p

prriillo
og
g

MATRICE U METODU
KONANIH ELEMENATA
1.

Uvod

Osnovni koncept metoda konanih elemenata baziran je na matrinom

raunu. Zbog lakeg razumijevanja izloenog koncepta MKE u ovom
prilogu date su osnove matrine algebre.

2.

Definicija matrice

Matrica predstavlja emu uraenih brojeva koji su svrstani u vrste i kolone.

Matrica mxn ima m vrsta i n kolona. Za takvu matricu kae se da je reda
mxn. Izraz (1) predstavlja pomenutu matricu:

a11
a
21
a a31

am1

a12
a22

a13
a23

a14
a24

a32

33

A34

am 2

am 3

am 4

... a1n
... a2 n
... A3n

... amm mxn

(1)

Ako je broj vrsta i kolona razliit tj. m n onda je matrica pravougaona.

Ako je m = 1 i n > 1 matrica ima jednu vrstu i zove se matrica vrsta.
Ako je m = n matrica je kvadratna. Matrice vrste i pravougaone matrice
stavljaju se u zagradu . Matrice kolone oznaavaju se vitiastom
zagradom . Postoje i drugi naini oznaavanja matrica kao npr. crtom
Matrice u metodu konanih elemenata

325

ispod slovne oznake matrice. U MKE sile i pomjeranja su matrice kolone ili
vektori. Matrica krutosti je kvadratna matrica. lan matrice oznaava se sa
aj gdje je i broj vrste a j broj kolone.
Primjeri razliitih matrica su

2 1
a 3 4 je pravougaona matrica reda 3x2, m = 3 n = 2
5 4 mxn

a 2

3 4 1 je matrica vrste reda 1x4, m = 1 n = 4

(2)

(3)

2
je matrica kolone reda 2x 1, m = 2 n = 1
3

(4)

2 1
je kvadratna matrica reda 2x2, m = 2 n = 2
3 2

(5)

Matrice i matrine jednaine se esto koriste u formulaciji jednaina

konanog elementa i jednaina strukture.

3.

Operacije sa matricama

3.1. Mnoenje matrice skalarom

Matrica se mnoi skalarom tako to se svaki lan matrice aij pomnoi tim
skalarom.

a k c
ij

ij

(6)

Ako je zadano c pomnoen skalarom k dobije se:

1 2
k=4
3 1

Matrice u metodu konanih elemenata

326

(7)

Proizvod:

a k c 4

1 2 4 8

3 1 12 4

(8)

Prilikom mnoenja matrice skalarom red matrice se ne mijenja.

3.2. Sabiranje matrica

Matrice istog reda mogu se sabirati. Sabiraju se odgovarajui lanovi
matrice. Za sabiranje matrica vai zakon komutacije:

c a b b a

(9)

c a b b a
ij

ij

ij

ij

(10)

ij

Ovo se moe pokazati na raunskom primjeru kada je zadano:

1 2

3 2

1 2

3 1

i dobije se

1 2 1 2 0 4

3 2 3 1 0 3

(11)

(12)

3.3. Mnoenje matrica

Matrice se mogu mnoiti samo ako je broj kolone matrice jednak broju vrsta
druge matrice. Matrica koja se dobije mnoenjem je:

c a
n

ij

e 1

ie

(13)

bej

gdje je n ukupan broj kolona matrice a, ili vrsta matrice b. Za matricu a

reda 2x2 i matricu b reda 2x2 poslije mnoenja dobije se:
11 11

a12b21

21 11

a22b21

c aa bb
ij

a11b12 a12b22
a21b12 a22b22

(14)

Matrice u metodu konanih elemenata

327

ili prikazano na numerikom primjeru :

2 1

3 2

1 1

2 0

2 (1) 1 0 4 2

3 (1) 2 0 7 3

2 1 1 2
3 1 2 2

ab

(15)

Broj vrsta matrice dobivene mnoenjem a i b jednak je broju vrsta

matrice a, a broj kolona jednak je broju kolona matrice b.

3.4. Transponovanje matrica

Svaka vrsta matrice moe se transponovati. Transponovanje matrice znai
pretvaranje vrsta u kolone ili obrnuto.

a a

ij

ji

(16)

za numeriki primjer situacija je slijedea:

2 1
a 3 2
4 5

aT

2 3 4

1 2 5

(17)

Koritenjem transponovanja moe se pisati da je

abT bT a T

(18)

transponovani proizvod matrica jednak proizvodu transponovanih matrica.

Transponovanje matrica koristi se u postupku dobivanja matrice krutosti
elementa.

