ANALOGNA ELEKTRONIKA

etvrto predavanje
Vanr. prof. dr Abdulah Akamovi, dip.ing.el.

Tranzistorski pojaava u spoju ZE

dinamiki reim
(U ceQ , I cQ ) radna taka tranzistora
Ec

Uc0 = Ec IcQRc

U b 0 U be + I cQ Re
R1

Rc
C

C
Rg

Rp
eg
Ce
R2

Re

Uc0 = IcQ Re

Signali u karakteristinim takama

u b 0 = U b 0 + u ul

u ul =

u c 0 = U c 0 + A u ul

Rul
eg
R g + Rul

Ec

R1

u izl = A u ul

Rc
C

e g = E 0 sin( t )

C
Rg

D
A

Rp

eg
Ce
R2

Re

A=?
Zul = ?
3

eg

A
B

e g = E 0 sin( t )

u ul =

Rul
eg
R g + Rul

u b 0 = U b 0 + u ul

C
u c 0 = U c 0 + A u ul

D
u izl = A u ul

Interpretacija pojaavakog efekta tranzistora u spoju ZE

*Preuzeto iz Thomas L. Floyd Electronics Devices

5

re-model tranzistora za male signale

C

ic
ic = ib

ic
B

ib

ib
E

ic = ib
ie = ib + ic
Pretpostavka linearnog modela tranzistora, zasniva se na takvoj porarizaciji tranzistora da
obezbjeuje aktivni reim za ukupan opseg promjene ulaznog signala. Ulazni krug
tranzistora je pn spoj (karakteristika diode). Izlazni krug tranzistora se ponaa kao strujni
izvor, pri emu su ulazna struja i izlazna struja povezani sa . O izlaznom naponu, naponu
Uce, ne znamo nita, njega e odrediti kolektorski krug, otpor u kolektoru i napon napajanja
kolektorskog kruga.
6

Interpretacija re modela tranzistora

*Preuzeto iz Thomas L. Floyd Electronics Devices

re model tranzistora je pojednostavljeni R model tranzistora u kome su uticaji rb i rc

zanemareni. Otpor rb predstavlja otpor prostora baze koji se za ac reim u podruju niskih
frekvencija moe zanemariti. Otpor rc predstavlja otpor izmeu kolektora i emitera koji je
visokoomski (nekoliko desetina kilooma), te se moe tretirati kao otvoren krug jer je
paralelno vezan strujnom izvoru. Otpor re predstavlja otpor pn spoja (propusno polarisanog)
baza emiter.
7

ic = ib

iul = ib

ube
e

Zul =

ie
re

uul ube ie re (1 + )ib re

=
=
=
re
iul
ib
ib
ib

Otpor re je otpor pn spoja baza emiter na kome je

napon ube odreen ulaznim krugom a struja ie
odreena strujom ic.

uizl = i p R p = ic R p = ib R p
c

uul = iul Z ul = ib re

ic = iP

iul = ib

Rp

uul Z ul = re
e

Z izl =

+
uizl
-

Au =

Rp
uizl ib R p
=
=
uul
ib re
re

Ai =

iizl ic ib
= =
=
iul ib
ib

Izlazni otpor (otpor kolektor-emiter je reda desetina kilooma (40 do 50)), te se u ovoj
analizi uzima za , kao idealna vrijednost za strujni izvor.
8

Zul = re

iul Zizl = r0

re predstavlja dinamiki otpor pn spoja i rauna se prema (predavanje 2):

U PN
I PNQ
diPN
1
1
=
= I s e mUT

= f ( I PNQ )
rPNd du PN Q
mU T Q mU T
Ovdje je struja IPNQ struja IdQ, a napon mUT za sobne temperature iznosi 25mV. Sada je:

re =

25mV
I dQ

r0 predstavlja izlazni otpor koji iznosi nekoliko desetina hiljada oma.

Oba ova otpora se nemogu mjeriti ommetrom jer su definirani za ac mod.

Primjer 15. Ako je IeQ= 16mA, =80, r0 = beskonano, otpor potroaa 680, odrediti
parametre re modela tranzistora (Zul, Zizl, Au, Ai)
Rjeenje:

re =

25mV 25mV
=
= 1,5625
16mA
I eQ

Z ul = re = 125
Au =

Rp
re

680
= 435, 2
1,5625

Ai = = 80
Z izl =

10

ac analiza

1.
2.
3.
4.

