Ajo do t jet ndshkim ekzemplar (shembllor).
www.islamischen.ch
81
donjri vetvetes ia prcakton (peshn) ndshkimin sipas pozits n t ciln ka qen dhe n t
ciln ka arritur me veprat e veta n kt bot.
Argument se zjarri pr t cilin sht fjala n botn tjetr nuk sht zjarr q e njohim ne jan edhe
kto ajete Kur'anore: "... Kshtu ata dshmojn kundr vetes se njmend kan qen
mosbesimtar. "Hyni n Xhehennem me popujt, me xhinnt dhe njerzit - t cilt kan ekzistuar
para jush dhe jan zhdukur." - do t thot Ai. Dhe kurdo q nj popull hyn n zjarr, do ta
mallkon at, t cilin e ka pasuar n mosbesim. E kur t tubohen t gjith n t, ather ata t
fundit do t'i thon atyre t parve: "O Zoti yn! Kta na kan sjell n lajthitje, andaj jepju ktyre
vuajtje t dyfisht n zjarr! - "Pr t gjith do t jet e dyfishuar!" - do t thot Ai "Por ju nuk e
dini." (El-Araf: 37-38).
Ky sht dialogu i cili do t bhet n skterr ndrmjet t ndshkuarve. N zjarrin t cilin ne e
njohim, nuk mund t ket dialog mes atyre q digjen n t.
Domethnia e thell e dyt n ajet sht "pr t gjith do t jet e dyfishuar, por ju nuk e dini."
Para nesh gjenden dy njerz. Njri prej tyre vuan dy her m tepr, edhe pse q t dy jan n t
njjtin vend. Kjo do t thot se vuajtja sht n vet personin, e jo n di tjetr. Kjo nuk mohon
konfirmimin se vuajtja e prmendur do t jet trupore. sht e mundur se do t jet edhe trupore
edhe shpirtrore n t njjtn koh.
Kjo, gjithashtu, nuk mohon faktin se ky do t jet zjarr, por jo far e njohim ne.
www.islamischen.ch
82
Kur'ani rrfen pr banort e Xhennetit, se si ata n t do t ken femra t pastrta dhe se do t'u
prkujtohet, duke ngrn frute t Xhennetit, se me frute t njjta kan qen t furnizuar gjersa
banonin n Tok (natyrisht me cilsi tjetr).
Ajeti thot pr ta si vijon: "...doher kur u jepet ndonj frut prej tyre, ata do t thon: "Kt e
kemi ngrn edhe prpara", - e atyre do tu jepen vetm fruta t ngjashme me to. N to do t ket
femra t pastrta dhe n to do t jetojn gjithmon." (El-Bekare: 25).
Sipas ksaj Xhenneti sht grad dhe vend. N t ka gjithka q ka edhe n Tok, por me dallim
t madh nga pikpamja e cilsis. Dallim ky i cili tejkalon do vlersim apo paramendim ton. Di
e ngjashme me dallimin mes kohs dhe parfundsis. Di e ngjashme me dallimin mes sheqerit
dhe seksit kundruall njeriut n moshn madhore.
Nse n Xhennet sht prmendur mjalti, ather ai sht vrtet mjalt, por jo i till si e njohim
ne, ose nse sht prmendur qumshti, ather vrtet ai sht qumsht, por jo i till si e
njohim ne. Rasti i njjt sht edhe me femra.
Kto do t jen gjra t jashtzakonshme, t uditshme, sikurse fshehtsia n raport me at q
thot se trupi i saj shndrit porsi t'ishte e krijuar nga drita. Kto jan ndrra, por sht e mundur
q pas ksaj t ekzistoj e vrteta.
Njsoj sht edhe me zjarrin pr t cilin na flet Kur'ani. Ky sht zjarr, por jo i till far e njohim
ne. Zjarr nga i cili rritet druri me frute (druri Zekum). N t gjendet uji i vluar, t cilin do ta pijn
banort e Xhehennemit. Ata n Xhehennem do t bjn dialog. sht e pamundur q trupat e
www.islamischen.ch
83
tyre t ken prbrje t njjt kimike sikurse trupat ton. N t kundrtn, shum shpejt do t
avulloheshin. N situat t till, ata nuk do t mundnin t ndrrojn fjal mes veti.
Kjo do t thot se do t ringjallemi truprisht, por jo si trup. Ndoshta si ekzistenc, e cila do t
ket formn, por nga materia e cila n raport me ne sht fshehtsi. Ai nuk do t jet trup i sajuar
nga elementet toksore.
Andaj sht e mundur q knaqsit t jen t dyfishta, trupore dhe shpirtrore, n mnyr far
ne nuk e kemi t njohur.
Sikurse q nivelet e vuajtjeve do t jen t dyfishta, trupore dhe shpirtrore, po ashtu edhe
njerzit do t jen t ndar n kategori dhe grad sipas meritave t tyre. do kategori do t'i ket
specifikat e veta t jetess, t cilat sipas meritave i garantojn knaqsi apo fatkeqsi. Konsideroj
se kategoria m e vlefshme e njerzve n Xhennet do t jet ajo e cila do t ngritet mbi knaqsit
materiale. Atyre i Gjithmshirshmi do t'ua zgjedh shkalln e jetess s pastr shpirtrore afr
Vetes n Sidretul-munteha, ku knaqsia nuk do t jet knaqsi n ushqim, n pije dhe n hyrie,
por knaqsia n shikimin e Qenies s prsosur t All-llahut, knaqsi n meditimin pr t
vrtetn, bukurin dhe mirsin Absolute.
Kjo sht knaqsia e atij i cili rrin "n vendin e knaqsis, te Sunduesi i Plotfuqishm." (ElKamer: 55).
Kjo sht kategori e Pejgamberve dhe atyre q jan n nivel t tyre.
www.islamischen.ch
84
N kt mnyr Xhenneti do t'i prfshij t gjitha knaqsit materiale prej ushqimit dhe pijes
duke u ngjitur gjer tek knaqsia e pastr shpirtrore. Kjo knaqsi n Xhennet do t jet e
kapshme pr donjrin, prkitazi me pozitn far do ta ket n Xhennet.
Kto ajete Kur'anore zbulojn dhe provojn se zjarri nuk sht zjarr far e njohim ne dhe se
Xhenneti nuk sht treg i gjelbr dhe se All-llahu nuk sht tiran i vrazhd.
Zoti do te ringjall secilin n kategorin, shkalln dhe vendin e vet, sepse kjo sht drejtsi, e Ai
sht i drejt.
Ndshkimi do t jet i caktuar sipas vet dallimeve n pozita, pastaj do t vlersohet dhe
prgjithmon do ta prcjell pronarin sikurse q vurrata (shenja) e prcjell gishtin e vet.
Ky sht me siguri ndshkimi, ky sht me siguri Xhehennemi, t cilin do ta shohim qart.
Jo, jo! Mashtroheni, sikur ta dini ju mir, (nuk do t mbureshit me kotsi). Ju do ta shihni
skterrn! E, (madje) edhe nj her, me t vrtet, do ta shihni skterrn konkretisht (qart). (EtTekathur: 5-7).
Duke qen se All-llahu e di se ky ndshkim sht i tmerrshm, Ai na ka trhequr vrejtjen dhe na
ka friksuar me fjal t cilat jehojn, na ka drguar Pejgamber me muxhize dhe me Libra nga
mshira ndaj robrve t Vet, sepse n nj hadith kudsij ka thn:
"Mshira ime i ka parapri hidhrimit Tim."
www.islamischen.ch
85
N suren "El-Fatiha", Veten e ka prshkruar si Mshirues, Prdllimtar i Madh, para se t thot

se sht Sundues i Dits s gjykimit, Dits s llogarive, Dits s hidhrimit, Dits kur do t
zbatoj ndshkimin e parevokueshm.
Meqense All-llahu sht Mshirues, Ai gjer e gjat i ka hapur dyert e pendess:
"Thuaj: "O robrit e Mi, q i keni br keq vetvetes, mos e humbni shpresn n mshirn e Allllahu! All-llahu, me siguri, i fal t gjitha mkatet. Ai, me t vrtet sht Fals dhe Prdllimtar."
(Ez-Zumer: 53).
Pastaj kt e ka kushtzuar me kto fjal: "Un me siguri do t'ia fali atij q pendohet dhe
vetdijsohet (i kthehet besimit) e punon vepra t mira, dhe i cili pastaj prqndrohet (ngulmon) n
rrugn e drejt." (Ta Ha: 82)
Ka urdhruar t kryhen namazet, faljet, e pastaj ka thn: "Ndrsa prkujtimi n All-llahun sht
devotshmria m e madhe."
T kujtohesh se ekziston fuqia e All-llahut, q kujtesa t mbetet gjithnj prezente n vetdijen
tnde dhe n punn tnde. Vetm n kt mnyr do t shptosh, vetm kshtu do t'i prfitosh
konditat e besimtarit t vrtet i cili me kt sht m i mir se ai q falet e n zemrn e tij nuk
ekziston dhikri.
Vet fjala "dhikr" e cila n Kur'an prmendet n shum vende, ka domethnie t till. Vet
Kur'ani sht quajtur me kt emr, gjersa devotshmria dhe imani jan vet dhikr:
"All-llahun e kujtojn vetm ata t cilt jan t pajisur me mendje." (Ez-Zumer: 9).
www.islamischen.ch
86
"Dhe kur u drejtohet kshilla, ata nuk kujtohen." (Es-Safat: 13).

"Ne, me t vrtet, kemi shpall Kur'anin dhe, Ne, me t vrtet do ta ruajm at (origjinalitetin e
tij)" (El-Hixhr: 9).
"Ne Kur'anin e kemi br t leht pr kshillim - e a ka kush q kshillohet (me t)?" (El-Kamer:
17).
"Ti kshillo - se ti je vetm kshillues. Ti nuk je mbi ta imponues (sundues)." (El-Gashije: 21-22).
"... dhe q t kujtohen (kshillohen) ata t cilt jan pajisur me mend." (Sad: 29).
"Ata q i friksohen All-llahut, posa i godet ndonj ngatrres e djallit, prkujtohen dhe
menjher vijn n vete." (El-Araf: 201).
Ktu duhet t ndalemi dhe t mendojm pak m gjat.
far prkujtimi sht ky i cili krkohet.
Teorit m t reja psikologjike thon se shquarja (t kuptuarit) sht e grumbulluar dhe e fshehur
n brendin e vet njeriut. At e mbulojn pasionet dhe epshet njerzore. Pr kt arsye t
msuarit, n realitet paraqet t prkujtuarit me an t cils hiqet perdeja e shquarjes (njohuris).
Msimi assesi nuk mund t bhet prej kurrgjje.
Fmija nuk mson se dy edhe dy bjn katr, por atij vetm i prkujtohet fakti i brendshm n
shpirtin e vet me t cilin sht lindur.
www.islamischen.ch
87
E ngjashme sht edhe me ndjenjat pr bukurin dhe pr gzimin. Ky sht nj lloj prkujtimi i
paqart i bots dhe gjrave q gjenden n t, mbretris s Zotit, ku kemi qen para se t
gjendemi n barkun e nns.
Pr kt arsye psh. bukuria e femrs sht bukuri kaluese, bukuri vizituese, e assesi bukuri e
prhershme, sepse ajo bukuri nuk sht bukuria e saj. Ajo sht hije e cila reflektohet n t nga
brendsia Hyjnore. Nuk kalon shum koh e kjo bukuri e braktis femrn, ather kur
mbizotron ligji i materies, i toks dhe i pleqris.
Para lindjes kemi pasur jet si shpirtra. Prkitazi me kt Kur'ani thot: "Dhe krkoi prej tyre q
t dshmojn (pr t vrtetn) kundr vetes. (Iu tha atyre) "A nuk jam un Zoti juaj?" (El-Araf:
172).
Ajeti flet pr at q ka ndodhur n botn e panjohur para krijimit n kt bot.
All-llahu ka krkuar prej krijesave, t cilat i ka krijuar, i krijon tani dhe do t'i krijoj edhe m, t
dshmojn kundr vetes... A nuk jam un Zoti juaj?... Ata do t prgjigjen: Po, me t vrtet,
ne dshmojm. N kt mnyr All-llahu e merr prgjigjen prej tyre sepse Ai e di se ata kt
trsisht do t harrojn dhe se do t bredhin n mohim, pabesim dhe injoranc.
E Ai, nga mshira e Tij do t'i drgoj t Drguarit e Vet q t'i prkujtojn ata.
Muhammedit alejhis-selam i ka thn: "E ti pra, kshillo - se ti je vetm prkujtues. Ti ndaj tyre
nuk je imponues (sundues)."
E pr iman, besim, thot se sht vet jeta:
www.islamischen.ch
88
"O besimtar prgjigjuni All-llahut dhe Pejgamberit kur prej ju krkon t bni at q do t'ua
siguroj jetn." (El-Enfal: 24), sepse lidhmria e ekzistencs s ksaj bote s bashku me
prkujtimin n ekzistencn e par hyjnore dhe ekzistencs pas vdekjes sht deprtimi i njeriut n
jetn e vet n trsi.
All-llahut nuk i duhen lutjet toNe, e as agjrimi yn. Kjo na duhet ne. Ndoshta n namazin ton
t thell do t prkujtohemi, ndoshta me lutje dhe orientim t drejt do t piqemi me burimin e
ekzistencs son prej nga e thithim jetn.
Namazi dhe devotshmria jan furnizim. Na jemi ata t cilve na duhet t jetojm, e jo All-llahu,
sepse Ai sht ekzistent nga vetvetiu dhe pr kurrgj nuk ka nevoj.
Prsa na prket neve, ne nuk mund t jetojm pa At, pa All-llahun, i Cili jeton nga vetvetiu dhe i
Cili sht burim i jets.
Nga kjo kuptojm se Zoti i ka sjellur ligjet dhe i ka vn dispozitat pr t mirn ton, e jo pr at
q Ai ta ndjej hyjnin e Vet. Ai mund t ekzistoj edhe pa ne. Ai nuk ka nevoj t na ndshkoj,
as t krkoj di prej nesh, e as q t na obligoj.
"Prse t'ju ndshkoj All-llahu - nse jeni falnderues dhe besimtar?" (En Nisa: 147).
All-llahu nuk ka kurrfar leverdie nga ndshkimi i krijesave t Veta, e as q ka nevoj pr t.
Ai, me t vrtet, me kurrgj nuk obligon, e as q krkon di prej nesh, madje Ai edhe nuk na
ndshkon. E tr kjo duket qart nga kuptimi i jashtm i ajetit. Sipas kuptimit t brendshm, m
t thell t Kur'anit, i cili i zbulohet vetm atij q prpiqet ta kuptoj, All-llahu sht Mshiruesi,
www.islamischen.ch
89
Mshirues Absolut, i Drejti, drejtsi Absolute, Ai sht Ai i Cili jep, dhnie Absolute, nuk merr
asgj, e as q ka nevoj pr di.
Nse n kt bot ekziston ndonj ndshkim, ather kjo sht vetm mshira e Tij: "Dhe Ne, do
t bjm q t shijojn dnimin m t but t ksaj jete para dnimit m t madh, pr t'u penduar
ata." (Es-Sexhde: 21).
Kjo sht prpjekje pr ta zgjuar arsyen e pakujdesshme. Ndoshta do t prkujtohet, do t
vetdijsohet, e ta shptoj veten nga ndshkimi m i madh, i cili sht n rrug, t
pashmangshm, prej t cilit nuk mund t iket ather kur donjrit i caktohet pozita dhe shkalla e
tij.
Nga Kur'ani kuptojm se Ligji i Zotit i zgjon t pakujdesshmit n Tok, dhe i strmbush me
mynxyra, me smundje dhe me ndshkime, n mnyr q ta kuptojn kalueshmrin e ksaj bote
dhe prjetsin e asaj bote. Ai kt e bn nga mshira e Vet ndaj tyre, sepse Ai e di se ka i pret
ather kur ndahet drejtsia, ather kur Ai nuk do t jet i Mshirshm. Madje edhe kur
plotsohen t gjitha mynxyrat e ksaj bote, e ata nuk vetdijsohen, Zoti do t'ua hap dyert e
thesareve t veta q t knaqen. Mbi ata do t zbatohet Fjala e Zotit - psimi n at bot.
"Ndrsa Pejgamber u kemi drguar edhe popujve t tjer para teje dhe i kemi ndshkuar ata me
skamje dhe smundje, pr tu br t dgjueshm. sht dashur t bhen t dgjueshm kur u
erdhi ndshkimi i Jon! Por zemrat e tyre ishin gur, e djalli ua zbukuronte ato q bnin ata. Dhe
kur i harruan ato me ka ishin t paralajmruar, Ne iu hapm t gjitha dyert (t gjitha t mirat); e
kur u gzonin me at q u dham, Ne i dnonim ata befasisht dhe ather ata e humbnin do
shpres." (El-Enam: 42-44).
www.islamischen.ch
90
Ajo q neve na duket begati, ndoshta n esenc sht ndshkim.

"Le t mos ngazllej ty (o Muhammed) pasuria e tyre, e as fmijt e tyre! Se, All-llahu dshiron t'i
ndshkoj me to n kt jet dhe t'ju dal shpirti atyre duke qen mohues." (Et-Teube: 55).
"A mos mendojn ata - q Ne, duke u ndihmuar me pasuri dhe djem, po nxitojm kah t mirat e
tyre? Kurrsesi, por ata nuk vrejn." (El-Muminun: 55-56).
"...Ne, me t vrtet ua zgjasim jetn atyre vetm pr t'i shtuar ata mkatet..." (Ali Imran: 178).
T mirat dhe begatia n kt bot nuk jan shenj pr knaqsin e Zotit, e as ndshkimi nuk
sht shenj e hidhrimit t Zotit. Ngandonjher ndshkimi sht i mir, dheanasjelltas.
Realitetin e zbulon vetdija jote. Nse fatkeqsin e konsideron si di q do t t pastroj, ather
kjo sht dhunti, e nse dhuntin e konsideron si tiranizim (shtypje), ather kjo sht fatkeqsi.
Pastaj Kur'ani flet pr banort e Xhehennemit:
"Ata n t cilt plotsohet Fjala e Zotit tnd (dnimi) vrtet nuk do t besojn, madje sikur t'u
vijn t gjitha argumentet, prderisa mos ta prjetojn ndshkimin e dhembshm." (Junus: 96-97).
E kur t ndshkohen me Xhehennem, ata do t klithin duke u lutur:
Ah! Sikur t'i shohish ata kur t ballafaqohen para zjarrit, duke thn: "Ah! Sikur t ktheheshim
pas, mos t'i prgnjeshtronim argumentet e Zotit ton dhe t bheshim besimtar!" (El-Enam:
27).
"Dhe sikur ata t ktheheshin, prsri do t vazhdonin t bjn ato q u ishin ndaluar, sepse ata
me t vrtet jan gnjeshtar." (El-Enam: 28).
www.islamischen.ch
91
Zoti e di se, nse ata do t ktheheshin n kt bot, prsri do t'u ktheheshin mendjemadhsive t
tyre.
Kjo sht injoranc dhe insistim n injoranc. Nuk ekziston kurrgj me ka do t shrohej kjo.
Kjo nuk shrohet me drgimin e Pejgamberve t Zotit, e as me muxhize e ajete, madje edhe
kalimi i tyre n Xhehennem nuk sht mjaft i bindshm q t'u kthehen t vrtets.
Andaj banimi i tyre n Xhehennem sht mshir. Pr disa njerz kjo sht e vetmja mnyr pr
t kuptuar.
Zoti sht gjithnj i mshirshm, madje edhe n Xhehennem. Prandaj e ka quajtur veten "ErRahman", prkatisht Mshirues, Mshirues Absolut n t gjitha situatat edhe pr ata q e kan
merituar, e edhe pr ata q nuk e kan merituar kt mshir. Ndaj atyre t cilt e meritojn
mshirn e Tij, Ai i mshiron me Xhennet, e ndaj atyre q nuk e meritojn kt, Ai i mshiron me
Xhehennem. Xhehennemi, si shihet, sht t kuptuarit pr ata t cilt nuk dijn dhe t cilve iu
ka dshtuar do mnyr e paralajmrimit. Kjo sht nj lloj mshire. Andaj All-llahu n nj ajet
thot: "...Un e godas me dnimin tim k dua, ndrsa mshira Ime prfshin do gj." (El-Araf:
156).
Dnimin e Vet, pra, e ka klasifikuar n mshirn e Vet, e cila prfshin do gj, ndrsa pr llogari
thot si vijon: "Lexoje librin tnd, sot e ke mjaft q do t japish llogari."
Si duket ktu sht fjala pr dhnien e llogaris pr vetveten, pr ndshkimin e merituar t
vetvetes dhe ballafaqimin me vetveten.
www.islamischen.ch
92
Secilin do ta prcjell vepra e vet, sikurse hija nga e cila nuk ka shptim. Ajo q sht thn
gjithsesi do t plotsohet. Drejtsia origjinare do t zbatohet.
Por, kto domethnie humbin gjat leximit siprfaqsor dhe gjat ndaljes n shkronja dhe n
fjalt kumbuese.
Fjalt me t cilat Zoti e ka prshkruar Ditn e gjykimit jan fjal tmerruese, fjal t cilat kumbojn
dhe jehojn. Kto fjal jan: "Es-Sa'atu (momenti, asti); el-Vaki'a (ndodhia); el-Kari'a
(kataklizma); ez-Zelzeletu (trmeti); ed-Demdemetu (bubullima, gjmimi); el-Gashijetu (mynxyr
e madhe); er-Raxhifetu (zri i par i trumbets, boris); er-Radifetu (zri i dyt i boris); ezZexhretu (parashenja aksidentale); es-Sekretu (mynxyr shum e madhe); el-Hakkatu (asti i
paevitueshm); es-Sahhatu (zri shurdhues).
A ke dgjuar pr fjaln "es-Sahhatu"?!
Kjo fjal e shpon daulln e veshit (membrann, timpanin). All-llahu e ka ditur se dikush prej
nesh n kt bot do t jet i okupuar me epshe dhe lakmira dhe se nuk do t mendoj, e as q
do t dgjoj.
Prandaj e ka prdorur kt fjal e cila gati e plcet shqisn e t dgjuarit nga vibracioni i
hatashm, a mos vall ndoshta do t zgjohemi prej gjumi.
"E kur t arrij zri i madh shurdhues, - n Ditn kur njeriu ikn nga vllai i tij dhe nga nna e
babai i tij." (Abese: 33-35).
Kt e ka br nga mshira, bamirsia dhe dashuria...
www.islamischen.ch
93
Zoti sht larg asaj q t na ndshkoj dhe dshirs s madhe pr ndshkim.

Ndshkimi nuk sht asgj tjetr, pos domosdoshmri, nevoj. Ky sht pasqyrim dhe mas e
asaj q njeriu fiton.
Ky sht sistematizim i njerzve sipas kategorive dhe shkalls s vrtet. Kjo sht rnie (mbyllje)
e perdes mbi kt bot, n t ciln njerzit garojn n prfitimin e asaj q nuk e meritojn.
Si shembull i llojllojshmris s ktyre kategorive mund t na shrbej shembulli i nivelit t
llojllojshm t jets son private. Me kt nuk mendoj n t ardhurat toNe, por n di m t
thell, n nivelin e vet ekzistencs.
Dikush mund t jetoj n suaza t krkesave t trupit t tij.
I tr preokupimi i tij sht t haj, t pij dhe t flej. Ai mund t'i shuaj kto krkesa trupore e
njkohsisht t'u ipet pasioneve, t cilat sillen rreth: zilis, lakmis, hidhrimit, ligshtis, dshirs
pr dominim, pr t'u shquar (dalluar), pr prestigj, grumbullimit t kapitalit, pasurive t
patundshme dhe lakmis pr pozit. Shumica e njerzve nuk ngriten mbi kt nivel, n t cilin
edhe prfundon jeta e tyre. Pr ata mendja sht vetm mjet pr realizimin e ktyre qllimeve.
Jeta n raport me kta njerz sht vetm luft pr ekzistenc. Qllimi sht q t glltitet do gj
q mund t glltitet, t shfrytzohet do gj q mund t shfrytzohet. Disa prej tyre do t'i shohish
se si luhaten ndrmjet dshirave porsi batoqt n flak. Lakmia ata ia dorzon edhe njrs edhe
tjetrs dshir dhe gjithnj e m tepr i kaplon zjarri i aspiratave.
www.islamischen.ch
94
Vetm nj numr i vogl njerzish zbulon falsitetin (pavrtetsin) e ksaj jete dhe kupton se
mnyra e till e jetess paraqet robri e jo liri. Kjo i shmbllen puns s rnd e t mundimshme
dhe burgut t prjetshm. T nnshtruarit instinkteve, t cilat nuk mund t ngopen kurr, dhe
lakmis, e cila nuk ka t ndalur, nuk kan kurrfar domethnie e as vler. Sepse t gjitha kto jan
kaluese.
Ky grup i vogl njerzish fillon ta qetsoj kt thirrje dhe t'i lidh n pranga pasionet e
shqetsuara... Zbulon se kto paraqesin perde pas s cilave fshihet e vrteta dhe se rregullojn t
konceptuarit dhe t kuptuarit e gjrave.
N kt mnyr ky grup njerzish ngritet dhe jeton sipas nj logjike tjetr. Sipas logjiks e cila jep
kurdoher, e kurr nuk merr, e cila dashuron, e nuk urren. I tr angazhimi i ktij grupi sht i
prqndruar n t kuptuarit e t vrtets.
Zemrat e ktyre i prfshin qetsia. Ndonjrit prej tyre i bie ndr mend e kaluara e tij, derisa ishte
rob i epsheve t veta dhe tani ndihet sikur t kishte dalur nga skterra.
T tillt vdesin t liruar nga epshet e tyre. Ata e kan arritur pastrtin e shpirtit dhe bindjen e
fuqishme mbi vrtetsin e personalitetit t vet.
Trupi, si kategori, sht sikundr toka, pasioni kundruall zjarrit ndrsa shpirti kundruall drits.
Kto jan fjal q shrbejn vetm pr afrim, por ato na zbulojn se rrfimi pr kategorit sht
rrfim i vrtet. donjri do t ringjallet n kategorin n t ciln ka vdekur. Kjo sht me t
vrtet drejtsi. Ndoshta ndshkimi do t jet jasht asaj q prshkruam ne, nse epshet lirohen
nga mbshtjellsi i tyre n kt bot dhe shndrrohen n nevoj t kulluar, n uri t pastr, n
www.islamischen.ch
95
zjarr absolut dhe n luft t pafund mes pasioneve t kqija..., prkundr shpirtrave t cilt jetojn
n dashuri dhe n prsiatje pr t vrtetn e mbretris s Zotit.
Gati se jam i sigurt q fjalt e Kur'anit, t cilat kumbojn dhe jehojn kur prshkruajn
Xhehennemin, jan paralajmrim i vrtet pr ndshkimin far mendja nuk mund ta
paramendoj, me t cilin ne do ta ndshkojm vetn, sinqerisht dhe drejtsisht, sipas pozits q
kemi merituar me punn ton.
Paksa nuk e kam vn dorn mbi t vrtetn, n t ciln nuk ka kurrfar dyshimi.
Zoti sht larg asaj q t ket dshir t madhe t na ndshkoj. ai sht Vrtetsia, Drejtsia dhe
Urtsia.
N lajmet q kan t bjn me Davudin alejhis-selam qndron se All-llahu xhel-le shanuhu i ka
thn:
"O Davud! Kumtoju banorve t Toks se Un jam mik i atij q sht miku Im, bashkbisedues i
atij q rrin n shoqrin Time, shok i atij q sht shoku Im, i zgjedhur pr at q m ka
zgjedhur Mua, i dgjueshm ndaj atij q M sht bindur, kush M krkon sinqerisht do t M
gjej, e kush krkon tjetr kend pos Meje, Mua nuk do t M gjej."
Sa shprblyes i madh sht All-llahu i Mshirshm - i Cili sht ngritur lart dhuns dhe
padrejtsis!
www.islamischen.ch
96
HALLALLI DHE HARAMI

Ajo q sht e ndaluar, harami, sipas Kur'anit, nuk sht ndaluar vetm pr hir t ndaless, por
sht ndaluar pr shkak se sht gj e shmtuar. Gjithashtu, edhe ajo q sht e lejuar, hallalli,
sipas Kur'anit, sht lejuar pr shkak se sht gj e mir:
"Ua lejon atyre gjrat e mira, e ua ndalon ato t kqijat." (El-Araf: 157).
Zoti ka ndaluar at q sht e keqe dhe e dmshme, ndrsa ka lejuar at q sht e mir dhe e
dobishme.
Ai nuk ka urdhruar vetm pr at q t ket pushtet mbi njerzit, q t'i ndshkoj ata, apo q t'u
bj presion.
Dispozitat e Sheriatit i ka sjellur vetm nga dashuria dhe mirsia e Tij.
Nse nuk e kuptojm kt fakt, ather do t bredhim n domethnien siprfaqsore, e cila sht
e pafund. E n kt bredhje do t na ik edhe vet thelbi (esenca) i Kur'anit.
Si shembull do t'i marrim kto ajete kur'anore:
"Thuaju besimtarve q t'i ulin shikimet e tyre..." (En-Nur: 30).
"Dhe thuaju besimtareve q t'i ulin shikimet e tyre..." (En-Nur: 31).
Nse i marrim kto ajete n domethniet e tyre siprfaqsore, duke mos u prpiqur t kuptojm
mesazhin e tyre, do t na duket se ato na kufizojn pa ndonj arsye... Si sht e mundur q All-
www.islamischen.ch
97
llahu xhel-le shanuhu t'i ket krijuar syt e s kndejmi t thot: mos shikoni. Si sht e mundur
q Ai ta ket krijuar bukurin e pastaj t thot: ulini shikimet tuaja.
Sikur pak m detajisht t'i shqyrtonim kto ajete, do t zbulonim se ky urdhr sht mshira m e
madhe e Zotit dhe ndihma e mbrojtja m e madhe e Tij. Ky sht shptim i njeriut nga skllavria
dhe prangat, e jo kufizim i tij.
Shikimi sht rrug e cila shpie n mvarsi, e mvarsia sht burg. Kur syri shikon fytyrn e
bukur, ai bhet i burgosur, e bashk me t edhe shpirti. All-llahu dshiron q ne t jemi t lir, e
t lir do t jemi vetm nse e braktisim bukurin ndijore dhe shikojm vetm n Krijuesin e saj.
N kt mnyr shikimi na lartson gjer tek liria absolute dhe shoqrimi me All-llahun xhel-le
shanuhu
Zoti e ka krijuar shprkndisjen e ksaj bote vetm pr t na sprovuar.
A do t veprojm sipas natyrs s shndosh e ta drejtojm shijen ton t shndosh kah bukuria
m e madhe q ekziston, kah bukuria e All-llahu xhel-le shanuhu, bukuria e Fytyrs s Tij, apo do
t'i qepemi bukuris ndijore, ta mbyllim vetn n t, e n kt mnyr t dshmojm devijimin e
natyrs son dhe zvetnimin e shijes son.
Problemi nuk qndron vetm n shikimin e fytyrs s bukur...
Ky sht shikim pas t cilit shum shpejt lind dshira, pastaj pasioni e m n fund plani se si dhe
n 'mnyr t knaqet ky epsh, si t posedohet ajo femr, apo ato gjokse.
www.islamischen.ch
98
Epshet errsojn mendjen, njeriu humb qllimin e vet, harron drejtimin e vet, humbet dhe
kthehet pas gjokseve t lakuriquar.
Njeriu i till tanim e ka humbur lirin, pavarsin dhe sht br skllav i pasioneve t veta. Ai
nuk sheh rrugdalje nga kjo situat. Arsyeja e tij sht vn n prangat e pasioneve. Ai humb
kontrollin. Harron punn pr t ciln ka ardhur. Kmbt i dridhen dhe nuk di se si t'i kontrolloj
ato.
Nj gjendje e till e rnies e shpie pronarin e vet gjer tek procesverbali policor pr moralin publik,
apo tek rrfimi i cili fillon me aste t mbla e mbaron me hajni, apo me marrdhnie seksuale e
cila shpie n spitalin pr shrimin e smundjeve venerike.
Mesazhi i ktyre ajeteve kur'anore sht i qart, pr sa i prket ktij lloji t shikimit. Shija e
shndosh nga vet natyra i largohet shikimit t till.
Ktu arrijm mu n thelb t ndaless: E ndaluara prher sht e dmshme.
Zoti i ka sjellur dispozitat e Veta nga dashuria dhe nga mshira, e jo nga dshira pr dominim.
Prej ktu del se sht e domosdoshme t ulet shikimi n mnyr q t evitohet dmi dhe pasojat
dhe t mbrohet dobsia e ndrlikuar natyrore q gjendet brenda n trupin ton.
T ulurit e shikimit nuk sht vetm pr shkak lakuriqsis s trupit, por shikimin, gjithashtu,
duhet ulur edhe kur sht fjala pr pasurin e tjetrkujt, kur sht fjala pr mirqenien e tyre.
Turpi dhe dinjiteti nuk i lejojn njeriut t zbres n nivel t ziliqarit, smirziut dhe gryksit.
www.islamischen.ch
99
Ndr mkatet m t mdha tek All-llahu xhel-le shanuhu, bn pjes egoizmi, dashuria e tepruar
ndaj t gjitha atyre gjrave nga t cilat lind diskriminimi, racizmi dhe shovinizmi.
Njeriu me botkuptime t tilla, e adhuron vetm veten, vetm mendimin e vet t kufizuar dhe ai,
n prputhshmri me kt i takon idhujtarve.
Qllimi i fes sht t kaprcesh personalitetin tnd, mos ta trajtosh at, t'i zaptosh epshet tuaja,
t lirohesh nga lakmia dhe gjakimet, xhelozia dhe madhshtia. Kto jan pranga. Feja prpiqet t
t liroj nga robria e ktyre prangave.
Ndr veprat e ndaluara m e urrejtura tek All-llahu xhel-le shanuhu sht shirku (t'i prshkruhet
shok All-llahut), apo adhurimi i dikujt tjetr pos Tij.
Shirk nuk sht vetm t adhuruarit e idhujve. Ky lloj adhurimi naiv sht vjetruar dhe sht
zhdukur thuajse trsisht. Sot idhujt nuk jan Lati, Uzati dhe Hubeli, por di tjetr.
Idhujt e sotm jan di abstrakte. Ata adhurohen n do vend. T adhuruarit e pasioneve,
interesave si dhe adhurimi i mendimit personal, jan idhujt e sotm, t cilve u prulen shum
njerz.
"A e ke par at, q epshin e vet e ka marr pr zot t vetin..." (El-Xhathije: 23).
Ky sht zoti i sotm t cilit i flijohen kurbaNe.
T'i kthehemi hallallit dhe haramit e t pyesim: e, ka ka t keqe n at q njeriu adhuron epshin e
vet dhe shikon vetm interesin e vet?
www.islamischen.ch
100
E keqja ktu duket m se e qart. Jetn e ktij njeriu dhe njerzve t ngjashm me t, nuk mund
ta quajm jet. Ai jetn e vet do ta kaloj n burg t ndrtuar nga pasqyrat. Kurdoher q shikon
n mur, gjithnj do ta shoh vetm figurn e vet.
Ai do t gnjej, do t vjedh, do t vret dhe do t shfrytzoj (eksploatoj). Ankimet dhe
vajtimet e t tjerve nuk do t arrijn gjer tek vesht e tij, sepse ai e sheh vetm veten e vet,
interesin e vet dhe pasurin e vet.
Personaliteti i vet ather do t'i bhet penges mes tij dhe All-llahut xhel-le shanuhu, mes tij dhe
t vrtets, mes tij dhe drejtsis.
Pr njerz t till Kur'ani thot:
"Dhe Ne, vum pend para tyre dhe prapa tyre dhe n syt e tyre vum perde - andaj ata nuk
shohin." (Ja Sin: 9).
E kjo pend (zdatk) para teje dhe prapa teje, kjo bllokad, nuk sht asgj tjetr pos epshi yt.
N nj ajet tjetr All-llahu xhel-le shanuhu thot:
"E ai nuk mundi ta kaprcej kt penges. E, 'mendon ti, 'sht pengesa? - t lirohet robi nga
robria." (El-Beled: 11-13).
All-llahu t thot: "E, 'mendon ti, 'sht pengesa?" n mnyr q t t nxit t mendosh pr
kt penges, e cila pr ty sht e paqart. Kjo penges sht epshi yt. Para teje nuk ekziston
kurrfar pengese, pos epshit tnd, t cilin duhet ta zaptosh n mnyr q t bsh ndonj bamirsi,
ta lirosh ndonj person nga shfrytzimi (eksploatimi) dhe robrimi, e kt do ta arrish vetm nse
www.islamischen.ch
101
ia del ta lirosh veten nga kto pranga... Kurr nuk do t arrish ta lirosh dike para se ta lirosh
vetveten. Pastaj do t shohsh se fardo bamirsie sht e mundur... Ather do t arrish t
dashurosh dhe t ndihmosh.
Prandaj All-llahu xhel-le shanuhu thot n Kur'an:
"All-llahu, me t vrtet, ka bler nga besimtart e Vet jetn e tyre dhe pasurit e tyre, pr t'iu
dhuruar Xhennetin..." (Et-Teube: 111).
"...Dhe mbytni epshet tuaja. Kjo sht m mir pr ju tek krijuesi juaj." (El-Bekare: 54).
N kuptim t: zaptoni epshin tuaj dhe triumfoni mbi t.
N Inxhil Isai alejhis-selam n kuptim t njjt thot:
"Kush dshiron ta ruaj jetn e vet, do ta humb at, e kush e humb jetn e vet pr shkak timin, do
ta gjej at. far dobie ka njeriu nse e fiton t tr botn e e humb jetn e vet." (Ungjilli sipas
Matejit-16, 25-26).
E All-llahu xhel-le shanuhu i thot Davudit alejhis-selam:
"Shkatrroje epshin tnd. Do t jesh i denj pr dashurin Time vetm nse je armik i pasioneve
tuaja... M v para veti dhe m shiko me shikim t zemrs sate. Dije se do rob, i cili u dorzohet
pasioneve t veta, Un ua l atyre dhe kshtu ato e shkatrrojn at."
Davudi e pyet Zotin e vet: "O Zoti im, si t arrij te Ti?" - "Lri epshet tuaja dhe eja tek Un."
Ndrsa Musait alejhis-selam All-llahu xh.sh i thot:
www.islamischen.ch
102
"Zbathi kpuct tuaja, se ti, me t vrtet, gjendesh n luginn e shenjt - t Tuvas." (Ta Ha: 12)
N pranin e Zotit sht e mundur t jihet vetm nse eliminohen epshet dhe trupi, dhe pas
eleminimit t preokupimit ndaj epshit dhe trupit - q sht kusht pr t arritur n pranin e
mbretris s Zotit.
Pr kt shkak ky shirk i fshehur, t cilin njeriu e zbaton me adhurimin e epsheve t veta, sht
mkati m i madh dhe kufiri i do gjje q sht e ndaluar, sepse n vete prmban do mkat
tjetr dhe se paraqet shkatrrim pas t cilit m nuk ka shkatrrim.
do gj q adhurohet pos All-llahu xhel-le shanuhu sht shirk... Nse je skllav i epsheve tuaja,
ather je mushrik, idhujtar. Gjithashtu je idhujtar edhe nse je skllav i pasionit ndaj familjes, fisit,
racs apo kombit. Nse t ka okupuar ndonj ide, e cila i ka rregulluar mendimet tuaja dhe pr
shkak t cils nuk dshiron t diskutosh pr fardo ideje tjetr, ather ti je gjunjzuar para
idhullit pa marr parasysh se ai sht di abstrakt dhe se sht i skalitur nga filozofia, e jo nga
materia.
Prandaj Kur'ani e konsideron shirkun si mkat i cili assesi nuk falet, sepse ai sht verbrues si
pr sy ashtu edhe pr zemr. Ai i paralizon t gjitha shqisat, ndrpren zhvillimin e shpirtit dhe i
pengon (shpirtit) n rrugn kah burimi i drits s tij.
"All-llahu, me t vrtet, nuk e fal at q i bn shok Atij, por ia fal t tjerat mkate kujt t doj,
prve ktij. (En-Nisa: 48).
www.islamischen.ch
103
Shirku vrtet sht sikundr fijet e krthizs, t cilat kur t prehen, ndrpritet lidhja mes foshnjs
dhe burimit t jets s saj. Kshtu edhe me shirk ndrprehet lidhja mes njeriut dhe All-llahu xhelle shanuhu
ka do t ndodhte pr shembull sikur luledielli ta braktiste Diellin, sikur t'ia kthente atij shpinn e
t'i drejtohej Hns? Thjesht, do t vdiste, sepse Dielli sht burim i jets s tij. Luledielli nuk
kthehet kah Dielli nga poshtrimi, por pr arsye se ai sht burim i jets s tij. Ibadeti (adhurimi)
sht jeta dhe furnizimi.
Zoti e ka urdhruar ibadetin sepse e ka ditur se n ibadet sht jeta jon. Ai nuk e ka urdhruar
kt vetm pr t urdhruar, e as pr at q t ket sundim t pakufishm mbi njerzit.
E ka ndaluar bixhozin, sepse bixhozi shpie n armiqsi, katastrof dhe urrejtje.
E ka ndaluar prostitucionin, sepse ky paraqet anarki ku vjen gjer tek rregullimi gjenealogjik dhe
pr at se n t shpirtrat i nnshtrohen epsheve.
E ka lejuar martesn, sepse martesa sht institucion, prgjegjsi dhe qetsim i zemrs.
E ka ndaluar mishin e derrit. Zoti sht intelekt universal i gjithmbarshm, dhe Ai nuk ka sjellur
kurrnj dispozit pa arsye.
Zoti ka caktuar Sheriatin, ka ndaluar do gj t keqe, ka lejuar do gj t mir dhe ka urdhruar
ibadetin vetm nga dashuria dhe mshira e Vet.
Kt fakt nuk guxojm ta harrojm asnj ast. Ky sht shpirti i Ligjit dhe zemra e Sheriatit.
Pr kt shkak Zoti ka ndaluar hajnin dhe vrasjen.
www.islamischen.ch
104
"...Nse dikush mbyt dik, i cili nuk ka mbytur asknd, ose at q nuk ka br rregullim n Tok
- sht sikur t'i mbyste t gjith njerzit, e nse dikush bhet shkaktar q t shptoj jeta e dikujt sht sikur t'ua shptonte jetn t gjith njerzve." (El-Maide: 32).
Sepse t mbytet njeriu, i cili nuk ka br kurrfar delikti, me t vrtet paraqet shkelje t t gjitha
ligjeve, andaj All-llahu xhel-le shanuhu njeriun e till e konsideron si vrass t t gjith njerzve.
E ka ndaluar vetvrasjen.
"...Mos vritni vetveten (dhe njri tjetrin)! All-llahu, me t vrtet sht mshirues pr ju. Ai q e
bn kt me prdhun dhe padrejtsi, Ne do ta hedhim n zjarr..." (En-Nisa: 29-30), sepse
vetvrasja paraqet mendim tejet t keq mbi Zotin dhe humbje shprese n mshirn e Tij,
zhgnjim ndaj drejtsis s Tij, shkelje e Ligjit t Tij dhe injorim i bots tjetr. E, kjo sht dhun
n raport me shpirtin.
"...q mendojn keq pr All-llahun - e vallja e fatkeqsis le ti godet ata! All-llahu sht
pezmatuar n ta dhe i ka mallkuar ata dhe u ka prgatitur atyre Xhehenemin, e sa vend i shmtuar
q sht ai!" (El-Feth: 6).
Zoti e ka ndaluar prostitucionin, sepse prostitucioni sht i dmshm.
Ktu do t njoftohemi me mendimin e lir dhe modern parizian, i cili n prostitucion nuk sheh
kurrfar dmi.
www.islamischen.ch
105
Ku qndron dmi nse dy persona edhe nse nuk jan bashkshort ndrrojn dashuri,
vullnetarisht, pas ders s mbyllur dhe larg syve t huaj. At q bjn, e bjn nga dashuria. Me
sjelljet e veta nuk e ofendojn askendin. Ather ku qndron ktu ajo e dmshmja?
T njjtn gj do ta thonin edhe at t cilt vendosen pr homoseksualizm. Ne e bjm kt nga
dashuria dhe nga knaqsia. Me kt ne askujt nuk i sjellim dm, e as q e ofendojm dikend.
Pr t kuptuar dmin e ksaj, sht nevoja q dashuria dhe seksi t kuptohen n suazat natyrale t
tyre.
Nse i marrim parasysh ligjet e Gjithsis dhe n mnyr t trsishme e rrahim shtjen, ather
del se oroditja sht e njjt n t dy rastet. N t dy rastet kemi shmangien e fuqis natyrore nga
qllimi i saj. Dallimi sht vetm n shkalln e neveris... n shkalln e kontrastit me ligjet
natyrore t dashuruarve. Edhe njri edhe tjetri pohojn se jan t sinqert ndaj vetvetes, e n
realitet, q t dy jan t pasinqert ndaj vetvetes.
Sinqeriteti i njeriut ndaj vetvetes arrihet vetm ather kur sinqeriteti sht i harmonizuar me
natyrn.
Pr t qen i sinqert ndaj vetvetes, njeriu, me t vrtet, duhet t jet i sinqert edhe me natyrn
e vet sikurse edhe me ligjet e Gjithsis. N t kundrtn, do t jet i ndar, nga nj an n trup, e
nga ana tjetr n shpirt.
Ajo q sinqerisht e dashuron njeriun kurr nuk do t thot: dua t bie me ty, por do t thot: dua
ta kaloj tr jetn me ty. Dua t bhesh baba i fmijve t mij, kulm i shtpis sime, mburrje i
emrit tim dhe shok, bashkudhtar n rrugn e jets sime!
www.islamischen.ch
106
Nse nuk vepron kshtu, ather ajo e gnjen vetveten... Ajo gabon prkundr asaj q i thot
vetvetes se sht Gjulijet. Bile gabon edhe ajo e cila tr nderin e shet pr nj kafshat goje e
kt e arsyeton me uri, sikundr q gabon edhe ajo e cila keqprdor at m t mueshmen q i ka
dhuruar natyra, pa kurrfar arsye, pos pr shkak t epshit dhe knaqsis kaluese. Edhe kjo cytje e
flakt, e cila, koh pas kohe, krkon ndonj mjet qetsimi, nn pretekstin e dashuris, sht
gnjeshtr, sepse dashuria e vrtet e femrs krkon njeriun i cili do t jet baba i fmijve t saj
dhe kulm i shtpis s saj, e jo ila i prkohshm i cytjes s saj.
Nse prostitucioni kalon n shprehi dhe bhet qllim jetsor, ather ai shpie n rrnimin e
trsishm t natyrs s njeriut dhe personalitetit t tij... Trupi n nj an, zemra n t dytn e
shpirti n ann e tret. Kshtu shkatrrohet dhe rrnohet natyra, e ky sht dm shum i madh.
Prandaj edhe lexojm npr statistika se prqindja m e madhe e vetvrasjeve ndodhin n Suedi,
prkundr faktit se atje seksit dhe knaqsive seksuale u sht dhn liri e plot. Shkaku i gjendjes
s ktill sht shkatrrimi, i cili ndodh n vet brendin e shpirtit t njeriut, pr ka edhe e humb
qetsin e brendshme prgjithmon.
Nga e tr kjo del se dispozitat fetare jan sjellur me plot arsye, nga dashuria dhe mshira ndaj
njeriut, e jo pr shkak t dshirs s Zotit pr dominim.
Feja e ka ndaluar martesn mes vllezrve e motrave, mes nns dhe t birit, mes babait dhe t
bijes, sepse feja pretendon q n familje t zhvillohen edhe tjera ndjenja... si amsia, atsia etj.
Zoti ia ka br njeriut t neveritshme t gjitha ato gjra q me t vrtet jan t paplqyeshme, e
t dashura t gjitha ato gjra q me t vrtet jan t plqyeshme.
www.islamischen.ch
107
Andaj edhe shkurorzimin e ka br t neveritshm, por edhe t mundshm nse jeta nn kuror
bhet e padurueshme.
Gnjeshtrn e ka br mkat t madh:
"O sa e neveritshme sht te All-llahu t thoni at q nuk e punoni!" (Es-Saff: 3).
Prgnjeshtrimi i All-llahut sht mkati m i madh:
"Kush sht m mizor se ai i cili trillon gnjeshtra pr All-llahun ose prgnjeshtron argumentet e
Tij?" (El-Enam: 21).
T paraqiturit si pejgamber sht gnjeshtr. Modifikimi (ndrrimi) i Librave t shpallura sht
haram, rreptsisht i ndaluar, sepse sht i dmshm dhe se njerzit i shpie n lajthitje.
Ky sht Sheriati dhe ky sht shpirti i tij. Zoti ka lejuar t mirn, ndrsa ka ndaluar t keqn.
Nse e pastrojm natyrn ton, ather do t'i dshirojm vetit at q edhe Zoti na dshiron, pa
vshtirsi t madhe apo ndonj mundim.
N kt mnyr n zemrn e besimtarit do t asgjsohet kontrasti mes dispozitave t Zotit dhe
asaj q njeriu pretendon me ndjenja dhe me mendje. Ajo q njeriu i dshiron vetes, bhet mu ajo
q dshiron All-llahu xhel-le shanuhu Prandaj Ibrahimi alejhis-selam i sht lutur Zotit me kto
fjal:
"O Zoti im, bn q un ta kryej prher namazin, e edhe ata nga pasardhsit e mi..." (Ibrahim:
40).
Prej Zotit ka krkuar at q Zoti krkon prej tij.
www.islamischen.ch
108
Ky sht qllimi i imanit dhe bindjes, dhe besnikri e prpikt ndaj Sheriatit. N kt mnyr
Sheriati dhe dshira e njeriut bhen nj.
Njeriu dshiron vetm at q dshiron Zoti.
Ky sht shtegu i atyre t cilt kan arritur qllimin.
N nj hadith kudsij All-llahu xhel-le shanuhu thot: "O robi im! Bhu i dgjueshm (i bindur)
ndaj Meje, e Un do t bj ty t hyjnishm. Dora jote do t jet dora Ime, gjuha jote do t jet
gjuha Ime, shikimi yt do t jet shikimi Im, aspirata jote do t jet aspirata Ime dhe dshira jote
do t jet dshira Ime."
Kta jan Pejgambert e All-llahut, evliat dhe njerzit e zgjedhur, t cilve All-llahu xhel-le
shanuhu u ka dhn m tepr nga dituria e Vet dhe fuqia e Vet.
TEORIA DHE PRAKTIKA

