Pedogeografski Rejoni Bih PDF

Bosna i Hercegovina
Federacija Bosne i Hercegovine

Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i
umarstva
Agencija za vodno podruje rijeke Save, Sarajevo
Agencija za vodno podruje Jadranskog mora, Mostar
STRATEGIJA UPRAVLJANJA VODAMA

FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE
(ZAVRNI IZVJETAJ_NACRT)
Drutvo za istraivanje, studije, projektiranje i konzalting

Zavod za vodoprivredu d.o.o. Mostar
Sarajevo, maj 2009 godine
Zavod za vodoprivredu d.d. Sarajevo

STRATEGIJA UPRAVLJANJA VODAMA
FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE
(NACRT)
Uesnici u izradi:
Voditelj projekta:
Adnan Bijedi dipl.ing.
Odgovorni izvrioci po oblastima:

Vodno pravo:
Ekonomija:
Koritenje voda:
Zatita voda:
Zatita od voda:
prof.dr. Slavko Bogdanovi dipl.iur.

prof.dr. Kasim Tati dipl.ecc.
Indira Sulejmanagi dipl.ing.
Haris Aliehovi dipl.ing.
amila Ademovi dipl.ing.
Hidroloke analize bilans voda:

Hidrogeologija:
Kvalitet voda bioloki pokazatelji:
Povrinska vegetacija:
Koritenje voda za navodnjavanje:
Nino Rimac dipl.ing.

dr. Hazim Hrvatovi dipl.ing.
dr. Sadbera Troi-Borovac dipl.biol.
dr. Izet engi dipl.ing.
Federalni zavod za agropedologiju Sarajevo
Direktor:
Faruk abeta dipl.ing.
Sarajevo, maj 2009. god.
2
Maj 2009.
STRATEGIJA UPRAVLJANJA VODAMA FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE

I DIO
Strategija upravljanja vodama Federacije Bosne i Hercegovine

(Nacrt)
Sadraj:
1.
Osnovne informacije o predmetnom podruju ..........................................................................8

1.1.
Poloaj i drutveno politiki okvir................................................................................................ 8
1.1.1. Osnovni pokazatelji .................................................................................................................................... 8

1.1.2. Stanovnitvo ............................................................................................................................................... 9
1.1.2.1.
Demografski razvoj do 1991 godine ................................................................................................. 9
1.1.2.2.
Demografski razvoj u periodu 1991 2007 godina ........................................................................ 10
1.2.
Prirodne karakteristike ............................................................................................................... 15
1.2.1. Opi pokazatelji ........................................................................................................................................ 15

1.2.2. Litografske i tektonske karakteristike ....................................................................................................... 15
1.2.2.1.
Neogeni bazeni Federacije BiH....................................................................................................... 19
1.2.2.2.
Glavne navlane strukture Dinarida ................................................................................................ 20
1.2.3. Zemljini resursi ....................................................................................................................................... 21
1.2.4. Bioloka raznolikost ................................................................................................................................. 23
1.2.5. Vegetacijske karakteristike ....................................................................................................................... 24
1.2.6. Zatiena podruja .................................................................................................................................... 25
1.2.7. Stanje uma ............................................................................................................................................... 28
1.2.7.1.
Struktura uma................................................................................................................................. 30
1.2.7.2.
Upravljanje umama u kontekstu zatite voda................................................................................. 31
1.2.7.3.
Upravljanje umama u kontekstu zatite od erozija ........................................................................ 33
1.2.8. Ope hidrografske karakteristike .............................................................................................................. 34
1.2.8.1.
Vodno podruje rijeke Save ............................................................................................................ 35
1.2.8.2.
Vodno podruje Jadranskog mora ................................................................................................... 38
1.2.9. Reljef......................................................................................................................................................... 40
1.2.10.
Klima.................................................................................................................................................... 41
2.
Stanje voda ................................................................................................................................46

2.1.
Povrinske vode ............................................................................................................................ 46
2.1.1. Ope kvantitativne karakteristike.............................................................................................................. 46

2.1.2. Prostorna i vremenska raspodjela ............................................................................................................. 46
2.1.3. Koliine povrinskih voda ........................................................................................................................ 48
2.1.3.1.
2.1.3.2.
2.1.4. Bilans povrinskih voda............................................................................................................................ 65
2.1.4.1.
2.1.4.2.
2.1.4.3.
Sumarni bilans povrinskih voda..................................................................................................... 68
2.1.4.4.
Ocjena vodnog bogatstva sopstvenim vodama................................................................................ 68
2.1.5. Kvalitet povrinskih voda ......................................................................................................................... 69
2.1.5.1.
Uvod................................................................................................................................................ 69
2.1.5.2.
Ocjena stanja kvaliteta voda za period do 1991 godine................................................................... 70
2.1.5.2.1. Vodno podruje rijeke Save....................................................................................................... 71
2.1.5.2.2. Vodno podruje Jadranskog mora.............................................................................................. 75
2.1.5.3.
Ocjena stanja kvaliteta voda za period 2000-2005-2007 godina ..................................................... 76
2.1.5.3.2. Vodno podruje Jadranskog mora.............................................................................................. 79
2.1.5.4.
Poreenje rezultata kvaliteta voda................................................................................................... 81
2.2.
2.2.1.
Podzemne vode ............................................................................................................................. 84

Stepen hidrogeoloke istraenosti............................................................................................................. 84
3
Maj 2009.

I DIO
2.2.2. Hidrogeoloka rejonizacija ....................................................................................................................... 84

2.2.3. Prikaz akumulacija podzemnih voda sa bilansom rezervi......................................................................... 86
2.2.3.1.
Lokacije, granice i karakterizacija tijela podzemnih voda sa bilansom rezervi............................... 86
2.2.3.1.2. Vodno podruje Jadranskog mora............................................................................................ 100
2.2.4. Zbirni bilans rezervi podzemnih voda .................................................................................................... 104
2.2.4.1.
Intergranularni akviferi.................................................................................................................. 104
2.2.4.2.
Karstno-pukotinski akviferi........................................................................................................... 105
2.2.5. Mineralne, termalne i termomineralne vode ........................................................................................... 105
2.2.5.1.
Osnovni podaci.............................................................................................................................. 106
3.
Stanje u podruju upravljanja vodama ..................................................................................108

3.1.
Pravni okvir upravljanja vodama u Bosni i Hercegovini i Federaciji BiH........................... 108
3.1.1. Nadlenosti Bosne i Hercegovine ........................................................................................................... 108

3.1.2. Vodno pravo Federacije BiH .................................................................................................................. 109
3.1.2.1.
Uvodne napomene......................................................................................................................... 109
3.1.2.2.
Propisi o vodama Federacije BiH.................................................................................................. 109
3.1.2.3.
Neke karakteristike novog pravno-institucionalnog okvira upravljanja vodama u Federaciji BiH110
3.1.2.4.
Usklaenost propisa Federacije BiH sa Community Acquis......................................................... 112
3.1.3. Vodno pravo kantona.............................................................................................................................. 112
3.1.4. Odnosi izmeu Entiteta........................................................................................................................... 113
3.1.5. Prilozi...................................................................................................................................................... 116
3.2.
Institucionalni okvir upravljanja vodama u Federaciji BiH.................................................. 123
3.2.1. Uvod ....................................................................................................................................................... 123

3.2.2. Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva ........................................................... 124
3.2.3. Meunarodni okvir upravljanja vodama ................................................................................................. 125
3.2.4. Strune institucije na nivou Federacije Bosne i Hercegovine................................................................. 125
3.2.5. Kantonalna ministarstva nadlena za oblast upravljanja vodama ........................................................... 126
3.2.6. Kadrovska struktura ljudski resursi u sektoru voda ............................................................................. 126
3.2.6.1.
Analiza stanja ................................................................................................................................ 127
3.2.7. Inspekcijske slube ................................................................................................................................. 128
3.3.
Ekonomski okvir upravljanja vodama..................................................................................... 129
3.3.1. Osnovni izvori financiranja upravljanja vodama .................................................................................... 129

3.3.2. Izvorni prihodi sektora voda ................................................................................................................... 130
3.3.2.1.
Posebne vodne naknade................................................................................................................. 130
3.3.2.2.
Opa vodna naknada ..................................................................................................................... 132
3.3.2.3.
Ostala sredstva............................................................................................................................... 132
3.3.3. Postojea ekonomska situacija osnovnih segmenata vodnog sektora ..................................................... 133
3.3.4. Postojea situacija u pogledu koncesija u vodnom sektoru .................................................................... 136
3.3.5. Postojea situacija u pogledu privatizacije u vodnom sektoru................................................................ 137
3.4.
Koritenje voda pokazatelji stanja ........................................................................................ 138
3.4.1. Uvod ....................................................................................................................................................... 138

3.4.2. Snabdijevanje vodom stanovnitva......................................................................................................... 138
3.4.2.1.
Obuhvat stanovnitva vodovodnim sistemima .............................................................................. 138
3.4.2.2.
Zahvaene i isporuene koliine voda........................................................................................... 139
3.4.2.3.
Prikaz resursa za vodosnabdijevanje ............................................................................................. 140
3.4.2.3.1. Podzemne vode: ....................................................................................................................... 140
3.4.2.3.2. Povrinske vode: ...................................................................................................................... 142
3.4.2.4.
Prikazi stanja vodosnabdijevanja po vodnim podrujima ............................................................. 142
3.4.2.4.1. Vodno podruje rijeke Save:.................................................................................................... 142
3.4.2.4.2. Vodno podruje Jadranskog mora:........................................................................................... 150
3.4.2.5.
Zakljuak....................................................................................................................................... 154
3.4.3. Koritenje voda za potrebe privrede ....................................................................................................... 155
3.4.3.1.1. Vodno podruje rijeke Save:.................................................................................................... 156
3.4.3.1.2. Vodno podruje Jadranskog mora:........................................................................................... 158
3.4.3.2.
Koritenje vodnih snaga ................................................................................................................ 159
3.4.3.3.
Koritenje voda u poljoprivredi navodnjavanje.......................................................................... 162
3.4.3.4.
Ribnjaci ......................................................................................................................................... 163
4
Maj 2009.

I DIO
3.4.3.5.
3.4.3.6.
3.5.
Sport i rekreacija na vodama ......................................................................................................... 163

Plovidba......................................................................................................................................... 165
Zatita voda pokazatelji stanja .............................................................................................. 166
3.5.1. Uvodne napomene .................................................................................................................................. 166

3.5.2. Izvori zagaenja i procjena pritisaka ...................................................................................................... 166
3.5.2.1.
Koncentrisani izvori zagaenja voda............................................................................................. 167
3.5.2.2.
Disperzni izvori zagaenja ............................................................................................................ 170
3.5.3. Zatita voda od koncentrisanih izvora zagaenja.................................................................................... 171
3.5.3.1.
Postrojenja za preiavaje otpadnih voda .................................................................................... 171
3.5.4. Zatita voda od disperznih izvora zagaenja .......................................................................................... 173
3.5.5. Zatiena podruja .................................................................................................................................. 173
3.5.6. Pojava akcidentnih zagaenja voda ........................................................................................................ 174
3.6.
Zatita od voda pokazatelji stanja ......................................................................................... 176
3.6.1. Uvodne napomene .................................................................................................................................. 176

3.6.2. Stanje sistema za zatitu od tetnog djelovanja voda.............................................................................. 177
3.6.3. Zatita od poplava znaaj poplava ....................................................................................................... 178
3.6.3.1.
Izgraenost zatitnih objekata po poplavnim podrujima ............................................................. 179
3.6.3.2.
Plavne povrine ............................................................................................................................. 183
3.6.3.3.
Mape rizika.................................................................................................................................... 185
3.6.3.4.
Negraevinske mjere zatite od poplava ....................................................................................... 185
3.6.3.5.
Sadanja organizacija odbrane od poplava.................................................................................... 186
3.6.3.6.
Organizacija odbrane od leda ........................................................................................................ 186
3.6.3.7.
Praenje i prognoziranje hidrometeorolokih pojava .................................................................... 186
3.6.3.8.
Reimi rada hidroakumulacija za vrijeme velikih voda ................................................................ 187
3.6.3.9.
Otklanjanje posljedica od tetnog djelovanja voda ....................................................................... 187
3.6.4. Zatita od erozija i bujica........................................................................................................................ 187
3.6.4.1.
Stanje erozija tla i bujica ............................................................................................................... 188
3.6.5. Odvodnja unutarnjih voda....................................................................................................................... 189
3.6.6. Nedostatak voda...................................................................................................................................... 191
4.
Ciljevi upravljanja vodama i mjere.........................................................................................192

4.1.
Polazita pri definiranju ciljeva upravljanja vodama ............................................................ 192
4.1.1. Nivo ugroenosti ope zdravstvene situacije stanovnitva ..................................................................... 192

4.1.1.1.
Obuhvat stanovnitva javnim vodosnabdijevanjem ...................................................................... 192
4.1.1.2.
Obuhvat stanovnitva sistemima za odvodnju i tretman otpadnih voda........................................ 193
4.1.1.3.
Kvalitet povrinskih voda.............................................................................................................. 193
4.1.1.4.
Kvalitet podzemnih voda............................................................................................................... 193
4.1.1.5.
Uticaj poplava ............................................................................................................................... 194
4.1.1.6.
Zakljuak....................................................................................................................................... 194
4.1.2. Sigurnost stanovnitva i dobara .............................................................................................................. 194
4.1.3. Meunarodne obaveze i ugovori............................................................................................................. 195
4.1.3.1.
Evropski okvir upravljanja vodama............................................................................................... 195
4.1.3.2.
Meunarodne konferencije o upravljanju vodama ........................................................................ 196
4.1.3.3.
Milenijumski razvojni ciljevi (MRC) ............................................................................................ 198
4.1.3.4.
Relevantni ugovori i konvencije.................................................................................................... 200
4.2.
Opi ciljevi upravljanja vodama............................................................................................... 203
4.3.
Ciljevi upravljanja vodama i mjere po oblastima................................................................... 205
4.3.1. Uvod ....................................................................................................................................................... 205

4.3.2. Pravni okvir ............................................................................................................................................ 207
4.3.2.1.
Metodoloki pristup....................................................................................................................... 207
4.3.2.1.1. Razlozi za reviziju vodnog prava i propisa o vodama.............................................................. 207
4.3.2.1.2. Razlozi za institucionalnu reformu .......................................................................................... 208
4.3.2.1.3. Neke opte karakteristike Strategije i trenutka u kome se donosi u pogledu ciljeva i rokova.. 208
Strateki cilj 1: Pravna i institucionalna reforma sektora voda, koja proizilazi iz potrebe za prilagoavanjem
novim drutvenim uslovima, uz prilagoavanje zahtjevima EU-e u oblasti upravljanja vodama kao dio procesa
stabilizacije i pridruivanja BiH Evropskoj Uniji ............................................................................................ 209
4.3.2.1.4. Ciljevi koji proizilaze iz zahtjeva EU ...................................................................................... 209
5
Maj 2009.

I DIO
4.3.2.1.5. Pricipi na kojima se zasnivaju zahtjevi EU.............................................................................. 210

4.3.2.1.6. Rokovi za zadovoljenje zahtjeva EU-e .................................................................................... 211
4.3.2.1.7. Instrumenti meunarodnog vodnog prava................................................................................ 212
4.3.2.2.
Operativni ciljevi i mjere za pravni okvir...................................................................................... 213
4.3.2.2.1. Operativni cilj 1: Ciljevi koji proizilaze iz zahtjeva EU-e ....................................................... 213
4.3.2.2.2. Operativni cilj 2: Ciljevi koji proizilaze iz potrebe za reformom nacionalnog vodnog prava i
institucija 221
4.3.2.3.
Mjere za postizanje stratekih i operativnih ciljeva....................................................................... 223
4.3.2.4.
Prilozi: ........................................................................................................................................... 224
4.3.2.4.1. Prilog 1: Lista propisa EU koji se odnose na vode................................................................... 224
4.3.2.4.2. Prilog 2: Lista direktiva EU koji su od znaaja za upravljanje vodama................................... 225
4.3.2.5.
Pravni aspekt javno-privatnog partnerstva .................................................................................... 226
4.3.3. Ekonomski okvir..................................................................................................................................... 228
4.3.3.1.
Razlozi za analizu ekonomskih i financijskih aspekata u upravljanju vodama ............................. 228
4.3.3.2.
Kljune strateke odrednice i njihov uticaj na budue poslovne modele u oblasti upravljanja
228
vodama
4.3.3.3.
Karakteristike uspjenih buduih poslovnih i organizacionih modela strateki ciljevi u
upravljanju vodama u Federaciji BiH............................................................................................................... 229
4.3.3.4.
Strateki cilj 2: Adekvatna integracija oblasti upravljanja vodama u ekonomski sistem kao cjelinu,
uz veu zastupljenost ekonomskih instrumenta u procesu upravljanja vodnim resursima ............................... 230
4.3.3.5.
Strateki cilj 3: Poboljanje efikasnosti, unapreenje transparentnosti i poveanje odgovornosti u
upravljanju vodama .......................................................................................................................................... 230
4.3.3.6.
Strateki cilj 4: Osiguranje finansijske odrivosti u upravljanju vodama i reforma sistema cijena
vodnih usluga uz postepeno uvoenje ekonomske cijene vode........................................................................ 231
4.3.3.7.
Operativni ciljevi i mjere za ekonomski okvir .............................................................................. 233
4.3.3.7.1. Operativni cilj 3: Ekonomski racionalnije, i okolinski prihvatljivije upravljanje u sektoru voda i
realizacija mjera za prelazak sa postojee prakse upravljanja ponudom na upravljanje potranjom za vodom
233
4.3.3.7.2. Operativni cilj 4: Postupni prelaz na sistem koji bi obezbijedio dugorono odrivo financiranje
u oblasti upravljanja vodama, te puno pokrie trokova od korisnika usluga, ili iz drugih izvora .............. 233
4.3.3.7.3. Operativni cilj 5:Poboljanje procesa odluivanja o vidovima koritenja vodnih resursa ....... 235
4.3.3.8.
Problem financiranja i inovativni izvori financiranja u upravljanju vodama ................................ 235
4.3.3.9.
Javno-privatno partnerstvo u oblasti upravljanja vodama strateki izazovi i mogua rjeenja .. 236
4.3.3.10. Ekonomska cijena vode................................................................................................................. 237
4.3.3.11. Financiranje putem vodnih naknada i prihoda po osnovu zakupa javnog vodnog dobra .............. 238
4.3.3.11.1. Posebne vodne naknade za koritenje povrinskih i podzemnih voda ................................... 238
4.3.3.11.2. Financiranje melioracijske odvodnje i melioracijskog navodnjavanja:.................................. 239
4.3.3.11.3. Posebne vodne naknade za koritenje vode za proizvodnju elektrine energije .................... 241
4.3.3.11.4. Vodne naknade za zatitu voda .............................................................................................. 241
4.3.3.11.5. Naknada za vaenje materijala iz vodotoka........................................................................... 242
4.3.3.11.6. Financiranje zatite od tetnog djelovanja voda zatita od poplava .................................... 242
4.3.4. Institucionalni okvir................................................................................................................................ 243
4.3.4.1.
Strateki cilj 5: Efikasna institucionalna organizacija i administracija sposobna za provedbu
procesa pridruivanja i primjenu zahtjeva EU-e u sektoru voda ...................................................................... 243
4.3.4.2.
Operativni ciljevi i mjere za institucionalni okvir ......................................................................... 245
4.3.4.2.1. Operativni cilj 6: Institucionalno jaanje sektora voda Federacije BiH................................... 246
4.3.4.2.2. Operativni cilj 7: Osnaenje strunih kapaciteta...................................................................... 247
4.3.4.2.3. Operativni cilj 8: Intenziviranje saradnje sa ostalim sektorima vezanim za vode.................... 248
4.3.4.2.4. Operativni cilj 9: Uspostavljanje referentne(ih) i ovlatenih laboratorija za ispitivanje kvaliteta
249
voda
4.3.4.2.5. Operativni cilj 10:Poboljanje sistema dojave i efikasnog reagiranja u sluajevima pojave
akcidentnih i iznenadnih zagaenja voda .................................................................................................... 250
4.3.5. Koritenje voda ....................................................................................................................................... 250
4.3.5.1.
Uvod.............................................................................................................................................. 250
4.3.5.2.
Strateki cilj 6: Poveanje obuhvata i poboljanje javnog vodosnabdijevanja .............................. 251
4.3.5.3.
Strateki cilj 7: Osiguranje uvjeta za odrivo koritenje voda u oblastima iji razvoj ovisi od
interesa trita................................................................................................................................................... 251
4.3.5.4.
Operativni ciljevi imjere za oblast koritenja voda ....................................................................... 254
4.3.5.5.
Snabdijevanje vodom stanovnitva ............................................................................................... 254
4.3.5.5.1. Potrebne koliine voda............................................................................................................. 254
6
Maj 2009.

I DIO
4.3.5.5.2. Prikaz raspoloivih vodnih resursa za javno vodosnabdijevanje ............................................. 256

4.3.5.5.3. Operativni cilj 11: Poveanje obuhvata javnim vodovodnim sistemima sa sadanjih 60% na
priblino 80% na kraju planskog perioda Strategije .................................................................................... 258
4.3.5.5.4. Operativni cilj 12: Smanjenje gubitaka u javnim vodovodnim sistemima za oko 15% ........... 259
4.3.5.5.5. Operativni cilj 13. Racionalno koritenje, zatita, unapreenje stanja i ouvanje vodnih resursa
koji se koriste, ili se planiraju koristiti za potrebe javnog vodosnabdijevanja............................................. 260
4.3.5.6.
Operativni ciljevi za koritenje vode u oblastima iji razvoj ovisi od trita ................................ 260
4.3.5.6.1. Operativni cilj 14: Ouvanje vodnih resursa, po osnovama uvjeta koritenja i zatite iz ZoV-a
Federacije BiH, u skladu sa oekivanim potrebama za vodom u oblastima iji razvoj ovisi od interesa trita
i opeg ekonomskog napredka..................................................................................................................... 261
4.3.6. Zatita voda............................................................................................................................................. 266
4.3.6.1.
Uvod.............................................................................................................................................. 266
4.3.6.2.
Strateki cilj 8: Postizanje i odravanje dobrog stanja povrinskih i podzemnih voda radi zatite
akvatine flore i faune i potreba korisnika voda............................................................................................... 267
4.3.6.3.
Operativni ciljevi i mjere za oblast zatite voda............................................................................ 268
4.3.6.4.
Kvalitet povrinskih i podzemnih voda ......................................................................................... 270
4.3.6.4.1. Operativni cilj 15: Izrada Plana upravljanja vodama za Vodno podruje rijeke Save i Vodno
podruje Jadranskog mora ........................................................................................................................... 270
4.3.6.5.
Zatita voda od koncentrisanih izvora zagaenja .......................................................................... 270
4.3.6.5.1. Operativni cilj 16:Smanjenje tereta zagaenja od urbanih/sanitarnih otpadnih voda .............. 271
4.3.6.5.2. Operativni cilj17: Smanjenje emisije tetnih i toksinih materija koje produciraju pojedini
industrijski zagaivai kroz uspostavljanje sistema dozvoljenog isputanja i principa "zagaiva plaa" . 273
4.3.6.5.3. Operativni cilj 18: Smanjenje koliina zagaenje koje dospijeva u povrinske i podzemne vode
sa ureenih i divljih deponija krutog otpada ............................................................................................ 273
4.3.6.6.
Zatita voda od disperznih izvora zagaenja ................................................................................. 274
4.3.6.6.1. Operativni cilj 19: Smanjenje zagaenja od poljoprivrednih aktivnosti .................................. 274
4.3.6.6.2. Operativni cilj 20: Smanjenje zagaenja od aktivnosti vezanih za upravljanje umama ......... 274
4.3.6.6.3. Operativni cilj 21: Izgradnja sistema za prikupljanje, odvodnju i tretman otpadnih voda za
naselja ispod 2.000 stanovnika .................................................................................................................... 275
4.3.6.6.4. Operativni cilj 22: Smanjenje zagaenja od saobraaja ........................................................... 275
4.3.6.7.
Zatiena podruja......................................................................................................................... 275
4.3.6.7.1. Operativni cilj 21: Uspostava zatienih podruja u skladu sa Zakonom o vodama FBiH...... 276
4.3.7. Zatita od voda........................................................................................................................................ 276
4.3.7.1.
Strateki cilj 9: Smanjenje rizika pri ekstremnim hidrolokim pojavama ..................................... 276
4.3.7.2.
Operativni ciljevi i mjere za oblast zatite od voda....................................................................... 277
4.3.7.2.1. Operativni cilj 24: Obnova i sanacija postojeih te izgradnja i odravanje sistema zatitnih
vodnih objekata u cilju poveanja stepena sigurnosti odbrane od poplava.................................................. 277
4.3.7.2.2. Operativni cilj 25: Izrada i donoenje Planova za zatitu od tetnog djelovanja voda............. 278
4.3.7.2.3. Operativni cilj 26: Smanjenje erozije....................................................................................... 280
4.3.7.2.4. Operativni cilj 27: Uspostavljanje Programa za borbu protiv sue .......................................... 280
4.3.7.2.5. Operativni cilj 28:Prevencija i spremnost za sluaj katastrofe- ruenja ili prelivanja brana .... 281
5.
Plan realizacije mjera za dostizanje ciljeva upravljanja vodama..........................................282

5.1.
Uvod i prikaz Plana.................................................................................................................... 282
5.2.
Pregled potrebnih ulaganja-Cijene provedbe planiranih mjera ........................................... 320
5.2.1. Pravni, Institucionalni i Ekonomski okvir djelovanja............................................................................. 320

5.2.2. Koritenje voda ....................................................................................................................................... 320
5.2.3. Zatita voda............................................................................................................................................. 320
5.2.4. Zatita od voda........................................................................................................................................ 321
5.2.5. Dinamika investiranja u planskom periodu Strategije ............................................................................ 321
5.2.6. Procjena moguih izvora i uslova finansiranja provoenja mjera radi ostvarenja ciljeva Strategije
upravljanja vodama FBiH ..................................................................................................................................... 323
5.2.6.1.
Svjetska banka............................................................................................................................... 325
5.2.6.2.
Sredstva Evropske unije ................................................................................................................ 326
5.2.6.3.
EIB (Evropska Investiciona Banka) .............................................................................................. 329
5.2.6.4.
Bosansko-hercegovaka razvojna banka BOR banka ................................................................ 329
7
Maj 2009.

1. OSNOVNE INFORMACIJE O PREDMETNOM PODRUJU
1.1. POLOAJ I DRUTVENO POLITIKI OKVIR
1. Osnovne informacije o predmetnom podruju

1.1.
Poloaj i drutveno politiki okvir
1.1.1.
Osnovni pokazatelji
Bosna i Hercegovina se, prema svom geografskom poloaju, nalazi na granici dva klimatska pojasa
zapadnog Balkanskog poluostrva. Prostire se na povrini od 51 209,2 km2 od ega kopno zauzima
51 197 km2 a more 12,2 km2. 1 Klima je preteno kontinentalna a na jugu zemlje mediteranska.
Zvanino ime drave je Bosna i Hercegovina koje je definirano stupanjem na snagu Okvirnog
sporazuma o miru iz 1995 godine. Drava se sastoji od dva entiteta: Federacije Bosne i Hercegovine
(Federacija BiH) i Republike Srpske (RS) kao i Distrikta Brko (DB). Geografske koordinate
krajnjih taaka Bosne i Hercegovine su slijedee:
Poloaj: Sjeverna geografska irina Istona geografska duina
Opina/naselje
Sjever
450 16' 30''
160 55' 56''
B. Dubica/Gradina D.
Jug
420 33' 00''
180 32' 24''
Trebinje/Podtirovnik
0
'
''
Istok
44 03 00
190 37' 41''
Bratunac/lijebac
Zapad
440 49' 30''
150 44' 00''
Biha/Bugar
Tabela 1. 1.1: Geografske koordinate krajnjih taaka Bosne i Hercegovine
(Izvor: Uprava za geodetske i imovinskopravne poslove BiH)
Federacija Bosne i Hercegovine, jedan od dva entiteta, je nastala potpisivanjem Vaingtonskog

sporazuma izmeu Republike Hrvatske i Republike Bosne i Hercegovine, 18.3.1994 godine. Na
sjednici Ustavotvorne skuptine, 30.3.1994 godine, usvojen je Ustav Federacije Bosne i
Hercegovine. Ova skuptina je 1996 godine prestala sa radom nakon formiranja Parlamenta
Federacije Bosne i Hercegovine. Povrina Federacije BiH iznosi 26 127 km2.
Administrativno se Federacija BiH sastoji od deset kantona, to je utvreno Zakonom o federalnim
jedinicama 2, a nazivi i sjedita kantona su utvreni Ustavima kantona, i to:
Unsko-sanski kanton, sa sjeditem u Bihau (Kanton 1);

Kanton Posavski, Oraje (Kanton 2);
Tuzlanski kanton, Tuzla (Kanton 3);
Zeniko-dobojski kanton, Zenica (Kanton 4);
Bosanskopodrinjski kanton, Gorade (Kanton 5);
Srednjobosanski kanton, Travnik (Kanton 6);
Hercegovako-neretvanski kanton, Grad Mostar (Kanton 7);
Zapadno-hercegovaki kanton, iroki Brijeg (kanton 8),
Kanton Sarajevo, Grad Sarajevo (kanton 9), i
Livanjski kanton Hercegbosanska upanija, Livno (kanton 10).
Organizaciono, kantoni su podijeljeni po opinama kojih na prostoru Federacije BiH ukupno ima
79. Na slijedeoj slici se daje ilustrativan prikaz povrina kantona unutar Federacije BiH.
1
2
Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine: www.bhas.ba

Sl. novine FBiH, br.9/96
8
Maj 2009.

Slika 1 1.1: Kantoni Federacije BiH
1.1.2.
Stanovnitvo
Kao to je poznato u Bosni i Hercegovini (BiH) nema zvaninih popisa stanovnitva od 1991
godine. Svi podaci objavljeni nakon 1991 godine zasnivani su ili na ogranienim lokalnim popisima
i anketama manjih podruja ili na strunim analizama i procjenama.
Treba naglasiti da je period nakon 1991 godine obiljeen burnim demografskim pomjeranjem.
Pored toga u ovom vremenu su nastale politike i drutvene promjene koje uveliko komplikuju
ocjenu sadanje demografske situacije a pogotovo prognoze za budui period. Podruje Federacije
BiH je bilo pogoeno migracionim promjenama u koje su bile ukljuene hiljade stanovnika i to u,
demografski gledano, vrlo kratkom vremenu. Ukoliko se za Bosnu i Hercegovinu posmatraju stope
prirasta stanovnitva u posljednjih 40 godina moe se izdvojiti nekoliko karakteristinih faza:
Do 70-tih godina demografsku dinamiku karakterizirale su visoke stope prirasta stanovnitva;

Od 70-tih do 90-tih godina, bez obzira na rast stanovnitva, godinji rast je bio manji;
Od druge polovine 90-tih, po procjenama, uoen je ponovni, neto blai rast ali daleko blai u
odnosu na ranije periode.
1.1.2.1.Demografski razvoj do 1991 godine
U slijedeoj tabeli i grafu daje se prikaz demografskog razvoja u Bosni i Hercegovini po rezultatima
provedenih popisa stanovnitva. Po rezultatima posljednjeg popisa stanovnitva, 1991 godine,
Bosna i Hercegovina je imala 4 377 033 stanovnika na teritoriji od 51 197 km2. 3
Podatak se odnosi na povrinu kopna BiH od 51197 km2, dok je ukupna povrina BiH 51209,2 km2
9
Maj 2009.

