Doracak Aftesi Per Jete Alb

D O R A C A K
PR T DREJTAT E KONSUMATORVE
N LNDN SHKATHTSIT E JETESS
Autor:
Mr. Marijana Lonar-Velkova
Kryetare e Organizats t konsumatorve n Maqedoni
Dr. Jadranka Daboviq-Anastasovska
Profesor i rregullt n Fakultetin Juridik Justinijani i Par"
Universiteti Shn Kirili dhe Metodij" - Shkup
Elizabeta Spiridonova
Bashkpuntore dhe kshilltare pr edukimin dhe informimin e konsumatorve n Maqedoni
Organizata e konsumatorve n Maqedoni
Sofka Koceva
Kshilltare n Byron e zhvillimit t arsimit
Mr. Aleksandar Nikolov
Ekspert pr prgjegjsi shoqrore n siprmarrsi
Prkthyes:
Lumnie Ajdari
Mivedete Mahmuti
Ky doracak sht hartuar nga Organizata e konsumatorve n Maqedoni dhe Byroja e zhvillimit t
arsimit n Republikn e Maqedonis. Prgatitja dhe botimi jan financuar nga Ambasada e Zvicrs n
Maqedoni.
Me doracakun, njhersh prkrahet edhe programi pr arsim pr mbrojtjen e konsumatorve,
miratuar nga Byroja e zhvillimit t arsimit, q njkohsisht paraqet kontribut n realizimin e
Programit pr mbrojtjen e konsumatorve t Qeveris t Republiks s Maqedonis.
PARATHNIE
Lnda msimore Shkathtsit e jetess e cila msohet si lnd zgjedhore n klasn e VII, VIII dhe IX
fokusohet n m shum njsi tematike midis t cilave edhe mbrojtja e konsumatorve.
Doracaku dedikohet pr msimdhnsit t cilt e ligjrojn lndn ose do t realizojn projekte t lira
t nxnsve, prkatsisht aktivitete me nxnsit pr mbrojtjen e t drejtave t tyre si konsumator.
Qllimi sht q prmes Doracakut msimdhnsve tiu ofrohen njohuri t reja, informata dhe ide
praktike pr realizimin e prmbajtjeve dhe temave pr t drejtat e konsumatorve dhe politiks n
Republikn e Maqedonis, me t cilat do t mund ta njohin pr s afrmi problematikn e e nxnsve.
N kt mnyr nxnsit do ti begatojn edhe m shum njohurit dhe shkathtsit e tyre duke
praktikuar dhe realizuar t drejtat e tyre si konsumator dhe shfrytzues t shrbimeve, njhersh do
t aftsohen dhe do t mund t sjellin vendime t drejta konsumatore dhe do t mund t prballen
me sfidat e jetess bashkkohore.
Doracaku i prfshin temat n vijim:
t drejtat e konsumatorve n Republikn e Maqedonis;

siguria e prodhimeve;
siguria e ushqimit;
mbrojtja e t dhnave personale;
t drejtat digjitale;
efikasiteti energjetik;
shkrim - leximi financiar;
lojrat shprblyese dhe blerja prmes Internetit.
Temat jan nj pysqyrim edhe i sfidave t reja me t cilat ballafaqohen tinejxhert. Ky grup i
popullsis gjithnj e m tepr vuan nga pasojat e t ushqyerit jo t drejt, nga e gjith kjo si pasoj e
shpesht paraqitet mbipesha. T rinjt nuk jan t edukuar dhe informuar sa duhet pr ushqimin e
planifikuar dhe reklamimin e ushqimeve me nivel t lart n yndyr, krip dhe sheqer, t cilat edhe m
shum e komplikojn gjendjen. Gjithashtu, n kohn e Internetit, t rinjt kan mundsi q leht t
ken qasje n prmbajtjet joadekuate. Rrjetet sociale, megjithat paraqesin krcnim pr reklamat n
shnjestr pr blerje dhe prdorimin e produkteve dhe shrbimeve t caktuara. Shitsit me reklamimin
e till e shfrytzojn gjurmn digjitale t ciln personat e mitur e ln, me qllim tiu drgojn, pa
njohurin e tyre, reklama t prshtatura pr shijet e tyre si konsumator, ose akoma m keq, pr
prodhime t cilat ,,iu plqejn shokve t tyre. N kt mnyr hfrytzohet presioni social q grupi e
kryen mbi t, ndrsa ata veanrisht jan t pambrojtur. Gjendja dhe dobsia sht m e theksuar te
fmijt dhe konsumatort e vegjl t cilt njkohsisht prballen me nj faktor shtes t cenueshmris
(paaftsis, rritjes pa kujdes prindror, rritjes n familje me t ardhura t ulta dhe kshtu me rradh).
Doracaku do t ndihmoj dhe njkohsisht do t kontribuoj drejt prforcimit t edukimit t

konsumatorve t rinj pr t rritur besimin e tyre n prditshmrin e tyre gjat blerjes dhe
shfrytzimit t prodhimeve dhe shrbimeve. Si persona t rinj t cilt vetm sa kan hyr si
konsumator n treg, ata duhet t jen t informuar dhe edukuar pr kt lmi, ndrsa edukimi
piknisjen e tij duhet ta siguroj n procesin msimor. Doracaku ka pr qllim ta ngrit edukimin e
konsumatorve n nj nivel m t lart duke i dhn edhe vendin e rndsishm n procesin arsimor
dhe shpresojm se do t kontribuoj ndaj zhvillimit t ideve t reja, po ashtu edhe ndaj risive si dhe
plotsimit t kaheve didaktike me qllim t ngritjes s vetdijes te nxnsit pr t drejtat dhe
prgjegjsit e tyre si konsumator.
Mr. Vesna Horvatoviq
Drejtor n Byron e zhvillimit t arsimit
QLLIMI I PRGJITHSHM I EDUKIMIT T KONSUMATORVE

Informimi dhe edukimi i konsumatorve sht pjes me rndsi t posame nga edukimi i tyre i
prgjithshm. Paraplqehet nocioni edukimi i konsumatorve se sa informimi, sepse informimi pr
dallim nga edukimi nuk krkon angazhim apo prkushtim t madh n nivelin intelektual dhe emocional.
Edukimi i konsumatorve zhvillon aftsit q t bhet przgjedhje e mir konsumit, ndihmon gjat
sjelljes s vendimeve efektive t konsumit, prparsit parashtrohen me ndrgjegje n kahe drejt
prmirsimit t jets s prditshme n mnyr qndrueshm.
Ky edukim nuk duhet t kahzohet drejt transmetimit t nocioneve ekonomike, sqarimit si funksionon
ekonomia e tregut, formimit t mimeve etj. Edukimi i konsumit ka pr qllim ti zhvilloj njohurit,
botkuptimet, shkathtsit dhe aftsit t cilat jan t patjetrsueshme pr jetes n nj shoqri
konsumatorsh dhe nnkupton pranimin e prgjegjsis e cila sendrtohet dhe kultivohet prmes
sistemit arsimor.
Edukimi mundson adaptim t drejt t informatave t konsumit dhe krijon mundsi pr t br
zgjedhje t prgjegjshme t konsumit prmes njohjes s konsumatorve me obligimet dhe t drejtat e
tyre. N veanti sht e rndsishme q prmes procesit t edukimit konsumatort t zhvillojn
aftsit pr t krkuar kshill kur iu nevojitet, paraqitje t ankesave dhe zgjidhje efikase t problemeve
eventuale. Me edukimin e konsumatorve, gjithashtu zhvillohen edhe aftsit pr kryerjen e buxhetit
familjar si dhe aftsin pr njohurin e ndikimit social dhe ekonomik nga vendimi i sjell i konsumit. Kjo
sht zakonisht e rndsishme, sepse ajo prkon me qllimin global n edukimin e konsumatorve, e
ajo sht: nga njohuria deri n veprim.
Edukimi i konsumatorve ka pr qllim t krijoj nj komponent, t sigurt , konsumator aktiv i cili
mendon dhe vendos n kontekst m t gjr. Ajo kontribuon n zhvillimin e kulturs politike,
demokratizimit t shoqris dhe zhvillimit t shoqris qytetare. Nga kto shkaqe ky edukim duhet t
kuptohet si nj proces afatgjat dhe i ndrlikuar.
SI T PRDORET KY UDHZUES?
Doracaku jep informata hyrse dhe prgatitore pr msimdhnsin, shembuj me kahe didaktike pr
realizimin e tyre si dhe elementet e evaluimit.
Modulet pr mbrojtjen e konsumatorve si pjes prbrse e arsimit pr shkathtsit e jetess,
aktivitetet e lira t nxnsve dhe projektet hulumtuese jan mnyrat pr realizimin e temave t ksaj
lmie. Kombinimi i njohurive, shkathtsive dhe qndrimeve, sipas modelit t bazave evropiane
elektronike (pr sh. http://www.consumerclassroom.eu/), do her n pikqendr jan vn nxnsit,
prderisa msimdhnsit kan rolin e moderatorve dhe udhzues t kaheve prkatse. Sidomos duhen
t studiohen: nevojat, njohurit paraprake, prmbajtjet, lmit dhe aktivitetet adekuate t mjedisit si
dhe przgjedhja e veglave me t cilat do ti motivojn nxnsit dhe teknikat e puns. T ofroj projekte
krkimore, shembuj n baz t prvojave dhe ngjashm.
Gjat shfrytzimit t doracakut duhet pasur parasysh se edukimi i konsumatorve nuk njeh paragjykim
dhe reklam t prodhimeve t caktuara. Pr kt arsye msimdhnsve iu sugjerohet t marrin qndrim
neutral sa i prket prodhimeve dhe shrbimeve, pa favorizimin e tyre, n qoft se i japin si shembuj.
Gjithashtu, msimdhnsit nuk duhet t favorizojn marka t caktuara tregtare, vetshrbime dhe
shitore. N kt mnyr nxnsve nuk iu imponohet mendimi dhe ata do t mund t mendojn n
mnyr kritike dhe t pavarur. N kt kontekst nuk sht e preferuar t prdoren fazat si jan:
5
,,reklama jon e njohur, e njihni kt prodhim pr do dit e prdorim, ky zbuts i rrobave ka

arom m t mir, etj. sht mir t prdoret terminologjia neutrale pr shembull prodhim i bler
nga ndonj shitore, pa u theksuar sakt prej nga sht bler prodhimi, cila mark tregtare, ose far
reklame posedon.
N veanti duhet pasur kujdes n shembujt q prezantohen gjat realizimit t aktiviteteve t mos nxisin
przgjedhje t padshiruara t konsumit. Pr shembull., msimdhnsi nuk duhet t theksoj se sa
nxnsit i preferojn okollatat dhe gjrat tjera, ose ti favorizoj ato prodhime prmes shembujve pr
deklaratn e prodhimeve dhe reklamave. Kjo sht n kundrshtim me kahet e Organizats
Ndrkombtare t konsumatorve e cila promovon konsumim sa m t vogl t ktij lloji t
prodhimeve, pr shkak t ndikimit t tyre n rritjen e mbipeshs te fmijt.
Gjat shfrytzimit t Doracakut preferohet q msimdhnsit ti lexojn burimet e orientuara t
informatave. Gjithashtu, do her mund t drejtohen edhe te Organizata e konsumatorve t
Maqedonis, ekspert t cilt jan n dispozicion pr t siguruar mbshtetje dhe ndihm.
PRMBAJTJA
1. T drejtat e konsumatorve n Republikn e Maqedonis
) Dokumentet mbshtetse t prodhimit (llogaria fiskale, garancia dhe flet garancia, tregues i
prodhimit/deklarat)
B) Prodhime me mangsi t drejtat dhe procedurat gjat ktyre rasteve
C) Sjellje jo e mir tregtare gjat shitjes t prodhimeve dhe shrbimeve
) Institucionet kompetente
2. Siguria e prodhimeve
) Prodhime t kozmetiks
B) Lodrat dhe siguria e tyre
C) Prodhime t falsifikuara
) Institucionet kompetente
3. Siguria e ushqimit
) Etiketimi i drejt i prodhimeve ushqimore sipas llojeve t prodhimeve
B) Lmit e mbrojtjes dhe institucionet kompetente
4. Mbrojtja e t dhnave personale
5. T drejtat digjitale
6. Efikasiteti energjetik
7. Shkrim - leximi financiar
8. Lojrat shprblyese dhe blerje prmes Internetit

) Lojra shprblyese
B) Blerje prmes Internetit
1. T DREJTAT THEMELORE T KONSUMATORVE N REPUBLIKN E MAQEDONIS
Materiali baz pr prgatitjen e msimdhnsit

Pr lmin tematike T drejtat e konsumatorve n Republikn e Maqedonis, msimdhnsi duhet
t prgatitet prmes njohjes t s drejtave themelore t konsumatorve t cilat jan caktuar me Ligjin e
mbrojtjes s konsumatorve. Njhersh, me kt ligj rregullohen kushtet dhe mnyra e mbrojtjes s
konsumatorve, kushtet pr pun tregtare, t drejtat dhe obligimet e shoqats s konsumatorve dhe
kompetenca e organeve t drejtoris shtetrore n raport me mbrojtjen e konsumatorve.
Msimdhnsi duhet ta theksoj vetm at q i nevojitet nxnsit, n lloj t informats nga Ligji, ndrsa
t mos krkoj nga nxnsit ta studiojn Ligjin n fjal!
Resurset plotsuese
Msimdhnsi mund ti studioj dhe shfrytzoj edhe broshurat ekzistuese t Organizats t
konsumatorve n Maqedoni pr kt shtje, me qllim q materjen m s miri tua ofroj ose
prcjell nxnsve, edhe at:
Sjellje e pandershme tregtare;
Shitja e prodhimeve me mim t lir;
Mnyra e realizimit t s drejtave t konsumatorve te prodhimet me mangsi;
T drejtat e konsumatorve te prodhimet me mangsi, dhe
Kush i mbron t drejtat e konsumatorve?
Broshurat e prmendura, si dhe informatat plotsuese mund ti hasni n ueb faqen e Organizats s
konsumatorve t Maqedonis: www.opm.org.mk.
) DOKUMENTET T CILAT E SHOQROJN PRODHIMIN (LLOGARIA FISKALE, GARANCIA DHE FLETA E

GARANCIS, TREGUESIT E PRODHIMIT/DEKLARATA)
LLOGARIA FISKALE
PRGATITJA PR MSIMDHNSIN
Tregtari e ka t domosdoshme q pas do prodhimi q e shet, prkatsisht shrbimit t br
konsumatorit ti jep llogari fiskale.
Llogaria fiskale sht dshmi se konsumatori rregullisht e ka bler prodhimin nga tregtari i caktuar.
Njkohsisht, paraqet baz pr realizimin e s drejts pr ta zvendsuar, kthej ose t fitoj prodhim
t ri n qoft se prodhimi i bler nga shkaqe t caktuara nuk i prmbush nevojat e konsumatorit, nuk
prshtatet pr qllimin pr t cilin sht bler, prkatsisht pr shkak t servisimit t nevojshm
prodhimi sht prishur, ose ka treguar jo prputhshmri n afatin e garantuar.
N qoft se prodhimi nuk prshtatet n aspektin e forms, madhsis, modelit, ngjyrs, numrit
ose pr shkaqe tjera (prve n rast t prodhimit t bler t prgatitur sipas porosis) konsumatori ka
t drejt te tregtari te i cili ka bler prodhimin mund ta ndrroj me prodhim t cilsis prkatse. Kjo e
drejt mund t realizohet n afat prej 15 dit nga dita kur sht bler prodhimi, n qoft se prodhimi
nuk sht prdorur, nse sht ruajtur pamja, vetit e prdorimit, blombat, etiketat e fabriks si dhe
llogaria fiskale. Nse n momentin e parashtrimit t krkess nga konsumatori, tregtari nuk ka prodhim
prkats q do ti prgjigjet nevojave t tij, konsumatori ka t drejt sipas przgjedhjes s tij t krkoj:
refuzimin e kontrats dhe kthimin e shums s paguar n para ose zvendsimin e prodhimit me
prodhim prkats nse ka nj produkt t till.
Tregtari sht i detyruar ta informoj konsumatorin i cili ka krkuar zvendsimin e prodhimit se ka
prodhim t till pr shitje n afat i cili nuk mund t jet m i gjat se 30 dit nga dita e pranimit t
krkess.
AKTIVITETI: LLOGARIA FISKALE PSE NA NEVOJITET?

