Sayısal Analiz (MATLAB) - Arzu Erdem Ders Notları

m
ri.
co
Saysal Analiz Ders Notlar

Arzu Erdem
c 2012/2013 Bahar d

onemi m
uhendislik notlar1
An Introduction to Numerical Analysis for Electrical and Computer Engineers, Christopher J. Zarowski, A JOHN
WILEY & SONS, INC. PUBLICATION, 2004.
sn
o
An Introduction to Numerical Analysis, Endre S

uli and David F. Mayers, Cambridge University Press, 2003.
Elementary Numerical Analysis: An Algorithmic Approach, McGraw-Hill, 1980.
Numerical Analysis Using MATLAB and Spreadsheets, Steven T. Karris, Orchard Publications, 2004.
Numerical Methods and Analaysis, James I. Buchanan, Peter R. Turner, McGraw-Hill, 1992.
Numerical Methods for Mathematics, Science & Engineering, John H. Mathews, Prentice Hall, 1992.
em
de
r
tla
Kaynaklar
Applied Numerical Analysis Using Matlab, Laurene V. Fausett, Prentice Hall, 1999.
Saysal analiz, Galip Oturanc, 2008.
w
.e
Saysal analiz ve m
uhendislik uygulmalar, Irfan
Karag
oz, 2001.
email : erdem.arzu @ gmail.com , web page: http://umm.kocaeli.edu.tr/dosyalar/dif.htm;
February 13, 2013
m
ri.
co
Chapter 1
1.1
sn
o
tla
Giris
Neden Saysal Y
ontemler?
w
.e
em
de
r
Matematikte de
gisik tipte denklem t
urleri ile kaslasmak m
umk
und
ur. Bunlardan bazlar onceki matematik
derslerinde ele alnmstr. Orne

gin lineer denklemler ax + b = 0, a, b IR, a 6= 0 denkleminin coz
um
un
u
x = b/a olarak elde etmistik. Bunun yansra lneer olmayan pek co
gu icin ki bunlardan en kolay ax2 +bx+c =
0, a, b, c IR, a 6= 0 tipinde 2.dereceden
polinomlar(parabol) dr. Bu denklemin iki cozm
un
u x1 , x2 olarak
b2 4ac
, i = 1, 2 ile gosterilir. 16. y
uzylda Italyan matematikciler Niccolo
adalandrrsak c
oz
umleri xi = b 2a
Fontana Tartaglia (14991557), Lodovico Ferrari (15221565) ve Girolamo Cardano (15011576) Artis magnae
sive de regulis algebraicis liber unus adl makalelerinde 3.ve 4. dereceden polinomlar icin bu form
ule cok da
benzer olmayan bir form
ul ortaya koydular. Tabi bulunan bu form
ullerin genellemesi, su ana kadar, derecesi 5
ve 5 ten b
uy
uk hehangi bir polinomun koklerini bulmak icin genellestirilemedi. Orne
gin x5 4x2 = 0 denklemi
gibi. Polinom denklemlerini c
oz
umleri icin genel anlamada bir form
ul olmadg icin bu t
url
u ve hatta daha genel
anlamda f (x) = 0 formunda t
um denklemlerin coz
umleri icin yaklasmlar verilicektir. Burada bir denklemin
c
oz
um
u var mdr? ve e
ger c
oz
um varsa bu co
z
um
u nasl buluruz? sorularnn cevabn arayaca
gz. Bu derste
gor
ucegimiz baska bir konu ise f (x) fonksiyonunun x0 , x1 , ..., xn gibi belli noktalarda de
gerleri verildi
ginde bu
R1
R
f (x) fonksiyonunu nasl olusturabilirizdir. Diger bir konu ise integralle ilgilidir. 0 exp (x) dx veya 0 cos (x) dx
R1

R

integrallerini hesaplayabilirken 0 exp x2 dx veya 0 cos x2 dx gibi integralleri nasl hesaplayabilir hakknda
konusucagz. Ele alnacak olan t
um n
umerik tenkniklerin belli oranda hata pay oldugu gibi bu hata paylarndaki
analizler verilcektir. Saysal y
ontemlerde, yinelemeli hesaplar icin bilgisayar coz
umlerine ihtiyac duyaca
gz.
1.2
Saysal Analizin Gecmisi
N
umerik algoritmalarn gecmisi cok eski zamanlara dayanmaktadr. Eski Msrda The Rhind Papyrus
basit bir denklemin kokleri nasl bulunuru acklamstr. Archimedes of Syracuse (287-212 M.O.)
(1650 M.O)
ise geometrik eskillerinin hacimlerin, alanlarn veya uzunluklarn nasl hesapland
gn bulmustur. Yaklasmn
bulma y
ontemi kullanlm saysal integrallemenin ruhunu olusturmustur ki bu ise saac Newton and Gottfried
Leibnitz in
oc
ul
u
gu
nde matematiksel hesaplamann gelisimine katkda bulunmustur. N
umerik hesaplamann
gelisiminin b
uy
uk bir ksm, matematiksel modellemenin fiziksel gercekli
ge(fiziksel olaylar,m
uhendislik, tp,
ticaret vb.gibi) uygulamalaryla Newton and Leibnitz tarafndan hesaplamann kesfi ile baslamstr. Bu matematik modeller zaman zaman ack bir sekilde coz
ulemediginden saysal y
ontemlere ihtiyac duyulmustur. Saysal
analizdeki en onemli gelismelerden bir di
geri de Napier (1614) tarafndan logaritmann kesfidir. Newton cesitli
problemlerin saysal coz
umleri icin baz yontemler bulmustur. Onlardan bir kac kok bulma ve polinomlarn
interpolasyonudur. Newtonu takip eden 18. ve 19. y
uzyldaki matematikcilerin cok b
uy
uk bir ksm, matematiksel problemlerin saysal c
oz
umlerinde b
uy
uk katklar sa
glamslardr. Bunlardan bazlar Leonhard Euler
(1707-1783), Joseph-Louis Lagrange (1736-1813), and Karl Friedrich Gauss (1777-1855) tr. 1800 li yllarin
sonlarnda matematikcilerin b
uy
uk bir ksm ilgi alanlar cercevesinde saysal analizi kullanms olup gelisimlerde
bulunulmaya devam etmektedir.
1. GIRIS
1.3
Saysal Analize Genel Bir Baks A

cs
p (x) =
=
sn
o
tla
ri.
co
Saysal analiz, problemlerin saysal coz

umlerinin teorik gelismeleri ve bunlarn bilgisayar programlarna
etkisi ve g
uvenilirli
gi ile ilgilenmektedir. Pek cok saysal analizci k
ucu
k alt alanlarda calsmalarn s
urd
urmekte
olmasna ragmen genel bir perspektif ve ilgiyi paylasmaktadrlar. Bunlardan bazlar sunlardr:
(1) Genel anlmada bir problem direkt olarak coz
ulemiyorsa problemi, probleme cok yakn olan ve prob
lemden daha kolay baska bir problem ile degistirmek. Orne
gin n
umerik integralleme ve k
ok bulma
y
ontemleri
(2) Lineer cebir, reel analiz ve fonksiyonel analiz alanlarnda oldukca genis bir kullanm alanna sahiptir.
(3) Hata ile ilgili temel bir merak soz konusudur. Hatann b
uy
ukl
ugu
ve onun analitik formu bunlarda
bazlardr. 1. skta bahsedildigi u
zere problemin kendisi de
gilde yaklask problem ele alnd
gnda
hesaplamalrdan dogu
acak bir hata kacnlmazdr. Dahas hatann formunu anlamak saysal metodun
yaknsaklk davransn iyilestirecek sekilde tahmin etme yontemini olusturur.
(4) Kararllk, problemlerdeki parameterelerin veya verilerdeki k
ucu
k degisimlere kars problemin g
ostermis
oldu
gu hassasiyet olarak adalandrlr ve saysal analzide oldukca oenmli bir konudur. Orne
gin
(x 1) (x 2) (x 3) (x 4) (x 5) (x 6) (x 7)
x7 28x6 + 322x5 1960x4 + 6769x3 13 132x2 + 13 068x 5040
em
de
r
polinomunun k
oklerinden biri 5 ve 6 dr. x6 teriminin on
undeki katsayy 28.002 ile de
gistirdigimizde
5.4590.540i, olarak buluyoruz ki degerde oldukca b
uy
uk bir degisim vardr. Bu t
url
u polinomlara, kok
bulma problemlerine g
ore kararl olmayan veya iyi tanml olmayan polinomlarda denir. Bu anlamda
problemlerin c
oz
umleri icin gelistirilen saysal yontemler, orjinal problemin coz
ulmesinden daha fazla
hassasiyet tasrlar. Dahas, orjinal problemin kararl ve iyi tanml olduguda incelenmelidir.. Bu t
url
u
konular
ozelliklede saysal lineer cebirde gorebilirsiniz.
(5) Numerik analizciler, bilgisayar aritmetigini kullanan sonlu ifadelerin etkileri ile oldukca ilgilidirler.
Bu t
url
u problemleri yine saysal lineer cebirde gor
ucegiz. (Orne
gin yuvarlama hatasn iceren b
uy
uk
problemler gibi)
(6) N
umerik analizciler, algoritmalarn etkisinin olcu
m
u ile oldukca ilgilidirler. Belirli algoritmann maaleiyeti
nedir sorusu onlar icin cok onemlidir. Orne

gin, n denklem iceren Ax = b lineer denklemini cozerken
n3 miktarnda aritmeatik islem kullanlmaktadr. Bunu diger problemlerin coz
umleri icin saysal
y
ontemlerle nasl kaslastrabiliriz?
1.4
Say sistemleri ve hatalar (Number Systems and Errors)

Denklemlerin k
oklerinin bulunmas (The Solution of Equations)
Lineer denklem sistemlerinin coz
umlerinin bulunmas (Matrices and Systems of Linear Equations)
Optimizasyon (Optimization)
Interpolasyon
(Interpolation)
E
gri uydurma (Regression)
Saysal integral (Integration by numerical methods)
Saysal t
urev (Numerical differentiation)
Adi Diferansiyel denklemlerin coz
umleri(The Solution of Ordinary Differential Equations)
Ksmi diferansiyel denklemlerin n
umerik coz
umleri (Numerical Solution of Partial Differential Equations)
w
.e
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
(10)
Saysal Y
ontemlerin Snflandrlmas
m
ri.
co
Chapter 2
2.1
sn
o
tla
Say sistemleri ve hatalar (Number Systems and

Errors)
Tam Saylarn G
osterimleri (The Representation of Integers)
em
de
r
Hayatmzda saylar ondalkl sistemlerde kullanrz. Buna gore 257 saysnn ondalk gosterimini
257 = 200 + 50 + 7
= 2.102 + 5.10 + 7.100
olarak yazabiliriz. Buna g

ore herhangi bir tam sayy, katsaylar 0 ile 9 arasnda degisicek sekilde polinom olarak ifade edebiliriz. Bunun icin kullanms oldugumuz g
osterim asa
gdaki gibidir: a0 , a1 , a2 , ..., an
{0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9} icin
N
= (an an1 ...a0 )10

= an .10n + an1 .10n1 + + a0 .100 ,
w
.e
Neden 10 luk sistem kullanld

gna dair temel bir gercek de bulunmamaktadr. Bununla birlikte elektriksel
tepkilerde ack(on)-kapal(off ) ifadeleri kullanlmaktadr ve bunlarn bilgisayarlarda gosterimleri ikili sistemlerle
(binary system) ifade edilir. Bu ifadelerde ise 2 taban olup olup, polinomun katsaylar 0 ile 1 dir. Negatif
olmayan bir tamsayy 2lik sistemde asagdaki gibi g
osteririz. a0 , a1 , a2 , ..., an {0, 1} icin
N
(an an1 ...a0 )2
an .2n + an1 .2n1 + + a0 .20 ,
Bilimsel calsmalarda kullanlan pek cok calsma 2lik sistemde islem yapsada bilgisayar kullanclarn co
gunlu
gu 10luk sistemde calsmay tercih ederler. Bu sebepten
ot
ur
u iki sistemin birbirine cevirilmesi gerekmektedir. 2lik sistemden 10luk sistme
ceviriyi 2lik sitemin tanmndan direk olarak verebiliriz. Orne

gin
(11)2
1.2 + 1.20 = 3
(1101)2
1 23 + 1 22 + 0 21 + 1 20 = 13
Bunu genel olarak asa

gdaki algoritma ile verebiliriz.
Algoritma 2.1. N = (an an1 ...a0 )x , 0 < x < 10 dogal saysnn 10 tabannda
N = b0 olarak g
osteririz ki burda b0 asagdaki yinelemeli islemler sonucunda elde edilir:
3
Figure
2.1
2.1. Algoritma
2. SAYI SISTEMLERI VE HATALAR (NUMBER SYSTEMS AND ERRORS)
an
bn1
bn2
=
=
an1 + bn x
an2 + bn1 x
bn3
an3 + bn2 x
...
b1
b0
=
=
a1 + b 2 x
a0 + b 1 x
ri.
co
bn
tla
Ornek
2.2. (1101)2 ifadesini yukardaki 2.1 algoritmasn kullanarak 10luk sisteme d
on
ust
ur
un
uz.
C
oz
um
sn
o
1101 = a3 a2 a1 a0
b 3 = a3 = 1
b2
b1
= a0 + 2 b1 = 1 + 2 6 = 13
= b0 = 13
em
de
r
b0
(1101)2
= a2 + 2 b 3 = 1 + 2 1 = 3
= a1 + 2 b 2 = 0 + 2 3 = 6
Ornek
2.3. (10000)2 ifadesini yukardaki 2.1 algoritmasn kullanarak 10luk sisteme d
on
ust
ur
un
uz.
C
oz
um
w
.e
10000 =
b4
b3
=
=
b2
b1
=
=
b0
(10000)2
=
=
a4 a3 a2 a1 a0
a4 = 1
a3 + 2 b 4 = 0 + 2 1 = 2
a2 + 2 b 3 = 0 + 2 2 = 4
a1 + 2 b 2 = 0 + 2 4 = 8
a0 + 2 b1 = 0 + 2 8 = 16
b0 = 16
Ornek
2.4. 187 ifadesini 2lik sisteme d
on
ust
ur
un
uz.
C
oz
um
187
93
46
23
11
5
2
=
=
=
=
=
=
=
2
2
2
2
2
2
2
93
46
23
11
5
2
1
+
+
+
+
+
+
+
1
1
0
1
1
1
0
187 = (10111011)2
b0
b1
b2
b3
b4
b5
b6
b7
=1
=1
=0
=1
=1
=1
=0
=1
Uyar 2.5. 2lik sistemden 8lik sisteme d

on
usu
m yaparken veya 8lik sistemden
2lik sisteme d
on
usu
m yaparken asagdaki tablyou kullanrz ve saylar 3 hane olarak
birler basamagndan baslayarak ayrrz.
Figure 2.2. 10luk sistemden