Ec

R1

Sve DC izvore kratko spojimo na masu

Sve kondenzatore kratko spojimo
Iskljuimo sve kratkospojene elemente
Tranzistor zamijenimo ekvivalentnim remodelom

Rc
C

C
Rg

Rp
eg
Ce
R2

Rg

eg

Z ul

Re

iul

R1
uul

re

R2

iul

ib

R0

Rc

uizl

Z izl

Rp

11

1. Ulazna impedansa Zul:

2. Izlazna impedansa Zizl:

Z ul = ( R1  R2 )  re =
Z izl = Rc  R0 =

R1 R2 re
R1 R2 + R1 re + R2 re

Rc R0
Rc + R0

3. Naponsko pojaanje Au:

Rc R0 R P
u izl = ib ( Rc  R0 )  R p = ib
,
Rc R0 + Rc R P + R0 R P
u
Rc R0 R P
Au = izl =
=
u ul
re ( Rc R0 + Rc R P + R0 R P )
4. Strujno pojaanje Ai:

Ai =

=
=

iizl
iul

ib =

u ul
re

Rc  R p
Rc R P

Rc R P
re
re ( Rc +
+ RP )
R0

u izl
Z
Z
= izl = Au ul =
uul
Z izl
Z ul

Rc R0 R P
R + R0
re R1 R2
c

=
re ( Rc R0 + Rc RP + R0 RP ) Rc R0 R1 R2 + re ( R1 + R2 )
R p ( Rc + R0 ) R1 R2
( Rc R0 + Rc RP + R0 RP )( R1 R2 + re ( R1 + R2 )

12

Primjer 16. Odrediti parametre pojaavaa (Zul, Zizl, Au, Ai) , datog slikom ako su poznate
sljedee vrijednosti: R1=56k, R2=8k2, Rc=6k8, Re=1k5, Ec=22V, =90, C1=C2=10 F, Ce=20
F (R0 uzeti da je beskonano).
Ec

R1

Rc
C

Ce
R2

Re

Rjeenje:
Da bismo odredili re moramo odrediti radnu taku, odnosno rijeiti krug u istosmjernom
reimu (Predavanje 3):

R1 + R2
56000 + 8200
22 0, 6
R2
8200
Ib =
=
= 15,38 A
(1 + ) Re
(90 + 1)1500
(56000 + 8200)
( R1 + R2 ) 56000 +
R1 +
8200
R2
E U be

I e = ( + 1) I b = 1,399mA
re =

25mV
= 17,86
Ie

13

Za odreivanje otpora re moemo umjesto egzaktnog izvoenja koje smo ovdje iskoristili za
struju Ib, posluiti se aproksimativnim postupkom:

Ib =

U b 0 U be
Re

Ec R2
22 8200
U be
0, 6
R1 + R2
56000
+
8200
=
=
= 14, 73 A
Re
1500

I e = ( + 1) I b = 1,34mA
re =

25mV
= 18, 65
Ie

Uslov za primjenu ovakvog aproksimativnog postupka je da je struja Ib<<I2, a to e biti

zadovoljeno ako je: Re>10R2.

90 1500 > 10 8200

135000 > 82000
Ulazna impedansa, Zul:

Z ul =
=

R1 R2 re
=
R1 R2 + R1 re + R2 re

56000 8200 90 17, 86

= 1312, 45
56000 8200 + 90 56000 17, 86 + 8200 90 17,86
14

Izlazna impedansa Zizl:

Z izl =

Rc R0
=
Rc + R0

Rc
= Rc
= 6800
Rc
R0
1+
R0

Naponsko pojaanje Au:

Au =

Rc R P
R
6800
= c =
= 393
Rc R P
re
17, 3
re ( Rc +
+ RP )
R0

Strujno pojaanje Ai:

Ai =
=

R p ( Rc + R0 ) R1 R2
( Rc R0 + Rc R P + R0 R P )( R1 R2 + re ( R1 + R2 )

( Rc + R0 ) R1 R2
=
( Rc + R0 )( R1 R2 + re ( R1 + R2 )) R P

R1 R2
90 56000 8200
=
=
R1 R2 + re ( R1 + R2 ) 56000 8200 + 90 17, 3 (56000 + 8200)
= 73, 9