Matrice u metodu konanih elemenata

328

3.5. Simetrine matrice

Ako je neka matrica jednaka svojoj transponovanoj matrici zove se
simetirna matrica.

a a T

(19)

Primjer simetrine matrice je:

3 1 2
a 1 4 0
2 0 3
Matrica je simetrina jer su elementi matrice aij = aji
kvadratna matrica moe biti simetrina.

za i j. Samo

3.6. Jedinina matrica

Jedinina matrica I je takva matrica da je:

aI I a a

(20)

Efekat mnoenja jedininom matricom je isti kao konstantom. Jedinina

matrica je kvadratna matrica bilo kog reda. lanovi na dijagonali su
jedinice, a svi ostali nule.

1 0 0
I 0 1 0
0 0 1

(21)

Matrice u metodu konanih elemenata

329

3.7. Inverzna matrica

Umnoak matrice i njene inverzne matrice predstavlja jedininu matricu.

a1a aa 1 I

(22)

Postupak dobivanja inverzne matrice vri se sa matricama nieg reda od

4x4 ili mora biti kvadratna.
Prvo se odredi determinanta matrice. To se radi da se odredi inverzna
matrica putem metoda kofaktora. Determinanta je kvadratna ema
elemenata napisana u obliku:

a aij

(23)

Prvo se odrede kofaktori aij . Kofaktori aij su:

cij 1

i j

(24)

gdje je d matrica koja se zove prvi minor od aij tj. matrica koja se dobije
brisanjem vrste i reda u matrici aij.
Inverzna matrica od a dobije se kao:
T
C

a
a
1

gdje je C kofaktor matrice i

(25)

je determinanta od a. Metod kofaktora

prikazan je na primjeru matrice a.

1 3 2
a 2 4 2
0
4
1
Kofaktori su:

Matrice u metodu konanih elemenata

330

(26)

C11 1

4 2
12
4 1

C12 1

2 2
2
0 1

C13 1

2 4
8
0 4

11

1 2

1 3

C21 1

2 1

3 2
11
4 1

C22 1

1 2
1
0
1

C23 1

1 3
4
0 4

2 2

23

(27)

Slino se nau C31 = -2 C32 = -2 C33 = -2.

12 2 8

Matrica C 11 1 4

2 2 2
Determinanta a je tada

a aij cij

(28)

za bilo koji broj vrste (1 i n)

j 1

ili a

a
i 1

ij

cij za bilo koji broj kolone (1 i n).

Npr. ako se izabere prva vrsta matrice a i c tada je i = 1, a j je zbir od 1

do 3.

a a11 C11 a12 C12 a13 C13 (1) (12) (3) (2) (2) (8) 10
Prema definiciji inverzna matrica je:

Matrice u metodu konanih elemenata

331

T
a C
a
1

12 11 2
1

2 1 2

10
8
4
2

Provjera:

a a

1 0 0
0 1 0
0 0 1

Transponovana matrica kofaktora zove se adjungovana matrica:

adj a C

(29)

Inverzna matrica se moe nai i kao:

a1 adj a
a

(30)

Vana osobina koja se priduuje determinanti matrice odnosi se na

singularitet. Ako je determinanta matrice jednaka nuli a 0 , za matricu
se kae da je singularna. Singularna matrica nema inverznu matricu.
Matrica krutosti je singularna. Da bi se uklonio singularitet uvode se
granini uslovi.

3.8. Diferenciranje matrica

Matrica se diferencira tako to se svaki njen lan diferencira. Na primjeru
matrice a prikazano je diferenciranje:

x3
a 2 x 2
3x

Matrice u metodu konanih elemenata

332

2x2
x4
x

3x

x
x 5

(31)

3x 2
d a
4x
dx
3

1
5 x 4

(32)

xz 2 x y z

yz y 0 0
z 2 z 0 0

(33)

4x
4x
1

Slian je sluaj i parcijalnih derivacija:

x2
a

xy
x
x
xz

xy
2

y
yz

U strukturalnoj analizi esto je potrebno diferencirati izraz:

a
1
x y 11
2
a12

a12 x
.
a22 y

(34)

Izraz (34) je energija deformacije tapa. Ovaj izraz poznat je pod imenom
kvadratna forma. U izmnoenom obliku:

1
a11 x 2 2a12 xy a22 y 2
2

(35)

Diferenciranjem U dobije se:

U
a11 x a12 y
x
U
a12 x a22 y
x

(36)

pa izraz dobija oblik:

U
x
U

a11
a
12

a12 x

a22 y

(37)

Matrice u metodu konanih elemenata

333

U optem obliku:

1
X T aX
2

(38)

3.9. Integriranje matrice

Integriranje matrice vri se tako to se integrira svaki lan matrice.
Pokazano u sluaju matrice a sa konkretnim brojevima.

3x 2
a 4 x
3

1
5 x 4

4x
4 x3
1

(39)

Integriranjem a dobije se

x3
2
adx 2 x
3x

2x2
4

x
x

3x

x
x 5

(40)

U MKE esto je sluaj integriranja matrica koji se susree u formulaciji

x AX dx dy
T

(41)

Ovaj trostruki proizvod zove se kvadratna forma i simetrian je ako je A

simetrino.

Matrice u metodu konanih elemenata

334