Godina
Broj
Povrina
Stanovnika / km2
2
km
popisa
stanovnika
1879
51 246
1 158 440
22,6
1885
51 246
1 336 091
26,1
1895
51 246
1 568 092
30,6
1910
51 200
1 898 044
37,1
1921
51 200
1 890 440
36,9
1931
51 564
2 323 555
45,1
1948
51 189
2 564 308
50,1
1953
51 221
2 847 459
55,6
1961
51 197
3 277 948
64,0
1971
51 197
3 746 111
73,2
1981
51 197
4 124 256
80,6
1991
51 197
4 377 033
85,5
Tabela 1.1.2: Prikaz promjene broja stanovnitva BiH po provedenim popisima stanovnitva 1879-1991 g.
1.1.2.2.Demografski razvoj u periodu 1991 2007 godina

Kao to je naprijed navedeno ovaj period se, pored toga to nije obiljeen popisom stanovnitva,
karakterie izraenim demografskim pomjeranjem. Ratni period 1991-1995 je donio destrukcije i
posljedice velikih razmjera, mjerljivih i nemjerljivih u stanovnitvu, imovini, privrednim
kapacitetima te drutvenoj i komunalnoj infrastrukturi. Posljedice na ljude su najtee i ogledaju se u
gubicima, odlivu stanovnitva (posebno radno najaktivnijeg) kao i u pogoranju psihofizikog
zdravstvenog stanja. Stanovnitvo je pretrpjelo izmjene migracijama, kretanjima raseljenih i
izbjeglih lica a izmjenjena je ekonomska, obrazovna i urbano-ruralna struktura.
Procjene o broju stanovnika za period 1996- 2007 godina su preuzete iz publikacija Federalnog
zavoda za statistiku Sarajevo 4
Treba znati da je u periodu nakon 1995 godine dolo do formiranja novih opina u Federaciji BiH, i
to: Buim u Unsko-sanskom; Domaljevac u Posavskom; eli, Doboj-istok, Sapna i Teoak u
Tuzlanskom; Doboj-jug i Usora u Zeniko-dobojskom; Foa i Pale u Bosansko-podrinjskom i
opina Dobretii u Srednjobosanskom kantonu. Takoe, dolo je i do promjena granica iz 1991
godine za neke opine. Sve ove promjene uzete su obzir pa je po podacima navedene statistike
institucije broj stanovnika Federacije BiH, (stalno prisutno stanovnitvo) za period 1991 2007
godina, u prikazan tabelarno i grafiki, (Tabela 1.1.3 i Slika 1.1.2).
Broj stanovnika F BiH po procjenama, po godinama
1991
Prisutno
stan. x
1000
3 134
1996
2 254
1997
2 346
1998
2 226
1999
2 276
2000
2 312
2001
2 307
2002
2 315
2003
2 321
2004
2 325
Tabela 1.1.3: Prikaz promjene broja stanovnika u Federaciji BiH za period 1991 2007 godina
(Izvor: Federalni zavod za statistiku Sarajevo)
Federalni zavod za statistiku Sarajevo www.fzs.ba
10
Maj 2009.
2005
2 328
2006
2 325
2007
2 328

Promjena broja prisutnog stanovnitva u Federaciji BiH za period 1991-2007 godina
3200
Stanovnitvo x 1000
3000
2800
Prisutno
stanovnitvo F BiH
2600
2400
2200
2000
1991 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Godine
Slika 1.1.2: Grfaiki prikaz promjene broja stanovnika u Federaciji BiH za period 1991-2007 godina
Kao to se vidi iz navedenih podataka broj prisutnog stanovnitva se za posmatrani period

uglavnom ne mijenja znaajnije i kree se oko 2 300 000, to je u odnosu na 1991 godinu smanjenje
za oko 26%. Posmatrajui odnos broja stanovnika iz 2007 godine prema 1991 godini, po
kantonima, dobija se slijedea slika.
PROCJENA 2007
POPIS 1991
419.030
496.830
401.796
287.878
256.339
916.273
227.473
82.069
82.095
89.012
HERCEGBOSANSKA
UPANIJA
115.626
KANTON SARAJEVO
267.412
ZAPADNOHERCEGOVAKI
KANTON
339.513
HERCEGOVAKONERETVANSKI
KANTON
BOSANSKOPODRINJSKI
KANTON
ZENIKO-DOBOJSKI
KANTON
33.662
39.951
TUZLANSKI
KANTON
KANTON POSAVSKI
UNSKO-SANSKI
KANTON
478.699
41.187
56.635
SREDNJOBOSANSKI
KANTON
488.399
343.795
Slika 1.1.3: Grafiki prikaz odnosa broja stanovnika popis 1991. procjena 2007.
Trenutno najnaseljeniji dijelovi Federacije BiH su centralni i sjevero-istoni dio teritorije, tanije
Kanton Sarajevo sa oko 325 i Tuzlanski Kanton sa oko 185 stanovnika na km2, gdje na 15%
povrine teritorije ivi oko 40% ukupnog stanovnitva Federacije BiH. Na drugim dijelovima
teritorije situacija je relativno povoljna, izuzev Kantona 10 (Hercegbosanska upanija/Livanjski
kanton) gdje na 19% ukupne teritorije Federacije BiH ivi samo 16,6 stanovnika na km2.
Raspored stanovnitva po naseljima je mogue prikazati samo za period 1991 godina, shodno
rezultatima popisa 5. Na slijedeoj slici se daje grafika interpretacija veliine naseljenih mjesta na
prostoru Federacije BiH.
Procjene o broju stanovnika, za period 1996-2007 godin,a se od Federalnog zavoda za statistiku daju samo za opine
11
Maj 2009.

Slika 1.1.4: Broj stanovnika i veliina naselja po opinama

(popis 1991.)
Raspored broja stanovnika po vodnim, odnosno slivnim i podslivnim podrujima u Federaciji BiH
dat je na slijedeim tabelama.
12
Maj 2009.

Broj stanovnika
Vodno podruje/Sliv/Podsliv
Popis 1991
Procjena 2007
Procentualno
uee
Vodno podruje rijeke Save

Podsliv rijeke Une sa Glinom i
Koranom
Unsko-sanski kanton
Hercegbosanska upanija
Ukupno:
Podsliv rijeke Vrbas
Srednjobosanski kanton
Hercegovako-neretvanski kanton
Ukupno:
Podsliv rijeke Bosne
Kanton Posavski
Tuzlanski kanton
Zeniko-dobojski kanton
Bosansko-podrinjski kanton
Kanton Sarajevo
Ukupno:
Podsliv rijeke Drine
Tuzlanski kanton
Bosansko-podrinjski kanton
Kanton Sarajevo
Ukupno:
Neposredni sliv rijeke Save
Kanton Posavski
Tuzlanski kanton
Ukupno:
342.577
22.020
364.597
286.858
15.629
302.487
99,6
19,0
149.488
0
11.274
160.762
112.866
0
8.002
120.868
44,0
0,0
9,8
15.488
360.539
478.699
0
190.025
0
915.572
1.960.323
11.263
366.763
401.796
0
143.294
0
418.611
1.341.727
27,3
73,8
100,0
0,0
56,0
0,0
99,9
23.459
0
39.951
0
63.410
23.864
0
33.662
0
57.526
4,8
0,0
100,0
0,0
41.147
103.841
0
144.988
29.924
105.634
0
135.557
72,7
21,3
0,0
Sveukupno VP rijeke Save:

2.694.080
1.958.166
Tabela 1.1.6: Prikaz stanovnitva Federacije BiH na vodnom podruju rijeke Save
13
Maj 2009.

Broj stanovnika
Vodno podruje/Sliv/Podsliv
Vodno podruje Jadranskog mora

Sliv rijeke Neretve sa Trebinjicom
Zapadno-hercegovaki kanton
Kanton Sarajevo
Ukupno:
Sliv rijeka Krke i Cetine
Unsko-sanski kanton
Zapadno-hercegovaki kanton
Ukupno:
Popis 1991
Procjena 2007
Procentualno
uee
0
267.412
89.012
701
1.935
359.060
0
227.473
82.095
321
1.373
311.262
0,0
100,0
100,0
0,1
1,7
1.218
0
0
80.397
81.615
1.020
0
0
57.064
58.084
0,4
0,0
0,0
69,5
Sveukupno VP Jadranskog mora:

440.675
369.346
Sveukupno Federacija BiH
3 134 755
2.327.512
Tabela 1.1.7: Prikaz stanovnitva Federacije BiH na vodnom podruju Jadranskog mora
14
Maj 2009.

1.2. PRIRODNE KARAKTERISTIKE PREDMETNOG PODRUJA
1.2.
Prirodne karakteristike
1.2.1.
Opi pokazatelji
Geoloka graa i petrografski sastav terena Federacije BiH je rezultat duge geoloke prolosti to
je rezultiralo stvaranjem magmatskih, sedimentnih i metamorfnih stijena, i mnogih orudnjenja.
Reljef se razvijao tokom perioda paleozoika, mezozoika i kenozoika. Na karakteristike
hidrografskog oticanja znaajno utie postojanje razvijenog karstnog podruja.
Na hidroloke prilike geomorfoloki i hidrogeoloki faktori imaju bitan uticaj, to se ilustrira
slijedeim navodima:
Poloaj barijera Dinarida, koji presjecaju vlana zrana strujanja sa Sredozemlja, izazivaju
njihovo podizanje, naglo hlaenje i nastanak padavina. Stoga su i najvee padavine na prostoru
Federacije BiH ba u podnoju Dinarida;
Na takav sistem nastanaka padavina nadovezuje se poloaj prostiranja karsta, sa njegovim velikim
podzemnim retenzionim hidrolokim potencijalima.
Na ovakvim osnovama, uz odgovarajui pogodan rubni kontakt sa hidrogeolokim izolatorima,

nastaju sva izvorita znaajnih vodotoka, oba vodna podruja Federacije BiH. Sa istim
geomorfolokim i oborinskim obiljejima, ali bez karsta, reim voda u Federaciji BiH, i u Bosni i
Hercegovini u cjelini, bi bio znaajno nepovoljniji.
1.2.2.
Litografske i tektonske karakteristike
Podruje Federacije Bosne i Hercegovine smjeteno je u nekoliko razliitih paleogeografskostrukturnih jedinica koje se razlikuju po svom sastavu, strukturi i genezi . U profilu jugozapadsjeveroistok (od Jadranskog mora do rijeke Save mogu se izdvojiti slijedee paleogeografskostrukturne jedinice, prikazane na slijedeoj slici:
Dinarska karbonatna platforma (Vanjski Dinaridi) - najveim dijelom sliv Jadranskog mora a
manjim rijeke Save.
Bosanski fli podsliv rijeke Save.
Paleozojsko-trijaske alohtone formacije koje manjim dijelom pripadaju slivu Jadrana a veim
slivu rijeke Save. Slivu Jadrana pripadaju jugozapadni dijelovi Zec planine, Bitovnje i Bjelanice
(sliv rijeke Neretve). Slivu rijeke Save pripadaju paleozojski i trijaski tereni podruja Kljua,
Sanskog Mosta, planine Vranice, Igmana i Bjelanice, ireg podruja Sarajeva i Gorada.
Ofiolitna zona koja obuhvata planine Ozren i Konjuh (tipini nekarstni teren u kome preovladjuju
bazine i ultrabazine stijene) podsliv Save.
Savsko-vardarska zona (Tuzlanski i Posavski kanton) podsliv Save.
U okviru ovih paleogeografsko-strukturnih jedinica izdvojene su post-orogene oligocenske,
neogenske i kvartarne formacije u kojima su formirana znaajna vodna tijela intergranularne
poroznosti.
U narednom tekstu prikazane su osnovne geoloke i tektonske karakteristike navedenih jedinica.
15
Maj 2009.

Geological map of Bosnia and Herzegovina
12
14-a
Biha
10
14
16
24
6
25
25
25
4
25
25
4 Sarajevo
2
25
15
Jablanica 6 7
14
8
Mostar
14
13
9
19
1
4
10
Viegrad
18
Gorade
6
23
14
15
2 25
6
19
20
21
22
23
24
25
21
11
12
13
Livno
19
20
21
22
23
24
25
Zvornik
12
Travnik
5
6
9
10
24
23
6
16-a
17
18
24
12
18
9 6
7
8
1 2 14
14
Tuzla
18
10
13- a
13 12
-a
18
1
2
3
4
Bijeljina
1 3-a
1 3-a
11
Legend
12
13-a
14-a
15
14 - a
1
2
3
4
Brko
12
10
7
4
22
Banjaluka
B.Gradika
22
-a
10
13
13
Neum
11
Trebinje
Allochthonus Paleozoic and Triassic complexes
Metamorphyc Rocks: 1. Silurian, Sedimentary Rocks: 2. Devonian , 3. Carboniferous,

4. Late Permian , 5 . Early Trias sic, 6. Middle Triassic, 7. Late Trias sic,
Volcanic Rocks: Variscan=25 . Rhyolite group , Middle Triassic=23. Basalt group
Plutonic Rocks: Middle Triassic=19. Alkali-feldspar syenite , 20. Gabbro group,
21. Granodiorite-diorites group
Adriatic carbonate platform (External Dinarides)

8. Jurassic , 11 . Cretaceous, 13. Paleocene , 14 . Eocene
Passive continental margin (Flysch Bosniaque)
Km
64
10. Jurassic-Cretaceous
Ophiolite zone
9 . Late Jurassic Late Cretaceous(melange ), 18. Middle Jurassic-Late Jurassic (ophiolite formations)
Active continental margin (Vardar zone)
Sedimentary Rocks: 12. Late Cretaceous, 13 a. Paleocene , 14 a. Eocene

Plutonic Rocks: 22. Eocene (granite group ), Volcanic Rocks: 24 . Miocene (trachyte group )
Post-orogenic Oligocene, Neogene and Quarternary sediments

15. Eocene-Oligoc ene (Promina), 16. Miocene intramountain fresh-water sediments,
Hazim Hrvatovi
16 a. Miocene South Pannonian Basin , 17. Pliocene
Sl.1.2.1: Pregledna geoloka karta Bosne i Hercegovine sa glavnim paleogeografsko-tektonskim jedinicama (Hrvatovi,
2000).
Legenda za sliku:
Alohtoni paleozojsko-trijaski kompleksi
Metamorfne stijene: 1. Silur(facija zelenih kriljaca), Sedimentne stijene: 2. Devon(krenjaci i dolomiti), 3.
Karbon(klastini sedimenti), 4.Gornji perm(klastiti, evaporiti,krenjaci), 5. Donji trijas(klastiti i rjedje krenjaci),
6.Srednji trijas(krenjaci, rjedje dolomiti), 7. Gornji trijas(krenjaci i dolomiti).
Vulkanske stijene: Variscijske (paleozoik)=25. Grupa riolita, Srednji trijas=23 Grupa bazalta
Plutonske stijene: Srednji trijas=19.Alkalni sijeniti, 20. Grupa gabrova, 21. Grupa granodiorita-diorita.
Dinarska karbonatna platforma
8. jura(krenjaci i dolomiti), 11. kreda(krenjaci), 13. paleocen(krenjaci), 14.eocen(fli),
Bosanski fli (pasivna kontinentalna margina)
10. jursko-kredni flini sedimenti
Ofiolitna zona
9. gornje-jurski i donjo-kredni ofiolitni melan(pjeari, glinci, alevroliti, ronaci, dijabazi, gabri, serpentiniti, krenjaci,
konglomerati), 18.Srednjejurske-gornjojurske ofiolitne formacije (bazine i ultrabazine stijene)
Savsko-vardarska zona (aktivna kontinentalna margina)
Sedimentne stijene: 12. gronja kreda (fli-djelimino metamorfisan), 13.a. paleocen (krenjaci i klastiti), 14.a.
eocen(fli)
Plutonske stijene: 22. Eocen (grupa granita), Vulklanske stijene:24 miocen (grupa trahita)
Post-orogeni oligocenski, neogenski i kvartarni sedimenti
15.eocen-oligocen(konglomerati i pjeari), 16.miocenski slatkovodni sedimenti sa naslagama uglja, 16.a. miocenski
sedimenti junog Panonskog basena (marinski sedimenti), 17. pliocen
U narednom tekstu su opisane osnovne geoloke i tektonske karakteristike navedenih jedinica:
Dinaridska karbonatna platforma Dinaridska karbonatna platforma - Vanjski Dinaridi,

obuhvata prostor sjeveroistono od obale Jadranskog mora, poznat pod imenom Visoki kr ili
16

Maj 2009.

karstni Dinaridi. To je pojas duine preko 300 i irine 80-200 km (nakon tektonske redukcije). U
ovom prostoru je bila karakteristina dugotrajna karbonatna sedimentacija (od srednjeg trijasa do
srednjeg eocena, a u nekim dijelovima i od gornjeg perma) iji je rezultat stvaranje veoma debelih
naslaga karbonatnih sedimenata u kojima su smjetena velika vodna tijela podzemne vode sa
znaajnim vrelima kao to su vrelo Bune, Bunice, Klokot, Klokun i mnoga druga. U okviru
Dinaridske karbonatne platforme formirano je vie tercijarnih paleodepresija odnosno neogenih
sedimentacionih bazena u kojima su u periodu oligocen-pont egzistirala slatkovodna jezera.Po
facijelnom tipu i litolokim karakteristikama sedimenata nastalih u ovim bazenima (gline,
pjaenjaci, bree, konglomerati, ugljevi i krenjaci) bitno se razlikuju od sklopa karbonatne
platforme ali po hidrogeolokoj funkciji, veliini i uticaju na razvoj karstifikacionih procesa
unutar karbonatne platforme, ovi bazeni pretstavljaju njene znaajne elemente. Neogeni bazeni su
tretirani kao posebna paleogeografsko-strukturna jedinica, razvijena u irem prostoru BiH a u
podruju Dinaridske karbonatne platforme to su slijedee jedinice: Cazinsko-bihaki, Drvarski,
Glamoki, Kupreki, Livanjski, Duvanjski, Mostarski, Nevesinjski i Gataki bazen
Bosanski fli (Blanchet, 1969; Aubouin et al., 1970), takodjer poznat kao flina zona SarajevoBanja Luka (Mojievi, 1975), taloio se na padini i podnoju Jadransko-karbonatne platforme
(Pami et. al., 1998). U Bosanskom fliu, koji je debljine oko 3000 m, mogu se izdvojiti dvije
grupe formacija (Oluji, 1980). U legendi karte to su brojevi 7 i 8.
Starija, Vranduka grupa, karakterizira se alterniranjem neflinih ejlova paraflinih i
turbiditnih sekvencija koje su uglavnom izgradjene od mikrita, arenita, ejlova, ponegdje
interstratificiranih s radiolaritima kao rezultat pelagikih ingresija; ova je jedinica lijaske do
berijaske starosti. Ova grupa formacija sadri obilan ofiolitni detritus to indicira da je podruje
njenog stvaranja bilo u podruju ispred obdukovanih ofiolita. Ova grupa formacija je izgradjena
od mijeanih karbonatno-silikatnih stijena.
Mlaa, Ugarska grupa formacija, predstavlja pravi karbonatni fli koji je uglavnom izgradjen od
materijala sa karbonatne platforme Vanjskih Dinarida. Lee diskordantno preko grupe Vranduk.
Ova je jedinica albske do senonske starosti, a ponegdje sadri i donjopaleogenske mikrofosile,
poznata je u literaturi kao Durmitorski fli.
U hidrogeolokom smislu, litoloki sastav ovih flinih formacija je odredio i njihovu
hidrogeoloku funkciju, pa je kompleks jursko-krednog flia (Vranduka grupa) definisan kao
hidrogeoloki kompleks sa vodonepropusnom funkcijom, bez akvifera a kredni karbonatni fli
(Ugarska grupa) kao hidrogeoloki kompleks sa mjeovitom poroznosti.
Alohtone paleozojsko-trijaske formacije poremeuju pravilni zonalni raspored dinaridskih

paleogeografsko-strukturnih jedinica. Ove jedinice sadre uglavnom Paleozojske metasedimente i
metavulkanite koji su pokriveni permskim sedimentima. Pored paleozojskih formacija prisutno je
obilje trijaskih krenjaka i dolomita uz podredjenije sinhrone magmatske i klastine stijene.
Paleozojski i trijaski kompleksi predstavljeni su Sansko-unskim, Srenjebosanskim i Jugoistonobosanskim alohtonim masama.
Podruje Federacije Bosne i Hercegovine zahvata male prostore poznatog paleozojskog Sanskounskog podruja. To su tereni kod Sanksog Mosta, Sanice i Kljua i pripadaju karbonu,
gornjem permu i donjem trijasu.
Srednjobosanskim kriljavim gorjem (Vranica, Kruica, Radovan, Bitovnja, Zec i
Berberua), u irem smislu, nazivamo planine uglavnom izgradjene od kristalastih kriljaca.
Najstarije tvorevine predstavljaju metamorfiti nastali uglavnom od sedimentnog kompleksa
17

Maj 2009.

silurske i ordovicijske () starosti. Kompleksi kriljaca uglavnom pripadaju faciji zelenih kriljaca
niskog stupnja metamorfizma, a manjim dijelom prelaznoj epidot-amfibolitskoj faciji. Izdvojeni
su slijedei metamorfiti: kvarcno-sricitski, muskovitski, filitini, hloritski, otrelitski, amfibolski i
grafitini kriljci; metapjeari, kvarciti, dolospariti mermerisani krenjaci i mermeri. Navedeni
parametamorfiti najkarakteristiniji su na terenima Busovae, Fojnice, Viteza i Vranice.
Meutim, mogu se izdvojiti i ograniena podruja karbonatne sedimentacije, izgraena od
krenjaka , dolomita i mermera (Vranica) koja imaju karakter karstne sredine i kojima je
smjeteno vodno tijelo podzemne vode.
Oblast Jugoistone Bosne zahvata podruje Foe, Gorada i Prae. Najstarije naslage, stariji
paleozoik, otkrivene su izmedju Foe i Gorada gdje je ouvan hercinski pravac pruanja slojeva.
Kod Ustikoline otkriveni su bankoviti krenjaci( Spasov i Filipovi, 1966 i Kulenovi 1977) sa
konodontima gornjeg silura (Ozarkodina, Panderodus) .
Dinaridska ofiolitna zona pokriva najvei dio Unutarnjih Dinarida, a izgradjena je od slijedeih
jedinica (Pami, 1982; Pami et al., 2002)
a) Radiolaritna formacija, srednje/gornjotrijaske do donjokredne starosti, predstavlja slojna-sloj sekvencu izgraenu preteno od radiolarita i ejlova s podredjenim mikritima i bazaltima.
b) Gornjojurski olistostromski ofiolitni melan ili divlji fli (wildflysch) u starijoj
literaturi poznat kao dijabaz-rona formacija ima debljinu veu od 1 km. Ova formacija
predstavlja haotinu tvorevinu izgradjenu od siltno-glinovitog matriksa sa fragmentima grauvaka,
ofiolita i podredjeno ronjaka, glinaca, kriljaca i egzotinih krenjaka koji su uglavnom trijaske
starosti. Najgornji dio melana je metamorfisan kao rezultat konduktivne toplote nastale
obdukovanjem vruih i mladjih ultramafitnih geolokih tijela. Ovaj metamorfizam je gornjojurske
starosti.
c) Ultramafitni masivi su sauvani kao relikt okeanske kore koja pliva na debelom
ofiolitnom melanu (dijelovi planina Konjuh, Ozren). Dijelovi ultramafita (lerzoliti i harzburgiti)
su serpentinisani.
Gornji dijelovi ofiolitnih sekvenci su bili erodirani kada se stvara kora raspadanja serpentinita
obogaena kobaltom i niklom (podruje Gornjih ivinica). Preko kore raspadanja taloe se mladje
sedimentne kontinentalne i marinske formacije.
d) Sedimentne formacije koje lee transgresivno preko ofiolita mogu se izdvojiti u dvije
glavne formacije: Pogarska formacija (Jovanovi, 1957) i platformni krenjaci kod Olova i na
Vijencu kod Lukavca.
Pogarska formacija je u donjim dijelovima predstavljena klastitima (konglomeratima, pjearima,
breama) koji su nastali od detritusa iz jurske ofiolitne zone ali sa karakteristinim paleozojskim
crvenim granitima pronadjenim u konglomeratima. Konkordantno preko ovih klastita (gornji
dijelovi donje krede) lee gornjokredni rudistni krenjaci (podruje epa i Zavidovia).
Platformni tip krenjaka otkirven je kod Olova (podruje Stupanice i Vijenac kod Lukavca) i
predstavlja fosiliferne gornjojurske do donjokrene plitkovodne krenjake koji predstavljaju
poetak formiranja jedne manje, izolovane, karbonatne platforme koja u podlozi ima ofiolite.
Savsko-vardarska zona, je prostor izmedju june Tisije i unutranjih Dinarida (Sjeverna Bosna),
koji je uglavnom pokriven neogenskim sedimentima Panonskog basena. Pre-neogene formacije
su sauvane na podruju Trebovca i Majevice. U Savsko-vardarskoj zoni su prisutne gornjokredne
do paleogenske fline jedinice koje su intrudovane paleogenim granitoidima, zatim ofiolitne
jedinice, tektonizirani melan i bimodalni vulkanizam.
18

Maj 2009.

Post-orogene oligocenske, neogenske i kvartarne formacije. U sadanjoj strukturi Dinarida

vanu ulogu imaju oligocensko-miocenske marinske do slatkovodne naslage nastale nakon
finalnog strukturiranja Dinarida za vrijeme eocenske deformacione faze. U Bosni i Hercegovini
ima preko 150 malih i velikih slatkovodnih basena sa nalsagama uglja od ega su u Federaciji
Bosne i Hercegovine najpoznatiji Sarajevsko-zeniki, Bugojanski, Kamengradski, Livanjski,
Tuzlanski i Mostarski.
U okviru podruja Federacije Bosne i Hercegovine, u izdvojenim slatkovodnim neogenskim
basenima, izdvojene su naslage predstavljene laporovito-glinovitim sedimentima, rjee
konglomeratima, pjeskovima, krenjacima i ugljevima koji se eksploatiu. Najee, kao
pokrovne naslage, u okviru ovih basena konstatovani su plio-kvartarni pijeskovi i glinoviti
pijeskovi sa podreeno ljunkovima.
1.2.2.1.Neogeni bazeni Federacije BiH
U strukturi Dinarida znaajnu ulogu imaju neogenske marinske do slatkovodne naslage nastale
nakon izdizanja Dinarida za vrijeme eocenske deformacione faze. U Bosni i Hercegovini ima veliki
broj manjih ili veih slatkovodnih basena sa naslagama uglja ili bez njih , koji su rasprostranjeni na
svim geotektonskim i paleogeografskim jedinicama i mogu se zonirati na:
neogeni bazeni karbonatne platforme (Glamo, Livno, Sreviko p., Bijelo p., Duvanjsko polje,
Kupreko p., uiko p., Mostar, Biha, Drvar, Cazin i dr.).
neogeni bazeni izmeu Srednjebosanskog kriljavog gorja i Dinaridske ofiolitske zone
(Sarajevsko-zeniki bazen, Bugojanski bazen, Sansko-Kamengradski, i dr.),
neogeni bazeni Unutranjih Dinarida, nastali izmeu Dinarske ofiolitske i zone Savsko-Vardarske
zone (Tuzlanski b., Graanica, Banjaluki b. i dr.).
Posebno znaajni po niz funkcija hidrolokog i hidrogeolokog karaktera su sloeni sistemi
Mostarskog blata, Hutova i Bukog blata.
Litofacijelne karakteristike ovih bazena su, zbog intenzivnih orogenih aktivnosti u tom peridu i
ciklinih izmjena uslova sedimentacije, veoma raznovrsne ali generalno dominiraju klastiti svih
tipova (gline, lapori, pijesci, konglomerati i dr.), sa karbonatnim sekvencama (krenjaci ) i
izraenim fazama formiranja ugljenih naslaga.
Svaki od ovih bazena bitno utie na regionalne i lokalne hidrogeoloke odnose i dio su sistema
cirkulacije podzemnih voda, a sa aspekta hidrogeolokog karaktera podloge na kojoj su formirani
znaajno je razlikovati:
neogeni bazeni na karbonatnoj karstifikovanoj podlozi,
neogeni bazeni na klastinoj vodonepropusnoj podlozi.
U podruju karbonatne platforme neogeni bazeni zauzimaju znaajna prostranstva u formi krakih
polja i ovdje e se naglasiti neke od njih na podruju Federacije BiH, zbog veliine i znaaja u
formiranju sistema cirkulacije podzemnih voda odnosno formiranju podzemnih vodnih tijela u
potruju Dinaridske karbonatne platforme.
Neogeni baseni i vodonepropusne naslage koje ih tvore, zavisno od lokalnih geolokih prilika i
hipsometrijskog poloaja, imaju razliitu ulogu unutar hidrogeolokog sklopa karstnih terena.
Prvenstveno funkcioniu kao djelimine (visee), lokalne ili potpune barijere kretanju podzemnih
voda, usmjeravajui njihovo kretanje i najee odreuju podzemne hidrogeoloke vododjelnice.
Tako na pr. neogen Duvanjskog polja usmjerava vode na dvije strane: ka vrelima Rame i Sinjskom
polju, dok neogen Livanjskog polja ini dugu barijeru, koja, ipak, ne zadrava sasvim vode iz
19
Maj 2009.

zalea, itd. Na taj nain ove naslage, zajedno sa strukturno-tektonskim poremeajima i njihovim
posljedicama, direktno utiu na poloaj u prostoru i dubinu karstifikacije. Tim prije jer su mnogi
baseni znatne monosti: od 500 pa do 2.000 m.
Vododjelnice izmeu slivova Cetine, Krke i Neretve, unutar jadranskog sliva, rezultat su sloenog
djelovanja vie faktora, meu kojima znaajno mjesto zauzima prostorni poloaj stijenskih masa sa
funkcijom hidrogeolokog kompleksa, kakvim se mogu smatrati jezerski sedimenti neogena u
cjelini odnosno promina naslage, razvijene u tom podruju. Na svom putu prema najniem
erozionom bazisu dio podzemnih voda vie puta nailazi na prepreke od neogenih sedimenata,
pojavljuje se na njihovoj povrini i tee preko (a djelimino i kroz) njih, da bi, na suprotnom kraju
polja, ponovo uao u podzemlje i nastavio tei prema nioj stepenici. Utvreno je pet horizonata na
kojima podzemne vode izlaze na povrinu i to: Kupreko polje (1.117 do 1.160 mnm), uiko polje
(cca 915 mnm), Glamoko i Duvanjsko polje (oko 860 mnm), Livanjsko polje i Buko Blato (oko
700 mnm) te Sinjsko polje (oko 300 mnm). Utvrena su dva generalna pravca cirkulacije
podzemnih voda: zapadni krak, sa kaskadama Glamoko Livanjsko Sinjsko polje i istoni,
markantniji smjer koji se odvija preko Kuprekog, uikog, Duvanjskog i Bukog na Sinjsko polje.
1.2.2.2.Glavne navlane strukture Dinarida
Zanemarujui lokalne tektonske sloenosti vidi se da sve velike paleogeografske i strukturne
jedinice lee navuene jedna preko druge, s Vanjskim Dinaridima na dnu i Savsko-vardarskom
zonom na vrhu. Te velike navlano-borane strukture Dinarida deformisane su od gornje jure do
eocenske deformacione faze. Imajui u vidu ovu injenicu glavne navlane strukture Dinarida
(sl.4.3.) mogu se podijeliti u tri osnovne grupe (koje generalno predstavljaju i paleogeografske
jedinice Dinarida):
Navlake proizale kretanjem Dinaridske karbonatne platforme, koje se karakteriu relativno
jednostavnom geometrijom i umjerenom duinom kretanja (Karstna i Una-Glamo-Drenica-Gacko
navlaka),
100 km
0
2
BIHA
BANJALUKA
1
3
TUZLA
LEGENDA
4
Savsko-vardarska navlaka
Golijska navlaka
Ofiolitska navlaka
SARAJEVO
5
Durmitorska navlaka
Sansko-unska navlaka
Navlaka bosanskog flia
MOSTAR
1. Unski rasjed
2. Banjaluki rasjed
3. Spreansko-kozaraki rasjed
4. Drinski rasjed
5. Sarajevski rasjed
6. Neretvanski rasjed
7. Trebinjski rasjed
8. Busova;ki rasjed
9. Vrbaski rasjed
Tektonski blok Srednjebosanskog kriljavog gorja

Raduka navlaka
Navlaka Glamo-Drenica-Gacko
Krska navlaka
DUBROVNIK
Slika 1.2.2: Glavne strukture Dinarida Bosne i Hercegovine
Navlake proizale kretanjem Dinarskog dijela Tetisa, koje se karakteriu kompleksnom

geometrijom i znaajnom duinom transporta (Bosanskog flia, Ofiolitna i Savsko-vardrska).
20
Maj 2009.

Navlake proizale kretanjem paleozojsko-trijaskih jedinica, koje se takodjer karakteriu

kompleksnom geometrijom i duinom kretanja i preko sto kilometara (Durmitorska, Golijska,
Sansko-Unska, Kljuko-Raduka).
eoni dijelovi ovih navlanih struktura mogu se pratiti stotine kilometara. Svaka od ovih navlanih
strukturnih (navlake prvog reda) jedinica su interno ubrane, izrasjedane i podijeljene u navlake
drugog reda, koje se mogu pratiti na duini i do 50 km.
Glavne rasjedne strukture Dinarida. U jasno izraenoj navlanoj gradji Dinarida, mogu se
izdvojiti slijedei rasjedi:
dubinski rasjedi,
postkolizioni horizontalni i normalni rasjedi - rasjedi prvog reda (neotektonski aktivni rasjedi),
gravitacioni i reversni rasjedi drugog reda.
Izdvojeni dubinski rasjedi sijeku cijelu Zemljinu koru ili njene velike dijelove. Glavni pravac
pruanja ovih rasjeda je sjeverozapad-jugoistok, dok su izdvojeni i rasjedi pravca pruanja
sjeveroistok-jugozapad i oni vjerovatno predstavljaju granice magnetnih anomalija. Lokacije i
dugotrajna aktivnost dubinskih rasjeda imala je znaajnu ulogu u oblikovanju geologije. Oigledno
je da oni imaju vezu izmedju geotektonskih jedinica, magmatizma i metalogenije, geotermalne
energije, nalazita plina i nafte a naroito su znaajni za seizmiku aktivnost podruja Bosne i
Hercegovine.
Dubinski rasjedi imaju priblino vertikalni poloaj a njihovo pruanje je saglasno sa pruanjem
geotektonskih jedinica i neotektonskih zona. Povrinska geologija i recentna seizmika aktivnost
ukazuje na njihovu izraenu neotektonsku aktivnost.
1.2.3.
Zemljini resursi
Zemljini resursi na prostorima Federacije Bosne i Hercegovine predstavljaju vaan segment u

okvirima temeljnih pricincipa upravljanja vodama. Pedoloka struktura ukazuje na veliki diverzitet
tipske pripadnosti. To je polazni element na osnovima koga se podruje Federacije BiH ubraja u
prostor koji je bogat razliitim tlima. Ukupni fond zastupljenih tala moe se generalno podijeliti u
dvije skupine:
umska tla, i
poljoprivredna tla, ili tla namijenjena proizvodnji hrane.
Ovakva podjela ukazuje na razliite proizvodne mogunosti pojedinih tipova tla koja se nalaze u
umskoj ili poljoprivrednoj proizvodnji.
U skupini umskih tala zastupljena su plia, stjenovitija, skeletnija tla, zatim tla koja se nalaze u
kanjonima i klisurama, tla sa visokim stepenom nagnutosti, erodirana ili na neki drugi nain
oteena tla, te tla sa visokim nadmorskim pozicijama koje su nepovoljne za proizvodnju hrane. U
skupini poljoprivrednih tala zastupljena su: obradiva, livadska i livadsko-panjaka tla.
Po osnovima drugih vanih svojstava ukupni fond je podijeljen po vrsti klasifikacijske i geografskoregionalne pripadnosti. Po tome je teritorij Federacije BiH podijeljen na pet pedogeografskih rejona,
kako slijedi:
21
Maj 2009.

