Deniz Karakurt - Türk Söylence Sözlüğü

e-KTAP
TRK
SYLENCE
SZL
Deniz Karakurt
2011
Aklamal Ansiklopedik Mitoloji Szl
1.BASKI
Sayfa |2
NEML AIKLAMA
OKUYUCULARDAN MUTLAKA STENEN TEK EY:
BU E-KTABI EN AZ 5 BE- KYE (MMKNSE
TM TANIDIKLARINA) MAL LE GNDERMELER
VE
ONLARIN
DA
AYNI
EY
YAPMALARINI
NERMELERDR.
AYRICA, FORUMLARDA VE SOSYAL STELERDE
PAYLAILABLR.
BU
UYGULAMA
TAMAMEN
YASAL
TRK
SYLENCE
SZL
OLUP,
YAZARIN ZNYLE GEREKLETRLMEKTEDR.

BU
SZL
YAPMAK
OKUMAK,
TRK
PAYLAMAK,
KLTRN
YABANCILAMASINDAN
ALINTI
KORUMAK
KURTARMAK
Deniz Karakurt
VE
N
ATILAN NEML BR ADIM OLACAKTIR.
Y OKUMALAR
ISBN
978-605-5618-03-2
Szlk
AIKLAMALI, ANSKLOPEDK
nceleme, Derleme,
Halkbilim, Etimoloji
Trke
12+
Trk Lehe ve iveleri,

Moolca Lehe ve iveleri.
ONK YA VE ZER OKUYUCULAR NDR.

BRNC BASKI
Austos, 2011 / TRKYE
Xasiork lmsz ykler Kulb yesidir.
Google Kitap Projesine dhildir.
Kaynak gstermek kaydyla her tr alnt yaplabilir.
Deniz
KARAKURT
DENZ KARAKURT, 2011
Tm Haklar Sakldr.
TRK SYLENCE SZL
Sayfa |3
GR
Dnya bir deniz idi; ne gk vard, ne bir yer,

Usuz bucaksz sonsuz sular iindeydi heryer.
(Altay Yaradl Destan Giri Cmlesi.)
Trk sylencelerindeki temel unsurlar ve bileenlerin tespit edilip bir szlk halinde dizgeli bir
biimde ortaya konulmas amalanan bu alma bu anlamda belki de bir ilk olacak kadar geni
kapsamldr. Bu amala var olan tm almalar tek tek taranm ve gzden geirilmitir. Buna ramen
gzden kam, eksik ve ayrca derlemelere girmeyen balklarn olmas da kanlmazdr. Ayrca
belirtilmesi gereken dier bir husus da bu szlk oluturulurken sadece derlemlerden veya
bakalarna ait yaptlardan yararlanlmad, ilave olarak Anadolunun deiik yerlerinde krsal hayatn
iinde bulunarak pek ok motifin, figrn bizzat iitilmi olduudur. rnein Radloffun Asyada
derledii bir cmle, Anadolunun kk bir kynde benzer bir slupla hatta birebir ayn yapyla
iitilebilmektedir. Bu duruma defalarca, saysz kereler tank olunmutur. nk halk kltrnde, ky
odalarnda anlatlanlar ister Asyada ister Anadoluda olsun ayn kkenden kaynaklanmaktadr. Tm
Trk Dnyasnn ortak olarak kabul edecei bir biimde listedeki kii ve tanr adlar ayrntl olarak
derlenip geniletilmeli ve her birinin nitelikleri aklanmaldr. Yaplan almada Trk ve Mool
ayrmna ok fazla gidilmemi, iki kltrn de ortak ve i ie gemi unsurlara sahip olduu gereiyle
hareket edilmitir. Hatta ortak gemie sahip olduumuz Macar sylenceleri de yer yer ele alnmtr.
Tam olarak ifade etmek gerekirse, izlenen yntem udur. Trk kltrne dardan giren etkiler
mmkn mertebe darda braklmaya allarak, binlerce yllk ze inilmeye allm, dardan
gelen unsurlara snrl olarak ve gerek grld iin yer verilmitir. Mool kltrnde ise ister dil,
isterse kltrel olarak tamamen Mool olan ve Trklere btnyle yabanc olup, anlalmas bile
mmkn olmayan etkenlere de yer verilmemi ancak bu iki kltrn kesiim blgesi ve tamamen
ortak paydas olan kavramlar ise hi dnmeden ele alnmtr. Hatta biraz zorlama yaplarak, ama
ok da arya kamadan Moolca tabirlere de yer verilmitir. Bunun dnda Macar, Nart, een, Ugor
kltrlerine ise katk yaptmz unsurlar orannda yer verilmi, onlardan gelenlere yer vermemeye
gayret edilmitir. Smerlere ise henz ispatlanmam olmakla birlikte n-Trk bir kavim olduklar
erevesinde yaklalm ve gerekli balantlar kurulmaya allmtr. Her ne kadar bu durum
ispatlanmam olsa da, tersine bir iddiann geersizlii kesinlemitir. Yani Smerlere kesin olarak
Trk kkenli bir kavim olarak bakamasak da, en azndan dilleri asndan Hint-Ari (ve ran-Avrupa) ve
Hami-Sami (ve Arap-brani) kkenli olmadklar yzde yz kantlanmtr. Gnmzde kltrel
etkileim kaplar sonuna kadar aktr ve Dnya toplumlarnn dnsel ve toplumsal birikimlerine
dair bilgi edinmek ve yararlanmak son derece kolaydr. Fakat buradaki en sakncal durum, egemen
kltrlerin kkleri yok etmesi, tekdzeliin belirmesidir. Ayn durum dorudan sylenceler iin de
geerlidir. Yunan-Roma eksenli sylence anlay baskn ve baat olarak filmlerden, dizilerden,
kitaplardan ve en tehlikelisi bilimsel terminoloji zerinden tm Dnyaya empoze edilmektedir.
Astoronomi, kimya, psikoloj vs. hep bu kltrlerden oluturduu terimlerle geniletilmektedir.
Etkileim kanlmazdr ancak dengeli ve karlkl olduu mddete olumlu sonular dourabilir. Trk
kltr tarih boyunca etkileime ak olmu, ve pek ok ey ald kadar, pek ok kltrel katky da
komu kltrlere aktararak gerekletirmitir. Macar, Fin, Kafkas (een, Adge, Kabartay) haklaryla
i ie gemi, Fars ve Arap kltrnden etkilenmitir. Asyada ise in ve Hint medeniyetlerinin
kanlmaz sonular olmutur. Dinler asndan da Budizm, Maniheizm, Hristiyanlk ve slam ok
byk rol oynamtr. slamiyete girile birlikte Tek Tanrl bir din anlay yava yava yerlemi ve
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
Sayfa |4
nihayetinde mutlak geerlik kazanmtr. Bunun sonucunda da yine yava yava eski Tanr ve Ruhlar
geni corafyalarda etkilerini yitirerek unutulmaya balanmlardr. Yeri gelmiken belirtmek gerekir
ki, slam ncesi dneme ait ok Tanrl sistemi inceleyip snflandrmak her eyden nce bilimsel bir
almadr ve bu durumun dinsel olarak ekinilecek bir yn yoktur. rnein Kuran- Kerim kimi
ayetlerinde tarihten sildii baz Tanrlarn adlarn saymaktadr (Necm Suresi 19, 20. ve Nuh Suresi 23.
Ayetler). Kuran- Kerimin dnya durduka yokolmayaca anlay da gz nne alndnda; slam
dininin yasaklad hususlarda dahi insan ve toplum hafzasn yok etmeye deil, korumaya ak bir
yaklama sahip olduu anlalmaktadr. Ayrca Orta Asyada amanist gelenei slam ve Hrstiyanlkla
bir biimde badatrarak srdren topluluklar olduu gibi, bir inan sistemi olarak Kamlk (Trk
Mool amanizmi) dnda baka bir din kabul etmeyen topluluklar da az da olsa gnmzde dahi
mevcuttur. Bunun dnda gemi dnem inanlarna ait pek ok uygulama ve anlayn rtl bir
biimde gnmzde varln srdrd de grlmektedir. Belirli dzeydeki belirli istisnalar (mesela
Gagavuzlarda ve Ruslara yakn baz Trk boylarnda Hrstiyanlk, Karaylarda Musevilik, Moollarda
Budizm, kimi Sibirya boylarnda Kamlk gibi) dnda slam tm Trk Dnyasnn ortak deerlerinden
ve en nemlilerinden birisidir.
Trk Mool kltrndeki sylencesel unsurlar genel olarak drt snfta toplanabilir. Trk kltrnde
bu unsurlarn arasnda kesin izgilerle belirlenmi net farklar ve ayrmlar yoktur. Hemen hepsi de bir
ruh ve koruyucu niteliindedir. Burada ruh kavramndan anlalmas gereken ey de yine soyut bir
varlktr. Bilinen anlamda insan ruhunu dnmek bu kavramlar ok fazla daraltmaya ve yanl
alglamaya sebebiyet verecektir. Trk kltrnde bitkilerin, hayvanlarn hatta cansz varlklarn da
ruhlar vardr. Fakat bu ruhlar insandaki gibi onunla kaynam olmayp, ona bal ve onu koruyan bir
olgu olarak ele alnmaldr. Ancak yine de mmkn olabilecek temel farkllklarla yaplabilecek bir
snflandrma u ekildedir.
A. TNSEL (RUHAN) VARLIKLAR:
1. TANRILAR: Yaratc ve ynetici glerdir. Kiilie brndrlmlerdir. Eril Tanrlar Han,
diil Tanrlar Hanm sfatyla tanmlanrlar. Veya hepsine birden Toyun sfat eklenebilir.
nsan biimine brnm olsalar bile, bu ekli bir durumdur ve asl Tanr vasflar hep n
plandadr. Tanr adlar zel ad olduklar iin geldikleri ive veya lehede olduu korunmu
gibi fakat okunu kolayl olmas bakmndan Anadolu ve Trkiye Trkesine uygun
telaffuzlarla yazlmlardr. rnein: Pura Han eitli kaynaklarda Puura Han diye yer
almaktadr. Oysaki aslnda tam karlk olarak Bura Handr. Burada ne Puura Han ne de
Bura Han tercih edilmemitir. nk ilki telaffuza dayal ikincisi ise anlama dayal bir
yazmdr. Tanr adlar ierisinde nemli olanlar, bir szln elverdii lde ayrntl bir
biimde incelenmi fakat ikinci ve nc derecedeki tanrlara dair yeterince ayrnt zaten
halk kltrnde mevcut olmad ve buna ihtiya duyulmad iin sadece ksa
tanmlamalara yetinilmek zorunda kalnmtr. Ayrca fazla nemi bulunmayan baz
adlarn da kaynaklarda yer almad gz nne alnrsa, listenin daha titiz derleme
almalaryla ok daha fazla genileyebilecei kesindir. Fakat u an iin mevcut liste
yeterli grnmektedir. Tanr adlaryla balantl olarak ele alnmas gereken ok nemli
bir hususa deinmek zorunludur. Trk inan sisteminde Bat oktanrclnda olduu gibi
bir Tanrlar topluluu mevcut deildir ve Tanr olarak vasflandrlan (biri hari) tm
varlklar aslnda koruyucu ruhlardr ve bunlarn dierlerine gre daha st seviyelere
km olmalar temel belirleyici zelliktir. Bunun aslnda Tek istisnas Kayra Han olup
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
Sayfa |5
soyut ve mutlak bir yaratc olarak dnlr. Eski Trk kltrnde Melek kavram yoktur
ancak bu kavram yer alm olsayd, Kayra Han haricindeki tm Tanrlar/Ruhlar melek
olarak adlandrmak hi de yanl olmazd. nk Trk sylencelerindeki Tanr kavramn
Yunan veya Roma mitolojilerindeki biimiyle anlamak ok yanl sonular douracaktr.
Daha tede ise aslnda Kayra Han da Tanr (Kuday, Oan) olarak adlandrlan kapsayc ve
yaratc varln yansmasdr. Bu balamda slam ncesi Trk inan sisteminin en stteki
tek Yaratcya doru ilerleyen fakat tanrlam koruyucu ruhlar da kapsayan karmak bir
yapda olduunu sylemek doru olacaktr. Budizm (Lamaizm mezhebi), Maniheizm,
Hristiyanlk ve slamiyetin etkileri, yresel alg farkllklar ve hatta Batl bilim adamlarnn
bazen doru bazen de yanl yaklamlar sonucu bu konu iinden klmaz bir hal almtr.
2. ATA-ANALAR: Genellikle soyundan gelindiine inanlan bir varl veya yine soya dayal
yaratc doa unsurlarn niteler. Bunlar da belirli bir kiilie sahiptirler veya bir canlnn
biimindedirler. Tanrsal zelliklere sahip olduklar iin Tanr snflandrlmas ierisinde de
deerlendirilebilirler. Burada deinilmesi gereken en nemli husus, benzer isimlerdeki e
szcklerin tanmlayc veya niteleyici olup olmaddr. Bu ayrma dikkat edilmedii iin
ou zaman eitli karklklar ortaya kmaktadr. rnein Ak Ana, Ak Ata ve Ak Han
farkl kiilerdir. Ancak Ak Ata isminde Ata yerine Han kullanldnda kiiler ve zellikleri
birbirine karmakta ve ayn kiiye dnmekte ya da yle sanlmaktadr. Bir baka rnek
verilecek olursa Ay Ata bir tanrdr. Ay Han ise Ouz Hann olu olan bir kiidir. Dier
nemli bir husus da bu kitapta Tanr snflandrmasnda ele aldmz isimlerin sonunda
Han veya Hanm nvan yer almakla birlikte Ana veya Ata tanmlamasnn aslnda onlar
iinde geerli olduudur. Mesela Umay Hanm iin Umay Ana ifadesi ounlukla kullanlr.
3. YELER: Koruyucu ruhlardr. ou zaman kiilik zellikleri net olarak ortaya koyulmaz,
nk saylar ok fazladr. Pek ok doa unsurunun koruyucu ruhu vardr.
4. DER SOYUT VARLIKLAR: Bunlarn pek ou da aslnda ye veya Ruh olarak
deerlendirilebilir. Fakat ok daha fazla zellemi anlamlar ve nitelikleri olan varlklardr.
rnein or (Cin), Abas (eytan) gibi.
B. NSAN VARLIKLAR:
1. KLER: Sylencesel olmakla birlikte soyut nitelikte olmayp, insan olarak tanmlanan
bireylerdir. ou zaman bir topluluun nderi veya kahramanlk yapm kiiler olarak
grlrler. Erkekler Han, kadnlar Hanm olarak tanmlanr. Srad gleri ve insanst
zellikleri olsa da, insani niteliklerini yitirmemilerdir.
2. HAYVANLAR / BTKLER: Kutlu hayvanlardr. zel bir neme sahiptirler. Soyundan geline
bir hayvann kendisidir. Bozkurt, Alageyik gibi
C. DSEL VARLIKLAR:
ou zaman masal yaratklarn ve hayali zellikleri olan canllar ierir. Albs (Cad), Yelbeen
(Dev), Tepegz gibi
D. CANSIZ / NESNE VARLIKLAR:
zel bir neme sahip olan veya kutsallk ierdii dnlen somut nesnelerdir. Kopuz, Ok, Ota,
Ak Da, Kan Irma gibi.
E. KAVRAMLAR:
Soyut kavramlardr. rnein kut, yom, arpa gibi
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
Sayfa |6
NEML AIKLAMALAR:
Uzun yllara yaylan ve youn bir almann rn olan, yzlerce kaynan taranmasnn yannda
kiisel derlemelerin de katksyla oluan bu yaptta elbetteki eksiklikler ve yanllklar bulunabilir.
Mmkn olduu takdirde sonraki basklarda bu durumlarn giderilmesi tek zmdr. Bu nedenle;
1. her tr bilgi ve madde ekleme talebi ile tespit edilen hatalarn giderilmesi iin, kaynak
gstererek ve gerekli aklamay yaparak aadaki adrese bavurulabilir. Bylece
ekirdeinde bu almann yer alaca daha geni kapsaml bir Trk kltr ansiklopedisi
oluturma ynnde ilk adm atlm olacaktr.
2. Ayrca ortak alma yapmak istenmesi durumunda da, her trl talep ve neri iin
iletiim kurulabilir.
3. Kitabn fikir hakk notere tespit ve tadik ettirilmi ve ayn zamanda telif haklar alnm
olduu iin her tr alntda mutlaka kaynak belirtilmesi zorunludur.
4. Yazarn izniyle, kaynak belirtilmek kouluyla istenilen uzunlukta alnt yaplabilir. Kitabn
dijital srmnn serbeste datlmasnda ve paylalmasnda hibir yasal engel yoktur.
Ayrca eserin klasik basks da Trk kltrnn korunmas amacyla cretsiz olarak
datlmtr.
5. Sponsor olunduu takdirde daha sonraki basklar da cretsiz olarak datlacaktr.
6. Bu yapttaki bilgilerin, kaynak gstermek kaydyla, Vikipedi (Wikipedia) adl nternet
Ansiklopedisine Trke veya baka bir dile evrilerek yklenmesinde hibir engel
bulunmamaktadr ve bu cmle ilgili alntlarn yasal olduuna dair bir gereke olarak
sunulabilir.
7. Bu kitabn sonraki basklar ve en son hali aadaki iletiim adresinden her zaman
istenebilir.
8. Kitabn ierii ile ilgili konulardan yazardan her zaman iin yardm istenebilir, bilgisine
bavurulabilir. Elinden geldii lde herkese yardmc olmaya almaktadr.
letiim:
karakurtdeniz@hotmail.com.tr
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
Sayfa |7
-AABA HAN: Ay Kaan.

Edeer: 1. APA HAN 2. ABAKAN (ABAAN, ABIAN) HAN
Abakan boyunun ve Hakaslarn atas olarak kabul edilir. Altn Glde yaadna inanlr. Yamur
yadrd ve Altaylar koruduu inan yaygndr. Bir sylentiye gre Abakan rmann ad, kysnda
yaayan Aba Han (Ay Han) adl bir savann atyla birlikte bu nehrin sularnda boulmas
nedeniyle verilmitir. Gemite Abakanlarn atalarnn ve ongunlarnn (totemlerinin) ay olmas ile
balantl bir yaklamdr. Ay Hakaslarda kutsal ve soyundan gelinen bir hayvan olarak grlr.
Hakaslar da Abakan Hann bu rman kaynanda yaadn ve koruyuculuunu yaptn dnrler.
Abakan Hann atyla rman bir kysndan dier kysna atlad anlatlr. Kk Abakan ve Byk
Abakan rmaklarnn kavutuu yerde ayya benzer biimli kayalar bulunmaktadr. (Kaynak: Trk
Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Abakan: (Ab/Ap/Ay/Av/Az). Szck anlam Ay Han veya ay kan demektir. Ayrca balants
bulunan abartmak ve azmak fiillerinde olduu gibi bu kkten gelen szcklerde byklk
ve iddet ierii bulunur. Abi (byk erkek karde) ve Aba/Apa (baba, dede) manalar da yine
bu isimle alakaldr. Eski Moolca ile Manucada Aba ve Eski Trkede ab szckleri av,
avlanmak manalarn da barndrr. Anadolu Trkesinde Abakan szc cmert, erefli,
onurlu anlamlarna gelir.
(Baknz: AYI ATA)
ABASI: Kt Ruh.
Edeer: ABAHI, ABAZI
Kt Ruh. Ateten yaratlmlardr. Yeraltnda yaadklarna inanlr. nsanlara zarar verirler. Tek ayakl
(veya ayaksz), tek gzl ve kel olarak betimlenirler. Le yiyerek beslenirler. Zararl ve iren
grnml hangi canl varsa bunlarn eseridir. nsanlar yoldan kartrlar, baz kimseleri delirtirler.
nsan ruhunu karabilirler. Grnmezdirler, onlar ancak amanlar grebilirler. Yeryznden yeraltna
gelenleri de kendileri gremezler (mesela amanlar). Arka arkaya sra halinde yrrler ve yeryznde
grnmez olurlar. nsanolunu genelde yalnzken veya korumasz, aresiz, sayr (hasta) olduklar ve
skntl dnemlerde yakalarlar. ki trleri vardr:
1. ak: eytan. (Bkz.)
2. or: Cin. (Bkz.)
Ayrca bu iki gruba dahil olan daha baka pek ok eit kt ruhun insanoluna zarar
verdiine inanlr. Bunlarn verebilecei zararlar da deiik seviyelerdedir. Abaslarn verdii
rahatszlk sonucu hastalanmaya Tolays denir (Tolaysmak fiili ile de ifade olunur). Trk Halk
kltrnde bostanlara dikilen korkuluklara da Abak ad verilir ve korkutucu olmas itibariyle
bu szckle dorudan balantldr ve aslnda daha nceki dnemlerde kt ruhlardan
korunmak iin evlere ve bahelere dikilen heykellerin, ongunlarn (totemlerin) veya simgesel
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
Sayfa |8
direklerin dnmesiyle ortaya kmlardr. Trk ve Mool kltrnde yer alan balca baz
kt ruhlar unlardr ve bu isimlerin sonuna oul eki (-lar/-ler) getirilerek topluluk halinde
anlrlar:
Yr: Yeraltnda yaadklarna inanlr. Zaman zaman yeryzne karak insanlara eitli
zararlar verirler.
Krtiges: nsanlara hastalk verirler. Trl eitli hastalklara neden olabilirler. Yaygn
olarak insanlarn el ve ayaklarn tutmaz hale getirirler.
Sald: Akam vaktinde ortaya kp evlerde dolanrlar. Trk kltrnde Gnein bat
esnasnda er (kt) glerin ortaya ktna inanlr.
Sile (Silee): nsanlara ktlkler yaparlar. ok hzl hareket ederler, insann akln eler
ve yapt tm iyilikleri yok etmesine neden olurlar.
Sml: Akam ve sabah vaktinde ortaya kp, insanlara musallat olurlar. er karan
vakitte yani gnbatm ve doumunda etkili olurlar. Iml ve Sml eklinde de anld olur.
Ars: nsanlarn iine girer ve zellikle kadnlar ksrlatrrlar. Kadnlarn ocuklarnn
olmamas bu varlklarn yzndendir.
Inch (Inh): lmcl ktlkler yaparlar. Gleri ok tehlikeli dzeydedir. Musallat
olduklar insann kurtulma ans yok gibidir.
Alartpa (Alartpah): lmcl glere sahiptirler. nsan alp gtrebilecek gte
olduklarna inanlr. Her tr aldatc nitelie sahiptir.
ekey (eekey): nsanlar kr ederler ve grme duyularn yok ederler. itme duyusuna
da yok edebilirler ve insann sar kalmasna neden olurlar.
Suor (Suvor): nsanlarn kafasn kartrr, gnln bunaltrlar. nsan yreinin
derinliklerine nfuz edebilirler.
Hahsat (Hahsaat): nsanlarn soluunu keser ve cierlerini hasta ederler. Nefessiz
kalma, nefes darl, astm gibi rahatszlklarn nedenidirler.
Beki: nsanlarn kemiklerini eerler. Kamburluk, kemik erilii, kemik ars gibi
rahatszlklar ortaya karrlar.
Supturuku (Supturku): nsanlarn i organlarn hasta ederler. Mide ve barsak arlar
verirler, i organlara asalaklar yerletirirler.
Snalk: nsann gszlemesine neden olur, takatini keserler. Kas arlar, kramp gibi
rahatszlklarn sebebidirler.
Arbat: nsann gcn tketir ve bedenini yok ederler. Dermanszlk, fersizlik gibi
rahatszlklar hep onlarn eseridir.
Monoy: nsanlara deri hastalklar verirler. Czzam gibi insann grnn bozan
hastalklar bunlarn musalat olmasyla ortaya kar.
Alban: ok kt isimleri ve ok kt yzleri vardr. ntihar etmi insanlarn ruhlarndan
meydana gelirler. Trk kltrnde intiharn ho grlmediinin en ak rneidirler. Ters
dnm gzleri, yukarya kalkk olarak uzayan salar vardr.
Callk (alk): Bedenleri terstir. Yeryzn ve yaamn dengesni bozup kartrrlar.
Saylar olduka fazladr. Kck l, Cark l, Tihik l gibi adlar vardr.
Harsa: Kuduz kpekleri ve saldrgan inekleri vardr. Gzleri kurumutur. nsana
baktklarnda souk su dkm gibi titretirler. Yeni domu bebekleri yerler. Beikleri
bozarlar. ok irkindirler.
Cahk (ahk): Lanetlenmi insanlarn ruhlardr. ekil deitirebilirler. Kanl elleri,
kupkuru gzleri, lmcl szleri vardr. ok tehlikelidirler.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
Sayfa |9
Mohol: Beddualarla insann iine girerler. ine girdikleri kii lye benzemeye balar.
Yz ve gzleri kuruyup irkinleir. Hareketleri yavalar. Yol Tanrs Mohol Han ile de
balantl grnmektedirler. nk yol ayn zamanda baht ve talihi de ifade eder. Bu
varlklarn musallat olduu kiilerin bana her tr talihsizlik gelir.
(Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Abas: (Ab/Ap/Av). Aparmak (karmak, alp gtrmek) anlamn ierir. Trkede Apazlamak
szc avulamak anlamna geldii gibi rzgarla gitmek de demektir. Ab szc de can,
ruh gibi kavramlar ifade eder. Yine kken olarak Av kelimesi ile de balantldr.
(Kart: AYII)
(Baknz: AK, OR)
ABRA: Yeralt Ylan.
Edeer: ABURA, APRA
Yeraltndaki Byk Deniz (Tengiz)de yaayan ve ejdere benzeyen devasa iki ylandan birisidir.
Timsaha benzer bir grnm vardr. Bu canavarlarn dieri ise Yutpadr ve ikisinin ad birlikte anlr.
Gzleri parlak bakr renklidir. Ayaklar kzldr. nanlmaz byklktedir, grenlerin yreine korku
basar. ok gl eneleri vardr. Ker Abra, Ker Yutpa ve Ker Doydu olarak yer alt canlsndan
bazen birlikte bahsedilir. Bazen de bu nn ayn varlk olduu dnlr. Abra ve Yutpa, Erlik
Hann saraynn bekileri olarak da sylencelerde yer alrlar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Abra: (Ab/Ap/Av). Abramak fiili, deniz tatlarn ynetmek demektir. Szcn denizle olan
balants aktr. Aparmak kelimesi kapmak, alp gtrmek anlamlarn ierir. Ayrca arlk
ierii kelime kknde mevcuttur.
(Baknz: YUTPA, DOYDU, KER)
ABZAR YES: Avlu Ruhu.
Edeer: ABAZAR ISI
Eanlam: 1. EN (VEN, VENK), 2. ULAN, 3. KURA 4. TRGEN yeleri.
Avlunun koruyucu ruhudur. Evin avlusunda veya bahesinde yaar. nsanlarn gzne ancak uzaktan
ve deiik hayvan klklarna girerek grnr. Evcil hayvanlar sever. rnein atlarn kuyruunu
rmekten ok holanr. Her nesnenin bir koruyucu ruhu olduu iin, aslnda avlu duvarnn bile ayr bir
yesi vardr. Avlu kavram farkl ive ve lehelerde farkl szcklerle karland iin ad deimektedir,
fakat ierik yaklak olarak ayndr. Szck olarak en ok bilinen Abzar yesidir. en, ulan, Kura ve
Tirgen kelimeleri avlu anlamna gelir. Bunlarn tamam bir evin nndeki evrilmi yer, eitli ilerin
grld alan, bahe demektir. Avlu yesi de buralarda yaar ve gezinir. (Kaynak: Trk Sylence
Szl, Deniz Karakurt)
Abzar: (Ab/Ap). Kelime kknde rzgar anlam vardr. Kkenbilimsel olarak bakldnda
rzgarl yer demek olabilir. Avlu anlam tar.
(Baknz: YE)
AD: sim.
Edeer: AT
Bir varl tanmaya, tantmaya veya tanmlamaya yarayan, ona zglenmi szck. Baz felsefi
yaklamlarda varlklardan nce onlarn adlarnn var olduuna inanlmtr. Elbetteki bu felsefi bir
tartma konusudur. Ancak ad kavram Trk kltrnde nemli bir yere sahiptir. Ad olmayan
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 10
varlklar, ancak te aleme ait grlrler. slam ile birlikte Besmele Adlama kavram ok yaygn bir
hale gelmitir. Buna gre her ie Allah(c.c)n adyla balamak gerekir. zerine Allah(c.c)n adnn
anlmadan kesildii veya kendiliinden len hayvanlarn yenilmesi yasaktr. Besmele cmlesinin ierii
Trkeye anlam olarak; Acyc ve Acyan Allahn adyla ya da ksaltlm biimiyle (Bismillah)
Allahn adyla olarak evrilebilir. Besmele, doal srelere Yaratcy dahil etmeyi ngrr. Yani
nce maddenin deil fikrin olduu gr benimsenmitir. Ad insanolunun var olduu her yerde
nesneleri ve olgular nitelemek iin kullanlan soyut bir aratr. Trklerde Yaygu a (Yaratl
Zaman) inan varln birbirinden ayrmad bir dnemi ifade eder. Baka hibireyin olmad her
eyin sonsuz bir su olduu bu ada, gk diye bir ey yokken her ey sar ve dilsizdir. Yani anlam ve
ad yoktur hibireyin. Sayan sylencelerine gre bu sonsuzlukta nce ad verilerek yaratl
balamtr. Ad ise anlam demektir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ad: (Ad/At). Tanmlama, niteleme anlam ierir. Trkede ad ayn zamanda at demektir ve
pek ok lehede d/t fark ortadan kalkar. At kutlu bir hayvan olarak o kiinin kimliidir ayn
zamanda. Tersine bir mantkla, kiinin adnn aslnda onun soyut bir at olduu ve kendisini
tad dnlebilir. Bu nedenle eskiden Trkler ldklerinde atlaryla (yani adlaryla)
birlikte gmlmlerdir. Yeryzndeki tm Trk ive ve lehelerinde Ad/At biimiyle binlerce
yldr yer alan ortak bir kelimedir. Ayn zamanda bir kk olarak yzlerce kelimenin tremesine
olanak vermitir.
(Baknz: ADSIZ)
ADAGAN HAN: Da Tanrs.
Edeer: ATAGAN (ADAHA) HAN
Dalar ve zerinde yaayan varlklar korur. zellikle dalardaki at ve sr srlerinin
koruyuculuunu yapar. Buralardaki canllara zarar verenlere ok kzar. Eski biiminin Pataghan
olduunu ileri sren grler vardr. Koruduu varlklar kskand sylenir. (Kaynak: Trk Sylence
Adagan: (Ad/At). Ad ve At szckleriyle ve Adamak fiili ile balantldr. Ata szcyle de
ilgili olabilir. Ataghan kelimesi Moolca da kskanlk anlam ierir. Yataan adl kl trnn
baka bir syleyi biimi de Atagandr, bu kavramla balantl olma ihtimali de mevcuttur.
ADAK: Nezir.
Edeer: ADAH, AZAH
Herhangi bir dilek yerine geldiinde karlnda yaplaca veya verilecei sylenen ey ve bunun
sonucunda insann kendisini Tanrya kar ykml kld durum. Kutsal varlklardan yardm dilemek
amacyla kurban kesme, sa verme, mum yakma, para balama gibi eylemlerde bulunma taahhd.
Bu yklenim yerine getirilmedii takdirde kiinin bana olumsuzluklar, hatta felaketler geleceine
inanlr. nk bu sz Tanrya kar verilmitir. Adak kavramna hemen her dinde rastlanmaktadr.
Adak: (Ad/At). Ad (isim) szcnden treyen Adamak fiilinin ekimli halidir. Adn ortaya
koymak, adyla sorumluluk alma demektir. nk adn vermek, kendini vermek anlamna
gelir.
(Baknz: ADAMAK)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 11
ADAMAK: Nezretmek.
Edeer: ETEMEK, EDEMEK
Herhangi bir eyi kendi kendine ve Tanrya kar ykml klmak. Bir dilein gereklemesi iin kutsal
varlklardan ve glerden yardm dilemek. Ayrca kendisini bir ie btnyle vermek veya o uurda
feda etmek anlamnda da kullanlr. Adak kavram hemen hemen btn dinlerde mevcuttur. Trk
kltrnde en yaygn olan uygulama adak kurban ve adak sadakasdr. Bir dilek yerine geldiinde,
nceden adand biime uygun olarak ya kurban kesilir ya da yoksullara para verilir. (Kaynak: Trk
Adamak: (Ad/At). Adn ortaya koymak anlam vardr. Kendi ad zerine ant imek demektir.
(Baknz: ADAK)
ADAPA HAN: lk Kral.
Smer krallar listesinde Smer ulusunun ilk hkmdardr ve baz sylencelerde yaratlm ilk insandr.
Adapa/Adama dnmne uram ve Adam/Adem eklinde sylenir hale gelmitir. Evrenin tm
bilgisinin te birine sahip olduu ve bunun Tanr tarafndan kendisine retildiine inanlr.
Smerlerdeki bu inana benzer bir biimde Hz. Ademe eyann bilgisinin retildii Kuran- Kerimde
de belirtilir. Kral olmann yan sra ayn zamanda Kam (aman)dr. Bir gn Adapa Tanrnn huzuruna
arlr ve nne lmszlk iecei getirilir. Adapa bunlar almak istemeyince Tanr arp nedenini
sorar. Adapa yle yantlar: "Bir bakas yemeyeceksin, imeyeceksin, dedi". Bunun zerine Tanr
kzarak onun yeryzne atlmas emrini verir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Adapa: (Ad/At). Ad (isim) szc ve Ata kavram ile balantldr. branice Adamah eklinde
ifade edilen biiminde amur, balk, kil gibi anlamlar vardr.
ADSIZ: simsiz ocuk.
Henz kahramanlk yapmad iin ad koyulmam ocuk. Trk geleneinde ocuk byyp de bir
kahramanlk veya nemli bir i yapana kadar kendisine isim verilmez, ya da o zamana kadar geici bir
ad verilir. Dikkate deer bir olay gerekletirdiinde ise o blgenin ulu kiisi (ozan, aman, hoca vs.)
gelir bu yapt kahramanl artran bir ad koyar. Genelde kk bir len yaplr veya yemek
verilir. rnein; Dede Korkut yklerinde anlatlan ve boay boynuzlarndan tutup yere vurarak
yenen ocua Korkut Atann gelerek Boa adn vermesi gibi. Adsz olmak bir eksiklik saylr ve bu
nedenle olumsuz anlamlar ierir. rnein Sibirlerde Adsz Hanm adl ktcl bir ruh bulunmaktadr.
Ad nesnenin bir anlamda ruhudur, onun bir parasdr ve aralarnda bir ba vardr. Smerlerin
nanna gre Su Tanrs Enki, her eye bir ad vermi ve bylece yaratl balamtr. (Kaynak: Trk
Ad: (Ad/At). Bir kiiyi niteleyen ve ona ait olan sz. Bir kimseyi, nesneyi, varl ya da olguyu
anlatmaya, akla getirmeye yarayan kelime. n, hret.
(Baknz: AD, ADSIZ HANIM)
ADSIZ HANIM: Ktlk Tanras.
Edeer: ATSIZ HANIM
Ktlkler yapar, ad olmad iin bu ktlkleri kimin yapt bilinmez. Ad olmayan ktlk, bu
aleme deil farkl bir evrene, baka bir boyuta aittir. Adsz Hatunun, henz kahramanlk
gsteremedii iin ad alamayan ocuklara ilieceinden korkulur. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 12
Adsz: (Ad/At). Ad olmayan demektir. Ayn zamanda at szcyle de balantlr ve bu

balamda atsz olmak adsz olmakla edeer tutuluyor olabilir.
(Baknz: AD)
AA ANA: Aa Tanra.
Edeer: AA (AAS, YAA, YIA, CIA, EVES) ENE
Eanlam: MAS ANA
Moolca: MOD (MODON, MODUN) ECE
Yerle g birbirine balayan yaam aac Ulu Kayn (Bay Tereki) korur. Baz Trk boylar aatan
trediklerine inanrlar. rnein bir boyun ad olan Kpak kelimesi, Aa Kovuu demektir. Kpak
annesi, bir adann ortasnda bulunan aacn kovuunda dourmutur. Kpaklar da onun soyundan
tremilerdir. Aslnda aa kovuunun ierisinde yer alan kadn motifinin sonraki alarda, sylenceyi
daha gereki bir hale getirmek iin oluturulduu anlalmaktadr. Daha eski dnemlerde dorudan
aatan doma eklinde bir anlayn varolduu rahatlkla sylenebilir ve buradaki aa da aslnda
sradan bir aa olmayp, Ulu Kayndr. nk o, tm yaam ve dourganl simgelemektedir. Bir
benzetim yapldnda Ouz Hann ilk einin de Aa Ana kavramyla balantl olduu grlebilir.
Ouz Hann bulduu bu kz da bir aacn ortasnda oturmaktadr. Ve daha sonra dourduu
olundan treyen oklar ad verilen Trk boylarnn anas olarak kabul edilir. Aa, soyluluu da
ifade eder. Trk kltrnde byk ve kovuu olan aalara sayg duyulur, hatta bu tr aalardan
korkulur, iinde Al Anasnn (veya Aa Anann) yaadna inanlr. Aa Anay belirgin bir biimde
Aa Atadan ayran en nemli zellik, iinde yaayan dii bir varln veya kadnn bulunmas ve onun
da dourgan olmasdr. Trklerde dikkat eken ve nem verilen baz aalar unlardr:
- Yangak/Cangak: Ceviz Aac.
- Kos/Goz/Hoz: Ceviz Aac.
- Palt/Pelit: Mee Aac.
- Emen/men: Mee Aac.
- Siye/iye/iye: Vine Aac.
- Ala/Ele: Vine Aac.
- Tal/Tel: St Aac.
- Kavlaan/Kavlagan: nar Aac.
- ke/Cke/Yke: Ihlamur Aac.
- Ara/Arca: am Aac.
- Karagay/Karakay: am Aac.
- Terek/Tirek: Kavak Aac.
- Buk/Bk: Kayn Aac.
- rk/rik: Kays Aac.
- rdk/rtk: Armut Aac.
- Koa/Koa: Armut Aac.
Aa: (A/Ak). Deiik trleri bulunan odunsu bitki. Amak (yukar kmak) fiiliyle
balantldr. Uzamak anlam tar. Bu balamda ge doru olmay belirtir. Aacn kutluluu
belik de ge doru ykseliyor olmasndan kaynaklanr.
(Yans: AA ATA)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 13
AA ATA: Aa Tanr.
Edeer: AA (AAS, YAA, YIA, CIA, EVES) EDE
Eanlam: MAS ATA
Moolca: MOD (MODON, MODUN) EEGE
Baz Trk boylar rnein Uygurlar aatan trediklerine inanrlar. ki nehrin kavanda bulunan bir
adacn tam ortasnda yanyana duran iki aacn arasna den yldrmlar sonrasnda be tane adr
belirir ve ilerinde birer tane ocuk oturmaktadr. Bu ocuklar o blgedeki kavimlerce bulunurlar ve
onlarn iinde yetiip byrler ve Uygurlarn atalar olurlar. Gidip o iki aaca sayg gsterirler ve
bunun zerine aalar konuup kendilerine alkmada (hayrdua) bulunurlar. Bu be ocuun ad ise
yledir;
1. Sonkur Tekin,
2. Kotur Tekin,
3. Our (Or) Tekin,
4. Tkel Tekin,
5. Bg Tekin.
Be ocuk motifinin Krgzistann bakenti Bikekin eski ad olan Pibeg (Be Bey) ile balantl olma
ihtimali de vardr. Bu isimlerden birisi olan Tkel szc Trk kltrnde zaten aatan doan kiiler
iin kullanlmaktadr. Bg Tekin ise Mani dinini Trklerde yayan kiidir ve aslnda tarihte yaam
gerek bir kii olmasna ramen aatan doma efsanesine dahil edilmitir. Yerle g birletiren
Yaam Aac bazen Demir Aa olarak da adlandrlr. Korkut Ata yklerindeki Basat adl kii de (veya
atalar da) ulu ve byk bir aatan tremitir. Dolganlarn kendilerine verdikleri dier isim olan Ta
Kihi (Orman Kii), ormanda yaayan anlamna gelmektedir. Ancak dorudan ele alndnda Aa
Adam diye dahi evirilebilir. Orman Kii tanmlamas Terekeme adl Trk boyunu da akla
getirmektedir ve bu szck de terekle yani aala uraan arm yapmaktadr. Bazen Aa yesi
manasnda da kullanlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
balantldr. Uzamak anlam tar. Bu balamda ge doru olmay belirtir.
(Yans: AA ANA)
AA YES: Aa Ruhu.
Edeer: AA (AAS, YAA, YIA, CIA, EVES) ISI
Eanlam: MAS ANA
Moolca: MOD (MODON, MODUN) EZEN
Aacn koruyucu ruhu. Her aa iin farkl bir ye vardr. zellikle byk, yal ve kutlu saylan
aalarn mutlaka bir yesi vardr. Bazen olumsuz nitelikler de tayan Aa yesinin tm vcudu aa
gibi kabuklarla ve kllarla kapldr. rm yaprak ve aa kabuu gibi kokar. Aa yesi bir yerden
baka bir yere havada uarak gidebilir. Bedeni sk tylerle kapldr. Tm bedenine yapraklar yapm,
sa sakal birbirine karmtr. Baz sylencelerde sihirli gleri olan kanatl bir at olduu sylenir.
Ayrca aa trleriyle balantl olarak deiik iyler olabilir. rnein; Mee yesi, Kavak/Gavak yesi,
St/Svt/Sget yesi, am/am yesi, Ceviz/Cevis yesi, Kayn/Katn yesi, nar/nar yesi,
Ard/Artu yesi, Grgen/Krken yesi, Dut/Tut yesi, Erik/rig yesi, Armut/Almurt yesi,
de/Nide yesi, Servi/Selvi yesi, Vine yesi, Ihlamur yesi gibi Trk kltrnde aa nemli bir
yere sahiptir. zellikle sra d grnm olan aalar Ulu Kayn artrd iin sayg gsterilir.
Aa daima Ulukayn kavram ile birlikte deerlendirilmelidir. Trklerde Elma Aac byk bir neme
sahipken ncir ve zeytin aalar ise slamiyetin etkisiyle kutsallk kazanmtr. nk Kuran- Kerimde
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 14
bu aa (ve/veya meyveleri) zerine yemin edilmektedir: ncire ve Zeytine andolsun ki (Tin Suresi,
1. Ayet). Budizmin kurucusu olan Buda bir aacn altnda dnerek geree erimitir. Zeytin Akdeniz
ve Ege kltrnde ok nemli bir yere sahip olup, Bat mitolojilerinde vurgulanr. Trklerde ise aacn
trnden ziyade bykl ve grkemi n plana kar. Korkut Ata yklerinde Uruzun aaca
seslenii ilgi ekicidir.
Ban ala bakar olsam, basz aa,
Dibin ala bakar olsam dipsiz aa.
Beni sana asarlar, gtrmegil aa,
Gtrrsen, yiitliim seni tutsun aa.
balantldr. Uzamak anlam tar. Bu balamda ge doru olmay belirtir.
(Baknz: YE, ULUKAYIN)
AAL: Ruh arma.
zellikle atalarn ruhlarnn yardm etmesi iin baz ritellerle arlmasdr. Yakut geleneinde yaygn
bir uygulama olarak grlr. teki alemle balant kurma anlay, insanolunun daima ilgisini
ekmitir, nk bilinmezlik daima merak uyandrr. Bunun yan sra modern toplumlarda, hatta
kendilerini elit olarak gren snflarda dahi ruh arma uygulamalarnn zaman zaman moda olmas
dikkat ekicidir. Fakat ilkel topluluklarda dini bir ayin olarak grlen Aal ile bu tip modalarn
birbirinden farkl ynleri olduu kesindir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Aal: (A/Ak). Amak, akmak, beyazlamak, mak, ykselmek, yukar kmak veya aa
inmek gibi anlamlar tar. Aalbay szc, saygdeer demektir.
AAN: Dua.
1. Aan biimiyle Yakutada geer. Ruhlarn ve Tanralarn adlarnn nnde bir sayg ifadesi olarak
yer alr. r: Aan Kbey Hanm.
2. Ayrca dua anlamna da gelir. Yakarma, Tanrya yalvarma demektir. Dua kavram yeryzndeki
neredeyse btn dinlerin znde yer alan temel unsurlardan biridir. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Aan: (A/Ak). Amak, akmak, beyazlamak, mak, ykselmek, yukar kmak veya aa
inmek, yaratmak gibi anlamlar tar. rnein, kz ocuklarna verilen bir ad olan Aanbke
ge doru ykselen hanm, ge doru ykselen gzel demektir. Olaslkla eski bir Tanra
ad ile balantldr. Kuyrukluyldz anlam da bulunur. Aduk ise kutsal manasna gelir. A
szcnn kutsallk anlam ierdii aktr.
(Eanlam: TG)
AAR HAN: Canllar Tanrs.
Art Toyon olarak da bahsedilir. Yeryzndeki tm srecin ileyiinden, insanlardan ve dier
canllardan sorumludur. rng Aar Han olarak bahsedilir. rng Ay Han adndaki baka bir Tanr
ile ayn kiilik olduu ne srlmektedir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Aar: (A/Ak). Amak, akmak, beyazlamak, mak, ykselmek, yukar kmak veya aa
inmek, yaratmak gibi anlamlar tar. Ama kuyruklyldz, gkta anlamna gelir.
(Benzer: AYI HAN)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 15
AHA HAN: Hayvan Tanrs.
Edeer: AHAA HAN
Hayvanlar Korur. Hayvanlarn aas, onlarn efendisi olarak grlr. lgen tarafndan yabani
hayvanlarn ve onlarn yavrularnn sorumluluu kendisine verilmitir. Trk kltrnde insanlarn
dier canllarla, hayvanlarla, bitkilerle ve hatta cansz varlklarla karde olarak grlmesinin en gzel
davurumlarndan birisidir. Yakutlardaki Aha adl rmak tanras ve Anadoludaki Aka ad verilen Ana
Tanra ile de ilgilidir. Kimi grlere gre Aka Hanm ile ayn kiiliktir, fakat aralarnda cinsiyet
farkll bulunduu dikkate alnmaldr. Aka Hanm ile kartrlmamaldr. (Kaynak: Trk Sylence
Aha: (A/Ah/Ak). Aa/Aha abi demektir. Byk erkek karde anlam veya sahiplik ifade eder.
Beyazlk ieriini de barndrr. Moolca ve Tunguz dillerinde de gemite ve gnmzde
erkek yanl akrabalklar tanmlamakta kullanlr. Moolca Ah, Manuca Ahon erkek karde
demektir.
(Baknz, Benzer: AKA HANIM)
AKA HANIM: Irmak Tanras.
Edeer: AKA HANIM
Irmaklarn ve iinde yaayan varlklarn koruyuculuunu yapar. Kimi grlere gre Aha Han ile ayn
kiiliktir, fakat aralarnda cinsiyet farkll bulunduu dikkate alnmaldr. Bir baka gre gre ise
Ak Ana ile benzerlii nedeniyle ayn yaratc olduu ne srlr. Aha Han ile kartrlmamaldr.
Aha: (A/Ah/Ak). Aa/Aha abi demektir. Byk erkek karde anlam veya sahiplik ifade eder.
Beyazlk ieriini de barndrr.
(Baknz, Benzer: AHA HAN, AK ANA)
AK ANA: Deniz Tanra.
Edeer: A ANA
Eanlam: 1. RNG ENE 2. SOR (SURA, URA) ENE
Moolca: SAJ (SAGAN, SAGAAN) ECE
Deniz lahesi. Henz hibirey yaratlmamken ve yalnzca usuz bucaksz bir su varken, sonsuz
sulardan karak, Tanr lgene yaratma ilhamn vererek sulara tekrar dalmtr. Iktan (cisimsel
olmayan) bir bedeni vardr. Banda gc simgeleyen ve taca benzeyen zarif boynuzlar bulunur. Alt
ksmnda denizkz gibi ok uzun bir balk kuyruu bulunur. Kuyruu hafif maviye alan bir renktedir.
Etrafnda denizyldzlar dolar. Hayatn balangcna dair ne varsa hepsine ruh vererek yaam
dngsn balatmtr. Akdenizde yaar. Baz sylencelerde, geyik ekline giren Su Ana ile
Gktrklerin Atas evlenmitir. eitli sylencelerde hep denizden kan varlk bir geyik olarak
betimlenir. Beyaz renk suyu ve temizlii simgeler. Yakutadaki rng szc beyaz ve gm
demektir. rng bu dilde Ayst Hanm iin bir sfat olarak da kullanlr. Moolcada Ehe reng olarak
bilinir. Moollara gre Ekhe Hatun, derinliklerden gelen amuru bir kaplumbaann srtna koyarak
yeryzn yaratmtr. Dolaysyla rng Ayst Han; Ak Ana ile Ayst Hanmn birlemi biimi
olarak dnlebilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ak: (A/Ak). Amak, akmak, beyazlamak, mak, ykselmek, yukar kmak veya aa inmek,
yaratmak gibi anlamlar tar. Kirlenmemilik, eldememilik ve gnahszlk mecazen anlamn
ieriinde yer alr.
(Yans: AK ATA) (Benzer: SU ANA)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 16
AK ATA: Deniz Tanr.
Edeer: A ATA
Eanlam: 1. RNG EDE 2. SOR (SURA, URA) EDE
Moolca: SAJ (SAGAN, SAGAAN) ECEGE
Deniz lah. Dnyann dier ucunda yer alan kutsal okyanusta yani Akdenizde yaar. Demir Yayl
olarak betimlenir. Demir Yay gc simgeler. Balk klna girebilir. Su ezeli balangc ve yaratc
karmakl simgeler. Dnyann yaratl dorudan su ile balantldr. Ayrca insan vcudunun ve
dnyann drtte sudur. Denizler sonsuzluu ve Tanrsal kapsaycl sembolize eder. Ksr kadnlar
maaralarda duvarlardan damlayan sular itiklerinde ve nisan yamurlarn bir kapta biriktirip
itiklerinde ocuk sahibi olacaklarna inanrlar. Suyun ekilsiz ve yapsz oluu onu bir madde olarak
alglamaktan ziyade kut kavram ile ilikilendirilmesine sebep olmutur. Ayn ekilsizlik ve enerji olarak
alglama durumu ate iin de geerlidir. Su bir snrdr, burada uygarlk biter; tesi farkl bir algya
aktr. Yzeyi ayna gibi ters grnt verir. Ruh da su gibi akkan ve biimsizdir. Sulardaki varlklar
yalanmazlar, hastalanmaz ve irkinlemezler. Smer Su Tanrsnn ad Enkidir ve Trke Engin
szcyle balantl grnmektedir. rng szc deiik Trk lehelerinde aman, frk gibi
anlamlara da gelir. Moollarda pek ok Tanrya sfat olarak Sagan (Sagaan) yani beyaz sfat verilmesi
bu Tanr ile balantldr. Sura, uvaada beyaz demektir. een ve ngu dillerinde ise Sura szc
St anlamna gelir. Moolcada Sara ise Ay demektir ve kavramlar dilbilimsel olarak da hep
birbirleriyle bal veya balantldr. Yakutadaki rng szc beyaz ve gm demektir. rng bu
dilde Ay Han iin bir sfat olarak da kullanlr. Dolaysyla rng Ay Han; Ak Ata ile Ay Hann
birlemi biimi olarak dnlebilir. Aka Han ile kartrlmamaldr. (Kaynak: Trk Sylence
ieriinde yer alr.
(Yans: AK ANA)
(Kartrlan: AK HAN)
(Benzer: SU ATA)
AKA HAN: Sylencesel Hakan.
Edeer: AK (A) HAN
yilii temsil eder. nsanl korumakla grevlidir. Ak Dada yaar. Ak bir at vardr. Dokuz memleketi
(ktay) idare eder. Soylu olan insanlar ve hakanlar simgeler. Aksoylu tabiri bu anlamda kullanlan bir
szcktr. Anadoluda kz sularda boulan Aca Bey adl kiinin sylenceleri anlatlr. Bu kiinin Ak
Han ile ayn kii olma ihtimali yksektir nk motifler birebir rtmektedir. Aca Bey yazlarn
Akda (A/Ak Kayalar) yaylalarnda geirir. ok istedii halde bir erkek ocuu olmamtr. ok gzel
olan tek kznn isteyeni oktur fakat Aca Bey kimseyi kzna layk grmez ve bakar ki kzn beylerden
kurtarmann yolu yoktur onu erkek klna sokar. Cirit, gre, at koturmada erkekleri geer. Bahar
gelince gnn birinde srlerini Akdaa karan bir oban herkesin uykuya dald dolunayl bir
gecede kavaln yle bir flerki, kz sese uyanr. Sese doru gider ve grnce obana sevdalanr ama
atna atlayp gider. oban il il gezer ama kz bulamaz. Ertesi yl yine Akda'a gelir. Kz obann kavaln
duyar duymaz atna atlayp kaval sesine doru gider ve obann yanna varr. Yllarca bu byle devam
ederken frtnal bir gnde kavaln sesini duyar atna atlayp sese doru gider ama ses her defasnda
deiik yerden gelmektedir. Rzgarn oyunundan aran kz atn bir saa bir sola srer. Kaval sesi
gitgide uzaklamaktadr. Kz deliye dner ve Akdan tepesine ynelir. Bir uuruma geldiinin farkna
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 17
varmadan aaya Ak Irmaa (veya Ak Gle) der. oban da yiter gider, bir daha kimse ondan haber
alamaz. Ak Ata ile karmamas iin Aka biimi tercih edilebilir. Ak Ata ile kartrlmamaldr.
ieriinde yer alr.
(Kart: KARA HAN)
(Kartrlan: AK ATA)
AKDENZ: Sonsuz Okyanus.
Edeer: AKTENGZ, ADNGZ, ATNES
Eanlam: SURTENGS, SURATNES
Dnyann sonunda yer alr. Bu denizde veya kylarnda yaayan Hanlara eriilmez. Dnyann sonunda
yer alan veya evreleyen dier deniz ise Gkdenizdir. Ak Denizin ve Gkdenizin de tesinde Od
Deniz (Ate Denizi) vardr. Akdeniz ve Gkdeniz mantna uygun olarak, gkte Demirkazkn
etrafnda dnen Akboz At ve Gkboz At vardr, yine ayn mantkla Cengiz Han lmeden nce lkeyi
oullar arasnda Ak Orda ve Gk Orda olarak ikiye blmtr. Akgl ile kartrlmamaldr. (Kaynak:
Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Akdeniz: Ak + Tengiz / Deniz
(Kartrlan: AKGL)
(Yans: GKDENZ)
(Baknz: ODDENZ)
AKBUA HAN: Tp Tanrs.
Edeer: AKBE (AKBKE, AKBKE, ABE) HAN
Hekimlerin koruyucusudur. Kolunda tad byk beyaz bir ylan ile simgelenir. Hekimler kendisine
dua ederler ve yardm dilerler. Elinde bilgiyi ve bilgelii temsil eden bir asas vardr. Bu asa ile kime
dokunursa hemen iyileir. Ak Ylan ise yeryzndeki ylanlardan farkl olarak aulu (zehirli) deildir.
Onun ausu ilatr, her tr hastal saaltr. Moollarda ve Trklerde hekim ve eczaclar deiik
adlarla anlr. Sagun/Saun/Sgun: Hekim, Otaman/Ota/Oto: Eczac anlamna gelir. (Kaynak: Trk
Akbe: Ak + Bke (Beyaz Ejder, Beyaz Ylan) demektir. Beyaz Ylan tbbn semboldr. Bg,
Bge ve Bge szckleri ayn zamanda sihirbaz ve/veya aman anlamlarn da ierir.
(Baknz: BKE)
AKGL: Yaam Havuzu.
Edeer: AKKL, AKL
Eanlam: STGL, STKL, STKL, SETKLE, TKL
Moolca: HNNR, SNNEVR
Gkyzndedir. Yaam Aacnn zerindedir. Stten bir gl eklindedir. Yaamsal unsurlar tar.
Yeryzne gelecek ruhlar bu havuzun iindedir. Kbey Hanm bu glden mein krbalarla getirdii
st doacak ocuklarn azna damlatr. Bu damla ocuun ruhunu simgeler. Stgl gn nc
katnda bulunur. St-Ak Gl olarak da adlandrlr. Btn hayatn kayna olarak kabul edilir.
Nasreddin Hocann gl st olarak dnp maya almas arasnda alegori kurmas bu konuyla
toplumsal bilinalt dzeyinde de olsa alakaldr. St beyazl, safl, temizlii simgeler. Sura,
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 18
uvaada beyaz demektir. een ve ngu dillerinde ise Sura szc St anlamna gelir. Moolcada
Sara ise Ay demektir ve kavramlar dilbilimsel olarak da hep birbirleriyle bal veya balantldr.
Akdeniz ile kartrlmamaldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Akgl: Ak + Gl / Kl
Stgl: St + Gl / Kl
(Kartrlan: AKDENZ)
AKKIZLAR: yilik Tanralar.
Edeer: AGIZLAR
lgen Hann kzlardrlar. Kyanlar ad da verilir. Sanat ve estetik anlay konusunda insanlara ilham
verirler. Hibirisinin ismi bilinmez. simsiz olmalar bu dnyadan onlar tamamen uzak klar. Kyan
szc ayn adl bir Mool boyunu artrmaktadr. Trk-Mool tarihinde Kyat ve Kyan adl iki
akraba boy vardr ve Akolanlara da Kyat ad verilmesi bu boylarla alakaldr. (Kaynak: Trk Sylence
Akkz: Ak + Kz
(Yans: AKOLANLAR)
(Kart: KARAKIZLAR)
AKKULA: Sylencesel At.
Manas Hann atdr. Sra d zellikleri vardr, ok grkemli ve zekidir. Sahibine sadktr, savalarda
onunla birlikte dmana anlayarak ve isteyerek saldrr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Akkula: Ak + Kula. Kula gvdesi koyu sar, kuyruu, bacak kllar ve yelesi kara olan at
demektir. Bu szck kken olarak anlamak ve yukar sramak anlamlarn da tar.
(Baknz: AT, MANAS HAN)
AKOLANLAR: yilik Tanrlar.
Edeer: AKULLAR
Eanlam: AKERLER
lgen Hann oullardrlar. Kyatlar ad da verilir. Yedi kardetirler. Yedi Altay boyunun
koruyucusudurlar. Yedi Kat yeraltn sembolize ederler. Kyat szc ayn adl bir Mool boyunu
artrmaktadr. Moollarda Kyat ve Kyan adl iki akraba boy vardr.
1. Kart Han (Bkz.)
2. Pura Han (Bkz.)
3. Bura Han (Bkz.)
4. Yal Han (Bkz.)
5. Karagu Han (Bkz.)
6. Kanm Han (Bkz.)
7. Bakt Han (Bkz.)
Akolan: Ak + Ul / Olan
Aker: Ak + Er
(Yans: AKKIZLAR)
(Kart: KARAOLANLAR)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 19
AKSALI: htiyar Kadn.
Edeer: AKSALI, AALI, AKATI
Gksal tabiri de kullanlr. Yal kadn, nine. Bir blgenin tannm en yal kadn. yi niteliklere
sahiptir. ounlukla bu dnyada kimsesiz ve yalnzdr. Yolda kalm, evinden uzak, yabanc
kahramanlar daima, tesadfen byle bir ninenin evine snr ve orada konaklarlar, dinlenirler. Bazen
de Aksal, otalar (ilalar) hazrlayarak yiidin yaralarn iyiletirir. Ettii dualar hep kabul olur. Asvir
edilirken gm sal mecaz da tercih edilir. rnein Sogotoh destannda Sabya Bay Toyun ve
Sabya Bay Hotun adl bir ihtiyar karkocann ad geer. Dnyadaki hemen her medeniyette yallk ve
onun simgesi olan ak salar deneyimi ve bilgelii simgeler. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Aksakal: Ak + Sa
(Yans: AKSAKALLI)
AKSAKALLI: htiyar Adam.
Edeer: AKHAGALLI, ASAGALLI, AKSAHALTI
Gksakall tabiri de kullanlr. Yal adam, dede. Bir yrenin tannm en yal erkei. yi niteliklere
sahiptir. Ayrca anlatlarda iyicil zellikler tayan yallar ve dedeler iin kullanlr. nsanlarn zor
anlarnda yardmlarna koar. Bu nedenle slamiyet sonras baz sylencelerde Hzr Peygamber ile
zdelemitir. Ulu Kayn aacndan inip ocuklara yardm eder ve ad verir. Ak veya gke giysilidir.
Ak-boz atldr. evgen denilen hayvan bal bir asa tar. evgen ayn zamanda kutlu oyun olan ciritin
dier addr. Yandan beklenmeyecek kadar gldr. Tasvir edilirken altn sakall mecaz kullanlr.
Verdii elmay kendileri yiyen ksr kar kocann ocuklar, elmann kabuunu yedirdikleri atlarnn da
yavrular olur. Bazen Aksakall tabiri Eren ile e anlaml kullanlr. Sogotoh destannda Sabya Bay
Toyun ve Sabya Bay Hotun adl bir ihtiyar karkocann ad geer. Bunlarn mrlerinin sonunda
dualar kabul edilerek bir erkek ocuklar olur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Aksakall: Ak + Sakal
(Yans: AKSALI)
AKTU HAN: yilik Tanrs.
Ktle dair iinde hibir duygu yoktur. Kendisine bal olan dier iyilik ilahlar Aktular olarak oul
biimde kullanlr. yilik tanrlar. Fin (Suomi) mitolojisindeki Su tanrs Aht (Ahto)yu akla
getirmektedir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Aktu: (A/Ak). Ak olan demektir. Ak renk yaratcln, tanrsalln ve soyutluun simgesidir.
ALAHIN HANIM: Yaam Tanras.
Yeryzn korur. Doaya can verir. Yeillik alanlarda rzgar olup gezer. Bataklk blgelerde dolar.
Doada ne varsa hepsinin iyilik ierisinde olmasn ister. nsanlar baka canllara zarar verdiklerinde
mesela bir hayvan zevk iin ldrdklerinde derin znt duyar ve hatta alar. Ikl bir yze ve ak
salara sahiptir. Bir olu ve bir kz vardr. ocuklarnn adlar yledir:
1. Ereke
2. Cereke
Oullar ve kzlar da bitki Tanrs ve Tanras olarak yeryzn korur, soluklaryla bitkilere, otlara,
aalara can verirler. Aalar onlarn nefesleriyle iek aarlar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 20
Alahn: (Al). Almak fiiliyle balantldr. Alak sz batak, balk demektir. Toprak yaam
simgeler. Moolcada Alah ldrmek demektir ve aslnda lm yeni bir balang olduundan
yaam da demektir ayn zamanda.
AL ANA: Ktlk Tanras.

Edeer: HAL ENE
Kzl renkli giysileri olan, kzl sal bir kadndr. Ktcl ruhlar olan Albslar kendisine baldr. irkin,
salar dank, gzleri kanl, uzun trnakl, uzun boylu, ok kuvvetli olarak tanmlanr. Deveyle
greebilecek kadar uzun olduu sylenir. Bazen Albs ile zde olarak dnlr fakat aslnda tm
Albslarn ba ve yneticisidir. Trk halk anlaynda de Al Ana karlnda Al Ata eklinde eril bir
varlk bulunmaz. Fakat Moollaradaki Gal Han (Gal Eseg Ate Ata) kkensel benzerlik itibariyle Ala
Anann yansmas olarak dnlebilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Al: (Al). Aldatmak, kandrmak ve kzl renk anlamlarn ierir. Moolca kknde ise Al-Hal
benzemesine ilave olarak Gal (Ate) anlam da vardr. Yine Moolcada Halah fiili yakmak
demektir.
(Baknz: ALBIS, GAL HAN)
ALANKOVA HANIM: Sylencesel Hanm.
Edeer: ALANGUVA HANIM
Moollarn soyundan geldii ana. Ayndan hamile kalmtr. Gece adrnn penceresinden ieriye
parlak bir ay girmi gebe brakmtr. Buyan Hann kzdr. Babasnn 41. kzdr. Annesini eer kz
dourursa ldrmekle tehdit eden babasndan korunmak iin erkek klna sokulmu ve yle
yetitirilmitir. ok gldr. Olunun ad Buzancardr. Babasndan korktuklar iin hamile kz annesi
bir sala koyup rmaa brakr. ocuu rmaa brakma motifi, Smer ve Ortadou efsanelerinde de
mevcuttur. Ancak burada rmaa braklan ocuk deil, hamile kadnn kendisidir. Tek gz olan Duva
adl biri tarafndan bulunan kz bu adamla evlenir. Bu adamdan da 12 olu olur. Kardelerinin ilk
olunu ldrmesinden korkan annesi Buzancar rman kenarna gtrp suyu izlemesini ve
dedesinin yurduna dnmesini tler. O da byle yaparak yurduna geri dner ve daha sonra ilerleyen
yllarda Kaan olur. Babas Buyan Handr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Alankova: Al kknden gelir. Moolca kkenlidir. Guva geyik demektir. Alan szc k, nur
manalarna geldii gibi ormanlk araziyi belirtir. In Geyii gibi bir eviri yaklak olarak
anlamn ifade edebilir. Ala szcyle de balantldr.
(Baknz: BUYAN HAN, BUZANCAR HAN)
ALASIIN: Kutsal Geyik.
Edeer: ALASUUN, ALASIGUN
Eanlam: 1. ALAGEYK (ALAKEYK, ALAKYK), 2. ALABOLAN, 3. ALABUI (ALABUA), 4. ALATABA
Moolca: KUBAMARAL (GOVAMARAL, GVEMEREL)
Gkgeyik / Kkgeyik tabiri de kullanlr. Kutsal bir hayvandr. Bazen erenler alageyie dnr.
Yalnzca Sn olarak da ifade edilir. Kimi zaman Gksn olarak da adlandrlr. Baz Trk ve Mool
boylar, soylarnn bu kutlu varlktan trediine inanrlar. ou zaman soyun bir kolu Gkkurttan,
dier kolu ise Gkgeyikden gelmektedir. Geyik srlerinin banda bulunup idare eden kurtlara da
Gkgeyik denilir. Geyiklerin boynuzlar kamlarn en nemli simgelerindendir. Kubamaral dokuz
boynuzlu, boynuzlar dokuz budakl olarak betimlenir. Bozkurt gkyzn temsil eder. Alageyik ise
yeryznn simgesidir. Macarlarn (Hungarlarn) atalar da bir geyii izleyerek denizi gemiler ve bu
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 21
denizin ortasndaki yar bataklk bir adada tremilerdir. Anadolu ve Asya hallarnda ve kili
desenlerinde Geyik motifine resim veya sembol olarak sklkla rastlanr. Anadoluda alageyii
kovalayan ve kaybolan avc motifi masallarda ve trklerde sklkla grlr. Geyik de ekti beni kendi
dana. (Anadolu Halk Trks). Yine bir Macar efsanesinde Hunlarn ve Macarlarn atalar olan
Hunor ve Magor adl iki avc bir geyii kovalarken bataklkta kayboluyorlar ve orada kayp soylu kzlar
bularak onlarla evleniyorlar. Bir baka efsanede Trklerin atalar hayatlarn bir maarann iinde
srdrmekteydiler. Her gn gne batnca Deniz/Gl ruhu, ak geyik (bu) ekline giren kocasn deniz
altna gtrp, sabah olunca denizden karr. kz bal, at kuruklu olarak tasvir edilir. Kutlu bir
hayvan olarak erenlerin veya ozanlarn yannda yer alrlar: Yaram sarsnlar ehitler ile / Krk yl
dada gezdim geyikler ile (Pir Sultan Abdal). (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Alasn: Ala + Sn Geyik
Kubamaral: Kuba Ala, Boz + Maral Geyik. Kuba/Kuva/Huba/Huva szc Trke ve
Moolcada soluk renk anlam ifade eder.
(Baknz: BOZKURT)
ALA HAN: Sylencesel Hakan.
Edeer: ALAA HAN
Ala boyunun kurucusu ve Kazaklarn atas. Dier Trk boylarnca da byk sayg gsterilir. slamiyet
ncesi Trklerin savarken Ala! Ala! diye bardklar bilinmektedir. Ala Hann olunun ad Kazak
Handr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ala: (Al). Alan (lkeler ele geiren) demektir. Kazakada ulus (millet, kavim) demektir ve
Kazaklarda Alt Ala bulunur.
ALAY HAN: Vatan Tanrs.
Edeer: ALIY HAN
Vatan korur. Ikl bir grnts vardr. Karsnn ad da ayndr. Yurduna ihanet edenlere hastalk ve
bela getirir. lk Ata olan Elley ile adnda bir balant vardr. Fakat ayn kii olduklarn ne srmek pek
mmkn grnmemektedir. Halay szc de toplumsal birlikteliin simgesel bir davurumudur ve
ayn kelime kknden gelir. Alay Han ile kartrlmamaldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Alay: (Al). Dayanma ve birliktelik anlam tar.
(Yans, Kartrlan: ALAY HANIM)
ALAY HANIM: Vatan Tanras.
Edeer: ALIY (ALLAY) HANIM
Vatan korur. Ikl bir grnts vardr. Kocasnn ad da ayndr. Hala (babann kzkardei) ile ilgilidir.
Halay ile de balantl grnmektedir. Toprak Tanras olarak da grlr. Aan Alay Hatun olarak da
bilinir. Alay Han ile kartrlmamaldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Alay: (Al). Dayanma ve birliktelik anlam tar.
(Yans, Kartrlan: ALAY HAN)
ALAZ HAN: Ocak Tanrs.
Edeer: ALAS HAN
Evlerdeki atei korur. Evcil hayvanlarn da koruyuculuunu yapar. Ocak ve iindeki atei kutsaldr ve
ona saygl davranlmaldr. Aksi takdirde Alas Han kzarak yangn kartr. Trklerde gkyz byk bir
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 22
adr olarak dnld iin, ev tanrs olan bu ruh, yeryznn scaklna da mdahale eder. lker
burcunun alt yldz gn alt deliidir ve oradan scak hava fler. Bylece yaz gelir. (Kaynak: Trk
Alaz: (Al). Ate, alev demektir. Yalaz, yalazlanmak szckleriyle balantldr.
(Kart: AYAZ HAN)
ALAZLAMA: Ate Tedavisi.
Edeer: YALAZLAMA, YALASLAMA, ALASLAMA
Hastalklar atele tedavi etmek demektir. Albast (Hal/Gal Ate anlam da dikkate alnarak) ve Alaz
Han ile balantl olduu aktr. Belki de Alaz Hann yardm istenmektedir. Tren balarken Alaz!
diye barlmas bunun ak bir gstergesidir. Alaz kelimesinin Amin! ile edeer olduu da ne
srlen baka bir grtr. Krmz bir bez paras yaklp hastann etrafnda dolatrlr. Atein
temizleyici ve saaltc bir varlk olduu inancnn bir sonucudur bu durum. Alazlama ilemi akam
karanlnda yanan ilk kla birlikte balatlr. Bir eyin zerinden alev geirmek demektir. Cansz
nesneler aleve tutulur. Canl varlklarn ise simgesel olarak, demeyecek bir mesafeden zerinden
geirilerek dolatrlr. Ate, kt ruhlar korkutur ve onlar karr. Yldrm arpm aacn yanan
paralaryla evin ttslenerekj kt ruhlarn kovulmasna Ar ad verilir. (Kaynak: Trk Sylence
Alazlama: (Al). Alaz szc ate, alev demektir. Krmzlk ve kandrma anlamlar vardr, belki
de kt ruhlarn kandrlmasn ifade ediyor olabilir mecazen.
ALBASMAK: Ruh arpmak.
Edeer: ALPAS-, ALVASAlbsn (Alkarsnn) neden olduu ruh hastalna yakalanmak. Albast olmak. Albast olan kiiye
Albstar ad verilir. Albastya yakalanan kii Al Ocana gtrlerek tedavi edilir. (Kaynak: Trk
Albasmak: Al Kzl + Basmak
(Baknz: ALBIS, ALBASTI )
ALBASTI: Ruh arpmas.
Edeer: ALVASTI, ALPASTI
Albsn (Alkarsnn) neden olduu ruh hastal. Boucu sknt. Sara hastal. Lohusahummas
denilen ve yksek atele ortaya kan, temizlie dikkat edilmedii iin meydana gelen hastalk.
Bunlara bal baygnlk. Bir eit korku halidir. Gebe kadn kan kaybetmeye baladnda deiik
varlklar grmeye balar. En ok korktuu ey gznn nne gelir. Bunun sonucunda bazen baylr.
Al kars o esnada gsne dizleriyle kerek soluunu keser. Gebe kadn yiyemez, iemez, nefesi
daralr. Bu durumdan kurtulmas iin Al Ocana gtrlr. Bu yer genelde kutlu bir mekandr ve bir
evliya mezardr. Kulbast biimiyle de Adge diline gemitir. Albast ve Kulbast ayrca isimleri
farsa kkenli olan Aleyban (Alyabani) ve Kuleyban (Gulyabani) adl varlklar da akla getirmektedir.
Ayrca Udmurt ve Mari dillerinde de Alvasta ve Alvast olarak yer almaktadr. (Kaynak: Trk Sylence
Albast: Al Kzl + Basmak
(Baknz: ALBIS, ALBASMAK, KULBASTI)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 23
ALBIS: Cad.
Edeer: ALBIZ, ALBAS, ALPAS
Moolca: ALMAS
Alkars olarak da bilinir. Albastya neden olan kzl renkli kt varlk. irkin, salar dank, gzleri
kanl, uzun trnakl, uzun boylu, ok kuvvetli olarak tanmlanr. Deveyle greebilecek kadar uzun
olduu sylenir. Kzl elbiseler giyer. Kimi anlatlarda bir kpn iine girerek orada yaar. Bazen de
rmak kenarlarndaki ssz blgelerde veya ii bo aa kovuklarnda yaad sylenir. ri gzldr. ok
fazla sayda ar, demir taklar vardr. En sevdii ey atlarn yelesini rmektir. Yakalamak iin
elbisesine veya kendisine iri bir ine saplamak gerekir. Demirden ve demircilerden korkar. Lohusalara
musallat olur ve lmlerine sebebiyet verir. Korunmak iin Lohusalarn odalarnda demir eya
bulundurulur. Ktlk yapmaktan zevk alr. Yapt ktlkler Albasmak tabiri ile anlatlr. Ayaklar
ters olarak betimlenir. Kendisiyle konuan kam ne derse tersini yapar. Kuyuya girerek kaybolur. Bazen
de ine batrlnca su olup bir kuyuya doru akar. uzun boylu, uzun parmak ve trnakl, dank sal,
yal vcutlu, el ve ayaklar kk, dilek, bir bir duda yerde, bir duda gkte, plak gezen,
gslerinden birini geriye atm, tepesinde gz olan ok irkin, al gmlek giyen bu yaratk Mulada
denizden kan ve yalnz braklan ocuklar alarak dalgalarn dibindeki evine gtren bir kadn olarak
tasarlanmaktadrGke Munuk (Mavi Boncuk)tan ok korkar, ki Nazar Boncuu kavramnn
kkeninde bu anlay yatar. Moolca anlam kp iine girmeyi de ierir. Buna bal olarak kplerin
iinde sakland da dnlr. Aznda sihirli bir ta olan bir ku klna girebilir. leceini
anladnda kendini yaralar ve akan kanndan bir sre sonra yeni bir Albs doar. een diline Almaz
olarak gemitir. Trklerdeki Hal Ana ve Moolca Gal Ana (Ate Ana) tamlamasyla da
balantldr. Smerlerdeki Al Tanrs ile de ilikilidir. Bulgarlarda eytan Ala olarak adlandrlr.
Smerlere gre insanlarn gsne zarar vermekte ve soluunu kesmektedir ve bela yaymaktadr.
Hblk ad verilen bir varlk da Albsn zelliklerini tar. Ayrca Kzl Albs olarak da bilinen bu varln
iki tr daha vardr; Sar Albs ve Kara Albs.
Sar Albs: Sarsa olarak da bilinir. Sarn bir kadn grnmndedir. Ktlkte Kzl Albsa
gre biraz daha dk seviyededir. lmcl deildir. Kei veya Tilki donuna brnebilir. Verdii
zararlar Sarbasmak tabiri ile karlanr. Sar giysiler giyer. Sarhummaya neden olur. arlatanlk yn
ar basar, daha hoppa ve oynaktr. Kandraca kiiyi cilvelerle kendisine eker. Dnyadaki en gzel
kadndan daha gzel bir grne sahip olabilir. ehvetli ve agzl bir karakterdedir. Oluturduu
hastalk Sar Basmak tabiriyle ifade edilir.
Kara Albs: Karasa olarak da bilinir. Esmer, koyu tenli bir kadndr. Daha arbal ve ciddi
bir grnme sahiptir. Ancak daha aldatc ve batan karcdr. Verdii zararlar Kzl Albsa gre daha
lmcldr. Nadiren rastlanr. Karabasmak tabiri bu Albsn yapt ktlkler iin kullanlr. Kara
giysiler giyer. Karahummaya neden olur. akal veya srtlan klna girebilir. Oluturduu hastalk
Kara Basmak tabiriyle ifade edilir. Ve bu durum kabuslarla da ilgilidir. (Kaynak: Trk Sylence
Albs: (Al). Aldatmak, kandrmak ve kzl renk anlamlarn ierir. Moolca kknde ise Al-Hal
benzemesine ilave olarak Gal (Ate) anlam da vardr. Yine Moolcada Halah fiili yakmak
demektir.
(Baknz: ALBASTI, ALBASMAK, KARABASTI, KARABASMAK)
ALDAI HAN: lm Tanrs.
nsanlarn canlarn alr. Uzun kara giysileri ve kara bir at vardr. Grnm heybetli ve korku
vericidir. Getii yerlere korku salar. Erlikin elisidir ve onun tarafndan gnderilir. Bir evden l
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 24
ktktan sonra Aldann emrindeki lmcl ruhlar o evde yedi gn kalrlar. Ynettii lm ruhlarna
da Aldalar ad verilir. Bu nedenle o evden yedi gn boyunca bir ey kmaz ve girmez. slam sonras
Azrail ile zdelemitir ve tm zellikleri ona aktarlmtr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Alda: (Al). Almak veya aldamak (kandrmak) kknden gelir. Altau kandran, hile yapan
demektir. Aldah fiili Moolcada kayebetmeyi belirtir. Alda szc Eski Altay ve Mool
dillerinde anlamak, kavramak (Tunguz dillerinde ise Aldan biimiyle derinlik) anlamlar ierir.
ALIGAN HAN: Gney Tanrs.
Moollarda 99 Gney Tanrsnn badr. Moollarda Budizmin etkisiyle birincil yn Dou olarak deil
Gney olarak yer alm olmaldr. Al Han ile de balantl olmas muhtemeldir. (Kaynak: Trk
Algan: (Al). Almak ve krlk anlam ieriyor olabilir. Moolcada Alh ve Aluka szckleri eki
anlam tar ve bu kelimelerle balantl olmas muhtemeldir.
(Baknz: ALI HAN)
ALI HAN: Krler Tanrs.
Edeer: ALI HAN, ALU HAN
Bir da ruhudur. Kr bir ihtiyardr. Krolu destanndaki Kr Ata motifinin arkaik varyasyonudur.
Dalardaki at srlerini korur. Kanatl atlar yznden kr olmutur. Krolunun babas da bir at
nedeniyle bulunduu yrenin beyi tarafndan kr edilmektedir. Beye hediye edilen bu at kt
grnm nedeniyle babann gzlerine mal olur. Fakat daha sonra bir ahrda gne grmeden krk
gn bekleyince, sra dl ortaya kar. nk bu aygr Sudan kmadr. Baba ryasnda olunun
kordan (ateten) doacan grr. Bu bir snav simgelemektedir. Kroluna ozanlk yeteneini,
savaln ve atn veren de odur. Dalarda yaar. Koabulak (kiz Pnar) korur. Bu pnarn sular
kutsal ve genlik (veya lmszlk) vericidir. Bu lmszlk en azndan mecazen geerli olmu ve
Krolu ad hep yaamtr. Bir gre gre, slam sonras Trk toplumunda Hz. Alinin nemli bir yer
edinmesi bu ad benzerliinin bir sonucudur. slam ncesi Trklerde zaten yaygn olarak kullanlan
Al/Alu eklindeki bir isim mevcuttur. rnein Alu Bee (Ali Paa) adl ozan her iki isimle de
tannmaktadr. Hz. Alinin yiitlii, saval, iki dilli klc Trk kltrnde byk ilgi ekmitir.
Gerekten de Krolunun ad Alidir. Moollarn 99 Gney Tanrs Algan ile de balantl olmas
muhtemeldir. Sokor/Sokur/Sohar/Hokar szleri kr demektir ve masallarda bu adla balayan
varlklara rastlanr. Smerlerde ise Alu adl lmcl bir varlk bulunur. Moolcada Al fiili bilmeyi
anlatr. Yaar Kemalin nce Memed adl yaptnda yer alan ve drt kitabn sonunda da benzer
cmlelerle yamacndaki akrdikenliin gn gece yan, yanan dikenlerden la benzer
seslerin gelii anlatlan dan ad Ali Dadr. Bu olay u cmleyle ifade edilmektedir kitapta: "Bu
atele birlikte de Alidan doruunda bir top k patlar. Dan ba gece aarr, gndz gibi olur."
Al: (Al). Alev ve alnm (gzleri alnm) anlamlar ierir. nk eskiden gzler atele
dalanarak kr edilirdi. Gzn alazlanmas da ayn anlama gelir. Gerekten de Krolunun
babasnn gzleri byle kr edilmitir. Moolcada Al/Ali kim? demektir ve bilinmeyen
tehlikeli varlklar artrr. Al/Ala kk Eski Mool ve Altay dilleriyle Tunguz dillerinde
bilmek, bilgili olmak anlam tar.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 25
Aklama: Anadolunun deiik blgelerinde Ekiz (kiz) Oluk veya emenin ift olduunu belirten
pnarlar vardr. Ve o yrede nemi bulunur. rnein bir rivayette birbirine sarlarak donup len iki
kardein (veya anne ile ocuun) gzyalarndan meydana geldiine dair bir sylencesi vardr.
(Baknz: ALIGAN HAN)
ALINCA HAN: Trklerin Atas.
Edeer: ALINAK HAN, ALUNCAK HAN
Trklerin atas olan kaan. Bulca Hann soyundan gelir. Trk boylar onun ocuklarnn soyundan
tremitir. Buka Hann oludur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Alnca: (Al). Alnan (kendisinden soy alnan) ve ayrca nyz, bir eyin n taraf demektir.
Moolcada Elnce szc Ced (Atalar) demektir.
ALKIM: Gkkua.
Alakuak da denir. Anadoluda Gkkua veya Ebemkua olarak sylenir. Dmekte olan yamur
damlalarnda n krlmasyla oluan yansma. Renkler birbirinden ayrarak srayla dizilirler. Umay
Ana yeryzne inmek iin gkkuan kullanr. Bazen ge aslm bir yay olarak dnlr. Bazen bir
yol olarak dnlr. Al inancyla balantl olarak ele alndnda yerle g birbirine balayan
byl bir kpr olduu anlalr. Pura adl kolar veya atlar (ruhlar) alkmn zerinde grlrler.
Yeygr, Sleyke gibi adlarla da bilinir. Moollar Solongo derler. Buryatlar Holongo derler. (Bkz.
Olongo) Kazakadaki tabir ise baka bir mitolojik varlkla ilgilidir ve Kempirkoak (Kempirkua) ve
Enekemkoak/Cenekemkoak denir. Anadoluda ocuk oyunlarnda byk ve tpk gkkua gibi
renkli bilyelere Eneke ad verilir. Telet Tklerinde ise Eneke szc koruyucu ruh demektir. Koak
szcnn ko, kukla, ikiz gibi anlamlar da bulunur. Tm dnya mitolojilerinde ilgi ekici bir unsur
olan Gkkua pek ok d tesirle karlasa da bir kuak olduu ve yeryzn sard fikri temelde
ayn kalmtr. Azericede Gykura eklinde ifade edilir ve anlam Trkdekiyle ayndr. Trk
kltrnde daima bu kavram nitelemek iin Kuak tabirinin tercih edildii grlr. amann ge
kt bir kpr olarak alglanr. Tm dnya mitolojilerinde gkkuana sylencesel anlamlar yklenir
ve ou zaman da bunu artran isimler verilir. Gkkua grsel olarak tm insanln daima ilgisini
ekmitir, nk fizik kurallar gerei ona hibir zaman ulamak mmkn deildir, bu nedenle geriye
tek bir ey kalr, hayalgcn zorlamak. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Alkm: (Al). Alkmak fiiliyle balantldr. Beenilme, hoa gitme anlam bulunur.
ALKIMAK: Hayrdua Etmek.
Edeer: ALKAMAK, ALGAMAK, ALGIMAK, ALKUMAK
1. Bir insan iin iyi temennilerde bulunmak ve bu amala Tanrya yakarmak. Tm dnya kltrlerinde
bakalar iin iyi dileklerde bulunma olgusuna rastlanr.
2. Bir eyin beenildiini ve onyalandn, hoa gittiini gstermek. Bunun iin el rpmak. Bu durum
gnmz kltr anlaynn bir sonucu olarak tm dnyann ortak bir beeni gsterme arac haline
dnmtr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Alkmak: (Al). Yakarmak, vmek anlamlar vardr. Ayrca Al kk dikkat ekmeyi de ifade eder;
alm, alml szcklerinde olduu gibi. yi ruhlarn dikkatinin ekilmesini de uzak bir anlam
olarak ieriyor olabilir.
(Baknz: ALGI)
(Kart: KARGIMAK)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 26
ALGI: Hayrdua.
Edeer: ALKI, ALGU
1. Bir insan iin iyi temennilerde bulunma ve bu amala Tanrya yakarma. Szn etkileyici gcne
olan inanc ierir. Eski Trk anlayna gre sz pek ok eyi deitirmeye yetebilecek gce sahiptir. yi
dilekte bulunmak.
2. Beendiini gstermek iin el rpmak. Bu davrann iyi ruhlar armak anlamnda unutulmu ve
yitmi bir ierii vardr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Alk: (Al). Alkmak fiilinden tremitir. Yakarmak, vmek anlamlar vardr.
(Baknz: ALKIMAK)
(Kart: KARGI)
ALMA: Kutlu Meyve.
Edeer: ELMA, OLMA, ULMA, ULMO
Moolca: ALIMA (ALIMAH)
Meyvelerin anas ve atas olarak kabul edilir. Aacnn iekleri pembe veya beyaz aar. ekirdekli
trl renklerde meyvas olan bir aatr. Kadnla erkein birbirine duyduu tensel sevginin simgesidir.
Aksakall kocann elinden ald elmann kabuunu yiyen ksr kadn ikiz dourur. Kzlelma iin
ordulara ktalar amtr. Masallarda hep byl elmalar vardr. Gizemli bahelerden hep o alnm,
zerine trkler yaklm, yavuklunun yana ona benzetilmitir. Yunan mitolojisinde Altn Elma iin
kadnlar birbirlerine dman olmulardr. Dnyada en ok tr olan aa elmadr. En ok yetitirilen
ve en ok yenen meyve de odur. Olgunlamay temsil eder. Trn tamam, yeryzne Orta Asya'dan
yaylm olup Altay ve Kafkas kkenlidir. klim ve eit zellikleri gz nne alndnda yetime alan
ok geni olan aacn ilk olarak K. Anadolu, G. Kafkaslar, GB. Rusya ve D. Kazakistan dolaylarnda
retildii sanlmaktadr. Tm dnyada tarih boyunca aprazlamalar da dhil olmak zere 6100n
zerinde farkl elma eidi retildii ve yetitirildii tahmin edilmektedir. Meyvesinin besin deeri ok
yksektir. Kazakistann bakenti Almatnn esi ad Alma Atadr ve elmann dnyaya buradan
yayldna inanlr. Adem ile Havvann cennette yedikleri yasak meyvann elma olduu, yasan ise
aslnda cinsellii ierdii, bu nedenle de elmann cinsellii sembolize ettii iddia edilir. Yeryznde
neredeyse her corafyada yetimesi bir simgeye dntrmtr ve pek ok uygarlkta elma ile ilgili
sylence ve masallara rastlanr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Alma: (Al). Orta Asya Trkesinden hemen hemen tm lehe ve ivelere ayn kkten geerek
kullanlan ad Trkiye Trkesinde, Alma -> Elma dnmne uramtr. Kelimenin
kkeninde; almak fiilinin ve meyvenin rengini simgesel olarak ifade eden "al" (krmz)
sfatnn olduu bilinmektedir.
(Baknz: ALMA ATA, KIZILALMA)
ALMA ATA: Sylencesel Evliya.
Bir rivayete gre yeryznde ilk elma aacn yeryznde o dikmitir. Kazakistann bakenti
Almatnn ad buradan gelir ve Elmal veya Elmann yayld yer demektir. Yakn bir zamana kadar da
bu ehrin ad resmi olarak da Alma Ata idi. Elmann varl ilk insana kadar uzand iin Alma Atann
nerdeyse ilk insan ile ortak bir gemiin rn olduu ne srlebilir. Alma szc emir kipinde
olumsuz yapda Alma! eklinde de ele alnrsa, Elmann yasak bir meyva olduu bir kez daha
anlalacaktr. Fakat bu yasak teki dnyaya ait olduu, bu dnyada ise te alemin tam tersi bir
mantk geerli bulunduu iin en kutsal ve en yaygn aa ile meyvesi elmadr. (Kaynak: Trk Sylence
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 27
Alma: (Al). Kelimenin kkeninde; almak fiilinin ve meyvenin rengini simgesel olarak ifade
eden "al" (krmz) sfatnn olduu bilinmektedir.
(Baknz: ALMA)
ALMA HANIM: Sava Tanras.
Moollarda sava tanra olarak yer alr. Albs (Almas) ile balantl olabilir. Trk kltrnde
kadnlarn saval yaygn olup, bu realite masallarda ve mitolojide de yansmaktadr. Trk-Mool
alglaynda kadn hibir zaman eve kapatlp, saklanan biri deildir. Sosyal hayatta aktif rol alr.
Mool kaynaklarnda Alma Hatan olarak bahsi geer. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Alma: (Al). Almak fiiliyle balantldr. Kzl Elma/Alma tabirinin Trk fetih anlayn
simgeledii dikkate alnrsa Alma szcnn ierii daha doru olarak anlalabilir. Ayrca
yine almak fiilinin ayn zamanda fethetmek demek olduunu da dikkate almak doru
olacaktr. Alagan, Algan, Alu, Alkan, Alm, Alaman szckleri Trkede fatih (lkeleri alan)
anlamna gelir ve insanlara da isim olarak verilir.
ALP: Cengaver.
Edeer: ALIP
Eanlam: ALPAGUT, ALPAVUT, ALPAUT
Sava. Yiit kii. Cesur, cesaretli, gzpek. Orduya gerektiinde katlan yar milis. Hakann yannda
bulunduklar yere gre farkl adlarla anlrlar. Dalarn ok yksek yamalardan yetien bir bitkiye
Alpyldz ad verilmesi tesadf olmayp, bu ismin ycelik ieren saygnl ile alakaldr. (Kaynak: Trk
- Alperen; Sava Dervi demektir. Tanrnn buyruuna uyarak onun urunda savar.
Savalarda titizlikle uyduklar insani kurallar vardr.
- Alpkz; Sava Kadn anlamna gelir. Dede Korkut yklerinde adlar geer. Anadoluda
yaam olan Amazon adl kadn savalar olduunu iddia eden grler vardr.
Alplar, Hakann yannda bulunduklar yere gre farkl adlarla anlrlar.
1. oro (Sa yannda bulunanlar)
2. Yoro (Sol yannda bulunanlar)
Alp: (Al). Almak kknden gelir. Alpmak fiili sayg gstermek, hrmet etmek demektir. Alba
szc Moolcada grev anlamna gelir ve bu mana ile de balantl olabilir. Eski Trke Alp
kk sava, glk, zorluk gibi anlamlar bnyesinde barndrr
ALPAMI HAN: Sylencesel Kahraman.
Edeer: ALPAMSI HAN
Bilinmeyen diyarlara yolculuklar yapmtr. Masal yaratklaryla savamtr. Anasnn karnnda 12 ay
kalmtr. Yedi gnde yedi yana gelmitir. Atnn ad ubar (Bayubar)dr. Ulu bir aacn tepesindeki
dev kuun yavrularn ejderhadan (veya ylandan) kurtarr. Aya gidip gelir. Ate kendisini yakmaz.
Demir Evde hapis kalr. Kendisini hapseden Hakann kz tarafndan kurtarlr. Aya gidip gelir.
Dndnde nianlsnn evlendirildiini grp oban klna girer ve yanna yaklaarak gerei
renir. Sonunda nianlsna kavuur. Trk masal motiflerinin pek ounu bnyesinde barndran bir
yknn kahramandr.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 28
Alpam: (Al). Alp szcnden gelir. Yiitlik, kahramanlk anlamlarn tar. Alba szc
Moolcada grev anlamna gelir ve bu mana ile de balantl olabilir. Bu adan bakldnda
kendisine ilahi bir grev verilmi kii olarak ele alnabilir.
(Baknz: UBAR)
ALTAY HAN: Altn Tanrs.
Edeer: ALTIN (LTEN, ALTUN) HAN
Moolca: ALT (ALTAN) HAN
Macarca: ARAN ATYA
Altn Dan sahibi ve koruyucusudur. Altndan bir giysi giyer. Altn, Trk kltrnde altn hakanlk
(imparatorluk) simgesidir. Altn ukal (zrh) ve tolgas (miferi) vardr. Kargs ve yay atndandr. Altn
Da eriilmez bir uzaklktadr ve zirvesi grnemeyecek kadar yksektir. Altan Han yerle g
birbirine balayan bu dadan sorumludur ve zirvesinde oturur. Zenginlii, ihtiam, deerli madenleri
temsil eder. Macarlarda Arany Atyacska (Altn Ata) adl bir karakter vardr. Ural-Altay kltrlerinin
ortak bir motifidir. Kazakya Isk kurgannda bulunan altn zrhl, altn giysili tekin (prens) bu anlayn
somut bir davurumudur. At iin altndan koum takm bulunan Altn Tekin, Trklerin eski adaki
yaaylar hakknda vermektedir. 18 yanda olduu tahmin edilen gen bir prense ait cesedin
zerindeki altn zrh bile bal bana bir sanat eseridir. Kurganda bulunan bir yazy kimi aratrmaclar
Khan uya otuz yok bolt. Utugsi tozlt. yani Tigin, 23nde ld. Halknn ba sa olsun.
eklinde okudular. Bu mthi giysiden ve altn eyalardan da anlalmaktadr ki, altn nesneler yalnzca
ihtiam ve gsteri amal deil Altan Hana duyulan bir saygnn olarak bu kurgana koyulmutur. Belki
de bylece Altay Hann gnl alnarak gen prensin cennete gitmesi salanaca dnlmtr.
Mogurcada Haltan olarak geer. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Altan: (Al). Ildamak, Parldamak anlamlarna gelir. Altn szc ile ayn kkene sahiptir.
Alm, almllk gibi gz alclk ve alav (alev), alaz gibi yakclk bildiren fiillerle ayn kkten
gelmektedir. Altn btn insanlk tarihinde zenginliin en ok bilinen simgesidir ve pek ok
byk uygarlk altn para uygulamasn tarih iinde kullanmtr.
ALTINA: Devri Saadet.
Edeer: ALTINAK, ALTANAK
Moolca: ALTANGALAV, ALTANGALAB
nsanlarn mutluluk, zenginlik ve huzur iinde zgr ve kavgasz yaad gemi bir dnemi anlatr.
Kimileri ise bunu gelecee ynelik bir topya (dlke) haline getirerek, insanlarn st dzey bir
bilince ulat, toplumsal bir yapy anlatmak iin kullanmtr. nsan psikolojisinin doal bir sonucu
olarak gemie zlem veya gelecekte daha gzel bir dnya umudu hemen her toplumda bir biimde
kendisini davurmutur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Altna: Altn + a
ALTINDA: Kutsal Da.
Edeer: ALTANTAV, ALTANTA, ALTUNTAH, ALTANTAK
Eanlam: 1. BOZDA, PUSTAK, PUSTAG 2. TASTAV, TAZTA, DAZDA, TASKILTAV
Moolca: ALTANAVLA, ALTANULA
Altay Dalarnn simgesellemi biimidir. Gkyznde bulunur. Trk yurdunun ve devletinin
enginliini gz alcln temsil eder. Burada dokuz Tanr yaar. Zirvesinde ise Altan Han vardr. Tanr
lgenin taht burada yer alr. Altn Trk kltrnde altn hakanlk (imparatorluk) simgesidir. Altn
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 29
madeni padiah, gm madeni veziri, tun madeni ise halk simgeler. Altay dalar Trkler iin o
kadar byk bir neme sahiptir ki, akraba kavimlerden ayrmak iin ikili bir snflandrma yaplr ve
Ural kkenli soylar ve dilleri ile Altay kkenli soylar ve dilleri diye ayrlrlar. Ural dalar da Ugor
kkenli kavimler iin ayn nemi tar. Tas Tav (Kel Da) ad verilen bir yerin Tanrlar Yurdu olarak
algland dikkate alnrsa bu sfatn Altanda nitelemekte kullanld sylenebilir. (Kaynak: Trk
Altn: (Al). Ildamak, parldamak, deerlilik anlamlarna gelir.
(Yans: BAKIRDA, DEMRDA)
ALTINKAZIK: Kutup Yldz.
Edeer: ALTUNKAZUK, ALTUNGAZIK, ALTANKAZGUK
Eanlam: 1. DEMRKAZIK (TEMRKAZGUK) 2. ALTANKALA (ALTANHALA) 3. DEMRV (TEMRV)
Moolca: ALTANHADAS, ALTANKADAS, ALTANHUDAV, ALTANHADAK, ALTANHADAH
Gkyznn tam tepesinde bulunan yldz. Gn bu yldzn etrafnda dndne inanlr. Gkyz
tanrlar atlarn bu kaza balarlar. Yeraltnn bylesi kutsal bir kutubu ve kaz vardr. Yeralt
tanrlar da atlarn bu kaza balarlar. Yer alt ve gkyz kutuplarn birletiren ise Demir Direk veya
Ulu Kayndr. Bazen de Tanrya gidilen bir kap veya delik olarak ifade bulur. Akboz At ve Gkboz At
adl iki at Demirkazn etrafnda dner. Moolca Anlam Altn ivi demektir. Kazk, direk, ivi gibi
nesneler hep bir yere aklm olmay ifade eder ki, gn sabitlendii bir ekseni vurgulamaktadr. Bu
yaklam bilimsel olarak da zaten geerli grnmektedir. Yakutlar Hotugu Sulus (Kuzey Yldz) ad
verirler. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Altnkazk: Altn + Kazk
Demirkazk: Demir + Kazk
AMA HANIM: Yaratc Tanra.
Edeer: AMMA HANIM
skitlerdeki Apa (Abay) adl Tanra ile arasnda bir ba olmas da muhtemeldir. Umay ile ayn Tanra
olduu ileri srlmektedir. Smerlerde de Ama adl bir Tanra mevcuttur. Anadoluda Ama, eme, apa,
ebe gibi szckler hep kadn akrabalar anlatr. Bazen evi koruyan bir Tanra olarak ad geer.
Ama: (Am/Em). Bu kk Trke ve Moolcada kadnlk, ila, ak gibi kavramlarla balantldr.
Am szc Moolcada hayat demektir. Trkedeki Eme (Hala, Teyze) ile balantldr.
(Baknz: UMAY)
AMBAR ANA: Diilik Tanras.
Kadnlar ve kadnlarn yapt ileri gzetir. Kadnlarn almalarna bolluk verir. Kendisi iin yaplan
trenler vardr. Kadn amanlar ondan yardm dilerler. Em kk ayn zamanda iyiletiricilik ve ila
anlamlaryla da balantldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ambar: (Am/Em). Bu kk Trkede diilik bildirir. rnein emmek ve emzirmek diil ierie
sahiptir. Depo, kiler anlamndaki Arapa Ambar szcyle ilgisi yoktur.
AMIRGA: Canavar.
Edeer: AMURGA
Moolca: ABURGA, ABURYA, AVRAGA, ABARGA, AVRAYA
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 30
Vahi, korkun ve devasa yaratk. Korkun bir dev olarak grlr. Ayrca Tuvalarda greilerin
ykseldii en son seviye nvan da bu adla anlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Amrga: (Ab/Av). Aparmak, kapmak, alp gtrmek anlamlarn ierir. Ayrca avlamak fiili ile
de balantl grnmektedir.
ANA: Valide.
Edeer: ENE, NE
Eanlam: G (K)
Moolca: EC, ECE, EZ, ESE, EZ, EH
Soyundan gelinen diil kii. Bir insan douran kimse. Mitolojide soyundan gelindii kabul edilen
varlklara veya yaamn zn oluturduu dnlen diil unsurlara da Ana denilir. rnein Kurt
Ana, Geyik Ana. Bu varlklar ayn zamanda tanrsal nitelikler tarlar. Ya da Od (Ate), Kuya (Ik), Su,
Toprak gibi temel yaratc unsurlara da bu ekilde hitap edilir. Soyundan gelindiine inanlan belli bal
hayvanlar unlardr: Kurt, Geyik, Boa, Kartal, Kpek, Deve, Kuu, Ay. slam diniyle birlikte keramet
sahibi kadn evliyalara da Ana denilmeye balanmtr. Anya olarak Macarcada yer alr. Anayurt
(anavatan) szc topran diil olmasyla da ilgilidir. nsann lnce gmlmesi onun tekrar ana
rahmine dnn sembolize eder. Uyku ve gece insanouna ana rahmindeki sakin ve sessiz dnemi
anmsatr bilinaltnda. Ana kavram tm toplumlarda dourganln simgesi olmutur. Trkede diil
akrabalklar bildiren szckler unlardr.
Yuuk
1
2
3
Valide
ANA (Anne)
ENE, EN, NE
EE
Abla
ABA/APA
EBE, EB, BE
HEDE
Hala
ALA
ELE, EL, LE
HELE/HALA
Hala
AMA
EME, EM, ME
BB
Teyze
AA/AA
ECE/EE/EE, E, CE
TETE/TEZE
Bykanne
ABAKAY/AVAGAY LESEY
NENE/NNE
Kz karde
KE
ECEKE
BEE/BAA/BACI
Kz Evlat
L/GL/L
AA/SAA
Yenge
YENGE/YNGE
Adam: ERKEK / G, Kadn: EKEK / D
ALUNCA (ELNCE): 2. Kuak Ata ve Analar (Dede ve Nineler)
KULUNCA (KLNCE): 3. Kuak Ata ve Analar (Dede ve Nineler)
4
G/K
EMEGE
LEN