Ikre (lexo, mso) sht fjala e par q ka zbritur nga Kur'ani. "Lexo n emr t Zotit tnd i Cili ka
krijuar t gjitha!" Ky sht urdhri i par i Zotit q sht shpallur n Islam. Me kt All-llahu
xhel-le shanuhu i ka urdhruar do njeriu q t msoj dhe t lexoj, dhe at para urdhrit q ka
t bj me namaz, agjrim dhe dispozitave t tjera t Sheriatit. Para t gjitha ktyre All-llahu xhel-le
shanuhu ka thn "Ikre!"
www.islamischen.ch
109
Prej t gjitha Librave t shpallura nga Zoti, Kur'ani dallon me at q shpallja e tij ka filluar me
kt fjal dhe me kt urdhr... Ky sht nderimi m i madh pr shkencn dhe shkenctart, q
fjala e par e nj feje t shpallur nga Zoti t jet urdhri pr t lexuar dhe pr t krkuar dituri...
M tutje ajeti cakton m afrsisht se pr far diturie sht fjala, e thot:
"Lexo n emr t Zotit tnd i Cili ka krijuar t gjitha!" (El-Alak: 1).
Kjo sht dituri n emr t All-llahu xhel-le shanuhu, dituri e cila do t sjell dobi e jo dm.
Pastaj kan pasuar ajetet tjera, q kan t bjn me diturin dhe q nxisin n krkimin e saj:
"...Dhe thuaj: "O Zoti im, shtoma dijenin mua! (Ta Ha: 114).
"Thuaj: "A jan t barabart ata q din dhe ata q nuk din?" (Ez-Zumer:9).
"All-llahu dshmon se nuk ka zot tjetr pos Tij, - por edhe engjjt, e t diturit (e dshmojn
kt)." (Ali Imran: 18).
Kshtu All-llahu xhel-le shanuhu i ka br njerzit e ditur t afrt pr Vete, si jan edhe engjjt,
duke marr parasysh vlern e shehadetit (dshmis) s tyre. Kjo sht gjja m madhshtore q
dshiron ta arrij njeriu, q emri i tij t prmendet s bashku me All-llahun dhe me engjjt.
Vet fjala dituri dhe derivatet e saj jan prmendur n Kur'an mbi 850 vende.
All-llahu xhel-le shanuhu betohet n pend dhe n at q shkruajn ato:
"Nun. Pasha pendn dhe n at q shkruajn ato." (El-Kalem: 1)
www.islamischen.ch
110
Duke qen se urdhri i par n Kur'an i prket leximit dhe msimit, ather xhahili i cili nuk
lexon, sado q ai falet, agjron, bn dhikr etj. nuk ka t drejt t thot se i prket fes islame.
Por kjo dituri, t ciln Kur'ani e favorizon, nuk sht vetm shpjegim i hollsishm, diskutim
detaj, por sht e lidhur ngusht edhe me praktik.
"Dhe thuaj: "Punoni (prpiquni)! All-llahu do ta shoh punn tuaj, por edhe Pejgamberi i Tij edhe
besimtart." (Et-Teube: 105).
N do vend ku Kur'ani flet pr "ata q besojn", kt besim e ndrlidh me praktik e thot:
"Ata t cilt besojn dhe bjn vepra t mira."
Me dhjeta ajete kur'anore prmendin teorin dhe praktikn s bashku dhe jan t pandara njra
prej tjetrs.
Qllimi i ksaj prsritjeje sht q t dshmohet se nuk ka besim pa praktik, nuk ka besim pa
vepra. Ajo sht dshmi e dgjueshmris s atij q sht i dgjueshm, i bujaris s atij q sht
bujar dhe mirsis s mirbrsit.
Sot bota islame, me prtacin dhe paditurin e vet, mohon nj faktor shum t rndsishm t
Islamit. Myslimant e lindjes nuk lexojn, nuk msojn e as q punojn. N vend t puns,
shkencs dhe dituris jan dhn pas injorancs dhe prtacis.
donjri prej tyre mendon se do t shkoj n Xhennet vetm se e ka emrin Muhammed, se sht
mysliman sipas trashgimit familjar dhe se posedon Kur'anin. E, harron se fjala e par e Kur'anit,
t cilin e posedon ai, sht "Ikre" (lexo, mso), e s kndejmi as q lexon e as q mson.
www.islamischen.ch
111
All-llahu xhel-le shanuhu thot: "Punoni (prpiquni)! All-llahu do ta shoh punn tuaj." E ata nuk
punojn (nuk prpiqen), por kohn e kalojn npr kafene duke hapur gojn (gogsitur).
Bota perndimore evropiane me punn, shkencn dhe aktivitetet e veta sht m afr esencs s
Islamit dhe t Kur'anit sesa kjo bot e mjer lindore arabe, e cila sht zhytur n injoranc gjer n
vesh.
Ne duhet ta kuptojm Kur'anin para se t themi se jemi pjestar t tij.
Kur ata, t cilt injorancn dhe prtacin e tyre e veshin me rroba t stolisura t tesavvufit thon prderisa simpatizojn vetmin (veimin) dhe prsiatjen e zbrazt dhe shterpe - ne jemi mistik,
ather harrojn se shprngulja e mistikve tek All-llahu xhel-le shanuhu mund t realizohet
vetm me dituri dhe me pun, respektivisht, me teori dhe praktik. Mistiku s pari duhet t
krkoj dituri, e kur ta realizoj kt, ather duhet edhe t veproj sipas saj. Kur teorin e zbaton
n praktik, e realizon n vepr, ather kalon nga nj gjendje n gjendje tjetr. Nse n kt
gjendje qndron nj koh m t gjat dhe ngulmon n pun, ather nga kjo gjendje kalon n
gjendje tjetr m t lart. Kto jan fazat npr t cilat kalon mistiku, jan shkallt prmes t
cilave i afrohet Zotit. Mistikt e par kan qen ushtart. Ata kan bartur arm dhe e kan
mbrojtur atdheun e tyre. N njrn dor e kan pasur Kur'anin e n tjetrn armn.
Afrika Veriore sht prplot me varre t dervishve, t cilt jan vrar duke luftuar gjer n
predhn e fundit pr ta mbrojtur atdheun e tyre.
Guximi, energjia, lufta pr t vrtetn, pr drejtsin mes njerzve, lufta kundr eksploatimit,
ndihmat ndaj t dobtve etj., paraqesin thelbin e fes, madje edhe vet fen.
www.islamischen.ch
112
Prandaj, ai i cili me pasivitet sjellet ndaj gjrave t lartprmendura nuk mund t jet besimtar i
vrtet. Por, n vend t par gjithnj ka qen dituria.
Lexo, q s pari t mundesh ta dallosh t vrtetn nga e pavrteta, q t'i njohish ligjet e popujve
n mjedisin e t cilve jeton para se t vrtetohesh se je n gjendje t'i reformosh ato.
Kur na fton Kur'ani n lexim dhe n njohuri, ather na njofton edhe me metodn se si dhe n
'mnyr t arrijm tek dituria. Kjo metod sipas Kur'anit prbhet n "udhtime dhe vshtrime".
"Thuaj: "Udhtoni npr bot dhe shikoni se si ka zn fillin t krijuarit..." (El-Ankebut: 20).
Ky sht metos (metod) induktiv 1 me t cilin na ka njoftuar Bekoni nj mija e ca vjet pas
Kur'anit.
Me kt metod, duke iu falnderuar shkenctarve perndimor, sht realizuar e tr ajo q
lexojm dhe q shohim nga fusha shkencore dhe industriale. Sikur t prpiqeshim ta kuptonim
Kur'anin dhe t'i ndjeknim udhzimet e tij, ather vrtet do t ishim paraardhs t shkenctarve
evropian n kto dituri.
Nj numr i vogl i shkenctarve arab n periudhn e par t Islamit, gjat puns s tyre, kan
prdorur metodn induktive.
Me punn e tyre hulumtuese ata e kan pasuruar kulturn perndimore n kohn kur Perndimi
ka qen i zhytur n errsirat e shekullit t mesm (mesjets).
1
Metoda induktive: mnyra e mendimit me t ciln arrihet, n baz t soditjes, gjer tek t vrtetat mbi
realitetin kohor-hapsinor (sh.p).
www.islamischen.ch
113
T prmendim vetm Xhabir Ibni Hajjanin nga lmi i kimis, Ibni Sinaain nga lmi i mjeksis,
Ibni Rushdin nga lmi i filozofis, Ibni Arabiun nga lmi i tesavvufit, Ibni Hejsemin nga lmi i
shkencave matematikore...
Gjithashtu t'i prmendim edhe Andoluziant dhe krijimtarin e tyre nga lmi i muziks dhe
muveshshehut. 2
T prmendim astronomt arab. Shum yje edhe sot n burimet perndimore mbajn emra
arab.
Fjala "Alembik", me t ciln Xhabir Ibni Hajjani e ka quajtur aparatin pr destilim, edhe sot sht
n prdorim e sipr n gjuhn franceze ambique. Folja ambiquer sht derivat nga kjo fjal.
Numrat decimal n matematik, evropiant i kan njohur prmes Arabve. Asokohe, pra, ka qen
e prfaqsuar edhe teoria edhe praktika.
Atje ku ekziston teoria dhe praktika, ekziston edhe kultura. Kur'ani e ka dhn elsin e ksaj
kulture.
"Ikre" - lexo!
Kt e ka br me shkronjat e para t cilat jan shpallur. Me shpalljen e par q i ka zbritur
Muhammedit alejhis-selam dhe ummetit t tij. Kush nuk lexon e humb t drejtn e prkatsis t
ktij ummeti. Ai nuk mund ta quan veten barts t Kur'anit dhe t t kuptuarit t tij.
Muveshsheh: poezia postklasike strofike arabe me rim t ndryshme.
www.islamischen.ch
114
Ai i cili posedon dituri teorike e nuk e zbaton at n praktik, ai sht i privuar nga autoriteti dhe
nga feja.
Pr Ibrahimin alejhis-selam, kur e ka ndrtuar Ka'ben, Kur'ani thot:
"(Dhe kujtoje at koh) kur Ibrahimi dhe Ismaili i ngritnin themelet e Ka'bes, ata luteshin: "O Zoti
yn! Prano prej nesh (kt vepr)! Me t vrtet Ti je Ai, q i dgjon t gjitha dhe q t gjitha i di!
(El-Bekare: 127).
Mendja projekton, dora ndrton, e zemra pshprit: "O Zoti yn! Prano prej nesh (kt vepr)! Me
t vrtet Ti je Ai, q i dgjon t gjitha dhe q t gjitha i di!
Dituria, puNe, imani dhe ngritja!
Kur'ani pr besimtart puntor, flet me fjal m t bukura:
"E, me t vrtet, ata q besojn dhe punojn vepra t mira - ata jan krijesat m t mira. (ElBejjineh: 7).
"E, kush flet m bukur se ai q thrret te All-llahu, dhe bn vepra t mira." (Fussilet: 33).
Dhe vrteton se veprat ruhen dhe shkruhen, dhe se Zoti n Ditn e gjykimit do t na ballafaqoj
me veprat toNe.
"...Dhe fardo pune q bni ju, Ne vigjilojm mbi ju..." (Junus: 61).
"At dit kur secili njeri e gjen para vetes se 'ka ka punuar mir dhe 'ka ka br keq - do t
dshiroj q ndrmjet tyre dhe atij t ket distanc t madhe..." (Ali Imran: 30).
www.islamischen.ch
115
"...Ja, kshtu All-llahu do t'ua tregoj atyre veprat e tyre t kobshme pr ta..." (El-Bekare: 167).
..."Dhe t gjejn t shnuar at q kan punuar. Zoti yt askujt nuk do t'i bj padrejtsi." (ElKehf: 49).
Dhe vrteton se kjo bot sht i vetmi rast q t arrihen vepra t mira. Ky sht i vetmi provim,
pas t cilit m nuk ka provime. Pr banort e Xhehennemit thot:
"Ata, n t, do t thrrasin (duke brtitur): "O Zoti yn, nxirrna (prej zjarrit), do t bjm vepra t
mira, e jo asosh far kemi br." (Fatir: 37). Ata do t flasin kshtu, por me vones.
"Jo! Jo! Por atyre iu doli ajo, q m par e fshihnin, sikur ata t ktheheshin, prap do t bnin ato
q u ishin ndaluar. Ata, me t vrtet, jan gnjeshtar." (El-Enam: 28).
Tani puna ka mbaruar dhe m nuk ka ndjes.
Kur'ani vrteton se qllimi, sado i mir t jet ai, i cili nuk shpie n pun nuk sht i mjaftueshm
t jet dshmitar pr besimin e njeriut.
Vetm dshira pr xhihad nuk sht e mjaftueshme, por xhihadi n vepr ku njeriu do t jet i
ballafaquar me vshtirsit, t cilat do t'i prballoj me durim... i ballafaquar me vdekjen, para s
cils do t qndroj me vetmohim:
"A mendoni se do t hyni n Xhennet e All-llahut t mos u tregoj juve pr ata q kan luftuar
dhe pr ata q kan duruar." (Ali Imran: 142).
Qllimi, i cili nuk shndrrohet n vepr, sht qllim t cilit i mungon sinqeriteti.
www.islamischen.ch
116
Ky sht m tepr pretendim arbitrar mes njeriut dhe vetdijes s tij, sesa dshir e vrtet, e cila
sikur t'ishte e vrtet do t nxistte n vepr.
All-llahu xhel-le shanuhu thot se jetn n kt bot e ka krijuar vetm pr kt shkak.
"Ai i Cili ka krijuar jetn dhe vdekjen, pr t'ju provuar se kush prej jush do t veproj m mir."
(El-Mulk: 2).
Jetn e ka br provim i cili tregon se kush ka punuar, e kush nuk ka punuar... e ka br
eksperiment si tregues t vendit dhe vlers t do individi, dhe kur n Ditn e gjykimit do t
realizohet (plotsohet) Fjala e Zotit ndaj tyre, ajo do t jet drejtsi absolute.
Kur'ani thot: "O besimtar! Kini frik All-llahun dhe prpiquni q T'i afroheni Atij me vepra t
mira, dhe luftoni n rrugn e Tij pr t shptuar." (El-Maide: 35).
T afruarit All-llahut sht i mundur vetm me pun.
Pejgamberi yn dhe shemblltyra jon, Muhammedi alejhis-selam nuk ka qen vetm kumtues i
Shpalljes s Zotit, vetm barts i Kur'anit dhe misionar, por ka qen edhe puntor i madh. Ndr
t part sht nisur n luft me shpat n dor, si udhheqs i ushtris myslimane. Ka qen i
uritur dhe i etshm ather kur edhe bashklufttart e tij kan qen t uritur dhe t etshm. Ka
qen i pari kur sht dashur t vrsulej n pozitat e armikut. N nj betej ka qen i plagosur. Ka
marr pjes n njzet e tri beteja, derisa ishte n moshn pesdhjet vje.
Ai sht Pejgamber, kumtues i Shpalljes, lufttar, udhheqs ushtarak dhe politikan. Ai sht i
sinqert dhe besnik. Ai sht bab, burr dhe mik.
www.islamischen.ch
117
Ai sht simbol i puns s palodhshme.

Ai sht udhheqs i donjrit q dshiron t arrij atje ku mund t arrihet vetm me pun, dhe
ku rruga kah Zoti sht e mundur vetm me shkall punuese.
EMRAT E ZOTIT
sht e pamundur t konceptohet qenia e All-llahu xhel-le shanuhu dhe t hyhet n esencn e
Tij... sht e pamundur t shihet All-llahu xhel-le shanuhu me syt njerzor, sepse syri i njeriut
pranon vetm at q sht e kufizuar me hapsir dhe koh... All-llahu xhel-le shanuhu sht mbi
hapsirn dhe kohn... Atij kurrgj nuk i shmbllen...
N ajetet e harmonizuara n mnyr t mrekullueshme Kur'ani tregon pr kt fakt t strlasht:
"Ai i di gjrat e dukshme dhe t padukshme, Ai sht i Madhrishmi dhe i Lartsuari." (Er-Rad:
9).
"Ata diskutojn pr All-llahun, e Ai mundet do gj." (Er-Rad: 13).
"Tek Ai gjenden elsat e t gjitha fshehtsive, dhe vetm Ai i di ato. Ai i Vetmi e di 'ka ka n
tok dhe n det, asnj gjeth nuk bie, pa e ditur Ai, dhe nuk ekziston asnj kokrr n thellsit e
Toks, as dika e freskt e as e that, e t mos jet shnuar n Librin e qart (Lehvi Mahfudh)."
(El-Enam: 59).
www.islamischen.ch
118
"All-llahut i bjn sexhde t gjith ata q gjenden n qiej dhe n Tok, dasht e padasht..." (ErRad: 15).
do gj q ekziston i bn sexhde All-llahut xhel-le shanuhu.. Kush nuk i nnshtrohet Atij me
hir, ather i nnshtrohet pa hir, sepse do gj qarkullon sipas ligjeve natyrore, sipas ligjeve q i ka
caktuar All-llahu xhel-le shanuhu
Zemra e besimtarit, sikurse edhe e jobesimtarit, i nnshtrohet ligjit fiziologjik, t cilin e ka caktuar
All-llahu xhel-le shanuhu Edhe njra edhe tjetra rrahin duke iu nnshtruar vetm ktij ligji. Dhe
do qeliz gjithashtu rrah n do trup. Pr kt edhe Kur'ani thot:
"A mos krkojn ata tjetr, prve fes s All-llahut? E, Atij i prulen t gjith ata q gjenden n
qiej dhe n Tok, me dashje ose padashje, dhe tek Ai do t kthehen t gjith." (Ali Imran: 83).
do gj i nnshtrohet ligjeve t Zotit, me ndihmn e t cilve zhvillohet jeta.
Sot ne i njohim shumicn e ktyre ligjeve si pr shembull: Ligji i aksionit dhe reaksionit; Ligji i
kohezionit t shtylls s ujit, baraspeshs s elektricitetit dhe jonit n trets; Ligji i diferencimit
kimik mes hormoneve, kshtu q njri prej tyre bhet vendimtar n raport me tjetrin, dhe shum
ligje t tjera, sipas t cilve zhvillohet jeta dhe t cilve u nnshtrohet do gj q ekziston n qiej
dhe n Tok, me dashje apo pa dashje.
All-llahu me ligjet e Tij mbretron me do gj prej atomit e gjer n kozmos... Duke i falnderuar
Atij dhe ligjeve t Tij ekziston jeta.
Ai sht El-Kajjum (Ekzistent nga Vetvetja)
www.islamischen.ch
119
Ai sht El-Hajju(I Gjalli, n t Cilin sht jeta).

N kt mnyr dhe m kt lavdithurje Kur'ani na prezenton emrat e All-llahu xhel-le shanuhu,
atributet e Tij dhe veprat e Tij.
"Ai sht All-llahu - s'ka zot tjetr prve Tij, Sunduesi, i Shenjti, Ai q sht pa t meta,
Paqedashsi, Ai q dokujt i jep siguri , Ai q mbikqyr t gjitha, i Plotfuqishmi, i
Lartmadhrishmi dhe Krenari..." (El-Hashr: 23).
"Ai sht All-llahu, Krijuesi, Ai q prej asgjje krijon, Ai q do gjje ia jep formn, Ai posedon
emrat m t bukur..." (El-Hashr: 24).
All-llahu pr vetveten fol n vetn e par shums: "...Ne jemi ma afr se damari i tij i qafs."
(Kaf: 16).
Damari sht arterie npr t ciln qarkullon gjaku n qaf. Ai na sht m afr se vet gjaku n
trupin ton. E kjo do t thot afrsi jashtzakonisht e afrt.
Sufistt thon se Ai sht larg t konceptuarit ton pr shkak se Ai sht tejet afr, e i fsheht pr
shkak se sht tejet i dukshm. Kt mendim t vetin ata e shpjegojn me fjalt se dritn e Diellit
e kuptojm vetm ather kur Dielli perndon... Ngjyrat e sendeve i kuptojm me an t drits, e
jo me vet sendet... Ato jan t kaltra, t kuqe dhe t blerta sepse absorbojn val t ndryshme t
drits... Me an t errsirs e kuptojm dritn... All-llahu xhel-le shanuhu nuk ka antitez, n
mnyr q prmes saj ta njohim At... Drita e Zotit prher iluminon dhe Ai nuk ka hije... Andaj
themi se All-llahu fshehet prej nesh pr shkak iluminitetit t Vet tejet t madh dhe pr shkak
prhershmris s Vet.
www.islamischen.ch
120
Ne edhe lindim nn kt mbrojtje t Tij, por pr kt atbot jemi t pavetdijshm. Kur rritemi
dhe arrijm moshn madhore - na okupon epshi, pastaj pasuria, pozita dhe dynjallku, kurse n
vitet m t mome, kur arrijm moshn e pjekuris - jemi t okupuar vetm me mendime. E gjat
tr ksaj kohe prezenca e Zotit na sht gj e ditur nga t gjith, ndrsa fenomenet e Zotit n
Tok, n qiej dhe n brendin ton bhen t rndomta, t zakonshme. Nj poet thot:
Si ta konceptojm at q fshehet me konceptim?
T kapluarit tan rreth shkaqeve e fsheh nga ne Shkaktarin... si pr shembull ai i cili, kur ia
dorzojn veprn e ndonj shkrimtari, angazhohet rreth llojit t shkrimit, t ngjyrs dhe letrs, e
harron t folurit dhe domethnien e veprs; apo angazhohet me t folurit dhe domethnien, por
harron autorin e saj.
Karakteristik e prhershmris sht se ajo e fsheh t vrtetn - lvizja e prhershme e
ashensorit e fsheh nga ne lvizjen e vet. Vetm ather kur ndalet, ne kuptojm se ka qen n
lvizje.
Ngjashm me kt edhe prhershmria e Zotit sht e fshehur me prezencn e Tij. Afrsia tejet e
madhe e Tij, e largon At nga t konceptuarit, ndrsa t shfaqurit tejet i madh i Tij, e fsheh At.
Ai sht m i fsheht se m t fshehtit, sepse Ai sht m i dukshmi se m t dukshmit. sht i
fshehur nga ne vetm me perden e fanitjeve toNe... me perden e pasioneve toNe, me ka i kemi
mbuluar syt tan.
www.islamischen.ch
121
Ibni Ataullah Es-Sekenderi thot: "Nse dika do Ta strehonte At, ather edhe do Ta fshihte
At... Nse Ai do t kishte mbules, ather edhe ekzistenca e Tij do t'ishte e kufizuar. Zoti sht
larg asaj q t ekzistoj di Ta kufizoj dhe Ta pengoj..."
Gjithashtu askush prej nesh nuk e sheh bebzn e syrit t vet pr shkak se na sht tejet afr.
Te sufistt Zoti nuk ka nevoj t argumentohet. Tek ata Bota sht lnd dyshimi dhe at duhet
argumentuar. Ata e argumentojn me Zotin. Bota ekziston me ndihmn e Tij, e jo Ai me
ndihmn e Bots. Ata, t cilt e krkojn Zotin me ndihmn e argumenteve - ata jan njerz me
perde q e shohin kozmosin e nuk e shohin Krijuesin e kozmosit.
Ibnu Ataullah Es-Sekenderi i bn vetit pyetje: "E, kur sht zhdukur Ai i Cili duhet t
argumentohet? Kur sht zhdukur Ai q shkaqet e Bots do t duhej t na shpiejn tek Ai?"
Dshira e do mistiku sht q t'i afrohet Zotit nga dashuria, e jo nga frika prej zjarrit apo nga
aspiratat pr Xhennet. Ata thon se prher gjenden n udhtim e sipr kah All-llahu... prej
kozmosit kah Krijuesi i kozmosit. Ky udhtim nuk sht i till far e njohim ne n Tok,
udhtim prej ndonj vendi n vendin tjetr. Udhtimi i ksaj bote tek ata sht i ngjashm me
sjelljen e gomarit te mulliri, i cili e braktis nj vend n mnyr q prsri t kthehet aty. Udhtimi
i vrtet sht udhtimi prej ksaj bote n mbretrin qiellore, prej bots s ndjenjave kah bota
kuptimlot.
Sufistt jan njerz t situats. Pr disa shtja i kan mendimet e veta origjinale, t cilat
posedojn thellsi, rndsi dhe dshmi. Kshtu thon se ngandonjher mosdgjesa sht m e
mir s dgjesa dhe se ekzistojn mkate t cilat shpiejn kah frikrespekti dhe nnshtrimi ndaj
www.islamischen.ch
122
All-llahu xhel-le shanuhu, sikundr q ekzistojn edhe dgjesa t cilat shpiejn ka kryelartsia dhe
mendjemadhsia. N kt mnyr ai i cili sht i padgjueshm bhet m i afrt pr Zotin, se ai i
cili sht i dgjueshm. Ai q e sheh prvujtnin e vet dhe me kt krenohet, ai q i sheh veprat e
veta t mira dhe n to mbshtetet - pikpamja e tij e till sht argument se kto nuk jan vepra t
mira. Veprat e mira ngriten tek All-llahu xhel-le shanuhu menjher pas lindjes s tyre. Fjala e
bukur ngritet tek All-llahu xhel-le shanuhu dhe pronari nuk mund ta shoh at (fjal). Ai, q me t
vrtet sht i mir dhe bujar, nuk i ndien veprat e veta t mira dhe bujare. Ai prher ndien
frikrespekt ndaj All-llahu xhel-le shanuhu Me kt koment ata e shpjegojn ajetin kur'anor:
"...Tek Ai ngriten fjalt e bukura, dhe veprn e mir Ai e pranon..." (Fatir: 10).
Ata thon se mirnjohja nuk prbhet n fjalt "el-hamdulilahi" (falnderim All-llahut) por n
vepr. Ndaj t mirs duhet t jesh mirnjohs, ashtu q t mos gabosh ndaj Atij q ta ka dhn
kt t mir dhe q t mos e marrish dhuntin e Tij si mjet me t cilin do t ofendosh edhe veten
edhe t tjert. Mirnjohja sht vepr e jo fjal.
All-llahu xhel-le shanuhu thot: "... O familje e Davudit! Punoni duke falnderuar All-llahun! E,
pak nga robrit e Mi jan falnderues." (Sebe: 13). Kshtu All-llahu xhel-le shanuhu mirnjohjen
e ka br vepr, aksion e jo vetm fjal.
Edhe sufisti edhe murgu, e edhe ai q mirret me jog - donjri prej tyre, n mnyr t vet,
prpiqet t arrij tek All-llahu.
Pr kta njerz pasioni, makutria dhe dashuria ndaj jets s ksaj bote jan vetm perde dhe
pengesa. Dituria e shkenctarit kryelart dhe mendjemadh gjithashtu sht nj ndr perdet m t
www.islamischen.ch
123
dendura. Po ashtu edhe devotshmria e mendjemadhit dhe mirsia e mirbrsit i cili lavdrohet
sht perde.
N kt mnyr devotshmria ngandonjher bhet perde pr hyjni, shkenca perde pr dituri, e
vepra e dobishme perde pr gjykim t drejt t bamirsve.
Pr ajetin kur'anor i cili flet pr Pejgamberin e All-llahu xhel-le shanuhu: "...'ka ky pejgamber?
Han ushqimin dhe shtit npr tregje..." (El-Furkan: 7) sufisti thot se sht perde e Zotit me t
ciln Ai i ka mbuluar pejgamberizmet me rroba t rndomta njerzore... "Njeriu i cili han
ushqimin dhe shtit npr tregje"..., n mnyr q fshehtsia thjesht t mos prdhoset me
publicitet dhe fam.
Myslimani mistik, murgu dhe ai i cili mirret me jog krkojn afrsi dhe lidhje me an t leximit t
emrave, mirnjohjes, prvujtnis, devotshmris, veprave t mira dhe duke thirrur All-llahun
xhel-le shanuhu me emra t bukur t Tij.
"All-llahu ka emra ma t bukur, andaj thirreni At me ata..." (El-Araf: 180).
N Indi ekziston nj lloj joge e posame pr madhrimin dhe prlvdrimin e Zotit, e quhet
mantra-joga, nga fjala hinduse matram, q don t thot madhrim dhe prlvdrim.
www.islamischen.ch
124
N lutjen sankrite 3, ai i cili mirret me jog, lexon me pendes "rehim...reham" me mijra her.
Kto fjal jan adekuate me fjalt arabe "rrahim...rrahman"... Kto jan emrat e Zotit n gjuhn
sanskrite.
Ai q mirret me jog i vn rreth qafe tespiht e gjat prej nj mij kokrrash.
Islami ofron rrugn m t shkurtr dhe m t shndosh e cila shpien tek All-llahu xhel-le
shanuhu, gjersa Kur'ani sht i vetmi Libr i shpallur me prcaktimin e Tij, e q sht ruajtur n
origjinal.
Sipas imam Gazaliut, All-llahu xhel-le shanuhu nuk madhrohet dhe nuk lavdrohet me an t
tespihve, e as me gjuh, por me zemr. Shpirti heshtazi, n qetsi dhe izolim t plot, krahas
rrahjes s zemrs, pa z pshprit emrat e Zotit: "Dhe n vete prmende Zotin tnd, me prulje
dhe devotshmri dhe pa e ngritur zrin lart.." (El-Araf: 205).
Kjo sht shkalla m e lart e tesavvufit. Kt mund ta arrij vetm ai q e ka zemrn e qet dhe
shpirtin e pastr, q posedon aftsi koncentrimi, q mediton, q ka vullnet t fort dhe i
mbizotron epshet e veta. Epshet jan perde. Mendja sht perde. Konceptimi sht perde. T
tr kto paraqesin mbshtjellsin e jashtm t njeriut, e assesi realitetin e tij. sht e
domosdoshme t kaprcehet ky mur n mnyr q secili q mirret me tesavuf t mund ta shikoj
Sankrit: gjuh e prsosur klasike e hindusve apo brahmanve n Hindustan, me t ciln jan shkruar
veprat e tyre religjioze-filozofike dhe poetike; si gjuh popullore sht shuar qysh n shekullin VI para
epoks s re, por dijetart hindus edhe sot flasin dhe shkruajn me t. (sh.p.)
www.islamischen.ch
125
shpirtin e vet n pastrtin e tij dhe t qndroj n pragun e tij q t sheh at q syri ende nuk ka
par, t dgjoj at q veshi ende nuk ka dgjuar.
Tesavvufi sht t kuptuarit q arrihet me an t aftsis s lart mendore.
Sufisti sht gnostik (synon t njohurit, t konceptuarit). Caku i t konceptuarit t tij sht Zoti
n prsosmrin e Tij dhe n plotsin e Tij... Kjo nuk sht aspirat pr t kuptuarit e
pjesrishm si sht rasti me fizikn, kimin, gjeografin dhe historin. Gnostiku pretendon t
arrin konceptimin universal me shqisa t ndryshme dhe me mjete, t cilat dallojn nga mjetet
logjike dhe nga instrumentet e njohura shkencore. Epshi paraqet pengesn e par me t ciln
ballafaqohet sufisti. "E ai nuk mundi ta kaprcej kt penges. 'mendon ti, 'sht pengesa."
(El-Beled: 11-12).
N lajmet pr Davudin qndron: "O Zot, ku mund t t gjej?" Zoti sht prgjigjur: "Leri
pasionet dhe eja...Shmangju pasioneve dhe do t M gjesh (konceptosh)."
N kt drejtim disa mutesavif e komentojn ajetin kur'anor me t cilin All-llahu xhel-le shanuhu
i drejtohet Musait alejhis-selam: "Zbathi kpuct tuaja, se ti, me t vrtet, gjendesh n luginn e
shenjt - t Tuvas." (Ta Ha: 12)
Me nocionin kpuct nnkuptohet pasioni dhe trupi, t prirurit ndaj pasioneve dhe knaqsive
trupore. Nuk ka takim me All-llahu xhel-le shanuhu prderisa njeri nuk i zbath kto kpuc:
pasionin dhe trupin, me vdekje ose me jet asketike. All-llahu prezenton pasionin dhe trupin
sikurse kpuct, sepse pasioni dhe trupi jan kmb me t cilat shpirti ec n botn materiale dhe
me ndihmn e t cilave ka zbritur nga qiejt n Tok.
www.islamischen.ch
126
Ndoshta dikush do t protestoj e do t thot...E, prse sht dashur t shmanget