I pedogeografski rejon se prostire u sjevernom i sjeveroistonom dijelu Federacije Bosne i

Hercegovine, s desne strane rijeke Save. To je nizijski rejon s intervalom nadmorskih visina od 80
do 300 m n.m. Na rijenim terasama najzastupljeniji su fluvisoli a u zavisnosti od reljefa
(toposekvenca) znaajno su prisutna glejna tla, i to prevladavajue u tipovima semigleja i eugleja.
Na dijelu povrina u ovom pedogeografskom rejonu, zastupljene su pleistocenske ilovine, na kojima
su se razvili tipovi kao to su: luvisol, pseudoglejni luvisol i pseudoglej.
II pedogeografski rejon obuhvatio je podruje brdskih predjela, sa intervalom nadmorskih visina od
300 do 700 m n.m. Na rastresitim, teksturno lakim karbonatnim supstratima zastupljene su serije
tala tipa: regosol, rendzina, eutrino smee tlo i luvisol. Na kompaktnim i rastresitim karbonatnosilikatnim supstratima zastupljene su serije tala i pojedinano zastupljena tla u tipovima: litisol,
ranker, distrini kambisol i luvisol. Na jedrim sedimentnim, preteno karbonatnim supstratima,
zastupljena su tla u tipu: litisol, rendzina, kalkomelanosol, kalkokambisol i luvisol. U rijenim
dolinama ovog rejona prisutna je serija hidromorfnih tala u tipu: fluvisol, semiglej, movarno,
glejno i drugi tipovi tla iz ovog odjela koji imaju manji znaaj po osnovi povrina na kojima su
zastupljeni. Na karbonatnim glinovitim supstratima zastupljene su smonice.
III pedogeografski rejon obuhvata i geografski najvei dio Federacije BiH, a nalazi se iznad
700 m.n.v. Ovaj rejon ukljuuje centralni i zapadne dijelove entiteta. To je podruje Sredinjih
Dinarida. Rejon se karakterie velikom heterogenou geoloko-petrografskog supstrata.
U zavisnosti od supstrata, reljefa i hidrolokih prilika, na prostoru Federacije BiH je dolo do
nastanka razliitih tipova tla na razliitim toposekvencama i litosekvencama:
na krenjakim i dolomitnim supstratima dolo je do stvaranja serija zemljita tipa: litosol,

kalkomelanosol, kalkokambisol i luvisol. Na jae nagnutim povrinama uslijed erozionih procesa,
formirala su se mlaa tla tipa kalkomelanosol. Na manje nagnutim terenima razvili su se
kalkokambisoli, a na ravnijim formama reljefa luvisoli,
na beskarbonatnim silikatnim supstratima formirana je serija tala sa tipovima: litisol, regosol (na
rastresitim supstratima), ranker, distrini kambisol i luvisol. I ovdje je uticaj reljefa imao znaajnu
ulogu u razvoju i nastajanju tla,
na silikatno-karbonatnim i neutralnim stijenama nastala je serija tala i to: rendzine, eutrini
kambisol, luvisol i smonice,
u ovom podruju su takoe prisutna i kraka polja. Tla u zonama krakih polja obuhvataju
hidromorfni razdjel. Zastupljena su tla razliite tipske pripadnosti od koluvijalnih do glejnih. Tu
su uglavnom: fluvisoli, koluvijalno-aluvijalna tla, semigleji, eugleji i histosoli. Meu krakim
poljima najvee povrine zauzimaju: Livanjsko, Glamoko i Kupreko. Na Livanjskom polju
nalaze se i naa najvea tresetita (dralovac, Jagme).
IV pedogeografski rejon je izdvojen kao zaseban, zbog izvjesnih njegovih specifinosti, a odnosi se
na zapadni dio Bosne. ine ga krenjako-dolomitne stijene dinarskog sistema. Na jednom dijelu
povrine na ovim supstratima su se formirali kalkokamibisoli i luvisoli koji imaju karakter reliktnih
tvorevina. Ovo podruje je poznato i kao vrtinsko-bujadino podruje, gdje su formirani distrini
kambisoli i varijetet luvisola poznat kao akrino lesivirano tlo. To su tla sa izrazito jako kiselom pH
reakcijom, a zbog karaktera supstrata na kojemu su nastala osjetljiva su na vodnu eroziju.
V pedogeografski rejon je oznaen kao mediteranski odnosno sredozemni. On obuhvata podruje
Hercegovine i spada u zonu Spoljanjih Dinarida. Tu su zastupljeni preteno tvrdi mezozojski
krenjaci i dolomiti, koji su karstifikovani, a na kojima su se razvila tla crvene boje, koja se
nazivaju crvenice ili terra rossa. Veliki dio ovog podruja je bez vegetacije, koji je poznatiji kao
22
Maj 2009.

kamenjar. Na jednom dijelu ovog rejona prisutan je i fli, na kojem su se razvili tipovi tla kao to
su: regosoli, rendzine i eutrini kambisoli. Pedosfera u visokim planinskim zonama predstavlja
mozaik litogene sekvence. Ilustrativni prikaz navedenih pedogeografskih rejona dat je na slijedeoj
slici 1.2.3.:
Slika 1.2.3. Ilustrativni prikaz pedogeografskih rejona u Bosni i Hercegovini i Federaciji BiH
1.2.4.
Bioloka raznolikost 6
Geografski poloaj Bosne i Hercegovine, a time i Federacije BiH, na raskrsnici najrazliitijih

biogeografskih uticaja i puteva te raznovrsnost velikog broja ekoloki razliitih i mozaino
rasporeenih stanita, uslovili su veliki diverzitet vrsta, kako pojedinih dijelova tako i ukupnog
podruja koja je bila jedno od najznaajnijih refugijalnih regiona Evrope za vrijeme ledenog doba.
Posebno se izdvajaju, s jedne strane, drevni tercijarni, a s druge strane, glacijalni i interglacijalni
tipovi (relikti). Relativno veliki broj vrsta je endemian, a posebno mjesto pripada vrstama lokalnog
i usko lokalnog rasprostranjenja.
Upravo na podruju nae zemlje se nalaze brojni centri endeminih vrsta i ivotnih zajednica, te
centri reliktnosti - refugijumi tercijarne flore i faune, koja se upravo u specifinim uvjetima
paleoklime odrala i do danas. Ovakva bioloka raznolikost predstavlja nacionalno blago velike
vrijednosti.
Diverzitet flore: U flori vaskularnih biljaka Bosne i Hercegovine, utvreno je oko 5 000 taksona
nivoa vrste, podvrste, varijeteta i forme. Kada se uzme u obzir odnos vrsta/povrina, Bosna i
Hercegovina spada u podruja sa najviim stupnjem bioloke raznolikosti u Evropi. ak oko 30 %
ukupne balkanske endemine flore (1800 vrsta) nalazi se u sastavu flore Bosne i Hercegovine.
Poseban znaaj u endeminoj flori maju lokalni endemiti, odnosno oni taksoni, koji su u svom
ukupnom rasprostranjenju ogranieni na odreeni dio teritorije.
Koriten materijal iz elaborata: Procjena sadanjeg nivoa zatite od poplava u Federaciji BiH i izrada programa poboljanja,
Knjiga D: Preliminarna studija procjene uticaja na okoli, Zavod za vodoprivredu d.d. Sarajevo, oktobar 2002 godine.
23
Maj 2009.

Diverzitet faune: Diverzitet faune, odnosno itavog ivotinjskog svijeta Bosne i Hercegovine ne
samo da je u pogledu stanja i ugroenosti tek fragmentarno ocjenjivan, nego je istraivanjima
obuhvaeno relativno malo ivotinjskih grupa. Inventari vrsta uraeni su za mali broj grupa,
uglavnom kimenjaka i beskimenjaka za koje postoji ekonomski ili socijalni (zdravstveni) interes.
Koliko je poznavanje faune deficitarno, vidi se i po tome to se stalno otkrivaju nove vrste u naoj
zemlji, a u nekim ivotinjskim grupama i potpuno novi rodovi za nauku. Jedan od prioritetnih
zadataka za budui rad u ovoj oblasti je sistematsko planiranje istraivanja i inventarisanja
diverziteta faune Bosne i Hercegovine. Meutim, ve na osnovu postojeih inventara, jasno je da je
bogatstvo ivotinjskog svijeta BiH izuzetno veliko i da, u poreenju sa bogatstvom vrsta
odgovarajuih grupa u okviru Balkanskog poluostrva ili Evrope, predstavlja ne samo nacionalni
ponos i izuzetan razvojni potencijal ve i meunarodno valorizovan dio svjetske prirodne batine.
Uostalom, to potvruje i veliki broj vrsta koje su identifikovane kao vrste od meunarodnog
znaaja. Stepen istraenosti faune se veoma razlikuje od grupe do grupe. Postoje samo okvirne
procjene o broju pojedinih skupina organizama. Unato brojnim promjenama antropogene prirode u
strukturi i dinamici svih oblika biodiverziteta, naa zemlja se jo uvijek odlikuje sa dobro ouvanim
dijelovima prirode, koje treba na najefikasniji nain staviti na dobrobit lokalne zajednice, uz
uvaavanje ekolokih principa.
Ugroenost flore: Prema procjenama strunjaka, danas u BiH ima vie od 678 oblika papratnjaa i
sjemenjaa koje su sa razliitim stupnjem ugroenosti. U skladu sa IUCN kategorizacijom, spektar
ugroenosti za BiH izgleda ovako: nestalih ili izumrlih vrsta ima 3, vjerovatno nestalih ima 5, jako
ugroenih vrsta utvrdjeno je 43, ugroenih ili ranjivih ima 286, rijetkih ili potencijalno ugroenih je
298, a jo uvijek nedovoljno poznatih su 52 vrste. U odnosu na ukupan broj procjenjenih oblika to
iznosi ak blizu 19%.
Ugroenost faune: Kao i flora, fauna je takoer veoma ugroena u ekosistemima nae zemlje.
Naroito su ugroeni mnogi sisari iz kategorije lovne divljai, te ivotinje koje su u prolosti vie
eksploatisane, kao to su puevi i neki gmizavci. Smanjenje njihove brojnosti na kritine nivoe
uvjetovalo je i smanjenje brojnosti populacija drugih ivotinjskih organizama - leptira, skakavaca,
zrikavaca, te razliitih predstavnika mezo i mikrofaune.
1.2.5.
Vegetacijske karakteristike
Na osnovama Zakona o vodama 7 Federacije BiH, gdje se lanom 65 definiraju zatiena podruja s
ciljevima zatite povrinskih i podzemnih voda, te na osnovima Zakona o umama, u kome se
lanovima 38, 39 i 40 definiraju posebne namjene uma, podruja u konceptu odrivosti prirodnih
resursa imaju poseban znaaj.
Federacija Bosne i Fercegovine se u biogeografskom smislu nalazi u obuhvatu tri regije. Veliki dio
teritorija pripada eurosibirsko-sjevernoamerikoj regiji kontinentalnih dijelova, mali dio pripada
mediteranskoj regiji, a najvisoija planinska podruja pripadaju alpsko-visokonordijskoj regiji. Ove
regije se razdvajaju na nie vegetacijsko-geografske teritorijalne cjeline i to: (i) ilirsku provinciju,
koja ima u obuhvatu zapadne i humudnije krajeve, (ii) mezijsku provinciju, koja ima u obuhvatu
istone aridne krajeve i (iii) srednjeevropsku provinciju koja ima u obuhvatu sjeverne krajeve
Federacije.
Ovakve pozicije ukupnog teritorija i orografsko-geoloka struktura zajedno sa zastupljenom
pedosferom uvjetovali su vegetacijsku strukturu koja se karakterizira visokim stepenom razliitosti.
7
Sl. novine Federacije BiH br:70/06
24
Maj 2009.

Bioloka razliitost se ogleda u najveem bogatstvu biljaka, gljiva i liajeva. Procjenjeno je da

prostori Federacije Bosne i Hercegovine sadre oko 90% ukupnog broja evropskih vrsta. Zakonom
o zatiti prirode 8, lanovima 24, 25, 26, 27, 28 i 29, definirana su zatiena podruja. Ovim
zakonom su takoer obuhvaeni svi do sada proglaeni zatieni dijelovi prirode u Federaciji BiH.
U prikazu koji slijedi navedene su vrste i dijelovi prirode koji imaju znaaj u zatiti povrinskih i
podzemnih voda i podruja u kojima se nalaze takve vode, a koja imaju vanost za sektor voda.
Okvirni pregled zastupljenosti vrsta prikazan je u narednoj tabeli.
Biljna vrsta:
Procijenjeni broj:
sjemenjae
4100
papratnjae
70
mahovine
500
alge
1100
liajevi
300
gljive
1400
Tabela 1.2.1: Procjena zastupljenosti biljnih vrsta u Federaciji BiH
Specijska razliitost karakterizira se najveom zastupljenosti endeminih vrsta na prostorima

Evrope, a ini je vie od 450 vrsta viih biljaka. Veina endeminih vrsta nalazi se u zonama karsta.
Izuzev specijske razliitosti podruje Federacije BiH se odlikuje visokim stepenom pejsane i
ambijentalne razliitosti koju spektakularnom ine isprepleteni oblici geoloke i bioloke
specifinosti. Jedinstven ambijentalni peat daju pejsai koje karakteriziraju endemine i rijetke
vrste a kao posebno vani izdvajaju se:
Pejzai visokih planina sa prevladavajuom zastupljenosti planinskih i subalpskih livada,

panjaka i rudina. Za ove prostore su karakteristina toila i sipari sa specifinom vegetacijom,
zatim pukotine i karstne formacije sa preteno endeminom vegetacijom. Posebnu ambijentalnu i
vegetacijsku vrijednost imaju ekosistemi klekovine bora i tercijerni relikti munike.
Posebnu vrijednost imaju pejsai reliktnih uma bijelog i crnog bora na dolomitima i na
peridotitnim formacijama.
Jedinstveni su pejzai u kanjonima i klisurama rijeka: Une, Neretve, Bosne, Sane u kojima se
nalaze velike razliitosti ekosistema.
Jedinstveni su pejzai vlanih stanita: Hutovog Blata, Bukog Blata i planinskih jezera.
Posebni znaaj imaju pejzai planinskih i karstnih visoravni i visoko planinskih masiva
Bjelanice, Prenja, vrsnice i atora.
1.2.6.
Zatiena podruja
Sva zatiena podruja, u kontekstu zatite prirode, imaju posebno izraenu bioloku raznolikost, a
jedna od osnovnih ideja u donoenju zatitnih okvira bila je ukupno odranje zateenih ekolokih
odnosa i ublaavanje negativnih antropogenih uticaja, kako bi se zatitili prirodni resursi, u ijim
okvirima su povrinske i podzemne vode.
U Federaciji BiH upravljanje okoliom je u nadlenosti su Federalnog ministarstva okolia i
turizma, i kantonalnih ministarstva. Na nivou drave Bosne i Hercegovine ove nadlenosti su u
okvirima Ministarstva vanjske trgovine i ekonomskih odnosa. Pored nosilaca aktivnosti zatite
okoline u ove procese su ukljueni Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva
kao i kantonalna ministarstva.
Sl. novine Federacije BiH br: 33/03
25
Maj 2009.

Briga o zatienim podrujima regulisana je Zakonom o zatiti prirode 9, kojim se ureuje zatita,
ouvanje, obnova i odrivi razvoj prirode u Federaciji BiH. Zakonom su obuhvaene ope i posebne
mjere zatite uspostavom zatienih podruja. U nadlenosti Federacije Bosne i Hercegovine su:
zatiena prirodna podruja i nacionalni parkovi, a u nadlenosti kantona su: zatieni pejzai i
spomenici prirode 10. U kategoriju zatiena podruja uvrtavaju se, po Zakonu o vodama, i
zatiene zona izvorita, (stavka 3.5.5. Strategije).
Zakonom o zatiti prirode je regulisana materija u cilju definiranja uslova i naina zatite, ouvanja
i odrivog koritenja prirodnih podruja, opih mjera zatite prirodnih i ivotinjskih vrsta i posebnih
mjera zatite prirode, to se ostvaruje proglaavanjem i uspostavom zatienih podruja. Zakonom o
zatiti prirode se utvruju 4 prostorne kategorije zatienih podruja 11:
Kategorija 1 - podruja zatite prirode: zatieno podruje ustanovljeno u naune svrhe ili radi
zatite divljine;
Kategorija 2 nacionalni park: zatieno podruje ustanovljeno u svrhu zatite ekosistema i
rekreacije;
Kategorija 3 spomenik prirode: zatieno podruje ustanovljeno u svrhu ouvanja specifinih
prirodnih karakteristika;
Kategorija 4 zatieni pejsa: zatieno podruje ustanovljeno u svrhu ouvanja kopnenih
pejsaa, priobalnih podruja i rekreacije.
Na podruju Federacije BiH do sada su ustanovljena zatiena podruja od kojih se navode
slijedea:
Vei dio podsliva rijeke Une proglaen je Podrujem od znaaja za Federaciju Bosne i
Hercegovine 12 i stavljen pod zatitu Zakonom o nacionalnom parku Una. Osnovni cilj postavljene
zatite ovog podruja bio je zatita rijeke Une, ouvanje sedrenih tvorevina, ouvanje kvalitete
voda, ouvanje biljnog i ivotinjskog svijeta i njihovih razliitosti, kao i spomenika kulture u
granicama podruja i u njegovoj neposrednoj kontakt zoni. U obuhvatu Podruja od znaaja za
Federaciju, izdvojen je prostor od 19.800 ha, koji ima kategoriju Nacionalni park 13, a prostor od
13.500 ha, bit e u kategoriji strogo zatieni prostor, dok e 6.300 ha biti kategorisano kao
podruje kontroliranog razvoja. Pored rijeke Une, znaajni i vrijedni panje s karstnim
karakteritikama su vodotoci: Unac, Ostrovica, Klokot i Bastaica, sa svojim izuzetno lijepim
vrelima.
Sl. novine F BiH br.33/03. Po ovom zakonu, lan 25. Zatiena podruja su: (1) zatiena prirodna podruja ustanovljena u naune
svrhe ili radi zatite divljine, (2) nacionalni parkovi ustanovljeni u svrhu zatite ekosistema i rekreacije; (3) spomenici prirode
ustanovljeni u svrhu ouvanja specifinih prirodnih karakteristika, i (4) zatieni pejsai ustanovljeni u svrhu ouvanja kopnenih
pejsaa, priobalnih podruja i rekreacije.
10
Za upravljanje zatienim podrujima donesene su i druge uredbe od kojih su vane: Pravilnik o uvjetima pristupa zatienim
podrujima (Sl. N. FBiH br. 69/06), Pravilnik o sadraju i nainu voenja registra zatienih podruja (Sl. N. FBiH br. 69/06),
Pravilnik o sadraju i nainu izrade plana upravljanja zatienim podrujima (Sl.N. FBiH br. 65/06) te pravilnik o novim mjerama za
istraivanje ili ouvanje kako bi se sprijeio znaajan negativni uticaj na ivotinjske vrste namjernim hvatanjem ili ubijanjem (Sl.N.
FBiH br. 65/06). Pored navedenih zakonskih dokumenata i drugih akata, Zatiena podruja su obuhvaena i Zakonom o prostornom
planiranju i koritenju zemljita na nivou Federacije Bosne i Hercegovine (Sl. N. FBiH br. 02/06). Ovim zakonom su regulisana
podruja posebnih obiljeja, podruja izrazitog prirodnog i kulturnoistorijskog znaaja.
11
Kategorije zatienih podruja se ne podudaraju sa nomenklaturom Meunarodne unije za zatitu prirode, to bi trebalo prilagoditi
izmjenama i dopunama Zakona o zatiti prirode. (Izvor: Informacija o zatienim prirodnim podrujima u Kantonu Sarajevo,
Ministarstvo prostornog ureenja i zatite okolia Kantona Sarajevo, novembar 2008.)
12
Odluka o utvrivanju podruja sliva rijeke Une podrujem od znaaja za Federaciju BiH. Sl. novine Federacije BiH br.32/04
13
Zakon o Nacionalnom parku Una, Sl. novine Federacije BiH br.44/08
26
Maj 2009.

Podrujem posebnih obiljeja od znaaja za Federaciju Bosne i Hercegovine, proglaeni su

Igman-Bjelanica-Treskavica i Visoica. 14 Prostor je u obuhvatu Hercegovako-Neretvanskog i
Sarajevskog kantona, sa povrinom od oko 900 km2. U ovom podruju posebnih obiljeja
znaajni vodotoci su: eljeznica, Bijela i Crna rijeka, u irem podruju nalazi se Neretva i
Borako jezero sa rijekom iticom kao istekom iz jezera, i rijeka Rakitnica. Povrinskih voda
gotovo uope nema na cijelom prostoru. Cijeli prostor se odlikuje izraenom vegetacijskom
razliitosti. Specifikum ovog prosrora predstavlja prauma Ravna Vala koja je specijalni
istraivaki i obrazovni rezervat.
Spomenik prirode Skakavac, na podruju Kantona Sarajevo 15, povrine 1430 ha. I sa hidrolokog
aspekta je znaajno a odlikuje se visokim stepenom bioloke raznolikosti.
Spomenik prirode Vrelo Bosne, na podruju Kantona Sarajevo, povrine 603 ha. 16
Spomenik prirode Tajan, na podruju Zeniko-dobojskog kantona. Povrina ovog zatienog

podruja prirode iznosi 3510 ha a prostire se na opinama Zavidovii i Kakanj. 17
Spomenik prirode Prokoko jezero, na podruju Srednjobosanskog kantona na povrini od

2225 ha. 18
Zatieni pejza Bijambare, obuhvata povrinu od 367,36 ha i karakteriu ga geomorfoloke i

vegetacijske specifinosti. Zatieno podruje Bijambare 19 proglaeno je IV kategorijom ili
Zatienim pejzaem, namijenjenim za ouvanje, nauna istraivanja, ekoloka obrazovanja, kao i
za rekreaciju i turizam.
Rekreacioni centar Duga luka kod Bihaa, proglaen je Zatienim prostorom ume sa
posebnom namjenom, ija povrina ima obuhvat od 118,2 ha. 20
Poseban znaaj za Federaciju Bosne i Hercegovine imaju dva Parka prirode, uspostavljena 1995
godine, Hutovo Blato i Blidinje 21. Park prirode Hutovo Blato predstavlja movarnu oblast u slivu
Neretve. Takoer je jedna od najbogatijih zatienih oblasti sa povrinom od 7 411 ha i koja je
uvrtena u listu posebo zatienih Mediteranskih oblasti prema Barcelonskoj Konvenciji iz 1964
godine. Hutovo Blato za sada je jedini prostor u Federaciji BiH koji je uvrten (2002 godine) u
popis movarnih stanita od meunarodne vanosti (Ramsarska Konvencija, iz 1971 godine). Park
prirode Blidinje se nalazi na prostoru vrsnice, na oko 2000 m n.v. Florni elementi ovog parka, i
susjednih oblasti: Prenja, abulje i Vrana, koji ovaj sklop planina u fitogeografskom smislu
uvrtavaju u takozvani Hercegovaki endemini razvojni centar, obiluju endeminim vrstama
koje su zastupljene samo na ovim planinama ili u zoni Dinarida.
14
Odluka o utvrivanju Igmana, Bjelanice, Treskavice i kanjona rijeke Rakitnice (Visoica) podrujem posebnih obiljeja od
znaaja za Federaciju BiH. Sl. novine Federacije BiH br.8/85
15
Odluka o proglaenju ireg podruja vodopada Skakavac Spomenikom prirode. Sl. novine Kantona Sarajevo br.10/02
16
Zakon o proglaenju spomenika prirode Vrelo Bosne. Sl. Novine Kantona Sarajevo br.16/06
17
Sl. novine Zeniko-dobojskog kantona br.3/08
18
Sl. novine Srednjo-bosanskog kantona/upanija Sredinja Bosna, br.12/05. U toku je inicijativa za proglaenje prostora Semenica
spomenikom prirode.
19
Zakon o proglaenju zatienog pejsaa Bijambare. Sl. novine Kantona Sarajevo br.21/03
20
Rjeenje o proglaavanju ume sa posebnom namjenom, sa slubenim nazivom: Rekreacioni centar Duga Luka Pljeevica, Biha,
Unsko Sanski kanton, Kantonalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva, 3 maj 2006.
21
Uredba o zatiti prirode HR HB, Zakon br.13/95
27
Maj 2009.

Na prostoru Bosne i Hercegovine zatiena podruja zauzimaju povrinu od 30 766,82 ha, to od

ukupne povrine iznosi oko 0,6%. 22
1.2.7.
Stanje uma
Neposredni sliv rijeke Save: Dominiraju ravne formacije i breuljkasti dijelovi po obodu unutranjih
Dinarida. Orografski su to nizinski dijelovi s intervalom visina od 80 do 550 m n.m. Cijeli prostor
se odlikuje mozainom zastupljenou umskog i poljoprivrednog prostora. U dijelovima recentnih
fluvijalnih nanosa na fluvisolima, zastupljene su ume vrba i topola u manjim zajednicama ili kao
znaajno degradirane forme. U dananjem okolinskom kontekstu ovo su zajednice koje imaju
zatitni i ambijentalni karakter. U najvlanijim, ravnim dijelovima, prisutni su mjestimino ostaci
uma crne johe i/ili poljskog jasena. Ravne dijelove ili dijelove diluvijalnih terasa karakterie
prisustvo uma lunjaka i obinog graba. U uzdignutom blago zatalasnom podruju, i breuljkastim
dijelovima, zastupljene su ume kitnjaka i obinog graba, sa kojima se izmjenjuju ume bukve na
sjevrnim pozicijama, a na orografski izloenijim pozicijama prisutne su ume kitnjaka. Ove umske
zajednice su najzastupljenije u neposrednom slivu rijeke Save. Mjestimice, odnosno takasto,
zastupljene su ume kitnjaka i cera.
Podsliv Une sa Glinom i Koranom: U fitogeografskom smislu ovom podslivu pripada cazinsko i
dio zapadnobosanskog podruja. Cazinsko podruje ima interval od 200 do 550 m n.m. U ovom
dijelu snani su antropogeni uticaji na sve prisutne umske zajednice. Zastupljenost umskih
sastojina, izrazito je mozaina u izmjenama sa poljoprivrednim zemljinim prostorom. U ovom
podruju dominiraju ume kitnjaka i obinog graba. Prisutne su takoer i ume kitnjaka te ume
kitnjaka i kestena. U dijelovima podruja koji su sjeveru eksponirani, prisutne su ume bukve a
zavisno od karaktera tla mogu biti acidofilne i neutrofilne. Na zapadnim i jugozapadnim
ekspozicijama ima uma javora gluhaa i bukve. U drugom zapadnobosanskom fitogeografskom
dijelu podruja, koji prostorno predstavlja vei dio podsliva, karakteristini su visinski intervali od
300 do 1900 m n.m. Za brdske dijelove ovog podruja karakteristine su ume kitnjaka i obinog
graba a za sjevernu eksponirane dijelove ume bukve. U planinskim dijelovim podruja zastupljene
su mjeovite ume bukve i jele, u zonama koje su pod uticajima panonskih klimatskih faktora.
ume bukve i jele sa smrom zastupljene su na sjevernim i visoijim pozicijama. U dijelovima
podsliva koji dopiru do granica s vanjskim Dinaridima i koje se prostiru u pravcu jugoistoka,
prisutne su ume crnog bora, na toplijim pozicijama, dok su ume bijelog bora i ume bijelog i
crnog bora prisutne na hladnijim pozicijama. Ovakve umske zajednice preteno su vezane za
dolomitne stijenske masive. U najvisoijim planinskim dijelovima prisutne su ume subalpske
bukve i mjestimice, naizmjenino sa subalpskim livadama, ostaci uma klekovine bora. U
najhladnijim i mrazinim visinskim dijelovima ima uma smre.
Podsliv Vrbasa: Dio podsliva Vrbasa obuhvata izvorine zone, zatim dijelove koji imaju forme
klisura i kanjona do ispod Jajca. Obuhvata i dijelove platoa i karstnih zaravni. U fitogeografskom
smislu ovaj prostor obuhvata dijelove Zapadnobosanskog podruja sa obuhvatom Glamokokupreke visoravni, zatim dijelova masiva emernice i Vlaia, i sputa se do dolinskih dijelova
rijeke Vrbas. Ovaj dio podsliva najveim svojim dijelom pripada planinskim i priplaninskim
oblastima. Cijeli prostor je u visinskom obuhvatu od 300 do 1900 m n.m. U niim dijelovima
podsliva zastupljene su ume kitnjaka i obinog graba i ume bukve. U dijelovima klisura i kanjona
kao i u dijelovima strmih padina i siparastih formi, prisutne su preteno umske zajednice
termofilnog karaktera, a najee su to ume medunca i graba. U podruju podsliva, najzastupljenije
22
U toku je procedura proglaenja dijela podruja planine Konjuh, sa dijelom slivnog podruja gornjeg toka rijeke Oskove, povrine
oko 8000 ha, zatienim pejsaem
28
Maj 2009.

su umske zajednice bukve i jele sa smrom. U zavisnosti od pozicija, nadmorskih visina te

karaktera geolokog supstrata, unutar navedenih uma, zastupljene su ume bijelog bora i/ili
jele/smre. Vrlo su zastupljene i ume bukve, a u najhladnijim podrujima ima smrevih sastojina.
U zonama dolomitnih masiva zastupljne su ume borova, a u zavisnosti od pozicije dominiraju
ume bijelog ili crnog bora ili mjeovite ume crnog i bijelog bora.
Podsliv Bosne: Podsliv Bosne predstavlja geografski najvee podruje s intervalima visina od 80 do
2200 m n.v. Fitogeografski obuhvata najvei dio srednjebosanskog podruja. U najniim dijelovima
prisutni su ostaci uma lunjaka i obinog graba. U breuljkastom dijelu koji obuhvata znaajne
prostore od Sarajeva do Zenice i dijelove u slivu Lave i Usore, najzastupljenije su umske
zajednice kitnjaka i obinog graba, koje se mozaino izmjenjuju sa umama bukve i kitnjaka. U
visoijim zonama prisutne su ume bukve ili se izmjenjuju sa umama kitnjaka i obinog graba.
Planinska podruja su u najveem dijelu pod mjeovitim umama bukve i jele sa smrom. U
obuhvatu ovih uma zastupljene su ume bukve, a njihov karakter zavisi od tipa tla. U prostornom
obuhvatu Nemila - Zavidovii Maglaj, dominiraju magmiti i iroka ofiolitska zona, a u tim okvirima
je zastupljena i specifina umska vegetacija. Zastupljene su razliite umske zajednice
mozainog karaktera. Izdvajaju se termofilne ume crog bora, ume crnog i bijelog bora, ume
kitnjaka, ume bukve i jele sa smrom i ume bukve i jele. U visokim i hladnijim dijelovima
prisutne su ume jele i smre. U navisoijim, subalpskim dijelovima zastupljene su ume subalpske
bukve i u hladnim dijelovima subalpske smre, a ima i zajednica klekovine bora.
Podsliv Drine: Prostori Federacije Bosne i Hercegovine obuhvataju mali dio podsliva Drine. U
fitogeografskom smislu zauzimaju dijelove romanijskog rejona. Orografski predstavljaju brdske i
planinske dijelove prostora. U brdskom dijelu preteno su zastupljene ume kitnjaka i obinog
graba, a u planinskom dijelu ume bukve i jele sa smrom.
Sliv Neretve: Sliv Neretve u prostornom, geografskom, orografskom, geolokom i hidrolokom
smislu, predstavlja izuzetno sloeno podruje. Visinski, sliv ima interval od 8 do 2086 m n.m.
Obuhvata dijelove sredinjih i vanjskih dinarida, a klimatski su prisutni uticaji triju vrsta klime:
mediteranske kontinentalne i planinske. Fitogeografski sliv obuhvata submediteransko,
submediteransko-planinsko podruje i dio zapadnobosanskog podruja. U najniim movarnim
dijelovima zastupljen je pojas movarne vegetacije aeva i trske. Zone aluvijuma su pod ostacima
uma vrba i topola. U dijelovima submediteranskog podruja koje dosee do 700 m n.m.,
dominiraju ume medunca i bijelog graba, dok su na zaravnima prisutne ume sladuna. Jugu i
zapadu eksponirana podruja u obuhvatu su uma kitnjaka i cera. U dijelovima Hercegovine s
intervalom nadmorskih visina od 700 do 1200 m n.m. zastupljene su termofilne i mezofilne ume
bukve i ume sladuna i crnog graba. U planinskim dijelovima zastupljene su ume bukve i jele i
ume bukve, a njihov karakter zavisi od zastupljenog tla. U kanjonima i klisurama preteno su
zastupljene termofilne ume bukve i graba, a u kanjonskom dijelu Neretve, kserotermofilne ume
bijelog odnosno crnog graba. U subalpskom dijelu nalazi se pojas subalpske bukve. Najvisoiji
dijelovi Prenja, vrsnice i abulje odlikuju se prisustvom takasto rasporeenih zajednica munike.
Sliv Krke i Cetine: Sliv Krke i Cetine, geografski u potpunosti pripada planinskoj regiji s intervalom
visina od 800 do 2005 m n.m., a karakterie se krakim poljima koja presijecaju planinske masive.
Fitogeografski sliv svojim najveim dijelom ulazi u obuhvat submediteransko-planinskog podruja.
Planinski dijelovi se karakteriu izraenom karstifikovanou i stjenovitou prostora, bez
vegetacije. Od umskih zajednica prisutne su, veinom antropogeno degradirane ume. Na ravnim
prostorima sa dubokim crvenicama prisutne su ume sladuna. U planinskim dijelovima, zastupljene
su ume medunca i crnog graba, a u dijelovima vanjskih Dinarida prisutne su ume medunca i
bijelog graba.
29
Maj 2009.

