APLIKASI HIBAH DI MALAYSIA DAN ISU-ISU YANG BERKAITAN DENGANNYA

Abstrak
Hibah adalah salah satu kontrak Islam yang terjadi apabila seorang pemberi hibah
memindah milik hartanya dengan kerelaan bebas (tanpa mengharapkan balasan)
kepada penerima hibah tanpa melibatkan apa-apa bayaran terhadap perpindahan
milik tersebut.Amalan hibah di Malaysia pada masa ini sangat meluas sehinggakan
mencakupi insitusi kewangan Islam, sistem takaful Islam sistem pengurusan harta
dan banyak lagi. Antaranya perkara yang dibincangkan di dalam artikel ini adalah
mengenai perbincangan aplikasi hibah dalam Sistem Kewangan Islam, Sistem
Takaful, Sistem pengurusan Harta dan kes-kes yang membincangkan mengenai isu
hibah.
Kata kunci: Hibah, sistem kewangan Islam, takaful, undang-undang Islam
Hibah ia an Islamic contract to transfer ones ownership, with free will, of a
property to another without any exchange for the transferred property.Grant
practices in Malaysia is currently very widespread even accounting for Islamic
financial institutions, Islamic takaful system property management system and
more. Among the matters discussed in this article is about the grant application
discussion in the Islamic Financial System, Property Management System and the
cases discussed the issue of grant.
Pendahuluan
1. Konsep Hibah
Hibah adalah pemberian sesuatu harta semasa hidup (disposition intervivos) daripada seseorang
kepada suatu pihak yang lain secara sukarela tanpa ada balasan atau tukaran. Pindah milik hibah
bertaku semasa penghibah ( pemberi) masih hidup. Ia juga mestilah dilakukan dalam keadaan
yang sihat kerana hibah ketika sakit akan mengambil hukum wasiat, iaitu setakat satu per tiga
harta sahaja. Menurut pandangan ulama, tindakan hibah ketika sakit adalah sah dengan syarat
menyatakan bahawa barangan sudah diserahkan semasa penghibah masih sihat (qabd) . Dalam
hal ini, unsur kerelaan sangat penting dan sebarang tindakan paksaan dalam proses hibah adalah
batal (Jasni Sulong2011: 109).
Hibah boleh diberikan kepada sesiapa sahaja sama ada kepada waris atau bukan waris. Menurut
jumhur, anak-anak sendiri juga harus mendapat hibah kerana sekiranya hibah harus diberikan
kepada orang luar ( al-ajanib) sehingga keseluruhan harta, maka pemberian kepada anak-anak
adalah lebih utama. Sabda Rasulullah SAW dalam hadisnya: ""
yang bermaksud sedekah yang terbaik ialah ke atas mereka yang mempunyai hubungan
keluarga yang rapat.

1.1 Definisi Hibah

Hibah secara bahasa adalah adalah berasal daripada perkataan arab yang berasal daripada
kata kerja wahaba yang bermaksud tabarru atau pemberian tanpa balasan (Nasrul
Hisyam 2011:2). Hibah dari segi bahasa bermaksud pemberian, sama ada dalam bentuk ain
atau selainnya. Ia merangkumi hadiah dan sedekah. Ketiga-tiga istilah ini mempunyai
makna yang hampir sama. Perbezaannya adalah dari aspek tujuan pemberian itu; di mana
sedekah ialah suatu pemberian yang bertujuan untuk mendapat pahala di akhirat dan ia
biasanya daripada yang kaya kepada yang miskin; manakala hadiah pula ialah pemberian
untuk memuliakan seseorang dan biasanya ia ada hubung kait dengan sesuatu perkara.
Dengan ini dapat dirumuskan bahawa setiap sedekah dan hadiah ialah hibah, tetapi bukan
semua hibah ialah sedekah dan hadiah (Mohd Zamro Muda 2008:2)
Hibah pada istilah syarak ialah suatu akad yang mengandungi pemberian milik oleh
seseorang secara sukarela terhadap hartanya kepada seseorang yang lain pada masa
hidupnya tanpa balasan (iwad). Secara lebih khusus lagi, hibah ialah suatu akad
pemberian milik ain harta daripada satu pihak kepada pihak yang lain tanpa balasan (iwad)
semasa hidup secara sukarela, bukan mengharapkan pahala di akhirat dan memuliakan
seseorang, dengan menggunakan lafaz ijab dan qabul atau seumpamanya (Mohd Zamro
Muda 2008:2)
1.2 Rukun Hibah
Jumhur ulama mengemukakan bahawa rukun hibah ada empat (Abdul Rahman et.al: 160):
1. Orang yang menghibahkan (al-wahib)
Orang yang memberi itu mestilah seorang yang ayak memilik barang dan
mempunyai kebebasan untuk menguruskan barangan itu. Tidak boleh berhibh
harta yang dipunyai oleh orang lain atau harta yang dipegang amanah bagi
pihak orang lain seperti hart anak yatim atau harta orang yang tidak sempurna
akal (Ahamd Tarmizi Jusoh: 2009:81).
2. Harta yang dihibahkan (al-mauhub)
3. Lafaz Hibah
Ijab adalah ucapan penawaran barangan hibah itu seperti Aku berikan basikal
ini kepada kau (Ahamd Tarmizi Jusoh: 2009:82).
4. Orang yang menerima hibah (Mauhub Lahu)
Mestilah seseorang yang layak memiliki barang yang diberikan kepadanya.
Tidak sah hibah kepada seseorang yang belum cukup umur atau tidak sempurna
akal, maka penjaganya bleh mewakili untuk menerima harta bagi pihaknya
(Ahamd Tarmizi Jusoh: 2009:82).

1.3 Hibah Dalam Bentuk al-Umra dan al-Ruqba (Hibah Bersyarat)

1. Umra

Umra ertinya umur. Menurut Sayyid Sabiq, umra adalah seperti hibah. Iaitu seseorang
menghibahkan sesuatu kepada orang lain selama dia hidup dan jika yang diberi hadiah itu
mati, maka barang itu kembali lagi kepada penghibah. Contoh, aku umra-kan rumah ini
kepadamu ertinya aku berikan
kepadamu selama engkau hidup. Orang yang
mengucapkan umra tersebut disebut mumir dan benda yang diumrakan disebut mumar
(Abdul Rahman et.al 2010: 166)
Hibah Umra mempunyai tiga jenis iaitu:
1) Muabbadah: Iaitu al-Umra selamanya kepada penerima Hibah. Contohnya: Aku
hibahkan rumah ini kepada kamu selama kamu hidup. Sekiranya kamu mati dahulu,
rumah ini akan menjadi harta pusaka kepada waris-warismu.
2) Mutlaqah :Iaitu al-Umra yang tidak terikat kepda mana-mana syarat misalnya:
Aku hibahkan rumah ini kepada kamu . Dalam kontrak ini penerima hiah
automatik menjadi pemilik tehadap rumah yang dihibahkan itu dan sekiranya dia
mati dahulu, rumat tersebut menjadi harta pusaka kepada waris-warinya.
3) Muqayyadah: Iaitu al-Umra yang menyatakan syarat secara jelas. Conohnya
pemberi hibah mengatakan Aku hibahkan tanah ini kepada kamu semasa kamu
hudup, tetapi sekiranya kamu mai dahulu, tanah ini akan kembali kepada ku dan
sekiranya aku mati selepas kamu, tanah ini kan menjadi harta pusaka kepada wariswarisku (Dr Ismail Mohd 2006: 69) .
Berdasarkan hadis Nabi S.a.w, pengembalian umra setelah orang yang diberi itu
mati adalah batal. Seharusnya kepemilikan umra itu bersifat kekal bagi orang yang diberi
umra semasa hidupnya. Setelah orang yang diberi umra itu mati, maka berpindah kepada
ahli warisnya, jika tidak memiliki ahli waris, maka diberikan kepada baitulmal. Pendapat
ini dianuti oleh Hanafi, Syafii dan Ahmad berdasarkan hadis Nabi s.a.w:

Maksudnya: Dari Urwah bahawa Nabi bersabda, Barangsiapa diberi umra,
maka umra itu baginya dan bagi anak-anaknya.Umra itu diwarisi oleh orang
yang mewarisi di antara anak-anaknya sesudah ia mati.
Berbeza dengan pandangan Imam Malik, beliau berkata bahawa umra adalah
pemilikan manfaat dan bukan penguasaan. Jika umra itu diberikan kepada seseorang,
maka itu baginya selama ia hidup dan tidak dapat diwariskan. Jika diberikan kepadanya
dan anak-anaknya setelah ia meninggal dunia, maka umra itu menjadi harta warisan bagi
keluarganya. (Abdul Rahman et.al 2010:166-167)

2. Ruqba
Ruqba adalah apabila seseorang berkata kepada seseorang aku ruqbakan rumahku
kepadamu aku berikan kepadamu selama engkau hidup. Jika engkau mati sebelum aku
maka, kembalikan rumah itu kepadaku. Dan jika aku mati sebelum kamu, maka rumah itu

menjadi milikmu dan orang sesudahmu. Maka, masing-masing keduanya ini menunggu
kematian salah seorang sehingga kepemilikan rumah tersebut nanti menjadi milik siapa
yang masih hidup di antara mereka berdua (Abdul Rahman et.al 2010:167). Istilah ruqba
ini diambil dari perkataan bahasa arab iaitu ruqub dan taraqqub yang bermaksud
menunggu. Masing-masing menunggu kematian siapa terlebih dahulu ( Zulkifli 2011:196).
1.4 Hibah Pada Masa Marad Al-Mawt
Perkataan marad al-mawt bermaksud sakit yang boleh menyebabkan kematian. Syaratsyarat berikut diperlukan bagi menentukan marad al-mawt, iaitu:
(i)
(ii)
(iii)

Penyakit itu yang menyebabkan kematian si mati.

Penyakit itu menyebabkan kecemasan kematian dalam fikiran si mati.
Terdapat tanda-tanda luar yang menunjukkan bahawa penyakit itu berat.

Oleh itu, hibah pada masa marad al-mawt ialah pemberian yang dibuat oleh seseorang
yang sakit tenat yang boleh membawa kepada kematian. Dalam undang-undang Islam,
pemberian itu melibatkan dua jenis undang-undang iaitu undang-undang hibah dan wasiat.
Dalam undang-undang Islam, jika pemberi hibah menemui ajal berikutan dengan lafaz
pemberian itu, maka pemberian itu samalah seperti pemberian melalui wasiat dan tertakluk
kepada hukum wasiat iaitu (Mohd Zamro et.al 2008135-136):
(i)

Pemberian itu tidak melebihi 1/3 daripada harta si mati.

(ii)

Pemberian itu tidak diberikan kepada waris kecuali waris-waris lain telah
bersetuju.

Undang-undang Majallah Ahkam Al-Adliyyah ada menerangkan beberapa peruntukan

tentang hibah, syarat-syarat dan hukumnya (Mohd Zamro et.al 2008:137-138). Diantara
peruntukkan tersebut ialah:
(i)

Apabila seseorang yang tidak mempunyai waris menghibahkan semua

hartanya kepada seseorang pada masa marad al-mawt, kemudian pemberian
itu diterima, maka hibah itu hukumnya sah.

(ii)

Apabila seseorang suami menghibahkan semua hartanya kepada isterinya

atau sebaliknya pada masa marad al-mawt dan hibah itu elah diterima,
sedangkan mereka tidak mempunyai waris lain, maka hibah itu hukumnya
sah.

(iii)

Apabila seseorang telah menghibahkan seseuatu harta kepada salah seorang

daripada waris pada masa marad al-mawt dan selepas kematiannya wariswaris lain tidak bersetuju, maka hibah itu hukumnya tidak sah.

(iv)

Apabila seseorang yang banyak berhutang telah menghibahkan hartanya

kepada waris atau sebaliknya dan diterima, maka hibah itu tidak sah. Ini
beerti bahawa pemiutang-pemiutang (pemberi hutang) boleh membatalkan
hibah itu dan harta-harta itu dibahagikan kepada pemiutang-pemiutang.

2. Aplikasi Hibah Di Malaysia

Kedudukan Hibah di sisi undang-undang Malaysia

Perlembagaan Persekutuan adalah merupakan undang-undang utama Negara, oleh yang
demikian itu, persoalan mengenai kedudukan hibah di sisi undang-undang di Malaysia perlulah
dirujuk kepada Perlembagaan dan kemudiannya barulah kepada undang-undang subsidiari yang
berkaitan ( Nasrul Hisyam Nor Muhamad 2011: 185).
Di Malaysia, tiada peruntukan khusus tentang undang-undang hibah yang dikanunkan. Ini
bermakna Dewan Perundangan Negeri dan Parlimen (bagi Wilayah-Wilayah Persekutuan) tidak
pernah meluluskan statut khusus tentang hibah orang Islam untuk dilaksanakan di MahkamahMahkamah Syariah. Setakat yang ada hanyalah peruntukan yang menjelaskan tentang bidang
kuasa Mahkamah Syariah tentangnya termasuk dalam Butiran 1, Senarai II Jadual Kesembilan
Perlembagaan Persekutuan yang menyatakan bahawa (Zamro Muda 2008 :13) :
Kecuali mengenai Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur, Labuan dan Putrajaya, hukum
Syarak dan undang-undang diri dan keluarga bagi orang yang menganut agama Islam,
termasuk hukum Syarak yang berhubungan dengan mewarisi harta berwasiat dan tidak
berwasiat, pertunangan, perkhawinan, perceraian, mas kahwin, nafkah, pengambilan anak
angkat, taraf anak, penjagaan anak, pemberian, pembahagian harta dan amanah bukan
khairat; Wakaf dan takrif serta peraturan mengenai amanah khairat dan khairat agama,
pelantikan pemegang-pemegang amanah dan perbadanan bagi orang-orang mengenai
pemberian agama dan khairat, yayasan, amanah, khairat dan yayasan khairat yang
dijalankan, kesemuanya dalam Negeri; adat istiadat Melayu; Zakat, Fitrah dan Baitulmal
atau hasil agama Islam yang seumpamanya; masjid atau mana-mana tempat sembahyang
awam untuk orang Islam, mengadakan dan menghukum kesalahan-kesalahan yang
dilakukan oleh orang yang menganut agama Islam terhadap rukun-rukun Islam, kecuali
mengenai perkara-perkara yang termasuk dalam Senarai Persekutuan; keanggotaan,
penyusunan dan acara bagi mahkamah-mahkamah Syariah, yang akan mempunyai bidang
kuasa hanya ke atas orang-orang yang menganut agama Islam dan hanya mengenai manamana perkara yang termasuk dalam perenggan ini, tetapi tidak mempunyai bidang kuasa
mengenai kesalahan-kesalahan kecuali setakat yang diberi oleh undang-undang
persekutuan; mengawal pengembangan iktikad dan kepercayaan antara orang-orang yang

menganut agama Islam; menentukan perkara-perkara hukum Syarak dan iktikad dan adat
istiadat Melayu.
Peruntukan di atas menunjukkan bahawa hibah ialah sebahagian daripada perkara negeri yang
diletakkan di bawah pentadbiran agama Islam di setiap negeri dan secara langsung ia terletak di
bawah bidang kuasa Mahkamah Syariah. Perkara 74 (2) Perlembagaan Persekutuan telah
memperuntukkan mengenai kuasa kepada Badan Perundangan Negeri untuk membuat undangundang yang berkaitan dengan perkara-perkara yang telah disenaraikan dalam Jadual
Kesembilan tersebut. Bagi Wilayah-wilayah Persekutuan, badan yang diberi kuasa untuk
membuat undang-undang bagi perkara-perkara berkenaan ialah Parlimen. Maka, secara tidak
langsung dapat difahami bahawa undang-undang berkaitan hibah adalah tertakluk di bawah
bidang kuasa negeri. Oleh itu, Dewan Undangan Negeri diberi kuasa untuk membuat undangundang mengenai hibah dan sebarang pertikaian mengenainya akan didengar di Mahkamah
Syariah (Nasrul Hisyam 2011:186-187).
Bidang kuasa Mahkamah Syariah terhadap kes berkaitan hibah diperkukuhkan dengan
pindaan Perlembagaan pada tahun 1998 yang menjelaskan lagi bidang kuasa Mahkamah tersebut
dengan Mahkamah Sivil seperti yang diperuntukkan oleh perkara 121 (1A) :
Mahkamah-mahkamah yang disebutkan dalam fasal (1) tidaklah boleh mempunyai
bidang kuasa berkenaan apa-apa perkara dalam bidang kuasa mahkamah syariah.
Oleh itu, jelaslah daripada peruntukan perlembagaan tersebut, iaitu hibah adalah terletak di
bawah bidangkuasa Mahkamah Syariah. Walaupun perkara 74 (2) dengan jelas telah
memperuntukkan bahawa Badan Perundangan Negeri diberi kuasa untuk membuat undangundang berkaitan hibah, namun sehingga kini tidak terdapat lagi satu statut khusus yang
memperuntukkan hibah sama ada dari segi hukum substantif mahupun kaedah pentadbiran
harta hibah seperti yang disebutkan pada awal tadi. Usaha pengkanunan hibah secara
khusus didapati jauh terkebelakang jika dibandingkan dengan instrumen kehartaan Islam
yang lain seperti zakat (Nasrul Hisyam 2011: 188).
Sehubungan itu, berkaitan hibah, Seksyen 46(2)(b)(v) dan (vi), Akta Pentadbiran UndangUndang Islam (Wilayah-Wilayah Persekutuan) 1993 (Akta 505) ada memperuntukkan:
Mahkamah Tinggi Syariah hendaklah:
(b) dalam bidangkuasa malnya, mendengar dan memutuskan semua tindakan dan
prosiding dalam mana semua pihak adalah orang Islam dan yang berhubung dengan

(v) wasiat atau alang semasa marad-al-maut seorang si mati Islam;

(vi) alang semasa hidup atau penyelesaian yang dibuat tanpa balasan yang
memadai dengan wang atau nilaian wang oleh seseorang Islam
Pemakaian perkataan alang yang dibuat semasa marad al-mawt atau semasa hidup dan
penyelesaian yang dibuat tanpa balasan adalah merujuk kepada hibah atau pemberian.

Penggunaan perkataan yang sama digunakan juga di negeri-negeri lain seperti Selangor,
Melaka, Pulau Pinang, Johor, Perak, Kedah, Terengganu, Sabah dan Sarawak. Sementara
itu, Negeri Sembilan menggunakan perkataan hibah, Pahang dan Perlis menggunakan
perkataan pemberian dan Kelantan menggunakan perkataan alang hayat
Daripada peruntukan di atas, jelaslah pelaksanaan hibah bukan sahaja diperuntukkan
dalam undang-undang di Malaysia semasa hidup pemberi hibah, malah hibah semasa
marad al-mawt juga ada diperuntukkan. Kes-kes hibah di Mahkamah-mahkamah Syariah
di Malaysia, selalunya melibatkan pengesahan hibah, pertikaian takat atau kadar hibah dan
penarikan balik hibah (Zamro Muda 2008:14)
Dalam kes Harun bin Muda dan Lain-lain lwn. Mandak binti Mamat dan Lain-lain
[1999] XIII(I) JH 63, melibatkan kes pertikaian takat hibah yang dikemukakan oleh
plaintif ke atas sebidang tanah. Tuntutan-tuntutan yang dibuat oleh plaintif antara lain,
untuk mengesahkan bahawa tanah tersebut sebagai pemberian hibah si mati (Muda bin
Tahir) kepada mereka. Di samping itu, tuntutan juga dibuat supaya mahkamah
mensabitkan bahawa tanah itu menjadi milik sah plaintif-plaintif berdasarkan takat yang
telah disebutkan. Mahkamah Tinggi Syariah Terengganu telah memutuskan bahawa
tuntutan plaintif-plaintif tentang takat keluasan masing-masing yang dinyatakan di atas
tanah tersebut adalah benar dan berpuas hati atas kebenaran tuntutan itu lalu memberikan
keputusan bahawa telah sabit hibah si mati kepada plaintif-plaintif. Dalam kes di atas juga,
Mahkamah Tinggi Syariah Terengganu berpendapat bahawa berlakunya hibah sungguhpun
qabul berlaku secara perbutan iaitu selepas berlakunya ijab harta itu telah dimajukan atau
diusahakan atau dimanfaatkan oleh defendan (Zamro Muda 2008:14).
Sebaliknya, dalam kes Salmiah binti Che Mat lwn Zakaria bin Hashim [2001] XIV
JH 79 Mahkamah Rendah Syariah Bukit Mertajam Pulau Pinang berpendapat bahawa
hibah tidak sah sungguhpun qabul kepada ijab sudah berlaku secara perbuatan. Dalam
penghakiman kes ini, Mahkamah telah mengemukakan beberapa soalan. Isu pertama yang
dibangkitkan ialah apakah dalam kes ini telah terlaksana dengan sempurna rukun-rukun
hibah. Mahkamah mendapati bahawa rukun pemberi hibah, penerima hibah dan barang
yang dihibahkan telah mencukupi syarat-syarat yang telah dikehendaki oleh hukum syarak.
Namun demikian, bagi rukun sighah pula Mahkamah mendapati bahawa ia belum
terlaksana dan belum sempurna, yang berlaku hanyalah ijab daripada Che Mat sahaja dan
tidak ada qabul daripada defendan sama ada secara lisan atau tulisan. Dengan demikian,
Mahkamah berpendapat hibah Che Mat kepada defendan tidak sah oleh sebab rukun sighah
belum terlaksana dan belum sempurna.
Dalam kes ini, jelas bahawa Mahkamah tidak mengiktiraf penggunaan dan
pembangunan yang telah diusahakan ke atas tanah tersebut oleh defendan dengan
mendirikan sebuah rumah sebagai qabul. Namun demikian, antara alasan lain Mahkamah
tidak mengesahkan hibah tersebut adalah kerana penggunaan dan pembangunan yang

diusahakan ke atas tanah tersebut dilakukan sebelum keizinan diberi oleh pemberi hibah.
Ini kerana menurut pendapat mazhab Syafie dan Hanbali, syarat pengambilan barang/harta
yang dihibahkan adalah dengan keizinan pemberi hibah (Zamro Muda 2008:15).
Sementara dalam kes Eshah binti Abdullah dan Lima Yang Lain lwn Che Aminah
binti Abdul Razak dan Dua Yang Lain [2004] XVIII(I) JH 47, yang timbul ialah isu
adakah qabul disyaratkan secara terang dan jelas selepas pemberian atau cukup dengan
qarinah-qarinah lain yang membuktikan adanya penerimaan. Dalam kes ini, pemberi hibah
telah meninggal dunia dan tidak ada penarikan balik hibah. Hibah tersebut juga telah
disaksikan oleh saksi-saksi, namun bangunan yang dipertikaikan sebagai harta hibah masih
didaftarkan atas nama si mati. Mahkamah Rayuan Syariah Terengganu telah menerima
rayuan yang dibuat oleh perayu-perayu berdasarkan kepada qarinah penerimaan daripada
penerima, di mana ketiga-tiga penerima hibah mengaku bahawa mereka telah menerima
hasil sewaan bangunan tersebut semasa hayat si mati. Apa yang menarik dalam kes ini
ialah pandangan Mahkamah Rayuan Syariah Terengganu iaitu:
Diandaikan jika pemberian tersebut telah bertukar kepada nama
penerimapenerima, kemungkinan kes ini tidak lagi perlu dibawa kepada
mahkamah, kerana segala-galanya telah jelas dan tercatat dalam dokumen.
Berdasarkan keterangan kes-kes di atas dan banyak lagi kes yang lain, sesuatu
hibah boleh dicabar di Mahkamah Syariah, tidak kira sama ada ia dibuat secara lisan atau
bertulis oleh individu atau peguam. Bagaimanapun, ia hanya boleh dicabar atau
dipertikaikan dari sudut sahnya mengikut hukum syarak atau ada waris yang tidak
bersetuju dengan kandungan hibah itu selepas kematian pemberi hibah (Zamro Muda
2008:15-16).

2.1 Aplikasi Prinsip Hibah Dalam Industri Perbankan Islam Di Malaysia

Semua aktiviti Perbankan Islam dan Takaful di Malaysia diselia secara berpusat oleh Majlis
Penasihat Syariah Bank Negara Malaysia (MPSBNM). Segala keputusan yang dikeluarkan oleh
MPSBNM akan mengikat bank dan juga syarikat takaful. Ini bermakna, amalan insitusi
perbankan dan takaful tidak boleh menyalahi keputusan yang dikeluarkan oleh MPSBNM. Dari
sudut ini, Majlis Penasihat Syariah yang wujud di bank, dan syarikat takaful hanya berfungsi
untuk membanti dan sebagai pelengkap kepada MPSBNM (Nasrul Hisham Nor Muhamad 2011:
217).
Prinsip hibah, secara umumnya bukanlah satu prinsip utama dalam pembinaan produkproduk perbankan Islam. Prinsip atau kontrak yang diangap sebagai prnsip dalam membentuk
produk perbankan Islam adalah seperti kontark-kontrak jual beli (al bay) , sewaan (al-ijarah),
gadaian (al-rahn), syarikat (al-sharikah), perkongsian untung rugi (al-mudharabah) dan simpanan

(al-wadiah). Prinsip hibah hanya digunakan sebagai suati prinsip sampingan didalam kontrakkontrak uama seperti yang telah dinyatakan itu. Oleh kerana matlamat utama perbankan Islam
adalah untuk menjalankan perniagaan yang berorientasikan keuntungan, maka prinsip hibah
yang lebih bersifat tabarru (sumbangan atau pemberian budi bicara daripada pihak bank)
tidaklah sesuatu yang diberi penekanan.Walaubagaimanapun, ia boleh dijadikan sebaai satu
prinsip sokongan kepada produk-produk yang ditawarkan oleh perbankan Islam (Nasrul Hisyam
Nor Muhamad 2011: 217).

2.1.1 Prinsip Wadiah Yad AL-Damanah

Prinsip wadiah merupakan salah satu cara bagaimana perbankan Islam memperoleh dana
tabungannya melalui akaun simpanan. Selain wadiah, satu lagi pinsip yang digunakan dalam
akaun simpanan ialah prinsip mudarabah. Wadiah menurut istilah fuqaha ialah satu kontrak di
mana pemilik sesuatu harta memberikan kuasa kepada orang lain supaya menjaga barang atau
hartanya itu untuk keselamatannya. Dalam konteks amalan bank, istilah wadiah ini dipakai
dengan ditambah dengan frasa yad damanah yang beerti simpanan dengan jaminan. Ia merujuk
kepada seseorang (pendeposit) yang memberi kuasa kepada orang lain (bank) untuk menyimpan
hartanya untuk tujuan keselamatan barang tersebut daripada kehilangan, kemusnahan, kecurian
danm sebagainya. Dengan demikian, hubungan antara bank dengan pelanggannya merupakan
hubungan jaminan (bailment); iaitu pendeposit sebagai oenerima jaminan (bailee) wang
simpanan dan bank sebagai pemberi jaminan (bailer) kerana hak milik harta tidak berpindah
kepada bank, Cuma bank hanya mempunyai kuasa dan kawalan terhad terhadap wang yang
disimpan. Oleh kerana itu, pendeposit masih mempunyai hak ke atas wang tersebut (Nasrul
Hisyam Nor Muhamad 2011:218).
Modus operandi prinsip Wadiah Yad Al-Damanah ini yang diaplikasikan dalam akauan semasa
dan akauan simpanan semasa adalah seperti berikut (Nasrul Hisyam Nor Muhamad 2011:218) :
1) Bank menerima deposit daripada pelanggannya yang memerlukan tempat selamat untuk
simpanan wang mereka dan mudah pula untuk mereka menggunakannya dalam bentuk
akaun semasa dan akaun simpanan dengan menggunakan prinsip Wadiah Yad al-Dmanah
2) Bank meminta kebenaran daripada penyimpan-penyimpannya untuk menggunakan wang
simpanan itu selama wang itu berda dalam simpanannya.
3) Penyimpan-penyimpan berhak mengelarkan sebahagian atau seluruh baki simpanan pada
bila-bila masa mereka kehendaki dan bank memberi jaminan untuk mengembalikan baki
tersebut.
4) Semua keuntungan daripada penggunaan bank terhadap simpanan yang ada adalah
menjadi milik bank. Tetapi bank boleh menggunakan budi bicaranya untuk memberi
keuntungan kepada semua penyimpannya atau sebahagian akaun penyimpanpenyimpannya.

5) Bank memberi buku, cek, kad ATM atau perkhidmatan lain mengenai akaun semasa atau
simpanan kepada penyimpan.
Daripada operasi wadiah yad al-damanah tersebut, dapatlah difahami bahawa konsep hibah
digunakan sebagai satu bentuk insentif, dividen atau sagu hati oleh pihak bank untuk menarik
pelanggan supaya menyimpan di dalam akaun di perbankan Islam.Dari segi luarannya, insentif
ini sama bentuknya dengan apa yang dikatakan sebagai faedah dalam sistem konvensional. Oleh
krana itu, untuk mengelakkan pembayaran dividen ini menyerupai bayaran faedah, jum;ah,
bentuk dan peratus pembayarannya adalah mengikut budi bicara bank. Ini bermakna keuntungan
daripada penggunaan wang pelanggan ini sebenarnya adalah milik bank sepenuhnya. Namun,
atas budi bicara pihak bak keatas pelanggannya, bank memberikan sebahagian tertentu daripada
keuntungan tersebut kepada pelanggannya yang boleh dianggap sebagai hibah atau hadiah
daripada bank. Walaubagaimanapun, kaedah pengiraan keuntungan ini masih terikat dengan
kaedah biasa pembayaran faedah. Sebagai contoh, sekiranya dividen dibayar pada setiap bulan,
kaedah pengiraannya ialah baki komulatif harian untuk bulan berkenaan dibahagi dengan jumlah
hari dalam bulan, didrarab dengan kadar keuntungan yang ditentukan dan didarab dengan
(Nasrul Hisham Nor Muhamad 2011: 219).
2.1.2 Prinsip al-Ijarah Thumma Al-Bay (AITAB)
Produk al-Ijarah Thumma al-Bay (AITAB) merupakan gabungan antara dua konsep, iaitu ijarah
(Sewaan) dan bay (beli). Ijarah adalah sau kontrak yang membawa kepada pemindahan hak
milik manfaat sesuatu barang dengan bayaran dalam tempoh yang telah dipersetujui. Manakala
bay pula ialah sat kontrak pertukaran barangan antara dua pihak yang memberi hak pemilikan
kepada pihak-pihak tersebut. AITAB yang juga dikenali sebagai Ijarah wa Iqtina ini baru dalam
fiqh muamalah dan tidak dikenali oleh ahli fiqh Islam. Namun, ia dibenarkan kerana tidak
mengandungi sebarang unsur yang membuat akad itu tidak sah. AITAB adalah satu bentuk
produk di mana penyewa, diakhir tempoh sewaan diberikan pilihan oleh ihak bank, sama ada
untuk menyewa semula atau membeli aset berkenaan (Nasrul Hisyam Nor Muhamad 2011: 219).
Jika dilihat dari segi strukturnya, ia adalah gabungan antara dua akad yang sememangnya
diiktiraf syarak, iaitu akad sewaan dan jual beli. Modus operandinya, bank akan menyewakan
asset kepada pelanggan yang kemudiannya akan membayar secara ansuran sebanyak jumlah
yang telah dipersetujui dalam tempoh tertentu. Kadar sewaan adalah berdasarkan harga asset dan
juga tempoh masa penyewaan. Pada akhir tempoh sewaan tersebut, pelanggan diberi pilihan
sama ada untuk menyewa semula atau membeli asset berkenaan. Jika pelanggan memilih utuk
membeli, hanya harga nominal dikenakan kerana harga bayaran sewa yang dibuat selama ini
akan diambil kira. Jika dilihat dari segi operasi AITAB di perbankan Islam, kedua-dua akad ini
dibuat secara bersingan dan pembelian aset dianggap sebagai satu bentuk janji oleh penyewa di
akhir tempoh sewaan nanti (Nasrul Hisyam Nor Muhamad 2011: 220).

Dalam usaha perbankan Islam menggalakkan pelanggan AITAB mematuhi jadual pembayaran
bulanan mereka, hibah diberikan kepada mereka sebagai satu bentuk insentif. MPSBNM telah
memutuskan bahawa prinsip hibah yang digunakan dalam akad AITAB sebagaisatu bentuk
insentif kepada pelanggan adalah diharuskan (Nasrul Hisyam Nor Muhamad 2011: 220).
2.1.3 Prinsip Qard al-Hasan
Qard al-Hasan bermaksud kontrak hutang terhadap sesuatu yang bernilai (mithl) dengan
pembayaran balik kadar yang sama. Dalam konteks amalan perbankan Islam, qard al-hasan
merujuk kepada pinjaman tanpa faedah (interest-free loan) yang diberikan kepada peminjam
untuk kebajikan . Berdasarkan prinsip ini, peminjam hanya dikehendaki membayar hutangnya
berdasarkan jumlah yang dipinjam sahaja dan bank tidak dibolehkan untuk meminta sebarang
bayaran lebihan. Walaubagaimanapun, pihak peminjam adalah bebas dan digalakkan untuk
membayar dengan kadar yang lebih daripada jumlah tersebut atas dasar budi bicaranya kepada
pihak bank. Lebihan yang diberikan secara sukarela oleh pihak peminjam ini dianggap hibah dan
diharuskan dalam syarak. Majlis Penasihat Syariah BNM menasihatkan agar amalan (bayaran
lebihan) ini perlu dipraktikkan secara jujur bagi mengelakkan ia menjadi urf kebiasaan (Nasrul
Hisyam Nor Muhamad 2011: 221).

2.3 Aplikasi Hibah Dalam Takaful Islam

Secara umumnya terdapat dua bentuk perniagaan takaful yang dinyatakan dala Akta Takaful ,
iaitu Takaful Keluarga dan Takaful Am (Seksyen 3 (1) (a), Akta Takaful 1984:
3. Bagi maksud Akta ini
(a) perniagaan takaful hendaklah dibahagikan kepada dua kelas
(i) perniagaan perpaduan keluarga yang, sebagai tambahan kepada semua perniagaan
takaful berkenaan dengan sijil perpaduan, hendaklah termasuk, dalam hal pengendali
takaful, apa-apa jenis takaful yang dijalankan hanya sebagai sampingan kepada
perniagaan perpaduan lain oleh pengendali itu; dan
(ii) perniagaan am, iaitu, semua perniagaan takaful yang bukan perniagaan perpaduan
keluarga, dan mentakaful semula liabiliti di bawah sijil takaful hendaklah dianggap
sebagai perniagaan takaful bagi kelas dan jenis yang mana sijil itu dimaksudkan
sekiranya ia dikeluarkan oleh pengendali takaful semula;
Kedua-dua jenis takaful ini boleh disamakan dengan insuran nyawa dan insuran am dalam
konteks insuran konvensional. Takaful Keluarga yang merupakan versi Islam kontrak insuran
nyawa adalah bertujuan melindungi peserta daripada kemalangan diri atau kematian pada
masa hadapan. Takaful keluarga juga merupakan satu bentuk simpanan yang mana peserta

akan diberi ganjaran dalam bentuk perolehan simpanan bersama keuntungan pada akhir
tempoh matang simpanan tersebut (Nasrul Hisham Nor Muhamad 2011: 221).
Takaful Am pula meliputi semua aspek perlindungan insurans yang menawarkan
perlindungan kepada peserta daripada apa-apa kerugian atau risiko yang timbul daripada
kemalangan ata kerosakan dan kehilangan harta benda. Secara ringkasnya, prinsip hibah
dalam industry takaful digunakan dalam kebanyakan produk Takaful Keluarga. Dalam produk
Takaful Keluarga, peserta takaful boleh menggunakan hibah sebagai salah satu cara untuk
mengagihkan manfaat takaful (takaful benefit) kepada penama (penerima hibah). Selain itu,
rinsip hibah juga diaplikasikan sebagai salah satu struktur daripada model produk takaful itu
sendiri, khususnya yang melibatkan bentuk takaful pendidikan kanak-kanak (Nasrul Hisham
Nor Muhamad 2011:222).
Misalnya, hibah yang berlaku sebagai struktur produk takaful. Dalam hal ini, peserta
takaful yang dinamakan dalam produk takaful adalah benefisiari menerima hibah. Hal ini
berlaku apabila ibu atau bapa menjadi pencarum kepada anaknya dalam produk takaful
pendidikan. Modus operandi hibah jenis ini mudah difahami kerana pencarum (bapa
misalnya) menjadi donor dengan membayar jumlah tertentu setiap bulan sehingga tempoh
matang sebagai caruman untuk kepentingan anaknya (peserta) yang disebut sebagai
benefisiari(Nasrul Hisham Nor Muhamad 2011: 228).
Apabila caruman tersebut mencapai tempoh matang, maka wang caruman (simpanan) beserta
dengan faedahnya (jika ada) akan diserahkan kepada benefisiari (anak). Begitu juga segala
manfaat hasil penyertaannya dalam produk takaful juga menjadi hak milik anaknya. Aplikasi ini
berlaku dalam produk takaful yang bersifat simpanan pendidikan di kebanyakan syarikat
pengendali takaful. Hiah dalam produk tersebut juga melibatkan pemberian ganjaran tertentu
kepada peserta oleh syarikat pengendali takaful. Ganjaran hadiah kecemerlangan akademik
contohnya diambil daripada Tabung Tabarru (Tabung Khas Peserta) yang dikendalikan oleh
sesebuah syarikat takaful (Nasrul Hisham Nor Muhamad 2011: 229).
Prinsip hibah yang diaplikasikan dalam konteks mengagihkan manfaat takaful selepas
kematian peserta adalah untuk memberi perlindungan kepada keluarga terdekat seperti anakanak, isteri, dan ibu bapa. Melalui pemberian kepada individu yang dikenali sebagai keluarga
terdekat, maka bayaran manfaat takaful tersebut tidak tertakluk pada pembahgian secara faraid.
Ini akan menjamin keluarga terdekat dari segi kebajikan hidup mereka selepas kematian peserta.
Tambahan pula, jika dilihat dari segi tujuan seseorang individu mencarum dalam skim
takaful, terutama Takaful Keluarga adalah untuk memberi perlindungan dan menjaga kebajikan
ahli keluarga yang berada dibawah tanggungannya. Seandainya
prinsip hibah tidak
diaplikasikan, syarikat pengendali takaful hanya akan mengagihkan wang manfaat tersebut
kepada penama yang disenaraikan oelh peserta yang kemudiannya akan diagihkan pula kepada
waris peserta untuk diagihkan semula mengikut peraturan faraid dalam undang-undang Islam.

Berbeza dengan situasi jika peserta takaful tidak membuat hibah dan hanya membuat
penamaan sahaja, maka peraturan penamaan adalah terpakai iaitu orang yang dinamakan itu akan
bertindak sebagai executor atau wasi yang bertanggungjawab untuk mengagihkan wang manfaat
takaful kepada waris peserta. Manakala bagi prinsip hibah yang diaplikasikan secara langsung,
hibah berlaku apabila ibu bapa membayar caruman ke atas nama anak-anak mereka dengan
matalamat untuk memastikan anaka-anak mereka mempunyai asas tabungan yang mencukupi
untuk tujuan tertentu terutamanya pelajaran di samping untuk tujuan perlindungan daripada
sebarang risiko (Nasrul Hisham Nor Muhamad 2011: 230).

2.3 Aplikasi Pengurusan Hibah Masa Kini

Antara aplikasi hibah yang terkini diamalkan di Malaysia adalah Amanah Hibah (trust hibah).
Kaedah ini merupakan satu langkah terbaik bagi mengatasi kelemahan amalan biasa hibah yang
mudah diseleweng oleh sesetengah penerima hibah dengan mengadai atau menjual harta tersebut
semasa pewaris hidup. Trust Hibah adalah gabungan antara hibah mutlak dan hibah melalui
pemegang amanah seperti yang diterangkan di atas. Produk ini telah diadaptasi daripada Transfer
of Property Act 1882 yang diperundangkan oleh British di India
Trust hibah adalah gabungan antara hibah dan amanah. Ia adalah pemberian harta oleh
seseorang atas dasar kasih sayang yang berlaku ijab dan qabul pada masa hayat pemberi hibah.
Harta hibah tersebut akan dipegang oleh pemegang amanah dan diserah milikkan kepada
penerima selepas kematian pemberi hibah atau menurut persetujuan pihak-pihak berkenaa
(Nasrul Hisham Nor Muhamad 2011: 212)
Dalam pelaksanaan Trust Hibah, terdapat dua peringkat yang dilalui iaitu (Nasrul Hisham Nor
Muhamad 2011:213):
1) Kontrak hibah antara penghibah dan penerima hibah dengan mematuhi syarat , rukun dan
pindak milikan (qabd). Pada peringkat ini, hibah telah sempurna dan penerima hibah
dianggap telah memiliki mawhub (barang yang dihibah).
2) Perlantikan pemegang amanah untuk mengurus harta tersebut yang dibuat sejurus sahaja
selepas peringkat pertama. Pada peringkat kedua ini, surat ikatan amanah (trust deed)
ditandatangani antara penghibah (settlor), penerima hibah (benefisiari), dan pemegang
amanah. Dalam trust deed tersebut, pelbagai syarat boleh dimasukkan dan dipersetujui
oleh kedua-dua belah pihak termasuk syarat umra dan ruqba. Mawhub pada etika ini akan
dipindah milik kepada pemegang amanah yang menjadi pemilik secara perundangan
manakal penerima hibah adalah pemilik secara benefisial.
Dalam mekanisme trust hibah, hibah yang dibuat oleh ibu bapa dan datuk boleh dibatalkan.
Manakala hibah oleh penghibah yang selain ibu bapa dan datuk tidak boleh dibatalkan kecuali

melalui salah satu dari tiga cara ini iaitu, keenaran penerima hibah, telah dipersetujui dalam
perjanjian (Surat Ikatan Amanah), dan perintah mahkamah.
Amanah Hibah juga dapat mengatasi masalah pembahagian harta pusaka yang sedikit yang akan
diwarisi oleh sesetengah waris dan dapat memberikan bahagian yang terjamin untuk waris
tertentu seperti anak kurang upaya.
Penyediaan surat wisayah sebagai susulan kepada proses penamaan dan perlantikan wasi
pusaka bertujuan untuk mengelak daripada tindakan salah laku pihak penama selaku pemegang
amah daripada mengambil hak pusaka waris-waris yang lain. ( Jasni Sulong 2011: 204)
Kini dengan adanya muncul pelbagai agensi yang terlibat dalam soal penulisan hibah
maka dengan itu timbul pula pelbagai cara yang dilakukan oleh agensi-agensi berkenaan dalam
memperkembangkan ruang lingkup hibah seperti trust hibah.