2lik
sisteme
don
usu
m
2lik sistem
(0)2
(1)2
(10)2
(11)2
(100)2
(101)2
(110)2
(111)2
(1000)2
(1001)2
(1010)2
sn
o
tla
10luk sistem
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
ri.
co
Table 1. 2lik sistem ve 10luk sistem dnsm tablosu
Ornek
2.6. (347)8 ifadesini 2lik sisteme d
on
ust
ur
un
uz.
C
oz
um
(10)2
(100)2
em
de
r
(347)8 =
(111)2
= (10100111)2
Ornek
2.7. (10111011)2 ifadesini 8lik sisteme d
on
ust
ur
un
uz.
C
oz
um
(10111011)2 =
w
.e
2.2
(111)2
(011)2
= (273)8
Kesirli Saylarn G
osterimleri (The Representation of
Fractions)
Tanm 2.8. x bir pozitif tam say ve xI bu saydan k

ucu
k en b
uy
uk tam say olmak
u
zere
xF = x xI
ifadesine x reel saysnn kesirli ksm denir ve asagdaki sekilde g

osterilir:
(10)2
xF =
k=0
bk 10k , 0 bk < 10.
Eger bk says herhangi bir sayda sfr oluyorsa kesirli ifade durdurulmustur denir.
Orne
gin
1
= 0.25 = 2 101 + 5 102
4
kesirli ifadesi durdurulmustur ancak
1
= 0.3333... = 3 101 + 3 102 + ...
3
Notasyon . x = an an1 a0 .b1 b2 reel saysn 10luk sistemde (an an1 a0 .b1 b2 )10
veya 2lik sistemde (an an1 a0 .b1 b2 )2 olarak g
ostericegiz.
ri.
co
Algoritma 2.9. N = (0.b1 b2 ....)10 , reel saysnn x tabannda asagdaki islemlerle

elde ederiz:
=
0.b1 b2 ....
d1
d2
=
=
d3
(x f0 )I , f1 = (x f0 )F
(x f1 )I , f2 = (x f1 )F
(x f2 )I , f3 = (x f2 )F
...
(0.d1 d2 ...)x
tla
f0
C
oz
um
sn
o
Ornek
2.10. (0.7)10 ifadesini 2lik sisteme d
on
ust
ur
un
uz.
2 0.7 = 1.4 d1 = (1.4)I = 1, f1 = (1.4)F = 0.4
2 0.4 = 0.8 d2 = (0.8)I = 0, f2 = (0.8)F = 0.8

2 0.8 = 1.6 d3 = (1.6)I = 1, f3 = (1.6)F = 0.6
em
de
r
2 0.6 = 1.2 d4 = (1.2)I = 1, f4 = (1.2)F = 0.2

2 0.2 = 0.4 d1 = (0.4)I = 0, f5 = (0.4)F = 0.4
...

(0.7)10 = 0.10110011 2
Ornek
2.11. (0.625)10 ifadesini 2lik sisteme d
on
ust
ur
un
uz.

Figure 2.3. 10luk sistemdeki ondalk saylarn
2lik sisteme d
on
usu
m
u
2 0.625 = 1.25 d1 = (1.25)I = 1, f1 = (1.25)F = 0.25

2 0.25 = 0.5 d2 = (0.5)I = 0, f2 = (0.5)F = 0.5
2 0.5 = 1 d3 = (1)I = 1, f3 = (1)F = 0
2 0 = 0 d4 = (0)I = 0, f4 = (0)F = 0
...
w
.e
C
oz
um
(0.625)10 = (0.101)2
Ornek
2.12. (0.101)2 ifadesini 10luk sisteme d
on
ust
ur
un
uz.
C
oz
um Algoritma 2.9 yi kullanabiliriz:
10 (0.101)2 = (1010)2 (0.101)2 = (110.01)2 d1 = ((110.01)2 )I = (110)2 = (6)10 , f1 = ((110.01)2 )F = (0.01)2
10 (0.01)2 = (1010)2 (0.01)2 = (10.1)2 d2 = ((10.1)2 )I = (10)2 = (2)10 , f2 = ((10.1)2 )F = (0.1)2
10 (0.1)2 = (1010)2 (0.1)2 = (101)2 d3 = ((101)2 )I = (101)2 , f3 = ((101)2 )F = (0)2
...
(0.625)10 = (101)2
2.3
0 1
0 1
0 1
0
0 1
tla
1
1
1
1
1
0 0
0 1
1 0
ri.
co
1010 0.101 = 101 101 102 = 110.01
slemler (Floating Point Arithmetic)

Kayan Noktal I
sn
o
Bilgisayar (computing) camiasnda reel saylara reel say degil de kayan noktal
say denmesinin nedeni noktann yerinin degistirilebilir olmasndan kaynaklanyor olmasyms. misal reel saylar g
ostermek icin 8 basamak kullanalm dersek 1.2345678,
1234567.8, 0.000012345678, 12345678000000000, vs. seklinde saylar g
osterebiliyoruz.
eger sabit noktal kullanm olsayd, her sistemin ben noktadan sonra en fazla su kadar
basamak gosteririm seklinde tasarlanmas gerekirdi. Oyle

olunca noktadan sonra u
c
basamak gosterecegim denilirse 9.123 gosterilebilir ama 9.1234 gosterilemezdi.
em
de
r
Tanm 2.13. n basamakl tabanndaki kayan noktal x saysnn en genel halde

g
osterimi asagdaki gibidir:
x = (0.d1 d2 ...) e
burada 0.d1 d2 ... saysna mantis (mantissa-ondalk ksm), e saysna da kuvvet (exponent) denir. d1 6= 0 ise kayan noktal x saysna normallestirilmistir denir.
Tanm 2.14. k, bir bilgisayarn kayan noktal hesaplamalarndaki kullanmlarndaki

maksimum basamak olmak u
zere x = (0.d1 d2 ...dk ...) e kayan noktal saysn 2
t
url
u g
osterimi vardr. Bunlardan 1.si kesilmis kayan nokta g
osterimidir(chopped floating number representation) ve asagdaki sekilde verilir:
f lc (x) = (0.d1 d2 ...dk ) e
w
.e
diger g
osterim ise yuvarlanms kayan nokta g
osterimidir(rounded floating number representation) ve asagdaki sekilde verilir:
f lr (x) = (0.d1 d2 ...dk1 rk ) e
Burada rk says dk .dk+1 dk+2 ... ondalkl saysnn en yakn tamsayya yuvarlamas ile
olusur

Ornek
2.15. f lc 23 =?, f lf 23 =?, f lc (838) =?, f lf (838) =?(2 ondalk
basamakl kayan nokta g
osterimleri nelerdir?)
C
oz
um
2
3
838 =

2
2
0
= 0.66 10 , f lf
= 0.67 100
0.6 f lc
3
3
0.838 103 f lc (838) = 0.83 103 , f lf (838) = 0.84 103

e
Tanm 2.16. x = (0.d1 d2 ...dk ...) kayan noktal says ile f lc (x) veya
f lr (x) arasndaki farka yuvarlama hatas denir. Yuvarlama hatas x saysna bagl
olup asagdaki bagnt gecerlidir.
f lc (x)
f lr (x)
= x + xc , 1k < c < 0
1
= x + xr , |r | < 1k
2
rs
no
tl
em
de
Ornek
2.17. x = 0.2 101, y = 0.77 106 olmak u
zere x + y ve x y ifadelerini 2
ondalk basamakl kayan nokta g
osterimleriyle bulup yuvarlama hatalarn elde ediniz.
C
oz
um
x = 2000000 106 , y = 0.77 106 x + y = 2000000.77 106 x + y = 0.200000077 101
f lc (x + y) = 0.20 101 c = 0.200000077 101 0.20 101 = 0.000000077 101 = 0.77 106
f lr (x + y) = 0.20 101 r = 0.200000077 101 0.20 101 = 0.000000077 101 = 0.77 106
x y = 0.2 101 0.77 106 = 1.54 106 = 0.154 105
w
.e
f lc (x y) = 0.15 105 c = 0.154 105 0.15 105 = 0.004 105 = 0.4 107
2.4
Hata Analizi ve Hatann Yaylmas (Error Analysis &

Propagation of Error)
Saysal y
ontemlerde pek cok problemin coz
um
u icin hesaplad
gmz degerler gercek
degerler olmayabilir Bu anlamda
ozelliklede saysal algortimalarn gelismesinde bize
rehberlik edicek olan baz tanmlamalar vermemiz gerekmektedir.
Tanm 2.18. x gercek degerine yaklask degeri x
e ile g
osterelim. Buna g
ore
Ex = x x
e
ifadesine hata (error)
Rx =
ifadesine de bagl hata (relative error) denir.
xx
e
, x 6= 0
x
Ornek
2.19.
(a) x
(b) y
(c) z
degerleri icin hata ve bagl hatay bulunuz.
= 3.141592 x
e = 3.14
= 1000000 ye = 999996
= 0.000012 ze = 0.000009
C
oz
um
Ex
Rx
= xx
e = 3.141592 3.14 = 1.592 103
1.592 103
xx
e
=
=
= 5.067 5 104
x
3.141592
Ey
Ry
Ez
Rz
= y ye = 1000000 999996 = 4
4
y ye
=
= 4 106
=
y
1000000
z ze = 0.000012 0.000009 = 3.0 106

3.0 106
z ze
=
= 0.25
z
0.000012
Tanm 2.20. C
ok kompleks bir matematiksel ifade daha elementer islemler iceren
bir form
ul ile yer degistirdiginde kesme hatas (truncation error) kavram meydana
gelmektedir. Genel anlamda saysal y
ontemlerin kesilmesinden elde edilen hatadr.
Ornek
2.17. x = 0.2 101, y = 0.77 106 olmak u
zere x + y ve x y ifadelerini 2
ondalk basamakl kayan nokta g
osterimleriyle bulup yuvarlama hatalarn elde ediniz.
C
oz
um
x = 2000000 106 , y = 0.77 106 x + y = 2000000.77 106 x + y = 0.200000077 101
f lc (x + y) = 0.20 101 c = 0.200000077 101 0.20 101 = 0.000000077 101 = 0.77 106
f lr (x + y) = 0.20 101 r = 0.200000077 101 0.20 101 = 0.000000077 101 = 0.77 106
x y = 0.2 101 0.77 106 = 1.54 106 = 0.154 105
Hata Analizi ve Hatann Yaylmas (Error Analysis &

Propagation of Error)
co
2.4
f lc (x y) = 0.15 105 c = 0.154 105 0.15 105 = 0.004 105 = 0.4 107
ri.
Saysal y
ontemlerde pek cok problemin coz
um
u icin hesaplad
gmz degerler gercek
degerler olmayabilir Bu anlamda
ozelliklede saysal algortimalarn gelismesinde bize
rehberlik edicek olan baz tanmlamalar vermemiz gerekmektedir.
Tanm 2.18. x gercek degerine yaklask degeri x
e ile g
osterelim. Buna g
ore
ifadesine mutlak hata (absolute error)
rs
n
ifadesine de bagl hata (relative error) denir.
Ornek
2.19.
(a) x
(b) y
(c) z
de
degerleri icin hata ve bagl hatay bulunuz.

C
oz
um
w
.e
em
Ex
|x x
e|
, x 6= 0
|x|
ot
Rx =
la
Ex = |x x
e|
Rx
= 3.141592 x
e = 3.14
= 1000000 ye = 999996
= 0.000012 ze = 0.000009
= xx
e = 3.141592 3.14 = 1.592 103
1.592 103
xx
e
=
=
= 5.067 5 104
x
3.141592
Ey
Ry
Ez
Rz
= y ye = 1000000 999996 = 4
4
y ye
=
= 4 106
=
y
1000000
z ze = 0.000012 0.000009 = 3.0 106

3.0 106
z ze
=
= 0.25
z
0.000012
Tanm 2.20. C
ok kompleks bir matematiksel ifade daha elementer islemler iceren
bir form
ul ile yer degistirdiginde kesme hatas (truncation error) kavram meydana
gelmektedir. Genel anlamda saysal y
ontemlerin kesilmesinden elde edilen hatadr.