domethnia e vrtet e ktyre fjalve? Faktet flasin se kjo ka qen e domosdoshme. Pr ardhjen
n prezencn e Zotit nuk mjafton vetm zbathja e kpucve, por t ndart me mendje nga
joqensia, q m leht t kuptohet ajo kryesorja, e kjo sht gjja m minimale q meriton
madhria e All-llahut xhel-le shanuhu T abstrahuarit 4 do t prkryhet vetm ather kur hiqet
(largohet) preokupimi ndaj pasioneve dhe ndaj trupit. Domethnia sht kjo dhe nuk sht n
kundrthnie me kuptimin e vrtet t ktyre fjalve.
Pr kt arsye gjithsecili q mirret me tesavvuf do t nxitoj t'i zbath kpuct dhe kshtu ta bj
hapin e par n luginn e shenjt.
Kur'ani na informon se pas vdekjes dhe pas ringjalljes, ne do ta shohim All-llahun xhel-le
shanuhu dhe do t qndrojm para Tij:
"...Dhe druajuni All-llahut dhe dijeni se do t takoheni me T! E ti pra sihariqoji besimtart." (ElBekare: 223).
"Dhe, donjri prej tyre, n Ditn e Kiametit, do t vij fill i vetm tek Ai." (Merjem: 95).
"Ti, o njeri, q prpiqesh shum, mundin tnd do ta gjesh te Zoti yt." (El-Inshikak: 6).
"E do t na vini ju ve e ve, ashtu si ju kemi krijuar hern e par (lakuriq)..." (El-Enam: 94).
Abstrahim: t ndart nergut n mendime me qllim q sa m mir t vrehet dhe t pranohet ajo q n
di sht kryesore, e prgjithshme, e domosdoshme dhe e rndsishme. (sh.p.)
www.islamischen.ch
127
"Dhe kur do t arrij urdhri i Zotit tnd, e engjjt t rreshtohen radh pas radhe." (El-Fexhr:
22).
"Njerzit do t'i prulen t Gjallit dhe t Prjetshmit, do t humb do shpres ai q i ka br shok
Atij." (Ta Ha: 111).
"E sikur t'i shohsh mkatart se si para Zotit t tyre kok-ulur thon..." (Es-Sexhde: 12).
"E n Ditn kur ata do t qndrojn para Tij, Ai do t'i prshndet me: "Selam!", dhe, Ai, u ka
prgatitur atyre shprblim fisnik." (El-Ahzab: 44).
"N Ditn kur All-llahu do t'i ngjall t gjith, ata do t'i betohen Atij, sikundr q ju jan betuar
juve, duke menduar se do t ken far dobie, prej ksaj. Po, me t vrtet, ata jan gnjeshtar t
vrtet!" (El-Muxhadele: 18).
"A presin ata q t'u vij ndshkimi i All-llahut nga qielli i kthjellt, dhe engjjt, dhe do gj t merr
fund?!..." (El-Bekare: 210).
Disa sekte islame mohojn mundsin e t pamurit t Zotit n botn tjetr dhe kto ajete i
komentojn si alegori, simbole dhe aluzione, e jo si mundsi t njmendt. Ata thon se ajetet
duhet t kuptohen n baz t domethnies s brendshme t tyre, e jo sipas kuptimit siprfaqsor.
Si argument t aspektit t ktill ata theksojn se syri njerzor mund t pranoj vetm at q sht
e kufizuar me vend dhe koh. Zoti sht i pakufishm. Zoti sht lart vendit dhe kohs, andaj n
prputhje me kt nuk sht e mundur q Ai t shikohet me sy. Argumenti i tyre sht i
paqndrueshm. Ky sht kuptim material i ksaj bote. Ata pandehin se shpirti do t shikoj n
www.islamischen.ch
128
botn tjetr me sy material dhe se ai do t ket bebz dhe kapak dhe se edhe m tej do t mbetet
n raport t njohur t ksaj bote ndaj vendit dhe kohs. Kt e mohon vet Kur'ani, i cili thot
pr ringjalljen: "Dhe srish tju krijojm n figura far ju nuk i njihni", respektivisht, All-llahu
xhel-le shanuhu do t'i ringjall njerzit n figura t cilat pr ata jan trsisht t panjohura.
Nuk do t jet asgj e jorndomt nse shpirti n botn tjetr do t ket nj shqis t
gjithmbarshme t t pamurit, me t ciln do t mund t pranonte edhe at q sht e
pakufizueshme.
Kur'ani prmend nntdhjet e nnt emra t bukur t Zotit. Disa prej ktyre emrave jan veori
vetm pr Zotin, si pr shembull All-llah, ndrsa emrat e tjer, si El-Kerimu (Fisniku), El-Halimu
(I but pr t gjith), El-Rreufu (Mshirbrsi), El-Vedudu (Q e don t krijuarn), ia ngjesim
veti e themi: Kerim, Halim, Reuf, Vedud etj. Mirpo askujt nuk i lejohet t thot se quhet All-llah,
sepse ky sht emri i vet Qenies s Zotit, ndrsa emrat e tjer jan atribute t Zotit dhe veprave t
Tij. Qenia e Zotit sht gajb (fshehtsi) dhe askujt nuk i sht lejuar q t hyj n t. Prsa i
prket atributeve dhe veprave t Tij - pr kto sht e lejuar t prsiatet.
Zoti i prgjigjet atij i cili e thrret me emra t Tij t bukur:
"M thirrni Mua, Un do t;ju prgjigjem..." (El-Mumin: 60).
"Dhe kur t pyesin robrit e Mi pr Mua, Un jam me t vrtet afr; i prgjigjem lutjes s lutsit
kur m lutet..." (El-Bekare: 186).
Ky sht fakt. Mirpo metoda, me ndihmn e s cils arrihet gjer tek kjo (lutje), nuk sht
llomotitje e thjesht me gjuh dhe shqiptim i thjesht i fjalve "Ja Rabb!" (O Zot!). Shumica e
www.islamischen.ch
129
njerzve thon "Ja Rabb!"..., por me mendje e cila sht trsisht e zbrazt dhe e larguar nga
domethnia e vrtet e fjals. Thirrja e Zotit sht gj e madhe. Ky sht thelbi i tesavvufit. Ky
sht tesavvufi n esencn e vet. Kt jan n gjendje ta arrijn vetm njerzit me zemr t
madhe, ata t cilt kan fuqi t madhe perceptimi dhe njerzit me ideale t lart.
Kjo nuk do t thot se duhet t jesh dervish q ta plotsosh kushtin pr t'iu drejtuar Zotit me
lutje, e Ai t prgjigjet, por kushti sht t kesh zemr t pastr dhe ndrgjegje t pastr.
Ai q thot: "Ja Rabb, m furnizo me njqind funta", ky sht njeri i cili tallet n mnyr tejet
marrzore. Kto gjra mund t'i arrish me ndihmn e mjeteve t ksaj bote. Tesavvufi nuk sht
rrug pr di t till.
Sufisti si prfill nevojat e ksaj jete dhe ngritet mbi to, sepse ai dshiron di m tepr se kjo.
Ai sht i sjellshm. Edhe kur smuret ai nuk krkon ila nga Zoti. Ai thot se si t posedoj
vullnetin tim pran vullnetit t Zotit. Si t lutem pr di q Ai nuk e ka br. Un jam ai q e kam
t panjohur s ka sht e dobishme pr T e ka sht e dmshme. Si mund t'i bj vrejtje ai q
nuk di Atij q di. E, kush e di, ndoshta smundja ime dhe dhembjet e mia nuk jan shkak i fundit
tim.
Kjo tepri nuk sht e dshiruar tek myslimani, sepse All-llahut i plqen kur dikush krkon ndihm
prej Tij.
Por sufisti, nga frika prej All-llahut dhe nga mirsjellja e vet, krkon prej Tij dhe thot ashtu si ka
thn Ibrahimi a.s: "O Zoti im, bn q un ta kryej prher namazin...!" (Ibrahim: 40). Ai
dshirn e Zotit e merr si dshir t vet, nga dashuria dhe respekti ndaj Krijuesit. Dashuria sht
www.islamischen.ch
130
caku i fundit i do sufisti. Ai thot: "Ksmeti im nuk sht i lidhur me Xhennetin dhe
Xhehennemin. Dashurin time me asgj nuk dshiroj ta zvendsoj."
N do gj q ekziston sufisti e sheh vetm Zotin. Sipas tij Zotit nuk i duhet lutja jon. Ajetin
kur'anor "Xhinnt dhe njerzit i kam krijuar vetm q t M adhurojn" (Edh-Dharijat: 56) ata e
marrin me domethnie: xhinnt dhe njerzit i kam krijuar vetm q t m njohin.
Ibadeti pa njohjen e Zotit nuk sht ibadet. Si sht e mundur t adhurosh di t panjohur? Rob i
Zotit do t jesh vetm ather kur e njeh Zotin, e Zotin do ta njohsh vetm nse e njeh
vetveten, pastaj asgjsohesh dhe i drejtohesh Krijuesit tnd. Zoti e ka krijuar njeriun q s pari ta
njoh vetveten e pastaj Zotin, Krijuesin e vet. Me kt njohje njeriu do ta plotsoj pikpamjen e
vet dhe do t evoluloj prmes lufts e cila zhvillohet mes shpirtit dhe trupit t tij.: "Ne e krijuam
njeriun q t luftoj me vshtirsi (pr t dy jetrat)" (El-Beled: 4).
Njeriu sht krijuar q t luftoj. All-llahu i ka premtuar njeriut q nse fiton do t'i trashgoj
Tokn dhe qiejt. T adhuruarit e Krijuesit sht liri e vrtet para t krijuarit. Nnshtrimi ndaj
Krijuesit sht fisnikri e vrtet para t krijuarit.
T adhuruarit e All-llahut do t thot para s gjithash t liruarit e njeriut nga adhurimi i materies,
pasioneve, epsheve dhe pozitave. Kush adhuron Zotin, ai nuk adhuron turmn nga dshira pr
pozit dhe vend t lart tek turma. Do t'i dorzohesh sinqerisht All-llahut vetm ather kur e
liron zemrn nga adhurimi i ktyre hyjnive dhe shlyen do gj q nuk sht All-llahu, n mnyr
q n zemrn tnde t mbetet vetm nj vend pr Krijuesin tnd. Do ta arrish shkalln m t lart
t ibadetit vetm nse ia del t'i ngadhnjesh pasionet dhe dshirat tua, kshtu q ajo q i dshiron
www.islamischen.ch
131
vetes t bhet njkohsisht ajo q All-llahu dshiron pr ty. Pikrisht dshira jote t bhet dshir
absolute e Zotit...Ky sht kulminacioni i liris dhe i lirimit nga t gjith hyjnit tjer.
Sufisti sht njeri q mediton, sht mendjempreht dhe me shije t strholluar. Ai thot: "Miku
yt i sinqert sht ai, i cili gjithnj shoqrohet me ty dhe i cili t'i di vetit e kqija. Ky nuk mund t
jet askush tjetr pos All-llahut, Krijuesit, i Cili i di fshehtsit tua dhe sht i njoftuar pr at q
fsheh dhe pr at q bn haptazi. Nse ia refuzon dgjesn, Ai t mbron, nse krkon ndjes
prej Tij, Ai pranon pendesn tnde."
Sufisti gjithashtu thot: "Nse argtohesh pak, pak edhe do t pikllohesh. Nse nuk dshiron t
prmbysesh nga pozita, ather as mos prano t jesh n pushtet t prkohshm. Nse pohon se je
modest, ather me t vrtet je fodull (kryelart). Nse pr Zotin di vetm kur je n mirqenie,
ather as q e adhuron At, por je adhurues vetm i pasioneve tua. All-llahu ka krijuar botn q
t jet n shrbimin tnd, e ti u bre shrbtor i saj. Ka dashur q t jesh sundimtar, e ti u bre ai i
cili sht n pronn e sundimtarit."
Sufisti u thot dijetarve: "Diturin e juaj e keni marr nga i vdekuri, ndrsa ne nga i Gjalli, i Cili
kurr nuk vdes. Thoni se ka thn filan filani, e t gjith jan n mesin e t vdekurve. Dhuruesi i
vrtet, Ai i Cili i di fshehtsit, pr ju sht m afr se edhe vet delli juaj. Ai sht me ju kudo q
t gjendeni. Tre vet nuk bisedojn mes veti, e Ai t mos jet i katrti. Ather si mund ta braktisni
All-llahun e t krkoni njohuri prej tjetrkujt."
Prandaj sufisti thot mbi njohurin e vet se kjo sht njohuri e dhuruar nga Zoti, e jo tradicionale,
e prfituar duke lexuar vepra t ndryshme. Pr vete thon se gjenden n afrsi t Zotit, se merren
me sportin shpirtror, me agjrim dhe me ibadet gjer tek zhytja prfundimtare n Zotin. Rruga e
www.islamischen.ch
132
tyre gjer tek Zoti jan emrat e bukur t Zotit dhe dashuria e pakufishme ndaj Tij, e cila ua
prmbush do atom t zemrs. Ata jan t preokupuar vetm me dhikr, dhe n do gj shohin
vetm Zotin.
Ata din m tepr fshehtsi se njerzit e rndomt. Ata jan m afr Zotit se dokush tjetr. Ata
jan raritet (rrallsi) i vrtet. Kur vijn ndokund, jan t panjohur, e kur shkojn, nuk humbasin,
sepse nuk flasin pr veten. Secili prej tyre i fsheh kerametet e veta, sepse kjo sht fshehtsi
vetm mes tyre dhe Zotit, sht shenj dashurie, afrie dhe veantie. Ajo q gjendet mes tyre dhe
t Dashurit t tyre, nuk duhet t zbulohet dhe t prdhoset. Ligji i tyre sht se ai q flet nuk di, e
ai q di nuk flet.
Ata nuk jan dervish t rndomt e as ata q marrin shnime. Ata jan t prmbajtur dhe t
devotshm pa u hetuar. Zoti thot pr ta n nj hadith kudsij: "T dashurit e Mi jan nn kubben
Time dhe vetm Un i njoh ata."
N nj hadith tjetr pr kt veanti Zoti thot: "Pr mua nuk sht e gjer as Toka Ime as qiejt e Mi,
pr Mua sht e gjer zemra e atij q M beson."
N hadithin e tret qndron: "O robi im! Bhu i dgjueshm ndaj Meje, e Un ty do t bj hyjnor. Dora jote
do t jet dora Ime, gjuha jote do t jet gjuha Ime, shikimi yt do t jet shikimi Im."
O sa pak ka sot njerz t till!
www.islamischen.ch
133
NJ ZOT DHE NJ RELIGJION

Kur'ani qart dhe n mnyr t padyshimt konfirmon Unitetin absolut t Zotit. Vetm Ai
ekziston, e do gj tjetr prve Tij sht e zbrazt dhe e prkohshme.
"Dijeni se s'ka zot tjetr pos All-llahut! Krko falje pr mkatet tua..." (Muhammed: 19).
"do gj, pos Tij, sht e destinuar t shkatrrohet!..." (El-Kasas: 88).
Jezusi (Isai alejhis-selam) n Ungjill thot: "Askend n Tok mos e thirrni baba tuajin, sepse e keni vetm
nj baba, At n qiell!" (Mateji-23, 9)
"Jezusi (Isai a.s) tha: "Zmbrapsu, o satan, sepse sht shkruar: Prkulju Sunduesit, Zotit tnd, dhe shrbeji
vetm Atij!" (Matej-4, 10)
N Teurat qndron: "Syt nuk jan ngopur s shikuari dhe vesht s dgjuar... Tr mundin q e ke br nn
Diell ia l trashgimtarit tnd. Sikur q do t vdes ai q sht i menur, ashtu do t vdes edhe ai q sht injorant...
Sikur q nuk e di se cila sht rruga e ers, e as se si krijohen eshtrat n mitrn e gruas shtatzn, ashtu nuk i di
as veprat e Zotit, i Cili krijoi do gj."
Teurati e prshkruan Zotin si Nj t Vetmin 5, patrupor, t vetmsuar n tr prsosmrin e Vet,i
Cili nuk han e as q ka ndonj t met 6.
5
Bibla n mnyr t qart dhe t padyshimt flet pr Unitetin (Njsin) e Zotit. Ja disa citate nga Dhiata
e Vjetr dhe e Re:
"Un jam i pari dhe un jam i fundit: pos meje nuk ka Zot." (Izaija, 44, 6).
www.islamischen.ch
134
"Un, un ekzistoj, tjetr Zot pos meje nuk ka." (Ligji i prsritur, 32, 39)
"A nuk jam un, Jahve?" S'ka Zot tjetr nga un; Zot t drejt dhe shptimtar, pos meje nuk ka." (Izaija,
45,21).
"Jahve sht Zot lart n qiell dhe ktu n tok - tjetr nuk ka." (Ligji i prsritur, 4, 39).
"Jahve sht Zoti yn, Jahve sht nj." (Ligji i prsritur, 6, 4).
"Zoti yn sht nj" (Letra e par Timotejit, 2, 5)
"Ekziston vetm nj Zot" (Letra Jaakovit, 2, 19)
Zoti, si qenie e domosdoshme posedon cilsi t prsosura. Ai sht i pastr nga do e met. Pr kto
cilsi t prsosmris Kur'ani flet qartas, e po ashtu edhe Bibla. Ja disa citate nga Dhiata e Vjetr dhe e
Re:
Jeta - Hajat:
"Un e di mir: shptimtari im jeton." (Job, 19, 25)
"Njerzit, domethn, vet flasin... se si jeni kthyer nga idolet kah Zoti, q vijimisht t'i shrbeni Zotit t
gjall dhe t vrtet." (Letra e par Solunjanve, 10).
"Dhe do t'i prkuleshit atij "i cili jeton" pr jet." (Zbulimi, 4, 10)
Dituria - ilm:
"Kshtu flet Zotriu i cili bn at q ka parapar nga prjetsia." (Veprat apostolike, 15, 18).
"Jahve, m prshkon t trin dhe m njeh, ti e di se kur ulem dhe kur ngritem, q prej s largu tanim
mendimet e mia i njeh. A jam duke ecur apo i shtrir, ti t gjitha i sheh, i ke t njohura t gjith rrugt e
mia. Fjala as m ka ardhur gjer tek gjuha e ti, Jahve, tanim i di t gjitha." (Psalmet, 1, 4).
"O thellsi e pasuris, urtsis dhe dituris s Zotit! Sa t paarritshme jan vendimet e tij, dhe sa t
pahulumtueshme rrugt e tij." (Letr romakve, 11, 33).
Vullneti - iradet:
"Gjithka q i plqen Jahves, at e bn n qiell dhe n tok, n det dhe n humnera." (Psalmet, 135, 6).
www.islamischen.ch
135
T gjith Librat e shpallur nga Zoti: Teurati, Zeburi, Inxhili dhe Kur'ani, n trajtn e tyre si jan
shpallur, jan Libra monoteistik, dhe si t till urdhrojn vetm e vetm monoteizmin.
Kur'ani trsisht qart thot se, ata t cilt kan pranuar Shpalljen e Zotit para pejgamberizmit t
Muhammedit alejhis-selam, hebrenjt dhe t krishtert, jan n rrugn e drejt nse i prmbahen
monoteizmit... Ata n botn tjetr do t shprblehen... Dhe, m tepr se kjo, Kur'ani thot se
madje edhe ata, t cilt iu kan drejtuar Diellit, duke e konsideruar at si simbol dhe si njrn nga
shenjat e Zotit sabi'int, si sht Ahnatoni, gjithashtu do t jen t shprblyer, sikurse edhe
hebrenjt para ardhjes s Isait a.s dhe t krishtert para ardhjes s Muhammedit alejhis-selam T
gjith ata kan t drejt t jen t falur dhe t shprblyer.
"Pasi q jemi t paradestinuar me qllimin e atij i cili do gj bn sipas vendimit t vullnetit t vet."
(Letra efezhanve, 1, 11).
Fuqia - kudret:
"Pr njerzit sht e pamundshme, por pr Zotin gjithka sht e mundshme." (Matej, 19, 26).
"Zoti sht i gjithfuqishmi" (Zanafilla, 48, 3)
T dgjuarit - sem' dhe t pamurit - besar:
"Kuptoni, o ju budallenj nga populli: t marr, kur do t mblidhni mendjen? A mos vall, Ai q mbolli
veshin, t mos dgjoj? Ai q krijoi syrin, t mos shoh?" (Psalmet, 94, 8-9)
T folmit - kelam:
Zoti flet. Pr kt jan t njzshm t gjith Pejgambert e Zotit. Teurati, Zeburi, Inxhili dhe Kur'ani Librat e Zotit jan e folmja e Zotit. Shum ajete kur'anore flasin pr kt, ndrsa lexuesve u preferojm
t shikojn edhe n Bibl: Krijimi 3:9, 22, pastaj dalja 20, 1.
www.islamischen.ch
136
"Ata q kan besuar, madje edhe ata q kan qen hebrenj, dhe t krishter, dhe sabi'in - ata t
cilt kan besuar All-llahun dhe botn tjetr dhe kan br vepra t mira - me t vrtet, ata i pret
shprblimi nga Zoti i tyre; ata prej kurrgjje nuk do t friksohen dhe pr asgj nuk do t
pikllohen!" (El-Bekare: 62).
Antagonizmi mes religjioneve qartazi paraqet mosnjohjen e religjionit: "Hebrenjt than: "T
krishtert nuk jan n rrug t drejt!" Kurse t krishtert than: "Hebrenjt nuk jan n rrugn e
drejt!" - e ata lexojn Librin. Pikrisht kshtu thon pr ta edhe ata q nuk din. E All-llahu do t'i
gjykoj n Ditn e gjykimit pr at n ka kundrshtoheshin." (El-Bekare: 113).
Ata q gjenden n kso marrdhniesh antagoniste nuk e kan kuptuar esencn e religjionit.
Religjioni n esencn e vet sht nj: "Ai ju urdhron nga feja at q ia ka urdhruar Nuhit, edhe
at q ta shpallim ty, edhe at q i urdhruam Ibrahimit, Musait dhe Isait: "Predikoni fen e drejt
dhe mos u prani n t!..." (Esh-Shura: 13).
Religjioni sht nj prsa i prket doktrins 7. Ligjet e ktij religjioni unitar jan shpallur n etapa:
"...pr secilin kemi caktuar nj Ligj dhe nj drejtim..." (El-Maide: 48).
Isai alejhis-selam thot: "Nuk kam ardhur q ta abrogoj Ligjin, por q ta plotsoj." (Matej-5, 17)
Kto jan etapat. N do etap ka ardhur Pejgamberi i Zotit me Ligjin, i cili i sht prgjigjur
zhvillimit t njeriut t asaj kohe.
Dallimi q ekziston ndrmjet religjioneve sht dallim vetm n raport me ligjet.
www.islamischen.ch
137
Kurdoher q njerzimi ka prparuar dhe e ka tejkaluar fazn prkatse, Zoti ka drguar

Pejgamber t ri pr ta plotsuar Ligjin qiellor, n mnyr q ai t jet n harmoni me progresin e
ri shpirtror.
N kohn e Musait alejhis-selam, gjat periudhs s faraonit, periudhs s vrazhdsis, forcs dhe
tiranis, Musait alejhis-selam i sht shpallur Ligji i drejtsis.
Drejtsia prkatse pr kt periudh dhe pr periudhat e ngjashme me kt, paraqet kthimin e
grushtit me grusht... Syri pr sy, dhmbi pr dhmb.
Kur njeriu sht prkryer edhe pr nj hap prpara, ather ka pasuar shpallja e Ligjit t ri, Ligjit
t dashuris... Ka ardhur Jezusi (Isai alejhis-selam) t thot n Inxhil: "Kemi dgjuar se sht
thn: "Syri pr sy, dhmbi pr dhmb." E un ju them: "Mos iu kundrvni keqbrsit! Nse
dikush t godet n faqen e djatht, ti afroja edhe tjetrn. Nse t detyron t shkosh me t nj
milje, ti shko dy! (Matej-5, 38-42).
Kto virtyte t larta etike kan ardhur n konflikt me tiranin e tiranve dhe i ka ndodhur Jezusit
(Isait alejhis-selam) ajo q i ka ndodhur... Dashuria jep provim n lndn m t vshtir... do
prdhunues n t sheh dobsi dhe zmbrapsje, andaj kt e shfrytzojn pr interesa t veta dhe
ngriten kundr secilit q flet n emr t saj.
Ka qen e domosdoshme t vij sheriati i Muhammedit alejhis-selam n mnyr q ta bashkoj
Ligjin e drejtsis dhe Ligjin e dashuris n nj Ligj unitar, Ligjin e prdlless.
www.islamischen.ch
138
"N qoft se doni t merrni hak pr padrejtsi, ather bni at n mas sa u sht br juve; po
nse duroheni, vrtet kjo sht m s miri pr t durueshmit. Jij i durueshm! Por, i durueshm
do t jesh vetm me ndihmn e All-llahut..." (En-Nahl: 126-127).
Derisa prdorimi i forcs gjat vetmbrojtjes n Inxhil ka qen i ndaluar, tani sht kanonizuar,
por gjat ktij kanonizimi Zoti i ka dhn prparsi durueshmris dhe tolerimit t torturimit
kundrejt hakmarrjes, e pastaj n fund t ajetit ka urdhruar: "Jij i durueshm!Por, i durueshm do
t jesh vetm me ndihmn e All-llahut." Zoti ka premtuar se t durueshmin do ta ndihmoj n
durueshmrin e tij, e edhe m tepr se kjo. Kur'ani ka qen trsisht i qart n favorizimin e
dashuris dhe e kthimit t s keqes me t mir. Kt e ka urdhruar n mnyr t prer: "Ti ktheje
t keqen me t mir..." (El-Muminun: 96).
All-llahu e ka ditur se pas ksaj nuk do t ket m prparim shpirtror. Njeriu do t'i zhvilloj
vetm mjetet pr prodhimtari. Ai do t prodhoj automobila, lokomotiva, aeroplan, raketa, do t'i
prsos shkencat pozitive dhe racionale, e nuk do ta bj as nj hap t vetmin n drejtim t
progresit shpirtror, andaj edhe e ka prfunduar ciklin e shpalljeve me Muhammedin alejhis-selam
Na ka mbetur t mendojm pr at se ka sht thn dhe prse sht thn, pastaj t pyetemi
prse ka mbaruar cikli i shpalljes?
Religjioni, pra, sht nj sikur q sht edhe Zoti Nj.
Ata t cilt jan n divergjenc prkitazi me kt shtje, atyre nuk u sht e qart esenca e
shpalljes s dispozitave t Zotit, porosive dhe ligjeve t cilat jan shpallur n etapa e n
prshtatshmri me zhvillimin shpirtror t njerzimit.
www.islamischen.ch
139
Zoti flet n Kur'an trsisht qart dhe prpikrisht pr Pejgambert t cilt jan ndrruar si pr
Pejgamber t nj religjioni dhe ata i quan mysliman, ndrsa religjionin e tyre t cilin e kan
predikuar e ka quajtur Islam.
Nuhi alejhis-selam, duke iu drejtuar jobesimtarve thot: "Un prej jush nuk krkoj kurrfar
shprblimi, mua do t m shprblej All-llahu. Mua m sht urdhruar t jem mysliman." (Junus:
72).
Pastaj pr Ibrahimin dhe t birin i tij, kur e ndrtonin Ka'ben, thot: "(Dhe kujtoje at koh) kur
Ibrahimi dhe Ismaili i ngritnin themelet e Ka'bes, ata luteshin: "O Zoti yn! Prano prej nesh (kt
vepr)! Me t vrtet Ti je Ai, q i dgjon t gjitha dhe q t gjitha i di! O Zoti yn, bna ne t dy
mysliman dhe pasardhsit tan mysliman, dhe na i trego rregullat e ibadetit (adhurimit) dhe falna
neve, sepse Ti njmend pranon pendimet dhe Je mshirues i madh!" (El-Bekare: 127-128).
Pastaj Musait alejhis-selam: "Dhe Musai tha: "O populli im, nse besoni All-llahun, mbshtetuni
tek Ai, nse jeni mysliman!" (Junus: 84). Edhe faraoni, n astin e prmbytjes ka deklaruar:
"...Un besoj se nuk ka zot prve Atij q i besojn t bijt e Izraelit dhe un jam mysliman."
(Junus: 90).
Edhe Jusufi alejhis-selam, kur i ndihmoj Zoti t bashkohet me vllezrit e tij, ka thn: "O Zoti
im! Ti m ke dhn nj pjes t pushtetit dhe m ke msuar komentimin e disa ndrrave! O
Krijues i qiejve dhe i Toks, Ti je Mbrojtsi im edhe n kt bot edhe n botn tjetr; bn q t
vdes si mysliman dhe m shoqro me ata t mirt! (Jusuf: 101).
www.islamischen.ch
140
Po ashtu edhe magjistart, t cilt i kan besuar Musait alejhis-selam, thon: "...O Zoti yn, na jep
fuqi t durojm dhe bn q t vdesim si mysliman!" (El-Araf: 126).
Ndrsa pr Isain alejhis-selam dhe havarijjunt thot: "E kur Isai u bind se ata nuk dshirojn t
besojn, thirri: "Kush do t jen ndihmsit e mi n rrug t All-llahun?" - "Ne", - than nxnsit,
- "ne do t jemi ndihmsit e fes s All-llahut, ne besojm All-llahun, e ti bhu dshmitar se ne
jemi mysliman." (Ali Imran: 52).
All-llahu xhel-le shanuhu thot se Isai alejhis-selam sht mysliman, havarijjunt jan mysliman...
Musai alejhis-selam sht mysliman, magjistart, t cilt i kan besuar Musait alejhis-selam jan
mysliman, faraoni, i cili sht penduar n astin e vdekjes, ka pranuar Islamin. Jusufi alejhisselam sht mysliman, e po ashtu edhe Ibrahimi, Ismaili dhe Nuhi, alejhis-selam, jan mysliman.
T gjith kan pranuar Islamin...
Kjo do t thot se q t gjith iu kan dorzuar Zotit, sepse kan kuptuar se me t vrtet asgj
nuk ekziston prve Tij.
Zgjedhja e nj fjale t vetme pr t gjith ka msimin dhe urtsin e saj, e kjo reduktohet n at se
nuk ka kurrfar ndarjesh n religjione.
Pastaj shkon edhe m tej, e e ndalon ndasin mes Pejgamberve, respektivisht, t veuarit e njrit
nga tjetri... Pr besimtart n suren El Bekare thot: "Pejgamberi beson n at q sht duke iu
shpallur (Kur'ani) nga Zoti i tij, dhe besimtart; - t gjith ata besojn All-llahun, engjjt e Tij,
Librat e Tij dhe Pejgambert e Tij: "Ne nuk e dallojm asnjrin nga Pejgambert e Tij." (ElBekare: 285).
www.islamischen.ch
141
Ndasia mes Pejgamberve nuk ka kurrfar kuptimi e as q ka ndonj baz. Besimtari i mir do t
jet i dorzuar Zotit vetm nse i beson t gjith Pejgambert, Librat e shpallura nga Zoti, Ditn
e gjykimit dhe Unitetin (Njsin) e Zotit.
Religjioni n esencn e vet sht nj. Ai ka kaluar prmes fazave t caktuara n t cilat jan
shpallur ligjet e Zotit n ujdi me natyrn e njeriut dhe zhvillimit t tij.
"Ty aspak nuk t interesojn ata t cilt e kan coptuar fen e tyre dhe jan dar n fraksione,
All-llahu do t prkujdeset pr ta." (El-Enam: 159).
"Ata, t cilt mohojn All-llahun dhe Pejgambert e Tij dhe ata t cilt dshirojn t bjn dallim
ndrmjet All-llahut dhe Pejgamberve t Tij n besim e thon: "Disave u besojm, disave nuk u
besojm", dhe dshirojn q prkitazi me kt t marrin ndonj qndrim, - ata jan, me t vrtet,
pabesimtar t vrtet." (En-Nisa: 150-151).
Feja sht e pandashme. Nuk mund t jesh mysliman nse i beson nj Libri t shpallur, e tjetrin
nuk e prfill. Islam do t thot t nnshtruarit ndaj fes s Zotit. Ai sht t pranuarit e t gjitha
atyre q ka shpallur dhe ka drguar Zoti. Do t jesh besimtar i vrtet vetm nse i beson Zotit
dhe n t gjitha ato q ka shpallur Ai.
Me kt gjersi dhe me ksi pikpamje t gjer duhet ta kuptojm morin e religjioneve n
mnyr q t tejkalojm ansin dhe t ndjejm se t gjitha religjionet, n realitet jan vetm nj
religjion, t cilin e ka shpallur vetm Nj Zot.
All-llahu sht i mshirshm. Ai ia ka ln t hapuara dyert e mshirs s Vet donjrit q
prpjeket t arrij gjer tek e vrteta.
www.islamischen.ch
142
Nse jeton n xhungl (pyll i pashkelur) dhe nuk ke pasur mundsi t dgjosh pr Kur'anin dhe
pr pejgamberizmin e Muhammedit alejhis-selam, e as pr Libra t tjer qiellor, pos Inxhilit n
prkthim n gjuhn tnde amnore, me ndihmn e t cilit iu ke afruar Zotit, do t jesh i pranuar te
Zoti... Nse jeton n fund t polit verior, e nuk ke mundur t vijsh n kontakt me asnj Libr
qiellor, por me prsiatjen tnde ke kuptuar Unitetin e Zotit n saje t shenjave t Tij n qiell, yjet
dhe planett, t cilt i ka krijuar Ai dhe me ndihmn e tyre iu ke afruar Zotit (si kan br
seb'ejt, p.sh. Ahnatoni), shprblimi yt nuk do t mungoj. donjri q prpiqet dhe prdor t
gjitha mjetet q i ka n disponim pr t arritur tek Zoti, do t jet i shprblyer. Dyert e Xhennetit
jan t hapura pr secilin q sinqerisht prpiqet ta konceptoj (njoh) All-llahun. Zoti thot se t
gjith popujve ua ka drguar Pejgamberin e Vet...
"Nuk ka pasur popull t cilit nuk i ka ardhur ai q ua ka trhequr vrejtjen."
Disa prej ktyre Pejgamberve jan krejtsisht t panjohur. Kur'ani nuk flet asgj pr ta... Pr kta
Pejgamber All-llahu xhel-le shanuhu i thot Muhammedit alejhis-selam: "Pr disa prej tyre t
kemi treguar, e pr disa nuk t kemi treguar." All-llahu ia ka drguar fjalt e veta donjrit n do
vend n mnyrn far nuk e kemi t njohur. Zoti thot se edhe shtazt i ka frymzuar, e jo
vetm njeriun: "Zoti yt e ka frymzuar bletn: "Ia mbaron vetit shtpin n kodra e n dushkaja
dhe n at q mbarojn njerzit." Zoti sht n kontakt t afrt me do gj q ka krijuar.
Pas Muhammedit alejhis-selam ka pasur raste t paraqiten pejgamber t rrejshm. Koh pas
kohe lajmroheshin disa njerz, t cilt e quanin veten pejgamber dhe t cilt pohonin se jan
barts t librit qiellor. Shumica prej tyre kan prfunduar n litar, e librat e tyre jan harruar.
www.islamischen.ch
143
donjri nga pejgambert e vetquajtur sht dashur t vij intuitivisht me koncept t ri mbi
botn e padukshme. Atij, t cilin Zoti e drgon tek ndonj popull, Ai vetvetiu ia mundson
pushtetin mbi at popull apo pushtetin mbi ligjet e tyre natyrore. Ata pejgamberizmin e tyre e
argumentojn me fenomene mbinatyrore apo me libr t prsosur e t paarritshm t cilit i
nnshtrohet edhe zemra edhe shqisa e t dgjuarit, ndrsa mendja mbetet e habitur. Di t till
nuk jan n gjendje ta bjn ata q pr vetveten pohojn se jan pejgamber t Zotit.
Andaj t gjith pejgambert e vetquajtur, pr t dalur nga ky qorrsokak, orvaten t'i rrnojn
themelet n t cilat mbshtetet pejgamberizmi i vrtet. Ata i mohojn mu'xhizet dhe botn e
padukshme dhe do mjet tjetr i cili do t sillte dyshim n pejgamberizmin e tyre.
do pejgamber i rrejshm zakonisht i pranon t gjith Pejgambert, q i kan paraprir atij, e me
kt edhe Librat e tyre qiellore. Andaj ka qen e paevitueshme q ta pranojn edhe Kur'anin.
Mirpo, shtrohet pyetja si t ndrlidhet pranimi i Kur'anit dhe mohimi i mu'xhizeve dhe bots s
padukshme. N mnyr q ta harmonizojn njrn me tjetrn, ata i jan qasur komentimit
ezoterik (t brendshm) t Kur'anit, duke u orvatur q kshtu t'i ikin kuptimit t tij t jashtm dhe
t tr asaj q dispozitat kur'anore krkojn prej tyre.
Djalli, i cili prmendet n Kur'an, sipas tyre sht simbol i pasionit, e engjlli simbol i mirsis.
Iblisi, sipas tyre, nuk posedon ekzistencn e vet dhe ai sht simbol i s keqes.
Mu'xhizet e Pejgamberve paraprak t Zotit, pr t cilt flet Kur'ani, Ata jan, thon, simbole, e
jo realitet. Shkopi i Musait alejhis-selam nuk sht asgj tjetr vese sheriat me t cilin ka ardhur
pr t'i udhzuar ata q kan devijuar.
www.islamischen.ch
144
"Ky sht shkopi im" - u prgjigj ai - "n t cilin mbshtetem dhe me t u shkundi gjethe dhenve
t mia, e me t kam edhe dobi t tjera." (Ta Ha: 18). Dhent, sipas komentimit t tyre ezoterik,
jan populli i tij.
Kur e hodhi Musai shkopin e vet, ai u shndrrua n gjarpr, i cili i glltiti gjarpinjt e
magjistarve... Nuk ka ndodhur q nga shkopi t dal gjarpri si thot Kur'ani. Edhe ky sht
simbolizm, sheriati dhe argumentet e tij i kan glltitur gjarpinjt gnjeshtra.
Kur i ka ra Musai detit me shkopin e vet, ai nuk sht ndar. Ndarjen e detit pr t ciln flet
Kur'ani, ata e komentojn n mnyr simbolike. Kjo sht ndarja e t vrtets nga e pavrteta me
ndrmjetsimin e sheriatit t Musait dhe dshmis s sheriatit (shkopit t tij).
"Dhe fute dorn nn sqetulln tnde, dora do t paraqitet e bardh, por jo e smur." Edhe kt
ajet Kur'anor ata e komentojn simbolikisht. Dora ktu sht simbol i dors zemrgjer, t ciln
Musai ia ka shtrir faraonit.
Ringjallja e t vdekurve nga ana e Isait nuk sht asgj tjetr vese msimi i tij me t cilin i ka
ndriuar shpirtrat e njerzve. E ka shptuar injorantin nga errsira e injorancs, e nuk e ka ngjallur
prnjmend t vdekurin nga vari.
Ngjashm me kt sht edhe shrimi i tij i t verbrve. Ky shrim sht shrim i verbsis s
zemrs, e jo t syrit. Gostia e tij, t ciln e ka prgatitur, nuk sht asgj tjetr vese gostia
shpirtrore q ia ka ofruar popullit.
N kt mnyr Mirza Husein Ali, i ashtuquajturi "Behaullah", i sht qasur komentimit t
Kur'anit, duke i abstrahuar mu'xhizet dhe at q sht e padukshme (engjjt dhe djajt), vetm
www.islamischen.ch
145
pr t'i ikur krkesave t popullit q t realizonte mu'xhize me t cilat do ta argumentonte