Qllimet nxnsi/nxnsja:
t kuptojn rndsin e llogaris fiskale dhe t din ta lexojn at;
t dijn dhe t munden ta shfrytzojn n situat t krijuar;
t ruajn dhe ta kuptojn pse sht e nevojshme ta bjn at;
t dijn se prodhimi mund t reklamohet.
Mjetet msimore: fatura t mbledhura, llogari fiskale nga nxnsit, hamer, flomaster.
Vendi i realizimit: klas, vetshrbim, shitore, qendra e shrbimeve dhe ngjashm.
Kohzgjatja e aktivitetit: nj or msimore
9
Rrjedha e aktivitetit:
Pr realizimin e ksaj prmbajtje mund t mendohen mnyra m t ndryshme, edhe at vizit, ose
hulumtime n qendrat tregtare, shitore, sallone pr ondulim, shrbime mjeksore etj. Sipas
vendbanimit dhe mundsive bhet skenimi prgatitja e aktiviteteve, msimdhnsi udhzon kahet,
detyrat dhe m pas i ndjek nxnsit dhe jep sqarime.
Sot bleva
M dhan
llogari fiskale
Nuk m dhan
llogari fiskale
E mora, por nuk

e ruajta llogarin
fiskale
Prodhimi 1
Prodhimi 2
E ruajta llogarin fiskale
Prodhimi 3 ...
Nxnsit ndahen n tre grupe dhe tregojn se ka kan bler javn e kaluar ose sot. Pastaj pr secilin
grup vizatohet tabel si tregohet kjo tabel m posht. N mbarim sumohen topthat e ngjyrosur sipas
grupeve dhe pr t gjitha grupet n prgjithsi.
Hapet debati n pajtim me rezultatin e fituara. Pr shembull, n qoft se shumica e nxnsve jan
deklaruar se e kan marr llogarin fiskale , por nuk e kan ruajtur, msimdhnsi sqaron se pse sht e
nevojshme llogarit duhet ruajtur edhe at pr nj koh t gjat.
Nxnsit motivohen n mnyr t pavarur t punojn n hamer n t cilin do t ngjisin llogarit dhe
do t theksojn ka kan bler. N qoft se njri prej tyre ka shembull t caktuar, prkatsisht ka hasur
probleme t caktuara q kan t bjn me mos dhnien ose mos ruajtjen e llogaris fiskale, i thekson t
njjtat. Prderisa nuk paraqitet nxns i cili do t tregoj shembull, ather msimdhnsi jep
shembull dhe fillon debati.
10
Shembulli: Keni bler dhurat (kmish) pr shokun tuaj sepse ka ditlindjen. Si do t veproni kur tia
jepni atij dhuratn?
-
Vall me dhuratn ia jepni edhe llogarin fiskale, ose i thoni se t njjtn e ruan njri prej jush n
qoft se dshiron dhuratn ta zvendsoj pr ndonj arsye tjetr?
Si vijon procedura nse shoku dshiron ta ndrroj prodhimin (kmishn) sepse sht e vogl,
ndrsa atij i nevojitet nj numr m i madh?
Porosia: do her merreni dhe ruajeni llogarin fiskale! Pa llogari fiskale, t drejtat e konsumatorit nuk
mund t realizohen.
Mund t bhet rezyme dhe t kontrollohen rezultatet e pritura.
Pyetje:
P. Vall shitsi patjetr tiu jep llogari fiskale?
Prgj. Po, sepse pr ndryshe nuk do t mundem ta kthej, zvendsoj ose t marr prodhim t ri n qoft
se prodhimi i bler nuk i prmbush nevojat e mia, ose nuk prshtatet pr qllimin t cilin sht bler.
P. Afati sa gjat ta ruaj llogarin fiskale?
Prgj. M s paku pr gjith at koh pr t ciln vlen garancia.
11
GARANCIA pr funksionim t drejt t prodhimit

Konsumatort duhet t informohen mir pr t drejtat t cilat dalin nga garancia pr funksionim t
drejt t prodhimeve. Garancia detyrimisht i jepet konsumatorit gjat blerjes s prodhimeve teknike
(teknik e bardh, biikleta, kompjutor, telefona celular si dhe shum prodhime tjera teknike dhe
telekomunikative). Tregtari sht i detyruar ti jap konsumatorit garanci pr cilsi, prkatsisht pr
funksionim t drejt t prodhimit. Ai sht i detyruar s paku n periudh prej pes vjet nga dita e
prodhimit ose dy vite pas skadimit t flets garanci t prodhimit t siguroj pjes rezerv. Prodhimi
mund t servisohet m s shumti tre her n suaza t afatit garantues. N qoft se nuk prmirsohet
produkti, konsumatori ka t drejt t krkoj nga tregtari ta ndrroj produktin me nj produkt t njjt
t ri, ose ti kthehet shuma e pagess pr produktin e bler. T gjitha shpenzimet- materiali, pjest
rezerve, puna, transporti t cilat krijohen gjat eliminimit t defektit, prkatsisht zvendsimin e
prodhimit/produktit, n baz t garancs, do her bien mbi barr t tregtarit e jo mbi barr t
konsumatorit.
Mangsit q zbulohen nga konsumatori, tregtari doemos duhet ti shmang n afat prej 30 dit nga
momenti i parashtrimit t krkess. Pr prodhimet t cilat shrbejn pr prdorim m t gjat tregtari
sht i detyrueshm , pas pranimit t krkess nga konsumatori menjher ti jep prodhim adekuat t
cilin konsumatori do ta shfrytzoj gjat kohs s rregullimit t prodhimit.
N rast t shmangies t mungess s prodhimit, afati garanc vazhdohet gjat kohs n t ciln produkti
nuk sht prdor. Kjo koh llogaritet nga dita e krkess s konsumatorit pr mnjanimin e mangsis.
N rast t mnjanimit t mangsive me zvendsimin e prodhimit i cili bashkngjitet ose sht pjes
prbrse e prodhimit pr t cilin jan caktuar afatet garanc, garancia kohore pr prodhimin e ri fillon
t vijoj nga dita kur konsumatorit i sht porositur produkti mangsia n t cilin sht mnjanuar.
AKTIVITETI GARANCIA E PRODUKTIT DHE T DREJTAT E MIA KONSUMATORE

t kuptoj rndsin e garancis;
t din t mendojn n mnyr kritike dhe t mund t zgjidhin problem.
Mjetet msimore: tabel, shkums, ngjyra, flomaster, hamer.
Vendi i realizimit: klas dhe vende tjera t prshtatshme.
Kohzgjatja e aktivitetit: nj or msimore.
12
Msimdhnsi parashtron pyetje: Vall ndonjri prej jush ka pasur problem me produktin e bler dhe
si e ka zgjidh at?
Nxnsit kmbejn prvojat personale ose prvoja t cilat i kan msuar nga prindrit e tyre, familjar
apo miq.
Msimdhnsi i ndan nxnsit n dy grupe dhe ua jep problemet vijuese pr t par si ata do t kishin
vepruar gjat zgjidhjes t s njjtave:
Shembull:
1. Blem tharse pr flok e cila pas nj muaji u shkatrrua. E drguam n servis
pr riparim mirpo kaluan nj muaj e gjysm dhe ende skemi asnj prgjigje nga
servisi.
2. Si dhurat mora nj mjet pr fotografim dhe i njjti nuk
funksionon.
Secili grup e shqyrton problemin e veti cili u sht ndar dhe mundohen t gjejn
zgjidhje pr at. Pastaj zgjidhjet shnohen n tabel ose hamer. Msimdhnsi i
lexon t drejtat e konsumatorve pr prodhime nn garanc dhe bashkrisht me
nxnsit i korrigjon zgjidhjet e tyre.
PYETJE
PRGJIGJE
Vall llogarin fiskale duhet ta ruani s

bashku me garancin dhe fletn e
garancis?
Po, ndryshe nuk do t mundem ta realizoj

t drejtn e garancis.
N qoft se keni garancin pr

produkt/prodhim t caktuar, ndrsa i
njjti sht drguar n servisim dhe sht
mbajtur m shum se 30 dit, dhe nuk je i
informuar pr at se si do t veprosh?
Produkti/prodhimi duhet t krkoj t m

kthehet n afat prej 30 dit. N qoft se i
njjti nuk sht rregulluar ose nuk mund
t rregullohet, kam t drejt t krkoj
prodhim t ri.
Vall do t krkosh edhe vazhdimin e

afatit pr garancin dhe pr sa koh (n
qoft se shitsit nuk i bie ndrmend ta
bj at?
Po, gjat kohs kur produkti ka qen pr

tu rregulluar.
13
DEKLARATA
Deklarata sht e detyrueshme pr secilin prodhim dhe doemos t prmbaj t paktn t

dhna pr prodhuesin, prkatsisht emri dhe selia e prodhuesit, importuesit, materialeve prej t cilave
sht br prodhimi, mnyra e mirmbajtjes dhe prdorimi i prodhimit, si dhe origjina e prodhimit. Kto
t dhna ndonjher jan caktuar me dispozita t posame varsisht nga ajo se pr cilin grup t
prodhimeve bhet fjal.
AKTIVITETI: DEKLARATA LETRNJOFTIMI I PRODHIMIT

t kuptojn rndsin e deklarats;
t msojn elementet e deklarats;
drejt t mund t veprojn dhe t sjellin rregulla dhe vendim racional t tregut;
t mund ti njohin dhe realizojn t drejtat e tyre si konsumator.
Mjetet msimore: prodhime me deklarat, fotografi t deklaratave, prvoja nga mbishkrimet.
Vendi i realizimit: klas, qendra shrbyese dhe tregtare, lokale dhe ngjashm.
Kohzgjatja e aktivitetit: dy or msimore.
Rrjedha e aktivitetit: Msimdhnsi paraqet deklarata t prodhimeve dhe bn tabel si tregohet m

posht. M pas msimdhnsi dhe nxnsit bjn analizn e prmbajtjeve nga deklaratat e prodhimeve
krahasuar me minimum elementet e nevojshme t caktuara n Ligjin e mbrojtjes s konsumatorve,
duke vn minus dhe plus n tabel. Shiko shembullin m posht:
14
Mnyra e prdorimit
Marka tregtare
Mnyra e prdorimit
Marka tregtare
15
Rreziku i mundshm
gjat prdorimit
Deklarata pr
cilsit e ndryshuara
t prodhimit/pjest
Deklarata e
prputhshmris t
prodhimit me
kushtet n
dispozicion
Deklarata pr cilsit e
ndryshuara t
prodhimit/pjest
Deklarata e
prputhshmris t
prodhimit me kushtet
n dispozicion
Firma/ selia e
prodhimit/ tregtari
Rreziku i mundshm
gjat prdorimit
Firma/ selia e
prodhimit/ tregtari
Data e prodhimit/
afati i prdorimit
Prbrja
Prbrja
Data e prodhimit/ afati i

prdorimit
Mnyra e
mirmbajtjes
Mnyra e mirmbajtjes
PRODHIMI
Emri i prodhimit
Emri i prodhimit
PRODHIMI
ELEMENTET E DEKLARATS
B) PRODHIME ME MANGSI T DREJTAT DHE VEPRIMET GJAT RASTEVE T TILLA
PRGATITJA E MSIMDHNSIT
Cilat t drejta i posedon konsumatori n rast se blen prodhim me mangsi?
Konsumatorit t cilit i sht shitur prodhim me ndonj mangsi ka t drejt sipas zgjedhje s s tij
t krkoj: (1) shmangien pa pages t mangsive t prodhimit ose kompensim t shpenzimeve t bra
pr shmangien e mangsis; (2) zvoglimin e mimit t shitjes; (3) zvendsimin e prodhimit me mark
t njjt ose tjetr mark tjetr tregtare, lloj, dizajn industrial ose shenj pr origjinn dhe shenjn
gjeografike t prodhimit; (4) prishjen e marrveshjes, kthimin e shums s paguar dhe kompensim pr
dmin e br.
AKTIVITETI SI T VEPROJ KUR BLEJ PRODHIM ME MANGSI?
t njihen me t drejtat t cilat dalin nga Ligji i mbrojtjes s konsumatorve;
t zhvillojn ide kritike dhe gatishmri pr zgjidhje praktike t problemeve
konsumuese.
Mjetet msimore: tabel, poster, flomaster.
Vendi i realizimit: klas.
16
PYETJE
PRGJIGJE
Kujt i drejtohesh dhe n far afati mund t

parashtrohet krkesa n rast kur
produkti/prodhimi ka mangsi?
Krkesa parashtrohet n organin kompetent t

inspektoratit, tregtari ose te distribuesi.
Konsumatori sipas dshirs s tij bn przgjedhjen
se ku do ta parashtroj krkesn. Krkesa
drgohet me afatin e garancis (t theksuar n
fletn e garancis), prkatsisht n afat n t cilin
prodhuesi ka theksuar se mund t prdoret
produkti (i cili vijon nga dita e prodhimit t tij).
Vall gjat shfrytzimit t ktyre t drejtave,

konsumatori duhet t dorzoj dika, prve
krkess, deri te tregtari, distributori ose organi
kompetent t inspektoratit?
Konsumatori sht i obliguar t bashkngjes

llogarin fiskale pr produktin, prkatsisht
vrtetim dhe nse ekziston garancia ather
posedon edhe flet garancie.
ka n qoft se produkti nuk ka garanci?
Ather konsumatori mund t parashtroj

krkes, n qoft se mangsit jan zbuluar n
afat prej gjasht muaj nga dita e dorzimit t
produktit/prodhimit. Pas skadimit t ktyre
afateve, konsumatori i humb t drejtat n baz t
produktit me mangsi. Nse konsumatori dshiron
ta zvendsoj produktin/prodhimin pr produkt
me mark t njjt tregtare, lloji, dizajni industrial
ose shenja e origjins dhe shenja gjeografike.
Tregtari nuk ka t drejt t paguaj dallimin e
produktit n qoft se ndrkoh ka ndryshuar
mimi i atij produkti.
Rrjedha e aktiviteteve:
Msimdhnsi i ndan nxnsit n tre grupe.
Dy grupe trajtojn problem t caktuar t konsumatorit i cili ka t bj me prodhim i cili ka mangsi.
Grupi i tret i ka parasysh t drejtat e konsumatorve n kt rast.
Secili grup i cili ka trajtuar nj problem konsumatori jep zgjidhje t mundshme t cilat shnohen n
tabel, ose n poster t madh.
17
Grupi i cili i di t drejtat e konsumatorve jep vshtrim dhe zgjidhje t problemit n fjal.
Bhet revizioni i zgjidhjeve paraprake, t cilat u paraqitn n fillim dhe definohen zgjidhje t reja n
baz t Ligjit pr mbrojtjen e konsumatorve.
Grupi 1
Problem
Zgjidhje e
mundshme
Grupi 2
Problem
Zgjidhje e
mundshme
Grupi 3
Antar t
Ligjit pr
mbrojtjen e
konsumator
ve t cilt
kan t bjn
me prodhim
me mangsi
Revisioni i
zgjidhjeve
t ofruara
n pajtim
me nenet
e ligjit
Shembuj:
1. Bleva kpuc pr t cilat msova se nuk e deprtojn ujin, mirpo pas dy ditve
q i mbajta n koh me lagshti kpuct i lshoi ngjitsi.
2. Bleva telefon celular pr t cilin m dhan dokumentacione komplete por

vetm sa arrita n shtpi bateria u zbraz dhe telefoni shpejt fikej.
18
C) SJLLJE JO E MIR N TREG (PRAKTIKAT MASHTRUESE GJAT SHITJES S PRODHIMEVE DHE

