Professional Documents
Culture Documents
Chuong Nhieu Xa Tia X (2013) PDF
Chuong Nhieu Xa Tia X (2013) PDF
CC NI DUNG CHNH
Gii thiu tia X
An ton bc x
Qu trnh to tia X
nh lut Bragg (Braggs law)
Cc phng php phn tch bt (powder
difraction)
Phng php nh danh cc pha tinh th
1
CC NI DUNG CHNH
Cc phn mm thng dng trong nghin cu
tia X.
11/9/2013
11/9/2013
11/9/2013
Phn tch cu
trc ca cht
rn
Xc nh hm lng
nguyn t c trong mu
11/9/2013
Nhn
Cn
10
11/9/2013
dy ca mi trng.
Nng
Nu
11
Khi
Khng
Ch
12
11/9/2013
nh hng sinh hc
Tip
Thng
Tia
13
nh hng sinh hc
Tip
xc di hn vi mc tng i thp:
C kh nng bt u gy ung th
Hoc gy tn hi di truyn.
Tip
Ban
Rng tc
Lot
Ung th.
14
11/9/2013
cu i vi thit b
V bc cch ly
Ghi nhn
15
o to v cc vn lin quan n bc x v vn
hnh thit b.
16
11/9/2013
17
18
11/9/2013
TO RA TIA X T NG PHT
Cc b phn chnh pht tia X:
19
TO RA TIA X T NG PHT
Tia X c to ra trong ng tia X (X-ray tube) l qu trnh
bn ph ca mt chm tia electron (trong electron
c to ra bi dng in 30-45kV, thm ch 100kV) vo
bia kim loi (metallic target).
Beam of electrons
Target
X-rays
20
10
11/9/2013
TO RA TIA X T NG PHT
Chm tia in t t cathode c gia tc do in
p ln cathode s bay v pha anode vi vn tc
ln. Cc in t ny c ng nng ln, nn khi va
p vo anode phn ln bin thnh nhit nng.
Hu ht nng lng ca electron b hp th bi kim
loi v <1% nng lng tia electron pht ra tia X.
21
NGUN TO RA TIA X
22
11
11/9/2013
TO RA TIA X T NG PHT
Chm tia X sinh ra thot ra ngoi qua cc ca s
bng beryllium.
Chiu dy ca Be lm ca s c kch thc ~0,25mm.
23
24
12
11/9/2013
lp L, M, th thu c dy vch K, K,
K =0.15418 nm
K =0.13922 nm
25
26
13
11/9/2013
ca 2 mc nng lng .
Nng lng ca photon pht ra c trng cho tng kim
loi.
Tm li: Qu trnh 1electron orbital 2p hoc 3p in
28
14
11/9/2013
R(Z - 1)2 (1 -
1
2
)
29
30
15
11/9/2013
x K l bc x kp: K1=0.154051nm,
K2=0.154433 nm. S d gi tr K1 khc K2 l v s
khc nhau v gi tr spin ca 2 electron 2p.
loi b. Tuy nhin, hu ht cc my phn tch tia X (Xray diffractometers ) khng tch ri 2 tia bc x ny.
31
Cc c trng ca VL lm Anode
Nguyn
t
K1 (nm)
K2 (nm)
Ngng
V
Cr
24 0,229361
0,228970
0,208487
5950
Fe
26 0,193736
0,193998
0,193604
7100
Co
27 0,179026
0,179285
0,178897
7700
Ni
28 0,1662
0,1658
0,1500
8300
Cu
29 0,154051
0,154433
0,13922
9000
Mo
42 0,071073
0,071359
0,070930
20000
Ag
47 0,0564
0,0559
0,0497
25600
32
16
11/9/2013
TIA X N SC
Trong phng php phn tch nhiu x tia X ngi ta
ch s dng cc bc x n sc.
Thng thng ngi ta chn vch K v lc loi b cc
33
TIA X N SC
Trong nghin cu nhiu x tia X thng s dng
tia K ca ca cc kim loi ng (Cu) v knh lc
l Niken kim loi lc tia K.
34
17
11/9/2013
35
36
18
11/9/2013
NH LUT BRAGG
nh lut Vulf-Bragg c a ra nm 1913 th hin
37
NH LUT BRAGG
1
38
19
11/9/2013
NH LUT BRAGG
39
NH LUT BRAGG
iu kin nhiu
x: n = 2dsin
l bc sng tia
ti.
d l khong cch
gia cc mt phng
phn x.
l gc phn x.
n l bc phn x.