3. Isu Hibah di Malaysia dan Cadangan

Topik ini membincangkan mengenai isu yang berbangkit mengenai perlaksanaan prinsip Hibah
di Malaysia. Antara isu hibah yang dibincangkan adalah mengenai ketiadaan undang-undang
hibah yang komprehensif, keperluan untuk menggubal undang-undang amanah Islam, isu dalam
hibah hartanah, pengawasan syariah dalam industri berasaskan hibah, dan perlunya galakan
daripada kerajaan untuk memajukan industry berkaitan hibah. Perbincangan mengenai isu
tersebut akan disertakan cadangan penyelesaian.

Cadangan 1: Undang-undang Hibah yang Komprehensif

Walaupun dari segi perundangan, hibah diletakkan di bawah senarai negeri yang memeri kuasa
kepada badan perundangan di peringkat negeri untuk membuat undang-undang berkaitan hibah,
namun, sehingga kini tiada satu undang-undang khusus mengenai hibah yang bersifat substantf
dibuat atas ruang lingkup yang diberikan oleh Perlembagaan Persekutuan, Cuma yag ada
hanyalah peruntukan mengenai bidang kuasa mahkamah syariah dalam mendengar kes berkaitan
hibah seperti yang terdapat dalam Enakmen Pentadbiran Agama Islam dan juga Enakmen
Mahkamah Syariah Negeri-negeri.
Berdasarkan realiti tersebut, rujukan mengenai prinsip hibah dan hukum-hakam yang
berkaitan dengannya akan dibuat khususnya kepada kitab fikah dan bukannya secara langsung
kepada statut. Walaupun diakui tiada salahnya membuat rujukan secara langsung kepada hukum
syarak, namun peruntukan statuori adalah penting kerana peruntukan ini dilihat sbagai rujukan
utama dalam sesuatu perkara yang dipertikaikan di Mahkamah. Bagi syarikat amanah yang ingin
membangunkan produk hibahnya dalam keadaan ketiadaan undang-undang yang jelas menenai

hibah, apa yang boleh dilakukan adalah dengan meminta pandangan atau kelulusan daripada
badan fatwa. Ini adalah perkara yang dilakukan oleh Bumiputra Commerce Trustee Berhad
(BCTB) ketika mula-mula memperkenlkan produk hibahnya. Langkah ini adalah merupakan satu
penyelesaian jangka pendek, kerana pada hakikatnya, fatwa yang dikeluarkan dalam bentuk
memenuhi permintaan syarikat amanah tidak boleh diperluaskan pemakaiannya bukan sahaja ke
negeri-negeri lain, bahkan dalam ruag lingkup negeri yang mengeluarkan fatwa itu sendiri.
Masalah ketiadaan undang-undang hibah bukan hanya memberi kesan kepada industry, malah
juga kepada kefahaman masyarakat Islam mengenai hal-hal yang berkaitan dengan hibah apabila
mereka terlibat sama dalam perlaksanaan hibah sama ada sebagai penghibah ataupun penerima
hibah. Maka, dalam konteks inilah, dicadangkan perlu adanya satu undang-undang hibah yang
komprehensif dan seragam antara negeri-negeri di Malaysia perlu diwujudkan ( Nasrul Hisyam
2011: 236-237).

Cadangan 2: Penggubalan Undang-undang Amanah Islam.

Amanah merupakan salah satu mekanisme perancangan harta yang boleh digunapakai oleh orang
Islam selain mempunyai kaitan dengan prinsip hibah. Amanah Islam disenaraikan bersama-sama
dengan perkara berkaitan dengan keagamaan dan undang-undang Islam yang lain di bawah
Jadual Kesembilan , Senarai 2, Senarai Negeri, Perlembagaan Persekutuan sebagaimana berikut:
Kecuali mengenai Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur, Labuan dan Putrajaya, hukum
Syarak dan undang-undang diri dan keluarga bagi orang yang menganut agama Islam,
termasuk hukum Syarak yang berhubungan dengan mewarisi harta berwasiat dan tidak
berwasiat, pertunangan, perkhawinan, perceraian, mas kahwin, nafkah, pengambilan anak
angkat, taraf anak, penjagaan anak, pemberian, pembahagian harta dan amanah bukan
khairat; Wakaf dan takrif serta peraturan mengenai amanah khairat dan khairat agama,
pelantikan pemegang-pemegang amanah dan perbadanan bagi orang-orang mengenai
pemberian agama dan khairat, yayasan, amanah, khairat dan yayasan khairat yang
dijalankan, kesemuanya dalam Negeri
Walaubagimana pun kini, idak dapat satu statut khusus berkenaan apa yang dikaakan
sebagai amanah Islam. Diperingkat persekutuan hanya beberapa undangundang yang
mentadbir hal ehwal amanah secara sivil telah diperkenalkan iaitu Akta Pemegang Amanah
1949, Akta Perbadanan Amanah Raya 1995, Akta Syarikat Amanah 1949 dan banyak lagi.
Namun akta akta ini tidak mempunyai peruntukan khusus berkaitan amanah menurut
hukum syarak.
Oleh itu, kewujudan undang-undang amanah Islam adalah perlu ketika ini selain ruang
lingkup harta amanah dalam undang-undang Islam lebih luas berbanding undang-undang
sivil. Undang udang Amanah Islam perlu mematuhi peraturan hukum syarak seperti

memenuhi peraturan akad (ijab dan qabul), saksi, aset mestilh memenuhi piawaian syariah
dan penunaian zakat daripada aset tersebut. Akta Pemegang Amanah1949 boleh dijadikan
asas kepada penggubalan Undang-undang Amanah Islam engan melakukan sedikit
perubahan bagi menjadikannya patuh syariah. Bagi memastikan kepatuhan kepada hukum
syarak, Akta Pemegang Amanah Islam mestilah memperuntukkan bahawa setiap syarikat
amanah yangmengendalikan harta amanah Islam perlu dikawal selia oleh satu juwatankuasa
syariah yang berkelayakan.