Obalni pojas Jadranskog mora: Obalni pojas predstavlja prostorne enklave koje su u neposrednom
slivu Jadranskog mora. Karakterie se izraenom karstifikovanou i kserotermnou podruja.
Visinski obuhvat se kree od 0 - do 400 m n.m. Geografski obuhvata primorski dio Hercegovine u
zoni grada Neuma i njegovog zalea. Fitogeografski predstavlja dio eumediteranskog podruja.
Glavninu umske vegetacije predstavljaju zajednice degradiranih uma esmine s makijom i
ume makije.
1.2.7.1.Struktura uma
Ukupni umski fond na podruju Federacije BiH ima prirodnu strukturu, iako su u periodu od 1970
do 1995 godine umski resursi znatno degradirani. Prirodna struktura umskog fonda, strunim i
brinim gospodarenjem, e biti osigurana i u budunosti dok e prirodno podmlaivanje poticati, a
potrajnost gospodarenja unaprjeivati, bioloku razliitost to e sve unaprijediti opekorisne i
polivalentne funkcije ume. umski resursi, radi iznimno dugog reprodukcionog perioda, a s druge
strane visokog nacionalnog interesa za ovu privrednu granu, zahtijevaju posebnu panju. U
aktuelnom kontekstu ivljenja poveani su zahtjevi za koritenjem polivalentnih funkcija i to
naroito kroz izdvajanje:
zatienih uma,
zatitnih uma i
uma s posebnom namjenom.
Zatiene ume predstavljaju prostore posebne namjene u smislu ouvanja sjemenskih sastojina i
praenja ekosistema. Zatitne ume imaju poseban znaaj i ulogu u zatiti izvorita, posebno
izvorita pitke vode i vodotoka, konzarvaciji povrinskih voda, zatiti od incidentnih oneienja,
zatiti od negativnih uticaja povrinske erozije tla uzrokovane oborinskim vodama, sprjeavanju
pojave klizita i t.d. ume s posebnom namjenom predstavljaju polazne elemente za uspostavljanje
prirodnih rezervata, nacionalnih parkova, spomenika prirode i zatienih pejzaa. Da bi se ukazalo
na znaaj navedenih funkcija uma u narednoj tabeli se daje pregled struktura uma i umskog
zemljinog prostora u Federaciji BiH.
ira kategorija uma i umskog zemljinog
Povrine Povrine u procentima
prostora
(ha)
(%)
Visoke ume s prirodnom obnovom
514.244
40,1
Visoke degradirane ume
16.912
1,3
umske kulture s procijenjenom drvnom masom
51.251
4,0
umske kulture bez procijenjene drvne mase
13.217
1,0
UKUPNO VISOKE UME
595.624
46,4
Izdanake ume
252.703
19,7
UKUPNO OBRASLO UMSKO ZEMLJITE
848.327
66,1
Goleti sposobne za poumljavanje
185.803
14,5
Goleti nesposobne za poumljavanje
121.468
9,5
UKUPNO NEOBRASLO UMSKO ZEMLJITE 307.361
24,0
UKUPNO ZA GOSPODARENJE
1.155.598
90,1
Minirane povrine (sve kategorije)
127.129
9,9
SVEUKUPNO (nesporno)
1.282.727
100,0
Tabela 1.2.2.: Tabela zastupljenosti umskih resursa na prostoru Federacije BiH
30
Maj 2009.

1.2.7.2.Upravljanje umama u kontekstu zatite voda

Na povrinske i podzemne vode, kao prirodni resurs, u znaajnoj mjeri imaju uticaja umskogospodarske mjere. Na primjer, naini sjee utiu na sadraje i na dinamiku vode u povrinskim i u
dubljim dijelovima pedosfere. U ravnim zonama, koje su primjerice karakteristine za neposredni
sliv Save, mogue su pojave vodolenosti ili pojave vikova vode u zonama poljoprivredne
proizvodnje. U istim zonama, i sa istim tlima u kojima je zastupljena odgovarajua umska
vegetacija, ne javljaju se vodolenosti. Za dinamiku voda karakteristino je to da redovna ophodnjaprorjeivanje, utiu na poveanja rezevi vode u tlu, a kronje svojom povrinom tite tlo od
prekomjernog zagrijavanja i isparavanja voda.
Jedna od najvanijih ekolokih funkcija ume je zatita voda. Prema Zakonu o umama Federacije
BiH 23, dio 5 u lanovima 38, 39, 40 i 42 govori se o umama s posebnim reimom gospodarenja. Po
ovom zakonu u ume s posebnim nainom gospodarenja spadaju: zatitne ume, ume s posebnom
namjenom i ume kra.
U neposrednom slivu rijeke Save znaajan zagaiva voda je poljoprivreda (mineralna hraniva,
zatitna sredstava - herbicidi i pesticidi, organske komponente, ostaci goriva i maziva itd), imajui u
vidu da je ovo dominantno poljoprivredno podruje. Radi opasnosti od oneienja voda znaajna je
uloga umske vegetacije i tla, posebno njegovih pufernih svojstava. Integralnim djelovanjima ovih
dvaju faktora ublaavaju se ili sprjeavaju negativni uticaji na povrinske i podzemne vode.
Posebno je vana uloga umskih sistema koji svojim metabolikim funkcijama korjenovog sistema i
nadzemnih, a posebno zelenih dijelova (lisna povrina ima ulogu ublaivaa i absorbenta
nepovoljnih uticaja), vre posrednu zatitu od zagaenja koja mogu biti rastvorena ili suspendovana
u oborinskim vodama. U neposrednom slivu rijeke Save dominiraju liarske ume, pa su efekti
zatite voda tokom vegetacione sezone puno izraeniji. Pored ovakve funkcije umski sistemi su
znaajan regulator vodnog reima i ujednaavanja visokih nivoa podzemnih voda. U dijelovima
gdje su ume zamijenjene poljoprivrednim prostorom, stalno se javljaju problemi vikova
podzemnih voda i njihovih visokih nivoa, to uzrokuje potrebu za izgradnjom odvodnih sistema.
U zonama podsliva Une sa Koranom i Glinom zastupljeni su preteno trijaski karstni tereni sa
znaajno zastupljenim kavernoznim i pukotinskim vodonosnicima te je u ovim dijelovima iznimno
vana zatitna uloga uma od procesa dubinske erozije tla i zamuenja izvorskih voda nakon obilnih
oborina. Efekt zatite podzemnih vodonosnika od zamuenja, uzrokovanih dubinskom erozijom tla
kroz pukotinske sisteme, a koji obezbjeuju zastupljene ume u ovom podslivu, iznimno je vaan
jer se u ovoj zoni podsliva nalaze karstni izvori znaajne izdanosti. Pored ove uloge vana je uloga
ume u izjednaavanju i ublaavanju vrnih proticaja i ujednaavanju vodnog reima. Na
prostorima bez umske vegetacije prisutne su velike oscilacije u dinamici vode radi visokih
temperaturnih kolebanja. U dijelu podsliva prisutni su podzemni vodonosnici meuzrnske
poroznosti, te i u ovim prostorima umska vegetacija ima znaajnu ulogu u procesima
izjednaavanja brzina povrinskog oticaja i perkolacije oborinskih voda. Posebno je vana uloga
visokih mjeovitih uma, u zatiti od poetaka erozije i u zatiti od intenzivnih erozionih procesa.
Kalkulacije o negativnim uticajima umskih sistema na dinamiku vode, posebno u karstnim
regionioma, nisu u skladu s ciljevima dugoronog odrivog upravljanja vodnim resursima.
23
Sl. novine F BiH br:20/02
31
Maj 2009.

U zonama podsliva Vrbasa, visoke mjeovite ume imaju odluujuu zatitnu ulogu povrinskih i
podzemnih vodonosnika. Posebno se ovo odnosi na zatitnu ulogu prostora koji su dolomitnog
karaktera i prostora koji predstavljaju kontaktne zone magmatskih masiva i karbonatnih trijaskih
masiva. U ovim zonama su relativno plitke podzemne vode pa umski sistemi, visokih mjeovitih
uma, vre zatitu od zagaenja suspendovanim materijama izvorskih voda, koje bi moglo biti
uzrokovano dubinskom erozijom i pronosima fizikih i hemijskih zagaenja. Na ovaj nain,
osigurava se i odrava stalan kvalitet podzemnih voda, a veina eventualnih zagaenja koja moe
biti sadrana u oborinskim vodama, bude zadrana na nadzemnim dijelovima i na taj nain se
ublaavaju uticaji incidentnih zagaenja. U daljem procesu ublaavanja negativnih uticaja, u
procesima dezintegracije organskih komponenti, tlo preuzima znaajnu ulogu vezujui u stabilne
forme eventualne zagaivae. U niim dijelovima podsliva Vrbasa, preteno su zastupljene
liarske ume, ija se uloga zatitnog faktora od zagaenja znaajno poveava tokom vegetacione
sezone, a trajno je prisutna znaajna uloga u zatiti nagnutih pozicija od erozionih procesa
uzrokovanih vodom.
Srednjebosansko podruje, koje predstavlja podsliv Bosne, vrlo je osjetljivo na erozione procese pa
sve vrste zastupljenih umskih sistema u ovom smislu imaju vanu ulogu. Posebno je vaan aspekt
za najnie i brdske dijelove podsliva. Vana je uloga, preteno liarskih uma u ovom dijelu
podsliva, i to u zonama klizita. Ove ume svojim mehanizmima poboljavaju procese stabilizacije
terena ili doprinose usporavanju ovih procesa. Na ovaj nain se odrava uspostavljena stalna
dinamika podzemnih voda i omoguava relativna ujednaenost izdanosti vrela. Uloga
protiverozione zatite je znaajna, a posebno je izraena u toku vegetacione sezone, kada su
prisutne intenzivne ljetne oborine koje izazivaju velike tete. Visoke mjeovite ume, u planinskim
zonama u obuhvatu ovog podsliva, odravaju visoki kvalitet podzemnih vodonosnika,
onemoguavajui dubinsku eroziju i zadravajui, svojim nadzemnim i podzemnim sistemima,
veinu fizikih i hemijskih zagaenja.
U dijelu podsliva Drine, u planinskim dijelovima, zastupljene su visoke mjeovite ume ija je
uloga znaajna u zatiti podzemnih vodonosnika od incidentnih zagaenja izazvanih dubinskom
erozijom u karstifikovanim podrujima. U brdskom dijelu prevladavaju liarske ume, sa
znaajnom protiverozionom ulogom i ulogom izjednaavanja temperaturnih kolebanja i dinamike
oticajnih voda.
U slivu Neretve, navie je izraena vegetacijska razliitost. U izvorinom dijelu najznaajnija je
vodozatitna uloga visokih mjeovitih i listopadnih, preteno bukovih uma. Njihov znaaj je u
zatiti od incidentnih zagaenja ireg izvorinog dijela. U kanjonskim i klisurastim dijelovima
vanu ulogu imaju ume u zatiti od vodne erozije. Karstifikovani, preteno jurski i kredni prostori
sliva Neretve, obiluju podzemnim tokovima i podzemnim vodonosnicima razliite izdanosti, u
ijoj zatiti od incidentnih zagaenja ili od zamuenja, znaajnu ulogu igraju sve vrste i zastupljeni
tipovi umskih zajednica. Istaknuta je uloga umskih, preteno kserofitnih sistema u podrujima
Hercegovine, gdje su prisutne intenzivne i obilne oborine koje uzrokuju jaku dubinsku i povrinsku
eroziju. U dijelovima bez umske vegetacije na karstifikovanim podrujima ekstremno je prisutna
povrinska i dubinska erozija tla, te su kao posljedice takve erozije prisutni znaajni prostori
takozvanog ljutog kra, ili potpuno povrinski bezvodni prostori. U irem obuhvatu delte Neretve,
koji manjim dijelom pripada prostorima Bosne i Hercegovine, nalazi se movarna zona Hutovog
blata, koja iz aspekta zatite voda ima viestruki znaaj, a jedan od najvanijih je razliitost flore i
faune koja je definira i u okvirima Evropskih direktiva.
U slivu Krke i Cetine, preteno su zastupljene listopadne ume, sa vanom ekolokom,
ambijentalnom i vodozatitnom ulogom. Zbog zatite podzemnih karstnih vodonosnika kao
32
Maj 2009.

imperativno, namee se odranje i unaprjeenje umskih sistema kako bi se umanjile potencijalne

mogunosti zagaenja voda, i vrlo estih podzemnih i mjeovitih povrinskih i podzemnih rijenih
tokova. Pojedinane umske povrine, po obodima karstnih polja, imaju znaajnu ulogu u
umanjivanju negativnih posljedica eolske erozije i prekomjerne evaporacije retencionih voda s
poljoprivrednih povrina, uzrokovanih toplim vjetrovima.
Obalni pojas mora, u potpunosti predstavlja karstne i povrinski bezvodne prostore na kojima je
izrazito prisutna dubinska erozija i erozija izazvana vjetrom. Zastupljena vegetacija degradiranih
liarskih uma, makije i esmine, ima znaajnu ulogu u zatiti podzemnih vodonosnika i
podzemnih vodnih tokova od zamuenja i incidentnog zagaenja, eventualno uzrokovanog
oborinskim vodama. Ovakav tip vegetacije, iako ne predstavlja tipine umske sisteme, ima takoer
znaajnu ulogu u konzervaciji vode koja se nalazi u tlu ili blizu povrine tla i koja ima odluujuu
ulogu u odranju vegetacije mediteranskog dijela obalnog pojasa. Pored navedenog vegetacija
obalnog pojasa mora znaajno ublaava temperaturne ekstremne oscilacije tokom ljetnih mjeseci,
to opet utie na dui period zadravanja raspoloivih koliina voda.
1.2.7.3.Upravljanje umama u kontekstu zatite od erozija
Vrlo neujednaena geomorfoloka struktura prostora Federacije BiH je jedan od razloga
potencijalne i realne erodibilnosti zemljita. Bez obzira radi li se o umskim, poljoprivrednim ili
drugim prostorima, rizici od erozije vodom su znaajni.
Tercijerni sedimenti preteno su zastupljeni u neposrednom slivu Save i vrlo su osjetljivi na eroziju
izazvanu vodom a mogunosti pojave muljevitih bujica izraeni su u prostorima u kojima su
narueni stabilni umski sistemi. Neposredni sliv Save predstavlja erodibilni prostor sa izraenom
tendencijom taloenja nanosa i smanjivanje proticajnih kapaciteta korita doticajnih vodotoka. Zbog
toga ravniarski dio predstavlja stalno plavno podruje.
U podslivu Une sa Glinom i Koranom postoje rizici od erozije. Zatita od erozije provodi se
pravilnim upravljanjem umskim resursima i odravanjem u stabilnom stanju ostalih zastupljenih
ekosistema.
U planinskom dijelu podsliva Vrbasa, prisutne su potencijalne opasnosti od bujuca pa se zatita
ovog dijela podsliva, provodi umsko-gospodarskim zahvatima i ureenjem irih zona korita. U
brdskom dijelu podsliva Vrbasa mogunosti pojave erozije su poveane, ukoliko se narue stabilni
umski ekosistemi. Efikasne mjere su, zatita uma od prekomjerne sjee i odravanje drugih
ekosistema u stabilnom stanju.
Podsliv Bosne predstavlja eroziono vrlo osjetljiv prostor, pa su u ravniarskom dijelu toka prisutni
procesi nanoenja i taloenja erodiranih materijala, to uzrokuje smanjenje proticajnih kapaciteta
korita sa svim prateim posljedicama. Kao vana mjera zatite od erozije preporuuje se
unaprjeenje upravljanja umskim sistemima uz smanjenje umskih sjea. Pored ovoga potrebno bi
bilo unaprijediti opu okolinsku svijest i znanja to bi znaajno doprinjelo stabilizaciji rizinih
podruja.
U podslivu Drine, postoje rizici od erozije ukoliko se poremete ve uspostavljeni stabilni odnosi
umskih ekosistema. Najbolje mjere zatite su provoenje planiranih umsko - privrednih
aktivnosti.
33
Maj 2009.

U slivu Neretve vrlo je izraena bujina erozija i to posebno u dolomitnim podrujima i u slivnim
zonama vodnih akumulacija. Pojava nanosa u akumulacije, smanjuje njihove ukupne kapacitete.
Najvanije protiverozione mjere sastoje se u poumljavanju, odranju ujadnaenog stanja u
zastupljenim umskim ekosistemima kao i smanjivanju rizika od poara.
U podruju sliva Krke i Cetine i u obalnom pojasu mora, gdje su u potpunosti zastupljeni
krenjaki, jako karstifikovani masivi, znaajno su izraeni procesi dubinske erozije. Ovakvi
procesi mogu negativno uticati na opstojnost vegetacije. U najvanije mjere zatite od erozije u ovoj
zoni ubrajaju se zatita od prekomjernog paarenja, zabrana sjea, poumljavanje i pravilne umskouzgojne mjere.
1.2.8.
Ope hidrografske karakteristike
U hidrografskom smislu povrinske vode prostora Federacije BiH pripadaju rijenim bazenima
Crnog odnosno Jadranskog mora. Od ukupne povrine Federacije BiH, 26 127 km2, Crnomorskom
slivu, odnosno vodnom podruju rijeke Save pripada 17 506 km2 (67%) a Jadranskom, odnosno
vodnom podruju Jadranskog mora 8 621 km2, (33%). 24 Podjela prostora Federacije BiH po
navedenim vodnim podrujima je i osnova za nadlene prostore Agencija za vodna podruja koja su
osnovana shodno Zakonu o vodama, a ilustrativan prikaz granica vodnih podruja dat je na
narednoj slici.
Vodno podruje rijeke Save: 17 533 km2
Vodno podruje Jadranskog mora: 8 621 km2
Slika 1.2.3: Prikaz granica vodnih podruja prostora Federacije BiH
Radi detaljnijeg prikaza stanja i karakteristika heterogenih vodnih podruja izvrena je podjela
prostora Federacije BiH na osnovna podruja analiza i prezentacija rada, i to:
24
Odluka o granicama rijenih bazena i vodnih podruja na teritoriji Federacije Bosne i Hercegovine, Sl. list F BiH
br: 41/07.
Podaci iz ove odluke se razlikuju od onih kojima raspolae Federalni hidrometeoroloki zavod Sarajevo. Po ovoj
instituciji povrina vodnog podruja rijeke Save iznosi 17533 km2.
34
Maj 2009.

nepsredni sliv rijeke Save,

podsliv Une, sa Glinom i Koranom,
podsliv Vrbasa,
podsliv Bosne,
podsliv Drine,
sliv Neretve, sa Trebinjicom,
sliv Krke i Cetine,
pojas obalnog mora.
Na slijedeim slikama se daju prikazi navedenih podruja a u nastavku osnovne hidrogeoloke i

hidrografske karakteristike slivnih i podslivnih podruja Federacije BiH.
Slika 1.2.4: Prikaz vodnih podruja Federacije BiH sa slivnim i podslivnim podrujima
1.2.8.1.Vodno podruje rijeke Save
Neposredni sliv rijeke Save. Cijelo podruje podsliva rijeke Save, u Bosni i Hercegovini, je
paleografski locirano izmeu Panonske nizije i centralnog dinarskog podruja. Razvoj doline
rijeke Save je povezan sa razvojem panonskog bazena nastalog u srednjem tercijeru. Podruje
podsliva rijeke Save u Federaciji BiH je ogranieno samo na 1 155 km2, 25 i veim dijelom se
odnosi na podsliv rijeke Tinje.
25
Izvor podataka za povrine pojedinih podslivnih i slivnih podruja je Federalni hidrometeoroloki zavod Sarajevo.
Razlike koje se javljaju u odnosu na dokument: Odluka o granicama rijenih bazena i vodnih podruja na teritoriji
Federacije Bosne i Hercegovine, Sl. list F BiH br: 41/07. su predmet neusaglaenog pristupa radu, to je predmet
budueg rada navedene institucije sa Agencijama za vodna podruja rijeke Save i Jadranskog mora.
35
Maj 2009.

Slika 1.2.5: Neposredni sliv rijeke Save
Podsliv Une sa Glinom i Koranom: Rijeka Una drenira sjevernu stranu dinarskog karsta sa
povrinom podsliva u Federaciji BiH od 5 762 km2 (rijeka Una sa Sanom), a ukupna je 9 368 km2.
Izvor rijeke Une se sastoji od velikog broja znaajnih karstnih vrela. Pored glavnog, juno od
Suvaje, postoje jo dva: Velika i Mala Netka. Ova tri vrela formiraju rijeku Unu koje neposredno
nizvodno prima vode Srebrenice. Najvanije desne pritoke Une su: Unac, Krunica, Sana,
Mljeanica i Motanica. Lijeve pritoke su Klokot i irovac. Rijeka Una ima karakteristian
snjeno-kini reim sa niskim ljetnim i visokim proljetnim i jesenjim proticajima i, vrlo esto,
izuzetno velikim zimskim vodama.
Slika 1.2.6: Podsliv Une sa Glinom i Koranom
Podsliv Vrbasa: ovo podruje je locirano u jugo-zapadnom dijelu Federacije BiH, odnosno u
centralnom dijelu Dinarskog masiva. Ukupna povrina sliva iznosi 6 386 km2 a u Federaciji BiH
2 165 km2. Izvor Vrbasa je smjeten u podnoju planine Vranica. Najznaajnije desne pritoke su
Ugar i Vrbanja a lijeve Pliva i Crna Rijeka. Rijeka Vrbas ima izraen pluvijalno snjeni reim sa
visokim proljetnim i jesenjim a niskim zimskim i ljetnim proticajima.
36
Maj 2009.

Slika 1.2.7: Podsliv rijeke Vrbas
Podsliv Bosne. Ovo podslivno podruje zauzima centralni dio Federacije BiH. Ukupna povrina
sliva iznosi 10 457 km2 a u Federaciji BiH 7 477 km2. Rijeka Bosna se formira jakim karstnim
vrelom u podnoju planine Igman. Znaajne desne pritoke su eljeznica Miljacka, Stavnja,
Krivaja i Sprea a lijeve Zujevina, Fojnica, Lava i Usora. Prostor podsliva rijeke Bosne je i
najgue naseljen u Federaciji BiH sa najznaajnijim industrijskim kapacitetima.
Slika 1.2.8: Podsliv rijeke Bosne
Podsliv Drine. Cijeli podsliv rijeke Drine obuhvata centralni dio Dinarida, poevi manjim
dijelom u Albaniji pa do Panonske nizije, odnosno ua u rijeku Savu. Ukupna povrina podsliva
je 19 946 km2 a u Federaciji BiH 974 km2. Rijeka Drina nastaje spajanjem rijeka Pive i Tare a
do ua prima desne pritoke ehotinu, Lim, Uvac, Rzav i Jadar, te lijeve Sutjesku, Prau i
Drinjau. U vodnom reimu ove rijeke dominantnu ulogu imaju visoki proljetni proticaji, kao
posljedica topljenja snijega i intenzivnih padavina. Posebno su izraeni niski ljetni proticaji kao
posljedica malih padavina i izraenije evpotranspiracije.
37
Maj 2009.

Slika 1.2.9: Podsliv Drine
1.2.8.2.Vodno podruje Jadranskog mora

Ovo podruje u Federaciji BiH obuhvata izrazito kraki prostor na kojem su fomirani znaajni
povrinski tokovi: Neretva, Krka i Cetina. Uglavnom je formirano od vodopropusnih stijena
karstificiranih krenjaka mezozoika i kenozoika dok se vodonepropusne stijenske mase pojavljuju
mjestimino. Formiranje vrela na ovakvim podrujima je rezultat sposobnosti karsta da koncentrira
pravce cirkulacija podzemnih voda koje se prazne na jednoj ili vie lokacija. Pojava nepropusnih
sedimenata u disolucionom pukotinskom kolektoru uslovljava da se akumulirana voda preko
barijera izljeva na povrinu. Velika kraka vrela su obino vezana za najnii erozioni bazis, premda
ih ima i na viim horizontima. Cirkulacija podzemne vode u kru se razlikuje od cirkulacije
podzemne vode u drugim sredinama i teko je tanu utvrditi okolnosti pod kojima se ona vri. Za
prostor Federacije BiH znaajni su vodotoci, odnosno slivovi: sliv rijeke Neretve i sliv rijeke Krke
sa Cetinom.
Sliv rijeke Neretve: Zauzima najvei dio vodnog podruja Jadranskog mora a sa ukupnom
duinom od oko 250 km ini najveu rijeku bosanskohercegovakog kra. Povrina sliva u
Federaciji BiH iznosi 5 745 km2 dok je ukupna povrina sliva oko 12 750 km2, zajedno sa
podslivom rijeke Trebinjice. U gornjem toku Neretva tee kanjonom i prima desne pritoke:
Jasenicu, Rakitnicu, Treanicu, Kraljunicu, Neretvicu i Ramu, dok su lijeve pritoke: itica i
Bitica. U srednjem toku, nizvodno od grada Jablanice, prima desne pritoke: Doljanka i Dreanka
i lijevu- Prenjsku Rijeku. U donjem toku, nizvodno od Mostara, Neretva formira iroku dolinu i
prima desne pritoke: Radobolju, Liticu i Ugrovau, koje dolaze preko Mostarskog Blata i
Jasenice a nizvodno od apljine rijeku Trebiat. Lijeve pritoke na ovom dijelu su Buna, Bregava i
Krupa. I pored toga to je Neretva bogata vodom njene pritoke sa viih horizonata povremeno
presuuju. Dio lijeve pritoke u Federaciji BiH, rijeka Trebinjica, se usmjerava ka HE apljina,
djelimino regulisanim koritom kroz Popovo polje.
38
Maj 2009.

Slika 1.2.10: Sliv rijeke Neretve
Sliv Krke i Cetine: Ovo podruje, povrine 2 876 km2 obuhvata kraka polja zapadnog dijela
Federacije BiH: Glamoko, Livanjsko, Kupreko i Duvanjsko, koja lee na nadmorskim visinama
od 700 do 1200 m n.m. Obzirom na meusobne visinske odnose, karstificirane propusne vapnence
i nepropusne tercijerne sedimente u krakim poljima, dolazi do pojava snanih vrela, kao to su:
Bistrica, Sturba, abljak i uica. Vodotoci formirani od ovih vrela su uglavnom kratki, nemaju
povrinske recipijente, nego ponorima otiu u rijeku Cetinu. Izgradnjom HE Orlovac vode
zapadnobosanskih krakih polja se uglavnom prikupljaju u akumulaciju Buko Blato, odakle se,
nakon energetskog koritenja u Republici Hrvatskoj, isputaju u rijeku Cetinu.
Slika 1.2.11: Sliv Krke i Cetine
Na slijedeem grafu se daje ilustracija odnosa veliina povrina opisanih slivnih i podslivnih
podruja u Federaciji BiH.
39
Maj 2009.

Slivna i podslivna podruja Federacije BiH
Podsliv Bosne
29%
Podsliv Drine
4%
Sliv Cetine
11%
Other
33%
Podsliv Vrbasa
8%
Podsliv Une sa Glinom

i Koranom
22%
Sliv Neretve
22%
Nep. Sliv r. Save

4%
Slika 1.2.12: Odnos slivnih i podslivnih podruja Federacije BiH
Jedna od osobenosti vodnog podruja Jadranskog mora su kraka polja koja se formiraju u
nizovima na razliitim nadmorskim visinama. Ovakav poloaj omoguava ciklino pojavljivanje i
nestajanje voda od polja do polja, odnosno omoguava da se voda sa viih, djelomino ili ukupno,
pojavljuje na vrelima niih horizonata. Niz krakih polja jugozapadnog podruja Federacije BiH se
prostire od Kuprekog, sa prosjenom nadmorskom visinom od oko 1150 m n.m., do Jezerca, sa
prosjenom nadmorskom visinom 30-36 m n.m. U ovom nizu se nalaze: Glamoko i Duvanjsko
polje, Livanjsko polje sa Bukim Blatom, Posuko-Virsko polje, Imotsko-Bekijsko polje,
Mostarsko Blato, Ljubuko polje i Rastok. Pored ovih postoji i manja kraka polja, kao: Rako i
Rakitno polje. Sva ova kraka polja se nalaze u sastavu Dinarskog kra pa im se i pravac pruanja
uglavnom poklapa sa pravcem pruanja Dinarskog planinskog masiva: sjeverozapad-jugoistok. Za
veinu polja karakteristini su i polaaji vrela, odnosno doticaji voda su obino locirani po
sjeveroistonim obodima dok su zone oticanja, kao zavreci vodnih tokova ili ponori, smjeteni po
jugozapadnim rubovima. Na slijedeoj tabeli daju se osnovni podaci o poloajima i veliinama
nekih krakih polja na podruju Federacije BiH.
Povrina
Duina
irina
Nadm.
Visina
(km2)
(km)
(km)
(m n.m.)
Livanjsko
365
65
6
705-710
Duvanjsko
126,1
20
7
860-930
Glamoko
130
880-900
Kupreko
152,7
1150
Posuko
15,2
21
0,5-0,2
570-600
Bekijsko
51
35
1-6,0
250-270
Tihaljina-Mlade_Trebiat
57
20
0,5-0,3
75-130
Mostarsko Blato
33,6
125
2,8
225-250
Tabela 1.2.3.: Osnovne karakteristike veih krakih polja u Federaciji BiH
Krako polje
1.2.9.
Reljef
Bosna i Hercegovina, kao i Federacija Bosne i Hercegovine, je uglavnom planinska zemlja sa

ravniarskim predjelima uz obale veih rijeka. Idui od sjevera prema jugu ravniarski predio
postepeno prelazi u iroko pobre koje se uzdie sa 200 na 600 m n.m., te postepeno prelazi u
planinski predio. Preostali dio prostora zauzimaju Dinarske planine sa pravcem pruanja od
sjeverozapada prema jugoistoku. U sredinjem dijelu preovladavaju uzvienja od nekarbonatnih
stijena, izmeu kojih su razmjerno iroke doline rijeka i kotline Sarajevsko-zenika i Tuzlanska.
Jugozapadno podruje je izgraeno od jurskih i krenjakih stijena. U krakom predjelu Dinarida,
40
Maj 2009.

na razliitim nadmorskim visinama, lee kraka polja. Brdovito istono podruje je veinom
graeno od nepropusnih stijena. Juni dio prostora, koji se stepenasto sputa ka Jadranskom moru,
veinom je izgraen od kredskog i jurskog krenjaka. Vii dio ine Dinarski planinski nizovi,
izmeu kojih se pruaju kraka polja, a u niem dijelu preovladavaju zaravni, takoe sa krakim
poljima: Ljubuko i Mostarsko.
Generalno gledajui prostor Federacije BiH pripada srednjem gorskom reljefu a osnovne
hipsometrijske karakteristike su date na slijedeem grafu:
Osnovne hipsometrijske karakteristike terena BiH
35
32,4
29
Procenat zatupljenosti
30
25
Visina od 0 do 200 m n.m.
20,8
20
15
14,2

10
5
Visine preko 2000 m n.m.
3,5
0,1
Slika 1.2.13: Osnovne hipsometrijske karakterstike terena BiH
Znaajno je napomenuti da su najvea vertikalna ralanjenja oko vododjelnica vodnih podruja

rijeke Save i Jadranskog mora a stepen horizontalne ralanjenosti je najmanji na krenjako
dolomitnim supstratima. Najvei nagibi terena su u klisurama i prelazima povri u visoke grebene a
najmanji po kotlinama i meugorskim depresijama.
1.2.10. Klima
Klimatske karakteristike uslovljavaju geografski poloaj Federacije BiH, blizina Jadranskog mora,
pravac pruanja planinskih vijenaca te stalna smjena vazdunih masa porijeklom sa Atlanskog
okena, Sredozemnog mora i kontinentalnog dijela Evrope. Klima jednog podruja predstavlja
prirodni okvir u kojem se smjetaju i prilagoavaju ivotne aktivnosti pa time i sistem za
upravljanje vodnim resursima. Podruje Bosne i Hercegovine je specifino po dinaminim
promjenama klimatske slike na relativno malom prostoru. Na potezu od oko 200 km, od Jadranskog
mora ka unutranjosti, mijenjaju se tri klime.
Obzirom na geografsku irinu Bosna i Hercegovina, zajedno sa Federacijom BiH, se nalazi u
sjevernom umjerenom toplotnom pojasu, to znai da taj poloaj odreuje zbirnu klimu bez
dominacije samo jednog tipa. Prema karakteristinim osobinama klime mogue je izdvojiti tri
zasebna pojasa:
Maritimni pojas, uglavnom u podruju Hercegovine, sa modifikovanom mediteranskom, odnosno

maritimnom klimom. Osnovna obiljeja su blae zime i mjestimino visoke ljetne temperature.
Najblau klimu ovog pojasa ima dolina rijeke Neretve, u srednjem i donjem toku. Godinja
koliina padavina se kree izmeu 1000 i 1500 l/m2, kojih ima tokom cijele godine, najmanje u
julu i avgustu, (samo 30 l/m2), a najvie tokom proljetnih i jesenjih mjeseci, sa preko 150 l/m2
prosjeno;
41
Maj 2009.

Alpski pojas, na podruju centralne Bosne sa kontinentalno planinskom klimom. Osnovna

karakteristika ove klime je otra zima, sa temperaturama do 300C. Prosjena koliina padavina
se kree od 1000 do 1200 l/m2. Najvee koliine padavine se javljaju u kasnu jesen, 94 l/m2, a
najmanje se biljee u februaru, oko 67 l/m2. Snjene padavine su obilne, naroito na viim
kotama:
Umjereni klimatski pojas, sjeverni prostori, sa srednjeevropskom klimom, dosta otrim zimama i
toplim ljetnim mjesecima. Prostor Posavine je najtopliji, sa julskim temperaturama od oko 210C a
i najsiromaniji padavinama, sa godinjim padavinama od 700 do 800 l/m2. Neto toplija podruja
su u dolinama rijeka Une i Sane sa julskim temperaturama od oko 220C i godinjim padavinama
od oko 1000 l/m2. Hladnija podruja su srednji tokovi rijeka Bosne i Vrbasa, gdje se julske
temperature kreu oko 190C sa godinjim padavinama od 800 do 1200 l/m2.
Padavinski i temeraturni reimi su dati u formi godinjih varijabilnosti za niz od 30 godina, (19611991 godina), na slijedeim tabelama i grafikim prikazima.
T sr.mj.(C)
Podruje
II
III
IV
VI
VII
VIII
IX
XI
XII
Podsliv Bosne
-0,83
1,73
5,57
10,13
14,63
17,50
19,30
18,87
15,40
10,60
5,40
0,57
Tsr.(C)
9,9
Nep. sliv r. Save
-0,70
2,10
6,70
11,90
17,10
19,90
21,40
20,80
17,20
11,70
6,60
1,50
11,3
Podsliv Drine
-1,20
1,70
5,70
9,70
14,40
17,30
19,00
18,60
15,30
10,30
4,90
0,40
9,7
Podsliv Une
0,10
2,15
5,90
10,10
14,85
17,90
19,65
19,05
16,00
11,15
7,40
1,80
10,5
Podsliv Vrbasa
-1,25
1,20
4,95
9,45
13,90
16,80
18,60
18,15
14,80
10,15
5,10
0,20
9,35
Sliv Neretve
2,27
4,33
7,70
11,90
16,37
19,63
21,77
21,37
17,97
12,90
8,07
3,73
12,67
Sliv Cetine
-2,53
-1,40
3,03
6,20
11,47
14,37
16,53
16,30
12,87
8,63
3,47
-0,97
7,33
Tabela 1.2.4.: Prikaz srednjih mjesenih temperatura zraka po slivnim i podslivnim podrujima Federacije BiH
Srednje mjesene temperature zraka po pojedinim slivnim i podslivnim podrujima
F BiH
25
Podsliv Bosne
Temperature (C)
20
Neposredni sliv r. Save
15
Podsliv Drine
Podsliv Une
10
Podsliv Vrbasa
Sliv Neretve
0
-5
II
III
IV
VI VII VIII
IX
XI
XII
Sliv Cetine
Mjeseci
Slika 1.2.14: Prikaz srednjih mjesenih temperatura zraka po slivnim i podslivnim podrujima Federacije BiH
Na slijedeoj tabeli i grafu prikazane su vrijednosti srednjih mjesenih i godinjih padavina, za

period 1961-1991 godina, po slivnim i podslivnim podrujima.
42
Maj 2009.