15

ac analiza jednostepenog pojaavaa bez Ce

Ec

R1

Rc
C

Rg

Rp
eg
R2

Rg

iul

eg

R1
uul

Z ul

Re

R2

iizl

re

ib

R0

Rc

uizl

Rp

Z izl

Re

16

Efekat uklanjanja Ce se svodi na uticaj Re na signal u ac reimu. Taj efekat u konanici

formira novi re1 kao serijsku vezu starog re i Re, odnosno u svim izrazima postojei re
zamijenimo sa:

re1 = re + R e

1. Ulazna impedansa Zul:

Z ul = ( R1  R2 )  re1 =

R1 R2 re1
R1 R2 + R1 re1 + R2 re1

2. Izlazna impedansa Zizl:

Z izl = Rc  R0 =

Rc R0
Rc + R0

3. Naponsko pojaanje Au:

Au =

uizl
Rc R0 R P
=
=
u ul
re1 ( Rc R0 + Rc RP + R0 RP )

Rc  R p
Rc R P

R R
re1
re1 ( Rc + c P + RP )
R0

4. Strujno pojaanje Ai:

Ai =

iizl
iul

u izl
R p ( Rc + R0 ) R1 R2
Z izl
Z ul
=
= Au
=
uul
Z izl
( Rc R0 + Rc R P + R0 R P )( R1 R2 + re1 ( R1 + R2 )
Z ul

17

Primjer 17. Odrediti parametre pojaavaa (Zul, Zizl, Au, Ai) , datog slikom ako su
poznate sljedee vrijednosti: R1=90k, R2=10k, Rc=2k2, Re=0,68k, Ec=16V, =210,
C1=C2=10 F, (R0 uzeti da je beskonano).
Ec

R1

Rc
C

R2

Re

Ec R2
16 10000
U be
0, 6
R1 + R2
+
90000
10000
=
=
= 1, 47 mA
Re
680

Ie =

U b 0 U be
Re

re =

25mV
= 17
Ie

18

Re1:

re1 = re + R e = 17 + 680 = 697

1. Ulazna impedansa Zul:

Z ul = ( R1  R2 )  re1 =

R1 R2 re1
= 8478, 6
R1 R2 + R1 re1 + R2 re1

2. Izlazna impedansa Zizl:

Z izl = Rc  R0 =

Rc R0
= Rc = 2 k 2
Rc + R0

3. Naponsko pojaanje Au:

Au =
4. Strujno pojaanje Ai:

uizl
=
u ul

Rc R P
R
= c = 3,15
R R
re1
re1 ( Rc + c P + R P )
R0

Ai =

iizl
iul

u izl
Z
Z
= izl = Au ul = 12,14
uul
Z izl
Z ul

19

Primjer 18. Odrediti parametre pojaavaa (Zul, Zizl, Au, Ai), datog slikom ako su poznate
sljedee vrijednosti: R1=470k, Rc=2k2, Re=0,56k, Ec=20V, =120, C1=C2=10F, R0
=40k.
Ec

R1

Rc
C

ib

Re

(1 + ))iib

Ec U be
20 0, 6
=
= 36,1 A
R1 + ( + 1) Re 470 103 + 121 560
I e = ( + 1) I b = 4,36mA
Ib =

re =

25mV
= 5, 73
Ie
20

Re1:

re1 = re + R e = 5, 73 + 560 = 571, 73

1. Ulazna impedansa Zul:

Z ul = R1  re1 =

R1 re1
= 59868, 4
R1 + re1

2. Izlazna impedansa Zizl:

Z izl = Rc  R0 =

Rc R0
2200 40000
=
= 2085
Rc + R0 40000 + 2200

3. Naponsko pojaanje Au:

Au =

uizl
=
u ul

4. Strujno pojaanje Ai:

Rc R P
Rc R0
=
= 3, 64
Rc R P
re1 ( R0 + Rc )
re1 ( Rc +
+ RP )
R0

Ai =

iizl
iul

u izl
Z
Z
= izl = Au ul = 104
uul
Z izl
Z ul

21

Emitersko sljedilo

Termin emitersko sljedilo dolazi zbog injenice da se signal koji se uzima sa emitera
ne pojaava po naponu nego je pojaanje priblino jedan i signal je u fazi sa ulaznim
signalom.