40
20
11/9/2013
NH LUT BRAGG
n = 2dsin
Trong hu ht cc trng hp, bc phn x th nht
(n = 1) c s dng, v nh lut Bragg c vit:
= 2dsin
41
CNG NHIU X
Cng tia X tn x bi ht nhn l rt nh, b qua.
Sng tn x ton phn ca nguyn t bng tng cc sng tn x
cng v gc tn x (2).
21
11/9/2013
CNG NHIU X
v . f t l thun
vi s Z, f gim khi tng v gim.
Gi tr f ph thuc v
30
th f l mt hm ca (sin)/, i vi
fCu
20
fO
fAl
10
10
sin
nm-1
43
CNG NHIU X
Tha s tn x
sin/
()-1
44
22
11/9/2013
CNG NHIU X
i vi nguyn t j (trong mng c s-unit cell), ln
sng nhiu x l fj v c pha (gc) j, sng nhiu x c
biu din:
Fj=fj (cosj + isin j)
Fj=fj eij
Hoc
45
CNG NHIU X
Cng thc:
eix=cosx + isinx
Aei=A (cos + isin )
Aei 2=A2
46
23
11/9/2013
CNG NHIU X
Cng nhiu x:
I Qfj2
47
CNG NHIU X
lch pha gia hai sng tn x bi hai nguyn t gc
ta (A(0,0,0)) v nguyn t B (u, v, w) i vi mt
phng phn x (hkl) l:
= 2(hu+kv+lw)
N
48
24
11/9/2013
CNG NHIU X
Fj2=fj2 (cos2j + sin2j)
Ihkl QFhkl2
Fhkl
j 1
j 1
( f j cos j ) 2 ( f j sin j ) 2
CNG NHIU X
A. Mng lp phng n gin (Simple Cubic)
Xt c s ch gm mt nguyn t
v tr (0,0,0).
F f j ei f j ei 2 ( hu kv lw)
F f ei 2 ( h0 k 0l 0) f e0 f
F2 f 2
50
25
11/9/2013
CNG NHIU X
A. Mng lp phng n gin (Simple Cubic)
F khng ph thuc vo h, k, l; mi phn x (tha mn
(100), (110), (111), (200), (210), (211), (220), (300), (221), (310),
51
CNG NHIU X
B. Mng lp phng tm khi (Body Centred Cubic)
Xt mt c s gm: mt nguyn t v
tr (0,0,0) & mt nguyn t (1/2,1/2,1/2)
F f je
F fe
i j
f je
i 2 ( hu kv lw) j
i 2 ( h 0 k 0 l 0 )
fe
1 1 1
i 2 ( h k l )
2 2 2
f e 0 fe i ( h k l ) f [1 ei ( h k l ) ]
52
26
11/9/2013
CNG NHIU X
B. Mng lp phng tm khi (Body Centred Cubic)
Nu (h+k+l) l s chn: F = 2f
Nu (h+k+l) l s l th F = 0
quan st c
khng quan st c
Cc phn x quan st c:
(100), (110), (111), (200), (210), (211), (220), (300), (221), (310),
53
CNG NHIU X
C. Mng trc thoi tm y (C-Centred Orthorhombic)
Xt mt c s gm: mt nguyn t v
tr (0,0,0) & mt nguyn t (1/2,1/2,0).