SHRBIMET)
Pr prgatitjen e msimdhnsit rekomandohet ti lexoj dispozitat e Ligjit pr mbrojtjen e
konsumatorve q kan t bjn me reklamimin, si dhe broshurn Sjellja jo e mir n treg si ta
njohim at? e cila sht hartuar n baz t ndryshimeve m t reja t Ligjit pr mbrojtjen e
konsumatorve (Gazeta zyrtare e Republiks s Maqedonis nr. 24/2011).
ka nnkuptojm me sjelljen n treg ndaj konsumatorve?
Sjellja e tregut ndaj konsumatorve nga ana e subjekteve afariste sht secili veprim, lshim, mnyr e
sjelljes ose kujdesje, komunikimi tregtar, duke prfshir reklamimin dhe marketingun nga ana e
tregtarit, drejtprdrejt t ndrlidhur me promocionin, shitja ose furnizimi i prodhimeve dhe
shrbimeve pr konsumatort.
Ndalimi i sjelljes s pahijshme n treg
N ligjin pr mbrojtjen e konsumatorve ekziston dispozit e prgjithshme e konsumatorve me t ciln
ndalohet sjellja jo e mir e n treg. Kjo sht gjithprfshirse ose si njihet ,,dispozit ombrell, e cila
ka pr qllim ti prfshij t gjitha llojet e sjelljes n treg e cila do t llogaritet ose trajtohet si e
pasjellshme.
Sjellja e tregut konsiderohet veanrisht e pandershme n qoft se sht mashtruese ose agresive.
Gjithashtu, ekziston list e sjelljes jo t mir n treg e cila n t gjitha rrethanat konsiderohet si e
pandershme ( e ashtuquajtur list e zez).
Vall reklamimi sht sjellje tregu? Reklamimi, gjithashtu, paraqet sjellje tregu nga ana e subjekteve
afariste dhe paraqet prezantimin n fardo forme dhe lidhje tregtare, biznesin, zejtarin ose
profesionin me qllim t promovimit t shitjes ose drgess t prodhimeve dhe shrbimet.
ka nnkuptojm me reklamimin mashtrues? Reklamim mashtrues sht do reklamim n fardo
mnyre qoft, duke prfshir edhe prezantimin e tij, i shpie n hamendje ose plotsisht i shpie n
mashtrim, personat t cilve iu dedikohet dhe e cila pr shkak t natyrs s saj mashtruese me t
vrtet do t ndikoj q konsumatori t merr vendim pr blerje t atij prodhimi ose shrbimi.
Reklamimi mund t drejtohet n ekzagjerim ose pohime ekzagjeruese lidhur me karakteristikat kryesore
t prodhimit dhe shrbimit, n pikpamje t qasjes t prodhimeve dhe dobis prej tyre.
Shembuj t reklamimit mashtrues: pohimet pr humbjen e kilogramve pr nj koh tepr t shkurt,
parandalim i shpejt i rnies s flokut ose lehtsimit t dhimbjeve. Hasen edhe reklama q kan t bjn
me karakteristikat e prodhimit, pr shembull: rreziqet: dika shitet si prodhim pa rrezik, dhe n t
vrtet nevojiten instruksione t sakta pr prdorimin e tij. Gjithashtu, mund t vrehet sjellje jo e mir
tregtare kur jepen informata (prmes caktimit, reklams, ofertave t ndryshme etj)., pr prbrjen e
prodhimit t cilat jan t pavrteta, pr shembull: pa sheqer, pa aditive. Si shembull mund t theksohen
edhe pohimet pr pajisje plotsuese dhe shrbime sipas shitjes (zgjidhja e reklamave prmes 24-orve
ndihm, ndrsa operatori nuk prgjigjet gjat orarit t nats); korrigjim pa pages (ndrsa kostoja e
transportit t prodhimit llogariten n drgesn e br.)
19
AKTIVITETI VALL GJITH KA REKLAMOHET SHT E SAKT?
pr t arritur njohuri pr reklamn dhe elementet e saja;
t mund t dallojn reklamn mashtruese nga ajo korrekte;
t zhvillojn mendim kritik.
Mjetet msimore: tabel, postere, flomaster.
Pyetje pr nxnsit:
ka kuptojm me reklamimet dhe ku i hasim ato?
far ndikimi kan reklamat ndaj konsumatorve?
Si duhet ti shoh konsumatori reklamat?
Vall reklamat mund t ndikojn n sjelljen e konsumatorit?
Nxnsve iu prezantohen dy reklama prej t cilave njra reklam emitohet gjat emisionit t fmijve,
ndrsa tjetra reklam gjat kohs t emetimit t ndonj emisioni popullarizues.
Pyetje logjike t cilat i orientojn nxnsit:
N ka dallohen kto reklama ?

Vall ka m shum reklama gjat emisionit pr fmij ose gjat kohs s emisionit popullarizues?
Pse?
Msimdhnsi bn tabel, si tregohet tabela m posht, n t ciln bashkrisht me nxnsit bjn
krahasim dhe analiz t dyja reklamave n lidhje me:
Dshira dhe nevoja vall prodhimin q dshiroj ta blej me t vrtet m nevojitet? Reklamat do
tiu bindin n at se me t vrtet prodhimi iu nevojitet.
Gjuha e cila prdoret n reklam. Prdorimi i fjalve bindse si: m i miri, i freskt, natyror etj.
20
Prcjellja e porosis kryesore. Cila sht porosia kryesore n reklam me ka konsumatori do ta

mbaj mend ?
Analiza e tingujve t reklams. far jan ato?
far njerz marrin pjes pr spotin reklamues? T rinj, m t rritur?
Pr far qllimi grupor dedikohet reklama?
Realitet ose jo? Vall sht kshtu n jetn reale?
N mbarim msimdhnsi i pyete nxnsit: Vall bni dallime ndrmjet fakteve dhe pohimeve
reklamuese? Pastaj zhvillohet debati.
Reklam
Dshir/
nevoj
Gjuh
Porosia
Tinguj
Pjesmarrs
n reklam
Qllimi i
grupit pr
t cilin
dedikohet
Realitet
ose jo
1.
2.
N pjesn e dyt t aktivitetit i udhzon nxnsit dy porosi t reklamave t cilat prmbajn elemente t
sjelljes jo t mir n treg.
Shembull:
1. Bleni prodhimin tash, veproni menjher, prodhimi sht me
sasi t kufizuar!
Sa i prket reklams s par, msimdhnsi i udhzon nxnsit
pr t menduar n pyetjet vijuese:
Si dshironi shitsi t veproj?
far vendimi krkon t sjellni dhe pr far kohe?
N ka duhet t mendoni para se t vendosni?
Zhvillohet diskutim i prbashkt.
21
2.
Blini vaj luledielli, vetm pa kolesterol!

Msimdhnsi i udhzon nxnsit duke iu parashtruar pyetjet vijuese:
ka sht luledielli?
far vaji prmbajn bimt?
ka sht kolesteroli? Vall mund t haset kolesterol te bimt?
Zhvillohet diskutim i prbashkt.
Detyrat pr hulumtim: Nxnsit plotsisht stimulohen t hulumtojn reklama t caktuara dhe t

shkruajn tekst pr ato, me rast tekstet ndahen me qllim q t kmbehen konkluzione t caktuara
pr seriozitetin, prkatsisht tejkalimin me reklamat. Pr shembull: , t analizojn reklama t famshme
t femrave, me personazhe t njohura, reklama gjat emetimeve sportive ku theksohen vetit e mira t
pijeve t mbla ose ushqim me sasi t madhe t sheqerit ose, gjithashtu, reklam pr mjete pr
dekorimin e flokve, pr kremra t ndryshme pr fytyr t pastr dhe ngjashm.
AKTIVITETI PRODHIMI NUK KTHEHET DHE NUK ZVENDSOHET (PRAKTIKA
MASHTRUESE)
Qllimi nxnsi/nxnsja t din t kuptojn kur bhet fjal pr sjellje jo t mir n
treg.
Mjetet msimore: revista me reklama, incizime t disa reklamave n TV (reklama pr pushim, me
personazhe t njohura etj.), fotografi t bilbordeve, flomaster, tabel, letr.
Kohzgjatja e aktiviteteve: dy or msimore.
Nxnsit sjellin veshmbathje nga shtpia me qllim t mbajn simulim t ngjarjes s mundshme n
shiture pr veshmbathje. Secils veshmbathje nxnsit ja vejn mimin. N mes t shitores qndron e
shkruar me shkronja t mdha: Prodhimi i bler nuk kthehet. Njri nga nxnsit sht shits, tjetri
blers. T tjert vshtrojn. Nxnsi blers hyn n shitore e blen prodhimin dhe shkon n shtpi. Ai
konstaton se prodhimi nuk i prshtatet pr nga madhsia dhe menjher kthehet n shitore. N shitore
shitsi me mikpritje e pret dhe kur konsumatori dshiron ta kthej ose zvendsoj prodhimin, shitsi
ia tregon mbishkrimin dhe thot: M vjen keq, por ktu theksohet mir se prodhimet e blera nuk
kthehen e as nuk zvendsohen me t reja.
22
Msimdhnsi parashtron pyetje:

P. Pse shitsi ka vn mbishkrim t till?
Prgj. T prpiqet ta shfrytzoj paditurin e konsumatorit pr t drejtat e
tij.
P. Vall shitsi ka t drejt?
Prgj. Jo, sepse konsumatori, sipas Ligjit pr mbrojtjen e konsumatorve,
ka t drejt ta kthej prodhimin ose ta zvendsoj me t ri.
P. Vall kjo sht prvoj e mir ose prvoj afariste mashtruese?
Prgj. Mashtruese.
P. ka fiton, dhe ka humb shitsi me sjellje t ktill?
N afat t shkurt, shitsi mund tiu shmanget shpenzimeve pr zvendsim ose kthim t prodhimit te ata
konsumator q nuk jan t informuar pr t drejtat e tyre. Shikuar n afat m t gjat, shitsi mund t
ket nj imazh t keqe te konsumatort, prkatsisht ata t fillojn t mos blejn te ai .
P. ka imponon shitsi? Si duhet t veproj konsumatori? Ku duhet t drejtohet dhe si?
Prgj. Shitsi imponon rregullat e veta t lojs t cilat jan n kundrshtim me Ligjin dhe nuk i jep
mundsi konsumatorit t thirret n t drejta e tija konsumuese, prkatsisht vihet n rol t caktuar sikur
ai t jet ligj.
Nxnsit deklarohen pas secils pyetje dhe prgjigje t parashtruar n tabel. Pastaj, secila nga prgjigjet
analizohet dhe shnohet si e sakt ose e pasakt.
Pyetje
Numri i prgjigjeve t
sakta
Prgjigje
1
2
3
23
Numri i prgjigjeve t
pasakta
Rreth gjith ksaj situate zhvillohet debati. Msimdhnsi i arsyeton faktet pasi jan analizuar prgjigjet
e pasakta dhe pse jan t pasakta. Krijohet nj konkluzion me t cilin t gjith jan t bindur n
procedurat e drejta t prditshmris.
) INSTITUCIONET KOMPETENTE
Msimdhnsi mund t prgatitet duke studiuar dispozitat relative t Ligjit pr mbrojtjen e
konsumatorve, por edhe ta shfrytzoj broshurn Kush i mbron t drejtat e konsumatorve?. N
prmbajtjen tematike ,,T drejtat e konsumatorve n Republikn e Maqedonis, theksi sht vn n
t drejtat e konsumatorve dhe si ato mund t realizohen. N kt pjes duhet t udhzohen nxnsit
ku t drejtohen n qoft se iu rrezikohen t drejtat sa i prket t gjitha temave paraprakisht t prfshira,
dhe n far mnyre at ta bjn. Pr kt, n kt pjes sht e preferuar msimdhnsi t fokusohet
n mnyrn e drgess s fletparaqitjes deri te organi prkats inspektues. N kt rast dhe pr kt
pjes kjo do t ishte Inspektorati shtetror i tregut (www.dpi.gov.mk)
Si dhe kur duhet thirrur inspektori i tregut?
Inspektorati shtetror i tregut, punn e vet e bazon n dispozitat e Ligjit t inspektoratit shtetror t
tregut, me t cilin rregullohen kompetencat dhe autorizimet e tij.
Mbikqyrsi n punn e subjekteve sht drejtprdrejt i lidhur me obligimin pr zbatimin e
rregullativs ligjore dhe t drejtat e qytetarit si konsumator t mirave materiale dhe shrbimeve.
Qllimi i mbikqyrjes t tregut sht q t bhet kontrollimi i rregullt i zbatimit dhe respektimit t
rregullativs ligjore n praktik, me rast rregullohet konkurrenca dhe mbrojtja e konsumatorve.
Inspektorati shtetror i tregut ka kompetenca t veproj, sipas numrit t madh t akteve ligjore dhe
nnligjore n m shum lmi, si jan: tregtia, hotelierizmi, turizmi, zejtaria dhe shrbimet personale,
mbrojtja e t drejtave t konsumatorve, mbrojtja e t drejtave nga pronsia industriale, siguria e
prodhimeve. Inspektorati shtetror i tregut i ka kompetencat pr realizimin e Ligjit pr mbrojtjen e
konsumatorve.
AKTIVITETI KUJT DHE SI T DREJTOHEM?
t marrin njohuri pr organet kompetente inspektuese pr mbrojtjen e t drejtave
t konsumatorit;
ti din t drejtat e tyre si konsumator;
t mund t din si t drejtohen n organin kompetent inspektues.
Mjetet msimore: flomaster, tabel, letr, hamer.
Vendi i realizimit: klas,vizit n institucionin prkats.
24
Msimdhnsi shkruan n tabel:
N rast se rrezikohen t drejtat tuaja si konsumator, ankesat tuaja mund ti drgoni n shrbimin
inspektues te Organizata pr mbrojtjen e konsumatorve n Maqedoni.
Pastaj pyet:Cili organ inspektues i mbron t drejtat e konsumatorve n pajtim me Ligjin pr mbrojtjen
e konsumatorve? Prgjigja e sakt shkruhet n tabel.
Msimdhnsi shkruan kur dhe n far raste konsumatort do t drejtohen n Inspektoratin shtetror
t tregut: mund ti shnoj edhe numrat e telefonit, adresn dhe postn elektronike etj.
Inspektorati shtetror i tregut ka kompetenca t veproj n m shum lmi, si jan: tregtia, turizmi,
zejtaria dhe shrbimet personale, mbrojtja e t drejtave t konsumatorit, mbrojtja e t drejtave nga
prona industriale, siguria e prodhimeve.
Shembull pr nxnsit:
Konsumatori ka bler bluz n shitore. Pasi arriti n shtpi konstatoi se prodhimi nuk i prshtatet
madhsis. Megjithat ai ka ruajtur llogarin fiskale, menjher vajti n shitore, por atje i than se nuk
ka numr tjetr dhe se nuk mund ta ndrrojn/zvendsojn bluzn me tjetr dhe nuk mund tia
kthejn t hollat.
Pyetje pr t menduar (logjike):
Si do t veproj konsumatori n kt rast?
far t drejta posedon ai?
Ku do t drejtohet?
Cili sht inspektorati kompetent?
Si do t shkruaj ankes pr ta drguar n Inspektoratin kompetent?
Pasi do tiu sqaroj nxnsve se organ kompetent inspektues pr zgjidhjen e ksaj shtje sht
Inspektorati shtetror i tregut, msimdhnsi i shprndan nxnsit n grupe dhe iu jep detyr t vet
t prpiqen t shkruajn ankes deri te Inspektorati shtetror i tregut.
Secili grup e shkruan ankesn e tij n hamer dhe e elaboron. Msimdhnsi shfrytzon ankes t
gatshme n baz t s cils dhe bashkrisht me nxnsit bn korrigjime t ankesave t tyre.
25
2.SIGURIA E PRODHIMEVE
Materialet kryesore pr prgatitjen e msimdhnsit