Ana: (An). Anmak fiiliyle balantldr. Anlan kii demektir. An kk zihinsel faaliyetleri temsil
eder. Moolcada Anh, nde gelen, birinci sradaki demektir. Kimilerince Hitit/Hatti kkenli bir
kelimedir. Hatti (Eti)ler, Hititler Anadoluya gelmeden nce de var olan sonra Hititler ile
kaynaan bir toplumdur. Trkede k/g kelimeleri de Anne olarak kullanlr. Anlay gc
ve zihinsel yeteneklerle de ilgili bir kkten gelir. Baz lehelerde Anne ve Atte biimine de
dnen Ana ve Ata szckleri ayn zamanda n ek olarak da kullanlrlar. zellikle ana ile
ilgili olarak u rnekler verilebilir: anayurt, anadil, anayasa, anayol, anakent, anayap,
anakap, anagiri, anadizi, anasoy, anakara, anapara gibi Moolcada Anah fiili, iyiletirmek,
tedavi etmek demektir. Tunguz Manu dillerinde Enin olarak geer ve yine anne demektir.
(Yans: ATA)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 31
(Baknz: 1. AK ANA, 2. KOVAK ANA, 3. KUYA ANA, 4. OD ANA, 5. TOPRAK ANA, 6. SU ANA 7. ULU
ANA, 8. YALUK ANA, 9. YEL ANA)
ANDAR HAN: Ate Tanrs.
Edeer: ANDIR HAN
Atei korur. Bazen kzarak yeryznde yangnlara neden olur. Elinde bir yola (meale) ile betimlenir.
Salar atetendir. Gzleri alev saar. Heybetli ve kasl bir grnm vardr. Mealesi kendiliinden hi
snmeden srekli yanar. Bitkilerin koruyucu Tanrs olarak da grlr. Yeraltnn veya cehennemin
koruyucusu olarak da sylenir. Ayrca Andarhan Hatun eklinde bir Tanrann varlndan da
bahsedilir, fakat o yeryznn koruyucusu olarak anlatlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Andar: (An). Anmak ve Ant keimelerinden gelir. ok anlan, adna yemin edilen demektir.
An/Yan balantsyla Yandran anlamna da gelebilir. Eski Trkede avlanmak anlam da ieren
An kknden gelmektedir.
ANT: Yemin.
Edeer: AND
Moolca: ANDA, ANDGAY
Ahit. Sz verme. Yeminden dnmek byk bir gnah ve su olarak kabul edilir. Szn kutsal
gcnden kaynaklanan bir kavramdr. Sz ile bildirdii davran, sonu veya nesne arasnda bir
farkllk olmad, szn (ve adlarn) bir anlamda bunlarn ruhu olduu, sz ile bunlar arasnda cismi
bir ba olduu dncesinin bir sonucudur. Byk bir Ant iilirken bir kaba kan aktlmasnn nedeni
debudur. Bakrtlarda yeri kazarak ant ime olgusu da mezar artrmas ile balantldr. Bugn
dahi Ant mek tabiri kullanlr ve yemin edilirken iilen St ile balantldr. Sz Vermek deyimi de
szn bir nesne gibi bakalarna devrdildii dncesinin bir kalntsdr. Mahkemelerde veya Millet
Meclislerinde ant iilerek ie balanr. Yemin kavram insanln ortak alglarndan birisidir ve yerine
getirilmediinde insann en azndan onurunda bir eksilme meydana geleceine, bazen de felaketlerle
karlalacana ister ada, ister ilksel hemen her toplumda inanlr. (Kaynak: Trk Sylence
And: (An kk) Sz verme, anlama anlamlarn ierir. Moolca kkenlidir. An kk Moolca
ve Trkede tutmak anlamn barndrr.
(Baknz: ANTLI)
ANTLI: Kan Kardei.
Moolca: ANDA, ANDAKAR
Ant ierek kan kardei olmak. Bir tasn ierisine koyulan ste bileklerinde alan kesikten kan
damlatarak iip kan kardei olunur. Trklerde ve Moollarda ortak bir gelenektir. Mool mitolojisinde
Anda Bars denen ve insanlarla kankarde olmu bir Pars ongunu vardr. Andalk Trklerin en eski
geleneklerinden biridir. Andalar birbirlerini kardelerinden daha ileride korur, sayar ve kayrmaya
alrlar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Anda: (An). And szyle balantldr. Yemin etmek anlamn tar. Moolca kkenlidir. Eski
Altaycada Anta, Tunguz ve Manu dillerinde de Anda biimiyle yer alr.
(Baknz: ANT)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 32
ARAH HAN: Ruh Tanrs.
nsan ruhlar hakknda karar verir. nsann geleceini belirler. Yer alt aleminde yaar. (Kaynak: Trk
Arah: (Ar/Er). Aramak ve er kknden tremi bir kelimedir. Arayan veya aranan demektir.
Fakat bu konuda kesin bir kanya varmak zordur. Trkede araklamak (gizlice alp karmak)
eklinde bir fiil vardr. Moolcada Arlah fiili grnmezlii, Ereh ise aramay belirtir. Arapa
Ruh szcnn oulu olan Arvah (Ervah) ile alakal olduu iddias pek mantkl deildir
nk bu kelime aslnda Tunguz-Manu, Mool-Buryat ve Trk-Altay dillerinde yer alan ve
kt ruhlarla ve teki alamla iletiime gemeyi ifade eden Ar kknden tremitir ve
Arbamak/Arvamak fiilinin ekimli halidir.
ARAN YES: Ahr Ruhu.
Eanlam: 1. DAMIZ, 2. AIL, 3. KTRE, 4. HOTON yeleri
Evin ahrnda yaar. nsanlarn gzne ancak uzaktan uzaa ve deiik hayvan klklarna girerek
grnr. Evcil hayvanlar sever. rnein atlarn kuyruunu rmekten ok holanr. Genelde ahrda ve
avluda yaar ve orada yaayan canllara sahip kar. Bazen bir hayvan klnda, gzkr. Ahr yesi
ahrda yaayan hayvanlarn bazlarn sever, bazlarn ekemez. Sevdii hayvann (genelde atn)
yelesini rer. nsanlar grmedii srada onun nne kuru ot atar. Sevdii inein kuyruk ucunu tarar.
Sevmedii at gece boyu koturur, ter iinde brakr, yorar. Otu sevdii atn nne koyar, sevmedii at
a brakr. Damz (Tamz) szc sr ahr anlamnda kullanlan baka bir szcktr ve Dam/Tam
kknden gelir. Smer Tanrs Tammuz (Tams, Dumuz) da bereket ruhu olarak grlr. Temmuz
ayna ad verilmitir. Damzlk szc hem ahrda beslenen hem de Tammuz iin ayrlan hayvan
demektir ayn zamanda. Damz yesi ile Tammuz bu anlamda zdelemitir. Al ise koyun ahrlarn
tanmlar. ou zaman dalarda kerpiten yaplm yerlerdir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Aran: (Ar). Kkte arka ierii bulunur, evin arkas anlamna gelebilir. Ahr demektir.
Anadoluda bu sz st kapal yer ifade eder.
ARANK: Su Cini.
Edeer: ARANG, ANANK
Aranklar eklinde oul olarak anlrlar. Saylar ok fazladr. Her taraf onlarla doludur. Sularn
akna hkmederler. yicil varlklardr, nadiren kt davranrlar. nsanlar korurlar. Baz kutlu kiiler
onlar egemenlikleri altna alabilirler. lde susuz kalp lme noktasna gelen kiilere yardm ederler.
Eren szc ile balantl grnmektedir. Trk halk kltrnde lde susuz yolculuk yapan veya
suya ihtiya duymadan lde yaayan evliya kssalar anlatlr. Sularn akna hkmederler. (Kaynak:
Arank: (Ar/Er). Aramak ve ermek fiilleriyle balantldr. Anank biimi ise An kkyle ilgili olup
zihin gcn ifade etmektedir. Tunguz-Manu, Mool-Buryat ve Trk-Altay dillerinde yer alan
ve kt ruhlarla ve teki alamla iletiime gemeyi ifade eden Ar kknden tremitir.
ARAT: lm Bal.
Edeer: ARAIT, ARAUT, ARAVUT
Moolca: ARAATAN
Dev Balk. Baykal glnde veya yeraltndaki byk denizde yaadna inanlan efsanevi devasa balk.
Zaman zaman yeryznde yaayan insanlardan kurban ister. Az grtlann altnda, gz ise
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 33
ensesindedir. Belkemii ters evrilmitir. Zincirlerle bal tutulur. Ban ve vcudunu oynatnca
depremler olur, tufanlar kopar. Ker Balk olarak da adlandrlr. imdiye kadar yuttuu tm canllar
orada yaarlar. Oras baka bir alem gibidir. Pustag (Bozda) adl Dnya Dann hemen altndaki
sularda yaar. O her kprdadnda yer titrer. Alt enesi yere st enesi ge deer. enelerinden biri
yaz ve sca, dier enesi ise k ve souu getirir. Ters grnml olmas onun teki aleme ait
olduunun en nemli gstergesidir. Trklerde byk rmak balklarna Irgay ad verilir ve bu isimle
kkensel olarak balantl olmas muhtemeldir. Yeryznn tanmasnn bir balkla
ilikilendirilmesine pek ok toplumun sylencelerinde rastlanr. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Arat: (Ar/Er). Aramak fiilinden tremi bir kelimedir. Arayan veya aranan demektir. Tunguzca
Ar yapmak, almak anlamlarna geldii gibi, korku, ktruh grmek gibi anlamlarda tar.
Moolca Ar kk yol, yntem ierii barndrr. Tunguz-Manu, Mool-Buryat ve Trk-Altay
dillerinde yer alan ve kt ruhlarla ve teki alamla iletiime gemeyi ifade eden Ar/Arg
kknden tremitir.
(Eanlam: DOYDU)
ARBAMAK: Efsun Yapmak.
Edeer: ARPAMAK, ARVAMAK
Gzboyamak, gzba yapmak. Sihir yapmak. Bir takm sihirli szler ve dualarla nesnelerin ve insan
yaantsnn doal akn etkilemeyi amalar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Arbamak: (Ar/Er). Kkte araya girmek ierii bulunur. By yapan kii, ruhlarla veya doast
glerle insanlarn ve doal srelerin arasna girmektedir. artmak anlam vardr. Er kk
ise ulamak (ermek) manasn barndrr ki, gizli bilgilere ve varlklara erimek demektir.
Tunguzca Ar yapmak, almak anlamlarna geldii gibi, korku, ktruh grmek gibi
anlamlarda tar. Moolca Ar kk yol, yntem ierii barndrr.
(Baknz: ARPA)
ARBOA: Yar Boa.
Edeer: ARBUA, ERBOA
Yarboa olarak da ifade edilir. Yar insan yar boa olan yaratk. Bazen yar insan yar geyik olarak
grlebilir. Dii olanlar iin Iboa/Eboa kullanlabilir. I szc Moolcada diilik belirtir. Boa
ve Buu szc pek ok Trk lehesinde Geyik anlamnda da kullanlr. Yar insan ve yar hayvan olan
varlklara dnyada pek ok kltrde rastlanr. Kimilerinde alt ksm hayvan, belden yukars insandr,
bazlarnda ise kafa hayvan ba alt taraf insan eklindedir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Arboa: Er nsan + Boa. Ar kk bu dnyaya ait olmayan varlklar ifade eder. Yar/Zar
szc Moolcada yarm anlamna gelir.
(Baknz: ERBKE, ERBR, ARYUNT)
ARURA: Orman Cini.
Edeer: ARURI, ARSURI
Ormanlarda yaayan eytani, ktcl varlk. Uzun sal, kara grnml, tm vcudu kllarla kapldr.
kisi nde ikisi arkada drt gz bulunur. kolu ve baca vardr. Salar yere deecek kadar
uzundur. ldrmez ama insana bedenen zarar verir. Erkek veya kadn trleri vardr. Bu varln
rahatn bozmak tehlikelidir. Kurban ister. nsanlar gdklayarak ldrd iddialar da vardr. Kzl
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 34
gzldr. Gece at srtnda dolamay sever. Geceleri su kysnda sa tarayan kzlar tarafndan sklkla
grlr. stedii ekle kabulgar (biim deitirir). Gz ap kapayana kadar aksakall bir adam,
yaynbal, ku, kei vs. olabilir. Kahkahalar atarak ve tokat aklamas gibi konuarak insanlar arr.
Bu sese dnp bakan olursa o kiiye zarar verir. Onun kr sakall bir ihtiyar veya yakkl bir gen
klnda olduuna inanlmaktadr. Bazen eli, aya ve gz vardr: Biri nde, ikisi arkada.
Ormanda kahkaha atar ve yakalad insanlarn dilerini eker. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Arura: (Ar/Er). Ar kknde geride olan, grnmeyen anlam vardr. ur ksm ise eksiklik,
yarmlk anlamlar ierir. or kavramyla da ilgilidir.
(Baknz: BIURA, OR)
ARDOV: Su Cini.
Edeer: ARDOY, ERDOV, ERDOY
nsana zarar yoktur. Bu varln uzaklamas iin, l gmldnde mezarn banda gn k
yaklr. Geceleri atlar karr ve sabaha kadar koturup kan ter iinde brakr. Uzun boylu, sarn ve
ok gzel bir kadndr. Su kaynaklarnda yaadna inanlr. Keye sknca bir kuyuya veya dereye
girip kaybolur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ardov: (Ar/Er). Ar kknde geride olan, grnmeyen anlam vardr. Arka, art szckleriyle
ayn kkten gelir. Artmak fiili ile de balantl olabilir. Tunguz-Manu, Mool-Buryat ve TrkAltay dillerinde yer alan ve kt ruhlarla ve teki alamla iletiime gemeyi ifade eden Ar
kknden tremitir.
ARI HANIM: Sylencesel Hanm.
Aka Hann karsdr. Temizlii, namusu ve iffeti simgeler. Beyaz giysileri vardr. Arl Hanm ile
kartrlmamaldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ar: (Ar/Er). Ar, saf, temiz demektir. Moolcada da Arhun/Arun szc saflk anlamna
gelmektedir.
(Baknz: AKA HAN)
(Kartrlan: ARIL HANIM)
ARIL HANIM: Temizlik Tanras.
Aar Hann kars. Pek ok ar kovan vardr ve ar ayn zamanda temizlii simgeler. Ar kovanlarna
koruyucu ruhlar (yeler) gnderir. Ar Hanm ile kartrlmamaldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Arl: (Ar/Er). Ar, saf, temiz demektir.
(Baknz: AAR HAN)
(Kartrlan: ARI HANIM)
ARKIL HAN: Sylencesel aman.
Edeer: IRKIL HAN
amanlarn atas olarak kabul edilir. Yeryzndeki ilk amandr. yl nce lenleri bile diriltir,
krlerin gzn aar. Anlatldna gre o kadar gldr ki, hibir tanry tanmaz. Tanr Ay Han onu
yanna artarak bu gc nerden aldn sorar. O da, hibir yce g tanmadn ve yaptklarnn
kendi gc ile olduunu syleyerek tanrya kar saygszlk yapar. Bunun zerine Ay Han, Irkl atee
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 35
attrarak yaktrr. Onun yand bu ate dier gelecek kamlarn ruhlarn oluturur. Trk ayin ve
trenlerinin temellerini atan kii olarak da bilinir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Arkl: (Ar/Ir). Irlamak, yrlamak filleriyle igilidir. Konumak, ark sylemek ieriiyle
balantldr. Kehanet, byl sz anlamlarn tar. Irk ise fal demektir.
ARPA: Efsun.
Edeer: ARBA, ARBA, ARVA, ARVA, ARVA, ARBI, ARBUZ
Byl sz, mistik dua. Sihir. Arba denilen efsuncular tarafndan okunur. Hastalar iyiletirmek,
ktlkleri ve kt ruhlar savuturmak iin yaplan dua. rnein ylann zehrinin etkisini yok etmek
veya ylan, akrep gibi hayvanlarn sokmasn engellemek iin yaplan ve okunan arpalar vardr. Bu
arpalar sonucu ylann veya akrebin sokmad inanc Anadoluda bugn bile yaygndr. (Kaynak: Trk
Arpa: (Ar). Arbamak fiilinden tretilmitir. artmak anlam vardr.
(Baknz: ARBAMAK)
ARYUNT: Yar At.
Edeer: ARYUND, ARYOND, ERYUNT
Yaryunt olarak da ifade edilir. Yar insan yar at olan yaratk. Dii olanlar iin Iyunt / Eyund
kullanlabilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Aryunt: Er nsan + Yund At.
(Baknz: ERBKE, ERBR, ARBOA)
ASAR: Tanrlar Yurdu.
Edeer: AZAR
Tanrlarn yaad Gkyz demektir. Ayn szck ilah anlamna da gelir. Azeri ulus adnn buradan
trediini ileri sren baz grlerde mevcuttur. Tibet ve Mool metinlerinde de yer alan, hatta
skandinav mitolojilerinde dahi benzer bir szckle Aesir eklinde Tanrlar topluluunu ifade eden
ortak bir unsurdur. Asar szc de Tibetede Gksel Tanrlar tanmlamakta kullanlr. Moolcada
asar adr demektir. Trklerde gn byk bir adr olarak alglanmas fikrinin bir baka rneidir.
ok Tanrl dinlerin neredeyse tamamnda Tanrlar topluluunun insanlardan uzak bir yerde (genelde
gklerdeki bir dada) yaad inanc yaygndr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Asar: (As/Az). Asl yer demektir. Ayrca asarmak fiili, korumak, saklamak anlam ierir.
Manuca ve Moolcada Asar/Asar szc adr manas tar.
AAPATMAN HANIM: Tp Tanras.
Yal ve bilge grnml bir kadndr. Sahip olduu g yardmyla derdi hastann vcudundan kovar.
Kzl sal, inci dili, gelecekten haberler verebilen, insanlar beladan koruyan bir varlktr. evresi sk
ormanlarla kapl bir gln iinde yaar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Aapatman: (A). Amak anlam ierir. Aa/Aa kzkarde abla anlamlarna gelir. Aye-Fatma
isimlerinin kaynam biimi olduu gr pek makul deildir. Hint Tanr isimlerine benzedii
ynnde grler de vardr.
AT : Kutlu Hayvan.
Eanlam: 1. YUNT (YUND, YOND), 2. YABU (YABAK, YAFAK, YABI, CABI), 3. YILKI (CILKI)
Moolca: 1. ADU (ADU, ADAGU) 2. MOR (MORIN)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 36
Toynakl, drt ayakl, memeli yk hayvan. Trklerde ok byk nemi vardr. Sahipleriyle birlikte
silkinip daz (kel) bir ata dnen atlar vardr. Bylece bir anda gleri artar. Konuabilen, uabilen
atlar vardr masallarda. Krolunun krat vardr ve sudan kp gelmitir. Battal Gazinin atnn ad
Akardr. Krk gn gne grmeyen bir ahrda slah edilmitir. Manas destannda 200 kadar at ad yer
alr. Burada yalnzca Trk destanlar iinde en ok tannan birka atn adna verilecektir. En bilinen ve
dikkat ekici atlar unlardr.
1. ubar: Alpam Hann atdr. (Bkz.)
2. Akkula: Manas Hann atdr. (Bkz.)
3. Burul: Kobland Hann atnn addr.
4. alkuyruk: Ttk Hann atdr.
5. Akbut: Ural Hann atnn addr.
Atn rzgardan yaratldna inanlr. Bylece rzgarn gc ve hz ata gemitir. Ev yaplrken en
byk diree veya adrn orta direine at kan veya at st srlr. Da, orman ve ate ruhlarna dua
edilirken krmz at yelesi kullanlr. yi at, uan kua yetiir, hi yorulmaz, dman hisseder, sahibini
nceden uyarr, kahramann durumunu anlar, rengini deitirir, len kahraman brakmaz vatanna
geri gtrr, yaral sahibini iyi birisinin yanna yetitirir. Demirkaza (kutup yldzna) bal olan Akboz
At ve Gkboz At bu kazn etrafnda dner dururlar. Bakurt destanlarnda Buzat (Boz At) ve Sarat
(Sar At) olarak yer alrlar. Balkarlara gre ise adlar Doru Aygr ve Saru Aygur eklindedir. At olan eve
eytan girmeyeceine, nefesinin cinleri kovduuna inanlr. Trklerde at ile ilgili yzlerce kelime
vardr. Aygr: Erkek At, Ksrak: Dii At demektir. Argumak, Yabu, Kulan, Tarpan gibi yabani trleri
vardr. Atn kuyruunu, kadnn san, erkein byn kesmesi yas iaretidir. Ve bunlara izinsiz
dokunulmas ya da kesilmesi de hakarettir. Evin en byk orta direklerine at kan, at ya veya at
st srlr. Kam atein nnde ayin yaparken Ak At Derisi zerinde dua eder ve yerin, dan,
ormann ruhlarna yakarrken Kmz sap At Yelesi sallar. Baz yrelerde masalarn ayaklar at toyna
eklinde yontulur. Altaylarda 1900l yllarn banda dahi ller atlaryla birlikte gmlmekteydi.
Ryada kuyruu kesik at grmek lm haberidir, gren kii lecek demektir. Atlar, ruhlar br
dnyaya tar. Karakalpaklar tabuta Aaat derler. eytanlarn atlar ayakldr. Kutlu atlar Gne
diyarndan gelirler. Dadan kma ise sudan kma kadar yaygn olmasa da farkl bir zelliktir. Hz.
Muhammed miraca karken Burak ad verilen bir binek hayvan kullanmtr ve bu binek Trklerce
daima at olarak tasavvur edilmitir. Burak kelimesi Arapa berk (imek) kknden tremi bir
kelimedir ve hzll, ifade eder. Trklere gre atlar gneten yeryzne inmi varlklardr.
Krolunun at Deniz Aygr ve l Ksrann birlemesinden tremitir. Bu dnyaya ait atlarla te
dnyaya ait atlarn birlemesinden doan taylar irkin olur ama sonradan deiirler. Manu dilinde
Adun, Evenk dilinde Avdu olarak yer alr. Trklerde ve Moollarda insann dnce gc bir taya
benzetilir ve adna Buyan denilir. At Trkler ve Moollarla zdelemi bir canldr. Trkler atlara
renklerine gre isimler verirler: Akat, Buzat, Krat, Alat, Sarat, Karat, Dorat Kara Atn yeraltna
giderken, Ak Atn ise gkyzne giderken kullanlacana inanlr ve bu nedenle yeralt Tanrsna Kara
At, gkyz Tanrsna Ak At kurban edilir. Ayrca sylencelerde ad geen sra d at trleri unlardr:
1. Ylmaya: Kanatl At. (Bkz.)
2. Tulpar: Uan At. (Bkz.)
3. Kilin: Boynuzlu at. (Bkz.)
4. Ciren: Konuan At. Kay Ceren ve Kam Ceren en iyi bilinen iki tanesidir. (Bkz.)
5. Burun: kiz Atlar: Ak Burun ve Kk Burun. Uabilirler. (Bkz.)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 37
At: (At/Ad). Hareket, hz, gitme, atlama gibi anlamlar ierir. Ad (isim) szcyle de
balantldr. At eki Trk anlaynda bir insann kimlii gibidir.
ATA: Baba.
Edeer: EDE, ETE, TE
Eanlam: O, OG
Moolca: ESEGE, ECGE, ETSEG
Soyundan gelinen eril kii. Mitolojide soyundan gelindii kabul edilen varlklara veya yaamn zn
oluturduu dnlen eril unsurlara da Ata denilir. rnein Kurt Ata, Geyik Ata. Bu varlklar ayn
zamanda tanrsal nitelikler tarlar. Ya da Od (Ate), Kuya (Ik), Su, Toprak gibi temel yaratc
unsurlara da bu ekilde hitap edilir Soyundan gelindiine inanlan belli bal hayvanlar unlardr:
Kurt, Geyik, Boa, Kartal, Kpek, Deve, Kuu, Ay. slam diniyle birlikte keramet sahibi erkek
evliyalara da Ata denilmeye balanmtr. Zaman zaman bu kelime evliyalar iin Baba olarak da
gemektedir. Fakat aralarnda bir anlam fark yoktur. Karalt Ata, Sar Ata, Krklar Ata, Ak Ata, Karakurt
Ata, Atl Ata gibi isimler bunlar iin rnek olarak gsterilebilir. Yalnzca dilbilim asndan bu evliya
adlar Trke kkenli olanlar ve olmayanlar eklinde snflandrlarak derlenirse bile onlarca hatta
yzlerce sayfa yer kaplayabilir. Trklerle balantl bir kavim olan skitlerin sylencelerindeki Gk
Tanrsnn adnn Pabay (Babay) olduunu belirtmekte de fayda vardr. Smercede Adda eklinnde
ifade edilen ve Ata anlamna gelen bir szck bulunur. ii Trklerin son imamlar iin yaptklar
tapnak Kayp Ata adn tamaktadr. Ayrca belirli bir konuda iinin en iyisi veya o kavramn ilk kiisi
olduu dnlen kiilere de Ata denilir. Atya olarak Macarcada yer alr. nsann ocukluunda ilk
korktuu kii olarak, bilinaltnda nemli bir etkiye sahiptir ve bu durumun toplumsal yansmalar
olmas da son derece doaldr. Sylencelerde baba motifi bu balamda farkl ieriklere sahiptir. Baz
Orta Asya Trk lkelerinde vatan tanmlarken Atayurt kavram kullanlr.
- Atasagun: lk hekim. Hekimlerin atas. Hekimba (Ata+Sagun)
- Atahan: lk han. Hanlarn atas. Ba Kaan (Ata+Han)
- Atabah: lk aman. amanlarn atas. Ba aman (Ata+Bah)
- Atakam: lk aman. amanlarn atas. Ba aman (Ata+Kam)
Ayrca Trkede erkek akrabalar bildiren eitli kelimeler vardr. Bunlarn belli bal bazlar aada
verilmitir.
Yuuk
1
2
3
Baba
ATA (Atte)
ETE/EDE, ET, DE
KEKE
Abi
AA/AGA/AVA
EGE/EE, EG, GE
DADA
Amca
AKA/AHA
EKE/EHE, EK, KE
BAKA
Day
AZA/ASA
ESE/EZE, EZ, ZE
TAA/TAYA
Bykbaba
ATAKAY/ADAGAY
EBGE
DEDE
Erkek Karde UYA
ETGE
BEE/BAA/BAI
Erkek Evlat
OUL/UUL/UL
BALA/MALA
Enite
YEZDE/YEZNE
Adam: ERKEK/RKEK veya G, Kadn: EKEK/KEK veya D
ALUNCA (ELNCE): 2. Kuak Ata ve Analar (Dede ve Nineler)
KULUNCA (KLNCE): 3. Kuak Ata ve Analar (Dede ve Nineler)
4
O/OG
OLATAY
OLAN
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 38
Ata: (Ad/At). Ad isim szcyle balantldr, kendisinden ad alnmay ifade eder.

Soyundan gelinen, bir insann doumuna sebebiyet veren kii. Kimilerince Hitit / Hatti kkenli
kelimelerdir. Hatti (Eti)ler, Hititler Anadoluya gelmeden nce de var olan sonra Hititler ile
kaynaan bir toplumdur. Trkede O/Og szckleri de Baba anlamnda kullanlr. Ad isim
szcyle de balantldr. Ad alnan kii demektir.
(Yans: ANA)
(Baknz: 1. AK ATA, 2. KOVAK ATA, 3. KUYA ATA, 4. OD ATA, 5. TOPRAK ATA, 6. SU ATA 7. ULU ATA,
8. YALUK ATA, 9. YEL ATA)
ATAY HAN: Ceza Tanrs.
Sulular cezalandrr. Hibir suu cezasz brkmaz. Ordusunda 6666 tane yenilmez askeri vardr. Galta
Ulan (Kzl Ate) olarak da bilinir. Karsnn ad Mayasdr. olu vardr. ( araday Hanlar):
- Sagan Hasar,
- ara Hasar,
- Hara Hasar.
Atay: (Ad/At). Ata ve Ad szckleri ile balantldr. Ata (ced, soy) anlamn ierir.
ATLAMA: Olaanst Yolculuk.
Edeer: ETLEME, HETLEME, HATLAMA
Srayarak bir engeli ama. Ayaklarn yerden kesilmesiyle birlikte baka bir yere konmak.
Sylencelerde baka alemlere gemek, boyut deitirmek anlamnda kullanlr. Yeraltna atlama
yoluyla gidilir. Atlamada bu dnya ile dier dnya arasndaki snrlar ortadan kalkar. Atlama yolla
yaplr. Anadolu da atlak szc rmak zerine koyulmu talardan oluan geit demek olduu kadar
kpr anlamn da ihtiva eder.
1. Ku veya baka bir hayvan klna girerek. Bu ekilde pek ok olumsuz dsal etkenin
varl zarar veremez. nsanlarn veya ktcl varlklarn dikkatini ekmeden hzl bir
biimde teki aleme gidilir.
2. Srad bir hayvana binip yolculuk yaparak. Bylece sylencesel bir gl, deniz, ate
okyanusu geilir. Bu hayvan genellikle bir at olup, uabilme yeteneine sahiptir. At zaten
z itibari ile ve kutlu bir varlk Tanrnn bir armaan olarak grlr.
3. Bir geit kullanlarak. Bu geitler ou zaman kuyular, maaralar, yer alt tnelleri
eklinde grlr. Bu tr yerler Trk kltrnn daima odak noktalarndan olmu ve her
yerde o yredeki maaralarn ok derinlere indii, dibinin bulunamad, ok uzak
yerlerdeki baka maaralara bal olduu sylentileri gelimitir.
Atlama: (At). Gemek, amak anlamlar vardr. Atn baka alemlere gidebilen bir hayvan
olduu inanc ve atlamann atn yapt hareket olmasylada ilgisi bulunmaktadr.
AVUL YES: Ky Ruhu.
Edeer: AVIL (AVLUKA, AIL, CAL) ISI
Eanlam: 1. BUCAK, 2. CATAK, 3. KITAK, 4. YAZDAK yeleri
Moolca: AYIL EZEN
Kyn koruyucu ruhudur. Her ky iin ayrdr. Ky kavram yerleik kltr ile ortaya km fakat bu
yerleiklik yinede Yrk yaam biimine bal olarak kn bir yerde yazn farkl bir yerde konaklama
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 39
biiminde yar gebe bir uygulamaya dnmtr. Yazn yksek ve serin, hayvanlarn daha iyi
yaylabicei yerlere (Yazla/Yayla), kn ise kuytu ve korunakl blgelere (Kla) dnml olarak
glmtr. Bazen Bucak yesi tabiri de kullanlr. Anadoluda Bucak szc kk bir anlam
kaymas ile ileden kk, kyden byk birim (Nahiye) iin kullanlmaya balamtr. Fakat yaklak
bir anlamla kyn koruyucu ruhu olduu anlalmaktadr. Hatta az kullanlmakla beraber Gzlek
(Sonbaharda kalnan yer) ve Kklek (lkbaharda kalnan yer) szckleri de mevcuttur. Krgzlar hem
klk ve hem de yazlk daimi mesken iin catak szn kullanrlar. Bu, yatak demektir. Cataka kalmak
sz ise yaylaya gmeksizin klakta oturmak manasna gelir.
- Bucak (Buak): (Buc/Bu). Nahiye demektir.
- Catak (atak): (Cat/Yat). Yaz-k srekli kalnan ky. Yatlan yer demektir.
- Ktak (Klak): (K). Klamak kknden gelir. Kn kalnan Ky demektir.
- Yazdak (Yaylak): (K). Yaylamak kknden gelir. Yazn kalnan Ky demektir.
Avul: (A/Av). Ky demektir. Al szyle balantldr. Civar, evre anlamlar ierir.
(Baknz: YE)
AY HAN: Ay Kaan.
Moolca: SARA (HARA) HAN
Ouz Hann ikinci einden olan oludur. Ongunu kartaldr. Kartal hkmranl simgeler. Buryatada
Hara Ay demektir (Moolca Sara), baz kaytlarda Ouz Hann babasnn ad Kara Han, iken baz
kaynaklarda Ay olarak gsterilmesi bu kelime benzeimi olabilir. Halbuki Ay Han, Ouz Hann olunun
addr. Ay pek ok kltrde diil bir varlktr, ancak Trklerde hem dii hem de erkek Ay Tanrs
mevcuttur. Fakat zellikle vurgulanmas gereken husus, Ay Hann bir Tanr deil, kutsal bir kii olarak
kabul edildiidir. Ay szc burada nitelik veya zellik deil bir sfattr. Ay Ata ile kartrlmamaldr.
Ay: (Ay). Dnyann uydusu olan gk nesnesi. Parlakl, ve gzellii sembolize eder.
Szck kknde de bilin, k, parlaklk gibi anlamlar vardr.
(Kartrlan: AY ATA)
AYA: yi Ruh.
Ayalar biiminde oul olarak kullanlr. Hayrsever ruhlarn ve meleklerin genel addr. ounlukla
gkyznde yaarlar. 17 farkl iyicil ruh kategorisinin tamamn anlatr. Kart Azadr. Yeryzndeki
tm yaratcln, bereketin, sevginin kaynadrlar. Aya (Ayat) tabiri yaratc ruhlar iin kullanlr.
Ay eklinde de ifade edilir. Bu tabir Yakut mitolojisinde Abasnn kart olarak yer alr. Trklerde,
slamiyetteki melek szcn karladn ne srenler de bulunmaktadr. (Kaynak: Trk Sylence
Aya: (Ay). Yaratmak ve k anlamn ierir. Avu ii anlam da bulunur. Ayamak (Kayrmak,
korumak) fiili ile ayn kkten gelir. Moolca iyilik ve mzik, ezgi anlamn da ierir. Evenk
dilinde Aya, Eski Moolcada Ay szckleri iyilik manasna gelir.
(Kart: AZA)
(Eanlam: AYII)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 40
AYAS HAN: Souk Tanrs.
Edeer: AYAZ HAN
Ay Indan yaratlmtr. Souk havaya neden olur. Ak Ayas olarak ad geer. lker burcunun alt
yldz gn alt deliidir ve oradan souk hava fler. Bylece k gelir. Kimi grlere gre Ayaz Ata
ile ayn kiidir. Ayaz tm Trk corafyasnda yakc souk anlamna gelir ki, Ayn gkte rahtalkla
grld ak havalarda meydana geldii iin Ay Tanrsnn (veya ona bal Ayas Hann) gnderdii
dnlmtr. Ayaz Ata ile kartrlmamaldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ayaz: (Ay). Souk, zemheri, karak anlamlarna gelir. Ayas ayn zamanda mehtap (ay)
demektir. Ak ve bultsuz havada ay grnd zaman kan souk demektir. Eski Altaycada
Ayas/Hacas kelimesi ak gkyz manas tar.
(Kart: ALAZ HAN)
(Kartrlan, Benzer: AYAZ ATA)
AYAZ ATA: Noel Baba.
Bir tr Noel Baba olarak dnlebilir. Hatta Kazaklarda birebir Noel Baba ile zdelemitir. Kn
soukta ortaya kan ve kimsesizlere, alara yardm eden bir evliyadr. Hristiyan Azizi olduu ynnde
grler de vardr. Fakat dilbilim ve kltrel olarak Trk kltrnde zaten var bulunan bir kiilik
olduu kesindir. Kimi grlere gre Ayas Han ile ayn kiidir. Kazaklarda kn karlanmas ile ilgili
olarak Soumbas isimli bir elence bulunmaktadr. lk karn yamas ve ilk souun vurmas ile
kutlanan bayramdr. Bu bayramla bir ilgisi olmas muhtemeldir. Ayaz Han ile kartrlmamaldr.
Ayaz: (Ay). Souk ve ay anlam vardr.
(Kartrlan, Benzer: AYAZ HAN)
AYDIN ATA: Sylencesel Ozan.
Ak Aydn olarak da bilinir. Mzisyenlerin, airlerin, aklarn, ozanlarn atasdr. nsanlarn ryalarna
girip airlik ve ozanlk yetenei verir. Ryasna girdii kiiler onu aydnlk bir k huzmesi iinde
grrler. Kutsal k (nur) eklindeki bu aydnlk suyu ve safl simgeler. Srad gleri vardr.
Aydn: (Ay). Ikl, nurlu demektir. Ayrca bilgelii, bilinci ve isel anlamda aydnlanml ifade
eder. Moolca Aya szc mzik ve ezgi anlamlarna gelir. Aytmak szc ise hitap etmek,
konumak demektir.
AYI ATA: Ay Tanr.
Edeer: AZI (ADI, AZI, ACU) EDE
Moolca: BAVGAY ECEGE
Baz Trk boylar aydan trediklerine inanrlar. Aba Ts adl ongun da ayy betimler. Aba (Ebe,
Ebge) baz boylarda ay anlamna gelmektedir. Aynn isminin aka sylenmemesi gerektii inanc
zellikle Altaylarda, Yakutlarda ve Dolganlarda da vardr. Onun iin Abay veya Day denir. nanca gre
ay isminin sylendiini topraktan iitir. nk Er Kulaktu/ir Kulakt (Yer Kula) onu duyar.
Anadoluda yerin kula vardr deyimi de bunu ifade eder. Aynn yaad yer de toprak ve yeraltdr.
Yer sadece ay ile deil, kurt, ylan ve benzeri tabu oluturmu canllar hatta insan ile de iletiim
kurabilir. Bu inan ylan, kurt ve benzerleri iin de geerlidir. Ay isminin day ile edeer tutulmas
Kpry geene kadar ayya day demek snakas (atasz) ile de balantldr. Moollardaki
Abgalday (Avgalday) ise Ay Ata anlamna gelir ve amann giydii ay biimli bakr bir maskedir. Ay
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 41
yeryzndeki pek ok kltrde korkulan bir hayvan olarak yer almtr. llerde, bozkrda, ormanda,
kutuplarda dahi var olan trleri onu gcn ve vahi yaamn simgelerinden birisi haline getirmitir.
Ay: Peneleri olan iri ve yrtc bir hayvan. Szck olarak g anlamn barndrr.
(Yans: AYI ANA)
AYI ANA: Ay Tanra.
Edeer: AZI (ADI, AZI, ACU) ENE
Moolca: BAVGAY ECE
Baz Trk boylar aydan trediklerine inanrlar. Finlerde ay en kutsal hayvan olarak kabul edilir.
Kahverengi ay bu toplumda ayr bir neme sahiptir. Fin (Suomi) halk Ural kkenli olup Trklere
komu bir kavimdir ve skandinavyaya g ederek orada devlet kurmulardr. Ay gc, topra,
saval bykl simgeler. Ay trnann ve penelerinin koruyuculuuna inanlr. Modern
ekonomi/borsa teorilerinde Ay Eilimi yukardan aaya doru vurulan peneyi, yani deeri den
kymetlerden kar elde etmeyi anlatr ve bu benzetmenin yaplm olmas insann ne kadar ada
olursa olsun daima iinde ilkel bir yn bulunduunu aka ortaya koyar. Geri bu durumun dorudan
Trk sylenceleriyle balantl olduunu sylemek mmkn deildir fakat pek ok kltrn de ortak
alglayalarnn olduu muhakkaktr. Yani sylencelerin de kendine zg ynleri olduu kadar dier
toplumlarla benzer ve ayn zihinsel srelerle ortaya km olan taraflarn da gz ard etmemek
gerekir. (Kart: Boa Eilimi). nsanolunun korktuu eye sayg duymasnn ve onu yok etmeye
almak yerine onunla zdeleerek onun gibi olmay amalamasnn en gzel rnei Ay Ana ve Ay
Ata kavramlardr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ay: (Ay/Az). Peneleri olan iri ve yrtc bir hayvan. Szck olarak g anlamn barndrr. Az
kk Azman (Vahi Hayvan) szyle de yakndan alakaldr. Moolca Ayh szc korku
demektir ve balantl olmas muhtemeldir.
(Yans: AYI ATA)
AYI HAN: Gkyz Tanrs.
Edeer: AYIHIT HAN, AYBIT HAN
lk insan o yaratmtr. Dnyay idare eder. Yaratc ruhlarn en byklerindendir. nsanlara
yeteneklerini ve becerilerini o verir. lham kaynadr. Topran verimli olmasn salar. Ksaca
yaratclkla ilgili tm unsurlarn kaynadr. Bereket ve hayvanlarn oalmas onun isteiyle olur.
Yiitleri lmden kurtarr, len kahramanlara yeniden can verir. nsanlardan ve dier canllardan
sorumludur. rng (ak, beyaz, saf, temiz) olarak tasvir edilir. Kendisine beyaz at kurban edilir. Bu
kurban Idk eklindedir. Yani canl olarak doaya salnr. Bir daha kimse o hayvana el srmez. Bu
canllar n doduu yne yani douya doru srlr. Gn 13. katnda oturur. nsanlarn snmas
iin Gnei yaratmtr. Ulu, kutlu, nurlu bir varla sahiptir. nsanlarn zel ilerine karmaz. Ongunu
Kartaldr. Ay (Ay) ad verilen ruhlar onun emrindedir. Aar Han ile ayn kii olduu
sylenmektedir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ay: (Ay). Ay ve Yaratmak anlamlarn ierir. Aymak (kendinde olmak) fiili ile ayn kkten
gelir. Aymaz ise kart anlaml olarak gafil, kendini bilmez demektir. Moolca Ayh szc
korku demektir ve balantl olmas muhtemeldir.
(Baknz: AYII)
(Benzer: AAR HAN)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 42
AYII: yi Ruh.
Edeer: AYIHI
yilik yapan ruhlar. Melek anlamnda da kullanlmtr. Yeryznde iyilik yapan insanlar korurlar.
Yoldan kanlar ise yalnz brakrlar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ay: (Ay). Aymak (kendinde olmak) fiili ile ayn kkten gelir.
(Kart: ABASI)
(Eanlam: AYA)
AYKUN HAN: G Tanrs.
Edeer: AYKOYUN HAN
Gc ve kuvveti sembolize eder. ktidar, otorite kavramlarn ierir. Koyun Trk kltrnde gcn
sembollerinden birisidir. Aslnda sakin ve uysal bir hayvan olan koyunun bu ekilde alglanmas birka
sebebe dayal olabilir. ncelikle erkeinin (koun) boynuzlar olmas. nk boynuz g semboldr.
kinci olarak ne kadar ok koyuna sahip olunursa o kadar zengin olunduunun, dolaysyla o kadar ok
nfuzlu olunduunun anlalmas. Bir baka gre gre de koyunun renginin ounlukla beyaz olup
(nadiren de siyah), bu nedenle bu renklerin iktidar ve otoriteyi vurgulamas ve bu yndeki bir algsal
armn olumas. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Aykun: Ay + Kun (nsan veya Koyun). Akhun (Ak-Kun), Akkoyunlu, Karakoyunlu gibi devlet
adlar hep Kun (Koyun) ekiyle balantldr.
(Baknz: KOYUN)
AYLANU: Can Deitirme.
z Yerine z anlay. Bir kiinin bakasnn yerine lmeyi kabul etmesidir ve en gzel ve en yetkin
rnei Deli Dumrul yksnde yer alr. nsann ne kadar zveri ve erdem sahibi olduunun ilahi bir
kudret tarafndan llmesidir. nsann gerektiinde ailesi ve dolaysyla vatan uruna canndan
vazgeip geemeyecei snanr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Aylanu: (Ay/A). Gmek, deimek anlamlarn ierir. Aylanmak sz gezmek, dolamak,
srmek gibi ieriklere sahiptir. Moolcada Ayl szc akrabalk ban ifade eder.
(Eanlam: KT)
AYNA HAN: Fesat Tanrs.
Edeer: ADNA (AYINA, AZNA) HAN
Yeryznde kargaa karr. Ktle dair tm nitelikleri bnyesinde barndrr. Frsat bulduunda
nsanlara ve yeryzne zarar verir. Yeraltnda yaar. Ayna Hana bal kt ruhlar vardr ve onlar da
Aynalar adyla anlr. Yeryznde ktlk karmak istedii zaman bu ruhlar gnderir. Aynalar bu
anlamda eytan kavram ile zdelemilerdir. nsanlarn ruhlarn alp gtrerek hastalk verirler.
Bazen Ayna Han, ocuk alar. Baz Trk boylarnda Cuma veya Perembe gnne Ayna Gn ad
verilmitir. Burada bu gnlere yklenen olumsuz bir anlamdan daha ok, yeraltndaki ruhlarn sadece
o gn izin verilerek dnyadaki evlerini grmelerine izin verildii iin bu ad tad anlalmaktadr.
Bazen destanlarda Ayna Hotun (Ayna Hanm) adl bir karaktere rastlanr ve einin ad da Arhannal
Toyun olarak geer. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ayna: (Ay). Ayrmak anlamn ierir. Karmak, armak gibi anlamlar da mevcuttur. Farsa
Ayna (yanstc nesne, Trke Gzg) ile sz-kkensel bir ba yoktur. Fakat ilgin bir tesadf
olarak, Ayna te alemi simgeleyen bir nesnedir. Ayanga Moolca da gkgrlts demektir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 43
AYSAR: Deiken Karakter.
Aya (ayn hareketleri ile evrelerine ve belki de dnyaya olan mesafesine) bal olarak karakteri ve
huyu deien kii ve onun yaad psikolojik durum. Aysamak fiili de ayn ekilde bu deiken ruh
halini ve sonularn anlatmakta kullanlr. Bat mitoloji ve masallarnda yer alan ve dolunayda kurda
dnen Erbr (Kurtadam) motifi bu anlayn bir davurumudur. Ayn hareketleri ve evreleri
insanolunun daima ilgisini ekmi ve bunlara deiik anlamlar yklenmitir. (Kaynak: Trk Sylence
Aysar: (Ay kk.) Aylamak (gezmek, dolamak) ile de kkensel ba vardr, bu anlamda
karakterin deikenliini ifade eder.
(Baknz: ERBR)
AYZIT HANIM: Gzellik Tanras.
Edeer: AYISIT (AYIHIT, AYISAT) HANIM
Akn ve gzelliin simgesidir. Ongunu kuudur. Kuular bu nedenle kutsal saylr ve dokunulmaz.
Kuular biim deitirmi kutsal kzlar olarak kabul edilir. Ayst gm tyl bir ksrak biimine
brnebilir ve gkten yeryzne bu ekilde iner. Ksrak klndayken kuyruk ve yelelerini kanat gibi
kullanr. Ormanlarda dolamay sever. Ak bir kalpa, plak omuzlarnda ak bir atks vardr. ocuklar
ve hayvan yavrularn korur. nsanlara sevgi ilham eder. Saraynn kapsnda ellerinde gm bakralar
ve gm kamlar bulunan yasaklar (bekileri) vardr. Bu yasaklar kt insanlar ieriye almazlar.
Ayztn kzlar vardr. Onlar da kuu klna brnebilirler. Ayztn kzlar byl beyaz bir tl
giyinince kuuya dnrler. Beyaz Turna kuu da dier simgelerinden biridir. Smerlerde Ay
Tanras olan Ayada k samaktadr ve ad da bu anlamla balantldr. Ak her zaman kla ve
parlaklkla simgelenmektedir. Ak Atei gzlerimi kr etti ifadesi bunun en belirgin anlatmdr.
Ayzt: (Ay). Ay gibi parlak demektir. Ay gzellii ve , nuru simgeler.
AZA: Kt Ruh.
Edeer: ASA
Moolca: ADA
Azalar biiminde oul olarak kullanlr. Yeraltndaki karanlk yurtlarnda yaarlar. Genel olarak
ktcl ruhlarn ve kt varlklarn tamamna verilen bir addr. Oyrotlarda 13 farkl ktcl ruh
kategorisinin tamamn anlatr. Kart Ayadr. Baz kaynaklarda tr saylr.
1. Azabuk: Ktcl ruhlar. (Bkz. BUK)
2. Azaulbus: Ktcl cadlar. (Bkz. ULBUS)
3. Azahortan: Ktcl hortlaklar. (Bkz. HORTLAK)
Bu szcklerin hepsi de farkl niteliklerde olmak zere hep kt ruh demektir. Azar szc yine kt
ruhlara dayal hastalklar ifade eder. Azarlamak fiili de buradan tremitir. nsanlara kt ruhlar
gndermek demektir. Yakut mitoljisinde Abas ad ile kullanlr. Kumandlarda ise iki farkl snf olarak
yer alrlar.
A. ertegri: eytan. (Bkz.)
B. or: Cin. (Bkz.)
Ruhsal ve fiziksel hastalklar tanmlamakta kullanlan Azar-Bazar (Asar-Masar, Eser-Meser, AzarPazar, Ezar-Bezar) veya Azar-Kazar (Ezer-Kezer) ya da Kasar-Pasar (Kazar-Pazar) tamlamalar da yine
bu kavramla yakndan alakaldr ve olaslkla tr ktcl varlkla ilgilidir:
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 44
- Azar (Ezer),
- Kazar (Kezer),
- Pazar (Bezer).
Aza: (Az). Azmak, azarlamak fiilleri ile ayn kkene sahiptir. Yas tutmak anlamn da ierir.
Arlk, sapknlk, su gibi anlamlar ieren ve Az- ile balayan szckler bu kkten tremitir.
Moolcada Az/Azh szc varolu anlamna gelir. Eski Moolca Ad/Ada, Eski Trke
Ada/Aza szckleri tehlike ifade eder.
(Kart: AYA)
(Eanlam: ABASI)
(Baknz: ERTEGR, OR)
AZMAN: Canavar.
Vahi Hayvan. Srad gleri ve bykl olan yaratk. Byk ve keskin dileri olan, byk gvdeli,
iri, byk ayakl, keskin ve iri peneli, derisi sert canllar bu snflama ierisine daha ok girerler. Ouz
Kaan destanndaki Kyant adl tek boynuzlu yaratk, Glgam destanndaki Humbaba adl dev kz,
Korkut Ata yklerindeki, dv iin yetitirilmi Beserekler (Erkek Develer) bu konudaki baz
rneklerdir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Azman: (Az). Azmak fiilinden gelir. Azgnlk anlam vardr. Ayrca az kknde cinsellik arm
da bulunur. Azgnlk dnemi hayvanlarn iftleme mevsimini ifade eder. Azmak szc
amak fiili ile de balantldr ve snrlar gemek, yaplmamas gerekeni yapmak ve cinsel
birleme anlamlar tar. Eski Moolca Ad/Ada, Eski Trke Ada/Aza szckleri tehlike ifade
eder.
AZMI: Yol Cini.
Edeer: AZNI
Tek bana yola kan insanlar kandrp gtren ve kaybeden kt ruhtur. Tand birisinin sesiyle bu
insana seslenir. Eer bu sesi duyan kii geriye dnp bakarsa onu alr gtrr ve kaybeder. (Kaynak:
Azm: (Az). Azdrmak anlamna sahiptir. Anadoluda aztmak fiili, ssz bir yerde brakp
kamak demektir. rnein kpei aztmak gibi. Eski Moolca Ad/Ada, Eski Trke Ada/Aza
szckleri tehlike ifade eder.
AZITKI: Kayp Cini.
Edeer: AZIKTI
nsanlar kandrp gtren ve kaybeden kt ruhtur. Klktan kla girer. Bir insana en sevdii kii gibi
gzkebilir. Bylece insanlar peine takp aztarak, daa, uuruma, rmaa gtrp buralara
drerek lmesine neden olur. Congolosa benzer. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Aztk: (Az). Aztmak fiili, ssz bir yerde brakp kamak demektir.
(Benzer: CONGOLOS)
B Harfi in Aadaki Sayfann Bana Geiniz

LTFEN, BU E-KTABI TM TANIDIKLARINIZA
BR MAL LE GNDEREK HEDYE EDN!
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 45
-BBADI HAN: Felaket Tanrs.

Yeryznde felaketlere neden olur. Kranlar ve afetler, salgnlar onun elinden gelir. nsanlarn bana
zorluklar getirir. Erlik Hann oludur. Bastnda toprak yerinden oynar, deirmen talarn yutar.
Demir kaal olarak sylenir. olok (tek kollu) olarak anlr. Ancak bu tek kolunda dokuz insann
kollarnn gc vardr. olak szc gnmzde de Anadoluda tek kollu kimseler iin kullanlan bir
tanmlamadr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Bad: (Bat). Batmak fiili ile ayn kke sahiptir. Batran demek olabilir. Bad szc kabuk
anlamna gelir. Badrdamak ise homurdanmak, grltl ve anlalmaz konumak demektir.
BADRA: Yedibal Ejderha.
Edeer: PADRA
Yedi tane ba vardr. lmesi iin yedisinin de kesilmesi gerekir. Baz sylencelerde tek tek kesilen ba
geri yerine gelir bu durumda yedi ban da ayn anda kesilmesiyle ancak ldrlr. Azndan ateler
saar. Kuyruu bir kam gibi aklar. Derisi zrh gibi pullarla kapldr. Badrdamak homurdanmak,
grltl ve anlalmaz konumak demektir. Ejderha kavramna farkl adlarla olsa da hemen her
toplumda yer almas son derece ilgi ekicidir. Bu durumu insann doutan gelen ylan korkusuna (bu
korkunun doutan geldii de tartmal bulunmakla birlikte) balayanlar olduu gibi, gemi alarda
nesli tkenmi bylesi bir varla insanolunun henz yaarken tank olduunu ileri srenler dahi
bulunmaktadr. rnein 12 hayvanl Trk takviminde tpk yaayan dier hayvanlar gibi, onlarla
birlikte adnn bir yla verilmesi bu duruma kk de olsa bir kant olarak ne srlmektedir. Kimileri
ise dinozorlarla badatrmaya almaktadr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Badra: (Bad/Bat). Batrmak fiili ile ayn kke sahiptir. Moolcada Badrah yang anlamna
gelir.
BAI: Sihir.
Edeer: BAYI
By, efsun demektir. Ba, Ba kelimeleri sihirbaz anlamna gelir. Bah ile balantldr.
Balamak sz ile ilgilidir. rnein azn dilini balamak Ba szcnn dm anlam da vardr
ki, eskiden byler dmler ile yaplmaktadr. Dmlere fleyenlerin ktlnden (Kuran-
Kerim, Felak 4.) By Kuran-Kerim tarafndan yasaklanmtr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Ba: (Ba). By anlam ierir. Bakmak kelimesiyle de balantldr. Banaz szc de bir
eye balanm anlamna gelir ve balanmasna, balanm (bylenmi) gibi demek
olabilir. Bag kk Tunguzcada beyazlk ifade eder.
(Eanlam: BY, YELV)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 46
BAKIRDA: Yeralt Da.

Edeer: BAKIRTAV, PAKIRTA, PEHERTAV
Eanlam: MADA, MITA, MISTAV
Yeraltndadr. Yeraltnda dokuz deniz vardr, bunlarn hepsinin birlemesiyle Byk Deniz (Taluy)
meydana gelir. Burada dokuz Tanr yaar. Bu dokuz denizin birletii yer olan tam orta noktada Bakr
Da yer alr. Bakr ncl olmay ifade eder. Birinci srada Altn, ikinci srada demir vardr.
Gnmzde Yartaylarda (olimpiyat) srasyla Altn, Gm ve Bronz madalyalar verilir. Avrupa
kltrlerinde Gm, demirin yerine geerek ikinci sray alm, Bronzda bakrn yerine gemitir.
Fakat mantk benzer bir ekilde ilemektedir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Bakr: (Bak). Dikkat ekmek ve kzl renk anlam vardr. En eski alardan beri ilenen bir
metaldir.
(Yans: ALTINDA, DEMRDA)
BAKSI: aman.
Edeer: BAHI, BAHI, BAI
Moolca: BE, BGE
Aslnda Kam (am) kavramndan daha geni kapsamldr. Halk ozan, ak, mzisyen yn de kimi
zaman n plana kabilir. Geleneksel yntemlere dayal Halk Hekimlii yapabilir. Kouklar okuyan bir
Halk airidir. Byl szlerle kt ruhlar kovar. Eren, kam, koca, bilge, ozan, aksakall (veya aksal),
falc, kahin, efsuncu gibi tm unsurlar tek bana bnyesinde barndrr. Bunlar ilerleyen alar
ierisinde ayrmtr. Irkl Ata ilk bahdr. Budizm ve Lamaizm ile birlikte Budist Rahip ve Lamaist
Rahip anlamlarna da genilemitir. Ruh kovarken kzl elbise giyerler. Moolca Bge ile de kken
olarak baldr. Moolca Bge szcnn Trkedeki Bke (Ejderha) szc ile de ilgili olduu
kesindir. Asyadaki komu kavimlerin pek ounun dillerinde BaBag/Bg/Bk/Bug/Buk kkenli
szckler yer alr ve bunlarn bir ksm doast glere dair anlamlar tar. Bahc olarak da bilinir.
inceye Boki/Boi olarak gemitir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Baks: (Ba/Bak). By anlamn ierir. Ba kelimesiyle ilikilidir. Ba kk barmak,
balamak, bakmak filleriyle ayn kkten tremitir. Moolca Bag retmen, Bah/Baka ise
mutluluk demektir. Eski Moolca Bagal/Baga szckleri grtlak ve grtlaktan ses karmak
anlamlar ierir (Moolca Bagalzur/Bagalahur yani grtlak Trkede Boaz szc ile
akrabadr). Tunguzcann bir kolu olan Evenk (Event) dilinde Buga szc evreni ve cenneti
kapsayan bir ierie sahiptir ve yaratc Tanr demektir.
(Baknz: KAM, AMAN, ARKIL ATA)
BAKTI HAN: Ltuf Tanrs.
Edeer: PAKTI HAN
Yeryzndeki iyiliklere vesile olur. nsanlara ltufta bulunur. Tanr lgenin oludur. or Trklerinde
gz mevsiminde kendisine Paktgan ad verilen bir tren yaplr. Ad Koa Han ile birlikte anlr. Kk
(bahar) mevsiminde ise Koagan treni gerekletirilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Bakt: (Bak). Gzeten, kollayan demektir. Bakmak fiili ile ayn kkene sahiptir. Baks (aman)
szc ile de balantl grnmektedir.
(Baknz: KOA HAN)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 47
BAR: Rab.
Yaratc, Halik. Mutlak varlk anlamna gelir. Arapa Rab szcnn tersten okunuu olmas
nedeniyle bu ismi artrmas tamamen bir tesadftr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Bar: (Bar/Var). Var olan demektir. Farsaya Trkeden gemitir. Bar szc ile alakal
olabilir. Trke ve Moolcada, ayrca Tunguzcada genilik anlam vardr.
(Baknz: TANRI, OAN, KUDAY)
BARAK: Kutsal Kpek.
Efsanevi bir kpek tr. Tyl ve ok klldr. Kutlu kabul edilir. ok hzl koar. Kerkes adl ku
yalannca iki yumurta brakr. Bu yumurtalardan birinden Barak adl kpek kar. Dier yumurtadan
ise bir ku yavrusu kar. Anadoluda tyl av kpeklerine de bu ad verilir. Anadoluda Barak Ata (Barak
Baba) adl bir evliyann yer almas tesadfi deildir. Byk olaslkla bu isim, bu anlayn sonucu bir
unvan olarak verilmitir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Barak: (Bar/Var). Varmak fiilini artrmaktadr. Moolcada Barah szc atekes, bar
gibi anlamlar tar. Bar ise kaplan demektir. Yine Eski Trke ve Eski Altaycada Bar kk sevin
ve gurur gibi ieriklere sahiptir.
BARAK ATA: Kpek Tanr.
Eanlam: KPEK (KBEK) EDE
Moolca: NOKAY EEGE
Baz Mool boylar kpekten trediklerine inanrlar. Barak sradan bir kpek olmayp kutlu saylr.
Kpek Ataya daha ok Mool kavimlerinde rastlanr. Efsanevi kpek bal insanlara da Barak ad
verilir. Tardularn atalar da Kurt veya Barak bal bir insandr. Avrupa kkenli Hun / Macar
efsanelerine gre de Avrupa Hunlar (Macarlar) Taz Atadan tremilerdir. Macalar kpee Kutya
derler ve bu ismin Trke/Moolca kut szcyle benzerlii dikkat ekicidir. nsan yaratlrken
insann bekiliini Tanr bir kpee brakm fakat o grevini doru yapmayarak ihanet etmitir.
Moollarn baz boylarnn ve Ktanlarn atas olarak kabul edilir. Bu nedenle kpek kurban ederler.
Bir prenses ile evlenen Kpek Atadan trediklerine inanan eski Mool kabileleri vardr. Trk-Mool
kltrnde yar insan yar hayvan olan varlklarda, st taraf insan alt taraf hayvan eklindedir. Ama
baka baz kltrlerde ise tam tersidir. rnein Msr medeniyetinde alt taraf insan, ba ksm hayvan
olan Tanrlar vardr. Barak Ata bu adan Trk mitolojindeki genel anlaya ters bir biimde yer alr.
Tpk Msr sylencelerinde olduu gibi ba taraf kpektir. Masallarda Kpk olarak tercme edilen
Kbek, Kbek adl kahramann bu motifle ilgili olma ihtimali yksektir. (Kaynak: Trk Sylence
Barak: (Bar/Var). Efsanevi bir kpek tr.
Nokay: Moolca kpek demektir.
(Yans: BARAK ANA)
BARAK ANA: Kpek Tanra.
Eanlam: KPEK (KBEK) ENE
Moolca: NOKAY ECE
Baz Mool boylar kpekten trediklerine inanrlar. Barak sradan bir kpek olmayp kutlu saylr.
Nogay adl Trk-Mool boyu ile ilikilidir. Masallarda Kpk olarak tercme edilen Kbek, Kbek adl
kahramann bu motifle ilgili olma ihtimali yksektir. Nokay Moolcada kpek demektir. Ouz
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 48
destannda Barak Boyunun erkeklerinin yzlerinin kpek yz (veya o kadar irkin) olduu fakat
kadnlarnn ise aksine inanlmaz dercede gzel ve ekici olduklar anlatlr. Bu nedenle Barak Ana
kavram bu boyun tredii Ana eklinde alglansa da, kafasnn kpek kafas olduu eklinde kesin bir
bilgi mevcut deildir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Barak: (Bar/Var). Varmak anlamn ierir. Efsanevi bir kpek trdr.
Nokay: Moolca kpek demektir.
(Yans: BARAK ATA)
BARAN HAN: Ev Tanrs.
Evleri koruyan tanrdr. ok gl olarak betimlenir. Trklerde ev kavram adr ve otalar da ierdii
iin ierisinde barnlan her mekan ev olarak alglanabilir. Bu balamda barnak tanrs demek daha
doru olacaktr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Baran: (Bar). Barnmak kknden tremi bir szcktr. Barmak, glenmek ve barn (gs)
anlamna gelir. Ayrca bahe ve ekilen yer anlam da vardr. Barun Moolca sa el anlamna
gelir.
BASAMAN HAN: Deniz Tanrs.
Denizlerden sorumludur. Korkusuz bir alp olarak nitelenir. Elinde atall kargs vardr. Yannda
tad dokuz kollu tuu yrtc hayvan kuyruklarndan oluturulmutur. (Kaynak: Trk Sylence
Basaman: (Bas). Baskn yapan, ezen, kazanan demektir. okluk ve fazlalk bildiren basa
kelimesi ile ayn kkten tremitir. Yaymak anlam da var. Moolca, Trke ve Tunguzcada at
srmek anlamn ieren Basa szck kkyle balantl grnmektedir. Basa/Masa/Paza/Pasa
szc Trkede, Mas/Mas szc ise Moolca ve Tunguzcada fazlalk, okluk, enginlik,
yaygnlk ifade eder.
BASIRGAMAK: Kabus Grmek.
Edeer: BASIRGANMAK, PASARGANMAK, PASARGAMAK
Geceleyin kt rya grmek. Byk sknt ve korku duymak. Kt ruhlarn neden olduuna inanlr.
Kabus ruhu ile balantldr. Ayrca Karabasan kavramn da akla getirir. Pasar (Pazar) adl kt ruhla
ilgili grnmektedir. Bir Anadolu Trksnde geen Pazar Pazarladm, Anam Azarladm eklindeki
ifade bu kavramn olumsuz ieriklere sahip olduunu gstermektedir. Kabuslar tm dnya
kltrlerinde halk inanlarnn nemli bir parasn olutururlar.
Basrgamak: (Bas). Basmak anlamn ierir. Sknt ve kapal mekan anlam bulunur.
(Baknz: KARABASMAK)
BASTIRIK: Kabus Cini.
Edeer: BASTIRI, BASTIRI
nsanlarn kabus grmesi, halsizlemesi, korkuyla uyanmas, sonrasnda nefesinin kesilmesi bu ktcl
ruh ile balantl grlr. Anadolu Trkesinde dorudan doruya kabus demektir. Deiik ekillere
girebilir. Kedi klna brnmeyi ok sever. Kazakada kabus Bastrlu demektir. Bastrkla ilgili
aadaki varlk adlar dikkate deerdir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 49
-
Albast: Aleyban, Alyabani. Uzun boylu, beyaz tenli ve plak olarak tasvir edilen eytani
dii varlk. Albs ile zdetir.
- Kulbast: Kuleyban, Gulyabani. Gndzleri mezarda uyuyup geceleri kalktna inanlr.
Tyl, ok byk ve pis kokulu olarak betimlenir.
- Karabast: Kabus. Kabus cini olarak da bilinir. Geceleri insalarn gslerine kerek
soluklarn keser.
- Sarbast: Sara hastal. Sar giysili bir kadn eklindedir.
Bastrk: (Bas). Basmak anlamn ierir. Hapishane anlamn da tar. Ayrca arlk demektir.
(Baknz: KAMOS)
BATUR: Kahraman.
Edeer: BATIR, BAGATUR, BOGATUR, BAGATIR, BATAR, BAATAR, BAHADIR
Vuruu, yiit kii. Moolistann Bakenti Ulanbatur (Ulaan Baatur)un adnn anlam Kzl
Kahraman demektir. Bu isim her ne kadar Sosyalist Rejim tarafndan koyulmu olsa da, Mool
tarihiyle de balantldr. Kahramanlk kavram insanln ve insan olmann ortak algsal sonularndan
biridir. stn olma, daima anlma arzusu bu kavramn her toplumda rastlanan bir olgu olmasnn
temel nedenlerinden biridir. nsanlar kahramanlarla zdelemek, onlar rnek almak, onlar gibi
olmaya almak isterler. Her ulusun, her kavmin mutlaka kahramanlar vardr. Tunguzlarda ejderhaya
Mudur ad verilir ve bu szckle balantl gibi durmaktadr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Batur: (Bat). Ykmak anlam vardr. Bke kkyle de balantldr. Bke, daima kazanan
demektir. Farsada Bahadr biimine dnm ve Trkeye tekrar gemitir. Batrmak fiili ile
de ilkilidir. Moolca kkenlidir.
BAYANAY HANIM: Geim Tanrs.
Edeer: BAYANA (PAYANA, PAYNA) HANIM
Avclar, balklar ve orman korur. Avclar ate yakp dua ederek avlarnn bereketli ve kazasz
gemesini dilerler. Kimi kltrlerde ocuklar korur. Soyun koruyucusu olduu dnlr. Bir gre
gre Bayanay Han aslnda yedi kiidir. En bilinenleri unlardr. May Ana (Pay Ana)nn farkl bir
syleyii ve aslnda ayn Tanr olduunu ileri sren grler de mevcuttur.
1. Bay Bayanay: Avc Tanrs.
2. Ta Bayanay: Ormanc Tanrs
3. Uu Bayanay: Balk Tanrs.
Bayanay: (Bay/Pay/May). Geim, zenginlik, rzk ve kutsallk anlamlar vardr. Bilgelik,
ynetmek, egemenlik bildirir. Trkede Bay erkek, Bayan ise kadn demektir. Bayan
szcnn zenginlik anlam Moolcada da aynen mevcuttur. Bayar ise Bayram anlamna
gelir ve bu szcklerde ayn kktendir.
(Baknz, Benzer: MAY ANA)
BAYA: Gece Cini.
Geceleri ortaya kar. Bazen hortlak eklinde grnen bir varlk olarak tasavvur edilir. (Kaynak: Trk
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 50
(Bay/Pay/May). Bilgelik, ynetmek, egemenlik bildirir. Bayku ile ayn kkten gelir. Baykuun
da geceleri grnmesi ile balantldr.
BAYAR: Kurban.
lahi bir amala kesilen veya doaya salnan hayvan ya da doaya salan yiyecek, iecekler ile tahllar.
Yeryzndeki btn inan sistemlerinde rastlanan bir olgudur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Bayar: (Bay/Pay/May). Geim, zenginlik, rzk ve kutsallk anlamlar vardr. Bayarmak sz
kurban kesmek anlamna gelir. Moolca ve Trkede Bay, Manu ve Evenk dillerinde Bayan
kelimeleri zengin, soylu manas tar.
(Baknz: BAYARMAK)
BAYARMAK: Kurban Kesmek.
lahi bir amala hayvan kesmek veya doaya salmak ya da doaya yiyecek, iecekler ile tahllar
samak. Yeryzndeki btn inan sistemlerinde rastlanan bir olgudur. (Kaynak: Trk Sylence
Bayar: (Bay/Pay/May). Geim, zenginlik, rzk ve kutsallk anlamlar vardr. Bayarmak sz
kurban kesmek anlamna gelir.
(Baknz: BAYAR)
BAYOMARD HAN: Av Tanrs.
Avclar korur. Avn bereketli olmasn salar. Bedeni beyaz tylerle kapl bir yal adam
grnmndedir. Avclara hayvan klnda grnr. Btn hayvanlarn dilini bilir. Hibir hayvan
ondan korkmaz ve kamaz. Hayvanlar zevk iin canl olarak yakalar ve tekrar brakr. Yaral olanlarn
tedavi eder. Asla ldrmez. Dalarn stndeki bir kayann dibinde yer alan maarasnda yaar. Bu
kayalarn dibinden, ifal bir su kaynar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Bayomard: (Bay). Bay szc geim, zenginlik, rzk ve kutsallk anlamlar vardr. Moolcada
bu anlamlarn yannda hedef ve ama da belirtir. omart ise kimilerince farsa Cmert ile ilgili
grlr. Ancak av kpei demek olan omar ile ayn kkten gelmesi pek tesadfi deil gibidir.
om nazarlk demek olduu gibi, aa ve al beklerini de ifade eder. Avlarda bu allarn
arkasnda gizlenilir. Yine de Cmert ile sonradan bir benzeime urad ne srlebilir.
BAYINDIR HAN: Sylencesel Hakan.
Edeer: BAYUNDUR HAN
Korkut Ata yklerinde Hanlar Han olarak tanmlanr. Bayndr Han hkmettii halka her sene byk
len dzenler, yiyecek ve iecek yama ettirir. sminin anlamna bakldnda lkeyi dirlik ve dzen
iinde tutan, gelitiren, uygarl yayan bir kii olduu ve bu ismin belki de bir unvan olarak verildii
akla gelmektedir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Bayndr: (Bay). Memleketler ina eden demektir. mar etmek, bakp gzelletirmek anlamn
tar. Moolcada Bay/Bayh fiili olmak ve biryerde bulunmak, Manuca Ba szc yer
manasna gelir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 51
BAYRAM: Kutlu Gn.
Edeer: BEYREM, MAYRAM, MEYREM
Ulusal, geleneksel ve dinsel bakmdan nemi olan ve kutlanan gn. Trklerde slam ncesi genel
kabul grm iki bayram vardr.
1. Koagan: Bahar Gndnm. (Koa ve Saya)
2. Paktgan: Gz Gndnm. (Pakt ve Payn)
Koagan baharda yaplr ve nevruz bayramdr, bahar gndnmne denk gelir. Gece ve gndz
eitlenmitir. Koa Han adna yaplr. Kosa ile ayn bayramdr. Paktgan ise gz gndnmne denk
gelir ve Bakt Han adna yaplr. Yakutlar gz bayramna Abas Isyah/Isga (Ktruh Serpmesi/Sas),
bahar bayramna ise Ayh Isyah/Isga (yiruh Serpmesi/Sas) derler. Isyah (Isga) szcnn
mevsimsel scaklk deiiklikleriyle balanty akla getirecek biimde s kknden tremi olmas ve
Is/Es/Ez (sahip) szcyle balants da dikkate deerdir. Daire eklinde yaplan bu enlikler hem
halay hem de Kazaklardaki Kmz Murunduk denilen lenleri de artrmaktadr. Ayrca deiik
mevsim ve dnemlerde yaplan trenler vardr ve bunlar da gnmzde de pek ok yrede isim
deitirmi olarak devam eder. Saya bayram Koagann (Kosann) ncesinde yapld iin ayn
ritelin uzants olarak grlebilir. Kosa bayram yaklak olarak kuzularn yz gnlk olduu
dnemde, nevruzdam bir hafta nce balar ve nevruzu simgeler. Payna ise Paktgandan sonra Aralk
gndnmne denk gelir. Yakut Takviminde Payna adl bir ay vardr. Bu drt bayram drt ayr yaratc
gc simgeler. Koa Han, Saya Han, Pakt Han, Bayanay Han. Ayrca kimi yrelerde iki bayram
kutlanr. slamiyet sonrasnda ise iki tane nemli bayram kutlanmaya balamtr. Kurban Bayram ve
Ramazan Bayram. Dnyadaki hemen her kltrde zel gn, len, bayram, enlik gibi uygulamalara
mutlaka rastlanr. Bu durum tekdzelikten kurtulma isteinin bir sonucudur. (Kaynak: Trk Sylence
Bayram: (Bay). Zenginlik ve ycelik ve kutluluk bildirir.
BAYRIM ANA: Meryem Ana.
Bayrm Biye olarak da adlandrlr. (Biye, Kafkaslarda Prenses demektir.) Bayrm kavram ilk
nceleri kadn evliya ve hatta daha geni olarak Pir anlamna gelirken, sonralar Karaay ve Balkar
blgesinde Meryem Anay nitelemekte kullanlmtr. Yar Tanra konumundadr. Bazen Kadn ve
ocuk Tanras olarak da grnr. Nartlarda Umay Biye ve Bayrm Biye zerine kurulu ikili Tanra
klt oluturulmutur. Umay Biye, Trklerin Ana Tanras Umay Hanmdan bakas deildir ve onun
tm zelliklerini tar. Bayrm Ana (Meryem Ana) ise Hristiyanln etkisiyle gelmitir. Moollarn
Alankova Hanm ile benzer bir biimde erkek eli demeden gebe kalmtr. Alankova ayndan gebe
kalm, Meryem Anann ise Ba Melein Tanrdan ald emirle kendisine verdii mucize (rahmine
koyduu ruh) sonucu, babasz olarak ocuu olmutur. Meryem ismi branice Miriam, Arapa
Meryem szcklerinden dilimize gemitir. Bayrm y, Bayrm Anadan dilek dilenen yer, Bayrm Gn
ise kendisinden dilek dilenen gndr ve bazen Cuma gnne bu ad verilir. Bayrm Ay ise Nevruz yani
Mart aydr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Bayrm: (Bay). Kutluluk anlam vardr. Bayram kelimesiyle kktetir.
BEDK: Elence Cini.
lk balarda kt bir ruh olduu halde, insanlara ve hayvanlara zarar verdii iin evlerden kovulmak
istenmi, bunun iinde kendisi adna trenler dzenlenmi ve trenler elenceli bir hal alnca Bedik
de elenmeye balamtr. Trenlerde kendisinden gitmesi rica edilir, bunun iin uyakl dualar okunur.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 52
Hatta laf anlamazsa tehdit ve hakarete bavurulur. Srtkan, sinir bozucu bir varlk olarak anlatlr.
Bedik: (Bed/Bet). Yz ve grnt anlamlarn ierir. Eski Trke Bedk szc byk
anlamna gelir.
BEKENBEY HAN: Adalet Tanrs.
Yeryznde adaleti salar. Adil insanlar korur. Yarganlar (yarglar) doru kararlar verebilmek iin
kendisinden yardm isterler. Elinde sivri dileri olan byk bir topuzu vardr. Bu topuzla adaleti
ineyenleri cezalandrr. Adalet toplumun en nemli unsurlarndan biridir ve Trk tarihinde
kaanlar, padiahlar hi korkmadan adilce yarglayan, hatta cezalar veren yarglarn bulunduu
anlatlr. Osmanl tarihiyle ilgili olarak anlatlan bir kssada, bir sultan yarglayan yargcn Verdiim
cezay kabul etmeseydi bununla kafana vuracaktm diyerek arkasnda saklad topuzunu gstermesi
de konuyla ilgili olabilir. Topuz, adaleti simgeleyen bir nesnedir. Fakat bu adaleti tesis etmek iin
gerektiinde zor kullanlcan vurgular. Adalet arzusu insann var olduu her yerde mevcuttur ve
insanolunun dzen isteiyle, hakk yenildiinde hissettii alma duygusunun varl nedeniyle
ortaya kmtr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Bekenbey: (Bek). Salamlk, doruluk, beklemek, korumak, g anlamlarn ierir. Bekinmek,
inat etmek, direnmek demektir. Eski Trkede Beken/Biken/Begen/Pigen/Beyen ve
Moolcada Bah/Baha/Baka kelimeleri istek, yarg, umut gibi manalar ihtiva eder.
BELEN HANIM: Yolculuk Tanras.
Edeer: PELEN HANIM
Yolcular korur. Yollarn gvenliini salar. Yolculuk yapanlar kendisine yakarrlar. Yolculara zarar
veren haydutlar cezalandrr. Yolda belde kalmak deyimi, szcn konuyla olan balantsn aka
ifade etmektedir. Bu ruhu memnun etmek iin alama yaplr, yani kutsal aalara salar verilir, bez
balanr. Uzun yola kacak olan oba onun ismini anarak atelere sa yapar, adakta bulunurlar.
Belen: (Bel). Bel szc patika, yol, geit demektir. Bel kk iaret ve nian anlamlar da
ierir. Moolca ve Krgzcada hazr olma anlam bulunur. Tunguz ve Manu dillerinde ise
yardm etmek ieriine sahiptir.
BENG: Ebedi.
Edeer: BENG, MENG, MENG
Moolca: MNGE, MNHE
Sonu olmayan. Sonsuza dek var olacak olan. Ebedi olma kavram slam dininde yalnzca Yaradan iin
ngrlr. Ancak onun ltfu ve isteiyle insanlarnda Cennette sonsuza dek yaayaca sylenir.
lmn sonlandrd hayat nedeniyle yaanan korkunun karsnda insan zihninin alglad ilk soyut
kavramlardan birisidir sonsuzluk. lmden sonra dirilerek sonsuza kadar yaayabilmek insanolunun
en byk arzularndan birisidir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Beng: (Ben/Men). Dizi, dzen, zlk, sonsuzluk bildirir.
(Kart: BEYR)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 53
BENGSU: lmszlk ksiri.
Edeer: MENGSUV, BENGSUB, BENGSU
Dirlik Suyu eklinde de ifade bulur. Ab- Hayat. enlere lmszlk ve genlik salar. Yaam
aacnn kklerinden kar. Bir rmak veya dere eklinde akar. Bazen kpk eklinde gelir. rnein,
Krolu destannda bir rmaktan kpk eklinde gelir. Mecazen bilgelii, kalc eserler brakmay,
iyilii simgeler. lleri bile diriltebilir. Ulu Kaynn dibindeki bir ukurdan kaynaklanr. Banda bir
beki ruh bulunur. enlere g ve kuvvet verir. Hastalar iyiletirir. An Buta (Bade) almas
esnasnda itii n da aslnda bu su olduu ne srlr. nk ozann syledii trkler kendisinin
lmnden sonra da yaamaya devam edecektir. Hzrn bu suyu itiine inanlr. Ayrca Bengi adl bir
halk oyunu da mevcuttur. Maniheizm dininin kurucusu olan Mani ad da Meng ile
balantlandrlmtr. slam inancnda ise Beng ve Beyr (Ebedi ve Ezeli, ncesiz ve Sonrasz) olan
tek varlk Allah(c.c)tr. Pek ok uygarlkta byle bir yaam suyuna dair, ou zaman birbirinden
bamsz olarak ortaya kp gelien ortak bir inancn bulunmas ise ilgi ekicidir. (Kaynak: Trk
Bengisu: Bengi Sonsuzluk + Su
(Baknz: BENGTA)
BENGTA: lmszlk Ta.
Edeer: MENGTA, BENGDA, BENGTA
Bilinmeyen bir yerdeki gizemli bir dikilita eklindedir. Dnm ve dngy vurgular. Sonsuz
yaamn semboldr. Ayrca ant anlamna da gelir. Bengi (Beng/Meng/Mengi) kavram sonu
olmayan, hep varolacak olan bir varlk anlayn ifade eder. Bu ta ise sonsuz bir dng ierisinde
ruhlarn ge ykseliini simgeler. Kafkasya halklarnn Nart destanlarnda bir granit tann iinden
mucizev biimde doan Sosurka (Sosuruk) adn tayan Nart kahramannn yks anlatlr. Ta gc
ve dayankll (lmszl) temsil eder. Bu nedenle tm kalc antlar ve yaztlar salam talardan
yaplr. Orhon ve Yenisey Antlar Trk tarihinin en nemli yazl antlardr. Mezarlarn bana dikilen
ve Balbal ad verilen talar da Bengtan farkl bir tr olarak dnlebilir. Antlar dikerek daima
anmsanma ve yad edilme arzusu hemen her milletin gemiine ait eitli byklklerde ta antlarn
varln da beraberinde getirmitir. Trk kltrnde talarla ilgili pek ok sylenti vardr. Yabanclara
aldanp kutsal ta onlara hediye eden bir hakann yznden lkenin bereketi kaar. Baz kahramanlar
ellerinde dokuz keli tala doarlar. Masallarda cezalarn en ktlerinden biri taa dnmektir,
bylece insanlar o ta grp ibret alrlar. Gkten den talar sra d zelliklere sahiptir. Kaya
stnde yatmakla gebe kalnacana dair inan da bu konuyla balantldr. (Kaynak: Trk Sylence
Bengta: Bengi Sonsuzluk + Ta
(Baknz: BENGSU)
BERG: Vahiy.
Edeer: BERG, BRG, BERG, VERG
Esin almak. Srad yetenekler edinmek. Tanr vergisi zellikler kazanmak. Bazen kutsal rya. Ruhun
hareketli ksmnn bedenden ayrlarak soyut diyarlara yolculuk yapmas. Bir ozann, bade itii
ryay grmesi. Bu ryada ozann azndan ve burnundan kpk gelir, kan boalr. Kendisine bade
(kadeh) verilir. lk badeyi bir yudumda ier ve Yaradan akna! der. kinciyi iki yudumda ierken
Yalva akna! diye seslenir. ncy Yar akna! diyerek yudumda ier. Kendisine bulaca
sevgilisinin ad sylenir. Uyandnda azndan ve burnundan gerekten kan gelmektedir. Balamasn
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 54
veya kopuzunu eline alr ve doalama alp syler. Bu yetenei o ryayla birlikte kazanmtr. Yollara
der ve sevgilisini aramaya balar. ou zaman da hi bulamaz. Ryada iilen aslnda bir k
arabdr. Bazen bu arap Hzr tarafndan verilir. Yeniden oluumu ve erimeyi simgeler. Yeni bir ad
alr. Bu ad ozanlarda mahlastr. Ruhlar alemiyle balant kurulabilir. Mekan ve zamann snrlarna
ulalabilir hatta dna klabilir. Bazen grlen bu ryann ardndan odada misk kokusu duyulur.
Bazen aman olacak kii, o an gelene kadar hastalanr. Hzr ryada grmek de bu kavram ile
balantldr. Vahiy veya ilham kavramn da ierir. Ancak vahiy yalvalara zg bir durum olarak
alglansa da, slam terminolojisinde bazen Tanrsal bir haber olarak da geer. rnein Kuran-
Kerimdeki Balars (Nahl) suresinde, Tanrnn balarsna vahyettii sylenir. Kutsal rya anlamnda
Buta tabiri de kullanlr fakat szcn Sanskrite (Eski Hinte) olma ihtimali yksektir. Buta daha
sonra Bade ile karlanmtr. Tanrsal esin veya vahiy deiik adlarla pek ok dinde yer alr. (Kaynak:
Bergi: (Ber/Ver). Yetenek ve sra d zellikler iin kullanlan Allah Vergisi sznn
kkeninde bu kavram vardr. Ayn kkten gelen Moolcada Berh zorluk, Trkede Berk
salamlk anlamna gelir ki, vahyin ve ilhamn zorluunu ve disiplinini anlatr.
BEYREK HAN: Sylencesel Kahraman.
Edeer: BYREK (BREK, PEYREK) HAN
Bams Beyrek olarak da sylenir. Bams ile Ban beik kertmesidir. Birbirlerini tanmadan byrler.
Bir gn avlanrlarken karlalar, aralarnda bir anlamazlk kar ve gree tutuurlar. Ancak ikisi de
gte denk olduu iin birbirlerini yenemezler. Bams Beyrek'in esir dmesi sonucunda yllarca ayr
kalrlar. Bu srede Baniek mecburen evlenmek zorunda kalr. Beyrek esir kald sarayn beyinin kz
tarafndan kurtarlr. Trk kltrnde kadnlarn da erkeklerle eit grlmektedir. Gerek dnyada,
gerekse lkemizde motiflerden hareketle pek ok alma yaplmtr. Bey Byrek, Bay Bura, Bey
Birye, Be Beyre, Bey Beyrek, Bay Brek, Ba Brek, gibi adlarla bilinmektedir. Atnn ad Dengiboz
veya Bengiboz eklinde geer. At da soylu ve sadktr, yllarca kendisini bekler. (Kaynak: Trk
Beyrek: Bey/Bay kknden gelir. Asalet ve ululuk anlam ierir. Bayra szc balta alamna
gelir ve dk bir ihtimal de olsa balants bulunabilir. Bey ocuu demek olduu da sylenir.
BEYR: Ezeli.
Edeer: MEYR, MAYRU, BAYRU, BAYRI
ncesi olmayan. Balangc olmayan. slam dininde ncesizlik yalnzca Yaradana mahsus bir zellik
olarak grlmektedir. lk bata varolan tek odur. Ancak onun yaratmasyla her ey vcut bulmutur.
Beyr: (Bey/Bay.) Bayr (sonsuz) kelimesiyle balantldr.
(Kart: BENG)
BIURA: Kiler Cini.
Edeer: BAYORA
Evlerde ve bodrumlarda yaar. Kadn klna girer. Krmz giysili olarak betimlenirler. Genelde evde,
ocan arkasnda veya kilerde veya at altnda yaar. Hi ekinmeden grlt patrt yapar. Kves
denen ikiyi ok sever. Tatar Trklerinde Ocak banda Bura belini bomu oturur eklindeki
bilmecenin yant Kves Fsdr. Yemee ok dkndr. nsanlarn yiyip bitiremedii btn yemei
o yer. Kzd zaman tabaklar krar ve yemei de dkp evi uzun sre iin terk eder. Biura, ok pis bir
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 55
yaratk olarak da bilinir, temiz yerlerden nefret eder. Zaten pis evleri seermi. Bu yzden ondan
kurtulmak iin ilk art evi temiz tutmaktr. Aniden barr, gler, oynar, aka yapar, uyuyan insan
yatandan alp baka yere tar. ou zaman evdeki eyalar yerini de deitirir veya gizler. En sevdii
eyalar, anahtar, ine, bak, makastr. Geceleyin kilitlenen kaplar aar veya tersine ak kapy
kilitler. Bazen yangn karr. Uzun sre ocak yaplmayan evleri severmi. Bu yzden Tatar Trkleri,
yeni ev yapar yapmaz her eydennce ocan yaparlar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Bura: Bay + or. Trkede bklamak fiili, korku ya da yksek ate nedeniyle dudan
uuklamasn anlatmakta kullanlr.
(Baknz: ARURA)
BKEK HAN: man yesi.
nanl insanlar korur ve imanlarn salam tutmalarn salar. Bikek isminden nceki ismi Pipekti.
Sonradan deiiklie urayp Bikek adn almtr. Ayn zamanda sava bir kahramandr. Krgzistann
bakentine adn veren kahramann aslnda bu ruhun ad verilmi bir kii olduu sylenebilir.
Kimilerine gre Be Bey demektir ve Bikek bunlarn en bydr. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Bikek: (Bi/Pi). Kkte olgunlamak, yanmak gibi anlamlar vardr.
BO HAN: Sylencesel Hakan.
Uryankat boyunun atas olan kii. Byk bir savadr. Bir nur iinde kutsal bir dan tepesine inen ilk
ei ve topraktan kp gelen ikinci ei soylarnn ortaya kn salar. Bunlar Ouz Kaann iki eini
buluunu anmsatmaktadr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Bo: (Bo/B). Bolmak (Olmak) ve Bomak anlam tar. Moolca ve Kalmukada B (B)
aman, Bogd/Bogda ise evliya anlamlarna gelir, bu szcklerle balantl olabilir. Yine
Moolcada Bh grei demektir. Tunguzcada Buguca totem demektir.
BODUN HAN: lke Tanrs.
Vatan koruyan bir ruh olarak grlr. Eski Trklerde bu adn verildii bir da vardr ve onun da
vatann koruyucusu olduu dnlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Bodun: (Bod/Boy). Bodun/Budun szc kavim, kabile anlamna gelir. Boy szcnden
tremitir. Eski Trkede Bodu, Tunguzcada Boda szckleri balamak, birletirmek, bir
arada tutmak anlamlatn ierir.
BOLLOH HAN: Su Tanrs.
Kh Bolloh (Mavi Boloh) olarak da anlr. Suyun temizliini ve balklar korur. Balklar oaltr.
Balk tutmadan nce kendisinden izin istenir ve balk avnn uurlu gemesi dilenir. Suyu kirletenleri
ve glleri kurutanlar cezalandrr. Kn rman buz tutmu ksm zerinde ate yaklmasn ho
karlamaz ve byle yapanlara kin besler. Kek szcnn K/K (iir) szyle balantl olma
ihtimali vardr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Bolloh: (Bol/Bul). Bol/Bul kk olmak, bulmak gibi anlamlarda tar. Kelime kk olarak
Bolluk anlam da ierir.
(Baknz: BULAK YES)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 56
BORON HAN: Yamur Tanrs.
Edeer: BORAN (BORAAN, BURAAN) HAN
Yamurlar yadrr. Gl ve saanak yamurlara neden olur. Yamur getiren rzgarlar estirir. Soluu
yamur rzgarlarna dnr. Bulutlar koyun srlerini gder gibi ynlendirir. Giysilerinin rengi
kapkaradr. Boraan/Buraan/Boran/Bora denen kasrgay o estirir. Moollara gre bu ada sahip
tanr vardr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Boron: (Bor). Yamur getiren rzgar demektir. Yel, imek ve gkgrlts ile yaan saanak
yamuru da ifade eder. Boro (Boroo/Borugan) Moolcada yamur demektir. Koreceye ise
Pora olarak gemitir.
BOZKURT: Kutsal Kurt.
Edeer: BOZGURT, BOSKORD, PUSGURT
Eanlam: 1. BOZKASKIR, 2. ALKURD 3. GKBR
Moolca: BRTENE, BRTESONO, BRTINA
Gkbr / Kkbr tabiri de kullanlr. Yol gsterici, kutlu kurt. Kutsal Hayvan. Tm Trk ve Mool
boylarnn ortak ongunu (totemi). Gkkurt olarak da adlandrlr. Baz Trk ve Mool boylar,
soylarnn bu kutlu varlktan trediine inanrlar. ou zaman soyun bir kolu Gkkurttan, dier kolu
ise Gkgeyikden gelmektedir. Kurt srlerinin banda bulunup idare eden kurtlara da Gkkurt
denilir. Kaskr ve Br kelimeleri de deiik lehe ve ivelerde kurt demektir. Bozkurt gkyzn
temsil eder. Alageyik ise yeryznn simgesidir. Cumhuriyetin ilk yllarnda Trk Paras zerine
Bozkurt resimleri baslmtr. Gktrklerin gk (mavi) bayraklarnda kurtba resmi vardr. Saval
ve sava ruhunu, zgrl, hz, doay temsil eder. Trk ulusunun bana bir i geldiinde, bir tehdit
belirdiinde ortaya kar ve yol gsterir. adrlarn nne tepesinde altndan kurtba bulunan
direkler dikilir. Sava Ruhu (Tanrs) kurt grnmne brnr. Altnc yzyla ait bir ta antta kurttan
st emen bir ocuk betimlenmektedir. Erenler, evliyalar zaman zaman kurt klna girerler. Bozkurda
Gk Olu da denir. Halk kltrnde Bozkurt diinin cepte tanmasnn nazardan koruyacana
inanlr. Yakut metinlerinde Bosko olarak bahsedilir. Krgzlarda, bozkrda gezerken kurt grmek
uurdur. Ryada kurt grmek de yine hayra yorulur. Hamile kadnn nazardan korunmas iin
yastnn altna kurt dii veya derisi koyulur. Kurdun koyun srsne dalmas veya ahra girmesi
bereket saylrd. Bakurt rivayetlerine gre kurt onlarn atalarnn nne derek yol gstermitir. Bu
nedenle kendilerine balarnda kurt bulunan anlamna gelen Bakurt denmitir. Hilal taktii (veya
Turan/Trk taktii) ad verilen yarm ember ile dman ortaya alp emberi kapatma stratejisinin
kurtlardan grlerek ilk defa Trkler tarafndan uyguland sylenir. Moolcada bre/br gk/gri
demektir. Kurtarclar ve nderler daima Bozkurt ile ilikilendirilir. Bu durum en ada ve sra d
yorumlarda dahi kendisini belli edebilir. rnein Nazm Hikmetin u dizelerinde Atatrk
anlatlmaktadr.
O, saati sordu.
Paalar `' dediler.
Sarn bir kurda benziyordu.
Ve mavi gzleri akmak akmakt.
Yrd uurumun kenarna kadar,
Eildi durdu.
Bozkurt: Boz + Kurt.
Brteine: Brte Boz + ine Kurt.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 57
Kkbr: Kk Gk + Br Kurt. Eski Trkede Bri szc ok ba demektir ve kurdun

diine benzemesiyle balantl olabilir.
(Baknz: ALAGEYK)
BOZOKLAR: Gksel Kavimler.
Ouz Hann ikinci (gksel) einden olan olu ve onlardan treyen boylar. Altn Yayn sahibidirler.
Bozok: Boz Gri renk + Ok. Moolcada Bosoh fiili ykselmek, gnein domas anlamlarna
gelir.
(Baknz: GNHAN, AYHAN, YILDIZHAN)
(Yans: OKLAR)
BUDAYIK: Ku Reisi.
Edeer: BUDAYIK, PUDAYIK
Kularn nderi olan efsanevi hayvan. Kpeklerin atas olan Kumayk ile birlikte anlrlar.Ku trs
(reisi) Budayk, it trs (reisi) Kumayk. (Krgz Atasz.) (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Budayk: (Bu). Buday toplayan demektir.
(Baknz: KUMAYIK)
BUK: Kt Ruh.
Moolca: BUG, BUKH, PUH
Kt bir insann kt ruhu kastedildii gibi doadaki ktcl varlklar iin de kullanlr. (Kaynak: Trk
Buk: (Bu/Buk). Afet, felaket, hastalk demektir. Bu kavramlarn neredeyse tamamnn kt
ruhlarla ilikili olarak bir balants bulunur. nsanlarn ayana taklan prangaya (ceza zinciri)
Trkede Buka (Bukak) denir. Olaslkla insanlarn ayann zincirlenmesi, ona kt bir ruh
balanmas veya musallat olmasyla edeer grlmtr. Eski Moolca ve Tunguzca Buk,
endie, kayg gibi anlamlar tar. Moolcada Buknd/Buhnda kelimeleri zlmek, korkmak
gibi manalar belirtir. Puhu (bayku) szc ile de alakal olma ihtimali vardr. nk Bayku,
olumsuz anlamlar yklenen ve gece ortaya kan bir hayvandr.
(Kart: BUR)
BUGA HAN: Cennet Tanrs.
Edeer: BOGA HAN
Evreni, cenneti ve tanrsall kapsayan bir ierie sahiptir. Her eye gc yeter ve tm yaam kontrol
eder. Tunguz kkenlidir. zellikle Tunguzlarla akraba olan Mool ve Trk kavimlerinde bahsi
gemektedir ve sayg duyulur. Buka Han ile kartrlmamaldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Buka/Bke/Bke isimleriyle balantldr. Bke kahraman demektir. Buga szc baz Trk
lehelerinde Boa, Moolcada ise Geyik anlamna gelir.
BUKA HAN: Trklerin Atas.
Trklerin Atas olan Tatar Hann oludur. Buga Han ile kartrlmamaldr. (Kaynak: Trk Sylence
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 58
Buka: (Buk). Buka/Bke/Bke isimleriyle balantldr. Kahraman demektir. Buga szc baz
Trk lehelerinde Boa, Moolcada ise Geyik anlamna gelir. Eski Moolca ve Tunguzca Buk,
endie, kayg gibi anlamlar tar. Mau dilinde boa manas tar.
BULAK YES: Pnar Ruhu.