pejgamberizmin e vet. Atje nuk ka asgj t padukshme dhe as q ekziston mundsia e mu'xhizeve.
Asnjri prej Pejgamberve t kaluar nuk sht shrbyer me mu'xhize (udira) pr argumentimin e
pejgamberizmit t tyre. Ne jetojm n botn t cils i kan ardhur Pejgambert si reformator dhe
t ciln e kan msuar se si t jetohet m mir dhe m bukur.
Muxhizja e tyre sht mu kjo reform shoqrore.
Kjo sht leje e hapt pr donjrin q dshiron t shpallet si pejgamber i Zotit. Mjafton t thot
se sht i drguar nga Zoti, dhe asgj tjetr.
Nuk e di prse Mirza Husein Ali t tr kt e ka quajtur fe, respektivisht, religjion, q i sht
shpallur nga Zoti?
Prse kt nuk e ka quajtur aspekt shoqror, t lindur nga inspirimi i vet, sikurse t gjith t tjert?
Prse i ka lejuar vetes t thot se ka kontaktuar me At, i Cili sht jasht ksaj bote, pasi q nuk i
ka besuar asaj bote dhe engjjve n t?
Vall, a mos i verbri duhet ta detyroj at q sheh?
Vall, a ekziston Dielli nse e mohon ai q nuk mund ta shoh?
Vall, a duhet t ndjekim shumicn q nuk sheh, vetm pr arsye se ajo paraqet shumic? Si sht
e mundur t quhet fe di q mohon mu'xhizet dhe nuk pranon botn metafizike?
Kto jan vetm disa pyetje, t cilat e kan vetm nj prgjigjje.
www.islamischen.ch
146
Kto jan gnjeshtra t atij q ka dashur t hyj n oborrin pejgamberik pa kualifikime, q sht
orvatur t hyj n shoqrin e atyre t cilt jan t amshueshm pa provime. Andaj edhe i ka
mohuar mu'xhizet dhe botn metafizike n mnyr q disi t'i ik atyre q prej tij krkojn shkresat
akreditive n ambasadn e Zotit, n t ciln disponon t drejtn.
Kto gjra zbulojn t gjitha rreziqet q fshihen mbrapa qasjes ezoterike t Kur'anit... Rreziqet t
cilat paraqiten pr shkak t lnies pas dore qasjes ezoterike, respektivisht, qasjes e cila sht e
bazuar n kuptimin e jashtm t vet fjalve dhe shprehjeve. A sht e mundur q kto qasje t
Kur'anit, dhe t ngjashme me kto, ta anulojn me themel religjionin?
Kt e kan praktikuar me t vrtet harixhinjt, keramitt dhe shum grupacione t tjera, t cilt
e kan komentuar Kur'anin n prputhshmri me t kuptuarit e tyre, e gjat qrimit t hesapeve
ndrmjet veti.
Kjo krkon prej nesh t marrim qndrim unik rreth shtjes s egzegjezs t tekstit kur'anor dhe
t'i prmbahemi atij, e kjo do t thot q n mnyr t prer t lidhemi pr shprehjen dhe
kuptimin e jashtm t ajeteve kur'anore. Kalimi n komentimin ezoterik sht i lejuar vetm
ather kur n t na sinjalizojn fjalt e Kur'anit. Kur'ani duhet komentuar me Kur'an prkitazi
me kuptimin e tij t brendshm dhe t jashtm. Kuptimi i brendshm i Kur'anit nuk guxon t bie
n kundrshtim me kuptimin e jashtm. Komentimi i brendshm i Kur'anit sht i pranueshm
vetm ather kur sht n shrbim t kuptimit t jashtm dhe kur vjen si verifikim i domethnies
s jashtme t fjalve kur'anore, por megjithat kjo lejohet vetm ather kur sht e
domosdoshme. Kta jan kufijt q i dikton vet natyra e Kur'anit.
www.islamischen.ch
147
Vetm n kt mnyr mund t'ia ruajm Kur'anit vendin e tij, i cili edhe i takon, kurse
pejgamberizmit t tij - pacenueshmrin, respektivisht, shenjtrin. Me Kur'anin, e kjo qndron
edhe n kt Libr hyjnor, ka prfunduar cikli i shpalljeve.
BOTA E PADUKSHME
Kur'ani veohet me disa sure m t gjata ku flet pr ndodhi q bjn pjes n fshehtsit e bots
s padukshme. Mendja e jon para ktyre informatave mbetet e habitur dhe e pafuqishme. Ne
nuk jemi n gjendje ta kuptojm e as ta mohojm at. Gjendemi para zgjedhjes tejet t vshtir. A
ta besojm at bot t padukshme, apo ta mohojm? Ktu para nesh gjenden faktet t cilat nuk
kan shenja konkrete.
Komentimi i ktyre gjrave t padukshme, sipas mendimit tim paraqet provim t madh t imanit
ton. Si dshmi pr kt mund t na shrbej edhe kjo q Kur'ani thot pr besimtart:
"Ata, t cilt i druajn Zotit t tyre edhe ather kur nuk i sheh askush, dhe ata brengosen pr
astin e Dits s Kiametit." (El-Enbija: 49).
"Ata, t cilt e besojn botn e padukshme..." (El-Bekare: 3)
Kjo prsritet n shum ajete kur'anore, kurse ka t bj me ata, t cilt besojn me zemr, t cilt
nuk krkojn shenja, t cilt nuk i apostrofojn argumentet dhe t cilt nuk i jipen polemizimit.
www.islamischen.ch
148
Kur'ani trheq vrejtjen se polemizimi dhe znka me fjal mes veti sht nj nga veorit e
qortuara t njeriut: "...por njeriu, m tepr se dokush tjetr, sht polemizues." (El-Kehf: 54).
Besimi sht m par ndjenj sesa teori, i cili prqafohet n baz t argumenteve. Ai sht gjendje
e zemrs para se t jet filozofi racionale. Si provim t ksaj gjendjeje t zemrs dhe t ksaj
pozite t saj, Zoti n Kur'an na prezenton fshehtsit e bots s padukshme, t cilat nuk mund t'i
mohojm e as t'i pohojm me argumente. N kt mnyr Ai na zbulon para vetes son. Dhe ja!
Ne refuzojm dhe gnjejm megjithse pohojm se posedojm iman, ndrsa nga imani, n realitet
ka mbetur vetm mbshtjellsi, vetm polemizimi i that.
Si shembull pr kto fshehtsira prmendim: engjjt, xhinnt, Ditn e gjykimit, Arshin,
Kuraijjin, siratin, berzahin, shpirtin, mizanin, Levhi-Mahfudhin. 8 Sekreti m i madh, pa dyshim
sht djalli - Iblisi dhe shoqria e tij. Pr t All-llahu xhel-le shanuhu thot: "...Ai ju sheh, ai dhe
shoqria e tij, prej nga ju nuk i shihni ata. Ne i kemi br djajt ndihmsa t atyre q nuk
besojn." (El-Araf: 27).
"Kush bhet i verbr q t mos e madhroj Mshiruesin, Ne do t'ia ngarkojm djallin dhe ai do
t'i bhet shok i pandashm i tij". (Ez-Zuhruf: 37).
Engjjt: krijesa; xhinnt qenie t padukshme shpirtrore - t mir ose t kqij; Dita e gjykimit: dita;
Arshi: froni i All-llahut xhel-le shanuhu; Kuraijj:; sirat:; berzah:periudha mes vdekjes dhe ringjalljes;
mizan:; Levhi-Mahfudh: tabela (libri) e fateve, n t ciln jan shnuar ngjarjet e paracaktuara. (shn.
pr.)
www.islamischen.ch
149
Tregimi pr kt shoqrim t djallit prmendet n shum vende n Kur'an. N Ditn e gjykimit,

ather kur donjrit do t'i zbulohet shoku i vet satanik, do t shoh se ai gjithnj ka qen xhinn,
dhe se roli i tij gjat tr jets s njeriut ka qen nxitja n t keqe. Kur t'i zbulohet shoku i tij dhe
kur t'a shoh at, ather do t klith duke u penduar:
"Ah, sikur t ishte fati q largsia mes meje e teje t kishte qen sa mes lindjes e perndimit t
Diellit. Sa shok i keq paske qen!" (Ez-Zuhruf: 38).
Ky ajet sht delikat dhe i paqart. ne e dim se dy pikat m t largta n Tok jan Lindja dhe
Perndimi. Por, n kt ajet qndron: "Ah, sikur t ishte fati q largsia mes meje dhe teje t
kishte qen sa mes lindjes e perndimit t diellit!", domethn largsia skajore.
Kjo sht e mundur t komentohet vetm nse perndimi i diellit sht njkohsisht edhe lindja e
tij n vend tjetr, e kjo sht e mundur vetm nse toka ka form sferike e cila lviz, kshtu q
"largsia nga lindja gjer te perndimi", me t vrtet sht pika m e largt, di q sht edhe m
larg se ajo q gjendet mes lindjes e perndimit.
Ky ajet tregon sheshazi se sa gjra sekrete gjenden n Kur'an, kurse kuptimi i tyre krkon dhe
rivendikon prpjekje maksimale. Kto ajete dhe t ngjashme me to, asokohe nuk kan mundur t
komentohen.
Kjo sht shenj se shoqrimi me xhinnin sht gj e padukshme, tani e pakuptueshme, por
sigurisht do t sqarohet kur t vij koha. Ne duhet t besojm nse kemi zemr, ndjenja, natyrn
dhe shpirtin t cilit i prkujtohet e tr ajo q i ka ndodhur n mbretrin qiellore.
www.islamischen.ch
150
Besimi me zemr n xhinnt dhe engjjt sht dshmi e nj kujtese t mjegulluar t bots dhe
jets n mbretrin qiellore. Ky besim tregon n di, e kjo assesi nuk mund t jet nnshtrim i
that.
Zoti n Kur'an gjithashtu na lajmron se njeriu nuk sht i ln vetm xhinnve, por se ai e ka
shokun e vet edhe n mesin e engjjve, i cili sht gjithnj pran tij dhe i cili e inspiron t bj
vepra t mira.
N ditn e gjykimit ky engjll do t paraqitet pr t dshmuar dhe pr t raportuar pr pronarin e
tij.
"E, shoku i tij do t thot: "Ky, pran meje, sht i gatshm." (Kaf: 23)
Pastaj, ekzistojn engjjt shkrues dhe engjjt mbrojts, t cilt gjenden n shrbim t njeriut,
ndrsa njeriu nuk i sheh: "E, mbi ju vigjilojn rojtart, q jan t respektuar tek Ne, t cilt e din
se ka punoni." (El-Infitar: 11-12).
Pastaj engjjt e Fronit (Arshit): "...e at dit, tet do ta mbajn mbi ta Arshin e Zotit tnd." (ElHakka: 17).
Si do ta mbajn tet engjj Fronin e Zotit? A mos jan ktu tet rreshta, e n do rresht gjenden
engjj n numr t pakufizueshm, apo ktu ka t bj me tet ligje fizike apo metafizike? Kt
askush nuk e di. Kur'ani nuk na informon se ka fshihet pas numrit tet?
Pastaj, ka sht Froni? A sht ky simbol?
ka sht Karrigeja (Kursija)?
www.islamischen.ch
151
Zoti n ajetin kursij thot: "Kursija (Karrigeja) e Tij prfshin qiejt dhe Tokn" (El-Bekare: 255).
Nse sht kaq e madhe Karrigeja e Tij, ather sa sht i madh Froni i tij dhe si sht e munduar
ta mbajn at krijesat, apo ktu, ndoshta, sht fjala pr krijesa trsisht t panjohura pr ne.
Ndoshta ato jon ndonj lloj krijesash elektro-magnetike?
Ndoshta Froni sht vetm metafor, si flasim pr Ka'ben n kuptimin figurativ "Shtpia e
Zotit", gjithashtu n kuptimin figurativ flasim edhe pr Fronin e Zotit.
Prve t prmendurve aty sht edhe Xhibrili - i Drguari i engjjve.
Nga Pejgamberi i Zotit transmetohet se e ka par dy her n formn dhe fizionomin e tij t
vrtet. Hadithi prmend se njra prej ktyre pamjeve ka ndodhur n Bekijje n nj nat t
ndriuar nga drita e hns. Engjlli me madhsin e vet e ka mbushur horizontin dhe
Pejgamberit alejhis-selam i ka ra t fikt nga frika.
"Ai e ka par edhe nj her tjetr, tek Sidretul-muntehaja." (En-Nexhm: 13-14) 9
Fuqia dhe karakteristikat e tjera t Xhibrilit jan prshkruar n suren Et-Tekvir: "Me t vrtet,
Kur'ani sht thnia e t Drguarit fisnik, t fuqishm, t muar nga Zoti i Gjithsis." (ElTekuir: 19-20).
Sidretul-munteha: t paraqiturit simbolikisht t kufirit m t skajshm t dijenis njerzore. (shn. prk.)
www.islamischen.ch
152
"I Drguari fisnik" ktu sht Xhibrili i fuqishm, i muar nga Sunduesi i Gjithsis. Pastaj ai
sht edhe msues. Kur'ani thot se ai posedon fuqi t hatashme: "Kjo (q flet ai) sht vetm
Shpallja e cila i proklamohet atij, e mson at njri me fuqi t madhe." (En-Nexhm: 4-5)
Nga Kur'ani m tej mund t kuptohet se ai do t zbret edhe n tok, n fardo forme qoft dhe
t sjell Shpalljen cilitdo Pejgamber qoft, n ndonj shekull, n fardo gjuhe qoft.
Pr engjjt e tjer, me pozit m t ult, Kur'ani flet me gjuhn e tyre: "donjrit prej nesh i sht
caktuar vendi.", q do t thot se donjri prej tyre ka detyr dhe pun t caktuar. Punt e tyre,
degzueshmria e tyre dhe mundsia e veprimit tek engjjt nuk jan aq t shumta sikur tek njeriu.
Njeriu ka prparsi m tepr se shum engjj. All-llahu ia ka msuar Ademit "emrat e t gjitha
gjrave", e kur i ka pyetur engjjt pr emrat e atyre gjrave, ata jan prgjigjur: "I lavdruar qofsh
Ti! Ne dim vetm at q na ke msuar Ti."
Emrat ktu jan diturit e shumta me t cilat Zoti e ka veuar njeriun mbi t gjitha krijesat e tjera.
Gjithashtu Zoti na informon se engjjt nuk kan gjini t caktuar. Ata nuk jan mashkuj, nuk jan
as femra dhe nuk shumzohen. Ata nuk pin dhe nuk han, si bjm ne. Engjjt jan vetm
krijesa t Zotit. Ata jetojn n dgjes t plot, nuk kan t drejt e as liri q t mos jen t
dgjueshm sikurse njeriu.
"...t cilt nuk u kundrshtohen urdhrave t All-llahut dhe do ta kryejn at q u urdhrohet."
(ET-Tahrim: 6)
Pr xhinnt All-llahu thot se disa prej tyre jan t mir e disa t kqij. Ata shumzohen. Ata
dgjojn se ka ndodh n botn e njeriut dhe njerzve u imponojn mendime t kqija. Disa prej
www.islamischen.ch
153
tyre tentojn t kuptojn se ka ndodh edhe n sferat m t larta, duke u orvatur q n kt

mnyr t vijn tek konceptimi edhe i asaj q sht e padukshme, por n kt nuk kan sukses.
Disa prej tyre e sulmojn njeriun duke u prpjekur q t'i sjellin mynxyra, por ata nuk mund ta
bjn kt pa vullnetin e Zotit, sikurse q edhe shrimi nuk do t kryhet pa vullnetin e Zotit.
Prpjekja q t fitohet simpatia e xhinnve me an t flijimeve pr qllim shrimi sht haram.
Gjithashtu sht haram t thirret xhinni n ndihm.
"Dhe ka pasur njerz q kan krkuar ndihm nga xhinnt, e n kt mnyr ia kan rritur atyre
amarroksin (mendjemadhsin)." (El-Xhinn: 6).
Me fjalt e vet xhinnve Kur'ani na flet pr prgjimin e tyre: "Ne jemi prpjekur ta prekim
qiellin, por jemi vrtetuar se aty ka shum roje t forta dhe yje rnse (meteor), dhe kemi ndejtur
rreth tij, npr vende t prshtatshme pr t dgjuar dika, por ai q prgjon tani, do t has n
yje rnse q jan n prita (pusia) dhe ne nuk dim se a i prgatitet dika e keqe atyre n Tok, apo
Zoti i tyre u dshiron mirsi, e midis nesh ka t mir dhe ka q nuk jan t mir, ka prej nesh
kategori (lloje) t ndryshme". (El-Xhinn: 8-11).
Kur'ani m tej konfirmon se pr xhinnin bota e padukshme sht e panjohur. Ai m kot e
prgjon at bot.
"Ata assesi nuk mund t prgjojn." (Esh-Shuara: 212).
Ata jan t vdekshm sikurse edhe njerzit. Ata do t ringjallen dhe do t japin llogari pr veprat e
tyre.
www.islamischen.ch
154
Kur'ani na tregon se ka ka punuar xhinni n kohn e Sulejmanit alejhis-selam dhe si i ka

nnshtruar ata ktij Pejgamberi.
"...Dhe, ia nnshtruam Sulejmanit disa nga xhinnt, t cilt punonin para tij me lejen e Zotit t tij.
E, kushdo prej tyre q largohej nga urdhri Yn, bnim q ai ta shijoj vuajtjen e zjarrit. Ata i
punonin atij 'dshironte: tempuj dhe prmendore, en t gjera si saranxhat dhe kazana t
mdhenj - t palvizshm (pr shkak t madhsis)." (Sebe: 12-13).
Pastaj na informon pr rrmbimin e fronit t Belkises, e thot: "Un do ta sjell" - tha Ifriti, njri
nga xhinnt - "para se t ngritesh nga kjo ulse e jote, un jam i fuqishm dhe i sigurt." E, un do
ta sjell" - tha ai i cili kishte msuar nga Libri - "sa el e mbyll syt." Dhe kur Sulejmani pa se
tanim froni sht vuar para tij, thrriti: "Kjo sht mirsi e Zotit tim i Cili m sprovon se a jam
mirnjohs apo jo. E, kush sht mirnjohs - sht mirnjohs n dobi t vet, e, kush sht
jomirnjohs - megjithkt Zoti im sht i pavarur dhe fisnik." (En-Neml: 39-40).
Nga ajeti kuptojm se "ai i cili kishte msuar nga Libri" ka qen m i fuqishm se xhinni. Ai ka
ardhur me fron sa el e mbyll syt. Edhe pr t dytn her Kur'ani tregon pr paditurin e xhinnit
n suren Sebe:
"E, kur ia caktuam vdekjen, n t askush nuk i udhzoj pos nj krimbi. Dhe pasi u rrzua,
xhinnve u b e qart se nuk do t mbeteshin t turpruar sikur t mundnin ta dinin ardhmrin.
(Sebe: 14).
Sulejmani ka vdekur duke qndruar n kmb i mbshtetur n shkopin e tij, duke u lutur n
tempull. Nj koh t gjat qndroi ashtu. Xhinnt, t cilt punonin at q u kishte urdhruar,
www.islamischen.ch
155
edhe m tej punonin duke menduar se ai sht gjall dhe se n tempull po i lutet Zotit. Vetm
ather kur krimbi ia brejti shkopin, n t cilin ishte mbshtetur Sulejmani alejhis-selam, ai u
rrzua dhe xhinnt kuptuan se ai kishte vdekur, e kjo sht shkalla m e lart e mosdijes s tyre.
Kur'ani gjithashtu na informon se All-llahu xhel-le shanuhu ia ka msuar Sulejmanit alejhis-selam
gjuhn e shpesve dhe gjuhn e thneglave. N Kur'an qndron: "Dhe kur arritn n luginn e
thneglave, nj thnegl tha: "O thnegla, hyni n banesat tuaja q t mos ju shkel Sulejmani dhe
ushtria e tij, e kt as mos ta vreni." E, ai qeshi zshm n fjalt e saj dhe tha: "O Zoti im, ma
mundso t jem mirnjohs n dhuntin Tnde, q m ke dhn mua dhe prindrve t mi, dhe q
t bj vepra t mira, me t cilat do t jesh i knaqur Ti, dhe m shpie, me mshirn tnde, n
mesin e robrve Tu t mir! (En-Neml: 18-19).
Ky rrfim dhe rrfimet t tjera ngjashme me kt prkitazi me gjuhn e thneglave n t kaluarn
ka qen gj e jashtzakonshme. Sot shkenca, n baz t vzhgimeve, pohon se thneglat kan
gjuhn e tyre, e gjithashtu edhe blett, si dhe t gjitha llojet e insekteve t cilat prbjn nj
bashksi. Pa gjuh si mjet pr marrveshje do t ishte e pamundur q insektet t organizojn jetn
e tyre dhe ta bjn ndarjen e puns s tyre.
Andaj edhe kjo pr ka na rrfen ajeti paraprak sht e mundur.
Pastaj vijm tek djalli pr t cilin Kur'ani thot se ai dhe shoqria e tij i takojn xhinnve. Ata jan
t mosprfillur dhe do t jetojn gjer n Ditn e gjykimit. N Ditn e gjykimit do t vdesin, e
pastaj prsri do t ringjallen, n mnyr q pas ksaj prgjithmon t qndrojn n Xhehennem.
Djajt jan ata, t cilt ia kan msuar njeriut magjit (sehiret), dhe si ta ndajn burrin prej gruas.
www.islamischen.ch
156
Kur'ani na rrfen se sehiri sht paraqitur pr t parn her n Babiloni, ku kan zbritur dy engjj
n form t njeriut t quajtur Harut dhe Marut. Zoti ka dashur q me an t tyre t'i sprovoj dhe
t'i riprovoj njerzit. N Kur'an gjithnj prmendet sprovimi i njeriut n t mir dhe n t keq.
"do krijes e gjall do ta shijoj vdekjen! Ne ju vm n sprov me t keqe dhe me t mir." ElEnbija: 35).
E keqja n ajetin paraprak sht prmendur para s mirs si mjet sprovimi.
Rrfimi mbi Harutin dhe Marutin sht shpallur n suren El-Bekare: "...Sulejmani nuk ka qen
mosbesimtar, por djajt jan mosbesimtar (patn mohuar), q u msonin njerzve magjin dhe
ka u zbriti dy engjjve, Harutit dhe Marutit, n Babiloni. E kta dy nuk e msonin asknd para se
ti thoshin: "Ne vetm ju sprovojm, e ti mos u bn mosbesimtar!" Dhe njerzit msonin prej
atyre dyve se si ta ndajn burrin prej gruas, por me kt nuk mund t'i bnin dm askujt pa
vullnetin e All-llahut. Dhe msonin at q do t'u bn dm atyre dhe prej kafit nuk do ken
kurrfar dobie..." (El-Bekare: 102).
N kt mnyr Zoti vrteton se sehiri, madje edhe ai q sht i dmshm pr njeriun, len gjurm
vetm me vullnetin e Zotit.
Me kt, n mnyr t trthort, sht i pranuar sehiri dhe sht verifikuar mnyra e shpalljes s
tij, historiku dhe vendi, por Kur'ani edhe m tej vazhdon t'i shnoj magjit dhe magjistart: "...E,
magjistari, nuk do t ket sukses, kudo q t gjendet." (Ta Ha: 69).
"A mos vall, pr t Vrtetn e cila ju ka ardhur thuani se sht magji?" - tha Musai - "E ,
magjistart kurr nuk do t'ia dalin!" (Junus: 77).
www.islamischen.ch
157
Ky sehir pr t cilin flet Kur'ani dhe i cili sht prmendur pr t dytn her n rrfimin q ka t
bj me Musain alejhis-selam dhe faraonin, kur faraoni i kishte sjellur magjistart e vet, litart e t
cilve ishin shndrruar n gjarpinj t gjall, dhe pr t tretn her n rrfimin q i prket Samirijjit,
i cili, me ndihmn e magjive, ka br nj vi t art i cili plliste, pastaj rrfimi q ka t bj me
magjistart, t cilt frynin n nyje. Ky sehir pra ka qen dhe sht zhdukur, gjersa ai me t cilin ne
ballafaqohemi sot sht di krejtsisht tjetr. Nga magjistart sot kan mbetur vetm bastardt, t
cilt flasin at q nuk dijn dhe konfirmojn di q nuk jan n gjendja ta bjn. Dorshkrimet e
vjetra, n t cilat ka qen e shnuar kjo dituri, kryesisht jan zhdukur. Kan mbetur vetm
tregimet, n t cilat shkenca sht grshetuar me prralla. Gjithashtu thirrja e xhinnve dhe
tubimi i tyre sht dituri shum e lig, bazat e s cils i njeh vetm nj rreth i ngusht.
Shkenca nuk din, e arsyeja nuk kupton. Kjo do t ishte shkurtimisht prkitazi me qndrimin e
shkencs dhe arsyes pr kto shtje dhe pr shtje t tilla.
Disa fenomene, t cilat i prkasin sehirit, si sht pr shembull hipnoza, shkenca i pranon
megjithq ksaj nuk mund t'i gjej shpjegim.
Shkence edhe sot e ksaj dite nuk e din se si gjumsjellsi mund t arrij ta mbizotroj dhe tia
nnshtroj vullnetin e njeriut t fjetur vullnetit t vet. At q sheh gjumsjellsi sheh edhe njeriu
i fjetur. N pyetjet q i bn gjumsjellsi njeriu i fjetur i prgjigjet qoft edhe nse krkon prej tij
q t fluturoj npr ajr.
E tr ajo q ka br shkenca n kt rast reduktohet vetm n terminologji dhe asgj tjetr.
www.islamischen.ch
158
Ngjashm me kt jan edhe fenomenet e telepatis, t zbuluarit (keshfit), parashikimit

(luciditetit) etj.
Kjo sht ndoshta edhe m e uditshme se sehiri. Shkenca kt vetm e regjistron, kurse nuk e
shpjegon.
Ndrsa berzahu sht periudha mes vdekjes dhe ringjalljes.
"... E pas tyre sht hapsira e cila e ndan astin e vdekjes nga dita kur do t ringjallen." (ElMuminun: 100).
Kur'ani gjithashtu flet pr domethnien e berzahut edhe n kto ajete: "Ai i ka ln dy detra
njrin pran tjetrit - njri sht i pijshm e i mbl, e tjetri sht i njelmt e i hidht, ndrsa
ndrmjet tyre ka vn parmakun berzah dhe pendn e padukshme." (El-Furkan: 53).
Kur'ani flet pr ujrat e njelmta t detit dhe t mbla t lumenjve. Se si ata bashkohen dhe
derdhen njri n tjetrin dhe se si sht eliminuar przierja e ujit t pijshm me at t njelmtin.
Npr lumenj edhe m tej gjendet uji i mbl, ndrsa n dete - uji i njelmt, sepse Zoti mes tyre
ka vn parmakun. Domethnia e njjt prsritet edhe n suren Er-Rahman: "I ka lshuar dy dete
t takohen (t preken), e mes tyre sht parmaku dhe ata nuk przihen." (Er-Rahman: 19-20).
Nga kto ajete shihet qart se ktu nuk bhet fjal pr dheun i cili i ndan. Dheu nuk paraqet
penges q lumenjt t mos derdhen npr dete e oqeane. Ligjet natyrore kan br q oqeanet t
gjenden n ultsirat m t mdha t Toks, e n to t derdhen lumenjt nga lartsirat malore. N
t kundrtn do t vinte gjer tek przierja e ujit t pijshm me at t njelmt. All-llahu xhel-le
shanuhu ka br q oqeanet t rrisin nivelin e tyre gjat batics (ndikimi i fuqis trheqse e
www.islamischen.ch
159
Hns). Sikur Hna t ishte m afr Toks ather edhe batica do t ishte m e madhe, kjo
ndoshta do t shkaktonte q oqeanet t derdhen n lumenj kshtu q ujrat do t prziheshin dhe
ndoshta m nuk do t gjendej as nj pik uj i pijshm.
Berzah (parmaku, pengesa), hixhrun mahxhurun (penda e padukshme) etj. tregojn n ligjet e
fiziks, t cilt caktojn vendin dhe kufirin e do gjje.
Kjo mund t mirret si komentim i ksaj q Kur'ani thot pr t vdekurit: "... E pas tyre sht
hapsira e cila e ndan astin e vdekjes nga dita kur do t ringjallen." (El- Muminun: 100).
Ktu berzahu nuk do t thot ndonj parmak i gjer, i cila do ti ndante shpirtrat e t vdekurve
nga jeta e dynjallkut (ksaj bote), por berzahu ktu ka kuptimin e ligjeve, t cilt do ta pengojn
kt. Shpirtrat pas vdekjes fillojn nj jet specifike pr ta. Andaj sht e pamundur q ata t
flasin me ne, e as q mundemi ne t flasim me ta, sepse mes nesh gjendet berzahu, parmaku,
respektivisht ligjet e ksaj bote t cilt dallojn nga ligjet sipas t cilve vijon jeta n botn
shpirtrave. Ndoshta shpirtrat gjenden ktu, rreth nesh, por kontaki me ta sht i pamundur pr
shkak t dallimeve n ligje sipas t cilve ato ekzistojn nga ligjet sipas t cilve zhvillohet jeta
jon.
Nga kto ajete gjthashtu kuptojm se Kur'ani prdor edhe shifrn kur flet pr fshehtsit dhe
botn e padukshme. Ky nuk sht libr q flet mbi hidraulikn apo fizikn dhe nuk hyn n
detaje shkencore. Ai knaqet vetm me nj fjal e cila udhzon, pr shembull berzah, fjal e cila
inspiron, pastaj na l t mendohemi, a t besojm apo t mos besojm.
www.islamischen.ch
160
Pr sa i prket kalemit (pends) dhe Levhit (pllaks), shohim se All-llahu xhel-le shanuhu betohet
n pend dhe n at q shkruajn ato:
"Nun. Pasha pendn dhe n at q shkruajn ato." (El-Kalem: 1)
Kjo nuk sht pend me t ciln shkruajm ne. Kjo sht pend e Zotit me t ciln Ai e shkruan
ksmetin n lehvi-mahfudhu (pllakn famshme), apo ndoshta ka t bj me pendn, me t ciln
shkruajn engjjt.
"All-llahu shlyen ka t doj, e ngulit (prforcon) ka t doj. Tek Ai sht Libri am (ummulkitabi)." (Er-Rad: 39).
Kjo e folme habit. Nga kuptimi i jashtm i ajetit jipet t kuptohet se Zoti shkruan dhe shlyen
sikurse edhe ne. Ky komentim nuk sht i sakt. Ktu sht fjala pr magfiretin (faljen) e Zotit i
cili arrin edhe gjer tek shlyerja e mkateve. Zoti i shlyen mkatet toNe, duke na frymzuar me
vepra t mira.
"... Me t vrtet, veprat e mira i shlyejn veprat e kqija..." (Hud: 114).
Zoti sht i lir t bj ka t doj. Nuk do t pyetet pr at se ka ka br. N kt mnyr Zoti u
ka dhn gjas edhe atyre t cilt pendohen. Ky sht argument i liris absolute dhe mshirs s
madhe t Zotit.
Kt liri absolute e kuptojm edhe n saje t asaj se 'na thot Kur'ani prkitazi me ditt e Zotit.
N nj ajet All-llahu xhel-le shanuhu thot: "... Me t vrtet, vetm nj dit te Zoti yt sht sa nj
mij vjet sipas numrimit tuaj (n kt jet)." (El-Haxhxh: 47).
www.islamischen.ch
161
Ndrsa n nj ajet tjetr thot pr engjjt si vijon: "Engjjt dhe Xhibrili ngjiten tek Ai pr nj dit
q zgjat pesdhjet mij vjet." (El-Mearixh: 4)
Kjo do t thot se dita e Zotit zgjat sa t doj Ai vet. Njra zgjat nj mij vjet, ndrsa tjetra
pesdhjet mij vjet. Ai nuk sht i varur nga koha si jemi ne. Ai sht mbi kohn.
T gjitha kto domethnie ndriojn, e mendja as q i vren, prderisa nuk angazhohemi m
tepr n kt drejtim. Msimi i Kur'anit sipas mendimit tim sht xhihad. Kush e mson Kur'anin
ngadal dhe qetas, e pastaj mohon at q gjendet n t, ai i ka sjellur zullum vetit e jo Kur'anit.
Prej t gjitha gjrave q jan thn n Kur'an, thellsia m e madhe i prket bots s padukshme.
Ndoshta n nj fjal prej dy shkronjash, t ciln e len m'anash, prehet fshehtsia e tr
ekzistencs sate, e ndoshta e lexon ndonj fakt duke e tundur kokn dhe thua: Si sht e mundur
kjo? Kjo sht prrall. Kjo nuk sht logjike vetm pr shkak se ke lexuar ndonj vepr n
gjuhn angleze, andaj n saje t ksaj konsideron se je njeri i kulturuar.
Prgjigjja m e mir pr ty dhe t ngjashmve me ty jan fjalt e Isait alejhis-selam: "Nse punon
sipas asaj q di, Zoti do ta zbulon edhe at q nuk e di."
Nse e ndjek shtegun e atij i cili sinqerisht krkon dituri, i cili lexon nga dituria do gj q i vie n
dor, i cili kupton at se ka gjendet n to, dhe i cili pastaj t gjitha ato i zbaton n praktik, Zoti
do t'ia msoj edhe at q nuk ka ditur, e do t kuptoj edhe at q ka menduar se sht e
parndsishme.
Ky sht shtegu i mistikve islamik, t cilt t paqartn e kan konceptuar me keshf (zbulim) dhe
ruje (t pamurit), e kjo prap do t thot msimi dhe puna sipas Kur'anit, aplikimi i do shkronje
www.islamischen.ch
162
t tij, thirrja e prkort t Zotit me emrat e Tij t bukur, krkimi i dituris, prfitimi dhe zgjerimi i
dijenis.
E kt premton edhe Kur'ani: "E, ata q luftojn (prpiqen) pr Ne, Ne me siguri do t'i udhzojm
rrugve ToNe..." (El-Ankebut: 69).
E gjithashtu edhe Inxhili: "Krkoni e do ta gjeni! Trokisni, e do t'ju hapet!" (Mateji, 7,7)
Me kusht q trokitja n der t jet me zemr, e sinqert dhe qllimmir. Ather do t jesh i
strmbushur me begatit e Zotit, si jan me to t strmbushur edhe t dashurit e Tij dhe njerzit
e mir.
"Sikur t dinte All-llahu se prej tyre mund t dal ndonj vepr e mir, do t'i bnte t dgjojn..."
(El-Enfal: 23).
Zoti kurr nuk e ka thyer premtimin e Vet, ne jemi ata t cilt premtimet tona nuk i realizojm.
"Edhe Ademit menjher n fillim i urdhruam, por ai harroi dhe nuk u tregua i vendosur." (Ta
Ha: 115)
Dhe, ja kshtu, erdhm gjer tek fshehtsia m e madhe, gjer tek kiameti.
Kiametit sht fshehtsi, t ciln All-llahu xhel-le shanuhu askujt nuk ia ka zbuluar, madje as t
drguarve t Vet.
"T pyesin ty kur do t ndodh Dita e Kiametit. Thuaju: "At e di vetm Zoti im. Ai do ta
zbuloj at n kohn e tij, e (tmerret e Dits s Kiametit) do t jen t rnda pr qiejt dhe Tokn,
www.islamischen.ch
163
do t'u vij krejtsisht papritmas." T pyesin, thuajse ti di dika pr t. Thuaj: "Kt e di vetm Allllahu, por shumica e njerzve nuk e kuptojn kt (t vrtet)." (El-Araf: 187)
Se kur do t ndodh Kiametit vetm Zoti e di dhe askush tjetr. Kjo do t jet pamje e
tmerrshme.
DITA E GJYKIMIT
Dita e gjykimit sht kulminacioni i bots s padukshme. Pr t askush nuk din gj, pos All-llahut
xhel-le shanuhu Kjo sht veori vetm e Zotit, dhe e askujt tjetr. Mirpo, All-llahu xhel-le
shanuhu n Kur'an na informon pr disa shenja t ksaj dite. Disa prej ktyre shenjave Ai i ka
prshkruar me kto fjal:
"Andaj ti prite ditn kur do t'iu duket se kah qielli shohin tym t dukshm, i cili do t'i mbuloj
njerzit. Kjo sht vuajtje e padurueshme! "O Zoti yn, largoje vuajtjen nga ne, ne me siguri do t
besojm!" E, si do t marrin ata msim, kur tanim u ka ardhur Pejgamberi i vrtet, t cilit ia
kthejn shpinn dhe thon: "I msuar - i mendur!" Ne do ta largojm vuajtjen pak nga pak, e ju
me siguri do t ktheheni (n politeizm), por at dit kur do t'i rrmbejm me tr forcn - Ne me t
vrtet do t'i ndshkojm." (Ed-Duhan: 10-16).
Edhe Zbulimi i apostolit Ivan gjithashtu tregon n kt tym: "Kur ai e hapi grykn - Humnern, nga
gryka "u ngrit tymi i Furrs" gjigante, dhe e "errsoi diellin", ajri prej tymit nga gryka."
www.islamischen.ch
164
Apostoli Ivan n Zbulimin e vet thot se ky tym nuk do t'i mbyt njerzit, por do t'i mundoj ata
pes muaj radhazi: "Gjat atyre ditve njerzit do t krkojn vdekjen, por nuk do ta gjejn, do t dshirojn t
vdesin, por vdekja do t ik prej tyre." (Zbulimi-9, 2-7).
Kjo sht dukuri natyrore. Kur'ani flet pr kt sikurse edhe Zbulimi i apostolit Ivan. Kjo dukuri
sht trsisht identike edhe n njrin edhe n tjetrin burim.
Gjendemi para tymit, i cili do ta mbuloj Tokn dhe do ta errsoj Diellin. Kjo sht vuajtje pr
njerzit gjer n kohn e caktuar, kur Zoti do te largoj kt vuajtje.
Pr shenjat e tjera t Dits s gjykimit Kur'ani thot n suren En-Neml: "Dhe, kur t vij koha q
ata t ndshkohen, Ne do t bjm q nga Toka t del nj kafsh, e cila do t'u thot atyre..." (EnNeml: 82). "U afrua asti dhe Hna u a!" (El-Kamer: 1). Zoti ia drgon Pejgamberit nj fjalim
dhe i thot q t'ia trheq vrejtjen do dhunuesit pr kt Dit: "Dhe terhiqjau vrejtjen atyre pr
Ditn e afrt t gjykimit, kur zemrat do t'u vijn deri n fyt e t gajasen, kur dhunuesit nuk do t
ken as mik t sinqert, e as ndrmjets q prfillet." (El-Mumin: 18).
S'ka dyshim se t gjith do t besojn kur do t'i shohin kto shenja, kur Hna ahet dhe kur nga
Toka del kafsha, e cila do t flas. Ather m nuk do t ket dyshim n zemrat e atij q ka
dyshuar, por ky besim nuk do t'i sjell dobi, sepse ky ka qen i detyruar t besoj, e Zoti nuk do t
pranoj iman t till.
"At dit kur t vijn parashenjat nga Zoti, ather askush nuk do t ket dobi prej asaj q do t
besoj, nse nuk ka besuar m par, ose nuk ka br ndonj t mir si besimtar..." (El-Enam:
158)
www.islamischen.ch
165
Zoti gjithnj pranon besimin e atyre, t cilt besojn n t padukshmen, pa pasur nevoj pr
argumente, pa pasur nevoj q ta shohin at me syt e tyre.
T pamurit me zemr, e jo me shqisat e t pamurit. Bota e padukshme sht provim. A e sheh
vetdija at q nuk e sheh syri, e n saje t ksaj t bindet (t besoj) n botn e padukshme!?
Nse e bn kt, ather kjo sht dshmi se njeriu gjendet n nj shkall t lart, se ka
fushpamje t gjer dhe se ka prfituar t drejtn t jet i shptuar. Nse kt nuk e bn, ather
kjo sht dshmi se ai vetm sheh, dgjon dhe mendon sikurse edhe krijesat e tjera me shqisat e
jashtme. Me kt vetm ka dshmuar se gjendet n nj nivel shum t ult, respektivisht, se e ka
vendin n shkalln m t ult.
Parashenja e fundit e Dits s gjykimit jan Jexhuxhi dhe Mexhuxhi (Gogu dhe Magogu).
Ky sht rrfim mjaft enigmatik i cili prmban shum simbole. Kur'ani flet pr Dhulkarnejnin
dhe udhtimin e tij npr Tok, e thot: "Kur arriti mes dy bjeshkve, gjeti afr tyre nj popull, i
cili, pothuaj nuk kuptonte asnj t folme. Ata than: "O Dhulkarnejn, Jexhuxhi dhe Mexhuxhi
bjn rregullira n Tok, a don t t japin dhurat q t ndrtosh nj mur mes nesh dhe atyre?"
"M mir sht ajo ka m ka dhn Zoti im" - tha ai . "Por m ndihmoni ju mua sa t mundeni,
e un do t ndrtoj nj mur ndrmjet jush. M sillni copa t mdha hekuri! E, kur ai i bashkoi dy
ant e bjeshkve, tha: "Fryni!" Pasi e skuqi si zjarri, tha: "M sillni tunxh t shkrir q ta hudhi n
t!" Dhe kshtu, ata (Jexhuxhi dhe Mexhuxhi) nuk kan mundur ta kaprcejn as nuk kan mundur
ta zhbirojn. "Kjo sht dhuntia e Zotit tim!" - tha ai. "Dhe kur t plotsohet krcnimi i Zotit
tim, Ai do ta rrepshoj at me tok, e krcnimi i Zotit tim sigurisht do t plotsohet." Dhe Ne
www.islamischen.ch
166
do t bjm q disa prej tyre t ndeshen me t tjert si valt (e detit) dhe do t'i fryhet Surit (bririt), e
do t'i tubojm q t gjith." El-Kehf: 93-99)
Ktu kemi rrfimin trsisht enigmatik, rreth t cilit kan bredhur dhe ende bredhin shum
komentues t Kur'anit.
Disa prej tyre thon se Jexhuxhi e Mexhuxhi jan pasardhsit e Jafesit, t birit t Nuhit alejhisselam, rac e verdh, se kan jetuar n koht dhe periudhat e lashta, n t cilat ka mbretruar
injoranca dhe prapambeturia. Popujt q jetonin rreth tyre kishin prjetuar nj prparim
jashtzakonisht t shpejt si n shkenc ashtu edhe n industri, por, nj dit edhe ata do ta
shqyejn velin e prapambeturis s tyre dhe do ti kthehen prparimit dhe shkencs.
Kjo nuk do t thot se komentimi i ktij ajeti sht i sakt. T gjitha kto jan vetm supozime.
Fshehtsin e di vetm All-llahu xhel-le shanuhu e askush tjetr. E tr ajo q sht prmendur
prkitazi me rrfimin mbi Jexhuxhin dhe Mexhuxhin i takon supozimeve dhe hipotezave, kurse
sipas mendimit t mistikve kto jan gjra t cilat gjenden edhe n komentimet e tyre.
Mirpo, edhe pran ksaj, nse hapim kaptinn e njzet t Zbulimit dhe lexojm at se ka thot
apostoli Ivan pr Gogun dhe Magogun, do t shohim se aty ka t bj me domethnie t njjta dhe
simbole t njjta: "E kur kaluan nj mij vjet, satani do t jet i liruar nga burgu. Do t dal q t'i fut n
grindje popujt "n katr ant e bots" - "Gogu e Magogu" - t'i tubon pr luft aq t shumnumrt sa rr n det."
(Zbulimi-20, 7-9)
Cili sht ai popull q numri i tyre sht sa rra e detit, q do t ndrmerr luft kundr bots kur
t mbushen nj mij vjet? Kto jan gjra, t cilat e trondisin imagjinatn. Kto jan shpallje t
www.islamischen.ch
167
cilat kan ardhur ta vrtetojn njra tjetrn. Ne ktu nuk kemi ka t krkojm e as t
komentojm, N Kur'an qndron: "...Por, komentimin e tyre e di vetm All-llahu..." (Ali Imran:
7).
Ai sht i Vetmi q i posedon elsat e ktyre mistereve. Ai sht i Vetmi q e di se kur do t
ndodh Dita e gjykimit.
Logjikimi i lir sht i lejuar kur ka t bj me gjrat e ksaj bote, por t jesh kategorik pr gjrat t
cilat kan t bjn me t padukshmen sht gabimi m i madh t cilin do t mund ta bnte
donjri q mirret me komentimin e Kur'anit, e prve ksaj, kjo as q sht n fuqin ton.
Kur'ani gjithashtu na informon se Dita e gjykimit do t vij ather kur qytetrimi n bot arrin
kulminacionin e vet, ndrsa njeriu sendrtimin e vet t arritshm, kur Toka t stoliset dhe t
zbukurohet me veshjen e vet, kur njeriu mendon se sht zotrues mbi t gjitha..., e kultivon
shkrettirn, qeveris me shiun, shron edhe smundjet pashruese, bn transplantacionin
(ndrimin) e organeve nga njerzit e vdekur n ata t gjallt, udhton npr kozmos, zbrthen
atomin dhe i bart malet prej nj vendi n vend tjetr. Zoti na krcnohet dhe na trheq vrejtjen
me fjalt: "...E, kur Toka t vishet dhe zbukurohet, dhe kur banort e saj mendojn se ata jan
zotrues t saj, (ather) u vie urdhri Yn, natn ose ditn, dhe Ne e bjm at si t ket qen e
korrur, thuajse prpara nuk kishte ekzistuar asgj..." (Junus: 24). Ajeti prmban nj fshehtsi.
Zoti thot se Dita e gjykimit do t ndodh natn ose ditn, e kjo sht e mundur t komentohet
vetm me formn sferike t Toks e cila rrotullohet, kshtu q n njrn gjysm sht nat e n
tjetrn dit. E kur t vij Dita e gjykimit, e sigurisht do t vij n nj ast: "...Kurse Dita e
Kiametit do t vij sa el e mbyll syt, ose edhe m shpejt..." (En-Nahl: 77), gjysma e banorve
www.islamischen.ch
168
t bots do t jen n nat e gjysma tjetr n dit. Lajmi nuk do t ishte i sakt po qe se kishte
thn se Kiameti do t ndodh ditn, gjegjsisht natn. Zoti kur nuk e ka thye premtimin e Vet,
andaj edhe ka thn se Kiameti do t ndodh natn ose ditn.
Se sa sht kjo e rndsishme, shihet edhe nga fakti se kjo sht prsritur edhe n nj ajet tjetr i
cili flet pr Ditn e Kiametit: "Thuaj: "M thuani ju mua: nse do t'ju godit dnimi i Tij natn ose
ditn, ather prse e nxitojn at politeistt?" (Junus: 50). Pr hern e dyt flet se kjo vuajtje e
papritur do t ndodh natn ose ditn... Ky sht pr ne sinjal q t mendojm pr kt. Dhe, ja
kshtu, me Kur'an arrijm gjer tek shenja e fundit e Dits s Kiametit, e kjo sht zri i boris dhe
fillimi i Dits s gjykimit.
Skenat e Dits s gjykimit do t jen t tmerrshme. Gjaku do t ngrihet n damar. Dielli do t
errsohet, Hna gjithashtu, bjeshkt do t rrnohen, yjet do t bien, detet do t mbushen me
zjarr, e Tokn do ta godas nj trmet i madh. do gjallese n Tok dhe n qiej do t'i bie t fikt,
pos atyre t cilat do t'i ruaj Zoti, n mnyr q t'i shohin skenat e ksaj dite.
E tr kjo do t ndodh pas zrit t par t boris, kurse pas zrit t dyt do gj do t ringjallet
prsri dhe do t filloj dhnia e llogaris.
N Zbulimin e apostolit Ivan gjejm fotografin e njjt t Dits s gjykimit. N kaptinn e
gjasht qndron: "Shikoja edhe m dhe kur u hap vula e gjasht, u shkaktua trmet i madh, dielli u b i zi
sikur plhura nga krmendi (leshi i dhis), e Hna u b sikur gjaku. Yjet nga qielli u rrzuan n tok, sikur q
fiku i flak frutet e veta t papjekura kur e shkund era e fort. E qielli u zhduk, sikur libri kur mbshtillet. Nga
vendi i tyre lvizn t gjitha bjeshkt dhe ujdhesat." (Zbulimi-6, 12-15).
www.islamischen.ch
169
N suren En-Infitar Kur'ani thot pr Ditn e gjykimit me sa vijon: "Kur t ahet qielli, dhe kur t
rrzohen yjet, dhe kur t derdhen detet njri n tjetrin, dhe kur t rrotullohen (trazohen) varret..."
(El-Infitar: 1-4).
Ndrsa n suren El-Tekvir qndron: "Kur Dielli t humb shklqimin, dhe kur yjet t rrzohen,
dhe kur malet t lvizin, dhe kur devet mbarse t mbeten pa barinj (t pakujdes), dhe kur shtazt e
egra t tubohen, dhe kur detet t mbushen me zjarr." (Et-Tekuir: 1-6).
N shum ajete kur'anore, q kan t bjn me Ditn e gjykimit sht theksuar se Zoti dhe engjjt
e Tij do t zbulohen.
Dita e gjykimit m duket sikurse fotografia e smadhuar e asaj q ka ndodhur n astin kur Musai
alejhis-selam ka krkuar ta shoh Zotin e vet. Prkitazi me kt Kur'ani na tregon hollsisht n
suren El-A'raf:
"...Musai tha: "O Zoti, im dftomu q t t shoh!" "Nuk mund t m shohsh" - tha - "por shiko
n at mal, e nse mbetet n vendin e vet, ti do t m shohsh." E kur Zoti i tij iu dftua atij mali,
ai bri rrepsh me tok, ndrsa Musai u rrzua i fikt..." (El-Araf: 143)
T njjtn gj do ta shohim, por t smadhuar, n do sken t Dits s gjykimit.
"Dhe, t pyesin ty (o Muhammed) pr malet (ka do t bhet me to n Ditn e Kiametit). Thuaj:
"Zoti im ata do t'i bj n pluhur dhe do t'i shkaprderdh, e vendet ku kan qen ata do t bhen
fusha t rrepshta." (Ta Ha: 105-106)
www.islamischen.ch
170
"A mos presin ata q All-llahu t'u vij nga qielli i kthjellt, e edhe engjjt, e t merr fund do
gj?!..." (El-Bekare: 210).
"Edhe qielli do t ahet - ather do t jet i flashkt - dhe engjjt do t do t qndrojn n skajet
e tij..." (El-Hakka: 16-17)
"Por kur Toka u thrrmua copa-copa dhe erdhi Zoti yt, e engjjt t rreshtohen radh pas radhe."
(El-Fexhr: 21-22).
"Dhe qielli do t hapet dhe do t ket shum dyer, dhe malet do t thrrmohen dhe do t bhen
si hije e ajrit (fatamorgan)." (En-Nebe: 19-29).
"Dhe do t fryhet n Sur (bori), dhe do t vdesin ata q gjenden n qiej dhe q gjenden n Tok,
do t mbesin vetm ata q do All-llahu, pastaj do t fryhet pr t dytn her n Sur dhe ata
prnjherit do t ngjallen e do t presin (se ka do t ndodh). Dhe Toka do t shndritet me
dritn e Zotit t vet dhe Libri do t shtrohet, do t sillen Pejgambert dhe dshmitart, dhe t
gjith do t gjykohen me drejtsi, askujt nuk do t'i bhet padrejtsi." (Ez-Zumer: 68-69).
Aty gjithnj do t jet prezenca e Zotit dhe zbulimi i tij sikurse ai nga i cili Musai ka mbetur i
fikt, e mali u rrepshua me tok, por ksaj radhe t gjithve do t'u bie t fikt, e t gjitha malet do
t rrepshohen me tok.
Kur'ani pr gurt thot n nj vend tjetr:
"...E disa prej tyre me t vertet nga frika do t rrzohen para All-llahut..." (El-Bekare: 74). Nuk
ekziston asgj q do t mund ta prballoj prezencn e Zotit, madje edhe gurt do t rrzohen. Si
www.islamischen.ch
171
duket Dita e gjykimit nuk sht asgj tjetr pos shfaqja e Zotit, t ciln nuk do t mund ta duroj
kurrnj trajt materiale. Kurrgj nuk do t mund t ngritet para Fytyrs s Zotit. Malet zhduken
nga frikrespekti. Ato avullohen dhe shndrrohen n fanitje. Gjithkaje t gjall i bie t fikt. Zoti
e ka hequr perden nga fytyra e Tij e lartsuar. "Dhe Toka do t shndritet me dritn e Zotit t
vet."
Apostoli Ivan pr kt drit, n kaptinn njzet e nj t Zbulimit t tij thot: "Qytetit nuk i duhet as
Dielli as Hna t ndriojn, sepse at e ka ndriuar shklqimi i Zotit." (Zbulimi-23, 23).
N fillim krijesat nuk do t jen n gjendja ta durojn kt drite, andaj do t'u bie t fikt, e pastaj
Zoti i tyre do t'i ringjall n trajt tjetr q t japin llogari.
"Q t'ju ndryshojm figurn dhe prsri t'ju krijojm n figurn far ju nuk e dini." (El-Vakia:
61).
Kjo ringjallje e dyt do t jet n figurn e cila pr ne sht e panjohur. Kur'ani gjithnj flet pr
takimin e njeriut me Zotin e tij:
"Dhe t gjith n Ditn e Kiametit do T'i vij nj nga nj." (Merjem: 95).
"E do t na vini ju ve e ve, ashtu si ju kemi krijuar hern e par..." (El-Enam: 94).
"Ti, o njeri, q prpiqesh shum, mundin tnd do ta gjesh te Zoti yt." (El-Inshikak: 6).
"Ata q obligimin e vet ndaj All-llahut dhe betimin e vet e shkmbejn me dika q ka vler m t
vogl - nuk do t ken kurrfar t mire n botn tjetr, All-llahu as q do t'ju fol atyre, e as q do
www.islamischen.ch
172
t tregon ndonj kujdes ndaj tyre n Ditn e gjykimit, e as q do t'i pastroj ata (nga mkatet) - ata
i pret vuajtje e dhembshme." (Ali Imran: 77).
"Lema mua at t cilin Un e kam krijuar." (El-Muddeththir: 11).
"...Dhe druajuni All-llahut dhe dijeni se do t takoheni me T. E ti (o Muhammed) sihariqoj
besimtart e vrtet." (El-Bekare: 223)
"...Kush gjakon do t jet i pranuar mir nga Zoti i vet, le t punoj vepra t mira, duke iu falur
Zotit t vet, dhe le t mos i bj ask shok Atij! (El-Kehf: 110).
Ky takim nuk do t bhet derisa njeriu ka formn e ksaj jete. Nse megjithat bhet ky takim,
ather ajo sht Dita e Kiametit, n t ciln t gjitha krijesave t gjalla do t'u bie t fikt, e malet
dhe detet do t coptohen "n ditn kur Toka do t zvendsohet me tok tjetr, por edhe
qiejt..." (Ibrahim: 48).
Pr t gjitha kto apostoli Ivan thot si vijon:
"Pastaj vrejta qiellin e ri dhe tokn e re, sepse ishin zhdukur qielli i par dhe toka e par: detra
m nuk ka." (Zbulimi-21, 1).
Ne t gjith do t ngritemi para Atij i Cili sht ekzistent nga vetvetiu. Prej ktu edhe Dita e
gjykimit sht quajtur Kiamet.
"Kush do ta ket pushtetin at dit?" - "All-llahu, Nj i Vetmi, i Gjithfuqishmi!" (El-Mumin:
16).
www.islamischen.ch
173
Ka marr fund ky hilafet iluzor, n t cilin jemi sjellur sikur t paraqisnim dika. Ktu pushteti i
sht kthyer Sunduesit t vrtet, Krijuesit, i Cili i ka krijuar t gjitha dhe t Cilit i kthehen t
gjitha.
Dita e gjykimit shkurtimisht paraqet t shfaqurit e All-llahu xhel-le shanuhu dhe qenies s Vet.
S'ka dyshim se Zoti gjithnj ekziston n do vend dhe n do koh, por ka dallim mes ekzistencs
s Tij, t shfaqurit e Tij dhe qenies s Vet.
Me t shfaqurit e qenies s Zotit do gj do ti nnshtrohet Atij, kurse do t zhduken format
materiale. Kurrnj form materiale nuk do t mund t ekzistoj para qenies s Zotit, Unitetit t
Tij dhe Plotsis s Tij.
Ky sht fundi i prsiatjes mbi ajetet, t cilat i prkasin Dits s gjykimit.
Pr sa i prket teorive shkencore, t cilat kt dit e komentojn me ndeshjen e Toks me Hnn
ose me tkurrjen, gjegjsisht me zgjerimin e gjithsis apo ndeshjen e materies me antimaterie,
kto nuk posedojn arsyetimin e vet.
Njeriu vdes nga shkaqet apo pa to. Ashtu si do t vdes njeriu si njsi ashtu do t vdes edhe i tr
populli dhe kultura, do t vdesin t gjitha llojet e bots s gjall, si dhe yjet n Gjiithsi.
Nuk sht nevoja t ngarkohemi me shkaqet e fundit dhe prfundimit. Ky sht ligj, t cilin e ka
vendosur Ai q i ka krijuar t gjitha.
Nse Ai na thot se do t vij Dita e gjykimit, ather nuk sht nevoja q ket ta shpjegojm me
teori, t'i gjejm shkaqet, arsyetimet etj. Arsyetimet pr kend? Ai i Cili urdhron dhe askush tjetr.
www.islamischen.ch
174
Zri i boris sht simbol i urdhrit.