F f e
i 2 ( h 0 k 0 l 0 )
fe
1
1
i 2 ( h k l 0 )
2
2
f e 0 fe i ( h k ) f [1 ei ( h k ) ]
(ab c)
===90o
54
27
11/9/2013
CNG NHIU X
C. Mng trc thoi tm y (C-Centred Orthorhombic)
Nu (h+k) chn (even):(both even or both odd)
e.g. (001), (110), (112); (021), (022), (023)
F = 2f quan st c
Nu (h+k) l (odd): (mixture of odd or even)
e.g. (100), (211); (210), (032), (033)
F = 0 khng quan st c
55
CNG NHIU X
D. Mng lp phng tm mt (Face centered Cubic):
Xt bn nguyn t v tr (0,0,0), (1/2,1/2,0),
(0,1/2,1/2), (1/2,0,1/2)
hk
k l
l h
i [ 2 (
)]
i[ 2 (
)]
i [ 2 (
)]
2
2
2
F f ei[ 2 ( 0)] e
e
e
i ( h k )
i ( k l )
i ( l h )
f [1 e
e
e
]
(, , 0), (, 0, ), (0, , )
56
28
11/9/2013
CNG NHIU X
D. Mng lp phng tm mt (Face centered Cubic):
Nu h, k, l cng chn hoc cng l (unmix):
e.g. (111), (200), (220), (333), (420)
Nu h, k, l l hn hp (mixed):
e.g. (100), (211); (210), (032), (033)
57
CNG NHIU X
Unmixed
CASE h
odd
odd
odd
even
even
even
F 4f
Quan st c
F 2 16 f 2
58
29
11/9/2013
CNG NHIU X
Mixed indices
CASE
odd
odd
even
odd
even
even
F 0
F2 0
Khng quan st c
e.g. (100), (211); (210), (032), (033)
59
CNG NHIU X
E. Mng kim cng:
Xt tm nguyn t v tr:
60
30
11/9/2013
CNG NHIU X
E. Mng kim cng:
F = f.[1+ ei..(h+k) + ei..(k+l) + ei.2.(h+l) + ei..(h+k+l)/2 +
ei..(h+3k+3l)/2 + ei.2.(3h+3k+l)/2 + ei.2.(3h+3k+l)/2]
Cc phn x khng quan st c:
(100), (110), (111), (200), (210), (211), (220), (300), (221), (310),
61
CNG NHIU X
F. Mng NaCl (Face Centred Cubic)
Na+ at (0,0,0), (, , 0), (, 0, ), (0, , )
Cl- at (, 0, 0), (0, , 0), (0, 0, ), (, , )
Tnh F:
hk
k l
l h
i [ 2 (
)]
i [ 2 (
)]
i [ 2 (
)]
2
2
2
F f Na ei[ 2 ( 0)] e
e
e
h
k
l
h k l
i[ 2 ( )]
i[ 2 ( )]
i [ 2 (
)]
i[ 2 ( 2 )]
2
2
2
f Cl e
e
e
e
62
31
11/9/2013
CNG NHIU X
F. Mng NaCl ( Face Centred Cubic)
F f Na [1 ei ( h k ) ei ( k l ) ei (l h ) ]
f Cl [ei ( h ) ei ( k ) ei (l ) ei ( h k l ) ]
F f Na [1 ei ( h k ) ei ( k l ) ei (l h ) ]
f Cl ei ( h k l ) [ei ( k l ) ei ( l h ) ei ( h k ) 1]
F f Na [1 ei ( h k ) ei ( k l ) ei (l h ) ]
f Cl ei ( h k l ) [ei ( k l ) ei ( l h ) ei ( h k ) 1]
63
CNG NHIU X
F. Mng NaCl ( Face Centred Cubic)
F [ f Na f Cl ei ( hk l ) ][1 ei ( h k ) ei ( k l ) ei (l h) ]
Mixed indices
CASE
odd
odd
even
odd
even
even
F 0
F2 0
64
32
11/9/2013
CNG NHIU X
Unmixed
CASE h
odd
odd
odd
even
even
even
NaCl:
Face Centred Cubic
F 4[ f Na f Cl ei ( h k l ) ]
If (h + k + l) is even
F 4[ f Na f Cl ]
e.g. (222),(244)
If (h + k + l) is odd
e.g. (111), (133)
F 4[ f Na f Cl ]
F 2 16[ f Na f Cl ]2
F 2 16[ f Na f Cl ]2
65
CNG NHIU X
F. Mng NaCl (Face Centred Cubic)
h, k, l cng chn th F = 4(fNa + fCl)
h, k, l cng l th F = 4|fNa fCl|
h, k, l l hn hp th F = 0
khng quan st c
66
33
11/9/2013
CNG NHIU X
Loi tinh th
Mng Bravais
Phn x quan st c
Phn x b cm
n gin
n gin
h, k, l bt k
Khng c
Tm khi
Tm khi
h + k + l chn
h + k + l l
Tm mt
Tm mt
h, k, l hn hp
NaCl
Lptm
h, k, l hn hp
Kim cng
Lptm
Nh lptm, nhng nu tt
c cng chn v h + k + l
4N th khng c
h, k, l hn hp v
cng chn nhng h
+ k + l 4N
Tm y
Tm y
h v k hn hp
Lc phng
cht kht
Lc phng
h + 2k = 3N vi l chn
h + 2k = 3N + 1 vi l l
h + 2k = 3N + 1 vi l l
h + 2k = 3N vi l l
67
h2 + k2 + l2
SC
100
110
111
111
200
200
210
211
FCC
BCC
DC
110
111
200
211
7
8
220
220
300, 221
10
310
11
311
311
12
222
222
13
320
14
321
220
220
310
311
222
321
15
16
400
17
410, 322
18
411, 330
19
331
400
400
400
411, 330
331
331
68
34
11/9/2013
CNG NHIU X
V d:
CaF2, c cu trc fluorite vi v tr ca cc
nguyn t trong mng (lp phng tm din).
a=5.464, =1.5418 (Cu K)
Ca
(0,0,0)
(, , 0)
(, 0, )
(0,, )
( , , ) ( , , )
(, , )
(, , )
(, , )
(, , )
(, , )
(, , )
Tnh F202
69
70
35
11/9/2013
71
72
36
11/9/2013
Tnh F202
a=5.464 d202=1.929
=2dsin(202), =1.5418
sin(202)=0.4 202 = 23.6o.
[sin(202)]/=0.259
T Fig.5.36(b) fCa=12.65, fF=5.8
F202=4fCa+8fF=97
73
74
37
11/9/2013
PHNG PHP BT
(POWDER DIFFRACTION)
Phng php bt c s dng hu ht trong nghin
75
PHNG PHP BT
Nguyn tc ca phng php bt:
S dng tia X n sc
Mu: dng bt hoc dng vin nn.
76
38
11/9/2013
PHNG PHP BT
A few useful experimental tips are listed as follows:
The powder should be ground, preferably to the size
PHNG PHP BT
It will be nice if the ground powder sample is
78
39
11/9/2013
PHNG PHP BT
79
40
11/9/2013
81
C th t mt tm phim pha
trc hoc sau mu hng
cc chm tia nhiu x.
Trn phim l cc vt trn ng
tm.
Cch ny c hiu qu i vi cc nhiu x c gc nh hoc gn 180o
82
41
11/9/2013
S1
2W
Hoc
S2
1
2 W
83
84
42
11/9/2013
2.
Khong cch W gia cc chm en trn phim ng vi
gc nhiu x =.
Gc c tnh nh sau:
S1
2W
hoc
S
(1 2 )
2
W
85
d hkl
a
2
h k2 l2
sin 2
2
4a
(h 2 k 2 l 2 )
43
11/9/2013
W
S1
sin
sin2
SC
K
a2
BCC
K
a2
FCC
K
a2
0.71069
180.5378
17
Ao
mm
19.5
57.35
mm
28
33
34.5
40
43.5
45
10
12
14
16
11
12
16
19
20
aTB
88
44
11/9/2013
W
S1
0.71069
180.5378
17
sin
sin2
SC
K
a2
BCC
K
a2
FCC
K
a2
Ao
mm
19.5
28
57.35
mm
33
34.5
40
0.147
0.169
0.241
0.283
0.296
0.02
0.03
0.06
0.08
0.09
1
2
3
4
5
46.043 70.150 51.559 49.876 57.189
5.814
8.858
6.510
6.298
7.221
2
4
6
8
10
92.087 140.300 103.119 99.753 114.377
11.628 17.716 13.021 12.596 14.442
3
4
8
11
12
138.130 140.300 137.492 137.160 137.253
17.442 17.716 17.361 17.319 17.331
0.341
0.12
6
51.586
6.514
12
103.172
13.028
16
137.563
17.370
43.5
0.370
0.14
8
58.593
7.398
14
102.537
12.947
19
139.157
17.571
45
22.4329
8
0.382
0.15
aTB
9
61.804 2.650
7.804
16
109.874 3.689
13.874
20
137.343 4.175
17.342
89
DIFRACTOMETER
ewfref
90
45
11/9/2013
DIFRACTOMETER
Cu to ca my m nhiu x bt gm c nhng b phn
chnh sau y:
ng pht tia X
DIFRACTOMETER
ng m: dng ghi cng tia nhiu x da trn
nguyn l in ho cht kh cha trong ng m bi chm
tia X nhiu x.
ng m quay t gc 0o (v tr ca chm tia xuyn qua)
n 180o ghi li tt c cc nhiu x t mu (nhiu x t
cc h (hkl)) di dng ph.
92
46
11/9/2013
DIFRACTOMETER
u d (detector) c
kt ni vi gi ng
mu bng mt h thng
c kh chnh xc v
chuyn ng trn cung
trn ABC. Gc c
o chnh xc v c
bc nhy (step size)
khong 0,03o.
B
C
My m
My phng tia X
Gi
A
Vng gic k
DIFRACTOMETER
Bao gm cc peak c cng khc nhau. Mi peak
tng ng vi mt phn x ca h mt (HKL).
Hai yu t chnh quyt nh n hnh dng ca gin
nhiu x tia X:
(a) Kch thc v hnh dng ca mng n v (unit
cell)
(b) S nguyn t v v tr cc nguyn t trong n v.
94
47
11/9/2013
95
96
48
11/9/2013
97
V d:
PH NHIU X TIA X ca NaCl
98
49
11/9/2013
99
3.
50
11/9/2013
JCPDS CARD
101
102
51
11/9/2013
JCPDS CARD
103
JCPDS CARD
Cht lng:
: tt
c: tnh ton
o: tin cy thp
i: kh tin cy
104
52
11/9/2013
JCPDS CARD
105
JCPDS CARD
106
53
11/9/2013
107
108
54
11/9/2013
109
k tt c cc gi tr d v I ca cc vch nhiu
liu c sn.
110
55
11/9/2013
111
56
11/9/2013
so snh tt c cc peak cn li m bo s
chc chn.
i vi vt liu a tinh th, vic xc nh phc
tp hn.
113
114114
57
11/9/2013
115
116
58
11/9/2013
117
th.
118
59
11/9/2013
V D
Nghin cu
s hnh thnh
MgAl2O4 (t
phn
ng
gia Al2O3 v
MgO).
119
120
60
11/9/2013
121
122
61
11/9/2013
Kim tra
S PHN NG GIA CC CHT
Nghin cu phn ng gia electrolyte LDMW82
(La1.8Dy0.2Mo1.6W0.409) v cathode LSCF6482
(La0.6Sr0.4Co0.8Fe0.2O3).
123
Kim tra
S PHN NG GIA CC CHT
124
62
11/9/2013
1 ht = mt tinh th
1 ht = nm tinh th nh
125
126
63
11/9/2013
127
Xc nh ch s mng WININDEX
64
11/9/2013
nh t l
Ia
t gin tia X.
Ib
Ia
k(X a Ya )
Ib
129
V th s ph thuc I a vo Ya ta c ng thng
Ib
c h s gc k.
Ia
k(X a Ya )
Ib
ng thng ct trc honh ti
XA
130
65
11/9/2013
Phn
So
Ia
X
k a
Ib
Xb
131
Trong :
A( a )N a
A( b )N b
66
11/9/2013
Xa
Trn c s th va xy dng, xc nh c t l X
da trn t l
Ia
ca mu t kt qu tia X, tnh c Xa.
Ib
133
2dSin
2
4a 2 sin 2
h2 k 2 l 2
d Cubic
a
h k2 l2
2
(h 2 k 2 l 2 )
4a 2
sin 2
sin
2 const , ( 1 / K)
2
2
h k l
4a
2
sin 2 1
sin 2 2
... const
(h 2 k 2 l 2 )1 (h 2 k 2 l 2 ) 2
134
67
11/9/2013
cubic:
Lp phng
d2
d
2 sin
h2 k 2 l 2
a2
sin 2
2
4a 2
k2 l2
orthorhombic
Trc giao
hexagonal
Lc
phng
1
4 h 2 hk k 2 l 2
c2
d 2 3
a2
h2
a
sin 2
h 2 hk k 2 l 2
sin 2 2
4c 2
3a 2
k2
b
l2
c2
h
k 2 l 2
a2 b2 c2
Hnh thoi
rhombohedral
1
d2
sin 2
a 2 1 3 cos2 2 cos3
135
XC NH CU TRC TINH TH
Bao gm cc bc sau:
Tin hnh phn tch nhiu x tia X.
Xc nh v tr cc peak 2.
Tnh gi tr d.
Tnh cc hng s mng a
Tnh sai s ca a (a)
136
68
11/9/2013
XC NH CU TRC TINH TH
S th t
10
LPG
(SC)
H2
L2
1
100
2
110
3
111
4
200
5
210
6
211
8
220
9
300
221
10
310
11
311
LPTK
(BCC)
H2 + K2 + L2
HKL
2
110
4
200
6
211
8
220
10
310
12
222
14
321
16
400
18
411
330
20
420
LPTM
(FCC)
H2 + K2 + L2
HKL
3
111
4
200
8
220
11
311
12
222
16
400
19
331
20
420
24
422
27
333
511
K2
+
+
HKL
137
XC NH CU TRC TINH TH
V d 1:
Mt vt liu dng bt kt tinh theo cu trc BCC (a =
10 10-10 m) c chiu x bi cc tia pht ra t mt
ng pht tia X vn hnh di th V. Di gi tr th V
bao nhiu th khng c bc x no pht ra t ng pht
tia X c kh nng gy nn nhiu x.
Trong cu trc BCC, h mt {110} gy nn gc nhiu
x nh nht, t tnh c d110
138
69
11/9/2013
Bi gii
139
V d 2:
Tnh v tr gc ca peak nhiu x u tin ( nh nht)
ca Cr khi dng bc x CuK ( = 1,542).
Cr c cu trc BCC vi r = 1,30. 1010 m
Cu trc BCC: 3a2=(4r)2 a = 3.00 x 10-10 m
Cu trc BCC, peak u tin ng vi mt {110}.
d110 = 2.12 x 10-10 m
= 2dsin sin1 = /2d110 = 0.3634
1 = 21.3o
140
70
11/9/2013
Radiation: Cu K, = 1.54056
420
422
400
331
311
222
200
220
111
141
X-Ray Diffraction: A Practical Approach, C. Suryanarayana & M. Grant Norton, Plenum Press, New York (1998)
Sin
Sin2
ratio
Index
a (nm)
38.52
19.26
0.33
0.11
111
0.40448
44.76
22.38
0.38
0.14
200
0.40457
65.14
32.57
0.54
0.29
220
0.40471
78.26
39.13
0.63
0.40
11
311
0.40480
5*
82.47
41.235
0.66
0.43
12
222
0.40480
6*
99.11
49.555
0.76
0.58
16
400
0.40485
7*
112.03
56.015
0.83
0.69
19
331
0.40491
8*
116.60
58.3
0.85
0.72
20
420
0.40491
9*
137.47
68.735
0.93
0.87
24
422
0.40494
142
71
11/9/2013
V d 3
Mt mu vt liu M c cc d kin phn tch tia X nh
sau:
Tnh thng s mng, a ()
ca vt liu.
Cho bit
(K)=1.54184
2
18.85
21.80
28.97
31.02
34.79
36.55
38.24
39.86
42.96
I (%) hkl
5.02
211
2.56
220
3.13
321
32.88
40 0
100.00
420
3.41
332
20.22
422
10.18
431
15.97
521
143
STT
2
I(%)
Sin
(Sin2
h
k
l
1.54184()
1
2
18.85 21.8
5.02 2.56
9.425 10.9
0.1638 0.1891
0.0268 0.0358
2
2
1
2
1
0
h2+k2+l2
d
a
3
4
5
28.97 31.02 34.79
3.13 32.88
100
14.485 15.51 17.395
0.2501 0.2674 0.2990
0.0626 0.0715 0.0894
3
4
4
2
0
2
1
0
0
14
16
20
6
36.55
3.41
18.275
0.3136
0.0983
3
3
2
22
7
8
38.24 39.86
20.22 10.18
19.12 19.93
0.3275 0.3409
0.1073 0.1162
4
4
2
3
2
1
24
26
11.5315
144
72
11/9/2013
V d 7:
NaCl c cu trc FCC. V tr
ca cc nguyn t Na v Cl
mng c s nh sau:
Xc nh F2 ng vi cc mt
phng nhiu x 111, 220,
311?
145
146
73
11/9/2013
Xc
nh ch s mng WININDEX
Tnh
147
148
74