Pr lmin tematike Siguria e prodhimeve msimdhnsi duhet t prgatitet prmes njohjes s
dispozitave t Ligjit pr mbrojtjen e konsumatorve, Ligjit pr sigurin t prodhimeve t
kozmetiks (Gazeta zyrtare e republiks s Maqedonis nr. 55/2007), Rregullores pr siguri t
lodrave pr fmij t cilat lshohen n shitje (Gazeta zyrtare e Republiks s Maqedonis nr.
149/2010 dhe 17/2012) dhe Ligjit pr siguri t prodhimeve (gazeta zyrtare e Republiks s
Maqedonis nr. 33/2006, 63/2007, 24/2011, 51/2011, 148/2011 dhe 164/2013).
Resurset plotsuese
Msimdhnsi mund ti studioj dhe shfrytzoj botimet e Organizats s konsumatorve t
Maqedonis si:
broshurat Siguria e prodhimeve t kozmetiks, Siguria e lodrave pr fmij dhe

Pirateris dhe falsifikimit;
pjes t doracakut Edukimi i fmijs dhe nxnsit si konsumator, n veanti pjesa e cila
ka t bj me sigurin e lodrave pr fmij.
Botimet e theksuara mund ti hasni n ueb faqen e Organizats s konsumatorve t Maqedonis:

www.opm.org.mk.
26
) PRODHIMET KOZMETIKE
Prodhim kozmetike sht substanc ose prodhim qllimi i s cils sht q t prdoret n kontakt me
pjes t ndryshme t jashtme t trupit t njeriut (pr shembull: flok, thonj, dhmb , lkur etj.),me
qllim t pastrimit, parfumit, ta ndryshoj pamjen e tyre, ti mbroj ose mirmbaj n gjendje t mir.
Prodhime t kozmetiks jan: kremat, losionet, gjel dhe vajrat pr lkur (duar, fytyr, shputa, etj),
mask pr fytyr, pudr pr grim, pudra (pluhur) higjienik sapun tualeti, parfume, deodorans,
preparate pr larje dhe dush (gel, yndyra, shkuma pr flok), mjete pr depilim,deodoranse dhe sprej
kundr djerss, ngjyra pr flok, llaqe pr flok, shampo pr flok, prodhime pr rroje, grim, prodhime
pr kujdesin e dhmbve dhe gojs, prodhime pr rrezitje etj.
Prodhim kozmetike i sigurt sht ai prodhim,t cilin kur e prdorim n kushte t zakonshme nuk
shkakton dm n shndetin ton. Para prdorimit sht me rndsi ta lexojm udhzimin pr
prdorimin dhe ruajtjen e prodhimit t kozmetiks, si dhe vrejtjet ose informatat tjera t dhna nga
prodhuesi ose nga prfaqsuesi i tij i autorizuar. Prodhimi i kozmetiks doemos duhet t prmbaj
vetm substanca (kemikale) q nuk jan t rrezikshme, dhe shum me rndsi sht t mos i ket
skaduar afati.
Ekziston list e substancave t cilat nuk duhet t prdoren n prodhimet e kozmetiks. Kshtu,
prdorimi i mjeteve pr ngjyrosje lejohet n suaza dhe n kufi t cilat i parashikon Lista e ngjyrave q
lejohen t prdoren n lloje t caktuara t prodhimeve kozmetike, me prjashtim t prodhimeve t
kozmetiks t cilat prmbajn ngjyra kryesisht pr ngjyrosjen e flokve.
Per sigurin e prodhimit t kozmetiks prgjegjs sht prodhuesi. Kontrollimin e siguris t
prodhimeve t kozmetiks e bjn laboratorit e akredituara n prputhje me dispozitat pr akreditim.
Te ambalazha e prodhimeve t kozmetiks duhet t theksohen t dhnat n vijim: emri i prodhimit,
lloji i prodhimit, emri dhe adresa e selis t prodhuesit ose personit juridik i cili sht i autorizuar pr
vnie n qarkullim t prodhimit t kozmetiks, sasia e prodhimit t kozmetiks, afati i kohzgjatjes,
numri serik i prodhimit dhe prbrja e prodhimit t kozmetiks. Kto t dhna duhet t shnohen n
gjuhn maqedonase dhe t duken dhe lexohen qart.
Mbikqyrje pr at se vall zbatohet drejt Ligji pr siguri t prodhimeve t kozmetiks bn Ministria e
shndetsis, m sakt mbikqyrsi inspektues mbi realizimin t ktij ligji bn Inspektorati shtetror pr
sanitari dhe shndetsi.
27
AKTIVITETI PRODHIMET E KOZMETIKS
t njihen me elementet kryesore me t cilat duhet t ken kujdes gjat blerjes
s prodhimeve t kozmetiks;
t msojn t krkojn informata pr sigurin e prodhimeve;
t mendojn n mnyr kritike pr pasojat e vendimit t tyre si konsumator;
t zhvillojn aftsi analitike dhe hulumtuese/krkimore.
Mjetet msimore: preparate t kozmetiks, deklarata, reklama, mbishkrime, flomaster, tabel, letr
dhe hamer.
Vendi i realizimit: klas, shitore pr kozmetik dhe ngjashm.
Msimdhnsi i prkujton nxnsit se prodhimet e kozmetiks jan pjes e pashmangshme e
prditshmris ton secili konsumator t paktn nj her n dit prdor ndonj prodhim t
kozmetiks. Konsumatort kan t drejt kur blejn prodhime t kozmetiks, t cilat iu garantohen me
Ligjin pr siguri t prodhimeve t kozmetiks dhe Ligjin pr mbrojtjen e konsumatorve. Pastaj,
msimdhnsi i njofton nxnsit me elementet kryesore gjat blerjes t prodhimeve t kozmetiks.
Kto elemente jan paraqitur n fotografin e mposhtme.
Mnyra e
ruajtjes
Afati i
kohzgjatjes
KUR BLINI PRODHIM

KOZMETIKE?
KA SHT E
RNDSISHME T DINI
Substancat q prdoren gjat

prpunimit t prodhimit kimik
28
Udhzimi pr
prdorim
PYETJE
PRGJIGJE
Pse sht i rndsishm udhzimi pr prdorim ?
Veanrisht sht e rndsishme pr prodhime t

cilat mund t nxisin ndikime t dmshme n qoft se
nuk prdoren ashtu si udhzohet.
Pse sht e rndsishme mnyra e ruajtjes?
Mnyra e ruajtjes t prodhimit sht me rndsi nga

shkaku se ruajtja joadekuate mund t shpie n
shkatrrimin e prodhimit ose n zvoglimin e e
cilsis s prbrsve t tij. Madje edhe kur
prodhimit nuk i ka skaduar afati i kohzgjatjes, ai, pr
shkak t ruajtjes jo adekuate mund t prishet dhe t
bhet i paprdorshm.
Pse sht i rndsishm afati i prdorimit?
Prodhimet mund t prdoren n afatin e prdorimit.

Ai afat sht ai n t cilin prodhuesi jep garancis se
prodhimi do ti mbaj dhe ruaj t gjitha vetit dhe
karakteristikat cilsore.
ka duhet t dij pr substancat t cilat prdoren T gjitha prodhimet kozmetike t cilat jan krijuar
gjat prpunimit t prodhimit kimik?
prmes prodhimtaris konvencionale, prmbajn
kemikale. Pjes e ktyre kemikaleve mund t jen t
dmshme pr shndetin. N deklaratat e
prodhimeve, prbrsit t shpeshtn e rasteve jan
radhitur sipas sasis s tyre t prodhimit, q
nnkupton se prbrsit e par n list sht m e
prfshir.
Nxnsit marrin dy prodhime t kozmetiks pr qllime t ndryshme, pr shembull: shampo pr flok

dhe krem pr fytyr. Pastaj i analizojn etiketat dhe deklaratat e prodhimeve dhe t dhnat i
shnojn n tabel:
Prodhime t kozmetiks 1
Udhzimi pr prdorim
Afati i kohzgjatjes
Mnyra e ruajtjes
Substancat
t
cilat
prdoren
gjat
prpunimit t prodhimit?
Afati i kohzgjatjes
Mnyra e ruajtjes
Substancat
t
cilat
prdoren
gjat
prpunimit t prodhimit?
Prodhime t kozmetiks 2
Udhzimi pr prdorim
29
B). LODRAT DHE SIGURIA E TYRE

Msimdhnsi mund t shfrytzoj burime t ndryshme t informatave, por preferohet ti lexoj
dispozitat e Ligjit pr mbrojtjen e konsumatorve, n veanti pjesa q ka t bj me lodrat pr fmij, si
dhe rregulloren pr sigurin e lodrave pr fmij t cilt lshohen n qarkullim (Gazeta zyrtare e
Republiks s Maqedonis nr. 149/2010 dhe 17/2012).
ka nnkuptohet me termin lodr pr fmij?
Lodr pr fmij sht do prodhim ose material prodhuar ose dedikuar pr loj t fmijve n mosh
m t vogl se 14 vjet.
ka na paraqet lodra pr fmij?
Si lodra pr fmij nuk konsiderohen:
Sende dekorative pr manifestime dhe ahengje;
Prodhime pr koleksioner me kusht prodhimi ose paketimi i tij t ken shenj t dukshme dhe q
lexohet qart se prodhimi dedikohet pr koleksioner jo m t ri se 14 vjet.
Shembuj pr kt kategori jan:
) Modele t detajuar dhe t sakta, t reduktuara proporcionalisht;
b) Komplete pr prputhjen e modeleve detaje;
) Kukulla popullore dhe dekorative dhe prodhime tjera t ngjashme;
d) Kopje historike t lodrave dhe
dh) Riprodhimi i arms t zjarrit t vrtet.
Pajisje sportive (prfshir edhe roshullet, patina dhe skejtborde dedikuar pr fmij me pesh
trupore m t madhe se 20 kilogram).
iklist me lartsi maksimale t ulses m t madhe se 435 .
Trotinete dhe mjete tjera transportuese dedikuar pr sportim ose udhtim n rrug dhe rrugica
publike.
Automjete n reparte elektrike dedikuar pr rrug ose rrugica ose trotoare.
Pajisje t ujit pr prdorim n ujra t thella dhe mjete pr t msuar notin e fmijve (goma dhe
mjete ndihmse pr not).
Radhitse me m shum se 500 pjes.
Pushk dhe pistoleta t cilat prdorin gazin e kompresuar me prjashtim t pistoletave dhe pushkve
me uj dhe shigjeta pr harqe m t gjata se 120 .
Fishekzjarr, kapsoll goditse.
Prodhime dhe lojra me sende shigjetash me maje t mprehta, si jan shigjetat e pikados me maje
prej metali.
30
Prodhime funksionale arsimore, si pr shembull, shporete elektrik, hekur pr hekurosje ose

gjsende tjera funksionale t cilat punojn n tension nominal mbi 24 volt dhe t cilat shiten
kryesisht pr qllime msimore nn mbikqyrjen e personave t rritur.
Prodhime dedikuar pr qllime arsimore n shkolla ose n kontekst tjetr pedagogjik nn
mbikqyrjen e personit t rritur , si pajisje shkencore.
Pajisje elektronike, si kompjuter personal dhe konsola pr lojra, t cilat prdoren pr qasje n
softuer interaktiv dhe pajisja e tyre periferike, prve nse pajisja elektronike dhe ajo prkatse
periferike nuk jan br n veanti dhe dedikuar pr fmij dhe kan vlern e tyre personale t
lodrs pr fmij, ashtu si jan br kompjuter special, tastiera, xhojstik ose timon.
Softuer interaktiv, dedikuar pr kohn e lir dhe pr argtim, si jan lojrat kompjuterike dhe bartsit
e tij, si pr shembull: CD.
Thithse dhe mashtruese pr foshnja.
Truptha t ndriueshm pr fmij.
Mbushs elektrik pr lodra.
Shtojca moderne pr fmij t cilat nuk dedikohen pr prdorim gjat lojs.
Cilat jan krkesat e prgjithshme t siguris?
Kur lodra prdoret n pajtim me qllimin e vet, prkatsisht n mnyr t parashikuar, duke marr
parasysh sjelljen e fmijve nuk duhet ti rrezikoj sigurin ose shndetin e shfrytzuesve ose personave
t tret. Aftsia e shfrytzuesve edhe kur ajo sht adekuate me personat q kryejn mbikqyrje mbi
ato, merret parasysh veanrisht n rolin e lodrave q dedikohen pr prdorimin nga ana e fmijve t
moshs nn 36 muaj ose nga grupe tjera t caktuara. Etiketat q jan parashtruar dhe udhzimet pr
prdorim q jan bashkngjitur me lodrn duhet tua rekomandojn shfrytzuesve ose personave q i
mbikqyrin rreziqet pr paraqitjen e dmit q jan t ndrlidhura me prdorimin e lodrave, si dhe
mnyrat pr shmangien e rreziqeve t tilla.
31
AKTIVITETI KA SHT E DOBISHME T DIM PR LODRAT ?
t msojn t bjn dallimin ndrmjet asaj q paraqet lodr, e ka jo;
t din me cilat rreziqe mund t ballafaqohen ata vet ose t afrmit e tyre;
t ndrtojn raporte t rregullta ndaj lodrave;
t aftsohen ti realizojn t drejtat e tyre si konsumator;
t jen konsumator t prgjegjshm prmes brjes s ekuilibrit ndrmjet dshirave dhe nevojave.
Mjetet msimore: ekzemplar t ndryshm t lodrave, flomaster, tabel, letr, hamer.
Vendi i realizimit: klas, shitore pr lodra.
Msimdhnsi jep hyrje dhe i njofton nxnsit me temn prmes parashtrimit t pyetjeve n vijim:
Pr ju ka paraqet lodra?
Cila ka qen lodra juaj e paraplqyer?
Vall ju ka ndodhur ndonj paknaqsi gjat lojs me ndonj lodr?

Plotsoni: ka nga e prmendura m posht sht lodr? (S-sakt) (G-gabim)
Lodr sht:
S/G: Sakt/Gabim
iibanoz djalli q ndriojn

Radhitse me m pak se 500 pjes
Trotinet
Ari prej kadifeje
Top
Loj kompjuterike
32
) PRODHIME T FALSIFIKUARA
E dobishme dhe rekomanduese sht q msimdhnsi ti udhzoj nxnsit q duhet t din pr
prodhimet e falsifikuara dhe prodhimet piraterike. Pr kt qllim rekomandohet t lexohet broshura
,,Malli i falsifikuar dhe piraterik i Organizats s konsumatorve t Maqedonis, si dhe mbulimi medial
pr prvojat negative nga prdorimi i prodhimeve t ktilla.
Nn mallrat pirate nnkuptohen prodhime t prodhuara n baz t prvetsimeve joligjore t veprave
autoriale ose sendeve t s drejtave t prafrta. M s shpeshti bhet fjal pr ekzemplar t
prpunuara n mnyr jolegale t veprave autoriale (psh:, botim t romanit pa lejen e autorit ose
shumzohet pa plqimin e botuesit), prkatsisht, lnd t s drejtave t prafrta (pr shembull.,
shumzues t bartsit t tingullit, barts t ilustrimeve dhe tingullit, filma etj.)
Me termin prodhime t falsifikuara nnkuptojm prodhimet, s bashku me ambalazhn,n t ciln pa
autorizim sht shnuar marka tregtare identike me markn tregtare regjistruar pr prodhime t tilla,
ose mark tregtare e cila sipas t gjitha karakteristikave t saja qensore nuk mund t dallohet nga
marka tregtare e regjistruar (pr shembull., veshmbathja n t ciln sht vn marka tregtare pa
plqimin e bartsit pr t drejtn e marks tregtare ).
Prodhimet e falsifikuara dhe ato piraterie mund t nxisin dm t ndryshm ose prmbushje
joadekuate t nevojave t konsumatorve, pr shembull:
-
helmimi nga falsifikimi i pijeve alkoolike;

paraqitja e alergjive nga detergjente t falsifikuar, shampo dhe prodhime t kozmetiks;
prania e antibiotikve n barna pr zvoglimin e temperaturs dhe analgjetikve dhe zhvillimi i
rezistencs t antibiotikve;
shitja e pjesve jocilsore n industrin e automobilave e cila sht shkak i komunikacionit t sigurte
dhe paraqitja e fatkeqsive t komunikacionit;
shitja e prodhimeve teknike pa garancis q mund ta eliminojn instalimin dhe t shkaktojn zjarr;
me softuer piraterie q sht i modifikuar mund t shkatrrohet kompjuteri;
cilsi e dobt e librave, filmave, muziks piraterie etj.
Si t mbrohemi nga prodhimet e falsifikuara dhe ato piraterie?