Pmj. (l/m2)
Podruje
Podsl. Bosne
II
III
IV
VI
60,333
56,667
61,667
70,667
82,667
95
VII
VIII
IX
XI
XII
78,333
74,667
66,333
66,667
79,667
74,667
Pgod
(l/m2)
867,33
Nep. sl. Save
47
49
51
64
71
84
65
65
50
46
64
64
720
Podsl. Drine
55
52
51
67
68
80
63
69
68
68
86
71
798
74
73,667
83
99,667
102,67
109,33
101,33
96
93,333
91,333
114,33
94,333
1133
Podsl. Vrbasa
Podsl. Une
55,5
58,5
63,5
67
79,5
86,5
72,5
71,5
73
71
93
79,5
871
Sliv Neretve
154,33
163
157
132
102,33
86,667
51,333
82,667
109
160
286,67
193
1528
Sliv Cetine
104,33
100,33
100,67
103
88
95
70
75,667
93,333
118
157,67
147,33
1193,33
Tabela 1.2.5.: Prikaz srednjih mjesenih vrijednosti padavina po pojedinim slivnim i podslivnim podrujima
Federacije BiH
Srednje mjesene padavine po pojedinim slivnim i podslivnim
podrujima F BiH
Prosjene vrijednosti (l/m2)
350
Podsliv r. Bosne
300
Nep. Sliv r. Save
250
Podsliv r. Drine
200
Podsliv Une
150
Podsliv Vrbasa
Sliv Neretve
100
Sliv Cetine
50
0
I
II
III
IV
VI
VII
VIII
IX
XI
XII
Mjeseci u godini
Slika 1.2.15: Prikaz srednjih mjesenih vrijednosti padavina po slivnim i podslivnim podrujima Federacije BiH
Prostorni raspored prosjenih godinjih padavina (mm) za prostor Federacije BiH, i Bosne i
Hercegovine, dat je na slijedeoj karti slici izohijeta.
43
Maj 2009.

Slika 1.2.16: Raspored izohijeta za prostor Federacije BiH
Evaporacija i evapotranspiracija spadaju meu najvanije klimatske faktore koji utiu na oticanje,
odnosno formiranje vodnog bilansa. Redovno praenje ovih klimatskih faktora se vri na relativno
malom broju meteorolokih stanica a vrijednosti zavise uglavnom od nadmorske visine pojedinih
podruja. Za podruje Bosne i Hercegovine, i Federacije BiH, na slijedeoj tabeli su date vrijednosti
evaporacije i evapotranspiracije koje predstavljaju rezultate prorauna .
44
Maj 2009.
Podsliv
Bosne
Nep. sliv
Save
Podsliv
Drine
Podsliv
Une
Podsliv
Vrbasa
Sliv
Neretve
Sliv
Cetine
Meteoroloka
stanica
Sliv/Podsliv

Padavine
(P)
Sarajevo
Zenica
Tuzla
Oraje
(mm)
913
776
895
720
Gorade
Potencijalna
evapotranspiracijaPET
Stvarna
evapotranspiracija
SET=0,85PET
Evaporacija sa
vodene povrine
E=1,25PET
(mm)
(mm)
(mm)
P/E
553
576
571
615
470
490
485
523
691
720
714
769
1,321
1,078
1,254
0,936
798
557
473
696
1,147
Biha
S. Most
Klju
Bugojno
Jajce
Konjic
Jablanica
1306
1024
1069
828
914
1509
2012
584
584
581
534
570
611
618
496
496
494
454
485
519
525
730
730
726
668
713
764
773
1,789
1,403
1,472
1,240
1,282
1,975
2,603
Mostar
Livno
Glamo
Kupres
1513
1143
1413
1204
718
536
493
465
610
456
419
395
898
670
616
581
1,685
1,706
2,294
2,072
Tabela 1.2.6.: Vrijednosti evaporacije i evapotranspiracije za prostor Federacije BiH
45
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
2. Stanje voda
2.1.
2.1.1.
Povrinske vode
Ope kvantitativne karakteristike
Za cijeli prostor Bosne i Hercegovine prosjene godinje koliine padavine iznose 1250 l/m2.
Obzirom na kopnenu povrinu zemlje od 51 197 km2 dolazi se do ukupne zapremine oborinskih
voda od oko 64x109 m3, odnosno odgovarajuem ukupnom oticanju od 2030 m3/s. Obzirom da je sa
prostora Bosne i Hercegovine prosjeni sopstveni oticaj 1200 m3/s dolazi se do prosjenog
koeficijenta oticanja od 0,57. Oticanje voda se vri u pravcu sliva rijeke Dunav sa povrine od 38
719 km2 (75,7%) i u pravcu Jadranskog mora sa povrine od 12 410 km2 (24,3%), odnosno od
ukupne koliine voda u pravcu sliva rijeke Dunav otie 722 m3/s a u pravcu Jadranskog mora
433 m3/s. Karakteristini pokazatelji po pojedinim podslivnim i slivnim povrinama u Bosni i
Hercegovini su prikazani na narednoj tabeli.
Povrina
Sliva/podsliva
u BiH
Duina
Specifini
vodotoka pr. proticaj q
duih od
10 km
(km2)
(km)
(l/s/km2)
Nep. sliv r. Save
5 287
1693,2
11,4
Podsliv Une
8 143
1480,7
26,1
Podsliv Vrbasa
6 274
1096,3
19,9
Podsliv Bosne
10 810
2321,9
16
Podsliv Drine
7 119
1355,6
21,2
Ukupno sliv r. Dunav
37 633
7947,7
Sliv Neretve i Trebinjice
7 912 + 2021
886,8
38,1 + 49,4
Sliv Krke i Cetine
83 + 2 633
177
34,6
Ukupno sliv Jadranskog m.
12 649
1063,8
UKUPNO BIH
50 282
9011,5
Tabela 2.1.1: Karakteristini pokazatelji slivnih i podslivnih podruja u BiH 26
Sliv / Podsliv
Prostor Federacije BiH se odlikuje slinim hidrolokim uslovima teenja. Od ukupne povrine
rijenom bazenu Dunava, odnosno vodnom podruju rijeke Save, pripada 17 506 km2 (67%) a
vodnom podruju Jadranskog mora 8621 km2, odnosno 33% teritorije. Odnosno, od ukupne
koliine voda, u pravcu rijenog bazena Dunava, sa prostora Federacije BiH, otie 353 m3/s
(sopstveni srednji godinji oticaj) a u pravcu Jadranskog mora 317 m3/s, to sa ovog prostora daje
ukupan sopstveni oticaj od 670 m3/s. Za prosjenu koliinu padavina od 1250 l/m2 i odgovarajui
ukupni oticaj od 1037 m3/s dolazi se do prosjenog koeficijenta oticanja od 0,65.
2.1.2.
Prostorna i vremenska raspodjela
Iz naprijed navedenih okvirnih podataka mogue je uoiti, ve u mnogim ranijim elaboratima

naglaeni, nesklad raspoloivih koliina voda u odnosu na dinamiku potreba. Sopstvenim vodama
su najsiromaniji dijelovi Federacije BiH gdje su i najizraenije potrebe predio Posavine, sa
26
Izvor. Okvirna vodoprivredna osnova BiH. JVP Vodoprivreda BiH, Zavod za vodoprivredu Sarajevo, Sarajevo 1994
god.
46
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
poljoprivrednim potencijalima i podruje podsliva Bosne sa najguom naseljenou i

industrijskim potencijalima. Periodi malih voda, izraeni preko minimalnih srednjih mjesenih
proticaja 95% obezbjeenosti, traju relativno dugo (juni-septembar), obino u periodima
najizraenijih potreba za vodom (potrebe stanovnitva, poljoprivrede i naalost jo uvijek potrebnog
razblaenja zagaenja). Posmatrajui gustine naseljenosti stanovnitva po analiziranim podrujima,
slika o prostornoj i vremenskoj rasporeenosti raspoloivih koliina voda postaje jo nepovoljnija.
Na prostoru podsliva rijeke Bosne, po procjenama, ivi oko 1 340 000 stanovnika, ili 57 % od
ukupnog broja stanovnitva Federacije BiH. Istovremeno na ovom prostoru se formira samo 19,8 %
sopstvenog proticaja Federacije BiH. Posmatrajui kvalitet voda situacija je takoe nepovoljna,
najgue naseljeni prostori su i najizraeniji zagaivai raspoloivih voda, za sada preteno bez
izgraenih sistema za zatitu kvaliteta, to ograniava upotrebu nizvodnim korisnicima. Vodno
podruje Jadranskog mora je u neto povoljnijoj situaciji. Sa 33,3% povrine Federacije BiH, gdje
po procjenama ivi oko 16 % stanovnitva, formira se oko 47 % sopstvenog proticaja voda kvaliteta
znatno boljeg nego u ostalim podrujima.
Male vode na slivnim i podslivnim podrujima Federacije BiH su veoma izraene. Vrijednosti
minimalnih srednjih mjesenih voda 95% obezbjeenosti, sa kojima se uglavnom barata kada se
govori o minimalnim vodama koje obezbjeuju opstanaka ekosistema u i oko voda, iznose oko 15%
srednjih godinjih proticaja. Podsliv Bosne je i po tom pokazatelju u najloijoj situaciji. Sa tog
podsliva otie oko 13% minimalnih proticaja rijeke Save. Za cijeli podsliv rijeke Save vrijedi vrlo
nepovoljan odnos, koji se izraava sa: minQmj.95%=0,15Qsr.g. Slina je situacija prisutna i na
vodotocima vodnog podruja Jadranskog mora sa vrlo neravnomjernim reimima proticaja.
Velike vode se na prostoru Federacije BiH pojavljuju u obliku bujunih reima, sa kratkim
poplavnim talasima i velikim modulima oticanja (1-1,5 m3/s/km2). Za vodno podruje rijeke Save,
prosjean odnos srednjih godinjih proticaja i velikih voda vjerovatnoe pojave 1% iznosi
Q(1%)=18,5Qsr.g., to znai da je ovo vodno podruje nepovoljno po reimu malih i velikih voda, sa
najveom gustinom stanovnitva i najizraenijim potrebama za vodom.
Prirodna jezera: Na podruju Bosne i Hercegovine postoji vie prirodnih jezera razliitog tipa i
hidrolokih karakteristika. Neka od njih su stalna, a neka povremena. U prvu grupu spadaju:
Rijena jezera, odnosno "ujezerenja tekue vode", nastala u proirenjima rijenih korita ili uslijed
uspora od prirodnih pregrada (pragova) u koritu. Ima ih malo na prostoru Federacije BiH, i to
uglavnom na Plivi, Uni i Trebiatu. Za sektor voda nemaju izraen znaaj, kao niti hidroloki izuzev stanovitog manjeg uticaja na smanjenje vrha talasa velikih voda. Nasuprot tome, ova jezera
su visoko vrednovana kao prirodne ljepote, a i ekoloki inioci. Osim prouavanja geneze i
opstanka sedrenih (najee) pragova i nekih morfolokih mjerenja (kod jezera na Plivi), ova vrsta
stalnih jezera u BiH nije posebno prouavana. Prije realizacije hidroenergetskih objekata slinih
jezera je bilo i uz srednji tok rijeke Neretve (Svitava, Derani itd.).
Planinska jezera su rasuta po pripadajuem dijelu prostora Dinarida i najee su glacijalnog

porijekla. Procjenjuje se da ih na prostoru cijele Bosne i Hercegovine ima oko 30, iako sva nisu
precizno definirana. Pristup veini njih je teak. Izuzev Borakog jezera, sva ostala imaju
maksimalnu zapreminu manju od 1x106 m3, te imaju mali hidroloki znaaj. U ekolokom smislu
(i kao prirodne ljepote) imaju lokalni znaaj. Kvalitet voda je uglavnom zadovoljavajui, iako
neka od njih pokazuju simptome eutrofikacije (npr. Borako jezero).
U grupu povremenih jezera spadaju ona koja se pojavljuju kao retenzije u nekim kraim poljima
tokom kinog perioda godine ili nakon otapanja snijega. Najznaajnija su u jadranskom vodnom
47

Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
podruju, iako ih (ali manje po broju i znaaju) ima i na prostorima vodnog podruja rijeke Save,
(Podranica, Luci Palanka itd.). Prije realizacije objekata za odbranu od poplava, u Bosanskoj
Posavini na vie lokaliteta su postojale povremene retenzije u terenskim depresijama du zaobalja
rijeke Save.
2.1.3.
Koliine povrinskih voda
Prikaz koliina povrinskih voda, za prostor Federacije BiH, je dat na osnovu hidrolokih
parametara po osnovnim slivnim i podslivnim podrujima Federacije BiH. Uglavnom je koriteno
razdoblje rada hidrolokih stanica 1961-1990 godina. (Prema standardima WMO svjetske
meteoroloke organizacije, radi se o dovoljno mjerodavnom nizu podataka za provoenje
hidrolokih analiza).
Podsliv Une:
Rijeka Una izvire u Republici Hrvatskoj i, nakon nekoliko kilometara toka, pojavljuje se u Bosni i
Hercegovini, odnosno Federaciji BiH u blizini naselja Martin Brod, gdje prima desnu pritoku Unac,
ije koliine protoka su priblino jednake koliinama rijeke Une na sastavku.
Rijeka Sana, kao najvea pritoka Une, izvire u entitetu Republika Srpska, a i ue joj je na podruju
tog entiteta, u Bosanskom Novom (Novi Grad). Podslivna povrina rijeke Une (sa pritokom
Sanom), u Federaciji BiH iznosi 5 020 km2.
Rijeka Una je, na podruju Federacije Bosne i Hercegovine, hidroloki izuena obzirom na
znaajan broj hidrolokih stanica u slivu, na kojima su vrena dugogodinja sistemska registriranja
vodostaja i mjerenja protoka (prikaz lokacija hidrolokih stanica je dat na slijedeem grafikom
prilogu). Specifikum rijeke Une, na praktino cijelom podslivnom podruju koje pripada Federaciji
BiH, je utjecaj kra - sa svim osobenostima koje on donosi. Glavna posljedica tog uticaja je
povrinski ne tako znaajno razvijena hidrografija, ali zato postojanje znaajnog broja snanih
krakih vrela sa dobrim kvalitativnim karakteristikama vode. To se prije svega odnosu na vrelo
Klokot (Biha-Una); vrela Dabar, Zdena, Sanica (sve podsliv Sane) uz, naravno sama vrela Une i
Sane. Deterministiki utjecaji u slivu Une nisu znaajni, radi se o jednom stohastikom procesu
teenja. Evidentira se jedino HE Kostela na rijeci Uni (nizvodno od Bihaa) ali obzirom da se radi o
protonoj hidroelektrani, nema znaajnog utjecaja na prirodni reim teenja. Takoer, postoji i
stara brana u gornjem toku vodotoka Unac.
Reim teenja, opisan u gornjem dijelu teksta, je kvantitativno numeriki definiran u narednoj tabeli
kao i slikovno, kao kartografski prikaz hidrografije sliva sa svim karakteristinim lokalitetima.
48
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
R. Una - Unutargodinji hod srednjih mjesenih proticaja
300.00
250.00
200.00
VS M artin Brod (1965-1990)
150.00
VS Kralje (1969-1990)
100.00
50.00
1
10
11
12
(mjeseci)
Karakteristine vrijednosti proticaja na hidrolokim stanicama podsliv Une su prikazane na

narednoj tabeli uz grafike ilustracije unutargodinjeg hoda srednjih mjesenih proticaja.
3
Qsr.god. sr.Qmin
maxQ1/T (m /s)
3
3
(m /s) (m /s) 20 god. 50 god. 100 god.
Martin Brod - uzv.
Una
23,5
4,97
Drvar
Unac
7,7
0,5
213
Rmanj Manastir
Unac
29,5
5,6
Martin Brod nizv. Una
53,5
10,6
492
543
588
Kulen Vakuf
Una
53,6
10,9
Biha
Una
90
23,4
780
875
933
Klokot
Klokot
14
4,4
Kralje
Una
104
27,8
Bosanska Krupa
Una
116
29,5
Klju
Sana
35,5
6,53
290
341
386
Vrhpolje
Sana
42,8
8,48
429
535
Sanski Most
Zdena
1,08
0,24
Max registr. 7,83
Hrustovo
Sanica
14,9
1
262
Dabar
Dabar
5,5
0,41
Sanski Most
Sana
68,9
11
560
675
771
Pobrijeje
Bliha
2,92
0,22
Tabela 2.1.2: Podsliv Une: karakteristine vrijednosti proticaja na hidrolokim stanicama
VS
Vodotok
49
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Slika 2.1.1: Podsliv rijeke Une
Podsliv Gline i Korane:

Vodotoci na podruju Federacije BiH (Unsko-sanski kanton) koji pripadaju podslivnom podruje
rijeke Une sa Glinom i Koranom u konanici zavravaju u podslivu rijeke Kupe, u susjednoj
Republici Hrvatskoj. Primjerice, vodotoci Toplica i Mutnica pripadaju podslivu Korane a
Kladunica i Glinica podslivuslivu Gline. Veliina podslivne povrine ovih vodotoka, u Federaciji
BiH, iznosi 742 km2. Na podslivnim podrujima ovih vodotoka, i njihovim pritokama, su postojale
hidroloke stanice, ali nizovi hidrolokih osmatranja su kratki, dio podataka nepouzdan pa se moe
konstatirati da se radi o hidroloki slabo izuenom podruju. Iz tog razloga proraun
karakteristinih hidrolokih parametara je izvren na osnovu hidroloke regionalizacije sliva. Na
slijedeem grafu je dat prikaz podslivnog podruja Gline i Korane.
50
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Sliv Gline i Korane - srednji godinji protoci (m 3 /s) - Federacija BiH

VS/Lokalitet
R/b
Rijeka
Izlaz iz FBiH u Hrvatsku
Toplica
Mutnica
Kladunica
Glinica
Sliv
Q sr.god.
Korana
Glina
16
UKUPNI Izlaz iz FBiH u Hrvatsku

Napomena:
Proraun izvren na osnovu hidroloke regionalizacije sliva Gline i Korane, u konanici Kupe (RH). Slika
2.1.2: Podsliv Gline i Korane
Tabela 2.1.3: Hidroloki pokazatelji za podsliv Gline i Korane (m3/s)
Podsliv Vrbasa:
Rijeka Vrbas nastaje na podruju Federacije BiH a u gornjem toku granii sa slivom Jadranskog
mora. Karakter sliva rijeke Vrbas na predmetnom podruju je heterogen. Naime, u gornjem toku
sve do Donjeg Vakufa vodotok ima razvijenu hidrografiju, odnosno znaajan broj pritoka od kojih
neke pokazuju kraki karakter.
Znaajne pritoke, na navedenoj dionici, su: Desna, Kozika rijeka, Bistrica, Veseoica, Prusaka
rijeka, uz napomenu da Kozika rijeka i Bistrica imaju vrela izrazito krakog karaktera, (snana
stabilna vrela sa reimom teenja pri velikim vodama na vrelu), kao ve formirani vodotoci.
U gradu Jajcu Vrbas prima lijevu pritoku Plivu, vodotok koji dotjee iz entiteta Republika Srpska
(RS), a ije se vode formiraju sa krakog podruja (zapadni kras) Federacije BiH (primjerice,
voda dotjee iz Galamokog polja ponorima, potom podzemnim kanalima). Rijeka Pliva nastaje
od dva snana kraka vrela da bi, nakon ua u Plivsko jezero, voda otjecala dalje na dva naina.
Prvi, kroz grad Jajce, uvenim Plivskim vodopadom kao bioloki minimum a preostali dio vode
otjee (tunelom) do HE Jajce I (u Federaciji BiH). Ako je do grada Jajca prirodan, stohastiki reim
teenja rijeke Vrbas, nizvodno od Jajca postoje snani deterministiki utjecaji uzrokovani radom
HE Jajce I, i odmah nizvodno, uticajem HE Jajce II. Neposredno nizvodno od HE Jajce II rijeka
Vrbas prelazi u entitet RS. Slivna povrina rijeke Vrbas (sa pritokom Plivom), u Federaciji BiH
iznosi 2165 km2. Bitno je napomenuti da se to odnosi na hidrogeoloku slivnu povrinu (dakle
obuhvaen je i dio Glamokog polja koji gravitira ka vrelu Plive).
51
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Na slijedeoj tabeli se daju karakteristine vrijednosti proticaja na hidrolokim stanicama podsliva

Vrbasa na osnovu viegodinjih osmatranja, kao i prikaz unutargodinjeg srednjeg mjesenog
proticaja za rijeku Vrbas.
V.S.
Vodotok
Qsr.g.
(m3/s)
sr.Qmin.
(m3/s)
Gornji Vakuf
Vrbas
4,42
0,685
Bistrica
2,75
0,800
Veseoica
2,50
0,560
Daljan
Vrbas
16,8
Han Skela
Vrbas
Kozluk
Milaevci *
Bistrica
Veseoica
maks.Q1/T
(m3/s)
20 g. 50 g. 100 g.
59,6
79
100
6,00
166
220
269
25,0
10,3
217
275
320
Vrbas
28,0
12,2
248
307
380
Ugar
5,22
1,02
maxQREG
= 70,2
Tabela 2.1.4: Podsliv Vrbasa karakteristine vrijednosti proticaja

* Granica FBiH i RS-a na Ugru, najveim dijelom ide sredinom vodotoka
R. Vrbas - Unutargodinji hod srednjih mjesenih proticaja
140
120
100
VS Kozluk (1971-1989)
80
VS Han Skela (1971-1990)
60
VS Daljani (1972-1990)
VS G Vakuf (1946-1991)
40
20
0
1
10
11
12
(mjeseci)
52
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Slika 2.1.3: Podsliv Vrbasa
Podsliv Bosne:
Rijeka Bosna izvire iz snanog krakog vrela u Federaciji BiH, da bi, u Sarajevskom polju, primila
nekoliko znaajnih pritoka: Zujevinu, eljeznicu i Miljacku. Karakteristika sliva rijeke Bosne je da
u znaajnom procentu pripada podruju Federacije BiH, ima izrazito razvijenu hidrografiju, sa
nekoliko znaajnih pritoka, i velikim broju manjih pritoka a uticaj kra, za razliku od veine
podslivnih podruja rijeka u BiH nije znaajan. Najznaajnjije pritoke rijeke Bosne su Fojnika
Rijeka, Lava, Krivaja Usora i Sprea. Podslivno podruje rijeke Bosne je u velikoj mjeri hidroloki
istraeno veliki broj hidrolokih stanica gdje su vrena dugogodinja sistemska registriranja
vodostaja i mjerenja protoka. Podslivna povrina rijeke Bosne u Federaciji BiH iznosi 7 477 km2, i
sigurno je da orografska povrina znaajno odgovara hidrogeolokoj podslivnoj povrini.
Generalno, reim teenja rijeke Bosne je stohastiki, osim to na nekoliko pritoka postoje znaajni
deterministiki uticaji koji remete prirodni reim teenja. To se prije svega odnosi na prostor
Sarajevskog polja, gdje se za potrebe vodosnabdijevanja Sarajeva voda zahvata sa vrela Bosne i
crpljenjem osiromauju vode rijeke eljeznice (koja kroz Ilidu u ljetnim mjesecima ima vrlo male
protoke). Takoer, postoji i uticaj rada HE Bogatii na rijeci eljeznici, koja remeti prirodni reim
53
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
teenja ove rijeke. Deterministiki uticaj je najjae izraen na desnoj pritoci rijeke Bosne Sprei,
akumulacijom Modrac koja reim teenja rijeke Spree nizvodno od brane ini u potpunosti
vjetakim. U nastavku se daju karakteristine vrijednosti proticaja na hidrolokim stanicama
podsliva rijeke Bosne u Federaciji BiH kao i unutargodina promjena srednjih mjesenih proticaja
za rijeku Bosnu u Federaciji BiH.
VS
Vodotok
Qsr.g.
(m3/s)
sr.Qmin
(m3/s)
maks.Q1/T
(m3/s)
20 g. 50 g. 100 g.
Plandite
Bosna
6,28
2,40
26,3 30,8
34,7
Podteljig
Crna rijeka 2,15
0,361
44,3
53
60,3
Bogatii
Bijela
2,56
0,618
62,8
76
86,9
Krupake Stijene
eljeznica
8,93
1,52
151
183
206
Hadii
Zujevina
1,43
56
74
96
Blauj
Zujevina
2,80
102
133
168
Sarajevo
Miljacka
5,71
1,00
152
189
227
Reljevo
Bosna
29,7
7,39
421
495
547
Fojnica 2
Fojnika r. 3,18
0,647
Homoljska uprija Lepenica
5,40
0,840
Podstijenje
Fojnika r. 16,1
3,95
Visoko
Fojnika r. 17,2
4,62
255
310
361
Dobrinje
Bosna
57,5
14,6
Travnik
Lava
2,80
0,591
Moani
Bila
2,00
0,411
Merdani
Lava
17,2
4,94
336
390
466
Zenica
Bosna
79,8
20,6
1078 1277 1427
Stipovii
Gostovi
6,54
0,590
153
175
192
Zavidovii
Bosna
97,4
22,7
1370 1545 1723
Biotica
Biotica
7,30
1,89
Olovske Luke
Stupanica 5,50
0,490
Olovo
Krivaja
12,0
2,38
482
665
824
Zavidovii
Krivaja
24,6
3,85
835 1010 1176
Maglaj
Bosna
125
26,9
1870 2190 2442
Kaloevii
Usora
14,6
2,25
461
553
620
Osmaci
Sprea
1,19
0,040
Krivaa
Sprea
4,29
0,224
Straanj
Sprea
4,50
0,305
Donja Via
Oskova
2,92
0,204
91,9 112
129
ivinice
Gostelja
3,74
0,264
136
160
182
Turija
Turija
2,89
0,499
122
140
152
Modrac
Sprea
16,3
2,50
360
455
534
Dobonica
Sprea
19,6
Miriina
Sprea
21,6
Kakmu
Sprea
22,7
Karanovac
Sprea
24,1
Tabela 2.1.5: Podsliv Bosne karakteristine vrijednosti proticaja na hidrolokim stanicama
54
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
R. Bosna - Unutargodinji hod srednjih mjesenih proticaja
450
400
350
300
VS M aglaj (1964-1990)
250
VS Raspotoje (1971-1989)
200
VS Reljevo (1960-1991)
150
100
50
0
1
10
11
12
(mjeseci)
Slika 2.1.4: Podsliv rijeke Bosne
Podsliv Drine:
Samo manji dio podslivnog podruja rijeke Drine se nalazi na podruju Federacije BiH. Rijeka
Drina u duini od oko 25 km protie kroz Federaciju BiH, ukljuujui podruje grada Gorada.
Neposredno nizvodno od Gorada se registrira utjecaj uspora od akumulacije HE Viegrad. Inae,
teenje rijeke Drine kroz Federaciju BiH je pod deterministikim utjecajem uzvodne HE Mratinje, u
Republici Crnoj Gori. Znaajnije pritoke rijeke Drine u Federaciji BiH su Kolunska rijeka, rijeka
Osanica, dio toka rijeke Prae i gornji tok rijeke Drinjae. Podslivnaslivna povrina rijeke Drine u
55
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Federaciji BiH iznosi 974 km2. Karakteristine vrijednosti proticaja rijeke Drine, za vodomjernu
stanicu Gorade, u Federaciji BiH, su date na slijedeoj tabeli.
VS
Vodotok
Qsr.g.
(m3/s)
sr.Qmin.
(m3/s)
Gorade
Drina
226
43,9*
maks.Q1/T
(m3/s)
20 g. 50 g. 100 g.
2993
4329
Tabela 2.1.6: Podsliv Drine, rijeka Drina karakteristini proticaji
Slika 2.1.5: Podsliv rijeke Drine
Neposredni sliv rijeke Save:

Slino kao i podsliv rijeke Drine i neposredni sliv rijeke Save se samo u manjoj mjeri nalazi na
podruju Fedracije BiH. Ovdje je, kao znaajan, tretiran samo podsliv rijeke Tinje u dijelu koji
pripada podruju Federacije BiH. Evidentirani se i manji vodotoci u Pasavskom kantonu koji zbog
svog malog uticaja nisu kvantitativno definirani. Veliina podslivne povrine neposrednog sliva
rijeke Save u Federaciji BiH iznosi 1 155 km2. Podsliv rijeke Tinje je kvantitativno numeriki
56
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
definiran u narednim tabelama i slikovno kao kartografski prikaz hidrografije sliva i svih
karakteristinih lokaliteta. Rijeka Sava se prua cijelom duinom Posavskog kantona Federacije
BiH i predstavlja meugranini vodotok sa susjednom Republikom Hrvatskom.
Obzirom na znaaj rijeke Save kao meugraninog vodotoka, u narednoj tabeli je, na osnovu obrada
hidrolokih stanica u Hrvatskoj VS Slavonski Brod i VS upanja, dat prikaz karakteristinih
vrijednosti protoka za podruje Posavskog kantona Federacija BiH.
Podruje
Rijeka
maks.Q 1/T (m3/s)
Qsr.g.
(m3/s)
20
50
100
Odak
Sava
1020
3176
3405
3568
Oraje
Sava
1209
4002
4362
4623
Tabela 2.1.7: Karakteristini hidroloki podaci za rijeku Savu
Na slijedeoj tabeli se daju karakteristini hidroloki pokazatelji za VS Tinju kao i dijagram

unutargodinjih srednjih mjesenih proticaja.
VS
Vodotok
Qsr.g.
(m3/s)
sr.Qmin.
(m3/s)
maks.Q1/T
(m3/s)
20 g. 50 g. 100 g.
Srebrenik
Tinja
2,25
0,266
154
Tabela 2.1.8: VS Tinja karakteristini pokazatelji
184
206
Neposredni sliv r. Save - rijeka Tinja - Unutargodinji hod srednjih

mjesenih proticaja
4.5
4
3.5
3
2.5
2
VS Srebrenik (1968-1986)
1.5
1
0.5
0
1
10
11
12
(mjeseci)
57
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Slika 2.1.6: Neposredni sliv rijeke Save

Sliv Neretve:
Neretva je najvea rijeka na podruju Federacije BiH. Takoer, gledajui sopstvene vode Federacije
BiH, odnosno vode koje se formiraju i otjeu sa njene povrine - Neretva je i po tom pokazatelju
naa najvea rijeka.
Glavne karakteristike ove rijeke su velika slivna povrina, izrazito heterogen sliv, veliki broj
pritoka, snaan utjecaj kra na itavom slivu (sa svim specifikumima krakih podruja) to
uzrokuje znaajnu razliku orografske i hidrogeoloke slivne povrine te izraene deterministike
uticaje na teenje uzrokovane brojnim hidroelektranama. Svojim najveim dijelom Neretva tee
podrujem Federacije BiH, a veliina hidrogeoloke slivne povrine u Federaciji BiH iznosi 5745
km2. Opis slivnog podruja je, po osnovu geografskih i hidrografskih razliitosti, podijeljen na tri
dijela, kako slijedi u nastavku teksta.
Gornji tok:
Rijeka Neretva se formira od nekoliko snanih vrela u Republici Srpskoj, (koja su locirana junije
od Mostara), a nedaleko nizvodno od naselja Uloga Neretva ulazi na podruje Federacije BiH.
Glavne pritoke Neretve do Konjica su rijeke: Ljuta, Rakitnica, itica (izvire iz Borakog jezera),
Bijela i rijeka Treanica poslije koje se formira Jablaniko jezero.
U svom gornjem toku, sve do Konjica, teenje rijeke Neretve je jedan u potpunosti stohastiki
proces, to se drastino mijenja neposredno nizvodno od grada Konjica.
Srednji tok:
U svom srednjem dijelu toka, teenje rijeke Neretve je jedan stohastiko-deterministiki proces, to
je uzrokovano brojnim hidroelektranama na ovom potezu: HE Jablanica, HE Rama, HE Grabovica,
HE Salakovac i HE Mostar. Reim malih voda je uslovljen reimu rada hidroelektrana, dok se, to
se tie velikih voda, od hidroelektrana oekuje da smanje njihov tetni uticaj. Generalno se moe
58

Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
konstatirati da hidroelektrane poboljavaju reim teenja rijeke Neretve, to se tie ekstremnih

protoka. Naime, male vode su vee nego pri prirodnom reimu teenja (to je bitno za suno
razdoblje godine), a valovi velikih voda su znatno smanjeni uticajem vjetakih akumulacija,
odnosno pravilnim koritenjem akumulacijskog prostora.
to se tie hidrografije na ovom dijelu sliva, znaajne pritoke Neretve su vodotoci: Kraljunica,
Batica, Neretvica, Rama, Doljanka, Bijela, Dreanjka, a od jezera Jablaniko i Ramsko (vjetaka)
i Blidinje jezero, kao prirodno.
Donji tok:
Iako je cijeli sliv rijeke Neretve pod utjecajem kra, donji tok, od Mostara do ulaza u Republiku
Hrvatsku (Doljani) je pod izraenim utjecajem kra.
Karakteristika ovog dijela sliva su: znaajan broj snanih krakih vrela (na pritokama i u samom
koritu Neretve); dotjecaj vode na vrela sa krakih polja podzemnim teenjem; dodatni
deterministiki utjecaji od HE apljina (Krupa), HE Pe Mlini (Trebiat); te brojni kanali za
navodnjavanje.
Praktino sve pritoke rijeke Neretve na ovom dijelu sliva dotjeu iz krakih polja sa lijeve i desne
strane toka rijeke Neretve. Pritoka Jasenica (to su vode rijeke Litice i vode manjih vodotoka koji
zavravaju u Mostarskom blatu); pritoka Buna (vode iz Nevesinjskog polja); pritoka Bregava (vode
iz Dabarskog i dijela Fatnikog polja); pritoka Trebiat (nastaje u Imotskom polju). Takoer, du
samih pritoka postoje snana kraka vrela: Klokun, Vriotica, Grudsko vrelo, vrelo Litice, vrelo
Bune i Bunice.
Karakteristina je i lijeva pritoka Krupa koja dotjee iz Deranskog jezera Hutovo blato, a
prihvata i vode sa HE apljina. Meutim, na ovom dijelu su deterministiki utjecaji jako izraeni.
Naime rijeka Trebinjica iz pravca Trebinja, kanalom kroz Popovo polje dotie do gornjeg
kompezacionog bazena HE apljina (podruje Federacije BiH). Rijeka Trebinjica dijelom ponire i
obogauje vode Deranskog jezera a dijelom zavrava na turbinama HE apljina. Do 1992 godine
srednji godinji protok za HE apljina je iznosio 28 m3/s. Danas je to znatno manje i u potpunosti
deterministiki definirano, obzirom da se protoci rijeke Trebinjice preusmjeravaju za HE
Dubrovnik u Republici Hrvatskoj. Odnosno, utjecaj rijeke Trebinjice na bilans voda Deranskog
jezera i rijeke Krupe je danas manji nego kako je to bilo u sistemu do 1992 godine i teko ga je
kvantitativno definirati. Brojne hidroloke stanice, na itavom slivu rijeke Neretve, sa
dugogodinjim nizom sistemskih hidrolokih osmatranja vodostaja i mjerenja protoka ine da je sliv
rijeke Neretve hidroloki izuen. Na slijedeoj tabeli se daju karakteristine vrijednosti proticaja na
vodotocima sliva rijeke Neretve u Federaciji BiH i grafiki unutargodinji hod srednjih mjesenih
proticaja.
59
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
VS
Vodotok
Qsr.g.
(m3/s)
sr.Qmin
(m3/s)
maks.Q1/T
(m3/s)
20 g. 50 g. 100 g.
Ulog
Neretva
9,02
0,840
118
128
132
Donja Ljuta
Ljuta
2,87
0,328
40,8 51,0
61,4
Glavatievo
Neretva
38,6
8,90
497
573
628
Konjic
Neretva
58,0
853
880
1064
Konjic
Q
=
24,0
Treanica
2,15
0,61
max REG
Kralupi
Kraljunica
2,09
0,273
maxQREG = 32,2
Idbar
Baica
2,13
0,292
maxQREG = 25,5
Gorani
Neretvica
4,62
0,600
63,4
80
95,7
Jablanica
Q
=
49,8
Doljanka
4,54
0,330
max REG
anica
anica
0,90
maxQREG = 26,8
Drenica
Dreanjka
7,48
0,528
137
175
213
Mostar
Neretva
180
50,0
1814 2030 2216
Baevii
Neretva
201
60,0
1909 2130 2318
iroki Brijeg
Litica
8,39
0,572
78,0 94,0
114
Ugrovaa
Ugrovaa
2,13
suho
104
140
184
Uzarii
Litica
13,3
suho
216
270
322
Dom
Jasenica
10,9
suho
36,8 39,0
40,4
Blagaj
Buna
22,4
4,00
Malo Polje
Bunica
18,8
2,30
Buna
Buna
42,2
6,30
333
348
363
itomislii
Neretva
253
68*
2046 2250 2433
apljina
Neretva
255
Rakitovac
Vrljika
9,01
0,557
maxQREG = 82,0
Grude
Grudsko vrelo 2,57
suho
Pe Mlini-nizv
Tihaljina
11,1
0,451
maxQREG = 69,9
Tihaljina
Tihaljina
16,5
0,66
125
134
141
Poljana
vrelo Klokun
6,54
3,19
24,7 27,1
28,9
Klobuk
Mlade
25,4
4,06
194
210
221
Grabovo vrelo Grabovo vrelo 2,28
suho
19,2 22,2
24,3
Vitina
Vriotica
3,21
1,49
10,2 11,0
11,6
Humac
Trebiat
31,4
2,55
201
213
222
Studenci
Studenica
5,56
1,97
28,3 29,6
30,5
Stolac
Bregava
18,4
54,0 59,0
63,0
Gabela
Neretva
313
2208 2410 2600
Draevo
Krupa
18,0
Draevo
Neretva
331
Tabela 2.1.9: Karakteristine vrijednosti proticaja na hidrolokim stanicama sliva rijeke Neretve
60
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
R. Neretva - Unutargodinji hod srednjih mjesenih proticaja
500
450
400
350
300
VS itomislii (1963-1990)
250
200
150
100
50
0
VS Glavatievo (1965-1991)
10
11
12
(mjeseci)
Slika 2.1.7. Sliv rijeke Neretve
61
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Sliv Cetine:
Sliv rijeke Cetine, (ili sa nazivom Zapadni kr), koji pripada Bosni i Hercegovini, se u potpunosti
nalazi na podruju Federacije BiH i zauzima povrinu od 2 876 km2.
Jedna od osnovnih karakteristika vodnog podruja Jadranskog mora, kojem pripada i sliv rijeke
Cetine, je da se radi o krakom prostoru. Sliv rijeke Cetine pripada masivu i obroncima Dinarida
podruju u potpunosti krevitom sa svim specifikumima i fenomenima kra, (snana kraka vrela,
povremeni vodotoci, povremene akumulacije u krakim poljima, suho u ljetnom dijelu godine,
vrtae, ponori, estavele i sl.).
Vei dio oborinskih voda nestaje u prostoru kra (gdje bezbrojne vrtae u slivu kao ogromni slivnici
prihvataju vodu i brzo je distribuiraju u podzemlje), potom, podzemnim otjecanjem te vode se
pojavljuju na mnogobrojnim vrelima u konkretnom sluaju: sa podruja tzv. Zapadnog kra,
odnosno sliva rijeke Cetine nastaju: vrelo rijeke Sane, vrela rijeke Plive kao i brojna vrela du
Jadranske obale, u Republici Hrvatskoj.
Preciznije, osim gornjeg i sredinjeg dijela Glamokog polja, gdje vodotoci Ribnik i Jaruga
ponorima i podzemnim tokovima otjeu ka vrelima Plive i Sane, i sjevernog dijela Kuprekog polja,
gdje vodotok Mrtvica ponire i podzemnim tokovima zavrava na vrelu Plive, sva ostala polja: donji
dio Glamokog polja, juni dio Kuprekog polja, Duvanjsko i Livanjsko polje, pripadaju slivu
rijeke Cetine.
Najznaajniji vodotoci su Kriva Jaruga i Ribnjak u Glamokom polju; rijeka Mila u Kuprekom
polju; rijeka uica u Duvanjskom polju te rijeke Bistrica, Sturba, abljak i Riina u Livanjskom
polju.
Prirodne akumulacije se formiraju u: Glamokom polju (retenzija Puine) odakle se preko ponora
Dragni vode evakuiraju u Livanjsko polje; u Duvanjskom polju - retenzija koja se preko ponora
Kovai evakuira na vrelo Riine; i u Livanjskom polju (direktno utjee u Buko jezero); kao i
prirodne retenzije u sjeverozapadnom dijelu Livanjskog polja, odakle se vode evakuiraju ponorima
Kazanci i aprazlije ka rijeci Cetini.
U Livanjskom polju postoji snaan deterministiki utjecaj od sloenog sistema koji prikuplja i
odvodi vode ka HE Orlovac u Republici Hrvatskoj. Dio tog sistema je veliko Buko jezero
(vjetako), akumulacija Mandak, Drinovaki kanal (koji prikuplja vode Bistrice, Sturbe i abljaka)
i, u konanici, jezero Lipa gdje se skupljaju sve navedene vode i tunelom odvode ka HE Orlovac.
Brojne hidroloke stanice na itavom slivu rijeke Cetine, sa dugogodinjim nizom sistemskih
hidrolokih osmatranja vodostaja i mjerenja protoka ine da je sliv rijeke Cetine u Federaciji BiH
hidroloki izuen. Na slijedeoj tabeli se daju karakteristine vrijednosti po hidrolokim stanicama
sliva rijeke Cetine kao i grafiki prikaz unutargodinjih promjena srednjih mjesenih proticaja
vodotoka Sturba.
62
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Vodotok
Qsr.g.
(m3/s)
sr.Qmin.
(m3/s)
Badanj
Badanj
1,04
suho
17,5
Dragni
Ponor
1,59
suho
Brda
Mila
0,960
0,200
8,90
Gornji Malovan
Mila
0,830
0,090
uica
uica
2,29
0,110
28,7
38,2
42,9
Mokronoge
uica
2,99
suho
47,5
56,5
63,3
Male Brdine
Drina
2,50
suho
Ostroac
0,210
0,012
7,52
10,2
12,5
Kovai-ponor*
uica
8,20
suho
190
226
252
Vrelo Sturbe
Sturba
4,48
1,24
Gornji abljak
abljak
2,06
0,139
Livno
Bistrica
3,60
0,600
34,8
37,0
38,6
Vrilo
Riina
8,00
Kazanci-ponor
evarova Jaruga
1,86
0,002
aprazlije-ponor*
Tovarova Jaruga
2,76
suho
VS
Joanica
maks.Q1/T
(m3/s)
20 g. 50 g. 100 g.
20,3
22,5
10,1
11,0
MAXQreg. =
MAXQreg. =
MAXQreg. =
148
185
11,5
32,0
6,63
201
Tabela 2.1.10: Sliv rijeke Cetine karaktersitini proticaji na vodotocima sliva

Sliv Cetine - R. Sturba - Unutargodinji hod srednjih mjesenih
proticaja
8
7
6
5
VS Vrelo Sturbe (1964-1989)
4
3
2
1
0
1
10
11
12
(mjeseci)
63
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Slika 2.1.8: Sliv rijeke Cetine
64
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
2.1.4.
Bilans povrinskih voda
Osnovna svrha ove stavke je da se jasno definira bilans povrinskih voda na podruju
Federacije BiH, odnosno odrede sopstvene (vode koje se pojavljuju-formiraju na prostoru
Federacije BiH), tranzitne i ukupne povrinske voda na podruju Federacije BiH.
Bilans povrinskih voda Federacije BiH je iskazan preko ukupnih koliina voda koje se formiraju
i/ili proteknu preko njene teritorije zatim podjeljen na sopstvene vode i tranzitne vode, kako bi se u
konanici mogla dati ocjena sopstvenog vodnog bogatstva Federacije BiH. Poseban znaaj imaju
koliine sopstvenih voda jer teko da se tranzitne mogu smatrati vodnim bogatstvom jedne zemlje obzirom na, primjerice, oteanost kontrole kvaliteta pa i kvantiteta voda.
Bilans voda je prezentiran u narednim tabelama kao:
bilans za slivove i podslivove vodnog podruja rijeke Save i Jadranskog mora;

sumarni bilansi povrinskih voda za vodna podruja rijeke Save i Jadranskog mora, te
sumarni bilans povrinskih voda u Federaciji BiH.
Podsliv Une:
Podsliv Une
(Una i Sana)
Fsl.
(km2)
Prosjeni protok
Qsr.g. W
(m3/s) (106 m3 )
Porijeklo voda
%
199,5 6290
100 UKUPNE
57,0
1797
28,6 TRANZITNE
142,5 4493
71,4 SOPSTVENE
Tabela 2.1.11: Sumarni pregled bilansa voda podsliv rijeke Une u Federaciji BiH
Una i Sana
5 020
Napomena: Od velikog je znaaja to je visok procenat udjela sopstvenih voda u ukupnim vodama
podsliv rijeke Une u Federaciji BiH.
Podsliv Gline i Korane:
Prosjeni protok
Porijeklo voda
Qsr.g. W
%
(m3/s) (106 m3 )
16
504
100 UKUPNE
Podsliv Gline i Korane
TRANZITNE
742
15
475
100 SOPSTVENE
Tabela 2.1.12: Sumarni pregled bilansa voda podsliva Gline i Korane u Federaciji BiH
Podsliv Gline i Korane
Fsl.
(km2)
Napomena: Na prostoru podsliva Gline i Korane, postoje samo sopstvene vode Federacije BiH,
odnosno nema tranzitnih voda.
65
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Podsliv Vrbasa:
Podsliv Vrbasa
(Vrbas i Pliva)
Fsl.
(km2)
Prosjeni protok
Qsr.g. W
(m3/s) (106 m3 )
Porijeklo voda
%
Vrbas i Pliva
63,4
1999
100 UKUPNE
35
1104
55
TRANZITNE
2 165 28,4
896
45
SOPSTVENE
Tabela 2.1.13: Sumarni pregled bilansa voda podsliva Vrbasa za prostor Federacije BiH
Tranzitne vode podsliva Vrbasa u Federaciji BiH ine vode rijeke Plive. Ukupno, sa oko 45%
podsliva rijeke Vrbas u Federaciji BiH se produkuju tzv. sopstvene vode. Tranzitne vode rijeke
Plive (iz entiteta RS) se u najveem dijelu koriste u Federaciji BiH za proizvodnju energije (HE
Jajce I, potom, sa Vrbasom na HE Jajce II).
Podsliv Bosne:
Porijeklo voda
Prosjeni protok
%
Qsr.g. W
(m3/s) (106 m3 )
Podsliv Bosne
166,2 5241
100 UKUPNE
33,4
1053
20
TRANZITNE
7 477 132,8 4188
80
SOPSTVENE
Tabela 2.1.14: Sumarni pregled bilansa voda podsliva Bosne za prostor Federacije BiH
Podsliv Bosne
Fsl.
(km2)
Napomena: Od izuzetnog je znaaja visok procenat sopstvenih voda, od ukupnih.

Podsliv Drine:
Porijeklo voda
Prosjeni protok
%
Qsr.g. W
(m3/s) (106 m3 )
Podsliv Drine
243,24 7669
100 UKUPNE
214
6748
88
TRANZITNE
947
29,24
921
12
SOPSTVENE
Tabela 2.1.15: Sumarni pregled bilansa voda podsliva Bosne za prostor Federacije BiH
Podsliv Drine
Fsl.
(km2)
Napomena: Za razliku od podslivnih podruja rijeka Une i Bosne, podsliv rijeke Drine se
karakterizira niskim procenatom sopstvenih voda.
Neposredni sliv rijeke Save:
Prosjeni protok
Porijeklo voda
%
Qsr.g. W
(m3/s) (106 m3 )
5,0
158
100 UKUPNE
Tinja
TRANZITNE
1 155 5,0
158
100 SOPSTVENE
Tabela 2.1.16: Sumarni pregled bilansa voda neposrednog sliva rijeke Save Fedearcije BiH+
Neposredni sliv Save
Fsl.
(km2)
Napomena: Na prostoru neposrednog sliva rijeke Save, Federacije BiH, znaajna je rijeka Tinja Po
sopstvenim vodama, dok nema tranzitnih voda.
66
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Vodno podruje rijeke Save ukupan bilans povrinskih voda:

Ukupan, zbirni bilans povrinskih voda za vodno podruje rijeke Save u Federaciji BiH daje se na
slijedeoj tabeli.
Slivno / Podslivno
podruje F BiH
Qsr.god. (m3/s)
Sopstvene
Tranzitne
Ukupne vode
vode
vode
Una
142,5
57
199,5
Glina i Korana
15
15
Vrbas
28,4
35
63,4
Bosna
132,8
33,4
166,2
Drina
29,24
214
243,24
Nep. sliv r. Save
5
5
UKUPNO:
352,94
339,4
692,34
Procentualno od ukupno:
51
49
100
Tabela 2.1.17: Bilans povrinskih voda vodnog podruja rijeke Save Federacije BiH

Sliv Neretve:
Fsl.
(km2)
Prosjeni protok
Porijeklo voda
%
Qsr.g. W
(m3/s) (106 m3 )
331
10438
100
UKUPNE
Sliv Neretve 5 745 37
1167
11
TRANZITNE
294
9271
89
SOPSTVENE
Tabela 2.1.18: Sumarni pregled bilansa voda sliva Neretve za prostor Federacije BiH
Sliv Neretve
Sliv Cetine:
Nema tranzitnih voda sliva rijeke Cetine koji pripada podruju Federacije BiH
Sliv Cetine
Fsl.
(km2)
Prosjeni protok
Qsr.g. W
(m3/s) (106 m3 )
23
725
Porijeklo voda
UKUPNE
TRANZITNE
23
725
100 SOPSTVENE
Tabela 2.1.19: Sumarni prikaz bilansa voda za sliv Cetine u Federaciji BiH
Sliv Cetine
100
2 876
Napomena: Vodotoci sliva rijeke Cetine, koji pripada Federaciji BiH, u 100% procentu ine
sopstvene vode Federacije BiH formiraju se u Federaciji BiH a u potpunosti otjeu u Republiku
Hrvatsku (dio kontrolirano na HE Orlovac, dio ponorima nakontrolirano ka slivu Cetine u Hrvatskoj
i Jadranskom moru).
Vodno podruje Jadranskog mora ukupan bilans povrinskih voda:
Ukupan bilans povrinskih voda za vodno podruje Jadranskog mora daje se na slijedeoj tabeli.
67
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Slivno / Podslivno
podruje F BiH
Qsr.god. (m3/s)
Sopstvene
Tranzitne
Ukupne vode
vode
vode
Neretva
294
37
331
Cetina
23
23
UKUPNO:
317
37
354
89,5
10,5
100
Tabela 2.1.20: Bilans povrinskih voda vodnog podruja Jadranskog mora Federacije BiH
2.1.4.3.Sumarni bilans povrinskih voda

Sumarni bilans povrinskih voda za prostor Federacije BiH daje se na slijedeoj tabeli, ukupno i po
vodnim podrujima.
Slivno / Podslivno
podruje F BiH
Vodno podruje rijeke
Save
Vodno podruje
Jadranskog mora
UKUPNO:
Sopstvene
vode
352,9
Procentualno od ukupno
Qsr.god. (m3/s)
Tranzitne
Ukupne vode
vode
339,4
692,3
317
37
354
670
376
1046
64
36
100
Tabela 2.1.21: Bilans povrinskih voda prostora Federacije BiH
2.1.4.4.Ocjena vodnog bogatstva sopstvenim vodama

Kako bi se mogla dati ocjena vodnog bogatstva Federacije BiH sopstvenim vodama napravljen je
odnos ovih voda spram povrine Federacije i procjenjenog broja stanovnika za sadanji period. Taj
odnos je prikazan na slijedeoj tabeli.
Teritorija
Federacija BiH
Sopstvene vode
Qsr.god. (m3/s)
W (x m3)
670,00
21.129,00
Broj
stanovnika
Raspoloivo
po stanovniku
(m3/st)
Ocjena vodnog
bogatstva
2.327.500
9.078,00
Srednje bogata
vodom
Tabela 2.1.22: Ocjena vodnog bogatstva Federacije BiH
Literaturni kriteriji 27 za ocjenu vodnog bogatstva neke zemlje, ili jednog njenog dijela, su uglavnom
slijedei:
27
Veoma bogata vodom:

Bogata vodom:
Srednje bogata vodom:
Siromana vodom:
Veoma siromana vodom:
preko 20 000 m3/st.

10 000 20 000 m3/st.
5 000 10 000 m3/st.
2 000 5 000 m3/st.
manje od 2 000 m3/st.
Hidrologija, dio I, dr.S.Prohaska, Institut za vodoprivredu J. erni, Beograd, R.Srbija, 2003 god.
68
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Sudei po navedenim kriterijima Federacija BiH je srednje bogata sopstvenom vodom. Radi
poreenja, daju se podaci za susjedne zemlje:
Prostor:
R. Srbija 28
Sopstvene vode
W (x 106 m3)
Qsr.god. (m3/s)
508,8
Broj stanovnika
16 027,2
9 791 004
Raspoloivo po
stanovniku
(m3/st.)
1 637
R. Crna Gora
594,7
18 775,7
616 405
30 460
Tabela 2.1.23: Ocjena vodnog bogatstva sopstvenim vodama nekih susjednih zemalja
2.1.5.
Ocjena vodnog
bogatstva
Veoma
siromana
Veoma bogata
Kvalitet povrinskih voda

2.1.5.1.Uvod
Prema Zakonu o vodama 29 izraz povrinske vode oznaava sve kopnene vode, izuzev podzemnih
voda, prijelazne i obalne morske vode, izuzev morskih voda koje pripadaju teritorijalnim vodama.
Ocjena o kvalitetu povrinskih voda se donosi na osnovu provoenja redovnih kontrola i analiza na
odabranim lokacijama. U ranijem periodu u Bosni i Hercegovini kontrole i analize kvaliteta
povrinskih voda su se sistematski provodile od 1965 do 1991 godine, na 58 profila slivnih i
podslivnih podruja: Une, Vrbasa, Ukrine, Bosne, Drine, Neretve i Trebinice. (Analizama iz tog
perioda nisu bile obuhvaene podzemne vode, jezera i akumulacije). Kontrola se zasnivala na
trenutnim uzorcima voda tako da su fiziko-hemijski parametri kvaliteta voda odreivani tri puta
godinje (proljee, ljeto i jesen) a bioloki dva puta (ljeto i jesen). Standardno, od fiziko-hemijskih
parametara, stalno su odreivani: temperatura, izgled, pH, alkalitet, rastvoreni kisik i procenat
zasienja, tvrdoa, ukupne vrste i suspendovane materije, HPK, BPK, orto fosfati i ukupno eljezo.
Jedinjenja azota, amonijak, nitriti i nitrati, redovno su kontrolisani na 10 profila. Mikrobioloke i
bioloke kontrole kvaliteta su vrene na veini profila.
Kontinuitet praenja kvaliteta voda je prekinut 1992 godine, da bi, u Federaciji BiH, nastavak
organizovane kontrole kvaliteta povrinskih voda uslijedio 1995, odnosno 2005 godine, u zavisnosti
od vodnog podruja i nadlenih agencija.
Zakonom o vodama Federacije BiH, lan 32, se predvia klasifikacija stanja vodnih tijela
povrinskih i podzemnih voda koja se odreuje na osnovu jaine promjena uzrokovanih ljudskim
aktivnostima. lanom 43 istog Zakona se precizira da Vlada Federacije donosi propise o
metodologiji za odreivanje tipova vodnih tijela povrinskih voda i karakterizaciju vodnih tijela
povrinskih i podzemnih voda. Poto propisi o navedenoj metodologiji, kao ni parametri za
odreivanje klasa vodnih tijela, do sada nisu usvojeni, to e se za prikaz i ilustraciju stanja kvaliteta
povrinskih voda koristiti jo uvijek vaea Uredba o klasifikaciji voda i voda obalnog mora u
granicama SR BiH 30.
Kvalitet povrinskih voda na podruju Federacije BiH se prikazuje za period do 1991 godine i za
period 2000-2005-2007 godina. Razlog je to sadanji kvalitet povrinskih voda ne odraava u
28
Podaci se odnose na prostor R. Srbije i Kosova

Sl. novine Federacije BiH br.70/06
30
Sl. list SR BiH br:19/80
29
69
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
potpunosti sliku mogueg stanja sa aspekta industrijskih efluentnih potencijala te se kao takav ne
moe u potpunosti tretirati kao referentni za budua stanja.
2.1.5.2.Ocjena stanja kvaliteta voda za period do 1991 godine 31
Za ovaj period je karakteristina velika razliitost izmeu propisanog i stvarnog stanja kvaliteta
voda, naroito za povrinske vode vodnog podruja rijeke Save. Od 58 profila koji su bili
obuhvaeni programom redovne kontrole (hemijski i bioloki parametri), za posmatrani
karakteristini period 1985-1989 godina, kvalitet voda je bio u okvirima zahtjevane klase samo na
15 profila. Na pojedinim dijelovima podslivnog podruja rijeke Bosne uoene su zone totalne
destrukcije kvaliteta voda kao posljedica tada znaajnog efluentnog zagaenja industrije. Na
velikom broju profila parametri kvaliteta su prelazili i vrijednosti normirane za etvrtu klasu.
Ilustrativan prikaz kvaliteta povrinskih voda za navedeni period je dat na narednim grafovima i
tabelama. Period provoenja analiza 1965-1991 godina je podijeljen na 4 vremenska perioda: I:
1965-1975; II:1975-1980; III: 1980-1985 i IV: 1985 1991 godina. Posmatrani pokazatelji
kvaliteta su: bioloki elementi, preko indeksa saprobnosti; mikrobioloki elementi, preko broja klica
u jedininoj zapremini vode, te fiziko-hemijski elementi, preko sadraja suspendovanih materija,
kiseonikog reima, sadraja nutrijenata i pH vrijednosti.
Navedeni pokazatelji kvaliteta su, u cilju ilustracije, osrednjeni i prikazani za osnovna podruja
analiza i prezentacija Strategije: podsliv Une; podsliv Vrbasa; podsliv Bosne; podsliv Drine i sliv
rijeke Neretve. Kvalitet priobalnih voda Jadranskog mora i jezera u navedenom periodu nije bio
sistematski analiziran.
Dobiveni srednji podaci o kvalitetu povrinskih voda su poreeni sa propisanim parametrima
vaee klasifikacije povrinskih voda u Federaciji BiH i sa iskazanim procentima zadovoljenja, to
je prikazano na slijedeim tabelama. Na pripadajuim slikama su dati prikazi podslivnih podruja sa
lokacijama mjernih profila.
31
Koriten materijal elaborata: Koncept dugoronog programa zatite voda, Zavod za vodoprivredu Sarajevo, 1991
godina,
70
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
2.1.5.2.1.
Podsliv Une:
PODSLIV RIJEKE
UNE
MDK 32
Zadovoljenje propisane klase (%)

65-'75
god.
BIOLOKI PARAMETRI
1,5-2,5
100
Indeks saprobnosti
75-'80
god.
80-'85
god.
85-'91
god.
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
MIKROBIOLOKI PARAMETRI
NBK klica u 1L vode
100.000
100
100
FIZIKO-HEMIJSKI PARAMETRI
Suspendovane materije
Isparni ostatak (mg/L)
30
100
Alkalitet - Aciditet
pH
6,8-8,5
100
Kiseoniki reim
Rastv.kisik (mgO2/L)
75-90
100
100
100
100
Zasienost kisikom (% O2)
90-75
100
100
100
100
BPK-5 (mgO2/L)
100
100
100
100
HPK pot.KMnO4 (mgO2/L)
100
100
100
100
Sadraj nutrijenata
Amonijak (mgNH4/L)
Nitriti (mgNO2/L)
Nitrati (mgNO3/L)
Fosfati-o (mgPO4/L)
100
100
0,05
100
100
10
100
100
0,25
100
100
100
Tabela 2.1.24: Kvalitet voda za podsliv rijeke Une u periodu 1965-1991 godine
32
Zakonom o vodama je predvieno klasificiranje stanja voda, odnosno klasificiranje stanja vodnih tijela povrinskih i
podzemnih voda, na osnovu jaine promjena uzrokovanih ljudskim aktivnostima. Predvieno je da se stanje vodnog
tijela odreuje sa njegovim ekolokim i hemijskim stanjem, zavisno od toga koje je loije. Referentni uslovi ekolokog i
hemijskog stanja voda (lan 43 Zakona) se donose od strane Vlade Federacije BiH, to jo nije uraeno. Do donoenja
ovih podzakonskih propisa o klasifikaciji stanja voda primjenjuju se Uredba o kategorizaciji vodotoka (Sl. List SR BiH
br.42/67) po kojoj su svi vodotoci, podzemne vode, prirodna jezera i obalno more, u granicama Federacije BiH,
podijeljene u 4 kategorije, zavisno od namjene i stepena zagaenja. MDK (Maksimalno Dozvoljena Koncentracija) je
definirana propisanim klasama odreenih dionica povrinskih voda posmatranog podslivnog podruja.
71
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Slika 2.1.10: Podsliv rijeke Une sa mjernim profilima
Podsliv Vrbasa:
PODSLIV RIJEKE
VRBAS
MDK

65-'75
god.
75-'80
god.
80-'85
god.
85-'91
god.
66,7
75
33,3
75
100
100
75
100
100
100
BIOLOKI PARAMETRI
1,5-2,5
100
100
Indeks saprobnosti
NBK klica u 1L vode
100.000
100
30
66,7
pH
6,8-8,5
100
Kiseoniki reim
Ras.kisik (mgO2/L)
75-90
100
100
100
100
90-75
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
BPK-5 (mgO2/L)
Sadraj nutrijenata
Amonijak (mgNH4/L)
Nitriti (mgNO2/L)
Nitrati (mgNO3/L)
Fosfati-o (mgPO4/L)
100
100
100
100
0,05
100
100
100
10
100
100
100
100
0,25
100
100
100
100
Tabela 2.1.25.: Kvalitet voda za podsliv rijeke Vrbas u periodu 1965-1991 godine
72
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Slika 2.1.11.: Podsliv rijeke Vrbas sa mjernim profilima
Podsliv Bosne:
PODSLIV RIJEKE
BOSNE
MDK

65-'75
god.
75-'80
god.
80-'85
god.
85-'91
god.
66,67
78,95
73,68
66,67
81,82
100
100
100
100
100
100
BIOLOKI PARAMETRI
1,5-2,5
50
100
Indeks saprobnosti
NBK klica u 1L vode
100.000
29,41
11,11
30
55,56
pH
6,8-8,5
100
Kiseoniki reim
Ras.kisik (mgO2/L)
75-90
94,12
90-75
88,89
100
95
100
BPK-5 (mgO2/L)
72,22
68,42
80,95
68,18
83,33
89,47
95,24
95,45
83,33
100
Sadraj nutrijenata
Amonijak (mgNH4/L)
88,89
94,74
Nitriti (mgNO2/L)
0,05
88,24
83,33
100
100
Nitrati (mgNO3/L)
10
100
100
100
100
0,25
83,33
90,48
86,36
Fosfati-o (mgPO4/L)
Tabela 2.1.26.: Kvalitet voda za podsliv rijeke Bosne u periodu 1965-1991 godine
73
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Slika 2.1.12.: Podsliv rijeke Bosne sa mjernim profilima
Podsliv Drine:
PODSLIV RIJEKE
DRINE
MDK
Zadovoljava propisanu klasu (%)

65-'75
BIOLOKI PARAMETRI
1,5-2,5
-
Indeks saprobnosti
75-'80
80-'85
85-'91
100
100
100
100
75
100
100
100
NBK klica u 1L vode
100.000
100
30
pH
6,8-8,5
Kiseoniki reim
Ras.kisik (mgO2/L)
75-90
100
100
100
90-75
100
100
100
100
100
100
<12
100
100
100
100
100
BPK-5 (mgO2/L)
Sadraj nutrijenata
Amonijak (mgNH4/L)
Nitriti (mgNO2/L)
0,05
Nitrati (mgNO3/L)
10
100
100
0,25
100
100
100
Fosfati-o (mgPO4/L)
Tabela 2.1.27.: Kvalitet voda za podsliv rijeke Drine u periodu 1965-1991 godine
74
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Slika 2.1.13.: Podsliv rijeke Drine sa mjernim profilima
2.1.5.2.2.
Sliv Neretve:
SLIV RIJEKE
NERETVE, SA
TREBINJICOM
BIOLOKI PARAMETRI
Indeks saprobnosti
MDK
Zadovoljava propisanu klasu

(%)
85-'89 god.
1,5-2,5
NBK klica u 1L vode
100.000
100
30
100
pH
6,8-8,5
Kiseoniki reim
Ras.kisik (mgO2/L)
75-90
100
90-75
BPK-5 (mgO2/L)
100
100
Sadraj nutrijenata
Amonijak (mgNH4/L)
Nitriti (mgNO2/L)
Nitrati (mgNO3/L)
Fosfati-o (mgPO4/L)
0,05
10
0,25
Tabela 2.1.28.: Kvalitet voda za sliv rijeke Neretve, za period 1985-1989 godina
75
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Slika 2.1.14.: Sliv rijeke Neretve sa mjernim profilima
2.1.5.3.Ocjena stanja kvaliteta voda za period 2000-2005-2007 godina

2.1.5.3.1.
Vodno podruje rijeke Save 33
Ponovno sveobuhvatno, sistematsko i kontinuirano praenje kvaliteta voda na podruju Federacije

Bosne i Hercegovine, Vodno podruje rijeke Save, je poelo 2005 godine. U periodu 1995-2005
godina vrena su pojedinana posmatranja kvaliteta a izvrena je i instalacija odreenog broja
automatskih mjernih stanica.
U periodu oktobar 2005 maj 2007 godine izvreno je 6 istovremenih analiza, na 39 profila,
vodnog podruja rijeke Save, Federacije BiH. Analizirani su bioloki, mikrobioloki i fiziko
hemijski elementi kvaliteta voda. Ope konstatacije o kvalitetu voda, po fiziko hemijskim
elementima, za navedeni period su slijedee: vode podsliva rijeke Bosne su znaajno vie zagaene
u odnosu na podslivove rijeka Une, Drine i Vrbasa. Rijeka Una je jo uvijek najmanje zagaena.
Najvei izvori zagaenja na podruju podsliva rijeke Bosne su komunalne otpadne vode velikih
urbanih sredina Sarajevo, Visoko, Zenica i posebno industrijski pogoni podruja Tuzle. Uoeno je
da urbani centri Sarajevo i Tuzla produkuju najvee terete zagaenja voda podsliva Bosne a bivi
industrijski centri Zenica i Maglaj znatno manje nego u periodu do 1991 godine. Jedna od
pozitivnih strana koja je uoena je da vodotoci na vodnom podruju rijeke Save jo uvijek imaju
odranu mogunost samopreiavanja, to se vidi iz kvaliteta voda rijeke Bosne nizvodno od
Zenice, koji je znaajno bolji u odnosu na vode uzvodno od Kaknja gdje se osjea uticaj zagaenja
33
Koriten materijal elaborata: Zavrni rezultati ispitivanja kvaliteta povrinskih voda i sedimenata u vodotocima na podruju sliva
rijeke Save u Federaciji BiH. Zavod za javno zdravstvo Kantona Sarajevo, juli 2007 godine; i Ispitivanje kvaliteta povrinskih
voda na podruju sliva rijeke Save u Federaciji BiH, finalni izvjetaj, Prirodno-matematiki fakultet Sarajevo, maj 2008 godine.
(Kontrola kvaliteta voda je obavljana u periodu oktobar 2005 maj 2007 godine. U toku ovog perioda obavljeno je 6 analiza na 32,
odnosno 39 lokacija vodotoka, na osnovu trenutnih uzimanja uzoraka. Vrene su fiziko-hemijske, mikrobioloke i bioloke kontrole
kvaliteta).
76
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Sarajeva i Visokog. Najvee zagaenje je uoeno na vodotocima Miljacke, Joanice i Stavnje u koje
se uvode netretirane otpadne vode Sarajeva, Breze i Varea.
Za ocjenu stanja kvaliteta povrinskih voda po biolokoj klasifikaciji, i evaluaciji vodotoka,
koriteni su rezultati istraivanja koji su obuhvatili prventveno zajednice makroinvertebrata, a
sporadino zajednicu fitobentosa.
Na slijedeim tabelama se daje ilustrativan prikaz stanja kvaliteta povrinskih voda Vodnog
podruja rijeke Save prikazan kroz procentualne vrijednosti zadovoljenja propisanih uslova klasa
vodotoka:
Podsliv Une:
PODSLIV RIJEKE
UNE
MDK
Zadovoljenje propisane klase