Urdhri n Kur'an sht i shumfisht. Ndonjher ky sht zri i boris, ndonjher zri i bririt,
e ndonjher trmeti ose bubullima.
T gjitha kto jan simbole t imperativit dhe fjals "bhu, dhe bhet".
Ka ardhur urdhri, e kjo sht e tra.
Ky sht ligj, q do gjje q ekziston i vie fundi.
Kjo vdekje e jon paraqet miniaturn e Dits s gjykimit.
Gjat kohs s Dits s Madhe t gjykimit koha trsisht do t jet e shkatrruar dhe do gj do
t'i kthehet burimit t vet dhe bazs s vet.
Ktu nuk ka vend pr dyshim, por duhet t dorzohemi me zemr dhe pa pyetje e diskutime.
RINGJALLJA PAS VDEKJES

All-llahu xhel-le shanuhu i drejtohet Pejgamberit t vet (Muhammedit alejhis-selam) n Kur'an e
thot: "Ti je i vdekur, e edhe ata jan t vdekur." (Ez-Zumer: 30).
Nuk thot "Ti do t vdessh", por thot "Ti je i vdekur." Ti jeton me ndihmn Time, dgjon dhe
flet me ndihmn Time. Kjo sht veori e do njeriu, jeton me ndihmn e All-llahut xhel-le
www.islamischen.ch
175
shanuhu, sheh dhe dgjon me ndihmn e All-llahu xhel-le shanuhu, sepse n qenien e vet sht i
vdekur. Njeriu nuk jeton me ndihmn e qenies s vet. T gjith n ekzistencn e tyre mbshteten
n Njrin dhe t Vetmin, i Cili t tra i ka krijuar, i Cili n Unitetin e Vet sht i pavarur nga
kado qoft.
N ajet fjala"Ti je i vdekur" posedon gjersi e cila zgjon ndjenjat. Ajeti ia trheq vrejtjen njeriut
se n far gjendje gjendet tani, e jo gjendjen far e pret njeriu n t ardhmen.
donjri prej nesh, me t vrtet e bart n supet e veta barrn e trupit t vet. N do pik t
djerss e l nj pjes t trupit t vdekur sikur q e l druri pr do dit gjethen e vyshkur dhe t
vdekur.
Vdekja sht prezente n do moment dhe e pezulluar (vonuar) n do moment. Kurrgj me t
vrtet nuk sht gjall pos All-llahu xhel-le shanuhu na e kemi huazuar jetn ton nga Ai, i Cili
prher jeton. Kjo na sht dhn n shfrytzim pr nj koh t caktuar.
N nj hadith-kudsij All-llahu xhel-le shanuhu i thot Muhammedit alejhis-selam: "Jeto sa t
duash, ti je i vdekur...Duaje kend t duash, nj dit duhet ta braktissh...Kij sa t duash, do gj q
posedon i takon toks... Puno ka t duash, puna jote sht i vetmi bashkudhtar."
M kot dashurojm... Ne dashurojm q t ndahemi prej atyre q i dashurojm. Kjo sht
dashuri, e cila shpien n zhgnjim, prve nse vendosim q ta duam t Amshueshmin dhe t
Gjallin, i Cili nuk vdes kurr. sht e padobishme t posedojm dika, sepse at q posedojm
jemi t detyruar ta braktisim. Me ne do t mbeten vetm veprat toNe.
www.islamischen.ch
176
Trheqja e vrejtjes pr vdekjen, n Kur'an, sht prmendur me dhjeta vende. All-llahu xhel-le
shanuhu na trheq vrejtjen n faktin se jeta jon sht e kufizuar dhe se nj dit sigurisht do t
jemi t shkatrruar.
Ky sht fakt i qart, por, me gjithkt, askush nuk i jep rndsin e duhur. T gjith sillen sikur
gjithmon do t jetojn n Tok. Pr kt shkak koprraci koprracon, rrenacaku rren, vjedhsi
vjedh, vrassi vret, eksploatatori eksploaton, sepse mendon se sht i sigurt dhe i amshueshm.
Kur'ani thekson se shumicn nuk mund ta ndjekim n shtje ideologjike:
"Shumica pasojn vetm supozimet, por supozimet aspak nuk i shrbejn t vrtets..." (Junus:
36).
"...Por shumica e njerzve assesi nuk duan t besojn." (El-Isra: 89).
"Ne e kemi ditur se shumica prej tyre nuk do t'i mbahen zotimit, dhe e kemi ditur se shumica, me
t vrtet, do t jen mkatar." (El-Araf: 102)
"Po qe se do t'iu pruleshe shumics s atyre q jetojn n Tok, ata do t t shmangnin nga
rruga e All-llahut, ata ndjekin vetm supozimet..." (El-Enam: 116).
"Ndaj shumics prej tyre u njmendsua Fjala - andaj ata nuk duan t besojn." (Ja Sin: 7).
"...Mirpo, ai ua sjell t Vrtetn, por shumica prej tyre e urrejn t Vrtetn." El-Muminun: 70).
Sikur Muhammedi alejhis-selam t fillonte t thrriste n Islam me an t referendumit... ka t
adhurojn: Zotin apo idhujt? Shumica e Mekkasve do t ishin pr adhurimin e idhujve. T
www.islamischen.ch
177
kuptuarit e fakteve gjithnj ka qen dhe do t jet shtje e t rriturve. Pr shtjet jetsore sht
e mundur t thirret n mendimin e shumics, sepse kto jan gjra q shumica e din m s miri.
N koht e lashta shumica kan qen t nj mendimi pr likuidimin e Sokratit, djegjen e Brunos
dhe burgosjen e Galileut, ather kur iu sht dhn rasti ta thot fjaln e vet pr shtjet e
filozofis, ideologjis dhe shkencs.
Shkenctari ngandonjher sakrifikon edhe jetn e vet duke studiuar krimbin apo anatomin e
thnegls, e kjo n raport me arsyen e shumics sht e pakuptueshme. Shumica e njerzve nuk
kuptojn se nj studim i till mund t sjell nj sr punimesh shkencore dhe zbulimin e vakcins
kundr paralizs fmijrore, lis apo influencs, e kjo shpien n t mir dhe sht n dobi t t
gjithve. Atyre u intereson vetm dobia e prekshme momentale. Ata jan robr t pasioneve dhe
t stomakve t tyre. Kjo nuk sht urrejtje e shumics, por t kuptuarit e kufijve dhe rolin e tyre.
Ai, i cili i prmbahet mendimit t shumics pr shtjet e magnetit dhe elektromagnetit, bn
padrejtsi ndaj vetvetes, magnetit dhe energjis elektrike.
Pr problemet shkencore dhe ideologjike fjaln vendimtare e kan ata mendimi i t cilve sht
meritor, me kusht q konsultimi mes shkenctarve t jet themel e jo arbitraritet.
"...dhe konsultohu me ta..." (Ali Imran: 159).
"...e kshillohen reciprokisht pr punt e tyre..." (Esh-Shura: 38).
"...ti nuk mund t'i detyrosh..." (Kaf: 45).
"Ti kshillo - se ti je vetm kshillues, Ti nuk je mbi ta imponues (sundues)." (El-Gashije: 21-22).
www.islamischen.ch
178
"...q njri-tjetrin mos ta konsiderojm pr zot, n vend t All-llahut..." (Ali Imran: 64).
Kur'ani sht kundr kultit t personalitetit, kundr arbitraritetit, madje edhe nse ky arbitraritet
vjen nga vet Pejgamberi. Bashkpunimi dhe konsultimi sht themel dhe kriter.
"...Ndihmone njri-tjetrin n bamirsi dhe shpirtdlirsi, e mos merrni pjes n mkate dhe
armiqsi." (El-Maide: 2).
"All-llahu ju urdhron...kur t gjykoni mes njerzve - gjykoni drejt." (En-Nisa: 58).
Kur'ani konfirmon klasat njerzore, por jo ato mbshtetja e t cilave sht kapitali dhe pasuria e
patundshme. Ky klasifikim i klasave sht i llojit tjetr.
Njerzit klasifikohen n shkenc, n konceptim (njohuri) dhe n devotshmri. Shpirtrat jan t
ndryshm edhe pse ky nuk sht rast me trupat, t cilt, n raport me drejtsin dhe prmbushjen
e nevojave, jan trsisht t njjt.
"...E All-llahu do t'i lartsoj ata nga mesi i juaj t cilt besojn dhe t cilve u sht dhn
dituri..." (El-Muxhadele: 11).
"Disa nga ata Pejgamber i kemi nderuar m tepr se disa t tjer..." El-Bekare: 253).
"...A mos, vall, jan t barabart ata q din dhe ata q nuk din?" (Ez-Zumer: 9).
"M i nderuari tek All-llahu sht ai, i cili i druan m s shumti Atij..." (El-Huxhurat: 13).
Pa marr parasysh kto karakteristika, Kur'ani nuk ka ardhur me ndonj sistem t caktuar politik,
por dyert e ixhtihadit i ka ln t hapura. Sistemet politike gjat kohve jan ndrruar.
www.islamischen.ch
179
Kur'ani sht Libr i strlasht, i cili n vete prmban diturit e strlashta dhe faktet gjithnj t
amshueshme. Ai nuk u jep rndsi gjrave q ndrrohen gjat kohve. Kt ndryshueshmri
kohore t gjrave ai ua l njerzve q t gjejn zgjidhje t pavarura.
Kur'ani sht Libr fetar dhe etik, e jo politik. Mirpo, megjithkt, Kur'ani ofron suazat e nj
pushteti shembullor dhe ideal (i mbron t drejtat e do individi, m t mirve ua l udhheqjen
me vlerat kulturore dhe ideore, ndrsa shumicn e konsulton vetm pr shtjet, t cilat kan t
bjn drejtprdrejt me jetesn; pushtetin e bazon n marrveshje - e jo n tiranizm e shtypje, n
drejtsi dhe barazi, e jo n eksploatim e n dhun). Pr sa i prket mnyrs dhe hollsive t tjera,
kto jan t hapura pr zbulimin e zgjidhjeve t pavarura. Kur'ani nuk thellohet n to.
Kur'ani i drejtohet vetdijes t individit, dshiron q ta udhzoj dhe ta liroj at. Orientimi i
drejt i shoqris rezulton nga orientimi i drejt i individit, e jo anasjelltas. Kur'ani nuk troket n
dyert e politiks pr ta ndrruar shoqrin, por n dyert e zemrs pr ta udhzuar njeriun. At
njeri, pr t cilin Kur'ani thot:
"...Nse dikush mbyt dik, i cili nuk ka mbytur asknd, ose at q nuk ka br rregullim n Tok
- sht sikur t'i mbyste t gjith njerzit, e nse dikush bhet shkaktar q t shptoj jeta e dikujt sht sikur t'ua shptonte jetn t gjith njerzve." (El-Maide: 32).
Vrasja e nj njeriu nga dhuna dhe armiqsia, madje edhe nse kjo sht n rrugn e sendrtimit
material dhe mirqenies paraqet thyerjen e Ligjit dhe vrasjen e tr njerzis. Gjer tek kjo shkall
arrin vlera e individit n sheriatin islamik. Individi sht ekzistenc absolute nga vetvetiu. Ai
posedon shenjtrin dhe lirin e vet. Respektimi i ksaj lirie sht kushti i par i t besuarit t
sinqert n All-llahun xhel-le shanuhu
www.islamischen.ch
180
Individi truprisht vdes n kt bot, ndrsa shpirtrisht absolutikisht ekziston, jeton dhe mbetet
i amshueshm.
Sipas mendimit t disave shpirti i njeriut sht shum (grumbull) e reaksioneve, e rrethanave dhe
e gjasave. Ai sht n shrbim t trupit dhe varet nga ai. Sipas tyre shpirti sht vetm shtytje e
uris, seksit, friks dhe ndjenjave t tjera me ndihmn e t cilave trupi kupton se sht i etshm, i
uritur etj.
Mirpo, ngandonjher njeriu sakrifikon edhe kafshatn e buks, shtpin dhe shtratin e ngroht
pr qllime tejet abstrakte, si sht drejtsia, e vrteta dhe liria. Ku jan ktu shtytjet e uris dhe
seksit? Ky sht argument i pakontestueshm se shpirti sht fakt i cili sht prmbi trup, e jo
vetm nevoj e that e trupit e reflektuar nga pasqyra e brendshme. Ky vullnet i madh, i cili
ndikon n trup dhe i cili e sakrifikon at, sht fakt i cili sht prmbi trup dhe drejton trupin, e
nuk sht i nnshtruar trupit e as q sht shtes e tij.
Shpirti nuk vdes me trupin. Ai i cili pohon kt, le t na tregoj se ku gjendet njeriu n astin e
fjetjes? Gjat fjetjes t gjitha organet fiziologjike edhe m tej funksionojn, reflekset po ashtu.
Zemra rrah, gjndrat tajisin, mushkrit punojn si dhe organet e tjera. Mirpo, megjithkt, ne
jemi n gjendje,e cila sht e ngjashme me natyrn e vdekur. Ku sht njeriu?
Prkitazi me kt flet edhe Kur'ani. Shpirti e braktis trupin gjat fjetjes, si sht rasti edhe tek
vdekja. Zoti prsri e kthen shpirtin kur njeriu vjen n gjendjen e zgjuar:
www.islamischen.ch
181
"All-llahu ua merr shpirtrat atyre q u ka ardhur asti i vdekjes, por edhe atyre q nuk kan
vdekur e jan n gjum, e Ai ndal shpirtin e atij q i sht caktuar vdekja, e t tjerve ua kthen
deri n kohn e caktuar..." (Ez-Zumer: 42).
N Kur'an gjenden shum ajete, t cilt flasin pr Ditn e gjykimit dhe pr ringjalljen pas vdekjes.
"All-llahu ju krijon nga toka (dheu) ashtu si bimt, pastaj ju kthen tek ajo dhe prej saj srish do
t'ju nxjerr." (Nuh: 17-18).
"Ne, me t vrtet, do t'i ringjallim t vdekurit, dhe Ne i kemi shkruar veprat q i kan punuar
dhe gjurmt q i kan ln pas veti, t gjitha kto i kemi numruar n Librin e qart." (Ja Sin: 12).
"Dhe do t fryhet n bri, e ata do t nxitojn nga varret kah Zoti i tyre, duke thn: "T mjert
ne! Kush na ngjalli nga varret tona? " - "Ja, po realizohet krcnimi i Mshiruesit, e Pejgambert e
kan thn t vrtetn!" Do t jet ai vetm nj z, e ata t gjith do t mblidhen para Nesh." (Ja
Sin: 51-53).
"A keni menduar se m kot ju kemi krijuar dhe se nuk do t ktheheni tek Ne?" (El-Muminun:
115).
"Ata do t dalin nga varret me shikim t prulur, si karkalec t shprndar. (El-Kamer: 7).
E, n ditn kur i heqim bjeshkt, dhe kur t shohish tokn e zhveshur, - e ata t'i kemi tubuar,
askend nuk e kemi ln anash, para Zotit tnd do t jen ata t radhitur: "Ne keni ardhur ashtu
si u kemi krijuar hern e par, kurse ju keni deklaruar se nuk do t'ua caktojm kohn e
ringjalljes." (El-Kehf: 47-48).
www.islamischen.ch
182
"Dhe pasha Zotin tnd, Ne do t'i tubojm edhe ata edhe djajt, pastaj do t'i sjellim ata q t
gjunjzohen para Xhehennemit!" (Merjem: 68).
Shpirt sht fakt. Ky i takon kategoris e cila sht m e lart se trupi. Koha at nuk do ta
shkatrroj. Ai sht i amshueshm. Ai ka zanafilln e vet, jetn e vet dhe takimin e vet me
Krijuesin.
Mirpo, thjeshtsimi dhe hulumtimi pr zgjidhje t leht, ka sjellur tek botkuptimi se njeriu sht
vetm grumbull nevojash fiziologjike dhe asgj tjetr. Nuk mund t kuptoj si mund t'i besohet
ksaj n botn, n t ciln do atom sht argument i sistemit ekzakt, bukuris s prkryer dhe
radhs s pandrprer t kauzalitetit, n t ciln njeriu sakrifikon madje edhe jetn e vet pr gjrat
q jan tejet abstrakte.
Si sht e mundur q njeriu si krijes m e zgjedhur t shpartallohet m kot. "A keni menduar se
m kot ju kemi krijuar dhe se nuk do t ktheheni tek Ne?" (El-Muminun: 115).
"Vall, a mendon njeriu se do t lihet n vullnetin e vet, pa prgjegjsi?" (El-Kijameh: 36).
Nj idhujtar ia sjell Muhammedit alejhis-selam nj kock t kalbur, e thrrmon at dhe e bn
pluhur, e pastaj thot:
"A mundet Zoti yt ta ngjall kt kock t thrrmuar?"
Me kt rast Muhammedit alejhis-selam i sht shpallur ky ajeti kur'anor nga sureja Jasin:
"Dhe ai na sjell shembull, dhe harron se si sht krijuar, e thot: "Kush do t'i ngjall eshtrat duke
qen ato t kalbura (shkaprderdhura)?"Do t'i ngjall Ai q i krijoi hern e par..." (Ja Sin: 78-79)
www.islamischen.ch
183
Kur'ani i prgjigjet me argument largpams dhe binds. Pyet se si do t'i ngjall Zoti eshtrat e
kalbura, e harron se sht krijuar prej asgjsendi, prej nj pike uji. Ai q e ka krijuar njeriun hern
e par, sht n gjendje edhe ta ringjall at.
"Vall, a nuk ka mundsi Ai q krijoi qiejt dhe Tokn - t krijoj t ngjashm si ata? Po, me t
vrtet, Ai sht Krijues i do gjje dhe Ai sht i Gjithdijshm." (Ja Sin: 81).
"E, vall, mos jemi lodhur Ne gjat krijimit t par? Jo, por ata dyshojn n krijimin e srishm."
(Kaf: 15).
A mos jemi lodhur kur ju kemi krijuar pr t parn her, e dyshoni n mundsin e krijimit Ton
pr t dytn her. "Ashtu si ju krijuam pr t parn her nga hii, po ashtu prsri do t'ju
krijojm nga hii." Kur'ani n kt mnyr ofron rrfimin mbi ringjalljen, shum t thjesht dhe
me pes fjal.
Pastaj n nj ajet na informon se t vdekurit do t ngriten nga varret e tyre pas nj kohe t gjat
qndrimi n to:
"E, at dit kur t arrij asti i ringjalljes, kriminelt do t betohen se n varre kan qndruar
vetm nj or." (Er-Rum: 55).
Koha e kaluar n varre t vdekurve do t'u duket n astin e ringjalljes si nj or, sikur kan qen
n nj gjum t leht apo fjetjen e pasdits pas dreks s mir.
www.islamischen.ch
184
Ringjallja do ti duket do t vdekuri sikur ka ardhur menjher pas vdekjes s tij, sepse ai me
vdekjen e vet ka dalur nga koha dhe hapsira e vet. Andaj nuk do ta tejkalojm t vrtetn nse
themi se gjer te Dita Kiametit ka mbetur edhe shum pak koh.
Ndoshta n kt duhet krkuar komentimin e ajetit:
"Ti nuk e di, ndoshta Dita e Kiametit sht afr."
E ndoshta ky sht komentimi i ajetit pr ringjalljen:
"Krijimi i t gjith juve dhe ringjallja e t gjith juve sht sikurse krijimi dhe ringjallja e nj
njeriu."
Ringjallja e njeriut q ka vdekur para dy mij vitesh dhe njeriut q ka vdekur dje sht e njjt
sikurse ringjallja e nj njeriu, sepse dy mij vjet, n raport me at q ka vdekur ather, kan
kaluar si nj or. Ata do t jen t ringjallur n t njjtn dit, si t ishin nj person.
Shpirti dhe ringjallja jan fakte t konfirmuara, por lexuesi i sotshm prkitazi me kto shtje
krkoj bindshmri t bazuar n argumente filozofike. T tillve u ofrojm nj argument tjetr n
baz t karakteristiks t vet lvizjes.
Livizja mund t ngulitet (konstatohet) vetm nga jasht. Lvizja nuk mund t kuptohet nse
lvizim s bashku me t n kozmos. Duhet t jemi jasht saj q t mundemi ta fiksojm. Andaj
shpeshher kur gjendemi n ashensor i cili lviz, nuk dim se sht duke lvizur apo jo, sepse s
bashku me ashensorin jemi pjesmarrs n lvizje. Kt lvizje mund ta kuptojm vetm nse nga
dera e ashensorit shikojm n objekt t palvizshm. E njjta gj sht edhe me trenin. Lvizjen e
www.islamischen.ch
185
tij, nse jemi n t, e kuptojm vetm ather kur shikojm nga dritarja. Po ashtu edhe banori i
Toks nuk mund ta ndiej lvizjen e saj, por, t themi se nga Hna mund ta fiksoj. Procesi i t
vrojturit sht argument i pakontestueshm se aty ekzistojn dy gjra n do ast. Andaj edhe
kohn q rrjedh nuk do t mund ta kuptonim sikur t mos ishte ajo pjes brenda n ne e cila
sht jasht ktij kalimi t vijueshm t kohs.
Ne gjendemi para njeriut si para t vrtets. Njra pjes sht zhytur n koh, e rrjedh bashk
me kohn, rritet dhe prjeton pleqrin (trupi i njeriut), pjesa tjetr sht jashta ksaj kohe, nuk
rrjedh me t, nuk rritet e as q plaket. Kur trupi bhet dhe, kjo pjes edhe m tej do t mbetet
dhe do t jetoj jetn e vet t posame, e cila nuk sht e kufizuar me kohn. Ksaj pjese nuk
mund ti gjejm emr m t mir pos emrit me t cilin e quajn t gjitha religjionet, e ky sht
shpirti. donjri n veten e vet mund ta ndiej kt ekzistestent ideor, t kuptoj se ai dallon sipas
llojit t vet nga ekzistenca e jashtme e cila pulson dhe e cila sht e nnshtruar do ndrrimi t
mundshm.
Kur e kuptojm bukurin dhe e veojm nga ajo q sht e shmtuar, kur e kuptojm t vrtetn
dhe e veojm nga e pavrteta, kur e kuptojm drejtsin dhe e veojm nga mujshia, ne do her
peshojm me kritere t posame, t ndar me vizore nga ngjarja t ciln e masim. N shpirt
tregon edhe vetdija edhe ndjenja pr t bukurn, si dhe ndjenja me t ciln e ndajm t vrtetn
nga e pavrteta, t falsifikuarn nga origjinali etj.
Vall, a sht kjo jashtkohore pr t ciln sht fjala e prjetshme? Apo kjo sht nj tjetr koh,
e cila posedon kalendarin e vet, n t cilin dita zgjat sa nj mij vjet, si qndron n Kur'an
"Vetm nj dit e Zotit tnd zgjat sa nj mij vjet sipas llogaris tuaj", ato jan dit, t cilat nuk i
www.islamischen.ch
186
prgjigjen ditve toNe. Prkitazi me kto dit komentuesit jan ndar n mendime dhe kjo
shkoqitje (shpjegim i shtjes n hollsi) nuk sht e mundur t prfshihet n trsi. N raste t
shumta kemi t bjm me shenja, simbole, t cilat provojn, e nuk shpjegojn, sepse shpirti dhe
rrojtja e tij sht mbi kuptueshmrin. Mirpo, pr t ekzistuarit e tij mund t gjykohet. Kjo
madje sht edhe e nevojshme.
Ndoshta shpirti sht mbres e All-llahut xhel-le shanuhu, t ciln Ai e ka ln n ne si gjurm t
Vet. Nuk do t largohemi s teprmi nse shpirtin n brendin ton e prcaktojm si liri, lirin
ton t brendshme, n thellsin e vetdijes son t cils Zoti ia ka prcaktuar t jet e shenjt
dhe e ndaluar pr t gjith, pos pr pronarin e saj. Ne, n thellsit e vetdijes son dshirojm,
zgjedhim dhe posedojm aftsin e vlersimit, vendimit dhe mundsis s gjykimit. Prandaj Zoti
na ka br edhe mkmbs t Vet n Tok, mbretr t vegjl, t cilt mbretrojm. Ky sht
provim dhe vlersim pas cilit pasojn pyetjet, llogarit dhe kthimi i shkallzimit n pozita, n t
cilat donjri do ta gjej veten sipas meritave t veta q i takojn. Departamenti i vetdijes sht
departament rishqyrtimi. N nj hadith qndron: "Veprat vlersohen sipas qllimeve. donjrit i takon
ajo q ka pasur ndr mend." Departamenti i vetdijes sht departament t cilin Zoti e mbikqyr
dhe n baz t cilit bn llogari, sepse ky sht regjion i liris. Problemet paraqiten ather kur
prpiqemi ta realizojm dhe ta zbatojm n botn materiale at q kemi menduar, q kemi pasur
pr qllim. Ather vie tek ndeshja e liris me vetveten, me mjedisin dhe me shoqrin. Ather
ndrhyn vullneti i Zotit, e kufizon t keqn, i jep hapsir t mirs dhe e pakson dmin t cilin
ia sjellim njri-tjetrit.
Pr shpirtin mund t flasim vetm n mnyr indikative, vetm simbolikisht, sepse gjendemi n
hapsirn jashtkohore, jasht asaj q sht e dukshme dhe e prekshme.
www.islamischen.ch
187
"T pyesin ty pr shpirtin. Thuaj: "'sht shpirti - vetm Zoti im e di, e juve u sht dhn
vetm pak dijeni." (El-Isra: 85).
Pas vdekjes ai shkon kah vendi i vet, dhe nga ne sht i ndar me berzahun gjer tek ringjallja e
jon e srishme.
Atyre q nuk besojn u themi at q ka thn edhe Kur'ani:
"Dhe thuaju atyre q nuk dojn t besojn: "Punoni ju ka t mundeni, edhe Ne do t punojm,
dhe pritni ju (fundin e puns), edhe Ne do t presim!" All-llahu i di fshehtsit e qiejve e t Toks
dhe Atij i kthehet do gj." (Hud: 121-123).
Shpirti sht fshehtsi. Jeta pas vdekjes sht fshehtsi. Rreth ktyre gjrave dim vetm aq sa i ka
zbritur Muhammedit alejhis-selam nga Ai, i Cili i njeh fshehtsit, i Cili sheh ka nuk shohim ne
dhe i Cili din ka nuk dim ne.
ISLAMI NUK NJEH NDRMJETSIMIN