Ornek
2.21.
x6
x2n
x4
+
+ ... +
+ ...
2!
3!
n!
ifadesinde ilk 4 toplam:

1 + x2 +
ri.
co
ex = 1 + x2 +
x6
x4
+
2!
3!
aldgmzda kesme hatas meydana gelecektir.
sn
o
tla
Tanm 2.22. Yuvarlama hatas (round-off error)

ozelliklede bilgisayardaki kstl
depolamadan kaynaklamktadr. Orne

gin

1
= 0.00011 2
10
olmasna ragmen bilgisayarda bu deger son hanesine kadar alnamayacagndan belli bir
ondalktan sonra kesilip yuvarlanmaktadr.
Tanm 2.23. Orne

gin x = 3.1415926536 ve y = 3.1415957341 saylarn ele alalm.
x y = 3.1415926536 3.1415957341 = 3.0805 106
em
de
r
fark bize x ve y saylarnn ilk 6 hanesi ayn oldugunu s

oylemektedir ki virg
ulden sonra
5 saynn ayn olmas demektir. Bu gibi ifadelere basamaklarn anlamn yitirmesi (loss
od significance digits) de denir.
Ornek
2.24. f (x) = x x + 1 x , g (x) =
ve g (500) degerlerini bulunuz.
x
x+1+ x
fonksiyonlar icin f (500)
C
oz
um
f (500) =
g (500) =
500

501 500 = 500 (22.3830 22.3607) = 500 0.022 3 = 11.1500
500
500
500
=
=
= 11.1748
22.3830
44.7437
+
22.3607
501 + 500
w
.e
gercekte f (x) ve g (x) fonksiyonlar cebirsel olarak birbirine denk olmasna ra

gmen elde edilen saysal sonuclar
ayn olmamaktadr ve gercekte g (500) = 11.1748 degeri gercek de
ger olan 11.174755300747198 ifadesinin 4
basamaga yuvarlanms halidir.

Not . Hatann artmasn (propogation of error) toplama, carpmada su sekilde
verebilir. x gercek degerine yaklask degeri x
e, y gercek degerine yaklask degeri ye ile
g
osterelim. Buna g
ore
x =
y =
x
e + Ex
ye + Ey
(1) Toplamada hata artsn Toplamdaki hata, hatalarn toplamdr seklinde ifade edebiliriz.
x + y = (e
x + Ex ) + (e
y + Ey ) = (e
x + ye) + (Ex + Ey )
(2) C
arpmada hata artsn biraz daha karmasktr:
xy = (e
x + Ex ) (e
y + Ey ) = x
eye + x
eEy + yeEx + Ex Ey
olarak elde ederiz ki x

e ve ye burda 1 den b
uy
uk bir degerde ise x
eEy , yeEx terimleri yeterince b
uy
uk olabilir.
Tanm 2.25. Bir saysal y
ontemde baslangcta verilen degerlerdeki k
ucu
k hatalar
sonuca da k
ucu
k hata olarak yansyorsa bu y
oteme kararldr (stable) aksi durumda ise
kararl degildir (unstable) denir.
10
Ornek
2.26.
=
(x 1) (x 2) (x 3) (x 4) (x 5) (x 6) (x 7)
ri.
co
p (x) =
x7 28x6 + 322x5 1960x4 + 6769x3 13 132x2 + 13 068x 5040
w
.e
em
de
r
sn
o
tla
polinomunun k
oklerinden biri 5 ve 6 dr. x6 teriminin o
n
undeki katsayy 28.002 ile degistirdigimizde
5.459 0.540i, olarak buluyoruz ki degerde oldukca b
uy
uk bir degisim vardr. Bu t
url
u polinomlara, k
ok bulma
problemlerine g
ore kararl olmayan veya iyi tanml olmayan polinomlar da denir.
m
ri.
co
Chapter 3
em
de
r
sn
o
tla
f (x) = 0 Formundaki Lineer Olmayan Denklemlerin C

o
z
umleri (The Solution of Nonlinear Equations f (x) = 0)
ax + b = 0, a 6= 0
t
ur
undeki denklemleri cozmek oldukca kolaydr ve hatta lineer olmayan
ax2 + bx + c = 0, a, b, c IR, a 6= 0
w
.e
denklemlerinin c
oz
um
un
u de kolayca bulabiliriz. Ancak 3. mertebden ve daha y
uksek polinomlar icin coz
um
bulmak her zaman cok kolay olmamaktadr. S
imdi ise ozg
ul a
grlg 0.6 ve yarcap 5.5cm olan bir topun suda
ne kadar batt
gn bulucak bir problemi ele alalm.
Newtonun 3. hareket kuralna gore topun agrlg suyun kaldrma kuvvetine esit
olacaktr.
T opun a
grl
g = (T opun Hacmi) (T opun yo
g unlu
gu) (Y ercekimi ivmesi)

4 3
Figure 3.1. Topun
R (b ) (g)
=
3
y
uzeyindeki durumu
R := Topun yarcap (m metre)

b := Topun yogunlu
gu kg/m3

g := Yercekimi ivmesi m/s2
Kaldrma kuvveti = Yer degistiren suyun agrlg
= (suyun altnda kalan topun hacmi) (suyun yogunlu

gu) (Yercekimi ivmesi)

x
(w ) (g)
= x2 R
3
x := topun batan ksmnn y
uksekli
gi

3
w := suyun yogunlu
gu kg/m
11
su
tla
ri.
co
Newtonun 3. hareket kuralna g

ore

4 3
x
R (b ) (g) = x2 R
(w ) (g)
3
3

x
4R3 b = 3x2 R
w
3
4R3 b 3x2 Rw + x3 w = 0
b
3x2 R + x3 = 0
4R3
w
b
= 0.6 (topun ozg
ul agrlg)
b :=
w
R = 5.5cm = 0.055m
UMLERI
3.
12 f (x) = 0 FORMUNDAKI LINEER OLMAYAN DENKLEMLERIN C
OZ
(THE SOLUTION OF NONLINEAR EQUATIONS f (x)
3. 993 104 0.165x2 + x3 = 0
sn
o
Bu ise lineer olmayan bir denklem olup topun batan ksmnn y

uksekligini gosteren x i bulmak bundan sonraki
ilgilenicegimiz konu olucaktr. Ki bu denklemin kokleri , 0.146 36, 6. 237 8 102 , 4.3737 102 olup grafigini
asagdaki gibi verebiliriz.
y
em
de
r
0.0003
0.0002
0.0001
-0.04
-0.02
0.02
0.04
0.06
0.08
0.10
0.12
0.14
-0.0001
-0.0002
w
.e
Figure 3.2. Denklemin grafigi
Problem . Buna g
ore bu konu altnda f (x) fonksiyonu [a, b] aralgnda s
urekli ve snrl bir fonksiyon
olmak u
zere f (r) = 0 kosulunu saglayacak sekilde r [a, b] c
oz
um
un
u bulabilirmiyiz sorusunun cevabn bulmaya
calsacagz ki bu durumda 3 soru aklmza gelmektedir.
(1) Bir fonksiyonun co
z
um
un
un var olup olmadgn nasl bulabiliriz?
(2) C
oz
um varsa co
z
um
u nasl bulabiliriz?
(3) Buldugumuz co
z
um, gercek c
oz
ume ne kadar yaknsaktr?
3. sorunun cevab icin yaknsaklk tanmn verelim:

Tanm 3.1.
lim xn = x
e
olsun. Eger
|xn+1 x
e| c|xn x
e|p
kosulu saglanyorsa {xn } dizisine p. mertebeden yaknsaktr denir ve p ye de yaknsaklk derecesi denir.
1. sorunun cevabn asa
gda verelim. Diger sorularn cevabn ise bu konudaki altbaslklarla vermeye
calsacagz.
Teorem 3.2. f (x) fonksiyonu [a, b] aralgnda s
urekli ve snrl bir fonksiyon olmak u
zere f (a) f (b) 0
kosulunu saglasn. O halde f (r) = 0 kosulunu saglayan r [a, b] vardr.
13
tla
ri.
co
Figure 3.3. Ara deger teoreminin uygulamas
w
.e
em
de
r
sn
o
Uyar 3.3. Burda dikkat edilmesi gereken en o

nemli noktalardan birisi ise fonksiyonun s
urekli ve snrl
olmasdr. Egere bu kosullardan biri saglanmyorsa yukaridaki teoremi uygulamamz m
umk
un degildir.
Figure 3.4. Ara deger teoremi icin

ters ornek!
Ornek
3.4. Asagdaki fonksiyonlarn verilen aralklarda c
oz
um
un
un olup olmadgn belirtiniz.
(1) f (x) = ex 2 x, [5, 3] ve [3, 1]
(2) f (x) = cos (x) + 1 x, x radyan olarak alnacak, [1, 1] ve [1, 3]
(3) f (x) = ln (x) 5 + x, [1, 3] ve [3, 5]
C
oz
um
(1)
f (x) = ex 2 x f (5) f (3) = 3. 1564 > 0 oldu

gundan [5, 3] aral
gnda k
ok yoktur.
(2)
f (3) f (1) = 0.66359 < 0 oldu

gundan [5, 3] aral
gnda k
ok vardr.
f (x) = cos (x) + 1 x f (1) f (1) = 1.3725 > 0 oldu

gundan [1, 1] aral
gnda k
ok yoktur.
f (1) f (3) = 1.6155 < 0 oldu
gundan [1, 3] aral
gnda k
ok vardr.
rs
n
em
de
UMLERI
3.
14 f (x) = 0 FORMUNDAKI LINEER OLMAYAN DENKLEMLERIN C
OZ
(THE SOLUTION OF NONLINEAR EQUATIONS f (x)
(3)
f (x) = ln (x) 5 + x f (1) f (3) = 3. 6056 > 0 oldu

gundan [1, 3] aralgnda kok yoktur.
f (3) f (5) = 1. 4507 < 0 oldu
gundan [3, 5] aralgnda kok vardr.
Sabit Nokta Iterasyonu

(Fixed Point Iteration)
3.1
f (x) = 0
denklemini
x = g (x)
formuna getirmektir.
Ornek
3.5. ex 1 2x = 0 denklemini x [1, 2] aralgnda x = g (x) sekline getiriniz.
y
w
.e
Sabit nokta iterasyonunun ana fikri
2.0
1.5
1.0
0.5
0.0
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
1.8
1.9
2.0
Figure 3.5. ex 1 2x fonksiyonu

C
oz
um
f (x)
x
= ex 1 2x = 0, x [1, 2]
ex 1
e1 1
= g (x) g (1) =
= 0.85914
=
/ [1, 2] oldugundan bu sekilde don
ust
uremeyiz.
2
2
y3
0
1.0
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
Figure 3.6. g (x) =

fonksiyonlar
ex =
g (2) =
1.6
ex 1
2
1.7
1.8
1.9
2.0
ve y = x
2x + 1 x = ln (2x + 1) = g (x) g (1) = ln (2 1 + 1) = 1. 0986 [1, 2] ,

ln (2 2 + 1) = 1. 6094 [1, 2] oldugundan bu formu kullanmalyz.
UMLERI
14
3. f (x) = 0 FORMUNDAKI LINEER OLMAYAN DENKLEMLERIN C
OZ
(THE SOLUTION OF NONLINEAR EQUATIONS f (x) = 0)
(3)
f (x) = ln (x) 5 + x f (1) f (3) = 3. 6056 > 0 oldugundan [1, 3] aralgnda k
ok yoktur.
f (3) f (5) = 1. 4507 < 0 oldugundan [3, 5] aralgnda k
ok vardr.
Sabit Nokta Iterasyonu

(Fixed Point Iteration)
3.1
Sabit nokta iterasyonunun ana kri

f (x) = 0
co
denklemini
x = g (x)
formuna getirmektir.
ri.
Ornek
3.5. ex 1 2x = 0 denklemini x [1, 2] aralgnda x = g (x) sekline getiriniz.
y
tla
2.0
1.5
sn
o
1.0
0.5
0.0
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
1.8
1.9
2.0
de
r
Figure 3.5. ex 1 2x fonksiyonu
C
oz
um
f (x)
w
.e
em
= ex 1 2x = 0, x [1, 2]
e1 1
ex 1
= g (x) g (1) =
= 0.85914
/ [1, 2] oldugundan bu sekilde d
on
ust
uremeyiz.
=
2
2
ex =
g (2) =
y3
1.0
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
Figure 3.6. g (x) =

fonksiyonlar
1.6
ex 1
2
1.7
1.8
1.9
2.0
ve y = x
2x + 1 x = ln (2x + 1) = g (x) g (1) = ln (2 1 + 1) = 1. 0986 [1, 2] ,

ln (2 2 + 1) = 1. 6094 [1, 2] oldugundan bu formu kullanmalyz.
UMLERI

OZ
15
2.0
1.9
1.8
1.7
ri.
co
1.6
1.5
1.4
1.3
1.2
1.1
1.0
1.0
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
1.8
1.9
2.0
sn
o
tla
Figure 3.7. g (x) = ln (2x + 1) ve y =

x fonksiyonlar
Tanm 3.6. g (x) fonksiyonu [a, b] aralgnda s

urekli,snrl ve g (x) [a, b] olsun.
xn+1 = g (xn ) , n = 0, 1, 2, 3, ...
(3.1)
em
de
r
ile verilen yineleme form

ul
une sabit nokta veya basit iterasyon (xed point iteration or simple iteration).denir.
xn , n 0 saylarna iterasyon n = 0 durumunda x0 saysna baslangc iterasyonu denir. Eger (3.1) ile
tanmlanan {xn } dizisi x
noktasna yaknsak ise x
says g (x) fonksiyonunun sabit noktasdr:
Gercekten
x
= g (
x)

lim xn = x
ise
x
= lim xn+1 = lim g (xn ) = g
n
x)
lim xn = g (
Yontemi asa
gdaki sekilde verebiliriz:
w
.e
Algoritma 3.7.
Adm 2:
Adm 1: x0 baslangc iterasyonunu ve > 0 hata payn verin ve n = 0 aln

xn+1 = g (xn )
form
ul
u ile bir sonraki iterasyonu elde ediniz.
Adm 3: |xn+1 xn | > ise n yi 1 arttrn. (n = n + 1) ve 2.adma gidiniz.
Adm 4: Bulunan xn+1 saysn x = g (x) denkleminin c
oz
um
u olarak belirtiniz.
Problem . (3.1) ile tanmlanan {xn } dizisi ne zaman yaknsaktr?
Teorem 3.8. g (x) ve g (x) fonksiyonu (a, b) aralgnda s
urekli ve x
(a, b) sabit noktay g
ostersin.
(i) Eger x [a, b] icin |g (x) | K < 1 kosulu saglanyorsa x0 (a, b) icin (3.1) ile tanmlanan {xn } dizisi x