Spoj se oznaava i kao spoj sa zajednikim kolektorom (ZC), bazni krug je krug
ulaznog signala a izlaz se uzima sa emitera.

Spoj sa:

jedininim pojaanjem,

znaajnim strujnim pojaanjem,

znaajnim pojaanjem snage,
velikim ulaznim otporom,
malim izlaznim otporom,
izlazni signal u fazi sa ulaznim.

Koristi se za impedantno razdvajanje, te kao pojaalo snage signala.

22

Ako imamo zahtjev da nam naredni elektroniki stepen ne mijenja napon

na ulaznom generatoru (izvoru signala) onda je bitno da naredni stepen
ima veliki ulazni otpor.

Ako imamo zahtjev da napon na izlazu generatora ne zavisi od optereenja

potrebno je da generator ima mali izlazni otpor.

Rg
Zul
u

u=

eg

eg
Rg + Z ul

Z ul =

eg
eg , za Z ul Rg
Rg
1+
Z ul

Zizl
Rp
u
eg

u=

eg
R p + Zizl

eg
Rp =
eg , za Z izl R p
Z izl
1+
Rp

23

Osnovni spoj emiterskog sljedila sa npn

tranzistorom
Ec

R1

iul
uul

C
b

iul
Re

re

uizl

I0

Z ul

uul

Z izl

R1

ib

I0

Re

uul
(1 + )ib

Ib =

Ec U be
, I c = I b , I e = ( + 1) I b , U ce = Ec I e Re , U e = I e Re
R1 + ( + 1) Re

re =

25mV
Ie
24

iul
b

re
uul

re1 = re + R e

Re1:

R1

ib

I0

uizl

Re

(1 + )ib

1. Ulazna impedansa Zul:

Z ul = R1  ( + 1) re1 =
2. Izlazna impedansa Zizl:

Z izl = Re  ( re +
R1' =

3. Naponsko pojaanje Au:

Au =

R1  R g

R1 ( + 1) re1
R1 + ( + 1) re1
Re ( re + R1' )

R1' )

Rg

, R g < R1

Re + re + R1'

uizl
ie Re
(1 + )ib Re
Re
=
=
=
1
u ul
ib ( + 1) re1 ib ( + 1)( re + Re ) re + Re

4. Strujno pojaanje Ai:

Ai =

iizl
iul

uizl
R
Z
R1 ( + 1)( Re + re )
= e = Au ul = Au
uul
Re
[ R1 + ( + 1)( Re + re )] Re
Z ul

(minus u izrazu za Ai dolazi zbog usvojenog smjera izlazne struje, od emitera u tranzistor jer je emiter izlaz
na koji se prikljuuje potroa)
25

Primjer 19. Odrediti parametre pojaavaa (Zul, Zizl, Au, Ai), datog slikom ako su poznate
sljedee vrijednosti: R1=220k, Re=3k3, Ec=12V, =100, C1=C2=10F, R0 =.

Ec

R1

uul

iul
I0

Z ul

Ib =

uizl

Re

Z izl

Ec U be
12 0, 6
=
= 20 A
R1 + ( + 1) Re 220000 + 101 3300

I e = ( + 1) I b = 2, 08mA,
re =

25mV
= 12
Ie
26

Re1:

re1 = re + R e = 3300 + 12 = 3312

Z ul = R1  re1 =

1. Ulazna impedansa Zul:

220000 101 3312

= 132716
220000 + 101 3312

2. Izlazna impedansa Zizl:

Z izl = Re  re
3. Naponsko pojaanje Au:

Au =
4. Strujno pojaanje Ai:

R1 ( + 1) re1
=
R1 + ( + 1) re1

Rg = 0

Re re
3300 12
=
= 11, 99
Re + re
3312

uizl
ie Re
Re
3300
=
=
=
= 0, 996
u ul
ib ( + 1) re1 re + Re 3312
uizl
R
R
= e = Au ul =
uul
Re
Rul

Ai =

iizl
iul

= Au

R1 ( + 1)( Re + re )
132716
= 0, 996
= 40
[ R1 + ( + 1)( Re + re )] Re
3300
27

Druge eme emiterskog sljedila

Ec

Ec

R1

R1

Rc

R2

R2
Re

Re

28