Kur'ani sht kategorik kur sht fjala pr ndrprerjen e klerizmave dhe ndrmjetsimit klerik.
Kt e prsrit shum her n shum ajete. Njeriu kundruall Zotit qndron n kontakt t
drejtprdrejt. Zoti i mbron interesat e robrve t Vet pa kshillin drejtues, pa sekretariat dhe
fardo ndrmjetsi tjetr:
"Thuaj: "Vetm All-llahut i takon ndrmjetsimi..." (Ez-Zumer: 44).
www.islamischen.ch
188
"Dhe kur t pyesin robrit e Mi pr Mua, Un jam me t vrtet afr; i prgjigjem lutjes s lutsit
kur M lutet..." (El-Bekare: 186).
"...Ne nuk t kemi br ty rojtar t tyre, e as q je mbikqyrs i tyre." (El-Enam: 107)
"...Me t vrtet, Zoti yt i di m s miri ata, q jan shmangur nga rruga e Tij, e Ai i di m s miri
(edhe) ata q jan n rrug t drejt." (En-Nahl: 125).
"...Ai dnon k t doj dhe fal k t doj..." (El-Maide: 40).
"Thuaj (o Muhammed): "Thirrni ata, t cilt i konsideroni zotra n vend t All-llahut. Ata nuk
kan kurrgj, as sa grima, as n qiej as n Tok..." (El-Sebe: 22)
Madje All-llahu edhe Pejgamberit t Vet i thot:
"U lute ti pr ta ose nuk u lute, (njsoj sht) u lute madje edhe shtatdhjet her, All-llahu nuk
do t'ua fal - pr shkak se ata nuk e besojn All-llahun dhe Pejgamberin e Tij..." (Et-Teube: 80).
sht e pamundur madje edhe pr Pejgamberin e Zotit t ndrroj ndonj prcaktim t Zotit, pa
marr parasysh pozitn e lart t tij dhe veorin me t ciln dallohet nga krijesat e tjera. E ka t
themi ather pr njeriun e rndomt, madje edhe nse ai sht imam, jurist i sheriatit ose ndonj
evlia - njsoj sht. Vetm Zotit i takon rekomandimi. Pa vullnetin e Tij askush nuk mund t
ndrmjetsoj.
Andaj Islami nuk njeh ndonj rast t shitjes s dokumentit pr faljen e mkatit, e as q njeh dik
q mundet dikujt t'ia cenon mshirn e Zotit, duke marr si argument kufrin apo lajthitjen e tij.
Kur'ani thot se vetm "Zoti yt i di m s miri ata, q jan shmangur nga rruga e Tij, e Ai i di m
www.islamischen.ch
189
s miri (edhe) ata q jan n rrugn e drejt." Askush pos Zoti nuk di se ka gjendet n zemrn e
robit t Tij. Andaj Islami nuk njeh klerizmin, e as q n Islam ekziston kleri, i cili kujdeset pr
ksmetin e njeriut.
Edhe ceremonit fetare sipas Kur'anit jan shum t thjeshta. Pes namazet dhe koha e tyre:
sabahi, dreka, ikindia, akshami dhe jacia prsriten vetm e vetm q njeriut t'i prkujtohet Zoti i
Cili gjithnj e sodit at, dhe t pengohet nga veprat e keqija. Guslli, abdesti, rukua dhe sexhdeja
jan vetm pr dbimin e kryelartsis dhe pr t'u prkujtuar vendi dhe pozita e krijesave
kundruall Krijuesit. Ky sht sport psikologjik, trupor dhe shpirtror. N jog, mod e njeriut t
sotm, ekzistojn ushtrime edhe shum m t rnda dhe m t komplikuara, megjithkt njeriu i
sotm me vetmohim angazhohet n t dhe garon n t.
Pa marr parasysh t tr thjeshtsin e parimeve t caktuara, Kur'ani n rast nevoje ka lejuar
thjeshtsimin edhe m t madh t tyre. T themi pr shembull se n vend t abdestit mund t
mirret tejemumi, e namazi sht i mundur t kryhet ulur, madje edhe shtrir duke mbyllur njrin
sy si simbol t sexhdes. Islami, m tutje, lejon q ajetet n vend se me z t kndohen n vete. E e
tr kjo vlen nse njeriu sht i smur apo gjendet n ndonj situate jetsore jonormale. Me kt
thjeshtsim namazi bhet vetm prkujtim me zemr, pa rituale. Cilido vend n bot, sipas
Islamit sht xhami:
"...Kahdo q t ktheheni - atje sht ana e All-llahut." (El-Bekare: 114).
Namazi sht kpuj mes njeriut dhe Zotit dhe sht urdhruar vetm pr shkak t dobis s
njeriut. Zoti nuk ka nevoj pr kt, por ne kemi nevoj. Namazi sht mjeti yn i furnizimit.
Sikur q luledielli kthehet kah Dielli q t furnizohet me jet, gjithashtu edhe ne duhet t'i
www.islamischen.ch
190
kthehemi burimit tan nse dshirojm t furnizohemi me jet, me drit dhe me inspirim
trjetsor.
Agjrimi sht sport shpirtror, mposhtje e epsheve trupore dhe i atij elementi animal tek njeriu.
T gjitha sportet hinduse-mistike, sportet budistike apo krishtere kan caktuar agjrimin,
abstenimi i tr nga ushqimi dhe pija, ose vetm nga pija, respektivisht prdorimi i ushqimit
bimor. Agjrimi islamik sht m i thjeshti. Sikur Zoti mos t na e caktonte, ne do t'ia caktonim
kt vetvetes, sepse ky sht sport i domosdoshm shpirtror, i cili forcon vullnetin - sikur q
noti, lundrimi ose gjimnastika i forcojn muskujt. Zoti megjithat i ka liruar nga agjrimi ata, t
ciln nuk jan n gjendje t agjrojn. T smurit i ka liruar t hajn, e si shpengim All-llahu u ka
caktuar fidjen.
Pluhuri q ngritet rreth dispozits q vjedhsit duhet t'i prehet dora, sht tendencioz, sepse kjo
dispozit sheriatike sht e kushtzuar. Kush ka vjedhur q ta shuan urin apo ta prbush
ndonj nevoj jetsore, ndaj tij kjo dispozit nuk do t zbatohet. Mbetet vetm ai q vjedh pa
nevoj, e i cili sht ose mentalisht i rregulluar apo dhunues, i cili si i till meriton q ky dnim t
zbatohet ndaj tij.
N ligjet pozitive t shum shteteve pr prvetsimin e pasuris shoqrore ligji parashikon dnim
me vdekje, kurse n Ungjill qndron: "Nse dora jote e djatht, t shtyen n mkat - preje at... Nse syri yt
i djatht t shtyen n mkat - shkule at", ndrsa Kur'ani parashikon vetm prerjen e dors.
Kritika q orientalistt ia drejtojn qndrimit t Kur'anit prkitazi me robrit sht kritik e cila e
kundrshton vetveten. T liruarit e papritur t robrve me an t ligjit hyjnor n shoqri, far
kan qen Arabt para Islamit, do t thoshte ballafaqim me mijra lypsar pa kurrfar burimesh
www.islamischen.ch
191
pr jet. Kjo do t'ishte katastrof e jo zgjidhje. Zgjidhja m e mir sht ajo me t ciln ka ardhur
Kur'ani. Burimet e robris kan qen robrit e lufts. Kur'ani ka urdhruar q t lirohen robrit
apo t krkohet fidja, shpengimi pr robrit: "...ose i lironi me zemrgjersi ose me kompensim..."
(Muhammed: 4). Pr sa i prket robrve t cilt jan hasur n prona me rastin e ardhjes s Islamit,
sipas Kur'anit sht dashur q ata gradualisht t lirohen. Kur'ani pr kefaret (shpengim) nga
mkatet pikrisht ka caktuar q robi t lirohet nga robria:. "E ai nuk mundi ta kaprcej kt
penges. E, 'mendon ti, 'sht pengesa? - t lirohet robi nga robria." (El-Beled: 11-13).
N kt mnyr Kur'ani i ka mbyllur dyert e robris. Ajo q ka ndodhur gjat kohs s dinastis
s emevive, pr kt Kur'ani nuk sht fajtor, por sistemi dhe jeta n pallate, i cili sht
shndrruar n sken pr knaqsit trupore n mnyr persiane. Kur'ani konfirmon barazin e t
gjith njerzve pa marr parasysh ngjyrn dhe kombin.
"O njerz, friksohuni Zotit tuaj, i Cili ju krijoi prej nj njeriu, nga i cili krijoi edhe bashkshorten
e tij, e prej atyre dyve krijoi shum mashkuj e femra..." (En-Nisa: 1).
"O njerz! Ne u krijojm juve prej nj mashkulli dhe nj femre dhe u ndajm n popuj dhe n fise
pr t'u njohur (n mes veti). M i lavdrueshmi te All-llahu sht ai, i cili i druan m s shumti
Atij..." (El-Huxhurat: 13).
"...q njri-tjetrin mos ta konsiderojm pr zot, n vend t All-llahut..." (Ali Imran: 64).
Kur'ani, nse e krahasojm me at q rreth ksaj shtjeje gjendet n Ungjill dhe n Teurat,
paraqet dokumet lirimtar pr robrit. Shn Petri u rekomandon robrve t jen t dgjueshm
ndaj zotrinjve t tyre dhe thot se robria sht shpengim i njeriut pr mkatet q i ka br ndaj
www.islamischen.ch
192
Zotit, ndrsa Shn Pavli n Letrn drguar Efezhanve thot: "O robr, nnshtrojuni zotrinjve tuaj t
ksaj bote me frikrespekt dhe me sinqeritetin e zemrave tuaja sikurse edhe Krishtit." (Letra drguar
Efezhanve-6, 5-6). I njjti rast sht edhe me Teurat. Kur'ani sht i padyshimt (jo i
dykuptimshm) kur sht fjala pr robrit dhe lirimin e tyre. Njeriu nuk mund t jet rob i njeriut,
e as q mund ta konsideroj veten hyjni. T gjith njerzit i takojn nj familjeje dhe kan t
drejta dhe obligime t barabarta. Askush nuk ka prparsi ndaj tjetrit pos n devotshmri. Kur'ani
shtjen kryesore e hedh n etik dhe n doktrinn etike. Q nga faqja e par e gjer tek faqja e
fundit hasim n ajete, t cilt urdhrojn kt.
"All-llahu ju urdhron q detyrat e besueshme t'ua besoni atyre q jan t denj pr to dhe kur t
gjykoni mes njerzve - gjykoni drejt..." (En-Nisa: 58)
"O besimtar, kryeni obligimet ndaj All-llahut, dhe dshmoni drejt! Le t mos u nxis juve urrejtja
q keni ndaj disa njerzve t bheni t padrejt. Bhuni t drejt, ajo sht m s afrti
shpirtdlirsis." (El-Maide: 8).
"Dhe mos iu qasni kurvris, sepse ajo sht zvetnim dhe rrug e shmtuar." (El-Isra: 32).
"...Dhe mos u grindni mes veti, se do t demoralizoheni dhe do t'ju l fryma luftarake. Kini
durim, se All-llahu, me t vrtet, sht me durimtart." (El-Enfal: 46).
"Thirr n rrugn e Zotit tnd me urtsi dhe me kshilla t bukura dhe diskuto me ta si sht m
s miri!..." (En-Nahl: 125).
"O besimtar! Nse ndonj njeri i pandershm ju sjell ndonj lajm, analizoni mir, q t mos i
bni dm ndokujt nga mosdija, e t pendoheni pastaj pr at q keni punuar. (El-Huxhurat: 6).
www.islamischen.ch
193
"Ata t cilt bjn shpifje pr besimtaret e ndershme dhe t padjallzuara, le t jen t mallkuar n
kt bot dhe n botn tjetr. (En-Nur: 23).
"O besimtar! Mos t tallen burrat njri me tjetrin, mbase ata jan m t mir se kta; por as grat
njra me tjetrn, ndoshta ato jan m t mira se kto. Mos e qortoni njri-tjetrin dhe mos i ngjitni
njri-tjetrit llagape (t kqija)! O, sa e shmtuar sht q besimtart t prmenden me llagape
tallse! (El-Huxhurat: 11).
"O besimtar! Mos hyni n shtpit e huaja pa marr leje dhe pa i prshndetur njerzit e saj."
(En-Nur: 27).
"Dhe prmbushni obligimet, sepse pr obligime me t vrtet do t ket prgjegjsi." (El-Isra:
34).
"O besimtar! Shmanguni prej shum dyshimeve, meq disa dyshime jan me t vertet mkat.
Dhe mos spiunoni njri-tjetrin e as mos e prqeshni njri-tjetrin! Mos vall dshiron ndokush prej
jush t haj mishin e vllait t vet t vdekur?..." (El-Huxhurat: 12).
"Nse dikush nga idhujtart t lut pr mbrojtje, ti mbroje at q t'i dgjoj fjalt e All-llahut, e
pastaj prcjelle n nj vend t sigurt pr t..." (Et-Teube: 6).
Ndrsa pr luftn dhe etikn luftarake Kur'ani thot:
"O besimtar! Kur t ndesheni me mosbesimtart, e ata jan shum, mos ua ktheni shpinn! (ElEnfal: 15).
www.islamischen.ch
194
"All-llahu me t vrtet i don ata q luftojn n rrugn e tij, n radh sikur t'ishin beden i fort."
(Es-Saff: 4).
"...Nse n mesin tuaj gjenden njzet t qndrueshm, do t'i mundin dyqind, e nse jan njqind,
do t'i mundin nj mij nga ata q nuk besojn, pr shkak se ata jan njerz q nuk kuptojn." (ElEnfal: 65).
"Thuaj: "Nse ikni nga vdekja apo q t mos vriteni, ikja nuk do t'ju ndihmoj, prap vetm pak
do t knaqeni." (El-Ahzab: 16).
"Thuaj: "Kush sht ai q do t'ju mbroj nga All-llahu, nse Ai don q t'ju godas e keqja, ose,
kush mund t'ju dmtoj nse Ai don t'ju mshiroj?..." (El-Ahzab: 17).
"Thuaj: "Vdekja nga e cila ikni me t vrtet do t'ju arrij. Pastaj do t'i ktheheni Atij q e di botn
e padukshme dhe t dukshme, dhe Ai do t'ju informoj se ka keni punuar." (El-Xhumua: 8).
Pr shpabesim Kur'ani flet n kt ajet:
"All-llahu u sjell si shembull atyre q nuk besojn - gruan e Nuhit dhe gruan e Lutit: ato kan
qen t martuara me dy rob t ndershm nga robrit Tan, por ato ndaj tyre kan qen tradhtare
dhe ata dy nuk do t mund t'u ndihmojn atyre dyjave - te All-llahu (pr t'i shptuar nga dnimi),
e do t'u thuhet: "Hyni ju t dyja n zjarr me ata (t gjith) q po hyjn." (Et-Tahrim: 10).
Ndrsa pr hipokrizi Kur'ani thot:
"O besimtar! Prse flisni at q nuk e punoni? O, sa e urrejtur sht tek All-llahu kur i flisni fjalt
t cilat veprat nuk i prcjellin!" (Es-Saff: 2-3).
www.islamischen.ch
195
"Hipokritt dhe hipokritet jan t ngjashm me njeri tjetrin: krkojn q t bhen vepra t kqija,
dhe pengojn t mirat, dhe jan duarshtrnguar, e harrojn All-llahun, andaj edhe Ai i ka harruar
ata. Hipokritt m t vrtet jan mosbesimtar t vrtet." (Et-Teube: 67).
Pr koprraci dhe dordhnsi Kur'ani thot:
"Nuk do ta meritoni shprblimin prderisa nuk e ndani nj pjes t asaj q e keni m t dashur..."
(Ali Imran: 92).
"Dhe m tepr duan t'u bjn mir atyre se sa vetes, edhe pse madje vet jan nevojtar." (ElHashr: 90).
"Mos e mbaj dorn tnde t shtrnguar, e as trsisht t hapur, q t mos meritosh qortimin (pr
shkak t koprracis) dhe t mbetesh pa asgj (pr shkak t dorlshuarsis)." (El-Isra: 29).
Kurse pr mendjemadhsin, prulsin dhe mshirn thot:
"...Se All-llahu, me t vrtet, nuk i do ata, t cilt krenohen dhe lavdrohen." (En-Nisa: 36.)
"Bhu ndaj tyre i kujdesshm dhe i prulshm dhe thuaj: "O Zoti im, ki mshir ndaj tyre, si
kan pasur ata kujdes ndaj meje n vegjli." (El-Isra: 24).
Pr faljen thot:
"...Le t'ua falin dhe mos t'ua zn pr gabim. Vall, a nuk do t'ju vinte mir q edhe All-llahu t'ju
fal juve?..." (En-Nur: 22).
"Ti ktheje t keqen me t mir..." (El-Muminun: 96).
www.islamischen.ch
196
"Por kush duron dhe fal ajo sht nga punt e menura." (Esh-Shura: 43).
N ajetet t lidhura fort Kur'ani prmbledh msimet etike dhe thot:
"Nuk sht bamirsi t ktheni fytyrat tuaja kah lindja dhe kah perndimi, por bamirsit jan ata, t
cilt i besojn All-llahut dhe asaj bote, edhe engjjt, edhe Librat, edhe Pejgambert, dhe t cilt
nga pasuria, edhe pse e don at, u japin t afrmve dhe bonjakve, edhe t varfrve, edhe
udhtarve, edhe lypsve, edhe pr lirimin e robrve, edhe q kryejn faljen dhe japin zekatin,
edhe q obligimin e vet kur e marrin e zbatojn, sidomos ata, t cilt jan t durueshm n
skamje, edhe n smundje, edhe n luft t ashpr. Ata jan besimtar t sinqert, dhe ata i
friksohen All-llahut dhe shmangen nga punt e kqija." (El-Bekare: 177).
Shembuj ka shum. Kur'ani, n trsi, sht dokumenti m i madh etik.
Rruga e drejt pr t ciln flet Kur'ani sht njohja e vetvetes, pastaj t drejtuarit kah Krijuesi. Kjo
sht rrug e dyndjes, hixhretit, prkatsisht kthimi nga brendia e toks kah drita dhe e vrteta, e
Kur'ani sht udhrrfyesi m i mir n kt rrug t rnd jetsore.
NUK KA ZOT TJETR PRVE ALL-LLAHUT

Nuk ka zot tjetr prve All-llahut. Kurrgj nuk ekziston pa vullnetin e Tij. Un, ti dhe t gjith
ne jemi vetm fotografi, t cilat shfaqen dhe zhduken n ekranin ekzistencial, si sht rasti me
fotografin n ekranin e televizorit e cila shfaqet, pastaj zhduket, pastaj prsri shfaqet kur vjen
www.islamischen.ch
197
rryma elektrike dhe prsri zhduket, dhe kshtu me radh. N t njjtn mnyr ndrrohen
epokat si dhe gjethet, n vjesht ato bien, grumbullohen nn lis, t vdekura, sikurse edhe njerzit
q kan vdekur dhe jan t grumbulluar njri mbi tjetrin n brendin e toks. N koht e gjata e
t pafundme shum varre jan br varre shum her. T vdekurit jan varrosur n mbeturinat e
t vdekurve. Kshtu q toka, pas nj milion vjetsh, sht br si gjyshrit tan. Ec ngadal, sepse
kjo tok sht e prbr nga kto kufoma.
Shkenctart, duke grmuar, nga toka nxjerrin nj surmedan, e vzhgojn at dhe vijn n
prfundim se i kishte takuar motrs s Hakim bi-Emrilahut dhe vlersojn vjetrsin e tij n 900
vjet, e n surmedan hasin edhe mbeturinat e surmes.
Ku sht motra e ktij sundimtari? Kur ka qen koha e saj? T duket sikur dgjon hapat e
shrbtorve. I sheh floktaret dhe zonjat e pallatit. Nga largsia dgjon tringllimn e shpatave t
rojtarve t tij. Ngritet zri i muezinit. Kali hingllon. Agai i pallatit thrret emisarin i cili kthehet
nga Qadeshi. Hakimi hyn me suitn dhe shrbtort e vet. Ku sht e tr kjo? Nn tok. sht
br dhe. Ka qen kjo ndrr n imagjinatn e kohs. Nesr edhe un edhe ti gjithashtu do t
jemi nn tok. Kjo do t jet nj rresht i librit dhe nj ndrr n imagjinatn e historianve.
Arkeologt hasin n pakon e cigareve tuja, dhe shkruajn rrfimin pr emirin i cili ka vdekur nga
helmimi me nikotin. Zhduken faktet ashtu si jan zhdukur edhe pronart e tyre. do gj bhet
dhe, edhe artisti, edhe publiku edhe kritiku, e mbetet vetm Nj i Vetmi, i Gjalli, i Cili nuk vdes
kurr.
"Ti je i vdekur, e edhe ata jan t vdekur." (Ez-Zumer: 30).
www.islamischen.ch
198
Shikoje vetn dhe do t shohsh se nuk ekziston. Ti je hije sikur edhe do hije tjetr, e cila n
tok ekziston derisa ka diell n qiell. Kur perndon Dielli zhduket edhe hija. Me zhdukjen tnde
zhduken edhe t gjitha hijet e tjera q i ke pasur afr vetes.
Ekzistenca jote ka qen e mbshtetur n dika jasht teje. Ekzistimi yt nuk sht ekzistim real.
Ajo ndien nevojn pr nj tjetr ekzistim. Ti ekziston me ndihmn Zotit. Ai e furnizon ekzistimin
tnd dhe kur Ai e ndal ndihmn e Vet, jeta jote mbaron.
Zoti ekziston nga vetvetiu dhe nuk ka nevoj pr asknd. Ai me t vrtet sht vetekzistues.
Asgj nuk ekziston prve Tij. Nga Ai do gj emanon (rezulton) dhe Atij t gjitha i kthehen. Ai
sht gjithnj i amshueshm, e do gj tjetr sht gjithnj e prkohshme.
Ai ia drgon Muhammedit alejhis-selam Shpalljen dhe e informon:
"Dije se nuk ka zot tjetr prve All-llahut! Krko falje pr mkatet tua..." (Muhammed: 19).
Kurse n suren En-Nahl qndron:
"Ai drgon engjjt me Shpallje, me dshirn e Vet, kujt t doj prej robrve t Tij: "Paralajmroni
se s'ka zot tjetr prve Meje, pra friksohmuni!" (En-Nahl: 2)
Ky sht lajmi i par dhe m i rndsishmi i cili ka ardhur nga qielli. "Nuk ka zot tjetr prve
All-llahut". Kjo sht zemra e Kur'anit, zemra e Islamit dhe e t gjitha Librave t shpallura. Nga
ktu ka rezultuar edhe hadithi i Muhammedit alejhis-selam, n t cilin thot: "Gjja m e mir me ka
kam ardhur un dhe Pejgambert e tjer para meje sht maksima: nuk ka zot tjetr prve All-llahut."
Kjo sht devotshmri.
www.islamischen.ch
199
"All-llahu lshoi qetsin e Vet n Pejgamberin e Vet dhe n besimtart dhe i obligoi ata me
fjaln e takvas (shehadetit) e ata gjithsesi kan pasur m shum t drejt n t dhe kan qen m
t denj pr t. All-llahu me t vrtet i di t gjitha. (El-Feth: 26).
Fjala takva (devotshmri) do t thot nuk ka zot tjetr prve All-llahut. Kjo sht lutja e engjjve
n tubimet qiellore. Ky sht shehadet (dshmi) t cilin ai q falet e shqipton dhjet her pr do
dit n namazet e tij. Kjo sht fjala e shptimit, t ciln do fatlum e shqipton n grahmn
vdekjes para se t'i dal shpirti. Kjo sht fjal e t prkujtuarit se do gj sht e prkohshme. Kjo
fjal, po qe se do t bhej ligj jetsor, sht n gjendje ta bj jetn m t mir dhe m t bukur,
jet n t ciln ekzistojn vetm vlera t prhershme. Vetm All-llahu sht Zot. Pra s'ka tjetr
hyjni pos Tij.
Nuk do ta adhurojm njri-tjetrin, e as q do t mbytemi pr ndonj send, sepse e kuptojm se
ktu nuk ka asgj. Nuk do t na kaploj xhelozia, pasi q e dim se jemi vetm hije, t cilat
zhduken n siprfaqen e ujit. Nuk do t'i gzohemi pasuris, e as q do t rnkojm pr shkak t
varfris. Nuk do t jemi t pavendosur para flijimit, e as q do t pikllohemi tek fatkeqsia,
sepse kuptojm se kto jan vetm gjendje kaluese.
Ky fakt mund t na inspiroj pr durim edhe pran dhembjeve m t mdha, sepse ato jan
kaluese, t prkohshme sikurse edhe do gj tjetr. Nuk do t'i friksohemi njri-tjetrit; si mund t
friksohet i vdekuri prej t vdekurit? Nuk do t friksohemi, sepse donjri prej nesh e di se sht
vetm hije, dhe kurrgj tjetr. Do t dashurojm dhe do t ndihmojm me modesti. Do t
kundrshtojm dhe do t luftojm trimrisht. Dekoratat m t larta do t'i pranojm me turp. T
turpruar do t'i dgjojm lavdithurjet. Do t'i durojm t gjitha pa kufi. Do t'i flijojm t gjitha pa
www.islamischen.ch
200
kufi. Nuk do t'i friksohemi lufts, mikrobeve, smundjeve, sepse e kuptojm Njsin e Subjektit.
Subjekti sht Zoti, e t gjitha tjerat jan shkaqe. Mikrobi nuk bn dm. Zoti sht Ai i cili jep
edhe dmin edhe dobin. Ai sundon dhe mbretron me shkaqet.
Ai ka e krijuar akrepin, helmin dhe trndafilin. Ai sht i cili shprndan aroma dhe zgjeron
helmin n gjak. Ai sht vendi i suksesit dhe fatkeqsis. Askush nuk mund t'i kundrshtoj
prcaktimit t Tij, e as q mund ta shtyj urdhrin e Tij. Ai sht i vetmi faktor aktiv, e ne t
gjith jemi vetm mjete t Tij.
Zemrat tona do t mbushen me qetsi, me besim dhe me siguri, sepse kuptojn se kan ndihm
nga i Gjalli i cili nuk vdes. Kush beson se fuqia dhe pushteti i takon vetm All-llahut dhe se t
gjitha jan n dor t All-llahut, do t jet mutewekkil, d.m.th. ai i cili n punt e veta i mbshtetet
vetm All-llahut.
Tewekkul nuk sht njsoj sikurse Tewakul.
Tewekkuli krkon energji, vendosmri, prpjekje, e krahas t gjitha ktyre, n fund do gj ia l
vullnetit t Zotit. Suksesi dhe mossuksesi ather do t jen t paradestinuar sikurse prpjekja
personale.
"...E kur t vendosish, ather mbshtetu tek All-llahu... (Ali Imran: 159).
Mutewekkili dallon nga njeriu mendjemadh dhe t mrzitshm, sepse heq dor nga fuqia dhe
pushteti... punon dhe suksesin n pun ia prshkruan Zotit, e jo vetes. Suksesin e vet e quan
ndihm t All-llahut, e jo sukses t cilin e ka arritur me vullnetin e vet. Veprn e duarve t veta e
www.islamischen.ch
201
konsideron si njrin nga shkaqet q i ka siguruar Zoti, n mnyr q t ket sukses n punn e
vet.
Njeriu kryelart mendon se do gj q bn n jet sht produkt i mendjemprehtsis, aktivitetit
dhe zgjuarsis s vet, duke mos pranuar vullnetin e tjetrkujt pos vullnetin e vet i cili influencon
n bot dhe n kozmos.
Mutewakkili sht njeriu i tret, e ky dallon prej dy t parve: pensionist, prtac, i pavendosur,
papuntor i cili dshiron q do gj t'i vij vet nga Zoti. Ai sht i ngjashm me ata t cilt, kur i ka
thirr Musai alejhis-selam t luftojn, jan prgjigjur: "Shko ti dhe Zoti yt e luftoni, ne do t rrim
ktu!" (El-Maide: 24).
Mutewekkili sht i sigurt n vete dhe n Zotin e vet. Ky nuk sht rasti tek Mutewakili, i cili nuk
beson n sistemin t cilin e ka vendosur Zoti dhe n t cilin do gj sht e lidhur me zinxhirin e
kauzalitetit (shkaktueshmris), kurse vendosmrin e ka br shkak t domosdoshm q t
arrihet dika.
Mutewekkili i ngjan udhtarit i cili mendon pr udhtimin e vet, e rezervon biletn e trenit,
prgatit valixhen dhe me koh shkon n stacion. Kur hyn n tren dhe ulet, i mbshtet drejtuesit
t trenit duke besuar n aftsit e tij dhe n ligjet sipas t cilve zhvillohet lvizja. Aq sht i
sigurt, saq rehatohet dhe e z gjumi n ulse si fmijn. Mirpo, po t'ishte i shqetsuar do t
shkonte afr drejtuesit, do t przihej n drejtimin e lokomotivs, e ather secili do ta
konsideronte si ahmak i cili i hyn punve q nuk i di. Ne n kt bot jemi porsi ky udhtar.
Prpiqemi t'i sigurojm vetit vendin m t mir n lundr, t ciln e quajm bot dhe njkohsisht
i dorzohemi, trsisht t sigurt lundrtarit i cili udhheq me kt bot duke besuar n ligjet e tij.
www.islamischen.ch
202
Zemra jon sht e prmbushur me siguri, punojm dhe luftojm, andaj na kaplon qetsia, besimi
dhe t besuarit se secili prej nesh fiton at q meriton. Ather nuk pikllohemi pr shkak t
mossuksesit, e as q dalldisemi pr suksesin q kemi arritur. Nse na robron shqetsimi pr
shkak t ksmetit q na ka goditur, ather kjo sht shenj e besimit t dobt dhe mungess s
mbshtetjes tek Zoti.
Pr sa i prket mutewakilit ai sht udhtar i nj lloji tjetr. Ai mendon pr udhtim e nuk
prgatitet pr rrug. Rezervimin nuk e ka br, e as q e ka prgatitur valixhen. Thot se e beson
Zotin dhe se mbshtetet tek Ai. Zoti do t'ia drgoj biletn nga qielli, e edhe dik q ta vozit gjer
n stacion pa pages.
Duke menduar n kt mnyr ai ka mbetur aty ku ka qen. Pr mossuksesin e vet e fajson Zotin
dhe thot se sht vullneti i Zotit, t cilin ai e ka pranuar pa vrejtje, sepse e ndien veten si
besimtar. Mirpo, sht fakt se sjellja e tij nuk tregon se sht besimtar. Kush e beson Zotin,
duhet t besoj edhe n ligjshmrit e Tij, t cilat i ka vn n kt bot dhe me t cilt i ka
ndrlidh shkaqet me pasojat. N kt mnyr Ai e ka br punn si kusht t domosdoshm pr
t'u arritur di. Aq m tepr, punn e ka caktuar me imperativ:
"Dhe thuaj: "Punoni se All-llahu do ta shoh punn tuaj..." (Et-Teube: 105).
Tewekkul, mbshtetja tek Zoti, sht gj e madhe. Kt mund ta arrij vetm sufisti, mistiku,
besimtari i cili sinqerisht beson se nuk ka zot tjetr prve All-llahut. Ai mbshtetet tek All-llahu,
e don At, e don rendin dhe rregullimin e Tij, sht i knaqur me urdhrat e Tij, punon dhe
prpiqet, e njkohsisht mbshtetet tek Zoti. Nuk brengoset pr at se a do t ket sukses apo jo,
n t dy rastet ai sht i sigurt se do t'i ndodh ajo q ka merituar. All-llahu sht i drejt. Ai
www.islamischen.ch
203
askujt nuk i ka br zullum. Kush ia arrin, ai i lan duart nga mendjemadhsia, mohon efektin e
vet dhe thot me modesti: Kt q e kam arritur, e kam arritur duke i faknderuar Zotit. Kjo q
ka ndodhur, nuk do t ndodhte nse kshtu nuk do t dshironte Zoti. Un dhe vepra ime jan
nj nga shkaqet q i ka prgatitur Zoti. Atij i falnderohem n fillim dhe n mbarim. Nse i
ndodh ndonj fatkeqsi , nuk ndryshohet, e as q pikllohet, por thot: Zoti m ka prgatitur
do t mir.
"...Mund t urreni nj gj, por ajo mund t jet e mir pr ju; mund t doni nj gj, por ajo mund
t jet e dmshme pr ju..." (El-Bekare: 216).
Besimtari i vrtet prher e prkujton veten se nuk din asgj dhe se Zoti sht i vetmi i Cili din
do gj. Nuk sht e lejuar kundrvnia vullnetit t Zotit. Besimtari gjithnj i kthehet Zotit,
mbshtetet tek Ai, lufton dhe beson se t gjitha ligjet e Zotit i prkasin krijesave t Tij. Maksima
"nuk ka zot tjetr prve All-llahut" pr t nuk sht fjal boshe, por program i jets dhe ligj i
zemrs; ajo sht udhrrfyesja e tij n jet dhe drit e cila ia ndrion rrugn. Prandaj ai heq dor
nga fuqia dhe pushteti, sepse beson se nuk ka as fuqi as pushtet. Fuqi dhe pushtet posedon vetm
All-llahu. Vetm Ai sht i fuqishm. Vetm ai prnjmend ekziston. Kjo sht ajo q ne e
quajm me termin "takva" (devotshmri, prshpirtje). Pr kt shkak maksima "nuk ka zot tjetr
prve All-llahut" n Kur'an sht adekuate me fjaln "takva". Kush e shqipton dhe domethnien
saj e mishron n zemr dhe n mendje dhe kujt ajo i bhet fener deti i jets, ai ka besuar, ai ka
besim.
Pr t, n nj hadith kudsij, All-llahu xhel-le shanuhu thot: "Nuk ka zot tjetr prve All-llahut" sht
fortifikata Ime. Kush e shqipton - ka hyr n fortifikat, e kush hyn n fortifikatn Time, ai sht i mbrojtur nga
www.islamischen.ch
204
ndshkimi Im." Ajo sht fillim i do lutjeje. Me t do sufij e fillon dhikrin e vet, afrimin e vet tek
Zoti dhe lutjen e vet. Ajo sht definicion i Zotit, njohuri se asgj nuk ekziston pos Tij. do gj
tjetr q ekziston sht sa pr dukje, paraqet prhitjen, gjegjsisht iluzionin e shqisave toNe. Ai
sht i Gjalli dhe i Amshueshmi, i Cili i jep jet dokujt, e jetn e Vet nuk e thith prej askujt. Ai
sht drit. Me ndihmn e Tij i shohim gjrat. sht drit e syrit, e mendjes dhe e zemrs. Ai
sht e vrteta, e do gj tjetr sht e pavrtet. Ai sht i Lartsuari, i Cili plotson qiejt dhe
Tokn, Nuk sht i kufizuar as me koh as me hapsir. Ai sht i fort pamas. Ai ekziston pa
fillim. Ai sht nj dhe e vetmja shpres, tjetr shpres prve Tij nuk ekziston . Qoft i
Lavdruar Ai. Nuk ka zot tjetr prve All-llahut. Qenia e Tij sht e Shenjt. Ai sht i pastr
nga do e met. Asgj n qiell dhe e as Tok Atij nuk i ngjan. Ai t gjitha i prfshin m shikim, e
shikimi nuk arrij tek Ai. Nuk sht i lindur, e as q ka lindur . Ai sht i pasuri, Ai i Cili jep
pasuri, Ai i Cili ngadhnjen, i Cili t gjitha i prcjell dhe pr t gjitha kujdeset n t dy bott.
Krijon dhe prsri e kthen m nj fjal, Detet do t thahen, e fjalt e Tij jo. Nga ne sht i
fshehur pr shkak t iluminizmit, prhershmris dhe shfaqjes tejet t madhe t Tij.
Nga ai do gj fillon dhe Atij do gj i kthehet. Nuk do t kemi rehati prderisa nuk gjendemi n
afrsi t Tij. Ai sht Zoti yn. Gjithka q ekziston Ai i ka prfshir me mshirn e Vet dhe me
diturin e Vet. Nuk e madhrojm proporcionalisht me fuqin e Tij. Nuk do t mundnim edhe
nse do t donim. E si do Te madhrojm kur nuk i kemi prfshir veprat dhe diturin e Tij?
Nuk kemi fuqi q T'i falnderohemi. Prandaj ai Vetvetes i ka falnderuar n fillim t Fatihas:
"do lavdrim i prket All-llahut, Zotit t botve!" Ai sht i Cili lavdron dhe meriton do
lavdrim, sepse Ai i Vetmi n realitet ekziston. Ne jemi vetm emanacion i bujaris s Tij. Vetm
www.islamischen.ch
205
Ai sht i aft pr t lavdruar, sepse Ai sht Vetmi q i di fshehtsit e veprave t Veta. Ne jemi
dshmitar t nj thrrmie nga thrrmiat e Tij t Toks dhe qiejve t pakufishm.
Ai sht i Miri dhe Bujari. Neve na ka zgjedhur formn e Vet q T'i falnderohemi dhe ne themi:
"do lavdrim i prket All-llahut, Zotit t botve!" n fillim t do namazi. Ai na ka informuar se
botn e ka krijuar n emr t Gjithmshirshmit, Mshirplotit, e jo n emr t Fuqishmit, i Cili
ngadhnjen. Ai ka krijuar nga mshira, nga mshira absolute ("Er-Rahman" sht Ai i cili
prfshin me mshirn absolute t tra q i ka krijuar, edhe ata q e meritojn edhe ata q nuk e
meritojn). N fillim t do pune themi: "N emr t All-llahut, t Gjithmshirshmit,
Mshirplotit!", sepse Ai n emr t gjithmshirs dhe mshirplotsis s Vet ka filluar krijimin.
T gjitha i ka krijuar nga mshira, e jo nga dshira pr nshtrim. Ai Vetes ia ka caktuar mshirn.
N nj hadith kudsij thot: "Mshira Ime sht para zemrimit Tim".
N Fatiha Ai sht s pari i Gjithmshirshmi, Mshirploti e pastaj Sundues i Dits s gjykimit.
Dita e gjykimit sht Dit zemrimi dhe e dhnies s llogaris, Dit n t ciln njeriu jep llogarit
e veta.
"Nuk ka zot tjetr prve All-llahut". Kjo maksim n brendin e vet prfshin unitetin absolut.
Ajetet e Fatihas prqndrojn vmendjen dhe e drejtojn njeriun kah Nj i Vetmi.
Vetm Ty t adhurojm dhe vetm nga Ti ndihm krkojm. Drejtona n rrugn e drejt!
Ti je i Vetmi t Cilin e Adhurojm. Ti je i Vetmi i Cili drejton ne rrug t drejt. Rruga e drejt
sht ajo q shpien kah Zoti, kah e Vrteta dhe kah shptimi. Prandaj Fatiha sht definimi i
Zotit, rruga kah Ai. Ajo sht prmbledhje e tr prmbajtjes s Kur'anit n shtat ajete. N
www.islamischen.ch
206
esenc e tr prmbajtja e Kur'anit sht definim i Zotit dhe rrug q shpie tek Ai. Zoti n Kur'an
sht qenie, emra, atribute dhe vepra. Vepra e Zotit sht Gjithsia: me qiejt dhe Tokn, me
krijesa dhe me botn e padukshme (botn e gajbit). Xhenneti, Xhehennemi dhe bota tjetr jan
vetm nj pjes e asaj q ka krijuar Ai. Rruga kah Zoti, sipas Kur'anit, shpien prmes ibadetit,
sheriatit dhe dashuris. Kjo sht rruga e drejte, rruga e shptimit.
Fatiha n mnyr t thukt flet pr kto fakte. Prandaj Pejgamberi i Zotit, Muhammedi alejhisselam ka thn se Fatiha sht pjesa m e mir e Kur'anit gjersa pr Jasinin-sherif ka thn se
sht zemra e Kur'anit. Kush e lexon Kur'anin me kujdes, do ta ndie se ai ka mugulluar prej nj
thelbi, prej maksims "La ilahe il-lall-llah" (nuk ka zot tjetr prve All-llahut), e cila sht
degzuar, gjethuar dhe ka sjellur frutet e tr pems s Kur'anit. Prej ktu kan lindur t gjitha
shkencat dhe diturit. Kjo shihet qart n Ajetul-kursij, i cili fillon me Unitetin (Njsin) e Zotit,
pastaj gjurmve t pandrprera arrin tek atributi Nj i Vetmi i Cili mirmban t gjitha.
"All-llahu sht - nuk ka zot tjetr prve Tij - i Gjalli dhe i Prjetshmi! Nuk e kaplon kotja as
gjumi! E Tij sht ka ka n qiej dhe ka ka n Tok! Kush sht ai q mund t angazhohet pr
dik te Ai pa lejimin e Tij? Ai di do gj q ka ndodhur para tyre dhe do gj q do t ndodh pas
tyre, dhe prej asaj q di Ai - t tjert din vetm aq sa dshiron Ai. Kursija e Tij ngrthen edhe
qiejt edhe Tokn dhe Atij nuk i vjen rnd t'i ruaj ato. Ai sht Shum i Larti, i Madhrishmi!"
(El-Bekare: 255).
Shum sure dhe shumica e ajeteve fillojn me Unitetin (Njsin) e Zotit, apo me t prfundojn.
do gj fillon nga Nj i Vetmi dhe ne fund do gj i kthehet Atij. Nga matematika e dim se
numri nj pjestohet n pafundsi dhe se i jep t gjitha numrat, thyesat dhe pjeszat. Zoti sht
www.islamischen.ch
207
Nj. Ai i jep t gjitha numrat, por sht i papjestueshm. Prandaj pr Vete ka thn se sht i
Vetmi.
I vetmi sht nj i cili nuk pjestohet dhe nuk mund t ndahet n pjes. Ai sht Nj. I plot n
qenien e Vet. sht e pamundur t ket pjes. Ai prher sht trsi. Duke qen se sht nj,
sht e pamundur t jet dy me pjestim apo me shumzim. Ai sht i pastr nga t metat.
Prleshjet dhe luftrat tek Ai nuk ekzistojn, sepse lufta shprthen mes dy palve, e Ai gjithnj
sht Nj. Njri nga emrat e Tij t bukur sht "Es-Selam" (Paqja). Pr t arritur paqen duhet t
bashkohemi si shtete, si popuj dhe si kombe. Askush prej nesh nuk mund t realizoj paqen e vet
t brendshme, pos me bashkimin e tekeve dhe arsyes, dshirave dhe qllimit. Kjo sht e mundur
t realizohet me zhytjen n qenien e Zotit n kuptimin mistik.
Numrat dhe shkronjat tek sufistt kan domethnien e vet. do numr e ka shenjn e vet. do
shkronj e ka numrin e vet gjegjs.
Disa numra e kan edhe shenjtrin e vet, si pr shembull numri shtat: shtat qiej, shtat tok,
shtat ngjyra t spektrit, shtat notat e muziks, shtat ditt e javs, plotsimi i zhvillimit t
foshnjs n muajin e shtat, shtat dyert e Xhehennemit, shtat ajetet e Fatihas...
Po ashtu edhe shkronjat e kan fshehtsin e vet. Shkronja "haun" t themi, hyn n do fjal q
sillet n sfern e domethnies "suhunet" (nxeht), si p.sh. "hubbun" - dashuria, "harbun" - lufta,
"harikun" - zjarri i madh q bie e djeg ndonj objekt etj., "hararetun" - temperatura e t tjera, q
do t thot se do shkronj n esencn e vet ka specifikn, domethnien dhe kuptimin e vet. Kjo
tregon se shkronjat, q gjenden n fillim t disa sureve t Kur'anit: elif, lam, mim, ta, sin, mim, ha,
www.islamischen.ch
208
mim, kaf, nun, sad etj. kan kuptimin e vet dhe domethnien e vet, t cilat tani pr tani nuk mund
t'i kuptojm, por n t ardhmen, me siguri, do t'i kuptojm edhe ato.
N Kur'an nuk ekziston asnj shkronj tepr, asnj shkronj mangu, as shkronj q nuk sht n
vendin e vet. Zoti sht msuesi i par..."i Cili ia msoi njeriut pendn (t shkruaj) dhe i Cili ia
msoi njeriut at q nuk e diti." (El-Alak: 4-5). Ai sht i Cili na ka frymzuar, na ka msuar
shkronjat dhe disa fshehtsi t tyre. Kur'ani, pr shkruesin e ndonj dokumenti, thot: "...e t mos
ngurroj shkruesi t shkruaj ashtu si e ka msuar All-llahu..." (El-Bekare: 282). N t njjtn
sure dhe n t njjtin ajet qndron: "...friksohuni All-llahut, All-llahu ju mson..."
All-llahu sht msues, fakultet, shkoll, bibliotek - librat jan vetm shkaqe dhe mjete. All-llahu
sht Dhurues i vrtet. Ai na ka dhuruar shpirtin dhe arsyen. na ka msuar gjrat dhe fjalt dhe
kshtu na ka dhn mundsin t'i prvetsojm arritjet shkencore. Nj fjal, si pr shembull
"nna", mjaft ngjashm shqiptohet n shum gjuh: n arabishte, anglishte, frngjishte, madje
edhe n gjuhn nijam nijam hasim n konstruksion t ngjashm: ummun, mama, mami, moma. E
njjta gj sht edhe m fjaln "bab": ebun, baba, babi, dhe boba. Kjo ngjashmri, pa marr
parasysh vendet dhe rajonet, tregon n unitetin e burimit, si dhe at se shkronjat e para i kemi
pranuar me an t frymzimit. Disa domethnie t shkronjave dhe prdorimin e tyre e kemi
kuptuar nga burimi i njjt. Kyja e shkronjs "baun" n fjalt: ebun, baba, babi dhe boba zbulon
fshehtsin e ksaj shkronje. E njjta gj sht edhe me shkronjn "mim" n fjaln "ummun".
do shkronj posedon specifikn shprehse dhe fshehtsit e veta. Nga e tr kjo ne dim shum
pak. Kur Kur'ani na informon pr ato shkronja n fillim t disa sureve, si p.sh. ta-si-mim, kaf-haja-ajn-sad, ha-mim, ta-sin, ai me t vrtet na komunikon fshehtsit. Nuk jan ato shkronja
vetm t radhitura njra pran tjetrs. Kjo sht nxitje shpjegimin e t cils mund ta presim n
www.islamischen.ch
209
ditt e fundit. Ky fenomen sht komentuar nga shum komentues t Kur'anit n mnyra t
ndryshme. Disa thon se All-llahu sht betuar me kto shkronja, disa thon se prej tyre prbhet
emri i Zotit, fshehtsin e t cilit e ka ruajtur vetm pr Vete. Disa t tjer thon se ktu sht n
pyetje vetm terminologjia, e disa thon se jan emra t bukur t Zotit (nga elif-lamra, ha-mim,
nun, sht i prbr emri i Zotit "Er-Rahman" - i Gjithmshirshmi).
Ibni Arabi thot se kjo sht gjuha e Zotit, me ndihmn e s cils Zoti prmes engjjve dhe t
zgjedhurve t Tij udhheq me kozmos. N veprn "Fatuhat El-Mekkije" thot se Asafi, veziri i
Sulejmanit alejhis-selam duke u shrbyer me kto shkronja pr nj qast e ka bart fronin e
mbretreshs Belkise. Me ndihmn e tyre t zgjedhurit mund ta shndrrojn materien n energji,
dhe anasjelltas.
T gjitha kto jan vetm supozime t thata, ndrsa domethnien e vrtet t ktyre shkronjave e
di vetm All-llahu xhel-le shanuhu. Ne nuk mund t deprtojm n Kur'an gjat nj brezi apo m
shum brezash. Kur'ani sht shpallur pr t gjitha koht n mnyr q t'i zbuloj fshehtsit e
veta sa t jet jeta.
Kur'ani gjithnj i zbulohet atij q dshiron ta kuptoj dhe i cili e studion at. Ai ia hap zemrn
donjrit i cili atij ia hap zemrn e vet.
www.islamischen.ch
210
MUXHIZJA E KUR'ANIT, 'SHT KJO?