sabit noktasna yaknsar
(ii) Eger x [a, b] icin |g (x) | > 1 kosulu saglanyorsa (3.1) ile tanmlanan {xn } dizisi x
sabit noktasna
yaknsamaz. x
noktasna raksak sabit nokta (repulsive xed point) denir ve iterasyon da lokal olarak raksaklk
g
osterir.
tla
ri.
co
UMLERI
16
OZ
(b)
em
de
r
sn
o
(a)
(c)
(d)
Figure 3.8. (a) 0 < g (x) < 1 oldugu durum - monoton yaknsaklk
(b) 1 < g (x) < 0 oldugu durum - salnml yaknsaklk
(c) g (x) > 1 oldugu durum - monoton raksaklk
(d) g (x) > 1 oldugu durum - salnml raksaklk
w
.e
gunu g
osterelim: Ara de
ger
Proof. (i) Oncelikle
(3.1) ile tanmlanan {xn } dizisinin [a, b] aralgnda oldu
teoremini kullanarak asa
gdaki sonucu elde ederiz:
|
x x1 | = |g (
x) g (x0 ) | = |g (c0 ) (
x x0 ) | = |g (c0 ) ||
x x0 | K|
x x0 | < |
x x0 | < x1 (a, b)
Simdi t
umevarm y
ontemi ile xn (a, b) olsun. xn+1 (a, b) oldugunu g
osterelim:
|
x xn+1 | = |g (
x) g (xn ) | = |g (cn ) (
x xn ) | = |g (cn ) ||
x xn | K|
x xn | < |
x xn | < xn+1 (a, b)
Simdi ise
x x0 |
|
x xn+1 | K n |
oldu
gunu g
osterelim. Yukarda
|
x x1 | K|
x x0 |
oldu
gunu g
ostermistik. T
umevarm y
onteminden faydalanarak
|
x xn | K n1 |
x x0 |
oldu
gunu kabul edelim. Buna gore
|
x xn+1 | |g (
x) g (xn ) | = |g (cn ) (
x xn ) | = |g (cn ) ||
x xn | K|
x xn | KK n1 |
x x0 | = K n |
x x0 |
Buna gore |
x xn+1 | K n |
x x0 | oldu
gunu gostermis oluruz. Burada limit ald
gmzda, 0 < K < 1 oldu
gundan:
lim |
x xn+1 | lim K n |
x x0 | = 0
UMLERI

OZ
17
ri.
co
Sonuc
3.9. g (x) ve g (x) fonksiyonu (a, b) aralgnda s
urekli ve x
(a, b) sabit noktay g
ostersin. Eger
x [a, b] icin |g (x) | K < 1 kosulu saglanyorsa x0 (a, b) icin (3.1) ile tanmlanan iterasyonun yaknsaklk
derecesi 1 dir. Ve dahas
|
x xn | K n1 |
x x0 |, n 1
K n1 |x1 x0 |
|
x xn |
1K
hata degerlendirmeleri gecerlidir.
tla
Proof. Teorem 3.8in ispatnda gor

uld
ugu
u
zere
|
x xn+1 || K|
x xn |
elde ederiz. Buna g

ore tanm 3.1den yaknsaklk derecesini 1 olarak elde ederiz. Ve yine Teorem 3.8den
degerlendirmesini elde ederiz.

|
x xn |
sn
o
|
x xn | K n1 |
x x0 |, n 1
|g (
x) g (xn1 ) | = |g (cn1 ) (
x xn1 ) | K|
x xn1 | = K|
x xn1 + xn xn |
K
| xn1 + xn |
x xn |
K|
x xn | + K| xn1 + xn | |
1K
|g (x1 ) g (x0 ) | = |g (c0 ) (x1 x0 ) | K|x1 x0 |
|x3 x2 |
|g (x2 ) g (x1 ) | = |g (c1 ) (x2 x1 ) | K|x2 x1 | K 2 |x1 x0 |
...
|g (xn1 ) g (xn2 ) | = |g (cn2 ) (xn1 xn2 ) | K|xn1 xn2 | ... K n1 |x1 x0 |
em
de
r
|x2 x1 |
|xn xn1 |
ifadesini yerine yazd

gmzda sonucu elde ederiz.
oz
um
un
u sabit nokta iterasyonu ile bulunuz.
Ornek
3.10. x3 3x 20 = 0, x [1, 4] fonksiyonun c
Baslangc iterasyonu x0 = 1.5, hata pay = 104 ve virg
ulden sonra 4 basamak alnz.
C
oz
um
x3 20
13 20
x3 20
ifadesini alamayz cu
nk
u x = 1 icin
=
= 6. 3333
/ [1, 4]
3
3
3
x3 3x 20 = 0 x3 = 3x + 20 x = 3 3x + 20 x = 1icin 3 3 1 + 20 = 2. 8439 [1, 4]
x = 4 icin 3 3 4 + 20 = 3. 1748 [1, 4]
1
1
1
x = 3 3x + 20 = g (x) g (x) =
.3 =

= 0.13572 < 1
3
3
2
3
2
202
3 (3x + 20)
(3x + 20)
w
.e
x3 3x 20 = 0 x =
1.0
1.2
1.4
1.6
1.8
2.0
2.2
2.4
Figure 3.9. x =
2.6
2.8
3.0
3.2
3.4
3.6
3
3x + 20 gra
gi
3.8
4.0
UMLERI
18
OZ
g(x)
Eps
hata
0
1
2
3
4
1,5000
2,9044
3,0622
3,0789
3,0807
2,9044
3,0622
3,0789
3,0807
3,0808
0,0001
0,0001
0,0001
0,0001
0,0001
3,0808
3,0809
0,0001
Devam/Dur-Karar
zm
y=x
ri.
co
1,4044 Devam
0,1578 Devam
0,0167 Devam
0,0018 Devam
0
0
0
0
1E-04 Dur
tla
terasyon
Table 1. Cozum
zm=3,0808
1,5
1,7
1,9
2,1
2,3
2,5
C
oz
um
x
1 0.5x
e
g (0) = 0.5, g (1) = 0.824 36
2
1
0.82436 = 0.20609
4
= g (x) =
1 0.5x
e
4
em
de
r
g (x)
sn
o
oz
um
un
u sabit nokta iterasyonu ile bulunuz. Baslangc
Ornek
3.11. x = 12 e0.5x , x [0, 1] fonksiyonun c
iterasyonu x0 = 0, ve 3. iterasyona kadar hesaplayp virg
oldu
gundan sabit nokta iterasyonunu kullanabiliriz.
y
1.0
0.9
0.8
0.7
0.6
0.5
0.4
0.3
w
.e
0.2
0.1
0.0
0.0
0.1
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
Figure 3.10. x = 12 e0.5x gra

gi
0.2
Table 2. Cozum
terasyon
x
0
1
2
3
g(x)
0,0000
0,5000
0,6420
0,6893
Eps
0,5000
0,6420
0,6893
0,7057
Devam/Dur
0,0001
0,0001
0,0001
0,0001
Devam/Dur-Karar
zm
0,5 Devam
0,142 Devam
0,0473 Devam
y=x
0
0
0
0,5
0,52
0,54
0,56
3.2
Ikiye
B
olme Y
ontemi (Bisection Method)
UMLERI

OZ
19
sn
o
tla
ri.
co
f (x) fonksiyonu [a, b] aralgnda s

zere f (r) = 0 kosulunu sa
glayacak
sekilde r [a, b] coz

um
un
u bulmak icin Ikiye
Bolme Yontemi icin asa
gdaki algoritmay uygularz:
em
de
r
Figure 3.11. Ikiye

Bolme Yontemi
w
.e
Algoritma 3.12.
Adm 1: > 0 hata payn verin ve n = 0 alnz ve baslangc aralg a0 =
a, b0 = b secerek [a0 , b0 ] seklinde belirleyiniz
Adm 2:
an + b n
rn =
2
seklinde aralgn orta noktasn alnz.
Adm 3: Eger f (rn ) = 0 ise r = rn seklinde c
oz
um
u elde ederiz.
Adm 4: Eger f (an ) f (rn ) < 0 ise an+1 = an , bn+1 = rn secerek yeni aralg [an+1 , bn+1 ] = [an , rn ]
seklinde belirleyiniz.
Adm 5: Eger f (rn ) f (bn ) < 0 ise an+1 = rn , bn+1 = bn secerek yeni aralg [an+1 , bn+1 ] = [rn , bn ]
Adm 6: Eger |an bn | > ise n yi 1 arttrn. (n = n + 1) ve 2.adma gidiniz aksi durumda isleme son
ver.
Problem . Algoritma 3.12 ile verilen ikiye b

olme y
onteminin yaknsaklg nedir? Iterasyon
ne zaman
durur?
Teorem 3.13. (Ikiye

b
olme teoremi-Bisection theorem) f (x) fonksiyonu [a, b] aralgnda s
urekli ve snrl
bir fonksiyon olmak u
zere f (r) = 0 kosulunu saglayan r [a, b] olsun. Eger f (a) f (b) 0 kosulunu
saglanyorsa Algoritma 3.12 de tanmlanan {rn }n=0 dizisi x = r c

oz
um
une yaknsaktr ve
ba
, n = 0, 1, 2, ...
2n+1
esitsizligi saglanr. > 0 hata payn g
ostermek u
zere maksimum iterasyon says (nmax ) asagdaki sekilde
verilir:

ln (b a) ln (2)
nmax =
ln (2)
|r rn |
gdaki esitsizligi yazabiliriz

Proof. r ve rn [a, b] aralgnda oldugundan asa
|r rn |
|bn an |
2
sn
o
sonucunu elde ederiz.
|b0 a0 |
|bn an |
=
2
2n+1
tla
|r rn |
ri.
co
0|
0
(1 a) E
ger a1 = a0 , b1 = r0 = a0 +b
ise |b1 a1 | = |b02a
1
2
|b0 a0 |
0
(1 b) E
ger a1 = r0 = a0 +b
2 , b1 = b0 ise |b1 a1 | =
21
a1 +b1
1|
0|
(2 a) E
ger a2 = a1 , b2 = r1 = 2 ise |b2 a2 | = |b12a
= |b02a
1
2
|b1 a1 |
0|
1
(2 b) E
ger a2 = r1 = a1 +b
= |b02a
2
2 , b2 = b1 ise |b2 a2 | =
21
a0 |
T
umervarm y
ontemi ile |bn1 an1 | = |b20n1
oldu
gunu kabul edelim.
an1 +bn1
|bn1 an1 |
0|
(n a) E
ger an = an1 , bn = rn1 =
ise
|b
= |b02a
n an | =
n
2
21
n1
n1 |
0|
(n b) E
ger an = rn1 = an1 +b
, bn = bn1 ise |bn an | = |bn12a
= |b02a
1
n
2
Boylece
UMLERI
20
OZ

ln ba
|b0 a0 |
ba
ba
ln (b a) ln (2)
n
2
n
=
=
max
2n+1
2n+1
2
ln (2)
ln (2)
em
de
r
Not . Ikiye
b
olme y
ontemi, en yavas yaknsaklga sahip bir y
ontem olmasna ragmen hatal sonuclanmayan
bir y
ontemdir.
w
.e
oz
um
un
u ikiye b
olme y
ontemi ile bulunuz. Hata
Ornek
3.14. x3 + 4x2 10 = 0, x [1, 2] denkleminin c
6
pay = 10 ve virg
14
12
10
8
6
4
2
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
1.8
1.9
-2
-4
Figure 3.12. x3 + 4x2 10 fonksiyonu
C
oz
um
2.0
r i.
c
rs
no
tl a
UMLERI

OZ
21
Table 3. x3 + 4x2 10 = 0, x [1, 2] denkleminin coz

um
un
u ikiye b
olme y
ontemi ile bulunmas.
terasyon
a
f(a)
b
f(b)
f(a)*f(b)<0m?
1,000000 -5,000000 2,000000 14,000000 Kk Var
1,000000 -5,000000 1,500000 2,375000 Kk Var
1,250000 -1,796875 1,500000 2,375000 Kk Var
1,250000 -1,796875 1,375000 0,162109 Kk Var
1,312500 -0,848389 1,375000 0,162109 Kk Var
1,343750 -0,350983 1,375000 0,162109 Kk Var
1,359375 -0,096409 1,375000 0,162109 Kk Var
1,359375 -0,096409 1,367188 0,032364 Kk Var
1,363282 -0,032138 1,367188 0,032364 Kk Var
1,363282 -0,032138 1,365235 0,000082 Kk Var
1,364259 -0,016027 1,365235 0,000082 Kk Var
1,364747 -0,007974 1,365235 0,000082 Kk Var
1,364991 -0,003946 1,365235 0,000082 Kk Var
1,365113 -0,001932 1,365235 0,000082 Kk Var
1,365174 -0,000925 1,365235 0,000082 Kk Var
1,365205 -0,000413 1,365235 0,000082 Kk Var
1,365220 -0,000165 1,365235 0,000082 Kk Var
1,365228 -0,000033 1,365235 0,000082 Kk Var
1,365228 -0,000033 1,365232 0,000033 Kk Var
1,365230 0,000000 1,365230 0,000000 Kk Yok
r=(a+b)/2 f(r)
eps
devam
1,5
2,375 0,000001 Devam
1,25 -1,79688 0,000001 Devam
1,375 0,162109 0,000001 Devam
1,3125 -0,84839 0,000001 Devam
1,34375 -0,35098 0,000001 Devam
1,359375 -0,09641 0,000001 Devam
1,367188 0,032364 0,000001 Devam
1,363282 -0,03214 0,000001 Devam
1,365235 0,000082 0,000001 Devam
1,364259 -0,01603 0,000001 Devam
1,364747 -0,00797 0,000001 Devam
1,364991 -0,00395 0,000001 Devam
1,365113 -0,00193 0,000001 Devam
1,365174 -0,00093 0,000001 Devam
1,365205 -0,00041 0,000001 Devam
1,36522 -0,00017 0,000001 Devam
1,365228 -3,3E-05 0,000001 Devam
1,365232 0,000033 0,000001 Devam
1,36523
0 0,000001 Devam
1,36523
0 0,000001 Dur
w
.e
em
de
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
Kk
zm=1,36523
Ornek
3.15. x = tan x, x [4, 4.5] denkleminin c
oz
um
un
u ikiye b
olme y
ontemi ile bulunuz. Hata pay
= 103 ve virg
y 2.8
2.6
2.4
2.2
2.0
1.8
1.6
1.4
1.2
1.0
0.8
0.6
0.4
0.2
0.0
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
Figure 3.13. x = tan x, x [4, 4.5] denklemi
C
oz
um
UMLERI

OZ
21
Table 3. x3 + 4x2 10 = 0, x [1, 2] denkleminin coz

um
un
u ikiye b
olme y
r=(a+b)/2 f(r)
eps
devam
1,5
2,375 0,000001 Devam
1,25 -1,79688 0,000001 Devam
1,375 0,162109 0,000001 Devam
1,3125 -0,84839 0,000001 Devam
1,34375 -0,35098 0,000001 Devam
1,359375 -0,09641 0,000001 Devam
1,367188 0,032364 0,000001 Devam
1,363282 -0,03214 0,000001 Devam
1,365235 0,000082 0,000001 Devam
1,364259 -0,01603 0,000001 Devam
1,364747 -0,00797 0,000001 Devam
1,364991 -0,00395 0,000001 Devam
1,365113 -0,00193 0,000001 Devam
1,365174 -0,00093 0,000001 Devam
1,365205 -0,00041 0,000001 Devam
1,36522 -0,00017 0,000001 Devam
1,365228 -3,3E-05 0,000001 Devam
1,365232 0,000033 0,000001 Devam
1,36523
0 0,000001 Devam
1,36523
0 0,000001 Dur
Kk
a
f(a)
b
f(b)
f(a)*f(b)<0m?
1,000000 -5,000000 2,000000 14,000000 Kk Var
1,000000 -5,000000 1,500000 2,375000 Kk Var
1,250000 -1,796875 1,500000 2,375000 Kk Var
1,250000 -1,796875 1,375000 0,162109 Kk Var
1,312500 -0,848389 1,375000 0,162109 Kk Var
1,343750 -0,350983 1,375000 0,162109 Kk Var
1,359375 -0,096409 1,375000 0,162109 Kk Var
1,359375 -0,096409 1,367188 0,032364 Kk Var
1,363282 -0,032138 1,367188 0,032364 Kk Var
1,363282 -0,032138 1,365235 0,000082 Kk Var
1,364259 -0,016027 1,365235 0,000082 Kk Var
1,364747 -0,007974 1,365235 0,000082 Kk Var
1,364991 -0,003946 1,365235 0,000082 Kk Var
1,365113 -0,001932 1,365235 0,000082 Kk Var
1,365174 -0,000925 1,365235 0,000082 Kk Var
1,365205 -0,000413 1,365235 0,000082 Kk Var
1,365220 -0,000165 1,365235 0,000082 Kk Var
1,365228 -0,000033 1,365235 0,000082 Kk Var
1,365228 -0,000033 1,365232 0,000033 Kk Var
1,365230 0,000000 1,365230 0,000000 Kk Yok
zm=1,36523
ot
la
ri.
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
co
terasyon
Ornek
3.15. x = tan x, x [4, 4.5] denkleminin c
oz
um
un
u ikiye b
olme y
= 103 ve virg
y 2.8
rs
n
2.6
2.4
2.2
2.0
1.8
1.6
1.4
1.2
1.0
de
0.8
0.6
0.4
0.2
em
0.0
.e
C
oz
um
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
Figure 3.13. x = tan x, x [4, 4.5] denklemi
UMLERI
22
OZ
3.3
b
2,842
2,244
1,524
0,885
0,442
0,163
0,008
0,008
0,008
0,008
f(b)
4,500
4,500
4,500
4,500
4,500
4,500
4,500
4,497
4,495
4,494
f(a)*f(b)<0 m?
-0,137 Kk Var
-0,137 Kk Var
-0,137 Kk Var
-0,137 Kk Var
-0,137 Kk Var
-0,137 Kk Var
-0,137 Kk Var
-0,074 Kk Var
-0,032 Kk Var
-0,012 Kk Var
r=(a+b)/2 f(r)
eps
4,250
2,244
4,375
1,524
4,438
0,885
4,469
0,442
4,485
0,163
4,493
0,008
4,497
-0,074
4,495
-0,032
4,494
-0,012
4,494
-0,012
devam
0,001 Devam
0,001 Devam
0,001 Devam
0,001 Devam
0,001 Devam
0,001 Devam
0,001 Devam
0,001 Devam
0,001 Devam
0,001 Dur
Kk
ri.
co
f(a)
4,000
4,250
4,375
4,438
4,469
4,485
4,493
4,493
4,493
4,493
tla
a
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
zm =4,494
Regula Falsi Y
ontemi (Regula Falsi Method)
sn
o
terasyon
Table 4. x = tan x, x [4, 4.5] denkleminin coz

um
un
u ikiye b
olme y
Ikiye
bolme yonteminin yaknsaklk hz oldukca yavas oldugundan bu y
ontem gelistirilmistir. f (x) fonksiyonu [a, b] aralgnda s
zere f (r) = 0 kosulunu sa
glayacak sekilde r [a, b]
coz
um
un
u bulmak icin Regula Falsi Yontemi icin oncelikle (a, f (a)) noktas ile (b, f (b)) noktalarn birlestiren
do
gru pracasnn x eksenini kestigi noktann e
gim yardmyla bulunmas hedef alnmstr:
f (b) f (a)
0 f (b)
f (b) a f (a) b
=
c=
ba
cb
f (b) f (a)
em
de
r
m=
w
.e
ve bunun icin asa

Figure 3.14. Regula Falsi Yontemi

Algoritma 3.16.
Adm 1: > 0 hata payn verin ve n = 0 alnz ve baslangc aralg a0 =
a, b0 = b secerek [a0 , b0 ] seklinde belirleyiniz
Adm 2:
f (bn ) an f (an ) bn
rn =
f (bn ) f (an )
seklinde noktay bulunuz..
Adm 3: Eger f (rn ) = 0 ise r = rn seklinde c
oz
um
u elde ederiz.
UMLERI

OZ
23
ri.
co
Adm 4: Eger f (an ) f (rn ) < 0 ise an+1 = an , bn+1 = rn secerek yeni aralg [an+1 , bn+1 ] = [an , rn ]
Adm 5: Eger f (rn ) f (bn ) < 0 ise an+1 = rn , bn+1 = bn secerek yeni aralg [an+1 , bn+1 ] = [rn , bn ]
Adm 6: Eger |an bn | > ise n yi 1 arttrn. (n = n + 1) ve 2.adma gidiniz aksi durumda isleme son
ver.
Problem . Algoritma 3.16 ile verilen Regula Falsi y
onteminin yaknsaklg nedir?
tla
Teorem 3.17. f (x) fonksiyonu [a, b] aralgnda 2.mertebeye kadar t

urevi var ve s
urekli bir fonksiyon olmak
u
zere eger f (a) < 0 < f (b) ve f (x) 0 (f (x) 0) kosulunu saglanyorsa Algoritma 3.16 de tanmlanan
{rn }n=0 dizisi x = r c

oz
um
une yaknsaktr.
sn
o
Proof. f (x) 0 , x [a, b] = [a0 , b0 ] kosulu ile f fonksiyonunun konveksligi sonucunu elde ederiz.
Boylece p0 (x) = c0 x + d0 seklinde bir dogru icin
f (x) p0 (x)
em
de
r
gmz
kosulu saglanr. p0 (r0 ) = 0 oldugundan yukardaki esitsizliklten f (r0 ) 0. Bu durumda yeni aral
[a1 , b1 ] = [r0 , b0 ] . Eger f (r0 ) = 0 ise yontem yaknsaktr aksi durumda yine f (x) 0 , x [a1 , b1 ] = [r0 , b0 ]
[a0 , b0 ] kosulu ile p1 (x) = c1 x + d1 seklinde bir dogru icin
f (x) p1 (x)
gmz
ifadesi gecerlidir. p1 (r1 ) = 0 oldugundan yukardaki esitsizliklten f (r1 ) 0. Bu durumda yeni aral
[a2 , b2 ] = [r1 , b1 ] . Ve bu yontemi bu sekilde devam ettirdi
gimizde
rk ak = rk1
w
.e
olucak sekilde monoton artan bir dizi elde ederiz. Diger yandan sa
g snr hicbir zaman degismemektedir:
bk = bk1 = ... = b0
ve
bk rk ak = rk1
sa
gland
gndan monoton artan {rn }n=0 dizisi u
stten snrl oldugundan yaknsaktr. Buna g
ore
rn =
f (bn ) an f (an ) bn
f (bn ) rn1 f (rn1 ) bn
f (b0 ) r f (r) b0
lim rn = lim
r=
n
n
f (bn ) f (an )
f (bn ) f (rn1 )
f (b0 ) f (r)
(r b0 ) f (r) = 0 f (r) = 0, r = b0
Not . f (x) 0 oldugu durumda yaknsaklk iyi tanml olmayp c

oz
um
un bulunmas zorlasr. Asagdaki
sekilde ikiye b
olme y
ontemi ile regula falsi y
onteminin yaknsaklklarn g
osterebiliriz. Buna g
ore genel anlamda
regula falsi y
onteminin yaknsaklg daha iyidir denilebilir.
sn
o
tla
ri.
co
UMLERI
24
OZ
em
de
r
Figure 3.15. Ikiye

Bolme ve Regula Falsi Yontemlerinin yaknsaklklarnn karslastrlmas
Tabii ki her fonksiyon icin bu genellemeyi yapmak yanlstr. Bu sorunun cevabn evet olarak vermek
her zaman dogru olmayabilir. Orne

gin eger baslangc aralgn hileli olarak oldukca yakn degerlerde belirlersek ikiye b
olme
y
onteminin yaknsaklgnn daha iyi oldugunu belirtebiliriz. Asagdaki sekilde verilen f (x) =
20
2 arctan(x)
19
20
fonksiyonu buna bir

ornektir:
w
.e
sign (arctan (x))
Figure 3.16. Ikiye

bolme y
onteminin Regula Falsi y
onteminden daha iyi yaknsad
g durum
oz
um
un
u regula falsi y
Ornek
3.18. x 2x = 0, x [0, 1] denkleminin c
5
= 10 ve virg
-5
-4
-3
-2
-1
ri.
co
-10
UMLERI

OZ
25
-20
-30
tla
Figure 3.17. f (x) = x 2x fonksiyonu

C
oz
um
0,00000
0,00000
0,00000
0,00000
0,00000
0,00000
f(a)
b
-1,00000
-1,00000
-1,00000
-1,00000
-1,00000
-1,00000
f(b)
1,00000
0,66667
0,64306
0,64132
0,64120
0,64119
f(a)*f(b)<0 m? r=(f(b)a-f(a)b)/(f(b)-f(a))f(r)
eps
devam
0,50000 Kk Var
0,66667 0,03671 0,00001 Devam
0,03671 Kk Var
0,64306 0,00271 0,00001 Devam
0,00271 Kk Var
0,64132 0,00019 0,00001 Devam
0,00019 Kk Var
0,64120 0,00002 0,00001 Devam
0,00002 Kk Var
0,64119 0,00001 0,00001 Devam
0,00001 Kk Var
0,64118 -0,00001 0,00001 Dur
em
de
r
terasyon a
0
1
2
3
4
5
sn
o
Table 5. x 2x = 0, x [0, 1] denkleminin regula falsi y

ontemi ile coz
um
u.
Kk
zm =0,64118
oz
um
un
u regula falsi y
ontemi ile
Ornek
3.19. 2 + cos (ex 2) ex = 0, x [0.5, 1.5] denkleminin c
bulunuz. Hata pay = 103 ve virg
ulden sonra 3 basamak alnz.(cos fonksiyonu icin radyan alnz)
y
0.2
0.4
0.6
0.8
1.0
1.2
1.4
1.6
1.8
2.0
-1
w
.e
-2
-3
-4
Figure 3.18. 2 + cos (ex 2) ex =

0, x [0, 2]
C
oz
um
Table 6. 2 + cos (ex 2) ex = 0, x [0.5, 1.5] denkleminin regula falsi y
ontemi ile coz
um
u.
terasyon a
0
1
2
3
4
5
f(a)
0,500
0,783
0,923
0,979
0,998
1,005
b
1,290
0,794
0,353
0,127
0,044
0,012
f(b)
1,500
1,500
1,500
1,500
1,500
1,500
f(a)*f(b)<0 m? r=(f(b)a-f(a)b)/(f(b)-f(a))f(r)
eps
devam
-3,272 Kk Var
0,783
0,794
0,010 Devam
-3,272 Kk Var
0,923
0,353
0,010 Devam
-3,272 Kk Var
0,979
0,127
0,010 Devam
-3,272 Kk Var
0,998
0,044
0,010 Devam
-3,272 Kk Var
1,005
0,012
0,010 Devam
-3,272 Kk Var
1,007
0,003
0,010 Dur
Kk
zm =1,007
3.4
UMLERI
26
OZ
Newton1 Raphson Y
ontemi (Newton Raphson Method)
em
de
r
sn
o
tla
ri.
co
Eger f (x) , f (x) , f (x) fonksiyonlar x = r coz

um
u civarnda s
urekli fonksiyon ise Newton-Raphson
y
ontemini kullanabiliriz. Newton-Raphson Yontemi icin oncelikle r0 gibi bir baslangc noktas verilir.Sekile
gore r0 noktasndan gecen e
gimi asa
0 f (r0 )
f (r0 )
f (r1 ) f (r0 )
= f (r0 ) f (r1 ) = 0
= f (r0 ) r1 = r0
m=
r1 r0
r1 r0
f (r0 )
Figure 3.19. Newton Raphson Y

ontemi
ve bunun icin asa

w
.e
Algoritma 3.20.
Adm 1: > 0 hata payn verin ve n = 0 alnz ve baslangc aralg r0 baslangc
noktasn belirleyiniz. Eger f (r0 ) = 0 ise baska bir r0 noktas seciniz.
Adm 2:
f (rn )
, n = 0, 1, 2, ...
rn+1 = rn
f (rn )
Adm 3: Eger |rn+1 rn | > ise n yi 1 arttrn. (n = n+1) ve 2.adma gidiniz aksi durumda f (rn ) = 0
ise isleme son veriniz degil ise r rn olarak c
oz
um
u elde ediniz.
Teorem 3.21. f (x) fonksiyonu [a, b] aralgnda 2.mertebeye kadar t

urevi var ve s
urekli bir fonksiyon
olmak u
zere eger f (r) = 0 kosulunu saglayacak sekilde c
oz
um mevcut ise ve f (r) = 0 kosulunu saglanyorsa
r0 [r , r + ] olucak sekilde > 0 icin Algoritma 3.20 de tanmlanan {rn }n=0 dizisi x = r c
oz
um
une
yaknsaktr.
Uyar 3.22.
f (x)
f (x)
ile tanmlanan fonksiyona Newton-Raphson iterasyon fonksiyonu denir.
g (x) = x
Isaac Newton, 4 ocak 1643 ylnda Woolsthorpe-Ingiltere do

gumlu 31 mart 1727, Londra-Ingiltere de
old
u. 27 yasnda
Cambridge de Lucasian baskanl
gn yapt.
UMLERI

OZ
27
ri.
co
Proof. Sekilde neden r0 baslangc iterasyonunu coz

ume oldukca yakn secmeliyiz veya neden 2. mertebeye
kadar t
urevlenebilir ve t
urevi s
urekli bir fonksiyon seciyoruz sorularnn cok net bir cevabn alamyoruz ancak
ispatta neden bu varsaymlarda bulunuyoruz acklmaya calsaca
gz. f (x) fonksiyonunun x = r0 noktasndaki
Taylor seri aclmn verirsek
f (x) = f (r0 ) + f (r0 ) (x r0 ) + f (c)
c, r0 ile x arasnda bir de
ger. x = r degerini yazd
gmzda
(x r0 )
,
2!
0 = f (r) = f (r0 ) + f (r0 ) (r r0 ) + f (c)
(r r0 )
2!
tla
0)
bu ifade ile e
ger r0 baslangc noktas r noktasna oldukca yakn oldu
gunda (rr
terimi yeterince k
ucu
k bir
2!
deger alcaktr. B
oylece
f (r0 )
0 f (r0 ) + f (r0 ) (r r0 ) r r0
f (r0 )
sn
o
olarak elde ederiz. Buna gore yukardaki yaklasm sonraki noktay bulmak icin kullanabiliriz.
r1 r0
f (r0 )
f (r0 )
ve daha sonra r0 noktasnn srasyla rk1 ile degistirdigimizde Newton-Raphson iterasyonunu kurmus oluruz.
Yaknsaklg degerlendirmek icin sabit nokta iterasyonundaki kosulun sa
glanmas gerekmektedir:
f (x)
(f (x))2 f (x) f (x)
f (x) f (x)
g (x) = 1
=
2
2

f (x)
(f (x))
(f (x))
em
de
r
g (x) = x
Eger f (r) = 0 kosulunu sa

glayacak sekilde bir coz
um var ise yukardaki tanmlamadan g (r) = 0 dr ve g s
urekli

fonksiyon oldugundan |g (x)| < 1, x [r , r + ] kosulunu saglayacak sekilde > 0 bulmak m
umk
und
ur.
Boylece

f (x) f (x)

< 1, x [r , r + ]
(f (x))2
kosulu saglanr.

= 0, denkleminin c
oz
um
un
u r0 = 0.5 baslangc noktas ve NewtonOrnek
3.23. exp (x) 5 sin x
2
ulden sonra 5 basamak alnz.(cos fonksiyonu icin
Raphson y
ontemi ile bulunuz. Hata pay = 105 ve virg
radyan alnz)
w
.e
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
-1
-2
Figure 3.20. exp (x) 5 sin

C
oz
um f (x) = exp (x) 5 sin
x
2
f (x) = ex 52 cos
1
x
2
2 x
1.0
UMLERI
28
OZ
Kk
zm =0,14917
tla
0
1
2
3
4
5
f(r)
f'(r)
eps
devam
0,50000 -1,88681 -3,90488 0,00001
0,01681 0,88494 -6,83429 0,00001 Devam
0,14630 0,01859 -6,48996 0,00001 Devam
0,14916 0,00005 -6,47853 0,00001 Devam
0,14917 -0,00002 -6,47849 0,00001 Devam
0,14917 -0,00002 -6,47849 0,00001 Dur
ri.
co
terasyon

= 0, denkleminin coz
um
un
u r0 = 0.5 baslangc noktas ve
Table 7. exp (x) 5 sin x
2
Newton-Raphson y
ontemi ile bulunmas
sn
o
oz
um
un
u r0 = 1. baslangc noktas ve Newton-Raphson
Ornek
3.24. x2 sin (x) 1 = 0 denkleminin c
y
ontemi ile bulunuz. Hata pay = 106 ve virg
ulden sonra 5 basamak alnz.(sin fonksiyonu icin radyan alnz)
y 24
22
20
18
16
em
de
r
14
-5
-4
-3
-2
12
10
8
6
4
2
-1
Figure 3.21. f (x) = x2 sin (x) 1

fonksiyonu
w
.e
C
oz
um f (x) = x2 sin (x) 1 f (x) = 2x cos x
Table 8. x2 sin (x) 1 = 0 denkleminin coz
um
un
u r0 = 1. baslangc noktas ve NewtonRaphson y
ontemi ile bulunmas
terasyon
0
1
2
3
4
f(r)
f'(r)
eps
devam
1,00000 -0,84147 1,45970 0,000001
1,57647 0,48527 3,15861 0,000001 Devam
1,42284 0,03539 2,69825 0,000001 Devam
1,40972 0,00026 2,65906 0,000001 Devam
1,40962 0,00000 2,65877 0,000001 Dur
Kk
zm =1,40962227740211
Problem . Algoritma 3.20 ile verilen Newton-Raphson y

Tanm 3.25. f (x) fonksiyonu M. mertebeye kadar t
urevlenebilir ve t
urevleri s
urekli bir fonksiyon olmak
u
zere
f (r) = f (r) = ... = f (M1) (r) = 0, f (M) (r) = 0
UMLERI

OZ
29
kosulu saglanyorsa x = r noktasna M. dereceden k

ok denir. Eger M = 1 ise basit k
ok, M = 2 ise katl k
ok de
denebilir.
f (x) = (x r)
ri.
co
Lemma 3.26. Eger f (x) fonksiyonu x = r noktasnda M. dereceden k

oke sahip ise
h (x) , h (r) = 0
olacak sekilde s
urekli h (x) fonksiyonu mevcuttur.
Ornek
3.27.
f (x) = x3 3x + 2
f (2) =
f (x) =
3x2 3
0
0
sn
o

f (2) =
f (1) =
tla
fonksiyonunun x = 2 basit k
ok
ud
ur ve x = 1 ise cift katl k
ok
ud
ur.
f (1) =
f (x) =
0
6x f (1) = 0
f (x) =
(x 1) (x + 2)
em
de
r
Teorem 3.28. Algoritma 3.20 ile verilen Newton-Raphson y

onteminde tanmlanan {rn }n=0 dizisi x = r
c
oz
um
une yaknsaktr. Eger x = r basit k
ok ise yaknsaklk derecesi 2 dir ve
|r rn+1 |
|f (r)|
2
|r rn |
2 |f (r)|
eger x = r M. mertebeden bir k

ok ise yaknsaklk derecesi 1 dir ve
|r rn+1 |
M 1
|r rn | .
M
w
.e
Proof.
f (rn ) + f (rn ) (r rn ) + f (c)
f (rn ) + f (rn ) (rn+1 rn )
(r rn )2
2!
ifadelerini taraf tarafa ckardgmzda

0 f (rn ) (r rn+1 ) + f (c)
elde ederiz ki buradan
sonucunu ckartrz.
|r rn+1 |
(r rn )
2!
|f (r)|
2
|r rn |
2 |f (r)|
Uyar 3.29. (Newton-Raphson y

onteminin yaknsaklgnn arttrlmas) Eger x = r fonksiyonun M. mertebeden bir k
ok
u ise yukardaki teoremden yaknsaklk mertebesinin 1. oldugunu belirtmistik. Eger yaknsaklk
mertebesini arttrmak istiyorsak
f (rn )
rn+1 = rn M
, n = 0, 1, 2, ...
f (rn )
iterasyonunu kullanabiliriz.
ontemi ile ve r0 = 1, = 104 secerek 4 basamak kesinlige

Ornek
3.30. 2 degerini Newton Raphson y
g
ore hesaplaynz.
UMLERI
30
OZ
C
oz
um f (x) = x2 2 = 0 f (x) = 2x
em
de
r
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
f(r)
f'(r)
eps
devam
1,00000 -1,00000 2,00000
0,0001 #DEER!
1,50000 0,25000 3,00000
0,0001 Devam
1,41667 0,00694 2,83333
0,0001 Devam
1,41422 0,00001 2,82843
0,0001 Dur
1,41421 0,00000 2,82843
0,0001 Dur
1,41421 0,00000 2,82843
0,0001 Dur
1,41421 0,00000 2,82843
0,0001 Dur
1,41421 0,00000 2,82843
0,0001 Dur
1,41421 0,00000 2,82843
0,0001 Dur
1,41421 0,00000 2,82843
0,0001 Dur
3.5
Kk
#DEER!
zm =1,41421568627451
zm =1,41421356237469
zm =1,4142135623731
zm =1,4142135623731
zm =1,4142135623731
zm =1,4142135623731
zm =1,4142135623731
tla
sn
o
terasyon
ri.
co
gerini Newton Raphson y

ontemi ile ve r0 = 1, = 104 secerek 4 basamak
Table 9. 2 de
kesinlige gore hesaplanmas
Kirisler Y
ontemi (Secant Method)
w
.e
Newton Raphson y
onteminde herbir iterasyonda f (x) ve f (x) fonksiyonlarnn de
gerlerini hesaplamak
zorundayz. Genel anlmada bu hesaplama acsndan daha fazla zahmetli olmakla birlikte elementer islemleri
icermeyen fonksiyonlar icin (icinde integral veya toplam bulunduran fonksiyonlar icin) degerlerin hatal hesaplanmasna da yol acabilmektedir. Bu anlamda t
urevi hesaplamadan diger iterasyonu bulabilece
gimiz kirisler
y
ontemi gelistirilmistir.Kirisler y
ontemi icin oncelikle r0 ve r1 gibi bir baslangc noktalar verilir.Sekile gore r0
noktasndan gecen e
gimi asa
f (r2 ) f (r1 )
0 f (r1 )
r1 r0
f (r1 ) f (r0 )
=
=
(f (r2 ) = 0) r2 = r1 f (r1 )
m=
r1 r0
r2 r1
r2 r1
f (r1 ) f (r0 )
Figure 3.22. Kirisler Yontemi
UMLERI

OZ
31
Adm 1: > 0 hata payn verin ve n = 0 alnz ve r0 , r1 baslangc noktalarn
rn+2 = rn+1 f (rn+1 )
ri.
co
Algoritma 3.31.
belirleyiniz.
Adm 2:
ve bunun icin asa

rn+1 rn
, n = 0, 1, 2, ...
f (rn+1 ) f (rn )
Figure 3.23. Kirisler Yonteminin yaknsakl

g
w
.e
em
de
r
sn
o
tla

Adm 3: Eger |rn+1 rn | > ise n yi 1 arttrn. (n = n + 1) ve 2.adma gidiniz aksi durumda r rn
olarak c
oz
um
u elde ediniz.
Gercekte kirisler y
onteminin form
ul
u ile Regula-Falsi y
onteminin iterasyon form
ul
u ayndr ancak RegulaFalsi yontemi aralk u
zerinde calslarak verilirken kirisler y
onteminde baslangc noktalar verilir.
ontemi ile c
oz
um
u
Ornek
3.32. x3 + cos (x) = 0, r0 = 1, r1 = 0 balangc iterasyonlar verilerek kirisler y
bulunuz. Hata pay = 105 ve virg
ulden sonra 5 basamak alnz.(cos fonksiyonu icin radyan alnz)
UMLERI
32
OZ
1.4
1.2
1.0
ri.
co
0.8
0.6
0.4
0.2
-1.0
-0.8
-0.6
-0.4
-0.2
0.2
0.4
-0.2
-0.4
0.6
0.8
1.0
tla
Figure 3.24. x3 + cos (x) fonksiyonu
sn
o
C
oz
um
ontemi
Table 10. x3 + cos (x) = 0, r0 = 1, r1 = 0 balangc iterasyonlar verilerek kirisler y
ile coz
um
u.
f(r(0))
-1,000
0,000
-0,685
-1,252
-0,807
-0,848
-0,867
r(1)
-0,460
1,000
0,453
-1,649
0,166
0,052
-0,005
0,000
-0,685
-1,252
-0,807
-0,848
-0,867
-0,865
f(r(0))2
r2=(f(r(1))r(0)-f(r(0))r(1))/(f(r(1))-f(r(0)))
f(r)
eps
r2-r1
devam
1,000
-0,685
0,453
0,001
0,685 Devam
0,453
-1,252
-1,649
0,001
0,567 Devam
-1,649
-0,807
0,166
0,001
0,445 Devam
0,166
-0,848
0,052
0,001
0,041 Devam
0,052
-0,867
-0,005
0,001
0,019 Devam
-0,005
-0,865
0,001
0,001
0,002 Devam
0,001
-0,865
0,001
0,001
0,000 Dur
em
de
r
terasyon r(0)
0
1
2
3
4
5
6
Kk
zm =-0,865
w
.e
Ornek
3.33. cos (x) + 2 sin (x) + x2 = 0, r0 = 0, r1 = 0.1 baslangc iterasyonlar verilerek kirisler
y
ontemi ile c
oz
um
u bulunuz. Hata pay = 103 ve virg
1.6
1.4
1.2
1.0
0.8
0.6
0.4
0.2
-2.0
-1.8
-1.6
-1.4
-1.2
-1.0
-0.8
-0.6
-0.4
-0.2
0.0
Figure 3.25. cos (x) + 2 sin (x) + x2

fonksiyonu
C
oz
um
UMLERI

OZ
33
fr0
r1
1,000
0,805
0,153
0,046
0,006
fr1
-0,100
-0,513
-0,610
-0,652
-0,658
r2
0,805
0,153
0,046
0,006
0,001
fr2
-0,513
-0,610
-0,652
-0,658
-0,659
eps
0,153
0,046
0,006
0,001
0,000
devam
0,001 Devam
0,001 Devam
0,001 Devam
0,001 Devam
0,001 Dur
tla
0,000
-0,100
-0,513
-0,610
-0,652
Kk
ri.
co
terasyon r0
0
1
2
3
4
Table 11. cos (x) + 2 sin (x) + x2 = 0, r0 = 0, r1 = 0.1 baslangc iterasyonlar verilerek
kirisler y
ontemi ile coz
um
u
zm =-0,659
Problem . Algoritma 3.31 ile verilen Kirisler y

Proof.
=
rn+2 r
f (rn+1 ) rn f (rn ) rn+1

rn+1 rn
=
f (rn+1 ) f (rn )
f (rn+1 ) f (rn )
f (rn+1 ) (rn r) f (rn ) (rn+1 r)
f (rn+1 ) rn f (rn ) rn+1
r =
f (rn+1 ) f (rn )
f (rn+1 ) f (rn )
rn+1 f (rn+1 )
em
de
r
rn+2
sn
o
Teorem 3.34. Algoritma 3.31 ile verilen Kirisler y

onteminde tanmlanan {rn }n=0 dizisi x = r c
oz
um
une
oz
um
u olan 1.6180
yaknsaktr. Eger x = r basit k
ok ise yaknsaklk derecesi = 1 + 1 denkleminin yaklask c
dir ve
|f (r)|
|r rn+1 |
|r rn | , = 1.6180
2 |f (r)|
ayrca
f (rn+1 ) =
f (rn ) =
f (rn+1 ) f (r) = f (cn+1 ) (rn+1 r)

f (rn ) f (r) = f (cn ) (rn r)
ifadelerini yukarda yerine yazd

gmzda
=
w
.e
rn+2 r
|rn+2 r|
f (cn+1 ) (rn+1 r) (rn r) f (cn ) (rn r) (rn+1 r)

f (cn+1 ) f (cn )
= (rn+1 r) (rn r)
f (rn+1 ) f (rn )
f (rn+1 ) f (rn )
f (cn+1 ) f (cn )
M |rn+1 r| |rn r| , M
f (rn+1 ) f (rn )
Simdi
|rn+2 r| = M |rn+1 r|
oldu
gunu kabul edelim. Buna gore
|rn+1 r| = M |rn r| M 1/ |rn+1 r|
1/
= |rn r|
ifadesini yukarda yerine yazarsak

M |rn+1 r| = |rn+2 r| = M |rn+1 r| |rn r| = M |rn+1 r| M 1/ |rn+1 r|1/ |rn+1 r| |rn+1 r|1/+1
ifadesinin denkligi icin
=1+
denkleminin sa
glanmas gerekir ve denklemin coz
um
u
1.6180
olarak elde edilir.
m
ri.
co
Chapter 4
sn
o
tla
Ax = b formundaki lineer sistemlerin C

o
z
umleri
(The solution of Linear Systems Ax = b)
4
5x + y + z 5 =
em
de
r
x + 4y + z 4 = 0
x + y + 3z 3 = 0

17
13
ol
umde
d
uzlemlerini d
usu
nelim. 3 d
uzleim de kesim noktas : x = 19
25 , y = 25 , z = 25 olarak elde edilir. Bu b
matrisleri tanyarak onlarn coz
ulmesi ile ilgili direk ve iteratif y
ontemleri vermeye calsaca
gz.
30
20
10
w
.e
-10
4.1
-20
-4
-2
-2
-4
Figure 4.1. 5x + y + z 5 = 0, x +
4y + z 4 = 0, x + y + 3z 3 = 0
d
uzlemleri
Matris ve Vekt
orlerin Ozellikleri
(Properties of Vectors and Matrices)
Tanm 4.1. x = (x1 , x2 , ..., xn ) ifadesine n bilesenli bir vekt

or(vector) denir. x1 , x2 , ..., xn saylarna da x
vekt
or
un
un bileseni denir. n bilesenli vekt
orlerin oldugu k
umeye n boyutlu uzay (n dimesional space) denir. Bir
vekt
or bir nokta olarak kullanlyorsa ona durum vekt
or
u (position vector) denir. Bir vekt
or iki nokta arasndaki
hareketi veriyorsa buna yer degistirme vekt
or
u (displacement vector) denir.
Not . x = (x1 , x2 , ..., xn ) , y = (y1 , y2 , ..., yn ) vekt
orleri c, d reel saylar icin asagdaki o
zellikler gecerlidir.
(1) x = y xi = yi , i = 1, 2, 3, ..., n (Vektorlerin esitiligi- equivalance of vectors )
(2) x + y = (x1 + y1 , x2 + y2 , ..., xn + yn ) (Vektorlerin toplam - the sum of vectors)
(3) x = (x1 , x2 , ..., xn ) (Vektor
un negati- the negative of vector x)
39
40
UMLERI
4. Ax = b FORMUNDAKI LINEER SISTEMLERIN C

OZ
(THE SOLUTION OF LINEAR SYSTEMS Ax = b)
x y = (x1 y1 , x2 y2 , ..., xn yn ) (Vektorlerin fark - the dierence of vectors)

cx = (cx1 , cx2 , ..., cxn ) (Skaler ile carpma - scalar multiplication)
cx + dy = (cx1 + dy1 , cx2 + dy2 , ..., cxn + dyn ) (Lineer kombinasyon- linear combination)
x.y = x
carpm - dot product)
1 .y1 + x2 .y2 + ... + xn .yn (Nokta
+ x22 + ... + x2n (Euclid normu - Euclidean norm or length)
x = x21
nokta arasndaki uzaklk -the distance be(9) y x = (y1 x1 )2 + (y2 x2 )2 + ... + (yn xn )2 (Iki
tween two points)
ri.
co
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
Ornek
4.2. x = (2, 3, 5, 1) , y = (6, 1, 2, 4) vekt
orleri icin
tla
x + y = (8, 2, 7, 5)
x y = (4, 4, 3, 3)
3x = (6,
9, 15, 3)
x = 4 + 9 + 25 + 1 = 39
x.y = 12
3 + 10 + 4 = 23
x y = 16 + 16 + 9 + 9 = 50
sn
o
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
em
de
r
Notasyon . Bazen vekt

orler s
utun olarak da g
osterilir:
x1
x2
T
x = . = (x1 , x2 , ..., xn )
..
xn
T har ile transpozesi(transpose) ifade edilmistir. 0 vekt

or
u ise 0 = (0, 0, ..., 0) olarak tanmlanr.
Teorem 4.3. (Vekt
or cebiri- vector algebra) x = (x1 , x2 , ..., xn ) , y = (y1 , y2 , ..., yn ) , z = (z1 , z2 , ..., zn )
vekt
orleri, a, b, c reel saylar olmak u
zere asagdaki o
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
x + y = y + x # de
gisme ozelligi (commutative property)
0 + x = x + 0 # sfr vekt
or (zero vector)
x x = x + (x) = 0 # ters isaretli vekt
or (the opposite vector)
(x + y) + z = x + (y + z) # birlesme ozelligi (associative property)
(a + b)x = ax + bx # skaler icin da
glma ozelligi (distributive property for scalars)
a(x + y) = ax + ay # vekt
orler icin da
glma ozelligi (distributive property for vectors)
a(bx) = (ab)x # scaler icin birlesme ozelligi (associative property for scalars)
w
.e
Tanm 4.4.
a11
a21
..
.
ai1
A=
.
..
am1
a12
a22
..
.
...
...
a1j
a2j
..
.
ai2
..
.
...
aij
..
.
am2
. . . amj
j.s
utun
a1n
a2n
..
.
. . . ain
..
.
. . . amn
...
...
i.satr
ifadesine A matrisi (matrix A) denir. m satr (row) ve n s

utundan (column) olusmaktadr. Ksa formda
A = (aij )mn , 1 i m, 1 j n
or
seklinde g
osterilir. i. satr, j. s
utundaki eleman aij ile ifade edecegiz. A matrisini satrlar n bilesenli bir vekt
olup
Ri = (ai1 , ai2 , ai3 , ..., ain ) , 1 i m
olarak yazlr ve
A = (R1 , R2 , ..., Rm )T
41
Cj = (a1j , a2j , ..., amj )T , 1 j n
ri.
co
ve
ile de ifade edilebilir. Benzer sekilde A matrisinin s

utun vekt
orleri m bilesenli s
utun vekt
or
ud
ur ve
A = (C1 , C2 , ..., Cn )
seklinde yazarz.
Ornek
4.5.
9
1
8
5
tla
2 4
5 7
A=
0 3
4 6
matrisi 4 3 l
uk bir matristir. Satrlar srasyla

2 4
R1 =

5 7
R2 =

0 3
R3 =

4 6
R4 =
olarak belirtiriz.

sn
o
2
4
5
7
C1 =
0 , C2 = 3
4
6
em
de
r
ve s
utunlar ise
, C3 = 1
8
5
Not . A = (aij )mn , B = (bij )mn , 1 i m, 1 j n matrisleri p, q reel saylar icin asagdaki
ozellikler gecerlidir.
A = B aij = bij , 1 i m, 1 j n #(Matrislerin esitiligi- equivalance of two matrices )

A + B = (aij + bij )mn , 1 i m, 1 j n #(Matrislerin toplam - the sum of two matrices)
A = (aij )mn , 1 i m, 1 j n #(A matrisinin negati- the negative of matrix A)
A B = (aij bij )mn , 1 i m, 1 j n # (Matrislerin fark - the dierence of matrices)
pA = (paij )mn , 1 i m, 1 j n # (Skaler ile carpma - scalar multiplication)
pA + qB = (paij + qbij )mn , 1 i m, 1 j n # (Lineer kombinasyon- linear combination)
0 = (0)mn , 1 i m, 1 j n #(sfr matris - zero matrix)
2 3
1 2
5 , B = 1 4 matrisleri icin
Ornek
4.6. A = 7
9 7
3 4
3 5
2 3
1 2
5 + 1 4 = 8 1
(1) A + B = 7
3
4
9 7 6 3
1
1
2 3
1 2
9
5 1 4 = 6
(2) A B = 7
12 11
3 4 9 7
3
6
1 2
15
5 = 21
(3) 3A = 3 7
9 12
3 4
4
5
2 3
1 2
5 3 1 4 = 11 22
(4) 2A 3B = 2 7
33 29
9 7
3 4
w
.e
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
Teorem 4.7. (Matris cebiri- matrix algebra) A = (aij )mn , B = (bij )mn , C = (cij )mn , 1 i
m, 1 j n matrisleri, p, q reel saylar olmak u
zere asagdaki o
UMLERI

OZ
A + B = B + A # de
gisme ozelligi (commutative property)
0 + A = A + 0 # sfr matris (zero matrix)
A A = A + (A) = 0 # ters isaretli matrix (the opposite matrix)
(A + B) + C = A + (B + C) # birlesme ozelligi (associative property)
(p + q)A = pA + qB # skaler icin da
glma ozelligi (distributive property for scalars)
p(A + B) = pA + pB # vekt
orler icin da
glma ozelligi (distributive property for vectors)
p(qA) = (pq)A # scaler icin birlesme ozelligi (associative property for scalars)
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
ri.
co
42
Tanm 4.8. (Matris carpm - Matrix multiplication) A = (aij )mn , B = (bjk )nl , , 1 i m, 1
j n, 1 k l matrisleri icin A matrisinin s
utun says ile B nin satr saylar esit ise A ve B matrislerinin
carpmn asagdaki gibi tanmlarz:
Ornek
4.9. A =

2 3
1 4
,B =
5 2
3 8
1
6
matrislerinin carpmn bulunuz.