Prmes shmangies s:
-
blerjes s prodhimeve nga shits rruge t cilt nuk japin llogari fiskale;
blerjes s barnave dhe mjeteve ndihmse mjeksore n tregje t gjelbra;
blerjes t prodhimeve pa deklarat n gjuhn maqedonase;
blerjes s mallit me ambalazhe jostandarde;
marrja dhe instalimi i softuerit pa licenc.
33
AKTIVITET KA DUHET T DIJ PR PRODHIMET E FALSIFIKUARA DHE PRODHIMET

E PIRATRIS?
Qllimi nxnsi/nxnsja t arrijn njohuri pr prodhimet e falsifikuara dhe pirateris dhe

t kuptojn se vall nuk duhet ti blejn.
Mjetet msimore: fllomaster, tabel, letr, kamer, fotografi, video klipe, kuti t zbrazura.
Vendi i realizimit: klasa.
Msimdhnsi, sipas zgjedhjes s tij, mund t lexoj pjes nga broshura ,,Malli i falsifikuar dhe i
piratris, apo t paraqet video material.
Mandej organizohet puntori pr prpunimin e 2 prodhimeve. Sipas detyrs dhe marrveshjes
paraprake kan sjellur materiale pr pun 25 kuti t zbrazura me madhsi dhe dimensione t njjta.
Prpunojn 25 prodhime me vizatim plotsisht t njjt i cili duhet t jet shenj/logo i prodhimit.
Megjithat n disa prej prodhimeve shkruan TOBLERONE ndrsa n tjetrin TOBLERON.
Prodhimet e prpunuara przihen dhe vendosen n bank. Nxnsit ndahen n dy grupe. Grupi i par
duhet t merr sa m tepr prodhime TOBLERON, ndrsa grupi tjetr TOBLERONE.
Qllimi sht q t shikohet se n at przierje dikush do t merr prodhim t gabuar prkatsisht n
vend TOBLER, TOBLERONE apo e kundrta.
ka duhet nxnsit t msojn/njohin? Gjithashtu edhe gjat kohs s festave dhe frekuentimit n
shitore duhet ta shikojn mir prodhimin para se ta blejn!
Plotsoni tabeln
Pyetje
S/G Sakt/Gabimisht
Duhet t blej filma nga tregu

N rregull sht q prodhimi t mos ket
deklarat n gjuhn maqedonishte
Kompjuteri im sht pa licenc dhe kjo sht
n rregull
34
D) INSTITUCIONET KOMPETENTE
Mbikqyrje pr realizimin e Ligjit t mbrojtjes s konsumatorve, Ligji t siguris s prodhimeve
kozmetike
(,,Gazeta Zyrtare e Republiks s Maqedonis nr. 55/2007), Rregullorja pr sigurin e lodrave t
fmijve t cilat lshohen n shitje (,,Gazeta Zyrtare e Republiks s Maqedonis nr. 149/2010 dhe
17/2012) dhe Ligji i siguris s prodhimeve (,,Gazeta Zyrtare e Republiks s Maqedonis nr. 33/2006,
63/2007, 24/2011, 51/2011, 148/2011, 164/2013) kryejn organet e caktuara t inspektoratit.
Siguria e lodrave t fmijve n pajtim me Ligjin e siguris s prodhimeve dhe Rregullorja pr sigurin e
lodrave t fmijve t cilat lshohen n shitje sht n kompetenc t Inspektoratit shtetror t tregut
dhe Inspektorati shtetror sanitar dhe shndetsor.
Prodhimet e falsifikuara jan nn kompetenca t Inspektoratit shtetror t tregut.
AKTIVITET - KU DREJTOHEM?
Qllimi nxnsi/nxnsja t arrijn njohuri pr institucionet te t cilat duhet drejtohen nse hasin n
prodhim t pasigurt apo dyshojn n sigurin e prodhimit.
Mjetet msimore: fllomaster, tabel, letr, kamer.
Kohzgjatja e aktivitetit: 2 or.
Arsimtari i ndan nxnsit n tre grupe dhe secilit grup problematik t ndryshme.
1. Grupi i par: N nj parfumeri kam vrejtur se prodhime t caktuara kozmetike ishin me afat t
kaluar. Ku t paraqes?
2. Grupi i dyt: Lodrn q e bleva kishte arom t uditshme. Dyshoj se prmban kemikale t caktuara.
Ku ta paraqes?3. Grupi i tret: N nj shitore me gabim, meq shpejtova, bleva prodhim i cili i ngjante shum
prodhimit q e ble rregullisht. Ishte me ngjyr dhe etiket t njjt por pak dallohej n emrin. Ku t
drejtohem?
35
Nxnsve ju jepet udhzim se si bhet parashtresa. Parashtresa duhet ta prmbaj kt q vijon:

[Emri dhe mbiemri i konsumatorit]
[Adresa]
[Numri i telefonit, kontakti]
N
[Emri i organit kompetent t inspektoratit, apo Organizata e konsumatorve t Maqedonis]
T nderuar,
M ________ n shitoren_________________ q gjendet n rrugn___________
bleva____________________ pr t cilin posedoj llogari t rregullt fiskale.
Prodhimi [prshkruaj se ka ka ndodhur, ka ke vrejtur]
_____________________________________________________________________________
Shpresoj se do ti kontrolloni kto udhzime dhe t njjtave do tju prgjigjeni.
Me respekt,________________
Rruga e parashtress udhzuar n Organizatn e Konsumatorve t Maqedonis
36
3. SIGURIA E USHQIMIT
Material baz pr prgatitjen e msimdhnsit

Gjat prpilimit t lmis tematike Siguria e ushqimit arsimtari udhzohet q ta lexoj Ligjin pr
sigurin e ushqimit (Gazeta Zyrtare e Republiks s Maqedonis nr. 157/2010).
Resurset plotsuese
Msimdhnsi mund ti shfrytzoj edhe broshurat e Organizats s konsumatorve t Maqedonis
dhe broshurat e Agjencis s ushqimit dhe veterinaris n sfern e ushqimit edhe at: ,,Shndeti
sht i rndsishm far informata duhet t prmbaj prcaktimi i ushqimit?, ,,Prcaktimi i
ushqimit GMO dhe ,,Udhzues n Ligjin e siguris s ushqimit.
Kto broshura dhe informata plotsuese mund t hasen n ueb faqen e Organizats s
konsumatorve t Maqedonis: www.opm.org.mk dhe n Agjencin e ushqimit dhe veterinaris:
www.fva.gov.mk .
37
) PRCAKTIMI I DREJT I PRODHIMEVE USHQIMORE SIPAS LLOJEVE T PRODHIMEVE

PRGATITJA E ARSIMTARIT
Prcaktimi paraqet vnien e shenjave t ushqimit apo paketimin e tij si lloj fotografish, vizatimesh,
simbole apo tekst prmes t shkruarit, vulosjes, shtypjes, vendosja e ilustrimeve, vizatimi apo mnyra
tjetr n shtojcn e paketimit, duke prfshir edhe etiketa, shenja e nj prodhimi dhe ngjitset apo
far do qoft mnyr e prcaktimit.
Prmes prcaktimit t prodhimeve fitohen informata t dobishme. Nse me vmendje e lexoni, do t
kuptoni m tepr pr ushqimin q e bleni dhe n at mnyr do ti shmangeni ushqimit dhe prbrjeve
t ushqimit pr t cilt jeni t ndjeshm dhe ndikojn n gjendjen e Juaj shndetsore. Nse prsri
hasni n prodhim me afat t caktuar jeni t detyruar q menjher ta paraqitni n vendin e blerjes dhe
ta informoni Agjencin e ushqimit dhe veterinaris.
Prcaktimi duhet ti prmbaj kto t dhna themelore vijuese:
Emri me t cilin shitet prodhimi;
Listn e prbrsve q prdoren n procesin e prodhimit apo gjat riprpunimit t prodhimeve
ushqimore;
Sasi e prbrsve t caktuar apo kategorin e prbrsve q prdoren n procesin e
prodhimtaris;
Neto - pesha;
Afati i kohzgjatjes;
Kushtet specifike pr ruajtjen dhe kushtet pr prdorim;
Seria (sharzh, parti, lot);
Emri dhe adresa e prodhuesit dhe importuesit;
Vendi i prejardhjes dhe burimi i prodhimit;
Udhzimi pr prdorim;
Prmbajtja e alkoolit pr pije q prmbajn m tepr se 1,2 vol, prqindje dhe alkool.
ka tjetr duhet theksuar?
E konservuar me rrezatim t jonizuar;

T paketuar n atmosfer t kontrolluar;
Origjin organik;
E modifikuar gjenetikisht;
Prbrs t cilt shkaktojn alergji te njerzit;
mblsira shtojc;
Prbrje nutritive.
Informata plotsuese dhe t dobishme

Numri i telefonit t prodhuesit, importuesit, distribuesit pr informata plotsuese;
Menaxhimi i prodhimit, ruajtja, shtyerrja e afatit, riciklimi e ngjashm;
Shenja q kan t bjn me mnyrn e prodhimit (t prodhuara me ferr tregti, shprblime nga
testet e pavarura laborator, nnshkruese t kodekseve etj).
38
Konsumatori duhet t ket kujdes pr:

Sasin
Secili prodhim ushqimor duhet t prmbaj informata pr sasin neto t shprehur n 1/ml pr lngje
apo g/kg pr substanca t ngurta. Mandej sasia neto nuk e prfshin peshn e materialit ku sht
paketuar prodhimi ushqimor (pr shembull. djath 300 g, qumsht 1 l).
Emri i prodhimit
Emri me t cilin shitet prodhimi duhet t jet i theksuar detyrimisht me qllim q ta informoj
konsumatorin pr natyrn e vrtet t prodhimit.
Prbrsit
T gjith prbrsit q i prmban prodhimi duhet t jen t shnuara n paketim sipas radhitjes s
rnies s peshs. Prcaktimi i prbrsve nuk bhet te pemt dhe perimet e freskta, uji me gaz,
mandej te uthulla, djathi, buteri, qumshti, kremi nse prodhimi sht prodhuar nga nj prodhim
themelor dhe pije t cilat prmbajn m tepr se 1,2 prqindje t alkoolit n vllim.
Afati i qndrueshmris
Afati i qndrueshmris e prcakton periudhn deri kur prodhimi i prmban vetit e veta specifike gjat
ruajtjes s drejt dhe magazinimit dhe mbetet sigurt pr konsumim. Afati i prdorimit caktohet
,,prdoret deri m (pr prodhimet t cilat munden leht t prishen, psh. mishi, vezt, prodhimet e
qumshtit). Nse konsumatori gjat blerjes konstaton prodhime me afat t kaluar t prdorimit,
nevojitet
Q t reagoj n vendin e blerjes s prodhimit, i njjti mos t blihet ndrsa pr mungesat n prcaktim
t informohet Agjencia e ushqimit dhe veterinaris. Afati i qndrimit nuk caktohet te pijet t cilat
prbjn m tepr se 10 prqindje vllimi alkool, uthull.
Prodhuesi/importuesi
Prejardhja
Udhzim pr prdorim
Udhzim pr rruajtje dhe magazinim
Informatat nutritive
Kto informata kan t bjn me vlern energjetike dhe me substanca ushqimore(proteina, yndyrra,
fije ushqyese, vitamina, minerale) t cilat i prmban prodhimi ushqimor.
39
Konstatime nutritive dhe shndetsore

Konstatimet nutritive kan t bjn me disa prbrje ushqyese q i prmban prodhimi dhe paraqesin
vlern e tyre energjetike ( proteinat, yndyrra, karbohidrate, fije ushqyese, vitamine, minerale)
Konstatimet shndetsore
Kto jan konstatime q tregojn se ekziston relacion n mes prodhimit ushqimor dhe shndetit t
njeriut. Vitamina C e zmadhon absorbimin e hekurit, Kalciumi ndikon n funksionin normal t
muskujve, jan shembuj pr konstatime t ktilla. Konstatimet nutritive dhe shndetsore mund t
shnohen n prodhim vetm nse jan konstatuar n mnyr shkencore! Konstatimet shndetsore pr
at se prodhimi e prmirson punn e organeve t caktuara vitale, ose shrben si preventiv pr disa
smundje, prkatsisht shron disa smundje, nuk jan t lejuara prderisa nuk jan shkenctarisht t
vrtetuara.
AKTIVITET- PR KA T KEMI KUJDES, SIDOMOS KUR BLEJM USHQIM!
Qllimi nxnsi/nxnsja ta kuptojn rndsin e siguris s ushqimit, dhe t

kuptojn se pr ka duhet t ken kujdes kur blejn prodhime ushqimore.
Mjetet msimore: deklarata t mbledhura nga ana e nxnsve gjat javs s kaluar, hamer, flomaster.
Arsimtari i pyet nxnsit ka do t lexonin s pari nga etiketa e prodhimit ushqimor.

Bn tabel, gjat s cils dy kolonat e fundit ( N deklarat duhet t qndroj ) i mbulon me hamer.
Pastaj e shpalos kolonn N deklarat duhet t qndroj dhe lexon pr seciln pjes pse ajo sht me
rndsi .
40
S pari do t lexoj:
(Nxnsi numron, psh
afatin e prdorimit, sasin
etj., ndrsa arsimtari
shkruan)
Psh. Afati i prdorimit
Numri i
nxnsve q
jan
prcaktuar
se u
intereson
14 nxns nga
etiketa s pari
do ta lexojn
afatin e
prdorimit
N deklarat duhet t
qndroj:
Pse sht me
rndsi?
Afati i prdorimit
Prodhuesi/importuesi
Prejardhja
Udhzim pr prdorim
Udhzim pr rruajtje dhe
magazinim
Sasia
Prbrja
Informata nutritive
PUNA HULUMTUESE
Arsimtari sjell tre lloje t ndryshme t prodhimeve qumshtore. Ata nuk duhet t ken t njjtin mim
dhe duhet t jen nga prodhues t ndryshm. Bn tabel, gjat s cils prodhimet i shnon me P1,P2
dhe P3. N tabel shkruan se ka duhet t prmbaj deklarata e prodhimit me elemente themelore. Pasaj
s bashku me nxnsit i kontrollojn prodhimet dhe shkruajn + ( plus), ose (minus), respektivisht ka
qndron n deklaratn e tyre, dhe ka jo.
41
B) FUSHAT E MBROJTJES DHE INSTITUCIONET KOMPETENTE

PRGATITJA PR ARSIMTARIN
Mbikqyrje n implementimin e Ligjit pr sigurin e ushqimit bn Agjencia pr ushqim dhe veterinari,
respektivisht Inspektorati i ushqimit. N kuadr t Agjencis punon njsia pr harxhuesit e cila sht e
fokusuar n mbrojtjen dhe informimin e harxhuesve n fushn e ushqimit dhe t ushqyerit.Gjithashtu,
kjo njsi punon edhe prapsimet dhe ankesat e harxhuesve. Nse harxhuesi ka ndonj problem ose ka
vrejtur ndonj paregullsi t lidhur me prodhimet ushqimore, mund t drejtohet deri te Agjencioni pr
ushqim dhe veterinari dhe ta arsyetoj prapsmin e vet. At mund ta bj n numrin e telefonit pa pages
0800 3 2222 t Agjencis pr ushqim dhe veterinari t Republiks s Maqedonis. N kt numr mund
t paraqitni parregullsi nga fusha e siguris s ushqimit, mbrojtja shndetsore dhe mirqenien e
kafshve dhe t jepni propozime.
Paraqitja Juaj do t incizohet, por mund t mbeteni anonim. Nse i leni t dhnat e
Juaja ( emri dhe mbiemri, adresn dhe numrin e telefonit pr kontakt) do t merrni
informim me shkrim.
Mund t paraqitni parregullsi edhe prmes formularit elektronik, t cilin mund ta
gjeni n ueb lokacionin e Agjencis pr ushqim dhe veterinari:
Kontakt
Forma kontaktuese
Drgoni e-porosi. T gjith fushat me * jan t obligueshme.
Emri *
E-adresa *
Lnda *
Porosia *
Mund ankesn ose prapsimin tuaj ta drgoni edhe deri

te Organizata e konsumatorve t Maqedonis prmes
porosis elektronike, me telefon ose personalisht.
.
42
AKTIVITETI- VREJTA RRUAJTJE JO ADEKUATE T PRODHIMEVE USHQIMORE, SI T SHKRUAJ

SHKRES DERI TE AGJENCIONI PR USHQIM DHE VETERINARI?
Qllimi nxnsi/nxnsja t msojn t shkruajn shkres dhe ta sqarojn ankesn e

vet.
Mjetet msimore: hamer, fllomaster.
Arsimtari prcakton problem. N nj shitore pr prodhime ushqimore harxhuesi vrejti se disa prodhime
ushqimore nuk ruhen n mnyr adekuate. Kur deshi t blej okollat ajo thuaj se ishte e shkrir
krejtsisht. Konsumatori do ta paraqes rastin. Kujt dhe si ti drejtohet?
) Deri te Inspektorati shtetror i tregut
B) Deri te Inspektorati shtetror sanitar dhe shndetsor
C) Deri te Agjencia pr ushqim dhe veterinari
Nxnsit e gjejn cila sht prgjigja e sakt[, nn A, B ose C. Prgjigja e sakt sht nn C dhe arsimtari u
jep udhzime nxnsve si t drejtohen.
43
Nse nxnsit vendosin t bjn paraqitje me shkrim, ata duhet t udhzohen se patjetr duhet ta
respektojn formn n vijim:
[Emri dhe mbiemri i harxhuesit]
[Adresa]
[Numri i telefonit pr kontakt]
Drejtuar
______________________
T respektuar,
M dat________ n shitoren_________________ e cila gjendet n rrugn___________

bleva____________________pr t ciln kam llogari fiskale valide( origjinale).
Prodhimi (prshkruaj ka ndodhi ka vrejte)

_____________________________________________________________________________
Mbetem me shpres se do ti shqyrtoni kto akuza dhe do t m prgjigjeni pr t njejtat.

Me respekt,
________________
44
4.MBROJTA E T DHNAVE PERSONALE
Materijale themelore pr pregaditjen e arsimtarit

Gjat prpunimit t fushs tematike:: Mbrojta e t dhnave personale arsimtari udhzohet q ta
prdor Ligjin mbi mbrojtjen e t dhnave personale( Gazeta zyrtare e Republiks s
Maqedonis nr. 7/2005, 103/2008, 124/2010, 135/2011 dhe 43/2014) si dhe fletushkn Numri
im- bota ime e mbrojtur e botuar nga Drejtoria pr mbrojtjen e t dhnave personale.
Resurse plotsuese
Arsimtari mundet gjithashtu ta vizitoj ueb faqen e Drejtoris pr mbrojtjen e t dhnave personale
ku pr s afrmi do t informohet pr kt problematik (www.dzlp.mk).
45
PREGADITJA E ARSIMTARIT
ka sht e dhn personale?
E dhn personale sht do informat q ka t bj me personin fizik t identifikuar ose personin fizik i
cili mund t identifikohet. Person i cili mund t identifikohet sht personi identiteti i t cilit mund t
vrtetohet drejtprsdrejti ose trthorazi, sidomos prmes numrit am t qytetarit ose n baz t t
nj ose m tepr cilsive specifike pr identitetin e tij fizik, fiziologjik, mental, ekonomik, kulturor ose
social.
ka sht prpunimi i t dhnave personale?
Prpunimi i t dhnave personale sht do operim ose trsi e operimeve q bhen mbi t dhnat
personale n mnyr automatike ose n mnyr tjetr, si jan: mbledhja, evidentimi, organizimi,
rruajtja, rregullimi ose ndryshimi, trheqja, konsultimi, prdorimi, shpallja ose n mnyr tjetr brja t
kapshme, barazimi, kombinimi, bllokimi , fshirja ose shkatrrimi.
A sht e garantuar mbrojtja e t dhnave personale?
Mbrojtja e t dhnave personale i garantohet do personi fizik pa diskriminim t bazuar n prkatsin e
tij nacionale, gjini, bindjet politik ose tjera, gjendja materiale, prejardhja sipas lindjes, arsimimi,
prejardhja sociale, shtetsia, vendi dhe lloji i qndrimit ose fardo qoft karakteristik tjetr personale.
Operatori telefonik a mundet t mbaj kopje t letrnjoftimit ose pasaports?
Operatori telefonik patjetr t krkoj dokument pr identifikim personal, por jo edhe t mbaj dhe rruaj
fotokopje t t njejtit. Fotokopja mund t mbahet vetm n baz t pajtueshmris s veant.
Operatori telefonik a mund t m drgoj SMS ose email porosi pr promovim t prodhimeve t veta?
Vetm nse i kemi dhn plqim pr marketing t drejtprdrejt. Operatori duhet t na mundsoj q
kt plqim tl mundemi ta trheqim n do koh dhe n mnyr t thjesht.
Inspektim n respektimin e ktij ligji dhe akteve t sjellura n baz t Ligjit pr mbrojtjen e t dhnave
personale bn Drejtoria pr mbrojtjen e t dhnave personale prmes inspektorateve pr mbrojtjen e t
dhnave personale.
46
AKTIVITETI- SI TI MBROJ T DHNAT E MIJA PERSONALE
Qllimi nxnsi/nxnsja t njihen se t dhnat e tyre personale jan t mbrojtura

me ligj, t msojn vet ti rruajn t dhnat e tyre personale.
Arsimtari zgjedh dy nxns t cilt jan t kthyer njri

prball tjetrit me simulim se jan para kompjuterit. Nse
klasa sht e kompjuterizuar dramatizimi do t ket efekt
m t madh. Nj nxns nga anash simulon transferim t
porosive me kompjuter.
Nxnsit i vjen porosi me kt prmbajtje:
Sistemi i siguris na tregon se ken dashur t qaseni n

faqen ton. Ju lutemi pr shkak t siguris s qasjes dhe me qllim t vrtetimit t identiteti tuaj klikoni
n linkun n vazhdim delovensajt.com i cili gjendet n ann e djatht lart. Kjo sht pr mbrojtjen Tuaj.
Ju lutemi klikoni linkun.
Arsimtari e pyet nxnsin q e merr porosin si do t veproj- a do ta klikoj linkun ose jo. I pyet nxnsit
si do t vepronin ata. Pastaj krkon sqarim. Nse prgjigja sht afirmative- pse?. Nse prgjigja sht jo
afirmative- pse?. Prgjigjet shkruhen n tabel ose hamer.
Arsimtari sqaron se obligimi i do faqeje ku prdoruesi i len t dhnat e veta personale si emr dhe
mbiemr, numrin e telefonit, adresn sht mbrojta e atyre t dhnave. Me prparimin e teknologjis
ka mnyra t shumta q t pamundsohet qasja e jo autorizuar deri te t dhnat personale. Por, do
her ekziston rrezik prdoruesi t mashtrohet. Njra ndr mnyrat m t shpeshta pr mashtrim dhe
joshjen e prdoruesit ti l t dhnat e veta personale sht e njohur si fishing (phishing). Nis me postn
elektronike e cila duket si lajmrim oficial i ndonj faqeje t cilit i besoni, si ndonj bank ose
ndrrmarje. Pastaj krkojn ti lni t dhnat personale, kurse ata m tutje prdoren pr vjedhjen e
identitetit. Kto porosi shpeshher mund t njihen sipas mnyrs se si jan shkruar dhe nuk
rekomandohet q t hapen.
47
5. T DREJTAT DIGJITALE
Materiale themelore pr prgatitjen e arsimtarit

Gjat prpunimi t fushs tematike T drejtat digjitale arsimtari udhzohet q ta konsultoj
Ligjin pr komunikime elektronike si dhe Ligjin pr tregti elektronike (Gazeta Zyrtare e Republiks
s Maqedonis nr. 133/2007 17/2011).
48
PRGATITJA PR ARSIMTARIN
Teknologjia informatike dhe komunikative ka ndikuar shum pr ndryshimin e shprehive dhe sjelljeve t
harxhuesve. Teknologjit digjitale t avansuara mundsuan mnyra t reja t blerjes s prodhimeve ose
pranimit t shrbimeve, reklamimin, pagesa etj. Mirpo, vall kjo teknologji e re on deri n shkeljen e
t drejtave themelore t harxhuesit dhe t drejtave t njeriut? N pyetje sigurisht se sht e drejta e
mbrojtjes s t drejtave personale, privatsis dhe siguris. Ne patjetr t sigurojm rrethin ku t
drejtat e harxhuesve n botn digjitale nuk do t shkelen. Nga kto arsye mundohemi t ju japim sa m
shum informata dhe njohuri harxhuesve me qllim q ata m leht t gjinden n rrethinn digjitale ku
ata duhet t ndjehen t sigurt dhe garantuar me kontroll t trsishme t t dhnave personale t
privatsis. Pr kt duhet t vendosen rregulla t obligueshme nm praktikn e tij digjitale me nivel t
lart t privatsis dhe mbrojtjes s t dhnave personale. Tregu digjital duhet t jet i rregulluar ashtu
q t mundsoj zgjedhjen e do problemi n mes tregtarit dhe harxhuesit. Gjithashtu duhet t sigurohet
baraspesh n mes t drejtave digjitale t harxhuesve dhe bartsve t t drejtave t prons
intelektuale. Tregjet digjitale patjetr duhet t sigurojn konkurrenc t shndosh dhe kualitet t
shrbimeve, prmes tregtis s ndershme dhe transparente on-line.
M posht jan prmendur t drejtat on-line ose digjitale t qytetarve.
1. E drejta pr internet qasje. donjri patjetr duhet t ket t drejtn e qasjes n internet
respektivisht n rrjetet elektronike dhe komunikative i cili duhet t jet kualitativ dhe i kapshm. T
miturit duhet t jen t mbrojtur nga prmbajtjet t cilat mund tju shkaktoj dm dhe t ndikoj n
zhvillimin e tyre psikofizik dhe moral. Prmbajtjet q kan urrejtje, nxisin dhun ndaj nj race, gjinie,
religjioni ose nacionaliteti duhet t ndalohen . Qytetart gjithashtu duhet t jen t mbrojtur nga spas
porosit, d.m.th komunikime t pa krkuara prmes SMS, MMS, ose posts elektronike.
2. E drejta e privatsis dhe mbrojtja e t dhnave personale. Qytetart kan t drejtn e
besueshmris t porosive t veta elektronike dhe t dhnave personale. Kur ndonj rrjet krkon t
dhna personale t prdoruesit ai duhet t jep plqim. Qytetart kan t drejtn e qasjes s t dhnave
t tyre personale t cilat rruhen n bazn e t dhnave.
3.T drejtn pr hares. Qytetart kan t drejt t krkojn q t dhnat e tyre t pavrteta, jo t
plota ose n mnyr jo ligjore t fituara t fshihen ose t bllokohen.
4.E drejta e siguris. Patjetr t garantohet siguri n rrethinn digjitale duke e kyur edhe kontrollin
efikas mbi t dhnat personale dhe rruajtjen e privatsis.
49
AKTIVITETI BOTA IME DIGJITALE A DI SI T SILLEM?

Qllimi nxnsi/nxnsja t msojn vet t kujdesen dhe ti mbrojn t drejtat e
tyre digjitale.
Vendi i realizimit:klasa.
Arsimtari s pari parashtron pyetje t paraqitura n tabel, dhe pastaj i prmbledh prgjigjet me PO dhe
JO. Pjesa e kshillave sht e mbuluar me hamer. Pas prmbledhjes s prgjigjeve me PO dhe JO,
arsimtari ua lexon nxnsve pjesn me kshillat.
PYETJE
NUMRI I PRGJIGJEVE
PO
JO
Deri m tani a ia ke besuar

fjalkalimin
e
posts
tnde
elektronike ose t rrjeteve sociale
ndonj shoku ose farefisi etj?
KSHILLAT
Asnjher askujt mos ia zbulo
fjalkalimin, bile edhe kur bhet
fjal pr shok shum t afrt.
Shoku mund t bhet ish shok dhe
tua zbuloj fjalkalimin tnd
personave tjer. Fjalkalimin tnd
mundet ta din vetm prindrit e tu.
Ndrro fjalkalimin m shpesh
sepse dikush pa dashje e ka par.
A e prdor vazhdimisht t njjtin

fjalkalim?
A klikon leht n lajmrime pr
ndryshim t fjalkalimit, paraqitje,
regjistrim etj?
A sht kompjuteri yt i mbrojtur?
Ke kujdes gjat klikimit t fardo

informate e cila t paraqitet gjat
krkimit n internet .
Ke kujdes kur e shkruan
fjalkalimin. Mbroje kompjuterin
nga viruset.
GJITHSEJT PRGJIGJE
50
AKTIVITETI- IDENTITEI IM N RRJETET SOCIALE

Arsimtari n hamer bn nj profil t paramenduar n Facebook me t gjitha t
dhnat e mundshme personale, duke kyur edhe fotografi dhe statuse. Hameri
sht i vendosur n drrasn e zez.
Arsimtari pyet:
1. Si e prjetoni kt profil?
2. A do ta pranoni pr shok dhe pr sa koh do vendosni ta pranoni pr
shok?
3. A mendoni se ky profil ka ln shum t dhna pr vete?
4. A ka ln tepr fotografi personale?
5. A mendoni se duhet t shpallet statusi i tij i dashuris dhe pse?
6. A mendoni se ka tepr informata pr at se ku gjendet pr momentin?
7. ka mendoni vall ai ka paraqitur nj profil t rrejshm n internet?
8. ka mendoni pr prezantimin e rrejshm? A mund kjo t jet e rrezikshme?
Nxnsit prgjigjen pr at se ka ju plqen dhe ka jo.
Zhvillohet bised.
Kshilla t arsimtarit n drejtim t krijimit t identitetit personal n internet :
Mendo pr kt: Kush je ti n profilin tnd n Facebook!
Kush t njeh?
Kur prezantohesh, ke kujdes pr at si t tjert t prjetojn dhe ka mendojn pr ty.
Mos bn prezantim t rrejshm dhe mos gnjej pr vete.
Duhet ta marrish prgjegjsin pr at se si prezantohesh .
Mendo se si sjellja jote mund t ndikoj te familja jote.
Mos l shum informata pr vete, sidomos jo personale.
Mos vendos fotografi t cilat jan shum personale.
Vendose emrin tnd n internet dhe krko se cilat informata pr ti gjenden n internet
51
6. EFIKASITETI ENERGJETIK
Materialet themelore pr prgatitjen e msimdhnsit

Pr njsin tematike Efikasiteti energjetik sht shum i shkruar dhe arsimtari mund t gjen
literatur t pasur. Njkohsisht ashtu edhe Organizata e konsumatorve t Maqedonis ka botuar disa
publikime me tem, n lloj t broshurs, knd argtimi dhe tekste n buletin Konsumator. Kto
materiale arsimtari mund ti gjen n ueb-faqen e Organizats s konsumatorve t Maqedonis:
(www.opm.org.mk).
52
Rndsia e efikasitet energjetik shikohet n faktin se siguron nivel t njjt t energjis duke shfrytzuar
sasi m t vogla t lndve fosile djegse, rndsia e shfrytzimit efikas t energjis sht shum e
pranueshme n bot. Prdorimi i zvogluar i lndve fosile sht me rndsi esenciale pr zvoglimin e
misioneve t gazrave t cilt shkaktojn efekt n kopshtin e qelqt dhe kontribuojn kah ngrohja
globale.
ka sht efikasiteti energjetik?
Efikasiteti energjetik sht prdorimi prkatsisht shpenzimi i m pak energjive pr prodhimin apo
shrbimin e njjt. Mnyra m e mir q t kuptohet kjo ide sht sipas shembullit nse ndonj pajisje
elektrike, si frigoriferi apo lavatrija jan t shkmbyera me model m efikas, ather pajisja e re do ta
siguroj shrbimin e njjt por do t harxhoj m pak energji elektrike. Efikasiteti energjetik kursen
energji, t holla dhe i zvoglon misionet e gazrave t cilt e ndotin atmosfern.
Masat m t zakonshme dhe m t zbatueshme pr efikasitetin energjetik jan:

) Ndrtimi i izolimit t ngrohtsis
Izolimi i nxehtsis i zvoglon humbjet e ngrohtsis n sezonin e ngrohjes e mban ngrohtsin
N hapsirat ndrsa n ver nuk lejohet ngrohtsia e jashtme t hyj n brendin e hapsirs banesore.
b) Ndrrimi i dritareve dhe dyerve

Dritaret, dyert dhe ndriueset jan pjes integrale e objekteve t banimit. Nse nuk knaqin krkesat e
caktuara dhe jan t montuara n mnyr joadekuate, mund t jen shkak i humbjeve t rndsishme
t ngrohtsis, kondensimi, myku, kondensimi dhe komfori jo i mir n shtpi.
I montuar drejt, i ri, prodhim energjetik efikas:
- e zvoglon konsumimin e energjis dhe kursen t holla;
- e rrit komforin;
- e zvoglon kondensimin e qelqit gjat kohs s ftoht;
- e zvoglon deprtimin e zhurms dhe pluhurit nga jasht.
Zvendsimi i dyerve dhe dritareve t vjetra me ata me efikasitet energjetik, n varsi nga numri i
njsive t zvendsuara, gjendja e tyre, shkalla e mbrojtjes, n varsi nga numri i njsive t
zvendsuara, gjendja e tyre, shkalla e mbrojtjes, n varsi nga numri i njsive t zvendsuara,
gjendja e tyre, shkalla e mbrojtjes, n varsi nga numri i njsive t zvendsuara, gjendja e tyre,
shkalla e mbrojtjes q e ofroj q e ofrojn, mesatarisht kursen rreth 10% n harxhimin e energjis
53
c)Futja n prdorim e ndriimit energjetik efikas

M shum amvisri harxhimin e energjis elektrike pr ndriim mund ta zvoglojn pr 50 % ose m
tepr prmes pr 50 % ose m tepr prmes pr 50 % ose m tepr prmes aplikimit t poeve
elektrike me efikasitet energjetik ose teknologji m efikase .Poe fluoroscente kompakte ( CFL), dioda q
emetojn drit (LED) dhe poe fluoroscente jan poe t cilat mundsojn ndriimin e hapsirs me
harxhim m t vogl t energjis elektrike. Mundsi tjetr efektive jan edhe gypat ndriuese t cilat e
prfshin dritn e dits dhe e drgojn kah pjest m t errta t hapsirs.
Ndriimi efikas dhe efektiv:
-siguron nivel t lart t komforit vizual;
-prdor dritn natyrale; siguron ndriim m t mir sipas qllimit;
-siguron fleksibilitet prmes pajisjeve kontrolluese;
-ka nivel t ult t harxhimit.
)Blerja e pajisjeve elektrike me nivel t lart energjetik

Etiketa me klasn energjetike mund t shihet n kto pajisje t amvisris:
-frigoriferi
-ngrirs;
-makina pr larjen e rrobave;
-tharsja e rrobave;
-lavatrija;
-klimatizert.
Etiketa pr klasn energjetike, e tregon klasn e pajisjes dhe jep informacione pr harxhimin e energjis
elektrike. Duhet t zgjedhet pajisje me klas t lart. mimi i pajisjes , s bashku me harxhimet pr
punn e tij japin pasqyr m t qart, respektivisht pasqyr pr harxhimet e prgjithshme t pajisjes.
Sa m e lart t jet klasa energjetike e pajisjes, aq m i madhe sht efikasiteti energjetik. N kolon t
veant sht paraqitur harxhimi i prgjithshm i energjis n kWh ( kilovat or) n nivel vjetor. Nse n
disponim ka dy pajisje adekuate me klas energjetike t njejt, duhet t zgjidhet ai me harxhim m t
vogl t energjis elektrike n nivel vjetor.
Televizort, lojrat elektrike, video, CD, DVD pleer-t dhe pajisje tjera audio-vizuele, pastaj skenert ose
printert ( shtypsit), mund t mos ken etiket pr klasn energjetike dhe harxhim t energjis.
Prap se prap, n nj amvisri moderne, harxhimi i prbashkt i energjis elektrike i t gjitha ktyre
pajisjeve sht i madhe dhe mund ta tejkalon harxhimin e t gjitha pajisjeve tjera t tekniks s bardh.
Televizor me ekran t madh i cili prdoret gjasht or n dit, mund t prodhoj gjysm ton emisione t
gazrave t dmshm pr rrethinn (m tepr se nj frigorifer). kyni pajisjet t cilat nuk prdoren, mos
i leni t punojn n stand by sepse ather ata harxhojn energji elektrike.
54
) Prdorimi i burimeve t rinovueshme t energjis

Burimet rinovuese t energjis pr amvisrit jan: energjia diellore, energjia e ers,energjia e
biomass dhe pompave t nxehtsis. T njjtat mund t prdoren ve e ve ose t kombinuara.
AKTIVITETI KA DUHET T DIM PR EFIKASITETIN ENERGJETIK?
Qllimi nxnsi/nxnsja t njoftohen me efikasitetin energjetik, si mud ta aplikojn n[ shtpi dhe n

jetn e prditshme.
Mjetet msimore: tabela, postere, flomaster, maketa t shtpis .
Arsimtari sjell maket t shtpis ose vizaton shtpi n form t makets. Nxnsve u jep detyr t
mendojn si ta bjn shtpin energjetikisht efikase me m tepr ide. Nxnsit duhet t nisin nga
jasht, e pastaj t vazhdojn brenda (psh. Dritaret, dyert, si do ta furnizojn shtpin dhe me far
pajisje t amvisris, far ndriimi do t vendosin etj).
Shembull: Arsimtari pyet se ka do t bjn me pullazin. Nxnsit mendojn dhe propozojn ai t
izolohet. Arsimtari pyet ka tjetr mund t vendoset n pullaz. Nxnsit propozojn t vendoset
kolektor solar ( i diellit) .
Arsimtari vazhdimisht i motivon nxnsit t japin ide q n fund kur do t mbarojn ti plotsoj
mendimet e tyre.
55
7. EDUKIMI FINANCIAR
Materiale themelore pr prgatitjen e arsimtarit

Fusha tematike Edukimi financiar sht fush relativisht e re, arsimtari duhet t prpiqet t gjej
materialet e fundit n internet t cilat mund ti ndihmojn gjat krijimit t aktiviteteve t lidhura me
kt tem. Oraganizata e konsumatorve e Maqedonis ka shkruar pr edukimin financiar disa her n
revistn Harxhues, dhe ka botuar infotekn Shrbimet financiare. Kto materiale mund t shihen
n ueb faqen e Organizats s konsumatorve t Maqedonis: (www.opm.org.mk).
56
Tregu financiar n Republikn e Maqedonis bhet m dinamik, ofrohen prodhime dhe shrbime t
reja, kurse konsumatort n Maqedoni shpeshher nuk jan n mnyr adekuate t njohur me
rregulativn ligjore, shrbimet e sigurimeve dhe investimeve si dhe t atyre t shoqatave t lisingut. Kjo
ndikon q t paraqiten probleme kur konsumatort tentojn t sjellin vendim t drejt pr zgjedhjen e
shrbimit financiar dhe t ofruesit t s njjtit.
Si rezultat i njohjes jo t mjaftueshme t shrbimeve dhe kushteve n t cilat ata ofrohen, si dhe
mungess s informatave tjera t rndsishme, konsumatort shpeshher e zgjedhin ofruesin e
shrbimit financiar vetm n baz t reklamave, biseds q e kan b me ofruesin, kurse shum shpesh
gjat tr jets s tyre prdorin vetm nj ofrues t shrbimeve , psh. Banka, kompania e sigurimeve etj.
Gjithashtu, vrehet se qytetart nuk posedojn edukim t mjaftueshm financiar kur hasen me t dhna
m t mdha financiare. Pr at sht e nevojshme q vazhdimisht t punohet n fushn e avancimit t
edukimit t konsumatorve n prdorimin e shrbimeve financiare, por edhe futjen e elementeve t
menaxhimit t mir dhe transparent n informim nga ana e ofruesve t shrbimeve financiare.
Prej moshs s re fmijt dal ngadal bhen t vetdijshm pr at se ka mund t blihet me parat e
disponueshme. Me rndsi sht t zhvillohet edukimi i tyre financiar q t mund t fitojn korrelacion
m t mir mes nevojave dhe dshirave, q t ken qndrim t vetin kur blejn prodhime dhe
harxhojn para. Ashtu do tju ndihmohet q t bjn zgjedhje m t mir, pikrisht t sjellin vendime t
mira.
AKTIVITETI- A MUND T MENAXHOJ ME PARAT?
Qllimi nxnsi/nxnsja:
t zhvillojn qasje t drejt ndaj parave dhe harxhimeve ;
t aftsohen drejt ta planifikojn dhe kursejn buxhetin;
t zhvillojn interes pr kyjen n menaxhimin me buxhetin familjar;
t zhvillojn aftsi pr menaxhim me buxhetin;
t dallojn luksin nga nevoja.
Mjetet msimore: katalogje/ material propagandues nga shitoret, letr, hamer, fllomaster.
Vendi i realizimit: klasa, me vizita t shitoreve ose qendrs shrbyese.
Kohzgjatja e aktivitetit: dy or msimore dhe aktivitete hulumtuese jasht msimit.
57
Mund t organizohen puntori pr nevojat e s cils arsimtari i ndan nxnsit n tre grupe. Grupit t
par i ndan shumn prej 5000, 00 denar dhe e udhzon ti shpenzoj pr rrobe. Grups s dyt i
ndan 4000,00 denar pr ti harxhuar pr prodhime ushqimore, kurse grups s tret i ndan
200.00,00 denar ti shpenzoj duke bler mobilje t nevojshme pr pajisje t dhoms s tinejxherve.
Gjat asaj, grupet mundet t prdorin internet katalogjet, pr ti hulumtuar mimet e prodhimeve.
Para se ta nisin zgjedhjen, arsimtari i udhzon nxnsit:
KENI KUJDES!
Cilve lnd gjat zgjedhjes u japim prparsi?

Cilt lnd mund ti llogarisin si t patjetrsueshme? Cilt si luksoze?
Nxnsit punojn dhe e plotsojn tabeln:

Prodhimi
Bluza
Burimi i informats
(psh. shitoret..)
mimi
Katalogu, butiku...shitore
Pas zgjedhjeve t bra dhe plotsimit t tabelave arsimtari pyet:
Vall keni pasur vshtirsi q t mos dilni nga kornizat e buxhetit t parapar?
Vall shikuat n disa vende?
Vall keni menduar q t vendosni se ka do t bleni?
N ka mendoni m tepr?
Vall kishte gjra q i keni konsideruar si luksoze?
Cilat prodhime i keni konsideruar si t domosdoshme?
N fund arsimtari pyet se a i kan mbetur para ndonjrs grup? A ja doln t kursejn? Ata para
vendosen n kas. Hapet diskutim pse ndonjri grup ka arritur t kursej m s shumti.
Pastaj, luten nxnsit ti shprndajn termet q jan numruar m posht n tabel, n baz t
perceptimit t tyre t prodhimeve si luks ose nevoj.
58
Ushqim
Pajisje muzikore
Telefon celular
Mjete higjienike
Tablet
Motor
Telefon
Kompjuter
Gardrob
Libra
Zbukurim
LUKS
NEVOJ
Arsimtari hap diskutim me nxnsit dhe ju ndihmon t njohin, ka pr ata do t ishte luks, dhe ka
nevoj.
Kjo sht vetm nj shembull i aktivitetit, kurse a mund t organizohen edhe aktivitete tjer, varet prej
arsimtarit dhe interesit t nxnsve. Psh. Puntori pr simulim t prodhimit dhe harxhimit; puntori
kreative, planifikimi pr harxhimin e parave pr blerjen e mjeteve pr shtitje, msimi n teren,
pushime dimrore,pushime verore, ekskursion, aktivitete humanitare.
Mund t prpunohen projekt-detyra grupore me ide dhe interes pr nxnsit.
59
8. LOJRA SHPRBLYESE DHE BLERJE PRMES INTERNETIT
Materialet themelore pr prgatitjen e arsimtarit

Fusha tematike Lojrat shprblyese dhe blerja prmes internetit Njsia tematike Lojrat shprblyese
dhe blerje prmes internetit sht gjithashtu relativisht nj lmi e re me paraqitjen teknologjis
moderne paraqitet edhe nevoja pr edukim m t mir t konsumatorve, veanrisht m t rinjt pr
t gjith aspektet, e -tregtis.
Msimdhnsi duhet ta hulumtoj material prmes kontrollit t dispozitave ligjore t cilat i rregullojn
lojrat shprblyese dhe blerjen prmes internetit. Prve Ligjit pr mbrojtjen e konsumatorve,
msimdhnsi duhet ta msoj edhe Ligjin pr lojrat e fatit dhe pr lojrat argtuese dhe Ligji pr
lojrat e fatit dhe pr lojrat argtuese (Gazeta Zyrtare e Republiks s Maqedonis nr. 24/2011,
51/2011, 148/2011, 74/2012, 171/2012, 27/14 139/14; U.nr. 53/2011).
Resurset plotsuese
Msimdhnsi gjat prgatitjes mund ti prdor edhe informatat e shpallura n ueb faqen e
Organizats s konsumatorve t Maqedonis (www.opm.org.mk), kryesisht edhe veprn Kontrat n
largsi prej broshurs T drejtat e konsumatorve t cilat dalin nga marrveshjet specifikuese.
60
) LOJRAT SHPRBLYESE
Me paraqitjen e teknologjis moderne jan paraqitur edhe m tepr lloje t lojrave shprblyese ndrsa
i hasim t theksuara n ambalazhet e prodhimeve, n shitoret ku bjm tregti, si dhe me SMS apo
paraqitje. Organizuesi i lojrave shprblyese duhet ti theksoj kushtet pr pjesmarrje dhe rregullat e
lojs n m s paku n nj gazet ditore para fillimit t lojs shprblyese, q konsumatori t njihet me t
njjtat. Organizuesi duhet ti theksoj t gjitha informatat si jan: emri i tregtarit i cili sht organizator
i lojs, kohzgjatja e lojs, shprblimet, emri i prodhimit apo shrbimet pr shkak t ndonj reklam
organizohet loja, kushtet pr pjesmarrje etj. Kohzgjatja e lojs shprblyese nuk mund t jet m e
gjat nga nj vit kalendarik.
Organizatort e lojrave t fatit dhe lojrave shprblyese duhet t marrin licenc t ciln e jep Ministria
e Financave ndrsa organizimin jo t autorizuar dhe pjesmarrjen n kto lojra t tilla fati sht e
dnuar me ligj. Personat mbi 18 vjet nuk guxojn t marrin pjes n far do lloj loja fati.
Konsumatort duhet t din nse marrin pjes n loj t caktuar fati dhe marrin shprblim, tregtari
prkatsisht. organizuesi i lojs shprblyese duhet ta dorzoj shprblimin n afat prej 8 dit nga
momenti kur loja ka prfunduar apo fituesi ka qen i njohur.
Gjithashtu, shpesh ndodh t organizohen lojra shprblyese pr t cilt nuk jan t informuar
qytetart mandej pa menduar bhen pjes e t njjtave kur do t marrin SMS porosi apo thirrje dhe do
tju prgjigjen t njjtave. Nxnsit duhet t msojn se si t veprojn kur n telefonat celular do tju
arrij SMS porosi pr pjesmarrje n lojn shprblyese. N ksi rasti ata duhet menjher ti informojn
prindrit e tyre dhe provajder celular dhe t informohen se si munden ti trheqin SMS porosit e tyre
q t mos bjn shpenzime plotsuese.
Lojrat shprblyese n dhe lojrat n bastore, t cilat refuzohen n ueb faqe t locuara jasht
Republiks s Maqedonis dhe pr t ciln pjesmarrje nevojitet pages e mjeteve prmes internetit te
neki nuk jan t ndaluara me Ligj dhe prdorimi i t njjtave dnohet.
AKTIVITET UN SI PJESMARRS N LOJN SHPRBLYESE
Qllimi nxnsi/nxnsja t dijn ti njohin llojet e lojrave shprblyese, veanrisht ata
t cilat jan t sigurta pr pjesmarrje nga ata t cilt munden t shkaktojn humbje
financiare.
Mjetet msimore: fletushka nga lojrat shprblyese,lojra nga supermarketet, fragmente nga gazetat.
Kohzgjatja e aktiviteteve: dy or msimore dhe koh pr hulumtim t lir.
61
Merren si shembull dy loja shprblyese t cilat jan reklamuar n gazetat ditore apo revista.
Msimdhnsi pyet:
Vall dikush prej jush ka marr pjes n lojn shprblyese?
Vall pse?
far interesi ka zgjuar loja shprblyese?
Vall keni lexuar dika n lidhje me lojn shprblyese para se t vendosni t inkuadroheni?
ka lexuat n lidhje me lojn shprblyese?
Ai u jep informata nxnsve n normat ligjore pr realizimin e lojs shprblyese si jan:
Emri i prodhimit q reklamohet me loj shprblyese