Kur'ani sht Libr i cili shum gjra e ka parashikuar q m par. Disa prej atyre gjrave kan
ndodhur n kohn e kaluar, e disa presin kohn e vet.
Mu para betejs s Bedrit ndrmjet myslimanve numerikisht t vogl dhe mushrikve t
shumnumrt, All-llahu xhel-le shanuhu zbret Shpalljen e thot:
"Dhe kur All-llahu ju premtoi se njri nga dy grupet do t jet i juaji... (El-Enfal: 7).
"Grupi s shpejti do t jet i mundur dhe ata do t ikin." (El-Kamer: 45).
Kjo me t vrtet edhe ka ndodhur.
Para hyrjes n Mek, kur vizita e Ka'bes pr myslimant n mrgim ishte vetm ndrr, zbret
Shpallja q t'ia vrteton Pejgamberit alejhis-selam ndrrn e tij:
"All-llahu do t njmendson ndrrn e Pejgamberit t Vet se ju me t vrtet do t hyni n
tempullin e Shenjt t sigurt - nse dshiron All-llahu - disa kokrruar e disa flokshkurtuar pa
kurrfar frike..." (El-Feth: 27).
Pr fitoren e bizantinve, pas humbjes s tyre, Kur'ani thot:
"Bizantint u mundn n tokn m t afrt, por ata pas humbjes s tyre me siguri do t
ngadhnjejn brenda disa vjetve..." (Er-Rum: 2-4).
www.islamischen.ch
211
Fjala bid'un n gjuhn arabe prdoret pr di q sht m pak se dhjet e m shum se tri vjet.
Dhe me t vrtet, ka ndodhur q bizantint t ngadhnjejn shtat vjet pas humbjes s tyre.
Pos ktyre, aty jan edhe parashikimet q kan t bjn me Ditn e gjykimit, ndarjen, prkatsisht
arjen e Hns, paraqitjen e tymit etj., pr ka kemi shkruar m heret.
Kur polemizon Kur'ani, ather polemizon shkencrisht duke u bazuar n argumente. Pr ata q
nuk besojn n ringjallje pas vdekjes Kur'ani thot:
"Dhe ai na sjell shembull, dhe harron se si sht krijuar, e thot: "Kush do t'i ngjall eshtrat duke
qen ato t kalbura (shkaprderdhura)?"Thuaj: Do t'i ngjall Ai q i krijoi hern e par; Ai i di t
gjitha ato q i ka krijuar." (Ja Sin: 78-79).
"E, vall, mos jemi lodhur Ne gjat krijimit t par? Jo, por ata dyshojn n krijimin e srishm."
(Kaf: 15).
Ekzistimin e Krijuesit Kur'ani nuk e argumenton me faqe t teksteve filozofike, por vetm me nj
pyetje e cila i l n dilem ata q mohojn Zotin:
"A mos vall, ata jan krijuar pa Krijues, apo mos jan ata krijues t vetvetes?!" (Et-Tur: 35).
Pyetja sht e hapur edhe m tej, madje edhe pas pes mij vitesh t zhvillimit filozofik. Dhe
prsri sht pa prgjigjje. Kur njerzve dshiron t'u sqaron faktin themelor filozofik: se do gj
ka formn e vet e cila sht kaluese, e prkohshme dhe esencn e cila sht e prhershme, Kur'ani
nuk shrbehet me logjik apo me argumente si bjn zakonisht filozoft, por pr faktet merr
shembull m t thjesht:
www.islamischen.ch
212
"...Pr sa i prket mbeturinave ato hudhen, gjersa ajo q u shrben njerzve mbetet n tok. Ja,
kshtu, All-llahu ju shpjegon shembujt." (Er-Rad: 17).
Kur dshiron ta hesht dik apo ta frenoj, ather sjell shembull tjetr:
"O njerz, ja nj shembull, e dgjojeni at: "Ata, t cilve ju, n vend t All-llahut, u luteni nuk
munden kurrsesi t krijojn mushkonjn po edhe sikur t tubohen pr kt (krijimin e
mushkonjs). E, nse mushkonja, u rrmben atyre dika, nuk do t mund ta shptojn prej saj. I
dobt sht adhuruesi (i tjetrkujt pos All-llahut), por edhe i adhuruari (pos All-llahut)." (ElHaxhxh: 73).
Ky shembull ende sht fshehtsi si pr shkencn ashtu edhe pr shkenctart, madje edhe pas
zhvillimit njmijvjear t shkencs dhe teknologjis. Kush sht ai q sht n gjendje t krijon
mushkonjn aq t vogl dhe t parndsishme? Nse mushkonja me an t infektimit ta rrmben
jetn kush sht ai q do ta kthej jetn; nse e merr madje vetm nj pjesz t amidonit nga gjella
jote, kimistt, t gjith t tubuar nuk do t mundnin ta kthenin at, sepse amidoni nn ndikimin e
fermenteve t ndryshme tretse shndrrohet n sheqer. I pafuqishm sht ai q krkon, si dhe
ajo q krkohet, n kt bot t pakufishme, t ciln e ka krijuar Krijuesi duke ngrthyer t gjitha
me diturin e Vet. Me kt thjeshtsi Kur'ani i shpjegon problemet tejet t komplikuara, t
kuptueshm pr do arsye (mendje).
Shpirti, sipas Kur'anit, sht i vdekshm si sht i vdekshm edhe trupi. N Kur'an All-llahu
xhel-le shanuhu thot:
"do shpirt do ta shijoj vdekjen..." (Ali Imran: 185).
www.islamischen.ch
213
"Shpirti vdes me vullnetin e All-llahut n astin e caktuar..." (Ali Imran: 145).

"...Mos e vritni personin, vrasjen e t cilit e ka ndaluar All-llahu, prve kur e krkon drejtsia..."
(El-Enam: 151).
Nefsi - shpirti sht nocion i prgjithshm. Kjo fjal sht prdorur n Kur'an s pari pr t'u
caktuar dshira, instinkti dhe pasioni. Nefsu-l-emmare, shpirti impulsiv:
"Un nuk e shfajsoj veten, meq shpirti (i njeriut) sht fort i prirur pr t keqe..." (Jusuf: 53).
"...Dhe ja kshtu n shpirtin tim lindi mendimi i keq." (Ta Ha: 96).
Ndonjher sht prdorur n kuptimin nefsul-lev-vame - shpirti kritik:
"Betohem n Ditn e kiametit dhe betohem n shpirtin e atij q e qorton vetveten." (Kijameh:
12).
E ndonjher sht emruar me nocionin ruh:
"All-llahu ua merr shpirtin n astin e vdekjes s tyre."
Shpirti sht fshehtsi, t cilin Zoti e merr n astin e vdekjes, sepse ai nuk sht i nnshtruar
ligjeve t vdekjes s ksaj bote.
"T pyesin pr shpirtin. Thuaj: "'sht shpirti - vetm Zoti im e di, e juve u sht dhn vetm
pak dijeni." (El-Isra: 85).
www.islamischen.ch
214
N filozofi shpirti sht fshehtsi. Ai nuk mund t dshmohet me argumente shqisore, ndijore, e
as q mund t mohohet. Ai mbetet problem para t cilit dijenia e jon e kufizuar pushon s
ekzistuari. Ky sht problem shum m i vshtir pr t'u argumentuar sesa ekzistimi i Krijuesit.
At q ka thn Kur'ani pr historin e krijimit, pr qiejt dhe Tokn, pr botn e padukshme
(botn e gajbit), pr etikn, drejtsin, politikn, lirin, prgjegjsin dhe ceremonialet fetare,
tanim i kemi parashtruar detajisht dhe nuk ka nevoj q ktu t'i prsrisim.
Shumica t cilt shkruajn pr mu'xhizen e Kur'anit n radh t par tregojn sheshit puthitjen e
ajeteve kur'anore me shkencn bashkkohore, n gjithmbarshmrin e tij e cila ka t bj me
pushtetin, etikn, dispozitat juridike dhe metafizikn. Ata gjithashtu theksojn edhe parashikimet
kur'anore se ka do t ndodh n t ardhmen, si dhe rrfimet e tij q i prkasin t kaluars, pr ne
t panjohura.
Mirpo, un konsideroj se muxhizja n rend t par prehet n muzikn e tij, e cila posa arrin te
veshi i njeriut ia ngazllen zemrn. Kjo sht muzik e cila nuk njeh instrumente, metrin poetik
dhe rimn poetike.
Dgjoni fjalt e Zekerijas alejhis-selam t drejtuara Zotit xhel-le shanuhu n suren Merjem: "Tha:
"Zoti im! Eshtrat m jan dobsuar e koka m sht thinjur, por kur T jam drejtuar me lutje Ty,
asnjher, o Zot im, nuk kam mbetur i pafat."(Merjem: 4)
Apo t dgjojm se 'thot Isai alejhis-selam n djepin e tij:
www.islamischen.ch
215
"Un jam robi i All-llahut" - tha ai - "Ai do t ma jep Librin dhe do t m bj Pejgamber, do t
m bj t lavdruar kudo q t jem, dhe to t m urdhroj q deri sa jam gjall t bj namaz dhe
t jap zekat. (Merjem: 30-31).
Apo fjalin muzikale, e cila flet pr prkorsin e Pejgamberve t Zotit:
"Kur t'u lexohen ajetet e Mshiruesit, ata bien me fytyr pr toke dhe qajn." (Merjem: 50).
Apo zrin krcnues me t cilin sht prshkruar takimi me Zotin n Ditn e gjykimit:
"Njerzit do t'i prulen t Gjallit, t Amshueshmit, e ai q i ka br shok Atij do t humb do
shpres." (Ta Ha: 111).
Apo harmonin hyjnore, me t ciln Ai e inkurajon Pejgamberin e Vet, Muhammedin alejhisselam, muzik kjo q robron zemrn:
"Ta Ha, Ne, nuk ta shpallim ty Kur'anin q t mundohesh, por q t jet kshill pr at q
friksohet, - at e shpall Krijuesi i Toks dhe i qiejve t lart, i Gjithmshirshmi, q qndron
mbi Arshin (i Cili udhheq me Gjithsin e tr). E Tij sht ka ka n qiej e ka ka n Tok dhe ka
ka mes tyre e ka ka nn tok! E, nse ti lutesh me z t lart - Ai e di edhe at ka i thua dikujt
n fshehtsi dhe at q ti vetm e mendon. All-llahu, nuk ka zot tjetr prve Tij, ka emrat m t
bukur." (Ta Ha: 1-8).
Kur Kur'ani flet pr mkatart dhe pr ndshkimin q i pret ata, ather muzika e Kur'anit
tingllon n vesh. T'i dgjojm ajetet nga sureja El-Kamer:
www.islamischen.ch
216
"Nj dit t kobshme drguam n ta nj er t akullt, q frynte pandrprer dhe i ngriste njerzit,
sikur t'ishin trungje t shkulur t hurmave." (El-Kamer: 19-20).
Kur engjjt e madhrojn All-llahun duke e lutur q t'i fal besimtart, fjalt rrjedhin thuajse jan
t shkrira nga ari:
"...O Zoti yn, Ti do gj ngrthen me mshir dhe m dituri, andaj fali ata t cilt jan penduar
dhe t cilt ndjekin rrugn Tnde, dhe ruaji ata nga vuajtjet e zjarrit." (El-Mumin: 7).
E kur krcnohet me Ditn e gjykimit, ather n fjal dominon frika dhe tmerri:
"Dhe terhiqjau vrejtjen atyre pr Ditn e afrt t gjykimit, kur zemrat do t'u vijn deri n fyt e t
gajasen, kur dhunuesit nuk do t ken as mik t sinqert, e as ndrmjets q prfillet." (El-Mumin:
18).
Pastaj qortimi, e ka vlen ky qortim:
"O njeri, prse t mashtron ty ajo q Zoti yt sht i mshirshm, i Cili t ka krijuar - dhe ka br
q t jesh i harmonishm e t mbahesh drejt, dhe t ka dhn far forme ka dashur Vet?" (ElInfitar: 6-8).
Lajm i gzueshm, kur engjjt e sihariqojn Merjemen pr lindjen e Isait alejhis-selam:
"Oj Merjeme, All-llahu t sihariqon ty, me nj Fjal nga Ai; emrin do ta ket Mesih - Isa, i biri i
Merjemes, do t bhet i famshm edhe n kt edhe n botn tjetr dhe do t jet njri nga t
afrmit e All-llahut." (Ali Imran: 45).
Pastaj thirrja shurdhuese n vesh me fjalt t cilat prejn:
www.islamischen.ch
217
"E, kur t arrij zri i madh shurdhues - n Dit kur njeriu ikn nga vllai i tij dhe nga nna e
babai i tij dhe nga bashkshortja e fmijt e tij - at Dit do njeri do t jet i preokupuar me
vetn e vet." (Abese: 33-37).
Ky trajtformim dhe struktuim i llojllojshm i shkronjave dhe fjalve, e bn Kur'anin thjesht t
pakrahasueshm. N t kaluarn kurrgj nuk ka pasur t ngjashm me t. Nuk do t ket as n t
ardhmen. Fjalt rrjedhin thjesht, arrijn n zemr dhe e nxisin at ndjenj t paqart prkorsie
edhe para se arsyeja fillon t analizoj e t mendoj. Vet glimi (vrulli) i fjalve n vesh dhe
kontaktimi i tyre me zemr nxit ndje t shumta dhe t paprshkrueshme.
Kjo veori, krahas t gjitha veorive t tjera t burimeve t t folurit q i njohim ne, e bn
Kur'anin fenomen pr t cilin sht i teprt do komentim.
M s shumti q mund t bj nj letrar sht q t'i shpreh ndjenjat e tij, prkatsisht t na
informoj pr vetn, mjedisin dhe shoqrin, pastaj t na rrfej ngjarjet historike t cilat i ka
ruajtur historia, gjegjsisht t na parashikoj ardhmrin n baz argumenteve ekzistuese me
kng, poezi t rimuar, tregim apo me dram.
Kur'ani ndryshon nga t t gjitha ato q i prmendm m sipr. Ai sht mu'xhize - mrekulli. Ai
na informon pr botn e padukshme, pr njohurit shkencore - pr ne ende t panjohura, pr t
kaluarn e cila sht e evidencuar dhe pr t ardhmen e cila ende nuk ka ardhur. Ai donjrit i
ofron urtsin e strlasht, etikn, filozofin, metafizikn, mnyrn e afarizmit, dispozitat q kan
t bjn pr bashkshortsi, pr luftn, pr paqen dhe pr ceremonialet fetare - me stil t thjesht
dhe shprehje t larta. Ai sht godin estetike dhe stilistike, unike dhe e pakrahasueshme. Nuk
www.islamischen.ch
218
sht poezi e as proz n poezi. Atij asgj nuk ka prngja n t kaluarn e as q mund t imitohet.
Kjo sht Shpallje q ka ardhur si sprov pr t gjitha koht dhe t gjitha epokat:
"E n qoft se ju dyshoni n at q Ne i shpallim robit Ton (Muhammedit), ather hartonije nj
sure t ngjashme si at q ia kemi shpallur atij, e thirrni (n ndihm) edhe dshmitart tuaj (zotat
q i adhuroni), prve All-llahut, nse e flisni t vrtetn. Por nse nuk mundeni, dhe kurrsesi nuk
mundeni (me i b shembull Kur'anit), ather ruajuni zjarrit t prgatitur pr mosbesimtart,
lnd djegse e t cilit do t jen njerzit dhe gurt. (El-Bekare: 23-24).
Kur'ani, pra, na provokon q ta imitojm at: madje qoft edhe n nj sure m t vogl t tij, e
ather na trheq vrejtjen se sigurisht nuk do t mundemi ta bjm kt. Kjo sht e vrtet.
Kt e vrtetojn ditt dhe vjett. Brenda 1.400 viteve t kaluara, prkundr numrit t shumt t
armiqve t tij, historia nuk ka shnuar asnj tentim t imitimit t Kur'anit. Kjo sprov sht ende
n fuqi.
Kur'ani gjithnj na zbulon fshehtsit e veta, t cilat e bjn mu'xhize edhe m t madhe.
"Ne do t'u ofrojm argumentet Tona n hapsirat e Gjithsis, por edhe n vet ata, prderisa
nuk u bhet trsisht e qart se Kur'ani sht e vrteta..." (Fussilet: 53).
Ky sht provokim i dyt. Ardhmria do t vrtetoj se ajetet kur'anore t cilat tani i msojm
jan fshehtsi.
"E prse ata nuk mendojn pr Kur'anin? T ishte ai prej tjetrkujt e jo prej All-llahu, me siguri,
n t do t gjenin shum kundrthnie." (En-Nisa: 82).
www.islamischen.ch
219
Kur'ani paraqet prkryeshmri n do fjal dhe n do shkronj. do fjal e tij sht prmendur
me arsye m heret apo m von nga ndonj fjal tjetr. Si shembull marrim fjaln semun (t
dgjuarit), t ciln Kur'ani n shum ajete e prmend para fjals besarun (t pamurit). Kjo sht
fshehtsi t ciln e njohin mir ata q mirren me anatomi dhe filozofi: duke ditur se shqisa e t
dgjuarit sht m e zhvilluar, m e prbr, m ekzakte dhe m e mpreht se shqisa e t pamurit.
Shqisa e t dgjuarit shquhet mbi shqisn e t pamurit edhe me at se ajo mund t kuptoj edhe
gjrat abstrakte, pr shembull muzikn. Shqisa e t dgjuarit sht n gjendje t'i dalloj edhe zrat
e prziera, t themi rastin e nns e cila e njeh zrin e fmijs s vet n mesin e nj mij zrave
fmijsh. Shqisa e t pamurit nuk mund t orientohet n at rrmuj. Fmija humb nga shikimi i
nns, por nuk mund t humbas nga t dgjuarit e saj. Musai alejhis-selam ka dgjuar t folmit e
Zotit, por nuk ka mund ta shoh Zotin. Sot shkenca na ofron shum argumente, t cilat flasin pr
eprsin e shqiss t t dgjuarit ndaj shqiss t t pamurit.
E tr kjo nuk ka qen e njohur n kohn kur sht shpallur Kur'ani, por, megjithkt shqisa e t
dgjuarit sht prmendur n Kur'an para shqiss t t pamurit n m tepr se n shtatdhjet
vende.
"...Ai u jep t dgjuarit, t pamurit dhe arsyen (mendjen) pr t qen falnderues." (En-Nahl: 78).
"...Kush disponon me shqisn e t dgjuarit dhe t pamurit?..." (Junus: 31).
"...Atyre u kemi dhn edhe t dgjuarit edhe t pamurit edhe arsyen (mendjen)..." (El-Ahkaf, 26).
"Dhe kur t vijn tek ai (zjarri), kundr tyre do t dshmojn vesht e tyre, syt e tyre dhe lkura e
tyre..." (Fussilet: 20).
www.islamischen.ch
220
"Sa mir do t dgjojn dhe sa mir do t shohin at Dit kur do t dalin para Nesh..." (Merjem:
38).
"Ai u jep t dgjuarit, t pamurit dhe arsyen (mendjen)..." (El-Muminun: 78).
"...Me t vrtet, t dgjuarit, t pamurit dhe arsyeja (mendja), pr t gjitha kto do t ket
prgjegjsi." (El-Isra: 36).
"Ju nuk jeni fshehur q kundr jush t mos dshmojn vesht tuaj, dhe syt tuaj, dhe lkura
juaj..." (Fussilet: 22).
"Thuani: "ka mendoni sikur t'jua merrte All-llahu t dgjuarit, t pamurit..." (El-Enam: 46).
"...E sikur t donte All-llahu, do t'ua merrte edhe t dgjuarit edhe t pamurit..." (El-Bekare: 20).
"...Ata jan t cilve All-llahu ua ka vulosur zemrat, t dgjuarit dhe t pamurit" (En-Nahl 100).
"...Por as t dgjuarit e tyre, as t pamurit e tyre dhe as arsyeja (mendja) e tyre nuk u kan sjellur
kurrfar dobie..." (El-Ahkaf, 26).
"Kta jan ata, t cilt i ka mallkuar All-llahu dhe i ka br t shurdhr e t verbr." (Muhammed:
23).
"Me t vrtet, Ne e krijojm njeriun nga nj far e przier, pr ta provuar at, dhe bjm q ai t
dgjoj dhe t shoh. (El-Insan: 2).
"...Asgj nuk i shmbllen Atij! Ai i dgjon t gjitha dhe i sheh t gjitha." (Esh-Shura: 11).
www.islamischen.ch
221
"...All-llahu dgjon bisedat tuaja, sepse All-llahu, me t vrtet, i dgjon dhe i sheh t gjitha." (ElMuxhadele: 1).
Me kt prsritje t qllimshme Kur'ani prmend t dgjuarit para t pamurit, pa marr parasysh
se populli i jep rndsi m t madhe t pamurit dhe se anatomia dhe filozofia t cilat kan
provuar kt fakt, nuk kan qen t njohura n at koh.
Kur'ani kur flet pr vjedhje, m par prmend vjedhsin e pastaj vjedhsen:
"Vjedhsit dhe vjedhses kputjuani duart e tyre..." (El-Maide: 38).
Por tek amoraliteti situata sht e kundrt. Ktu Kur'ani m par prmend laviren e pastaj lavirin:
"Laviren dhe lavirin rrihne donjrin prej tyre me nga njqind t rna me kamxhik..." (En-Nur: 2).
Instruksioni sht i qart. Tek laviria gruaja sht prher ajo e cila fillon m s pari. Ajo me
stolit e veta dhe me sharmin e vet e ngashron njeriun. Prsa i prket vjedhjes, ajo sht m pak
e guximshme, andaj sht prmendur m von. Gjendemi para fjalve t sakta, t prpikta, dhe t
prdorura me vend. Kur'ani sht "Libr, ajetet e t cilit jan t radhitur me kujdes." Kurrnj fjal
nuk sht prmendur para tjetrs pa qllim t caktuar, dhe e kundrta, kurrnj fjal nuk sht
prmendur pas tjetrs pa qllim t caktuar.
Zgjedhja ngandonjher bie n ndonj fjal pr shkak t harmonizimit t shprehjes n mnyr q
zgjedhimi i ri i kuptimit t shklqej me mu'xhize retorike. Si shembull mund t shrbej ajo q
Kur'ani thot pr ern:
www.islamischen.ch
222
"Ne drgojm errat pr t frytzuar, e nga qielli lshojm shiun q t keni ka t pini - ju m kt
nuk mund t dispononi." (El-Hixhr: 22).
Tek errat q frytzojn nevojitet t ndalemi pak m gjat. Era e ftoht i shtyen ret e elektrizuara
kah njra-tjetra. Aty vie gjer tek bashkimi i eketricitetit negativ me at pozitiv dhe kshtu
shkaktohet rrufeja, bubullima dhe shiu. Ky sht frytzimi ndrmjet reve. Shiu bie n tok dhe
kshtu e bn t plleshme. Ky sht frytzim i llojit t dyt, frytzim ndrmjet ujit dhe toks. Era
shprndan pluhurin e polenit prej nj bime n tjetrn. Ky sht frytzim i llojit t tret; frytzim
n kuptimin tekstual t fjals.
Gjendemi para nj dshmie e cila sht e vrtet edhe n kuptimin figurativ edhe n at tekstual.
Sido q t merret, ajo sht e sakt. Ajo sht e re, e uditshme dhe origjinale kur e prshkruan
ern. Ajo sht, pr sa i prket bukuris dhe harmonis, apogje, ndrsa n shqiptim sht tejet
rjedhshm. "Ne drgojm errat pr t frytzuar".
N shqiptim ajo thjesht trheq t dgjuarit dhe ngazllen veshin.
Kto hollsi shkencore mbi elektricitetin e reve dhe frytzimin e bimve, natyrisht, nuk kan qen
t njohura n kohn e shpalljes t ktij ajeti.
Shum komentues t Kur'anit domethnien e ktyre fjalve e kan kuptuar n kuptimin figurativ.
Sot shkenca na mundson t deprtojm edhe n domethnien e brendshme t ktyre fjalve, e
kjo sht e vlefshme edhe n kuptimin tekstual edhe n kuptimin figurativ.
Shembulli i dyt sht ajeti nga sureja "El-Ankebut":
www.islamischen.ch
223
"Shembulli i atyre q kan marr ndihms, pos All-llahut, - sht si shembulli i merimangs, e cila
ka thur pr vete shtpi, e shtpia m e dobt, me t vrtet, sht ajo e merimangs. Sikur ta
dinin (kt) ata!" (El-Ankebut: 41).
Vmendjen na trheq dshmia, n t ciln shtpia e merimangs sht prshkruar si shtpia m e
dobt. Kur'ani nuk ka thn: fija e merimangs apo, rrjeti i merimangs, por ka thn: "shtpia e
merimangs". Kjo gjithsesi ka shkakun e vet dhe argumentet e veta. Shkenca ka zbuluar se fija e
merimangs sht m e fort se fija e ngjashme me t e elikt pr tri her. sht m e fort dhe
m elastik se edhe mndepshi. Pr merimangn rrjeta e saj sht e prshtatshme. Ajo pr t
paraqet edhe fortifikat edhe vendstrehim t sigurt. Prse ather Kur'ani ka thn se shtpia m
e dobt sht, n realitet, ajo e merimangs, duke prfunduar ajetin m fjalt "sikur ta dinin ata"?
Ktu gjithsesi prehet ndonj fshehtsi, dhe at fshehtsi biologjike.
Kjo sht zbuluar vetm n kohn e fundit. Shtpia e merimangs sht shum larg nga ky
kualifikim. Femra e merimangs sht ndrtuese e shtpis. Ajo e thur rrjetn dhe mbretron me
hapsirn e saj. Pas frytzimit ajo e mbyt merimangn mashkull, q pastaj ta haj me oreks. T
vegjlit posa dalin nga vezt, e hajn njri-tjetrin. Pas frytzimit meshkulli ik menjher dhe nuk
tenton q t ndalet n hapsirn e rrjets.
Femra e thur rrjetn pr ta mbytur secilin insekt i cili tenton t'i afrohet. do mysafir i cili haset
n rrjet ajo e mbyt dhe e han me oreks. Kjo, pra, sht karamanjoll (gijotin) e jo shtpi.
Kjo sht shtpia m e dobt, m e lig, pr donjrin q tenton t strehohet n t.
www.islamischen.ch
224
Vehnun sht fjal arabe e cila, mes tjerash, do t thot rraskapitje, molisje dhe ligshtim. N
situat t till gjendet secili q pos All-llahut krkon mbrojts tjetr: "Shembulli i atyre q kan
marr ndihms, pos All-llahut, - sht si shembulli i merimangs, e cila ka thur pr vete shtpi, e
shtpia m e dobt, me t vrtet, sht ajo e merimangs. Sikur ta dinin (kt) ata!" (El-Ankebut:
41).
Pasuri ekspresive dhe saktsi shkencore, e panjohur n kohn e Pejgamberit alejhis-selam dhe e
zbuluar nj mij vjet pas vdekjes s tij. Kjo, me t vrtet sht mu'xhize n t ciln nuk ka
dyshim as iniciatori i arsyes gjat prpjekjes s zbulimit t burimeve t tilla n suazat e
vendshuarjes hyjnore t etjes.
N suren Kehf lexojm nj shembull tjetr ku flitet pr ndrrat e banorve t shpells:
"E ata kan qndruar n shpelln e tyre - treqind vjet, duke shtuar nnt (vjet)".(El-Kehf: 25)
Sot, me ndihmn e llogarive astronomike, e dim se treqind vjet sipas kalendarit diellor vlejn sa
treqind e nnt vjet sipas kalendarit hnor. Kalendari hnor ka qen n prdorim e sipr n
kohn kur ka zbritur ky ajet kur'anor, andaj ka qen nevoja q Kur'ani t'u shton ktyre edhe nnt
vjet.
Ky sht ndryshimi mes ktyre dy kalendarve. Kjo sht fshehtsi, e cila gjer n ditt tona ka
qen e panjohur.
Nj shembull tjetr e marrim nga sureja El-Kijameh:
www.islamischen.ch
225
"A mendon njeriu se nuk do t mund t'ia mbledhim eshtrat e tij? Po si jo, Ne mundemi t'ia bjm
prsri majat (bulat) e gishtrinjve ashtu si i ka pasur." (El-Kijameh: 3-4).
Kur'ani ktu, trsisht qart dhe me siguritet t plot, tregon se muxhizja e krijimit t srishm t
bulave (mollzave) n majat e gishtrinjve dhe ringjallja e tyre n formn e mparshme sht m e
madhe se edhe vet ringjallja e eshtrave t njeriut. Fshehtsia e bulave (mollzave) sht zbuluar
nj mij vjet pas shpalljes s ktij ajeti, kur sht dshmuar se do njeri posedon vurrata (shenja)
t veanta, t shnuara n bulat (mollzat) e gishtrinjve t tij.
N asnj rast dy njerz nuk mund t ken vurrata t njjta, madje edhe nse jan binjak.
Pastaj shembulli n suren En-Naziat, ku All-llahu xhel-le shanuhu thot:
"E pastaj Tokn e rrafshoi (e ka br si vez)." (En-Naziat: 30).
Fjala arabe dehjun do t thot t bhet di n form t vezs. Kjo sht n harmoni t plot me
mendimet m t reja t cilat kan t bjn me formn e Toks. Fjala dehjun gjthashtu do t thot
edhe rrepshim. Kjo sht e vetmja fjal araba e cila n vete prmban t dy kto kuptime.
N suren Et-Tarik All-llahu xhel-le shanuhu thot:
"Dhe pasha qiellin i cili kthen dhe Tokn e cila hapet (elet)." (El-Tarik: 11-12).
Kur'ani prshkruan qiellin i cili kthen ka i ngjitet (p.sh. avullin e ujit e kthen n Tok si shi). Tani
e dim se edhe radiovalt kur arrijn n jonosfer dbohen dhe kthehen n Tok.
Duke i falnderuar ksaj ne mund t'i zm radiovalt e Londrs, Parisit dhe t gjitha
radiostacioneve n Tok. Qielli sht ai i cili dbon. Ai i dbon edhe rrezet infrakuqe dhe i kthen
www.islamischen.ch
226
n Tok pr ngrohjen e saj. Toka gjthashtu hapet (elet) q prej saj t mbijn bim t ndryshme,
q t shprthen gazi natyror, nafta, burimet termale e minerale dhe lava vullkanike. Ajo hapet
edhe gjat trmeteve t saj.
Prsri gjendemi pran fjalve tejet t sakta, me domethnie t gjithmbarshme, t zgjedhura me
prpikri dhe t radhitura edhe m me prpikri. Ekzistojn shembuj t shumt, t cilt
vrtetojn se Kur'ani sht Shpallje, se ka prejardhje hyjnore, e jo njerzore. Kurdoher q
prpiqemi q ndonj fjal ta bartim n ndonj vend tjetr, apo ta ndrrojm me ndonj fjal
tjetr, gjithnj bindemi se kjo sht e pamundur.
do gj sht e pajisur me domosdoshmri gjuhsore dhe strukturale saq nxisin habitje.
Gjendemi para t vrtets absolute.
Disa prej ktyre fjalve i kuptojm, e disa edhe m tej mbesin fshetsira.
Sepse, Kur'ani sht Libr, i cili assesi nuk i nnshtrohet ndryshimeve.
Nse ksaj i shtojm se Kur'ani i sht shpallur njeriut analfabet nga fisi Kurejsh, beduinit, i cili
ka jetuar n shkrettir i izoluar nga do kultur dhe qytetrim, ather me t vrtet gjendemi
para mu'xhizes, t ciln tenton ta konteston vetm ai q sht mendjemadh, tekanjoz, me ndjenja
t turbullta, i verbr, i cili vetveten e ndshkon, i cili sht izoluar nga e tr ajo q na ofron ky
Libr. O Zot, bhu i mshirshm ndaj t tillve dhe hapjau zemrn:
"Me t vrtet, nuk jan syt t verbta, por zemrat n kraharor." (El-Haxhxh: 46)
www.islamischen.ch
227
PASTHNIE
Tefsir 10 sht shkenc e cila merret me komentimin e Kur'anit. Krahas tefsirit shpeshher
prdoret edhe fjala "te'vil" e cila, sipas Zemahsheriut, Ebu Ubejdit e t tjerve, ka domethnie t
njjt si dhe fjala tefsir. Disa komentues t Kur'anit, si pr shembull Ibni Xherir Et-Taberiu, EnNesefiu dhe El-Bejdaviu, madje edhe komentimet e veta, tefsiret, i kan quajtur te'vil. 11
Mirpo, ulemaja e mvonshme i ka dhn tefsirit kuptim m t gjer. I bazuar n rivajet tefsiri do
t ishte, sipas tyre, ajo q ne sot e quajm zakonisht komentimi tradicional i Kur'anit, ndrsa
te'vili, q bazohet n dirajet, do t ishte komentimi i pavarur n baz t mendimit t lir.
Tefsiri, si do shkenc tjetr, kaloi npr disa etapa t zhvillimit t vet. N ditt e para t Islamit
Muhammedi alejhis-selam ishte i vetmi komentues i Kur'anit. Pas vdekjes s tij Kur'anin e
komentonin shokt e tij, as'habt. Prej tyre, si mufessir m t dalluar kan qen kalift nga grupi
Hulefai-Rashidin 12, pastaj Abdullah Ibni Mes'udi, Ubeje b. Ka'bi, Zejd b. Thabiti, Ebu Musa ElEsh'ariu, Zubejr b. Avvami dhe Abdullah Ibni Abbasi, i cili, sipas tradits, ka merita m t mdha
t bart emrin e ndershm mufessir. Muhammedi alejhis-selam shpeshher e ka quajtur
Nga fjala arabe "fesrun" - sqarim, shpjegim.
Komentimi i Taberiut sht botuar nn titullin: Xhemiul bejani fi te'vilil Kur'ani, i Nesefiut: Medariku
Et-tenzili ve hakikatu Et-te'vil, e i Bejdaviut: Envaru Et-tenzili ve esrarut te'vili.
12 Katr kalift e par t cilt qeverisn shtetin islam, menjher pas vdekjes s Muhamedit alejhis-selam
quhen Hulefai-Rashidin, e kta jan: Ebu Bekri, Umeri, Uthmani dhe Aliu r.a. (sh.p.).
10
11
www.islamischen.ch
228
terxhuman - prkthyes-komentues i Kur'anit, e shum her e ka lutur All-llahu xhel-le shanuhu

me fjalt: "O Zoti im, aftsoje at n njohjen e fes dhe msoje at t kumtoj Kur'anin." 13
Brezi i dyt i myslimanve pas Muhammedit alejhis-selam sht i njohur n terminologjin islame
me emrin Tabi'in. N kohn e tyre jan formuar tri shkolla t tefsirit: mekkase, medinase dhe
irakiane, kurse prfaqsuesit m t njohur t ktyre shkollave kan qen: Muxhahidi, Ata' b. Ebi
Rebbahu, Ikrime, Se'id b. Xhubejri dhe Tavus - nxnsit dhe shokt e Abdullah Ibni Abbasit,
pastaj Zejd b. Eslemi, prfaqsues i shkolls medinase t tefsirit dhe shum t tjer n Mek,
Medin dhe Bagdad.
Brezi i tret i myslimanve pas Muhammedit alejhis-selam, Tebei-tabi'in, sht brez q ka tubuar
materiale nga tefsiri dhe ka shkruar koleksionet e para t tefsirit, t cilat m von kan qen burim
i Ibni Xherir Et-Taberiut dhe i t tjerve q kan ardhur pas tij. N kt periudh t tret t
zhvillimit t tefsirit mufessirt m t njohur kan qen: Sufjan b. Ajinete, Veki' b. Xherrah,
Shu'ajb b. El-Haxhxhaxh, Jezid b. Haruni, Abd b. Hamidi etj. Materiali q e kan tubuar kta
kryesisht sht bazuar n hadithe 14, ku Muhammedi alejhis-selam i ka shpjeguar disa dispozita
sheriatike, ajetet e deroguara (anuluara) dhe deroguese (anuluese), dhe shkaqet e zbritjes s disa
ajeteve kur'anore.
Abdullah Ibni Abbasi sht lindur tri vjet para hixhretit. Ka qen pjesmarrs n betejn e Hunejnit dhe
t Taifit. Ka marr pjes edhe n lirimin e Meks dhe ka qen n haxhxhin lamtumirs. Ka vdekur n
moshn shtatdhjet e nj vjeare.
14 Hadith: gjithka q Muhammedi alejhis-selam ka thn, ka porositur, ka punuar dhe ka plqyer (kur
dika kan punuar t tjert).(sh. p.)
13
www.islamischen.ch
229
Pas brezit t tret t myslimanve tefsiri kryesisht sht zhvilluar n tri drejtime:
1. - Komentimi tradicional - et-tefsiru bil-methuri, i cili bazohet n komentimin e Muhammedit
alejhis-selam dhe shokve t tij, as'habve;
2. - Komentimi racional - et-tefsiru birre'ji, i cili bazohet n arsyen dhe ku hasim metoda t
ndryshme dhe mendime reciprokisht t prkundrta; dhe
3. - Komentimi shkencor - et-tefsiru bil-'ilmi, i cili si baz t komentimit t Kur'anit prfshin t
arriturat shkencore.
KOMENTIMET TRADICIONALE
Komentuesit e par t Kur'anit kan qen rreptsisht t lidhur pr tradit. do komentim q
nuk ka qen i bazuar n tradit, hadith, sht konsideruar si i rrezikshm. Ka pasur edhe t till q
kan refuzuar t thon kado qoft prkitazi me tefsir. Kufasi Abid b. Kajsi, ka vdekur n vitin
72. h., ka refuzuar t flas pr shkaqet e zbritjes s disa ajeteve. Qndrimin e vet e ka shpjeguar
me fjalt: "Bhu vetm i devotshm dhe i fuqishm n besim. Kan shkuar ata t cilt i kan
njohur shkaqet e zbritjes t ajeteve kur'anore." El-Asme, filologu (linguisti) i madh, ka qen
15
shum i kujdesshm kur ishte fjala pr tefsirin e Kur'anit dhe sunnetit . Kur kan krkuar prej tij
15
Sunnet: tradit, zakon. N terminologjin islame sunnet sht sinonim i fjals hadith.
www.islamischen.ch
230
q t shpjegoj nj ajet kur'anor ka thn: "Arabt thon se domethnia e ksaj sht kjo. Nuk e
di se a dshirohet kshtu edhe n Kur'an e n sunnet." 16 Shkaqet e ktyre refuzimeve duhet
krkuar n hadithe, ku thuhet: "Kush thot di pr Kur'anin sipas mendimit t vet subjektiv, le t
prgatit vendin n zjarr." "Kush e komenton Kur'anin sipas mendimit t vet subjektiv ka gabuar
madje edhe nse ka komentuar saktsisht."
Tefsiri i par i cili ekskluzivisht sht bazuar n tradit, sht tefsiri i Jahja b. Selamit. Ky sht
tefsiri m i vjetr q ekziston sot. sht shkruar n Kajrevan, n shekullin e dyt mysliman, n
tridhjet pjes t lidhura n tri vllime. Dy ekzemplar n dorshkrim gjenden n bibliotekn
Zejtun dhe Kajrevan n Tunis.
Gjurmt e njjta i ka ndjekur edhe Muhammed b. Xherir Et-Taberiu. 17 N pjesn hyrse t
tefsirit t vet, ai trajton dhe shpjegon hadithin "Kur'ani ka zbritur n shtat harfe", duke i
ngrthyer t gjitha mospajtimet n mendime t ulemas islamike rreth komentimit t "shtat
harfeve" n shtat t folme, dialekte arabe, t cilat i kan prdorur fiset m t njohura arabe.
Pjesn m t madhe t hyrjes ia ka kushtuar gjuhs s Kur'anit. sht e njohur se gjuha e Kur'anit
ka qn lnd e polemizimit mjaft t zhurmshm n mjedisin e ulemas islamike. Shum dijetar
- Ahmed Muhammed El-Hufi: Et-Taberi, seria "Ea'lamul areb", nr. 13, faqe 101, Kajro 1963. N version
di t ndryshuar t dy shembujt i paraqet edhe Nerkez Smailagiqi n "Hyrje n Kur'an", faqe 135
(tekstet).
17 Taberiu sht lindur n vendin Amulu - Taberistan n vitin 224. h., e ka vdekur n Bagdad n vitin 310.
h. ku edhe sht varrosur. Ka shkruar shum vepra, prej t cilave i veojm: tefsirin, e botuar n Kajro
m 1923 dhe 1963. Tarihul umemi vel muluki, sht botuar n Lajden dhe Kajro, dhe shum vepra t tjera.
16
www.islamischen.ch
231
islamik, duke u nisur nga ajetet kur'anore, ku jan prmendur fjal persiane, abisinase, greke,
aramene, hebraike dhe fjal t tjera t huaja, theksojn se Kur'ani nuk sht shpallur n gjuhn e
pastr arabe.
Taberiu, gjithashtu, duke u nisur nga ajetet kur'anore n t cilat thuhet se Shpallja ka zbritur n
gjuhn e pastr arebe, konfirmon se fjalori i Kur'anit prbhet vetm nga fjalt arabe. Polemikn
e vet me ata t cilt pohojn se n Kur'an jan prdor fjal t huaja, Taberiu e ngrthen n
ngjashmrin e domethnies s ktyre fjalve n gjuhn arabe dhe n gjuht e tjera.
sht e qart se Taberiu ktu nuk ka t drejt. Arabt para paraqitjes t Islamit kan pasur lidhje
tregtare dhe ekonomike me persiant, abisinasit, hindust, grekt dhe me popuj t tjer prreth.
sht e natyrshme q prmes ktyre lidhjeve tregtare t'a ken pasuruar edhe gjuhn e vet. Prej
ktu n gjuhn e tyre gjenden edhe fjal t huaja, t cila All-llahu xhel-le shanuhu i ka prdor n
Shpallje, n mnyr q Shpallja t kuptohet dhe t vlersohet n mnyr t drejt.
Tefsiri i Taberiut sht i bazuar n tradit, hadith, n transmetimin e vrtetuar, i cili sht kriter i
vetm i vlefshmris egzegjete. Kurrnj mendim t pavarur, subjektiv dhe tekanjoz Taberiu nuk e
ka marr parasysh. Aq m tepr, ai n parathnien e tefsirit disa faqe ia ka kushtuar haditheve, t
cilt flasin pr ndalimin e komentimit t Kur'anit n mnyrn bir re'ji sipas mendimit subjektiv,
apo bil heva, me vetdashje. I vetmi komentim i drejt i Kur'anit sht ai i bazuar n "ilm". Me
fjaln ilm nnkuptohet vetm ajo q mund t reduktohet n konstruksionet e vet Pejgamberit apo
shokve t tij, as'habve.
Pr kt qllim, me gjith hadithet t cilt flasin pr kt ndales, Taberi e ka cituar edhe Ebu
Bekrin, i cili me nj rast pat thn: "Cila tok do t mund t m mbante, cili qiell do t mund t
www.islamischen.ch
232
m bnte hije, nse pr Kur'anin do t thosha di sipas mendimit tim, bir re'ji ose pr di q nuk
di asgj, bi ma la alemu. 18
Prve n tradit, tek komentimi i teksteve t Kur'anit, Taberiu sht mbshtetur edhe n poezin
e vjetr arabe, duke prmendur nganjher emrin e poetit e nganjher vetm citatet gjegjse t
vargjeve. Duke prdor poezin e vjetr arabe, Taberiu, n realitet, ka ndjekur praktikn e Ibni
Abbasit, i cili kur e pyetnin pr ndonj fjal m pak t njohur t Kur'anit, thoshte: "Krkone at
n poezin e vjetr arabe, sepse ajo sht e pastr arabe." Sipas fjalve t Se'id ibni Xhubejrit, Ibni
Abbasi kurrnjher nuk e komentonte ndonj tekst kur'anor e q gjat ksaj t mos shrbehej
me vargje nga poezia e vjetr arabe. 19
sht e njohur se Taberiu ka qen njohs i madh i gjuhs arabe dhe i poezis s vjetr arabe. Ai,
derisa ishte ende n Egjipt, i diktonte Ibni Serraxhit dhe filozofve t tjer arab poezin e
Turmahut, duke ua shpjeguar fjalt m pak t njohura. Prandaj edhe Tefsiri i tij sht prplot me
shqyrtime leksike, gramatikore dhe filologjike.
Ajo q sht m kryesorja pr Tefsirin e Taberiut, sht qndrimi kritik i tij ndaj isnadeve me an
t cilve i ka njohur komentimet e shokve t Muhammedit alejhis-selam, as'habve. Ai n
mnyr kritike e prek edhe shtjen e transmetuesve t Ibni Abbasit. Pr Muxhahidin, t cilin
jashtzakonisht e ka muar, me nj rast ka thn se mendimi i tij sht i pavlefshm dhe se
qndron n kundrthnie me mendimin e shumics s ulemas islame, t cilve nuk mund t'u
18
19
Tefsiri i Taberiut, 1/27.