RA1
=
, RA1 = 2 3 , RA2 = 1 4
RA2

5
2
1
5 2 1
, CB2 =
, CB3 =
= CB1 CB2 CB3 , CB1 =
3
8
6
3 8 6

T
T
T
RA1 .CB1 RA1 .CB2 RA1 .CB3
25+33
2 (2) + 3 8
2 1 + 3 (6)
=
(1) 5 + 4 3 (1) (2) + 4 8 (1) 1 + 4 (6)
RAT2 .CB1 RAT2 .CB2 RAT2 .CB3

19 20 16
7 34 25
2 3
1 4
em
de
r
C
oz
um

A =

B =

AB =

=
aij bjk = ai1 b1k + ai2 b2k + + ain bnk , 1 i m, 1 k l
j=1
sn
o
cik =
tla
AB = C = (cik )ml , 1 i m, 1 k l
n

Tanm 4.10. x1 , x2 , ..., xn bilinmeyenler olmak u

zere m denklemden olusan lineer denklemler sistemini
asagdaki gibi g
osteririz:
w
.e
a11 x1 + a12 x2 + ... + a1n xn = b1
a21 x1 + a22 x2 + ... + a2n xn = b2

...
ai1 x1 + ai2 x2 + ... + ain xn = bi
...
am1 x1 + am2 x2 + ... + amn xn = bm
veya matris formunda
a11
a21
..
.
A=
ai1
.
..
am1
Ax = b,
a12
a22
..
.
...
...
a1j
a2j
..
.
ai2
..
.
...
aij
..
.
am2
x1
x2
x= .
..
xn
. . . amj
,b =
a1n
a2n
..
.
. . . ain
..
.
. . . amn
...
...
b1
b2
..
.
bm
43
olarak da verilir.
Ornek
4.11.
=
=
0.1x1 + 0.3x2 + 0.5x3
denklem sistemini matris formunda g

osteriniz.
0.44
x1
0.3 0.52 1
0.01
1
1.9 , x = x2 , b = 0.67
A = 0.5
0.1 0.3 0.5
0.44
x3
matris ve vekt
orleri icin sistemi
tla
C
oz
um
0.01
0.67
ri.
co
0.3x1 + 0.52x2 + x3
0.5x1 + x2 + 1.9x3
formunda gosteririz.
sn
o
Ax = b
w
.e
em
de
r
Tanm 4.12. Asagdaki baz

ozel matrislerin tanmn verelim.
0 0 ... 0 ... 0
0 0 . . . 0 . . . 0
.. ..
..
..
. .
.
.
(1) 0 = (0)mn =
#b
ut
un elemanlar sfr olan matrise sfr matris (zero
0 0 . . . 0 . . . 0
.. ..
..
..
. .
.
.
0 0 . . . 0 . . . 0 mn
matrix) denir.
1 0 ... 0 ... 0
0 1 . . . 0 . . . 0
.. .. . .
..
..

. .
.
1, i = j
.
.
, ij =
# kosegen u
zerindeki elemanlar 1
(2) I = (ij )nn =
0, i = j
0
0
.
.
.
1
.
.
.
0
. .
.
.. . .
.. ..
. ..
.
0 0 . . . 0 . . . 1 nn
di
gerleri 0 olan kare matrise birim matris (identity matrix) denir.
(3) E
ger A = (aij )nn , 1 i, j n matrisi icin i > j oldugunda aij = 0 kosulu saglanyorsa bu matrise
u
st u
cgensel matris (upper triangular matrix) denir.
a11 a12 a13 a14

...
a1n
0 a22 a23 a24
...
a2n
0
0
a
a
.
.
.
a3n
33
34
A=
...
...
. . . . . . . . . . . .
0
0
0
. . . an1n1 an1n
0
0
0
...
0
ann
(4) E
ger A = (aij )mn , 1 i, j n matrisi icin i < j oldugunda aij = 0 kosulu saglanyorsa bu matrise
alt u
cgensel matris (lower triangular matrix) denir.
a11
0
0
0
...
0
a21
a22
0
0
...
0
a31
a32
a33
0
...
0
A=
...
...
...
...
...
...
an1,1 an1,2 an1,3 . . . an1,n1

0
an1
an2
an3
...
an,n1
ann
UMLERI

OZ
i = j oldugunda aij = 0 kosulu saglanyorsa bu matrise

0
...
0
...
0
...
...
...
. . . an1,n1
...
0
(5) E
ger A = (aij )nn , 1 i, j n, matrisi icin
k
osegen matris (diagonal matrix) denir.
a11 0
0
0 a22 0
0
0 a33
A=
. . . . . . . . .
0
0
0
0
0
0
0
0
...
0
ann
ri.
co
44
sn
o
tla
(6) Kosegen matrisinde aii = c gibi ayn sabit oluyorsa bu matrise skaler matris (scalar matrix) denir ve
asa
gdaki sekilde yazlr:
k
0
0
0 ... 0
0
k
0
0 ... 0
0
0
k
0 ... 0
A=
. . . . . . . . . . . . . . . . . . = kI
0
0
0 ... k
0
0
0
0 ... 0
k
em
de
r
(7) A = (aij )mn , 1 i m, 1 j n matirisi icin AT = (aji )nm , 1

A nn transpozesi (transpose of a matrix A) denir.
a11 a21 . . .
a11 a12 . . . a1j . . . a1n
a12 a22 . . .
a21 a22 . . . a2j . . . a2n
..
..
..
..
..
..
.
.
.
.
.
.
T
A
=
A=
a1j a2j . . .
ai1 ai2 . . . aij . . . ain

.
.
..
..
..
..
..
..
.
.
.
.
am1 am2 . . . amj . . . amn mn
a1n a2n . . .
i m, 1 j n matrisine
ai1
ai2
..
.
aij
..
.
ain
am1
am2
..
.
. . . amj
..
.
. . . amn nm
...
...
(8) AT = A
ozelligini sa
glayan matrise simetrik matris (symmetric matrix) denir. Orne
gin
1 2 3
A= 2 4 5
3 5 6
w
.e
matrisi simektir bir matristir.

(9) E
ger A matrisi kompleks saylar iceriyorsa A = (aij )mn , 1 i m, 1 j n matrisine A nn
eslenik matrisi denir. Orne

gin
1 + 2i
i
3
1 2i
i
3
4i
5 2i A = 2 + i
4i 5 + 2i
A= 2i
3
7 + 9i
6i
3
7 9i 6i
(10) E
ger A kare matrisi icin AT
matrix) denir. Orne

gin
0
A = 2
3
= A kosulu saglanayorsa A matrisine simetrik olmayan matris (skew
0 2 3
2 3
0 4 = A
0 4 AT = 2
3 4 0
4 0
(11) E
ger A kare matrisi icin A = A kosulu saglanayorsa A matrisine Hermitian matris (Hermitian
matrix) denir. Orne

gin
1
1+i 2
1
1i 2
1
1i 2
T
3
i A = 1 + i
3
i =A
3
i AT = 1 i
A= 1+i
2
i
0
2
i 0
2
i 0
45
ri.
co
(12) E
ger A kare matrisi icin A = A kosulu saglanayorsa A matrisine simetrik olmayan Hermitian
matris (skew Hermitian matrix) denir. Orne

gin
i
1 i 2
i 1 + i 2
i
1i 2
T
3i
i A = 1+i
3i
i = A
3i
i AT = 1 i
A = 1 i
2
i
0
2
i
0
2
i
0
Teorem 4.13. (Matris carpm- matrix multiplication) A = (aij )nn , B = (bij )nn , C = (cij )nn , 1
i, j n, matrisleri, p reel saylar olmak u
zere asagdaki o
(AB)C = A(BC) # birlesme ozelligi (associative property)
IA = AI = A # birim matris (identity matrix)
(A + B)C = AC + BC # sag da
glma ozelligi (right distributive property)
A(B + C) = AB + AC # sol da
glma ozelligi (left distributive property)
p(AB) = (pA)B = A (pB) # scaler birlesme ozelligi (scalar associative property)
tla
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
sn
o
Tanm 4.14. Eger A = (aij )nn , 1 i, j n, matrisi icin AB = BA = I kosulunu saglayan B matrisi
varsa A matrisine tersinir(invertible)-tekil olmayan(nonsingular) matris denir. Aksi durumda tekil (singular)
matris denir. Eger A tersinir ise B = A1 olarak yazlr.
1
Teorem 4.15. (i) A = (aij )nn , B = (bij )nn , 1 i, j n, tersinir matrisi icin (AB)
esitiligi dogrudur.
1

(ii) A = (aij )nn , 1 i, j n, tersinir matrisi icin A1
= A esitiligi dogrudur.
em
de
r
Proof. (i)
(ii)
=
(AB) (AB)
1 1
=
(AB) B A
= B 1 A1

1
A BB 1 A1 = AIA1 = AA1 = I B 1 A1 = (AB)
1
(A) (A)
1

1
= I (A)
=A
Lemma 4.16. Ax = b denklem sisteminin c

oz
um
u x1 ve Ax = 0 denklem sisteminin c
oz
um
u ise x2 olmak
u
zere x1 + x2 , Ax = b denklem sisteminin c
oz
um
ud
ur.
w
.e
Teorem 4.17. Ax = b denklem sisteminin bir tek c

oz
um
u olmas icin gerek ve yeter kosul Ax = 0 denklem
sisteminin 0 c
oz
um
un
un olmasdr.
Teorem 4.18. A = (aij )mn , 1 i m, 1 j n matirisi icin Ax = b denklem sisteminde m < n ise
sfr olmayan c
oz
umlere sahiptir.
Orne
gin
x1 + 2x2 x3
x1 x2 + x3
denklem sistemini saglayan ve sfr olmayan sonsu c

oz
um vardr.
Lemma 4.19. A = (aij )mn , 1 i m, 1 j n matirisi icin Ax = b denklem sisteminin b vekt
or
u
icin bir tek c
oz
um
u varsa AC = I kosulunu saglayacak sekilde C = (cij )nm , 1 i n, 1 j m matrisi
vardr.
Lemma 4.20. Eger B ve C matrsileri icin BC = I kosulu saglanyorsa Cx = 0 denklem sisteminin x = 0
seklinde asikar c
oz
um
u (trivial solution) vardr.
Teorem 4.21. A = (aij )mn , 1 i m, 1 j n matirisi icin Ax = b denklem sisteminin b vekt
or
u
icin bir tek c
oz
um
u varsa m n dir.

Sayısal Analiz (MATLAB) - Arzu Erdem Ders Notları

Uploaded by

Copyright:

You might also like

Sayısal Analiz (MATLAB) - Arzu Erdem Ders Notları

Uploaded by

Document Information

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Sayısal Analiz (MATLAB) - Arzu Erdem Ders Notları

Uploaded by

Copyright:

m

Saysal Analiz Ders Notlar

An Introduction to Numerical Analysis, Endre S

email : erdem.arzu @ gmail.com , web page: http://umm.kocaeli.edu.tr/dosyalar/dif.htm;

February 13, 2013

derslerinde ele alnmstr. Orne

Saysal Analizin Gecmisi

Saysal Analize Genel Bir Baks A

Saysal analiz, problemlerin saysal coz

x7 28x6 + 322x5 1960x4 + 6769x3 13 132x2 + 13 068x 5040

nedir sorusu onlar icin cok onemlidir. Orne

Say sistemleri ve hatalar (Number Systems and Errors)

Say sistemleri ve hatalar (Number Systems and

olarak yazabiliriz. Buna g

= (an an1 ...a0 )10

Neden 10 luk sistem kullanld

(an an1 ...a0 )2

an .2n + an1 .2n1 + + a0 .20 ,

ceviriyi 2lik sitemin tanmndan direk olarak verebiliriz. Orne

Bunu genel olarak asa

2. SAYI SISTEMLERI VE HATALAR (NUMBER SYSTEMS AND ERRORS)

Uyar 2.5. 2lik sistemden 8lik sisteme d

Figure 2.2. 10luk sistemden

Table 1. 2lik sistem ve 10luk sistem dnsm tablosu

Tanm 2.8. x bir pozitif tam say ve xI bu saydan k

ifadesine x reel saysnn kesirli ksm denir ve asagdaki sekilde g

bk 10k , 0 bk < 10.

2. SAYI SISTEMLERI VE HATALAR (NUMBER SYSTEMS AND ERRORS)

Algoritma 2.9. N = (0.b1 b2 ....)10 , reel saysnn x tabannda asagdaki islemlerle

2 0.7 = 1.4 d1 = (1.4)I = 1, f1 = (1.4)F = 0.4

2 0.4 = 0.8 d2 = (0.8)I = 0, f2 = (0.8)F = 0.8

2 0.6 = 1.2 d4 = (1.2)I = 1, f4 = (1.2)F = 0.2

2 0.625 = 1.25 d1 = (1.25)I = 1, f1 = (1.25)F = 0.25

1010 0.101 = 101 101 102 = 110.01

slemler (Floating Point Arithmetic)

basamak gosteririm seklinde tasarlanmas gerekirdi. Oyle

Tanm 2.13. n basamakl tabanndaki kayan noktal x saysnn en genel halde

Tanm 2.14. k, bir bilgisayarn kayan noktal hesaplamalarndaki kullanmlarndaki

0.838 103 f lc (838) = 0.83 103 , f lf (838) = 0.84 103

2. SAYI SISTEMLERI VE HATALAR (NUMBER SYSTEMS AND ERRORS)

x = 2000000 106 , y = 0.77 106 x + y = 2000000.77 106 x + y = 0.200000077 101

Hata Analizi ve Hatann Yaylmas (Error Analysis &

ifadesine hata (error)

z ze = 0.000012 0.000009 = 3.0 106

2. SAYI SISTEMLERI VE HATALAR (NUMBER SYSTEMS AND ERRORS)

Hata Analizi ve Hatann Yaylmas (Error Analysis &

ifadesine de bagl hata (relative error) denir.

degerleri icin hata ve bagl hatay bulunuz.

z ze = 0.000012 0.000009 = 3.0 106

ifadesinde ilk 4 toplam:

aldgmzda kesme hatas meydana gelecektir.

Tanm 2.22. Yuvarlama hatas (round-off error)

depolamadan kaynaklamktadr. Orne

Tanm 2.23. Orne

fark bize x ve y saylarnn ilk 6 hanesi ayn oldugunu s

fonksiyonlar icin f (500)

501 500 = 500 (22.3830 22.3607) = 500 0.022 3 = 11.1500

gercekte f (x) ve g (x) fonksiyonlar cebirsel olarak birbirine denk olmasna ra

olarak elde ederiz ki x

2. SAYI SISTEMLERI VE HATALAR (NUMBER SYSTEMS AND ERRORS)

x7 28x6 + 322x5 1960x4 + 6769x3 13 132x2 + 13 068x 5040

f (x) = 0 Formundaki Lineer Olmayan Denklemlerin C

= (suyun altnda kalan topun hacmi) (suyun yogunlu