Edeer: BOLAK ISI
Moolca: BULAG (BULA) EZEN
Pnarn koruyucu ruhu. Her pnar iin farkl bir ye vardr. Bulak yesine, Ak yesi de derler. nk o,
su almaya gelen kz ile onun izleyen bir gen arasnda oluan gnl ilikilerinin ncelikli mekannn
sahibidir. Gelin olup baka kye giden gelinler de onun merhametini isteyerek suya gm para atar.
Hasta insanlar tan yeri aarmadan emeye gidip su alrlar ve bu su ile ykanrlar. Ona, Tan Suyu
derler ve bin bir derde derman olduuna inanrlar. Hamile kalmak isteyen kadnlar da bu su ile
ykanr. Doum yapan kadnlarda bebeklerini ilk kez bulak suyu ile ykarlar. Erenler emesi ad ile
bilinen kutsal yerler de oktur ve genelde evliyalara ait mezarn yaknnda bulunurlar. Eskiden bu
emelerin yannda kurban kesilirdi. Yerden kan kk su kaynaklarnn iyelerine aygara (aykara)
veya anak (aanak) yesi denilir. Baz su kaynaklarnn bedensel ve/veya ruhsal hastalklara iyi
geldiine inanlr ki, aslnda bunu salaya Bulak yesidir. Trklerde her bir bulan kendi ismi vardr ve
bu isim ayn zamanda onun yesinin de ismidir: Akpnar, Krkpnar, Karapnar, plakpnar, Yelpnar,
Kzpnar, Karpnar, Gkpnar, Kazpnar, Karpnar, Bozpnar, Bapnar, Gzpnar, Glpnar (Kaynak:
Bulak: (Bul/Bol). Pnar, eme, kaynak demektir. Szck kk bolluk anlam ierir.
(Baknz: YE)
BULCA HAN: Trklerin Atas.
Edeer: ABULCA (AMULCA, EBLCE) HAN
Eanlam: OLCA HAN
Trklerin ve Moollarn ilk atas olan kaan. Tm Trkler ondan tremitir. Tm Trk boylar onun
ocuklarnn soyundan gelmektedir. Nuh Peygamberin olu olarak kabul edilir. Hastalandnda kurt
st ierek iyilemitir. ki olu vardr; Mugal Han ve Tatar Han. Mugal Moollarn, Tatar ise Trklerin
atasdr. Daha sonra Moollar sekiz soydan, Trkler ise dokuz soydan oalrlar. Moolun soyunu
Ouz Hanla srdrenler varsa da pek mantkl grnmemektedir. Tatar Han zerinden soyu u
ekilde srer:
1. Bulca Han,
2. Tatar Han,
3. Buka Han,
4. Alnca Han,
5. Atl Han,
6. Atsz Han,
7. Ordu Han,
8. Baydu Han,
9. Sevin Han.
Bulca: (Bul). Bulan, bulunan, bulucu demektir. Ganimet anlamna da gelir.
Olca: (Ol). Olan, varolan demektir. Ganimet anlamna gelir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 59
BULUN: Vicdan.
Eanlam: 1. DUYUN 2. OYAT, UYAT
Kiiyi davranlarn incelemeye zorlayan, kendi ahlak anlayn sorgulamasn ve kendini yarglamasn
salayan isel g. Tm kltrlerde insann Yaratcya alan kaps olarak baklr. Doru olan bulmak
iin aslnda baka bir eye ihtiya yoktur. nsan tek banayken bile vicdan sayesinde ktlkten
kanabilir. Yeterki onun sesini dinlesin. Bulun bir ses gibi insana eyitir (konuur). Bu nedenle
Duyun ad da verilir. yicil ruhlarla iletiimin bir sonucu olduunun dnlmesi sonucu da
karlabilir. Bu anlamda Duyun ve t (Dua) aslnda iki ynl bir ileyie sahiptir. Duyun iten
gelen sesi dinlemek, t ise Tanrya yakarmaktr. Baz yrelerde vicdan iin Uyat/Oyat tabiri de
kullanlr. Pek ok din ve inan sisteminde vicdana byk nem verilmesi onun Tanrsal ,letiime veya
kainata alan bir unsur olarak alglanmas nedeniyledir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Bulun: (Bul). Bulmak fiilinden tremitir. nsann doruyu ve yanl kendi doutan var olan,
daha sonra da eitim toplumsal yaam ile biimlendirilen isel alg sreleriyle bulabilecei
anlam tar. Eski Altayca ve Moolcada kazmak anlam kkn iinde mevcuttur.
BULUT YES: Bulut Ruhu.
Edeer: BOLIT ISI
Bulutun koruyucu ruhu. Yamur yesi yani Yamurun koruyucu ruhu da bulutlara baldr. Bunun
dnda dikkat ekici ve bulutlarla ilgili olan yeler unlardr. Bulut yesiyle balantl olan Etin
(Gkgrlts) szc Sibiryadaki Etin adl stn Varl/Ruhu da akla getirmektedir.
- Etin/Eten yesi: Gkgrlts Ruhu.
- Ayanga/Ayunga yesi: Gkgrlts Ruhu.
- aklgan/algan/akn yesi: Yldrm Ruhu.
- Yldrm/Yldrak/Ylaan yesi: Yldrm Ruhu.
- imek/emek/ek yesi: imek Ruhu.
- Yan/Yn/Yein yesi: imek Ruhu.
Bulut Kzlar (bazen Uygur Kzlar) ad verilen ruhlarn da Bulut yesi ile balantl olma ihtimali vardr.
Bunlar yedi kardetirler ve ok eski zamanlarda yaayp lmlerdir. Salar dank, gzleri adr.
Uzun trnaklarla ve paralanm elbiselerle dolarlar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Bulut: (Bul/Bol). Gkyznde su, buz veya toz zerreciklerinin younlamasyla oluan yn.
retme, yapma, oluturma kavramlaryla balantldr. Kelime kk bolluk kavramn ihtiva
eder. Bolluk getiren demektir. Tunguz ve Manu dillerinde Bolo kk gkyzn ve havay
ifade etmekte kullanlr.
BUNCAK HAN: Beki Tanrs.
Edeer: BUNAK (MUNCAK, PONAH, POONCAH) HAN
Kayra Hann saray yolunu koruyan iki bekiden biridir. Busul Han ile birlikte anlr. (Kaynak: Trk
Buncak: (Bun). Bunaltan, sknt veren demektir. Ayrca nazar boncuu demek olan Monuk
ile de ilgilidir.
(Baknz: BUSUL HAN)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 60
BUR: yi Ruh.
Moolca: BUR, BURH
yi bir insann ruhu kastedildii gibi doadaki iyicil varlklar iin de kullanlr. amann ge ykselen
ruhuna da Bur ad verilir. Burhan veya Burkan sz Mool Budizminde hem Buday hem de iyi ruhlar
ifade etmekte kullanlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Bur: (Bur). Bura/Burn (geyik) ve burcu (parfm) szleriyle ayn kkten gelir.
(Kart: BUK)
BURA HAN: Gnen Tanrs.
Yeryzndeki huzur ve refah meydana getirir. Tanr lgenin oludur. (Kaynak: Trk Sylence
Bura: (Bur). Huzur, refah anlamlar vardr. Bura/Burn (geyik) ve burcu (parfm) szleriyle
ayn kkten gelir. Burukmak, izzet ikramda bulunmak demektir.
BURHAN: Buda.
Edeer: BURKAN
Budizmin kurucusu. Trklerdeki ismi Burhan olarak geer. Aslnda varlkl bir prens olduu halde,
hayatnda ilk kez sarayn bahesinden darya knca gerei aramaya balam ve kutlu bir aacn
altnda dnceye dalarak, orada erimitir. Daha sonra 1920lerde Akyang (Ak Din) ad verilen bir
dini hareketin ad da Burhanclk olarak ifade edilmitir. Fakat Akyangn temeli Budaclktan daha ok
eski amanist gelenektir. Burada Burhan Beyaz at ile koan beyaz bir kii grnmndedir. Tuvalarda
bu szck dorudan Tanr anlamnda Moollarda ise yi Ruhlar tanmlamakta kullanlr.
Bu dnyay yaratan, zihninizdir. (Sidharata Gautama Buda)
Burhan: (Bur/Burh). Bura (geyik) vev Bur (iyi ruh) szyle kkten gelir. Geyik Moollarda ve
Trklerde kutlu saylan bir hayvandr. Moolcada aydnlanmlk anlamn da ierir.
BURLA HANIM: Sylencesel Hanm.
Sava kadn motifini simgeler. Krk kz dilberi vardr yannda. Boyu Uzun Burla Hatun ve Sa Uzun
Srma Hatun eklinde baka bir karakterle birlikte sylencelerde ad geer. Korkut Ata yklerinde de
yer alr. Srma Hatun ise gzellii sembolize eder. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Burla: (Bur). Bura / burn (geyik), burcu (parfm) szleriyle ayn kkten gelir. Burlanmak,
gezmek dolanmak demektir. zm salkm anlamna geldii de sylenir.
(Baknz: SIRMA HANIM)
BURUN: kiz Atlar.
Ak Burun ve Kk Burun adl uabilen iki at. Tpk bu atlarn isimlerinde olduu gibi Cengiz Hann
devleti oullar arasnda ikiye blerek Ak Orda ve Gk Orda adn vermesi, renklerin arm
bakmndan nemlidir. Bu tabirler asimetrik kartlk olutururlar. Yani her ikisi de olumlu fakat biri
dierine gre biraz daha baskndr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Burun: (Bur). Huzur, refah anlamlar vardr. Burn (geyik) ile de alakal olabilir. nk bur
kk ge ykselen ruhlar tanmlamakta kullanlr ve geyik veya at biiminde tasavvur edilir.
Ayrca geyik kutlu saylan bir canl olduundan ata onun adn vermek onu daha gl
klacaktr diye dnlyor olmas mantkldr.
(Baknz: AT)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 61
BUSUL HAN: Beki Tanrs.
Edeer: BUZUL HAN
Kayra Hann sarayna giden yolu koruyan dier bekidir. Buncak Han ile birlikte anlr. Sibirya blgesi
iin buzlar ve buzluk alanlar gnlk yaamn srekli bir parasdrlar. Bu nedenle soukla ilgili
kavramlarn mitolojideki yansmalar ok da fazla abartl deildir. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Busul: (Bus/Pus). Bulandran, puslandran anlamna gelir. Bir yere sinmeyi, pusuya yatmay da
ifade eder. Bus/Pus szc Eski Altaycada buhar anlamna gelir ve yar saydam bir
grnty belirtir. Tunguzcada Mus kknden treyen Musun/Musan kelimesi hayalet, ruh
demektir.
(Baknz: BUNCAK HAN)
BUYAN HAN: Sylencesel Hakan.
Moollarn Atas. Kz Alankovadr. Krk tane kz olmutur. Ama hi olu olmamtr. Son 41. kz ise
Alankovadr. Bu Krk-Kzdan Krgz boyunun tredii sylenir. Buyan Moolcada Dnce Tay
demektir. nsann zihin gcn ifade eder ve yanl kullanlrsa insana zarar verir. Mool soyunun
ortaya kndaki felsefi alglayta nce dncenin varolduu fikri ile de balantl grlmektedir.
Buyan: (Buy). tmek, souk hava esintisi gibi anlamlar ierir. Kut, mutluluk, dayankllk
gibi anlamlar da vardr. Moolcada sevap ve erdem gibi manalar bulunur.
(Baknz: ALANKOVA)
BUZANCAR HAN: Sylencesel Hakan.
Edeer: BODONAR (BUDUNCAR, BOYUNAR) HAN
Moollarn Atas. Alankovann oludur. Annesi ayndan hamile kalp kendisini dourmutur.
Korkudan sal ile bir rmaktan aa inerek kaan annesi Duva adl biriyle evlenen annesinin bu
adamdan da 12 olu olur. Moollarn Gizli Gemii adl eserde Duva anlatlrken Sokor/Sohor (Kr)
olarak betimlenir. Bu da Trk sylenceleriyle balantl bir kavramdr. Kardelerinin ilk olunu
ldrmesinden korkan annesi Buzancar rman kenarna gtrp suyu izlemesini ve dedesinin
yurduna dnmesini tler. O da byle yaparak yurduna geri dner ve daha sonra ilerleyen yllarda
Kaan olur. Moyunur Kaan ile tarihsel ba yoktur, bir efsane kiiliidir. ok byk olaslkla
Moyunur Hann ad kendisine istinaden verilmitir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Bodonar: (Boy/Bod/Bud). Budun (kavim) szcyle balantldr. Ulusun, kavmin banda
olan demektir. Eski Trkede Bodu, Tunguzcada Boda szckleri balamak, birletirmek, bir
arada tutmak anlamlatn ierir.
(Baknz: ALANKOVA)
BKE: Ejderha.
Edeer: BK, BUKA
Ejder. Efsanevi yaratk. Ylana benzer dev bir srngendir. ou zaman kanatl olarak tasvir edilir.
Uabilir. Azndan ate saar, dilerinden asit aktr. Derisi zrh gibi pullarla kapldr. Tm Dnya
mitolojilerindeki ortak figrlerden birisidir. Dinozorlar andan kalma baz yaratklarn ilkel
topluluklardaki dsel anlatm olarak dnlebilir. Moollarda Buka Noyon devlerin babasdr ve
dokuz olu vardr bunlarn hepsi de Yelbkedir. Badra ad verilen ejderha yedi baldr. in
kltrnde Lu (Trkelemi biimi Ulu) olarak bilinir. in etkileri, Trk ve Moollarda bu varla dair
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 62
toplumsal anlay da deiik oranlarda biimlendirmitir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Bke: (Bk/B). Bklen, kvranan demektir. Ayrca gllk ve yenilmezlik anlamlarn da
bnyesinde barndrr. Bu balamda Bke (kahraman, ampiyon) kavramyla da ilgisi vardr.
Be/Bge (aman) szcyle de ba vardr. Moolca Mog/Mogu/Mogay/Mogoy/Moyay
ve Tunguzcada Mk/Mcke/Mihi/Meyhe szckleri ylan demektir. Moolca
Mk/Mh/Mhe/Muku, Tunguzca Moho/Moko kelimeleri grnmezlik ve yokolma
manalar da tarlar.
(Baknz: YUVHA, BADRA)
BKREK: yicil Ejderha.
Edeer: BUKRA
Kertenkele grnmldr. Kanatlar yoktur, bu nedenle uamaz. Tm denizleri birbirine balayan
byk denizde (okyanusta) yaar. Uzun bir boynu ve ok gl peneleri vardr. Sesinin de ok gzel
olduu ve dnyann br ucundan bile duyulduu sylenir. Onun sesini duyan kktcl ejderhalar
kaacak yer ararlar. Sangal adl kt bir ejderha ile dokuz yl sren bir sava yapm ve kazanmtr.
Rivayetlere gre her bin ylda yeryzne inerek durumu kontrol eder. (Kaynak: Trk Sylence
Bkrek: (Bk/B). Bklen, kvranan demektir. Ayrca gllk ve yenilmezlik anlamlarn da
bnyesinde barndrr. Bu balamda Bke (kahraman, ampiyon) kavramyla da ilgisi vardr.
Be/Bge (aman) szcyle de ba vardr.
BRKT ATA: Kartal Tanr.
Edeer: BURKUT (MERKT, MARKUT, MRKT, BRKT, BRKT, BRGD) EDE
Eanlam: 1. KARTAL ATA 2. HOTOY ATA
Moolca: BRGD (BRGED) ECEGE
Gnein semboldr. Yeniden douu, ebedi yaam, lmszl, gnein douunu simgeler.
Atei, scakl ve hasat mevsimini artrr. Kartala baz Trk kavimlerinde Gne Kuu denir.
Merkt kabilesi kara bir kartaldan, Yurtas kabilesi ise beyaz bir kartaldan tremitir. Macar krallarnn
soyu da bir kartala (veya doana) kadar uzanr. lk Macar kralnn annesi bir doandan hamile
kalmtr. Macar kralnn annesi hamile deilken ryasnda bir doan grm, sonra bu ku etrafnda
uarak dokuz defa dolanm ve sonra da rahmine girmi. Bir sre sonra da hamile kaldn anlam.
ocuun doumunda ise sra d olaylar yaanm. Bir Krgz boyunun anas da yine gece ryasnda
adrna gelen bir doan grm ve bu ku karnna girmi. Kadn bir sre sonra hamile kalm. Baka
bir sylence de Kartal Ata yeryzne inerek bir kadnla birleir ve ocuu olur. Doan ocuk
yeryznn ilk ve en byk aman olur. Kartaln bunu yapmasnn sebebi kendi dilini anlayacak bir
insan evlada sahip olmakm. Brkt lmszl simgeler. Yamurlar yadrabilme gcne sahiptir.
Bolluu ve bereketi temsil eder. Kazak bayranda srtnda Gne tayan bir kartal vardr. Buryat
kaannn karsnn bir kartalla girdii iliki sonucu aman olduu anlatlr. Trklerde Kartal ve ona
benzeyen Sungur, Doan, Atmaca, Lan gibi kulara genel olarak Karaku ad verilir. Bu ku tr ayn
zamanda grnmez alemle olan balanty temsil eden bir ruh olarak da grlr. amanlar onun
yardmna bavurur. Karaku bazen yiitleri btn olarak yutar ve onlarda onun karnndan tekrar sa
olarak kmann bir yolunu bulurlar. Anadoluda aklar ancak kendilerine bir ku klna giren Cebrail
veya Mikailin ryalarnda grnmesiyle birlikte aklk vasfn kazanrlar. Yakut dilindeki Hotoy
szcnn Kuday (Tanr) szc ile benzerlii de dikkate deerdir. Brkt aslnda tm kular temsil
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 63
eden bir hayvandr. Bu balamda aada rnek olarak verilen ve Kartal, Doan, Atmaca gibi
yrtclarn alttrleri olan kularn tamam Trk kltrnde nemli bir yere sahiptir: Baz/Bas,
Bazalak/Bozalak, Beyg/Baygu,
Cnkay/nkay, akr/akr, alaan/alagan, telg/tle,
Karkay/Karcgay, Kken/Ken, Kykenek/Kykenek, Krgay/Krguy, Lan/Nan, Sungur/Sonkur,
unkar/umkar, Toanak/Tuanak, Toygun/Tuygun, Torumtay/Turumtay, Zaalma/Yaalbay.
Brkt: (Br). rtmek anlamlarn ieren brmek, brg kelimeleri ile ayn kkten
tremitir. Kartal demektir. Brkt (Merkt) kuu amana kendinden geerek yapt
yolculukta elik eder. Bur (Burh) szcye balants da nemlidir.
(Yans: BRKT ANA)
BRKT ANA: Kartal Tanra.
Edeer: BURKUT (MERKT, MARKUT, MRKT, BRKT, BRKT, BRGD) ENE
Eanlam: 1. KARTAL ANA 2. HOTOY ANA
Moolca: BRGD (BRGED) ECE
amanlar yeryzne getirmitir. aman olacak bir ocuun ruhu bir kartal tarafndan yutulur. Bu
kartal gnelik bir blgeye g eder. Bu ayrlarn ortasnda krmz bir am ile kara bir kayn vardr.
Kartal yumurtasn bu aalardan birinin tepesine brakr. Bir sre sonra yumurta atlar ve iinden bir
ocuk kar, aacn hemen altnda bulunan bir beie der. Buryatlarn ilk aman Brked adn tar.
stedii zaman rahatlkla br dnyaya atlayabilir. Baz Trk boylar kartaldan trediklerine inanrlar.
yi amanlar kzl am zerindeki kzl yumurtadan, kt olanlar ise kara kayn zerindeki kara
yumurtadan karlar. Bu kartal tm mr boyunca o aman korur ve yardmc olur. Bu ku o kadar
byktr ki, ay onun sol kanadn, gne de sol kanadn ancak kapatr. Sibirya inanlarna gre Tanr
insanlara yardm etmesi iin kartal gndermitir. nsanlar onun dilini anlamaynca da bir kartal
Tanrnn emriyle bir aacn altnda uyuyan kadn gebe brakr ve onun ocuu aman olur. Brkt
(Merkt) kuu amana kendinden geerek yapt yolculukta elik eder. Uu/: Bayku,
Tomurtka/Tourtak: Aakakan, Laklaan/Laklagu: Leylek, Sanduga/Sandua: Blbl,
Toygar/Turgay: Tarlakuu, Galu/Galagun: Kaz gibi dier ku trleri de sylence ve masallarda sk sk
geen canllardr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Brkt: (Br). rtmek anlamlarn ieren brmek, brg kelimeleri ile ayn kkten
tremitir. Kartal demektir. Breg szc Moolcada karanlk demektir ve Brktler ou
zaman siyah renkli olarak betimlenir. Kartal iin kullanlan Karaku tabiri bunun en gzel
rneidir.
(Yans: BRKT ATA)
BY: Sihir.
Edeer: B, BG
Moolca: B
nsanst gleri kullanlarak doal srece mdahale edilmesi. Doa yasalarna aykr sonular elde
etmek iin birtakm gizli ve gizemli ilemler yaplmas. B eklindeki syleniinin Moolca Bge
(aman) szc ile balants vardr. Macarcada bycye Bvesz/Bvs denir. Modern toplumda
doutan gelen nderlik yeteneine Bat dillerinde Karizma (Bylen, Byleyim) denmesi,
insanlarn bu kavrama daima duyduu ilgiyi gsterir. By amacna gre ikiye ayrlr:
1. Aka By: Zararsz, lmcl sonular olmayan bydr.
2. Kara By: Zararl, lmcl sonular olan bydr.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 64
By kavram yeryznde hemen her din ve inanta mevcuttur. Bu insanolunun kendi snrlarn ve
gcn aan durumlara mdahale etme arzusunun bir sonucudur. slam dini byy net bir biimde
yasaklam ve zararlarndan Allah(c.c)a snlmas gerektii vurgulanmtr. By, bycler, byl
nesneler masallarn ayrlmaz paralardr. Sylence ve masallarda yer alan balca byl nesneler u
ekilde sralanabilir, elbette ki say ok daha fazla artrlp, daha ayrntl aklamalar yaplabilir fakat
en nemli olanlar ksaca belirtmek yeterli olacaktr:
- Byl Arca (Sihirli Sandk): erisinden kahramann ihtiya duyduu tm her ey kar. Bazen
baka bir aleme alan bir kapdr.
- Byl Beik: Kendiliinde sallanr, bazen bir at gibi alglanr. ocuu kurtarmak iin hareket
eder. Bazen uar.
- Byl ukal (Sihirli Zrh): Dmanlarn silahlarndan etkilenmez, her tr darbeye dayanr.
zel madenlerden veya ierisine byl unsurlar katlarak yaplmtr.
- Byl Denek (Sihirli ubuk): Nesneleri farkl biimlerde etkileme gcne sahiptir.
Yneltildii veya dokundurulduu nesneyi baka bir biime sokabilir veya grnmez yapabilir.
D etkilerle Trk kltrne girmitir.
- Byl Dirgi (Sihirli Sofra): Sofra her kurulduunda kendiliinden yemek verir. zerinden
yenilen yemekler hi bitmez.
- Byl Edik (Sihirli Papu): nsan ok hzl yrtebilir, hatta uurabilir. Gz ap kapayana
kadar, varlmak istenen yere ulatrr, gitmek istenilen yeri dnmek yeterlidir. D tesirlerle
masalarmzda grlmtr.
- Byl Eyer: zerine koyulduu at ok gl klar veya onu grnmez yapar ya da
uabilmesini salar.
- Byl Giysi (Sihirli Elbise): Giyen kiiyi grnmez yapar veya baka bir canlnn (hayvan veya
insann) klna sokar. Bazen yalnzca bir gmlektir. Trk kltrne zg grnmektedir.
- Byl Gzge (Sihirli Ayna): Konuabilir, uzak diyarlar gsterebilir. Sorulan sorular
cevaplayabilir. ine girilebilir. Gemiten ve gelecekten haber verebilir. Brakldnda bir
denize dnr. Denize dnme zgn bir olgudur.
- Byl Hal: Uabilir, zerinde insanlar tayabilir. Kendiliinden sahibinin yardmna koar.
Yabanc kltrlerden gelmedir.
- Byl Itn (Sihirli Lamba): inden cin kar, insan da iine hapsedebilir. kan cini tekrar
kandrp iine sokmak gerekir, aksi takdirde o insan kendine kle yapar. D tesirlerle
kltrmze girmitir. Grnm ok eskidir.
- Byl Kalpak (Sihirli apka): Giyen kiiyi grnmez veya ok gl yapar. Bu kalpak bulunup
karldnda o gcn yitirir. Bazen Kavuk, Sark, Papak, Brk gibi farkl balk trleri
masallarda yer alr.
- Byl Kaval (Sihirli Flt): alndnda kular susar, gndr tuz yiyen koyunlar
rmaklardan su imeden geer. nsanlar byleyip peine takar.
- Byl Kese: Srekli para verir, iindeki para hi tkenmez. Ktniyetli kiilerin eline
getiinde veya ihtiya d kullanldnda bu zelliini yitirir.
- Byl Kl: Boyu kulalarca uzayarak dmanlar ldrr. D tesirlerden etkilenmi olma
ihtimali vardr.
- Byl Sopa: Sahibinin emriyle bakalarn aralksz dver. Kt insanla iyi insan ayrt eder ve
bir toplulukta yalnzca zalimleri tespit ederek dver.
- Byl Urgan (Sihirli Halat): stenildii kadar uzar, bu uzunluu kendisi ayarlar. Ge doru
uzanabilir. Hint kltrnde mzikle uzar.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 65
-
Byl lek (Sihirli Testi): Hi durmadan su aktr. llerde susuz kalan ordular bu testi ile
susuzluktan kurtulur. Trk ve slam kltrne zgdr.
- Byl Tarak: Brakldnda bir ormana dnerek sahibini korur. Tamamen Trk kltrne
zg bir motiftir.
- Byl Yay: Her attn vurur. Atc gzn kapatsa bile sihirli ok hedefini armadan gider
kendisi bulur. Yerli bir motiftir.
- Byl Yuvar (Sihirli Kre): Gemiten ve gelecekten haber verebilir. Falclar tarafndan
kullanlr. Daha ok ingene Falc motifiyle zdelemitir. Yabanc bir motiftir.
- Byl Yzk: Parmaa takldnda grnmezlik, hzllk, yenilmezlik gibi zellikler kazandrr.
ou zaman zerinde tlsml bir ta bulunur.
By: (By/B). Etkileme, yaylma, rtme, kapatma anlamlar bulunur. Byk kelimesiyle
ayn kkten gelir. Be (aman) szc ile de alakaldr.
(Eanlam: BAI, YELV)
(Baknz: BGE)
C Harfi in Aadaki Sayfann Bana Geiniz
LTFEN,
BU E-KTAPTAK BLGLER
VKPED VE DER NTERNET
ANSKLOPEDLERNDE PAYLAIN.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 66
-CCAHIN HAN: Ate Tanrs.

Edeer: AHIN HAN
Gn altnc katnda oturur. Tanr lgeni ikna ederek insanlara atein verilmesini o salamtr.
Cahn: (Cah/ah/ak/Yak). akmak ve yakmak kkleriyle balantldr.
CALIN: Kutsal Merasim.
Edeer: YALIN, ALIN
zellikle Yer Ana ve Yer yesi iin yaplan tren. Byke bir aacn altnda gerekletirilir. Bu aa
Ulukayn temsil eder. Yere direk saplanp tepeleri oyularak veya zerlerine birer bardak
koyularak ilerine kmz doldurulur. aman alana gelerek ellerinde aa dallar tutan 39 kz ve 39
erkekle birlikte krnr (dans eder). Burada krknc kii kendisidir ve bu rakamn kutsall ile ilgili de bir
yaklam vardr. Yer anay temsil eden direin yanna vararak Caln alr. Orada gerekleen kutsal
irtibata Caln Almak denir. aman at gibi kineyerek havaya atlamaya balar. Trene katlanlardan
kadn olanlar da kahkaha atarak amann zerine atlarlar. Erkekler ise kadnlar zorla ekerek geri
getirirler. aman ald Caln orada bulunanlara frlatr ve bylece yerden ald kutsal bereket
enerjisini insanlara aktarr. Daha sonra Caln alana getirilmi olan 39 hayvana da frlatr. Caln bir
eit enerji olarak varsaylr. Topraktan alnan atein gcn ierir. Nfusun artmas ve bereketin
devam amacyla yaplan bu tren cinsel ihtiraslar da ierir. Kahkahalar bunun simgesel anlatmdr.
nsanlarn terlemesi ve yanaklarnn kpkrmz olmas cinsel ynnn baka bir davurumudur. Yaln
(alev) szcnn cinsellikle balants da dikkate deerdir. rnein ateli kadn tabiri bunun en
anlalr gstergesidir. Yall denilen halay benzeri bir oyunlada balantldr. Yall ad verilen halay tr
ve ate anlamyla balants aktr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Caln: (Cal/Yal). Yaln ate, alev demektir. plaklk ve basitlik ierii de bulunur.
CARGIL HANIM: Haberci Tanras.
Cargl Udaan olarak bahsedilir. nsanlara Tanrlarn haberlerini getirir. (Kaynak: Trk Sylence
Cargl: (Car/ar/er). Car Moolcada nara, avaz, barma anlamlarna gelir. Car/eri
szc ky ky dolaan seyyar satclar ifade eder nk her girdii kyde barr.
CEDEY HAN: Korucu Tanrs.
Edeer: EDEY (ADAY, ATAY, ADAY) HAN
Altn Dan koruyucusudur. Yedi kpei vardr. Kpekleriyle birlikte Altn Daa giden yolu korur.
Banda takl tolgas (miferi) ile betimlenir. Kaya Kaps adl yer alt geidinin banda durmaktadr.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 67
Bu kap byk bir denizin tesindedir. Zincirlerle balanm yedi azgn kpei Ak Denizin tesinde
kyamet gnn beklemektedir. Bazen yeryznde ktlklere neden olduu sylenir. amanla Erlik
Han arasnda arabuluculuk yapt da sylenir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Cedey: (ad/ay/Ced/Yed). Yetmek, yeterli olmak, gl olmak anlamlarn barndrr.
ad/ay kk ayan/adan akrep ile balantldr.
CEMBL HANIM: Da Tanras.
Edeer: EMBL (ENBL, CENBL) HANIM
Krolu destanndaki enlibel/amlbel yer adyla yakndan ilgilidir. Krolunu koruyan bu Da
Tanras zaman ierisinde bir yer adna dnerek gerekilemitir. Azerilerin destannda enlibel
olarak geen da Anadoluda amlbele dnmtr. Cembil bazen de Krolunun annesinin ad
olarak kar karmza dorudan. Bir baka bak asyla, ters mantk yrtlerek onu var eden yerlere
geen zaman ierisinde kiilik verip annesi haline getirilmesi olarak da ele alnabilir. Daha sonra ba
sktnda bu dalara snmtr. Da, su ve aa gibi tm kutlu unsurlar burada toplanmtr.
Cembil: (in/im). Dumanla kaplanmak, gnein doduu yer gibi anlamlar vardr. n/in
szc hakikat anlamna gelir. Trkenin deiik lehelerinde me/imeli/meli Eski
Tungusada ime karnca demektir ve toprak altnda yaamakla balantldr.
CILKA HAN: ocuk Tanrs.
Edeer: CILGA HAN
ocuk doduunda kaderini belirler. Doumu yapan kadn da korur. ocuu olamayan kadnlar
tarafndan ondan ocuk dilenir. nks Hanmn kocasdr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Clka: (Cl/Yl). Dostluk ve sevgi anlam ieren bir kktr. Clga yol demektir ve kader ierii ile
balantl olmaldr. Trke Cl/Cil szc kabarmak anlamna gelir ve hamilelik ile balantl
olabilir.
(Baknz: INKIS HANIM)
CREN: Konuan At.
Edeer: CEREN
Konuabilen, sra d bir hayvandr. Kay Ceren ve Kam Ceren en iyi bilinen iki tanesidir. O Ceren,
Kl Ceren gibi adlara da rastlanr. Moolca Ceren (Cegeren) ceylan demektir. Ayn ekilde Ceyren
eklinde Trk lehelerine ve Farsaya da yine Moolcadan gemitir. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Ciren: (Cir/Yir/Yr). Konumak, akmak anlamlarn ierir. Arapa olduu sylense de, at
zerinde oynanan Cirit adl oyunun da szsel kkeninde Cir/Cer kk yer alabilir. Fakat bu
imdilik kantlanabilir bir sav deildir. Ancak bu balamda Ciren ve Cirit dorudan atla ilgili
szckler olarak anlalmaldr.
CIDA: Kutlu Oyun.
At zerinde koturularak, ucu sivri deneklerin frlatlmasyla oynanan bir oyun. Atsz olarak oynanan
ve en uzak mesafeye ulatrmak iin atlan biimi ise daha ok ada sporlar arasnda yer alr. Daha
sonralar Arapa Cirit ve Farsa evgen/avgan szckleri ile karlanmtr. Aslnda bu iki szcn
de aslnda Trke olma ihtimali yksektir. evgen veya avgan szc evmek/avmak/apmak
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 68
fiilleri ile balantldr. nk bu oyun Trklerden komu kltrlere gemitir, dolaysyla isimlerin,
hele de Trke kklere uyumlu szcklerin baka bir dilden alnm olmas pek antkl
grnmemektedir. Cirit Oyunu'nda iki takm bulunur. Bu takmlar geni bir alann iki ucunda karlkl
olarak beer, altar veya yedier kii olarak dizilirler. Sa ellerine atacaklar ilk ciriti, dier ellerine de
yedek ve kam alrlar. ki tarafn birinden bir atl kp, kar dizinin nne yaklar. Kar takm
oyuncularndan birine elindeki ciriti savurur, sonra geri dner. Kar tarafn oyuncusu onu takip eder
ve elindeki ciriti geri dnp kaan atlya frlatr. Bu kez ilk oyuncunun kt sradan dier bir ciriti
onu karlar. Bu kez dieri yerini almak iin geri dnmeye alr. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Cda: (it/Cd). Moolca kkenlidir. it ve ta kelimeleri ile ayn kkten gelir.
CONGOLOS: Kayp Cini.
Kn en souk zamannda ortaya kar. Evin kapsna gelerek dardan, ieride bulunanlardan birisinin
adn seslenir ve peine takarak gtrp o kiiyi kaybeder. Bir daha o kiiden haber alnamaz. Kap ve
pencere nne pancar yemei koyulursa musallat olmaktan vazgeeceine inanlr. (Kaynak: Trk
Congolos: (Con/Yon). Karakoncolos ile alakaldr. Yn szc ile uzak bir ba bulunabilir.
Etimolojik anlam tam olarak bulunamamtr.
(Baknz: KARAKONCOLOS)
COA: Vecd.
Kendinden geme. Trans hali. amanlarn, evliyalarn yaayabilecei bir deneyimdir. Maddi dnya ile
olan balar kopar. Deliliin geici bir tr olarak dahi grlebilir. Mzik ve ritim ile salanr. Bazen de
tefekkr ve odaklanma sonucu bu kendinden geme meydana gelir. Tanrsal ve metafizik bir
sarholuk olarak da dnlr. Bu nedenle tasavvufta esri (sarholuk) kavram mecazi bir anlama
sahiptir. Coku halinde olanlarn anlattklar veya anlatmak istedikleri eyler mecazlarla ve simgelerle
doludur. Derin anlamlar vardr. Cokuya gelme kavram amanist inanlarda olduu kadar tasavvufla
balantl pek ok anlayta da mevcuttur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Coa: (Co/Cu). Comak fiilinin ekimli halidir. Coku szc ile ayn kkten gelir.
CURUNTAY HAN: Yasa Tanrs.
Edeer: CURANTAY HAN
lahi yasalar yazar. Yasalarn yazya dklmesi anlay derin ierie sahiptir. Szn yazl hale
getirilmesi onun somutlatrlmas demektir. Bir anlamda vcut bulmas, canl bir varla
dnmesidir. Gerekten de ada hukuk anlaynda pek ok lkede kanunlarn yazl olmas esastr.
Curuntay: (Cur/Yur). smin sonundaki ekten aslnda bir Tanrlar Topluluu tarafndan
belirlenen yasalar yazya geirdii (kayda ald) gr de ne srlebilir.
Harfi in Aadaki Sayfann Bana Geiniz

LTFEN, BU E-KTABI
TM TANIDIKLARINIZA HEDYE EDN!
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 69
-AK: eytan.
Edeer: EK, EK, CAY, EKR, ZEKR
aklarn banda bir Ulu ak bulunur. Bu irkin grnml, hrltl sesi olan 12 bal bir varlktr.
Yeraltnda yaarlar, yaz gelince yzeye kp aa kklerinde barnrlar. Ksa boyludurlar. slamiyet
sonrasnda, Arap kltrnde Deccalin soy atas olarak kabul edilen ve eytan da artran, alnnn
ortasnda tek gz bulunan ik adl varlkla zdeletirilmitir. Araplara gre bu varlk aslnda iki kiidir
ve kehanet yetenekleri vardr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
ak: (ak). Kt, pis, kirletici, ktlk getiren anlamlar vardr. Vurmak, blmek, ayrmak gibi
ierii de bulunur. Yakmak fiili ile de balantl olmas muhtemeldir.
(Eanlam: YEK)
AKKAY HAN: Yldrm Tanrs.
Edeer: AKKAY HAN
imekler ve yldrmlar aktrr. Yayna koyup att oklar yldrmlardr. Yerdeki kt ruhlar izler ve
onlarn sakland aalarn zerine ateini gnderir. Yldrm den aatan bir para alnp saklanrsa
eve kt ruhlarn girmesi engellenir. Baz Trk topluluklar Yldrm Tanrs'na st yada ayran sa
(cansz kurban) olarak verirler. St yldrm ateini sndrebilen ve uzak tutabilen tek eydir.
Yldrmn dt yer, artk akay Hana aittir ve oray kimse mlk edinmez. Moollar imek ve
Yldrmdan korkarken Trkler bundan sevin duyarlar. Mool tarihinde yldrm ve kapal gkyz
nedeniyle yarm kalan veya kaybedilen savalar olduu sylenir. Trkler yldrm dnce at srp
ge ok atarak bu sevinlerini gsterirler. Yldrm baharda Yenignn (Yeniyln) haberscisi
demektir. nk Yldrm da Tanrnn okudur. Onun oklarn kabul ettiini byle bildirmek gerekir.
Ayrca yldrmn dt yere tapnak yaplr. Yeryzndeki tm ilkel topluluklarn ortak belleklerinde
mutlaka Yldrmlara dair anlar (sylenceler) bulunur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
ak: (ak). akmak fiilinden tremitir.
ALAMAK: aput Balamak.
Aalara bez ve aput balama uygulamasdr. Yaplan eyleme alama/Calama denir. Ulu Kayn
inancyla balantldr. Mayalamak szc Trkede almak fiili ile ifade edilir. Bu balamda bir
dncenin, istein kutlu bir yere mayalanmas gibi alglanabilir. slam dini bu tr yaklamlar kesin
olarak yasaklamtr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
alamak: (al/Cal/Yal). almak szcnn bir anlamk da kuma kesmek olarak yer alr.
Yal/Al anlay ile de balantl olabilir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 70
ERMK: Kutlu Kaplca.
Scak su kayna. ou zaman bir dan banda, amansz bir hastala yakaland iin lme terk
edilen bir gen, yaral kurtlarn yada yaban kpeklerinin kutlu bir suya ya da bala girdiini ve
iyiletiini grerek kendisi de ayn eyi yapar ve gn gece o suda veya balkta kaldktan sonra
sapasalam olarak kar. Suyun ve/veya scan (atein) kutsalln bir araya getiren yerlerdir. Hatta
ou zaman aalk, dalk blgelerde bulunmas bu mekanlara ynelik olumlu ve ruhsal anlamda
saaltc etkiyi artrr. Bazen bu su kaynaklarna yakn yerlerde bir erenin trbesi bulunur. Hastalkla
snanan bu kutlu kiiye iyilemesi iin Tanr tarafndan gnderildii de dnlr. (Kaynak: Trk
ermik: (er/Yer). Suyun topland yer demektir. ddia edildii gibi Ermenice deildir.
Ermeniceye Trkeden gemitir. er kk Trkede ve Moolcada Yer ile ilgili anlamlar tar.
ERTEGR: eytan.
Abaslarn en tehlikeli ve en ktleridir. nsanlara geri dn olmayan zararlar verebilirler. Korkun
ve gl yetenekleri vardr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
ertegri: (er/or). eytani ierik ile ilgilidir.
(Baknz: ABASI, OR)
(Eanlam: AK)
INKIS HANIM: ocuk Tanras.
Clka Hann karsdr. Bebeklerin ve ocuklarn koruyuculuunu yapar. (Kaynak: Trk Sylence
Cnks: (Cn/n). nk szcyle balantl olabilir. nk/ng ate, kvlcm demektir. Bu
durumda atein koruyucu zelliiyle badatrlabilir. ocuklarn da oyunca olan ngrak ile
ilgin bir kkensel ortaklk vardr fakat ikisini birbiriyle ilintilendirmeye almak ok zorlama
bir yorum olacaktr. Ayrca Cengiz ismi ile de ilgili grnmektedir. Bu durumda Deniz ve
Okyanus anlamlar tar.
(Baknz: CILKA HAN)
IVI: Sava Cini.
Edeer: II,
Geceleri birbirlerine ok attklar sylenir. Bu nedenle bu varlklarn bulunduu bilinen yerlerde
darya kmaya korkulur ve mecbur kalnp kldnda da temkinli davranlr. (Kaynak: Trk
v: (v). Hzl gitmek, arpp yn deitirmek, kaymak, akmak demektir.
KE: ark Cini.
Edeer: EKE, EKE
Dirsek boyunda bir ccedir. Yanna gelenlere destan okutturup, ark syletir. Aalarn altnda yaar,
zararszdr. Bazen dediini yaptrabilmek iin insanlar korkutur. Yakalad kiiye saatlerce yr (ark)
veya kay (detan) okuttuu olur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
ike: (ik/i). ik Ak kemiinin ukur taraf demektir. ih/ihe szc Moolcada kulak
anlamna da gelir. Buryatada Sehe de iitmek anlam tar. Ayrca Moolcada
iki/Ciki/Cike/Cehe/Sehe ve Tunguzcada Tiki/iki szckleri bir eyin iine girmek ve bir eyin
iini doldurmak manasna gelirler.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 71
OLBODAY HANIM: Ayartc Tanra.
Vot olboday olarak anlr. Abaslardan bir grubun banda yer alr. Sogotoh Han kandrarak onunla
birlikte olduu ve ondan bir ocuu doduu sylenir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
olboday: (ol). Bu kk yarm olma (yani yeraltna aitlik) bildirir. Moolcada ula ayrmak,
blmek, ile sakatlk demektir.
OLPAN HAN: Gezegenler Tanrs.
Edeer: COLMAN (OLBUN, OLMUN, ULBAN) HAN
Moolca: SOLBON (SOLBUN, SULBAN) HAN
Gezegenleri ynetir ve birbirleriyle arpmadan hareket etmelerini salar. Ad gkyzndeki en
parlak gezegenlerden birine verilmitir (Vens). Trklerde Diil olarak alglanmtr. Malan Hann
oludur. Bir kelime benzerlii nedeniyle yanl olarak oban Yldz dendii de olur. Bir baka gre
gre de obanlarn bu yldz yn bulmakta kulland ve bu nedenle de olpann ayn zamanda bir
oban Tanrs olduudur. oban klnda dalarda gezdii sylenir. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
olpan: (ol/ul/Sol/Sul). Eski Moolca Solbun (gk cismi) szc ile balantldr.
OR: Cin.
Edeer: ER, UR, OR, AR, ORA, URA
Moolca: OTGOR, UTGUR, UTKUR, ETGER, ETKER, DKR, SDKR, STKR
Gzle grlemeyen, ateten yaratlm varlk. Anadoluda cin arpm ve ruhsal hastalkl anlamnda
orlu tabiri kullanlr. yicil veya ktcl olanlar mevcuttur. Heryerde bulunabilirler fakat gze
grnmezler. Koruyucu ruh deildirler. Baboturlar fakat bir yere bal olabilirler. Aa alt, karanlk
kuytular, renler, ykk evler, su kylar, kpr altlar gibi doann snr olan yerlerde yaamalar
onlarn tlsml ve karanlk glerle olan ilgisini daha ilk bata ortaya koyar. Demirden korkarlar.
Besmele ekmek onlar uzaklatrr. (Besmeleden ekinmeleri slamn etkisiyle gelmi bir unsurdur.)
Cinlerin balarndaki kalpak veya papak ele geirildiinde o cin lr. lmeden nce de grnmezliini
yitirir. nk grnmezlii salayan bandaki kalpaktr. Yeri gelmiken belirtmek gerekir ki, masal ve
destanlarda sihirli brkn giyerek grnmez olan kahramanlar vardr. Bu balklarn cinlerden ele
geirilmi olmas olasl yksektir. Ylan ve ku grnmnde olanlar vardr. Klktan kla
girebilirler. or vurmas, or arpmas, or demesi gibi deyimler cinlere bal hastalklar ifade eder.
En ok da az eilmesi, ksmi fel veya us kayb bu olayla balantlandrlr. or bazen de ruhsal
hastalk anlamna gelir. Bura denen bir tr evlerde ve bodrumlarda yaar. Kadn klna girer.
Krmz giysili olarak betimlenirler. Arura ad verilen baka bir tr ise ormanlarda gezer. trg
Moolca da eytan demektir. Oyun oynamay sever. Onun oyun isteini kabul eden olursa ldrene
kadar gdklar.
1. Akora (Akor): yi ruh. yicil cin.
2. Karaora (Karaor): Kt ruh. Ktcl cin.
a. Bura: Kiler Cini. (Bkz. BIURA), b. Arura: Orman Cini. (Bkz. ARURA)
or: (or/or). Hastalk ve gzle grlmeme anlam tar. Deiik lehe ve ivelerde farkl
okunular mevcuttur. Arapa er ile bir balants yoktur. Sadece bir benzerliktir. Moolcada
trg, eytan demektir.
(Baknz: ABASI, ARURA, BIURA)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 72
ORAMAN: Cinci.
Edeer: ORAMUN, ORAMUN
Cinlerle uraan kii. Cin karc. Cinci hoca. te dnyaya ait varlklarn yarm, eksik, tek azal olmalar
nedeniyle onlarla uraan bu tr kiilerin de, zihnen ve/veya bedenen yarm olduklar veya ileride
olabilecekleri inanc yaygndr. Bu anlay arplmak, arpk, arplm gibi szcklerle ifade olunur. Bu
varlklarla uramak tehlikelidir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
or: (or). Cin. Gzle grlmeme, yarm olma anlam tar. Moolca or szc i anlamna
gelir ve boynuzu artrr.
(Baknz: OR)
LDEN GELME: Sudan Doma.
Kendisi veya atas lden kp gelen bir atn/hayvann olaandl. Bylesi bir canl srad ve
olaanst niteliklere sahiptir. rnein Krolunun at byledir. Bazen yansmas (soyun dier taraf)
Sudan kma olarak ifade edilir. l atei simgeler. Dayanklln snand yerler olarak grlr.
Evliyalarn llerde gezdii de anlatlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
l: (l). Issz, bitki yetimeyen veya ok az yetien, kurak ve scak yer.
(Yans: SUDAN IKMA)
VEN: Helva.
Salamln ve diriliin kayna saylan, bir tr yiyecek. Kaostan evrene geii sembolize eder. ven
kk (helvacotu) ile balantl bir szcktr. Helva Trk kltrnde nemli bir yere sahiptir. lnn
ardndan helva yaplmas, ate, su ve un (tarm ve topra simgeler) gibi temel unsurlarn bir araya
gelmesini, lmden sonra yeniden dirilii (yemek canllk demektir) ifade eder. ven helvay
beyazlatmak iin kullanlan bir bitkidir ve ven szc buradan tremitir. Kkeni ok eski alara
kadar uzanan lnn ardndan helva yapma gelenei yzeysel gibi grnse de ok derin anlamlar
olan bir uygulamadr. Hereyden nce byle bir gelenein srdrlmesi bile karmaa karsnda bir
dzeni yeniden salamay ifade eder. Gelenek zaten (ierii insani deerlere uygun olduunda ve
doru uygulandnda) aslnda dzen demektir. Helva bir baka adan bakldnda ortak hareket
etmeyi ifade eder, hep birlikte yenmesi ortak bilin anlamna gelir. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
ven: (v/). ven, helvacotu kk demektir. mek, vmek fiilleri kabarmak,
kprmek anlamlarna sahiptir.
D Harfi in Aadaki Sayfann Bana Geiniz
LTFEN, BU KTAPTAN
YAPTIINIZ ALINTILARDA
KAYNAK GSTERNZ.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 73
-DDA HAN: Da Kaan.

Edeer: TAV (TA, TAK, DAK) HAN
Ouz Kaann ilk einden olan oullarndan biri. Trk Devletinin ululuunu ve bykln simgeler.
Baz dalar Trklerce kutsal kabul edilir. Altay Da, Tanr Da vs. Ayrca mitolojik da motifleri
mevcuttur. Demir Da, Bakr Da, Buz Da, Kil Da, Or Da, Kuz Da, Kur Da, Ak Da gibi Mitolojik
dalarn en nemli tanesi u ekildedir. Ongunu Ukudur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
1. Altnda: Gkyzndedir. Dokuz rzgarn kesitii yerde balar.
2. Demirda: Yeryzndedir. Dokuz rman kavutuu yerdedir.
3. Bakrda: Yeraltndadr. Dokuz yer alt denizinin birletii yerdedir.
Da: (Da/Ta). Byk bir ykselti oluturan toprak ve/veya kaya kitlesi. Kelime kknde
ykseklik anlam bulunur. Moolcada Dah/Daah sazc dayankllk demektir. Eski Trke
Daga, Moolca ve Tunguzca Daa szckleri yaknlamak anlam tar.
DA YES: Da Ruhu.
Edeer: TAV (TA, TAK, DAK, TANDI) ISI
Eanlam: 1. KAYA (KAYAH, HAYAH, HEYE), 2. YARA (YARAH, CARAH, YERE) yeleri
Moolca: UUL (ULA) EZEN
Dan koruyucu ruhu. Her da iin farkl bir ye vardr. Trklerde kutsal dalarn Dnyann
merkezinde olduu kabul edilir. Ortadou mitolojilerinin etkisiyle yerleen Kaf Dalar da yine
Dnyann merkezi olarak ele alnr. Kaf Dalar byk olaslkla Kafkas Dalaryla balantldr. Ancak
Trklerdeki en kutsal da Altaydr. Komu kavimlerin dier bir kutsal da da Uraldr. zellikle Macar
ve Ugor kkenli kavimler iin Ural Dalar ne kar. Da ruhu birinin adn sylediinde dnp
bakmamak gerekir. Aksi takdirde o insan alr gtrr veya cann alr. Bir gre gre dalar
canldrlar. Yldan yla byrler. Yer deitirebilirler. Hatta kendi aralarnda vuruabilirler. Sar sal bir
kz grnmne brnebilir. Mzii ok sever. Kaya yesi olarak da adlandrlr. Uurumluk dalara ise
Yar ad verilir.
Kaya yesi: Kayalk blgelerin koruyucu ruhu.
Yara yesi: Uurumlarn koruyucu ruhu.
Dalarn daha kk olanlarnn koruyucu ruhlar ise Tepe yeleridir. Dalarn insan biimli veya
insans vasflarla dnlmesi Trklerde her zaman bir biimde kendisini gsterir. rnein modern
mzik yaklamlar ierisinde tartlmaz bir yere sahip olan Bar Manonun Dalar Dalar adl
yaptnda Dalar Dalar! Kurban olam yol ver geem, / Sevdiimi son bir olsun yakndan grem.
diye seslenilmektedir. Da iyeleri bazen rdek bazen kaz eklinde uar ve gllerde yzerler, onlar
ldrlrse dalar sahipsiz kalr ve gnden gne ker. Krolu da dalara yle seslenir:
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 74
Yce yce tepesinden yol aan
Gitmez oldu gnlmzden endien
Mrrvetsiz beyden yedir drt ken
Arkam sensin, kalam sensin dalar hey
Da: (Da). Byk bir ykselti oluturan toprak ve/veya kaya kitlesi.
(Baknz: YE)
DARHAN HAN: Metal Tanrs.
Edeer: DARGAH HAN
Metal ocaklarn, metal iliklerini, metal ustalarn korur. Elinde bir eki ve nnde bir rs ile
betimlenir. Ayn zamanda Ate Tanrs olarak da grlr. nk metal ve demir iilii ateten
ayrlamaz ve ate bu zanaatn bir parasdr. Ksa boyludur. Kendisine saygszlk yapldnda ok kzar
ve her taraf yakar. Demir (geni anlamda metal) yeryzndeki hemen her toplumda gcn ve
kahramanln simgesi olarak grlmtr ve askeri madalyalar ile msabakalarda verilen madalyalar
bunun en gzel rneidir. Metallerin dayankll ve atete dvlerek ekillendirilmeleri bu durumun
en nemli nedenidir. Darhan Hanm ile kartrlmamaldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Tarkan: (Tar). Demirci ustas demektir. Tarkanlar saygn bir meslee sahiptirler.
(Kartrlan: DARHAN HANIM)
DARHAN HANIM: Bitki Tanras.
Edeer: DARGAH HANIM
Darhan Han ile ayn ismi tar. Demircilie ait bir Tanrann bulunmas, bu meslein sadece erkeklerin
tekelinde olmadn, kadnlarn da yapabileceini gsterir. Darhan Han ile kartrlmamaldr.
Tarkan: (Tar). Demirci ustas demektir. Tarkanlar saygn bir meslee sahiptirler.
(Kartrlan: DARHAN HAN)
DAYIN HAN: Sava Tanrs.
Edeer: ZAYIN HAN
Savalarn koruyucusudur. Askerler savalardan nce kendisinden yardm dilerler. (Kaynak: Trk
* Dayn: (Day/Tay/Yay/Ya). Dayn/Dayn szc Moolcada sava demektir. Tuvaca ve
Manucada yine Dayn kelimesi sava manas tar. Trke Yavu/Ya (dman), Yama
(saldr, hcum) szckleriyle de balantldr.
DAYIKIN HANIM: Bebek Tanras.
Edeer: TAYIKIN HANIM
ocuun uykusunda glmesi, Dayknn onunla oynadn gsterir. ocuklar korur. Yeni yrmeye
hazrlanan ocuklarn Day Durmas da bu Tanra ile ilgilidir. Atlarn yavrularna Tay denmesi ile de
balantl olabilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Daykn: (Day/Yay/Zay). Yaratmak anlam ierir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 75
DERMEN YES: Deirmen Ruhu.
Edeer: TEGERMEN (DEYRMEN, TYRMEN, TGRMEN, TGMEN) ISI
Deirmenin koruyucu ruhu. Genelde salarna kadar apak una bulanm, ksa boylu bir kocakar veya
ihtiyar olarak betimlenir. Kt ruhlar deirmene yaklatrmaz, onlar uzak tutar una ve ekmee
dokundurmaz. Ayn zamanda deirmene un tmeye gelenleri de korur. Bu yzden eskiden,
deirmenin mterileri tlen undan ona da pay brakrlarm. Deirmende tahl konulan kazan bo
kalmamaldr. nk kazan bo kalan deirmeni bu ye terk eder. Deirmen Anas, tabiri kullanld
da olur. yi insanlarn ununu gzel tr ve bembeyaz yapar, kt niyetli insanlarn ununu kara,
kepekli tr. Esinti olmayan bir gnde deirmenin kanatlar kendi kendine alrsa susulur ve onun
geldiine inanld iin daikkatli olunur. Baz yrelerde Deirmenta yesi adnda baka bir ruhun
varlna daha inanlr. Kimi lehelerde deirmentann koruyucu ruhuna Suoruna i denilir.
Deirmenler ayn zamanda mecazi anlamlara da sahiptirler. Dnyann dnn, tpk tt
tahllar gibi zamann yokoluunu temsil ederler. Deirmenta tpk gn altn kazn etrafnda
dnd gibi bir eksen etrafnda tezginir (dner). (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Deirmen: (De/Te). Deirmi (yuvarlak) sznden gelir.
DEMRDA: Dnya Da.
Edeer: TEMRTAV, TMRTAV, TMRDAK
Gn 12. katna kadar ykselir. Bazen Demir Direk eklinde grlr. Ulu Kayn ile ilikilendirilebilir.
Altn Dan orta kat olarak da dnlebilir. Bir baka anlaya gre de aslnda yer alt, yeryz ve
g kaplayan bir dan aada kalan ksm bakr, ortas demir, st ksm altndr. (Kaynak: Trk
Demir: Dayankllk anlam vardr. Eski alardan beri kullanlan, insanlar iin gkten indiine
inanlan metal.
(Baknz: DEMRDREK, ULUKAYIN)
(Yans: ALTINDA, BAKIRDA)
DEMRDREK: Dnya Direi.
Edeer: TEMRTEREK, TEMRTVRK, TEMRTREK, TMERTEREG
Gn 12. katna kadar ykselir. Bazen Demir Da eklinde grlr. Ulu Kayn ile ilikilendirilebilir.
Terek Aa anlam da tar. adrn orta direine (Bagan/Baana) benzetilir. (Kaynak: Trk Sylence
Demir: Dayankllk anlam vardr. Eski alardan beri kullanlan, insanlar iin gkten indiine
inanlan metal.
(Baknz: DEMRDA, ULUKAYIN)
DENZ HAN: Deniz Kaan.
Edeer: TENGZ (DENGZ, DNGEZ HAN, TNES) HAN
Moolca: TENGS (NGS) HAN
Ouz Kaann ilk einden olan oullarndan biri. Trk Devletinin denizlerdeki egemenliini ve
enginliini simgeler. Ongunu akr kuudur. Bu ku maviye alan rengi nedeniyle denizi artrr.
Ayrca destandaki gkten inen kurt mavi bir n iindedir ve bu ayn zamanda gn rengidir. Cengiz
Hann adn bu sylenceden (veya bu anlaytan) esinlenerek ald sylenir. nk Cengiz gerek ismi
deildir, bir unvan olarak verilmitir. Sonsuzluu, kurduu devletin geniliini ve kendisinin
bykln simgeler. Mitolojiden ve halk kltrnden beslenen ada Trk Dnyas edebiyatnn
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 76
tartmasz en byk isimlerinden biri olan ve Dnya apnda tannan Krgz yazar Cengiz Aytmatov da
ilgin bir tesadf eseri olarak bu isme sahiptir. Edebi yetenei, n ve yaptlar sanki adna uygun
olarak snrlar am ve yazd rnler engin bir birikimin ve anlayn sonucu olarak ortaya kmtr.
Ezelde hibirey yokken usuz bucaksz bir deniz vardr. Daluy/Taluy szckleri okyanus anlamnda
kullanlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Deniz: (Den/Teng). Ktalarn i kesimlerinde bulunan ve okyanuslarn uzants olan su kitleleri.
Yerkabuunun ukur ksmlarn doldurur. Deniz szcnn eski biimi olan Tengiz ve
Moolcadaki Cengiz birbiriyle balantl iki kavramdr. Cengiz, okyanus demektir. Mecazen
enginlik ve bilgelii de simgeler.
DREN: eytan Piri.
Edeer: TREN, TYREN, SEREN, SEREEN
eytani nsan. Kuran- Kerimdeki eytan Evliyas tabiri ile benzerlik gsterir. nsanlarn her tr
isteklerini yerine getiren ktcl ruhlara da bu ad verilir. Fakat bu ruhun karsndaki insan o kadar
ktdr ki, onun tarafndan kandrlr. te bu kiilere Diren denilir. Eren kavramnn kart olarak
alglanr. Szck olarak Evrim ve Devrim szcklerindeki kartla benzer bir durumdur. (Kaynak:
Diren: (Dir/Tir). Canllk ve kartlk anlam vardr. Ayn zamanda dirgen adl atall tarm
aracnn dier syleni biimidir. Eski Trkede Tirge/Tire, Moolca Tarh, Tunguzca Tre
szckleri kfretmek, lanetlemek, hor grmek anlamlar tar ve bu szckle de
balantldrlar.
(Kart: EREN)
DOA: Tabiat.
nsann iinde yaad ve insan yaps olmayan evre ve onunla ilgili olarak ileyen yasalarn tm.
Sylence unsurlarnn pek ou doa ile i iedir ve doal kavramlarla ilgilidir. Dourganlkla ilgili bir
szck kknden geliyor olmas Yer Ana kavram ile de balantldr. Bir eyin yaradla dair ve yapsal
zelliklerinin taman da ifade eder. Doumu, balaycl, yaam ifade eder. Tabiata kar
yeryzdeki tm amanist geleneklerde zel bir nem verilmi ve sayg duyulmutur. nsann bir
kardei olarak alglanr. Doadaki her ey insann korumas altndadr. (Kaynak: Trk Sylence
Doa: (Do). Domak fiilinden gelir. Dourganl ve diilii ierir.
DOA: rtical.
Edeer: DOUN
Kendiliinden syleme ve yapma. Esin (ilham) ile yakndan ilgilidir. Birdenbire iine doduu gibi
syleme ve etme. Allah(c.c) vergisi bir yetenein en nemli zelliklerinden biridir. nsel deil,
iseldir. Tpk doada olduu gibi dourgan ve iten gelen bir olguyu ifade eder. amanist inanlarn
tamamnda doalama davran ve dualar Tanrsal iletiimin en nemli gstergelerinden kabul
edilirler. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Doa: (Do). Domak kknden gelir. Dourganl ve diilii ierir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 77
DOHSUN HAN: kence Tanrs.
Yeraltnda yaar. Ateten yaratlmtr. Boynuzlu ve kuyrukludur ama elleri, ayaklar yoktur. Tek gz
oldu sylenir. Bir gre gre Duyar (Tuyar) Han ile ayn varlktr. Dohsun Duyar olarak da anlr.
Dohsun: (Dok/Toh). Kelime kknde zarar vermek anlam yer alr. Tokmak, tokat gibi
szcklerle ayn kkten tremitir.
DOKUZ: Kutlu Rakam.
Edeer: TOKUS, TUIZ, TUGIS, DOKIS, TOUZ, TOKIZ, TEHER
Trklerde kutsal rakamdr. Dokuzun as ve s katlar da yine nemli rakamlardandr. Dokuz Tu,
Dokuz Ouz, Dokuz Boy, Dokuz Yer, Dokuz Gk gibi Tuva Cumhuriyetinin bakenti olan Kzl ehrinin
yaknlarnda Dokuz Bulak ad verilen bir su kayna vardr. Trklerde 9, 19, 90, 99, 900 eklinde bir
sralama nem kazanr. Slav kkenli kltrel anlamda Trklemi olan Bonaklarda Bosna Irmann
99 kaynaktan beslendii sylenir. Moollarda gneyde 99, kuzeyde 77 tanr vardr. Ayrca 17 ve 19
dier kutsal ve nemli saylar olarak grlr. Kahramanlar l yol kavaklar arasnda kalrlar ve
seim yapmaya zorlanrlar. Yine Moollarda gn dokuz olu olduu kabul edilir. Dokuz Arka; eski
dnemlerde soyluluk gsterme ve belli etmesi asndan, bir kiinin babasndan itibaren geriye doru
dokuz atasnn saylp aklanmasdr. Moollarda Arban Gurban ad verilen dokuz tp tanrs vardr.
Nart destanlarnda da zaman zaman bu rakama rastlanr. rnein Demirci Debetin dokuz olu
olduu sylenir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Dokuz: (Dok/Do). Bu kk, domak, doa, dokumak, doymak anlamlarn ierir. Doksan says
da bu rakamdan tremi bir szcktr. Kutlu alamet kabul edilen Tu kelimesi ile balants
nemlidir.
(Baknz: SMGE, Saylar)
DOLAY HAN: Agzllk Tanrs.
Edeer: DULAY (DOULAY) HAN
Arsan Dolay olarak anlr. Snrsz servete sahiptir. Kt ruhlarn bir ksmnn nderi konumundadr.
Boynuzlu ve sakalldr. Glgesi yoktur. Kars ve yedi olu vardr. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Dolay: (Dol). Doluluk anlam ierir. Dolay kelimesi geni bir evreyi de ifade eder.
DOLUN HAN: Verimlilik Tanrs.
Edeer: TOLUN HAN
Hayvanlarn ve ekinlerin verimli olmalarn, oalmalarn salar. Yeryzne bereket verir. Dolunay ile
balantl olma ihtimali yksektir. nk dolunay bereketin, tamln ve gzelliin semboldr.
Masallarda, trklerde gzel kzlar hep dolunaya benzetilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Dolun: (Dol/Tol). Doluluk, bolluk anlamna gelir. Dolunay da ayn en grkemli halidir ve
doluluk ve okluk, btnlk, olgunluk ifade eder.
DOYDU: lm Bal.
Edeer: TOYDU
Dev Balk. Yeraltndaki byk denizde yaadna inanlan efsanevi devasa balk. Az grtlann
altnda, gz ise ensesindedir. Belkemii ters evrilmitir. Zincirlerle bal tutulur. Ban ve vcudunu
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 78
oynatnca depremler olur, tufanlar kopar. Ker Balkda denir. Ker szcn Kr olarak anlamlandran
bir gre gre, bu onun te aleme ait olduunun ilk belirtisidir. Ad Abra ve Yutpa ile birlikte anlr.
Doydu: (Doy/Toy). Yemek, yutmak anlamlarn ierir. Doymak fiili bu kktendir. Doydu baz
lehelerde Yeryz demektir. Bu balamda Yeryz Bal veya yeryzn tayan balk olarak
anlalabilir.
(Eanlam: ARAT)
DNENCE: Bur.
Edeer: DNENGE
Gkyzn oniki blme ayran takmyldzlardan her biri. Gkyz Trklerde byk bir ark veya
teker gibi alglanmtr. Burlar bu ayrlm olan blmlerden herbirinin simgesidir. Eski alardan
beri, insanlarn karakterlerinin ve yazglarnn bu simgelerle balantl olduuna inanlmtr. Trklerin
Yldzc (Uldz) dedikleri falclarn, kiilerin gizli Yldz Kaytlarna bakarak gemiini ve geleceini
grebildiklerine inanlr. Anadoluda bugn bile pek ok kimse Yldzname ad verilen ok gizli bir fal
trnn varlna inanrlar ve bunu baarabilen kiilere sayg duyarlar. Dier kltrlerdeki Astroloji
alan bir zamanlar bilim dal olarak dahi grlmtr, be tamamen gk nesnelerinin insan hayatn
etkiledii inancyla olumutur. Tm byk uygarlklar gkyzne ilgi duymu ve burlar kendi
sylenceleriyle bir biimde badatrmtr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Dnence: (Dn). Dnmek kknden gelir. Zamann geii ve gn dn (arkfelek)
kavramyla alakaldr.
(Baknz: KEK)
DUMRUL HAN: Sylencesel Kahraman.
Edeer: TUNGRUL HAN
En yetkin biimini Korkut Ata yklerinde bulmutur. Yolkesicilik yaptndan dolay Tanry kzdrr ve
cann almaya gelen Alda (slam sonras Azrail) ile karlar ve cann vermek istemez. Dier baka
halk anlatlarnda da farkl servenlerde grnr. Ancak hepsinde de, pervasz, hoyrat, korkusuz bir
kiilik olara yer alr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Dumrul: (Dum/Tum). Okun sivri ucu demektir. Ba dumanl anlamna da gelir.
DUYAR HAN: Eziyet Tanrs.
Edeer: TUYAR (TOYAR) HAN
Ateten yaratlmtr. Boynuzlu ve kuyrukludur. Eli ve aya yoktur. lm tohumu eker. Mutsuzluk
getirir. nsanlara eziyet eder ve delilik verir. Alnnn ortasnda tek gz vardr. Bazen yar insan yar
eytan olarak tanmlanr. ayakl at vardr. Ulu Tuyar olarak da bilinir. Yeraltnda yaar. (Kaynak:
Duyar: (Duy/Doy). Doymak fiili ile ayn kkene sahiptir.
D: Rya.
Edeer: T, T, TS, TS, THE, TL, TELEK
Moolca: ZD
Uykudayken zihinde gerekleen zihinsel etkinlik(ler) ve bunlara ait alglar. Grsel armlar eklinde
oluur. Gerek olmayan ey, hayal, imge. Yar lm olarak alglanan uykuda grlen bu grsel imgeler
teki alem ile irtibat kabul edilir. Ve haber deeri tadna inanlr. rnein ryada yumurta gren
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 79
bir kadnn ocuunun olacana inanlr. Hz. Yusuf en nde gelen rya yorumcusu olarak kabul edilir.
Bazen de gerek alemin oras, bu dnyann bir yanlsama olduuna inanlr. Uyku bir eit lmdr ve
ruhun hareketli ksm bedeni terk eder. Kabuslar akarsulara anlatlr ki, alsn gtrsn diye. Ryalar, o
esnada gidilen yer bu alemin zdd olduu iin tersine yorumlanabilir. ada bilimsel verilere gre
dler insann bilinaltnn birer yansmas olup, doru zmlendiklerinde eitli ussal
sorunlarnn giderilmesine yardmc olabilmektedir. Ryalar tm toplumlarda ilgi ekmi ve teki
alemden gnderilen bilgiler veya insanlarn te alemde yaptklar yolculuklar olarak dnlmtr.
D: (D/T). Dnmek, dmek, dlemek fiilleri ile ayn kke sahiptir. Tz szc ile
uzaktan balants dikkate deerdir.
E Harfi in Aadaki Sayfann Bana Geiniz
LTFEN, BU E-KTABI
FACEBOOK VE DER SOSYAL STELERDE
PAYLAIN.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 80
-EEBEDE: Aa Cini.
Ormanlarda yaar. nsanlara zarar vermez. Yal bir kadn grmndedir. Ormanlarda yerlerdeki
kurumu aa yapraklarndan gelen trtlar onun ayak sesleridir. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Ebede: (Ebe). Ebe szc Yal kadn anlamndadr.
EBEY HANIM: Yeryz Tanras.
Edeer: ABAY (APAY) HANIM
Yeryzn korur. skit (Saka) mitolojisindeki Ana Tanra Abay ile balantldr. Aba/Ava szcnn
Havva szcyle ilgili olduunu ne sren grler vardr. Trklerde ebe szc nine (bykanne)
demek olduu kadar, bir insan dourtan kii (doum hemiresi) anlamna da gelir ki, bu szcn
treyile olan ilk anlamn bir biimde ierisinde barndrmaktadr. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Ebey: (Ebe). Yal kadn anlamndadr. Trke Aba/Ebe, Moolca Ebe/Ebi/Eve, Tunguzca
Eve/Evke/Ebke szckleri anayanl akrabalklarn bazlarn karlmakta kullanlr. Eb/b/v
kk Moolcada emmek anlamna gelen ierklere sahiptir.
EBREN: Ejderha.
Evren olarak da ifade edilir. Sylencesel dev srngen. Kanatldr, korkun bir grnm vardr.
Bazen devasa bir ylandr. Yeraltndaki maarada yaar ve orada bulunan hazineyi korur. Sularda veya
ormanda yaad da anlatlr. Bazen atein iinde barnr. Azndan ate saar. Kurakln ve lmn
simgesidir. Masallarda suyun nn keser ve brakmak iin karlnda kurban ister. Su yaam
demektir, dolaysyla onu kendi denetimine alarak yaama sahip olacaktr. Bir baka adan
bakldnda susuz brakt yeryzne lm ve kaos getirir. teki taraftan bunlar elinde
bulundurduu iin ayn zamanda bereketi refah ve g simgesidir. Altay inanlarnda Bkrek (Bukra)
adl iyicil bir ejderha ile Sangal adl ktcl bir ejderin birbirleriyle yaptklar savalar anlatlr.
Ebren: (Ev/Eb). Evrilmek szcyle balantldr. Dndrmek, evirmek, kvranmak gibi
anlamlar ierir. Evren szcnn farkl bir syleyi biimidir. Dolaysyla Evren (kainat)
aslnda bir ejderhadr, tpk ejderha gibi evren de byk ve insanstdr ve insan aklyla
btn niteliklerini anlamak mmkn deildir. Ever (Eski Moolcada Ebher), Moolcada
boynuz demektir ve ejderhalarn boynuzlarnn olduu yaygn bir inantr. Tunguz dilinde re
szc ylan veya ejderha anlam tar. Tunguzcann Ula lehesinde ise Vere szc ayn
anlama gelir.
(Baknz: YELBEEN, EVREN)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 81
ECEY: Havva.
Edeer: ECE, EE, EJE
Yeryzndeki ilk kadn. Trngeyin ei. Smerlerdeki Ecem (Kralieler Tanras) ile de balantldr.
Moolcada anne demektir. Adem ise Elley veya Trngey olarak bilinir. Trkede ise abla, kralie gibi
anlamlar vardr. lk insan olan kocasnn ve kendisinin ad Ecey (Ece) ve Elley (Ele) eklinde geerler.
lk insan (ilk erkek ve ilk kadn) kavramlarna tm kltrlerde ilgi duyulmutur, nk insann
yeryznde ne zaman ve nasl varolduu sorusu daima merak edilmitir. Gnmzde de
antropolojinin ilgi alanlarndan birisi insanolunun yeryzne yayl srecidir. (Kaynak: Trk Sylence
Ece: (Ec/E/E). Smer kkenli olduu sylenmektedir. Trkede byk kzkarde, kralie
anlamlar vardr. Trkede / dnmyle E kkn de iaret eder. E hem hayat arkada
hem de diilik anlamlar ierir.
(Yans: ELLEY)
EEGZ: Tekgzl Dev.
Edeer: EGZ
Bann zerinde tek gz olan canavar. Tek gz eytanilii simgelemektedir. Tepegzn bir trdr.
Eegz: Ee + Gz. Ee gs kafesi demektir, belki de gz gsnn zerindedir. kk
ise hastalk, eytanilik gibi anlamlar barndrr.
(Baknz: TEPEGZ)
EKN YES: Ekin Ruhu.
Edeer: EGN (GN) ISI
Eanlam: ARI (ARU) yesi
Ekinin koruyucu ruhu. avdar yesi, Arpa yesi, Buday yesi, Yulaf yesi, Yonca yesi, Ot yesi, ayr
yesi, imen yesi gibi trleri vardr. Hatta hasat sonras biilmi ot ve ekinler iin Kes yesi, Saman
yesi gibi iyeler de mevcuttur. Hatta dirgen, trmk, yaba, dven, kosa, orak, bel, krek, kazma gibi
tarm aralarnn her birinin dahi iyeleri olduu dnlr. Zayf kalm ekinlerin bulunduu yerlere
Ekin Anasnn ayak izleri denir. Ekinlerde yangn ktnda ters taraf fleyerek sndrr. Ekinlerin
iinde yuvarlanmay sever. Bir demet ekin onun iin biilmeden braklr ve buna Kr Sakal denir.
Ekin: (E/Ek). Ekmek fiilinden tremitir. Tahl unundan yaplan yiyecek olan Ekmek ile ayn
kkene sahiptir. Ayrca kltr anlamndaki Ekin/Ekin ile esesli ve benzer anlamldr, ayn
kkten gelirler. Eski Moolcada Ekin (gnmzde Eh) balang demektir.
ELBS HAN: Kavga Tanrs.
Edeer: LVS (LBS, ELVS, YLBS) HAN
Elbis Kuha olarak da anlr. Sava Tanrs olarak da alglanr. Acmaszdr ve insanlara acmaszl telkin
eder. Sava bir karakteri vardr. eytani zelliklere sahiptir. slamn etkisiyle bu szck blis halini
almtr. Fakat aslnda Trkede pek ok olumsuz anlam barndran (Yal/Yel/Hal/Al/El) kknden
tremitir. Savalardan nce arlr ve adna trenler yaplr. Onun sayesinde dmann att oklar
geri kendisine dner. Dmannn lmesini isteyen kim varsa ondan yardm diler. (Kaynak: Trk
Elbis: (El/Al/Yal/Yel). eytani zellikleri anlatan Yelbi szc ile ayn kkten gelir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 82
ELLEY HAN: Adem.
Eanlam: 1. TRNGEY (TRNGEY) HAN, 2. TARGITAY (TARGUTAY) HAN
lk insan. Yeryznde yaratlan ilk kii. nsanlarn atas. Gkte yaamaktadr. Ne bir ulusa ne de bir
boya (kabileye) sahip deildir. lk nceleri ei de yoktur. Sonradan yeryzne gnderilmitir.
Yeryzne gnderilirken Ulu Kayn tarafndan kendisine Su, Ate ve Demir verilmitir. Karsnn ad
Eedir. Elli kapl, krk pencereli, ats otuz kirili bir evi vardr. kzleri tarla srmede kullanan
kiidir. Kten (saban) srmeyi bulan kii de odur. Kmz bulan da odur. Kmz ime treni ona aittir.
Bazen gklerden mi indii yerden mi kt belli olmayan kii olarak betimlenir. Bazen de gkten
dt sylenir. Atei elde etmitir. Ve kendisi yurdundan kovar, bu durum kovulma motifiyle de
balantldr. slam, Hrtistiyanlk ve Museviliin etkisiyle amurdan yaratld inanc yerlemitir.
Trklerle balantl eski bir kavim olan skit (Sak / Saka) mitolojisinde Targtay (Targutay) olarak yer
alr. Targutayn olu vardr, bunlarn yeraltn, yeri ve g simgeler.
- Arpaksay: Arpa yemei yer ve Arpaayda oturur.
- Lpoksay: Balk yemei yer Lpoayda oturur.
- Kolaksay: Ku yemei yer ve Kulaayda oturur.
Karsyla birlikte adlar Ecey (Ece) ve Elley (Ele) eklinde geer. Ele ile balantl olan Hala (Ala) her ne
kadar diil bir akrabalk ban ifade ediyor olsa da babasoylu ve babaynl bir kanban
anlatmaktadr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Trngey: (Tr/Tr). Tremek kknden gelir. Tre/Tre/Tr szc adalet ve hukuk
anlam da tar. Trk kelimesiyle ayn kktetir. Tr/Tr/Tre/Tr/Turo/Turu szckleri
Moolcada da emir, dzen ve bunun yannda evlilik ve doum anlamlarn bnyesinde
barndrr.
Targutay: (Tar). Tarm yapmak anlam ifade eder. Tangr Tay yani Tanrnn olu anlamn
ierdiini ne sren grlerde vardr. Ayrnca Sibirya Trkesinde boa anlamna gelen Tur
szc ile de balantl grnmektedir. Yine eski Trkede Tar/Targ/Tarh kknn akrabalk
bildirmesi ile de alakal olabilir. skit kkenlidir.
(Baknz: ECEY, SOGOTOH HAN)
EMEGEL HANIM: ocuk Tanras.
Edeer: EMEGEL HANIM
ocuklar ve bebekleri korur. Kk ocuklarn balarna gelecek kazalar nceden grr ve engel olur.
ocuklar hastalandklarnda kadn amanlara onlar iin uygun ilalar hazrlamala yollarn gsterir.
Emegeli: (Em). Moolca Emege nine, Emgen ise yal kadn demektir. Ayrca Emmek fiilini
artrr. Em kk ila ve diilik anlamlarna sahiptir. Mool ve Trk lehelerinin hemen
tamamnda diil anlamlar ve emzirme ieriini barndrr. Tunguzcada da yine diil
akrabalklarn bazlarn tanmlamakta kullanlan bir szcktr. Manuca Emhe, kaynana
manasna gelir.
EMEGEN: Dev.
Edeer: MEGEN
Kafkas efsanelerinde irkin, zaman zaman birden fazla ba olan devasa yaratklar olarak betimlenir.
Nart efsanelerinde emegenlerin saylar olduka fazladr ve her ayda bir doum yaptklar sylenir.
Her doumda yzden fazla ocuk dnyaya getirirler. Nart kahramanlar srekli emegenlerle savarlar
ve gleriyle, zekalaryla onlar her zaman yenmeyi baarrlar. Fakat onlardan ok korkar ve ekinirler.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 83
nk emegenler, yakaladklar zaman insanlar yerler. Nart destanlarna gre dnyadaki btn
ktlklerin kayna emegenlerdir. Eer onlar olmasayd dnyada hibir ktlk olmazd. Tanrlar,
yeryzn emegenlerin ktlnden korumak iin Nartlar yaratmtr ve onlar da srekli
emegenlerle savap durmaktadrlar. Emegenlerin yer almad hibir Nart destan yoktur. (Kaynak:
Emegen: (Em). Emek (biryerde olmak, g tketmek, i yapmak) fiili balantldr. Emen ruh
can demektir, ayrca aa dikmek iin alan ukuru da ifade eder. Kafkasyadaki dier
halklarn dilleriyle de ilgisi bulunduu muhakkaktr.
EMEKET: aman Ruhu.
Edeer: EMEGET, EMEGEY, AMAGAT
amann varlnda kk salar. Kel ve parmak kadardr. Bu ruh olmadan aman olunamaz. amana yol
gsterir. aman ldnde ku grntsnde dar kar. amann mezarnn yannda veya stnde
byyen aacnn zerinde mezarn saygnln ve temizliini korur. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Emeket: (Em). Emek (biryerde olmak, g tketmek, i yapmak) fiili balantldr. Emen ruh
can demektir, ayrca aa dikmek iin alan ukuru da ifade eder. Emege/Emegen ise
bykanne ve yal kadn demektir. Tunguzlarda koruycu ruhlara verilen Amaka adyla da
balantldr. Telet Trkleri ise bu ruha Emegen ad verirler.
(Baknz: KELTEGEY)
ERBR: Kurtadam.
Dolunayda kurda dnen kii. skitler, baz olaan st byclerin her yl birka gn iin kurda
dntkIerine inanyorlard. Dii olanlar iin Ebr kullanlabilir. Kurtadam kavramna
yeryznde deiik kltrlerde rastlanr, ancak zellikle Avrupa toplumlarnda en ok ilgi duyulan
mitolojik figrlerden birisidir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Erbr: Er nsan + Br Kurt
ERBKE: Yar nsan.
Edeer: ERBKE
Yar insan yar ylan olan varlk. Bu varlklarn banda Ylan Ana ve/veya Ylan Ata (ahmaran) bulunur.
Dii olanlar iin Ebke kullanlabilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Erbke: Er nsan + Bke Ejderha, Ylan
(Baknz: YILAN ANA, YILAN ATA)
ERDENEY HAN: Haber Tanrs.
Edeer: ERDENAY HAN
Tanrlarn haberlerini insanlara iletir. Habercileri ve ulaklar korur. Uan beyaz bir at vardr. Elilerin
balarna zarar gelmesine engel olur. letilen haberlerin olduu gibi, deitirilmeden yerine
ulatrlmasnn nemi sembolize edilir. Trk masallarnda en ok rastlanan haberciler apan/apar:
Atl Haberci, Atl Postac olarak grnrler ve atlar gn gece hi durmadan yol alr. Ya da her
ehirde bir at deitirerek ve atn stnde uyuyarak yol alrlar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Erdeney: (Er). Erden; katksz, erdemli, sadk demektir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 84
EREK HAN: Sylencesel aman.
lgenin kzlarndan biriyle evlenmitir. Son derece gl ve sra d yetenekleri vardr. (Kaynak: Trk
Erek: (Er). Ama, hedef bildirir. Gllk anlam da bulunur. Moolcada Ereh, aramak;
Eregtey ise erkek anlamna gelir. Mool, Manu ve Trk dillerinde er kk erkek anlamna
gelen eitli szckleri tretmitir.
EREN: Evliya.
Edeer: REN, YREN
Ermi olarak da adlandrlr. Kendini Tanrya ve onun yoluna adam kii. Srad iler baaran ve Tanr
tarafndan korunan, yardm edilen kutlu kii. Olaanst sezgileri ve yetileri vardr. stedikleri
zamanda istedikleri mekanda bulunabilirler. Tanr onlarn dualarn kabul eder. Dua ederlerse bol
yamur yaar ve bereket gelir. Da eteklerinde dolar, dalarda ve maaralarda yaar. Eliklerle
(dakeileriyle) ve geyiklerle dolar. Verdii tlerin dinlenmesini ister. Baz erenler savadr ki,
Tanrnn dinini yaymak ve vatan korumak iin vuruurlar. Bunlara Alp Eren denir. Bylesi erenlerin
atlar da kendileri gibi kutludur ve bir dadan baka bir daa atlar, uurumlardan aaya atlayarak
iner. Atlad dalarda, bir tan veya kayann zerinde bu atlarn ayak izleri kalr. Erenlerin
kurganlarnda veya trbelerinde kllar saklanr ve bu kllarn zerine yemin edilir. Bazen iki tr
eren olduu anlatlr. Biri yerde dieri gkte yaar. A (Ak) Eren denilen ruhlar daha nemli bir yere
sahiptir. Bazen olacak eyleri nceden bilirler. Yitik Erenler gzle grlemeyen, gzlerden rak
evliyalar ifade eder. Hastalklar iyiletirebilir, atete yanmaz. Onlara kar sayg gsterilmelidir. Tm
bilimlerin kaplar onlara aktr. Tm alemin srlarn anlarlar. Bir pencerenin perdesini hafife
aralayp bir mride gizli alemlerden bir paray gsterebilirler. Ona kl, ok, zehir etki etmez. Zehiri
itiinde bal olur. Devilere verilen bir dier isim ise Aykadr.
Eren: (Er). Ermek fiilinden gelir. Olgunluk, mkemmellik, ykselme anlamlarna sahiptir.
Manu dilinde ren szcnn geyik anlamna gelmesi ise tesadften te bir durumdur.
Moolca Aran/Haran ise insan demektir. Yakutadaki Eren szcnn umut anlamna
gelmesi de dikkat ekicidir. Gerekte Trk inannda erenler insanln umudu olarak
grlrler ve dnyann onlarn hrmetine yokolmad dnlr.
(Kart: DREN)
ERGENE YES: Maden Ruhu
Eanlam: 1. AHTA (AHTA), 2. URKA (URKAY, URHAY) yeleri.
Maden ocann koruyucu ruhu. Her maden oca iin farkl bir ye vardr. Bu iye, insan gzne
gzkmez, fakat slk alar, kedi gibi miyavlamas ve bebek alamas, kpek ulumas gibi sesler karr.
alan iilere yardm eder, mesela maden oca kecei zaman iilere Gidin diye seslenerek
onlar kazadan korur. Trk iilerin Ukrayna, Rusya gibi lkelerdemaden iiliine gittiklerinde dahi
buralarda bu yeye dua ederek yardm diledikleri anlatlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Ergene: (Er/Erk/Erh). Glk, zorluk anlamlarn barndrr. Maden oca demektir. Trklerde
gizemli yerlerdendir. Erge szc Trkenin baz lehelerinde kap, eik veya basamak
demektir. Korumak
anlamn da tar. Moolcann deiik lehelerindeki
Ergenek/Erginek/Hergeneh/Ergeneg szckleri de bir eyi korumaya yarayan dolap veya
sandk demektir.
(Baknz: YE)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 85
ERGENEKEN: Kutsal Yurt.

Edeer: ERGENEKN, ERGENEKON
Trkler dmanlar tarafndan yok edilip kltan geirilir. Yalnzca iki kadn ve iki erkek kalr. Bunlar
sarp yollardan aarak dalarn arasnda bir yere varrlar. Bu iki erkein ad Negz ve Kyandr (baz
kaynaklarda Tuguz ve Kayan). Bu dalarn arasnda bulunan yeillikler iindeki diyarda yaar ve
oalrlar. Fakat daha sonra saylar artnca bu yurda smaz ve kmak isterler. Fakat atalarnn
geldii geidi bulamazlar, nk byk ihtimalle o yol bir depremde kapanmtr. Sonra dalarn belirli
bir kesiminde youn miktarda metal bulunduunu ve oray eritirlerse kabileceklerini anlarlar.
Devasa krkler yapar, inanlmaz byklkte bir ate yakarlar ve madeni eritip dar karlar. Trk ve
Mool boylar buradan yeryzne yaylrlar. Bu yolculuklarnda kendilerine kutsal bir kurt yol gsterir.
Ergenekondan kn yldnm Nevruz Gndr. Bu yzden nevruzda rslerde demirler dvlr,
ateler yaklr. Demircilik de bu nedenle kutlu bir meslek kabul edilir. Yrtarm dalar, enginlere
smam taarm. (stiklal Mar - M. Akif ERSOY) bu efsaneye gnderme yapar. Ergenekondan
karken Konrat (Kongrat) boyu dier boylardan nce davranp kmak istemi ve dzeni bozarak
karklk karmtr. Bu nedenle Tanr tarafndan cezalandrlarak ayaklarna bir ar verilmitir. Bu
boydan gelen herkesin aya arr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ergene: (Er/Erk/Erh). Ergene Maden + Ken/Kn Geit, At. Glk, zorluk anlamlarn
barndrr. Maden oca demektir. Trklerde gizemli yerlerdendir.
ERKE HANIM: Ayartclk Tanras.
Edeer: RKE HANIM
Batan karc, ayartc Tanra. Nazl olarak tanmlanr. Erke Sultan (Erke Solton) da denir.
Teletlerde Erkey Han adl bir Tanrnn varlndan bahsedilir. Ayn kii olmas muhtemeldir fakat
Han (Kaan) sfatnn kullanlmas eril olduunu akla getirmektedir. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Erke: (Er/Erk/Erh). Erkli, gl, kuvvetli demektir. Egemenlik anlam vardr, ive cilve, naz
eriine de sahiptir. Ayrca ayartma anlam da tar. Baz lehelerde arzu, istek manalarna
gelir.
ERKECEY: Parmak Adam.
Edeer: RKEYEL, ERKECEL
Parmak boyunda bir insandr. Trklerde ruh baparmakta bulunur. br dnyada insanlar ok kk
boyludur. Trkler, insanlarn binlerce yldr, boylarnn ve mrlerinin ksaldna inanrlar. Eskiden
insanlar ok iri ve uzun, ayrca daha uzun mrlym, binlerce yl yaarm. Boylar ve mrleri
ksalarak bugnk durumlarna ulamlardr. Buna bal olarak insanlarn klerek bir cce hatta
parmak kadar kalacana inanlr. Biliz ve Ecene/Eene (Cce) szckleri masallarda zaman zaman
geer fakat bunlar parmak kadar deildirler. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Erkecey: (Er). Kk kii demektir. Moolcada Erhiy (Eski Moolcada Erekey) baparmak
anlamna gelir.
(Baknz: ERNEK)
(Kart: UZUH, KELEMTER)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 86
ERKL HAN: Uzay Tanrs.
Yldzlardan, gktalarndan ve gk nesnelerinden sorumludur. Ad gezegenlerden birisine (Satrn)
verilmitir. Erlik Han ile kartrlmamaldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Erkli: (Erk). Erkli, gl, kuvvetli demektir.
(Kartrlan: ERLK HAN)
ERLK HAN: Ktlk Tanrs.
Edeer: RLK HAN, YERLG HAN
Moolca: ERLEG (YERLEG) HAN
Ktlklerin kaynadr. Yeraltnda yaar. Salar, gzleri ve kalar ile at karadr. atal (iftli) sakal
dizlerine kadar uzamtr. Boynuzlar aa kklerine, byklar yaban domuzunun dilerine benzer.
Yata kunduz derisindendir. Kadehi insan kafatasndandr. Kams karaylandandr. Kr, ekici ve
rs vardr. Dokuz olu ile dokuz kz vardr. enesi tokmak gibidir. Eyerlenmi dokuz boas vardr.
Gm bir taht vardr. Yeraltnda demir saraynda yaar. Yass demirden bir kalkan bulunur. Klc
geni azl bir paladr. htiyar ve irkin bir grntye sahiptir. Kara renkle simgelenir. Kendisine kara
at kurban edilir. Kayra Han ilk nce bir varlk yaratm onun aracl ile de yeryzn, dalar, vadileri
meydana getirmitir. Bu varln kendisine ba kaldrmas zerine, ona Erlik adn vererek k
evreninden yeraltna atm, ayrca yerden dokuz dall bir aa byterek her dalnda deiik bir cins
insan yaratmtr. Sonsuz sularn iinden toprak (balk) karma grevi ona verilmi fakat Erlik
yeryz yaratlrken aznda kendisi iin bir para toprak saklam fakat bu yapt anlalnca
cezalandrlmtr. Bilgisiz, ykcdr. Dzen ve bar istemez. Huzura kardr, yeryzn kartrmak
ister. Sonsuz karanlklarn iinde yaar. radesi yoktur. radesizlii simgeler. Affedilir fakat hemen
ardndan ktle dalar. Evrenin balangcnda yalnzca lgen ve Erlik vardr. Kaz ve kuu klna
girerek sonsuz suyun zerinde uarlar. Kayra Han ise evrenden nce de mevcuttur. ki kpeinin ad
Kazar ve Pazardr. Yeraltndaki rman kenarnda, yksek bir dan eteinde krk keli ta evinde
yaar. elik mzrak eklinde bir tlsm vardr. Bir insann eline getiinde lmcl bir silah olur. Tm
dmanlar yok eder. Gzkapaklar bir kar, salar dimdik, yz kan gibi krmzdr. By kvrlarak
kulana aslmtr. Vcudu ylanlarla kapldr. Domuz boynuzlu kznn srtnda yolculuk yapar.
Kzlarnn hibirinin ad yoktur. Kt ruhlarn tamam onun egemenlii altndadr. Pora Ninci ve Kara
Ninci adl iki yardmcs vardr. Gkten kovulduunda yardmc ve hizmetkarlar da onunla birlikte yere
dklmtr. O hzla topran altna saplanmlardr. Erliin geliiyle aleme aniden karanlk ker,
rzgar eser, frtna kopar, yer sarslr. Yeraltn kara bir gnele aydnlatr. 1980 ylnda Moolistanda
bulunan bir dinozora Erlik ismine istinaden Erlikosaurus ad verilmitir. Dokuz tane olu vardr,
bunlardan biri Sokor (Tek Gzl) ve biri de olok (Tek Elli)dir ve her biri yerin dokuz katn
simgelerler:
1. Kara Han (Bkz.)
2. Matr Han (Bkz.)
3. ngay Han (Bkz.)
4. Kmr Han (Bkz.)
5. Bad Han (Bkz.)
6. Yaba Han (Bkz.)
7. Temir Han (Bkz.)
8. Uar Han (Bkz.)
9. Kerey Han (Bkz.)
Erkli Han ile kartrlmamaldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 87
Erlik: (Er/Yer). Kii, g ve yer, yer alt kelimeleri ile balantldr. Buryatada kan ien
anlamnda kullanlr.
(Kart: LGEN HAN)
(Kartrlan: ERKL HAN)
ERNEK: Parmak Adam.
Edeer: ERKENEK, RKENEK
Parmak boyundaki insan. Avrupa masallarndaki Parmak ocuk motifini akla getirmektedir. Fakat
tamamen zgn ve farkl bir varlktr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ernek: (Er). Kk kii demektir. Moolcada Erhi/Erhiy/Herekey/Hereg baparmak anlamna
gelir. Eski Trkede Ernek/rnek/rgek/Ergek/Erbeh parmak veya baparmak manas tar.
(Baknz: ERKECEY)
(Kart: UZUH, KELEMTER)
EREK: Sylencesel Yaratk.
Pars ve Aynn iftlemesinden doan efsane yarat. Yar ay yar pars olarak da dnlr. Gvdesi
pars, kafas ay eklindedir. Peneleri de aynnkiler gibidir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Erek: (Er). Gllk anlam ierir. Moolcada Ers keskinlik ifade eder ve bu canllarn
penelerinin keskinlii ile ilgli olabilir.
ERTE: Masal.
Edeer: RTE, ERTEK, ERTEK
Masallar yeryzndeki tm toplumlarda bir biimde mevcuttur. Trk kltrnde de nemli bir yer
tutarlar. Balca masal kahramanlarnn adlar aada sralanmtr. simler Trk kltrnn ortak
gemiinden kaynakland iin Asyada, Anadoluda farkl masallarda ortaya kabilmektedir. rnein
son derece ciddi bir slubu ve anlatm teknii bulunan, sosyolojik altyaps olan Korkut Ata
yklerindeki baz kiilere daha basit ocuk masallarnda rastlanabilmektedir. Bazen de masal kiileri
mitoloji ile btnlemektedir. Deiik efsanelerde yer almaktadrlar. Aada verilen isimler belli bal
sk rastlanan adlardr. Daha ayrntl bir tarama ile bu say kat be kat artacaktr. Bu isimlerde eril
olanlarn sonundaki Han nvannn kaldrlp yerine Batr, Mergen gibi sfatlar eklendii veya bana Er
gibi ekler getirildii eitlemelere rastlanabilir. Ayn ekilde diil olanlarda ise Hanm yerine Hatun, Kz
gibi sfatlarla oluturulmu versiyonlar mevcuttur. Ayrca lehe ve ivelerdeki syleyi farklaryla da
yer alabilirler. Ancak bu karakterlerin getii tm masallarda birka kategoride farklar ortaya
koyulabilecek ortak veya benzer ykler ayrnt eitlilikleri ile yer alrlar. Masallarda geen motifler
de ayn ekilde ortak zellikler tarlar. Pek ok e pek ok masalda benzer ifadelerle ve
nitelemelerle geer. Masal kltr ierisinde pek ok ilave yan unsuru barndrr. rnein Trklerde
Olonho (Olungu) veya Yomak (Comog) olarak adlandrlan ve iir eklinde anlatlan destanlar ile
Bilmeceler ve hatta Leyley (Laylay) da denilen Ninniler de masallarn btnleyicisi konumundadrlar.
Mitolojinin en nemli taycs durumunda olan masallar, bilgi birikiminin kuaktan kuaa
aktarlmasnda byk ileve sahip olmulardr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ertei: (Er/r). Erte, ertelemek szckleriyle ayn kkten gelir. rdelemek szyle balants da
dikkat ekicidir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 88
ESEGE HAN: Yaratc Tanr.
Esege Malan veya Esege Burhan olarak bilinir. Kel baldr. Mool ve Buryat kkenlidir. Yeryzndeki
insanlar yaratr. Olu olpan Handr. Eski Moolcada, Esege (segey) yani Ata olarak tanmlanr.
rnein Yakutlar Ayzt iin de segey nvann kullanrlar. Malan ise kellik ifade eder. Kel olmak Trk
Mool kltrnde g ifade eder. Gilyaklardaki Yitsigey de benzerlikler tar. Tunguslarn Eskeri adl
yaratc Tanrlarn da akla getirir. Eskeri sularn iinden amur kararak dnyay yaratmtr. (Kaynak:
Esege: (Es/Ez). Ata, baba anlamlar vardr. Trke Es/Ez/Is sahip kkylede balantldr.
Yesge/Yesgey/Yasaga ise yasalara bal olan, yasa koyan demektir. Eski Moolca Etige
(ada Moolcada Eeg/Ezeg) szc baba manasna gelir.
ESN: lham.
Metafizik, doast veya tanrsal yetenek veya buna bal sz, duyum ve alg. Etkilenme, arm, ie
doma ile gelen yaratc dnce. nsanlara estetetik duygular getiren iyicil varlklarn bulunduuna
inanlan dnemlerin anlay biimi aslnda gnmzde de szcn ieriinde gizlidir. Gelen ilham
perisi esinti oluturduu iin bu sz yerlemitir. Tanr Vergisi deyimi bu kavram biraz daha aklar.
Sanatsal yetenek ve onun sonucu olan rnler, insanlara bahedilmitir. te bu yetenei ve o oan
oluacak olan rne dair fikri bir ruh getirir. SmerlerE gre Es, rzgarn syledii sz demektir. Trk
kltr ve sanat alglaynda yeteneklerin ilahi bir g tarafndan gnderildii inan yaygndr. Esin
kavram da zaten zaman zaman gelen bir olgudur. lham geldi tabiri bu durumu ifade eder. (Kaynak:
Esin: (Es). Esmek fiili ile ilgilidir. Doast varlklarn bir esinti eklinde hissedilebilecei
inancn barndrr.
EK YES: Eik Ruhu.
Edeer: EGK (ESK) ISI
Eanlam: 1. ASTANA 2. BUSAA (BOSAA, BUSAVA, BOSAKA, BOSAHA, BASTAV), 3. TUPSA yeleri
Moolca: BOGOHO (BOHOGO) EZEN
Eiin koruyucu ruhudur. Her eiin koruyucu bir ruhu vardr. Bu ruh eikte yatar. neklerin
armadan evlerini bulabilmelerini salar. Hayvanlar korur. Eikte oturmak, eikte konumak iyi
saylmaz, bunun nedeni ruhun orada olmasdr. Eiin baht ve talihle de ilgisi vardr. nk eik iki
farkl alemi simgeleyen esrarengiz bir snr gibidir. Gnmzde ada beeri bilimlerde kullanlan
Bilin Eii, Duyum Eii gibi kavramlar da bu snr anlayn ortaya koymaktadr. erisi ve dars,
ak ve kapal alan, souk ve scak mekan, aydnlk ve karanlk hep evin d evreden farklln bir
sonucudur. Eikte bulunur. Bazen Kara uha ad da verilir. Astana Kazakistann bakentidir ve bu
szck de ayn zamanda bakent demektir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Eik: (E). Kap basama. Bir eyin balang yeri. Bir eyin snr.
ETKLEM: Kltrel Alveri.
Farkl kltrler arasnda gerekleen kavramsal alveritir. Etkileim grece daha eski dnemlerde,
birbirine yakn ve komu toplumlar arasnda daha youn, daha hzl ve daha fazla ortaya kmtr.
Gnmzde ise teknik olanaklar sayesinde kltrel alveri herhangi bir snr tanmadan
gerekleebilmektedir. Bunun olumlu ynleri olduu kadar, pek ok olumsuzluk da ak bir biimde
kendisini gstermektedir. rnein ekonomik ve siyasi anlamda egemen ve baskn olan lkelerin
kltrleri her alanda dier kltrleri yok etmektedir. Trk kltrne ait masal unsurlar haricinde
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 89
dardan gelen (kelime ve/veya anlam olarak) yabanc kkenli varlklarda mevcuttur. eyh, Cce,
Soytar, Fil, Cambaz, Hekim, Daraac, Hrka, Asa, Zenci, Cbbe, Kaftan, oban, Kad, ingene gibi
ikincil unsurlar da bulunmakla birlikte pek ok kavram, sylence ve masallarmzn artk vazgeilmez
eleridir ve bunlar da artk kltrmzn nemli bir paras haline gelmilerdir. Trk kltrne
evre uygarlklardan tanan ve bir biimde iselletirilen sylence unsurlarnn belli ballar yle
sralanabilir.
Yabanc Kkenli nemli Masal ve Sylence Unsurlar:
- Abrakadabra (Aramice, Avrakadabra): Byl sz. Byy gerekletirmek iin sylenir.
Aramice de Sylediim Gibi Yaratacam demektir.
- Amazon (Yunanca, Amazon; Farsa, Hamazan): Sava kadn. yi ok atmak iin tek
gsleri yoktur. Dede Korkut yklerindeki Alpkzlar olduu iddia edilir. Anadoluda
yaadklar sylenir. skitede Oyorpata ad verilmitir.
(Bkz. ALP, Alpkz)
- Anka (Farsa, Anka): Kzl renkli devasa ku. Kaf danda yaar. Kpek bal, kaplan
peneli olarak tasvir edildii de olur. Kendi kllerinden yeniden doar. Smerlerde Anzu
olarak bilinir.
(Bkz. Trke: KONGRUL, TORUL)
- Burak (Arapa, Burak): Hz. Muhammed'in Mira'ta kulland binek. Yldrm, imek,
parldamak, ldamak anlamlarna gelen Berk kelimesinden tretilmitir.
- Buta (Sanskrite Butha): Kutsal Rya. Ryada kiiye amanlk veya ozanlk yeteneinin
bahedilmesi. Genelde bade iilir. Bundan sonra kiininin azndan burnundan kan
gelir. Uyandnda kopuz veya balama alma gibi yetenekler edinilmi olur.
(Bkz. Trke: BERG)
- Cad (Farsa, Cadu): Doast gleri olduuna inanlan kadn. Geceleri dolaarak ve
uarak ktlk yapar. Trkede Caz olarak da sylenir. Albs Trklerde cad benzeri bir
varlk olarak bilinir.
(Bkz. Trke: ALBIS)
- Canavar (Farsa, Canuvar/Canubar): Masallarda sz geen yabani, yrtc hayvanlar.
Srad byklkte ve grntdedir. Korkun grnm ve sesi vardr.
(Bkz. Trke: AZMAN, GUYUK, MANGUS)
- Cemre: lkbaharda grnp titrek klar saarak ge ykselir. Sonra buzlarn zerine
derek onlar eritir. Oradan da yere girer. Bulgarlarda Zemire olarak yer alr. Trke
Emire/mere ile de balantldr.
(Bkz. Trke: MRE)
- Cin (Arapa, Cin): Gze grnmeyen, trl biimlere girebilen, iyilik de ktlk de
yapabilen, ateten yaratlm varlk. Sihirli Lambann iinden kma motifi Arap kltrne
aittir. nsanlara verdikleri zarara Cin arpmas denir.
(Bkz. Trke: OR, YELPN)
- ilten (Farsa, ilte): Krklar. Krk Evliya demektir. Krk ilten veya Krk Eren adyla da
anlrlar. iltenler ylda bir kez toplanp yeryznde olup bitenleri grrler,
deerlendirirler.
(Bkz. Trke: KIRKLAR)
- Dervi (Farsa, Dervi): Tanr yoluna adanm ve bu yolda kendisini eiten kii. Diyar diyar
gezen, insanlara bilgelik alayan bir kiilik olarak yer alr.
(Bkz. Trke: EREN)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 90
-
Deniz
Dev (Farsa, Div): ok byk masal yarat. ou zaman insan biimlidir. Korkun
grnmlleri olabilir.
(Bkz. Trke: YELBEEN, YALMAVUZ)
Haydut (Arapa, Haydut; Macarca, Hayduk): Yolkesici, hrsz, soyguncu. Krk Haydut (Krk
Harami) motifi Ortadou kltrlerinin etkisiyle gelmitir. Hayduk biimi Macarca,
Bulgarca, Arnavuta ve Slav dillerinin tamannda ortak bir tabir olarak yer alr. Macarlarda
bu adla efsanelemi, zenginden alp fakire datan (Trklerdeki Efe) benzeri kiiler vardr.
(Trke: URU, YOLKESEN)
blis (Arapa, blis): eytan. Ateten yarartlm ve Tanrya isyan etmi olan, insanlar
yoldan karan varlk.
(Bkz. Trke: TEYREN)
Kaftar (Farsa, Kaftar): Boynuzlu bir kadn grnmndedir. Byclk yapar, lleri
mezardan karp gtrr. irkin bir grnts vardr. Ku olup uar. Keskin dilidir.
Kevser (Arapa, Kevser): lmszlk Havuzu veya Irma. Cennette olduu sylenir.
Bolluk, bereket anlam da tar. Farsada Abhayat, Trkede Bengisu olarak karlanr.
(Bkz. Trke: BENGSU)
Korsan (talyanca, Kursar): Deniz tatlarna saldran, yamalayan haydut. Korsanlar bir
milleti ya da orduyu temsil etmezler ve ounlukla amalar ganimet ele geirmektir.
Kral (Macarca, Kraly): Bir lkenin banda bulunan ve mutlak hakimi olan erkek ynetici.
Masallarda Padiah, ah, Emir, Sultan gibi isimlerle de anlr. (Trke: Ege veya Ee)
(Bkz. Trke: HAN, HAKAN)
Krala (Macarca, Kralyno): Kralie de denir. Kraln ei veya tek bana lkeyi yneten
kadn hkmdar. Masallarda Kral ile birlikte anlr. (Trke: Ece veya Ee)
(Bkz. Trke: HANIM)
Mekir (Arapa, Mekr): Aldatc Yaratk. nsanlara kandrp, hile yaparak tand bir kiinin
klna brnr veya tandk birisinin sesiyle kiiyi arp gtrerek kaybeder.
(Bkz. Benzer: CONGOLOS)
Melek (Arapa, Melek; branice, Malakh): Tanr tarafndan belirli bir grevi yerine
getirmek amacyla yaratlan, gnahsz yaratklardr. Cinsiyetleri yoktur.
(Bkz. Trke: TNKR, YUMUU)
Nur (Arapa, Nur): Kutsal Ik. slami terminolojide atein ztt olarak k anlamna gelir.
Ate ise ayn kelime kknden gelen Nar szcdr.
(Bkz. Trke: YARUK)
Peri (Farsa, Peri): Dii soyut varlk. Genelde gzel kzlar olarak dnlrler. Kanatlar
vardr. Byl glere sahiptirler. Perihan adl nderleri vardr.
(Bkz. Trke: R)
Pir (Farsa, Pir): Manevi nder. Kutlu varlklarn banda bulunduuna, onlara yol
gsterdiine inanlan kii veya varlk. Demircilerin Piri gibi
Saray (Farsa, Seray): Hkmdar kona. Hkmdarlarn, devlet bakanlarnn oturduu
veya kamu ilerinin yrtld byk yap. Gebe kltrden yerleik topluma gei
sonras ortaya kmtr. Masallarda bazen Kk olarak da geer.
(Trke: ULUKONAK, KONAK)
Tekke (Arapa, Tekye): Dergah. Dervilerin barndklar, ibadet ve tren yaptklar yer.
Trklerde ocak olarak da bilinir. Dervilerin yaad ve eitim grd yerdir. Daha
sonralar trbe anlamnda da kullanlmtr.
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 91
(Trke: OCAK)
- Tlsm (Arapa, Tilsim): By veya byl nesne. Tlsml nesneler grnmezlik veya ekil
deitirme gibi yetenekler salarlar. Gagavuz Trklerinde ekil deitiren varlk.
(Baknz: BY)
- Trbe (Arapa, Turba): Kutsal mezar. inde ulu ve kutlu kiilerin yatt dikkat ekici
gmt. Eski Trk geleneklerinde genellikle yma tepeler ve hykler eklindedir.
(Bkz. Trke: KURGAN)
- Vezir (Farsa, Vezir): Padiah yardmcs. Bakan. Masallarda ve sylencelerde bilge kiiler
olarak yer alrlar. Bavezir ise deneyimi simgeler. Trkler Hakana yardmc olan kiiyi
Kurmay olarak ifade ederler. Moollarda Noyan ad verilir. Fakat bu szcn nitelidii
kiilerde ayn zamanda asker olma vasf vardr.
(Trke: KURMAY, NOYAN)
ETGEN HANIM: Yeryz Tanras.
Edeer: TGEN HANIM
Moolca: TGEN (TGN) HANIM
Toprak ve yeri temsil eder. Devleti ve egemenlii korur. Topra ve toprakla ilgili tm unsurlar,
bitkileri ve hayvanlar korur. Konur (kahverengi) salar vardr. Topraa dayal retimi, tarm ve
hasad korur. nsanlarn bilmedii, ulaamad bir yerde topraktan (kerpiten) yaplm evinde yaar.
Son derece alakgnlldr. Mecazen emei ve helal kazanc simgeler. tgen (tken) ayn
zamanda Trklerin yeryznde ilk var olduu ve oradan Dnyaya dald yerin ad olarak da kabul
edilmektedir. Orhun nehri kaynaklarn bu blgeden alr ve Gktrk Devletinin de bakenti yine bu
yrede kurulmutur. nanca gre btn byk devletlerin bakenti burada kurulmal idi. Baz
kaynaklarda Toprak (Yer) Tanrasnn olunun adnn Klan olduundan bahsedilir. (Kaynak: Trk
Etgen: (Et/Ed) ve (t). tmek (dua etmek), etmek (gc yetmek) ve utaan (dl yata)
anlamlarn ierir. Etene ise plasenta demektir. Etki gc anlamn da tar. Moolca Udaga
fiili zamann geiini ifade eder.
(Baknz: TKEN)
EV YES: Ev Ruhu.
Eanlam: Y (UY, OY, Y) ISI
Moolca: GER (KER) EZEN
Evin koruyucu ruhu. Her ev iin farkl bir ye vardr. Bazen bir ylan olarak betimlenir. Evde grlen
ylann bereket getireceine inanlr. Onu ldrmeden dar karmak gerekir. Bylece o da kimseye
zarar vermemi olur. Aksi takdirde evin bereketi kaar. Ksa boylu bir erkek eklinde betimlenir. Eve
girildiinde ona selam vermek gerekir. Yoksa ksp gider ve evin bereketini de gtrr. Ev bir sre
sonra rene dner. Aileyi korur. Bazen eyalarn yerini deitirir. Bazen bararak insanlar korkutur.
Ev yesi insanlarla ayn evde birlikte yaar. Ev Bekisi olarak da bilinir. Bazen ylan klnda olan ya da
gzleri kor gibi yanan, salar dank esmer vcutlu bir yaratk olarak anlatlr. Daha ok terk edilmi
evlerde rastlanr. nsan klnda ve ocak banda bulunan bir ruhtur. Uzun sal ve orta boylu bir
ihtiyar olan bu ye, evi kara ruhlardan ve hastalklardan korur. uvalarda, bahesiyle, ahryla ve
avlusuyla bir btn oluturan evin sahibi olan Ev yesinin iki yardmcs vardr. Dam (ev) bekisi olan
Kilti Tura ile hayvanlarn yaad Damz (ahr) bekisi Karta Tura. Ayrca evin temelini koruyan Nigez
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 92
yesi adl bir ye de vardr. Evin ortadireini koruyan ruha Arabaana (Bagan) yesi denir ki, o olmadan
evin keceine inanlr. Ev yesi genelde beyaz giyinen bir kadn, beyaz bir tavan veya beyaz bir
kpek klndadr. Ona kaz, tavuk, horoz, rdek gibi evcil ku kurban edilir. Bodrum katta yaar ve eve
ancak geceleri kar. Her insan onu farkl klkta grr. Ancak genelde olarak orta boylu, beyaz yzl,
buruuk derili, ak elbiseli, biraz kambur biri olduunu sylenir. Yn, keten eirir, beiinde alayan
bebei sallar, bulak ykar. Yangn karsa veya eve hrszlar girerse ses kararak ya da ev sahiplerinin
ayan ekerek onlar uyandrr. Bazen uyuyan ev sahibinin salarn da rebilir. Bu rgy skmek iyi
deildir, kendi kendine zlmesini beklemek gerekir. Bazen insanlar gece yars uyannca ev iinde
yrme ve nefes alma sesleri duyumsarlar. Bu sesler ona aittir. Bodrumda un eler. Bir evden baka bir
eve tanlnca bir veda treni yaplr ve bu tren srasnda yeyi yeni eve davet ederler. Bazen de Ev
yesi iin zel at koulur ve onu eski evden yeni eve gtrrler. Trk kltrnde iki insann yaamn
birletirerek aile kurmas; evlenmek, nikah kymak ise evermek tabirleriyle ifade eldir. Sonuna ev
getirilerek oluturulan pek ok kelime vardr: Orduevi, Dikimevi, Gzlemevi, Bakmevi, Yallarevi,
Basmevi, Doumevi, Yazmevi, Yemekevi, Aevi, Tecimevi, Kesimevi, Stevi, Buzevi, Salkevi,
Konukevi, retmenevi, Yapmevi, Sayrlarevi, Gkevi, plikevi, Daevi, Krevi, Dkmevi, Kuevi,
Kaykevi, imevi (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ev: (Ev). Barnmak, birlikte yaamak anlamlarn ierir. inde oturulan yaanlan yer demektir.
Evren sz ile ayn kke sahiptir. Bu anlamda Evren de byk bir evdir. Moolcada ev
szc uyum, anlama, bar gibi manalar tar.
(Baknz: YE, YURT YES)
EVREN: Kainat.
Dzenli ve uyumlu bir btn oluturan, bildiimiz varlk alemindeki tm her eyin btn. Trk Dnya
ve Uzay anlaynda Evren iki katldr: Yer ve Gk. Yer diilii, Gk erkeklii simgeler. Baka bir
snflandrmada ise katldr. Ancak aslnda ikili snflandrmann biraz geniletilmi bir hali olup
(nk Yeralt aslnda Yerin bir parasdr) bu katl anlay dnyevi olmaktan ziyade teki alemi
ierir. Cehennem yeraltnda, Cennet gkyzndedir. Bu snflandrmann merkezinde insann yaad
Dnya vardr. Buna gre aaya ve yukarya doru birer katman eklenir (Yeralt ve Yerst). Bu
katmanlar da alt ve st katlara blnr kendi iinde. Yer ve Gk Trk kltrnde ayrlmaz bir
btndr. Katmanlar her ne kadar yar soyut olsa da, gereklie uygun, maddi ve somut bir anlay
ierisinde mekansal bir yaklamla aklanr. Bir baka gre gre ise Trk kltrnde evren aslnda
drt katldr ve ikili anlayn biraz geniletilmi biimidir. Bu gre gre Gk-Kal ifadesindeki Gk
uzay, Kal ise havay (atmosferi) anlatr. Gerekten de Kal (Kal) hava demektir. Bylece Yer:
Yeryz ve Yeralt olarak iki katldr. Ayn ekilde Gk: Kal ve Uzay olarak iki katldr. Macarlarda da
katl evren anlay aynen korunmutur ve kk ayrntlar dnda Trk kltrndeki ile ayn
zelliklere sahiptir. Evren szcnn ayn zamanda ejderha anlamna gelmesi ise eitli anlamsal
ierikleri doru alglamay gerektirir. rnein srngenlerin evrilerek, yumurtadan karak gelimesi
ile evrenin deikenlii ortak armlara sahiptir. Evren szc byklk ve anlalmazlk asndan
da hem kainat hem de ejderha iin ortak ierikleri tamaktadr. Bu nedenle ejderha aslnda kainatn
bir semboldr demek yanl olmayacaktr.
1. Yer st: Gkyzn, uzay ve algnn tesindeki st alemleri kapsar. Yukar Yertin olarak
da adlandrlr. 9 veya 19 katl olarak dnlr. Uma (Cennet) gktedir. yicil (Aydnlk)
Tanrlar Gkte yaarlar. (slam ile birlikte 7 katl olarak anlalmaya balanmtr.) Gk yz
yaratcl simgeler. (st Tilekey veya aa iri/Yeri de denir.)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 93
2. Yer: zerinde yaadmz yeryzdr. Dnyaya (bir gezegen olarak ele alndnda)
Yertin denilir. Tek katldr. Denizler bu katmana dahildir. (Orta Tilekey de denir.)
3. Yer Alt: Dnyann alt katmanlarn ierir. Aa Yertin de denir. Yeraltn, alar
ncesinden kendiliinden oluan maaralar ile alg snrnn eriemedii soyut alt alemler
buradadr. Ktcl (Karanlk) Tanrlar yeraltndadrlar. 9 katl olarak anlalr. Tama
(Cehennem) buradadr. Yer alt lm ve yokluu temsil eder. (Alt Tilekey veya Ayna
iri/Yeri de denir.)
Evren: (Ev). Ev, evrilmek, evrim gibi szlerle ilintilidir. Ebren ise ejderha demektir ve mecazen
kainat simgeler. Ever, Moolcada boynuz demektir ve ejderhalarn boynuzlarnn olduu
yaygn bir inantr.
(Baknz: EBREN)
G Harfi in Aadaki Sayfann Bana Geiniz
LTFEN, DZELTME VE EKLEMELER LE

ORTAK ALIMA N
AAIDAK LETM ADRESNE
E-MAL ATIN:
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 94
-GGAL HAN: Ate Tanrs.

Atein ve ocan devamlln salar. Al/Hal inanc ile balantldr. Mool kkenli bir kavramdr.
Trklerdeki Al (Hal) Anann karl olarak dnlebilir. Tehlikeli ve zaman zaman kzp yangnlar
karan bir varlktr. Bu kelimeden treyen ve Ocak Tanrs anlamna gelen Golomto Han adl bir
karaktere yine Mool mitolojisinde rastlamak mmkndr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Gal: Moolcada Ate demektir. Trke Al/Hal ve kellik ifade eden Kal kkleriyle balantldr.
Eski Moolca Gal ve Evenkede Guluvun ate mamasna gelir.
(Baknz: AL ANA)
GESER HAN: Sylencesel Hakan.
Edeer: KESER (GEZER) HAN
Abay Geser olarak da anlr. Trk, Mool ve Tibet, Tunguz efsane kahraman hakan. Mool ve Tibet
yn ar basar. Sezar, Kayzer isimleriyle benzerlii dikkat ekmitir. Gerekletirdii aknlar ve yapt
kahramanlklar uzun destanlarda ilenmitir. Tarihsel bir kiilik olduu iddia edilmi fakat
ispatlanamamtr. Mucizevi bir doumu olmu, babasz domutur. Trk destanlarndaki gibi
yeraltna iner. Geri dnmeyi baarr. Bke Beligte asl addr. Gkyznden Tanrlar tarafndan
yeryzne gnderildiine inanlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Geser: (Ges/Gez). Gezmek fiilinden tremitir. Atclkta nian iareti Gez olarak anlr.
Moolcada Gezeg, sa dm demektir.
GEYK ATA: Geyik Tanr.
Edeer: KEYK (GYK, KYK) EDE
Eanlam: 1. SIIN (SIGUN) ATA, 2. BOLAN (BULAN) ATA 3. PUU (BUGU) ATA
Moolca: EL ECEGE
Geyik srlerinin banda bulunup idare eden geyie Gkgeyik ve Gksn ad verilir. Masal
kahramanlar veya sylence kiileri bir geyii kovalar ve peinden bir maaraya girer. Burada ou
zaman gzel bir kza rastlar. Geyikli Baba gibi erenler halk kltrnde sklkla yer alr. Hac Bekta-
Veli gibi erenler de geyik donuna brnebilirler. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Geyik: (Gey/Gez). Uzun ve atal boynuzlar olan memeli hayvan.
Sn: (S). Erkek Geyik demektir.
(Yans: GEYK ANA)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 95
GEYK ANA: Geyik Tanra.
Edeer: KEYK (GYK, KYK) ENE
Eanlam: 1. BURIN ATA, 2. BOLAN (BULAN, PULAN) ATA
Moolca: 2. MARAL ECE, 2. SG ECE
Bedenindeki lekeler yldzlarn iaretleridir. Denizden karak gelmitir. Baz Trk boylarna yol
gstericilik yapar. Ak geyik klna girerek Gktrklerin atasyla birlemi ve Gktrkler tremitir.
Grkemli atal boynuzlar ve kanatlar vardr. nsan biimindeyken ok gzeldir. Vcut hatlar ince ve
orantl olarak betimlenir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Geyik: (Gey/Gez). Uzun ve atal boynuzlar olan memeli hayvan. Moolcada Giyih szc
aydnlk anlamna gelir ve bu hayvann kutsall ile de balantldr. rnein Alankova szc
de In Geyii gibi bir anlam ifade eder.
Maral: Dii Geyik demektir. Moolcadr.
(Yans: GEYK ATA)
(Baknz: ALANKOVA HANIM)
GEZEGENLER: Seyyareler.
Tm uygarlklarda gzle grlebilen be gezegene farkl ismler verilmitir. Moollar gk cisimlerine
Budizmin etkisiyle Tibet kkenli isimler vermilerdir. Trklerde ise Arap ve Avrupa kkenli isimler
tercih edilmekle birlikte, yeterli aratrmalar yapldnda halk kltrnde kullanlan Trke adlar
bulunabilmektedir. Ulusal bir bilim dili iin gkcisimlerine mutlaka Trk Halk kltrnden ve
sylencelerinden isimler verilmesi gerekmektedir. rnein yldzlara Trk mitolojisindeki tanrlarn
adlar verilebilecei gibi, gezegenlerin uydularna da Trk boylarnn adlarnn verilmesi yoluna
gidilebilir. Aada tamamen halk kltrnden edinilen bilgilere gre gezegenlerin adlar
verilmektedir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Gezegen: (Gez). Gezmek fiilinden tremitir.
1. TLEK (DLEK): Merkr, Utarit.
Eanlam: TLEKDZ (DLEKTR)
Dilek yldz. Ona baklarak dilek dilenir. plak gzle grlr.
2. SEVT (SEVT): Vens, Zhre.
Eanlam: OLPANDIZ (OLPANTIR)
Moollarda olpan ad verilir ve bu yzden yanllkla kelime benzerli nedeniyle dnerek
oban Yldz denir. plak gzle grlr.
3. YERTN (YERDN): Dnya, Arz.
Eanlam: YERDZ (YERNTR)
Yeryz.
4. KRT (KRD): Mars, Merih.
Eanlam: KIZILDIZ (KIZILTIR)
Gl ve kzgn bir yiit olarak dnlr. plak gzle grlr.
5. ONGAY (NGEY): Jpiter, Mteri.
Eanlam: ERENDZ (ERENTR)
Olgunluu ve bilgelii temsil eder. plak gzle grlr.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 96
6. ERKL (ERKL) : Satrn, Zuhal.

Eanlam: SEKENDZ (SEKENTR)
Etrafnda halkalar vardr. plak gzle grlr.
7. CETEGEY (YETEY): Urans.
Eanlam: YETENDZ (YEDENTR)
plak gzle grlemez.
8. KONUUK (KONUU): Neptn.
Eanlam: ALTANDIZ (ALTANTIR)
plak gzle grlemez.
9. YALDIRIK (YILDIRAK): Plton.
Eanlam: USANDIZ (USANTIR)
Bu gezegenin son yllarda yaplan almalarda aslnda birbirinin etrafnda dnen iki gezegen
olduu anlalmtr. Adlar Yaldrk ve Yldrak olarak ikili hale getirilebilir. plak gzle
grlemez. Ayrca Uluslararas Gkbilim Kurullar tarafndan da artk gezegen olarak kabul
edilmemektedir.
GILGAMI HAN: Sylencesel Hakan.
Eanlam: BLGEM HAN
Efsanevi Smer Hakan. lmszl aramtr. Tanrlara isyan ederek gizemli diyarlara yolculuklar
yapmtr. ldnde bir rman yata deitirilerek gmlr sonra tekrar rmak eski yatana
evrilir. Irmak yatann deitirilmesine dair ayn sylenti Atla (Atilla / Attila)Han iinde anlatlr.
Glgamn vcudu tyldr. Hereyi grm demektir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Glgam: Gl/Kl kknden gelir. Klmak, yapmak anlamlarn ierir. Byk iler yapm kii
demektir. Ayrca Kalgamak (Sramak, Kalkmak) kkyle de balantldr. Bu balamda
Kalkam, syan Eden demektir. Yaklak bebin yl nce var olan bu adn fonetik yaps
bugnk Trke ile dahi uyum iindedir.
Bilgemi: Bil kknden tremitir. Bilgelik anlam ierir. lmszlk aray ve bilgelik
arasnda balant vardr. Ayn ilikiye Arap bilgesi Lokman Hekimde de rastlanr.
Aklama: Gnmzde Smerlerin (kendi dillerindeki adlaryla Kengerlerin) n-Trk bir kavim olduu
hem dilbilimsel hem kltrel adan tartlmaktadr. Sadece dilbilim asndan baklacak olursa
Smercede kullanlan pek ok kelimenin Trke ile benzer, ayn kkten hatt birebir ayn olduu
ortaya koyulmutur. Hereyden nce topluluun ad olan (Smer veya Kenger) szckleri Trke ile
uyum gsterir. Itar, Tammuz, Anu, Enlil, Enki, Utu, Ecem, Marduk, Anan, Eme, Ikur, Mudamma,
Sumukan, Inanna, Aya, Anat, Ur, Utukku, Bogu, Damu, Sataran gibi Tanr ve Tanra adlar anlam ve
kken olarak Trke ile byk benzerlikler gstermektedir. Smerlerin devam niteliinde olan
Urartular da yine ayn ekilde (topluluun ad olan Urartu szc ile balayarak) dil ve kltr
asndan bu iddiay destekler niteliklere sahiptir. Smercede pek ok Sami (Arap-brani) ve Farsa
kkenli szckle akrabalk bulunsa da dilin yaps kesinlikle bunlara uygun olmayp (iten ekimli
deildir), sondan eklemelidir. Bu durum basite u ekilde izah edilebilir. Gebe bir kavim olarak
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 97
doudan Mezopotamyaya gelen Smerler (Kengerler) yerleik kltre ait pek ok kavram mecburen
orada bulunan yerli halklardan alm ve bu arada kltrel etkileim sonucu o blgede ileri bir uygarlk
dzeyine gemitir. Fars ve Arap kkenli szcklerin younluu, hatta kendi szcklerinden daha
fazla olmas, ya da baz yabanc dilbilgisi kurallarnn alnp uygulanmas bu dillerle akraba olunduunu
gstermez. rnein Osmanlca bunun en gzel rneidir. D etkenlerin iinde boulmu olmasna
karn Osmanlca bir Trk dilidir. Smer Dili de tpk Osmanlca gibi o dnemin ve corafyann
kozmopolit yaps ierisinde olumutur ve yazl kaynaklar zerinden gnmze ulamtr. Ve yine
Osmanl devletinde aslnda halkn ok daha anlalr bir Trke konutuu gibi, Smer halk da daha
ar bir dil kullamnm olabilir. Yani Smer bilim ve edebiyat dili ile halk dili birbirinden ok farkldr.
GK: Sema.
Edeer: KK, KK, GY, KOVAK
Moolca: TENGER
Gkyz olarak da sylenir. Yeryzn rten havakre. Bazen Uzay anlamnda da kullanlr. Tm
toplumlarda gkyz insanlarn ilgisini ekmitir. Trk Mitolojisinde 9 katldr. 19 kat olarak
geniletildii de olur. slamiyetin etkisiyle 7 katl olarak dnlmtr. Gn belli bal
sembolnde ikisi olan Ay ve Yldz pek ok Trk Devletinin bayranda mevcuttur. Bazlarnda Gne
de bulunur. Ayrca gnmzdeki Trk Bayra, Cumhurbakanl Sanca (forsu) olarak ele
alndnda Ay, Yldzlar ve Gne unsurlarnn tamam zerinde yer almaktadr. Gn katlarnda
aadaki Tanrlar oturur. Katlar aadan yukarya doru artar. En yukarda en byk tanr oturur.
nsana can veren g doadr. Tm gkcisimlerinin bir yesi vardr. Manevi g kaynadr. Moollar
kendi lkelerine Munkhe Khukhe Tengriin Oron (Sonsuz Mavi Gk lkesi) derler. Trk-Mool ve
Smer sylencelerinde Eril gc simgeler. Baskn ve egemendir. Sami (gnmzde brani-Arap)
kltrnde ise tam tersidir. Havva szc g ve havay artrr (Ava: Hava demektir. Adem
szc ise yeri ve topra ierir (Adama: Balk, amur demektir.) Bu adan Trk kkenli halklarn z
kltr, Sami anlayndan ciddi bir farka sahiptir. Gk (Kk) szc Trklerde ok nemlidir. Hem
g, hem gke rengi, hem enginlii, hem kkeni, hem safl hem de ilk olmay ifade eder. rnein
Gktrk, en byk devlet olma iddiasn ierir. Gk ve Yer tpk Smerlerde olduu gibi Trklerde de
ilk bata bir btndr, bitiiktir. Gk yaratc gce sahip olmakla birlikte o da yaratlmtr. Onu da
yaratan daha byk, daha kapsayc bir g vardr. Ve o g Tasavvuftaki Vahdet-i Vcud (Btnleik
Varlk) kavramna denk gelir. Gk ve yere yemin edilir, ikisinden birden yardm istenir. Hanlarn ve
hakanlarn, uluslarn soyu ge balanr. Cengiz Hana adn veren amann ad Gkedir. Herkesin
gkte bir yldz vardr ve herkesin yaam ve yazgs ge bir iple baldr. pin kopsun bu anlamda bir
bedduadr. uvaa da mavi renk Kovak (Kevek) kelimesiyle karlanr ve Kk/Gk sznden
tremitir. Moolca gk demek olan Tengeri sznn Tanr kelimesiyle balants aktr. uvaa da
ise Tpe gk demektir. Manuca Kuku eklinde yerc alr. Gn Olu: En nemli grevi kurtarclk
olan, Ulu Ataya ait adlardan biridir. Ik eklinde yeryzne dtne inanlr. Gn katlarnda
yaayan Tanrlar u ekilde sralanr.
1. KOA HAN, AK ANA, AK ATA
2. ZADA HAN, YEHST HANIM
3. YAYIK HAN, TALAY HAN, ETGEN HAN, MAY ATA, MAY ANA, CHGY HAN
4. YAYUI HANIM, HOTOY HAN
5. KIZAGAN HAN, SUORUN HAN
6. AYZIT HANIM, AY ATA, AY ANA, UD ATA, UD ANA, CAHIN HAN
7. MERGEN HAN, GN ATA, GN ANA, BRKT ATA, BRKT ANA, CILKA HAN, TANHA HAN
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 98
8. KBEY HANIM, ODIIN HAN, INIS HAN
9. UMAY HANIM
10. ERDENEY HAN
11. ALTAN HAN
12. SUVOLTA HANIM
13. AYI HAN
14. SUYLA HAN, KARLIK HAN
15. UTKUI HAN
16. LGEN HAN
17. KAYRA HAN
18. GKTANRI
19. TURA
Gk: (G/Gk/Kk). Mavi renk, ykseklik, sonsuzluk, gzellik, genilik, enginlik gibi anlamlar
ierir. Tanrsallk ifade eder. Gklen, ulu, mbarek demektir. Gkben ise Tanrsallk anlamna
sahiptir. Moolcada Hh hem mavi renk hem de gs manas ifade eder, Kakmukada Kk
mavi renk demektir. Gk/Kk ayn zamanda bir eyin kkeni, kk (k noktas) demektir.
(Kart: YER)
(Baknz, Benzer: GK-KAL)
GKDENZ: Sonsuz Okyanus.
Edeer: KKTENGZ, GKTENZ, GVTNES
Dnyann sonunda yer alr. Bu denizde veya kylarnda yaayan Hanlara eriilmez. Ak Denizin ve
Gkdenizin de tesinde Od Deniz (Ate Denizi) vardr. Akdeniz ve Gkdeniz mantna uygun olarak,
gkte Demirkazkn etrafnda dnen Akboz At ve Gkboz At vardr. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Gkdeniz: Gk Mavi + Deniz
(Yans: AKDENZ)
(Baknz: ODDENZ)
GK HAN: Gkyz Kaan.
Edeer: KK (KK) HAN
Ouz Hann ikinci einden doan oludur. Trk yurdunun snrszln ve enginliini simgeler. Gn
enginlii ve sonsuzluu byk neme sahiptir. rnein stikbal Gklerdedir! (M. Kemal ATATRK)
sz bu yaklamn ada bir yansmas olarak alglanabilir. Gk Hann ongunu Sungur kuudur.
Maviye alan bir rengi vardr. Dier kular avlamakta kullanlr. Gk Ata ile kartrlmamaldr.
Gk: Dnyay evreleyen havakre. Ayrca uzay anlamna gelir.
GK-KAL: Doa Katman.
Edeer: KK-KALI, KOVAK-KALI
Atmosferi ve Uzay, ayrca buralarda bulunan koruyucu ruhlar ierir. Yakutada ve Dolgancada Kalan
gk demektir. Kal (Kal/Kal) szcnn atmosfer ve uzayn farkllnn alglanabildii dnemlerde
ortaya km olduu dnlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 99
Gk-Kal: Gkyz ve atmosfer. Kal szc, kalkmak fiili ile balantldr. rnein kuun
kalkmas, uan kalkmas onun havalanmas demektir ve bu szckle ilikilidir.
GKTANRI: Semavi lah.

Edeer: KKTENGR, KKTENGER
En yce yaratcdr. Soyut bir kavram olarak yer alr. nsan biimli deildir. Ei ve benzeri olmayan,
insanlara yol gsteren, onlarn varoluuna hkmeden, cezalandran ve dllendiren bir ulu varlktr.
nsanlarn yaamna dorudan karr, buyruklar verir, iradesine boyun emeyenleri cezalandrr,
insanlara balad iktidar (kut) ve ksmeti (l) deerini bilmeyenlerden geri alr. afak sktren
(tan ntr) ve bitkileri oluturan da Ulu Tanrdr. O, yaam verici ve yaratcdr, lm de Tanrnn
iradesine baldr. uvaa da Tpe Tura (Gk Tanr) olarak sylenir. skitlerde Goytosr olarak ad
geen Tanrnn Gktanr demek olduu iddia edilmektedir. Meng-Hann Rubruk vastas ile Fransz
Kralna gnderdii mektupta, Moollarn inan anlay ak bir ekilde grlmektedir: Beyr (ezeli)
ve Beng (ebedi) Tanrnn buyruu budur. Gkte bir Tanr vardr, yeryznde de bir Hakan olacaktr.
Gktanr: Gk + Tanr.
(Kart: YERTANRI)
GKYOLU: Samanyolu.
Edeer: KKZOL, GKCOL
Gkyznde bir yol gibi grnen galaksi. Gne Sistemimiz bu gkada ierisindedir. Sylencesel
ordularn bu yolda ilerledii dnlr. Masal kahramanlarnn yine bu yoldan getikleri anlatlr.
Gkyolu: Gk + Yol
(Eanlam: ORDUYOLU)
GL YES: Gl Ruhu.
Edeer: KL (KL) ISI
Gln koruyucu ruhu. Her gl iin farkl bir ye vardr. ularn ilk atas ve yer tanrsnn mezar, bir gl
iinde, bir aa dibindeydi. Ouz Han ilk eini bir gln ortasndaki adada yer alan bir aacn
kovuunda bulmutur. Gllerde peri kzlarnn oynat ve erkekleri kandrarak suyun derinliklerine
ekerek boduklar sylenir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Gl: (Gl/Kl). Etraf karayla kapal, su kitlesi. Serinlik, kuytuluk gibi anlamlar vardr.
(Baknz: YE)
GZ: Nazar.
Edeer: KZ, KZ, GZ
Grme organ. Kt bak. En eski biiminde byc ve ktcl amanlarn gzlerinde kt ruhlarn
yerletiine inanlrd. Bu yzden bu baklarn tehlikeli bir g barndrd dnlrd. zerlik otu
yaklarak tts yaplmas, nazardan korunmann en etkili yoludur. Kt gz nesneleri bile atlatabilir.
rnein barda krabilir. Mavi boncuun bu enerjiyi kendisine ekerek yok edecei fikri yaygndr.
Kelimenin kz ate paras ile balants da dikkat ekicidir. Yakc enerjiyi temsil ettii aktr. Karak
szc de ayn anlamda kullanlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Gz: (Gz/Kz). Bakmak ve ate anlamlarna sahiptir. Bakn yakc gc olduu dnlr.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 100
GZG: Ayna.
Edeer: KZG, KZG, GZG, KZG, GZGE, KZGE
Baknca kendisini grebilmeyi salayan, yanstc nesne. Aynalar pek ok toplumda dikkat ekmi bir
nesnedir ve farkl anlamlar yklenmitir. Bu dnya ile teki arasndaki snr simgeler. Ruhlar alemine
alan bir pencere gibi alglanr. aman aynaya bakarak gelecekten haber verir veya kendi ruhunu
grebilir. Gzle grnmeyen varlklar gsterir. Erlik Han yannda bir ayna gezdirir ve buna baktnda
insanlarn iledikleri tm gnahlar grr. Gece aynaya bakmak uursuzluk getirecei dncesiyle
ho karlanmaz. Ayna yere brakldnda bir denize dnr. Tarak da yere brakldnda bir ormana
dnr. Baz amanlarn anormal gleri olan aynalar vardr. br dnyada doruklar gkyzn
deen iki dan arasnda bulunan bir sandkta duran ve tm dnyay gsteren bir ayna vardr.
Gmlen cenazelerin zerine ters bir ayna brakmak eski bir Trk geleneidir ve Anadoluda
uygulamaya devam eden yreler vardr. Grme eylemi ve grntlerin Trk kltrnde farkl bir
nemi vardr. Grnt gerein en nemli paras kabul edilir. Bu nedenle geriye dnp bakma yasa
(arkaya bakma yasa) veya kimseye bakmama yasa eklinde sylence motifleri vardr. Snavdan
geen kahraman bu yasaa uymazsa ta kesilir (taa dnr). Geriye dnldnde tpk aynada
olduu gibi bir yansma algs ile ruhlar alemine olumsuz bir yneli gerekleir. uvadaki
Tevger/Teker ile Macarcadaki Tkr kelimeleri arasnda bulunan balant ilgintir. Masallarda sihirli
aynalar gelecekten haber verir, uzak yerleri gsterir, insanlarla konuur. (Kaynak: Trk Sylence
Gzg: (Gz). Grmek ve yansmak anlamlarn tar.
GUYUK: Canavar.
Edeer: GYK
Vahi hayvan. Olaanst, yrtc canl. Deiik biimlerde tasvir edilir. En yaygn betimlemeye gre
karanlkta llerde ve mezarlklarda ortaya kar. Vcudu sar krmz tyle kapl, pis kokuludur. ok
iridir. Gndzleri yeraltna veya mezara girebilir. Grete yenilirse ekip gider. Fakat bunlarn dnda
her tr sra d somut varl ieren bir anlam vardr. Yresel ve yerel canavar motiflerine rastlanr.
rnein Trkiyede Van Gl Canavar ve Moollarn Gobi l Canavar gibi. (Kaynak: Trk Sylence
Guyuk: (Guy/Kuy/Ky). Kymak anlamn tar. Moolca Gy, komak ve kamak anlam ierir.
GN HAN: Gne Kaan.
Edeer: KN (KN) HAN
Ouz Hann gksel olan ikinci einden doan oludur. Yeryznn yaam kayna olan klar
sebebiyle Gnee duyulan hayranln mitolojik davurumudur. Gn Hann ongunu Lan (ahin)
kuudur. Maviye alan bir rengi vardr. Dier kular avlamakta kullanlr. Gn Han altn bir ota (adr)
kurdurur. Sa tarafna krk kula yksekliinden bir direk diktirir. zerine de altn bir tavuk koydurur.
Altn, Gnein mecazi bir semboldr. Hamile kadn ryasnda Gne grrse kz olur. Gnbatmn
izlemek pek iyi karlanmaz. Ktcl varlklar Gnei bomaya alr, batarken kzla boyanmasnn
nedeni budur. Gn grmeyesin gibi beddualar nemli bir yere sahiptir. Gn Ata ile
Gn: (Gn). Gndz. Ayrca Gne demektir. Moolcada Gn, derin demektir.
(Kartrlan: GN ATA)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 101
GRE: Sylencesel Spor.
Edeer: KRE, KR, GRE, KRE, GLE
Belirli kurallar ierisinde iki kiinin birbirinin srtn yere getirmeye almasdr. Grei veya
Gremen (Pehlivan) ad verilen kiiler Trk kltrnde nemli bir yere sahiptir. Kahraman,
evlenecei kzla greir ve yener. Yiitler alt yandayken gremeye ve byklerini yenmeye
balarlar. Manas destannda yer alan Koay Han gelmi gemi pehlivanlarn en iyisi olarak kabul
edilir. Hannamede ise Ulu Arslan Han pehlivanlarn atas olarak yad edilir. Bu pehlivan tam 1200
yandadr. Efsanevi Trk Hakan Gr Hann ismi ile benzemesi de dikkat ekicidir. (Kaynak: Trk
Gre: (Gr/Kr). G anlamn tar. Glerin karlatrlmas demektir.
H Harfi in Aadaki Sayfann Bana Geiniz
LTFEN, BU YAPITIN DAITILMASINA

YARDIMCI OLUN
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 102
-HHAKAN: mparator.
Edeer: HAGAN
Moolca: KAAN
Birlemi hanlklardan veya krallklardan oluan lkeyi, bir topluluu veya bir boyu yneten kii.
Krallarn kraldr. Trk tarihinde yer alan Karahan devletine dier uluslar Hakanya adn vermilerdir.
Hakan: (Han/Kan). Soy ve soyluluk anlamlar ierir. Han szc ile balantldr.
(Baknz: HAN, HANIM)
HALAY: Tren Dans.
Edeer: ALAY
Kkleri milattan nceki dnemlere ve hatta Tarihncesi alara uzanan bir oyundur. Al klt ile
ilikilidir. Yaamn enerjisini, dngsn, dayanmay, hareketi, durup devam etmeyi ve ritmi ierir.
Al (Hal) szcnn atele yani yaamsal enerjiyle bal olmas bu oyuna verilen nemi
gstermektedir. lkel biiminin ad All veya Yall olarak bilinir. Kobustan adl blgede kayalara izilen
eski alara ait resimlerde bu oyunun resmedildii grlmektedir. Elley (Allay) adl ilk ata ile de
balantl grnmektedir. Yakutlar bu dansa Ohokay derler. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Halay: (Al/Hal). Topluluk ve ate anlamlar ierir. Moolca Halah fiili serbest brakmak,
rahatlatmak manalarna gelir. Manuca Hala fiili de ayn ierii ihtiva eder.
HAL DL: Ters Lisan.
Edeer: AL DL
Al dili olarak da bilinir. Tersine bir dildir. nana gre te dnya varlklarnn yaaylar, grnleri
ve dilleri bu dnyann tam tersidir. Git demek iin Gel demek gerekir veya bazen de szcn ya da
cmlenin tersten okunmas lazmdr. Ku dili kavram ile de balantldr. Amerikan kovboy filmlerinde
bir dnem yerli dillerini filmlerde kullanmak yerine, bu zahmete girmemek iin ngilizceyi tersten
okutarak kotaran ynetmenlerin uygulamalarn da akla getirmektedir. nk bu anlay kendinden
olmayan kart olarak alglamann bir sonucudur. Trk kltrnde te dnya bu dnyann tersidir.
Yer alt alemi bu alem ile uyumsuzuk halindedir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Hal: Aldatmak, kandrmak ve kzl renk anlamlarn ierir. Moolca kknde ise Al-Hal
benzemesine ilave olarak Gal (Ate) anlam da vardr.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 103
HAN: Kral.
Edeer: GAN
Moolca: KAN
Bir lkeyi, bir topluluu veya bir boyu yneten kii. Mitoloji de tanrlarn da sfat olarak kullanlr. lk
alarda Han ayn zamanda topluluun dini nderidir. Topluma ba-amanlk yapan kiidir. Ata
Ruhlar adna trenler dzenler. Tahta ktnda ise bir kee zerine oturtulup dokuz kez doudan
batya doru evrilir. Bu onun ge kmasn, gn dokuz katn ap Tanrya ulamasn ifade eder.
Doal olaylarn nderden kaynakland dnlr. O doaya etki edebilir. Daha sonralar bu durum
biraz daha soyutlatrlp, kt yneticinin bereketsizlie, iyi olann ise bollua sebep olaca inanc
haline dnmtr. Devletin gc hakann ne kadar kulu olduuyla ilgilidir. Kan kelimesi ile yakndan
ilgilidir. Kan hayat verici bir g olarak ve nesilden nesile aktarlan bir yaam ve zellik taycs
eklinde dnlr. Yeminler kan aktarak yaplr. Kanla slanm mendiller srldnde kr olan gz
grmeye balar. Kanlar birbirine karan insanlarn mr boyu hatta lmden sonra bile bal
kalacana inanlr ve bu nedenle biraz stn iine bir iki damla kendi kanlarn damlatarak ienler
Kankarda olurlar ve soydan gelen kardelik kadar geerli saylr. Kahramanlar doarken avularnda
sertlemi bir kan phts tutarlar. Moolcada Han kelimesi Gk anlamn da ierir.
Buyrultu/Buyruldu: Ferman veya Yarlg/Yarlk: Ferman ad verilen emirleri toplumu dzenler ve
masallarda da sk sk yer alr. Trklerde Ege/Ee szc de kral anlamnda kullanlr. Tigin/Tekin ise
Prens, ehzade demektir. Trk-Mool ve Macar tarihinde gerekten yaam olan ancak ad
sylencelere giren ve olaanst zellikler yklenen belli bal Hanlar u ekilde sralanabilir.
(Trke-Moolca-Macarca olmayan isimler listeye alnmamtr.) Bazen Beg/Be/Bey szc de Han
anlamnda kullanlsa da aslnda Be daha dk bir hiyerarik dzeydedir ve genelde Aa kavramna
denk der, bazen de il,ile yneticileri kastedilir.
- Be: Aa, vali, prens.
- Begm: Hanmaa, kadn vali, prenses.
nemli Tarihsel Han Kiiler: Ablay Han, Almos Han, Alparslan Han, Arpad Han, Abara Han,
Atla Han, Baygu Han, Bilge Han, Bg Han, Bura Han, Bumn Han, Cengiz Han, aatay Han, ar
Han, Edigey Han, Girey Han, stemi Han, Karaman Han, Kublay Han, Mehmed Han, Mete Han,
Otman Han, gedey Han, Saluk Han, Saltuk Han, u Han, Temr Han, Toktam Han, Turul Han,
Tuman Han, gyek Han. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Han: (Han/Kan). Soy ve soyluluk anlamlar ierir. Moolca, Tunguzca, Manuca ve Trkede
kk ses farklaryla hep ayn anlam tar.
(Yans: HANIM)
HANIM: Kralie.
Edeer: KANIM
Moolca: HATAN (KATAN, HATUN)
Bir lkeyi, bir topluluu veya bir boyu yneten kadn. Mitoloji de tanralarn da sfat olarak kullanlr.
Ece veya Ee olarak da kullanlr. Prenseslere ise Bike/Bke denilir. Hanm (Kralie) szcnn
treyii u ekilde anlatlr. Mete Han (Moollar Cengiz Han olduunu sylerler) gelip sayg sunan
herkesin Hanm eklinde hitap ettii bir ortamda, ieri giren eini grnce te bu da benim Hanm
der. O gnden bu yana kadn yneticilere Hanm denir. Etimolojik olarak doruluu tartlsa da,
sosyal hayat algs olarak kadnn bu konumu tartlmaz bir gerektir. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 104
nemli Tarihsel Hanm Kiiler: Synbike Hanm, Emese Hanm, Trkan Hanm, eek
Hanm, Tomrus Hanm, Ipar Hanm, Mama Hanm, Brte Hanm, Ksem Hanm,
Hanm: (Han/Kan). Soy ve soyluluk anlamlar ierir. Han szcnden Hanmn tretiliine
benzer bir durum da Beg/Be (Bey)den Begm szcnn oluumudur. Begm; Beyin diil
halidir ve hanmaa, kadn ynetici, prenses gibi anlamlar ierir.
(Yans: HAN)
HIZIR: Hzr Peygamber.
Edeer: HIDIR, KIDIR
Zor anlarnda insanlarn yardmna koan, bakalarnn klna brnebilen, olaanst zellikleri olan
bir peygamber. lmszl arad sylenir. Dua ettiinde veya verdii bir elma yenildiinde ksr
kadnlarn ocuu olur. Bilgelik ve hikmet sahibidir. nsanlara yardmc olan kutlu bir kiidir. Ba
skan iyi insanlarn yardmna koar. Kuran- Kerimde ad dorudan gemez. Peygamber olduu da
belirtilmez fakat bu ynde iaretler vardr. Smer kkenli bir kii olduu da iddia edilir. Smerlerden
beri var olduu ne srlmektedir. Smerlerdeki Hassatra ile ayn kii olduu dnlebilir.
lmszlk suyunu itii iin lp yeniden dirilebilir. Elbiseleri yeildir. Bu anlamda doay simgeler.
Hzr Ata da denir. Havada dolar, su stnde yrr. Klktan kla girebilir. Doadaki varlklara sz
geirebilir. nsanlara grndnde kendini tantmad mddete kimse onun gerek kimliini
bilemez. nsanlar snavdan geirir, bazen bir dervi, bazen bir yoksul klna brnr. A olduunu
syler, iyilikle karlk verenleri dllendirir, tam tersine kendini kovup aln gidermeyenleri
cezalandrr. Savalarda kurt klna girip ndere veya komutana grnr. Yaralar iyiletiren ilalar
yapar veya ieriklerini tarif eder. Bazen kr olarak tarif edilir ama gze ihtiyac yoktur, nk o kalp
gzyle her eyi grr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Hzr: Arapa kkenlidir. Hadra Yeil kelimesiyle ilgilidir. Bir baka gre gre ise Smerce
kkenli bir isimdir.
HORTLAK: Zombi.
Edeer: HORTAN, HORTDAN
Yaayan l. Mezardan kan l. Cansz olduu halde hareket edebilen varlk. lm zor olan kiinin
hortlamasnn daha yaygn olduu dnlr. nk gz dnyada kalmtr. Mezardan kma
olgusunu, lmeden (ld sanlarak) gmlme ile aklamaya almak yeterli deildir. nsanlk
tarihinde bu tip vakalara rastlanm olsa da, hortan motifi farkl kltrel alglarla balantldr. rnein
Avrupada ld sanlarak gmlecei korkusunu tayan dneminde tannm kiilerin buna engel
olmak iin aldklar nlemleri ieren vasiyetler dahi vardr. Hortan yklerinden lm olan kiinin
artk bu dnyaya ait olmad, bunun kabullenilmesi gerektii sonucu dahi karlabilir. Fakat aslnda
bu motif, insann lme ve onu en iyi sembolize eden mezarlara ynelik olan korkularnn bir
davurumudur. Pek ok toplumda mezardan kma veya yaayan l anlayna dayanan varlklar
mevcuttur. Hatta bir dnem popler kltrn en ok ilgi duyduu figrlerden birisi haline gelerek
korku filmlerine konu olmulardr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Hortlak: (Hort). Mezardan kmak anlam tar. Kelime kknde bir yerden frlamak, dar
kmak, yediden domak gibi anlamlar vardr.
(Baknz: HORTLAMAK)
(Baknz, Benzer: REK)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 105
HORTLAMAK: Mezardan kmak.
Edeer: HORTDABir lnn mezardan kmas. Anadoluda pek ok yrede mezarndan kp gelen gen kzlarn
ykleri anlatlr. Geldiinde ya bir eaysn alp gtrr veya toprak dkntleri (ayak izleri) takip
edildiinde onun mezarna kadar vard grlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Hortlamak: (Hort). Mezardan kmak anlam tar.
(Baknz: HORTLAK)
HYK: Tmls.
Edeer: HYK, YK, YK
Yma tepe eklindeki mezar. Talardan sembolize edilmi biimine Moollar Ovo (b, v, Ovo),
kazaklar ise Oba derler. erisinde genellikle Hakan (mparator) Tigin (Prens) gibi kiilerin mezarlar ve
deerli eyalar bulunur. Hykler tahtalarla, bazen de talarla evrili mezar odalarnn stne bir
metre ile yetmi metre arasnda toprak ylmasyla oluturulur. Ayrca bugn in snrlar ierisinde
yer alan Uygur zerk Devleti topraklarnda Trk yapm devasa gen yaplar (piramitler)
kefedilmitir ve bunlarn Msr ve aztek piramitleriyle byklk ve nitelik itibariyle yaracak seviyede
olduu sylenmektedir. Hyk yesi, hyn koruyucu ruhu demektir. Hykleri soyanlarn, ap
iine girenlerin balarna felaketler geldii anlatlr. Bu durum Ata ruhlarna sayg inanc ve Ata
maaralar anlayyla da balantldr. Hyklerin Kurgan olarak adlandrld da olur. Piramitin iinde
bir mumya, zerinde kurt balar ve ayyldz sembolleri ve ayrca Ouz Kaan'n temsili sreti
bulunmaktadr. Bunlar aslnda antik hyklerdir. Batda Beyaz Piramit olarak da adlanrlmaktadr.
Farkl uygarlklarda kral mezarlarnn yma toprak ierisinde oluturulmasna sklkla rastlanmaktadr.
Hyk: (Hy/y). Tepe anlam ierir.
(Baknz, Benzer: KURGAN)
HU HANIM: Gazap Tanras.
Edeer: HU (KU) HANIM
ok merhametsizdir. ok ey bilir ama ktye kullanr. Fitne karr. Yeraltndaki kara sularn en
dibinde yaar. Kara Tilki klna girebilir. Beii Ak Kayadr. Kayalardaki gzle grnmez kaplar
sadece onun sesiyle alr. Cinsel ierikli davranlar bulunur. Bilinmezler alemini bilir. Demir Asa ile
dolar. Yeryznde ktlkler yapar. nsanlar arasnda huzursuzluk karr. Srekli olarak ktlk
dnr ve iinde ktlk olan insanlara musallat olup onlar olumsuz davranlarda bulunmaya iter.
Kuu Ana ile kartrlmamaldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Hu: (Hu/Ku). plaklk ve beyazlk anlamlar ierir.
HUNOR HAN: Sylencesel Hakan.
Hunlarn ve Macarlarn atas olarak kabul edilir. Hun kolunu temsil eder. Macarlara gnmzde
verilen iki isimden birisi (Hungar) yine burada kaynaklanr (dieri Magyar). Kimi grlere gre aslnda
kkeni ok daha eskilere kadar uzanmaktadr ve skit (Saka) kkenli bie sylencenin gelimesiyle
olumutur. Kardei Magor ile birlikte kutlu bir geyiin peinde denizi geerek Macaristan
topraklarna ularlar. Soyundan Atla (Attila/Atilla) Hann geldii sylenir. (Kaynak: Trk Sylence
Hun: (Hun/Kun). Moolcada insan anlamna gelen bir kktr.
(Yans: MAGOR HAN)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 106
I Harfi in Aadaki Sayfann Bana Geiniz
LTFEN,
YAYGINLAMALARI VE UNUTULMAMALARI N
BU YAPITIN ERSNDE YER ALAN BLGLER
PAYLAIN.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 107
-IIDIK: Azat Kurban.

Edeer: IDUK, ITIK, IYIK, IDU
Doaya salarak babo brakma eklinde gerekleen kurban. Bylesi hayvanlar douya doru
srlr, zerine bir iaret koyulur. Ve bir daha kimse elini sremez. Ayrca Tanrya aitlik ve Tanr
tarafndan gnderilmilik anlamlarna da gelir. Macarcada tsen sz Tanr demektir. Trkede
Id/di/zi/ szckleri de Tanr anlam ierir. ye/e/se/si/i ve hatta ne/ni tabirleri de koruyucu ruh
demektir. Idukut; Kut sahibi, Tanrdan gelen, Tanrya yakn, Tanrya benzer, Tanr tarafndan
grevlendirilmi vb. anlamlar ieren ve Uygur kaanlarnn byk ounluunun kulland bir
unvandr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Idk: (Id/di). Idmak (azat etmek) fiilinden tremitir. Kutluluk ve tanrsallk anlamlarn da
ierir.
(Baknz: IZIH HAN)
IRK: Kehanet.
Edeer: IRIK
Falclk. Gelecekten haber verme. Falclk tm toplumlarda deiik nesnelerle gerekletirilen bir
uygulamadr. zellikle ingenlerle zdelemi bit kavramdr. Falclara Irk ad verilir. Irkl Hann ad
da bu isme dayanr. Falclar iin ise u tabirler kullanlr.
- Bak: Fal, Bak: Falc (Bakmak fiilinden).
- Krm: Fal, Krm: Falc (Krmek/Grmek fiilinden).
Irk: (Ir/Yr). Konumak, aldamak, ezgi, ark sylemek anlamlarn tar. Moolca re, Trke
Irm szckleri kehanet demektir.
(Baknz: IRKLAMAK, ARKIL HAN)
IRKLAMAK: Kehanette Bulunmak.
Edeer: IRIKLAMAK
Falclk yapmak. Gelecekten haber vermek. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Irklamak: (Ir/Yr). Konumak, aldamak, ezgi, ark sylemek anlamlarn tar.
(Baknz: IRK, IRKIL HAN)
IRMAK YES: Irmak Ruhu.
Edeer: YIRMAK (IRMAG) ISI
Eanlam: 1. YILGA 2. RS yeleri
Moolca: MR (MREN, MREN, MRN) EZEN
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 108
Irman koruyucu ruhu. Her rmak iin farkl bir ye vardr. Trklerde baz rmaklara zel nem verilir
ve sayg duyulur. zellikle tken blgesindeki rmaklar On Irmak, Otuz Irmak gibi tabirlerle
snflandrlr. Kutsal rmaklar kaynaklarn genellikle Umadan (Cennetten) veya Yaam Aacnn
kknden alrlar. Trklerde iki rman kesitii yerler zel neme sahiptir. Buralarda bulunan adalar
ise kutlu saylr. Bu birleme soyun iki kolunu Ana ve Atay temsil eder. rnein Ktanlarn ak ata
binmi atalar ile boz kze binmi analar iki rma izleyerek byle bir yerde rastlam ve
evlenmilerdir. Onlardan da sekiz boy tremitir. Bu nedenle Bahar ve Gz mevsimlerinde ak bir
aygrla boz bir inek kurban ederlermi. teki dnyada Doymadm (Toybadm) Irma ad verilen bir
akarsu vardr. lm ve teki dnyann nimetlerinin srekliliini simgeler. Irmaklara farkl anlamlar
yklemek Trk kltrnn vazgeilmez zelliklerinden birisidir. rnein Necip Fazl Ksakrekin
Sakarya Trks adl iirinde, siyasi ierik de dahil olmak zere pek ok anlam ykler ve Sakarya
Irmana bir insan gibi hitap ederek, yle diye seslenir.
Yol onun, varlk onun, gerisi hep angarya;
Yzst ok srndn, ayaa kalk, Sakarya!
Irmak: (Ir/Yr). Nehir demektir. rldamak, aldamak, ezgi, ark sylemek anlamlarn tar.
(Baknz: YE)
IAN: Din.
nan. Din, genellikle doast, kutsal ve ahlaki eler tayan, eitli ayin, uygulama, deer ve
kurumlara sahip inanlar ve ibadetler btn. Moolca kkenli nen ve Trke Inan szckleri ile
de karlanmaktr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ian: (I). Ik ve aydnlk szckleriyle balantldr.
ITOGA HANIM: Tarla Tanras.
Edeer: TGE HANIM
Tarlalar ve ekenekleri korur. Etgen ile ayn Tanra olduunu ileri sren grler vardr. (Kaynak:
Itoga: (It/Id). Idk, di isimleriyle balantldr. Moolcada tge/tege, Tuva dilinde deg
szckleri umut demektir.
(Baknz: ETGEN HANIM)
IZIH HAN: Hayvan Tanrs.
Edeer: ITIH HAN
Hayvanlar ve zellikle atlar, Idk olarak doaya salnan azat kurbanlar koruyan Tanrdr. Dalarn
zirvesinde yaar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Izh: (Iz/Id). Idk sznden gelir. Salmak, serbest brakmak anlamlar vardr. Kutsallk ve
Tanrsallk kavramlarn da bnyesinde barndrr.
(Baknz: IDIK)
I Harfi in Aadaki Sayfann Bana Geiniz

LTFEN, BU ESERN NDEK BLGLER BAKA
YAPITLARDA YENDEN LEYN.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 109
-B: Soytar.
nsanlar gldren kii. Hokkabaz, aklaban. Ortaoyununda da yer almtr. (Kaynak: Trk Sylence
bi: (b/p). Gldrmek anlam vardr.
TE HANIM: Salk Tanras.
Hastalklar nler, insanlara salk verir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
ite: (y/z/). ye/e yani koruyucu ruh ve sahip anlamlaryla balantldr. Ayrca Ece/Ee
yani kralie ve abla szckleriyle de yakndan ilgilidir. Enjeksiyon yapmak (rnga etmek)
anlamna gelen itmek adl szckle benzerlii de ilgiekicidir.
D: lah.
Edeer: Z
Yaratc. Sahip, malik, efendi. ye kavramyla yakndan balantldr. Moolca sahip anlamna gelen
Ezen ile de alakaldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
di: (Iz/Id). Sahiplik ve kutluluk anlamlar ierir. Moolcada hi (Eski Moolca Een) szc
bir eyin kkenini belirtir. Tunguz dilinde Odu, Moolcada Udu, Trkede Id kk doast
ve mucizevi olma anlamlar tar.
(Baknz: TANRI, OAN)
L YES Vilayet Ruhu.
Edeer: HULA (KULA) ISI
Moolca: KOTA EZEN
ehrin veya bir yerleim biriminin koruyucu ruhu. Her ehir iin farkl bir ye vardr. ehir adlar farkl
biimlerde oluturulabilir. rnein Almat ehrinin ad Alma Ata adl koruyucu ruhun / evliyann
adndan gelir. Trklerde yer adlar deiik biimlerde oluturulabilir. Birka rnek vermek yararl
olacaktr.
1. Kent (Kend, Kant, Kand): ehir demektir.
Semerkent, Takent, Yarkent, imkent, Hankent, Kumkent, Mankent, zkent, Tnkent,
Semizkent, Stkent, Yegenkent,
2. Bal (Bal, Balk): Sur, duvar demektir.
Ordubal, Kuzbal, Bebal, Yengibal, Togubal, Baybal, Kabal, Togubal,
akukbal, Bavlbal,
3. Yurt: Vatan demektir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 110
Karlyurt, Yeilyurt, Akyurt, Talyurt, Bozyurt, Kzlyurt, ayyurt, Dzyurt, zyurt, Bayurt,
amyurt, Dayurt, Saryurt, Gzelyurt,
4. El: Yurt, vatan demektir.
Tunceli, Trkmeneli, Yldzeli, ayeli, Korkuteli, Orhaneli, ameli, Gneli, Taeli, Kocaeli,
Krklareli, Ouzeli, Yavuzeli
5. Kla: Kn kalnan, konaklanan yer demektir.
arkla, Akkla, Ulukla, Akakla, Kzlcakla, Kzlkla, nkla, Bakla, Takla,
Sarkla, Beykla, Dzkla
6. Yayla: Yazn kalnan, yerleilen yer demektir.
Altnyayla, Uzunyayla, Akyayla, Saryayla, amyayla, Bayayla, Bozyayla, Dzyayla,
amlyayla, Yeilyayla, Karacayayla
l: (El/l). ehir, Vilayet demektir. ller eskiden zerk lhan tarafndan ynetilirken, sonralar
merkeze bal lbey (Vali) tarafndan ynetilmeye balanmtr. leler ise lebey (Kaymakam)
tarafndan ynetilir.
(Baknz: YE)
LEMEN HAN: Sylencesel Hakan.
lemen boyunun atasdr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
lemen: (El/l). l sahibi, il alan demektir.
LENMEK: Lanetlemek.
Bir kii iin kt temennilerde bulunmak, bana felaket gelmesini istemek. (Kaynak: Trk Sylence
lenmek: (l/Yil/Yel). Ktlk anlamn ierir. Yel kk ile balantldr.
(Baknz: LEN)
LEN: Lanet.
Kt kader, kt son, felaket gibi bir insann bana gelen ve peini brakmayan olumsuz durumlar. Bir
eit ceza olarak alglanr. Ayrca bu gibi durumlara ynelik temenniler. Trk inannda haksz yere
yaplan lanetin kiinin kendisine dneceine inanlr. Lanet, bir kavram olarak neredeyse
yeryzndeki tm toplumlarda mevcuttur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
lenmek: (l/Yil/Yel). Ktlk anlamn ierir.
(Baknz: LENMEK)
MRE: Cemre Cini.
Edeer: MERE, EMRE
lkbaharda grnp titrek klar saarak ge ykselir. Sonra buzlarn zerine derek onlar eritir.
Oradan da yere girer. Bundan sonra snm topraktan buhar ykselir. Emire baharn geliini temsil
eder. Bulgarlarda Zemire olarak yer alr. Anadolu Trkesindeki Arapadan gelme Cemre szcnn
aslnda bu adn benzetme yoluyla deimi hali olduu sylenebilir. lk cemre 20 ubatta havaya ve
yedier gn arayla da suya ve topraa der. Zemre ise Kumuk Trkesinde nem, buhar gibi
anlamlara gelir. Emir ise sis, duman, bulut anlamlarn tar. nl tasavvuf ozan Yunus Emre ve eyhi
Taptuk Emrenin adlar da bu konuda ilgi ekici bir zellik tar. Tasavvuftaki kor ve ate kavramlarnn
mecazi anlamlar vardr. Temizlenmeyi ve yeniden douu temsil eden ate ak kavramnn
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 111
yakclyla da yakndan ilgilidir. Amramak / Emremek / mremek (Ak Olmak) ve Amra / Emre / mre
(Ak) szckleri de bu konuyla balantl olarak deerlendirilebilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
mre: (Am(Em/m). Ate ve Ak anlamlar tar. Ayrca damga, hafza gibi ieriklere de sahiptir.
m Moolca ve Trkede iaret, belirti demektir.
(Baknz: KOR)
N YES: Maara Ruhu.
Edeer: N (HN) ISI
Eanlam: NKR (NGR, NGR) YES
Moolca: HONGIL EZEN
Maarann koruyucu ruhu. Her maara iin farkl bir ye vardr. Trklerde maaralar farkl alemleri ve
gizli diyarlar birbirine balayan geitlerdir. Yer alt dnyasn yeryzne balayan kaplardr. Hun
Devletinde kutsal saylan ve byk amanlar ile devlet adamlarnn ziyaret ettii bir Ata ni
(Maaras) vardr. Buras kutlu bir yerdir, senenin belli gnlerinde ziyaret edilir ve sayg gsterilir. Bir
eit mabeddir. Gktrklerde ve baka Trk boylarnda da yine ayn ekilde kurbanlar sunulan ata
maaralar vardr. Kurttan treme efsaneleri ou zaman bir maarada gerekleir. amanlar
yeraltna giderlerken Dnyann Bacas denilen bir kapdan geip yeraltndaki maaralardan oluan
tnellerde yolculuk yaparlar. Trklerin Ana ad verilen kurt atalar byle bir maarada kurttan
domutur. Yer alt dnyasnn bir parasdrlar. Tapnaklarn ou maaralardadr ve ata ruhlar
buralarda gezip dolanr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
n: (n). Maara demektir. nilen yer anlamna gelir. (Baknz: YE)
NEHST HANIM: Doum Tanras.
Edeer: YEHST HANIM
Gl glleriyle doum yapan kadna hatta douran ev ve ahr hayvanlarna yardm eder. Gl
Trk kltrnde farkl bir neme sahiptir. Bolluk, tokgzllk gibi anlamlar vardr. O yzden bir
aman doarken glerek hayata balar. Trk Sinemasndaki Glen Adam filminde bu doum motifi
sanki gemi alardan gelen ortak bir bilinaltnn rn olarak ada dnemde yeniden ortaya
kar. Bir kadnn yaplan bir trenle kriz halinde gldrlmesi onun ksrlktan kurtulaca anlamna
gelir. Kahkaha cinsellii artrr. Gl bazen ly bile diriltir masallarda. (Kaynak: Trk Sylence
nehsit: (ye/ne/Ene). Anne ve sahiplik anlamlar ierir. Trklerde baz boylarda kutsal olarak
kabul edilen nek kelimesi ile ayn kkten tremitir. Moolcada neh szc glmek
demektir ve Tunguz dillerinin tamamnda da yine glme anlam ierir. Glmek sihirli bir olgu
olup bereket getirdiine inanlr, yehsitin glerek doum yapan kadnlara yardmc olduu
sylenir. ye szc ile de alakaldr. yi ve yilik szckleriyle de ayn kkten gelmektedir.
RLE HAN: ller Tanrs.
Yeraltnda yaar. Yeraltndaki evi krk kelidir. Evinin nndeki dokuz am aacna dokuz olu atlarn
balar. Bazen Erlik Han ile ayn Tanr olarak dnlr. Kendisine konur renkli bir atla konur renkli bir
inek kurban edilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
rle: (r/Er). G, kuvvet anlamlarn barndrr. Yer, yer alt demektir. Moolcada r bak
anlamna gelir ve balantl olabilir.
(Baknz: ERLK HAN)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 112
RS HANIM: Koruyucu Tanra.

Kt ruhlar kovan tanradr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
ris: (r/Er). G, kuvvet anlamlarn barndrr. Kurtulu, hrriyet demektir. Iras (Uras) szc
ile de balantldr.
R: Peri.
Perikz. Cisimsiz diil varlk. Tm dnya mitolojilerinde farkl isimlerle yer alr. ou zaman iyicil
varlklardr. ok gzel kz bir klna brnr. Fakat aslnda ne gz ne kula be burnu ne sa
olmayan bir canldr. Masal kahraman yiitlerle evlenirler. Bazen de onlar grnmez yapan sihirli
gmlekleridir. Tepegzn annesi bir peridir. Bazen ye kavram ile edeer kullanlr. Hayvan klna
girebilirler. Peri Han kavram perilerin nderlerini ifade ettii gibi perilerle iletiime geebilen
amanlara da denir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
ri: (r/Er). G, kuvvet anlamlarn barndrr. rmek (bulunmak ve olgunlamak) fiili ile
balantl olarak dnlebilir.
YE: Koruyucu Ruh.
Edeer: YYE, EE, , IS, EZ
Moolca: EZEN, EJEN, EEN, EDN
1. Sahip. Koruyucu. Bir eyin maliki.
2. Bir eyin koruyucusu, koruyucu ruhu. Nesnelerin iinde olan, olaanst doasn aktaran gizli g.
Koruyucu, iyiliksever ruhlara verilen isim. Trk mitolojisinde pek ok doa unsurunun zellikle de
belirli bir anlam ve deeri bulunanlarn mutlaka bir yesi vardr. Orman yesi, Aa yesi, Su yesi
gibi Ba yesi zm ban korur. nsanlardan kendilerine yani koruduklar eye kar saygl
olmalarn beklerler. yle olmadnda kzarlar. Bunun dnda zararszdrlar. Bu ruh her bir unsurun
her yesi iin ayr ayr mevcuttur. Ve onun ayrlmaz bir parasdr. rnein her ocan kendi koruyucu
ruhu vardr. Hatta slam sonras Mescit (Meet) yesi ad altnda Cami ve Mescidlerin bile koruyucu
ruhlar olduuna ok uzun sre inanlmtr. Hatta Tatarlar arasnda bugn bile yaygn olarak bu inan
yer almaktadr. yeler bulunduklar yerin temizlik ve gvenliine ok nem verirler, hatta insanlara
rnek olsun diye bunlar bazen kendileri gerekletirirler. Ayrca Altay Ezi (Altay Dann koruyucusu)
gibi zel adlarla oluturulmu iye adlar da vardr. Trkedeki Issz tabiri Koruyucu Ruhu olmayan
yerler iin kullanlrd. Bu varlklar koruduklar yerin dnda gszdrler, o yzden oralar terk
etmezler. Hemen her eyin iyesi olabilir rnein: Ta yesi veya eki yesi Bu anlay slam
dinindeki, her nesnenin ve her varln banda en az bir melek bulunur anlay ile de paralellik
gstermektedir. rnein her insann sa ve sol omzunda gnah ve sevaplarn yazan melekler
(Kiramen ve Katibin) bulunmaktadr. Dolganlarda Eski Mallar yesi eklinde ifade edilebilecek bir ye
dahi vardr. Kimi zaman soyut olgularn veya olaylarn da yesi bulunur, rnein ut Ezi (Ktlk yesi)
ktlklara neden olan bir varlktr. Bu nedenle, tm yeleri tek tek incelemek mmkn grnmedii iin
sadece en ok bilinen ve tannanlar ele almak daha doru olacaktr. Trklerle komu bir kavim olan
Yenisey Ostyaklarnda E (Es) adl bir Gk Tanrs vardr ve gn yedinci katnda yaar. Yakutlar ye
iin bazen Kdegen tabirini kullanlar. Telet Trklerinde Dnyann bandan veri var olan yezi adl
bir ruh bulunur, ki belki de Ba ye olarak tanmlamak uygun olacaktr. yeler bazen Beki olarak da
adlandrlr. Etrsk yaztlarnda e olarak yer alr. yeler iki ana snfa ayrlr.
1. Kk-Kal (Gk-Hava) yeleri: Gk cisimlerinin koruyucu ruhlardr. Her bir gk cisminin
kendi iyesi vardr. Bir gre gre saylar 19 tanedir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 113
2. Yar-Sub (Yer-Su) yeleri: Yerle ve sularla ilgili bulunan varlklarn iyeleridir. Her bir varln
kendi iyesi bulunur. Bir gre gre saylar 17 tanedir. Dalarn eteklerinde, nehirlerde,
pnarlarda, ormanlarda otururlar. Hakaslar bu yeleri sadece iki tane dnrlerdi. Da Ezi
ve Su Ezi.
ye: (y/z/s/Ez/). Sahip, malik. Koruyucu. rnein dikut ismi di (ye) ve Kut kelimelerinin
birleik halidir ve Kutun sahibi demektir ki Tanry ifade eder. Mool ve Tabga dillerinde
Ezen/Een, Manuca Eden szckleri de sahip ve/veya amca anlamlarna gelirler.
(Baknz: 1. OD YES, 2. SU YES, 3. YEL YES, 4. YER YES)
K Harfi in Aadaki Sayfann Bana Geiniz
LTFEN, BU E-KTABI
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 114
-KKABULGAN: ekil Deitirme.

Edeer: KUBULGAN, KABULGAK
Moolca: HUBILGAN
Don Brnme (Ton Brgnme) veya Donuna Girme (Tonuna Girme) eklinde de ifade bulur. Baka
bir varla dnmek. Metamorfoz. Klk deitirmek. Genelde silkinilerek gerekleir. Donuna girmek
eklinde de ifade bulur. En ok ku ve geyik donuna girme yaygndr. Erenler gvercin ve geyik tonuna
brnrler. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kabulgan: (Kap/Kab). Kabuk kelimesiyle ayn kktendir. Kabuk deimek, biim deitirmek
anlamlarna gelir. Kap sz ile de balantldr.
Ton: (Don/Ton/Tong). Giysi, tehizat demektir. Donanm kelimesi bu kkten gelir.
(Baknz: KABULMAK, KUBULMAK)
KABULMAK: ekil Deitirmek.
Edeer: KABULGAMAK, KUBULMAK
Don Brnmek (Ton Brgnmek) veya Donuna Girmek (Tonuna Girmek) eklinde de ifade bulur.
Baka bir varla dnmek. Metamorfoz. Klk deitirmek. Genelde silkinilerek gerekleir. Donuna
girmek eklinde de ifade bulur. En ok ku ve geyik donuna girme yaygndr. Erenler gvercin ve geyik
tonuna brnrler. rnein bir masalda, maarada yaayan 13 kz birdenbire Kurda kabulgar
(dnr). Ahmet Yesevi zaman zaman Turna kuu klna girer. Gvercin tonuna brnen Hac
Bekta, Torul Baba bir doan klna girerek takip eder. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Kabulmak: (Kap/Kab). Kabuk kelimesiyle ayn kktendir. Kabuk deimek, biim deitirmek
anlamlarna gelir. Kap sz ile de balantldr.
Ton: (Don/Ton/Tong). Giysi, tehizat demektir. Donanm kelimesi bu kkten gelir.
(Baknz: KABULGAN)
KAFDAI: Sylencesel Da.
Kafkas dalarnn sembolize edilmi biimidir. Almaz ykseklie sahiptir. Etraf sularla evrilidir.
Torul ve Kongrul Kuu burada yaar. Dsel canllarn yaad yerdir. Ortadou kltrlerinin etkisiyle
Trk kltrne girmitir ancak hzla yerlemitir. nk Trklerin sylenceleriyle byk bir uyuma
sahiptir. Trk kltrnde yer alan karl aslnda Alvuz (Yalbuz) dadr. Bu da ran kltrnde
Elbrz olarak geer. Peri kzlarnn yaad mekan olarak kabul edilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Kaf: Kafkas demektir. Arapa Kaf harfini de artrr.
(Baknz: YALBUZ)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 115
KALAYKAN HANIM: Ocak Tanras.
Edeer: GALAYKAN HANIM
Oca ve ateini korur. Atein diil ynn ifade eder. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Kalaykan: (Gal/Kal). Kal (kellik) ve Moolca Gal (ate) ile ilgilidir. Kalay madeni ile de
balantl gibi grnmektedir. Moolca Kalaghun szc scaklk ve ate anlamlarn ierir.
KALAN HAN: Ate Tanrs.
Atein koruyucu ruhu olarak sayg gsterilir. Kendisine kei kurban edilir. (Kaynak: Trk Sylence
Kalan: (Kel/Kal/Gal). Kellik ifade eder. Kal (kellik) ve Moolca Gal (ate) ile ilgilidir. Ayrca
Moolcada Halzan szc kel demektir.
KALABAY HAN: At Tanrs.
Atlar ve atl korur. Ylk / Ylkc (At) tabiri kullanlr. Toprak yarlarak iine girip kaybolduuna
inanlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kalabay: (Kel/Kal). Kellik ifade eder.
KALDAZ HANIM: Ate Tanras.
Baka bir gre gre mal (sr) ve bykba hayvanlarn koruyucusudur. Emrindeki olan canllara
Kaldazn ad verilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kaldaz: Kel + Daz.
(Baknz: KALDAZIN)
KALDAZIN: Ate Cini.
Atein iinde oynar. Ksa boyludur. Sakal yedi kartr. Sakallar kirpi oku gibidir. Sar bir samura
dnebilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kaldazn: Moolca Gal (Ate) kelimesi ve Hal szc ile balantldr. Ayrca kellik ifade eder.
Kel + Daz.
(Baknz: KALDAZ HANIM)
KALGANI: Kyamet.
Kalgan a da denir. Kalganan (srayp kalklan) gn. Kyamet gn. Dnyann ve/veya evrenin
yokolaca daha sonra tm llerin tekrar diriltilecei gn. Bu inanca gre, yeryz yaam srekli
deildir; gnn birinde sona erecek ve insanlar, hayvanlar, bitkiler yok olacaktr. Bu sona doru insan
soyunda azalma balayacak, sular oalacak, gnahlar alp yryecek, insanlarda tanr korkusu
kalkacaktr. yilik simgesi lgenle, ktlk simgesi Erlik arasnda oluacak byk savan sonunda,
lgen dnda btn savaanlar lecektir. Bay lgen btn canllarn ldn, yeryznde
kendisinden baka kimse kalmadn grnce kalkn ey ller diye baracak, bu ar stne btn
ller yattklar yerden kalkacaktr. nsanlarn yeniden dirilmesi anlamna gelen kalkanc a (kalc
a) budur. nsanlar azalacak, ktlk artacak, Erlik Han dnyaya yaklaacaktr. Sa Gn (Hesap
Gn) tabiri de kullanlr. Trk kltrnde aslnda ok geni olarak zerinde durulmayan bu kavram,
slam inancyla hatta Hristiyanlk, Maniheizm ve Budizmin etkisiyle Kyamet inanc byk oranda
ekillenmitir. rnein Gnein batdan doaca inanc slamn etkisiyle ortaya kmtr. Baz
lehelerde Kirti Gn (Gerek Gn) ad verilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 116
Kalgan: (Kal). Kalgamak kknden tremitir. Kalkma, srama anlamna gelir. Kalkmak
kelimesi ile akrabadr. Moolcada Halgah (Kalkah) fiili korkmak anlamna gelir ki, bu
balamda dnldnde Korku Gn demek de olabilir. Bir baka gr ise kalclk manas
tad ve Kalc Zaman demek olduudur.
(Kart: YAYGUI)
KALOLAN: Sasz Kahraman.
Edeer: KELOLAN
Ksaltlm olarak Kalca veya Kala (Kelce) olarak da geer. ou zaman gldr eleri tar.
Kurnazl ve baht temsil eder. Zor durumlardan akl ve ans sayesinde kurtulur. Taa ile
balantldr. Kalapatr (Kelce Batur) olarak getii iveler vardr. Helce biimiyle de sylendii olur.
Kelolan: Kel Sasz + Olan
(Eanlam: TAZA, KELE, KELEY)
KAM: aman.
Edeer: GAM, HAM
lkel topluluklarda doast glerle iletiime geebilen din adam. Ruhlarla irtibat kurabilir.
Dualaryla hastalar saaltabilir ve trenlerle kt ruhlar kovabilir. Ayn zamanda byc ve hekimdir.
Deiik ritelleri yerine getirir. Tanr ilk aman yarattnda onun evinin nne sekiz dall bir aa
dikmitir. Bu nedenle her aman kendisini temsil eden bir aa diker. Bu aaca Turu ad verilir.
lerleyen zamanlarda Ay Han aman gndermi ve bunlarn adrlarnn nne de yine birer tane
aa dikmitir. Rivayete gre Tanr lgen ilk amana Senin adn bundan byle Kam olacak diyerek
adn vermitir. Gk Tanr tarafndan bu greve getirildiine ve stn glerle donatldna ve
ruhlaralemi ile insanlar arasnda arac olduuna, baz gizli bilgiler tadna inanlr. aman kendi zel
yntemiyle ulat coa (vecd) yani kendinden geme halinde, ruhunun gklere ykselmek, yeraltna
inmek ve oralarda dolamak gibi yetenekleri bulunur. Coku halinde ruhlarla iletiim kurar. Bu
cokuya ulaabilmek iin mzik ve ritim byk neme sahiptir. Dans ederek kendinden geer. Maddi
dnya ile olan balar zihnen kopar. Bu aslnda bir eit delilik halidir. Btn kamlarn ok derin
sezgileri, geni d gleri vardr. Derin bir cokunlua kaplarak kendinden geer. Gkleri ve uzay,
yeralt dnyasn gezdiine, ruhlar grdne, btn gizli alemleri dolatna inanlr. aman ruhlar
egemenlii altna alarak, ller, doa ruhlar ve eytanlarla iliki kurar. aman, gerektiinde yardmc
ruhlar dnyann her yanna dalm olsalar bile olsalar arabilir. Bu ary davul veya tefini alarak
yapar. amanizmde tanr-doa-insan arasnda srp giden ve hi kopmayan bir balantnn
bulunduu ngrlr. amanlar iin sfat olarak Toyun (Toyon) Efendi, Sahip tabiri kullanlr. Baz
Macar kavimlerinde Gam szc falc, kahin anlamnda kullanlr. amanlarn koruyucu ruhlarna
Kamortan denmesi de burada deinilmesi gereken bir konudur. Moollara gre Ergil Buga (veya
dier adyla Holongoto) amanln dokuz derecesine ait gelenekleri kurmu ve emrine 99 erkek, 99
kadn aman alarak Sayan dalarna ekilmitir. Bazen Trk kltrnde din adamlar iki isimle (iki snf
halinde anlr): Nom ve Kam. Baz kaynaklarda Nomlarn Kamlar bilgileriyle malup ettiklerinden
bahsedilir. ki tr kam bulunur.
1. Akkam (Aktoyun): yi Ruhlarla iletiime geen aman.
2. Karakam (Karatoyun): Kt Ruhlarla iletiime geen aman.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 117
Kam: (Kam). Gz alclk, anlamn ierir. Kamamak kelimesiyle ba vardr. Kamamak fiili, bir
eyi kapatmak, kilitlemek demektir ki ruhlarn ele geirilmesiyle alakal olabilir. Kamanmak ise
bunalmak demektir. Moolca hamah toplanmak demektir ki, aman ayini ou zaman
insanlarn toplanmasn, bir araya gelmesini salar. Yine Moolca, Trke ve Tunguzcada Kam
kk topluluk, toplanmak, bir araya gelmek, bir arada olma anlam tayan kelimelerin
tredii bir kktr. Eski Tunguzcada Kum ruh manas tar. Moolcada Keme/Heme
kehanette bulunmay ifade eder. Eski Altaycada ise yrmek manasn ierir.
KAMBAR HAN: At Tanrs.

Atlar korur, elenceyi sever. Ylkc (At Srs Sahibi) Kambar Ata olarak sylenir. slam sonras
Kamber motifi ile zdelemitir. skitlerden bu yana Trklerle i ie bir etkileim halinde bulunan
Taciklerde Yamur ve Yldrm Tanrs olarak grnr. Trklerde at daima yldrm ile ilikilendirilmitir.
Bu adan akla yatkn grnmektedir. Yunancada damat demektir. Kambersiz dn olmaz, szc
bu anlamda kullanlr. algclarn koruyucusu olarak tanmland da grlr. Aslnda aslnda var olan
ve atlarn koruyucu ruhu olarak grlen bir Tanrya eitli szck benzerlikleri nedeniyle farkl
anlamlar yklenerek zelliklerinin geniletildii anlalmaktadr. Hz. Alinin atlarndan sorumlu
klesinin (veya gnll hizmetkarnn) adnn Kamber olduu ve birlikte yolculuklar yaptklar anlatlr.
Kambar: (Kam). Kam (aman) szc ile balantldr. Kam szc atlar hareket ettirmek
iin kullanlan krba demektir ve ayn kelime kknden tremilerdir.
KAM HAN: Sylencesel Hakan.
Edeer: KAM GAN
Bayndr Hann atasdr. Ayn zamanda gl bir kamdr. Trklerde eski dnemlerde hanlar ayn
zamanda toplumun bandaki kam olarak da yer alrlar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Kamgan: (Kam.) Kam + Han
KAMLAMAK: amanlk Yapmak.
Edeer: KAMaman ayini yapmak. amann davul ve def alarak cokuya kaplmas ve kendinden gemesi sonucu
farkl alemlere yolculuklar yaptna inanlr. aman ayinlerinin hemen her kabilede farkl kurallar
vardr. Ruhlar alemi ile iletiim, gelecekten haber verme, insan mrnn ok tesindeki gemii
anlatma bu ayinde tank olunabilecek durumlardr. rnein Kamyak fal demektir ve kamlama ile
alakal olarak ortaya kmtr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kam: (Kam.) Gz alclk, anlamn ierir. Kamamak fiili, bir eyi kapatmak, kilitlemek demektir
ki ruhlarn ele geirilmesiyle alakal olabilir. Kamanmak ise bunalmak demektir.
KAMOS: Kabus Cini.
Edeer: KAPOS
Kabuslara ve karabasanlara neden olan kt ruh. Geceleri gelip, ryalarda insanlar korkutan ve
ruhlarn alan ktcl yaratk. nsanlara korkuyu ve kabuslar o gnderir. Biimsiz bir varlktr. nsanlar
uykuda yakalayarak gtrr. zerine kt insan nefes alamaz. Kedi gibi sessizce gezer. Keiye
benzedii sylenir. Gn ndan korkar. Gne dounca kmldayamaz. Tek bana uyuyan insanlarn
zerine btn arlyla kerek onlarn arplmalarna veya lmelerine sebep olabilir. Geceleri
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 118
dolar, kimi zaman iriyar, bazen de cce grnldr. Banda daima bir brk (balk) tar. Bir insan
bu brk kapmay baarrsa elinde bu brkn byklnde altn kalaca sylenir. Kara kedi eklinde
de grlebilen kamosun zerine kt insan, kannn ekilip damarlarnn kuruduunu sanr. Baz
grlere gre eski Ortadou (Moab, Asur) mitolojileriyle de balantldr ve bu kltrlerde insanlar
boarak ldrdne inanlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kamos: (Kam). Gz alc, byleyici varlk demektir. Arapa Kabus szcyle de balantl
gibi grnmektedir. Kamaz ise rzgar demektir. Kapmak fiili ile de balantldr.
(Baknz: BASTIRIK)
KANIM HAN: Gven Tanrs.
Yeryzndeki drst ve gvenilir insanlar korur. lgen Hann oludur. Er Kanm olarak anlr.
Gvenilirlik Trk inan sistemindeki nemli kavramlardan birisidir. Eline, beline, diline sahip ol!
(Hac Bekta- Veli) sz bu anlayn en zl ve en muhteem anlatmdr. (Kaynak: Trk Sylence
Kanm: (Kan). Soyluluk, inan, gven gibi anlamlar vardr.
KANIKAY HANIM: Sylencesel Hanm.
Edeer: KANIKEY (KENKEY) HATUN
Manas Hann karsdr. Sava Krk Kz yardmcs vardr. Oluna kz arayan Manasn babas ondan
daha iyi bir e bulamadn ifade eder. Kankay Hatun iyi bir binicidir, savadr. Kocasna yerinde
tler verir. Manas ldnde la yaparak kocasn diriltir. yi bir ein ne kadar nemli olduu bu
ekilde simgeselletirilmitir. Sadktr, kocasnn ismine glge drmez. (Kaynak: Trk Sylence
Kankay: (Kan). Soyluluk anlam ierir. Kank (Kanaatkar) szc ile de balantl gibi
grnmektedir. Moolca Han/Kan szc e anlamna gelir.
KANIRMAI: Yeralt Nehri.
Edeer: GANIRMAK
Yeraltnda akar. indeki sv su deil kandr. Kan lm, atei, fkeyi simgeledii gibi aslnda yaamn
da semboldr, bu nedenle yaam ve lm arasndaki snr simgeler. Bu rmak masallarda bazen
uan atlarla geilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kan Irma: Kan + Irmak
KARABASAN: Kabus.
Edeer: GARABASMA
Geceleri insanlarn zerine ken ktcl varlk. Kabuslara neden olur. Genel anlamda ise insanlarn
kt eyler grmesi demektir. Korkulu ryalardr. Baz yrelerde Karakura adl bir varln neden
olduu dnlr. Arbasma ifadesi de kullanlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Karabasan: Kara Siyah + Basmak
(Baknz: KAMOS, KARABASMAK, KARABASTI)
KARABASMAK: Kabus Grmek.
Geceleri kt rya grmek. Karabasanlara kt ruhlarn veya cinlerin neden olduuna inanlr. Bu
ruhlar bazen lmcl olabilmektedir. Bazen uykuda len insalarn bu varlklarn fkeleri dolaysyla
ldkleri dnlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 119
Karabasmak: Kara Siyah + Basmak. Moolca Harah/Karah szc bakmak ve Haraah ise
lanet anlamna gelir.
(Baknz: KARABASAN, KARABASTI)
(Eanlam: BASIRGAMAK)
KARABASTI: Halsinasyon.
Edeer: KARABASU
Gerekmi gibi alglanan kt ryalar. Hayalet grme. Bazen de doum yapan kadnn lmesi
Karabastya balanr. Karabasanlarn gnmzde bilimsel olarak Uyku Felci diye tabir edilen durumla
rtt grlmektedir. Buna gre uykunun baz evrelerinde uyanlmas halinde uyuma doal
dngsn srdrmekte ve bilin tam olarak ak olsa bile beden kmldayamamaktadr. Bu durumda
eitli sanrlarda grlebilmektedir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Karabasmak: Kara Siyah + Basmak
(Baknz: KARABASAN, KARABASMAK)
KARA HAN: Sylencesel Hakan.
Kara Ulusun yani yani sradan (soylu olmayan) insanlarn nderidir. 10 olu ve dokuz kz vardr. Soylu
olmayp, halktan sradan bir kii iken sonradan Hanlk elde edenlerin veya devlet kuranlar temsil
eder. Karadenizde yaar (Akdenizin yannda ikincil neme sahiptir). Buryatada Hara Ay demektir
(Moolca Sara), baz kaytlarda Ouz Hann babasnn adnn Kara Han, iken baz kaynaklarda
soyunun (veya babasnn) Ay olarak gsterilmesi bu kelime benzeimi olabilir. Kara Trklerde kuzey
ynnn simgesidir. Gc ve otoriteyi vurgular. Tarihte yer alan Karahan Devletinin ismi tesadfi
deildir. Kayra Han ile kartrlmamaldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Karahan: Kara Siyah + Han. Moolca Har, Manuca Kara szckleri siyah renk belirtir.
(Kartrlan: KAYRA HAN)
(Kart: AKA HAN)
KARAGU HAN: Ku Tanrs.
Edeer: KARAKU (HARAHUS) HAN
Kulara hkmeder. Tanr lgenin oludur. Karaku Trklerde byk ve yrtc kular tanmlamakta
kullanlan ortak bir tabirdir. Karau eklinde de sylenir. Ayrca, kam'n ayin srasnda yapt
hareketlerin, baz yrelerde rastlanan kartal oyunu ile temsil edildii grlmektedir. Kartal oyunu
Siirt'te, Harahusta, Urfa ve Adyamanda Karakustana eklinde sylenir. Hns'ta ise Yarkusta
oyunu denir. Bu oyunun Karaku Hana bir sayg iermesi de muhtemeldir. (Kaynak: Trk Sylence
Karagu: Kara + Gu / Ku. Kartal anlamna gelir.
KARAKIZLAR: Ktlk Tanralar.
Edeer: KARAGIZLAR
Erlik Hann kzlardrlar. Adlar bilinmez. Dz, kuru, plak, kaygan bir yerde yaarlar. Vakitlerini
elenerek geirirler. Ge kan aman ayartp yolundan evirmeye alrlar. Bazen cinsellikle ilgili
veya cinsellik ieren davranlarda bulunduklar anlatlr. Salar kara ylana benzer. (Kaynak: Trk
Karakz: Kara + Kz
(Yans: KARAOLANLAR) (Kart: AKKIZLAR)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 120
KARAKONCOLOS: K Cini.
Edeer: KARAKONCUL
Kara renkte ve ok irkindir. Aslnda pek zararl olmad halde grnts insanlarda panie neden
olur. Krkl olarak betimlenir. Geceleri gezer. Bulgar kltrnn Trk tarihiyle olan ortak kkeni
sonucu Bulgar halk edebiyatnda Karakonjuladyla yer alr. Kara kelimesi geceyle ilikili olarak
deerlendirilir. Zemheride (kn en souk zaman) sokaklarda dolar, rastladna Nereden
geliyorsun, Nereye gidiyorsun? gibi sorular sorar. Verilecek yantlarn iinde mutlaka kara kelimesi
olmaldr (Karasudan geliyorum, Karaklaya gidiyorum gibi). Byle yaplmadnda Karakoncolos
elindeki kocaman bir tarakla vurarak karsndaki insan yaralar. Kendisinden korunmak iin k gnleri
evlerdeki taraklar ortada braklmaz, saklanr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Karakoncolos: Kara Siyah + Kon. Koncol/Konul szcnn etimolojisini tespit etmek zor
gibi grnmektedir. Yunanca kkenli olduunu iddia edenler dahi vardr fakat bu pek makul
grnmemektedir. Konmak fiili veya Kon (da geidi) ile alakal olabilir.
(Baknz: CONGOLOS)
KARAMAT: Sanr Cini.
Edeer: KARIMIT, KREMET
Kabuslara neden olan ve bunun sonucunda hezeyan ve psikolojik bozukluklar ortaya karan ktcl
varlk. Gnmzde izofreni ad verilen ruhsal hastala benzer durumlarn gemite bu varlkla ilintili
olduu dnlmtr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Karamat: (Kara). Korku ve ktlk anlamlar ierir. Arapa kkenli Keramet ile hibir ilgisi
yoktur. Karamak, hor grmek, ktlemek demektir.
(Eanlam: KARAMAT)
(Baknz: KARABASAN)
KARAOLANLAR: Ktlk Tanrlar.
Edeer: KARAULLAR
Eanlam: KARAERLER
Erlik Hann oullardrlar. Saylar dokuzdur. Moollarn Dokuz Kana Susam Tanrlar ile benzerlik
gsterirler. nsanlara ktlkler getiren kara frtnalar estirir, kan yamurlar yadrrlar. Erlikin
saraynn veya yeraltnn kaplarn bekledikleri iin Kap Bekileri diye anlrlar.
1. Kara Han (Bkz.)
2. Matr Han (Bkz.)
3. ngay Han (Bkz.)
4. Kmr Han (Bkz.)
5. Bad Han (Bkz.)
6. Yaba Han (Bkz.)
7. Temir Han (Bkz.)
8. Uar Han (Bkz.)
9. Kerey Han (Bkz.)
Karaolan: Kara + Ul / Olan,
Karaer: Kara + Er
(Yans: KARAKIZLAR)
(Kart: AKOLANLAR)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 121
KARA HAN: Karanlk Tanrs.
Edeer: KARI HAN
Karanl oluturur. Geceleri hkm srer. Erlik Hann oludur. Sert yapl, iri vcutlu olarak anlatlr.
Kara Ylanlar vardr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kara: (Kar). Karartan, karartc demektir. Kara kknden gelir. Kar ise beddua, ah anlamna
gelir.
KARAV: Kabus Cini.
Kabuslara neden olan ve bunun sonucunda hezeyan ve psikolojik bozukluklar ortaya karan ktcl
varlk. Moolcada Kara (Hara) lanetlemek anlam ierir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Karav: (Kara). Korku ve ktlk anlamlar ierir. Karamak szc ktlemek, hor grmek
anlamlarn barndrr. Kara szc kimi yrelerde ise kabus anlamnda kullanlr. Kara da
n az olduu yerlerde grememe (ala krlk) hastaln ifade eder.
(Eanlam: KARAMAT)
(Baknz: KARABASAN)
KARGIMAK: Beddua Etmek.
Edeer: KARGAMAK
Bir insan iin kt temennilerde bulunmak ve bu amala Tanrya yakarmak. Karga kuu, hem rengi
hem de Hz. Nuh tarafndan kendisine kargnd iin bu ad almtr. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Kargmak: (Kar). Lanetlemek, ah etmek anlamlar vardr. Karg, ksa mzrak demektir, delicilik
manasna gelir. Kara szyle ayn kktendir.
(Kart: ALKIMAK)
(Baknz: KARGI)
KARGI: Beddua.
Edeer: KARI
Moolca: HARAH
Bir insan iin kt temennilerde bulunma ve bu amala Tanrya yakarma. Anadoluda Kar Vermek
tabiri lanet okumak, beddua etmek anlamnda kullanlr. Ah ve Ah Etmek de benzer anlamlara
sahiptir. Ahm kt deyiminde olduu gibi. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kargmak: (Kar). Lanetlemek, ah etmek anlamlar vardr. Karg, ksa mzrak demektir, delicilik
manasna gelir. Lanetin bir mzrak gibi delici bir silah olarak alglanmasn akla getirir. Kara,
karanlk, karga szckleriyle ayn kktendir.
(Kart: ALGI)
(Baknz: KARGIMAK)
KARI: Bilge Kadn.
Kocakar olarak da geer. Ge kp tlsmlar yapar. Bazen kt zellikler tar ve insanlar tutsak edip
yeraltnda zincirlerle balar. Hereyi bilme ve gizli ilimlere sahip olma zellii ister iyicil, ister ktcl
olsun devam etmektedir. Byl ilalar yapar. Tlsmlar hazrlar. Bu nitelikleriyle dorulua hizmet
eden Koca kavramnn tam tersi zelliklere sahiptir. Kp Kars ad verilen bir kadn kplerde yaar
veya kpe girerek kaybolur. Kp ana rahmini ve topra sembolize etmektedir. Urartularn kp
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 122
mezarlar akla gelmektedir. Aksal karlar bahlara grnp ona davul verir ve amanlk yapmaya
balamasn salar. Bu kadn, doum yapan gebelere de yardm eder. Beyaz sal bu kadn k
mevsiminin simgesidir. Yedi rman tesindeki, yedi dan gerisinde yedi tlsmn iinde oturup t
Kirmenini (Zaman Eirmenini) dndrr. O kirmeni dndrdke zaman akp gider. (Kaynak: Trk
Kar: (Kar.) Yal demektir. Yalanmak, beyazlamak, salar aarmak anlam vardr. Karmak
fiili yalanmak demektir.
(Kart: KOCA)
KARLUK HAN: Duman Tanrs.
Edeer: KARLIK HAN
lgene kurbanlarn ruhlarn iletir. nsanlarn yaamlarn denetler, bir deiiklik olduunda lgene
bildirir. areti dumandr. Yaklan kurbanlardan kan duman onun geldiini gsterir. Ocaa su
serpilerek duman kmas salanr ki, Karlukun houna gitsin diye. Genelde Suyla Han ile birlikte
grlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Karlk: (Kar). Karamak (grmek) ve kara (is) kknden gelir.
(Baknz: SUYLA HAN)
KARIT HAN: Temizlik Tanrs.
Edeer: KARZIT HAN
nsanlara temizlii retmitir. lgen Hann oludur. lgenin oullar iinde en duygulu olandr.
Temizlik Trk kltrnde ok nemli bir yere sahiptir. Su, ate, toprak temizleyici unsurlar olarak
grlmtr. Su zaten en nemli temizleyicidir. Atein de gzle grlmeyen mikroskobik canllar
ldrd gnmzde bilimsel bir gerektir. Toprak ise len canllarn gmlerek hastalklara neden
olmalarn engeller. Kylerde kadnlar, kimyasal temizleyicilerin bulunmad dnemlerde tabak,
anak gibi mutfak gerelerini rmak ve dere kylarnda mil ile (balkl kum) veya klle ovalayarak
temizlemekteydiler. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kart: (Kar). Beyazlk anlam vardr. Kar szc ile balantldr.
KARITLIK: Ztlk.
Nitelik ve durumlar itibariyle birbirine ve aykr ve birbirlerinin karsnda, ters kutuplarnda yer alan
kavram ve olgular. Kainat ve yaam dngs ztlarn birliktelii zerine kuruludur. Trk kltrnde nn
ok bilinen, en sk raatlanan veya en ok kullanlan kartlklar unlardr:
1. Ak ve Kara (Siyah ve Beyaz)
2. Aydnlk ve Karanlk (Nur ve Zulmet)
3. Yaruk ve Karuk (Nur ve Zulmet)
4. Yaru ve Odu (Nur ve Nar)
5. Yalabuk ve Karanuk (Nur ve Zulmet)
6. Gndz (Kn) ve Tndz (Tn) (Gndz ve Gece)
7. Erkek ve Ekek (Adam ve Kadn)
8. Gii ve Tii (Adam ve Kadn)
9. Su ve Od (Mai ve Ate)
10. Yaam ve lm (Hayat ve Memat)
11. Yer ve Gk (Arz ve Sema)
12. Sa ve Sol (Eymen ve Eyser)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 123
13. Gemi ve Gelecek (Mazi ve Ati)
14. Dou ve Bat (ark ve Garb)
15. yilik ve Ktlk (Hayr ve er)
16. Bay ve Yaz (Sevap ve Gnah)
17. Ona ve Yasa (Helal ve Haram)
18. Teklik ve okluk (Yek ve Kesret)
19. Uma ve Tama (Cennet ve Cehennem)
20. Bur ve Buk (yi Ruh ve Kt Ruh),
21. Aya ve Aza (yicil Varlk ve Ktcl Varlk)
22. Beyr ve Beng (Ezel ve Ebed)
Trk kltrnde bu saylan kavramlarn ve simgelerinin tamam birbiriyle i ie gemitir. Bazen Ak
Ko ve Kara Ko olarak, bazen lgen ve Erlik olarak, bazen Od ve Su olarak tezahr ederler. Ztlklar
yalnzca Trk kltrne zg deildir. Yeryzndeki gelmi gemi medeniyetlerin tamamnda bir
biimde varlklarn hissettirirler. slam dini alemde her eyin zddyla mevcut olduunu aka ifade
eder. Hereyden iki ift yarattk ki dnp anlayabilesiniz. (Zariyat-49) Maniheizmde Aydnlk ve
Karanln hi bitmeyen ebedi ve ezeli sava anlatlr ve bu din btnyle ikili ve kartlklar zerine
kurulu bir anlay zerine ina edilmitir. Bu ayn zamanda yi ile Ktnn ve de yilik ve Ktln
savadr. Birbirlerini yenemezler, fakat Trklerin kartlk anlaynda iyilik ve aydnlk hep bir adm
ndedir. rnein lgen kesinlikle Erlikten ok daha gldr. slam dini ise Allah(c.c)n Cemal
sfatlarnn Celal sfatlarna gre daha fazla kendisini belli ettiini kabul eder. in kltrndeki Yin ve
Yang bu ztlklar simgeselletiren ve birletiklerinde tam bir daire oluturan iki balk motifidir. Mool
bayra ierisinde de yer alr. Bu balklarn gzlerinin renkleri ise baln rengine gre de zttr. Siyah
balkta beyaz gz, beyaz balkta siyah gz vardr. Buna gre aslnda her eyin z ve ekirdei de
kendi zddndan olumaktadr. yiliin znde ktlk vardr, nk iyilik ktl yok etmeyi planlar
bu da bir eit ktlktr. Ktlk ise iyilii ortadan kaldrdnda dmansz kalacak bylece de kendi
kendisiyle eliecektir ki bu durumda da bar ortaya kacaktr. Ortadou kkenli dinlerde Adem
topra, Havva g sembolize eder. Yakn tarih ierisinde felsefi olarak formlletirilen Tez (Sav) +
Antitez (Karsav) = Sentez (Bileim) mant btn bu dinsel anlaylarn bilimselletirilmi bir
bantsndan baka bir ey deildir. te yukarda deinilen ztln olumlu ynnn ar basmas
olgusu Trklerde simetrik veya denk olmayan (yani asimetrik) kartlk anlayn ortaya koyar ki, tam
da bu noktada ok ilgin bir biimde kendisini gsteren bir unsur bu durumun en gzel rneini
oluturur. Trk kltrnn znde yer alan ilk ve temel kartlk sanldnn aksine Ak ve Kara
deildir. Temel kartlk Ak ve Al biiminde aka belirginleir. Bunlara Al nanc ve A nanc da
denilebilir. Dier kartlklar hep buradan tremitir.
1. Al (Hal, Yal, Gal): Atei, topra, ktl, yalnzl, tek rakamlar ortaya koyar. Kt ruhlar
hep bu klte baldr. Al, atein rengidir. Hal Dili (Al Dili) ad verilen bir dil ktcl ruhlara
aittir ve tersine konumay (hem ters okumay hem de tersini sylemeyi) ierir.
2. Ak (A): Suyu, gkyzn, iyilii, dayanmay, ift rakamlar ierir. yi ruhlar daima bu klt
ierisinde yer alrlar. Ak, suyun rengidir. Akrar adl bir klt ile balantldr.
Trk kltrndeki asimetrik dier kartlk ise Ak ve Gk kartldr. Her ikisi de olumlu anlamlar
iermesine karn Ak renk daima hkmdarl temsil ettii iin n plandadr. Ak Orda ve Gk Orda.
Yine yer ve gk kartlnda Gk hep stn ve baskn durumdadr. Ak ve Kara ayrmas, Yer ve Gk
kartl daha sonra ve Al ve Ak kartln da bir biimde ilerinde barndrmaya devam ederek
ortaya kmlardr. ift rakamlar, tek olanlardan daima fazla ve baskndr. Su atei sndrr ve
gkten yamur olarak iner. Toprak su olmadan yeermez. Bu nedenle iyilik hep baskndr. Masallarda
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 124
iyiler hep kazanrlar. Kartlk kavram Trk Mitolojisinde ayrca Tersine Olma durumu ile de ortaya
kar. Buna gre baka aleme ait varlklar tpk bir ayna gibi solunu ve san yer deitirmitir. Bu
nedenle farkl grn ve davranlara sahiptirler. rnein bir Albsa gitmesini sylemek iin gel
demek gerekir. nk ne denirse tersini yapacaktr. Ayrca baz varlklara da kurulacak cmleyi
tersten okumak gerekir. orlarn ayaklar terstir. Masallarda ters evrilmi kazanlarda pien
yemeklerden bahsedilir. Konrul ve Torul Kular et istediinde su, tam tersine su istediinde et
verilmelidir. te dnyadaki hayvanlar tersine yemlenir. Ata et, ite ot verilir. Atlar tersine nallanr.
Anadolunun baz yrelerinde en ok korkulan by Kuran- Kerimin tersine okunmasyla yaplandr ki,
buna en acmasz ve gl bycler bile kolay kolay cesaret edemezler, nk ok tehlikelidir. Baz
Trk boylar yas tutarken elbiseleri ters giyerler. Baz ryalar bu nedenle tersine yorumlanr. (Kaynak:
Kart: (Kar). Karsnda bulunma demektir. Ancak karlkl olma anlam da vardr. Yani
karsnda olan ey ile bir anlam ifade etmeyi kelime kk zaten barndrmaktadr.
KARUK: Zulmet.
Edeer: KARANUK
lmcl, yok edici karanlk. Hilii ifade eder. Kart olan Yaruk ise nur demektir. Yaruk ve Karanuk
tabirleri Aydnlk ve Karanlk eklindeki daha basit ieriklerden biraz farkl olarak dinsel ve ilahi bir
anlama sahiptirler. Tm kltrlerde Karanlk lm, yalnzl, ktl ve korkuyu artran bir
unsur olarak ele alnmtr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Karuk: (Kara). Karanlk kelimesi ile ayn kktendir. Moolca Haranhuy/Karankku szc de
karanlk demektir.
(Kart: YARUK)
KATAY HAN: Deprem Tanrs.
Edeer: KADAY HAN
40 boynuzlu boasyla deprem oluturur. Bu boa kzp sinirlendiinde ayaklarn yere srtmeye
balar bylece hafif sarsntlar olur. Burnundan solumas ise hafif seslere dnr. Daha ok
kzdnda ise ayaklarn yere vurur. Daha da kznca boynuzlarn topraa geirip yeryzn sallar.
Homurtular ise depremin grltsn meydana getirir. Dokuz davulludur. Kendisine dokuz Han
baldr. Yakutlarda Hotoy Han olarak anlr. Ktay Han ile ayn kii olduu da sylenmektedir.
Katay: (Kat). Mecaz olarak yeri g birbirine katan anlamn ierir. Katlk ve sertlik ieriine
de sahiptir. Moolca Hatah, zorluk anlam ierir. Katay Kuman dilinde arkada, yolda
demektir. Eski Trke Kat/Kad/Kas kelimesi rzgar, frtna, tayfun demektir.
(Kartrlan: KITAY HAN)
KAY: Destan.
iir eklindeki sylence. Kay ad verilen destanclar tarafndan ezbere okunur. Manas destan
dnyann en uzun destanlarndan biridir (kimi grlere gre en uzundur). Destanlar doru
okumayan, baz yerlerini unutan veya gzel okumay beceremeyen Kaylarn, destandaki kahramann
ruhu (veya destann koruyucu yesi) tarafndan hastalandrlacana hatta ldrleceine inanlr.
Destanlar tm uluslarda rastlanan iirsel anlatlardr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kay: (Kay).Hzl gitmek, hzl konumak.
(Eanlam: YOMAK, OLONGU)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 125
KAYAKAPISI: Yeralt Geidi.

Edeer: GAYAGAPI, KIYAKAPISI
Eanlam: CALTASKALGA, YALTAKALA
Yeralt Dnyasna giden geidin kapsdr. ok uzak diyarlardaki bir maarann iinde bulunur. nemli
kaplarn veya geitlerin bulunduu maaralar, in iinde in, kuyu iinde kuyu olacak ekilde karmak
yerlerdir. Baz masallarda bu kapya Argalh ad verilir. Demir kaygan geit ve kara kaygan geit olarak
betimlenir. Bazen srekli alp kapand iin Aclar Cablar (alr kapanr) olarak tarif edilir. Kimi
zaman adrn bacas ve gnelii olan Tnk/Tndk biiminde dnlerek bu geide de ayn ed
verilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kayakaps: Kaya + Kap
(Eanlam: TAKAPI)
KAYI: arpk Cin.
Kay Bacak veya Kay Baldr olarak da sylenir. Lohusalara musallat olup hava karardktan
sonra ortaya karak tan vaktine kadar dolar. Eri bacakl, korkun grnl bir yaratktr.
Lohusann omuzlarna ayaklar nden sarkacak ekilde smsk yerleir ve dolamasn, gezinmesini
ister. Kendi ayaklar zerinde durup yryemez. Bunun iin de insanlar aldatp, onun boynuna biner.
Sonra kay ayaklarn onun beline dolayp onu brakmaz. Elsiz ve ayaksz bir ihtiyar grnmnddir.
Irmak kenarnda oturur, zavall bir grnle boynunu bkp oradan geenlerden, onu omuzuna
alarak rman dier kysna geirmelerini ister. Birisinin srtna binince de karnndan bir anda ylana
benzer arn uzunluunda iki ayak kp, yolcunun bedenine sarlr. Elleriyle de sk skya sarlp o
insan klesi yapar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kay: (Kay). Kayganlk ve kaytmak (geriye dnmek), kayklmak (geriye yaslanmak)
anlamlarn ieren bir kktr. Kay szc kemer, deri demektir.
KAYRA HAN: Yaratc Tanr.
Edeer: KAYIR HAN
Ba Tanr. Tanrlarn en by ve en nde gelenidir. Hereyin yaratcsdr. Mutlak stnl vardr.
Gn 17. katnda oturur. Dier Tanrlar da o yaratmtr. Bu anlamda dier Tanrlarn kendisiyle
kyaslandnda, emirlerini yerine getiren veya verdii grevleri yineleyen birer melek konumunda
olduu yaklam yanl olmayacaktr. Ancak slam ncesi Trk kltrnde melek veya benzeri bir
kavram yer almaz. Bu sonuca yalnzca kyaslama yaplarak ulalabilir. Evrenin yazgsn belirler. yilik
yn ar basar. Yeryzn yarattktan sonra dokuz dall bir aa (am veya kayn) dikmitir. Bu aa
yerle g birbirine balayan yaam aac Ulu Kayndr. nsanlarn atas olan dokuz kii bu aacn
dallarndan tremi ve dokuz boy (dokuz rk) bu kiilerin soyundan ortaya kmtr. lgen, Mergen ve
Kzagan adl olu vardr. lgen, yilik ve merhametini yani cemalini; Kzagan, fke ve intikamn yani
celalini; Mergen ise bilgelik ve hikmetini yani egemenliini temsil ederler. Grkemli bir varla
sahiptir. Somut nitelemeler pek fazla yaplmam ancak soyut yn zerinde daha ok durulmutur.
Ana ve Ata olarak (hem eril hem diil, yani ntr olarak) tanmland kaynaklar mevcuttur. nsan
biimli olarak pek fazla tasvir edilmez. K yeryznde yaz gkyznde geirir. Deiik renklerde
yldrm aktrr. Onun yldrmna arplan kii aman olur. Baz batl kaynaklarda Kuara (Kuara)
olarak geer. Bu takdirde Urartulardaki Kuera ile balantl grnmektedir. Bulgarlarda da bu isimle
rastlanr. Kuara (Koara)nn Kayra Han ile farkl Tanrlar olduunu ne sren grlerde vardr. Kara
Han ile kartrlmamaldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 126
Kayra: (Kay). Ltuf, hsan demektir. Kayrmak fiili ile ayn kkten gelir. Kayramak ise korumak
himaye etmek, ltfetmek demektir. Moolca Hayra szc ak anlamna gelir.
Aklama: Kayra Han ile Kara Han ayn kii olarak nitelense de bu durum sesbilimsel ama yaygn bir
yanllktr. nk Kara szc ierisinde daha ok olumsuz anlamlar barndrr. Kara Han farkl bir
mitolojik kiiliktir (Ouz Hann babasdr).
(Kartrlan: KARA HAN)
KAZAK HAN: Sylencesel Hakan.
Kazaklarn Atas olarak kabul edilir. Ala Hann oludur. olu vardr:
1. Bakars. Neslinden gelenler Ulu Cz olutururlar. (Sol Kazaklar veya Byk Ota.)
2. Akars. Soyundan gelenler Orta Cz olutururlar. (Orta Kazaklar veya Orta Ota.)
3. Yanars. Soyun Kk Cz adyla anlmtr. (Sa Kazaklar veya Kk Ota.)
Kazak: (Kaz). Kahraman, babo, zgr, sert anlamlarna gelir. Kaz kk konup gmek
ieriine sahiptir. Atl asker anlamnda da kullanlr.
KAZIRGAN: Cehennem ukuru.
Kt ruhlarn dorulua gelmesi iin, geici bir sre kald ate ukuru. (Kaynak: Trk Sylence
Kazrgan: (Kaz). ukur anlam tar. Kazmak ve kazk szleri ile ayn kktendir.
(Baknz: TAMA)
KELE: Kel Kahraman.
Edeer: KALA, KEEL
okbilmi, kurnaz ve talihlidir. Ukala ve alayc olarak da grnr. Kendisini kele dntrerek teki
dnyaya bile gidebilir, gn yedi katn ve yldzlar dolar. Altay efsanelerinde kel kadn aman
lleri bile diriltir. Bu nedenle kellik bir g simgesidir. Gneli bir gnde kar yadrr, frtna karr.
Manas Destannda Targl Taz adl bir kahin vardr (Taz, kel demektir). Kel/Kal szcnn Moolca Gal
Ate szc ile de balants vardr. Ate kutsallk ve g ieren bir enerjiye sahiptir. Moollarn
Gal Han adl bir Tanrlar vardr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kele: (Kel). Saszlk ifade eder. Dayankl olmak anlam da kkn iinde gizlidir. Moolca
Heleh/Kele, Kalmuka Kelehe konumak, gevezelik etmek demektir ve Kelenin lafazanl ile
de balantldr.
(Baknz: KELOLAN, TAZA, KELEY)
KELEMTER: Dev nsan.
Edeer: KELENTER
Balar bulutlardan bile yksektir. Eski alarda yaamlardr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Kelemter: (Kel/Gel). Dayankllk, byme gibi anlamlar ifade eder.
(Baknz: UZUH)
KELEN: aman Ruhu.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 127
aman kaan ruhlar geri getirmesi iin Keleniyi gnderir. Ama o her zaman aman dinlemez. Bir
sylentiye gre gklerden yere inen bulutlar ile insanolunun birlemesinden tremilerdir. Sembol
hilaldir. Grnleri gln ve peltek dillidirler. Kekemelik yaparlar. ok kskantrlar. Her iki aya da
topaldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Keleni: (Kel/Gel).Dayankllk, byme gibi anlamlar ifade eder. Moolca Helhe/Kelkiye
szc iletiim kurmak demektir.
(Eanlam: KELTEGEY)
KELEY: Yar Tanr.
lgenin kzlarndan biriyle yerden doan bir amann evliliinden doan bir kiidir. Peltek dillidir.
Kelolan adl masal kiiliinin olumasnda rol oynayan arkaik tiplerdendir. Moollar ve Avarlar ilk
atalarnn kel olduunu sylerler. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Keley: (Kel). Saszlk ifade eder. Dayankl olmak anlam da kkn iinde gizlidir. Moolca
Helhe/Kelkiye szc iletiim kurmak demektir.
(Baknz: KELOLAN, TAZA, KELE)
KELTEGEY: aman Ruhu.
amann yannda bulunan ruhtur. Keleni de denir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Keltegey: (Kel/Gel).Dayankllk, byme, olgunluk gibi anlamlar ifade eder.
(Eanlam: KELEN)
KEMPR: Dev.
Azman, ok byk yaratk. Mastan (Mstan, Bstan) Kempir adl bir dev insann topuklarndan kann
emer ve yer altna gtrp tutsak eder sonra da acknca yer. Bazen azndan alevler saar. Zulman
Kempir adl dii bir dev de sk sk masallarda anlr. Yalmavuz Kempir ise dev kavramnn farkl bir
addr. Kazaklarda yal irkin bir kocakar eklindedir. Kazaklar Gkkuana Kempirkoak ad verirler.
Kambar Han ile de balantl olma ihtimali vardr. Gkkuana bazen Kempirkuak bazen de
Kambarkuak ad verilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kempir: (Kem/Gem). Kemirmek fiili ile ayn kkten gelir. Ayrca eski Altaycada Keme kk
atele balantldr. rnein Kemeke/Kemege soba anlamna gelir.
(Baknz: MANGUS)
KENLY: Yama Merasimi.
Edeer: KENLY
Yama veya Talan olarak da bilinir. (Her iki szck de Trkeden Farsaya gemitir. Kimilerine gre
ise tam tersine Farsadan Trkeye gemitir.) Bir yredeki zengin kiinin veya aann mallarn kendi
isteiyle talan ettirmesi anlamna gelir. Bu durum onun ann ve erefini yceltir. Bu uygulama onlar
yoksul brakmaz, aksine daha etkili bir konuma ykseltirdi. nceleri tm maln mlkn yama
ettirme gelenei varken, sonralar biraz daha hafifletilmitir. Sonraki devirlerde tm varln
datmak yerine; da gibi et, tepe gibi ekmek ydrrlar, gl gibi kmz dktrrlerdi. nsanlar da bu 90
atla 900 srn ve 9000 koyunun eti ile 90 havuz kmz yama eder, elenir yer ierlerdi. Pek ok ilkel
kltrde benzer biimlerde Potla adyla bilinen ve var olan bir uygulamadr. Ayrca Trklerde Toy
enlik, Toylamak enlik Yapmak, len (len) Karnaval gibi elenceler ierisinde yer alan
yama ve talan kavramlar yoksullarla paylama gidilmesinin ve toplumsal sorumluluun
simgeselletirilmi uygulamalardr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 128
Kenliy: (Ken/Gen). Genlik kelimesi ile ayn kkten gelir.

Yama: (Ya). Yamur gibi olmak, mek anlamn tar.
Talan: (Tal/Dal).Talmak (dalmak) fiilinden tremitir.
KER: Kt Varlk.
Edeer: GER, KR, GR
ou zaman bir sfat olarak kullanlr. O varln ktcl bir zellie sahip olduunu gsterir. Tek
ayakl, tek gzl, tek kollu kel varlklardr. Smerlerde Kur adl bir yer alt canavar bulunur ki,
yeraltnda yaayan varlklarn Ker szc ile tanmlanmas bununla balantl olabilir. Yeraltnda
yaadna inanlan tker adl kt varlklar da bunlarn bir trdr. teki aleme ait canllar daima tek
gzl olarak betimlenir. Ker szcnn Kr anlamna geldiini ne sren grler de mevcuttur. Bu
sfatla anlan drt nemli varlk bulunur.
- Ker Yutpa: Yeralt Ejderi
- Ker Abra: Yeralt Ylan
- Ker Arat: Yeralt Bal
- Ker Kylek: Yeralt Cads
Ker: (Ker). Kr szcyle balantl olmas muhtemeldir. Kr sz farsa olarak geer fakat
Trkedeki Gr kkyle balantldr. Farsaya Trkeden gemitir. Geri ve gerilim szckleri
ile ayn kke aittir. Bu kelime Eski Trkede ve Moolcada ayn zamanda snr, kenar anlam
tar ve Kire/Ker/Her/Har olarak ifade edilir.
KEREH: Kurban.
Edeer: KERGEK
lahi bir amala kesilen veya doaya salnan hayvan ya da doaya salan yiyecek, iecekler ile tahllar.
Yeryzndeki btn inan sistemlerinde rastlanan bir olgudur. Kurban rastgele seilmez, stn ve
sekin bir zellii olmaldr. slam dini ile daha da nem kazanan Kurban kavram Hz. brahimin
olunu kurban etmeye niyetlenmesi ama karlnda ona bir ko gnderilmesi ok bilinen olaydr.
teki dnya ile iletiim kurmann bir yolu olarak alglanr. lkel topluluklarda gkten gelen bir
yldrmn kurban yakmas, Tanr tarafndan kabul edildii anlamna gelir. Atee verilen kurbana Vot
ke (Vut ke) denilir. Trklerde ve Moollarda ve balantl kavimler olan Ural-Ugor boylarnda
hibir zaman insan kurbanna rastlanmad iin Hz. brahimin olunu kurban etme giriiminin Tanr
tarafndan dllendirilmesi ama bu dln ise oul kurbannn engellenmesi ve hatta yasaklanmas
eklinde verilmesi merhamet ve balama duygularn yanstt iin byk ilgi grmtr. Trkler
tr kurban verirler.
1. Sa: Cansz kurban. (Bkz.)
2. Idk: Azat kurban. (Bkz.)
3. Kurumsak: Kanl kurban. (Bkz.)
Kereh: (Ker.) lmek anlam ierir. Ayrca gereklilik bildirir. Germek fiili ile de ilgili olabilir.
Moolca Hereg/Kereg szc de gereklilik (farz) anlam tar.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 129
KEREY HAN: Arabozuculuk Tanrs.
Edeer: KREY HAN
Yeryzndeki ktlkleri ynetir. nsanlar arasna nifak sokar. Erlik Hann oludur. Yes / as (Demir)
bilekli olarak betimlenir. Yedi ota bulunur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kerey: (Ker/Kir/Gir). Girmek (insanlarn arasna girmek) anlamn ierir. Moolca Hir/Kir
kirlilik, ktlk anlamlar tar.
KILA YES: Hayvanlar Ruhu.
Edeer: GUL (KL, KL, KIIL KLK, KLK) ISI
Hayvanlarn koruyucu ruhu. Her hayvan iin farkl bir ye vardr. Kimi yerlerde bu ruh ayn zamanda
bir amana aittir. Vahi bir hayvan grnmndedir. amann saln korur. Bu ruhlarn gerek
grntlerini amanlarn kendileri bile gremezler. Bu ruhlar dalarda gizlenirler ve yerlerini kimse
bulamaz. Bu ruhun bana ne gelirse amann bana da ayns gelir. O yaralanrsa aman da yaralanr.
Kimi sylencelere gre aman douran bu hayvandr. Ulu bir am aacnn dallarnda, kulukaya
yatan ye Hayvann koruduu yumurtadan kar aman. Baz hayvanlarn ruhu baz boylar iin ok
nemlidir. nk o hayvann soyundan geldiklerine inanrlar. rnein; at, karga, atmaca, kuu, kartal,
turna, kakm, tavan, deve, koyun vs. Mesela Kular kuu soylu olduklarna inanrlar. Ku kelimesi zaten
kuu demektir. Bu kavimlerin amanlar kendilerini bu hayvanlara benzetecek biimde giyinirler. Her
aman belirli bir hayvann donuna brnebilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kla: (Gul/Kul). Hayvan demektir. Trkede Klik, Moolcada Glg/Glg/Glige hayvan
anlamna gelen kelimelerdir. Kullanmak ve kul szckleriyle balantldr.
(Baknz: YE)
KILI: Kutlu Silah.
Edeer: KILIS, KILI
Ata klc kuaktan kuaa emanet edilip evde saklanr. Yemin edilirken eilip kl plr. Sava
Ruhunun simgesi saylr. skitlerde Kl Tanrnn bir simgesidir. Gkten gelen kllar en gl silahlar
olarak kabul edilir. Yldrm Tanrs tarafndan gnderilen kllarn znde yldrmn z vardr.
lmszlk suyunu arayan Ural Hana babas kvlcmlar saan elmas bir kl verir. Bu klc yer
vurunca su kar. Baz kahramanlar tatan doarken ellerinde kllar vardr. Bazen klc suya vurunca
suda yol alr. Bu motif Hz. Musann kzldenizi yarmasn akla getirir. Bazen kl kahramann candr
ve yere drnce lr. Ayn mantk Bayrak iin de geerlidir. Bayrak ordunun ruhudur ve yere
drlmez. Tigin ehzade, Prens szc de Tig/T kelimesinden gelir ve kl demektir. Macarlara
gre Atla Hann, Hadur adl sava tanrsnn kendi dverek yapt klcn bulduu sylenmektedir.
Bazen bu efsane bat anlayyla birleip Marsn klc eklinde anlastlmaktadr. (Kaynak: Trk
Kl: (Kl).Uzun, iki yan keskin, ucu sivri ve ounlukla bele taklarak tanan sava aleti.
nsanln en eski sava aletlerindendir. Klavuz sz ile ayn kkten gelir.
KIMIZ: St Raks.
Edeer: KIMIS, KUMUS
Moolca: HIRAM, KIRAM, KIMUR
Ksrak stnn mayalanmasyla yaplr, alkoll ve ekidir. Trklerin gnlerce at stnden inmeden
kmz iip kavut yiyerek yolculuk yaptklar sylenir. yklerde yama srasnda 90 havuza kmz
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 130
doldurulur ve halka sunulur. Etrsklerde Comus adl bir elence ve iki Tanrs vardr. (Kaynak: Trk
Kmz: (Km). Kmldamak fiiliyle ayn kkten gelir. erisindeki karbondioksit gaz tpk bira gibi
hafif bir ekilde kmldamasn salar. Eki ve mayho anlam da bulunur.
KIPAK HAN: Sylencesel Hakan.
Edeer: KIFAK HAN
Kpak boyunun atasdr. Bir aacn kovuunda domutur. Ouz Han, himayesine almtr. (Kaynak:
Kpak: (Kp/Kf). Aa kovuu demektir.
KIRGIL HAN: Merhamet Tanrs.
Edeer: KIRGUL HAN
nsanlar korur ve onlara efkat gsterir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Krgl: (Kr). Krk rakam ile ayn kkten tremitir ve bu rakam kutsallk ve okluk bildirir.
KIR YES: Kr Ruhu.
Edeer: GIR YES
Eanlam: YAZI (CAZI, SIHI) ISI
Moolca: DALA (DELE) EZEN
Uzun elli, uzun kollu, uzun parmakl, yar insan yar yar aa grnmldr. Tek aalarda veya
allarda yaar. Krlar korur. Krlarda ba derde giren insanlara yardm eder. Ona ekmek krntlar ve
bir demet ekin sa olarak verilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kr: (Kr.) Arazi demektir. Ayn zamanda boz, gri renk anlamna da gelir.
KIRGIZ ATA: Sylencesel Hakan.
Krgz ulusunun kurucusu ve koruyucusu olarak kabul edilir. Yenisey rmann kaynanda oturduuna
inanlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Krgz: (Kr). Krk rakam ile ayn kkten tremitir ve bu rakam kutsallk ve okluk bildirir.
Ayrca krkmak sz ile de balantldr.
KIRK: Kutsal Say.
Edeer: GIRK, KIRN, HEREH, KEREH
slamn etkisiyle nemi artmtr. Krk eren tarafndan veya krk aman tarafndan korunan kutlu
kiilere Krkl ad verilir. Burla Hatunun sava Krk Kz yardmcs vardr. Yeni doum yapm bir
kadnn yanna bir iki kii hari krk gn boyunca kimse girip kmaz. Bu durumun salk gerekeleriyle
bir balants olduu aktr. Ayrca bu sre ocuun krknn kmas anlamna da gelir ki, bu anlaya
bal gelenekler vardr; dua okunmas, yemek verilmesi vs. gibi. lnn krknn kmas da yine
benzer biimde dualarla ve helva yaplarak gerekletirilir. Bu anlayn temelinde ruhun yaad evi
krk gn sonra terk ettii inanc vardr. Krgz bayranda Gnein etrafnda krk Krgz boyunu
simgeleyen krk n vardr. Dede Korkut Hikayeleri, Manas Destan, Krgz Treyi Efsanesinde Krk Kz
vardr. Ouz Hann verdii lenlerde diktirdii srklarn boyu krk kula uzunluundadr. Hikye ve
masallarda krk gn, krk gece dnler yaplr. Cezalandrlanlar iin Krk katr veya krk satr
eklinde bir uygulamadan bahsedilir. Ejderhalar krk gn veya krk yl uyurlar. Ejderhadan krk kl
koparlr ve atete yaklr, ejderha ancak o zaman lr. slamiyet'te ise lmn ardndan krk gn
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 131
sonra mevlit ve Kuran okunur. Musa Peygamber, Tanrnn buyruklarn Turda'nda krk gn krk
gecede almtr. Krk erenlerin sonsuza kadar yaayacana inanlr. Gze grnmezler, Tanr
tarafndan seilmilerdir. Bektailerde drt kap krk makam anlay yer alr. Krk saysnn
uvaadaki syleyi biimi olan Herehin kurban anlamyla ball dikkat ekicidir. (Kaynak: Trk
Krk: (Kr). okluk ifade eder. Krkmak fiili ile ayn kke sahiptir.
KIRKLAR: Krk Evliya.
Eanlam: KIRKAVLAN
Dervi motifiyle yakndan balantldr. Kimi grlere gre her ada kimlii bilinmeyen (bazen bunu
kendileri bile bilmeyen) krk kutlu kii vardr. Ve ktlklerle dolu Dnya onlarn yz hrmetine
ayakta durur. Hristiyan Trklerde 40 Aziz kavram vardr. Onlar iin 40 mum yaklr. Krklara karan
erenler veya yiitler de bir daha grnmezler. rnein Yaar Kemalin nce Memed adl kahraman
iin drt kitabn sonunda da u cmle yer alr. "nce Memed'den bir daha haber alnamad. mi timi
bellisiz oldu. iltenler ylda bir kez toplanp yeryznde olup bitenleri grrler, deerlendirirler.
Hastalarn ifa iin gittii ilten Oca Asyada farkl yrelerde mevcuttur. Krk ilten veya Krk Eren
adyla da anlrlar. Kn ardndan baharda yeniden dirilmeye hazrlk sreci olarak kn doadaki
kez lp dirilmeyi ifade eden ve ilki krk gn sren dnemin ad ille eklinde geer. Byk ille 40,
Kk ille 20, Boz ille ise Nevruza kadar gider. Nevruzda nihai dirili gerekleir. iltenler dalarda
yaar ve canllar da korurlar. Ava kmadan kendilerine dua edilerek yardm istenir. Yine bu kavramla
balantl olan ve Kazaklarda Temmuz ayn ifade eden ilde isminin nerden geldii hususunda iki
farkl gr bulunmaktadr. Bunlardan ilki eski Trkedeki olde (Susamak, lde Kalmak)
kelimesinden geldii ynndedir. kinci gr ise, bu ayn isminin Farsa illa (krk) kelimesinden
geldii hakkndadr. Krkl szc, krk nl ata ruhunun koruyuculuu altnda olan kii demektir.
Krk: (Kr). okluk ifade eder. Krkmak fiili ile ayn kke sahiptir.
ilten: (il/il). ilemek, yamur ymas, sepelemesi demektir. ile de serpinti anlamna
gelir. Farsa krk anlamna gelen ille ile de alakaldr.
KIRSUT YES: Koruyucu Ruh.
Edeer: KIRZIT ISI
nsann kendi iyesidir, yannda bulunduu o insan korur. Bu nedenle nsan yesi bile denebilir. Bir
kyl kadn yle syler:
Benim Krsutum ok aklldr. Misafirlie giderken derim ki; Krsutum, beni saat sonra
gelip al. Tam saat geince Krsutumun geldiini anlarm, artk misafirlikte kalamayacak
kadar eve gitmeyi isterim. Evde semaver ile ay koyunca da Krsutu yanmda arlarm.
Krsutsuz olmaz, onsuz ev souk olur.
Krsut: (Kr). Kutsallk anlam vardr.
KISIL HAN: fke Tanrs.
Edeer: KIZIL HAN
nsanlara fke duygusu verir. Yeryzndeki kin ve nefret kendisinden kaynaklanr. Kzl bir klc ve kzl
bir topuzu vardr. Srekli kzgn bir grnm vardr. fkelendiinde gk grltsne benzer gl bir
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 132
ses karr. Moollarda pek ok Tanrya sfat olarak Ulan (Ulaan) yani kzl sfat verilmesi bu Tanr ile
balantl olabilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kzl: (Kz/Ks/Ky). fkenin ve kann rengi olan kzl szc ayn kkten gelir. Kskanmak fiilini
de barndrr.
KI HAN: K Tanrs.
Edeer: GI HAN, KIHIN (KIHIL) HAN
K mevsiminin tanrsdr. Bu mevsimi dzenler ve zamannda balayp zamannda sona ermesini
salar. Kn gerekleecek olaylar belirler. Kla kylerini korur. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
K: (K). K Mevsimi. Yln en souk zaman.
(Kart: YAZ HAN)
KITAY HAN: Demirci Tanrs.
Edeer: KIDAY HAN
Yeralt tanrlarnn soyundan gelir. Kendisine krmz inek kurban edilir. Demirciler bu inein kann
eki, rs, krk gibi aletlerine srerler ve hayvann yreini de demirci ocana atarlard. Demirci
ocanda yaklan mas (mee) aac da kutsal saylr. Demircilerin aralar da kutludur. Bu aralarn her
birinin koruyucu ruhu (iyesi) bulunur. Hibir stn gcn egemenlii altna girmeyi kabul etmez.
Yeraltndaki demir evinde yaar. Yeraltnda yaad iin kt bir varlk olarak tannd halde aslnda
hayrsever bir yapya sahiptir. Ergenekonda Demir Kayay eriten demircilere o yardmc olmutur.
Demircilie kabul trenine katlan raklarn gcn snamak iin onlara zarar verir fakat sonra bu
verdii zararlar ortadan kaldrr. Taka/Takavc: Nalbant veya Kayar: Nalbant denilen kiiler de
masallarda sk sk yer alrlar. Katay ile ayn kii olduunu ileri srenler vardr. Kuday ile
Ktay: (Kt/Kz). Ktmak, yenmek demektir. Moolca kkenlidir.
(Kartrlan: KUDAY)
(Baknz: KATAY HAN)
KIZAGAN HAN: Sava Tanrs.
Edeer: KIZIAN HAN
Gn dokuzuncu katnda yaar. Kayra Hann oludur. ok kuvvetlidir. Ordular ynetmekte,
savalar kazanmakta, dman yenmekte komutanlara yardmc olur. Kzl yularl, kzl bura
srtndadr. Asas gkkuadr. Kzl renk ile simgelenir. Uruman/Uruu veya Vuruman/Vuruu
Cengaver demektir ve masallarda sk sk Uruularn (cengaverlerin) adlar geer. Savalar korur.
Trk Mool mparatorluklar birer fetih devleti olduu iin savalar ve savalar toplumsal hayatta
nemli bir yer tutar. Tm erkekler, hatta yeri gelince kadnlar da ayn zamanda askerdirler. Trklerin
kadnlar ve ocuklar da pusat (silah) kullanmay bilirler. Kuvveti sembolize eder. Gllk masal ve
sylence kahramanlarnn en nemli zelliklerindendir. Savalara ve askerlere kuvvet verir. Onlarn
yenilmez olmalarn salar. Bazen ok az sayda askerin kendisinden kat kat fazla byklkteki
ordular yendiine tank olunur. Tarihte bu gibi vakalara rastlanmas hi de az deildir. (Kaynak: Trk
Kzaan: (Kz/Ks/Ky). fkenin ve kann rengi olan kzl szc ayn kkten gelir. Kskanmak
fiilini de barndrr. Gl, Kuvvetli, fkeli demektir. Kzmak kknden gelir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 133
KIZILALMA: topya.
Edeer: GIZILALMA
Krmz Elma. Olgun, kzark elma anlam, bir sembol ve imgedir. Bazen fethedilmesi gereken illeri
ifade eder, ou kez ise btn Trklerin, tek bayrak altnda topland devletin simgesidir. (Kaynak:
Kzlalma: Kzl + Elma
(Baknz: ALMA)
KL HAN: Sylencesel Hakan.
Edeer: GL HAN
Kildada yaayan bir hakan. Kendisine dan etrafn eviren balktan dolay ulalamaz. Balk
szc ile yaklak ayn anlamlar tar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kil: (Kil). Toprak, amur, balk demektir.
KLN: Boynuzlu At.
ou zaman tek boynuzu vardr. Boynuz gc simgeler. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Kilin: (Kil/Kel/Gel) kknden tremitir. G ve toprak, amur anlamlarn tar. Moolca
Hilen/Kiling, Kalmuka Kileng szc korku anlamna gelir.
KMSENE: Ev Cini.
Edeer: KMESNE
Evlerde yaarlar. Cinlerin adlarnn telaffuz edilmesinin onlar armak anlamna gelecei gerkesiyle
ugun bulunmamas Kimse, Kimsene gibi rtl isimler verilmesine neden olmutur. zellikle evlerde
yaad dnlenler iin bu tabirler tercih edilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kimsene: (Kim). Bilinmezlik, kimliksizlik ifade eder.
KTEY HAN: Zina Tanras.
Batan karc, ayartc Tanra. Sekiz gz vardr. Siyah bir tilkiye dnebilir. nsanlar zina yapmaya,
evlilik d ilikiler kurmaya iter. Trk inancnda zina byk gnahlardandr ve slam dini de bu
yaklamla rtecek ekilde zina yapmay yasaklamtr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Kitey: (Ki). Kii ve kinemek szckleriyle ayn kke sahiptir.
KOCA: Bilge Adam.
Edeer: HOCA
nsanlara yol gsteren, bilgelik ve hikmet sahibi kiilerdir. Farsa anlam benzeimi ve Trkenin
yapsn da uygun olan ses deiimi ile Hoca haline gelmitir. rnein Nasreddin Hoca. Kar-Koca
tabirindeki her iki kelimede yallk ve tecrbe ierir. Karmak ve Kocamak fiilleri ihtiyarlamak
demektir. Ozan kelimesiyle ayn kkten gelen Ozonun ise yal/bilge anlamna gelmesi nemli bir
ayrntdr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Koca: (Koc/Ko). Yal, grm geirmi demektir. Kocamak yalanmak anlamna gelir.
(Kart: KARI)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 134
KO: Kutlu Hayvan.
Edeer: GO, KOKAR, GOKOR, KOKOR, KOAK, KUCAK, KOSAK, KOSKAR
Moolca: HU, HUSA, HUA, KUCA, GUCA
Erkek koyun. Trklerde gcn simgesidir. Ak Koyun ve Kara Koyun olmak zere iki ztl temsil eder.
Akkoyunlu Devleti, Karakoyunlu devleti gibi devlet adlar bir hanedan ad olmaktan ziyade bu
anlayn bir sonucudur. Ko (Koun) ve Koy (Koyun) olarak eril ve diil biimde anlr. (Kaynak: Trk
Ko: (Koc/Ko). Erkek koyun demektir. Ayrca savalk ve g gibi anlamlar ierir.
(Yans: KOYUN)
KOA HAN: Bereket Tanrs.
Edeer: KOSA HAN
Kendisi adna lkbaharda Koagan/Kogan adl bereket treni yaplr. or Trklerinde ise bu trenin
Sonbaharda yaplan yansmasnn ad Paktgan olarak yer alr. Bu isim de Bakt Hann adndan gelir.
Zaman zaman ad Bakt Han ile birlikte anlr. Bu trende ev ev dolap pay toplar. Kosa treniyle
yakndan ilgilidir. Bu trenlerde aman bir maske takar. Akamzeri topladklarn yarak bir enlik
yapar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Koa: (Koc/Ko). Savalk ve g gibi anlamlar ierir. Ko bereketin simgesidir.
(Baknz: BAKTI HAN, KOSA)
KOKPAR: Kutlu Oyun.
Edeer: KOKBOR, KKPAR, KKPER, KKBR
Eanlam: 1. OLAKTARTIS (ULAKTARTI) 2. ULAKGAPTI 3. BUZKAI (BOZKAI)
Kokpar Serke olarak da blinir. Serke direk demektir ve ortadaki bayra ifade eder. Geni bir
dzlkte takmlar halinde veya bireysel olarak oynanr. Ama, kesik bir ola veya kkba
hayvanlarn derisinin iirilmesiyle oluturulmu bir tulumu, at stnde tayarak belirli mesafeyi
amaktr. Dzln ortasnda bulunan bayran etrafnda nceden belirlenen sayda tur atlarak
baar elde edilir. Ola tayanla birlikte dier atllar da ola kapmak iin yarr. Atllarn birbirine
kamlaryla vurmalar serbesttir. Olak yere dtnde ise at stnden eilerek yerdeki ola
almaya alrlar. Kokpara her atla katlnamaz. Darbelere ve debelenmeye hazrlanm, eitimli ve
kasl atlar olmalar gerekir. Buzka szc Buz (Buza) ve Karmak fiillerinden treyerek Tacik
diline gemitir. Ulak Tart ise Olak Kapmaca demektir. Afganlar ise bu oyuna Vuzloba derler.
Kokpar: Kk + Br
KONRUL: Anka Kuu.

Edeer: KONGRUL
Doast nitelikleri olan kzl renkli devasa ku. Adn renginden alr. lmszl ve yeniden dirilii
simgeler. Hergn yeniden doar. Dier pek ok Dnya uluslarnn mitolojilerinde de deiik adlarla
mevcuttur. (Anka, Simurg, Phoenix vs.) Kongrul Kuu dier uluslarn sylencelerindeki Anka Kuu ile
pek ok benzer zellikler tar, hatta zaman zaman geiim yoluyla o mitolojilerden alntlar yaplarak
iselletirilmitir. rnein Fars kltrndeki Anka Kuunun zellikleri btnyle bu kua aktarlmtr.
Ancak Trk mitolojisindeki bu kuun dier mitolojilerdeki benzerlerinden en nemli fark tek bana
olmayp bir benzerinin hatta ikizinin bulunmasdr. Kongrul Kuu Torul Kuu ile birlikte anlr. Her ikisi
de Anka kuunun tm niteliklerini barndrrlar. Kongrul ve Torul, iftbal kartal olan ksknn
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 135
henz btnlememi, ayrk biimi olarak da tarihin derinliklerinde ortaya km olabilirler. Fakat ad
ve nitelik olarak kskden farkl canllardr. Bir efsaneye gre Torul Kuu Moollar, Konrul Kuu
ise Trkleri simgeler. Ku iki alemi yeri ve g birbirinden ayran snra kadar gidebilir ve bu nedenle
o snr geebildii de dnlr. Pek ok mitolojik varlk ku olup uabilir. Gagas ok uzundur ve
zerinde binlerce delik bulunan bir kaval gibi ses karr. O terken dier kular susup onu dinlerler.
Sesinin yanks bin veya tmen (onbin) tane kuun sesi gibi kar. Gnlerce aralksz akdktan sonra
yanmaya balar ve sonra kllerinden yeniden doar (Yeniden doma motifi Fars, Hint-ran, Arap ve
Avrupa kltrlerine aittir). (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kongrul: (Kon). Konur kelimesiyle ayn anlamlar ierir. Konur; koyu Kzl, kahverengi
demektir. Konmak szn de ifade eder. Marurluk bildirir. Trke, Moolca ve Tunguzcada
ortak bir kk olup hepsinde de bu kkten treyen renkler ufak farklarla koyu kahverengi,
koyu kzl gibi renkleri belirtmekte kullanlr.
(Yans: TORUL KUU)
KOPUZ: Kutsal alg.
Edeer: KOMUS
Balamann atas olan alg. Trklerde nemi byktr. Balama ve Kopuz kutsal saylr. Bunun
yannda dier nemli telli alglar arasnda Ikl ve Gizek ad verilen yayl olanlar ile Yatuan denen ve
yatk olarak alnanlar yer alr. Kobzamak, kopzatmak gibi fiiller alg almay ifade eder. Havada uan
veya len kopuzlar masallarda zaman zaman yer alr. Kopuzu Korkut Atann buluu olduu sylenir.
Hastalklarn tedavisinde bile kullanlr. Kopuzun sahibi onu bir bakasna vermeyi tabu sayar ve
birinin elinin demesinin gnah olduunu kabul eder. amanlar ruhlar onunla arr. Alda (lm
Tanrs) bile Kopuzun sesinden Korkut Atann cann veya o civarda bulunanlarn ruhunu almaya
gelemez. Onun sesinde bir hamet vardr. Korkut Ata ldkten sonra kopuzu yllarca ackl sesler
karmtr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kopuz: (Kop). Hzl hareket etmek anlamn tar. Kopmak, Anadoluda ayn zamanda komak
demektir. Kop Gel bu anlamda kullanlr.
KOR: Cemre.
Edeer: GOR
Eanlam: O, O, OK, OK
Havaya, suya ve topraa dtne inanlan soyut ate paras. Bylece bu unsurlar srasyla bahara
hazr hale gelirler. Krolu adnn Korolu veya Gorolu olarak sylendii baz ivelerde ismin Kor
kknden kaynaklanmas ve kahramann gkten k eklinde (veya gn nda) dmesi nemlidir.
Bir baka rivayette Korolunun annesi gkten den bir ktan hamile kalr. Bir baka rivayette ise
diri diri gmld mezarda doum yapan bir kadnn oludur. Cemre birer hafta arayla der. Smer
mitolojisinde yer alt dnyasnn bir ad Kur olarak geer. Bu mitolojilerdeki ilk anlam da da
demektir. Korkut adnn bu szle balants dikkate alnmaldr. Koru (Koru) kelimesi hem Tabu hem
de Orman demektir. Kor kavramnn atele olduu kadar yerle ve yer unsurlaryla da balants vardr.
Kor kahramann anas veya ona g veren koruyucu olarak grnr. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Kor: (Kor/Gor). Ate Paras demektir. Korumak, korkutmak, koramak (yanmak) gibi anlamlar
vardr.
(Baknz: MRE)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 136
KORIK HAN: Da Tanrs.
Smerlerde Kur, da demektir. Saygdeer yallara da Kork denir. Gnmzde halk dilinde Korum,
sarp yer anlamnda kullanlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kork: (Kor/Gor). Ate Paras demektir. Korumak, korkutmak, koramak (yanmak) gibi
anlamlar vardr.
KORBOLKO: Ate Kuu.
Atei insanlara getiren sylencesel ku. Tanr lgen tarafndan gnderilmitir. Bazen atei, bazen de
atei yakmaya yarayacak olan akmaktalarn getirdii sylenir. Bu talarn biri ak, dieri karadr.
Birbirine srtnce kvlcm akar. Baz masallarda ak ve kara iki sa telini birbirine srtnce de
kvlcmlar akt sylenir. Kimi sylencelerde ise Tanr lgen bu kuun klna girerek kendisi
getrirmitir bu talar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Korbolko: Kor Ate + Bol Bulmak, Atei bulan demektir.
KORKUT ATA: Sylencesel Ozan.
Dede Korkut olarak da bilinir. Ozanlarn atasdr. Sra d zellikleri vardr. Kopuz alar, ykler
anlatr. ok uzun yllar yaamtr. Kopuzun bulucusu odur. slamiyetle birlikte bir evliya olarak kabul
grmtr fakat slam ncesi dnemlerde ok geriye giden bir karakterdir. Allah(c.c)n izniyle
gelecekten haber verir. Kordan km bir kadnn oludur. Kularn dilini bilir. Pek ok sylence de
onun adna rastlanr. amanl, eyhlii, ozanl, bahl, evliyal, erenlii hepsi birbirine baldr
ve her kltrde bunlardan en az birkana sahip olarak tanmlanr. ok uzun yllar yaad anlatlr.
Kendisinden bahsedilirken l dersem l deil, diri dersem diri deil szleriyle bahsedilir
kendisinden. Bilgedir ve hikmet sahibidir. Kendi lmn uykuda haber almtr. Evrensel dzenin
balayp bittii yer olan dnyann merkezinde sularn zerinde huzur bulur. lmden kaarak
dnyann drt bir yann dolar ancak yine de en sonunda bunun mmkn olmadn anlar. Bir
anlamda Smerlerden beri var olan Glgamn lmszlk araynn bir uzantsdr bu yolculuklar.
Tm hayvanlarn ve zellikle de kularn dilini bilir. Ayrca kendisinin Tuman adn verdii bir yiit de
tm kularn dilini bilir. Korkuta Atann insanlara ad vermesi, Yaratl alarnn nce nesnelerin
adlarnn olumaya balamasyla yakndan ilgisi vardr. Dede Korkut kitabnda 12 yk yer alr bunlar
tarih boyunca dilden dile, aktarlan bir szl gelenek rndr, 16. Yzylda yazya geirilmilerdir. Bir
ksmnn sonunda Korkut Ata yle seslenir:
Hani dediim erenler,
Dnya benimdir diyenler,
Ecel ald yer gizledi,
Fani Dnya kime kald,
Gelimli gidimli Dnya,
Son ucu lml Dnya.
Korkut: (Kor/Gor). ok byk, ulu, heybetli, korku veren demektir. Ayrca korkutucu d
anlamnda da kullanlr. Kelime kknde kor, korumak, korkutmak, koramak (yanmak) gibi
anlamlar vardr.
KOROLU: Sylencesel Kahraman.
Edeer: KROLU, GOROLU
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 137
Tm Trk Dnyasnn ortak motiflerinden biridir. Annesi ktan hamile kalr ve diri diri gmlerek
ldrlr. Mezarda doar, lm anasn emerek byr. Ahmet Yesevinin toprak altna mezar kazp
orada yaayarak ile ekmesi bu anlay artrmaktadr. Deiik lkelerde uyarlanarak farkl
versiyonlar anlatlr. Krlk kavram yalnz grmemeyi deil, grlmemeyi de ierir. Sevgilisinin
ardndan br dnyaya yolculuk yapar. Kahramanlar korunmak iin grnmez olurlar. Hzr zaman
zaman kr olarak betimlenir nk onun gze ihtiyac yoktur. Krlk bilgelii simgeler. rnein
aman anlamna gelen Bak szc Bak (Grmek) kk ile de balantldr. amann trenlerde
yzn rten bal ayn ekilde krl artrr. Deiik yrelerde bazen farkl isimlerle anlan
babas Al Koca (slamdan sonra Ali), krlk tanrs Al Hann rasyonel (gereki) bir versiyonudur.
Krolunun ismi de Alidir. Kor kelimesi k demek olduu gibi yer alt, da, toprak gibi anlamlar da
vardr. Btn bunlar bir arada deerlendirildiinde Krolu ismi farkl manay ifade eder.
1. Gzleri kr olan (gze ihtiya duymaya) kiinin olu.
2. Topran, dan (mecazen mezarn yani lmn) olu.
3. Korun yani atein (kutsal gcn) olu.
Krolu kendisini defalarca kurda benzetir. Anadoluda 16. Yzylda Yaayan ve bu destan
kahramannn adn alarak onunla zdeleen Krolu adl halk ozannn iirleri de kendisiyle
btnlemitir. Bylece Krolu ozanlk yetenei ile de btnlemitir. (Kaynak: Trk Sylence
Krolu: Kor Ate, Yer alt veya Kr Grmeyen + Oul
KORU: Tabu.
Edeer: KORU, KORI
Yaplmas, dokunulmas, gidilmesi, sylenmesi dinsel veya metafizik ierikli bir sonuca balanm olan
yasak. Masallarda sk sk grlen yasaklar u ekildedir.
1. Bakma yasa: Yiidin geriye dnp bakmamas gerekir. Bazen de hi kimseye ban
evirip bakmas yasaklanr.
2. Uyuma yasa: Bir aacn altnda ejderhay bekleyen yiidin uyumamas gerekir. Bunun
iin kolunu keserek tuz basar.
3. Syleme Yasa: Baz szlerin sylenmemesi veya hi kimseyle konuulmamas gerekir.
zellikle kutlu hayvanlarn ad anlmaz. Baz soyut varlklar anmak da onlar armak
dermektir.
Koru: (Kor/Gor). Kor szcnden tremitir. Korumak fiilinden gelir.
KOROSUN HAN: iek Tanrs.
Edeer: KOROSUN (KOROSON) HAN
Hastalklar iyiletirir. Trk dnce sisteminin en incelikli anlaylarndan birisidir. Her ne kadar
kastedilen iek hastal olsa da; iek doumu, gzellii ve sevgiyi, doay simgeler. smin iindeki
korumak anlam ile btn bunlar bir araya getirildiinde sevginin, doumun, estetiin, doann
korunmasnn nemi vurgulanmaktadr. Bunlara ilave olarak iek Hastal denilen ve eski
dnemlerde yeterince tehlike gsteren bir rahatszln ad da vcutta iek gibi aan kzarklklarla
ortaya kt iin bu ekilde anlr. Trklere gre iek Sayrl yedi trdr (yedi kardetir). Bu
hastalktan korunmak iin Korosun Handan yardm istenir. Nur yzl bir ihtiyardr. (Kaynak: Trk
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 138
Korosun: (Kor/Gor). Kor fiilinden tremitir. Korumak fiilinden gelir. Horsun szc Yakut
dilinde cesaret demektir.
KORAK: Hayvan Cini.

Eek, kpek, domuz, kei klna girdiine inanlan bir varlk. Gece kaplar alp, ev sahibinin tand
bir ses ve klkla onu kandrarak darya arp karr. Geceleri ok fazla darya kmann doru
olmadn vurgulayan bir halk anlaynn davurumudur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Korak: (Kor). Korkmak fiili ile balantldr. Korsak szc Karsak/Krsak ile de balantldr.
Boz renk, krlk alan ifade eder.
KOSA: Nevruz enlii.
Edeer: KOA
Kodu adyla da anlr. Nevruza birka gn kala balayan ve Nevruz gnnn sonuna kadar devam
eden enliklerdir. Kodu ve Kosa adndaki enlik nderinin veya korkuluk eklindeki semboln bana
boynuzlu (Gnei simgeleyen) bir balk geirilir. Gne arm ve boynuzlar Nevruzun yeniden
dirilme olgusuyla yakndan ilgilidir. Smerlerdeki Utu ile de balantl olmas muhtemeldir nk
Ut/t kk atei ifade eden szckleri oluturmakta kullanlr. Oyuna katlanlar kurt, tilki, akal
klklarna girerler. Kosaba zerine ald krk ters giyer. Beline ve boynuna ngrak asar. Kosa
kimin evine girerse o eve bereket girer ve yl boyunca eksik olmaz. Baz yrelerde ocuklar bazlarnda
ise kadnlar tarafndan oynanr. Koa Han ile balantl olmas muhtemeldir. Koagan adyla anlan
tren Bahardaki gndnmnde, Paktgan adyla yaplan tren ise Gz gndnmnde yaplr. Kosa
ayn zamanda ekin bimeye yarayan alet olan Trpan ile eanlamldr. Kosann son gnnde Semeni
(Sem/Som) ad verilen bir tren yaplr. Som ayn zamanda Yula denilen ruhun koruyucusudur.
Semeni bir eit helva olup, piirildikten sonra Nevruz gecesi bir ksm suya braklr. Kosa trenlerinin
bir ksmnda rtl cinsel armlar bulunur, rnein kadnn oulduruunu (dlyatan) simgeleyen
bir kemik bunun en bariz gstergesidir. Bazen kadnlar erkek klna girerler ve yaplan korkulua
Kosa Gelin ad verilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kosa: (Kos/Ko). Heybetlilik, ko katm, ko, trpan gibi anlamlar vardr. Farsa Kse ile
balantlandrlmas yanltr. Ksemen ko anlamna gelir. Tunguzcadaki Koso/Kosa szc
halka, zincir demektir ve bu balamda dngy, sreklilii ifade eder.
(Baknz: KOA HAN, BAKTI HAN)
KOTAZ: Nazarlk.
Gzn (nazarn) gcnden koruyan nesne. Gzn dikkatini baka yne ekmesi nedeniyle korunduu
mant ne srlr. ok kuvvetli nazarlarn kotazlar (nazar boncuklarn) atlatt hatta para para
ettii anlatlr. om szc de nazarlk anlamna gelir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Kotaz: (Kut/Kot). Kutlu nesne anlamna gelir.
KOVAK ANA: Gkyz Tanras.
Eanlam: 1. GK (KK, KK) ENE, 2. TPE ENE
Moolca: TENGER ECE
nsan ve hayvanlara st verir. Yakutlara gre bu Gk Ana, herkesin eini bularak onlar birletiren bir
ruhtur. Ayrca yeni evlileri de korumaktadr. Trklerde Smerlerden bu yana gk eril olarak alglanr.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 139
Bu nedenle Gk Ana tabiri pek yaygn deildir. Fakat Yer ve Gk birbirinden ayrmadan nce
birlikteyken herey zttnda ihtiva ettii iin Gk Anann da orada var olduu sylenir. Smerlerde
Inanna, Gk Ana kavramn karlar. Inannann dier ad Itardr ve bu Smer Ay ve Gzellik
Tanrasnn ad da Imak kk ile balantl grnmektedir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Kovak: (G/Gk/Kk/Kv/Kov). Mavi renk, ykseklik, sonsuzluk, gzellik, genilik, enginlik
gibi anlamlar ierir. Tanrsallk ifade eder.
(Yans: GK ATA)
KOVAK ATA: Gkyz Tanrs.
Eanlam: 1. GK (KK, KK) EDE, 2. TPE EDE
Moolca: TENGER ECEGE (TENGR EEG)
Daha sonra Gk Tanr anlayna ulaan bir yaratc anlaydr. Moollarda Tenger Etzeg (Gk Baba)
olarak anlr. Smerlerden itibaren Gk eril olarak alglanmtr. (Sami Arap-brani anlaynda ise
tam tersidir, onlarda toprak eril olarak yer alr.) ze kk tenri asra yagz yer klntukda ekin ara
kii ogl klnm. stte mavi gk altta yaz yer yaratldnda, ikisinin arasnda kii oullar
yaratlm. (Orhon Yaztlar) Tunguzlardaki Kovak (dier ad veya ikizi Savak) adl yaratc Tanry
anmsatmaktadr. Gk Han ile kartrlmamaldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kovak: (G/Gk/Kk/Kv/Kov).). Mavi renk, ykseklik, sonsuzluk, gzellik, genilik, enginlik
gibi anlamlar ierir. Tanrsallk ifade eder.
(Yans: GK ANA)
(Kartrlan: GK HAN)
KOVU: eytan karma.
Cin kovma. eytan kovalama, eksorsizm. Kt ruhlarn uzaklatrlmas ilemidir. Bat Hristiyanlnda
aytan karma ilemi ikence de dahil her tr yntemi mbah kabul etmitir ve Ortaa bu tip
uygulamalara sahne olmutur. amanist gelenekte ise bylesi vakalar grlmez. Ruhlar grp
insanlardan uzaklatrabilen kiiler Kovuu (Kuvuu/Kuuu/Kuunu) denir. Kt ruhu bir kez
yakalayan kii Kovuu olmaya hak kazanm demektir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Kovu: (Kov/Ko). Kovmak demektir. Dedikodu yapmak, arkadan konumak anlamna gelen
Kov szyle de ilgilidir.
KOYUN: Kutlu Hayvan.
Edeer: KOY, GOY, GOYUN, HOY, KUYIN
Moolca: KONI, KONIN
Dii davar. Trklerde gcn simgesidir. Ak Koyun ve Kara Koyun olmak zere iki ztl temsil eder.
Akkoyunlu Devleti, Karakoyunlu Devleti, Ak Kun (Ak Hun) gibi devlet adlar bir hanedan ad olmaktan
ziyade bu anlayn bir sonucudur. Erkek ve Dii (Ko ve Koy) olarak geer. Aslnda sakin ve uysal bir
hayvan olan koyunun bu ekilde alglanmas birka sebebe dayal olabilir. ncelikle erkeinin (koun)
boynuzlar olmas. nk boynuz g semboldr. kinci olarak ne kadar ok koyuna sahip olunursa o
kadar zengin olunduunun, dolaysyla o kadar ok nfuzlu olunduunun anlalmas. Bir baka gre
gre de koyunun renginin ounlukla beyaz olup (nadiren de siyah), bu nedenle bu renklerin iktidar
ve otoriteyi vurgulamas ve bu yndeki bir algsal armn olumas. (Kaynak: Trk Sylence
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 140
Koyun: (Koy). Savalk ve g gibi anlamlar ierir. Ayrca Kun kelimesiyle de balantldr.
(Yans: KO)
KT: Can Deitirme.
Edeer: KT
z Yerine z anlay ise bir kiinin bakasnn yerine lmeyi kabul etmesidir ve en gzel ve en
yetkin rnei Deli Dumrul yksnde yer alr. Alda (slam sonras Azrail) ile karlaan Deli
Dumrulun ana babas onun yerine lmeyi kabul etmezler. Yalnz kars kabul eder. Bunun zerine
Alda Dumrul ve karsn balar, ana babasn ceza olarak ldrr. Ting (reenkarnasyon) ile
kartrlmamaldr. ok farkl bir olgudur. Burada bir deitoku szkonusudur. (Kaynak: Trk
Kt: (K/G) kknden tremitir. Gmek, deimek anlamlarn ierir. Kilit anlam da
bulunmaktadr.
(Eanlam: AYLANU)
KMR HAN: Kmr Tanrs.
Edeer: KMR (KMR, KMR) HAN
Kapkara bir grnm vardr. Erlik Hann oludur. Gmlei kara dumandandr. Yeraltnda yaar. Kt
ruhlarn ve eytanlarn ba ve yneticisi olarak grlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Kmr: (Km). Kara veya yanm demektir. Kmr oluumunun doal koullarda yeraltnda
gereklemesi ile ad arasndaki balant nemlidir.
KRMS: Hayalet.
Edeer: KRMZ, KRMES, KRMS, KRBS
Ruh. yilik ve ktlk yapan ruhlarn tamam. Genelde l bir snflandrmayla ele almak doru
olacaktr.
1. Yer stnde yaayan yaratklar,
2. Su ve toprak altnda yaayan yaratklar.
3. Gkyznde yaayan yaratklar.
Tanrnn grevlendirdii varlklar. eytani varlklara Sokor Krms (Kr Melek) ad verilirdi. slam
inancna gre de eytan da aslnda meleklerin ierisindedir fakat sonradan isyan etmitir. Krmsler
en ok gnbatmnda ve gndoumunda ortaya kar ve etkin olurlar. Bu yzden bu vakitler tehlikeli
saylr. Bu vakitlerde uyunulmas uygun grlmezdi. nsanlarn ruhlarn ele geirebilirler. Krmsl
kavram deli veya ruhsal hastalkl anlamnda kullanlr. Yakutlarda llerin babo dolaan ruhlarna
r ad verilir. len insanlarn ruhlarnn Krmse dnt inanc yaygndr. Kaza sonucu lm
olan insanlarn ruhlarna Obun, intihar edenlerinkine Alban denilir. Atalarn ruhlar ise Ozor olarak
anlr. nderleri Krmez Han olarak bilinir. Krmsler ikiye ayrlr.
1. Aru (Ar) Krms: yicil ruhlardr. nsanlar ve ailelerini korurlar. lgenin emrindedirler.
Yeryznde iyilik yaparlar.
2. Caman (Yaman) Krms: Ktcl ruhlardr. Yer alt dnyasnda Erlikin hizmetkardrlar.
nsanlarn cann alp gtrebilirler.
3. Kal (Gal) Krms: Ackl ruhlardr. Eziyet ekerler. Ktlk veya iyilik yapamazlar.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 141
Krms: (Gr/Kr). Grmeyen demektir. Grmezlik ayn zamanda grnmezlik demektir.

Maniheizm sonras yilik Tanrs Hrmz ile balantl olarak grlmlerdir. (Kaynak: Trk
(Eanlam: TNKR)
(Baknz: KRMEZ HAN)
KUDAY: Hda.
Edeer: GUDAY, KUTAY
Tanr, Yaratc. Ktay Han ve Katay Han ile kartrlmamaldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Kuday: (Kut/Kud). Temizlik anlamn ierir. Farsa Hda kelimesinin dnm biimi olduu
ne srlse de asl Trke Kut (kutsallk, kutluluk) kknden tremitir.
KUU ANA: Kuu Tanras.
Edeer: KU (GU, KUV, KUBA) ENE
Moolca: HUN (KUN, HUNG, KUNG) ECE
Baz Trk boylar kuudan trediklerine inanrlar. rnein Kular (Lebedler). Hu Hanm ile
kartrlmamaldr. Finlilerin Ku adl Ay Tanrsn da akla getirmektedir. (Kaynak: Trk Sylence
Kuu: (Ku). Zerafetin simgesi olan ku. Eski Moolcada Hun/Kun kelimesinin ayn zamanda
insan anlamna gelmesi dikkat ekicidir. Tunguz-Manu dillerinde Kuk/Kuhu/Kukku eklinde
yer alr.
(Yans: KUU ATA)
KUU ATA: Kuu Tanrs.
Edeer: KU (GU, KUV, KUBA) ENE
Moolca: HUN (KUN, HUNG, KUNG) ECE
Baz Trk boylar kuudan trediklerine inanrlar. rnein Kular (Lebedler). (Kaynak: Trk Sylence
Kuu: (Ku). Zerafetin simgesi olan ku.
(Yans: KUU ANA)
KULBASTI: Halsinasyon.
Gulyabani ile balantldr. Aleyban (Alyabani) ve Kuleyban (Kulyabani) bir ikili olutururlar. Ortadou
kltrlerinde Gul insanlar aldatan ve sonra da ldren kt ruh veya canavar olarak yer alr. Issz
yerlerde ve llerde insanlarn zerine binerek ldrd dnlr. Smer, Trk, Fars, Arap ve
Mezopotamya kltrlerinin tamamnda ortak bir motif haline gelmitir. Kkeninin tam olarak nerde
olduunu tespit etmek ok zordur. Smercede yer alan tabirler ile balants olduu aktr.
Ala Hul: eytani Tanr.
Dingir Hul: eytani Tanr.
Mulla Hul: eytani blis.
Utuk Hul: eytani Ruh.
Gigim Hul: eytani Ruh.
Gidim Hul: eytani Hayalet.
Maskm Hul: eytani Cin.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 142
Kul: (Kul/Gul). Kullanmak fiili ile ayn kkten gelir. Gul szc vahi hayvan anlamna da
gelir. Moolca Gal ate ve Trke Al/Hal/Hul kkyle de ilgili olma ihtimali vardr.
KUMAYIK: Kpek Reisi.

Edeer: HUMAYIK
Kpeklerin nderi olan efsanevi hayvan. Kularn atas olan Budayk ile birlikte anlrlar.Ku trs
(reisi) Budayk, it trs (reisi) Kumayk. (Krgz Atasz.) (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Kumayk: (Kum). alkalanma, dalgalanma anlamlar vardr. Kumlar ayklayan anlamna gelir.
(Baknz: BUDAYIK)
KURGAN: Trbe.
Edeer: KORGAN
Eanlam: KMBET
Kutsal mezar. inde ulu ve kutlu kiilerin yatt dikkat ekici gmt. Eski Trk geleneklerinde
genellikle yma tepeler ve hykler eklindedir. Genelde devlet yneticisi olanlar iin yaplmlardr.
Ceset odasnn demesi genelde aa ktkleri ve kalastan yaplr. Cesetlerin ba douya evrilmi
olur ve eyalar ile birlikte gmlrler. Kurganlarn farkl blgelerinde at cesetlerine de rastlanabilir.
rnein Esik kurgan M.. 5 Yzyla ait olup Kazakistann bakenti Almatnn yaklak 50 kilometre
dousunda yer alr. Esik Kurgan dnyada ierisinde en ok altn bulunan ikinci mezardr. Yaznn
Gktrk kitabelerinin alfabesine benzerlii ve eserlerin zelliklerinin Hun sanatna ok uygun oluu
nedeniyle Hun eseri olarak nitelendirmilerdir. Ancak eldeki veriler Trklerle i ie yaayan ve
Trklemi bir kavim olan skitlere de ait olabileceini gstermektedir. Esik Kurganda 18-25 yalar
arasnda bir Tekin/Tigin (Prens)in mezar ve ona ait ait elbise bulunduu iin bu prense Altn Tigin ad
verilmitir. Kurgan yesi veya Kmbet yesi trbenin koruyucu ruhunu ifade eder. Orada yatan kiinin
ruhu deildir. Oray koruyan baka bir varlktr. Kurganlar soyanlarn bana bu iyenin felaket
getireceine inanlr. Kurgan szc komu kltrlere de gemi ve baz slav dillerinde Ant anlam
kazanmtr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kurgan: (Kur/Kor). Kurulmu yap demektir. Korumak anlam vardr. Korugan (kale) szc
ile de balantldr.
KUR HAN: Sylencesel Hakan.
Edeer: KR (GR) HAN
Kurdada yaayan bir hakan. Ouz Kaann amcasdr. Smerlerde yer alt tanrsnn ad Kr olarak
geer ve onun koruduu rman ad da Kurdur. Yer alt dnyasna da bu ad verilir. (Kaynak: Trk
Kur: (Kur/Gur/Kr). G, kuvvet, dayankllk, bamszlk anlamlarna gelir. Kurtarmak fiili ile
de balantldr. Moolcada Gr/Gr, Tunguzcada Gre szckleri ayn manalar ifade eder.
KURMACA: Hayali Hikaye.
Gerekd, kurgusal yk ve anlat. Bu ynde gerekletirilen anlatm teknii. Bilimkurgu gnmzde
bu yndeki en yaygn uygulamadr. Sylenceler, kurmaca yklerin gemie alan kaplar, bilimkurgu
ise gelecee alan pencereleridir. Baz kurmaca ykler zamanla bir eit sylenceye dnebilir.
rnein Tarzan adl, ormanda kaybolup hayvanlar tarafndan bytlen ocuk motifi, Drakula adl
insanlarn kann ien vampir veya devler lkesi ile cceler lkesine yolculuklar yapan Gliver, devasa
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 143
bir goril olan Kong artk tm dnyada kabul grm ve ortak bilincin unsurlar haline gelmitir. Bu
ykler daima da ilgi ekmektedir, nk insanolunun ilkel toplumlardan bu yana sregelen
sylencesel yapya uygun anlayna ve algsna hitap etmektedir. Ayrca aslnda bir l gmme
tekniinin sonucu olarak ortaya kan Mumya kavram da sihir, yeniden dirilme, hortlama gibi
kavramlarla birletirilerek bir kurmaca esi durumuna getirilmitir. Yaygnlaan sinema ve televizyon
olanaklar bu tr eitliliklerin tm dnyada hzla yaylmasna olanak tanmakta fakat bu sektrleri
ellerinde tutan byk glerin egemenlii nedeniyle maalesef yerel ve daha zayf kltrler gittike
yokolmaktadr. Sper Kahraman kavram ise, mitolojisi olmayan smrgeci beyaz Amerikan
toplumunun kendisine sylence kahramanlar oluturma giriimleri olarak deerlendirilebilir.
Sylencesel unsurlar tamakla birlikte bu tr stn kiilikler (sper kahramanlar) gnmzde birka
tane ok yaygn motif dnda ortak kabul grm deildir. Zaman ierisinde unutulup gitmeleri
muhtemeldir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kurmaca: (Kur). Kurulmu (sonradan uydurulmu) anlam vardr. Kurgu szc ile kktetir.
KURT ANA: Kurt Tanra.
Edeer: KORT (KURD, GRT, KIRT) ENE
Eanlam: BR (BR, PER, BER, BR) ANA
Moolca: 1. INA (ONO, INA, UNNU) ECE
Kurtlar korur. nk Trkler kurttan tremitir. Hemen hemen tm Trk boylar ortak bir inan
olarak dii kurttan trediklerine inanrlar. lk defa Hun ve Vusun (Wu-Sun) ortak sylencesinde yer
alan bir ykye gre Hun hkmdar tarafndan ldrlen Vusun kaannn kk olu le braklm
ve onu da dii bir kurt emzirmitir. Bunu gren Hun kaan ocuu yanna alarak yetitirmi kralln
ona geri vermitir. Dii kurttan treme efsanesi Ana (E-ine) adl dii kurt efsanesinde en yetkin
biimine ulamtr. Gktrklerin treyi efsanesine gre atalar olan kii henz bir ocukken
dmanlar tarafndan ailesi ldrldkten sonra bir batakla atlr ve burada dii bir kurt tarafndan
bulunup emzirilir. Daha sonra da onunla evlenir. Doan on ocuk, Gktrklerin on boyunu oluturur.
Ana ailesi bu ocuklardan birinin soyundan gelmektedir ve Gktrk Devletini de bu aile kurmutur.
Br szc Uygurcada Peri eklinde sylenmitir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kurt: (Kur/Gur/Kr). G, kuvvet, dayankllk anlamlarna gelir. Kurtarmak fiili ile de
balantldr.
Br: (Br). Kurt demektir.
(Yans: KURT ATA)
KURT ATA: Kurt Tanrs.
Edeer: KORT (KURD, GRT, KIRT) EDE
Eanlam: BR (BR, PER, BER, BR) ATA
Moolca: INA (ONO, INA, UNNU) ECEGE
Kurtlar koruyan ve ayn zamanda kurt klna girebilen tanrdr. Hemen hemen tm Trk boylar
ortak bir inan olarak kurttan trediklerine inanrlar. Kao (Kao-) Trklerinin sylencelerine gre
ilk kaanlarnn kzlar babalar tarafndan bir tepeye braklm. Sonrasnda kk kz bir kurt klnda
gelen Kurt Tanr ile birlemi ve Kao halk onlarn ocuklarndan meydana gelmitir. Gktrk
bayraklarnn tepesinde daima bir kurt ba bulunurdu. Tardu Trklerinin atas kurt bal bir insandr.
Kurt daima yol gsterici olarak kabul edilir ve peinde farkl lkelere gidilir. Onun uyarsyla tehlikeler
klpay atlatlr. Kutsal ruhlarn dokuz oullarnn hepside kurda benzer. Gk yeleli, gk kuyruklu
tabirleri kullanlr. Bakurtlar kurttan trediklerine inanrlar ve isimleri de bu yzden Ba-Kurt
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 144
eklindedir. Kurt Ataya Avrupa efsanelerinde rnein Romann kuruluuyla ilgili olarak Romus ve
Romulus Efsanesinde rastlamak mmkndr. Bu motifin Trklerle balantl bir kavim olduu tahmin
edilen Etrskler araclyla talyaya ulam olmas muhtemeldir. Kurtlar Trklerce kutsal sayld iin
toplumsal hayatn her aamasnda hatta ada toplumda bile etkilerini gsterir. rnein Cumhuriyet
dneminde retilen ilk yerli lokomotife Karakurt ad verilmitir. Ayrca Cengiz Aytmatovun,
bozulan ve yokolan doal dengeyi bir kurdun gznden anlatt Dii Kurdun Ryalar adl eseri de
Trklerde kurdun doa, yurt ve yaam simgelemesi asndan deerlendirmek de yerinde olacaktr.
Tardularn atalar kurt bal bir insandr. aman dualarnda alt azl kurttan sk sk bahsedilir. Oset
efsanelerinde Kurdalagon adl bir demirciden bahsedilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Kurt: (Kur/Gur/Kr). G, kuvvet, dayankllk anlamlarna gelir. Kurtarmak fiili ile de
balantldr.
Br: Kurt demektir.
(Yans: KURT ANA)
KURUMSAK: Kanl Kurban.
Tanrsal veya dini bir ala kesilecek hayvan. Ayn zamanda kurban trenini de ifade eder. Moolcada
Kurm szc len, enlik anlamlarna gelmektedir. Kurum ekliyle Tunguz ve Macar dillerine de
gemitir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kurumsak: (Kur). Byklk ve grkem anlam olduu kadar, kurum szc is, kl demektir.
Ve eski alarda kurbann yaklmas ile de balantldr. Moolcada Hurm/Kurm szc
dn demektir.
KUT: Kutsal Enerji.
Edeer: KIT, HUT, GUT, KUD
Moolca: KUTAG, HUTAG, KUTUG
Kutsal yaam gc. Bereket. Hayat verici, mbarek, canllk gibi anlamlar vardr. Yiitler kut sayesinde
lmden kurtulur veya yaama dner. Bu g Tanrdan kaynaklanr. Tanr bu gc geri ekerse
kaanlar taht ve yaamlarn yitirirler. Padiahlarn ve soylarnn kan kutlu sayldndan, hanedandan
birisi idam edilecei zaman boynu klla vurulmaz, yay kiriiyle boularak ldrlr. nsann kutu
domadan nce gkyznde yer alr. arap gibi akc, su gibi durudur. Kutun deiik trleri de
mevcuttur. Kutu eklinde Tunguzcaya ve Hutu eklinde Manucaya gemitir. Smercede de ayen Kut
biimiyle yer ald grlmektedir. Kudaga: Byc, aman anlamna gelir. telmenlerin
(Kamadallarn) Kuth veya Kutka (Kutku) adl dnyay ve canllar yaratan bir Tanrlar vardr.
1. Bor Kut: Cisimlemi kuttur. Bir nesneyi temsil eden onun kk bir modeli gibidir.
2. ye Kut: Bir varl koruyan ruhsal enerjidir ve tamamen soyuttur.
3. Sal Kut: Hareketli kuttur. Rzgar gibi esebilir.
Kut: (Kut/Kud). Temizlik anlamn ierir. Farsa Hda kelimesinin dnm biimi olduu ne
srlse de asl Trke Kut (kutsallk, kutluluk) kknden tremitir. Bereket, yaam gibi
anlamlar ierir. Kutan, dua, yakar demektir. Evenk dilinde Khutu szc kutsallk manas
ierir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 145
KUYA ANA: Gne Tanra.
Edeer: KOYA ENE
Eanlam: 1. GN (KN) ANA 2. GNE (KNE) ANA, 3. YAIK ANA, 4. HEVEL ANA
Moolca: NAR (NARA) ECE
Gn yedinci katnda oturur. Trklerle de balantl baz n Asya kltrlerinde diil olarak
alglanmtr. Gnmzde kzlara Gne adnn verilmesinin nedenlerinden birisi de budur. Trklerde
gne scan ay ise souun semboldr. Ural Batr (Ural Han) sylencesinde Gk Tanrs Samravn
iki kars vardr birisinin ad Kuya Anadr. (Dieri de Ay Anadr.) (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Kuya: (Gn). Gne demektir.
Gn: (Gn/Kn). Gndz. Ayrca Gne demektir.
(Yans: KUYA ATA)
KUYA ATA: Gne Tanr.
Edeer: KOYA EDE
Eanlam: 1. GN (KN) ATA 2. GNE (KNE) ATA, 3. YAIK ATA, 4. HEVEL ATA
Moolca: NAR (NARA) ECEGE
Yeryzne gnderdii yaam enerjisi nedeniyle Trk kltrnde Gnee sayg duyulur ve Yaam
verici bir unsur olarak kabul edilir. Gnein doduu yn saygy hak eder. Avrupa ve Bat medeniyeti
Eks Oriente Luks (Ik Doudan Ykselir yani uygarln kkeni doudadr,) diyerek ayn anlay
farkl bir biimde vurgulamlardr. Anadolu szc Gnein doduu yer demektir eski Yunan
dilinde. Trkler doan Gnei veya dokuz kez selamlarlar. Hakann adrn kaps douya bakar.
Evlerin kaplar hep douya alr. Moolca syleyii Macarlarn Gne Tanrs Napkiralyyi
anmsatmaktadr. Tm kltrlerde gne dnyaya gnderdii klar, yani yaam enerjisi nedeniyle
sayg duyulmutur. Verdii s onun gc olarak grlmtr. Bu nedenle de neredeyse tm
uygarlklarda ve tm topluluklarda eril olarak alglanarak Ba Tanr konumuna getirilmitir. Gn Han
ile kartrlmamaldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kuya: (Gn). Gne demektir.
Gn: (Gn/Kn). Gndz. Ayrca Gne demektir.
(Yans: KUYA ANA)
(Kartrlan: GN HAN)
KUYU YES: Kuyu Ruhu.
Edeer: GUYU (KOYO, KUDUK, KUDIK, KOYI, GUYI) ISI
Kuyunun koruyucu ruhu. Her kuyu iin farkl bir ye vardr. Kuyular baka alemlere alan kaplar
olarak kabul edilir. Gizemli yerlerdir. Su kartld iin de sayg duyulur. Baz masallarda Altn
Kuyudan bahsedilir. Masallarda kuyularn derinlii 40 kula olarak sylenir. (Kaynak: Trk Sylence
Kuyu: (Kuy). inden su kartlan doal veya yapay, derin ukur.
(Baknz: YE)
KUZ HAN: Sylencesel Hakan.
Edeer: KZ (GUZ) HAN
Kuzdada yaayan bir hakan. Yaad daa varmak isteyenler souktan ve rzgardan dolay
ulaamazlar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 146
Kuz: (Kuz). Souk, kuytu, karanlk demektir. Kuzey kelimesiyle ayn kkten gelir.
KUZAR HAN: Sylencesel Hakan.

Edeer: KOZAR (HAZAR) HAN
Hazar boyunun kurucusu ve Azerilerin atas. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kuzar: (Kuz). Soukluk, kuytuluk anlamlarn ierir.
KBEY HANIM: Doum Tanras.
Edeer: KUBAY HANIM
Doum yapan kadnlar korur. Diiliin simgeselletii tanradr. St glnden yanndaki tulumlarla
getirdii st doacak ocuun azna damlatr. Bylece daha fazla st isteyen ocuk darya kmak
ister. ocua ruh verir. Yaam aac Ulu Kaynn iinde yaar. Bu aacn kknden Bengisu (Yaam
Suyu)akar. Yar beline kadar plaktr. Ayaklar ve bacaklar aa kkn andrr. Gsnden saaltc
zellii olan bir st verir. Orta yal bir grnm vardr. Bedeni iman deildir. Ciddi bakldr. Uzun
salar vardr. ocuklarn ve kadnlarn koruyucusudur. Yaam Aac ve Kbey k saarlar. Hamile
kadn doum yaparken gkten inip onun yannda durur. Fakat kadn onu gremez. Kadnn arlarn
hafifletir. ocuk doduktan gn sonra gider. Yeryznde saf ve temiz olan eyleri korur. Temizlik
Tanras olarak da grlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Kbey: (Kb/Kp). Ayn kkten geldii kpeyi (kadn ss) artrr, kp (byk mlek) ise
ikinlik anlam bildirir ki, topraktan olmas itibariyle de bir eit ana rahmini simgeler. Trke,
Moolca ve Tunguzcada Kb/Kub/Kuv/Kv kk ikin, kabark olay belirtir. Temizlik
anlamn ierir. Kubamak, yardmlamak anlamna gelir. Trkede Kb kk (Tatarcada Kye)
ve Tunguzcada vurmak anlam ierir ki, doacak ocuun tekmeleriyle alakal olabilir.
Krgzcada Kb, Trkmencede Gbe yine vurmay belirtir. Eski Trke Kuva/Kuba, Moolca
Gova/Guva szckleri gzellik ve aydnlk manas da tar. Eski Altay, Mool ve Tunguz
dillerinde K/Kb/H/Hb/Hv kk bilgelik ve n gibi manalar da barndrr.
K: iir.
Edeer: K, KY
Uyakl ve dizi halindeki cmlelerden oluan sz ve ifadeler. Halk ozanlar tarafndan ezgiyle sylenen
Kouk/Gou (Halk iiri) ad verilen biimi ile Koma ad verilen tr yaygndr. Goa (Mani), Tuyu
(Rubai), Tapu (lahi) Kk ise msra demektir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
K (Kk/Kk/K). Asl olmay ifade eder. Szn asldr.
KLDRG: Gldr Cini.
Edeer: KULTARKA
Ormanlar ve llerde yaarlar. ok byk gsleri olan kzlardr. nsanlar yakalaynca onlar
gldrecek davranlar sergilerler. nsanlarn yollarn kesip gdklarlar. (Kaynak: Trk Sylence
Kldrgi: (Kl/Gl). Glmek ve gldrmek anlam tar.
KRMEZ HAN: Ruhlar Tanrs.
Edeer: KRMEN HAN, KRMZ HAN
Yeraltndaki ruhlarn (Krmslerin) nderidir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 147
Krmez: (Gr/Kr). Grmeyen demektir. Grmezlik ayn zamanda grnmezlik demektir.

Maniheizm sonras Hrmz ile balantl olarak grlmlerdir.
(Baknz: KRMS)
M Harfi in Aadaki Sayfann Bana Geiniz
LTFEN,
BU E-KTABI TM TANIDIKLARINIZA
HEDYE EDN.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 148
-MMAGOR HAN: Sylencesel Hakan.

Hunlarn ve Macarlarn atas olarak kabul edilir. Macar kolunu temsil eder. Macarlara gnmzde
verilen iki isimden birisi (Magyar) yine buradan kaynaklanr (dieri Hungar). Kimi grlere gre
aslnda kkeni ok daha eskilere kadar uzanmaktadr ve skit (Saka) kkenli bir sylencenin
gelimesiyle olumutur. Kardei Hunor ile birlikte kutlu bir geyiin peinde denizi geerek Macaristan
topraklarna ularlar. Soyundan Almos Hann geldii sylenir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Magor: (Mag/Ba). Balamak fiili ve by anlam ieren Mag kkyle balantldr.
(Yans: HUNOR HAN)
MAL YES: Hayvan yesi.
Eanlam: 1. SIIR (SIYIR) 2. DAVAR (TAVAR) 3. DEVE (TEVE) 4. AT (YUNT) yeleri.
Atlarn ve srlarn koruyucu ruhudur. Trkler hayvanlar genelde drt snfa ayrrlar. Atlar, inekler,
koyunlar ve develer. Mal kavram bunlarn tamamn kapsar. Ancak kimi yrelerde yalnzca bykba
hayvanlar (at ve inek) veya srf inekler iin kullanlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Mal: (Mal). Moolca kkenli bir kelime olup, bykba hayvan demektir. Arapa eya, rn
anlamna gelen Mal ile hibir ilgisi yoktur.
(Baknz: YE)
MALAHAY HAN: Ceza Tanrs.
Edeer: MANKALAY (MANGALAY) HAN
Sulu insanlarn cezalarn verir. Yeraltnda yaar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Malahay: (Mal/Bal). Aln, nyz demektir. Svari, atl anlamlarn da tar. Moolcada balk,
kalpak, rtmek gibi anlamlar da vardr.
MAMUT: Fillerin Atas.
Fillerin atas olan nesli tkenmi iri bir hayvan. Gnmzde yaayan fillerden 3 ve 5 kat daha
byktr. Sylenceye gre Erlik Han bu hayvanlara kzarak cezalandrm ve yeraltna ekmitir.
Fosilleri ilk kez Yakutya blgesinde bulunmu ve ne ad verilecei dnlrken blgede yaayan
Yakut (Saha) Trkleri, bilim adamlarna ok alkn bir biimde bunlarn adnn Mamut olduunu
sylemilerdir. Bylece kelime bilim literatrne Yakut Trkesinden gemitir. Bir baka gre gre
yine Sibirya blgesinde yaayan Nenets dilinden gelmedir. Sibirya'da doaya bal yaam ekli
srdren Dolganlar ve Yakutlar gibi baz Trk halklar'nda mamutlarn yeralt aleminde yaayp Erlik
Han'a hizmetilik ettikleri anlatlr. Yeralt aleminin efendisi Erlik Han mamutlar ceza olarak yeraltna
almtr. Eer mamutlar oradan kap yeryzne kmaya alrlarsa derhal buz kesilip lrler.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 149
Sibirya'nn doal yerlileri Tundra ikliminin binyldr zlmemi toprandan darya dikilir ekilde
bulduklar bu garip dev hayvanlarn dileri ile adrlarn sslemi, postlarn snmak iin kullanm ve
hatta donmu etini eritip yemilerdir. Gnmze kadar Dolganlar'da hl mamutlarn fildiiyle
yaplm ev eyalar ve ssler bulunmaktadr. Evenklerde eli adl Mamut grnml bir Tanr
mevcuttur. Trkede Yaan/Yana, Tuva Trkesinde aan, Moolcada Zaan/Dgan kelimeleri fil
demektir ve baz masallarda bu szcklerle rastlanan unsurlardan birisidir. (Kaynak: Trk Sylence
Mamut: (Mam/Bam). Yakutada Byk Fil demektir. Maymut (Baymut) szcnn
deimi biimi olabilir.
MANAS HAN: Sylencesel Hakan.
Krgz sylence kahraman. Krgzlarn bir Ulus haline gelmelerinde byk bir etkisi olmutur. Hatta
destann kendisi bile Krgzlar bir araya getiren ortak bilin alayan bir etkendir. Krk yiidi vardr ve
bu yiitlerin kendi aralarnda da bir hiyerari vardr. Manasn kars Kankay Hanmn da sava Krk
Kz (yardmclar) vardr. Doarken elinde bir kan phts vardr. Anasnn karnnda on ay kalmtr.
Anadoluda sylenen ve karsndakinin kendisini stn grmesini vurgulayan Sen on aylk msn?
sorusu ile bu durum ilgin bir benzerlie sahiptir. Pek ok sylence kahraman gibi o da bir gnde bir
yana yedi gnde yedi yana gelir. Alt yandayken gremeye balar. lerleyen yllarda byk bir
sava olur. ldkten sonra tekrar dirilir. Manaslar tarafndan destan ezberlenir ve nesilden nesile
aktarlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Manas: (Ban/Man/Yan). Heybetli, grkemli anlamna gelir. Ayrca bu szck huy, miza
karakter demektir. Trkede Yaan/Yana, Moolca Zaan, Tuvaca aan szckleri ile ayn
kkten gelir ve bunlarn tamam fil demektir. Eski Altaycada renmek anlam da kkn
iinde mevcuttur.
MANGUS: Canavar.
Edeer: MANGIS, MONGUS, MOGUS
Moolca: MONGAS, MANGAS
Hortlak, dev, ejderha gibi ieriklerin tamamn kapsar. Amrga Mongus korkun bir devin addr.
Andalma Mous ise Erlik tarafndan yaratlm bir canavar olup denizden dilini kararak insanlar
yakalayp yutar. Mool mitolojisinde Karamangs adl bir ejderha bulunur. Tunguz ve Manu dillerinde
de benzer anlamlarla yer alr. Buryatlarda geen Mangaday (Mangatka) ise ok bal ejderhadr.
Dnyann sonunda yaarlar ve ok iri csselidirler. ou zaman siyah ve sar renktedirler. randaki
ateperest byc/rahipleri ifade eden Magular (Mecusiler) ile ilgili olduu ne srlmektedir, fakat
aradaki kavramsal balant yeterli deildir. Olas bir aklama benzer szckler nedeniyle anlam
kaymas gerekletiidir. Etrsk Mitolojisindeki Mantus adl eytani varlk ile de balants olama
ihtimali vardr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Mangus: (Man/Ban) ve (Mo/Bo). Boaz, bomak fiilleriyle balantl olabilir. Ayrca Man
kk heybetlilik ve byklk ifade eder. Trkede Yaan/Yana, Moolca Zaan, Tuvaca
aan szckleri ile ayn kkten gelir ve bunlarn tamam fil demektir.
(Baknz: ULBUS)
Aklama: Magular ateperest rahip snfdr. Sihir yapabilme, ryalar yorumlayabilme ve ge
bakarak ngrlerde bulunabilmeleriyle tannmaktaydlar. Magularn bu gleri nedeniyle Mazdek
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 150
ve Zerdt dini zerinde etkili olduklar sylenir. Zerdtln Ateperestlik olarak alglanmasyla
birlikte Ategede (Ate Tapna) rahiplii yapmlardr.
MANKURT: Bilinsiz Kle.
Mankurt haline getirilmek istenen kiinin ba kaznr, slak deve derisi sarlr ve bylece elleri kollar
bal olarak Gne altnda braklr. Deve derisi kuruduka gerilir. Gerilen deri ba mengene gibi skar
ve inanlmaz aclar vererek akln yitirmesine neden olur. Byle bir kii bilinsiz ve her istenen eyi
sorgusuzca yapan bir kleye dnr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Mankurt: (Bun/Ban/Man). Bun szc akl yoksunluunu ifade eder. Moolca Munu/Mung
(Trke Bunu/Bung) fiilleri akln yitirmeyi, Munah (Trke Bunak) szckleri yallk nedeniyle
akln yitirmi olan kiileri anlatr. Eski Altaycada Manu, Tunguz ve Manu dillerinde Mana
szc akl yitimini ve kullanlmaz hale gelmeyi belirtir.
MATIR HAN: Cesaret Tanrs.
Edeer: MATUR (PATIR, PATUR, BATUR) HAN
Korkusuz bir sava tanrsdr. Erlik Hann oludur. Ta bilekli olarak betimlenir. (Kaynak: Trk
Matr: (Bat/Mat). Batur demektir. Bahadr, korkusuz, kahraman anlamlarna gelir. Batrmak
ve bomak fiili ile balantldr.
(Baknz: BATUR)
MAY ANA: Varlk Tanras.
Edeer: PAY (BAY) ANA
nsanlarn koruyucusu, kollaycs ve gzeticisidir. Gn nc katnda oturur. Budizmin etkisiyle
Maitreya adl Tanr ile zdelemitir. Bayanay ile ayn kiilik olduu ne srlr. Krk bal bir
kadndr. Kimi yerlerde gm sal sar bir kadn olarak betimlenir. Evini havada kurar ve ocuklarn
orada dourur. ocuklar korur. Yay ve oku ile ac veren ruhlar ocuklardan uzak tutar. (Kaynak: Trk
May: (May/Bay). Varlk, zenginlik, ululuk, bilgelik, ynetmek anlamlarn ierir. Baymak fiili,
bymek ve gelimek anlamna da gelir.
(Yans: MAY ATA)
(Baknz: BAYANAY)
MAY ATA: Varlk Tanrs.
Edeer: PAY (BAY) ATA
nsanlarn koruyucusu, kollaycs ve gzeticisidir. Gn nc katnda oturur. Budizmin etkisiyle
Maitreya adl Tanr ile zdelemitir. Tunguzlarda Mayn ad verilen bir Ruhlar Tanrs vardr ve
evreni yarattna inanlr. Bu Tungus Tanrs yeni doan bebeklere ruh verir. Tunguzlarn Mayn adl
ltfkar ve yaratc tanrlarn da akla getirmektedir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
May: (May/Bay). Varlk, zenginlik, ululuk anlamlarn ierir. Moolcada May ayn zamanda
enlik Atei anlamna da gelir.
(Yans: MAY ANA)
MAYGIL HANIM: Su Tanras.
Yeryzndeki sulardan sorumludur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 151
Maygl: (May/Bay). Varlk, zenginlik, ululuk, bilgelik, ynetmek anlamlarn ierir. Baymak fiili,
bymek ve gelimek anlamna da gelir.
MEKEY: Vampir.
Edeer: MEK
nsanlarn kann emer, ilerinde byr. lm saan kambur bir yal kadn eklinde dnlr. Taun
yani veba hastal tadna inanlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Mekey: (Me/Bi). Bimek (kesmek) fiili ile alakaldr. Me Moolcada maymun, Mes ise
silah demektir. Trklerde masal ve sylencelerde maymuna benzer varlklara rastlanr.
MEHMED: Hz. Muhammed.
slam dininin kurucusu. Son Peygamber. Muhammed isminin Trkelemi biimidir. Hz. Muhammed
kutlu bir maarada dnceye dalm ve kendisine gelen Melek ona Tanrnn Oku emrini iletmitir.
Bundan sonra Peygamber olarak insanlk tarihinin seyrini deitirmitir. Bilime ve akla verdii byk
nem slam medeniyetinin ekirdeini oluturmutur. rnein o dnemdeki pek ok toplumda
grld zere Ay ve Gnee farkl anlamlar yklenmesine kar karak yle demitir:
phesiz Ay ve Gne asla kimsenin lm veya doumu iin tutulmazlar. Ancak
bunlar Allah'n iki ayetidir." (Hz. Muhammed, Hadis-i erif)
Mehmed: Arapa Hamd kknden gelir. vlen, vlm demektir.
Aklama: Azeri Trkesindeki Mehemmed ve Mehemed okunularndan sonra Trke olarak ald
en yaln biimdir. Kelime ierisindeki sessiz harfler kaybedilmedii iin Arapa ekim kurallarna gre
de isim kk olduu gibi durmakta ve aslnda anlamn korumaya devam etmektedir. Fakat o kadar
Trkelemitir ki, Mehmed ismiyle anldnda bu konuda nbilgiye sahip olmakszn baka bir
kltrde hibir biimde Hz.Muhammedin kastedildiinin anlalmas mmkn deildir. Bu ad yalnzca
Trklere zgdr.
MENG: Mani.
Manicilik dininin kurucusu. nc Yzylda Pers (ran) mparatorluu iinde kurulan Mani dini en
parlak dnemini sekizinci yzylda yaamtr. nk Uygur devletinin milli dini olarak ilan edilmesi
ok byk bir itibar kazandrmtr. Mani adnn eski Trke "Meng" szcyle balantl olduu ne
srlr. Meng, sonsuz demektir. Manicilikte aydnlk ile karanlk iki rakip olarak kar karya durur.
Bu ikisinin birbirleri ile mcadelesi ezelden ebede kadar devam edecektir. Aydnln bir ksm
karanln iinde tutsak kalmdr. Bulun (vicdan) kavram nemli bir yere sahiptir. Mani, vicdann
nemini yle vurgulamtr.
nsan sadece kendi sesini dinler. (Mani Nakka)
Meng: (Ben/Men). Dizi, dzen, zlk, sonsuzluk bildirir. Moolca Manah szc korumak
anlam ierir.
MERDE HAN: Sylencesel Hakan.
Altay Trklerinin atas ve koruyucusu olduuna inanlr. Yamur yadrma gc vardr. (Kaynak: Trk
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 152
Merde: (Mer/Ber). Bilgelik ve deha anlamlar ieren bir kktr. Mergen szc ile ayn
kkten gelir.
MERGEN HAN: Akl Tanrs.

Edeer: PERGEN (MEREGEN) HAN
Hereyi bilir. Akl ve zekay temsil eder. Gn yedinci katnda oturur. Bilgelik sahibidir. Hereyi bildii
iin her eye gc yeter. Oku ve yay vardr. Bilgeliiyle att ok hedefini armaz. nsanlara bilgelik
verir. Bilimi ve felsefeyi simgeler. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Mergen: (Ber/Per/Mer). Oku, Nianc, Kahraman demektir. Moolcada bilge, deha demektir.
Manu dilinde de birebir ayn biimde Mergen olarak yer alr.
MILAHSIN HANIM: Hayvan Tanras.
Edeer: MALAHSIN HANIM
Ahr hayvanlarn korur. Trk ve Mool kltrnde ahr hayvanlar toplumsal yaamn
srdrlmesindeki en nemli unsurdur. Ahr hayvanlar bykba ve kkba olarak ikiye ayrlr.
Buna gre de bu hayvanlar gden kiilere farkl adlar verilir.
- Gder: oban
- Srtma: Sr oban
- Tavartma: Koyun oban
Mlahsn: (Mal). Bykba hayvan anlam tar. Arapa eya, rn anlamna gelen Mal ile
hibir ilgisi yoktur.
MISTAN: Cad.
Edeer: MASTAN, MUSTAN, MSTEN
irkin suratl yal bir kadndr. nasanlarn kann emer veya karp yer. Mastan (Mstan) Kempir adl
bir dev anasndan bahsedilir, dev cad olarak analamak mmkndr. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Mstan: (Mas/Bas). Basmak, bastrmak fiili ile balantl olmas muhtemeldir.
(Baknz, Benzer: PSTEN)
MTE: Bit Cads.
Edeer: BTE, PTE
st ba pislik iindedir. htiyar bir kadn klndadr. Bazen 12-13 yalarnda bir ocua dnverir.
nsanlarn arasnda dolaarak gen ve saf kzlar kandrp evine gtrr ve onlara bandaki bitleri ve
pireleri temizletir. nsan aya dememi ormanlarda ve dalarda yaar. Kzlarn dizkapaklarndan
kanlarn emer ve birka gn sonra ldklerinde onlar yer. Etrafna uyuz hastal ile bit ve pire saar.
nsanlar tarafndan kandrlarak bilmedii yerlere gitmemeyi vurgulayan bir karakterdir. (Kaynak: Trk
Mite: (Bit). Bitmek, yokolmak anlamlarn da ierir. Bit szcnden tremitir, bitli demek
olabilir.
MORDOK HAN: Bereket Tanrs.
Edeer: MORDO HAN
Teletlerin Tanrlarndan birisidir. Fakirlere yardm eder, ktleri cezalandrr.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 153
Mordok: (Bor/Bur). Bora, boran, boraan szckleriyle ayn kkten gelir. Moolca Mordoh
ayrmak, blmek demektir.
MUGAL HAN: Moollarn Atas.

Edeer: MOOL (MUNGAL, MONGOL) HAN
Bulca Hann oludur. Ouz Hann amcas ve kaynatas olarak anlatlr. Sknt verici, i karatc bir
blgede yaadklar iin bu ad aldklar sylenir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Mugal: (Mun/Bun). Sknt vermek anlamlarn ierir. Moolca Munu/Mung (Trke
Bunu/Bung) fiilleri akln yitirmek manas tar. Moolca Munah (Trke Bunak) szckleri
sersemlik belirtir ve yallk nedeniyle akln yitirmi olan kiileri ifade eder. Evenk dilinde
Mongnon eklinde ayn anlama gelen bir szck vardr.
MUNUK: Nazarboncuu.
Edeer: MONCUK, MUNCUG, MONAK, MONAK, MONOK, MUYINSA, MUYINA
Kiinin veya atn boynuna taklan deerli ta; arslan trna, muska gibi eyler. Kgk tabiri de
kullanlr. Atla Hann babasnn ad da Muncuktur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Munuk: (Bun/Bon). Boncuk demektir.
MUS HAN: Sylencesel Hakan.
Edeer: BUZ (MUZ, BS, MS, MSN, PR, MUR) HAN
Moolca: MS KAN
Musdada yaayan bir hakan. Buzullar nedeniyle ulalamaz. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Mus: (Buz). Buz demektir. Donmak, donmu su anlamlarna gelir.
N Harfi in Aadaki Sayfann Bana Geiniz
LTFEN, BU E-KTABI
FORUMLARDA VE BLOGLARDA PAYLAIN.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 154
-NNAMA: Nuh Peygamber.

Hz. Huh veya benzer zellikler tayan bir kii. zellikle kularla olan yk ok zgndr. Sular
ekilmeye, denizler alalmaya balayp gemisi bir daa oturduunda ilk nce bir kuzgunu pencereden
serbest brakr ama geri dnmez. kinci gn alakargay darya gnderirler, gelmeyince nc gn
saksaan salar fakat o da geri gelmez. Drdnc gnn akamnda gvercini uurur pencereden;
hava kararmadan aznda bir zeytin dalyla gemiye girince, Nama bu kuu kutlu klmas iin Tanrya
yakarr. O gnden sonra gvercinler insanlarn evlerine girdi, ulak olarak haberlerini gtrd getirdi.
Kuzgunun ve alakargayla saksaann ne yaptklarn sorduunda; birinin lm hayvanlarn lelerini
yediini, dierinin saa sola birikmi pleri kartrdn tekinin de su yzne kan mallar aldn
rendi gvercinden Nama. O ne kargta bulunarak, gvercine ise alkyarak, o anda ne
yapyorlarsa Dnya durduka ayn eyi yapmalarn diledi; kuzgunlar le yemeye, alakargalar p
kartrmaya ve saksaanlar da hrszla mahkm edildiler. Gvercin ise insanlara habercilik yapmaya,
evlerde yaamaya hak kazanmt. O yzden o gnden beri de yle yapar dururlard. Gvercinin tm
Dnyada pek ok toplumda Talih ile ilgili saylmas belki de bu nedenledir. Hz. Nuh insanlarn ikinci
atas kabul edilir. nk Byk Tufandan sonra insanlar onun soyundan tremitir. Yeryznde
benzer biimlerde varolan tufan sylencelerinin bakiisi olarak Hristiyanlk ve slamiyetin de
yaylmas sonucu hemen her kltrde bilinmektedir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Nama: (Nam/Yam). Yapmak ve yaymak fiili ile balantl grnmektedir. Eski Altay dilinde
Nemeh, Moolca Nmayan, Manu ve Tunguz dillerinde Nam, Buryata Nama, Eski Trke
Yma/Cma/Imya/Ima/me szckleri Geyik anlamna gelir ve Trk kltrnde Geyik kutsal
saylp, su ve deniz ile ilikilendirilir. Eski Moolcada Nam/Namug (gnmzde Namag), Tibet
dilinde Nem szckleri de dalga ve bataklk anlamlarn da ierirler.
NAYMAN ANA: Sylence Kiisi.
Mankurt destannda olunu kurtarmaya alrken len kadn. Mankurt haline dnen olu
tarafndan ldrlmtr. Ruhu Dnenbey (Dnenbay) adl bir kua dnmtr. Mezar kutsallk
kazanmtr. Naymanlar adl bir Trk-Mool boyu ile ilikilidir. Moollarn sekiz boyunun anas saylr.
Nayman: (Nay/Yay). Yayan, douran demektir. Moolca sekiz rakam ile ilikilidir.
NEME: Cin.
yi veya kt Ruh. Soyut varlk. Karaneme adl bir tr ok tehlikeli olarak grlr.
- Aru Neme: yicil Cinler.
- Kara Neme: Ktcl Cinler.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 155
Neme: (Ne/Na). Moolcada kartrmak, eklemek anlamlar ierir. Ne, ney gibi bir varl soru
yoluyla iaret eden szcklerle ayn kkten gelir. Eski Moolcada Nama/Neme/Nomu, Eski
Trkede Cumsa/Yomsa, Buryatada Nomo, Mogur dilinde Nomu szckleri ile Tunguzcada
Nume, Manuca Nem scaklk, sessizlik, hafiflik bildirir. Nime ise Tungua dilinde boynuz
kavram ile de alakaldr. Moolca Neme (Trke Yeme/Ceme) artmak, oalmak anlamlar
tar. Tunguz-Manu dillerinde Nime ziyaret etmek manas tar.
(Eanlam: OR)
NOYON HAN: Asker Tanrs.
Edeer: NOYAN HAN
Askerleri ve orduyu korur. Ordu (Moolca: Ord) Askeriye ve eri (Moolca: ereg) Asker
kavramlar gebe Trk ve Mool toplumlarnn toplumsal rgtlenmesinde byk rol oynamtr.
Noyon: Moolca kkenlidir. Moolca efendi, general gibi anlamlar tar.
O Harfi in Aadaki Sayfann Bana Geiniz
LTFEN, BU E-KTABI
SOSYAL STELERDE PAYLAIN.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 156
-OOBA YES: Oba Ruhu.

Obann koruyucu ruhu. Her obann kendi koruyucu ruhu olduuna inanlr. (Kaynak: Trk Sylence
Oba: (Ob/Ov). Gemelerin konak yeri ve burada konaklayan airet. Genilik, birlik, yaygnlk
ifade eder.
(Baknz: YE)
OBOT: Doyumsuzluk Cini.
Grnleri son derece irkindir. Dileri ok byk ve korkuntur. ri kemikleri vardr. Srekli yer ama
doymazlar nk, yediklerini annda geri karrlar. Ateli gzleri vardr. Aileleri ve evleri bulunur.
nsanlarn iine girerek veya musallat olarak tm servetini harcamasna neden olurlar. (Kaynak: Trk
Obot: (Ob). Kelime kknde yemek, yutmak, yok etmek anlamlar bulunur. Obur szcyle
kktetir.
OCAK: Kutlu Nesne.
Edeer: OAK, OIR, OCAG, OAK, OOK, USAK, CEK, VUAH,
Moolca: GULAMTA, GOLUMTA, HULUMTA, KOLOMTA
inde ate yaklan yer. Evin veya adrn stlmasn ve besinlerin piirilmesini salar. Trklerde ate
ve ocak maddi ve manevi pek ok ilevi yerine getirir. Ate ruhunun koruyucu ve yardm edici zellii
vardr. Cezalandrc, temizleyici, tedavi edici, bereket verici olarak da grlr. Pek ok slav diline ve
Makedoncaya, Romenceye, Arnavutaya aynen bu ekliyle veya deiik balantl anlamlarla
gemitir. Bunun yansra ifa bulunan yerlere de Ocak denir. Bu olgunun ada yansmas Salk
Ocadr. Fakat doast glerle balantl olarak u ocaklara rastlanr ve buralarda baz rahatszlk
ve skntlardan kurtulunabileceine inanlr: Al Oca, Kl Oca, Uuk Oca, Alaz Oca, Sarlk Oca,
Arpa Oca, Ba Oca, Gz Oca, Alaca Oca, Kurun Oca, nme Oca, Kumru Oca, Karnca
Oca, Siil Oca, Ksr Oca, Mum Oca, Yel Oca, Kzl Oca(Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Ocak: (Oc/Od). Ate yaklan yer. Piirme, stma gibi amalarla kullanlr. Mecazen ev, aile
demektir. Ocamak ate yakmak demektir. Ocumak/Ocunmak/Ocutmak ise korkutmak
demektir ki, atein korku verici olmasyla balantldr. Moolca O kvlcm anlamna gelir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 157
OCAK YES: Ocak Ruhu.
Edeer: OAK (OIR, OCAG, OAK, OOK, USAK, CEK) ISI
Moolca: GULAMTA (GOLUMTA, HULUMTA, KOLOMTA) EZEN
Ocan koruyucu ruhu. Her ocak iin farkl bir ye vardr. Trk kltrnde ocak ok nemli bir yere
sahiptir. Ocak evin en nemli unsuru olduu gibi mecazen ev anlamna da gelir. Atee sayg
gsterilmesi gerekir. Ocak ve atei kutlu kabul edilir. Ayn ekilde ocan zerine koyulan ayakl
kazanlar da nemli bir yere sahiptir. Korkma, snmez bu afaklarda tten en son ocak. (stiklal
Mar - M. Akif ERSOY) Ocak farkl anlamlarda kullanlabilir; Salk Oca, Trk Oca, Kmr Oca,
Ergene Oca, eri Oca Azeriler ocaa su dkmeyip kendiliinden snmesini beklerler. nk bu
ocan ruhunu kzdrabilir. Eski Trkler evdeki yemekten bir paray ocaa atarak ona verirler. Bazen
beyaz bazen kzl sal bir kadn olarak belirir. Atein yakld yer kutsaldr. Ancak bu Eski Fars
lkesindeki gibi atee tapma eklindeki bir putperestlik deildir. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Ocak: (Oc/Od). Ate yaklan yer. Piirme, stma gibi amalarla kullanlr. Mecazen ev, aile
demektir. cermek, atei sndrmemek iin kartrmak manalarn ihtiva eder. Moocada
O szc kvlcm anlamna gelir.
(Baknz: YE)
OD ANA: Ate Tanras.
Edeer: VOT (VUT, UOT) ENE
Eanlam: TEP (TIP) ANA
Moolca: GAL ECE
Oca ve iindeki atei korur. Krmzlar giymi yal bir kadndr. Atein yalmyla dalgalanan krmz
ipekten bir kaftan vardr. Gen al bir ksrak zerinde gezinir. Uzun krmz salar vardr, salar
rldr ve atein yalmlarn simgeler. Krk Batu Ks Ene, Odus Batu Ot Ene olarak tanmlanr.
Gsleri ok byktr. Ocak evin tam ortas ve kalbidir. Od Ana, genel olarak evlerdeki ve
adrlardaki ocaklar ve ateini korur. Her ocaa bir ye (koruyucu ruh) gnderir. Yedi olu vardr ve
yedisi de Ate Tanrsdr. Yeryzndeki ilk oca lgenin kzlar yakmtr. Sonra da Od Anaya emanet
etmitir. Od Ana herbir atee ve ocaa birer tane ye (koruyucu ruh) gnderir. Dokuz ate rmann
kavanda dokuz keli bakr bir evde yaar. Evin, lkenin koruyuculuunu da simgeler. Kendi
ocuunu yedii sylenir. Bu durum atein alalp azalan yalml tabiatn artrr. Gk yerden
ayrlrken yaratlmtr. Moollarda evlilii simgeler. Karaaylarda Teb Ana biimi kullanlmaktadr ve
Tabt adl skit Ocak Tanrs ile balantldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Od: (Od). Ate demektir. Moolcada Od szcnn yldz anlamna gelmesi ise dikkat
ekicidir. Dagur dilinde Hod szc de yine yldz demektir.
(Yans: OD ATA)
OD ATA: Ate Tanrs.
Edeer: VOT (VUT, UOT) EDE
Eanlam: TEP (TIP) ATA
Moolca: GAL ECEGE
Odkan biimiyle Moolcada yer alr. Trkler Odhan da derler. Ocak ve atei kutlu kabul edilir. Ayn
ekilde ocan zerine koyulan ayakl kazanlar da nemli bir yere sahiptir. Od Ana, genel olarak
evlerdeki ve adrlardaki ocaklar ve ateini korur. Her ocaa bir ye (koruyucu ruh) gnderir. Od Ana
herbir atee ve ocaa birer tane ye (koruyucu ruh) gnderir. Ate kurban ge iletir. Al renk atei
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 158
simgeler ve albayrak kavramyla da balantldr. Ate temizleyici bir unsur olarak grlr. Halay
kelimesinin Ate treniyle balantl olarak Ate Dans anlamn ierdiini ne sren grler vardr.
Sonralar vatan koruyucusu imgesini de iermeye balamtr. Atein ekilsiz ve yapsz oluu onu bir
madde olarak alglamaktan ziyade kut kavram ile ilikilendirilmesine sebep olmutur. Ayn ekilsizlik
ve enerji olarak alglama durumu su iin de geerlidir. t Han ile kartrlmamaldr. (Kaynak: Trk
Od: Ate demektir. Odak, Oda, Odun gibi kelimeler bu kkten gelir.
(Yans: OD ANA)
ODDENZ: Ate Denizi.
Edeer: ODTENGZ
Eanlam: ODTALAY
Dnyann evresinde yer alan Akdenizin tesinde yer alr. Ateten bir deniz eklindedir. Ate
rmaklar buraya dklr. lgin bir biimde yeraltndaki Mama Katmann anmsatr. (Kaynak: Trk
Oddeniz: Ate + Deniz.
OD YES: Ate Ruhu.
Edeer: VOT (VUT, UOT) ISI
Eanlam: 1. ULAM, 2. YALKIN (YALGIN, YALIN) 3. ALAV yeleri.
Moolca: GAL EZEN
Atein koruyucu ruhu. Her ate iin farkl bir ye vardr. Trk kltrnde ate ok nemli bir yere
sahiptir. Atee sayg gsterilmesi gerekir. Onun yata yal kurum ve kara istir; soluu dumandr, a
kuru odundur. Kz yast, kl yorgandr. Atele balantl olarak Duman ve Kor, Kz, Kl, Alav,
Kvlcm iin dahi ayr yeleri olduuna inanlr. Atee koyulan Sac ayakldr bunlar: gemii bugn
ve gelecei simgelerler. Atei insanlara Tanr vermitir. lk oca lgen Han kurup insanlara
brakmtr. Baz sylencelerde Gne, Ay ve Od kardetirler. Ve hepsi de Yldrmn oludurlar. Ate
yldrmdan yaratlmtr. Ate mecazen farkl ierikleri barndrr, rnein Ak Atei kavram, ak ile
insann vcudunda meydana gelen enerjiyi ve yeniden douu ifade eder. Eski Trk inanlarna gre
lgen tarafndan gkten indirilen biri kara, biri ak iki ta arasna kuru otlar konmas ve talar
birbirine vurmas sonucu otlarn yanmasyla elde edilmitir. Bu ruhun dnyann yaratlmasndan beri
var olduuna inanlr. O, kiri, kini, pislii, ktl sevmez. Yer stndeki btn ruhlara dua
edebilmek iin ilkin atein ruhuna adak vermek gerekir. nanca gre ate insanoluna her eyi
syleyebilir, onlar uyarabilir, onlara retebilir. yilik isteyen insanlar korumas, onlara yardmc
olmas, mmkndr. Krgzistann bakenti Bikekte hi snmeden yanan bir atein bulunduu
Snmez Od Ant yer alr. Snmez Ate kavramnn Pers Ateperestliiyle balantl olduu ne
srlr. Geri bu tr antlar dnyann pek ok yerinde bulunmakla beraber Trklerde ate zel bir
neme sahiptir. Ancak ran atee tapma anlay (Mecusilik) ile ilikilendirme mant ou zaman
yanl bir yaklamdr. Mecusiler, atei yilik Tanrs Hrmzn bir sembol kabul ettiklerinden, her
tapnakta Ategede denilen ve devaml ate yanan bir yer yapmlardr. Bu ate hi snmemek zere
yanard. Mecusilik aslnda hem tektanrc hem de dalist bir inan sistemidir ancak ate klt o kadar
n plana kmtr ki bir snre sonra atee tapma ekline dnmtr. Ate e ayrlr:
- Ayh Od: yi ruhlara aittir. Yldrm dmesiyle elde edilen ve tanrnn gnderdii kabul
edilen atetir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 159
-
Abah Od: Kt ruhlara aittir. Scak vermeyen souk bir atetir. Souun yakc zellii ile
de balantldr. Souk yakt tabiri ile bu anlatlr.
- Ulu Od: Tanrsal atetir.
Od: (Od). Ate demektir.
(Baknz: YE)
ODMAN: Kk Oul.
Edeer: OTMAN, OTOMAN, UTMAN
Ocan, ev ateinin devamlln salayan, evde kalan ocuk. Masallardaki daima baarl olan Kk
Oul figrdr. Trk kltrnde byk kardeler kendilerine yeni ev aar fakat en kk oul evde
kalr. Bylece ocak ateinin devamn salar. Osmanl mparatorluunun kurcusu Osman Beyin gerek
adnn Otman olduunu ileri sren tarihiler vardr. slamiyeti kabul eden Trklerde benzeim yoluyla
Osmana dnt sylenmektedir. Hatta mecazen Seluklu Devletinin varisi olduu ve dier
beylikler iinde olduka kk olduu halde Anadoludaki Trk Devletinin ocan srdrd iin bu
adla uyum iinde olduu da dnlebilir. Gerekten de bu ada Avrupa kaynaklarnda Ottoman
olarak yer alr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Od: (Od). Ate. Moolca Otgon kk erkek ocuk demektir ve Odkan/Odhan szcnden
gelmektedir.
(Baknz: ODTGN)
ODTGN: Kk ehzade.
Edeer: ODTEKN
Moolca: ODIIN, ODN
Ocan, ev ateinin devamlln salayan, evde kalan ocuk motifinin hanedan kltrne
yansmasdr. Masallardaki daima baarl olan Kk ehzade figrdr. Trk kltrnde byk
kardeler kendilerine yeni ev aar fakat en kk oul evde kalr. Bylece ocak ateinin devamn
salar. Masallarda kardein en k iyi, drst ve baarl olur. Tanrsal bir g tarafndan
korunur. Byk kardeler ya sradandr ya da olumsuz zellikleri vardr. (Kaynak: Trk Sylence
Od: Ate + Tigin: Prens.
Od: Ate + igin: Prens.
(Baknz: ODMAN)
OAN: Rab.
Edeer: UAN, UGAN
Yaratc. Evreni ve varlklar yaratan g. Oulduruk szc ana rahmini ifade eder ki, bir canlnn
varoluuyla ilgili olarak ayn kkten gelen bir szcktr. Okan Han ile kartrlmamaldr. (Kaynak:
Oan: (O/Og/U/Ug). Yaratmak, retmek anlamlar vardr. Kudret ve g anlamlarn da
iermektedir. Oul, oulduruk (dlyata) gibi kelimeler bu kke aittir. Moolca
Oktargay/Ogtorguy szc cennet demektir ve bu szckle alakal olmas muhtemeldir.
(Baknz: TANRI)
(Kartrlan: OKAN HAN)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 160
OUZ HAN: Trklerin Atas.
Edeer: 1. UUZ (UZ) HAN 2. OUR (OGUR, UGUR) HAN
Trklerin atas olan kahraman. lk Trk Devletinin kurucusu. Btn yaam boyunca Gkkurt
(Brteine) kendisine klavuzluk etmitir. Yaam, daha doumundan balayarak olaanstl
olaylarla doludur. Yznn rengi maviye alar. Gzleri al (kzl) renklidir. Az ate gibidir. ok abuk
bymtr. Doar domaz yemek yemitir. Bir kez st emip sonra i et yemitir. Gc simgeleyen
boynuzlu bir tac vardr. Babas Kara Han ldrr. Ormanda tek boynuzlu bir yaratkla vuruarak onu
yenip ldrr. Gergedan olduu sylenen bu canl olaslkla aslnda bir eytandr. Pek ok boya
adlarn o verir (Uygur, Kangl, Kpak, Kala, Karluk). ki einden toplam alt tane olu olmu ve
bunlarn ocuklarndan da ouz boylar meydana gelmitir. Avlanrken, bir ortasnda yer alan bir ada
bulur. Bu adann ortasndaki bir aacn kovuunda klar saan ok gzel bir kz oturmaktadr (Yarsub
Yer-Su bu kzla sembolize edilir). Salar akarsular gibi mavidir ve dileri inci gibidir. Onunla evlenir
ve olu olur. Aradan yllar geer, bir gn gkten gl mavi bir k der ve ortasnda gzel bir kz
bulur (Gk-Kal Gk-Hava da bu kzla sembolize edilmitir). nanlmaz gzellikte olan bu kzn
banda kutup yldz gibi ateten bir k demeti vardr. Bu kzla da evlenir ve ocuu olur.
Ryasnda grd Gm Oku bulup getiren ilk oluna blerek paylatrr. Ayn ekilde ryasnda
grd Altn Yay da ikinci karsndan olan ocuklarna paylatrr. nl tarihi Rstem Paaya gre
Kuran- Kerimde ad geen Zlkarneyn (iftboynuz) adl kutlu kii Ouz Handr. nk iftboynuzlu
tac ile tannmtr. Lak (Ilak), Rak (Irak), Zak (Izak) gibi efsanevi lkelerin kaanlarn yenerek buralar
fetheder.
OUZ BOYLARI
BOZOKLAR
UOKLAR
BAOKLAR
1
KAYI
BAYUNDUR
SORKI
2
BAYAT
BECENE
LALA
3
ALKALI
AVULDUR
SAKLAB
4
KARALI
EPN
MURDAAY
5
YAZIR
SALGUR
TURUMI
6
YIPAR
EYMR
KARAIK
7
DODURGA
ALAYUNT
KAZIURT
8
DER
RER
KANGA
9
AVAR
DR
KALA
10
KIZIK
BDZ
TEKEN
11
BEKTL
YIVA
KARLUK
12
KARKIN
KINIK
KIPAK
Ouz: (O/Og/U/Ug). Mbarek, kutlu ayrca yetenekli, bilgili demektir. Ruh anlamna da
gelir. yi huyluluk da belirtir.
(Baknz: OKLAR, BOZOKLAR)
OK: Kutlu Silah.
Edeer: UK, UH, OH
Trklerde byk nemi vardr. Boy topluluklarna ok anlamn ieren adlar verilir. Onok, Bozok, ok.
Yine bu szckle balantl Ouz ve Our kelimeleri de benzer biimde kullanlr. On Our, Be Our,
ar Our, Dokuz Ouz gibi Our ve r (Blk) kelimeleri de yakndan ilikilidir. Okruk szc
devlet anlamnda kullanlr. Hungar (Macar) szcnn Onourdan geldii dnlmektedir. Soylu
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 161
kiilerin attklar oklar Gne Iklar tarafndan tutulur. Gnein nlar da ok olarak kabul edilir.
Yakn dnemde Atatrkn Alt lkesi de Alt Ok olarak simgeselletirilmitir. Yay ise gkyznn bir
simgesi olarak kabul edilir. Ayrca ok ve yay ile fal baklr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Ok: (Ok). Yayla atlan ve ucunda sivri bir demir bulunan sava arac. Silah, sivrilik, renmek,
reticilik, okul anlamlar ierir. Okruk hem Trkede hem de baz Sibirya zerk devletlerinde
Devlet (gnmzde Cumhuriyet) demektir.
OKAN HAN: Bar Tanrs.
Edeer: UKAN (OKON, OKHON) HAN
Kan davalarna kar kan, oba ve oymaklar arasndaki geimsizliklerde, arabuluculuk yapan tanr.
Tanrnn kk oludur ve cezalandrlarak yeryzne gnderilmitir. Oan ile kartrlmamaldr.
Okan: (O/Og/U/Ug). Yaratmak ve bar anlamlar tar.
(Kartrlan: OAN)
OKAY HAN: Sihirbaz Tanrs.
Su altnda yaar. Su altnda yaayan, te dnya ile balantl bir byc. nsan kanndan meydana
gelen denizler ile evrili bir evi olduu dnlr. Yaad kalenin etrafndaki denizler insan kanndan
ve kpkrmzdr. Kalenin avlusu hayvan klndaki insanlarla doludur. Onlar bu kla Okay sokmutur.
Taban denizde tavan gkyznde olan bu kale tamamen insan kafatasndan rlmtr. Bazen su
ienleri sakallarndan tutarak suya eker. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Okay: (O/Og/Ok). Oku byc, falc anlamnda da kullanlr.
OLONGO: Destan.
Edeer: OLONHO, OLUNGU
iir eklindeki sylence. Hemen her toplumda destanlar bulunur ve iir eklinde olmalar nedeniyle
daha ok ilgi eker ve daha kolay ezberlenirler. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Olongo: (Ol). Olmak fiili ile ilikilidir. Olanlarn, olmularn yks demektir. Eski Trkede
ln szc de destan demektir.
(Bakn, Eanlam: KAY, YOMAK)
ONGUN: Totem.
Moolca: ONGON
1. Kutsal hayvan ve onun sembolize edilmi figr. Kendisinin soyundan gelindii dnlen ve sayg
duyulan, kutsal kabul edilen hayvan, nesne veya varlk. Bazen rzgar bile bir ongun olabilir. Hayvan
veya insan biimli heykelciklerdir. Daha sonra arma eklini alm ve bunlara da Ongan ad verilmitir.
Her boyun farkl bir kutsal hayvan ve onu simgeleyen bir ongunu vardr. Bereket ve uur getirdiine
inanlr. Ongun hayvanlarn yemek, yaralamak ve ldrmek yasaktr. Kabileler bu hayvandan
trediklerine inanrlar. Yasaklara uymayann bana felaketler gelir ve toplumdan dlanr. Hatta bu
hayvanlarn adlarn anmak dahi tabu (kutsal yasak) olarak kabul edilir.
2. Bolluk, bereket. Bir varln devamll, oalma yetenei. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 162
Ongun: (On). Bolluk, bereket, onarmak, iyilemek anlamlarn ierir. Onaylamak, onamak,
onmak fiilleri ile ayn kkten gelir. Onsuk, onat szckleri tamlk, mkemmellik ifade eder. On
rakam iki elin tm parmaklardr ve btnl simgeler.
(Eanlam: TZ)
ONGUN HAN: Bereket Tanrs.
Bolluk ve bereketin kaynadr. Ktlklar giderir. Ekinlerin bereketli olmasn salar. Onun isteiyle
baaklar bire dokuz verirler. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ongun: (On). Bolluk, bereket, onarmak, iyilemek anlamlarn ierir.
ORDUYOLU: Samanyolu.
Edeer: URDAZOL
Gkyznde bir yol gibi grnen galaksi. Gne Sistemimiz bu gkada ierisindedir. Sylencesel
ordularn bu yolda ilerledii dnlr. Macarlarda Hun ordularnn buradan yrdne dair bir
inan vardr. Bazen Kuyolu olarak da ifade edilir. Ancak bu tabir pek yaygn deildir. Koun (Goun)
ordu demektir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Orduyolu: Ordu + Yol. Moolca Ord szc ordu anlamna gelir.
(Eanlam: GKYOLU)
OR HAN: Sylencesel Hakan.
Ordada yaayan bir hakan. Souktan ve rzgardan dolay ulalamaz. Ouz Hann amcasdr. Ordu
(Ordo) eklinde askeri rgtlenmeyi ilk gerekletiren kii olarak kabul edilir. Ayrca belirtilmesi
gereken bir dier husus da, Dnya tarihinde ilk defa 10lu sisteme dayal ordu rgtlenmesini
yaplandran kiinin Hun Kaan Mete Han olduudur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Or: (Or). G, kuvvet, ordu, yklmazlk anlamlarna gelir. Ordu (askeriye), orda (halk) bu
kkten tremi szlerdir. Pakice (Pakistan Dili) Urdu olarak bilinir. Halkn dili demektir. TrkMool kkenli bir szcktr. Yerlemek, mevki, makam anlamlar vardr. Ycelik ifade eder.
Mool Or szc z manas tar.
ORMAN YES: Orman Ruhu.
Edeer: URMAN (VERMEN) ISI
Eanlam: 1. YI (YI ISI, HIS, SIS), 2. TOKOY (TOKAY) yeleri
Moolca: 1. SEBER (SBR) EZEN 2. OY (OYIN) EZEN
Ormann koruyucu ruhu. Her orman iin farkl bir ye vardr. Keyfi yerinde olduunda kaln sesle ark
syler. Mee aac klndadr. Aalara her yl yeni bir halka ekleyerek onlar bytr.Kr sal,
aksakall bir ihtiyardr. Uzun boyludur, elinde uzun bir sopa vardr. Tunguzlar Ura Amaka diye
bahsederler. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Orman: (Or). Byk ve geni aalk alan. Moolca Oron, Trke Orun szckleri yer, mevki
anlamlarna gelirler.
(Baknz: YE)
OTAGAN: aman.
Edeer: OTAAN
Moolca: UTAGAN, UDAGAN
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 163
aman. Din adam. Trk-Mool kltrnde daha ok kadn amanlara verilen addr.
- Ota: la.
- Ota/Otaman: Eczac.
Otagan: (Ot/Od/Ud). Ota (ila), otamak (ilala tedavi etmek) gibi kelimelerle ayn kkten
gelir. Utaan, Yataan kelimeleri Dlyata demektir. Od/Ot (ate), Utmak (kazanmak)
szckleri ile ilgili olma ihtimali vardr. Otamak (Ota: Bitkisel la) sznden geldii kadar Od
yani yani ate szyle de balantldr ki, ate ile tedavi etmek demektir.
OTA : Hakan adr.
Edeer: OTAK, OTU, OTUV, OTAV
Moolca: MACAN, MAJKAN, MAYHAN, MAYIKAN
Byk ve grkemli adr. adrdan fark, yuvarlak ve ssl olmasdr. Osmanlda Padiah adrlarna
bu ad verilmitir. Yeryz byk bir otaa benzetilir. Yaam Aac ise onun ortasndaki direktir. Trk
kltrnde adr nemli bir yere sahiptir. Krgzlar Bozuy derler. Farkl renklerdeki adrlar farkl
anlamlara gelir. Ak Ota, Kara Ota, Kzl Ota, Sar Ota gibi Ouz Han lp de yerine olu Gn Han
tahta knca kendi Altn Ota kurdurur. Kendi otann sa yanna alt, sol yanna da alt adr
kurdurur. Sa tarafa 40 kulalk bir direk diktirip bana altn bir tavuk koydurur, dibine ak bir koyun
balatr. Sol yanna da 40 kula bir direk diktirip onun zerine de gm bir tavuk koydurur, dibine
kara bir koyun balatr. Koyun g simgesidir. Bu balamda Trk yurdu ve devleti boyutludur.
Dou-Bat (Sa-Sol), Kuzey-Gney ve Gk-Yer.
Aka Ota: Kaan (Hakan) adrdr. Korkut Ata yklerinde Hanlarn verdikleri lenlerde,
erkek ocuu olanlarn oturduu adrdr.
Gke Ota: Kam adrdr. amanlar, din adamlar veya bilge Kocalar ayr bir neme sahip
olup mavi renkli adrda otururlar.
Boz Ota: Han adrdr. Hanlarn seviyesi Hakana gre biraz daha dk olduu iin Gke
Ota biraz daha dk bir staty ifade eder. Ayrca vezirlerin adr da boz renklidir.
Kzl Ota: Yksek rtbeli ve saygn konumlu Devlet grevlilerinin otadr. Hanlarn verdikleri
lenlerde, kz ocuu olanlarn oturduu adrdr.
Sar Ota: Dk rtbeli Devlet grevlilerinin otadr. Hanlarn verdikleri lenlerde, kz
ocuu olanlarn oturduu adrdr.
Kara Ota: Soylu olmayan, sradan halkn iinden kan ama sonradan mevki edinen Hanlarn
otadr. Ayrca Hanlarn verdikleri lenlerde, ocuu olmayanlarn oturduu adrdr.
Yeil Ota: Din adamlarnn adrdr. slam dininin etkisiyle ortaya km olmas
muhtemeldir.
Ota: (Ot/Od/Ud). Od (Ate) ile balantldr. inde ate yaklan barnak demektir.
OTA YES: adr Ruhu.
Edeer: OTAK ISI
Eanlam: 1. ADIR (ADIR, ATIR, ATIR, EDR), 2. ERGE 3. TRME 4. ALAIK (ALASIK) yeleri
Moolca: 1. MACAN (MAJKAN, MAYHAN, MAYIKAN) 2. ASAR (ASARI) Ezen
adrn koruyucu ruhu. Her adr iin farkl bir ye vardr. Trk kltrnde ota nemli bir yere
sahiptir. Trk ve Mool mparatorlarnn hi kapatlmayan ve krk kz tarafndan ekilen Otalarnn
bulunduu tarihsel kaytlarda mevcuttur. Bu ota yerleik kltrdeki sarayn yerini tutmaktadr.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 164
Macarca Sator olarak geer. Krgz bayranda yer alan kesien alt yol motifi, Krgz adrlarnn tepe
penceresinde tahtadan yaplan bir desendir. Bu Geleneksel Krgz adrnn st blmnde bulunan ve
bakldginda ieriden gnein grldg Tndk semboldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Ota: (Ot/Od/Ud). Od (Ate) ile balantldr. inde ate yaklan barnak demektir. Oda
kelimesi de yaklak ayn anlama sahiptir.
adr: (ad/at). atmak kknden gelir. atk, at szckleri ile ayn kkene sahiptir.
Farsaya Trkeden gemitir.
erge: (er/Yer). Kurmak, sermek anlamlar tar.
(Baknz: YE)
OTUY: Ate Cini.
Atein iinde oynar. Ksa boyludur. Sakal yedi kartr. Sakallar kirpi oku gibidir. Sar bir samura
dnebilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Otuy: (Ot/Od). Ate anlam ierir. Atein iinde olan demektir.
OYMAK YES:
Edeer: OYMAG (OYU, OYUV, UYIV) ISI
Eanlam: URUK (URU, URIV, IRU) YES
Moolca: AYMAG EZEN
Oyman (airetin) koruyucu ruhu. Her airetin farkl bir koruyucu ruhu vardr. Trk-Mool boylarnn
en nemlileri u ekilde rnek olarak verilebilir. Bu boy adlarnn Gk nesnelerine, zellikle de
yldzlara isim olarak verilmesi nerilmektedir. Trklerde aile ve slale gibi alt birimleden sonra
toplumsal rgtlenmenin ilk aamas oymaklardr. Aada Trk toplumsal hiterarisi verilmitir.
1. Ogu/Yuu: Aile
2) Urug/Uruk: Slale
3) Oymak/Aymag: Airet
3) Bod/Boy: Kabile, Kavim
4) Bodun/Budun: Federasyon
5) Ulus: Millet
nemli Boy Adlar:
Abakan, Abay, Abdan, Aday, Ags, Ak, Akman, Aktaz, Ala, Alakn, Alan, Alaa, Aln, Alha,
Almat, Altn, Anav, Andarcay, Ank, Appak, Ara, Arday, Argn, Ark, Arlat, As, Asak, Ask, Atgay,
Ayan, Aydurgaz, Ayt, Aymak, Badann, Baday, Bagana, Bags, Baa, Bakal, Bakay, Bakt, Baraba,
Barga, Barg, Barn, Barmak, Barlas, Basml, Batan, Bata, Batrak, Baybakt, Bayd, Bays, Bayra,
Baysyk, Bakbulat, Bekler, Belek, Beltir, Berin, Beri, Bra, Biym, Boaca, Bonan, Burgn, Bort,
Brkimek, Buay, Buanay, Bura, Burkaz, Busurman, Buman, Butbay, Bkeceme, Bkr, Bler,
Brcen, Calman, Cans, Capalag, Cappas, Captu, Carud, Cekey, Celden, Cerid, Cirik, Culut, Cumart,
Cumuk, Curu, Cuvu, Cuy, Cldek, abalak, aaldak, ahar, aka, al, albak, algar, alm,
alman, altaz, ank, aplan, aprat, apt, avdur, avgat, avkak, avlay, eey, ekli, eky,
elim, erke, etim, etti, al, mbr, tak, ibeney, iendik, iil, iken, ilbek, iltek, imbil,
olm, oros, kr, mekey, uktay, ungar, unkara, unkay, uran, urtay, mekey, ret,
Dahur, Danrk, Darkad, Dak, Daz, Dolgan, Doylat, Drbet, Dulat, Duvan, Ei, Edigene, Elteke,
Ergenekti, Esetemir, Esti, Eyge, Gele, Geyne, Gklen, Hala, Harn, Hasar, Horzum, Hotam, Hoton,
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 165
Hotogot, Ilaman, Irgt, Ist, deger, ldet, lmen, ney, rge, rgir, rkit, rti, stek, temke, Ka, Kaan,
Kaar, Kaay, Kan, Kakar, Kadra, Kaal, Kao, Kak, Kalkaman, Kalmak, Kamasm, Kama, Kan,
Kanay, Kand, Kangalas, Kanld, Kank, Kanl, Kar, Karaba, Karaga, Karagas, Karaunas, Karak,
Karaman, Karavul, Karay, Karaym, Karkas, Karpk, Kar, Kasar, Kasay, Ka, Kakay, Katso, Kayan,
Kayduk, Kazay, Keldey, Kelesin, Keneges, Kengerme, Kere, Kerey, Kerderi, Kergil, Kergit, Kerler,
Ketin, Ketsik, Kdk, Kr, Kra, Krk, Kak, Ktay, Kyak, Kyan, Kyat, Kineges, Kineki, Kirderi, Kireyit,
Kisek, Kisey, Kite, Kolk, Koldkay, Kong, Kongur, Konrat, Koru, Kosay, Kout, Kot, Koy, Koybal,
Kbk, Kdy, Kkim, Kkmrn, Kl, Klpe, Ksgl, Ksn, Ky, Ku, Kuba, Kuban, Kudagan,
Kumand, Kumuk, Kun, Kunay, Kundur, Kuralas, Kurama, Kurk, Kurkan, Kuskal, Kuvakan, Kuvandk,
Kuvuk, Kuyan, Kuydu, Kuzgan, Key, Kerik, Ks, Kldenen, Krme, Ksn, Ktkle, Kys,
Lala, Lakay, Madr, Madyar, Manu, Mangt, Mangtay, Masak, Maskar, Maak, Matay, Mayma,
Merket, Ml, Mr, Miltek, Mine, Mireke, Mirgek, Misit, Mier, Miter, Monak, Monguldar, Mongur,
Mongu, Morun, Mundus, Mungal, Munak, Mlg, Mrkt, Myten, Nayhan, Nayman, Negs,
Nogay, Ou, Ogutur, Ongrat, Ordos, Orus, Oakt, Oyrat, led, let, ndn, temi, Palan, Parat,
Paylagas, Polu, Pr, Sabay, Sadr, Sagay, Sar, Sakar, Sakn, Salar, Salct, Saluk, Samadn, Samay,
Sambat, Sangl, Sarar, Sarbas, Sart, Sartul, Satkay, Sayak, Sebe, Selmek, Senrik, Sbak, Sban, Sykm,
Sirgeli, So, Sokulak, Soltu, Soyonk, Soyot, Syndk, Subak, Sumruk, Sunak, Suvan, Suvar, Snit,
Ski, alkal, apak, araga, ekti, eley, or, u, ub, Taban, Tabn, Tabunay, Tagap, Tagay, Tama,
Tamyan, Tana, Tangdu, Tanp, Taracak, Tarakt, Taralk, Tardu, Tarlk, Tartkn, Tatos, Taya, Tayt,
Tazanay, Tazdar, Telenget, Telet, Teley, Teme, Tenet, Teney, Tepter, Terekeme, Teyni, Tilev, Tilik,
Tobol, Tobus, Toda, Tofa, Toul, Toulbay, Tok, Tokabay, Toka, Tokalak, Tokay, Tokmak, Tokman,
Tokpak, Toksara, Tokum, Tolkan, Tongon, Tordu, Torgul, Torgut, Toro, Tortkara, Tki, Tlek, Tles,
Tls, Tntrt, Tugabay, Tulatay, Tuma, Tuman, Tunguz, Turan, Tuyak, Tbey, Tb, Tkey,
Tmed, Trkt, Ur, Uran, Urad, Urgu, Urkt, Urus, Uryanhay, Uryankat, Ustu, Uvak, Uvan, Uysun,
leki, sergen, zemin, Varsak, Vusun, Yabagu, Yama, Yalan, Yamanbay, Yangak, Yaplan, Yark,
Yaramulu, Yarm, Yat, Yavmut, Yemti, Ydak, Yltas, Yttas, Yobr, Yomut, Yudak, Yurmat, Yurtas,
Yei, Ys, Yt, Zak, Zarubay, Zunga
Oymak: (Oy). Moolca Aymag, Manu dilinde Ayman olarak geer. Genilik ve okluk bildiren
Oy kknden tremitir. Dil, kltr ve akrabalk bakmndan trdelik gsteren, yapsndaki
aileler arasnda din, kan, evlilik, soy ba bulunan topluluklardr. Moolca Oyoh balamak
anlam tar.
OYOR HAN: Ced Tanrs.
Edeer: OZOR HAN
Ata Ruhlarnn nderidir. Ozor ruhlar ile balantldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Oyor: (Oy/Oz).nde gitmek, gr bildirmek anlam vardr. Oy kelimesi bu kktendir.
OYRAT HAN: Sylencesel Hakan.
Oyrat/Kalmuk boylarnn atas olarak kabul edilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Oyrat: (Oy). Ele avuca smaz demektir. Hoyrat kelimesiyle ilikilidir. Moolca Oyr sc
yaknlk ifade eder.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 166
OZAN: Halk airi.
Doalama saz alp trk syleme yetenekleri vardr. Genellikle bu yetenek Tanrsal bir g
tarafndan kendilerine bahedilmitir. ou zaman bir ryada bade ierler ve bu ryadan
uyandklarnda bu yeteneklerini kazanm olurlar. Gelenein koruyucusu ve aktarcsdr. Smerlerdeki
gelecekten haber veren kii anlamna gelen Uzu ile de yakndan balantldr. Akn veya een (Sesen)
olarak da anlr. Kadn ozanlara ise Aknay denir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ozan: (Oz). Ozmak (nde gitmek, ark sylemek) fiilini ierir. Kendilerine sayg duyulduu iin
hep nde otururlar. Uzmanlk bildiren Uz szcyle de yakndan ilgilidir.
(Baknz: 1. AYDIN ATA, 2. KORKUT ATA, 3. TRK HAN, 4. IRKIL HAN)
OZOR: Ata Ruhu.
Atalarn ruhlarn ifade eder. Gelip insanlara yardm edebilirler. Moollardaki Ced Tanrs Oyor Han ile
balantldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ozor: (Oz). Ozmak (nde gitmek) fiilini ierir. Ozan szcyle ayn kkten gelir.
LTFEN,
EKSKLK VE YANLILIKLARIN GDERLMESNE
YARDIMCI OLUN.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 167
-DGET HAN: Akarsu Tanrs.

Akarsulardan sorumludur. Su kenarlarnda yaamakta ve gezmektedir. (Kaynak: Trk Sylence
dget: (t/d/z). Ses karmak, gemek anlamlar vardr. tmek bu kkten gelir. z ise
dere, ay demektir. Rica etmek, yalvarmak gibi anlamlara da gelir.
Z YES: Akarsu Ruhu.
Edeer: Z ISI
Eanlam: 1. AKARSU (AKAR, AHAR, AHIN), 2. DERE YES, 3. CILGA yeleri
Akarsuyun koruyucu ruhu. Her akarsu iin farkl bir ye vardr. Yal kadn klndadr. aylarda,
derelerde yaar. Kprden geerken suya bakanlara kzar ve ban dndrr. O kii de suya der ve
bazen boulur. Sularn kirletilmesi onu ok zer. Suya kirli eyler dkenlerin bana belalar getirir. Su
kenarlarnda yaar. Bazen kuraklk ve hastalk getirir. lk defa su doldurmaya giden bir gelin kendisine
sa verir. Bozuk para atlabilir. Veya sudaki canllar beslemesi iin peynir, kelek, ekmek dklebilir.
nsanlar ayaklarndan tutup suya eker. Bazen aslnda ok s olan bir yerde insanlar onlarca kula
derinlie batarlar. Dank salar vardr. ay (Say) yesi kk akarsularn koruyucu ruhudur. (Kaynak:
z: () ve (z). Akarsu demektir. Baz ive ve lehelerde z olarak kullanlr. z sz ayn
zamanda bir varln temel unsuru demektir ki, su tm canl organizmalardaki temel
unsurlardan belki de en nemlisidir. Moolcada yer, Tunguzcada ge/ve akarsu anlamna
gelir.
(Baknz: YE)
KSK: iftbal Kartal.
Trklerde nemli bir mitolojik edir. Bakr trnakldr. Sa kanad ile Gnei, sol kanad ile Ay
kaplar. Yaam Aacnn tepesinde yaar. Tanr lgenin semboldr. Gkten yldrmlar indirir. Altn
(renkli) kanatlar vardr. Peneleriyle Ay ve Gnei tutar. Gn kapsn bekler. Gece ve gndz, ak
ve karay, aydnlk ve karanl (yaruk ve karuk), evrendeki iftli ztl simgeler. ki kartal Yer ve Gn
tam ortasnda evrenin dnne uyarak birbirlerinin etrafnda dnmeye balamlar ve sonra da
birbirleriyle kaynap tek varlk olmulardr. Tanrnn gl bir bekisidir. iftbal kartal Seluklu
Devletinin bayranda ve armalarnda yer almtr. Gnmzde Arnavutluk bayranda da bu simge
vardr. lmszlk suyunu itii sylenir. Farsa Simurg (Ku) szcnn Semrk olarak deierek
eanlaml kullanld da grlr. ift bal kartal motifine; eskialarda Smerler ve Hititlilerde
rastlanr. Smerlerde Laga kentinin simgesi ift bal kartaldr. Onlardan; Akadlara, Asurlulara,
Sasanilere ve Bizanslara geer. Ayn zamanda Hititlilerde, Byk krallk dneminde Hattua,
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 168
Alacahyk ve Yazlkayada ki kabartmalarda, yine ift bal kartal grlr. Anadoluda durum byle
iken; Orta Asyada amanizme gre yer ile gn arasndaki elik kapy kartal tutar. nsanlara
gkyz ve yeryz yolculuklarnda; refaket eden varlklar, ku eklindedir. Kartal kular arasnda,
ululuk ve ykseklik timsalidir. Bu yzden; Trkler; kl kabzalarnda, ift bal kartal figr
kullanmlardr. Gnmzde Trk Polis tekilatnn armasnda yer alr. (Kaynak: Trk Sylence
ksk: k Ana, Yaratc + Sk Sken veya Sk/Sk Kemik, Soy. Moolca gsh
szc trmanmak ve yksee kmak anlamlar tar.
LM: Vefat.
Edeer: LM
Bir varln canlln yitirmesi. Ruhun, bulunduu bedeni dnmemek zere terketmesi eklinde
aklanr. Trklerde ruhun insan bedenini uyku halindeyken ya da hastayken de terkettii
dnlrd. Eski Trkler lmn bir son olmadna, lmden sonra yaama ve ahirete inanrlard.
Sonbahar ise doann lm demektir. lm bilinmezlik ve gizemdir. teki dnya insan zihnini daima
megul eden soru iaretleri ierir. Trklerde lmle ilgili pek ok gelenek vardr. rnein len birinin
ardndan yas tutulurken, lnn kyafetleri ortaya ylr ve fakir fukara bunlardan istediini alr. Bu
kyafet ynna soyha ad verilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
lm: (l/l). Canszlk anlam ierir. Herhangi bir varlkta canlln sona ermesi demektir.
REK: Zombi.
nsanlarn ldrld ya da insan kannn aktld yerde ortaya kt sylenir. Daha ok, ldrlen
insanlarn mezar stnde rastlanr. rek insanlara zarar vermez, ancak onun gezindii grlr ya da
ackl seslerle inledii iitilir. Bu adan hortlaktan farkldr, nk hortlak insanlara zarar verebilir.
ldrlm insanlarn ruhu huzur bulamaz ve katilin ya kapsn alar ya da penceresini tklar. Katil be
nedenle akln yitirebilir. Uzun boylu ve zayf olup, kefenini karmadan sadece yzn aar.
Macarcadaki rdg ile ilgilidir. nsan ldrmenin eninde sonunda cezasz kalmayacan
anlatmaktadr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
rek: (r). Baboluk anlam vardr. Babo gezen hayvan srlerine de rek denir. Yn
eirme aracna da reke denir ki, sivrilii ile alakal olabilir.
(Baknz: HORTLAK)
REN YES: Harabe Ruhu.
Edeer: REN ISI
Eanlam: 1. PEG 2. ALDIBAR yeleri
Harabenin koruyucu ruhu. Uygarln bozulma snrlar olarak grlr. lmle i iedir. Korkulan
yerlerdir. Sabaha kadar bilinmeyen klar yanar ve mzik sesleri gelir. (Kaynak: Trk Sylence
ren: (r). Eski yap veya kent kalnts, virane, harabe.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 169
RGL: Hayrdua.
Edeer: ERGL
Moolca: RGL
Bir insan iin iyi temennilerde bulunma ve bu amala Tanrya yakarma. Szn etkileyici gcne olan
inanc ierir. Eski Trk anlayna gre sz pek ok eyi deitirmeye yetebilecek gce sahiptir. yi
dilekte bulunmak. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
rgl: (r). rmek (balamak) fiili ile balantldr. Moolca kkenlidir. Mool dilinde
rg/Erg/rg/rge szc ykselmek, yukar kmak manas tar.
RZMEK HAN: Sylecesel Hakan.
Edeer: URIZMAG (VURZAMAK, VRZEMEK, VERZMEG, ORAZMAK) HAN
Karaay ve Malkarlar (Alanlar ve Tavlular) ile i ie gemi olan Nart destanlarnda Nartlarn lideri
olarak karmza kan karakter rzmek adn tar ve onun yeryzne den bir meteor parasnn
iinden doduu ve kurt st ierek byd anlatlr. Kars Satanay Hanmdr. rzmekin yaad
olaylar Basat Hann yaad servenlerle birebir rtr. Tepegzle karlar ve onu ldrr. Trk
destanlarnda Uruz Bey, Basatn babasdr. rzmekin Kolan adnda bir at vardr ve Trke Kulan
(yaban at) ile rtmektedir, bu kelimenin alaca renk ifade ettii sylenir. (Kaynak: Trk Sylence
rzmek: (r). Uruz Beg ismine benzemektedir. rmek fiili kavga etmek demektir.
(Baknz: SATANAY HANIM)
Aklama: Nartlar, ayn adl destanlarda bahsedilen bir halktr ve gerekte bu ada sahip bir toplumun
gemite yaayp yaamad bilinmemektedir, fakat yaygn gre gre tek bir toplum olmayp
binlerce yldr birlikte yaayan ve deiik rklardan gelen kavimlerin kaynat bir Kafkas halkdr.
Daha dorusu bugn de var olan bir halklar btndr. Karaay-Balkar (Alan ve Tavlu), een-ngu
(Noh ve Galgay), Oset (ron ve Digor), Abhaz, Adige, Avar ve baka pek ok kk nfuslu
toplumlarnn kltrel olarak kaynamasyla ortaya kmtr, ancak her biri kendi dillerini konuur.
Buna karn ortak kltrel unsurlarn kime ait olduu ve hangisinden geldiini belirlemek bazen ok
zor bazen de imkanszdr. Bu nedenle bir iki rnek vermekle yetinilecektir. Nart mitolojisinin
ierisindeki Trk unsurlar bulmaya almak da ayn glkleri ierir. Baz kavram, isim ve olaylar
birebir Trk sylencelerini andrrken bazen de baka uluslara ait olduu apak belli olan olgular
srer gider. Fakat tutarl ve uyumlu bir rnt ierisindedir hepsi de. Nart kelimesi ise kahraman,
yiit, alp gibi anlamlar tar.
S: Can.
Edeer: Z (ZT, ZT)
1. Bir varln yaam gc. Kiinin hayatta oluunun gstergesi. En ok ku, ylan ve balk olarak temsil
edilir. Ruh kavramyla yakndan balantldr. z Kuu (Can Kuu) deyimi bu inann en belirgin
rneidir. Drt kanatl Brkt kuu ordular savarken zerlerinde dolar, nk bu ku btn bir
ordunun ruhudur. z Yerine z anlay ise bir kiinin bakasnn yerine lmeyi kabul etmesidir ve
en gzel ve en yetkin rnei Deli Dumrul yksnde yer alr. ztlerin ldkten sonra topland yere
giden iki rmaktan bahsedilir. Bu rmak yeni lenlerin ruhlarn oraya gtrr. lm sonras kasrgaya
dnerek daha nce yaadklar yerleri ziyaret ederler. Kt olanlar Erlik Hann hizmetine girerler.
zt A szc de lnn arkasndan verilen yemek olan l A anlamnda kullanlr.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 170
2. Bir eyin temel ierii, esas. Merkezinde yer alan unsuru. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
s: (s/z). z demektir. Bir varln ierii, temel niteliidir. smek fiili, ykselmek, yukar
kmak anlamna gelir. Gereklik anlam da bulunur.
T HAN: Zaman Tanrs.
Edeer: T HAN
Zamann akndan sorumludur. Zamann akn bazen hzlandrr, bazen yavalatr. Kltigin
antlarnda u muhteem ifade yer almaktadr.
d tengri aysar, kii ogl kop lgeli trimi.
Talat Tekine gre Zaman tanrs yle buyurunca insanolu hep lml yaratlm," anlamna
gelmektedir. Muharrem Ergin ise "Zaman tanr yaar, insanolu hep lml yaratlm," eklinde
evirmektedir. Gndz ve gece, ak ve kara iki ip yumadr. Bu yumaklarn sarlmasndan sorumlu
yardmclar vardr. Yumaklar hzl sarlrsa zaman hzl geer. Yava sarlrsa, zaman da yavalar.
Trklerde zaman lmeye yarayan asygta, gne saati kavramyla ve gn szcyle ilgili olarak
Gngen denilmitir. Yine zaman lmek anlamna gelen tek/dek szc de saat (zaman lme
arac) demektir ve bu Tanrnn adyla balantldr. Zaman l birimleri aadaki gibidir.
- O: An.
- Our: Saat.
- Orak: Dakika.
- Ourdak: Saniye.
- Ourak: Salise.
Trkler gn farkl zaman dilimlerine blmlerdir.
Our
06.00
12.00
18.00
24.00
GN
yn
Trke-1
Trke-2
Sabah
ERTE/RTE
KNE
TAN
Kuluk
BRND (BRN)
KALKSI
K
le
LE/VLE
T
kindi
KND (KN)
S
Akam
BTE/PTE
TNE
/
Yats
ND (N)
YATSI
SN
Leyl
GECE/KEE
Teheccd
DRDND (DRTN)
Ynler: GNEY, TNEY, DOU, BATU (Gnein durumuyla balantl olarak.)
Gn, AK ad verilen 12 blme ayrlmtr. (1 AK = 2 Saat)
Her ak ise KEH ad verilen sekiz paradan oluur.
Blm
(GNDZ)
KN
(DNDZ)
TN

t: (t/d). Zaman demektir. demek, dn kelimeleri bu kkle ilgilidir. Moolca tlh
(Eski Moolca) tel yalanmak demektir ve bu fiil zamann geiiyle alakaldr. te ise yal
adam demektir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 171
T: Dua.
Yakarma. Tanrya yalvarma. Dilemek, istemek. En yaln olarak, bir eyin gereklemesini ve kt
durumlardan korunmay Tanrdan istemek olarak tanmlanabilir. Kuman Trkesiyle Macaristana
kadar ulam olan ve Gktanrya yakar ieren bir kam t yledir.
Bizim atamz kimsing kkte
(Bizim atamz kimdir gkte)
Sentlensing sening adng
(Ycelsin senin adn)
Dsn senin knglgng
(Ho olsun senin gnln)
Neik kim cerde alay kkte
(Nice hem yerde tm gkte)
Bizing ekmeimizni ber
(Bize ekmeimizi ver)
Bizge bt btn knde
(Bize btn gnlerde)
let bizing minimizni
(let bizim benliimizi)
Neik kim biz iyermiz
(Nice biz boyun eeriz)
Bizge tr kelgenge
(Bize emir geldiinde)
litme bizi ol camanga
(letme bizi hi ktle)
Kutkar bizi ol camannan
(Kurtar bizi her ktlkten)
Sen barsng bu kli
(Sen varsn bu gte)
Bu in iygi Tengri
(Bu gereklikte yce Tanr)
t: (t/d). Zaman ve yakarma anlamlar ierir.
(Eanlam: AAN)
TKEN: Kutsal Bakent.
Edeer: TGEN
tgen (tken) Trklerin yeryznde ilk var olduu ve oradan Dnyaya dald yerin ad olarak da
kabul edilmektedir. Orhun nehri kaynaklarn bu blgeden alr ve Gktrk Devletinin de bakenti yine
bu yrede kurulmutur. nanca gre btn byk devletlerin bakenti burada kurulmal idi.
Gerekten de pek ok Trk ve Mool Devleti biraz geniledikten sonra bakentlerini bu blgeye
tamlardr. tken dann Nam (olaslkla Nama) adnda bir koruyucu ruhu vardr. Ve bu ruh yine
byk olaslkla Nuh Peygamberi temsil eden Namadr. Nuhun gemisi ve tken arasnda bir
balant kurulmu olabilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
tken: (t/d) ve (Ed/Et). tmek (dua etmek), etmek (gc yetmek) ve utaan (dl yata)
anlamlarn ierir. Etmek (yapmak) fiili ile de balantldr. tg Moolcada ay demektir ve
aynn yuvas topran iinde olup ayn zamanda kutlu saylan bir hayvandr.
(Baknz: ETGEN HANIM)
TMEK: Dua Etmek.
Edeer: T-, TKYakarmak. Tanrya yalvarmak. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
t: (t/d). Ahenkli ses karmak anlam vardr. Zaman ve yakarma anlamlar ierir.
(Baknz: TG)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 172
ZEN HAN: Ruh Tanrs.
Edeer: SEN HAN
nsanlarn ruhlarn alan tanrdr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
zen: (s/z). z, s szckleri ruh, can anlamna gelir. s Moolcada intikam demektir
(Trke ). lmn yaamdan intikam almas da uzak bir anlamsal balanty artrr.
P Harfi in Aadaki Sayfann Bana Geiniz

YARDIMCI OLUN
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 173
-PPAPAY HAN: Yldrm Tanrs.

skitlerdeki Papayos ile ilkilidir. Kars Apay olarak bilinir. skit mitolojisindeki yedi ilahi yaratktan biri.
Ykseklik anlam veren bir szck olarak kullanlmas bakmndan gk ruhlar ile ilgilidir. Moollarn en
yksek derceli Tanrlarndan birisi olan Esege Malan iin ayn zamanda Babay (Ata) sfatn
kullanmalar bu Tanrnn izlerini tamaktadr. Trkede yer alan Baba szcnn Arapa Ebu ile
balantl olma ihtimali iddia edildiinin aksine ok dktr ve asl kkeni burada aramak gerekir.
Hristiyanln ruhani nderini tanmlamakta kullanlan Papa terimi de yine bu szckle ilikilidir.
Trklerde, Hristiyanln ve Rus kltrnn de etkilerinin hissedildii baz boylarda Babay ve Mamay
szckleri ana ve baba anlamnda kullanlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Papay: (Pap/Pab/Pay/Bay). Zenginlik ve kutsallk ierir. Eski Tunguz-Manu dilinde bu kk
almak anlam tar ve yine bu dillerde aman manas ile balantldr. skit ve Sogd
kkenlidir.
Aklama: skitler, eskialarda yaam bir halktr. Kkenleri ve dilleri tartmaldr. Sogd (Fars) ve
Turan (Trk) kavimlerinin karmndan olutuu zerinde aratrmaclar hemfikirdir. Ynetici snfn
da Trklerden olutuu gr ar basmaktadr. Sodca, Sodlarn/Sodaklarn gitgide daha ok
Trklerin arasnda kalmalar ve Trke konumaya balamalar ile nemini kaybetmi ve hatta
sonunda tamamen kaybolmutur. Trke konuan Sodlar Trklere karp bunlarn arasnda eriyip
gitmilerdir.
PAYNA: Bereket Treni.
Bu bayramn koruyucu ruhuna (Bayanay / Payana / Payna) at kurban edilirdi. Bu ruh her boyu kaza ve
beladan korur. Bu bayrama zellikle yallar katlr. Ayrca gen erkek ve kzlar burada birbirlerini
beenip iek vererek gnllerini almaya alrlar. Bylece evlenecekleri kiiyi seerler. Payna
Bayram ad verilen bu trende boyun nfusunun artmas iin dua edilir nk boy ne kadar ok
nfuslu olursa Payna da o kadar gl olur. Treni yrten amann doast yolculuunda
kullanaca klc yannda bulunur. Kosa, Saya, Payna, Pakta drtl bir tren silsilesi olutururlar.
Payna: (May/Bay/Pay). Varlk, zenginlik, ululuk, bilgelik, ynetmek anlamlarn ierir. Baymak
fiili, bymek ve gelimek anlamna da gelir.
PSTEN: Maymun Ruh.
Edeer: PSTEN, PSTN, MSTEN, MISTAN
Moolca: MESEN
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 174
irkin yzl kr sal kadna benzeyen maymun klndaki orman yaratna Matsn veya Mitin derler.
Kambur, uzun boylu, tyl maymun klndaki bu orman ruhu genelde avclarn evinde yaar. ve
Ormana yalnz gelen insanlar orman iindeki uuruma gtrp orada ldrrm. ocuklar anne
babalarndan alp, onlar strap iinde ldrr. Gen kza dnr ve insanla ilikiye girer.
vAnlatldna gre bir avc, ormann iinde gzel bir gen kz bulur ve onunla evlenir. Birden zengin
olurlar. Bir keresinde eve geldiinde onu kertenkeleler yerken, uzun dili bir canavar olarak grr.
Korkuyla barnca ei ve serveti ortadan kaybolur. Krgz kltrndeki Mstan ile de balantl olabilir.
Mstan Kempir irkin bir kocakary veya bir dev anasn ifade eder. Ormanda yalnz gezilmemesi
gerektiini vurgular. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Miin: (Bi/Mi). Biin/Mein/Pisin/Pistin kelimeleri maymun anlamna gelir.
(Baknz: MISTAN)
PORHAN: aman.
Edeer: PORKAN
Ruhlar alemiyle iletiime geebilen kii. lkel din adam. Kara or, Sar or, Ak or gibi deiik
trlerdeki cinlerle iletiime geebilirler. Hatta onlarn hanlaryla konuurlar. (Kaynak: Trk Sylence
Porhan: (Bur/Pur). Farsa Peri kelimesinden treyen Perihan ile balantl gsterilse de,
aslnda Bur Han, Bura Han gibi Trke kkenli bir kkten gelmektedir. Bura / burn (geyik),
burcu (parfm) szleriyle kktetir. Tunguz ve Manu dillerinde Borkan renklilik ifade eder ki,
amanlarn rengarenk giysilerini artrmaktadr.
PURA HAN: At Tanrs.
Edeer: BURA (BUOR) HAN
amanlarn ge kmak iin kullandklar atlara Pura (Bura) ad verilir. Sonralar slamdaki Burak adl
binek ile zdelemitir. Bu hayvanlar kurt bal olarak betimlenirler. Bu atlar kendilerine Pura Han
getirir. Pura Han ve Puralar aman kt ruhlardan korurlar. lgen Hann oludur. amanlarn
gkyzne kmak iin kullandklar, kurt bal atlarn ad. Bu atlar amanlar kt ruhlardan korurdu.
Bura: (Bur/Pur). Bu kk, at, geyik, deve gibi anlamlar ierir. Bura / burn (geyik), burcu
(parfm) szleriyle kktetir. Bura szcyle ayn kkten gelir. Bura, erkek deve demektir.
Porhan (aman) szc ile de balantldr.
R Harfi in Aadaki Sayfann Bana Geiniz
LTFEN, BU YAPITIN
GELTRLMESN N
KATKIDA BULUNUN
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 175
-RROM ANA: Yaban Ruhu.

Karadeniz blgesinde vahi hayvanlar koruduuna inanlan bir varlktr. Dada kalmlara da yardm
eder. evredeki Kafkas inanlaryla da balantl grnmektedir. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Rom: Etimoloji tam olarak tespit edilememetir. Yresel kltrlerle (Laz, Ubh vs.) balantl
olabilir.
ROMUS ve ROMULUS: Kurt Atalar.
Edeer: REMUS ve REMULUS
talyan mitolojisine Etrskler (Tuskiler) araclyla gemi olan bir sylence. Trklerin maarada kurt
tarafndan beslenen ocuk motifi ile birebir ayndr. Romus ve Romulus iki (veya ikiz) kardetirler ve
Roma ehrini kurmulardr. Bir rmaa braklrlar ve dii bir kurt onlar sudan kararak bir maarada
emzirir. Daha sonra ifti bir aile tarafndan bulunarak evlat edinilirler. Roma ehrini kurmak iin de
kurt tarafndan emzirildikleri yeri seerler. Bu yerin etrafn evirirken tartmaya balar ve kavga
ederler bunun zerine Romulus kardei Romusu ldrr. Bylece kurduu kent devletinin ilk hakan
kendisi olur. Kardeleri besleyen kurt kara renkli olarak betimlenir. Karadenizde vahi hayvanlar
koruyan Rom ana adnda bir doa ruhunun varlna inanlmaktadr. Ne kadar balantl olduunu
kestirmek ok gtr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Aklama: Etrskler veya dier adlaryla Tirhene (Turhene)ler eski alarda talyaya Doudan gelmi
olan bir halktr. Kendilerine Rasna (Rasana) derler. Kkenleri henz tam olarak tespit edilememitir
fakat Trkler ile benzer kltrel yapya sahip olduklar anlalmaktadr. O dnemki Avrupa klanlarna
gre ileri bir uygarlk dzeyindedirler ve bu anlamda Roma ve Avrupa toplumlarnn uygarlklarnn
gelimesine byk katklar olmutur. rnein bugn kullanlan Latin kkenli Alfabelerin kkeni
Turhenelere dayanmaktadr. Bu alfabe Gktrk yaztlarndakine benzemektedir. Daha sonra talyan
kavimleri ierisinde eriyip kaybolmulardr.
S Harfi in Aadaki Sayfann Bana Geiniz
LTFEN, BU YAPITI
TM TANIDIKLARINIZA
E-MAL LE GNDERN.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 176
-SSABANTOY: Gz Bayram.
Sabantoy gz gndnmnde (gndzle gecenin eitlendii gnde) yaplan bir bayramdr. Kazaklarda
gzn son scak gnlerinde Alt Ala (ulusu) ve temsilcilerini toplayp, onlara yemek verme gelenei
vardr. Bu yemekte ozanlar atr, at yar, gre ve kokpar dzenlenir. Yln en iyi ve en verimli i
yapan iftilerine de hediyeler verilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Sabantoy: Saban + Toy.
SAI: Kansz Kurban.
Edeer: SAU, SAIL, AIG
Moolca: SAULI
1. Doaya dklerek verilen yiyecek ve iecek eklindeki kurban.
2. Gelinin bandan dklen hediyeler. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Sa: (Sac/Sa). Samak fiilinden gelir. Salan ey demektir.
(Baknz: IDIK)
SAGAN HAN: Sylencesel Hakan.
Saan Han'n bir kz ve otuz dokuz hizmetisi bir gln kenarna giderek sudan hamile kalrlar ve
bunlardan Krgz Boyu trer. Buyan Han efsanesine benzer. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Sagan: (Sa/Sak). Salamlk, salk anlamlaryla balantldr.
(Baknz: BUYAN HAN)
SAH: Amin.
Edeer: SAK, SAG
Eski Trkede ve Yakutada Tanr anlamnda kullanlm. Daha sonra ise dualarn sonunda Tanr
Kabul Etsin anlamnda yinelenen bir szck haline dnmtr. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Sah: (Sa/Sag/Sah/Sak). Dikkatlilik, tedbir, salamlk ve salk anlamlar bulunur. Moolca
Sahh szc korumak anlam tar. Trkedeki Saklamak fiili ile ayn kkten gelir.
SAHILGAAN HAN: imek Tanrs.
Edeer: AKILGAAN (AHILGAN) HAN
imekler aktrr. Frlatt imekler onun mzraklardr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 177
Sahlgaan: (Sah/ah/ak). akmak fiili ile ayn kkten gelir. akan (yanp snen) k
demektir. Moolcada bu szck gnmzde elektrik anlam tar. Eski biimi Tyaklgan ise
imek manas tar.
SAKLAB HAN: Sylencesel Hakan.

Saklab boyunun atas. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Saklab: (Sak). Saklamak ve saknmak anlamlar ierir.
SAMRAV HAN: Gk Tanrs.
Gklerin egemenliini elinde bulundurduu sylenir. ki ei vardr; Kuya ve Yaluk (Gne ve Ay). Bu
elerinden bire kz olmutur. Kuyatan Umay (Huma), ki bu kz Buzat (Boz At)a biner. Yaluktan ise
Ayhulu (Ayluh) adl kz domutur. Bu kz da Sarat (Sar At)a biner. Bengs (lmszlk pnar)
Samrav Hann lkesinde yer alr ve onun tarafndan korunur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Samrav: (Sam). Eski Altay, Mool ve Tunguz-Manu dillerinin tamamnda aman ierii ile
balantl bir kktr.
SARIK HAN: Ejderha Tanrs.
Edeer: SARI (ARU) HAN
Ejderhalar ynetir. Elinde bakr bir denekle yeraltnn dokuzuncu katnda yaar. Mascar
mitolojisindeki ejderhann ad Sarkany (Sarkan)dr. Orta Asya amanizminde bir aya dierinden ksa
olarak tasvir edilen bir putun addr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Sark: (Sar). Sar szcyle ve sarlmak (bklmek, kvrlmak anlamnda) fiili ile ayn kkten
gelir. Sar renk yeil ile birlikte ejderhalar sembolize eder. Baz Trk lehelerinde
Avrupallarn Ejdersinei ad verdikleri Yusufuk bceine Sarska/Sarnka/Sarnskan, Mool
dillerinde ise Sarsa/Carca/Carcaha denilmesi yine bu canlnn ejderhaya benzetilmesiyle de
ilgilidir.
SARI ANA: Sylencesel Evliya.
Edeer: SARI (HARI) ANA
Sarkz olarak da bilinir. Aslnda ok daha eski bir inann slam ile yeniden biimlenmi bir
versiyonudur. Bazen bir ku eklinde utuuna inanlr. Bazen bulunduu yredeki orman koruduu
sylenir. Ia dnerek her kalpte yaad anlatlr. Bazen de oul olarak Sar Kzlar eklinde
bahsedilir ve dokuz tane Sar Kz olduu belirtilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Sar: (Sar). Gne nn grnr rengi olarak alglanr. Ayrca altnn rengidir ve altn
soyluluu simgeler. Sar/Sara Moolcada ay demektir.
SATANAY HANIM: Sylencesel Hanm.
Edeer: SETENEY HANIM
Karaay-Malkar halkyla i ie gemi olan Nartlarn destanlarnda bu halkn analar olarak kabul edilir.
Gzelliin ve bilgeliin semboldr. O, Nartlarn lideri rzmekin karsdr. Babas Gnetir ve annesi
Aydr. Doast glere ve sihirlere sahiptir. Prenses anlamna gelen Biye unvann tamaktadr.
Satanay Biye gelecekten haber verir, istedii insann veya hayvann ekline girebilir. Nart
destanlarnda Satanay Biye ile rzmekin mutlu bir hayat yaadklar anlatlr. Nartlar dtkleri
skntl durumlardan keskin zeksyla kurtarmay baaran Satanay, kocas rzmeke de zor anlarnda
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 178
yardmc olur. Nartlar Satanaya danmadan hi bir ie kalkmazlar. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Satanay: (Sat). Satmak fiili ile balantldr. Trklerde Sat gelenei ile alakal grnmektedir.
Nart dillerinde hanmefendi, kralie anlamna gelir.
Aklama: Nartlar tek bir toplum olmayp binlerce yldr Trk, een, Oset, Abhaz, Avar kkenli
topluluklarn birlikte yaad Kafkas halkdr. Her biri kendi dillerini konuur. Ortak kltrel
unsurlarnn bunlarn hangisinden geldiini belirlemek neredeyse imkanszdr. Bazen sadece
dilbilimsel zmlemeler ipucu vermekte fakat bu da her zaman yeterli olmamaktadr.
(Baknz: RZMEK HAN, SATI)
SATI: Can Satma.
Edeer: SATI
Eski Trk geleneklerine gre, ocuklar sk len ya da olmayan ailelerin ocuklar olduunda, yaamas
ve uzun mrl olmas iin, onu Tanrnn sevdii bir ulu kiiye emanet etmesidir. Onun ruhuna,
ocuu korumas, destek vermesi bakmndan manevi anlamda satlmas eylemine satma veya satlma
ad verilir. ocuk erkekse Satlm, kz ise Sat ad koyulurdu. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Sat: (Sat). Satmak fiilinden gelir. Ayrca sa (cansz kurban) anlam da bulunur.
SATILAY HANIM: Fesat Tanras.
Ruh hastalklarna ve intiharlara sebebiyet verir. aresiz, umutsuz insanlar intihar etmeleri iin
kandrr. Ktlklere neden olur. Uzun ve dank salar vardr. Grnts rperticidir. plak ayaklar
ile sessizce gezer. Gnderdii kt ruhlarn musallat olduu kiiler aymazla ve kendini bilmezlie
derler. Uslarn doru kullanamazlar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Satlay: (Sat). Satmak fiili ile ayn kkene sahiptir. Olumsuz anlamlar ierir.
SAVACI: Nebi.
Peygamber. Tanrnn elisi, habercisi. Kitap getirmemi peygamber, nebi. Sevindirici bir haber veren
kii demektir. Tasavvufa dayal bir meslek rgtlenmesi olan ahilikte pir, belli bir meslein kurucusu
olduu kabul edilen peygamberdir. Hemen her peygamber bir meslein piri saylr. Buna gre
aadaki peygamberler baz ilerin piri kabul edilir;
- Hz. Adem: iftilerin,
- Hz. sa: Marangozlarn,
- Hz. it: Pamukularn,
- Hz. dris: Terzilerin,
- Hz. Salih: Devecilerin,
- Hz. brahim: Stlerin,
- Hz. smail: Avclarn,
- Hz. shak: obanlarn,
- Hz. Zlkifl: Frnclarn,
- Hz. zeyr: Baclarn,
- Hz. lyas: Dokumaclarn,
- Hz. Davud: Demircilerin,
- Hz. Yunus: Balklarn,
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 179
- Hz. Yusuf: Yorumcularn.
Savac: (Sab/Sav). Sava; haber, mesaj demektir. Sav kk Trkede haber, iddia, fikir, gr
anlamlar tar.
(Baknz: YALVA)
SAYA: Bereket Treni.
Hayvanclkla uraan toplumlarn bereketi artrmak iin dzenledikleri bir trendir. Oyunu yrten
kiiye Sayac denir. Koyunlar dourmaya baladnda obanlar ky ky ev ev gezip saya toplarlar.
Sayaclar kei derisine brnrler. Saya ad verilen goalar (maniler) okurlar. Saya Han ile ilikili bir
trendir. Ayrca otlak, mera gibi anlamlar da bulunur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Saya: (Say). Saymak, hesaplamak, saygnlk anlamlar vardr. Haber ieriine de sahiptir.
(Baknz: SAYA HAN)
SAYA HAN: Sr Tanrs.
Edeer: AYA (TAYA) HAN
Moolca: ZAYA (YAYA) HAN
Sry her tr beladan ve ktlkten korur. Mal ve bykba hayvanlar kollayp, gzetir. Bu tanrya
bal Zayalar (Zayaglar / ayalar / ayaklar / Tayalar) adl ruhlar bulunur ve yeryzne
bereket gtrr. Altayllar ve Yakutlar (bu gn bile) kurban olarak kestikleri atn derisini uzun bir sra
geirip tpk at ekline sokarak asarlar. Bu kurban trenine Taylga/Haylga
(Tayg/Tay/Tayalga/Taylagan) ad verilir. Treni yneten yaly ise Tay denir. (Kaynak: Trk
Saya: (Say/Tay). Glge, koruma, yaratma anlamlarn tar. Saymak, hesaplamak, saygnlk
anlamlar da vardr. Haber ieriine de sahiptir. Tibet dilinde Saya szc milyon saysn
ifade etmekte kullanlr. Moolcada ise hemen, imdi, u anda demektir. Tay/Day anayanl
ancak erkek grnml bir soy anlaynn da yansmasdr. Day (annenin erkek kardei)
szc ile bu balamda ilikilidir.
(Baknz: SAYA)
SAZAKAN: Kasrga Cini.
Yaz mevsiminde bulutlarn arasnda dolar. Baharda yamurdan nce ortaya kar. Ejderhaya
benzeyen kocaman bir varlktr. Budakl boynuzlar vardr. Hi beklenmedik bir kar frtnas ve tipi
bastrrsa veya aniden saanak yamur balarsa Sazakan Oynuyor denilir. Yamuru glendirir,
imein daha iddetli akmasna neden olur. ok fazla oynarsa aalar kknden sklr, evler
yklr. Sonra yerin altna girip kaybolur. Girdii yerde derin bir ukur oluur.
Sazakan: (Say/Saz/Yaz). akmak ve yaymak fiilleri ile balantldr.
SEHEN HAN: Bilgelik Tanrs.
Moolca: SEHEN HAN
Bilgelii ve reticilii temsil eder. nsanlara tler verir ve gemite yaanan olaylar anlatr.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 180
Sehen: (e/es/Seh/Ses). Yakutada anlatc demektir. een kelimesi dier Trk

lehelerinde hatip anlamna gelir. Moolcada Sehe (Eski Moolca Sekege) szc zeka,
anlay, een/Sesen/Sisen/Titen ise bilge manas tar.
SEMEN: Yaam Otu.

Kosann son gnnde Semeni (Sem/Som) ad verilen bir tren yaplr. Som ayn zamanda Yula denilen
ruhun koruyucusudur. Semeni baz yrelerde ayn zamanda bir eit helva olup, piirildikten sonra
Nevruz gecesi bir ksm suya braklr. Piirilmesi ve toplu olarak yaplmasna ocuklu bir kadn nderlik
eder. Kadnlar kazan banda ark syleyip dans ederler. Ayrca l trenlerinde de misafirlere
datlmas, aslnda yeniden dirilile olan balantsn ortaya koymaktadr. Smerlerdeki lmszlk
otu bu kavramla ilintilidir. Bir kaba konularak slatlan budaylarn yeermesi sonucu oluan ve
etrafna krmz kurdele balanan bir demettir. Topran yeermesinin semboldr. (Kaynak: Trk
Semeni: (Sem/Som). Doluluk, saflk bildirir. Sme/Suma szc eski Altayca ve Moolcada
aman anlam tar. Halha lehesinde Sm, Buryatada Hum, Dagur dilinde Sum olarak yer
alr. Mongur dilinde ise Semen eklinde ifade edilir. Moolca Sem gizlilik, sr anlamlar tar.
Som/Soma kelimesi Trkede onur, eref ve iz, iaret gibi anlamlar da ierir. Bu mana
Tunguzcada Sama szcyle karlanr. Moolca Sem, Tunguzca Sme kk gizlemek
manasn da bnyesinde barndrr.
SEMETEY HAN: Sylencesel Hakan.
Manas Hann olu. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Semetey: (Sem/Som). Doluluk, saflk bildirir. Sme/Suma szc eski Altayca ve Moolcada
aman anlam tar.
SERGE: Kutlu Direk.
Edeer: SERGEY
At balamak iin kurulan direk. Bu direin koruyucu ruhunun (yesinin) bulunduuna inanlr. Genel
sergenlerin dnda avluya dikilen zel At Sergenleri vardr. Kiyi Serge/Gelin Sergenine sadece gelinin
at balanabilir. Ayrca ulu bayramlarda dikilen zel sergenler olur. Yerin, suyun ruhlarnn manevi
desteini, alabilmek iin saylar veya dokuz olan sergenler de mevcuttur. nekler iin dikilen serge
de vardr ve buna at balanlmaz. Sergeler aalarla, yeleden yaplan sslerle donatlr. Sergenin
bana tahtadan atba simgesi konur. Baz masalarda yer alt, yeryz ve gkyzn birbirine
balayan Altn Direk ile edeer grlr. Zenginlii, saygnl ve gc temsil eder. Yeryzndeki
ksmna kahramanlar, yeraltndaki blmne Erlik, gkyzndeki parasna ise lgen atn balar.
Serge: (Ser). Srk szc ile balantldr. Sermek fiilinden gelir.
SINAKA: Atasz.
Bir cmle halinde yarg bildiren ve genelde neden sonu ilikisine dayal olarak, toplumsal bir t
vermeyia amalayan sz dizisi. En eski Trk Ataszlerinden bir rnek yledir:
Yazmas atm bolmas, yanlmas bilge bolmas. (amaz at olmaz, yanlmaz bilgin olmaz.)
Snaka: (Sn). Snanm ve dorulanm olan demektir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 181
SIRMA HANIM: Sylencesel Kadn.
Gzel kadn motifini simgeler. Krk kz dilberi vardr yannda. Boyu Uzun Burla Hatun ve Sa Uzun
Srma Hatun eklinde baka bir karakterle birlikte sylencelerde ad geer. Gzel kadn anlay Trk
sylencelerinde yle ifade edilir: Rzgarda saz gibi sallanan, ipek sal, samur sal, sa rgl,
salar belik belik, al yanakl, su gibi duru yzl, kuu gibi uzun boyunlu, ince belli, selvi
boylu(Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Srma: (Sr).Yaldzl gm tel demektir. Sr cam anlamna gelir.
(Baknz: BURLA HANIM)
SMGE: Sembol.
Mitolojinin vazgeilmez unsurlar simgelerdir. En nemli simgeler saylar, renkler, hayvanlar olarak
ele alnabilir.
Saylar: Trk kltrnde deiik saylara ok fazla ve eitli anlamlar yklemek yerine, birka rakam
veya say dizisi zerinde odaklanlmtr.
- Trklerde kutsal rakam Dokuzdur. Dokuz boylar vardr. 9, 19, 90, 99, 900 eklinde bir
sralama nem kazanr. Trkler Tanry/G dokuz defa selamlarlar. Trklerin yer alt
Tanrlar dokuz tanedir. slam dininde Allah(c.c)n 99 ismi olduu anlay bu yaklamla
byk bir uyum gstermitir.
- Moollarada ise Sekiz rakam kutsaldr ve sekiz boylar vardr. 8, 18, 80, 88, 800 eklinde
bir sralamaya nem verirler. Moollar Tanry/G sekiz defa selamlarlar. Moollarn
yer alt tanrlar sekiz tanedir. Yaam Aacnn sekiz glgesi vardr. Sargay Hann kendisine
bal 88 Tanrs vardr.
- Yedi rakam slamiyetin kutsal rakamdr. slamn etkisiyle Trk kltrne gelmi ve
kutsallamtr. Bu nedenle 7, 17, 70, 77, 700 eklindeki bir sralama da zaman zaman n
plana kmtr. slam inancnda gk 7 katldr. rnein Trkiye Cumhuriyetinin
Cumhurbakanl sancanda yer alan fors simgesinde 16 eski devleti simgeleyen kk
ve ortadaki byk yldzla (gnele) birlikte toplam 17 yldz vardr.
- Moollarda gneyde 99, kuzeyde 77 tanr vardr. Ayrca batda 55, douda 44 Tanr
olduu kabul edilir.
Renkler: Trk kltrnde renkler deiik ieriklerle balantlandrlmtr. Ynler, adrlar, bartleri
hep deiik renklerle ilikili olarak grlmtr. adrlar ve bartleri farkl renklerde farkl
anlamlara gelir. Ala veya Alaca kavram kark renkleri fade ettii gibi kt alkanl olan insanlar,
kt huylar ve kt hastalklar da anlatmak iin mecazen kullanlr. Balca renkler yle sralanabilir:
KARA: Siyah
SARA/SURA: Sar
ARGIL: Turuncu
KOVAK/KEVEK: Lacivert
GVEM/GVEM: Macenta
KONUR: Kestane
BUVALDUR: Eflatun
OYAN: Bronz
BORO: Ak Gri
KIR: Kirli Beyaz
Deniz
KARAKURT
AK/AKA: Beyaz
KULA: Kahverengi
YAIL/YEL: Yeil
KKEK/GKEK: Mavi
GVEL/GEL: Zeytuni
SANKUR: Turkuaz, Cyan
EKR: Ela
YAGAN: Pembe
HORO: Koyu Gri
BOZ: Klrengi
AL/ALKA: Krmz
KUBA: Ak Sar
KIZIL: Koyu Krmz
GVEK/GEK: Haki
GEZ/GVEZ: Mor
KALTUR: Koyu Kahverengi
ALAYGAN: Gri
HREN/KREN: Bordo
AL: Gmi
SUR: Kuruni
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 182
1. Aka Renk: Soyluluk, temizlik, safl, devleti ve merkezi simgeler. I ve yaam

artrr. Saltanat ve ycelii vurgular. Yn: DOU
2. Gke Renk: Kutsall, zgrl, huzuru, enginlii simgeler. Gveni ve inanc artrr.
Bamszl ve sonsuzluu vurgular. Yn: BATI
3. Kzl Renk: Deiimi, iddeti, kan, fkeyi simgeler. Kzgnl ve intikam artrr.
Ergenlii ve bayra vurgular. Yn: GNEY
4. Kara Renk: Ktl, felaketi, kederi, gc, yalnzl simgeler. Karanl ve lm
artrr. Otoriteyi ve basky vurgular. Yn: KUZEY
5. Sar Renk: Hastal, zayfl, gszl, baml simgeler. kiyzll ve ihaneti
artrr. Merkezi ve birliktelii vurgular. Yn: ORTA
6. Yeil Renk: Doumu, doay, genlii, dirilii simgeler. lmszl ve dirilii artrr.
Dini ve Cenneti vurgular. slam ile birlikte nemi artmtr.
7. Boz Renk: Grevi, ball, doruluu, yall simgeler. Dzen ve huzuru artrr.
Deneyimi ve olgunluu vurgular.
SO HAN: Karanlk Tanrs.
Yeraltnda yaar, Yo Hann oludur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
So: (So/So). Soukluk, grmezlik bildiren bir kktr. Somak fiili, yenmek ve zmek anlamlar
ierir. Souk szyle de ilgilidir. Sohor/Sokor gr demektir.
SOGOTOH HAN: Sylencesel Hakan.
Edeer: SOKOTOH (SOOTO) HAN
Sahalarn (Yakutlarn) atasdr. Bazen yeryzndeki ilk insan olarak da anlr. Kimi ynleri Ouz Han ile
benzerlikler tar. Sogotohunn kaynbabasnn ad Omogoy Handr. Sogotohun karsnn ad
Tunalkandr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Sogotoh: Tek, yalnz, yaln. Saf, beyaz. Yakutada Soho kil demektir.
SOGTO HAN: Kuzey Tanrs.
77 Kuzey Tanrsnn badr. Budizmin etkisiyle ikincil yn Dou olarak deil Gney olarak yer alm
olmaldr. Hherdey Han ve Hltey Hanm adl iki frtna tanrsnn da babasdr. (Kaynak: Trk
Sogto: (So/So/Sok). Soukluk, grmezlik bildiren bir kktr. Somak fiili, yenmek ve zmek
anlamlar ierir. Souk szyle de ilgilidir. Sog kk eski Trke ve Moolcada aramak ve
soluk anlamalrn da iermektedir.
SK YES: Mezarlk Ruhu.
Eanlam: 1. GMT 2. GR yeleri
Mezarln koruyucu ruhudur. lenlerin ruhlarn cinlerden korurlar. Onlarn nasl bir klkta olduunu
genelde kimse bilemez. Mezarlara saygszlk gsteren insanlara musallat olu, balarna felaket
getirirler ve bu insanlarn yataa dtkten sonra leceklerine inanlr. Mezarlkta yaayan iyelerin
huzurunu bozmamak iin, mezarlklarda saygl olunmaldr. Ayrca mezarlkta uyumak ve yemek
yemek iyi deildir, ve Gne batt zaman da mezarla girilmemelidir. (Kaynak: Trk Sylence
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 183
Sk: (S/Sk). Mezarlk. Yakmak, ocak anlamlaryla da balantldr.

Gmt: (Gm). lnn gmld yer demektir. Yine yanmak anlamn da ierir.
SYLEN: Efsane.
Edeer: SYLEN, SYLENCE
Nesilden nesile aktarlan ve insanst varlklarn yklerinin doayla btnleik ve gereki bir yap
ierisinde anlatlmasyla oluan anlatlar toplam. Eskialardan bu yana anlatlageleni olaanst olay
ve varlklar konu edinen imgesel yklerdir.
nemli Masal ve Sylence Kiileri: Aduak Hanm, Agay Han, Akbk Hanm, Akkbek Han,
Akenem Hanm, Alamc Han, Alday Han, Algazar Han, Alp Han, Altnak Han, Anbay Han, Araln
Han, Aranay Han, Arga Hanm, Argo Hanm, Aybke Hanm, Aydar Han, Aytana Hanm, Baar Han,
Babsak Han, Ban Hanm, Barn Han, Basat Han, Begil Han, Begis Han, Byansu Hanm, Boa Han,
Bolot Han, Buuay Han, Buhan Han, Burla Hanm, Cantar Han, Clama Hanm, Coonoy Han, Contay
Han, Cstkey Hanm, ekpergen Han, aga Han, Dirse Han, Dotan Han, Dudar Hanm, Dlek Han,
Emren Han, Enge Han, Erke Han, Erkin Han, Gne Han, Inal Han, Kad Han, Kapkay Han, Karalday
Hanm, Karamay Hanm, Karapar Han, Kartaga Han, Kartkocak Han, Kaspak Hanm, Katan Han, Kazan
Han, Keneke Hanm, Kerede Han, Kernek Han, Kl Han, Kpakay Han, Krktay Han, Krm Han,
Kiden Han, Kobland Han, Koay Han, Kdn Han, Kgdey Han, Kkem Han, Kkin Han, Klmbet
Han, Krp Han, Kst Han, Kzyke Han, Kubayko Hanm, Kurgulday Han, Kurtka Han, Kuskun Han,
Kuyuk Han, Kbr Han, Kkl Han, Knker Han, Kzenk Han, Maday Han, Mal Han, Mamay Han,
Mengli Han, Miek Han, Monay Han, Obala Hanm, Orak Han, Oturg Hanm, tken Han, Pdey
Han, Samr Han, Salur Han, Sayn Han, Selcen Hanm, Serek Han, Sokor Han, Sulutay Han, Suluv
Hanm, agay Han, aranay Han, entey Han, ulgan Han, Tangz Han, Tapdk Han, Tarakay Han,
Targn Han, Tayk Han, Teben Hanm, Temeliken Hanm, Toksurmu Han, Torgoyok Hanm, Ttk
Han, Uhr Han, Ula Han, Uruz Han, Uun Han, lgeri Hanm, Yeenek Han, Yegey Han, Yestey Han.
Sylen: (Sy/Sz). Konumak, anlatmak, sz vermek, kelime anlamlar ieren kkten
tremitir.
SYLENT: Rivayet.
Herhangi bir olayn olduuna dair, toplumda anlatlagelen ama kesin olarak dorulanmam haber.
Yazl olmayan alara ait anlatlarn korunma ve aktarlma biimidir. Toplumun ortak hafzasnda
kulaktan kulaa, azdan aza anlatlan hikaye, destan ve efsaneler yeterli sayda insann belleinde
korunur. Elbetteki bu arada ekleme ve karmalar ile farkllamalar meydana gelir. ykde eksilmeler
ortaya kabilir nk anlatc unutabilir veya fazlalklar oluabilir nk anlatcnn hayalgc devreye
girebilir veya baka hikayelerle veya paralarla birletirilebilir. Sylentilerin aktarl biimleri ise farkl
farkldr. Ertei (Masal), Olongu (Destan), Sylence (Efsane), yk (Hikaye) gibi Trk kltrnde bu
anlatlar daha ok ky odalarnda veya otalarda insanlarn toplanp zellikle kn gl bellee sahip
kimselerin gnlerce, haftalarca hatta aylarca sren topluma ve kuaktan kuaa aktarlr. Gnmzde
dahi devam eden bu gelenek maalesef yok olmaya yz tutmaktadr. Sylentiler ikiye ayrlabilir.
1. Ortak Sylentiler: Bunlar bir ulusun veya ok daha geni bir corafyann rnein tm Trk
Dnyasnn ortak hafzasnda yer. Sylenceler olarak nesilden nesile aktarlr. rnein Ouz
Kaan, Beyrek Han, Deli Dumrul gibi
2. Yresel Sylentiler: Daha ok belirli yreye, kye veya ehre ait rivayetlerdir. Gemiteki
gerek olaylarla balantl olabilirler. rnein; Sivasn arkla lesine bal Akakla
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 184
(Acakla) Bucann kurulu sylentisinde Aca Bey adl bir kiinin A Kayalar (Aca
Dalar) evresinde nasl yerletii, bu dalarn kendisini nasl ektii, daha sonra kznn
ana kavumak iin abalarken bu kayalardan aaya nasl dt anlatlr. Bu olayn
gerek bir olayla balants olma ihtimali olduu kadar genel motiflerden kurulmu olmas
da muhtemeldir. Fakat arka fonda daima geleneksel unsurlar sylentinin iine ilemitir.
Sylenti: (Sy/Sz). Konumak, anlatmak, sz vermek, kelime anlamlar ieren kkten
tremitir.
SU ANA: Su Tanra.
Edeer: SUV (SUB, SU, SIV, SV, HIV) ENE
Moolca: US (OSUN, USAN, UHAN) ECE
Su Atann kars olduu sylenir. Su Ata ve Su yesinden farkl olarak kyya kmay ok sever. Uzun
kara (bazen sar) salar neredeyse yere demektedir. Gsleri iri, gzleri kasz, siyah ve iridir. Hatta
gzlerinin prtlek olduu bile sylenir. Teni kzlmsdr. Genelde su kenarnda, iskelede, salarn altn
(gm) tara ile tarad zaman gzkr. nsanlardan korkup kendini suya atar. Altn (gm)
taran da su kenarnda unutabilir, ancak onu alan insanlar ise asla rahat brakmaz. Su Anasna
benzer bir yaratk Tatarlara komu olan Mordva halknn inanlarnda da vardr ve onun ad
Vedyavadr. Tatar mitolojisinde Su Atas, Su yesi ve Su Anas bazen tek bir yarata verilen eitli
adlar olarak da grlmektedir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Su: (Su/Suv/Sub). Normal artlarda sv durumda bulunan, iilebilen akkan madde. Su
mecazen yaradl ve huy anlam da ierir. Bu adamn suyuna git, sznde olduu gibi.
SU ATA: Su Tanr.
Edeer: SUV (SUB, SU, SIV, SV, HIV) EDE
Moolca: US (OSUN, USAN, UHAN) ECEGE
Genelde nehirlerin, gllerin, sazlklarn en derin kesinde yaar. Kyya kmay sevmez ve insanlarn
gzne de grnmezmi. Kendisini huzursuz eden insanlar hi sevmez. Irman en derin yerlerine
giren insanlara kzarak onlar dibe eker. Bu yzden eskiden suda boulup len insanlar hakknda Su
Atas ald derlermi. Suyu pisleten insanlardan ve o insanlarn yaad kylerden nefret eder. Sakin
bir gnde birden nehrin veya gln dalgalanmas, balalarn (barajlarn), betlerin (bentlerin) veya
su deirmenlerinin yklmas kzgnlnn iaretleridir. Onu honut etmek iin btn bir ekmei piirip
suya brakrlar. Baz yrelerde gnmze dek korunan bir gelenek vardr. Yeni evlenen kzlar gelin
geldii kyn suyunda yaayan Su Atasna tantmak amacyla suya atarlar. Gelinlerin suya atlma
greneinin asl sebebinin unutularak devam edildii kylerde vardr. Usan Han ile edeer oldu ileri
srlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Su: (Su). Normal artlarda sv durumda bulunan, iilebilen akkan madde. Su mecazen
yaradl ve huy anlam da ierir. Bu adamn suyuna git, sznde olduu gibi.
SU YES: Su Ruhu.
Edeer: SUV (SUB, SU, SIV, SV, HIV) ISI
Moolca: US (OSUN, USAN, UHAN) EZEN
Suyun koruyucu ruhu. Her suyun bir yesi vardr. Hepsi sularda yaarlar. nsanlara zarar vermezler.
Cisimsiz varlklardr. Ak giysiler giyinirler. Sular korurlar. Ku ve ylan klna girebilirler. Yaadklar
suyun derinliklerindeki byk bir kayann altnda bulunan geitten girilen bir sarayda yaarlar. Bazlar
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 185
denizkz gibi balk kuyrukludurlar. Maviye alan bir renkleri vardr. Etraflarnda yzen ve ldayan
mavi renkli balklarla tasvir edilirler. Kimi zaman boynuzlu olarak betimlenir. Sasz, sakalsz, kasz bir
varlktr. Burada kastedilen daha ok su kaynaklarnn koruyucu ruhudur. Onun huyunu anlayabilmek
neredeyse imknszm. Hi beklenmeyen bir anda suyu dalgalandrp barajlar ykabilir, hayvanlarn,
insanlarn boulup lmesine neden olabilirmi. Su Sonas/Sunas olarak bilinen yar balk yar kz olan
bir canlnn ta zerinde oturduunu grlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Su: (Su). Normal artlarda sv durumda bulunan, iilebilen akkan madde. Su mecazen
yaradl ve huy anlam da ierir. Bu adamn suyuna git, sznde olduu gibi. Yaamn temel
elerindendir.
(Baknz: YE)
SUDAN IKMA: Sudan Doma.
Kendisi veya atas sudan(glden) kp gelen bir atn / hayvann olaandl. Bylesi bir canl srad
ve olaanst niteliklere sahiptir. rnein Krolunun at sudan kmadr. Bazen sudan kmann
yansmas (soyun dier taraf) lden Gelme olarak ifade edilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Su: (Su/Suv). Yaamn temel elerinden olan akkan berrak sv.
(Yans: LDEN GELME)
SULUKUN HAN: Yeralt Kral.
Edeer: SLKN HAN
lk insann olu olarak kabul edilir. Ruhu yeraltna gidip oradaki Denizi ynetmeye balamtr. Sular
altndaki saltanata hkmeder. Saysz srs vardr. Yeniylda (Nevruzda) yeryzne kar. Gelecek
ylda neler olacan bilir. nsana benzer, ksa boylu ve kaszdr. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Sulukun: (Su/Suv). Suluk sz ayn zamanda haner demektir.
SUS HANIM: Yamur Tanras.
Edeer: SUT HANIM
Geceleri kylerin etrafnda dolanp kontrol eder. Kendisinden yamur istenilir. Syt (St) Kazan adl
yamur dileme merasimi onun adna gerekletirilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Sus: (Su/Suv/Sud/Sut) ve (Sus). Su kk ile balantldr. Slk denen varlk ise sularda yaar.
Susamak fiili ile ilgilidir.
SUSULU: Deniz Kz.
Edeer: SUSILI
Eanlam: 1. SUSUNA, SUSONA 2. SUKIZI, SUVKIS
Denizde yaayan ok gzel dii varlk. Kuyruu balnki gibidir. Nerdeyse tm Dnya mitolojilerinin
ortak figrlerinden biridir. ok gzel bir kz grnmndedir. Cinsel armlar bulunur. Deniz
kylarndaki kayalklarda ark syler. Balnki gibi bir kuyruu vardr. Sudan dar knca ya lr ya
da kuyruu ayaklara dnr ve insan olur. Macarlar Sell ad verirler ve Sel kkyle balantl
olabilir. Susulu veya Susuna olarak da adlandrlrlar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Susulu: (Su/Suv) ve (Sus). Su kk ile balantldr. Susamak fiili ile ilgilidir. Ayn kten
tretilen Susur ise Manda (Su Sr) demektir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 186
SUORUN HAN: aman Tanrs.
Edeer: SUVORUN HAN
Gelecekte kimlerin aman/kam olacan nceden bilir. yi veya kt deildir. Trk mitolojisinde ntr
ierie sahip olan belki de tek varlktr. Tanha Han Toyon ve Clha Han Toyon ile birlikte aman olacak
kiiyi nceden tespit eder, aman olarak bymesine hkmeder. Kzd zaman deheti ok kt olur.
Baz metinlerde Deniz Ruhu olarak anlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Suorun: Suoruna szc baz lehelerde Deirmen Ta anlamna gelir.
SUYLA HAN: Yazg Tanrs.
Su ile Gne ve Ayn ndan yaratlmtr. At gzl, kartal gagal, eek kulakl ve ylan saldr.
Tourtka (aakakan) kuu ongunudur. Tomurta (tourtka) kuu Tanrnn elisi olarak kabul edilir.
lgene kurbanlarn ruhunu ulatrr. nsanlarn yaamlarn denetler, bir deiiklik olduunda lgene
bildirir. ki dili vardr. Genelde Karlk Han ile birlikte grlr. amann lgene kurban gtrme
yolculuunda yardmc olur ve onu kt ruhlarn saldrsndan korur. Otuz gnlk uzakl grebilir.
Suyla: (Su/Suv/Suy). Soy, soyluluk, soyutluk anlamlarn tar.
SUVOLTA HANIM: Yaam Tanras.
Edeer: SUOLTA HANIM
Yaam aacnn koruyucusu olan tanradr. Ay Hann karsdr. Yaam aacnn yannda yaar, onu
gzetir. ocuklar Yaam Aacnn dallar arasnda oynarlar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Suvolta: (Su/Suv). Su kk ile balantldr. Susamak fiili ile ilgilidir. Su veren (veya alan)
demektir. Yaam aacn sular. Yol anlamn da barndrr. Su ayn zamanda yaradl ve huy
demektir. Suvarmak fiili sulamak demektir. Kutsallk, iyilik gibi anlamlar kkn en eski
ieriklerinde mevcuttur.
SUYLAMAN HANIM: Su Tanras.
Glleri, rmaklar ve su kaynaklarn korur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Suyla: (Su/Suv/Suy). Su szcyle ve suylamak/sulamak fiiliyle balantldr. Soy, soyluluk,
soyutluk anlamlarn tar.
SMER DAI: lahlar Da.
Moolca: SUMBUR (SUMUR) DAI
Tanrlarn yaad bir da. Yedi byk Tanrnn yaad yer olarak kabul edilir. Yedi Kuday
emirlerinde bulunan Yayu larla berber bu dada yaarlar. Altanda ile zde olarak da kullanlr.
Kelimeye bakarak Smer kavmi ile ilgili olduu ne srlebilir. Bir Altaylnn duasnda u ifadeler yer
almaktadr.
Smer Ulan taykam!
(Smer Kzl Dam!)
St klm, Smer taykam,
(St glm, Smer Dam,)
Altn yarg perzin,
(Altn yargsn versin,)
Agar pajm amr etkey!
(Ak bam esen eylesin!)
Smer: (Sm). Sme/Suma szc eski Altayca ve Moolcada aman anlam tar. Halha
lehesinde Sm, Buryatada Hum, Dagur dilinde Sum olarak yer alr. Mongur dilinde ise
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 187
Semen eklinde ifade edilir. Sm/Sim kk Trke, Moolca ve Tunguzcada ayn zamanda
glge, belirsizlik, bulanklk ifade eder.
(Eanlam: SRO DAI)
SN HAN: Aile Tanrs.
Edeer: SNKEN HAN
Ailenin ve soyun koruyucu iyesidir. Onlar baka dman soylarn zararlarna kar korur. Onun
tarafndan korunan insanlar gl, dnceli ve cesur olurlar. Dnyay k yayarak kirden, pislikten,
kt ilerden temizler. ok kuvvetli, rktc tanrdr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Sn: (Sn). Kemik ve soy demektir. Sn szcnn eski Altay ve Mool dillerinde tohum
anlam vardr. Ayrca Sns Moolcada ruh manasna gelir.
SNE: Ruh (Hareketli).
Edeer: SN, SN
Moolca: SNESN, HNEHE
Ruh. Hayalet. nsan ruhunun hareketli ksm. Bedeni terketse bile geri dnebilir. Geceleri gezip geri
gelebilir. Sulara girip kabilir. amann bedenden kp, trans halinde baka alemlere gidip geri
gelebilen ruhuna Bur veya Bura denir. Yogur dilinde Snesen olarak geer. (Kaynak: Trk Sylence
Sne: (Sn). Esneklik, oynaklk anlamlarn barndrr. Yamur sularnn biriktirildii kura
Snne ad verilir. Snmek fiili ile ayn kktendir. Snk ise kemik demektir. Sn szcnn
eski Altay ve Mool dillerinde tohum anlam vardr ve ayn zamanda biim, grnm
demektir. Ayrca aarmak (beyazlamak) manasn da ifade eder.
(Baknz: TN, SR)
SR: Ruh (Sabit).
Moolca: SLDE, ZULDA
Ruh. nsan ruhunun sabit, hareketsiz ksm. Bedeni terk ettiinde insan lr. (Kaynak: Trk Sylence
Sr: (Sr). Srmek, devam etmek kknden gelir. Ayn zamanda iz, iaret demektir. Zaman ve
devamllk anlamlar bulunur. Mool ve Tunguz dillerinde yakclk ifade eder. Eski Trkede
akclk manas vardr. Sld szc Moolcada iaret ve bayrak/tu anlamlar tar. Sr ise
yine bu dilde efendi manas tar ve Srdeh ise korku bildirir. Moolca ve Tunguzcada Sr/Sir
akmak, damlamak gibi manalar da ifade eder.
(Baknz: TN, SNE)
SRENGE: Takvim.
Edeer: SRELGE
Trklerin 21 Mart balangl takvimini bilimsel olarak tespit eden ilk kii nl matematiki ve
gkbilimci Ulu Beydir. Trk Takvimi gndnm esasna gre oluturulur.
- 21 Mart: Bahar gndnm
- 21 Haziran: Yaz gndenklii
- 23 Eyll: Gz gndnm
- 21 Aralk: K gndenklii.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 188
Trk Takviminin balang tarihi olarak M.. 209 yl, yani Mete Hann tahta k kabul edilir.
Anadoluda yaplm olan derleme almalarna gre ay adlar aadaki gibidir.
SRENGE
klimsel
Aral
Krsal
Hayvanl
Nisan
AAR
AAN
KTEN
DKM
KKEK: Guguk Kuu
Mays
KIRAN KANDIK
SABAN
SAIM
KORAN: Karaca
Haziran
URA ISIK
KOSAK
KIRKIM
BURA: Erkek Deve
Temmuz BEN
TOZARAN ORAK
BM
KULCA: Da Kou
Austos BOZAR BOZARAN DREN
DERM
TEKE: Erkek Kei
Eyll
SKEN KISIK
DVEN
VERM
ONA: Bozkr Keisi
Terin-i
BUDAN KOAN
TAPAN
EKM
SIIN: Erkek Deve
Terin-i
KARA BALAAN DBEK
SKM
KOKAR: Ko
E.
KIRLA ARALIK
KAZAN
KATIM
ELK: Da Keisi
S.Kanun-i
Kanun-i
BUAN AAN
OCAK
SAIM
MARAL: Dii Geyik
E.
ubat
AKPAN
GCK
KRMEN
SM
ARKAR: Da Koyunu
S.
Mart
YELEN
TULUAN KLEK
SRM
TOYGAR: Tarla Kuu
*: Drt ylda bir 31 gn srer.
Birinci ayn birinci gn, gnmz takvimiyle 21 Marttr.
Aylarn sreleri mevsimlerin bilimsel toplam srelerine gre dzenlenmitir.
No. Ay (Sara)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Ay
Nisan
Mays
Haziran
Temmuz
Austos
Eyll
Terin-i E.
Terin-i S.
Kanun-i E.
Kanun-i S.
ubat
Mart
Kazak
Birtin
Kkek
Mamr
Otamal
ilde
Tamz
Krkyek
Kazan
Karaa
Caltoksan
Kantar
Akpan
Hakas
Krk
An
Pes
len
Pien
Orgak
rtn
Kurtuyak
Krla
Kiig
Cel
Azg
Sagay
Krik
Nams
Tartan
Par
Tos
Ot
Alan
ars
Hrlas
Alay
il
Hra
Kumand
Kerek
rteng
Kezel
Olan
Toz
zg
Tayga
Kkerek
Sok
Kitig
Kzer
Argan
or
Koruk
n
abn
Oda
Pien
Orgak
Urtun
Kus
Krla
Kiik
el
ask
Karaay ve Balkarlar her ay blme ayrrlar:

1. TOTURNU:
a) Toruk (Aguz)
b) Kmmy (Totur)
2. HIAVBAN:
a) Konta
b) olpan (Krldevk)
3. LUKUR:
a) amay
b) Knl
4. YAYNI:
a) Eliye
b) Kdger
5. KIRKAR:
a) tgr (Tommay) b) Ksmm (Taldrk)
6. KIRKAVUZ:
a) Snma
b) Atak
7. KZN:
a) Yanakk (Etiyik) b) Ban (kl)
8. KANI:
a) Batk
b) Krtl
9. ENDREVK: a) Uslu (Amstol)
b) Kutas
10. BAIL:
a) Tutar
b) Beel
11. BAYRAM:
a) Balavuz
b) Yantay
12. AVUZNU:
a) Snegey
b) Yankan (apalak)
Deniz
KARAKURT
Altay
Kank
Koskar
Silker
ulug
Toz
Kisen
rten
Kikerek
Soh
Alay
Krgen
Pozug
Gnler
31 30*
31 31
31 31
31 31
31 31
30 31
30 30
30 30
30 30
30 30
30 30
30* 30
Balkar
Toturnu
Havban
Lukur
Yayn
Krkar
Krkavuz
Gzn
Kan
Endirevk
Bal
Baya
Avuznu
Srem
KK,
KKEY,
KKLEM
YAZ
GZ,
GZEY,
GZLEM
KI
Yakut
Tutar
Ustar
Iyam
Ihyah
Vot
Atrdah
Balaan
Altnn
Ahsnn
Bilide
Tohsunnu
Olunnu
c) Kuttus (rl)
c) Klkl
c) Kumu
c) Kondaray
c) Kyl (Aymu)
c) Kl (Arklk)
c) Yemi (Crm)
c) Tutam (Snark)
c) Tusanak
c) Prsvay (Kyamt)
c) Ergr (Baykn)
c) atk (Yankoz)
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 189
GNE (YEDE)
No. Gn
Yresel-1 Yresel-2 Yresel-3
Balkarca
Moolca
1
Cumartesi GRE
BAGN
GREGN
KIYAVGN
NAR (NARA): Gne.
2
Pazar
DRE
DERGN
DREGN
IYIKGN
SAR (SARA): Ay.
3
Pazartesi GEE
ODGN
GRGEGN BAGN
GAL (GULUVUN): Ate.
4
Sal
ORTAI
ORGN
NEGN
KRGEGN
(UHA) USUN: Su.
5
aramba URAI
YEYGN
BARASGN BARASGN
(MOD) MODUN: Odun.
6
Perembe GDE
ARAGN
TOZAGN
ORTAGN
(ALT) ALTAN: Altn.
7
Cuma
TOPLAI
ELGN
BAYRIGN BAYRIMGN (OR) ORON: Toprak.
Not: Yalnzca halk kltrndeki mantn anlalabilmesi iin gnler bu srayla dizilmitir.
slami gelenee gre hafta tatili aramba leden sonra balar, Cuma leden sonra biter
(Toplamda yine 2 gn eder). Zannedildiinin aksine slam geleneinde Cuma tam gn tatil deildir.
Ancak tam gn tatil yalnzca Perembedir. Bu nedenle Perembe iin gemite halk aznda Aragn
veya Gidei denilmitir. Yine ayn ekilde Cumartesi iin Girei veya Bagn denilmesi de bu
nedenledir.
YIL SRENGES (12 ANDIKLI SRENGE)

No. Eski-1
(Anlam) Eski-2 (Anlam) Hakas
(Anlam) Yeni
zellik
1 Skan
(Fare)
San
(Fare)
KSKE
(Fare)
KSKE Hareket, sezgi.
2 Ut
(kz)
Bua
(Boa)
NEK
(Sr)
BOA Sakinlik, akl, bilin.
3 Pars
(Leopar) Bars
(Leopar) TLG (Tilki)
PARS
Atlganlk, kavga.
4 Tavkan (Tavan) Koyan (Tavan) HOZAN (Tavan) TAVAN Merhamet, korkaklk.
5 Lu*
(Ejder)
Bal
(Balk)
KLESK (Ejder)
BALIK
Talih, zenginlik.
6 lan
(Ylan)
Ylan
(Ylan)
ILAN
(Ylan)
YILAN Sayg, hrmet, korku.
7 At
(At)
Yunt
(At)
LG
(At)
AT
Acele, tela, srat.
8 Koy
(Koyun) Kokar (Ko)
HOY
(Koyun) KOYUN Sevgi, drstlk,okluk.
9 Biin
(Maymun) Mein (Maymun) KZ
(Kii)
BN
Elence, kurnazlk.
10 Tagaku (Tavuk) To
(Tavuk) TANAH (Tavuk) TAVUK syan, cimrilik.
11 t
(Kpek) Kpek (Kpek) TORNA (Turna) KPEK Sadakat, hissiyat.
12 Tonguz (Domuz) Tonuz (Domuz) SK
(Kei)
DOMUZ Karmaa ve skunet.
*Lu: Ejder yerine Nek (Timsah) kullanld da olur.
Her hayvan bir yl gsterir. rnein; Pars Yl gibi. Her yln o hayvann zelliklerine gre
ekillendiine inanlr. rnein Maymun ylnda elence ve hilenin artaca inan vardr.
(A: 12x5=60) eklindeki dnemler halindedir. Bu rakam ortalama insan mrdr.
Trk Takvimi Mete Hann tahta k tarihi olan M.. 209da balar.
Yakut Yl Takvimi ise Tanr adlaryla oluturulmutur:
1. CHGY 2. AYISIT 3. YEHST 4. AYI 5. BUOR 6. CAHIN 7. SUORUN 8. HOTOY 9. BAYANAY 10.
SEHEN 11. TANHA 12. OTUN
SR DAI: lahlar Da.
Tanrlarn yaad bir da. Yedi byk Tanrnn yaad yer olarak kabul edilir. (Kaynak: Trk
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 190
Sr: (Sr). Srmek, devam etmek kknden gelir. Ayn zamanda iz, iaret demektir. Zaman
ve devamllk anlamlar bulunur. Mool ve Tunguz dillerinde yakclk ifade eder. Heybet,
yneticilik, komutanlk anlamlar bulunduu da belirtilir. Sr ise yine Moolcada Efendi
manas tar ve Srdeh ise korku bildirir.
(Eanlam: SMER DAI)
SYMESEN HAN: Deniz Tanrs.
Denizlerin koruyucu ruhudur. Deniz canllarn ve balklar da korur. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Symesen: (Su/Suv/Suy/Sy). Su szcnden tremitr.
LTFEN, BU KTAPTAN
YAPTIINIZ ALINTILARDA
KAYNAK GSTERNZ.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 191
-ALIK HAN: Av Tanrs.

Edeer: SALIK (ALIK) HAN
lk nceleri bir insandr. Ormanlarda avlanr. Haddinden fazla gl, byk ve boyunemezdir. Hibir
tanrsal gc tanmaz. Kendini beenmilii o kadar ileri dzeye varm ki, bileinin gcne o kadar
gvenmi ki, yeraltna inip Erlikin saraynn kaplarndan birkan krm. Buna kzan Erlik onu okuyla
ayandan ve dilinden yaralam, bylece peltek ve topal bir ruha dnp ge km. Avlarnn
uurlu gemesini isteyenler ona yalvarrlar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
alk: (al/al/Sal). almak fiili ile ayn kkten gelir. alk szc bedensel olarak yarmlk
ifade eder.
AMAN: lkel Rahip.
lkel topluluklarda hekimlik, byclk, din adaml, airlik gibi deiik zellikleri bnyesinde
barndran kiidir. amanizm, ata ruhlarna, doa varlklarna tapnmaya dayanan eski bir Asya dinidir.
Aslnda bir dinden ziyade, temel ilkesi ruhlara, cinlere, perilere emir vermek, gelecekten haber almak
dncesi olan bir eit sihirdir. Eskia ve Ortaadaki ok yaygn olan sihirlerden fark, onlarn
kiisel olmalarna karlk, amanln temel ilkeler deimemek kouluyla az ya da ok kalabalk
cemaatn bulunmasdr. Her ne kadar Trkeye akraba bir szck olsa da asl Trke karl Kam
veya Bahdr. Trk Mool tarihinde bu kavramlar kullanlmtr. Azar denilen bir ruh setii bir kiiyi
aman olmaya zorlar. Ona eziyet eder ve peini brakmaz, hastalandrr. ile 12 yl aras srebilir.
Azarlanan aman aday yere ylr, saatlerce yle kalr ve azndan kpk gelir. Ayldktan sonra
kopuz alma yetenei kazanr. Dolganlar amanizme Kustur ad verirler. Trk kltrnde amanlara
Camanbay (Caman-Bay) denildii yerler vardr ve Caman/Yaman kelimesi de komu kavimlerdeki
aman/Saman szcnden etkilenmi olabilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
aman: Trklerle komu ve Ural kolundan akraba bir kavmin dili olan Tunguzcadan tm
Dnya literatrne getii dnlmektedir. Bu dildeki anlam byc ve dansdr. Yine
Tunguzlarla akraba olan Manu dilinde oynayan zplayan, hareket eden anlamna gelen
Saman sz ile de balantldr. Hintenin kkeni olan Sanskritede Samana, rahip anlamna
gelir. Hindistandaki yerel dillerden biri olan Pali dilinde ise ruhlardan esinlenen, ruhlardan
haber alan demektir. Bylece bu szck kresel olarak tm insanln ortak bir unsuru haline
gelmi ve hemen hemen tm dnya dillerine, bilimsel bir terim olarak gemitir. Moolcada
amlah fiili dndermek, evirmek, bkmek, drmek demektir ve amann dnerek yapt
treni akla getirir.
(Baknz: KAM, BAHI)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 192
ATI ATA: Sylencesel Evliya.
Destanlarda adna rastlanr. Nogaylarn atas saylr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
at: (a). Hayret etmek anlam bulunur. armak fiili ile akrabadr.
EE: Haydut Ku.
Geceleri bilinmezlik aleminden gelip erkek ocuklar vurarak ldrr veya karr. Girdii evdeki ocuk
lr. Krk kmam ocuun zerinden getiinde bebek kapkara kesilip lr. Alt aylk olmam
ocuu ise gagalaryla ldrr. ocuklara boazlarndan vurur. Onu yakalayan kii ee Anas veya
ee Atas olur. Bylece dier ee Kularnn zarar verdii ocuklar iyiletirebilir. Yarasa, ee Kuu
olarak bilinir ve ondan saknlr. Ondan korunmak iin d kapnn zerine ldrlm Yarasa aslr,
Yarasa Kanad ile hamile kadna su verilir. Yarasay ldren kimse ee Anas olarak bilinir. (Kaynak:
ee: (e/e). Eski Trkede Soca/Soyav/Sc (Moolca Sojo/Soco), Tunguzcada Sce
szckleri ine, gaga, boynuz gibi anlamlara gelir. Ske ve ke szckleri ise keskin aletleri
ifade etmekte kullanlr.
MLTEY HANIM: Yeralt Tanras.
Edeer: EBELDEY (SBLDEY) HANIM
Cehennem ve yeraltndaki tm olaand varlklar onun hkm altndadr. Yer alt alemiyle balantl
olan tm kadn amanlara nderlik eder. ok uzun bakr bir gagas vardr. stediinde bulutlarn
arkasna uabilir. Altay efsanelerine gre yeraltnn sahibi, yer alt alemine bal tm kadn amanlarn
lideridir. lp dirilmeler halindeki zaman dngsn evrenin dzenini simgeler. (Kaynak: Trk
imiltey: (im/im). Moolca im szc herhangi bir eyin zn, ime ise grlty ifade
eder. Kelimenin sonundaki -tay/-tey ekinden toplayclk, kapsayclk yn olduu da
anlalmaktadr.
INGAY HAN: Kargaa Tanrs.
Edeer: INGAY (INAY) HAN
Yeryznde kargaa karr. Karkla sebebiyet verir. Erlik Hann oludur. Her yeri alt st eden
olarak tanmlanr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
ngay: (n/n). ngar (grlt) kelimesiyle ayn kkten gelir. n gereklik anlam da tar.
UBAR: Sylencesel At.
Edeer: UBAR
Bayubar veya Kkubar olarak da bilinir. Alpam Hann atdr. Srad zellikleri vardr. Trk
sylencelerindeki olaanst atlarn zelliklerinin tamamn tar. Uabilir, konuur, sahibini nceden
uyarr, yaralyken yalnz brakmaz, bir aylk yolu bir gnde gider, sahibinin ne durumda olduunu
hissederek ona gre davranr. Altn yeleli, gm zengili, kuyruu dokuz rgl, dokuz kolanl olarak
betimlenir. Atas sudan kmadr. ok renkli. stnde kk lekecikler eklinde yuvarlak noktalar
bulunan eyaya yapta, hayvana "ubar" denir. illi insanlara aka olsun diye sylenir. (Kaynak:
ubar: (ap/up/ub). Hzl gitmek anlam ierir. apmak (hzl gitmek, at srmek) fiili ile ayn
kkten gelir. Trke ubar, Moolca abdar, Buryata Sabdar szc boz renk ifade eder.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 193
ULBUS: Cad.
Edeer: ULBIS, ULMUS, ULBUS, ULBIS
Moolca: ULMUS, ULMAS, ULMA, ULMO, SOLMOS, SILMUS, SULMI
Ne yalanan, ne oalan, ne len yal bir kadndr. Tm gc kzl salarndadr. Adlar bazen Mangus
ile birlikte anlr. Bazen de Mangusun annesi olarak gsterilir. Derin maaralarda yaarlar. Klktan
kla brnrler. Erkek olanlarna da rastlanabilir. Erkek ve kadn ulbuslar birbirlerini ldrrler. ul,
ul kk Trkedeki ol kk ile balantldr. olak kelimesi eksiklik ifade eder. (Kaynak: Trk
ulmus: (ol/ul/ul). Yarmlk, eksiklik ve hastalk bildirir. Eski Moolca eytan anlamna
gelen mnus/mnu/umnu szckleriyle de alakal grnmektedir.
(Baknz: MONGUS)
LGEN HAN: Sylencesel Hakan.
Sular Diyarnn hakandr. Bazen Ural Hann kardei olarak gsterilir. Agzl ve hrsldr. Kardei ise
tokgzl ve yardmseverdir. Kznn ad ise Nerkezdir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
lgen: (l/l). Moolca lt ve Slkey szckleri, sv ve akkanlk ifade eder.
Kalmukada lke ve Kgzca ilekey de benzer anlamlara sahiptir.
RELE: Yarm Cin.
Edeer: REL, URALA, URALA, RELE
Tek gzl, tek kollu, tek bacakldr. Ormanlarda dolanr. Vcudu kll ve her yan trnaklarla kapldr.
Eski Bulgarlarda reli Han adyla lm Tanrs konumundadr. Alnnn ortasnda tek boynuzu olduu
sylenir. Ouz Kaan destannda gergedan (Kyat, Kanda) olarak geen canl daha ilkel dnemlerde
olaslkla bu varlktr. Kadn veya erkek olabilir, ormanlarda sr sr ve ailecek otururlar. nsan gibi
konuurlar, biraz eilerek yrrler. Ormanda yolunu kaybedenleri iyice artp en kuytu kelere
gtrrler. Gne doarken veya batarken grnebilir. O, orman yolunda insann karsna kar ve
yolu ardn syleyip alar, yardm ister. Yardm etmeye alan insanolunu da ormann hi
bilinmeyen kesine gtrr, fakat ormana yalnz gelmeyen veya yannda kpek olan birinin yolunu
asla kesmez. Bu yaratn ilgin bir alkanl vardr: Kendisi soru sormay sevse de hibir zaman ona
sorulan sorular yantlamaz. Parmaklar, aa budaklar gibi eri br ve tyszdr ve yaad srece
parmaklarn birka kere deitirir. ok hzl koar ve gvdesi de aaca benzedii iin aalar
arasndan fark edilmez. Giysileri ve ayakkablar ters giymek ya da gidilen yolu gizlemek iin geriye
yrmek gerekir, nk yle yapnca rele ters tarafa koar. Sudan ok korktuu iin ondan
kurtulmak isteyen bir insann akarsuya doru komas gerekir. rele Suyun ba ne tarafta? diye
sorarsa, ona suyun akt taraf gsterilmelidir. Tatar Trklerince kullanlan releye suyun ban
gstermek deyimi, en kurnaz insanlar bile aldatmay anlatr. Anadoludaki eytana papucunu ters
giydirmek sz ile de balantl ve benzerdir. Bu cinin bir zellii de ata binmeyi ok sevmesidir. At
srsnn iinden en iyi at seer ve onun zerine binip gn boyu koturup oynar. Ormanda yalnz
gezmenin sakncalarn ieren bir varlktr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
rele: (or/or/r). Eksik yarm demektir. Korkmak anlam ierir. uvaada beyazlk ve
yarmlk anlamlar olan re/re szc vardr. Baz lehelerde Sura/ura szc beyaz
veya sar renk belirtir ki bu varln bu renklerde olduunun dnlmesiyle de ilgilidir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 194
T Harfi in Aadaki Sayfann Bana Geiniz

YARDIMCI OLUN
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 195
-TTALAY HAN: Okyanus Tanrs.

Edeer: DALAY HAN
Okyanuslar ve denizler onun sorumluluundadr. 19 denizin birletii yerde yaar. Denizleri ve
okyanuslar ynetir. indeki canllar korur. Yal ve uzun beyaz byklar olan bir adam
grnmndedir. stedii zaman devasa bir balk (balina) biimine girebilir. Denizlerin ykselip
alalmasna (gel-git) karar verir. Mool Budizmi ile yakn iliki iinde bulunan Tibet Budizminin
(Lamaizm) manevi nderi olan kiilere verilen Dalai Blama (Dalay Lama) nvannn ilk szc
Moolcadan Tibeteye gemitir ve Okyanus anlam tar. Okyanus kadar engin bir bilgelii ve afkati
anlatmak iin kullanlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Talay: (Tal/Dal). Talmak, Dalmak fiilinden gelir. Enginlik, derinlik, sonsuzluk anlamlar vardr.
Talaz kelimesi dalga demektir. Taluy veya Daluy ise okyanus anlamna gelir.
TAMA: Cehennem.
Edeer: TAMU, TAMUK
Moolca: TAM
ldkten sonra sulularn cezalandrlmak zere gittii yer. slam inancyla birlikte geni betimlemeler
yaplm ve nasl bir yer olduu hakknda deiik fikirler ileri srlmtr. Fakat tm grlerdeki
ortak nokta Ate ile ilgili olduudur. Hakaslarda Cehennemi yneten Tam Han adl bir Tanrnn
varlndan sz edilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Tama: (Tam/Dam). Kapal yer demektir. Karanlk anlam vardr. Sanskrite (Eski Hinte)
Tamas (karanlk) szc ile de balantl olduu sylenir. Moolca ve Tunguzca Tama
szc toplanmak, bir araya gelmek manalar ierir. Trkede Tam kk yakmak anlam da
tar ve Tamz, Tamur gibi szckler bu anlam ihtiva eder. Kuyu biimindeki frn ifade eden
Arapa Tandr/Tandur szcnn aslnda Trkede Tamdur biimiyle zaten varolduu ve
benzeim yoluyla dnt de bu balamda ne srlebilir.
(Kart: UMA)
(Baknz: KAZIRGAN)
TAMMUZ HAN: Bereket Tanrs.
Edeer: TAMIZ (TAMUS, TAMMUS, TAMIS, DUMUZ, DUMIS) HAN
Smer kkenlidir. Trk corafyasnn byk ksmnda ad yaz aylarndan birisine verilir; Temmuz,
Tamz, Tams gibi ou zaman Ahr hayvanlarnn ve/veya obanlarn ya da krsal hayatn, ekinlerin
ve hasadn koruyucusu olarak grlr. Damzlk szc, Damz (ahr) szcyle olduu kadar bu
isimle de balantldr ve Tamz Han iin ayrlan hayvan demektir. Smer mitolojisinde oban
grnml olarak betimlenir. Smerce ad Dumuzi, 12 Hayvanl takvimde de yer alan Domuz ile
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 196
balantl olabilir ve bu konuda net bir ey sylemek mmkn deildir. n tm Ortadouya
yaylmtr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Tammuz: (Tam/Dam). Smerlerde Dumuz veya Damuz olarak yer alr ve anlam gvenilir
veya oul demektir. Trke de Dam/Tam yani ahr ile balantl bir anlam kazanmtr.
TANULPAN HANIM: Orman Tanras.
Orman Tanrsnn kz veya torunu olarak bilinir. Omzuna yeil al rter. Rzgardan daha hafif bir
elbisesi vardr ve tm vcudu grnr. Banda ieklerden bir elenk vardr. Neeli bir gen kzdr.
afak skerken gezer ve olpan ile de akrabadr. Macarlarn afak Tanras Hajnal Anycskay akla
getirmektedir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Tanulpan: Tan + olpan
TANHA HAN: Kader Tanrs.
Kiiolunun doumundan itibaren onun kaderine hkmeder ve davranlarn kayt altna alr.
Tanha: (Dan/Tan). armak, hayret etmek anlamlar vardr. Tanmak (Moolca Tanh)
fiilleriyle de ilgilidir. Eski Trke, Moolca ve hatta Tunguz-Manu dillerinde saymak,
hesaplamak, bilmek, bilgi sahibi olmak anlamlar ieren bir kktr.
TANLA: Mucize.
Edeer: TANLAI
Akl almaz, mantkla aklanamayan olay. rnein; Hz. Muhammedin ay ortadan ikiye yarmas.
Tanla: (Dan/Tan). armak, hayret etmek anlamlar vardr.
(Eanlam: TANSIK)
TANRI: lah.
Edeer: TENR, TENGR
Moolca: TENGR, TENGER
nsanst ve insanlar zerinde egemenlii olan varlk. Yaratc. Deiik Trk topluluklarnda, Tangr,
Tengri, Tengere, Tangara, Tenegere, Tengir eklinde kullanlr. Tar, Teyri gibi syleyiler de
mevcuttur. slamiyetle birlikte tek Tanry nitelemekte de kullanlmaya balanmtr. Ulu Teyri, Han
Tengri gibi ifadeler sklkla geer. Baz Trk boylarnda yeler (koruyucu ruhlar) iin de kullanlr; Su
Teyrisi, Yer Teyrisi gibi. Aslnda evrenin her yanndaki bu ruhlar bir btndr ve birbirine baldr.
Verilen isimler bir sembolden ibarettir. slam ncesi Tanrclk (Tengricilik) biiminde sistematik bir
yapya sahip olarak tm toplumsal hayata ilemitir. slamiyetle birlikte tek ve mutlak yaratc g
olarak ve baka hibir varla zglenemeyecek ve paylalamayacak bir adla Allah szc kabul
grmtr. Trkler Tanrlarn isimlerinin sonuna Toyun veya Batr sfatlarn getirirken, Moollar daha
ok Sagan (Sagaan) Beyaz, Ulan (Ulaan) Kzl sfatn kullanrlar. slamda Allah(c.c)n 99 isimi
vardr. Trklerin kutsal rakam olan 9 ile balantl olduu iin Trklerde ok byk ilgi grmtr.
Etrsklerde Thanr adl dier tanrlarn doumunda rol oynayan stn bir Tanr vardr. Moollarn
Hhe Mnhe Tengeri, Trklerin ise Kke Mngke Tengri yani Sonsuz Gk Tanr eklindeki
tanmlamalar Tanr anlaylarn zet olarak ortaya koymaktadr. Trklerdeki halk kltrnde nemli
bir yer tutan Tanrlar zaten ayrntl olarak verilmitir, ikinci derece denebilecek baz Tanrlar ise
unlardr:
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 197
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
Deniz
Abya Han: Yaam Tanrs. nsanlar ve canllar ynetip ynlendirir.

Adagal (Adagalah) Han: Fitne Tanrs. Yeryznde bozgunculuk yapar.
Adan Han: yilik Tanrs. nsanlara iyilikler yapar.
Albotay Han: Gezgin Tanrs. Yolculara yardm eder.
Ancasn Han: Yldrm Tanrs. imekler ve yldrmlar aktrr.
Apsat Han: Av Tanrs. Vahi hayvanlarn da koruyucusudur.
Artk Han: Yol Tanrs. Yolculara yardm eder.
Atotur Han: oban Tanrs. obanlar vahi hatvanlardan korur.
Aymu Han: oban Tanrs. obanlar korur.
Avl Han: Da Tanrs. Avl Barkan olarak da sylenir.
Babray Han: yilik Tanrs. yi insanlar koruyup kollar.
Barula (Barallak) Han: Orman Tanrs. Avclar ate yakar ona sa yaparlar.
Basan Han: yilik Tanrs. Su ruhlaryla balantldr.
Buoma Hanm: Yol Tanras. Uzaklara giden yollarn koruyucu ruhudur.
Cabaan (Cabaha) Han: Hastalk Tanrs. Onmaz dertlere ve marazlara neden olur.
Canday Han: Sakatlk Tanrs. Kol, bacak hastalklar verir.
Cebelek Hanm: Ktlk Tanras. nsanlar yolundan evirir. Yer Kulakl olarak anlr.
Cerde Han: Ev Tanrs. Evi ve aileyi korur.
Cns (ns) Han: Yasa Tanrs. Dnyann ynetilmesi iin gerekli yasalar koyar
Chgy (Cy) Han: At Tanrs. Atlarn koruyucusudur.
Cllr Han: Yeralt Tanrs. Eline denler bir daha geri dnemezler.
al Hanm: Ev Tanras. Evi ve aileyi korur.
ayan (ayan) Han: Gkyz Tanrs. Yeryznn dzenini salar.
oonah (uonah) Hanm: Hastalk Tanras. nsanlar hasta eder.
ompara (amparas) Hanm: Uyku Tanras. Uyuyamayanlar kendisinden yardm ister.
okku Hanm: Dilek Tanrs. Kendisinden dilek dilenir.
oppa Han: Ekin Tanrs. Ekinlerin bol olmasn salar.
uoran (uoraan) Han: eytanlarn yneticisidir. nsanlar eytan klna sokabilir.
uppakan Hanm: Gk Tanras. Gklerin dzenini salar.
Duguy Han: Haberci Tanrs. Tanrlarn haberlerini insanlara getirir.
Eder Han: yilik Tanrs. yi ve gzel ilerin yaplmasn salar.
Elez Hanm: Bekaret Tanras. Bekaretini ve iffetini koruyan kzlara yardmc olur.
Erirey Han: rn Tanrs. Tarladaki hasad korur.
Eyke (yke) Hanm: Kadn Tanras. Gnlk ev ilerinde kazalardan korur.
Glpn Han: Koyun Tanrs. Koyunlar korur.
Hagdan Han: Kamburluk Tanrs. Bel bklmesi ve kamburluk gnderir.
Harabl Han: Yeralt Tanrs. Yeraltndaki baz kt ruhlarn nderidir.
ndirbey Han: Av Tanrs. Av hayvanlarn korur.
Kagr (Kaar) Han: Eli Tanrs. lgen ve Erlik arasnda elilik yapar.
Karak Han: Cehennem Tanrs. Matman Karak olarak anlr.
Kayadan (Keyden) Han: Kuvvet Tanrs. Kuvveti sembolize eder.
Kayrnar (Kaynar) Han: Gne Tanrs. Gnein klarnn oalmasn salar.
Kemisken Hanm: Gl Tanras. Gllerin koruyuculuunu yapar.
Kskydana Hanm: Ktlk Tanras. Abaslarn kzdr.
Kollu Han: At Tanrs. skit kkenlidir. Balkarlarda bu adda bir bayram vardr.
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 198
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
79.
80.
81.
82.
83.
84.
85.
86.
87.
88.
89.
90.
Deniz
Kor (Kory) Han: Rzgar Tanrs. Rzgarlara yn verir.

Koylusan Hanm: Gk Tanras. Gkleri ynetir.
Kblk Han: lm Tanrs. nsanlarn cann alr. Bakr burunludur. Kzl bir at vardr.
Kudustay Han: Rehin Tanrs. Bu adda kardetirler (Bur, Tas, Vot). nsanlar karrlar.
Krm Han: Ev Tanrs. Evi ve iindeki aileyi korur. Ailenin devamn salar.
Lovun Han: Yeralt Tanrs. Yeryzne kt ruhlar gnderir.
Mansar Han: yilik Tanrs. yi iler yapanlar dllendirir.
Matmas Han: Kainat Tanrs. lgen tarafndan evrenden sorumlu klnmtr.
Mohol Han: Yol Tanrs. Yola kanlar kendisine dua ederler.
Mucara Han: Yoksullar Tanrs. Yoksul insanlar korur.
Nalban Hanm: Gkyz Tanras. Gkyznn dzgn ilemesini salar.
Odn (Odon) Han: Yasa Tanrs. Dnyann ynetilmesinde gerekli yasalar dzenler.
Ohol Han: Vahet Tanrs. Yeryznde byk krmlara sebebiyet verir.
Okto Han: Da Tanrs. Dalarn ve dalarda yaayan canllarn koruyuculuunu yapar.
Orangay Han: Yaratc Tanr. Canllar yaratr ve doadaki yerlerini belirler.
Ovcay Han: Bereket Tanrs. rnlerin bol olmasn salar.
Ovsal Han: Hastalk Tanrs. Hayvanlar hastalandrr. Yalnz kadnlara musallat olur.
Oymon Hanm: Bitki Tanras. Bitkileri korur ve onlara can verir.
Oysul Han: Deve Tanrs. Develeri korur.
Ozay Han: Bereket Tanrs. Her tarafta bolluk olmasn salar.
Perbi Han: yilik Tanrs. Hakknda ok fazla bilgi yoktur.
Pnu Han: yilik Tanrs. yilikler yapt sylenir.
Puysa Han: yilik Tanrs. Herkesin iyiliini ister.
Sabray Han: Yazg Tanrs. nsanlarn gelecei hakknda karar verir. Yeraltnda yaar.
Sangr Han: Av Tanrs. Kzdnda ormanlar yakp, av hayvanlarn kard sylenir.
Saradman Hanm: yilik Tanras. Demirci Tanras olarak da grlr.
Sarasan Han: Souk Tanrs. Kn souklara neden olur.
Tabt (Tab) Han: Koruyucu Tanr. nsanlarn ve evin koruyuculuunu yapar.
Tagat Han: Ksmet Tanrs. nsanlarn ksmetini belirler. ok gl ve keldir.
Tayu (Tay) Han: At yavrularn (veya boalar) koruduu sylenir.
Tday (Dday Han): Gven Tanrs. Korku annda ad sylenir.
Tmml (Dmml) Han: Tahl Tanrs. Ayn ad tayan bir ekmek tr vardr.
Tiribel Han: Tahl Tanrs. Ekinleri ve ziraatileri korur.
Toktur Han: Avc Tanrs. Avclar korur.
Tukba Hanm: Kadn Tanras. Kadnlar ve evi korur.
Tuulbay (Tukulbay Han): Av Tanrs. Avclar korur.
Turay Han: Ktlk Tanrs. Abaslar arasnda saylr.
Tukun Han: Korku Tanrs. nsanlara korku ve panik verir.
Tnbri (Tunbur) Han: Yeralt Tanrs. Yeraltndaki karanlk sularn tanrsdr.
Trn Han: Cehennem Tanrs. Cehennemi ynetir.
Tsmel Han: Yeralt Tanrs. Ktlkler yapt sylenir.
Tl Han: Ktlk Tanrs. nsanlar ktlk yapmaya iter.
Ubahalah Hanm: Hastalk Tanras. nsanlarda ve hayvanlarda hastalklara neden olur.
Uhhan Han: Ate Tanrs. Ev ateini ve oca korur.
Urbalcn Han: Kavga Tanrs. Yeraltndaki baz kt ruhlarn nderidir.
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 199
91. Uslo Han: Doa Tanrs. Dalar ve doadaki canllar korur.
92. Uya Han: Ktlk Tanrs. orak Uya adyla anlr.
93. ygl Han: yilik Tanrs. Ycelii, stnl ve bykl sembolize eder.
94. ygen Hanm: ffet Tanras. Namuslu insanlar zellikle iffetli kadnlar korur.
95. Yabr Han: yilik Tanrs. iin onun z olduu sylenir.
96. Yalana Han: Esinti Tanrs. Harman savuranlar ona dua ederler ve ark ile arrlar.
97. Yapkara Han: Hizmet Tanrs. lgenin yardmcsdr ve onun emirlerini yerine getirir.
98. Yatman Han: Rzgar Tanrs. Rzgarlar estiren koruyucu ruhtur.
99. Yezim Han: Souk Tanrs. Yeryzne souk getirir.
Trke ile balantl olabilecek Moollardaki belli bal Tanrlar ise u ekildedir:
1. Yurul Han: Dier byk Tanrlarn atasdr. yilik Tanrs olarak geer.
2. Ekhe Hatun: Yurul Hann eidir. Dier byk Tanrlarn anasdr.
3. Golto Han: 1000 Burhan Tanrs. Bu iyi ruhlar ynetir.
4. Manzan Hatun: 55 Bat Tanrsnn anasdr.
5. Mayas Hatun: 44 Dou Tanrsnn anasdr.
6. Sargay (argay) Han: Da Tanrs. Dalarda yaar.
7. Ugal Han: Gkua Tanrs. amanlarn gkkuandan geiine yardm eder.
8. Bulur Han: Yallar Tanrs. Yallar korur.
9. Udaga Han: Su Tanrs. Su kaynaklarn korur.
10. Gutar Han: Kader Tanrs. Kut kelimesi ile ilgilidir.
11. Gerel Han: elale Tanrs. elalerin suyunun ok olmasn salar.
12. Bontoy Han: Demirci Tanrs. Demircilere yardmc olur, kuvvet verir.
13. Sahaday Han: Yangn Tanrs. akmakta, elik ve ray korur.
14. Urag Han: Kuu Tanrs. Kuular korur ve kuu klna girer.
15. Hun Han: Glgeler Tanrs. nsan glgelerinin olumasn o salar.
16. Oyodol Han: Ayna Tanrs. Aynalara koruyucu ruhlar gnderir.
17. Somol Han: Yanarda Tanrs. Yanardalar o patlatr.
18. Boomo Han: Salgn Tanrs. Salgn hastalklar yeryzne yayar.
19. rgese Han: Hile Tanrs. nsanlarn hile yapp birbirlerini aldatmalarn salar.
20. Yogotor Hatun: ifti Tanras. iftileri ve rnlerini korur.
21. Sahal Hatun: Ate Tanras. Yeryznde yangnlara neden olur.
22. Sahaday Han: Ate Tanrs. Sahal Hatunun eidir.
23. Hherdey (Hohoday) Han: imek Tanrs. Hherdeyin abisidir.
24. Hltey Hatun: Yldrm Tanras. Hlteyin kzkardeidir.
25. Helin Han: Enerji Tanrs. nsan ruhuna enerji salar.
26. Manhan (Mana) Han: Hayvanlar Tanrs. Ahr hayvanlarn korur.
27. Daban Hatun: Demirci Tanras. Demirci Ocaklarn korur.
28. Sesegen Hatun: Gz Tanras. Sebdegin kzdr.
29. Sebdeg Han: K Tanrs. Buz ile temsil edilir. Sesegenin babasdr.
30. Golomto Han: Ocak Tanrs. Oca ve atei korur.
31. Gcer Han: Yalan ve ftira Tanrs. nsanlarn yalan ve aslsz szler sylemesini salar.
32. Dayan Han: Maara Tanrs. Kainat anlamnda da kullanlr.
33. Hangay Han: Geyik Tanrs. Ak bir geyik olarak betimlenir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 200
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
Deniz
Manan Han: Sis Tanrs. Yeryzne sisleri o gnderir. Aslnda ayn adl kiidirler.
Uran Han: Oyun Tanrs. Oyuncularn koruyucusudur.
Homon Han: Yaratc Tanr. Yeryznde yaanan olaylar onun denetimindedir.
Budargu Han: Kar Tanrs. Kn kar yamasn salar.
Hrey Han: Soy Tanrs. Oymaklar korur.
Bumal Han: Gkta Tanrs. Gktalarndan sorumludur.
Nercer Han: imek Tanrs. imekler aktrr.
Zayan Han: Baar Tanrs. alan insanlarn baarl olmasn salar.
Dun Han: Ya Tanrs. Tereyan insanlara o armaan etmitir.
Amtay Han: Kurul Tanrs. Yallar kurulunu korur ve doru kararlar almalarn salar.
sihi Han: Bereket Tanrs. Yeryzne bolluk ve bereket gnderir.
Loson Han: Su Tanrs. Lus adl su ruhlar kendisine baldr.
Hundar Han: Evlilik Tanrs. Evlenen iftleri korur ve imkanlarnn artmasn salar.
Tarla Han: Alnyazs Tanrs. nsanlarn yazglarn belirler.
ibengeni Han: Canllar Tanrs. Yeryzndeki canllar yaratr.
Ang Han: Varlk Tanrs. Yeryzndeki tm varln dzenini temsil eder.
Sombov Han: Yeryz Tanrs. Angr adl kuun getirdii toprakla karalar yaratmtr.
Zayahung Han: Bilgelik Tanrs. Kirpi eklinde betimlenir.
Soldong Han: Tan Tanrs. Doru at eklinde olduu sylenir.
Maylgan Hatun: Cennet Tanras. Cennetteki canllara her tr imkan salar.
Budung Hatun: Sis Tanras. Sislerin ierisinde yaar.
Tungak Han: Kabile Tanrs. Mool kabilelerinin beylerinin banda bulunur.
Manha Han: Keiler Tanrs. Keilerin koruyucusu olarak grlr.
erem Han: Hastalk Tanrs. nsanlara hastalk verir.
Abarga Han: Hastalk Tanrs. nsanlara hastalk verir.
Lobsogoldoy Han: Hastalk Tanrs. nsanlara hastalk verir.
Gohon Hatun: Gzellik Tanras. Naran Gohon yani Gne gzeli olarak anlr.
Yonhoboy Hatun: Hastalk Tanras. Bu ada sahip birka kzkardetirler.
Maha Han: Et Tanrs. Kurban Tanrs olabilir.
Arban Han: Tp Tanrs. Ayn adda dokuz kiidirler.
Suhan Han: Kan Tanrs. Ayn ada sahip 13 kiidirler.
Zlhe Han: Sava Tanrs. Savalara yardm eder.
Bsalgan Han: Nehir Tanrs. Irmaklarda yaar.
Mender Han: Dolu Tanrs. Dolu yamasn salar.
Oyr (Uyr) Han: Meyve Tanrs. Meyveleri olgunlatrr.
Zala Han: Bitki Tanrs. Bitki rtsn yeertir.
Hacr Han: Kemik Tanrs. nsanlarn soylarn belirler.
Halhn Han: Rzgar Tanrs. Bu adda drt Tanr vardr, drt byk rzgar ynetirler.
Emerse Han: Meltem Tanrs. Bu adda drt Tanr vardr, drt meltem rzgarn ynetirler.
Ohru Han: Giysi Tanrs. nsanlara ve amanlar giysi verir.
den Han: Kap Tanrs. Evlerin kaplarn ve yeraltna giden geidi korur.
Bolngud Han: Ozan Tanrs. airlerin ve ozanlarn koruyucusudur.
Godl Han: Hayvan Tanrs. Evcil hayvanlar korur.
Uhn Hatun: Hastalk Tanras. Kadn hastalklarn verir.
Gug Han: Zaman Tanrs. Zaman ynetir.
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 201
79. Tad Han: Geyik Tanrs. Rengeyiklerini korur.
80. Dlen Han: Ik Tanrs. Gkyz klarn aurora ortaya karr.
81. Erin Han: Ak Tanrs. Erkeklerin gnlne sevgi verir. Han Hatun ile birlikte anlr.
82. Han Hatun: Ak Tanras. Kadnlarn gnlne sevgi verir. Erin Han ile birlikte anlr.
83. Gere Hatun: Ev Tanras. Bilgelik sahibidir. Bazen lgenin kars olduu sylenir.
84. Habata Han: Ik Tanrs. Habata Gerel (Aydnlk Habata) olarak anlr.
85. Gurusa Han: Balk Tanrs. Karsnn ad da ayndr.
86. Gurusa Hatun: Balk Tanras. Kocasnn ad da ayndr.
87. Zala Han: ocuk Tanrs. ocuklar korumak iin yeryzne iner.
88. Elbite Han: Kskanlk Tanrs. Dier Tanrlar kskand sylenir.
89. Kurkl Han: Yaratc Tanr. Yeryzndeki canllar yaratr.
Tanr: (Dan/Tan). armak, hayret etmek anlamlar vardr. Smerce kkenlidir. Smercede
Dingir veya Tingir olarak yer alr. Tanmak, tan gibi szcklerle balantldr. Eski Trke,
Moolca ve hatta Tunguz-Manu dillerinde saymak, hesaplamak, bilmek, bilgi sahibi olmak
anlamlar ieren bir kktr. Moolca Tenreh fiili glendirmek manas tar.
(Baknz: BAR, OAN, KUDAY, TURA)
TANRIDAI : Kutlu Da.
Edeer: TENGRTAV, TANGARATA veya TANRIDALARI, TANGRITAVLAR
ok eski dnemlerden beri, kutsanarak, Tanr tarafndan yalnzca Trklere tahsis edildiine inanlan
ve halen kutlu kabul edilen sradalarn genel ad. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Tanrda: Tanr + Da
TANRIA: lahe.
oktanrl inanlarda Dii Tanr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Tanra: (Dan/Tan). armak, hayret etmek anlamlar vardr. Smerce kkenlidir. Smercede
Dingir veya Tingir olarak yer alr. Tanmak, tan gibi szcklerle balantldr. Eski Trke,
Moolca ve hatta Tunguz-Manu dillerinde saymak, hesaplamak, bilmek, bilgi sahibi olmak
anlamlar ieren bir kktr.
Aklama: Trk dilinde -a ve -e eki ile diil szckler retilmesi pek yaygn deildir. Bu ek aslnda
kltme eki olarak kullanlr. l ve le gibi Trkede asl cinsiyet eki -an ve en ekidir. Ve bu ek
tamamen yansz olarak cinsiyeti tersine evirir. rnein:
- Bay ve Bayan: Efendi ve Hanmefendi
- Kz ve Kzan: Kz Evlat ve Erkek Evlat
- av ve avan: Eril Organ ve Diil Organ
- k ve ken: Anne ve Baba
Trkede diil szckler tretmek iin kullanlan bir yol (ok sk olmasa da) m im ekidir.
- Han ve Hanm: Kral ve Kralie
- Be ve Begm: Aa ve Hanmaa
Yine de Tanra szcnn tretili biiminin aadaki rneklere de uygun olduu sylenebilir.
- Kral (Kral) ve Krala (Kralie): Melik ve Melike
- Tigin ve Tigine: Prens ve Prenses
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 202
TANSIK: Mucize.
Edeer: TANSI, DANSI, DANSIK
Akl almaz, mantkla aklanamayan olay. Akln alamayaca, artc, olaanst olay. Genelde
Peygamberler tarafndan, ancak Tanrnn izniyle gerekletirildiine inanlr. (Kaynak: Trk Sylence
Tansk: (Dan/Tan.) armak, hayret etmek anlamlar vardr.
(Eanlam: TANLA)
TAPDUK HAN: Sylencesel Kahraman.
Edeer: TAPDIK (TAPTIK, TAPTUK) HAN
Ktcl varlklar temizlemek iin gkten yere indiine inanlan efsane kahramandr. Yunus Emrenin
eyhi olan Tapduk Emrenin adnn buradan geliyor olmas muhtemeldir. (Kaynak: Trk Sylence
Tapdk: (Tap). nanmak, kulluk etmek anlamlar vardr. Bu kelimeyle ayn kkten gelen Tapu
szc, gven ve belirli bir hakk gstermesi bakmndan dikkate deerdir.
TAPINAK: Mabet.
erisinde ibadet edilen yer. Cami, kilise, havra, manastr, katedral, mescit, sinagog gibi yerlerin
tamam tapnak olarak genel bir snflandrmann iine dahil edilebilir. Moollarda Kicid, Kecid, Hid
olarak yer alr. nsanolunun var olduu her yerde tapnaklar da mevcut olmutur ve buralara Tanrsal
glerle balant kurulan yerler olarak baklm ve temizliine, dzenine nem verilmitir. (Kaynak:
Tapmak: (Tap). nanmak, kulluk etmek anlamlar vardr. Bu kelimeyle ayn kkten gelen Tapu
(Baknz: TAPMAK, TAPINMAK)
TAPINMAK: badet Etmek.
Edeer: TABINMAK
Tanrya kar, onun istedii boyun eme davranlarn sergilemek. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Tapnmak: (Tap). nanmak, kulluk etmek anlamlar vardr. Bu kelimeyle ayn kkten gelen
Tapu szc, gven ve belirli bir hakk gstermesi bakmndan dikkate deerdir.
(Baknz: TAPMAK)
TAPMAK: man Etmek.
Tanrya kulluk etmek. Bir yaratcya inanp varln kabul etmek. nan ve ballk ierir. (Kaynak: Trk
szc, gven ve belirli bir hakk gstermesi bakmndan dikkate deerdir. Azericedeki
tapmak szcnn bulmak anlamda, inancn bulun (vicdan) ile alakasn ortaya koymas
asndan nemlidir.
(Baknz: TAPINMAK)
TAPU: lahi.
Edeer: TAPUK, TAPZU
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 203
Dinsel Musiki. erii dini konulara dair olan ve zel ezgileri bulunan iir ve mzik. (Kaynak: Trk
TARKAN: Demirci Ustas.
Edeer: TARHAN, TARGAN, DARGAN
Trklerde ve Moollarda demirci demektir. Toplumda saygn bir konumu vardr. Sezgin Burak
tarafndan oluturulmu Tarkan adl bir Hun savasnn izgi ykleri 1967 ylnda yaynlanmaya
balam ve zgn bir karakter haline gelmi, daha sonra da filmleri evrilmitir. Bu ykler pek ok
kltrel unsuru bnyesinde barndrmtr. rnein kahramann yannda dolaan bir kurdu vardr ve
onun ayrlmaz bir arkadadr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Tarkan: (Tar/Dar). Eski Altaycada ve Eski Moolcada yaymak, germek anlamlar ieren bir
kktr. Ayn zamanda saldrmak anlamn da ierir. Tarkan/Tarhan Trk-Mool devletlerinde
ayrcalk tannm kiileri de ifade etmek iin kullanlr. Moolcada Usta eklinde bir anlam
genilemesine uramtr. Trk kelimesiyle de balantl olduu ne srlr.
TARLA YES : Tarla Ruhu.
Edeer: TARIG (TALA, DELE) ISI
Eanlam: 1. BASU, 2. ETZ, 3. TANAP yeleri
Tarla Bekisi olarak da adlandrlr. Tarlann koruyucu ruhu. Krsal bir kocakardr ve Uruk adl bir
aata oturur. Uzun kollu olduklar iin Ge uzanp bulutlar skarak yamur yadrr. Bu yzden
komu tarlalarn iyeleri arasnda kavga karm. Taran/Taraman: ifti demektir. (Kaynak: Trk
Tarla: (Tar). stnde ziraat yaplan belirli bir toprak paras. Ekin ekmek anlamn barndrr.
Tarm sz ile ayn kkten gelir.
(Baknz: YE)
TA HAN: Sylencesel Hakan.
Edeer: DA HAN
Tadada yaayan bir hakan. Kayalk blge kendisini korur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Ta: (Ta). Kaya paras. Sert nesne.
TAKAPI: Yeralt Geidi.
Edeer: DAGAPI
Yeralt Dnyasna giden geidin kapsdr. Bir maarann iinde bulunur. (Kaynak: Trk Sylence
Takaps: Ta + Kap. Ta/Da/D kknde darda olma ierii dikkate alndnda D Kap
anlamna dahi gelir ki, bu evrenin darya alan son kaps demektir.
(Eanlam: KAYAKAPISI)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 204
TAKIN: Tufan.
Nuh Tufan Trklerde Takn olarak anlr. Takn kavram Dnyadaki pek ok kltrde yer alr.
Benzerlikleri ve farkllklar mevcuttur. Smerlerde ilk defa bahsi geer. Hristiyanlk, Musevilik ve
slam ile birlikte tm Dnyann ortak bir inanc haline dnm ve zaten pek ok toplumda var olan
tufan inanlaryla da birlemitir. Trk kltrndeki nemi yeryznn yeniden ilk balangtaki
sularla kapl haline dnmesidir. Yenilenmenin semboldr fakat yenilenme bir eit devrim ile ortaya
kmaktadr. nk tufan ile eskimi olan her eyin sonu gelir ancak dnlen yer ise balang yani
zdr. Bu balamda yaamn bir ember olduu inancn benimseyen ilkel toplumlarn dnce
sisteminin en gzel rneidir. Ktlk yznden kaos ortaya kar ancak sonradan yeniden
dinginleir. Hz. Nuh (Trklerde Nama adyla bilinir) bir gemi yapar ve btn canllardan bir ift alarak
takndan korunur. Tufan olacan "demir boynuzlu kk teke" nceden haber vermitir. Bu teke yedi
gn dnya evresinde dolam, ac ac melemi, yedi gn deprem olmu, yedi gn dalardan ate
fkrmtr. Tufan yle Altay sylencelerinde anlatlr.
Gk teke yedi gn yeryzn dolat ve bard.
Yedi gn zelzele oldu.
Yedi gn dalar ate pskrd.
Yedi gn yamur yad
Yedi gn frtna oldu ve dolu yad.
Yedi gn kar yad.
Takn: (Ta). Tamak fiilinden tremitir. Ayrca tamak fiili ile kkensel balants da dikkate
deer bir ayrntdr, nk byk tufandan kurtulanlar gemi ile tanmlardr.
(Baknz: NAMA)
TATAR HAN: Trklerin Atas.
Bulca Hann oludur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Tatar: (Tat). At srmek, hzl gitmek anlamlarn ierisinde barndrr. Tatar szc ayn
zamanda posta srcs demektir.
TATAY HAN: Kasrga Tanrs.
Edeer: TATA HAN
Kasrgalara, frtnalara, tayfunlara ve burgalara sebep olur. At yldrma dnr. Ulu Kaynn
dibindeki Yaam Suyuna bekilik yapar. 77 Kuzey Tanrsnn temsilcisidir. Sembol rengi Karadr.
Tatay: (Tat). Tatar kelimesiyle ayn kktendir. At srmek, hzl gitmek anlamlarn ierisinde
barndrr. Trke Tata, Tunguzca Tagta szckleri korkmak ve armak bildirir.
TAYGA YES: Tayga Ruhu.
Altaylara zg bir bitki rts ve ova tr olan Taygann koruyucu ruhudur. (Kaynak: Trk Sylence
Tayga: (Tay/Yay). Yaylm yer, darda bulunan alan anlam vardr. Da szc ile de
balantl olduu da sylenir. Yakut dilinde ormanlk arazi demektir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 205
TAZ HANIM: Gk Tanras.
Edeer: TEZ HANIM
lgenin kars olarak geer. En nemli zellii kel olmasdr. Tuvalarda kartala Tas ad verilir ve Taz
Hanm ile balantldr. Tazlk (kellik) tamamen Trk kltrne ait olan belirgin biimde ortaya kan
bir g simgesidir. Taa ve Kelolan da konuyla balantl olarak ele alnabilir. Taskl, Tazagan gibi
da adlar yine bu konuyla ilintilidir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Taz: (Tas/Taz/Ta/Da). Kel demektir. Dazlak szc ile ayn anlam tar. Moolcada akbaba
kuuna Tas/Tasu denmesi de bu kuun kel bir grnmnn olmasyla alakaldr.
TAZA: Kel Kahraman.
Edeer: TAA, TASA
Daz (kel) bal yiit. Gcn kelliinden alr. Trk sylencelerinde kellik bir g ve zeka simgesidir.
Ayn zamanda dolayl olarak ve kendiliinden ortaya kan kurnazlk ve yenilmezlik gibi zellikleri
barndrr. Daz (kel) bal yiit asla yenilmez. Baz durumlarda normal, sradan bir insan olan kahraman
silkinerek ton (don, biim) deitirerek birdenbire Taaya dnr. Hatta onunla birlikte at da
silkinir ve daz bal olur. Bylece ikisi de yenilmez hale gelirler. Taa, Kelolann nsel ve ilkel
biimidir. Ancak Kelolan gibi gln deildir. Aksine kellikle birlikte yiitlii ve ciddiyeti, ayrca fiziksel
zelliklerinin gelimilii ile gc de artar. Avarlarn sylencelerinde, soyundan tredikleri dazbal
(kel) atalar vardr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Taa: (Tas/Taz/Ta/Da). Kellik, dazlaklk anlamlarn ierir. Moolcada Tar olarak ifade
edilir.
(Baknz: KELOLAN)
(Eanlam: KELE)
TELEKEY HANIM: Evren Tanras.
Edeer: TELGEY HANIM
Tm kainat kuatr ve denge iinde olmasn salar. Nerede yaad bilinemez. Aslnda her ey Odur.
Bir anlamda Vahdet-i Vcud kavramnn biimlenmi halidir. Uryanhay Moolcasnda yer alan bir
kavramdr. Toprak Tanras olarak da grnr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Telekey: (Tel/Til). Dilemek fiili ile ayn kkten gelir. Moolcada Telek/Teleh, yaymak,
genilemek, almak, yaratmak, Tleh ise s, scaklk anlamlarn tar. Baz Mool
lehelerinde Delhe szc kainat demektir. Evenkede Dlee szc Gne demektir. Baz
Trk lehelerinde Tilekey dnya manas tar.
TEMR HAN: Demir Tanrs.
Edeer: TEMR (TMR) HAN
Moolca: TMR HAN
Akacak kan yok, kacak can yok diye anlatlr. Yuvarlak sa rgs vardr. Yarn (krek kemii)
demirdendir. Demir madenlerini, demirci ocaklarn ve demircileri korur. Pek ok boylarn halk and
itiklerinde, demiri ululamak iin klc kararak yanlamasna ne korlar. "Bu gk girsin kzl ksn"
derler ki "sznde durmasan kl kanna bulansn, demir senden cn alsn" demektir. Yakutlarn ilk
demirci atalarnn ad Als, Buryatlarn ilk demirci atalarnn ad da Boyontoydur. Temr Han onlar
insanlara hizmet etsin diye gndermitir. Trk mitolojisinde altn kapl, gm pencereli demir evlere
sklkla rastlanr. Bazen de evin ats demir olarak betimlenir. Ak Demirci ve Kara Demirci denen iki
tr vardr. Ak Demirciler iyi ruhlarn, Kara Demirciler kt ruhlarn yardmn alrlar. Ak Demirci
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 206
doudaki iyilik veren tanrya Kara Demirci ise batdaki ktlk veren tanrya baldr. Demirci Debek
(Debe/Debet), Karaay ve Malkarlar (Alanlar ve Tavlular) ile i ie gemi olan Nart destanlarnda
mitolojik bir kahraman olarak tasvir edilir. O plak elleriyle kzgn demiri dvebilir, ona istedii ekli
verebilir. Kularn ve btn hayvanlarn dillerini bilir ve onlarla konuabilir. Nart kahramanlar iin
demirden kllar, kalkanlar ve zrhlar ilk defa o yapmtr. lk at naln o icat etmitir, bylece Nart
savalar atlar ile uzak lkeleri fethe gidebilmilerdir. Demircilik sanatn insanlara bu Tanr
retmitir. Erlik Hann oludur. Sokor (tek gzl) olarak anlr. Tolga/Tulga: Mifer, ukal/okal:
Zrh gibi aralar nemli bir yere sahiptir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Temr: (Tem/Tm). Demir demektir. Moolcada Tmr szc de ayn anlama gelir.
Salamlk, dayankllk bildiren bir kkten tremitir.
TEPEGZ: Tekgzl Dev.
Edeer: TPEKS, TBEGZ, TBKZ
Kaf danda yaar. Annesi alageyik donuna girebilen bir peridir. Bu perinin bir obanla birlemesinden
domutur. Bazen dii, bazen de erkek Tepegzlere rastlanabilir. Parmanda byl bir yzk
takldr. Yalnzca gznden vurularak ldrlebilir. Bedeninin dier ksmlarna silah ilemez. Kaf
Danda yaar. Trklerle i ie gemi olan Nart mitolojisinde olaylarda dahil birebir ayn zellikleri
tayan bu deve rastlanr. Ayrca Sokur (Sokor) Kr adyla biten dev adlar da mevcuttur. Sokur
szc Anadolu da Kstebek anlamnda da kullanlr. Yaztrnak bazen onun kars olarak gsterilir.
nsan eti yer. nsan kemiklerinden rlm bir kalede yaar. obanlk yapar ve bir tlsml nesnesi
vardr. Bazen batan aa demir giyimli olarak anlatlr. Bir tas byklnde gz vardr. Kayalk
dalardaki dzlklerde yaarlar. Bazen aileleri olduu sylenir. Bazlar karn ien dalardan doar.
Kirgis adn tayan bir Tepegz ok tehlikelidir. ok bilinen iki tr vardr.
1. Eegz
2. Yalgzgz
Tepegz: Tepe + Gz
(Baknz: EEGZ, YALGIZGZ)
TEYREN: blis.
Edeer: TAYRAN
Tek ayakl, tek kollu, tek elli, tek bacakl ve tek ayakldr. Tek gzldr ve o gzn de uzun kirpikler
rter. Gzne grnd kiinin sahibi olur ve o ne istiyorsa yapar fakat karlnda onun ruhuna
sahip olur. Bu ynyle Fausttaki Mefistoyu (blisi) andrr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Teyren: Tanr szyle balantl olduu iddia edilir. Fakat Tey/Tez veya Tay/Day kkleriyle
balantl olmas daha muhtemeldir. Arapa Tayran (Kular) ile hibir ilgisi yoktur. nk bu
varln yer ald Vugur Trklerinin slam veya Arap Dnyas ile hibir ba olmamtr.
(Baknz: AK, YEK)
TK: Gizemli Ses.
Geceleri iitilen ve kayna bilinmeyen ses. Ruhlar sa iken yaadklar illerde her yl bir kez toplanrlar
ve halk ziyaret ederler. te bu ses onlara aittir. Geceleyin bu sesi kim iitirse lr. (Kaynak: Trk
Tiki: (Tik/Tk). Yansma sestir. Tkrt demektir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 207
TLEG HAN: Sylencesel Hakan.

Edeer: DLEK HAN
Telet Trklerinin ilk atas olarak kabul edilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Tileg: (Til/Dil). Dilemek fiili ile balantldr. Tilek (Merkr) adl gezegen ile balantl olmas
muhtemeldir. Telet ismi ile de ilgilidir.
TN: Ruh.
Edeer: TIN, DN, IN, UN
nsan varlnn somutd ve nesnesel olmayan ksm. Soyut varlk. Dnsel ve duygusal ksm. Sabit
ve hareketli iki ksm vardr. Sabit ksmna Sr, hareketli ksmna da Sne ad verilir. nsan doarken bir
ku eklinde gelip azndan girer ve lrken de yine ku klnda kp gider. nsan ldnde
hareketli ruhu (Sr) krk gn nce, sabit ruhu (Sne) ise lm annda Ulukaynn yapraklar arasna
gider. Baz varlklarn ruhlar baka biryerde sakldr. rnein oun Kulak (ok Kulakl) Yelbeenin
ruhu bir pnarda yzen sar baln karnndaki gm sandkta sakldr. Bir baka devin ruhu bir aynn
karnndaki kutadr. Demirbke adl ejderhann yedi canndan biri yedi rman tesindeki, yedi
ovann ilersinde bulunan yedi boynuzlu bir geyiktedir. Tin Gne gibi parlar ve bir ip gibi ge uzar.
Ayrca nefes, rzgar gibi anlamlar ierir. lm soluk alp vermenin kesilmesidir. Ve ruh bedeni terk
edince lm gerekleir. Bu yzden lm iin ruhun umas veya ku olmas, ahin olmas tabirleri
kullanlr. rnein Yunus Emrenin aadaki dizeleri bu mantn bir uzantsdr.
bu sze Hak tanktr
Bu can gvdeye konuktur
Bir gn ola ka gide
Kafesten ku umu gibi
Nefes bedenin tm organ ve eklemlerini birbirine balar. O gidince bunlar dalr. Ruh daha ana
karnndayken ortaya kar. Bebek kmldyorsa artk ruhu gelmi demektir. Kam tarafndan ocuk
ayinin yapld esnada adrn tepesinde bulunan duman deliinden ieri girerek doacak ocua
hayat veren gnein n biimindeki sus kutun farkl bir biimidir. Canllarn gzlerinde yaayan,
oradan lmle giden ve gz atei anlamna gelen horah da yine kutun bir trdr. Trk yaztlarnda
can hayatn kayna iken lmden sonrada devam edip hesaplamasna dair bilgi verildii de
bilinmektedir. n szc Trkede hakikat demektir. Etrsklerde Tn veya Tna eklinde sylenen bir
Gk Tanrs bulunur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Tin: (Tin/Tn). Rzgar, esinti, can, dinlenmek anlamlarn ierir.
(Baknz: SR, SNE)
TOBADI: Yemin.
Edeer: TUPATA
Bir yemin szdr. Vallahi, Billahi gibi anlamlarda kullanlr. Tobad doru sylyorum gibi. Tob/Tup
evin ortas demektir. skit ocak tanrs Tabtnn adyla da balantldr. (Kaynak: Trk Sylence
Tobad: (Top/Tob/Tab/Tap). Kk, Eski Trke ve Moolcada diz, diz kmek anlam ierir.
Hatta ayn anlam Tunguz ve Manu dillerinde de vardr. Kkeni tam olarak tespit etmek u an
iin zor gzkmektedir. Toba (Tabga) eklinde bilinen eski Trk kavminin adn da
artrmaktadr. Tapmak fiili ile de alakaldr. uvaada Tob/Tup szc evin ortas
demektir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 208
TOGUN HAN: Sslemeci Tanrs.
Bezeki ve Gmlerin Tanrsdr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Togun: (Tog/Tok). Toka szc ile balantldr. Tokmak (demir dvmek ve dvme aleti)
szc ile ayn kkten gelir. Moolcada Togo/Togu szc, ierisinde maden eritilen kap
(eritme potas) anlam tar.
TORUL: Anka Kuu.
Edeer: TURUL (DORUL)
Macarca: TURUL
Doast nitelikleri olan kzl renkli devasa ku. lmszl ve yeniden dirilii simgeler. Hergn
yeniden doar. Dier pek ok Dnya uluslarnn mitolojilerinde de deiik adlarla mevcuttur. Ancak
Trk mitolojisindeki bu kuun dier mitolojilerdeki benzerlerinden en nemli fark tek bana olmayp
bir benzerinin hatta ikizinin bulunmasdr. Kongrul Kuu, Torul Kuu ile birlikte anlr. Her ikisi de
Anka kuunun tm niteliklerini barndrrlar. Torul Kuu yeraltna da inebilir. Atilla Hann ve baz
Ouz boylarnn bayraklarnda yer almtr. Ouz Kaan ilk eini banda Turul Kuu olan bir aacn
kovuunda bulmutur. Macarlar armalarnda yer alan bu kua Turul derler. Bir efsaneye gre Torul
Kuu Moollar, Konrul Kuu ise Trkleri simgeler. Yiitleri kanatlarnn altna alp yardm eder, ne
isterse yapacan syler. Tyleri sihirlidir, iki tyn birbirine srtnce zenci bir cin gelir ve dilei
yerine getirir. Ufuk noktasnn tesindeki sonsuz denizde bulunan kafdann ardndaki karanlkta
yaar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Torul: (To/Do). Doan, yeniden doan anlamlarn tar. Doan adl bir kuun bulunmas
da bu szcn kularla olan balantsn aka ortaya koyar. Ayrca doa, dourmak
szckleri ile de kkendetir.
(Yans: KONGRUL KUU)
TOMI HAN: Tp Tanrs.
Hekimleri ve eczaclar korur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Tom: (Yom/Dom/Com). Yom kknden gelir, kutsallk ve g anlamlar ierir.
TONGA HAN: Sylencesel Hakan.
Edeer: TUNGA HAN
Efsanevi bir Trk kaan. Tonga szc aslnda leopar cinsinden yrtc bir hayvann addr. Bir yiitlik
simgesi olarak alplara isim diye verilir. Uzun sal olmak Tongay artrd iin alplar sa uzatrlar.
Ayrca cengaverler yrtc hayvanlarn zellikle de aslan, kaplan, pars, tonga gibi hayvanlarn postlarn
giyerler. Bu postlar savaln semboldr. Alpar Tonga Han, yannda iki tane tunga (leopar) ile
resmedilir, srtnda da bir post vardr, postun dileri bann zerinden grnr. Alpar veya Alper
sfatyla tanmlanr. Tm Trk Dnyasnda olduu kadar, ran ve Ortadou haklarnn pek ou
tarafndan tannr. Seluklularn 33 atasndan biri olarak saylr. Yeraltndaki 100 stunlu demir
saraynda yaar. Alpar (Alper) sfatyla anlr. ran mitolojisinde ad Afrasyab olarak geer. Trklerde
dikkat eken dier yrtc hayvanlar unlardr: Arslan/Arstan, Kaplan/Kaplaz, ek/ek (Vaak),
Bars/Pars (Leopar), rves/rbis (Kar Kaplan), Yolvas/Colbas (Bozkr Pars) (Kaynak: Trk Sylence
Tonga: (Ton/Tun). Moolcada Ton sessizlik ve Tonoh yamalamak, Krgzcada Tono
yolkesmek anlamlarna gelir. Leopar, Panter demektir. Ayrca Trkede Ton/Tong szckleri
donanml olmay ifade eder.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 209
TOPLAK YES: Cami Ruhu.
Edeer: TOPLA ISI
slam inancyla birlikte yerlemitir. Daha sonra slama aykr olduu dncesiyle her caminin bir
melei olduu sylenip ye kavram yerine melek tercih edilmi. Daha sonra da btnyle
terkedilmitir bu inan. Ancak snrl da olsa baz yrelerde geerliliini srdrmektedir. Bu yaratk
daha ok akac biri olarak anlr; cami kaplarn aar kapatr, ayakkablar gizler, namaz klan kimsenin
seccade ucundan eker fakat insanlara zarar vermez. Tersine camiyi kt ruhlardan korur. Onun
yaknda olduunun farkna varnca, sadece bildiin dualar okumak gerekir. Baz insanlar bu mitolojik
varl, eline denek alan, banda sar olan beyaz giysili bir cami ihtiyar olarak grdklerini
sylerler. Arapa toplanmak kknden gelen Cami kelimesi karlnda Toplak szc kullanlmtr.
Trk kltrnde slamn ilk yllarnda slami terminolojiyi halk anlay Trkeletirmitir. rnein
aadaki tabirler tamamen halk kltr ierisinde kendiliinden tremitir.
- Toplak: Cami. Toplanlan yer anlamnda.
- Anak: Mescid. Allah(c.c)n adnn anld yer anlamnda.
- Komalt: Namaz. Koymak, ba yere koymak anlamnda.
- Komaltmak: Namaz Klmak. Koymak, ba yere koymak anlamnda.
- Baa: Oru.
- Yunup: Abdest. Yunmak kknden gelir.
- nlen: Mezzin. nlemek kknden gelir.
- Kmbet: Trbe. Km kknden, gmlen ve yuvarlak yer anlamnda.
Toplak: (Top). Toplanmak fiilinden tremitir. Toplanlan yer demektir.
TOPRAK ANA: Toprak Tanra.
Edeer: TOPRA (TOVURA, TOBURA, TOBURAH, TUPRAK, TUFRAK) ENE
Eanlam: YER (CER) ANA
Moolca: 1. TUS ECE 2. GAZAR ECE
Besleyici, barndrc ve yaam vericidir. Gn nc katnda oturur. Anavatan kavram ile
balantldr. Evi sekiz kelidir. Kutlu, gl bir kadndr. Evrenin ruhudur. Yaratl inancna gre,
yeryz bir yrek gibi arpan, bir alp bir kapanan, bir genileyip bir daralan yapya sahiptir. Btn
ve paralarn birbiriyle bal olduu canl bir varlktr. Yer, yaratln ekirdeidir. Bitip tkenmeyen
bir hayat gcne sahiptir. nsanlara iyilik yapmak istediinde bol bol tahl verir. Kainat ruhunun en
geni ve en yaygn biimlerinden biridir. Baz yrelerde Nevruz Bayramnda toprak altna ksa ve basit
bir tnel kazlarak iinden geilir. Bu basit oyun, yeniden douu ve topraktan doumu temsil eder.
Ksr kadnlar kutlu bir aacn altnda Yer Anaya dua ederler. Yer Ana masallarda sa gsnden iki sol
gsnden bir kez emzirir ve yiit inanlmaz bir gce kavuur. Bu yiitlere en bilgece tleri o verir.
Onlara gelecekten haber verir. Doum, lm, yaam, cinsellik gibi kavramlar hep ona balanr. Cengiz
Aytmatov Toprak Ana adl romannda bu motifi ada bir yaklamla yeniden ilemektedir. Toprak ve
Tolunay (kitabn bakiisi yal kadn) arasndaki isel konuma ise muhteemdir.
Merhaba toprak diye sesleniyor usulca. Merhaba tolunay demek geldin Ne kadar
kocamsn. Salarn arm, denekle yryorsun stelik. Evet yalanyorum, bir yl
daha geti, sende, toprak sende bir hasat geirdin. Bugn lleri anma gn. nsan
doruyu renmeli, tolunay.
Toprak Ana her bir arazi parasna Yer yelerini gnderir. Masallarda mezarda doma motifi de yine
bu Tanr ile balantldr. Toprak Anaya beyaz tavuk kurban edilir. Bazen de balk, koyun veya kz
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 210
kurban verilir. zellikle ba topraa gmlr. Baz masallarda ise zayf ve elimsiz ocuklar ana
babalar tarafndan topraa gmlrler, ocuk orada glenir ve gn sonra bir yiit olarak kar.
Ak Veysel topra insan biimli olarak ele alp yle der.
Karnn yardm kazmaynan bel ilen,
Yzn yrttm trnanan el ilen,
Gine beni kar karlad gl ilen,
Benim sadk yarim kara topraktr.
Toprak: Her tr bitkinin yetitii ve zerinde yaanlan Yeryz katman. Yaamn en nemli
unsurlarndan birisidir.
(Yans: TOPRAK ATA) (Kart: GK ANA)
TOPRAK ATA: Toprak Tanr.
Edeer: TOPRA (TOVURA, TOBURA, TOBURAH, TUPRAK, TUFRAK) EDEE
Eanlam: YER (CER) ATA
Moolca: 1. TUS ECEGE 2. GAZAR ECEGE
Besleyici, barndrc ve yaam vericidir. Gn nc katnda oturur. Baz Trk uluslarnda Atayurt
kavram kullanlmaktadr. Topraa tohumu eken erkektir. Ancak burada Trk Evren ve Dnya
anlayna gre eril olan varln Gk olduu ve yamurun da bir tr ilahi tohum olduu anlalr. Fakat
yine de Toprak Ana yannda hep geri planda kalan bir de Toprak Ata vardr. Gk de ise bunun tam
tersidir ve Gk Ata ne kar. Gk Ana ou zaman geride kalr. Yer ise dourgan olarak hasat verir.
Toprak: (Top). Her tr bitkinin yetitii ve zerinde yaanlan Yeryz katman. Yaamn en
nemli unsurlarndan birisidir. Topramak fiili katlamak anlamna gelir.
(Yans: TOPRAK ANA)
(Kart: GK ATA)
TOYBODIM: Yeralt Nehri.
Edeer: TOYBADIM, TOYMADIM, DOYMADIM
Agzllk ve Hrs Irmadr. nsann gz doymazln simgeler. nsann dokuz hrsn simgeleyen
dokuz yer alt nehrinin kavuarak Toybodm Irmana dnt yerde Erlik Hann Demir Saray
vardr. Bu rmak insanlarn gzyalarndan olumutur. zerinde at klndan yaplm bir kpr vardr.
Bu rman iinde su ejderleri yaar ve kamak isteyen ruhlar tekrar yeraltna gnderir. (Kaynak: Trk
Toybodm: (Toy/Doy). Doymadm demektir.
TOYUN: Efendi.
Edeer: TOYON
Sahip. aman anlamnda kullanlr. Bazen de tanrlarn sfat olarak geer. Kadn amanlar veya
Tanrar iin ise Hoton (Hatun) tabiri tercih edilir. Bylece Toyon/Toyun ve Hotun/Hatun bir ikili
oluturur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Toyun: (Toy). Saygnlk ifade eder. Toy (kutsal len) ile ayn kkten gelir. Toy kelimesi
Anadolu Trkesinde Dn ekline dnmtr ki Toyun ile de benzerlik gsterir, gemite
dnleri amanlarn ynetmesiyle balantl olabilir.
(Baknz: BAHI, KAM)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 211
TZ: Totem.
Edeer: TS
1. Bir topluluu simgeleyen hayvann sembolize edilmi heykeli veya ikonu. Her oyma koruyan bir
hayvan vardr. Gul yesi ile balantl bir kavramdr. O soyun ulu atas saylan bir varl sembolize
eder. Bu varlklarn ruhlar ezelden beri vardrlar. Kimi zaman dalar da tz olarak kabul edilir.
2. Cevher. Deimeden kalan, aslnda deikenlerin bile iinde sabit olan ksm. Esas, temel, asl.
Moolca Tv, merkez demektir. Felsefede bir varln gerek mahiyetinin onun grntsnden farkl
olup olmad tartmalar daima varolmutur.
Tzler ikiye ayrlr:
1. Aru (Ar) Tz: yi ruhlarn temsil edildii tzler.
2. Karu (Kara) Tz: Kt ruhlarn temsil edildii tzler.
Tz: (Tz/Ts). z, cevher gibi anlamlar tar. Kken, balang manalarn barndrr. Tze
kelimesi yasa anlam da ierir. Ts kk Moolcada ekil ve grnm anlamlar da ierir.
(Baknz: ONGUN)
TZ HAN: Ced Tanrs.
Edeer: TS HAN
nsanln ata ve analarn temsil eder. Gklerde yaar. Tz Ruhlarnn nderi olarak kabul edilir.
Elinde oku ve yay olan bir avc grnmndedir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Tz: (Tz/Ts). z, cevher gibi anlamlar tar. Kken, balang manalarn barndrr.
TU: Hkmranlk Sembol.
Edeer: TO, TUK
Moolca: TUG
Sancan tepesine taklan at kuyruu, kldan yaplan flama. Uur ve Kut iareti olarak kullanlr. Bazen
sava istei, bakaldr ve isyan sembol olarak kullanlmtr. Daha sonralar dokuz kollu bir denek
eklinde zel olarak tasarlanm ve ularna dokuz kutlu hayvann kuyruu aslmtr. lerleyen zaman
iinde ise bu kuyruklarn yerine renkli pskller gemitir. To/Tok tavuk demektir ve hakanlarn
direin zerine diktirdii Altn Tavuk ile ilgili grnmektedir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Tu: (Tu/Do). aret, alamet anlamlar tar. Tura (padiah mhr) szc de bu kkten
tremedir.
TULPAR: Kanatl At.
Uan At. Kanatlar vardr. Genelde beyaz veya kara (tek renk) bir at olarak betimlenir. Beyaz kanatlar
vardr ve Kuday (Tanr) tarafndan yiitlere yardmc olmas iin yaratlmtr. dnyann en uzun
destan olan krgzlarn manas destannda, manas'n nl savalarnn srd kanatlaryla
rzgardan hzl kotuu sylenen efsanevi atlar. Bakurt nanlarna gre kanatlarn hi kimse
gremez. Tulpar kanatlarn yalnz karanlkta, byk engelleri ve mesafeleri aarken aar. Eer birisi
tarafndan tulparn kanatlar grlrse, Tulparn kaybolacana inanlr. Tulpar ad yalnzca Trklerde
deil komu Avar, Lak, And, Darg ve Tabasaran dillerinde de yaamaktadr. Osetlerde Tolpar,
eemlerde Turpal olarak yer alr. Bir Kumuk atasznde yle der.
Tulpar yern birev buaunda bulsa da, z ylksn tabar.
(Tulpar dnyann bibaka kesinde olsa da, kendi srsn bulur.)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 212
Tulpar: (Tul/Yul). Moolca Zulbah (kel, sasz) szcyle alakal olabilir. nk Trk
mitolojisinde kel atlara sk rastlanr ve kellik kahramanlarda olduu gibi atlarda da gc
simgeler. Yol szc ile de ayn kkten gelme ihtimali vardr. Tulu szc eski Altyacada
kra rengi ifade eder.
(Eanlam: YILMAYA)
TUMAR: Muska.
Edeer: TOMAR
Baz hastalklar, ktlkleri ve nazar uzaklatrmak iin boyna aslan veya stte tanan yazl kat.
Genellikle olas bir hastalktan korunmak amacyla veya tedavi iin tanr ounlukla gen
biimindedir. Deri, mein, gm ve altn klflar iine konarak boyuna aslr ya da kola taklr Drt
keli olan ve hamayl (hamail) adyla bilinen tr btn slm dnyasnda yaygn biimde
kullanlmaktadr Muskalara sure, ayet, hadis veya bir dua yahut da Allahn isimleri yazlabilir. Bunun
dnda meleklerin, peygamberlerin, hatta efsanevi kiilerin adlar ve anlalmaz tlsml szler,
simgeler, yldz iaretleri, rakamlar, iaretler, insan ve hayvan resimleri ile garip harf ekilleri dahi
yazlp izilmitir slam inanc ise yardmn yalnzca Allahtan dilenmesini vurgulamtr ve muskalara
ok da fazla izin verilmemitir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Tumar: (Tom/Tum). Kvrlm kat demektir. Yuvarlamak, kvrmak anlamlar Moolca, Trke
ve Tunguzcann tm lehelerinde mevcuttur. Ayrca Tom/Yom szc kutsallk ve talih ifade
eder. Tunguzcada Tomka/Tomko, Moolcada Tom/Tomu/Tomo szckleri yuvarlamak,
bkmek manalarn ihtiva eder.
TURA: Rab.
Edeer: TRE, TURI
slamdaki Allah(c.c) inanc ile byk oranda rten bir kavramdr. Tektir. Herey ona baldr.
Hereye hkmeder. Orta yoktur. uvaada yer alr. Dier Trk-Mool lehe ve ivelerindeki Tanr
kavram hibir zaman tekillik iermez. rnein en stn ve baat g durumunda bulunan Gktanr
karsnda bile bir Yertanr vardr. Fakat Tura szc bu konudaki yegane rnek olarak tek ve mutlak
Yaratcy anlatmaktadr. Burada ilgin ve dikkate deer olan ey, uvalarn slam inancna corafi
olarak en uzak ve en yaltk toplumlardan birisi olmasdr. Dolaysyla d tesirlerle veya etkileimle
deil, tamamen kendiliinden ortaya km gibi grnmektedir. Ailelerin ocuklar olduunda kalp
uzun yaamas ve salkl olmas dileini ieren ve cok eskilere dayanan bir gelenek bu gn de
srdrlmektedir. Durak, Dursun, Durmu, Durdu, Duran, Turan vb. adlar da hep ayn psikoloji ve
gelenein rndr. Tanrnn deiik zellikleri nitelenir: Balayan, Acyan, Yarlgayan, Esirgeyen,
Gzeten, Bilen... slamiyet ncesinde Tanr deiik isim ve sfatlarla anlmtr. En nemlileri aadaki
gibi sralanabilir.
1. Bar: Var olan demektir.
2. Oan: Rab, Var eden, yaratan demektir.
3. Kuday: Hda, yaratc demektir.
4. alap: Kudretli demektir.
5. Yalap: Nur demektir.
6. Yaradan: Yoktan var eden demektir.
7. Bayar: Zengin, ulu demektir.
8. Bayat: Ezeli demektir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 213
9. Buyan: Aziz, cmert demektir.
10. Olcay: Hereyi yapabilen, gc yeten demektir.
11. Yazgan: Kaderi tayin eden demektir.
Tura: (Tur/Dur). Daim olan, kalc olan demektir.
(Baknz: OAN, TANRI, BAR, KUDAY)
TURAN HAN: Sylencesel Hakan.
Trklerin atas olan hakan. ran tarihinin sylencelerinde rann ba dmandr. Gktrk anda
ranllar Turan adn Gktrklerle ilikilendirir. Trk kavimleri ran efsaneleri ile tantklarnda, bizzat
kendileri de kendilerini Turann kavmi olarak grmeye balamlar ve kendilerini gururla Turann
kral Afrasyabn uyruu saymlardr. Etrsklerde Turan adl bir sevgi ve yaam Tanras vardr ve
Etrsk dilinde kural koymak anlam ierir. lgin bir biimde Moolcada Dur/Dura ve Tuvaca Tura
szc sevgi, istek ve arzu anlamlar tarken, Manucadaki Doron szc kanun (yasa) demektir.
Turan: (Tur/Dur). Dayankl, yerinde duran, lmsz demektir.
TURU: aman Aac.
Moolca: TORU
Tanr ilk aman yarattnda onun evinin nne sekiz dall bir aa dikmitir. Bu nedenle her aman
kendisini temsil eden bir aa diker. Bu aaca Turu ad verilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Turu: Tur/Dur kknden gelir. Dayankl, yerinde duran, lmsz demektir. Moolcada
Turay szc toynakl hayvanlar ifade etmekte kullanlr, bu balamda at ile de balantldr.
Tr/Tr/Tre/Tr/Turo/Turu szckleri Moolcada da emir, dzen ve bunun yannda
evlilik ve doum anlamlarn bnyesinde barndrr.
TNKR: Melek.
Tanrnn eliliini yapan kutsal varlk. Iktan yaratlmtr. Herbirinin ayr bir grevi vardr, rnein
slam inancnda Mnkir ve Nekir adl iki melek lmden sonra kabirde insann ilk sorgusunu yaparlar.
Tnkr: (Tn/Tun). Hz ve kaybolmak anlamlar ierir. Tngmek, sramak, yukar gitmek
demektir. Eski Moolcada ve Eski Altay dilinde bu kk haber vermek, bilgilendirmek,
armak anlam tar.
(Eanlam: KRMS)
TKEL: Aa Evlad.
Aatan doduuna inanlan kii. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Tkel: (Tk/Dik). Dikilmek anlam ierir. Tamlk ve btnlk belirtir.
TRGE HAN: Sylencesel Hakan.
Edeer: DRKE (TRKE) HAN
Trke boyunun kurucusu olan hakan. Soyundan on boy tremitir. Bu on boyun bei batda bei ise
doudadr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Trge: (Tr/Tr). Tremek kknden gelir. Trk kelimesiyle ortak anlamlara sahiptir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 214
TRK HAN: Trklerin Atas.
Edeer: TRK HAN
Ayn zamanda kutlu ve aksal bir bahdr. Bilge ve rya yorumcusudur. Ulu Trk olarak anlr.
Koruyucu ruhunu arrken Uzganmas Ulu Trk! (Uyumaz Ulu Trk) diye seslenir. Atei Tanrdan
alarak insanlar donmaktan kurtarmtr. Tanrnn ona verdii boynunda tad Yada Ta ile doaya
etki edebilir. Adn ona Tanr vermitir. Bozkurt zor anlarnda ona yardm eder. Ota (adr) o
bulmutur. Aa (yemee) ilk kez tuzu o katmtr. Bu balamda insann ihtiyacna dayanan bulular
yapan bir kiilii temsil eder. Trkan adl bir kzkardei olduu ileri srlr ve Krtlerle de balantl
olan Trkan adl bir boy buna rnek gsterilir. Tarihteki Targta, Tyrkae, Togharma, Turukha gibi
topluluklarn Trklerle balantl olabilecei ileri srlmtr. Ayrca Torkl adl bir kivimden
bahsedilir. Trkti (Trkt) Ata adl bir eren ile balantl olma ihtimali yksektir.
Trk Devletleri: Smer (Kenger), Urartu, Hungnu, Vey, Vusun, skit (Saka), Kuhan (Tohar)
Hun, Etrsk (Tirhene), Akhun, Onogur (Ungar), Tabga, Gktrk, Uygur, Trge, Uz (Ouz),
Avar, Karluk, Sabar (Sibir), Hazar, Peenek, Kuman (Kpak), Bulgar (Our), Katay (Htay),
Gurkan, Karahan (Hakan), Saluk, Cengiz, Kublay (Yuan), aatay, lhan, Klemen, Saltuk,
Karaman, Akkun (Akkoyun), Karakun (Karakoyun), Altnorda, Nogay, ldeniz, Salgur,
Mengcek, Artuk, Avar, Kaar, Saruhan, Aydnolu, Otman, Krm, Tuva, Trk, Trkmen,
Krgz, Kazak, zbek, Mool, Tatar, Bonak, Macar, Azer, Gagavuz, Buryat, Kalmuk (Oyrat),
Uygur, Halha, Karaay (Alan), Karakalpak, Balkar (Tavlu), Yakut (Saha), uva (avala), Hakas,
Altay, Dolgan (Ta).
Trk: (Tr/Tr). Tremek ve Tre kknden gelir. Trk kelimesi, tre, tre, olgunluk, devlet,
mifer, g, kuvvet, tremek gibi anlamlar ierir. Trk szc de Trk kelimesinden
tremitir. Moolca ve Manucada TGrgen hzl, abuk demektir.
TMEL: Rya Tabircisi.
Ryalar yorumlayan kii. Rya yorumlayanlarn en nde geleni Hz. Yusuftur. Ryalardaki baz
iaretlere dayanarak gelecee dair karmlarda bulunur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Timel: (T/D). T (d) rya demektir. Eski Trke Tus, Eski Moolca Ts, Eski Tunguzca
Tis kk yardm etmek manasn barndrr.
TYEN HANIM: elale Tanras.
alayanlar korur. alayanlarn sularnn bol olmasn salar. alayanlarn dkld yerde at
derin oyuklara Obruk denir. Obruklarda da Obruk yesi adl bir ruhun var olduuna inanlr. Obruk
yeleri bu Tanra tarafndan gnderilirler. alayan, alayk, avlan, avlak, alar gibi kelimeler
elale demektir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Tyen: (Ty/T). alayan demektir. Tymek fiili de suyun fkrmasn ifade eder.
U Harfi in Aadaki Sayfann Bana Geiniz

LTFEN, DZELTME VE EKLEMELER N
AAIDAK LETM ADRESNE E-MAL ATIN:
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 215
-UUBIR: Vampir.
Edeer: OBUR, HOBUR, VUPAR, OPKUR, OPKAN
Gnahkar kimseler mezarda bir hayvan ekline brnr. ri bal, uzun kuyruklu bir varlktr. Genellikle
len bycler Ubra dnr. Azndan ate pskrr. Gnlerce hatta aylarca hareketsiz kalabilecei
gibi istediinde uabilir de. Hikimseden korkmaz. Etrafna bulac hastalk yayar. Ne bulursa yer.
Obur olduu anlalan bir lnn mezar alp ivi aklr. stediinde istedii ekle girebilir. Kurt veya
yaban kpei klna girip koyunlar paralar. Bir dan banda toplanp, kardklar insanlar yerler.
Bir lnn obur olmamas iin atein altndan geirilmesi gerekir. Daha ok Romanya ve Moldovada
yaayan Trk topluluklarnca Vampir anlamnda kullanlr. Fin Ugor kavimlerinde de benzer
syleyilerle yer alr. Ele geirdii insann iinde yaayan korkun bir yaratktr. inde Ubr bulunan
kimse ona benzemeye balar, yemeye doymaz. Ama yese de zayf kalr. nk onun yedii yemek
kendi vcuduna deil, Ubra sinermi. Tatar halknda Ubr kendisi doysa da gz doymaz gibi bir
deyim de vardr. Ubrl insanlar gece kalkp yemek ararlar, bulamaynca da alev yumana dnp
bacadan karlar ve baka insanlarn yemeini alarlar. Ubr da tpk alev gibi doymak bilmez, azgn,
agzl, her eyi yutan bir yaratktr. Ayrca lele beslenir. stedii an kedi, kpek veya gzel bir kz
klna girebilir. Ubr kadnlar ve hayvanlar emmeyi de sever. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Ubr: (Ub/Ob). Agzllk anlam ierir. Obruk sz de ayn kkten gelir ve girdap demektir.
UANHALI: Sihirli Hal.
Edeer: UARKALI
Uabilen ve zerinde insanlar gtrebilen bir masal motifidir. Trk masallarna dsal tesirlerle
girmitir. Ancak hal Trklerde nemli bir kltrel edir. Bazen Uan Kilim (Uar Kilem) olarak
adlandrlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Uanhal: Uan + Hal. Moolcada Halh, Krgzcada Kalk fiili akkanlk ve uma anlamlarna
gelir.
UAR HAN: Haber Tanrs.
Kt haberleri getiren tanrdr. Erlik Hann oludur. Bazen casuslarn Tanrs olarak grlr. Trklerde
at, casus demektir. amak/atlamak ise casusluk yapmak anlamna gelir. (Kaynak: Trk
Uar: (U). Uan, uarak gelen demektir. Uar szc haber anlam da tar.
UMA: Cennet.
Edeer: UMAK, OCMAH, CUMAK
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 216
lmden sonra iyi insanlarn mkafat olarak gidecei yer. Yeilliklerle ve nimetlerle doludur. Ik dolu
bir mekandr. Hemen her inanta lmden sonra iyi insanlarn gidecei gzel bir dnya veya mekan
vaat edilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Uma: (U). Umak sznden gelir. Uulan yer demektir. Ykselmek anlam ierir.
(Kart: TAMA)
UUH: Tedavi Kurban.
Edeer: UU, UGUK
Bir hastay tedavi etmek isteyen aman, bu i iin nasl bir kurban kesilmesi gerektiini tarif eder,
hasta kii veya bir yakn da bu tanma uygun bir hayvan bulup kurban eder. Baz basit hastalklarda
cansz kurban (sa) verilir. Bazen de azat kurban (dk) salnr. Anadoluda Uuk ve Siil tedavisinde
topraa okunmu buday gmlmesi bu gelenein bir devamdr. Bazen ruh bayram olarak
tanmlanabilecek bir enlik de bu adla anlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Uuh: (U). Uunmak, korkmak, ekinmek demektir. U kk herhangi bir eyin snrnda
olmay ifade eder ki, bu alemle te dnya arasndaki snr her zaman bir korkuya sebebiyet
verir. Umak mecazen akln snrlarn zorlamak ve bazen de delirmek anlamna gelir.
(Baknz: UUK)
UUK: Hastalk Cini.
Edeer: UUG, UIG, UIK
nsanlara hastalk veren bir kt ruh. Daha ok uykudan uyanldnda dudak ve az kenarnda
grlen kabarklklar ve bazen de vcutta kzarklklar ve kabarmalar eklinde ortaya kan hastalklara
sebep olduuna inanlr. Uuk szc gnmzde de dudak kabar olarak kullanlmaya devam
eder. Uuh tedavisiyle saaltm (tedavi) yoluna gidilir. Uuk Yalad diyerek, gece insann azn veya
bedenini bu ruhun yalad ve bu nedenle uuk, kzamk, kzl, siil gibi hastalklara yakaland
anlatlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Uuk: (U). Uunmak, korkmak, ekinmek demektir. Uukmak ise grnmek demektir ve
deiik varlklarn grnmesini anlatr.
(Baknz: UUH)
UD ANA: nek Tanra.
Edeer: UY (UT) ENE
Eanlam: NEK ANA
Moolca: NE (NEE) ECE
Srlar korur. Gc temsil eder. Baz Trk boylar, soylarnn inekten trediine inanr. rnein
Krgzlar ilk analarnn bir inek olduuna ve bir maarada yaadna inanrlar. Kahramanlarda bulunan
boynuz kavram boadan esinlenmitir. Bu boynuzlar gc simgeler ve Ay artrrlar. Gerekten
de boynuz unsuru pek ok dier Tanraya da gemitir. Mesela Umay Ana boynuzlu olarak
betimlenir. Ayrca ksr kadnlar kutsal maaralardaki boynuzlara ip balayarak ocuk dilerler. Modern
ekonomi/borsa teorilerinde Boa Eilimi aadan yukarya doru vurulan boynuzu, yani deeri
ykselen kymetlerden kar elde etmeyi anlatr, fakat benzetmenin yaplm olmas insann ne kadar
ada olursa olsun daima iinde ilkel bir yn bulunduunu aka ortaya koyar. Geri bu durumun
dorudan Trk sylenceleriyle balantl olduunu sylemek mmkn deildir fakat pek ok kltrn
de ortak alglayalarnn olduu muhakkaktr. Yani sylencelerin de kendine zg ynleri olduu kadar
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 217
dier toplumlarla benzer ve ayn zihinsel srelerle ortaya km olan taraflarn da gz ard etmemek
gerekir. (Kart: Ay Eilimi). (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ud: (Ud). Sr demektir.
(Yans: UD ATA)
UD ATA (UY ATA): Boa Tanr.
Edeer: UY (UT) EDE
Eanlam: 1. BOA (BUA , BUKA) ATA, 2. VAKAR ATA
Moolca: BUH (BUK) ECEGE
Boalar korur. Gc temsil eder. Baz Trk boylar, soylarn boadan trediine inanr. Ouz Kaana
adn veren de Boa Atadr. Kutsal Ay Boas olarak tanmlanr. Kahramanlarda bulunan boynuz
kavram boadan esinlenmitir. Bu boynuzlar gc simgeler ve Ay artrrlar. Krgzlar Dnyann
bir kzn boynuzlar zerinde durduuna inanrlard. Yamurlar sonucu dalardan inen seller
bren boalara benzetilir. Boa Ata boz boa klna brnerek Tay Hann boalaryla greir ve
daha sonra da Hann kzyla seviir. Ondan bir olu olur. Bu ocuk Buryat kavminin atasdr. O yzden
kendisine boz boa kurban edilir. Buga Moolcada geyik demektir ve kutsal bir hayvandr.
Tunguzlarda Boa veya Buga ad verilen her eye gc yeten, tm yaam kontrol eden, bilge bir Tanr
vardr. Ayn ekilde Tunguzlarla akraba bir kavim olan Evenklerde Buga cennet tanrsdr. (Kaynak:
Ud: (Ud). Sr demektir.
Boa: (Bo/B/Bk). Boa szcnn Be (Bge) aman szcyle olan kkensel
balants dikkat ekicidir. Moolca Mohotor erkek geyik demektir.
(Yans: UD ANA)
UGUR: Yol Cini.
Edeer: UHUR, UUR
Yollarda gezen bir varlk. Grenlere talih ve baht getirir. Uur kelimesi buradan tremitir. (Kaynak:
Ugur: (Ug/U). Uramak szcyle balantldr. Uunmak ise hastalanp kendinden
gemek, baylmak demektir. Uru ise yol kesen haydut anlamndadr. Ugu bayku anlamna
gelir ki, olumsuz anlamlar yklenen bir canldr.
UKULAAN HAN: Su Tanrs.
Edeer: UKULAN (UKULA, UKULO, UKUN) HAN
Suyun temizliini ve balklar korur. Balklar oaltr. Balk tutmadan nce kendisinden izin istenir ve
balk avnn uurlu gemesi dilenir. Suyu kirletenleri ve glleri kurutanlar cezalandrr. Kn rman
buz tutmu ksm zerinde ate yaklmasn ho karlamaz ve byle yapanlara kin besler. (Kaynak:
Ukulaan: (Uk/U). Moolca Ukaah fiili ykamak demektir, Uha ise Buryatada su anlamna
gelir. Ug/Uk ise Moolca ve Trkede bir eyin kkeni, kayna demektir ve su da her eyin
kkeni olarak grlr.
ULU ANA: Yaratc Tanra.
Edeer: ULU (OLI, OLU, OLO, ULI) ENE
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 218
Byk Yaratc gc ifade eder. Yaratc gcn eril ynn simgeler. Soyut bir varlktr. Ancak zaman
zaman Ak Ana yerine kullanld gibi, bazen de Ak Ana, Od Ana, Kn Ana, Toprak Ana, Gk Ana gibi
yaratc glerin tamamn da ifade eder. Avrupa ve Hint-ran kltrnde doann unsurlar drt tane
olduu halde Trk kltrnde bu say be olarak ortaya kar: 1.Su, 2.Od (Ate), 3.Gk(Hava),
4.Toprak, 5.Gn (Ik). Pek ok sylencesel varln ayrmadan nceki biimidir. Ezeli (nsel) bir
bant olarak ondan kopan ve ayrlan ruhlarn ve varlklarn yeniden birletiricisi olarak dnlebilir.
Bu varlklar tekrar birbirine yaknlatrr. Bu balamda Tmtanrc bir yaklama kaynaklk eder. Bolluk
ve bereketin koruyucusu ve yaratcsdr. Hayat verici gcn ve lmszln en st noktasdr. O
yalanmazdr. Hem dzenleyici balang, hem de karmak datc sonlanm onda bir araya gelir.
Ztlklar iinde barndrr. Bu nedenle ztlar onda birbirleriyle yer deitirebilir. Ters ilevli varlklar
ortaya kabilir. Kendi iinde eytani unsurlar da barndrr. nsani olduu kadar hayvani bir yn de
bulunur. Hem yer alt dnyasnn hem de gn sahibidir. ri ve sallanan gsler olan bir kadn
olarak betimlenir. Hereyi bilir. Bahlara ihtiyar ve bilge bir kadn grnmnde uykularnda grnr.
Hem saf ve eldememitir, hem de dourgandr ve cinsellii varlnda barndrr. (Kaynak: Trk
Ulu: (Ul). Yce, byk, akn, grkemli demektir. Ululamak, saygyla anmak demektir. Ayrca
ulumak szc de kurdun kutsall ile alakaldr. Tunguz ve Manu dillerinde Ula eklinde
yer alr ve iyilik ifade eder. Baz Trk lehelerinde ince kkenli Lu (ejderha) szcnn
Ulu/Ulu eklinde sylenmesi ise tesadfi olsa bile ayn zamanda bu varla ynelik algyla da
balantl grnmektedir.
(Yans: ULU ATA)
ULU ATA: Yaratc Tanr.
Edeer: ULU (OLI, OLU, OLO, ULI) EDE
Ulu Toyun veya Ulu Tyer olarak da anlr. Byk Yaratc gc ifade eder. Yaratc gcn eril ynn
simgeler. Soyut bir varlktr. Ancak zaman zaman Ak Ata yerine kullanld gibi, bazen de Ak Ana, Od
Ana, Kn Ana, Toprak Ana, Gk Ana (veya Yel Ana) gibi yaratc glerin tamamn da ifade eder.
Avrupa ve Hint-ran kltrnde doann unsurlar drt tane olduu halde Trk kltrnde bu say be
olarak ortaya kar: 1.Su, 2.Od (Ate), 3.Gk(Hava), 4.Toprak, 5.Gn (Ik). Sr olarak bilinen ruhu ve
amanlar yeryzne o gndermitir. Ulu szc Smerce de benzer anlamlar tamaktadr.
Trkede Ulu ile balayan ve masallarda geen pek ok kavram vardr.
- Uluar: ehir Merkezi. ehir meydannn bulunduu yer.
- Uluyol: Bulvar. Pek ok yolun kavutuu ana cadde.
- Ulurmak: Byk Nehir. Birka nehrin birlemesiyle oluur.
- Uluda: ok yksek ve tehlikeli dalar.
- Ulukant: Byk ehir. Birka ehrin birlemesiyle oluur.
- Ulukonak: Saray. Hkmdar kona.
- Uluaa: Byk ve grkemli aa.
Ulu: (Ul). Yce, byk, akn, grkemli demektir. Ululamak, saygyla anmak demektir. Ayrca
ulumak szc de kurdun kutsall ile alakaldr. Moolcada Olon okluk ve fazlalk bildirir.
TYunguz dillerinde len ise iyilik manas tar.
(Yans: ULU ANA)
ULUKAYIN: Yaam Aac.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 219
Edeer: ULUKAYIN, ULIKADHIN, OLOKAYGIN
Eanlam: 1. BAYKAYIN, 2. BAYTEREK (BEYTEREK, BEGTEREK) 3. ULUBUK (OLOBUK, OLIBUK)
Yerle g birbirine balayan yaam aacdr. Kayra Han tarafndan dikilmitir. Dnya ile birlikte
yaratlmtr. Dnyann, yeraltnn ve gkyznn tam merkezindedir. Dallar gkyzn ayakta tutar.
Kkleri topran tm katlarn delip yeralt okyanusuna kadar uzanr. ksk kuu etrafnda dnerek
uar ve bazen de tepesine konar. Dokuz boy (Trklerin dokuz kavmi veya yeryzndeki dokuz byk
insan rk) bu aacn dokuz dalndan tremitir. Umay Ana Yaam Aacnn sahibidir ve yeryzne
inerken bu aac kullanr. Kbey Hanm bu aacn iinde yaar. Kkleri yeraltna, dallar gkyzne
uzar. Kklerinden yaam suyu (Bengsu) akar. Her dal, altndan yetmi yaprakl olarak tanmlanr.
Yapraklarnn bykl birer at derisi kadardr. Trk mitolojisinde ok nemli bir yere sahiptir.
Gkleri delip bilinmez yksekliklere kar. Ulu Kaynn dallarndan biri Gnee biri de Aya uzanr.
Tepesinde lgen oturur. Bazen bir am aac olarak kabul edilir. Aacn bir yannda ay bir yannda ise
Gne bulunur. Bazen Demir Dan zerinde durduu kabul edilir. Sekiz glgeli, dokuz kkl olarak
anlr. nsanlarn ruhlar bu aacn dallar arasnda uuur durur. Bu ruhlar kk kulara benzerler.
Osmanl Devletnin kurucusu Osman Bey (Otman) Beyin ryasnda grd, byyp tm Dnyay
kaplaya aa da Ulu Kayna benzemektedir. Aaca bez (aput) balayarak dilekte bulunma da yine
Ulu Kayn ile balantl grnmektedir. lge denilen reinesi, onu yiyenlere mthi bir g verir.
uva bayranda sembolize edilmi bir hayat aac vardr. Maniheizmin etkisiyle Yaam Aacnn
kart olan lm Aac da Trk kltrne girmitir fakat ok fazla yaygnlamamtr. Bazen ayn
kkten kan iki aa olarak adlandrlr ki, bu durum iki zirvesi olan Dnya Da ile de uygun der.
Mani dini ile bu ikiz aalardan birine lm ilevi yklenmitir. Hayat Aacna hemen hemen ayn
zelliklerle ama biraz daha ayrntsz ve basit olarak Macar mitolojisinde de Vilagfa veya Eletfa adyla
rastlanr. sim Macarcadr ama motif Ural-Altay dnne aittir. Macarlara gre aman trans
halindeki yolculuunda bu aaca trmanarak ge kar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Ulukayn: Ulu Ulu + Kayn. Trkede Kayn/Katn/Kadun/Gayn/Kazn/Gacn/Hazn,
Moolcada ise Kadun/Hadun/Kada/Hadan biimleriyle deiik lehe ve ivelerde yer alr.
Bayterek: Bay Varsl, Ulu, Kutlu + Terek Aa, am
(Baknz: DEMRDREK)
ULUKONAK: Saray.
Yerleik kltre gei sonras ortaya km bir edir. htiam, saltanat ve gz alcl simgeler. Sra
(camdan) saraylar masallarda yer alr. Byk stunlar, ok fazla sayda oda, karmak bir btn
oluturan yaplar topluluu belirleyici zellikleri arasnda saylabilir. ok fazla sayda insan barndrd
iin etkileim fazladr. rnein bir ehzade veya bir Vezir, mutfakta alan bir Abandan veya
ahrdaki bir Seyisten ya da dardaki bir Bahvandan gizemli bilgiler edinebilir. Yeryzndeki tm
byk uygarlklarda hkmdar konaklarnn ve saraylarnn grkemli olmas esastr, bu saltanatn
gcn ve otoriteyi sembolize eden bir anlaytr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ulukonak: Ulu + Konak
ULUKUN: Ik Tanrs.
Edeer: ULUKOYUN
Yeryzne aydnlk salar. Ulukun/Ulugun (Ulu Gn) ayn zamanda nevruz bayram demektir ve k,
ate ile de balantldr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ulukun: Ulu + Kun Koyun
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 220
UMAY HANIM: yilik Tanras.
Edeer: OMAY (IMAY, UBAY, HUMAY) HANIM
Ana Tanra. Yaam Tanrasdr. yilikler yapar. Doacak ocuklar belirler. boynuzu vardr. Beyaz
elbiselidir. Yere kadar uzanan beyaz, gmten salar vardr. Grnm yal deildir, orta yaldr.
Ku klna brnebilir ve kanatldr. Yaam aacnn sahibidir. ocuklar korur. Yeryzne bereket
datr. Etrafna k saar. Kimi zaman kzarak insanlar korkutabilir. ocuu olmayanlar kendisine
kurban adarlar. Gkyznde yaar. Bazen yeryzne iner. Yannda bir buu (ceylan) veya zarif bir
geyik ile betimlenir. Hamile kadnlar ve yavru hayvanlar korur. Umac (Omac, Hommu, Humu, Umu,
Im veya Moollarda Oms) gibi dsel varlklar kendisi tarafndan gnderilir. Fakat bunlara korkutucu
anlamlar yklenir. ocuklar korumad evlerde sklkla ocuk lmleri yaanr ve bu takdirde
kendisine Kara Umay diye hitap edilir. Bazen Humay olarak da adlandrlr ve Hma Kuu ile
btnleik anlamlar ierir. Taskl Umay (Kel Umay) olarak adlandrld da olur. Ancak uzun salar
olduu dikkate alndnda bu durumun zaman zaman brnd bir grnt olduu sylenebilir.
Ayrca kendisine ithafen verilen Taskl Umay eklindeki bir dan varl da bilinmektedir. Mavi ve
beyaz ku klna girebilir. Ama Hanm adl yaratc ruh ile de balantldr. (Kaynak: Trk Sylence
Umay: (Um/Om). Ummak, Dilemek, Korkutmak kknden gelir. Etene(plasenta) anlamn da
barndrr. Koruyucu, efkatli demektir. Uma, hedef demektir. Omay szc sekin, gzide
anlamna da gelir. Umay Moolcada rahim anlam da tar. Tunguzcada Omo/Umu kk
yumurta brakma manas tar. Eski Trkede Uma/Umat/Ubat yakmak, Tunguzcada
Omah/Umah ve Yakuta Umay ocak anlam tar ve atele olan balantsn da ortaya koyar.
URAL HAN: Sylencesel Hakan.
Bakurtlarn sylencelerinde ad geer. Annesinin ad Yanbike (Yenbike) ve babasnn ad da Yanbirte
(Yenbirze) olarak geer. Akbut adl uan ata biner. Kars Humay Hanm ku klna girebilir. Eceli
yenip Bengsuyu bulmak iin mcadele eder. Bir anlamda Smerlerden beri var olan Glgamn
lmszlk araynn bir uzantsdr bu yolculuklar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ural: (Ur/Vur). Yiitlik ve savalk anlamlar vardr. Ayrca Ural dalaryla da balantl
grnmektedir.
URASA: Nefes Tedavisi.
Gnmzde biraz da farkl kavramlarla kartrlarak frklk ad verilen doast glerle
iletiime geilerek uygulanan tedavi yntemi. Uraz ile balantldr. Urasalamak; bu ilemi yapmay
ifade eder. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Urasa: (Ur). lemek, retmek anlamlar vardr. Rya yorumu demek olan Yor tabiri ile de
balantl grnmektedir.
URAZ: Talih.
Edeer: URAS, ORAZ, IRAZ, ORUS
Talih, baht, ans. Rastlantlar dzenlidiine inanlan, iyi veya kt durumlar belirleyen soyut g.
Urasa ile balantldr. Namus, eref haysiyet gibi anlamlar da bulunur. (Kaynak: Trk Sylence
Uraz: (Ur). lemek, yorumlamak anlamlar vardr. Moolca Urh, davet etmek demektir ve
balantl olmas muhtemeldir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 221
URGUN: Cin.
Edeer: ORGUN, VURGUN
Ateten yaratlmtr. Tek aalarn altnda, su kylarnda yaar. Hem iyisi hem kts (Eseni
Mslman ve Sveni Kafiri) vardr. Karanlktan sonra karlar ortaya. nsan karanlk yerde veya
sudan geerken vurur. Vurgun yeme denilen bu cin arpmasna yakalan kii bir sre l gibi yatar.
Veya uzunca bir zaman sar ve dilsiz dolar. Vurgun vurma olarak da adlandrlan bu rahatszlk ok
tehlikelidir. Bir Vurgun Ocana gtrlr. Vcudu kararm veya bir tokat izi kadar bir yer kapkara
olmutur. Bazen byyerek bir kadn klna brnrler. Ksa boyludur. Tersine ayakldr. Dalglarn
su altundaki basn farkn doru ayarlayamayp hzl ktklarnda vcutlarnda meydana gelen hasara
da vurgun denir ki, aslnda sualt ruhlarnn verdii zarar olarak dnld iin byle denmitir.
Urgun: (Ur/Vur). Vurmak anlam tar.
(Eanlam: OR)
USAN HAN: Su Tanrs.
Edeer: UHAN (USUN) HAN
Yeryzndeki sular ve su kaynaklarn, bulaklar, pnarlar korur. Sularn bollamasn salar. Kalkan
sudan yaplmtr. Yrd yerlerden sular fkrr. Rengi krmzdr. Moollarn 99 gney tanrsnn
temsilcisidir. Tatay Han ise 77 Kuzey tanrsnn temsilcisidir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Usan: (Us). Akl ve genilik, bilgelik, enginlik anlamlar vardr. Moolcada Us/Usan/Usun,
Buryatada Uha szckleri su anlamna gelir.
(Kartrlan: USUN HAN)
UTA: Ruh Enerjisi.
Koruyucu ruh ve (daha dorusu ruh eklinde dnlen) koruyucu enerji. Bazen iyicil ruhlar
tanmlamakta da kullanlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Uta: Moolca kkenlidir. Dagur dilinde Huta, Moolcada Utaga duman anlamna gelir ve yar
effaf (yar soyut) bir grnty ifade etmektedir. Utga ise Moolcada his demektir.
UTKUI HAN: Kurban Tanrs.
Edeer: UTKAI HAN
Kurbanlar lgene iletir. Gkyznde yaar. lgene en yakn tanrdr. amanlar trans halindeyken
getirdii kurban alarak lgene gtrr. nk aman en fazla Altnkazk (Kutup) Yldzna kadar
ulaabilir. Geri dnen amana ise kaz (olaslkla dnsel ilham) hediye eder. aman bu kaza binerek
geri dner. Gkyznde yaar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Utku: (Ut). Gleryzl, kazanan demektir. Utmak, utku szckleriyle ayn kkten gelir.
Moolcada Uta/Utaga dumann ttmesi demektir ki, kurban yakan atein sonucunda kan
dumanla alakaldr. Yine bu dilde Utga/Utka szc duygu, duyumsama gibi anlamlar ifade
eder.
UZUH: Dev Adam.
Edeer: UZU, UUZ
Ucugulu veya Uzunbuluk adyla da anlrlar. ok eski devirlerde yaam, iri csseli, azman varlk.
Gne onlarn frn olacak kadar uzun ve byktrler. Yiyecekleri gnee kaldrp yle piirirler.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 222
Devasa hallar dokurlar. Bin yldan fazla yaarlar. nar kadar boylar olduu ve yz yl yaadklar da
sylenir. Ba bulutlara kadar uzanr. Normal insan boyu ancak onun topuu kadardr. lm bir
uzuhun bir tek kemiinden koca bir kpr yaplabilir. Bu betimlemelere uygun bir insan ancak
Dinozorlar ana uygun olabilir. Irmaklar bir admda geer. Nuh tufannn sular ancak dizkapana
gelir. Daha sonra yokolup gitmilerdir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Uzuh: (Uz). Uzamak fiilinden tremitir.
(Baknz: KELEMTER)

YARDIMCI OLUN
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 223
-MST HANIM: ocuk Tanras.

ocuklar kt ruhlardan korur. boynuzu vardr. Burada tane, yani ktcl varlklara ait olan
sayda (tek rakaml) boynuzu bulunmas ilgi ekicidir. Bu durumdan onun ktcl bir varlk olmas
gerektii akla gelir fakat tam aksine ocuklar korumaktadr. Buna ynelik yaplabilecek bir aklama
u olabilir: ocuklar kt ruhlardan koruduu iin en az bu kt varlklar kadar gl olmaldr.
mst: (). lenmi demektir. boynuz anlam tar.
OKLAR: Yersel Kavimler.
Edeer: UOKLAR
Ouz Hann ilk (yersel) einden olan olu ve onlardan treyen boylardr. Yerle ilgili unsurlar temsil
ederler. Burada dikkate deer olan husus Gk kavramnn yerin bir paras saylm olmasdr. Bu
durum Yaratl alarnda Gk ve Yerin ayrmad bir btn olduu anlayn akla getirmektedir.
Dier bir gre gre ise burada kastedilen Uzay deil Hava yani atmosferdir. Bu da Gk-Kal tabirini
hatrlatmaktadr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
ok: + Ok veya U Snr + Ok
(Baknz: GKHAN, DAHAN, DENZHAN)
(Yans: BOZOKLAR)
KEK: Bur.
Edeer: GEH, KK
Moolca: HKEG
Gkyzn oniki blme ayran takmyldzlardan her biri. Trk kltrnde gn bir eksen etrafnda
dnnn sonucu olarak yln her bir ayn temsil eden takmyldzlardr.
Od kekleri (Ate Burlar); Ko, Aslan ve Yay'dr.
Toprak kekleri (Arz Burlar); Boa, Baak ve Olak'tr.
Kal kekleri (Hava Burlar); kizler, Tart ve Kova'dr.
Su kekleri (Mai Burlar); Yenge, ayan ve Balk'tr.
kek: (k/k). Ayn zamanda kalelerdeki burlar da ifade eden bir szcktr. Kelime kk
ymak anlam tamaktadr.
1. SAKA (SEVE): Aquarius.
Eanlam: KNEK (KNEK), KOVA (KOA), DOLA, ELEK (ELEK)
Yakuta: TANHA
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 224
2. KO (KOAK, KOKAR): Aries.
Eanlam: KUZU (KOZI, GUZU)
Yakuta: ELBS
3. GRE (GRELER): Gemini.
Eanlam: KZLER (Z, EGZ, EKZLER)
Yakuta: CHGY
4. YENGE (YENNE): Cancer.
Eanlam: KISALA (KISLA), SUVAYAN, PAKA
Yakuta: YEHST
5. ARSLAN (ASLAN, ARSTAN): Leo.
Eanlam: TONGA (TUNGA)
Yakuta: AYI
6. BAAK (MAAK, MASAK): Virgo.
Eanlam: BUDAY (BODAY, BUDA)
Yakuta: ALAHIN
7. LG (LEV): Libra.
Eanlam: KESL, TARTI
Yakuta: ULU
8. AYAN (ADAN, AYAN, EYEN): Scorpius.
Eanlam: KUYRUAN
Yakuta: HOTOY
9. YAY (CAY): Sagittarius.
Eanlam: OKU, OKTAR, BKEY
Yakuta: SUORUN
10. OLAK (ULAK, OVLAK): Capricornus.
Eanlam: SERKE, KE, EK (KE)
Yakuta: CILHA/CILOHA
11. BOA (BUKA, BUA): Taurus.
Eanlam: UD (UT), KZ (GZ, GZ)
Yakuta: AYIHIT
12. BALIK (BELK, BALIKLAR): Pisces.
Eanlam: ABAK, UULU
Yakuta: AAR
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 225
LGEN HAN: yilik Tanrs.
Edeer: LKEN (LGN) HAN
Moolca: ULGAN HAN
Gn 16. katnda yaar. Kayra Hann oludur. Altn Dada, altn kaps olan altn bir sarayda yaar.
Altn bir taht zerinde oturur. Kayra Handan sonra ikinci derecede neme sahiptir. Gk cisimlerini
ynetir. Gksel ve meteorolojik olaylarn ilk kaynadr. Biri ak, dieri kara iki tala gelerek (veya
Korbolko Kuu ile bu talar gndererek) insanlara ate yakmay retmitir. yilik yapmay sever.
Uzun salar vardr. Yannda byk bir kalkan bulunur. Elinde yldrmlar gnderen bir yay vardr.
Yldrmlar ve imekler onun silahdr. Yldrmla vurduu yer kutsallk kazanr. Yedi olu ve yedi kz
vardr. Gke (mavi) renk ile simgelenir. Gn hakimidir. Dnyay tamalar veya destek olmalar
iin tane balk yaratmtr. Elindeki topuzu, yaam aacnn kklerine benzer ve ylesine dall
budakldr. Bildiimiz Gne, Ay ve yldzlardan (tm gk nesnelerinden) ok uzakta yaar. Biri sanda
ve dieri solunda iki ak Gne bulunur. Bu gk nesnelerinin her biri kendisine ulamak isteyen aman
iin bir engeldir. En gl aman bile en fazla Altnkazk (Kutup) Yldzna kadar ulaabilir. Daha teye
gidemez. Betimlenirken ak, parlak, grltc (knrti), yakc (kygeki), imeki (yalgn) gibi
sfatlar kullanlr. Ezeli ve ebedi kabul edilir. Evrenin balangcnda yalnzca lgen ve Erlik vardr. Kaz
ve kuu klna girerek sonsuz suyun zerinde uarlar. Tanr lgen Erlikden daha gldr. Erlikin
yapt hileleri anlamakta ve onu cezalandrmaktadr. Kayra Han ise evrenden nce de mevcuttur.
Yal ve bilge bir grnm ile tasvir edilir. , alt, dokuz ya da 12 ylda bir grkemli trenler yaplarak
kendisine beyaz ksrak kurban edilir. brk (bal) vardr, uzun sakalldr. Aslnda ou zaman bir
annesinden bahsedilmedii halde birka yerde annesinin ad Taz Hanm (Kel Hanm)dr. Bindii
hayvan da Kelke adl kel bir kzdr. Moolcada pek ok Tanrnn adnn sonunda yer alan Ulaan
(Ulagan) szyle de balantl grnmektedir. Vogullarda Ulgon olarak yer alr ve atein kayna
olarak grlr. Yedi tane olu vardr, bunlar gn yedi katn simgeler.
1. Kart Han (Bkz.)
2. Pura Han (Bkz.)
3. Bura Han (Bkz.)
4. Yal Han (Bkz.)
5. Karagu Han (Bkz.)
6. Kanm Han (Bkz.)
7. Bakt Han (Bkz.)
lgen: (l/Ul). Gksellik, paylatrmak, yaratmak gibi anlamlar ierir. Ulu, zengin demektir.
(Kart: ERLK HAN)
LGER: Masal.
Moolca: LGER
Olaanst yk, masal demektir. Sylencelerden ve nesile nesile aktarlagelen yklerden oluur.
liger: (l). Trkede yaratclk anlam ieren bir kktr. Moolca bir szcktr. Moolca
gl, Manuca g szckleri anlatmay ifade eder. Trkedeki lker takmyldznn adyla
benzerlik gsterir.
(Baknz: ERTE)
REN HAN: Hasat Tanrs.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 226
rnlerin bereketli olmasn salar. Hasat mevsiminde ekinlerin harman edilmesinde iftilere
kolaylk ve g verir. Harman aletlerinin yelerini (koruyucu ruhlarn) o gnderir. (Kaynak: Trk
ren: (r). remek fiilinden kaynaklanr. rn, retim kelimeleriyle kktetir.
RGEL: Takmyldz.
Gkyznde insanlarn hayalgc ile belirli ekillere benzetilen yldz topluluklar ve kmeleri.
Dnyadaki hemen hemen tm topluluklarda takmyldzlara sylencelerle ilgili isimler verilmitir.
Trklerde dikkati eken pek ok Takmyldz vardr ve bunlarla ilgili ykler anlatlr. rnein Yeteen
takmyldznn yedi haydut (at hrsz) olduu sylenir. Bir obadan kardklar atlar ve pelerindeki
kendilerini kovalayan atllar ile ge savrulmulardr. O yzden Urularn (haydutlarn) bu yldzlara
bakarak yollarn bulduklar sylenir. Trkler bazen Yedi Kaan (Yedi Hakan) veya Yedi Uru (Yedi
Hrsz), Yedi Karak (Yedi Haydut), kimi zaman da Yedi Arkar (Yedi Dakoyunu) ya da (Yedi Kr) ad
verirler. Moollar ise ayn Takmyldza Yedi Bilge veya Yedi Yal derler.
- Yeteen / Yediger: Ursa Major (Bykay)
- Kmk / Kmk: Ursa Minor (Kkay)
- lker / lger: Pleiades (Sreyya)
- Kovan / Arkovan: Praesepe (Yemlik)
- Kambar / Kempir: Leo Minor (Kkaslan)
- Karakurt / Karagurd: Cassiopeia (Kralie)
- Tayaktah / Tayahtah: Orion (Avc).
rgel: (r/Yr/Yr). Yrmek fiili ile alakaldr. Ayrca Moolcada rgel szc kalclk
anlam tar.
LTFEN, BU E-KTABI
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 227
-YYABA HAN: Bozgun Tanrs.

Edeer: CABA HAN
Yeryznde ktlklere ve bozgunculua sebebiyet verir. Karakam (ktcl aman) ile Erlik arasnda
arabulucuk yapar. Erlik Hann oludur. Aygr yeleli olarak betimlenir. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Yaba: (Yab/Yap/Cab/ap). Yapan (bozgunculuk ve ktlk eden) demektir. Yaba (atal
harman arac) szc ile ayn kkten gelir. Ayrca apmak (at srmek, yamalamak) szc
ile de balants bulunur.
YADA TAI: Simya Ta.
Edeer: CADA (CATA, SATA, CAYA, CAY) TAI
Trk mitolojisinde yamur yadran sihirli ta. By Ta. Tanr, byk kamlara bu ta armaan
etmitir. Bylece istenildii gibi yamur ve kar yadrlabilir, hava olaylarna tesir edilebilir. Yamur,
kar ve don getirebilir. Yumruk byklnde ve koyu renklidirler. zerleri damar damar izgilidir.
Soukturlar. inden sesler gelir fakat ii bo deildir. Kullanldka zayflar ve gc geer. En iyileri
kendiliinden kutlu hayvanlarn eklini almtr. zel bir yerde muhafaza edilir ve sk sk ele alnmaz.
Sadece gerektiinde kullanlr. Kurdun karnndan kt sylenir. Koruyucu olduu da sylenir. in
kaynaklarna gre Trk amanlar savalarda kar ve yamur yadrarak zaferler kazanmlardr. Bu ta
ile by yapan kiilere Yada/Yat/Cadac/Yay ad verlir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Yada: (Yad). Dsallk, uzaklk, eriilmezlik, gizem anlamlarn ierir. Moolca ve Manuca
Yadah, Tuvaca Yad szckleri ihtiya halinde olmay ve gerek duymay ifade eder. Ayrca
Yad/Yat/Yay/Zay kkyle balantl olarak yaratmak ve yaymak anlamlarn barndrr.
(Baknz: ZADA HAN, YATLAMAK)
YAI: Kurban.
Tanrsal veya dini bir amala kesilecek hayvan. Eski devirlerde kurbanlar Tanrsal bir alevin yakt
dnld iin Yaklan anlam vardr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ya: (Ya/Yak). Yakmak fiili ile ilglidir. Yaklan demektir. Moolca Yag szc tam ve
eksiksiz anlamlarna gelir.
(Baknz: KURUMSAK)
YALAP: Nur.
Edeer: YALABUK
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 228
Kutsal Ik. Yalap biimi eski kaytlarda Tanrnn bir sfat olarak da yer alr. (Kaynak: Trk Sylence
Yalap: (Yal). Ik anlam vardr. Yalabmak fiili, parldamak, aydnlanmak demektir.
(Baknz: YARUK)
YALBUZ: Sylencesel Da.
Edeer: ALVUZ
Almaz ykseklie sahiptir. Etraf sularla evrilidir. Torul ve Kongrul Kuu burada yaar. Dsel
canllarn yaad yerdir. Ortadou kltrlerinin etkisiyle Kaf Da daha fazla n plana kmtr. Bu
da ran kltrnde Elbrz olarak geer. Peri kzlarnn yaad mekan olarak kabul edilir. (Kaynak:
Yalbuz: (Yal/Al). Ate anlam ierir. Yalazlanmak szc ile ayn kktendir. Yalabmak
parldamak, ldamak demektir. Elbis, Yelbis gibi kavramlarla yakndan alakaldr.
(Baknz: KAFDAI, YELBS)
YALUK ANA: Ay Tanra.
Eanlam: 1. AY ANA, 2. UCAH (UYAH, CEH) ENE
Moolca: SAR (SARAN) ECE
Gn altnc katnda oturur. Parlakl, ve gzellii sembolize eder. Baz Trk boylar aydan
trediklerine inanrlar. Ayn hilal ekli sembolize edilmi iki boa boynuzunu andrr ki, Ay ve Boa
unsurlarnn birbirleriyle ilikilendirilmesinin farkl bir ynn ortaya koyar. Boa ilk defa Smerlerde
kabul edilmitir, ayrca Aya adl Smer Tanras gnein kars olarak ifade edilir, yani bu Tanrann
Trkedeki Ay olmas muhtemeldir. Ural Batr (Ural Han) sylencesinde Gk Tanrs Samravn iki
kars vardr birisinin ad Ay Anadr. (Dieri de Gne Anadr.)Pek ok medeniyette ay diil olarak
tasavvur edilmi ve gzelliin simgesi olarak alglanmtr. Trklerde Ay ile balantl pek ok kavram
vardr.
- Aya: Hilal,
- Ayla: Hale,
- Ayas: Mehtap,
- Aybar: Dolunay
- Aytolu: Doluay
- Aydan: Yarmay
- Ayl: Yakamoz.
Yaluk: (Yal). Ate anlam ierir. Yalazlanmak szc ile ayn kktendir.
Ay: (Ay). Parlaklk, k, temizlik, ykselmek gibi anlamlar vardr. Aymak fiili ise kendinde
olmay, bilinci, kendine gelmeyi ifade eder. 1. Dnyann uydusu olan gk nesnesi. 2. Gkcismi
Ayn dnyle balantl olarak, yln belirli zaman dilimlerine ayrlm olan blmlerinden
her biri.
(Yans: YALUK ATA)
YALUK ATA: Ay Tanr.
Eanlam: 1. AY ATA, 2. UYAH (UCAH, CEH) EDE
Moolca: SAR (SARAN) ECEGE
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 229
Bir maarada meydana gelmitir. Bu maara bir eit ana rahmi olarak simgesellemitir. Gn
altnc katnda oturur. Baz Trk boylar aydan trediklerine inanrlar. Baz destanlarda Ouz Hann
soyunun Ay Ataya kadar gittii anlatlr. Moollarn kutlu Anas Alankova da Ay Indan hamile
kalmtr. Ouz Kaann atalarnn soyu Ay Ataya kadar uzanr. Sagaansar (Sagansar) veya
Sagaalgan (Sagalgan) yani Ak Ay dedikleri trenin bu tanr ile balants olmas muhtemeledir.
Masallarda anlatlan Ay Dede motifi de yine bu anlayn bir uzantsdr. Ay Han ile
Yaluk: (Yal). Ate anlam ierir. Yalazlanmak szc ile ayn kktendir. Trkede Yal/Cal,
Moolcada Zal kk ldamak, paraldamak manalarn ierir.
Ay: (Ay). Parlaklk, k, temizlik, ykselmek gibi anlamlar vardr. Aymak fiili ise kendinde
olmay, bilinci, kendine gelmeyi ifade eder.
(Yans: YALUK ANA)
(Kartrlan: AY HAN)
YALGIZGZ: Tekgzl Dev.
Edeer: CALGIZGZ
Bann ortasnda tek bir gz vardr. Tepegzn bir tr olarak geer. (Kaynak: Trk Sylence
Yalgzgz: Yal Tek + Gz. Moolcada Yalgah, fark etmek anlamna gelir.
(Baknz: TEPEGZ)
YALKIN HAN: Ate Tanrs.
Ate Tanrsdr. Gn dokuzuncu katnda oturur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yalkn: (Yal/Al). Ate anlam ierir. Yalazlanmak szc ile ayn kktendir.
YALUN HANIM: Ate Tanras.
Atein koruyucu ruhudur. Banda kzl renkli bir yazma (earp) bulunur. Veya srtnda al bir atks
olduu sylenir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yalun: (Yal). Yaln alev demektir. Yalaz, Yalm szcyle de ilgilidir.
YALMAVUZ: Dev.
Edeer: CALMAUS, YELMEVES
Yalmuz olarak da bilinir. ok byk masal yarat. nsan biimlidir. , yedi veya 12 ba vardr.
Siyah yada sar renklidir. Gne ve ayn tutulmas Yelbeenin bu gkcisimlerini yemesi olarak
anlatlr. Devler, atlara dmandr. Ayrca insanlar yerler. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Yalmavuz: Yel Ruh, Canl + Moos Boaz, Boucu
(Eanlam: YELBEEN)
YALPAAN HAN: Ejderha Tanrs.
Btn ejderhalar (Yelbeenler) onun emrindedir. Kendisi de istedii zaman yedi bal bir ejder klna
brnr. Devlerin Tanrs olarak da grlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yalbaan: Yal/Yel + Bke/Beken. Yelbeen dev demektir. Yal szc Moolcada
cezalandrmak anlam ierir.
(Baknz: YELBEEN)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 230
YALVA: Resul.
Peygamber. Tanrnn habercisi. Kitap getirmi olan eli. Trkler tarih boyunca deiik dinlere ve
bunlarn farkl mezheplerine tabi olmulardr. Ama balca; Budizm ve onun Lamaizm mezhebi,
Maniheizm, Hristiyanlk, Musevilik ve slam (Snni ve Alevi mezhepleri) en fazla rabet grm dinler
olarak saylabilir. Bunun sonucunda her birinden deiik unsurlar alnarak Trk kltrne katlm ve
her dinin kurucusu / yalvac deiik anlatlarda yer almtr. Elbette ki, kltrel anlamda benzer
kavramlar daha byk bir hzla yerlemi ve btnlemitir. rnein Mani dinindeki Aydnlk ve
Karanln ezeli ve ebedi sava (Trkede Yaruk ve Karanuk adl iki g olarak yer bulmutur,)
kltrmzn dier eleriyle hzla uyum salamtr. Trkler en son olarak slam dinini kabul
etmiler ve bu din tm Trk Dnyasnn ortak deerlerinden birisi haline gelmitir. Elbette ki baka
dinler de deiik younluklarda ve farkl Trk topluluklar ierisinde varln srdrmektedir. Ancak u
an iin ortak kltrel payda olarak slam dininin varl yadsnamaz bir gerektir. slama gre Allahn
varlna ve birliine inanmak birincil ve en nemli kouldur. Bundan sonra da Hz. Muhammedin
onun elisi olduuna, ardndan da Tanrnn gnderdii (Kuran- Kerimde ad ister saylm olsun
isterse olmasn) dier tm elilere iman etmek gerekir. Kelime-i ehadet Tanklk Sz u ekildedir:
Tanklk ederim ki Allahtan baka tanr yoktur. Ve yine tanklk ederim ki Muhammed onun
kulu ve yalvacdr.
slam ile birlikte bu dinin youn bir biimde kltrmze etkisi olmu ve tm kavramlar yerlemeye
dnce dnyasna hakim olmaya balamtr. Fakat gemiteki birikimlere uygun ve uyumlu olan her
ey daha hzl kabul grmtr. Bu balamda slam dinindeki baz Peygamber kssalar dierlerine
nazaran halk kltrn daha fazla etkilemitir. nk bu kssalardaki baz zellikler zaten gemiten
beri var olan baka anlat elerini artrmaktadr. Ksaca deinilecek olursa, baz Peygamberlerin
hayatlarnda yer alan halk kltrmzdeki anlatlarla btnleen olaylar unlardr.
- Hz.Muhammed (Arapa Muhammad, ayrca Mahmud ismiyle de balantldr): zellikle
Mira kavram halk ve tasavvuf edebiyatnda geni yer tutar. Mira, bazen yanl veya
eksik olarak salt ge ykselme olarak ele alnmtr. Ykselirken kulland Burak adl
binek nemli bir yer tutar halk edebiyatmzda.
- Hz. Musa (branice, Mose; Arapa Musa): Denizi, asas ile yere vurarak ikiye yarmas.
Ayrca asasnn bir ejderhaya dnmesi ilgi ekicidir.
- Hz. sa (branice, Yeu; Arapa Isa): Krlerin gzlerini amas, daha beikteyken
konumas, ayrca annesinin kendisine babasz hamile kalmas nemlidir. Anadoluda Ese
olarak da sylenir.
- Hz.Nuh (branice Noah): Tufan ve insanln atas olarak ortaya k. Byk Tufan,
Anadolu, Mezopotamya ve Ortadouda Smerlerden beri yaygn ve ortak bir anlatdr.
950 yl yaad sylenir. Tufanda dev bir gemi ina etmitir.
- Hz.brahim (Asurca ve Akkada Abraham, branice Avraham): Atee atlmas ve atein
onu yakmamas. brahim Peygamber ayrca Smer kkenli olarak kabul edilir ve Trklerin
atalar arasnda saylr. lk ad Avram (Abram)dr. Kabeyi ina etmitir. Ayrca einin
ayan yere vurarak kutsal suyu (Zemzem) kartmas da yine Trk kltr asndan ok
ilgi ekici bir konu olmutur.
- Hz.Sleyman (branice alomo. Bat dillerine ise Salomon olarak gemitir): Kulara ve
rzgarlara hkmetmesi. Hayvanlardan oluan ordular vardr. Hayvanlarla konumas da
yine dier ilgi ekici bir kavram olarak yer alr.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 231
-
Hz.Yusuf (branice Yosef): Kuyuya atlmas ve ryalar yorumlamas. Kuyular Trk

kltrnde nemli bir yere sahiptir. Ryasndaki gk cisimleri de dikkat eker.
- Hz.Yunus (branice Yonas): Dev bir balk tarafndan yutulmas. Kavmini terk ederek bir
gemiye binip ayrlm, ancak yolda dev bir balk kendisini yutmu fakat kurtulmutur.
- Hz.Davud (branice David): Demircilik sanatn yapmas. Demircilii en yetkin biimiyle
yapabilmektedir. Demiri eliyle ekillendirebildii sylenir.
- Hz.Lokman (Arapa Lukman): slam inancnda bilge ve hikmet sahibi birisidir.
lmszl arad sylenir. Hekimlerin piridir. Bilinmedik diyarlardaki otlardan ilalar
yapar.
- Hz.Eyb (branice Iyyob): Bir maarada, dermansz bir hastalk nedeniyle ile ekmi,
daha sonra Tanr tarafndan bahedilen kutsal bir suyun sayesinde iyilemitir.
Ayrca Ashab-Kehf kssas maaralarla ilgili olarak nemli bir yere sahiptir. Bir maarada ok uzun
yllar uyuyarak daha sonra uyanan genler ve kpekleri anlatlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Yalva: (Yal). Yalvamak fiilinden gelir. Yakarmak, haber vermek anlamlarn tar. Yal
Moolcada cezalandrmak demektir.
(Baknz: YALVAMAK)
YALVAMAK: Risalet Etmek.
Peygamberlik Etmek. Tanrdan haber getirmek. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yalvamak: (Yal). Yakarmak, haber vermek anlamlarn tar. Yalvarmak fiili ile ayn kktendir.
(Baknz: YALVA)
YAPANAY HAN: Kr Tanrs.
Krsal blgeleri korur. Yabani evrenin ve yaban hayvanlarnn gzeticisidir. (Kaynak: Trk Sylence
Yapanay: (Yap). Yapan/Yaban krsal alan demektir. Yaban sz ile balantldr.
YARAN: Su Cini.
Edeer: YEREN
Sularda yaar. Genelde insanlara zarara dokunmaz. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yaran: (Er/Yer/Ar/Yar). Eren (ren / Yiren) kelimeleri ile balantldr. Yaratk, Yararllk, Yardm
kelimeleri ile ayn kk ierir.
YARIMTIK: Yarm nsan.
Tek bacakl, tek kollu, tek gzl, tek dili, tek boynuzlu canavardr. Tek dii kalm canavar tabirini
artrmaktadr. eytani bir karakteri vardr. Ural ve Sibirya Tatarlar ormanda Yarmtk adl bir
yaratn da yaadna inanrlar. Yarm vcutlu veya tek gzl, tek kollu, tek ayakl bir yaratktr.
nsanlar ondan ok korkarlar ve ona beyaz horoz kurban ederler. ok merakldr; kye kadar gelip
dolar, insanlar izler. Ondan kurtulmak iin de ayakkablar, giysileri ters giymek gerekir. Akl da
yarm olan Yarmtk, ters giyinen ayakkabnn izini takip edip ters tarafa ynelirmi. (Kaynak: Trk
Yarmtk: (Yar). Yar ve yarm szcklerinden gelir. Eksik demektir. Sakat veya feli kiilere
de yarm denir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 232
YARUK: Nur.
Edeer: YARU, CARIK, CARUK, CORUK, CORU, ZARIK
Kutsal Ik. Yaam simgeler. Yaam yaratan Tanrnn nurudur. Aslnda slamdaki Nur, Trklerdeki kut
kavram ile de ksmen benzerlik gsterir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yaruk: (Yar). Ik sama anlam tar. Modern fizikteki k demeti elde etmeye yarayan Yark
kavram ile balants ilgi ekicidir. Yaratmak kavram ile de ilgisi bulunmaktadr. Moolca
Yaru szc asalet anlamna gelir, ayn zamanda szcn ezgi anlam tamas da ilgi
ekicidir. Yragu (eski Moolca Yara) ve eski Trke Yar parlamak demektir.
(Kart: KARANUK)
YAIL HAN: Doa Tanrs.
Edeer: CECL (ECL, YEL) HAN
Doay korur, bitkilere can verir. Yedi Altay boyundan birisinin koruyucusudur. Doann yeillenmesini
ve doumunu (bahar) ynetir. Tanr lgenin oludur. Trk kltr doayla btnleik ve onu kendi
paras gibi gren bir yaklama sahiptir. Doay tketmeyi ve onu cansz bir nesne grmeyi hibir
zaman kabul etmemitir. Bunun en somut rnei Yal Handr. Bahar aylarnda derelere ve gllere
dklen stler, kelekleri peynirler, ekmekler hem bir Sa (Kansz Kurban) hem de buralardaki
canllar iin bir besin niteliindedir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yal: (Ya/Ye). Yeil demektir. Yaam, yaamak szckleri ile ayn kktendir. Canllk bildirir.
Ayn k anlamna gelen Yauk/Yak/Ya/Yau szckleriyle de balantldr.
YATIR: Evliya Mezar.
Kutlu kiilerin mezarlardr. Trklerde trbe ve evliya kavramlar zdetir. Burada yatan kiiden
dorudan yardm istemekten veya onu arac klmaktan veya o kiinin ruhuna dua okumaya kadar pek
ok uygulamann znesi konumundadr. slam inanc yalnzca sonuncusuna (ok dikkatli bir biimde
yaplmasna, lm anmsamak amacyla) kstl olarak izin vermektedir. (Kaynak: Trk Sylence
Yatr: (Yat). Yunanca iatros kelimesinden geldii sylense de doru deildir. Trke Yatmak
fiilinden tremitir. Ayrca Yada kelimesi ile de ba bulunabilir.
YATLAMAK: Simyaclk Yapmak.
Edeer: YADALAMAK
Yada Ta ile sihir yapmak. Maddenin niteliklerine hkmetmek, meteorolojik olaylar ynetmek.
Avrupadaki sradam madenleri altna evirme (veya daha genel bir tabirle maddeyi baka bir
maddeye dntrme) giriimleri Simyann asl konusunu olutururken, Trklerde Yada ilemi doal
olaylara mdahale etme abasdr. Yamur veya kar yadrmak bu abann en ok denenen ksmn
oluturur. slam sonras Yamur Duas bu uygulamann ksmen yerini almtr. Marco Polo, Trkler'le
karan Kemir halklarnda da Yada Ta ve yamur yadrma sanatnn bulunduunu yazar. Mool
dneminde Farsaya geen Yadam/Cadam deyimleri sihirli glerle yamur yadrmak anlamna
gelmektedir. Trkler'in Yada Ta'n kullanmalar zerine kaynaklarda ayrntl kaytlar vardr. rnein
bir eserde yle denilmektedir: ''Trkler arasnda, trl renk ve cinsleri olan Yat Ta (Yada Ta) vardr
ki onun madeni Htay ve Tavga Dalar'ndan kar. Bu ta aracl ile yamur, kar, dolu ekilir.
Trkler, bu sanat bilip uygulayanlara ''Yat'' derler. Bu ite yetenekli olanlar, kyn bir yanna
yamur ve kar getirdiklerinde, kyn br yannda Gne aar. Trkler bu ta yanlarnda tarlar ve
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 233
bu ta sayesinde dmanlarna stnlk salarlar. Trkistan'da bir tepeden kan bu talar kentlere
gtrrler, suya asar ve yamur yadrrlar.''(Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yat: (Yad/Yat). Dsallk, uzaklk, eriilmezlik, gizem anlamlarn ierir.
(Baknz: YADA TAI)
YAY: Kutlu Silah.
Edeer: YEY, YEYE, CA, CEYE, SA, SE
Trklerde byk nemi vardr. Gkyzn sembolize eder. Ouz Kaan Bozoklar denen oullarna
Altn Yay e blerek vermitir. (Dier oullarna da oklar e blmtr.) ise Alkm (Gkkua)
Alt Yay veya Alt pli Yay olarak dnlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yay: (Yay/Yaz). Ok atmaya yarayan, iki ucu arasna kiri gerilmi, eri ara. Genilik anlam
vardr. Yaz szc ile ayn kkten gelir. Yay/Cay ayn zamanda ilkbahar demektir.
YAYAK: Yaratc Ruhlar.
Yayaklar olarak oul ekilde kullanlr. Yayguya baldrlar. Trk kltrnde Yayn kutlu kabul
edilmesi bu yaratc ruhlarla balantl olabilir. Yayn kvrk iki ucu tpk hilal gibi boann boynuzlarn
simgeler. Bunlar da g demektir. Bu varlklarn tadklar yaylar bulunur. (Kaynak: Trk Sylence
Yayak: (Yay/Yaz). Yaymak, yaratmak anlamlarna gelir.
(Baknz: YAYGUI)
YAYUI HANIM: Yaratc Tanra.
Edeer: YAYGUI (ZAYAI, ZAYUI, DAYUI) HANIM
ocuk yapmalar iin insanlara kut (yaam enerjisi) gnderir. Gn drdnc katnda yaar. Yaygu
szc ayn zamanda Yayu Hanma bal olan yaratc ruhlarn da addr. Bu ruhlara Yayaklar
(Yayanlar / Yayaanlar) ad da verilir. Tatarlarda Car Cayan adl yaratc bir ruh vardr. (Kaynak: Trk
Yayu: (Yay/Yaz). Yaymak, yaratmak anlamlarna gelir. Yaygaru bahar mevsimi demektir.
(Baknz: YAYAK)
YAYGUI: Yaratl.
Yaygu a da denilir. Canllarn yaratlp yeryzne yayld gndr. Ayrca yaratc tanrlar da
ifade eder. Henz hibirey yokken, heryerde yalnzca usuz bucaksz bir su vardr. Bu durum kaosu
(karmaay) ve karmak tekdzelii simgeler. Fakat bu durum hilik ve yokluk deildir. Sonra bu
suyun iinden toprak karlr. Bu grev Erlike verilir. Ancak Erlik kendisi iin amur saklar. Bunu
anlayan lgen kendisini cezalandrr. Baz efsanelerde ise Ak Ana amur getirmeleri iin Balkl ve
rdei gnderir. Balkl topra kendisi iin saklar. Bunu anlayan Ak Ana onu cezalandrr. karlan
balktan Dnya yaratlr, ikinci dalan rdek kk akl talar karr, bunlarda kylardaki dalar
oluturur. Hibireyin olmad her eyin sonsuz bir su olduu bu ada, gk diye bir ey yokken her
ey sar ve dilsizdir. Yani anlam ve ad yoktur hibireyin. Sayan sylencelerine gre bu sonsuzlukta
nce ad verilerek yaratl balamtr. Ad ise anlam demektir. Yani nce maddenin deil fikrin olduu
gr benimsenmitir. Trk inanna gre doal varlklarn ve nesnelerin tamam ilk yaratlta
insandr; dalar, rmaklar, aalar... Gne eskiden bir erkek, ay da kz ocuuymu, k mevsimi de
kocakarym. rnein kocakar souklar kavramnn bu sylenti ile bir balants olmas
muhtemeldir. Dalar ise yenilmez yiitler olarak grlrler. Bunlarn hepsi daha sonradan bu
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 234
varlklara dnmtr fakat ruhlar yine de ilerindedir. Smer inanna gre balangta gk ile yer
birdi. Daha sonra gk ile yer tanrlar tarafndan ayrlmtr. Smerlerde evrenin kkeni u ekilde
aklanr ve Trk yaratl anlayna paraleldir:
1- Balangta sadece deniz vard. Kkeni veya douu konusunda bir ey sylenmemektedir.
Smerliler onu her zaman varm gibi dnmlerdir. Altay ve Yakut yaratl destanlar da benzer
ifadeler kullanr.
2- Bu denizden bir da da olutu. Bu da yeryz demektir. Ayn zamanda gk ve yer de henz
ayrmamt. Yine Trk yaratl destanlar yeryznn suyun iinde karlan topraktan olutuunu
sylerler.
3- Tanrlar insan biimli olarak kiilik kazandklarnda, An (Gk) eril, Ki (Yer) diildi. Onlarn
birlemesinden hava tanrs Enlil domutur. Enki ise Su Tanrsdr. Trklerde de Gk Ata, Toprak Ana
algs vardr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yaygun: (Yay/Yaz). Yaratmak anlamn ierir. Yaymak fiili ile ilgilidir.
(Kart: KALGANI)
YAYIK HAN: Irmak Tanrs.
Edeer: CAYIK (TAYIK, DAYIK) HAN
Irmaklardan ve gllerden sorumludur. 17 rman kavutuu yerde yaar. Irmaklara, rzgarlara ve
sulara hkmeder. Kams imektir. Byk Tufandan sonra gkyzne kmtr. Su Ylan veya Su
Ejderi klna brnebilir. Yerlerden sular fkrtr. nsanlar ktlklerden korur. Dizgini gkkua,
kams boz alevdir. Kendisine Yayk Kaldrma ad verilen sa (cansz nesne kurban etme) trenleri
yaplr. lkbaharda davarlarn ve atlarn avuzlar (ilk stleri) ile bulgur kartrlarak yaplan lapalar
rmaklara salr. Gn nc katnda oturur. amanlara dnsel yolculuklarnda yardm eder.
Koru (Korucu / Koruyucu) olarak nitelenir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yayk: (Yay/Yaz). Engin, Yaygn veya Kurban Etmek kknden gelir. Ayrca bu kkn yaratmak
anlamda bulunur.
YAYLA YES: Yayla Ruhu.
Edeer: YAZLA (YAYLAV, YEYLEV, CAYLA, CAYLAV, CEYLEV) ISI
Yaylann koruyucu ruhu. Gebe toplumlarda ve yerleik hayata geildikten sonra ise dnemsel
yerleiklik anlaynda yazn konaklanan ky veya obalara Yazla (Yayla) veya Yazdak (Yaylak) ad verilir.
Yayla: (Yay/Yaz). Yazn geirildii, hayvanlarn yayld yer demektir. Ortasnda akarsu
bulunan yksek ve dzlk alan. Yaylamak fiili yazn yaylada oturmak, yaz yaylada geirmek
demektir. Yaz szc otlak demektir.
(Baknz: YE)
YAZAGIL HAN: Devlet Tanrs.
Devleti Korur. Yasalarn ve devlet otoritesinin nemini vurgular. Trk tarihi devlet geleneinin en
kkl uygulamalarn Dnyaya yaymtr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yazagl: (Yas). Yasa szc ile balantldr.
YAZ HAN: Yaz Tanrs.
Edeer: YAY (CAZ, YEY, CEY) HAN
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 235
Yaz mevsiminin tanrsdr. Bu mevsimi dzenler ve zamannda balayp zamannda sona ermesini
salar. Yazn gerekleecek olaylar belirler. Yayla (Yazla) kylerini korur. (Kaynak: Trk Sylence
Yaz: (Yaz/Yay). Yaz Mevsimi. Yln en scak dnemidir. Scaklk ve yaratclk, otlak anlamlar
vardr. lkbahar ise an kkten gelen Cay kelimesi ile ifade edilir.
(Kart: KI HAN)
YAZGI: Kader.
Alnyazs olarak da sylenir. Yeryzndeki pek ok toplumda insann yaayacaklarnn nceden
Tanrsal bir g tarafndan belirlendii ve baz kltrlerde ise bunun bir yere yazlm olduu inanc
bulunur. Trk kltrnde bu yaznn insann alnnda olduu dnlrd. Kader anlay pek ok
inanta mevcut olup, gnmzde bilimsel verilerle de insann bana geleceklerin byk bir ksmnn
kendi elinde olmad kantlanm durumdadr. rnein insann dnyaya geldii a ve yer farkl
olsayd ne olurdu gibi bir yaklamn gz nne alnmas bile insan yaamnn farkl biimlerde
geliebilme olaslklarn ortaya koyar ve modern fizikteki Balang Durumuna Hassas Ballk
ngrs de benzeri iddialar farkl alardan ileri srer. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Yazg: (Yaz). Yaz kelimesiyle ve yazmak fiiliyle ayn kkten gelir.
YAZTIRNAK: Peneli Canavar.
Edeer: CEZTIRNAK, CASTIRNAK
Eanlam: 1. YAZKIYNAK, CEZKIYNAK, CASKIYNAK 2. YAZKIRNAK, CEZKIRNAK, CASKIRNAK
Demirtrnak veya Demirkynak olarak da bilinir. Dalk alanlarda veya ormanlarda yaar. Vcudu
klldr. Bazen normal insan grnmne girer. Derisi koyu konur (kahverengi) olarak ifade edilir.
Bazen kafas kpek ba gibi irkin olarak anlatlr, bazen de gzel bir kz klna girer. elik gibi
trnaklar vardr. Atnda kartaln penelerine benzer. Anadolu da Pene szc ii Kynak, Cynak,
ynak gibi tabirler kullanlr. Bu trnaklar kimi Yaztrnaklarda bakrdandr. Ayaktrnaklar ise kei
trnana benzer. Aileleriyle birlikte yaarlar, birisi ailesine zarar verirse mr boyunca intikam alr.
Bazen de demir burunlu Yaztumuk olarak ilave zellikler eklenir. Kadn klnda olduunda ok
gzeldir fakat burnunu saklar. Demir kollu, demir gvdeli olduu da sylenir. Karakrnak adyla
bilinen versiyonlarda vardr. Bu varlk insana suyun iindeyken zarar verir. Suda oynarken
boulmasndan korkulan ocuklar byle korkutulur. nsanlarn delirmelerine neden olur. Bazen
Castrnak, Caskynak ve Caskrnak birbirinin kardei olan farkl varlk olarak anlatlr. (Kaynak: Trk
Yaztrnak: (Yaz/Yas/Ya/Cas/a). Ayn zamanda birer kelime olan bu kkler farkl lehelerde
demir, tun, pirin ve metal anlamna gelir.
(Baknz: YAZTUMUK)
YAZTUMUK: Demir Burun.
Edeer: CEZTUMUK, CASTUMUK
Kadn klnda olduunda ok gzeldir fakat burnunu saklar. Demir kollu, demir gvdeli olduu da
sylenir. Yaztrnak ile balantl dnlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yaztumuk: (Yaz/Yas/Ya/Cas/a). Ayn zamanda birer kelime olan bu kkler farkl
lehelerde demir, tun, pirin ve metal anlamna gelir.
(Baknz: YAZTIRNAK)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 236
YEK: blis.
Edeer: YK, YEG, Y
nsanolunu yoldan karan ve ktln simgesi olan varlk. Tanrya isyan etmitir. Ksa boylu ve
gl bir varlktr. Alemin karanlk glerini temsil eder. Yerin altnda yaar. Yaka adl kt ruh ile de
balantldr. ak veya ek denilen yine eytan anlamn ieren szck ile de ilikili grnmektedir.
Yi: Verem, Yinik: Dizanteri demektir. Bulgar kltrnde Yaga adl bir cad figr vardr. (Kaynak:
Yek: (/Yi) ve (ak/Cak/Yak). Hastalk, ktlk, fesatlk kavramlarn barndrr. ddia edildii
gibi Arapa veya Farsa kkenli deildir. renmek fiili yine bu kkten gelir.
(Eanlam: AK)
YEL ANA: Rzgar Tanra.
Edeer: CEL (EL, L, CL, ZEL, TIAL) ENE
Moolca: SALHIN (HALHIN) ECE
Macarca: SZEL ANYA
Macar mitolojisinde Zel Ene (Szelanya) olarak bilinir. Eskiden yaamsal unsurlardan birisi saylan
havann hareketli hali olan yel iin alglanan canllk ierii daha sonra ruh, cin gibi kavramlar da
artrmaya balamtr. Macarlara gre dnyann sonundaki byk bir dada bulunan bir maarada
yaar ve bu maarann etrafnda gl frtnalar dner. Bu maaray koruyan Yel Ana kendisi gl bir
kasrga olup eser. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yel: (Yel/Yil/l). Esinti anlam vardr. Havann yer deitirmesi nedeniyle meydana gelen akm.
Ruh, can, gizem gibi anlamlarla ayn kkten kaynaklanr. Rzgar, esinti demektir.
(Yans: YEL ANA)
YEL ATA: Rzgar Tanr.
Edeer: CEL (EL, L, CL, ZEL, TIAL) EDE
Moolca: SALHIN (HALHIN) EEGE
Macarca: SZEL ATYA
Macarlar Zel Kral (Szelkraly) ad da verirler. Dnyadaki tm frtnalarn, rzgarlarn, kasrgalarn,
hortumlarn, tayfunlarn yneticisi olan Tanr. Harman savurmak isteyen kyller Yel Atay yardma
arrlar. O da samandan bir avu alarak atna yem alarak gtrrm. At rzgara dnr ve bir
anda istedii yere ular. Yel Ataya bal iyeler unlardr. Etrsklerde Cel adl bir yer alt Tanrs vardr.
- Holoruk/Holloruk yesi: Hortum Ruhu.
- Kasrga/Gasrga yesi: Tayfun Ruhu.
- Boraan/Buraan/Boran yesi: Frtna Ruhu.
Ruh, can, gizem gibi anlamlarla ayn kkten kaynaklanr. Rzgar, esinti demektir.
(Yans: YEL ANA)
YEL YES: Rzgar Ruhu.
Edeer: CEL (EL, L, CL, ZEL, TIAL) ISI
Moolca: SALHIN (HALHIN) EZEN
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 237
Rzgarn koruyucu ruhu. Her rzgar iin farkl bir ye vardr. Rzgarla balantl olarak u iyeler de yer
almaktadr. Trklerde rzgar hz ve doast gleri anmsatt iin daima ilgi ekici bir konu
olmutur. Belli bal rzgar adlar u ekildedir.
1. Akyel (Akayel): Doudan eser.
2. Bozyel (Bozcayel): Doudan eser.
3. Gkyel (Gkeyel): Batdan eser.
4. Kryel (Krcayel): Batdan eser.
5. Kzlyel: Gneyden eser.
6. Alyel: Gneyden eser.
7. Karayel: Kuzeyden eser.
8. Kuzyel: Kuzeyden eser.
9. Gnyeli (Knyeli): Gneyden / Gndz eser.
10.Tnyeli (Dnyeli): Kuzeyden / Gece eser.
11.Alakyel: Kuzeydoudan eser.
12.Azakyel: Kuzeydoudan eser.
13.Korumyel: Gneydoudan eser.
14.akmakyel: Gneydoudan eser.
15.Tersyel: Scak eser.
16.lyeli: Samyeli. llerden eser.
17.Uluyel: Frtna demektir.
18.Ilyel: Denizden eser.
19.Isyel: Denizden eser.
20.Tanyeli: Sabah eser.
21.Yaaryel: Yamur rzgardr.
22.Kanyel: Kasrga demektir.
Ruh, can, gizem gibi anlamlarla ayn kkten kaynaklanr. Rzgar, esinti demektir. Ayrca, can,
ruh, cin gibi anlamlar kk iinde tar. Yel girmesi kavram bu anlayn en belirgin
gstergesidir. rnein amann, trans halindeki ruhuna Yelgen ad verilir. Yeleen ise yel
gibi hzl, sratli anlamna gelir.
(Baknz: YE)
YELBEEN: Dev.
Edeer: CELBEEN, YEGEN
Yeken biimiyle ksaltlm olarak da kullanlr. ok byk masal yarat. nsan biimlidir. , yedi
veya 12 ba vardr. Siyah yada sar renklidir. Gne ve ayn tutulmas Yelbeenin bu gkcisimlerini
yemesi olarak anlatlr. Devler, atlara dmandr. Ayrca insanlar yerler. Byk kulakl, byk dili,
byk azl deiik trleri vardr. Byk kulakl devler yeraltnda yaarlar. Temir Kulak, Ay Kulak, Kan
Kulak, Kn Kulak, on Kulak gibi isimler mevcuttur. Ana Yelbeen denilen dii devler de bulunur.
Kimi zaman alt duda yerde, st duda gkte bir zenci olarak tanmlanrlar. Demir, Bakr gibi deiik
madenlerle nitelenen trleri olabilir. rnein Demir Yalmavuz, karaam boylu, kara atl, kara
okmarldr. Elinde ou zaman hayvan bal bir sopas veya topuzu bulunur. Bu topuza okmar denir.
Ayrca renklerine gre de deiik Yelbeenler vardr. rnein Sar Yelbeen. Macar efsanelerine
Morout adl dev ile onun soyundan gelen Manumorout adl deve rastlanr. Yelbeen, ormanda
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 238
veya doksandokuz keli yurdunda (lkesinde veya adrnda) yaar. Yelbeen gelirken nce gk
grler, sonra imekler akar, yer sarslr sonra da kara bir bulut grnr. Bazen yelbeen bunun
iinden kar. Yeraltnda karanlklar iinde, dalardaki byk maaralarda ve sularda otururlar. Dev
analar bir gslerini omuzlarna atarlar. nsan ve koyun yemeyi severler. Ruhlar baka bir yerdeki
bir iede veya sandkta sakldr. Bulgar kltrnde elen adl bir ejderha vardr. Macarlarda ise
Sarkan (Sarkany) adnda bir ejderha yer alr. Bazen Yalpagan adl bir ejderha Tanrsndan bahsedilir ki,
szcn Yelbeen ile balants, hatta farkl bir syleyii olduu aktr. (Kaynak: Trk Sylence
Yelbeen: Yel Ruh, Canl + Bke Gl, Kuvvetli,
(Eanlam: YALMAVUZ)
(Baknz: MONGUS)
YELBS: Da Kzlar.
Edeer: YELBZ
Kutsal dan iki kzna verilen ad. Bu dan ad ise Yalbuz veya Albuzdur. ran Mitolojisinde Elbrz
da denilir. Yelbiz szc ayn zamanda ruh, cin gibi anlamlara gelir. Yelbi ad verilen kutsal gce
sahiptirler. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yelbis: (Yel/Yil/l). Ruh, can, gizem gibi anlamlarla ayn kkten kaynaklanr. Yaluy szc
by, tlsm demektir.
YELV: Sihir.
Edeer: LV, CLB, SLBE
Moolca: LB, JLB, JLV
By, efsun demektir. Yelvii veya Yelviin sihirbaz anlamna gelir. (Kaynak: Trk Sylence Szl,
Deniz Karakurt)
Yelvi: (Yel/Yil/l). Ruh, can, gizem gibi anlamlarla ayn kkten kaynaklanr.
(Eanlam: BAI, BY)
(Baknz: ARPA)
YELPN: Cin.
Edeer: YELBN
Ateten yaratlm, grnmeyen soyut varlk. yicil veya ktcl olabilirler. Yelbi ad verilen g,
amann bedenine yerleerek ona sra d gler verir. Yelpinler de bu gce sahiptirler. Bu gc
datan lgen Hann kzlardr. Yel kelimesi bazen bu anlamda il syleyiiyle de karlanr. il ile
balayan kt ruh adlar bulunur. Smerlerde ekil deitiren Vilin adl dii ktcl ruhlar vardr.
Yelpin: (Yel/Yil/l). Ruh, can, gizem gibi anlamlarla ayn kkten kaynaklanr. lenmek sz ile
de balantldr. Hastalk bildiren baz szler bu kkten gelir. rnein; Yelpik astm demektir.
(Baknz: YELPNMEK)
(Eanlam: OR)
YELPNMEK: Cin arpmak.
Edeer: YELBNMEK
Cinlerin musallat olmas sonucu ortaya kan bedensel veya ruhsal hastala yakalanmak. (Kaynak:
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 239
Yelpin: (Yel/Yil/l). Ruh, can, gizem gibi anlamlarla ayn kkten kaynaklanr.
(Baknz: YELPN)
YER: Arz.
Edeer: CER, ER, CR
Moolca: GAZAR
Yeryz de denir. Trk-Mool ve Smer sylencelerinde Diil gc simgeler. Dourgandr. Sami
(gnmzde brani-Arap) kltrnde ise tam tersidir. Havva szc g ve havay artrr (Ava:
Hava demektir. Adem szc ise yeri ve topra ierir (Adama: Balk, amur demektir.) (Kaynak:
Yer: (Yer). zerinde yerleilen (ikamet edilen, yaanlan) anlam vardr. Dnya, toprak gibi yan
anlamlar da bulunur. Moolcada Dnyaya Yertnt denilir.
(Kart: GK)
YERALTI: Aa Dnya.
Yeraltna atlama yoluyla gidilir. Atlamada bu dnya ile dier dnya arasndaki snrlar ortadan kalkar.
Aslnda yerin bir paras olarak da dnlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yeralt: Yer + Alt
(Baknz: YER)
YEREH HAN: Aile Tanrs.
Aileyi ve evi korur. Soan sevdii iin soanlarn yanna kendisine kurban a braklr. (Kaynak: Trk
Yereh: (Yer). Yerlemek fiili ile ayn kktendir. Moolcada Yerh dilek anlamna gelir.
YER YES: Arazi Ruhu.
Edeer: CER (ER, CR) ISI
Eanlam: 1. ORUN (ORIN, URUN, URIN) YES 2. DOYDU YES
Moolca: GAZAR EZEN
Topran koruyucu ruhu. Her arazinin, her tarlann farkl bir yesi vardr. Olduka iri csseli, uzun
boylu ve geni admlar atan orta yal bir kadn olarak betimlenir. Ekili tarlalar korur. Tarla yesi adl
baka bir iye de benzer niteliklere sahiptir. Her yl hasattan nce kurban verilir. Topran her karnda
yaar. Ylan klnda topra korur. nanca gre ay isminin sylendiini topraktan iitir. nk Er
Kulaktu/ir Kulakt (Yer Kula) onu duyar. Anadoluda yerin kula vardr deyimi de bunu ifade
eder. Aynn yaad yer de toprak ve yeraltdr. Yer sadece ay ile deil, kurt, ylan ve benzeri tabu
oluturmu canllar hatta insan ile de iletiim kurabilir. Bu inan ylan, kurt ve benzerleri iin de
geerlidir. Smerlerde de fsldanan sz rzgarn ittii ve alp gtrd inanc vardr. Topran
iinde hibireyi gizli tutmayaca ynnde bir and bulunduu sylenir, bu nedenle gizlice ldrlp
topraa gmlen herkesin bir biimde yerinin bulunmasn salayaca da ifade edilir. Bosna
Hersekde 20. Yzylda Avrupann gbeinde yaanan soykrmda saklanan toplu mezarlar, mavi
kelebekler sayesinde bulunmutur. Mavi kelebeklerin beklenmedik sayda ok grld yerlerde
kaz yapldnda mutlaka mezarlar kmtr. nk bu kelebekler Yavan otu zerine konmakta ve
ondan beslenmekte, Yavan ise mezarlarn topraa sald organik maddelerin bol bulunduu
yerlerde bymektedir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 240
Yer: (Yer). Toprak. Yeryz, dnya. Yerlemek fiili ile dnldnde, zerinde yaanan alan
demektir. Yeri/Yiri rehber anlamna gelir.
(Baknz: YE)
YER-SU: Doa Katman.
Edeer: YARSUB, YARSUV
Yer ve su ruhlarn da ieren doal varlklarn tamamndan oluan bir klttr. Bu anlamda kutsal bir
g ve yaam enerjisidir fakat maddi varlklardan da soyutlanm deildir. nsanlar bu enerji ile ve bu
enerjiyi tayan soyut varlklarla dorudan irtibat ve iletiim kurabilirler. nk insana en yakn olan
soyut katman burasdr. Mool Bayranda simgesel olarak yer alan unsurlardan birisidir. Yer Su
ruhlar ise kendi ilerinde birka byk alt kategoriye ayrlabilir fakat bu kesin bir snflandrma
deildir. nk alt kategorilerden ziyade bu ruhlarn hemen her nesne, canl veya doal varlk ile
ilikili olarak yzlercesinin tespit edilebilecei gerei daha byk nem tamaktadr. Yine de kabaca
yle genel bir snflandrma yaplabilir. Da Ruhlar, Orman Ruhlar, Ev Ruhlar ve Su Ruhlar en ok
neme sahip olarak ortaya karlar. Dier ruhlar bunlarn iinde veya bunlara bal olarak yer alan
soyut varlklar olarak dnmek mmkndr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yarsuv: Yer + Su
(Kart: GK-KALI)
YERTANRI: Arz lah.
Edeer: YERTENGR, CERTENGER
Yeryz Tanrsdr. Bazen ktlkleri ve insani, ve nefsani oluumlar temsil eder. Gktanr yannda
ikinci planda kalr. Soyuttur. nsan biimli olarak tasvir edilmemitir. Yeryz veya Dnya Yertin /
Yerdin olarak ifade edilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yertanr: Yer + Tanr
(Kart: GKTANRI)
YILAN ATA: Ylan Tanr.
Edeer: ILAN (ZILAN, CILAN, ILAN, YIL, ZILANGA) EDE
Ylanlarn kendisinden tredii efsanevi yaratk. Kara Ylan olarak betimlenir. Belinden aas ylan,
st ksm insan olarak betimlenir. Fars kltrnn etkisiyle ahmaran tabiriyle zdelemitir. Yerin
yedi kat altnda yaar. Her tr derde deva bulabilir. Ylan bu nedenle tbbn semboldr. Pek ok
dinde insanolunu kandrarak cennetten kovulmasna neden olan varlk, ylan klna girmi
eytandr. Bazen boynuzlu olarak betimlenir. Tek boynuzu vardr. ift boynuz nasl evrensel dzeni
(kartlarn birliini) simgeliyorsa tek boynuzda dzensizlii, eksiklii, eytani varl temsil eder.
Karanlk dnyadaki varlklar hep tek boynuzlu, tek kollu, tek bacakl varlklardr. (Veya tek saylar;
bacakl at gibi) Smerlerde Azag adl byk bir ylan vardr ve Trk kltrndeki Aza adl ktcl
varlklarla da balantl grnmektedir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ylan: (Yl). Ylmak fiilinden gelir. Ylmak korkmak, ekinmek demektir demektir. Moolcada
ayn kkten gelen aldan (eski Moolca Sldang) ve eski Trke Yalang ise plak demektir.
Ylann tysz olmasyla balantldr.
(Yans: YILAN ANA)
YILAN ANA: Ylan Tanra.
Edeer: ILAN (ZILAN, CILAN, ILAN, YIL, ZILANGA) ENE
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 241
Ylanlarn kendisinden tredii efsanevi yaratk. ahmaran ou zaman dii olarak tanmlanr.
Ylanlara hkmeder. Ylan ordusunun banda birgn dnyay istila edeceinden korkulur. Ak Ylan
olarak betimlenir. Yer alt glerini temsil eder. Ylan Anann karnnn altn eliyle svazlayan birinin
hereyin srrna vakf olacana inanlr. Ylan (Zlan adyla) tatarlarn ve bakentleri Kazann simgesi
olarak kabul edilmitir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Ylan: (Yl). Ylmak fiilinden gelir. Ylmak korkmak, ekinmek demektir. ine olduu sylenir
fakat Trkeden inceye gemi olma ihtimali olduu gibi, benzer kelimelerin birbirine
uyarlanm olmas da mmkndr.
(Yans: YILAN ATA)
YILDIZ HAN: Yldz Kaan.
Edeer: ULDIZ (ULDUZ, YULDUZ, YOLDUZ, YONDOZ) HAN
Ouz Hann gksel einden olan oullarndan birisidir. Yol gsterici, yn buldurucu nitelikleri bulunan
ve parlaklklar nedeniyle daima dikkat ekmi olan yldzlarn simgesel olarak kiilie
brndrlmesidir. Ayrca yldzlar yaratln balangcn temsil eder. Ongunu Atmacadr. (Kaynak:
Yldz: (Yl). Kendiliinden k yayan gk cismi. Ik yaymak anlam vardr. Yldrm sz de ayn
kkten gelir.
YILGAYAK: Nevruz.
Edeer: CILGAYAK
Yln ilk gndr. Bahar bayram olarak kutlanr. 21 Mart 22 Marta balayan gece gndnmdr.
Gece ve Gndz eitlenmitir. Dnyann yeniden doumu olarak alglanabilir. O gece tam o anda
btn doa ve tm kainat bir anlk bir uykuya dalar. Irmaklar bir an iin durur sonra yeniden akmaya
balar. Evrenin Uyuduu Bille (Alemin Yatt Zaman) ad verilen bu anda canl cansz tm varlklar
bir anlk bir uykuya dalarlar. Baka bir deyile bir an iin lp geri dirilirler. O bir anlk vakit aslnda
yaradltan bu yana o anda geen tm zamanlar iinde barndran bir andr. Dnya sanki yeni batan
yaratlr. Yaratltaki kaosun bitip dzenin balad iin bir anlamda mutluluk duyulur. Dnyann
soluu snr, yeryzne yemyeil ipek bir hal serilir. Nevruz szc Farsada Yenign demektir. Ulu
Bey takviminde de yln ilk gndr. Dier ad Ulugn (Ulu Gn)dr. Gndz ve Gece eitlenir. O
gece evdeki tm kap kacak taze su ile ykanr. Gn doarken insanlar gidip akarsuda veya pnarlarda
ellerini yzlerini ykarlar veya slam inancyla balantlandrarak yunup klarlar (abdest alrlar). nana
gre Tanr insan bu gnde yaratmtr. Adem ile Havva bugnde yeryznde kavumutur. Hazreti
Alinin bugn doduu varsaylr. Ergenekondan Bozkurtun nderliinde bugn klmtr. Yeni yln
ilk ayna Olak Ay ad verilir. Daha baka pek ok isim kullanlr: Ekin Bayram, Gollu, Gutan, Tagrtoy,
Ulus Gn, Yazba, Ylsrt, Yak, Ihyah, Isyah, Bozkurt Bayram, ller Bayram gibi Trk tarihinde
ve kltrnde kkl bir gemii bulunmaktadr. Trklerin Ergenekondan k gnnn yirmi bir
marta rastlad kabul edilmektedir. On ki Hayvanl Trk Takviminde ylba da ayn gne
rastlamaktadr. Ouz Kaann bu gn kutsal saydn ve bayram gibi trenlerle karlad
bilinmektedir. Seluklu Sultan Celaleddin Melikah, devrin uzay bilimcilerini bakenti sfahanda
toplam, kendi adyla anlan Celali Takvimini yaptrmtr. Bu takvime gre ylba yirmi bir marttr.
Akkoyunlu Hkmdar Uzun Hasan, Nevruz gnn ylba kabul etmi, vergileri buna gre
dzenlemitir. skitlerin lk nsan olarak kabul ettikleri Targutayn olu olan Kolaksayn dn
gnnn yani yeryznn ilk toyunun (enliinin) nevruzda yapldna inandklar ve bu yzden
bugn kutladklar bilinmektedir. Trkler gre Navruz gnnde u olaylar gereklemitir.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 242
1. Dnya bugnde yaratlmtr.
2. lk insan bugn yaratlmtr.
3. Hz. Nuhun gemisi bugn karaya oturmutur.
4. Hz. Muhammede bugn peygamberlik verilmitir.
5. ii ve Alevi inancna gre Hz. Ali bugn domutur.
Ylgayak: (Yl). Yl szcnden gelmektedir. Yln geii demektir. Yl ve kaymak szcklerinin
bileimi de olabilir.
(Baknz: KOSA)
YILMAYA: Kanatl At.
Edeer: CILMAYA
Uan At. Kanatlar vardr. Genelde beyaz veya kara (tek renk) bir at olarak betimlenir. Beyaz kanatlar
vardr ve Kuday (Tanr) tarafndan yiitlere yardmc olmas iin yaratlmtr. (Kaynak: Trk Sylence
Ylmaya: (Yl). Hzll ifade eder. Yldrm kelimesiyle ayn kke sahiptir. Ylmank, parlak
demektir. Ylmak ise korku bildirir.
(Baknz: TULPAR)
YO HAN: Yeralt Tanrs.
Edeer: YO HAN
Yeraltn korur. Yokoluu simgeler. Dokuz kat olan yeraltn (cehennemi) ynetir. Karanlklar iindedir.
Kimseye grnmez. Yaad yer Ulu Kaynn kklerinin altndadr. Olunun ad ise So Handr.
Yo: (Yo/Yok). Yokluu artrr.
YOL YES: Yol Ruhu.
Edeer: YUL (COL, ZOL, YOLAK) ISI
Eanlam: RE YES
Moolca: COL (ZOL) EZEN
Yollarn koruyucu ruhu. Her yol iin farkl bir ye vardr. Yol ayn zamanda yasa ve dzeni, mutluluk ve
huzuru temsil eder. Talih ve doruluk gibi kavramlar ierisinde barndrr. Yol doru bilineni yapmak
demektir. Yol yesi, kt niyetli insanlar her gn yrdkleri yoldan artabilirmi. Hi beklenmedik
bir anda bu tr insanlar bildik bir yoldan giderken kendilerini karanlk orman iinde bulurlarm.
Bazen de kar frtnasnda insanlar evleri etrafnda dolanp dururlar, eve girecek yolu bulamadan
donup lebilirlermi. Sabah olunca kyller yolunu arm ve donmu insan evin etrafnda
bulurlarm. eri szc ky ky gezen seyyar satc demektir ve masallarda yollarda hep onlara
rastlanr. eri/Car Moollarda da ayn anlama gelir. Eskiden eek veya katrlarla gezen erilere
1900l yllarn sonrasnda dahi rastlamak mmknd, bir ksm ise kk kamyonetlerle bu ii
yapmaktaydlar. Yollarn dier vazgeilmezleri ise Haydutlar (Urular) ve ingenelerdir. Yolak yesi ise
patikann koruyucu ruhudur. Geitlerin de yeleri vardr, mesela Yakutlarda Attuk i, geitleri ve
aaklar koruyan ruhlar ifade etmekte kullanlan bir kavramdr. Yollar Trk kltrnde ynler ile
balantldr ve kalelerde ve ehirlerde k kaplar da ynlerle belirtilir, bu kaplardan yollar belirtilen
ynlere doru gider. Balca ynler deiik ive ve lehelerde yle adlandrlr:
- DOU/DOI: , s. Kn, Kns. Gndousu.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 243
- BATU/BATI: Bats, Bay. Knbats, Knbay. Gnbats.
- KUZAY/KZEY: Tndk, Tnyek, Gntndk. Tney.
- GNEY/KNEY: Ttk, Knyek, Gnttk. Tey.
Moollarda Zol Zaya (Yol Yaratan) yani kaderi tayin eden eklinde tanmlanan bir ongun vardr ve
Zar Zarga (Yar Yargc) yani adalet salayan ile bir ikli tekil ederler. Moolca zol, talih demektir. Yol
Yaya 19 yolun birletii yerde yaar. Yar, yarm anlamnda olabilir nk tek kolludur. rnein, bu
anlay ve yaklam Pir Sultan Abdalda en keskin biimde aadaki ekilde ifadesini bulmaktadr.
Kadlar mftler fetva yazarsa
te kement ite boynum asarsa
te haner ite bam keserse
Dnen dnsn ben dnmezem yolumdan
Yol: (Yol/Yul). Ulamda kullanlan dzenlenmi, uzayp giden arazi paras. Yerleim alanlarn
birbirine balayan dzlenmi toprak paras. Ayrca yntem, slup, dinsel uygulama ve yaam
anlamlarn da mecazen ierir. Yol kavram dou toplumlarnda ve Trklerde nemli bir yere
sahiptir. Moolcada Col, Buryatada Zol olarak geer. Colay, aya uurlu demektir. Yolu
szcnn peygamber anlam da bulunur. Yula szc de ayn kkten gelir ve meale,
pnar, ruh demektir.
(Baknz: YE)
YOM: Baht.
Edeer: YUM
Uur, ans, Talih, Baht. Uurlu nesne (Yom Ta gibi). Ayn zamanda mutluluk, nee demektir. Ural
dillerinde ise Tanr anlam tar. Tuvalarda yer alan ve kt ruhlarn kovulmasn ve bycl ieren
merasimin ad Dom eklinde geer ve d/y dnmesi ile birebir Yom szcdr. (Kaynak: Trk
Yom: (Yum/Yom/Com). yilik, kader gibi anlamlar ierir. By, byl sz, dua gibi anlamlar
da bulunmaktadr. Yomak (Bilmece) ve Comog (Destan) szcklerinin de bu kavram ile
balantl olduu sylenebilir. Yomya (Comya, Yomza, Yumza, Cumza) eklinde ifade edilen ve
aman anlamna gelen szck yine bu kkle ilgilidir. Moolca Dom, Domog kelimeleri ise
by demektir. Moolcada Yum, nesne demektir. uvalarda ise Yum aman manas tar.
YOMAK: Destan.
Edeer: YOMOK, COMOK, COMOG, YUMAH, NOMOK, NIMAK, NIBAK, ZOMOK, ZUMAK, ZUMBAK
Moolca: DOMOG
Dizeli ve uyakl olarak uzun iirler eklinde anlatlan ykler. Sylencelerin en dikkat ekici ve aklda
kalc, en ok ilgi eken anlatm yollarndan biridir. Yomaklar (destan okuyucular) en az yllk bir
eitim ve deneyim sreci yaarlar. Manas ad verilen Manas destan okuyucular en ok
bilinenleridir. Krgz destan okuyucusu Sayakbay Karalayav gelmi gemi en iyi Manas olarak kabul
edilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yomak: (Yum/Yom/Com). Anlatmak, sylemek anlamlar vardr. Yom (baht, talih) ile de
balantldr. Eskilerin yklerinin kiilere olumlu etki yapaca veya onlardan g alnaca
inancn akla getirmektedir. Tungus Manu dillerinde Nmka/Nma olarak yer alr. amanlk
yapmak, amann hikaye anlatmas, gemiten haber vermesi gibi manalar tar.
(Eanlam: KAY, OLONGU)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 244
YORU: Kehanet.
Edeer: YUR
Moolca: YOR
zellikle ryalardan sonu karmak. Yormak fiili bu anlamda kullanlr. Yoru ve Yoruu kahin
anlamna gelmektedir. Rya yorumlar pek ok kltrde olduu gibi Trklerde de her zaman ilgi oda
olmutur. Gnmzde modern psikoloji dahi insan bilinaltna inmenin yollarndan birisi olarak rya
zmlemelerine bavurur. Ancak rya yorumculuu ile bu psikanaliz teknii elbetteki birbirinden
farkl eylerdir. slamiyette rya yorumlamann Allah vergisi bir yetenek olduuna ve bunun en yetkin
rneklerinin de Hz. Yusufda grldne inanlr. Rya yorumlama ve kehanet yeryzndeki ister
ilkel, ister ada tm toplumlarda bir biimde mevcuttur. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Yoru: (Yor/Yur). Yormak, yorumlamak fiillerinden tremitir. Yorulmak (bitkinlemek)
anlamyla da mecazen veya uzaktan balantldr, bu anlam kehanetin yoruculuunu ve
zorluunu vurgular.
YU: Cenaze Treni.
Edeer: YO, YI
Cenaze treni, cenaze yemei gibi anlamlar vardr. l bir adra koyulup, etrafnda dokuz kere
dolanlr. Bylece ruhunun ge kacana inanlr. Cenaze merasimlerinde Au, Sagu veya Yuu ad
verilen ezgili kouklar okunur. Bunlarn hepside lnn arkasndan yaanan yas srecindeki acy
davurma ile ilgilidir ve benzer anlamlar ierir. slam dini yas srecinin uzatlmasn ve kendine zarar
verecek ekilde dvnmeyi yasaklamtr. Cenaze merasimleri yeryzndeki tm kltrlerde byk
neme sahiptir, nk bilinmeyen bir diyara yaplan bu yolculuk her zaman gizemini korumutur.
1. At (Au), 2. St (Sagu), 3. Yut (Yuu): Mersiye. lnn arkasndan okunan yas iiri.
Yu: (Yu/Y/A). Alamak anlamn tar. At, au, alamak, ylamak, yut gibi szckler
hep birbiriyle balantldr. Ylamak/Yulamak szc alamak demektir. Ayrca Yo/Yo/Yok
kknden yokoluu da artrr.
YUVHA: ahmaran.
Edeer: YUHA
Sylencesel srngen. Ylan krk yl yaarsa Bkeye (ejdere) dnrm. Bke de krk yl yaaynca
Yuvha olurmu. Baz sylencelerde bin yl yaayan ejderhann Yuvhaya dnt anlatlr. Gzel bir
kz klna girebilir ancak bu kzn gbek delii yoktur ve bylece onun Yuvha olduu anlalabilir.
Doyacak kadar su imezse lr. Irmaklarn nn keser ve kurban ister. Yoksa suyu brakmaz.
Moollar, Olgoy Korkoy (Barsak Solucan) dedikleri ve dev bir ylana benzeyen yaratn lde
yaadna inanlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yuvha: (Yuv). Yuvanmak, kvrlmak, dnmek, dndermek anlam tar. Yuvarlak szyle ayn
kktendir. Moolca Zuha/Zuvha kelimesi ate ve ocak manas tar.
(Baknz: BKE, EBREN, YILAN ATA, YILAN ANA)
YULA: Rya Ruhu.
Edeer: ULA, YOLA
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 245
nsan ruhunun hareketli ksm. Hayalgc. lham ve vahiy kavramlar ile balantldr. nsan vcudunu
geici olarak terk edebilir. Bazen bu durumu hissetmek bile mmkn olmayabilir. Ayn zamanda
meale demektir ve ruhun bir eit ate veya k (enerji) olarak grldnn en gzel rneidir.
Yula: (Yol/Yul). Soyutlanmak, rya grmek anlamlarn ierir. Su kayna ve meale gibi
anlamlar da ierir. Kral ve ululuk anlamna da sahiptir. Yular (dizgin) szc ile ayn kkten
gelir. Yol (talih) kelimesiyle de balantldr.
(Baknz: YULAMAK)
YULAMAK: Rya Grmek.
Ruhun hareketli ksmnn bedenden ayrlarak soyut diyarlara yolculuk yapmas. Ayrca srad, esin
kayna ryalarn grlmesi iin de Yulamak tabiri kullanlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Yulamak: (Yul). Yula fiilinden gelir. Soyutlanmak, rya grmek anlamlarn ierir. Yula
szcnn su kayna ve meale anlamlar da vardr.
(Baknz: YULA)
YUMUU: Melek.
Tanrnn hizmetinde bulunan, nurdan yaratlm, kutsal varlklardr. Kendilerine verilen emirleri yerine
getirirler. Anadoluda Yumu Buyurmak, i yapmasn iin grev veya emir vermek demektir. (Kaynak:
Yumuu: (Yum). Yumu kelimesi hizmet anlamna gelir. Yum/Yom (kutsallk) kavramyla da
balantldr.
(Eanlam: TNKR)
YUNAK YES: Hamam Ruhu.
Edeer: MUNSA, (MUNA, MONO, MUNA, YUNA, YONAK) ISI
Eanlam: 1. CA (CALIK) YES 2. MEK YES
Hamamn koruyucu ruhu. Ksa boylu bir ihtiyar klnda olduuna inanlr. nsanlara temizlii retir.
Gne batt zaman ve gece yars hamama girilmez, nk bu saatte ye kendisi ykanr. Hamamda
ykanrken kii yzn sabunladktan sonra temiz su dolu leeni bulamazsa ya da hamamdan gitmek
zereyken ayakkablarnn kaybolduunu grrse, bunlar onun akalardr. Tatar Trkleri, hamamda
ykandktan sonra her eyi temizleyip, eyalar yerine kaldrrlar ve Yunan ss sana, huzuru
bana!diyerek karlar. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yunak: (Mun/Yun). Yunak hamam demektir. Yunmak szc ykanmak temizlenmek
anlamlarna gelir. Yunup szc eski Trkede abdest demektir.
YURT YES: Memleket Ruhu.
Edeer: YORT (CURT) ISI
Aslnda Ev yesi ile de balantldr. nk yurt ayn zamanda adr demektir. Anlam genilemesiyle
vatann koruyucu ruhu anlamna da geldii de sylenebilir. Kimi kltrlerde adrdaki ocakta
yaadna inanlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yurt: (Yur/Yor/Yr). Moolcada adr demektir. Trkede anlam kaymasna urayarak vatan,
memleket anlamlarn ierir hale gelmitir.
(Baknz: YE)
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 246
YUTPA: Yeralt Ylan.

Edeer: YUTMA
Yeraltnda yaayan ve ejdere benzeyen devasa iki ylandan birisidir. atal kuyruklu ve drt ayakldr.
Yeil baldrl, ak gsl, kayk gibi yass enelidir. Erlikin sarayn korur. Dier ylan ise Abradr ve
ikisinin ad birlikte anlr. Bir yanay (fili) tek lokmada yutabilir. Ker Yutpa, Ker Abra, Ker Arat
birlikte anlr. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yutpa: (Yut). Yutmak, yemek anlamlarn ierir.
(Baknz: ABRA, ARAT, DOYDU)
LTFEN, BU E-KTABI
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 247
-ZZADA HAN: Rzgar Tanrs.

Edeer: YADA HAN
Moolca: ZASA HAN
Rzgarlar ve frtnalar onun emrindedir. 13 rzgarn kesitii yerde yaar. Yamur yadrr, frtnalar
estirir. Yada Tann sahibi ve hakimidir. Rzgarlarn zerine bir ata biner gibi binip yolculuklar yapar.
stedii yere bylece bir anda ular. Kahverengi bir at vardr ver bu atn ahin kanatlar bulunur.
Onunla birlikte rzgarlar srer. Moollara gre bu Tanr Boa klna girer. Yada ta doa olaylarn
kontrol edebilen, zellikle de yamur yadrabilen byl bir tatr ve kamlarn kullanabilmesi iin
yeryzne Zada Han tarafndan gnderilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Yada: (Yad). Dar anlam vardr. nsann gcnn dndaki olaylar ifade eder. Moolca Zad
mzrak demektir. Zavar ise esinti anlam tar. Zasa/Dasa ise eski Moolcada cezalandrmak
demektir. Manuca Dasa kelimesi de dzeltmek manas tar.
(Baknz: YADA TAI)
ZARLIK HANIM: Yarg Tanras.
Edeer: YARLIG HANIM
Yarglar korur. Zarlk Hanm 17 byk gkyz mahkemesinin en banda bulunur. Trk Mool
kltrnde adalet ve yarg ok nemli bir yere sahiptir. Adaletli davranmayan yneticilere ilenilir
(lanet edilir) ve balarna en kt felaketlerin geldiine inanlr. Moollarda Zar Zarga (Yar Yargc)
yani adaleti salayan eklinde tanmlanan bir ongun (totem) vardr ve Zol Zaya (Yol Yaratan) yani
kaderi tayin eden ongun (totem) ile bir ikili tekil ederler. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz
Karakurt)
Zarlk: (Yar/Zar). Yarglamak ve Yarlgamak (affetmek) fiili ile ayn kktendir. Kskanlk anlam
da tamaktadr. Trklerde Yarg/Yargu, Moollarda Yargan szckleri hakim demektir ve
bu kelime ile ayn kkene sahiptirler.
ZAYAAN HAN: yilik Tanrs.
Edeer: YAYAGAN (ZAYAGAN) HAN
Kt ruhlara kar mcadele eder. Bar salamak iin mcadele eder. Bu balamda Bar Tanrs
olarak da grlebilir. (Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)
Zayaan: (Yay/Zay). Yaymak (yaratmak) fiili ile balantldr.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 248
ZZL: Dev Ku.
Edeer: ZUZULO
Trk sylencelerinde ad geen devasa bir kutur. Kanadn vurunca rzgar eser. Smerlerde Zu adl
bir frtna karan ku vardr. Smer mitolojisinde aslnda frtna Tanrs olan Zu yeraltnda yaar ve
istediinde ku klna girerek kanadyla frtnalar karr.
Zzl: (Zu/Z/S). Szlmek (umak) fiili ile alakal olabilir. Moolcada Zuh, srmak
anlamna gelir.
LTFEN,
BU E-KTABI
TM TANIDIKLARINIZA
HEDYE EDN!
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 249
KAYNAKA
AIKLAMA: Aadaki yaptlarn sonundaki kendi kaynaka listelerinde gsterilen eserlerde tek tek
incelenmi ve karlatrmalar yaplmtr. Bu nedenle mevcut liste aslnda bir refarans grubudur.
Aada ad geen ve kaynaka listelerinde belirtilen eserlerde yer alan her tr bilgi alnt olup, ayrca
bunlarn belirtilmelerine gerek duyulmamtr. Ancak yazarn kiisel derlemeleri ve grleri de
bulunduu iin bunlarla ilgili olarak kaynak gsterilmesi zorunludur.
1. TRK MTOLOJS, Bahaeddin el.
Trk Dil Kurumu Yaynlar, 1971
2. TRK MTOLOJS ANSKLOPEDK SZLK, Celal Beydili (Memmedov).
Yurt Kitap-Yayn, 2004 (lk Bask: Azebaycan)
3. TATAR TRKLERNDE MTLER VE NANILAR, ulpan Zaripova etin.
Ahmet Yesevi niversitesi, Bilig, 2007
4. MAKALELER, Yaar Kalafat.
(Baslm ve/veya Kiisel nternet Sitesinde Yaynlanan)
5. ELMA, Deniz Karakurt.
Cinius Yaynevi Sosyal Yaynlar, 2009
6. TRK DL SZL, Orhan Hanerliolu.
Remzi Kitabevi.
7. VKPED NTERNET ANSKLOPEDS, Anonim (ok Yazarl).
Konuyla ilgili mevcut olan tm maddeler: Trke, ngilizice ve Almanca evirilerle, 2011
8. BYK LARAOUSSE, ok Yazarl.
Milliyet Gazetesi Yaynlar.
9. TRK DL KURUMU TRK LEHELER SZL
http://www.tdk.org.tr/lehceler/
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL
S a y f a | 250
DJTAL MATERYAL
ISBN:978-605-5618-03-2 no.lu,
TRK SYLENCE SZL
adl eserin e-Kitap srmdr.
zinsiz baslamaz.
Deniz
KARAKURT
TRK SYLENCE SZL

Deniz Karakurt - Türk Söylence Sözlüğü

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Deniz Karakurt - Türk Söylence Sözlüğü

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

e-KTAP

YAZARIN ZNYLE GEREKLETRLMEKTEDR.

ATILAN NEML BR ADIM OLACAKTIR.

Trk Lehe ve iveleri,

ONK YA VE ZER OKUYUCULAR NDR.

Google Kitap Projesine dhildir.

Kaynak gstermek kaydyla her tr alnt yaplabilir.

DENZ KARAKURT, 2011

TRK SYLENCE SZL

Dnya bir deniz idi; ne gk vard, ne bir yer,

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

-AABA HAN: Ay Kaan.

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

Adsz: (Ad/At). Ad olmayan demektir. Ayn zamanda at szcyle de balantlr ve bu

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

AL ANA: Ktlk Tanras.

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

(Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

(Kaynak: Trk Sylence Szl, Deniz Karakurt)

TRK SYLENCE SZL

Ata: (Ad/At). Ad isim szcyle balantldr, kendisinden ad alnmay ifade eder.

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL

B Harfi in Aadaki Sayfann Bana Geiniz

TRK SYLENCE SZL

-BBADI HAN: Felaket Tanrs.

TRK SYLENCE SZL

BAKIRDA: Yeralt Da.

TRK SYLENCE SZL

TRK SYLENCE SZL