Tefsiri i Hamasiut nga Tibrizi 1/3.
www.islamischen.ch
233
prshkruhet gnjeshtra. Dshmi e mjaftueshme pr pavlefshmrin e mendimit t Muxhahidit

sht pajtueshmria e shumics s ulemas islame se ai ka gabuar. 20
Tefsiri i Taberiut, sipas vlersimit t hulumtuesve lindor dhe perndimor, sht vler tejet t
madhe. Ebu Hamid el-Isfahani thot: "Sikur dikush t udhtonte gjer n Kin q t vinte gjer tek
kjo vepr nuk do t bnte di t teprt." Noldekes qysh n vitin 1860, n baz t citateve dhe
fragmenteve ka thn: "Sikur ta kishim kt vepr (atbot sht konsideruar si e humbur), do t
liroheshim nga gjitha komentimet e mvonshme. 21
Vepra sht gjetur n vitin 1903, e di m von sht botuar. N kt mnyr sht plotsuar
zbrazsira n shkencn e tefsirit.
Vepra e tret sipas vlers nga tefsiret tradicionale sht Tefsiri i Ibni Kethirit. 22 Disa ajete
kur'anore, Ibni Kethiri i ka komentuar ekskluzivisht sipas haditheve t Pejgamberit alejhis-selam
Tefsiri sht i shkruar me stil tejet t thjesht, ku mendimi ka ardhur n shprehje t plot.
Shquhet, mes tjerash, me qndrimin kritik t autorit ndaj transmetuesve s tradits.
Tefsiri i Taberiut 1/264.

N. Smailagiqi: Hyrje n Kur'an, faqe 141 (tekstet).
22 Ibni Kethiri sht lindur n vendin Busra, n vitin 700. h., e ka vdekur n Damask, n vitin 774. h.
sht autor i shum veprave nga historia islame, tefsiri, hadithi, i shum jetshkrimeve dhe kritikave t
transmetuesve t hadithit. Shum prej ktyre veprave jan botuar, e disa kan prjetuar edhe ribotime t
shumta.
20
21
www.islamischen.ch
234
Mbrojts i madh i tradits ka qen edhe Tekijjuddin Ahmed ibni Tejmije. 23 Metoda e tij e
komentimit t Kur'anit sht mbshtetur n kto baza:
1.- Komentimi i Kur'anit me Kur'an. Kjo sht mnyra m e mir dhe m e lartsuar e egzegjezs
s tekstit kur'anor. Ajo q sht cekur shkurtimisht n nj vend t Kur'anit, sht shpjeguar dhe
sht komentuar hollsisht n nj vend tjetr.
2.- Komentimi i Kur'anit me hadith. Nse disa ajete n Kur'an nuk jan shpjeguar me ajete t
tjera, ather si burim i dyt i tefsirit merret hadithi. Hadithi sht komentar i Kur'anit dhe
komentues i tij. All-llahu xhel-le shanuhu, duke iu drejtuar Muhammedit alejhis-selam, thot: "Ne
ta kemi shpallur ty Librin, vetm q t'ju shpjegosh atyre at pr t ciln ata nuk pajtoheshin, dhe
(q te jet) udhrrfyes dhe mshir pr njerzit q besojn. (En-Nahl: 64). N kt kuptim ka
thn edhe Muhammedi alejhis-selam se Kur'ani sht Libr i shpallur nga Zoti e hadithi sht
komentar i Kur'anit.
3.- Komentimi i Kur'anit sipas komentimeve t as'habve. Pas komentimeve t siprprmendur
vijn komentimet e as'habve si burim i tret i tefsirit. Ata jan m meritort pr kt, sepse kan
jetuar n kohn kur sht shpallur Kur'ani, e posarisht katr kalift e mdhenj nga grupi
Hulefai-Rashidin, pastaj Abdullah Ibni Mes'udi dhe Abdullah Ibni Abbasi.
23
Ibni Tejmije sht lindur n vitin 1264 n Harran t Siris, ndrsa ka vdekur n vitin 1323 n Damask,
ku edhe sht varrosur. Ka shkruajtur mbi 500. vepra, risale t shkurtra apo t gjata, prej t cilave disa
jan mbledhur dhe jan shtypur si prmbledhje e veanta. I ka takuar medhhebit hanbelit, por nuk sht
mbyllur n zgjidhjet hambelite.
www.islamischen.ch
235
4.- Komentimi i Kur'anit sipas tabi'inve. N vendin e katrt vijn komentimet e tabi'inve:
Muxhahidit, Se'id ibni Xhubejrit, Ikrims etj. Mirpo, te ky burim i katrt duhet t kihet kujdes,
sepse tabi'inve u sht prshkruar shumka q nuk u takon.
N fund mund t themi se e tr ajo pr ka ka shkruar Ibni Tejmije nuk sht asgj e re. Shum
komentues para tij, gjithashtu e kan komentuar Kur'anin me Kur'an, pastaj me hadith dhe me
shpjegimet e as'habve e me komentimet e tabi'inve, duke marr prej tyre at q, sipas kritereve
t tyre, sht e sakt. Introdukti i ktill i Kur'anit sht i njohur n terminologjin e tefsirit si
afrim tradicional i egzegjezs t tekstit kur'anor. Tradicionalistt, si thekson Tejmije, por edhe
Taberiu n tefsirin e vet, i kan ikur komentimit t Kur'anit sipas mendimit t vet t pavarur,
vetdashs dhe subjektiv. Mirpo, kjo nuk do t thot se Tejmije aftsit e veta i ka reduktuar
vetm n tradit. Ai, gjithashtu e ka komentuar Kur'anin edhe n mnyrn racionale. Sado q
gjat komentimit t Kur'anit sht mbshtetur n arsyen, ai,gjithashtu ka ndrmarr fushat
kundr komentimit t shiinjve dhe ekstremistve t tjer.
KOMENTIMET RACIONALE
Pran introduktit tradicional t Kur'anit n tefsir, q nga shekulli i tret hixhrij, hasim edhe n
prpjekjet e komentimit racional t tekstit kur'anor. Disa dijetar islam kan marr qndrim se
komentimi racional i Kur'anit sht i ndaluar, e disa t tjer mendojn se kjo sht e lejuar.
Mospajtimin e tyre mund ta shpjegojm me faktin se ata t cilt e ndalojn, kt e bjn vetm
www.islamischen.ch
236
pr shkak t atyre, t cilt ngandonjher, edhe pse kan mbetur pa argumente, kategorikisht
konfirmojn se "Zoti ka dashur t thot kt", apo pr shkak t atyre, t cilt tentojn t
komentojn Kur'anin pa i njohur rregullat e gjuhs arabe dhe themelet e sheriatit, prndryshe,
nse mufessiri posedon konditat q krkohen nga ai, ather nuk ekziston kurrfar pengese q t'i
afrohet Kur'anit n mnyr racionale. Aq m tepr, edhe vet Kur'ani na thrret pr kt n shum
ajete t veta. 24
Mirpo, duhet t prmendim se prsiatja jon pr Kur'anin dhe ajetet e tij duhet t jet e bazuar
n burimet e Islamit. Kjo gjithashtu vlen edhe pr tefsirin "bir re'ji", i cili duhet t jet n
harmoni me egzegjezn tradicionale t bazuar n tekstin autentik. Nse ky tefsir bie n
kundrthnie me tekstin autentik, ather ai e humb edhe cilsin e vlefshmris.
1. - KOMENTIMET E PRANUARA RACIONALE

Tefsiri m i njohur n mesin e tefsireve t vyeshm racional sht Tefsiri i Fahruddin Er-Raziut 25,
i shkruar me titull "Mefatihul gajbi" (elsat e fshehtsis), kurse m i njohur sht me emrin
"Et-tefsirul kebiru" (Tefsiri i madh).
24
25
Kur'an: sureja Muhammed - ajeti 24, sureja Sad - ajeti 29.

Fahruddin Er-Raziu (Ebu Abdullah Muhammed bin Umer bin Husein Er-Razi) U lind n qytetin e
vjetr persian Rej-ju, n vitin 543. h., ndrsa vdiq n vitin 606. h n Herat. Ka shkruar nj numr t
www.islamischen.ch
237
N egzegjezn e tekstit kur'anor Fahruddin Er-Raziu sht shrbyer me t gjitha mjetet q i kishte
n disponim pr t'i prgnjeshtruar qndrimet e mu'etezilve. Pes tezat e mdha t mu'etezilve
ai i ka reduktuar vetm n dy:
1.- tevhid ose monoteizmi abstrakt, dhe
2.- adl ose drejtsia e Zotit.
Tevhidi, sipas ehli sunnetit, prmban t besuarit dhe t adhuruarit e Zotit, Nj t Vetmit i Cili
nuk ka shok. Ai sht Nj, e gjithka tjetr Atij i drejtohet. Nuk sht i lindur, e as q ka lindur
k, dhe askush nuk sht i barabart me T.
Mu'etezilt, nn ndikimin e filozofis greke, mohojn ekzistimin e vrtet t atributeve t Zotit.
Fjalt e Zotit "Dhe Atij askush nuk i sht i barabart" i kuptojn n mnyr tejet t eksagjeruar.
N ajetin "Dhe Atij askush nuk i sht i barabart, Ai i sheh t gjitha dhe i dgjon t gjitha" Zoti
ia vrteton Vetit t dgjuarit dhe t pamurit, kurse e mohon ngjashmrin. Mu'etezilt pohojn se
Zoti dgjon, por pa shqisn e t dgjuarit, sheh, por pa shqisn e t pamurit, sepse kuptimi i
kundrt i ktij ajeti shpien n politeizm. Me kt ndrlidhet edhe t pamurit e Zotit n Ditn e
gjykimit dhe zhvillojn teorin mbi krijimin e Kur'anit, t ciln sunitt e konsiderojn si bid'at,
novatori, e cila nuk ka baza n Kur'an dhe n hadith.
madh veprash nga tefsiri, hadithi, filozofia, letrsia, mediciNe dhe lmive t tjera. Nj ekzemplar n
dorshkrim i sures El-Fatiha gjendet n bibliotekn Gazi Husrevbeg n Sarajev. N fillim t
ekzemplarit sht jetshkrimi i shkurtr i Er-Raziut, marr nga vepra "Faslul hitabi fi ilmit tesavuf" e
Muhammed b. Muhammed El-Hafizit, t quajtur Parsa.
www.islamischen.ch
238
Zoti nuk sht krijues i veprave t njeriut, pohojn mu'etezilt, e n kt mnyr e mohojn
kaderin, predestinimin e Zotit, pr ka edhe jan quajtur kaderij, indeterminist. N ann e
kundrt qndrojn deterministt, xheberijt, t cilt flasin pr shkakun e kushtzuar t vullnetit t
njeriut. Sunitt, tradicionalist, kan qndrim mesatar. Duke i kundrshtuar mendimet e
mu'etezilve Er-Raziu sht shrbyer me kelamin tradicional, i cili prdor arsyen dhe synon
afrimin e mendimit t Kur'anit dhe Sunnetit.
Prve ktij Tefsiri, ku Er-Raziu qndron fuqishm n pozitat e Ehli-Sunnetit, shum mir jan t
njohura edhe tefsiret e El-Bejdaviut 26, Ebu Es-Seudit 27, En-Nesefiut dhe i El-Hazinit 28. Tefsiri i
Bejdaviut nuk sht i bazuar n hadithet autentike, posarisht ato pjes t tefsirit, t cilat flasin
pr prparsit e disa sureve t Kur'anit. N kt tefsir autori ka rekapituluar stilistikn, retorikn
dhe tropikn arabe nga Keshshafi, filozofin dhe apologjetikn nga Tefsiri i Madh i Raziut, dhe
etimologjin nga vepra-tefsiri "Mufredatul meani" i Ragib El-Isfahanit, komentuesit t famshm
Emri i tij i plot sht: Nasiruddin Ebu El-Hajr Abdullah b. Umer Esh-Sherazi El-Bejdavi. U lind n
Bejda t rrethins s Shirazit, ndrsa vdiq n Tibriz n vitin 685.h. ku edhe sht varrosur. Prve
tefsirit, veprave nga fusha e apologjetiks dhe sintakss arabe, ka shkruar edhe nj tefsir pr veprn
hadithore "Mesabihus-sunneti" t Begaviut, dorshkrimi i t cilit gjendet n bibliotekn Gazi Husrevbeg
n Sarajev.
27 Ebu Es-Seudi (Ahmed b. Muhammed El-Imadi El-Hanefi) u lind n vitin 898. h. n nj katund afr
Stambollit, ndrsa vdiq n vitin 982. h. n Stamboll. Ka qen njohs i madh i gjuhs arabe, turke dhe
persiane. Ka marr pjes n ekspeditat ushtarake t Sulejman Ligjdhnsit.
28 En-Nesefiu (Ebu Berekat Hafizudin Abdullah b. Ahmed) ka vdekur n vitin 710. h. n Bagdad, kurse
El-Hazini n vitin 741, po ashtu n Bagdad.
26
www.islamischen.ch
239
tradicional t Kur'anit nga shekulli i katrt islamik. I bazuar n Keshshaf dhe n tefsirin e ErRaziut, tefsiri i Bejdaviut mban renome t madhe duke i falnderuar Shehabuddin El-Hafaxhit.
N mesin e mufessirve tan m t njohur, t cilt kt tefsir e kan shkruar n glose 29 dhe kan
ligjruar n shkollat e mesme sht Muhammed b. Musa El-Bosnevi, i quajtur Allamek. Pas
Allamekut, tefsirin e Bejdaviut e ka glosuar dhe e ka ligjruar n medresen Karagjozbeg t
Mostarit, Ibrahim Opijai, i quajtur Mostaras. Gloseja e par gjendet n dorshkrim n Darul
kutubi (bibliotekn e qytetit) n Kajro, e disa kaptina n bibliotekn e Universitetit "Svetozar
Markoviq" n Beograd, gjersa e dyta gjendet n dorshkrim n bibliotekn Gazi Husrevbeg n
Sarajev.
Tefsiri i Ebu Seudit "Irshadu el-aklis es-selim ila mezaje el-kitab el-kerim", i cili nuk sht larg
tefsirit t Bejdaviut, m s teprmi i shqyrton mu'xhizet e Kur'anit si pr kah gjuha ashtu edhe pr
kah stili, ndrsa ai i En-Nesefiut shqyrton stilistikn dhe kiraetet 30 , e i El-Hazinit kujdes t
veant i ka dhn tradits, duke mnjanuar ngandonjher transmetuesit.
29
30
Glose - komentues i fjalve t vjetra, t pakuptueshme dhe t panjohura.

Kiraet: leximi dhe kndimi i Kuranit n mnyr t drejt.
www.islamischen.ch
240
2. - KOMENTIMET E QORTUARA RACIONALE

Tefsiret tendencioze dhe sektare, si jan tefsiret e mu'etezilve, mistikve dhe t atyre q
hulumtojn pr domethniet e brendshme t Kur'anit, i takojn komentimeve t qortuara
racionale t egzegjezs s tekstit kur'anor.
Tefsiret e mu'etezilve jan komentime t qortuara racionale. N tefsiret e tyre tradita, hadithi, ka
rndsi t dors s dyt n raport me arsyen. Keshshafi i Zemahsheriut, i cili sht ndrtuar n
momentet retorike, paraqet vepr apogjetike (kulminante) t egzegjezs mu'etezile. Ky sht
njkohsisht edhe vepra e vetme e mu'etezilve e ruajtur n trsi gjer m sot nga fusha e
egzegjezs s tekstit kur'anor. Shum vepra t tyre nga fusha e tefsirit jan shkatrruar n trsi n
luftn e madhe ndrmjet tyre dhe sunitve. Mbi tridhjet tefsire t tyre jan shkatrruar duke
filluar nga egzegjeti i tyre i par Vasil ibni Ata' e gjer tek Zemahsheriu.
Si piknisje n egzegjezn e tekstit kur'anor Zemahsheriu ka marr ajetin kur'anor: "Ai ta ka
shpallur Librin ty (Kur'anin). Disa ajete t tij jan t qart (dhe me kuptim konkret e t hapt sheshazi).
Ato jan themelet e Librit, e pr disa t tjera nevojitet komentimi (pasi q shprehin shum kuptime t
thella)..." (Ali Imran: 7).
Nn muhkemat - ajetet e qarta mendohet ne ato ajete t cilat me siguri mund t kuptohen dhe t
cilat nuk mund t komentohen ndryshe nga ajo q krkon kuptimi i jashtm i tyre. T kundrtat
nga kto - ajetet muteshabih mundsojn komentime t shumfishta. Duke aplikuar metodn
filologjike dhe metodn e analizs gramatikore Zemahsheriu ajetet muteshabih i vn n harmoni
me doktrinn mu'etezile e cila prbhet prej pes tezave t mdha:
www.islamischen.ch
241
1.- Tevhidi apo monoteizmi abstrakt sht teza e par themelore e mu'etezilve. Kjo tez ka t bj
me mohimin e antropomorfizmit. Atributet e Zotit, sipas mu'etezilve, nuk kan ekzistencn e
tyre t vrtet. N kt ndrlidhet edhe shtja e t pamurit t Zotit n botn tjetr dhe shtja e
krijimit t Kur'anit. Tefsiri i Zemahsheriut n trsi sht i grshetuar nga kto shtje. Flitet se
Zemahsheriu e ka filluar kt tefsir me fjalt: "Falnderimi i qoft Zotit i Cili e ka krijuar
Kur'anin", t cilat m von prshkruesit i kan prmirsuar n: "Falnderimi i qoft Zotit i Cili e
ka shpallur Kur'anin".
2.- Adl apo drejtsia e Zotit sht teza e dyt e mu'etezilve. Shpeshher mu'etezilt e kan
quajtur veten "njerz t drejtsis dhe t monoteizmit" (ehlul 'adli vet tevhidi). Drejtsia e Zotit,
sipas tyre, e parasheh lirin e veprimit t njerzve.
3.- V'ad dhe va'id apo premtimi dhe krcnimi sht teza e tret e mu'etezilve, krahas s cils
mund t prmendim edhe t katrtn duke qen se jan t lidhura ngusht njra me tjetrn, e kjo
sht gjendja ndrmjet besimit dhe mosbesimit (el menziletu bejnel menziletejni). Edhe njra
edhe tjetra tez jan pasoj e doktrins mu'etezile mbi fen dhe drejtsin e Zotit.
Njeriu mund t jet besimtar (mu'min), mkatar (fasik) dhe jobesimtar (kafir). Bhet pyetja se, ai i
cili bn mkat t madh (murtekibul kebire) a sht besimtar, jobesimtar apo vetm mkatar
Murxhinjt pohojn se sht mu'min, havarixjinjt se sht kafir, e mu'etezilt se sht fasik. Kjo
sht n lidhje me ajetet kur'anore t cilat flasin pr ndshkimin e asaj bote pr ata q bjn
mkate t mdha.
www.islamischen.ch
242
5.- El emru bil me'arufi ven nehju anil munkeri ose mbi urdhrin e Zotit me t cilin urdhrohen veprat
e mira, ndrsa ndalohen veprat e kqija sht teza e pest e mu'etezilve. 31
Zemahsheriu tek komentimi i tekstit kur'anor sht kujdesur rreptsisht pr kto teza. Nse
msimet e tyre kan ardhur n kundrshtim me tekstin kur'anor, Zemahsheriu, duke prdorur t
gjitha mjetet e disponuara, sht angazhuar q tekstin kur'anor ta bie n harmoni me tezat e
siprprmendura. Si shembull do t marrim ajetet kur'anore n t cilt thuhet: "At dit - disa
fytyra do t shklqejn, n Zotin e tyre do t shikojn." (El-Kijameh: 22-23), "...Kush shpreson
takimin me Zotin e vet..." (El-Kehf: 110) Zemahsheriu i sjell n harmoni me ajetet "...Asgj nuk i
shmbllen Atij..." (Esh-Shura: 11), "Dhe Atij askush nuk i sht i barabart." (El-Ihlas, 4),
"Shikimet nuk mund ta prfshijn At..." (El-Enam: 103) n at mnyr q t pamurit dhe
takimin me Zotin e shndrron n t pamurit dhe takimin me shprblimin e Tij.
Ajetet kur'anore: "Nuk ndodh kurrfar fatkeqsie pa lejen e All-llahut..." (Et-Tegabun: 11), "- pa
lejen e Zotit nuk mund t'i bnin dm askujt..." (El-Bekare: 102) t cilat deterministt i marrin si
argument pr paradestinimin e veprimeve t njeriut, mu'etezilt, e s bashku me ta edhe
Zemahsheriu, termin "idhn", leje, e komentojn si "dijenin e Zotit", e cila nuk eliminon
mundsin e vullnetit t lir dhe lirin e njeriut n veprimet e tija.
Tefsiri i Zemahsheriut ka hasur n kritika t ashpra. Bejdaviu i ka prjashtuar nga ai t gjitha
kuptimet e mu'etezilve, Er-Raziu po ashtu. Mirpo, duhet t pranojm se ka pasur edhe sish, t
cilt i kan shprehur lavdata Zemahsheriut dhe tefsirit t tij. Se sa ka qen Keshshafi lnd
31
M gjersisht mbi kto teza t shikohet: N. Smailagiqi, Kultura klasike islame I, faqe 150-155).
www.islamischen.ch
243
diskutimi shihet edhe prej gloseve dhe supergloseve t shumnumrta t shkruara prkitazi me
kt tefsir. Dr. Mustafa Eth-Thavi El-Xhuvejni n veprn "Metoda e Zemahsheriut n
komentimin e Kur'anit" paraqet mbi pesdhjet recensime t shkurtra, glose dhe superglose t
shkruara prkitazi me tefsirin e Zemahsheriut. 32
Komentimet mistike t Kur'anit nuk prputhen me komponimin dhe harmonin e Kur'anit.
Komentimet e tyre i kupton vetm nj rreth i ngusht njerzish, t cilt mirren ekskluzivisht me
nj meditim m t thell shpirtror. Prfaqsues i introduktit mistik t Kur'anit sht Muhjjiddin
Ibni Arabiu 33, i cili si piknisje pr komentimin e ajeteve kur'anore ka marr panteizmin, doktrin
kjo filozofike e cila Zotin e identifikon (njjtson) me natyrn, ndrsa natyrn e shqyrton si
manifestim t hyjnis.
Shum afr komentimit mistik t Kur'anit sht edhe tefsiri i El-Alusiut 34 , i cili prpiqet t'i
shpjegoj ajetet kur'anore n baz t kuptimit t dukshm t fjalve duke treguar edhe n
Mustafa Eth-Thavi El-Xhuvejni: "Menhexhuz Zemahsheri fi tefsiril Kur'ani", Kajro 1959, faqe 72. Punim
magjistrature i prpunuar n fakultetin filozofik n Kajro.
33 Muhjjiddin Ibni Arabiu, mistik i madh islam, u lind n Andaluzi, n vendin Mursiji n vitin 560. h.. kurse
vdiq n Damask n vitin 638. h. Ka shkruar shum vepra, mes t cilave i shquajm: "El-Futuhatul
Mekkije", "Fususul hikem", "Trexhumanul eshvaki" etj. Nga tefsiri i shkroi dy vepra. Njri sht m i madh,
i shkruar n stilin alegorik, ku ka arritur gjer tek sureja El-Kehf, e tjetri shum m i shkurtr i shkruar n
stilin joalegorik.
34 Ebus-SeNe Shihabuddin Muhammed El-Alusi El-Bagdadi lind n vitin 1217. h. n Bagdad, ndrsa vdiq
n vitin 1270. h. po ashtu n Bagdad ku edhe sht varrosur. Ka shkruar shum vepra n mesin e t
32
www.islamischen.ch
244
kuptimin e tyre t fsheht e m t thell. Ky sht pretendim i bashkimit t kuptimit t dukshm

(dhahir) me at m t thell (batin) t fjalve.
Pos mu'etezilve dhe mistikve ktij lloji t tefsirit i takojn edhe komentime t tjera ezoterike t
batinijve. T udhhequr nga ajeti kur'anor: "N mes tyre do t vhet nj mur, n t do t ket nj
der, n ann e brendshme t t cilit sht mshira e Zotit, kurse nga ana e jashtme kah ai sht
ndshkimi." (El-Hadid: 13) Batinijt gjurmojn kuptimin e brendshm t Fjals s Zotit. Tefsiret
e tyre jan n kundrshtim me bazat e islamit dhe gjuhs arabe.
KOMENTIMET SHKENCORE
Prve komentimit tradicional dhe racional t Kur'anit, qysh nga koha e renesanss shkencore,
nga periudha Abaside, hasim edhe n prpjekjet e komentimeve shkencore t tekstit kur'anor.
N periudhn klasike dhe pasklasike t zhvillimit t shkencs s tefsirit, ideja e komentimit
shkencor t Kur'anit ka gjetur prfaqsuesit e vet n personalitetet e Ebu Hamid El-Gazaliut,
Xhelaludin Es-Sujutiut, El-Mursiut e t tjer, ndrsa n koht m t reja prfaqsuesit m t
dalluar t qasjes s ktill jan: Tantavi Xhevheri, Muhammed Abduhu, Reshid Rida, Mahmud
Sheltut, Mustafa Mahmud e t tjer.
cilave tefsiri i tij sht m i njohur. U botua n Kajro 1301/1883 n titullin "Ruhul meani fi tefsiril Kur'anil'
vesseb-il mesani".
www.islamischen.ch
245
Muhammed Abduhui n tefsirin e vet ka futur edhe nj aspekt t ri n Kur'an. Ai komentimin e

ajetit 249 t sures El-Bekare "Kem min fietin kaliletin galebet fieten kethireten..." e ka prfunduar
me darvinizm mbi zgjedhjen natyrale dhe luftn pr ekzistenc. Pas ajeteve 18. dhe 19. t sures
El-Bekare, n t cilat flitet pr bubullimn, vettimn dhe dukuri t tjera natyrore, Muhammed
Abduhui shqyrton teorin e elektricitetit dhe flet pr telegrafin, telefonin dhe tramvajin elektrik.
N fund t komentimit t ktyre ajeteve ai thot: "T shfaqurit dhe ndikimi i ktyre dukurive
natyrore, t cilat prmenden n kto ajete, duhet t kuptohen ashtu si ka konfirmuar shkenca e
sotme. Prkitazi me kt nuk guxojn t jen kompetente mendimet e mufessirve, t cilt i kan
shkruar veprat e veta para qinda vitesh, sepse prej asaj kohe shkenca ka prparuar dhe ka ardhur
gjer tek rezultatet t cilat jan n kontradikt diametrale me kuptimet e gjeneratave t
mparshme."
N suren El-Fil All-llahu xhel-le shanuhu i ka ndshkuar abisinasit, q ishin nisur pr ta rrnuar
Ka'ben, n at mnyr q ka drguar tufa shpessh t gjuajn n ta copa argjili t pjekur. Ajetet t
cilat flasin pr kt Muhammed Abduhui i komenton n mnyr shum t afrt me hulumtimet
shkencore t historianve perndimor. Ai konsideron se abisinasit jan ndalur me epidemi t lis
s madhe e t vogl, shkaktart e s cils jan gjendur n copa q i kan hedhur shpest mbi
ushtrin, e si argument merr rivajetin e Ikrimes dhe Jakub b. Utbes, t cilt transmetojn se kjo
epidemi sht shnuar n arabi pr t parn her n vitin q ata e quajtn 'Amul-fili. 35
35
Muhammed Abduhu: Komentimi i xhuzit Amme, faqe 157-158.
www.islamischen.ch
246
Karakteristik e prgjithshme e ksaj shkolle sht theksimi i atyre ajeteve kur'anore ku flitet mbi
ligjshmrit e natyrs, mbi botn bimore dhe shtazore, mbi lvizjen e trupave qiellor, mbi t
vrtetat shkencore t cilat Kur'ani i ka nxjerr n drit, e shkenca shum m von i ka vrtetuar.
Prkitazi me kt Mustafa Mahmudi 36, mes tjerash thot:
"N Kur'an ekzistojn shum ajete t cilat tregojn se islami sht religjion shkencor. Dituria
bashkkohore ofron gjasa jashtzakonisht t volitshme pr komentimin e tyre. Disa ajete
kur'anore sht e mundur t komentohen vetm me ndihmn e t arriturave shkencore. Kur'ani
nuk sht vetm libr sheriatik, e as q sht krijuar vetm pr shkak t stilistiks, retoriks dhe
gramatiks. Kur'ani sht enciklopedi e cila n vete prmban etik, politik, psikologji, sociologji,
histori, mjeksi, filozofi, madje edhe etapat e zhvillimit t embrionit n mitrn e nns...
Kur jam prpjekur q n mnyr racionale-shkencore t'i afrohem egzegjezs s tekstit kur'anor,
kam qen i sulmuar. Prej meje kan krkuar ahmedin dhe diplomn e el-Az'harit, sikur Kur'ani
t'ishte krijuar ta komentojn vetm ata q posedojn kto diploma."
36
Mustafa Mahmudi u lind n vitin 1921 n Egjipt ku edhe sot jeton. (Prkthimi i ktij libri n
boshnjakishte sht botuar n vitin 1981. sh.p.). Ka shkruar shum vepra prej t cilave tek ne jan
prkthyer: "Nga dyshimi gjer n besim", "Dialog me mikun", "All-llahu" dhe "Muhammedi alejhis-selam". Tani,
ja, paraqitet edhe vepra e tij e pest e prkthyer n gjuhn ton. Kjo sht prpjekje e tij pr kuptimin
bashkkohor t Kur'anit, t cilin ia ofrojm lexuesve tan. M gjersisht pr autorin dhe veprat e tij t
shikohet n pjesn hyrse t veprs "Dialog me mikun", n prkthim t dr. Ahmed Smailoviqit,
Sarajev, 1981, ndrsa n gjuhn shqipe Nexhat Ibrahimi, Miftar Ajdini dhe Muhidin Ahmeti, t botuar
nga KSHU s Kosovs n vitin 1990.
www.islamischen.ch
247
Ndr t part q e kan prkrahur Mustafa Mahmudin n prpjekjen e tij pr ta kuptuar Kur'anin
n mnyr bashkkohore sht Osman Emini, profesor i filozofis islame n fakultetin filozofik
n Kajro, i cili mes tjerash ka thn:
"Mendoj se Kur'ani nuk u sht shpallur vetm atyre t cilt posedojn kualifikime profesionale,
por edhe atyre q nuk i posedojn kto. Ibni Abbasi, i cili n kohn e vet sht njohur si autoritet
n egzegjezn e tekstit kur'anor, nuk ka vijuar kurrfar shkolle, e as q ka studiuar religjionin. Prej
kualifikimeve ai ka pasur vetm prirjen natyrale. All-llahu xhel-le shanuhu sipas Kur'anit "i jep
dituri kujt t doj Vet". Mustafa Mahmudi posedon, e kt mund ta shoh do lexues objektiv,
me prirje dhe aftsi natyrale pr kt pun. Nse gabon do t jet i shprblyer me shprblimin e
muxhtehidit, e nse vjen tek zgjidhja e drejt, ather shprblimi i tij do t jet i dyfishuar." 37
Kur'ani ka qen dhe ka mbetur preokupim kryesor i Mustafa Mahmudit. Ai t kuptuarit e vet t
Kur'anit nuk e shpien n kufijt e mendimit filozofik, sepse filozofia sht teori. Prpjekja e tij
nuk sht prpjekje e pastr shkencore e komentimit t Kur'anit, nga shkaku i thjesht se ai beson
q faktet shkencore jan "supozime", q jan t nnshtruara ndrrimit, ndrsa t vrtetat fetare,
parimet nuk durojn ndrrime.
Prpjekja e tij sht prpjekje e komentimit t Kur'anit n prshtatshmri me kuptimin e tij t
brendshm dhe t jashtm. Kuptimi i brendshm i Kur'anit nuk guxon t jet n kundrshti me
kuptimin e jashtm. Komentimi i brendshm sht i pranuar vetm ather kur sht n shrbim
37
Dr. Aisha Abdurrahman: El-Kur'an vet-tefsirul aserijju" (Kur'ani dhe tefsiri bashkkohor), Kajro 1970, faqe
68.
www.islamischen.ch
248
t kuptimit t jashtm t Kur'anit dhe kur vjen si vrtetim i domethnies s jashtme t fjals s
Kur'anit.
Mirpo, duhet t prmendim se Mustafa Mahmudi nuk i ka shqyrtuar gjithnj ajetet kur'anore n
kontekst me ajete t tjera, t cilt gjenden para dhe pas ajetit prkats. Po ashtu disa ajete i ka
amputuar e pastaj i ka shqyrtuar n fragmente, si pr shembull nj pjes t ajetit t sures Ali
Imran, i cili bn pjes n ajetet muteshabih, ajetet dykuptimore, komentimin e t cilve e di vetm
All-llahu xhel-le shanuhu, e jo edhe ajetet muhkemat, ajetet e qarta, ashtu sii i ka kuptuar
Mustafa Mahmudi.
Vepra e Mustafa Mahmudit "Kur'ani - prpjekja pr t kuptuarit bashkkohor" sht botuar n
vitin 1970, n form t artikujve n revistn "Sabahul hajr", e di m von edhe si libr i veant, i
cili ka prjetuar m tepr ribotime.
Botimi i par sht paraqitur n vitin 1970, botimi i dyt n vitin 1977 n Kajro n edicionin
Darul me'arif, e ekziston edhe botimi i tret bejrutas. Ne gjat prkthimit jemi shrbyer me
botimin e dyt, paksa t zgjeruar, n t cilin gjendet edhe nj kapitull, i cili nuk sht n botimin e
par t librit.
Tek prkthimi i ajeteve kur'anore jemi shrbyer me prkthimin e Kur'anit nga Besim Korkuti, i
cili, kt duhet theksuar, disa ajete i ka prkthyer gabimisht psh. ajetin 72 nga sureja El-Ahzab;
ajetin 197 nga sureja El-Bekare; ajetin 40 nga sureja Et-Tevbe, dhe disa t tjera. Prve ksaj
prkthimi i Korkutit nuk sht i unifikuar pr sa i prket dialektit si pr shembull przierja e
ekavishtes dhe ijekavishtes gjat prkthimit t disa ajeteve dhe shum gjra t tjera q kan t
bjn me terminologjin e t toiturit nga nj kultur n tjetrn.
www.islamischen.ch
249
Dr. Jusuf Ramiq
www.islamischen.ch
250

Dr. Mustafa Mahmud - Kur'ani Përpjekje Për Të Kuptuarit Bashkëkohor

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dr. Mustafa Mahmud - Kur'ani Përpjekje Për Të Kuptuarit Bashkëkohor

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

N emr t All-llahut, t Gjithmshirshmit, Mshiruesit!

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Pastaj kt shprehje t re n trajtn e vet... n thellsin e domethnies s vet dhe n t treguarit e

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Muhammedi alejhis-selam nuk ka qen prej atyre q i prvetsonin njerzit me mu'xhize, me

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

DETERMINIZMI DHE INDETERMINIZMI

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

"...do njeri sht prgjegjs pr at q ka punuar." (Et-Tur: 21).

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Do t prpiqemi q ta shohim kt prmes ajeteve Kur'anore. Kto tregojn sheshit, ekspozojn

Pr Kur'anin ka thn: "Me kt Ai shumkend i l n lajthitje, e shumkujt ia tregon rrugn e

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

"At q kundrshton Pejgamberin, ndonse e ka t njohur rrugn e drejt, dhe q i drejtohet

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

- Qeniet e gjalla ndrrohen dhe i adaptohen rrethit ku jetojn.

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

N qoft se ky konkludim sht i sakt, ather ai duhet t na zbuloj ngjashmrit e

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Pr t shpjeguar kt m hollsisht do t marrim nj supozim t imagjinuar... T supozojm se

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Nse tani kalojm n disiplinat tjera shkencore, q flasin pr historin e krijimit do t

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Nse e pranojm nj rastsi a do t themi se t gjitha t tjerat jan rastsira.

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Zoti e ka br Ademin t lir (i ka dhn jet) dhe ia ka mundsuar t zgjedh: T jet i

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Zoti e ka strmbushur me mshirn e Vet, i ka premtuar se pasardhsit e tij do t'i udhzoj n

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih