Hyrje n lnden e Fiziks

Fizika (greq. , fysik = e natyrs) sht dega e

shkencs e cila merret me zbulimin dhe analizimin e
fenomeneve fizike, q prfshin studimin e lnds dhe lvizjen
e saj n fabrikn e hapsir-kohs, si dhe konceptet e forcs
dhe energjis. N mnyr m t prgjithshme ajo cilsohet
si shkenca nprmjet s cils njerzit prpiqen t shpjegojn
dukurit natyrore. Fizika njihet si "shkenc themelore" sepse
fusha t tjera si kimia dhe biologjia hulumtojn sisteme,
veorit e t cilave varen nga ligjet e fiziks.
Zhvillimet n fizik jan t lidhura ngushte me sektorin
teknologjik, si dhe kan infleunca shum t thell n
shkencat e tjera, prfshir matematikn dhe filozofin. Pr
shembull, zhvillimi i teoris s elektromagnetizmit oi n
krijimin e pajisjeve t shumta elektrike (televizori, kompjuteri,
pajisjet shtepiake); zhillimet n termodinamik uan n
zhvillimin e mjeteve t motorizuara pr transportin, si motori
me avull; zhvillimet n mekanik motivuan dhe ndihmuan n
zhvillimin e analizs matematike, kimis kuantike, dhe
prdorimit t pajisjeve eksperimentale si mikroskopi
elektronik n mikrobiologji.

Isak Njutoni (1642-1727)

Isak Njuton (ang. Isaac Newton),( 25 dhjetor 1642 - 20 mars 1727 ) ishte nj fizikant
astronom,filozof,teolog matematicien anglez i cili sht konsideruar gjersisht si nj nga
shkenctart m me influenc t t gjitha kohrave dhe si nj figur kye n revolucionin
shkencor . Libri i tij Philosophiae Naturalis Principia Mathematica ( " Principet
Matematike t Filozofis Natyrore ") ,e botuar s pari n vitin 1687 , hodhi themelet pr
shumicn e mekaniks klasike . Njutoni formuloi ligjet e levizjes dhe gravitetit universal
q dominoi pikpamjen shkenctarve t universit fizik gjat tre shekujve t ardhshm .
Ai gjithashtu tregoi se nocionii i objekteve n tok dhe at e trupave qiellor mund t
prshkruhet nga t njjtat parime . Njutoni ka ndrtuar teleskopin e par praktik . Ai ishte
nj i krishter i devotshm , por joortodoks dhe ishte nje antar i Universitetit t
Kembrixhit , ai refuzoi t marr urdhra t shenjta n Kishn e Anglis , ndoshta sepse ai
privatisht refuzoi doktrinn e Trinitarizmi . Prve puns s tij n shkencat
matematikore , Njutoni nje pjese te madhe te kohes se tij ia kushtoi studimin e alkimis
dhe kronologjis biblike , por shumica e puns s tij n ato zona ka mbetur e pabotuar
deri shum koh pas vdekjes s tij . N jetn e tij t mvonshme, . Ai shrbeu gjithashtu
qeverin britanike si antar i keshillit drejtues. Isak Njutoni s bashku meGaussin dhe
Arkimedin bjn pjes n t ashtuquajturn "treshe t art" t matematiks. Ai ka
formuluar tri ligjet kryesore t mekaniks :
Ligjin e inercis.
ligjin veprimit dhe kundrveprimit.
Ligjin e forcs.

Sasia e nxehtsis
Menyra e ndryshimit t energjis s brenshm t trupit, gjate
s cils nuk kryht pune mekanike, quht Kembim i
nxehtesis. Pjesa e energjis se brenshme, q kalon nga nj
trup n tjetrin pa kryer pun mekanike quht Sasia e
nxehtsis. Nes energjia e brenshme e nj sistemi
shenderrohet n energji t brenshme t nj sistemi tjetr,
themi s sistemi kembeu energji. Kt sasi t energjis s
kembyer e quajm Nxehtsi. Kjo do t thot s nxehtsia sht
energji. Themi s nxehtesin e q po e shenojm me Q,
paraqet vleren numerike t dhenjes ose marrjes s energjis
s brenshme t trupave n procesin e kembimit. N sistemin
si, njesia e nxehtsis sht Xhauli (J). N t kaluaren sht
perdorur Kaloria, q shkurtimisht shenohet me cal (nga latin.
calor-nxehtsi). Nj kalori sht ajo sasi e nxehtsis q
duhet dhen 1 kg uji m qellim q ai t nxeht pr 1C
(grade celcis).

Avullimi & Vlimi

Procesi i avullimit me nxehje t

drejtprdrejt, i shoqruar me flluska ajri,
quhet vlim dhe fillon n astin kur shtypja e
avullit bhet e barabart me shtypjen
atmosferike. Lngjet e ndryshme vlojn n
temperatura t caktuara, pr shembull uji n
shtypje normale vlon n temperaturn
100 C. N kushte normale atmosferike,
temperatura e vlimit quhet pik vlimi dhe
varet nga materiali i ens, pastrtia e lngut,
lngut
lloji i gazit t tretur n lng dhe nga natyra e
lngut. Me rnie t shtypjes bie edhe
temperatura e vlimit. Kt m s miri e din
t gjith ata q kankaluar pushimet n
male t larta, ku mbretron shtypje me e
ultatmosferike, ku uji do t vloj n
temperatur m t ult se 100 C dhe
ushqimi duhet t zihet shum m gjat se
n ultsira, apo gati nuk zihet fare.

Kondensimi
Kondenzimi sht faza e kalimit
ngagjendja agregate e gazt n
t lngt. Ky sht proces i
kundrt nga avullimi. Duhet
dalluar kt nocion nga kalimi
nga gjendja agregate e gazt n
t ngurt, i cili quhet depozicim, i
cili sht i kundrt me
sublimimin.Energjia e cila lirohet
gjat kondensimit te lendes prej
nje kilogrami,quhet energji
specifike e kondensimit .

REZYMEA (SUMMARY)
Zhvillimet n fizik jan t lidhura ngushte me sektorin teknologjik, si
dhe kan infleunca shum t thell n shkencat e tjera, prfshir
matematikn dhe filozofin. Pr shembull, zhvillimi i teoris s
elektromagnetizmit oi n krijimin e pajisjeve t shumta elektrike
(televizori, kompjuteri, pajisjet shtepiake); zhillimet n termodinamik
uan n zhvillimin e mjeteve t motorizuara pr transportin, si motori
me avull; zhvillimet n mekanik motivuan dhe ndihmuan n zhvillimin
e analizs matematike, kimis kuantike, dhe prdorimit t pajisjeve
eksperimentale si mikroskopi elektronik n mikrobiologji.
Fizika ndahet n dy disiplina: n fizikn teorike dhe fizikn
eksperimentale. Fizika teorike merret kryesisht me formalizimn teorik te
dukurive i cili bazohet ne koncepte matematike, ndrsa fizika
eksperimentale merret me rikrijimin dhe matjen e dukurive t njohura
natyrore. Megjithse krkimet e shumta akoma kan ngelur n
disa probleme t pazgjidhura n fizik si dhe fusha t shumta kerkimi t
cilat nuk jan eksploruar ende plotsisht.