Emri i tregtarit i cili e ka organizuar lojn shprblyese
Emri i lojs shprblyese
Kushtet pr pjesmarrje n lojn shprblyese
Rregullat e lojs s lojs shprblyese
Shprblimet
Kohzgjatja e lojs shprblyese
Nxnsit i shikojn lojrat shprblyese para vetes dhe prpiqen ti njohin elementet t cilat jan t
detyrueshme pr organizimin e lojs shprblyese. Arsimtari pyet se vall n lojn t ciln nxnsit e
kan para vetes mungon ndonj prej ktyre elementeve dhe i lut nxnsit t kontrollojn.
Pyetje pr diskutim:
Vall lojrat i plotsojn normat ligjore pr realizimin e lojs shprblyese?
Vall do t kishit marr pjes n lojn shprblyese?
Tash pasi i dini normat ligjore pr organizimin e lojs shprblyese vall mund t rikujtoheni pr
ndonj loj shprblyese e cila nuk i plotson t njjtat?
62
C) BLERJE PRMES INTERNETIT

PRGATITJE PR MSIMDHNSIN
Ekspanzioni i teknologjis moderne ka miratuar edhe numr t zmadhuar t mundsive pr kalimin e
shitoreve t ndryshme mbar botn. Qytetart e Republiks s Maqedonis kan mundsi ma kartelat
debitore dhe kreditore nga bankat e Maqedonis t blejn prodhime nga pothuajse t gjith shitoret e
internetit n bot.
Gjat tregtis me internet me rndsi sht q nxnsit t jen me disa pun t njohura me disa pun
q jan me rndsi t posame q t mund t bjn zgjedhje t mir, t sigurt dhe t drejt gjat
blerjes:
Gjat blerjes n internet sht e nevojshme kartela debitore apo kreditore pr t cilin shfrytzim duhet
patjetr prindi t jep plqim dhe prdorimi i kartels t jet nn mbikqyrje t prindit. Ekzistojn
aplikacione t shumta dhe ueb faqe t rrejshme t cilat jan t krijuara pikrisht pr vjedhjen e t
dhnave n kto kartela, kshtu q q hap i gabuar do t ket kuptimin e dmit t madh financiar.
Prdorimi i aplikacioneve si PayPal apo Skrill n vend t futjes s drejtprdrejt t t dhnave nga
kartela japin siguri se informatat e Juaja nuk do t jen t vjedhura dhe t keqprdoruar n vend t
futjes s drejtprdrejt t t dhnave nga kartela japin siguri se informatat e Juaja nuk do t jen t
vjedhura dhe t keqprdorura.
Duhet t blihet n faqet e njohura, si jan botrisht t njohura e Bay, Amazon, AliExpress, t cilat jan
treguar si internet shitore t mira t cilat bjn drges t sigurt deri n Republikn e Maqedonis dhe
ku nuk do t keni problem me sigurin e t dhnave nga kartelat tuaja.
Duhet t merret parasysh se blerja e prodhimeve nga interneti mund t sjell shpenzime t
paparashikueshme si sht pr shembull shpenzimet pr porosit si dhe doganimi i prodhimit (nse
e kalon shumn e caktuar me ligj)
Prodhimi t cilat blihen prej s largu shpesh her nuk kan garant, madje nse prodhimi i njjt
prishet nuk ka mundsi t servisohet pa pages. Prodhimet e caktuara, si sht psh. Marka t njohura t
telefonave celular dhe aparatet tjera teknike t cilat tani m i ka n shitoret tona nuk mund t blihen
prmes internetit dhe t sjellin n Republikn e Maqedonis.
AKTIVITET PRINDRIT E MI M BLEN PRODHIM PRMES TV SHOPIT I CILI NUK M PLQEU DHE
NUK I PLOTSOI ARRITJET E MIA
Qllimi nxnsi/nxnsja t pasurohen me njohuri praktike pr at se ka sht
marrveshja s largu n ka t ken kujdes dhe cilt jan t drejtat e tyre.
Mjetet msimore: fllomaster, tabel, shkums, disa shembuj nga marrveshjet,
prodhimet e porositura etj.
Vendi i realizimit: klasa
Kohzgjatja e aktivitetit: dy or msimore dhe hulumtim n kohn e lir.
63
Shembuj:
Prmes teleshopit me prindrit e mi porosita atlete pr vrapim, q supozova duke e shikuar reklamn,
dhe se jan shum t rehatshme dhe i japin mbshtetje trupit. Pas porosis s prodhimit konstatova se
n fakt nuk ishin t njejta ashtu si n reklam, cilsia dhe efektiviteti nuk i plotsuan arritjet e mia.
Reaguam te shitsi, tentuam ti tregojm pr mangsit dhe krkuam t na i kthejn t hollat por ai nuk
u pajtua.
Msimdhnsi e ka broshurn T drejtat e konsumatorit q dalin nga marrveshja specifike me kthes
kah vepra bn marrveshje nga larg dhe ka prgatitur Kuiz pyetje.
Ai aktivitet fillon me parashtrimin e ktyre pyetjeve:
Nse blini ndonj prodhim prmes telefonit, letrs, faksit, posts elektronike n baz t shitjes me
katalog vall e dini se far kontrate keni br? Arsimtari ju sqaron nxnsve se Arsimtari ju sqaron
nxnsve se ato jan kontrata prej s largu dhe shpjegon se ka sht karakteristik pr kto
marrveshje.
Nxnsit ndahen n dy grupe dhe marrin pjes n kuiz.
KUIZ PYETJE T OFRUARA:
1. N cilin lloj t kontratave bien kontratat pr
shitblerje t prodhimeve prmes top-shop?

4. N far afati konsumatori duhet ti merr

mjetet e paguara?
) N afat jo m shum se 30 dit.
B) N afat jo m shum se 45 dit.
C) N afat jo m shum se 7 dit.
5. A ka obligim konsumatori t marr tjetr
prodhim n zvendsim t prodhimit t kthyer
edhe pse nuk i prgjigjet dhe nuk i plotson
pritjet e tij?
) Po.
B) Jo.
C)Vetm n rast se shitsi nuk do t i kthej
parat.
6. N far gjendje konsumatori mund t ia
kthej prodhimin shitsit?
) Prodhimin duhet t jet i pa dmtuar, n
paketim origjinal, me llogari fiskale dhe me t
gjitha dokumentet plotsuese.
) Prodhimi mund t jet i prdorur.
) Prodhimi mund t kthehet pa llogari fiskale.
) Kontrata shitblerjeje.
B) Kontrata mes personave jo prezent ose
kontrata prej largsie.
C) Tip i veant i kontratave.
2. Pr ka duhet t jet i informuar harxhuesi?
) Pr identitetin e shitsit dhe adresn e tij,
karakteristikat themelore t prodhimit, mimin
e prodhimit, harxhimet pr drgesn, mnyrn
e kthimit restitucion dhe harxhimet eventuale,
kohzgjatja e oferts dhe mimit t oferts,
harxhimet e komunikimit.
B) Vetm pr mimin e prodhimit.
C) Vetm pr kohzgjatjen e oferts.
3. Nse konsumatori merr prodhim i cili nuk u
prgjigjet pritjeve ka t drejt t krkon
kthimin e parave n afat prej:
) 15 dit.
) 22 dit.
) 7 dit.
7. Si duhet t jet i shprehur mimi i

prodhimit?
) N denar.
B) N deviza.
64
B)Deri te Inspektorati shtetror i tregut dhe/ose

deri te Organizata e konsumatorve t
Maqedonis.
C) Deri te Agjenca pr ushqim dhe veterinari.
C) N denar me TVSH t kalkuluar.

8. Deri ku mund t drejtohet konsumatori?
) Deri te Ministria e ekonomis.
Fitues sht grupi me m shum prgjigje t sakta.
Detyra pr hulumtime t mtutjeshme/plotsuese
Pr shkak t aktualitetit t problematiks, nxnsit mund t vazhdojn me hulumtimet duke e

hulumtuar tregun prmes internetit dhe si t bjn preventiv. doher udhzoni, mblidhni dhe filtroni
informatat dhe keni kujdes formn e detyrs projektuese.
Disa nga strategjit t cilat e mbajn vmendjen e nxnsve dhe e prmirsojn msimin aktiv:
Trhiqeni vmendjen e tyre. Prdorni aktivitete t ndryshme hyrse ose pushtuesit e

vmendjes, me qllim q ti animoni nxnsit pr temn. Theksoni pse ajo sht shum me
rndsi dhe se si ajo do tju ndihmoj n jet.
Planifikoni prmbajtje t pranishme dhe interesante. Qart sqaroni rndsin dhe qllimin e do
prmbajtjeje. Tregoni nxnsve ka pritni nga ata, pka duhet t arrijn dhe ndihmoni ata t jen
krenar n prparimin e tyre.
Punoni s bashku. Potenconi pjesmarrjen aktive t nxnsve n msim. Nxitini q vet ti

prmirsojn gabimet e veta, t msojn nga ata dhe t sjellin vendime t drejta si konsumator.
Nxitni bashkpunimin, n vend t garave, q t mund t msojn njri prej tjetrit.
Zhvilloni pes karakteristikat m kryesore te nxnsit: kreativitetin, produktivitetin, kureshtjen,

bashkpunimin dhe empatin.
Krijoni ekipe pr hulumtim dhe pr pun n projekte t prbashkta- ashtu do ti prmirsojn

shkathtsit e tyre ndrnjerzore.
65
CIP -
". ",
366:371.14.048.4(497.7)(035)
DORACAK pr t drejtat e konsumatorve n lndn shkathtsit e

jetess / [autor Marijana Lonar-Velkova ... .]. - Shkup :
Organizata e konsumatorve n Maqedoni, 2014. - 66 . : . ;
28
ISBN 978-9989-9592-5-7
1. Lonar-Velkova, Marijana []
) - - -
COBISS.MK-ID 97516554

Doracak Aftesi Per Jete Alb

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Doracak Aftesi Per Jete Alb

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Doracak Aftesi Per Jete Alb

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

D O R A C A K

Doracaku i prfshin temat n vijim:

t drejtat e konsumatorve n Republikn e Maqedonis;

Doracaku do t ndihmoj dhe njkohsisht do t kontribuoj drejt prforcimit t edukimit t

QLLIMI I PRGJITHSHM I EDUKIMIT T KONSUMATORVE

,,reklama jon e njohur, e njihni kt prodhim pr do dit e prdorim, ky zbuts i rrobave ka

7. Shkrim - leximi financiar

8. Lojrat shprblyese dhe blerje prmes Internetit

1. T DREJTAT THEMELORE T KONSUMATORVE N REPUBLIKN E MAQEDONIS

Materiali baz pr prgatitjen e msimdhnsit

Sjellje e pandershme tregtare;

Shitja e prodhimeve me mim t lir;

Mnyra e realizimit t s drejtave t konsumatorve te prodhimet me mangsi;

T drejtat e konsumatorve te prodhimet me mangsi, dhe

Kush i mbron t drejtat e konsumatorve?

) DOKUMENTET T CILAT E SHOQROJN PRODHIMIN (LLOGARIA FISKALE, GARANCIA DHE FLETA E

AKTIVITETI: LLOGARIA FISKALE PSE NA NEVOJITET?

E mora, por nuk

E ruajta llogarin fiskale

GARANCIA pr funksionim t drejt t prodhimit

AKTIVITETI GARANCIA E PRODUKTIT DHE T DREJTAT E MIA KONSUMATORE

Vall llogarin fiskale duhet ta ruani s

Po, ndryshe nuk do t mundem ta realizoj

N qoft se keni garancin pr

Produkti/prodhimi duhet t krkoj t m

Vall do t krkosh edhe vazhdimin e

Po, gjat kohs kur produkti ka qen pr

Deklarata sht e detyrueshme pr secilin prodhim dhe doemos t prmbaj t paktn t

AKTIVITETI: DEKLARATA LETRNJOFTIMI I PRODHIMIT

Rrjedha e aktivitetit: Msimdhnsi paraqet deklarata t prodhimeve dhe bn tabel si tregohet m

Data e prodhimit/ afati i

B) PRODHIME ME MANGSI T DREJTAT DHE VEPRIMET GJAT RASTEVE T TILLA

AKTIVITETI SI T VEPROJ KUR BLEJ PRODHIM ME MANGSI?

Kujt i drejtohesh dhe n far afati mund t

Krkesa parashtrohet n organin kompetent t

Vall gjat shfrytzimit t ktyre t drejtave,

Konsumatori sht i obliguar t bashkngjes

ka n qoft se produkti nuk ka garanci?

Ather konsumatori mund t parashtroj

2. Bleva telefon celular pr t cilin m dhan dokumentacione komplete por

C) SJLLJE JO E MIR N TREG (PRAKTIKAT MASHTRUESE GJAT SHITJES S PRODHIMEVE DHE

AKTIVITETI VALL GJITH KA REKLAMOHET SHT E SAKT?

N ka dallohen kto reklama ?

Prcjellja e porosis kryesore. Cila sht porosia kryesore n reklam me ka konsumatori do ta

Blini vaj luledielli, vetm pa kolesterol!

Detyrat pr hulumtim: Nxnsit plotsisht stimulohen t hulumtojn reklama t caktuara dhe t

Msimdhnsi parashtron pyetje:

Materialet kryesore pr prgatitjen e msimdhnsit

broshurat Siguria e prodhimeve t kozmetiks, Siguria e lodrave pr fmij dhe

Botimet e theksuara mund ti hasni n ueb faqen e Organizats s konsumatorve t Maqedonis:

AKTIVITETI PRODHIMET E KOZMETIKS

KUR BLINI PRODHIM

Substancat q prdoren gjat

Pse sht i rndsishm udhzimi pr prdorim ?

Veanrisht sht e rndsishme pr prodhime t

Pse sht e rndsishme mnyra e ruajtjes?

Mnyra e ruajtjes t prodhimit sht me rndsi nga

Pse sht i rndsishm afati i prdorimit?

M dat n shitoren_ e cila gjendet n rrugn___