(%)
2005-2007 god.
BIOLOKI PARAMETRI
1,5-2,5
Indeks saprobnosti
100
Ukupan broj koliformnih
bakterija na 37C (N/100mL)
Prosjek
6.413
<30
100
pH
6,8-8,5
100
Kiseoniki reim
>6
100
90-75
100
BPK-5 (mgO2/L)
<4
100
<12
100
Sadraj nutrijenata
Amonijum ion (mg/L)
<0,25
100
Nitriti (mgNO2/L)
<0,05
100
Nitrati (mgNO3/L)
Fosfati-o (mgPO4/L)
<10
100
<0,25
100
Tabela 2.1.29.: Kvalitet voda za podsliv rijeke Une, za period 2005-2007 godina
Podsliv Vrbasa:
PODSLIV RIJEKE
VRBAS
Indeks saprobnosti
MDK

(%)
2005-2007 god.
BIOLOKI PARAMETRI
1,5-2,5
100
Prosjek
14.977
77
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Suspendvane materije
<30
50
pH
6,8-8,5
100
Kiseoniki reim
BPK-5 (mgO2/L)
>6
100
90-75
100
<4
100
<12
100
Sadraj nutrijenata
Amonijum ion (mg/L)
<0,25
100
Nitriti (mgNO2/L)
<0,05
100
Nitrati (mgNO3/L)
Fosfati-o (mgPO4/L)
<10
100
<0,25
100
Tabela 2.1.30: Kvalitet voda za podsliv rijeke Vrbas, za period 2005-2007 godina
Podsliv Bosne:
PODSLIV RIJEKE
BOSNE
MDK

(%)
2005-2007 god.
BIOLOKI PARAMETRI
1,5-2,5
Indeks saprobnosti
92
Prosjek
448.297
<30
74,07
pH
6,8-8,5
92,59
Kiseoniki reim
Ras.kisik (mgO2/L)
>6
100
90-75
96,30
BPK-5 (mgO2/L)
<4
77,78
<12
96,30
Sadraj nutrijenata
Amonijum ion (mg/L)
<0,25
70,37
Nitriti (mgNO2/L)
<0,05
81,48
Nitrati (mgNO3/L)
<10
100
<0,25
81,48
Fosfati-o (mgPO4/L)
Tabela 2.1.31: Kvalitet voda za podsliv rijeke Bosne, za period 2005-2007 godina
78
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Podsliv Drine:
PODSLIV RIJEKE
DRINE
MDK
Zadovoljava propisanu klasu

(%)
2005-2007
BIOLOKI PARAMETRI
Indeks saprobnosti
1,5-2,5
100
Prosjek
9.450
<30
100
pH
6,8-8,5
100
Kiseoniki reim
Ras.kisik (mgO2/L)
>6
100
90-75
100
BPK-5 (mgO2/L)
<4
100
<12
100
Sadraj nutrijenata
Amonijum ion (mg/L)
<0,25
100
Nitriti (mgNO2/L)
<0,05
100
Nitrati (mgNO3/L)
Fosfati-o (mgPO4/L)
<10
100
<0,25
100
Tabela 2.1.32: Kvalitet voda za podsliv rijeke Drine, za period 2005-2007 godina
2.1.5.3.2.
Sliv Neretve:
Ponovnom praenju kvaliteta voda na vodnom podruju Jadranskog mora se pristupilo 2000 godine.
U analize su ukljueni, pored ranijih, i neki novi profili na slivovima rijeka Neretve i Cetine.
Ilustrativni prikaz dobivenih rezultata je dat u narednim tabelama a na slici II 1.15. je dat prikaz
sliva rijeke Cetine sa mjernim profilima.
PODSLIV RIJEKE
NERETVE SA
TREBINJICOM
MDK

(%)
2000-2007 god.
BIOLOKI PARAMETRI
1,5-2,5
Indeks saprobnosti
100
Prosjek
2.290
30
100
79
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
pH
6,8-8,5
100
Kiseoniki reim
Ras.kisik (mgO2/L)
>6
100
90-75
BPK-5 (mgO2/L)
<4
100
<12
100
Sadraj nutrijenata
Amonijak (mgNH4/L)
<0,25
Nitriti (mgNO2/L)
<0,05
100
Nitrati (mgNO3/L)
<10
100
<0,25
Fosfati-o (mgPO4/L)
100
Tabela 2.1.33: Kvalitet voda za sliv rijeke Neretve, za period 2000-2007 godina
SLIV RIJEKE KRKE I

CETINE
MDK

(%)
2001-2007 god.
BIOLOKI PARAMETRI
1,5-2,5
Indeks saprobnosti
Prosjek
3.683
<30
100
pH
6,8-8,5
100
Kiseoniki reim
Ras.kisik (mgO2/L)
>6
100
90-75
BPK-5 (mgO2/L)
<4
100
<12
100
Sadraj nutrijenata
Amonijak (mgNH4/L)
<0,25
66,67
Nitriti (mgNO2/L)
<0,05
100
<10
100
<0,25
Nitrati (mgNO3/L)
Fosfati-o (mgPO4/L)
Tabela 2.1.34: Kvalitet voda za sliv rijeka Cetine i Krke, za period 2001-2007 godina
80
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Slika 2.1.15: Sliv rijeka Krke i Cetine sa mjernim profilima
2.1.5.4.Poreenje rezultata kvaliteta voda

Znaajno je poreenje rezultata analiza kvaliteta voda iz perioda do 1991 godine sa onim
provedenim nakon 1996 godine. Kasnije analize, raene nekontinuirano i odvojeno po vodnim
podrujima, generalno pokazuju poboljanje kvaliteta povrinskih voda, to je i razumljivo obzirom
na smanjene industrijske aktivnosti. Ovaj zakljuak se posebno odnosi na podsliv rijeke Bosne gdje
su zagaenja uzrokovana industrijskim aktivnostima, pored komunalnih otpadnih voda gusto
naseljenog podruja, bila i najizraenija. Na slijedeem ilustrativnom grafu daje se uporedni prikaz
kvaliteta voda iz navedena dva perioda po parametrima kiseonikog reima.
12
10
8
6
4
2
0
BPK5 (mg/l) 85-91

BPK5 (mg/l) 005-007
Rastv O2 (mg/l) 85-91
Neretva, Konjic-uzv.
Neretva, itomislii
Drina, Kopai-nizvodno
Sprea, Lukavac-nizv.
Bosna, Maglaj-nizv.
Bosna, Reljevo
Vrbas, Jajce-nizv.
Rastv O2 (mg/l) 005-007
Una, Kralje, Biha-nizv.
Vrijednosti parametara (mg/l)
Poreenja kvaliteta voda za periode: 1985-1991 god i 2000-2005-2007 god - reim

kiseonika
Slika 2.1.16: Poreenje kvaliteta voda za reim kiseonika
81
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
Rezultati pokazuju promjene na rijeci Bosni (profili Reljevo i Maglaj) i posebno na rijeci Sprei
(profil Lukavac), odnosno pozitivne promjene kvaliteta gledajui po pokazateljima reima
kiseonika: BPK5 i rastvoreni kiseonik. Potrebno je naglasiti da vode rijeke Bosne i Spree, za period
1985-1991 god., na profilima Reljevo i Lukavac, uope nisu zadovoljavali propisanu klasu. Kod
ostalih vodotoka je takoe uoen blagi trend poboljanja kvaliteta po ovim pokazateljima, iako se
moe rei da su vode Une, Drine, Neretve pa i Vrbasa veim dijelom, i u ranijem periodu uglavnom
zadovoljavale propisane klase kvaliteta.
Pozitivne promjene su uoljivije ako se posmatraju i vrijednosti suspendovanih materija u
povrinskim vodama, kao jedan od pokazatelja zagaenja industrijskim otpadnim vodama, to se
ilustrativno prikazuje na slijedeem grafu.
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
Susp.mat. (mg/l) 85-91
Neretva, itomislii
Bosna, Maglaj-nizv.
Bosna, Reljevo
Vrbas, Jajce-nizv.
Susp.mat. (mg/l) 005-007
Vrijednosti parametara (mg/l)
Poreenja kvaliteta voda za periode: 1985-1991 god i 2000-2005-2007

god - suspendovane materije
Slika 2.1.17: Poreenje kvaliteta voda suspendovane materije
Vidljivo je znaajnije poboljanje kvaliteta na profilima rijeke Bosne (Reljevo i Maglaj) te posebno
na rijeci Sprei (Lukavac), kao i na rijeci Vrbas- profil Jajce nizvodno. Po ovom parametru, u
periodu 1985-1991 god, vode Vrbasa i Spree na navedenim profilima nisu zadovoljavale propisanu
klasu. I kod ostalih vodotoka je vidljivo poboljanje kvaliteta iako se mora naglasiti da je ovaj
pokazatelj kvaliteta vezan i za prirodne uslove, odnosno za cjelovitiju sliku potreban je dui period
osmatranja.
Poreenja kvaliteta voda po saprobnom indeksu, odnosno biolokim pokazateljima, je prikazano na
slijedeem grafu.
82
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.1. POVRINSKE VODE
3,5
3
2,5
2
1,5
1
0,5
0
Saprobni indeks 85-91
Neretva, itomislii
Bosna, Maglaj-nizv.
Bosna, Reljevo
Vrbas, Jajce-nizv.
Saprobni indeks 005-007
Vrijednosti saprobnog indeksa
Poreenja kvaliteta voda za periode: 1985-1991 god i 2000-2005-2007 god - saprobni

indeks
Slika 2.1.18: Poreenje kvaliteta voda saprobni indeks
Indikativno je poboljanje kvaliteta voda, po ovom pokazatelju, rijeka Bosne i Vrbas, koje su
izloene i najveem teretu zagaenja. Umanjene vrijednosti saprobnog indeksa, odnosno
poboljanje kvaliteta voda, su uglavnom rezultat smanjenog industrijskog zagaenja, budui da
uticaj komunalnih otpadnih voda nije znaajnije izmijenjen.
83
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
2.2.
Podzemne vode
2.2.1.
Stepen hidrogeoloke istraenosti
U Bosni i Hercegovini izvedena su slijedea fundamentalna hidrogeoloka istraivanja:
pregledne hidrogeoloke karte, 1 : 200.000;

tampanje hidrogeoloke karte, 1 : 500.000;
izrada bilansa i reima podzemnih voda (pukotinskim, karstno-pukotinskim i intergranularnim
stijenskim masama) u 1984 i 1989 godini;
katastar vodnih objekata, 1:50.000 koji je raen u period 19889-1990, (podaci su nedostupni);
zapoeta je izrada Osnovne hidrogeoloke karte, 1 : 100.000 (listovi Sarajevo, Zenica, Bijeljina,
Praa, Metkovi, Mostar).
2.2.2.
Hidrogeoloka rejonizacija
Sintezom ukupnih fiziko-geografskih, geolokih i hidrogeolokih karakteristika, teritorija

Federacije Bosne i Hercegovine moe se podijeliti na tri osnovne hidrogeoloke jedinice ili regiona
i to: panonski, unutranji i krki region. Potrebno je napomenuti da je hidrogeoloka kategorizacija
izvrena prvenstveno na osnovu zastupljenosti akvifera u terenu i prema strukturii poroznosti
akvifera koji izgrauju teren. Izdvojene su slijedee hidrogeoloke kategorije:
teren sa akviferima intergranularne poroznosti,

teren sa akviferima intergranularne i pukotinske poroznosti,
teren sa akviferima kavernoznopukotinske poroznosti,
teren sa akviferima pukotinske poroznosti,
tereni praktino bez akvifera.
Navedene kategorije sastoje se od hidrogeolokih jedinica
koje su okarakterisane litolokim sastavom, geolokom
starou ili sastavom kod magmatita, odnosno genezom za
kvartarne tvorevine. U okviru pojedinih kategorija terena,
hidrogeoloke jedinice (nosioci akvifera) su svrstane u
hidrogeoloke grupe prema vrijednosti koeficijenata
transmisibiliteta, odnosno vodoobilnosti - produktivnosti
akvifera.
Tereni sa akviferima intergranularne poroznosti. U okviru
ove kategorije uvrteni su slijedei hidrogeoloki lanovi:
fluvijalni ljunkoviti i pjeskoviti sedimenti, mjestimino
zaglinjeni pjeskovi, sitnozrni neogeni pjeskovi, deluvijalni i
glaciofluvijalni nanos, ljunkoviti pjeskovi i gline rijenih i
jezerskih terasa, miopliocenski sedimenti sa estom
izmjenom pjeskova i ljunkova sa laporima i glinama, te
mjestimino ugljevitim glinama i ugljem. Na osnovu osobina
akvifera, navedeni hidrogeoloki lanovi svrstani su u
hidrogeoloke grupe i to:

84
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
I grupa - visoki koeficijent transmisibiliteta (vei od 10-3 m2/s),visokoobilni akvifer.

II grupa - srednji koeficijent transmisibiliteta ( od 10-3 m2/s), srednje vodoobilni akvifer.
III grupa - nizak koeficijent transmisibiliteta (manjii od 10-4 m2/s), akvifer preteno nie
vodoobilnosti.
IV grupa - razliitii koeficijenti transmisibiliteta, akviferi izrazi,razliite vodoobilnosti,
V grupa - razliitii, preteno nizak koeficijent transmisibiliteta, akviferi, razliite vodoobilnosti,
preteno nie.
Iz navedenog proizilazi da su u terenima sjeverne Bosne (podruje Odaka,Oraja i Gradaca) i
Sarajevskog polja formirani najvaniji akviferi unutar aluvijalnih tvorevina. Obzirom na veliku
debljinu ljunkovito-pjeskovitih tvorevina i prostorni poloaj prema rijekama, konstatuje se da je
prisustvo akvifera gotovo redovno u neposrednom hidraulikom kontaktu sa veoma obnovljivim
koliinama podzemne vode. Kvalitet vode direktno zavisi od litoloke grae zaleine, koja je zasad
preteno povoljna za pie. Na ovim terenima prema osobinama akvifera zastupljena je prva, a
dijelom i druga hidrogeoloka grupa.
Tereni sa akviferima intergranularne i pukotinske poroznosti predstavljaju terene koje izgrauju
miocenski i oligomiocenski kompleksi u kojima se naizmenino smjenjuju gline, pjeskovi,
ljunkovi, pjeari, konglomerati, laporci i krenjaci koji grade podinski dio neogenskih
sedimenata. U okviru ove hidrogeoloke grupe ostvareni su preteno diskontinualni akviferi sa
razliitim, uglavnom niskim koeficijentom transmisibiliteta te su preteno niske vodoobilnosti, osim
dijelova sjeverne Majevice koji su izgradjeni od miocenskih krenjaka (primjer izvorite Domai).
Ova kategorija terena predstavlja june dijelove Panonskog basena na granici sa unutranjim
regionom - sjeverno podruje Majevice, i Sarajevsko-Zenikog basena.
Teren sa akviferima kavernoznopukotinske poroznosti. U okviru ove kategorije svrstano je sedam
hidrogeolokih lanova, koje obuhvataju prostrane krenjake komplekse karbonatne platforme
"Vanjskih Dinarida" (najvei dio pripada slivu Jadrana). Zastupljeni su slojeviti i masivni krenjaci,
mjestimino sa dolomitima, laporoviti tankoslojeviti krenjaci, mermeri, krenjaci, dolomiti u
alternaciji, dolomiti, dolomitini krenjaci, krenjaki konglomerati i bree te neogenski krenjaci
sa manjim pjearskim ulocima. Navedene litofacije-hidrogeoloke jedinice podjeljene su u dvije
grupe. Prvoj grupi pripada samo jedan hidrogeoloki lan koga predstavljaju intezivno
karstifikovani slojeviti i masivni krenjaki kompleksi sa mjestimino uloenim dolomitima, sa
akviferima izrazito velike transmisibilnosti, odnosno sredina visoke vodoobilnosti i uglavnom
velikog prostranstva. Drugoj grupi pripadaju srednje karstifikovane karbonatne stijene: krenjaci,
dolomiti, mermeri, krenjaki konglomerati i bree. Obzirom na vodoobilnost zaostaju od prve
grupe, a pojavljuju se kao stijenske mase relativno manjeg prostranstva. Navedene stijene ove
kategorije izgrauju terene u kojima je evidentan hidrauliki mehanizam uglavnom slobodan, a
prisustvo akvifera ispod lokalne erozione baze mogue je kod svih hidrogeolokih jedinica ove
grupe, gdje je dubina karstifikacije sputena ispod iste.
Tereni sa akviferima pukotinske poroznosti. U ovu kategoriju izdvojeni su tereni koji u litolokom
sastavu predstavljaju preteno krenjaci, laporoviti krenjaci i pjeari. Podjela na hidrogeoloke
grupe nije vrena jer su zastupljeni akviferi preteno niske transmisibilnosti, veinom niske
produktivnosti i uglavnom malog lokalnog prostranstva. Hidrauliki mehanizam akvifera je
uglavnom slobodan, rjee pod pritiskom.
Tereni preteno bez akvifera. U okviru ove kategorije terena izdvojeno je vie hidrogeolokih
jedinica, koje po litolokom sastavu izgrauju svi flini i flioidni kompleksi, vulkanogenosedimentne formacije, crvenica, laporovite gline, pjeskovite i ljunkovite gline, laporci, glinci,
85
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
laporoviti krenjaci, masivni dolomiti, te magmatske i metamorfne stijene. Potrebno je navesti da

tereni ove kategorije zauzimaju veliko prostranstvo Dinarida i Vardarske zone. I pored
evidentiranih malih, lokalnih akvifera izrazito niske produktivnosti, najvei prostor izgrauju
nepropusne stijenske mase. Meutim sa hidrogeolokog aspekta mogu imati veliku ulogu kao
nepropusna podina ili bona barijera znaajnih ili vodeih akvifera na teritoriji Federacije BiH.
2.2.3.
Prikaz akumulacija podzemnih voda sa bilansom rezervi
Prikaz akumulacija podzemnih voda sa bilansom rezervi uradjen je posebno za:
Vodno podruje rijeke Save, i

Vodno podruje Jadranskog mora.
Odreeni su poloaji i granice vodnih tijela podzemnih voda, i to za:
akvifere intergranularne poroznosti, i

akvifere karstno-pukotinske poroznosti.
Podaci o prikazanim rezervama podzemnih voda preuzeti su iz obimne dokumentacije o geolokih i

hidrogeolokim istraivanjima, studijskim ispitivanjima a posebno iz dva bilansa podzemnih voda
koji su uradjeni 1984 i 1989. godine od strane Instituta za hidrogeologiju i hidrotehniku (Slikovi
I., Plavki J. i Mioi N.).
2.2.3.1.Lokacije, granice i karakterizacija tijela podzemnih voda sa bilansom
rezervi
Preliminarno odreivanje vodnih tijela podzemnih voda za razliite akvifere izvreno je na osnovu:
geolokih granica vodnih tijela,

hidrolokih (hidraulikih) granica vodnih tijela,
ulaznih (za sluaj poniranja vode) i izlaznih taaka (izvora) koji kontroliu zonu prihranjivanja.
Metod odreivanja granica se prilagoavao vrsti poroznosti akvifera i za integralnu poroznost su

koriteni, uglavnom, hidrodinamiki modeli i ekspertske procjene na bazi podataka o pojedinanim
crpljenima i granulometriji akvifera, dok su za akvifere karstno-pukotinske poroznosti, koritene
hidrogeoloke i geoloke karte i podaci o utvrivanju podzemnih veza (bojenja) ponorskih zona i
krakih vrela i ekspertske procjene. Osnovna klasifikacija tijela podzemnih voda je, zavisno od tipa
akvifera i naina teenja, odnosno njenog pranjenja, definisana kao:
potpuno odvojena (nepovezana) vodna tijela podzemnih voda, kao to je sluaj sa akviferima
integralne poroznosti, koja se, dominantno, prihranjuju iz vodotoka uz koje su nastala,
povezana tijela podzemnih voda kakva su, uglavnom, u akviferima karstno-pukotinske poroznosti
ije je dominantno prihranjivanje oborinskim vodama ili krakim vodotocima kroz pukotinske
zone, a pranjenje kroz vie izvora ili izvorskih zona,
vodna tijela subartekog, artekog ili kombinovanog tipa.
86
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
Na podruju Federacije Bosne i Hercegovine identifikovana su slijedea velika tijela podzemnih

voda, i to:
Vodno podruje rijeke Save:
Akviferi intergranularne poroznosti:
R.br
1
2
3
4
5
6
7
8
Povrina m2
4.740.635,95
62.750.249,13
73.999.912,89
4.622.404,901
2.071.224,961
6.773.466,951
41.517.718,45
28.918.316,36
Naziv
Sarajevsko polje
Krekanski bazen
Sprecko polje
Graanica-1
Lohinja
Okanovii-Gradaac
Odak
Oraje
Akviferi karstno-pukotinske poroznosti:

R. br.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
Naziv
Vranica
Vlasic - Cemernica
Igman - Bjelasnica
Sjeverna Majevica
Stupari
Graanica (kod ivinica)
Pljesevica
Velika Kladusa - Cazin
Grmec - Srnetica - Vitorog
Unac
Skolp Graanica
Tahirovii-oralii
Mionica
Milkino Vrelo
Oevja
Izron Suha
Moanica-Crnil
Buci
Tocila
Arapka-Buget
Poarna
Povrina m2
134.297.381,8
460.145.421,4
217.592.980,9
36.646.969,19
92.059.285,03
24.970.212,04
108.218.308,2
345.933.600,1
2.375.301.519
152.135.0013
2.476.012,498
8.733.448,214
1.431.244,536
2.644.774,657
8.534.263,478
11.016.865,06
3.745.675,946
599.135,7204
2.633.772,448
12.722.345,4
3.818.724,314
Vodno podruje Jadranskog mora:

(Sliv rijeke Neretve)
R.br.
1
2
3
4
Naziv
Tribistovo-Posuje-Grude
Klobuk-Vitina-Tihaljina
Mostarsko blato
Radobolja-Studenci
87
Maj 2009.
Povrina m2
259.673.736,2
544.967.986,7
233.759.032,2
449.805.344,4

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
5
6
7
8
Prenj
Drenica
vrsnica
Vele
453.243.919,00
71.242.042,96
251.501.230.7
29.479.030,35
Neum
211.539.173,6
(Sliv rijeke Cetine)

R.br.
1
2
3
4
Naziv
Kupres
Staretina
Ljubua
Jugoistono od Bukog blata
Akviferi intergranularne poroznosti:

(sliv Cetine)
R.br.
1
Povrina m2
285.953.479
395.007.435,2
643.805.648,3
205.785.289,2
Povrina m2
68.172.792,27
Naziv
Imotsko polje
Na slijedeoj slici se daje ilustrativni prikaz rasprostiranja vodnih tijela podzemnih voda.
Slika 2.2.1: Prikaz vodnih tijela podzemnih voda na podruju Federacije Bosne i Hercegovine: 1. Vodna tijela u
akviferima karstno-pukotinske poroznosti; 2. Vodna tijela u akviferima intergranularne poroznosti
88
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
2.2.3.1.1.
Tijela podzemne vode formirana u okviru stijenskih masa sa intergranularnom poroznou:

Ova vodna tijela karakterie relativno jednostavan mehanizam prihranjivanja vodnih tijela, sa
jasnim mehanizmom kretanja podzemnih voda, pa su ova vodna tijela relativno dobro istraena,
kako u smislu geoloke grae i kapaciteta izdani, tako i u smislu dominantnih pravaca teenja.
Dominantni pravci teenja u ovim vodnim tijelima bitno zavise od hidrolokog stanja konturnih
recipijenata. Detaljniji opis granice naprijed identifikovanih osam vodnih tijela podzemne vode u
stijenskoj masi intergranularne poroznosti se daje u nastavku:
Sarajevsko polje:
Vodno tijelo Sarajevsko polje, je predstavljeno aluvijalnom ravnicom koja se granii sa vodnim
tijelom Igman-Bjelanica. U nevezanim i slabo vezanim stijenama intergranularne poroznosti
formirane su akumulacije podzemnih voda koje se koriste za vodosnabdijevanje stanovnitva.
Najvee akumulacije tih voda utvrdjene su na lokalitetu Baevo. Prema podacima eksploatacione
rezerve tih voda iznose 2,0 m3/s. Podzemne vode u aluvijalnim kolektorima Sarajevskog polja su
slobodnog nivoa i velike vodoobilnosti. Pritjecanje voda u akvifer vri se iz krenjako-dolomitskih
stijena, koje se nalaze na obodu i u podini aluviona, dok se jedan dio prihranjuje infiltriranjem
povrinskih tokova u ljunke i pijeske ovog polja. Vode u aluvionu ine jedinstven hidrogeoloki
sistem sa podzemnim vodama u veoma vodoobilnim krakim akviferima Bjelanice i Igmana.
Debljina ljunka iznosi od 20 50 m, a krovinskih glina od 2 3 m. Intergranularni sedimenti
(aluvijalni sedimenti) razvijeni su u Sarajevskom polju, te du rijeka Bosne, eljeznice i njihovih
pritoka, a predstavljeni su aluvijalnim i terasnim sedimentima. Aluvijalni i terasni sedimenti su
uglavnom kolektori obinih voda, a oko Blauja i Ilide tranzitni - sekundarni kolektori
termomineralnih voda. Hidrauliki mehanizam vode je raznovrstan i sloen. Aluvion se sastoji od
dubljeg horizonta pod pritiskom i plieg slobodnog obinih voda, a takoer i artekog
termomineralnih voda u podruju Ilide - Blauja.
Krekanski bazen:
U podini svakog ugljenog sloja u krekanskom bazenu (sjeverna sinklinala), u pliocenskim kvarcnim
pijescima, javljaju se sapete akumulacije podzemnih voda subartekog i artekog karaktera sa
pritiscima u podini slojeva i do 200 bara. Ove izdani su nezavisne i sloenog hidraulikog
mehanizma. Pritisci u slojevima sa dubinom rastu. Debljine pliocenskih pijesaka su razliite.
Dinamiki nivoi podzemnih voda se kreu od + 80 m.n.m. do + 130 m.n.m.
Kako je eksploatacija uglja, naroito u dubljim dijelovima terena, praktiki onemoguena zbog
provala tekuih pijesaka i vode, to je sistemom rasporeda linijski buenih bunara koji prethode
frontu otkopavanja, omogueno bezbjednije i potpunije otkopavanje lignita s aspekta osiguranja od
podzemnih voda. Specifina izdanost bunara se neprestano smanjuje tokom eksploatacije
(qpr=0,11 l/s/m). Uoljivo je da je prihranjivanje ovih horizonata stalno, ali ovisno o hidrolokom i
pluviometrijskom reimu. Trenutno se zahvata oko 50 l/s podzemne vode, za vodosnabdijevanje
stanovnitva.
89
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
Spreko polje:
U integranularnim kvartarnim i kvartarno-pliocenskim sredinama Sprekog polja javljaju se izdani
sa slobodnim, subartekim i artekim pritiskom. Do dubine od oko 50 m izdan je sa slobodnim
nivoom. Pijezometarski nivo je na kotama 210 220 m.n.m. Hidroizobate se kreu za slobodnu
izdan od 1 10 m, a arteki pritisak je reda veliine od 1 m na niveleti planuma, odnosno koti ua
buotine. Vodozamjena je za visokih voda jako usporena akumulacijom Modrac. Podzemnih
oticanja u drugim pravcima nema, pa je Spreko polje zatvoreni hidrogeoloki rezervoar. ljunci i
pijesci su debljine 50 60 m. Pliocenski pijesci iz sjevernog dijela Sprekog polja prihranjuju ovu
izdan. Zbog toga, a i zbog usjeenog korita rijeke Spree, cirkulacija voda se vri u pravcu Spree.
Sa 4 buena bunara u podruju ivinice Dubrave ocijenjena je izdanost od qmin= 250 l/s u
hidrolokom minimumu iz ovog akvifera. Potekou pri koritenju ovih voda predstavlja uvean
sadraj jona eljeza i mangana, te je potrebno za vodosnabdjevanje vriti deferizaciju i
demanganizaciju voda.
Graanica-1 (zapadni dio Sprekog polja kod Graanice):
U pliocenskim naslagama zahvaene su podzemne vode, na slijedeim lokalitetima:
Stjepan Polje- 25 l/s; Mala Brijesnica (izvorite Luke) - 25 l/s, Velika Brijesnica-10 l/s, Klokotnica20 l/s. Iz navedenog bilansne rezerve su 0,080 m3/s. Potencijalne rezerve su 100-150 l/s. Lohinja
(istono od Graanice). Na lokalitetu Lohinje, u pliocenskim naslagama, postoji mogunost
zahvatanja podzemnih voda 30-40 l/s.
Okanovii Gradaac:
Na podruju Gradaca, hidrogeolokim istraivanjima na lokalitetu Okanovii utvrdjene su koliine
vode od 120 l/s u intergranularnoj sredini (aluvion).
Odak:
Akvifer u okviru ovog regiona je izgraen od sitnog i srednjesitnog ljunka sa manjim ueem
pijeska. Podijeljen je na dva akvifera - donji i gornji vodonosni horizont. Gornji horizont je do
dubine od 65-75 m, a donji od 113-118 m. Istraivanjem je utvreno da ova dva horizonta nemaju
hidrauliku vezu i da se vode po hemijskom sastavu razlikuju. Povlatu ine vodonepropusne gline i
prainaste gline ija je debljina od 6 do preko 14 m., u podruju Moila povlata izostaje. Podinu u
zapadnom obodu ine vodonepropusne gline panona, a u istonom pliocenski pijeskovi i gline.
Izmeu gornjeg i donjeg vodonosnog horizonta se nalaze gline debljine do 10 m koje su
vodonepropusne.
Gornji vodonosni horizont je heterogenog sastava, a samim tim razliitih hidrogeolokih parametara
kako po dubini tako i po pruanju. Donji vodonosni horizont je neto ujednaenijih karakteristika i
razvijeniji je u sjevernoj polovini regiona. Podzemne vode gornjeg horizonta su subarteke i zavise
od vodostaja rijeke Save, odnosno vodno tijelo je slobodno u vrijeme malih vodostaja u dijelu gdje
je povlatni sloj male monosti. Smjer teenja podzemne vode je od jugoistoka prema
sjeverozapadu, odnosno prema rijeci Savi. Hidrohemijske osobine ovih voda su loe, jer se radi o
vrlo tvrdim vodama preko 20o dH i sadre dosta eljeza (4 mg/l), koji je nekoliko puta vei od
maksimalno dozvoljenog. Podzemne vode donjeg vodonosnog horizonta su takoe subartekog
karaktera i nalaze se pod pritiskom. Nivoi podzemnih voda se kreu od 1,5-2,5 m. Po hemijskom
sastavu vode ovog horizonta su bolje od prethodnih i sadre manje eljeza oko 0,65 mg/l i imaju
90
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
manju tvrdou oko 7,9o dH. Akviferi iz ovog regiona slue za vodosnabdijevanje pitkom i
industrijskom vodom grada Odaka.
Oraje:
Vodno tijelo Oraje zahvata sjeverni dio Federacije Bosne i Hercegovine. Sjevernu granicu regiona
ini rijeka Sava, istonu rijeka Gnjica, zapadnu rijeka Bosna. Kompletan region ini jedinstveno
vodno tijelo slinih hidrogeolokih parametara, koji se znatnim dijelom nastavlja i na lijevu obalu
rijeke Save u Republici Hrvatskoj. Ovaj region do dubine od oko 200 m izgrauju kvartarni i
paludinski pijeskovi, ljunkovi, gline i lapori. Granica izmeu kvartara i pliocena nije jasno
definisana. Debljina kvartara se kree izmeu 50 i 100 m. U okviru kvartarnih i paludinskih
pjeskovito-ljunkovitih sedimenata velike debljine i prostranstva formirano je bogato vodno tijelo
podzemnih voda. U okviru pjeskovito-ljunkovitih sedimenata kvartara formirana su soiva i
proslojci glina i ilovaa. Krovinu ovih sedimenata ine takoe gline i ilovae debljine najee
izmeu 4-10 m. Na pojedinim mjestima debljina im ne prelazi 0,5 m. Izrazito veliku debljinu ove
tvorevine imaju istono od linije Slatina-Domaljevac i na podruju Brkog. Praktino, ovi sedimenti
su vodonepropusni. Podinu vodnog tijela ine gline i glinci koji su takoe vodonepropusni. Vodno
tijelo formirano u okviru kvartarnih i paludinskih sedimenata je subarterkog ili arterkog karaktera.
Ovakav karakter vodnog tijela je uslovljen postojanjem vodonepropusnog povlatnog izolatora i
visokih vodostaja rijeke Save. Vodno tijelo je slobodno samo u vrijeme veoma niskih vodostaja
rijeka Save i Bosne i to u podruima gdje je debljina povlatnog izolatora manja. Reim vodnog
tijela je pod uticajem vodostaja rijeka Save i Bosne. Prihranjivanje vodnog tijela vri se na raun
doticaja povrinskih voda sa juga regiona. Vremensko odstupanje minimalnih, odnosno
maksimalnih nivoa podzemnih voda u odnosu pojave visokih odnosno niskih vodostaja rijeke Save,
je isti na itavom regionu i iznosi oko 30 dana. Generalni pravac kretanja podzemnih voda je prema
sjeveru, odnosno prema rijeci Savi. Podzemne vode ovog vodnog tijela po fiziko-hemijskim
osobinama uglavnom zadovoljavaju propise za vodosnabdijevanje stanovnitva. Izuzetak su vode
na podruju Domaljevca koje sadre do tri puta veu koliinu Mg od maksimalno dozvoljene.
Takoe je i sadraj nitrita u pojedinim podruijima vei od dozvoljenog (Donja Mahala i Krepi).
Vode u podruju Oraja sadre eljezo u znatno veim koliinama od dozvoljenih. ire podruje
amca i Oraja je ugroeno endemskom nefropatijom.
Na slijedeim tabelama se daje prikaz rezervi podzemnih voda Vodnog podruja rijeke Save, u
okviru stijenskih masa sa intergranularnom poroznou, kao i stepen istraenosti i utvrenosti
kategorija rezervi podzemnih voda.
91
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
r.br.
1
2
3
4
5
6
7
Naziv
Vodnog
tijela
Sarajevsko
polje
Krekanski
basen
Spreko
polje
(podruje
ivinica)
Graanica-1
Lohinja
OkanoviiGradaac
Odak
0,750
0,500
Bilansne
rezerve
m3/s
2,000
0,050
0,050
0,100
0,100
0,200
0,200
0,050
0,250
0,250
0,080
0,120
0,180
0,030
0,120
0,047
0,067
Kategorija
A
0,900
B
0,350
C1
C2
0,080
0,100
0,030
0,100
0,020
0,020
0,027
0,020
D 1 + D2
Ukupne
rezerve
m3/s
2,500
8
9
Oraje
0,028
0,032
0,050
0,060
0,110
Ostala
izvorita
0,060
0,080
0,080
0,100
0,220
0,320
Ukupno
1,438
0,430
1,009
0,900
2,877
3,777
Tabela 2.2.1: Pregled rezervi podzemne vode formiranih u okviru stijenskih masa sa intergranularnom poroznou
Kategorija rezervi podzemnih voda:
Stepen istraenosti i utvrenosti elemenata nalazita:
Potpuno istraeni i utvreni
A
Istraeni i utvreni
B
Djelomino istraeni i utvreni
C1
Orijentaciono istraeni i utvreni
C2
Pretpostavljeni
D1
Procijenjeni
D2
Tabela 2.2.2: Prikaz stepena istraenosti i utvrenosti kategorija rezervi podzemnih voda
Tijela podzemne vode sa karstno-pukotinskom poroznou:

Za razliku od vodnih tijela sa intergranularnom poroznou, vodna tijela sa karstno-pukotinskom
poroznou su mnogo kompleksnija i na nekim podrujima manje istraena. Mehanizam toka
podzemne vode je izuzetno sloen i unikatan za svako vodno tijelo, pa se dominantni pravci
oticanja mogu utvrditi iskljuivo bojenjima. Kapacitet ovih vodnih tijela, odnosno kapaciteti vrela
koja ih dreniraju, zavise od hidrolokih uslova, pa su razlike minimalne i maksimalne izdanosti
obino jako velike. Prostrani tereni karbonatne platforme (Vanjski Dinaridi) i karbonatni masivi u
unutranjim jedinicama Dinarida obiluju veoma izdanim akumulacijama podzemnih voda koje se
prazne na snanim krakim vrelima. Vrela su silazno preljevnog mehanizma i javljaju se na
kontaktu krenjaka, koji su u kontaktu sa vodonepropusnim klastinim sedimentima paleozojske,
mezozojske i kenozojske starosti.
Vranica podsliv Bosne i Vrbasa:
Sredinji pojas srednjebosanskih paleozojskih masa odlikuje se raznolikim hidrogeolokim
svojstvima. Karstno-pukotinske sredine zastupljene su devonskim krenjacima u slivu rijeke
Bistrice i eljeznice. Pukotinskim stijenama srednje transmisibilnosti pripadaju intruzivi (graniti) i
kiseli efuzivi (rioliti i kvarcporfiri) u podruju Rostovo, Vitina, Kruica, Fojnica, Kreevo, dok
vodonepropusne paleozojske i donjotrijaske stijenske mase ine podinu ovim akviferima. U
krenjako-dolomitskim masama sjeveroistono od Gornjeg Vakufa formirane su akumulacije
92
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
karstnog tipa, koje se prazne na snanim vrelima Bistrice (Krunica Qmin = 300 l/s, Qmax = 6 m3/s).
Poveane izdanosti dobro koreliraju sa padavinama, ali sa zakanjenjem. Oscilacije izdanosti
ovog vrela su znatne i nagle. Na kontaktu karbonata i efuziva pojavljuje se i drugo vrelo Bistrice
Qmin = 300 l/s. Qmax = 2,5 m3/s. Ovaj izvor prihranjuje se privilegiranim kanalom iz ponora u
podruju Jezera, dok ostale vode prihranjuju vrelo Dusinu (Q = 250 l/s). Iz jako ispucalih
metariolita juno od Viteza javlja se vrelo Kruice sa znaajnom akumulacijom podzemnih voda
formiranoj u stijenama pukotinske poroznosti. Izdanost ovog vrela iznosi Q = 600 l/s. Stalnost
izdanosti i povoljna kota izbijanja uvjetovali su pogodnost njenog koritenja za vodosnabdjevanje
Zenice i Viteza.
Vlai emernica (podsliv Bosne i Vrbasa):
Podruje planine Vlai i emernica zahvataju prostore geotektonske jedinice Bosanski fli sa
jedinstvenim tijelom Vlai emernica Manjaa. Najvei dio karbonatnih sedimenata izgrauju
srednji dio sliva Vrbasa, tj. od Jajca do Banja Luke. Kanjonasta dolina Vrbasa odvaja planinski
masiv emernice i Vlaia, dok lijevu obalu izgrauje Manjaa, a dalje na zapad i Zmijanje.
Osnovna stijenska karbonatna masa navedenih planina ima pripadnost donjokrednim, prelaznim
donja-gornja kreda karbonatnim sedimentima, gornjokrednim flinim sedimentima karbonatnog
tipa, te miocenskim sedimentima. Nepropusnu podinu ine trijaski dolomiti i vulkanogeni ladinik.
Duboku podinu izgrauju donjetrijaski i paleozojski klastiti. Na istonim dijelovima ovog podruja
- Vlai, nepropusnu podinu izgrauju i jursko-kredni flini sedimenti silicijskog tipa. Ukupna
debljina karbonatnih, uglavnom krenjakih sedimenata, iznosi do 1.200 m. Dio voda ovog vodnog
tijela otie u sliv Vrbasa, a dio u sliv Bosne. Jugoistoni dio ovog masiva (koji pripada Federaciji
BiH) drenira se na vrelu Plava voda (Qmin= 400 l/s) i Ba Bunar (Qmin=120 l/s) u sliv Bosne.
Pomenuta su samo najizdanija vrela ovog vodnog tijela, dok pored njih postoji i niz manjih preko
kojih se prazni ovaj karbonatni masiv.
Igman Bjelanica (podsliv Bosne):
Po fiziko-hemijskim karakteristikama (mineralizacija=04-667 mg/l; ukupna tvrdoa=1,48 do 7,76;
pH=7,85-8,95; temperatura 5,5 do 9,5 oC) vode iz ovog vodnog tijela odgovaraju Pravilniku o
kvalitetu vode za pie. Vode iz navedenih vrela se koriste za vodosnadijevanje stanovnitva
podruja Sarajeva. Vodno tijelo Igman-Bjelanica predstavlja jedinstven krenjako-dolomitski
blok, koji je na sjevero-istoku pokriven sedimentima Sarajevsko-zenikog bazena. Osnovni
kolektori su srednjetrijaski i gornjotrijaski krenjaci, krenjake bree i dolomiti. Prema
Sarajevskom polju krenjaci i dolomiti se sputaju du subparalelnih rasjeda (parketna struktura)
dinarskog pravca pruanja. U neposrednom obodnom dijelu Sarajevskog polja karbonati su
buenjem konstatirani na 50 - 70 m dubine u podruju Kovaa na 180 m, a u centralnim dijelovima
polja i preko 350 m. Ipak, ovo ukazuje na jaku diferenciranost paleoreljefa gornjomiocenskopliocenskih i kvartarnih sedimenata u ovom dijelu polja. Podinske barijere akumulacijama
podzemnih voda u ovoj jedinici ine donjotrijaski klastiti otkriveni na obodu Igmana i Bjelanice.
Krenjake i dolomitske stijene su karstificirane i odlikuju se izrazitom kavernoznom i
pukotinskom poroznou. Vodopropusnost im je jako velika u rasjednim zonama, a postoje
visokovodoproduktivni akviferi u vidu razbijenih izdani. Masivni dolomiti su slabije vodopropusni,
a srednjetrijaski pjeari i glinci ine meubarijere i esto bone prepreke pri kretanju podzemnih
voda. Kaverne i pukotine su esto ispunjene produktima troenja, naroito ispod Sarajevskog polja.
Izdani voda su razbijenog tipa, to se odraava na pojavljivanju brojnih vrela. Visoka karstifikacija
uvjetuje i brzu i duboku infiltraciju atmosferilija du dubokih rasjeda, tako da se moe sigurno rei
da je karstificiranost ispod nivoa lokalnih erozionih baza (i preko 1.000 m); na ovo ukazuju i pojave
uzlaznih izvora na obodu Sarajevskog polja u podnoju Igmana. Karakteristina je infiltracija
atmosferilija na povrinama terena ove dvije planine, dok se pranjenje izdani vri preko 20-ak
93
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
stalnih i povremenih izvora na obodu Sarajevskog polja, kao i u aluvijalni akvifer Sarajevskog
polja. Bilo je i pojave podzemnih voda pod pritiskom, tj. s pozitivnim pijezometarskim nivoom
prije poetka crpljenja u podruju Vrelo Bosne, to predstavlja snanu indikaciju izrazito dobre
hidraulike veze bjelaniko-igmanske karstne akumulacije s izdani aluvijalnih i terasnih ljunkova
i pijesaka Sarajevskog polja. Izraena je vertikalna i horizontalna zonalnost karstne izdani u dvije
zone: (i) iznad linije ruba Sarajevskog polja - podnoje Igmana od Krupca do Blauja, i (ii) ispod
ove linije u podzemlju Sarajevskog polja. U prvoj zoni (gornji dio akvifera) je razbijena izdan,
karstificiranost, brza cirkulacija s privilegiranim komunikacijama podzemnih tokova, dok je u
drugoj zoni (donji dio akvifera) izdan krovno sapeta vodonepropusnim sedimentima kvartara i
neogena s elastinim reimom i usporenim laminarnim kretanjem i vodozamjenom.
Interesantno je da pranjenje karstnog akvifera u podnoju Igmana na rubnoj liniji Sarajevskog
polja u zoni izvora Semizov bunar - Stojevac - Vrelo Bosne iznosi 90%, dok u drugoj zoni Kovai - Krupac istjee na izvorima svega 10% voda, mada su duine tih linija podjednake. Izdan je
u karstnom planinskom kompleksu veinom slobodna, dok je ispod Sarajevskog polja pod
pritiskom. Ovaj karstni kolektor je najvodoobilniji akvifer u irem podruju Sarajeva. Iz masiva
Bjelanice vode veim dijelom pripadaju slivu rijeke Bosne, a manjim slivu rijeke Neretve.
Vrelo Bosne, kao najznaajnije, ima sliv oko 140 km2, to je dokazano i trasiranjem poniruih voda
na Velikom polju, Sitnikoj lokvi, Radovoj vodi i kod Hrasnikog stana. Na osnovu osmatranja
vrelo Bosne ima Q = 1,5 - 18 m3/s, Krupac Qmin. = 25 l/s, Hrasniko vrelo Qmin = 60 l/s, Semizov
bunar Qmin = 50 l/s, Stojevac Qmin = 30 l/s. Pored ovih izvora, po obodu bjelaniko-igmanske
jedinice javlja se vei broj izvora s Q = 5 - 20 l/s. Znaajna su i visoko prelivna povremena vrela
Megara, Bunica, Ruevik i dr. Izvorite Vrelo Bosne ima razbijena izvorita s difuznim istjecanjem
na irem prostoru - tako Vrelo Bosne ima povrinu cca 60 ha, Stojevac cca 35 ha, Semizov bunar
30 ha. Minimalni proticaj Vrela Bosne je desetak puta vei od istog proticaja sliva svih ostalih vrela
u podnoju Igmana, jer su privilegirani pravci kretanja podzemnih voda prema Vrelu Bosne, to je
dokazano trasiranjem poniruih voda. One su se sve pojavile na potezu Semizov bunar - Vrelo
Bosne i u buotinama koje su ule u krenjake u polju (B-11, F-6), a nijedno bojenje nije dalo boju
na vrelima na liniji Kovai - Krupac. Izvorske vode pripadaju HCO3-Ca(Mg) tipu voda, 400 mg/l i
srednje tvrdoe oko 120 dH, a pH im je 7 - 8,5.
Sjeverna Majevica:
Na sjevernom obodu Majevice, na potezu Bosanska Bijela-Maoa-Koraj izdvojeni su badenski
sprudni i subsprudni krenjaci debljine 50-150 m. U ovim krenjacima je formiran akvifer u ijoj se
podini nalaze vodonepropusne stijene paleocen-eocenske starosti. Krovinu ovih akvifera ine
takodjer vodonepropusni sedimenti panona. Po dubini zalijeganja, ovaj akvifer je ogranien zbog
postepenog prelaza u laporovito-glinoviti razvoj badena. Prihranjivanje akvifera u prirodnim
uslovima vri se infiltracijom na karstifikovanim povrinama i lokalno infiltracijom povrinskih
tokova u zonama teenja preko krenjaka. Pravci kretanja podzemnih voda su usmjereni od juga ka
sjeveru. U prirodnim uslovima izrazite drenane zone su utvrdjene na slijedeim lokalitetima:
Domai (rijeka Tinja), trepci-Donji Zovik (rijeka Zovica, Bosanska Bijela i Maoa, medjutim
podruju Federacije pripada samo lokalitet Domai sa bilansnim rezervama 0,120 m3/s.
Stupari (podsliv Bosne):
U slivu gornjeg toka rijeke Gostelje i junog oboda Sprekog polja u trijaskim krenjacima,
formirane su dobro vodoobilne akumulacije podzemnih voda, esto odvojene bonim barairanjem
serpentinita i melana. Karakterizira ih izrazita neravnomjernost izdanosti. Vaniji izdanci
podzemnih voda su vrela Zatoe (Qmin = 60 l/s), Sedam vrela (Qmin = 70 l/s), Studenica (Qmin = 60
l/s), Tarevica (Q = 20 600 l/s). Trijaski akviferi u brojnim dijelovima ovih terena su prekriveni
94
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
melanom, tako da se prihranjivanje vrela vri cirkulacijom podzemnih voda ispod melana, kroz
rasjedne zone u trijaskim krenjacima. Sa navedenih vrela se u minimumu zahvata 120-150 l/s, a u
maksimumu oko 300 l/s. Procjenjuje se da bi se dodatnim tehnikim rjeenjima moglo zahvatiti jo
minimalno 50 l/s podzemne vode.
Toplice (podsliv Bosne):
Na lokalitetu Toplice kod ivinica izdvojeno je vodno tijelo u trijaskim krenjacima. Karstifikovani
i jako tektonizirani krenjaci, u spreanskoj rasjednoj zoni, nalaze se na kontaktu sa
vodonepropusnim ofiolitnim melanom. Iz ovog vodnog tijela (Qmax=250 l/s i Qmin=160 l/s) za
potrebe vodosnabdijevanja, sa tri bunara se zahvata u maksimumu 200 l/s, a u minimumu oko 140
l/s termalne vode temperature 24oC.
Graanica kod ivinica:
Istono od ivinica, zahvaen je tipini karstni izvor iz trijaskih krenjaka kojima se u podini nalaze
vodonepropusne stijene ofiolitne zone. Kapacitet izvorita je 40-60 l/s.
Pljeevica (podsliv Une - prekogranino vodno tijelo):
U neposrednom podslivu rijeke Une (sjeverozapadna Bosna) prazni se velika kraka akumulacija
Pljeevica, na silazno-preljevnim vrelima kao to je navedeno u narednoj tabeli:
Br.
Izvor - lokacija
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Klokot-Biha
Panjak - Biha
Ilijia vrelo
Bistrica
Privilica-Biha
egar
Dobrenica-Lohovo
Peina 1-Vedro polje
Peina-Vedro polje
Smiljanovac
Djakulin - Loskun
Crno-Nebljusi
Draga Kulen Vakuf
Toplica Klisa
15.
Ostrovica-Kulen Vakuf
Tabela 2.2.3: Vrela podsliva rijeke Une
Qmin
l/s
2.000
5
100
15
30
6
230
3
0
1
180
1.200
30
60
750
Qmax
l/s
70.000
400
250
100
2.000
1.000
5.000
10
1.000
5
4 800
2.000
500
11
1.000
12.000
Korisnik
Biha
Biha
Biha
Biha
Biha
Donji Lapac, Kulen Vakuf
Vrelo Ostrovica i vrela na rubu Bihakog polja uslovljena su postojanjem baze karstifikacije,
odnosno pojavom izdanaka verfenskih izolatora (Ostrovica), bonom baraom neogena (Bihako
polje). Ukupna povrina ovog vodnog tijela je 108 km2. Vodno tijelo Pljeevica je reprezent
osjetljivog i ranjivog karstnog okolia sa razliitim negativnim uticajem zagadjenja na kvalitet
podzemnih voda. Pljeevica je holokarstni sistem sa prekinutim akviferima koji su jedinstveni sa
susjednom Likom u Republici Hrvatskoj i zbog toga ga treba zajedniki istraivati. Prihranjivanje
vodnog tijela Pljeevica se vri preko ponora Gornjeg i Donjeg Lapca i Mazinskog polja (vrelo
Ostrovica kod Kulen Vakufa), zatim iz terena izmedju Krbavskog, Bijelog i Korenikog polja
(vrelima od Klokota do Dobrenice u Bihakom polju). Maksimalna izdanost svih vrela na ovom
potezu iznosi preko 80 m3/s, a koeficijent neravnomjernosti Qmax/Qmin = 30.
95
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
Velika Kladua-Cazin-Buim (podsliv Une):

Na podruju Velika KladuaCazin-Buim izdvojeno je jedno veliko vodno tijelo sa akviferom
karstno-pukotinske poroznosti u trijaskim krenjacima i dolomitima. U ovom vodnom tijelu,
bilansnih rezervi 0,420 m3/s, izdvojena su slijedea vrela:
na podruju Cazina: Vignjevii (Qmin=80 l/s; Qmax=100 l/s), Mutnik (Qmin=50 l/s; Qmax=75 l/s),
oralii (Q=42 l/s); Stovrela (Qmin=7 l/s; Qmax=10 l/s) i Pajia potok (Q=30 l/s),
na podruju Velike Kladue: Kurkulja (Q=70-130 l/s); Dabravine 1 (Q=30-50 l/s); Dabravine 2
(Q=40-70 l/s); Ibriimovac (Q=20-35 l/s) i Slapnica (Qmin=30 l/s; Qmax=40 l/s)
na podruju Buima: Musii (Q=15 l/s) i Kamenica (Q=2 l/s).
Grme Srnetica Vitorog (podsliv Une i Sane):

U prostranom i monom karstnom masivu Grmea egzistiraju veoma vodoobilne akumulacije
podzemnih voda, koje se iz ovog prostora raspodjeljuju u tri pravca: 1) ka slivu Une ( vrelo
Krunica), 2) slivu Sane (vrela Dabra i Zdene) i 3) slivu Sanice (vrela Sanice i Koranice). Krunica
(1,2 m3/s) i Crno Jezero (0,080 m3/s) vrela s desne strana Une dreniraju iroki karstni prostor
krednih krenjaka od Bosansko petrovake depresije prema Lipi. Ova vrela imaju veoma
neravnomjernu izdanost (Qmax : Qmin = 100 : 1). Ovo razdvajanje uvjetovano je pojavom flinih
pokrovnih slabovodopropusnih masa, kao i antiklinalom Bosanskog Petrovca u ijem jezgru su
vodonepropusni dolomiti. Kontinualne karstne sredine Grmea, Bravskog, Srnetice, sjeveroistonih
padina Klekovae, Vitoroga, dijela Glamokog i Kuprekog polja posjeduju velike akumulacije
podzemnih voda. Njihovo prihranjivanje je difuzno i koncentrirano, a pranjenje omogueno na
vie snanih vrela. To su vrela Zdene, Dabra, Sanice, Koranice, Ribnika, Sane, vrela Plive i Janja.
Vrela Sanice (Qmin = 0,45 m3/s) i Koranice (Qmin = 0,36 m3/s) predstavljaju izdanke velike
akumulacije podzemnih voda formirane u istonim dijelovima planine Grme i irem podruju
Bosanski Petrovac Bravsko. Sliv ovih vrela iznosi oko 500 km2. Izvori su uslovljeni dubokim
denudaciono-erozionim zasjekom u krenjacima, koji je dosegao do svoje nepropusne podine, tako
da permotrijaski sedimenti ine podinsku i bonu barijeru i uslovljavaju pranjenje podzemnih
voda. Ova dva izvora predstavljaju praktiki jedno ire izvorite, ali je interesantno da dosadanjim
bojenjima, boja sa ponora nikada nije indicirana na vrelu Koranice. Na vrelima Dabra (Qmin = 0,4
m3/s, Qsr = 3,4 m3/s, Qmax = 70 m3/s) i Zdene (Qmin = 0,2 m3/s, Qmax = 5 m3/s) izlijevaju se
akumulacije istonog dijela Grmea i Jelainovake depresije. Vododjelnicu prema slivu Sanice ini
antiklinala trijasa i jure izgradjena od dolomita u podruju Sanike rijeke. Jelainovako polje (polje
Luci Palanke) za visokih voda je plavljeno izlijevanjem grmeke akumulacije na mnogim
povremenim vrelima od kojih je najsnanije Oko (Qmax = 50 m3/s).
Unac (podsliv Une):
Vodno tijelo Unac na sjeveru je razgranieno od vodnog tijela Grme-Srnetica-Vitorog dolomitima
trijasa i jure, koji u podruju Bos. Petrovac Drini Potoci Popovii Glamoko polje, ine
jednu sloenu antiklinalu. Sa juga je odvajaju od sliva Krke i Cetine dolomiti Jadovnika, Tieva i
atora. U podruju Bosanskog Petrovca ponori na jugozapadnom krilu antiklinale (Smoljani,
Drini, Kecmanska Slatina, Potoci, Koluni, a vjerojatno i ponori u Lipi) komuniciraju prema slivu
Unca i Une, kao i vode sa planina Otrelja, Klekovae, Lunjevae i dr. U svom gornjem toku rijeka
Unac za vrijeme malih voda gubi vode u brojnim ponornim zonama u svom koritu. Neposredno
pred uviranje minimalni proticaji iznose Q = 50 150 l/s. Za vrijeme viih vodostaja u zaleu
96
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
karsta vode iz masiva Lunjevae, Klekovae i Otrelja izlijevaju se na povremenim vrelima Otrica,
Titova Peina i Okovir kod Drvara, a za niih vodostaja gravitiraju uglavnom ka snanom izdanku
Crnom Vrelu kod Martin Broda (Qmin = 4,5 m3/s). Kod Bastasa Unac prima stalno vrelo Bastaicu
(Qmin = 0,08 m3/s) koje ima ove elemente izdanosti Qmin : Qsr : Qmax = 1 : 40 : 120. Maksimalni
proticaji Unca kod Martin Broda iznose Qmax = 270 m3/s. Vrelu Bastaice djelimino pritjeu vode
iz ponora u Resanovcima (ponornica Struga), a drugi dio voda komunicira sa vrelom Krke (pritok
Une). Odnosi izdanosti ukazuju na niske retenzione sposobnosti masiva Kamenice, emu je uzrok i
postojei privilegirani put disponiran rasjedom. Postanak vrela Bastaice uslovljen je vie lokalnom
erozionom bazom, a manje barairanjem neogena drvarske kotline.
Crno Vrelo, najsnanije vrelo u vodnom tijelu Unac, za minimalnih voda drenira, u stvari, sliv
itavog Unca. Brojna bojenja estavela i ponora (Otrica, Mokronoge, Koluni), pokazala su vezu sa
ovim vrelom.
Sklop Graanica:
U donjopaleogenim karstifikovanim i ispucalim krenjacima, na lokalitetu Sklop, zahvaeno je
eksploatacionim bunarima podzemna voda za vodosanbdijevanje Graanice. Minimalni kapacitet je
15 l/s.
Mionica:
Na lokalitetu Miocina u gornjemiocenskim krenjacima zahvaene su podzemne vode minimalne
izdanosti 25 l/s.
Milkino Vrelo kod Breze:
Eksploatacionim bunarom u gornjokredim karebonatnim, karstifikovanim i jako ispucalim breama,
utvrdjene su vode minimalne izdanosti 16 l/s koja se koristi za vodosnabdjevanje Breze.
Oevja kod Varea:
Iz karbonatnih srednjetrijaskih stijena planine Zvijezde izlijevaju se izvori Oevja (Qmin=280 l/s);
Orlja (Qmin=80 l/s) i Ponikve (Qmin 20 l/s). Za vodosnabdjevanje Varea zahvaeno je vrelo
Oevija kapaciteta 40 l/s.
Izron Suha:
Za vodosnabdjevanje Zavidovia uradjen je vodozahvat kapaciteta 160 l/s.
Moanica-Crnil kod Sarajeva:
U trijaskim ispucalim i kavernoznim krenjacima utvrdjena je minimalna izdanost 90 l/s.
Buci kod Visokog:
U ispucalim kavernoznim Lavanskim konglomeratima, na lokalitetu Buci, utvrdjene je minimalna
izdanost od 53 l/s.
Tocila:
Na sjevernom obodu planine Vranice u devonskim karbonatima utvrdjena je minimalna izdanost
od 105 l/s.
Poarna:
U sjeveroistonom obodu planine Vranice, u devonskim krenjacima, hidrogeolokim
istraivanjima utvrdjena je veoma kvalitetna voda kapaciteta Qmin=70 l/s.
97
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
Arapka-Budget:
Za vodosnabdjevanje podruja Bugojna zahvaen je izvor Arapka-Budget kapaciteta Qmin=10 l/s.
Ostala izvorita:
Slivu rijeke Bosne pripadaju mnogobrojni izvori u karstno-pukotinskim akviferima, koji se koriste
za vodosnabdjevanje stanovnitva, na podurju Kreevo-Fojnica, Tarina,Kladanja, Kakanj-Zenica,
Viteza, Novog Travnika i Olova. Prema dostupnim podacima ukupne zahvaene koliine su: Novi
Travnik (Qmin=88 l/s), Vitez (Qmin=86 l/s), Vogoa-Ilija (Qmin=121 l/s), Kakanj-Zenica
(Qmin=345 l/s), Kladanj (Qmin=59 l/s),Olovo (Qmin=60 l/s), Kreevo-Fojnica (Qmin=79 l/s) to
predstavlja 838 l/s (0,838 m3/s).
Na slijedeoj tabeli se daje pregled rezervi podzemnih voda Vodnog podruja rijeke Save iz
pukotinsko karstnih sredina.
98
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
R.br.
1
3
4
5
6
7
8
9
10
11.
12
13
14
15
16
17
18
19
20
20
Naziv
Vodnog tijela
Kategorija
D 1 + D2
Bilansne
rezerve
m3/s
1,277
Ukupne
rezerve
m3/s
2,137
C1
C2
a)podsliv Vrbas
0,077
0,270
0,550
0,440
0,270
0,897
1,607
b)podsliv Bosna
0,150
0,170
0,060
0,060
0,090
0,380
0,530
0,410
1,230
1,910
Vranica(ukupno)
Vlaiemernica
b)podsliv Bosna
0,550
0,330
0,350
0,270
IgmanBjelanica
Stupari
Toplice
Graanica kod
ivinica
Pljeevica
Velika KladuaCazin-Buim
Grme-SrneticaVitorog -ukupno
0,520
0,380
0,910
1,270
0,640
1,810
3,720
0,120
0,150
0,020
0,030
0,040
-
0,030
0,020
0,020
-
0,050
0,050
-
0,150
0,220
0,040
0,200
0,270
0,040
0,150
0,200
0,390
0,030
2,100
0,190
2,400
1,560
2,640
0,420
6,600
0,420
3,639
7,668
a)podsliv Sane
0,140
0,318
1,980
1,250
1,550
2,439
5238
b)podsliv Une
Unac
0,30
0,560
1,200
1,650
0,880
1,460
0,350
0,560
1,200
2,240
2,430
4,260
0,050
0,015
0,025
0,016
0,150
0,015
0,025
0,016
0,230
Sklop Graanica
Mionica
Milkino Vrelo
Oevja
kod
Varea
Izron Suha
Buci
kod
Visokog
Tocila
Poarna
Arapka Budget
Sjeverna
Majevica
Ostala izvorita
0,015
0,025
0,016
0,60
0,090
0,030
0,090
0,053
0,060
0,160
0,053
0,160
0,053
0,070
0,070
0,005
0,035
0,105
0,070
0,010
0,120
0,105
0,070
0,070
0,200
0,050
0,035
0,005
0,085
0,170
0,259
0,080
0,479
1,093
Ukupno 14,869
29,262
Tabela 2.2.4: Pregled rezervi podzemne vode formiranih u okviru stijenskih masa sa kavernozno-pukotinskom
poroznou Vodno podruje rijeke Save
99
Maj 2009.
0,174
0,440

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
2.2.3.1.2.
Vodnom podruju Jadranskog mora pripadaju slivovi rijeka Neretve, Cetine i Krke. Sliv Neretve
zahvata povrinu od oko 7780 km2. Od izvorita kod emernog pa do Jablanice, Neretva protjee
graninom zonom izmedju Vanjskih Dinarida (karbonatna platforma), Bosanskog flia i Alohtonih
paleozojsko-trijaskih kompleksa. Kod Jablanice zauzima pravac skoro sjever-jug i prolazi kroz
karbonatnu platformu sve do ua u Jadransko more. Cjelokupno podruje sliva pripada
karbonatnoj platformi Dinarida (Vanjski Dinaridi) sa izraenom karstifikacijom, stepenastim
pranjenjem podzemnih voda sa hipsometrijski vie poloenih karstnih polja. Sliv Krke pripada
jedan manji dio podruja planine Ilice i dio karsta oko Bosanskog Grahova.
Sliv Neretve:
U slivu Neretve izdvojena su velika vodna tijela sa znaajnom koliinom podzemnih voda, kako je
navedeno u slijedeoj tabeli:
r.br.
1
2
3
4
5
6
7
8
Naziv
Tribistovo-Posuje-Grude
Klobuk-Vitina-Tihaljina
Mostarsko blato
Radobolja-Studenci
Prenj
Drenica
vrsnica
Vele
Neum
Povrina m2
259.673.736,2
544.967.986,7
233.759.032,2
449.805.344,4
45.324.3919
71.242.042,96
251.501.230,7
294.790.303,5
211.539.173,6
100
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
R.br.
1
Naziv
Vodnog tijela
TribistovoPosuje-Grude
a)Grudsko Vrelo
b)Tribistovo
TihaljinaKlobuk-Studenci
a)Klobuk
b)Studenci
c)Tihaljina
d)VrioticaVitina
Mostarsko Blato
a)Crno Oko
b) Arape Mlini
c)Jasenice
C1
C2
D 1 + D2
0,040
0,030
0,050
0,030
0,060
0,030
0,050
0,050
Bilansne
rezerve
m3/s
0,240
Ukupne
rezerve
m3/s
0,250
0,150
0,090
0,250
3,290
9,470
0,120
0,770
0,800
0,550
2,000
0,930
0,200
1,680
0,550
0,450
1,690
0,550
3,680
3,170
1,200
0,250
0,010
0,300
0,550
0,500
0,750
0,150
0,300
0,220
0,320
1,050
1,310
1,420
1,930
0,010
0,400
0,030
0,120
0,260
0,140
0,350
0,150
0,050
0,100
0,150
0,050
0,120
0,660
0,170
0,480
0,960
0,270
0,700
4,800
6,360
RadoboljaStudenac
a)Studenac
0,850
0,720
0,430
0,300
0,300
2,000
2,600
b)Vrelo
Radobolje
0,120
0,100
0,070
0,100
0,100
0,290
0,490
c)Vrelo Litice
0,500
1,500
0,400
0,300
0,300
2,400
3,000
d)Vrelo
Crnanice
0,030
0,040
0,040
0,050
0,070
0,160
e)Vrelo vati
0,010
0,030
0,020
0,050
0,040
0,110
0,600
0,250
0,250
0,600
1,100
0,120
0,050
0,030
0,150
0,230
1,610
3,410
Prenj
Drenica
vrsnica
Kategorija
0,030
a)Veliki Praporac
0,030
0,100
0,340
0,200
0,470
0,870
b)Mali Praporac
0,030
0,050
0,060
0,100
0,140
0,540
c)Crno Vrelo
Vele
0,200
0,800
0,500
0,500
1,000
3,810
2,000
7,710
a)Vrelo Bune
0,300
2,000
1,000
0,500
2,300
3,800
b)Vrelo Bunice
0,100
0,690
1,000
0,400
0,790
2,190
c)Vrelo Bregave
0,120
0,200
0,250
0,500
0,570
1,570
Ukupno:
0,150
16,470
0,150
31,480
d)Bonjaci
0,050
0,100
Tabela 2.2.5. Pregled rezervi podzemne vode formiranih u okviru stijenskih masa kavernozno-pukotinskom poroznou
(sliv Neretve)
101
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
Mostarsko Blato:
Karstnom polju, Mostarsko Blato, pripadaju vrela koja se javljaju u dolini rijeke Neretve: Jasenica,
Crno Oko i Arape Mlin.
Crno Oko je tipino uzlazno sifonsko vrelo koje izbija iz vrtae prenika 7 m (Slikovi, 1983).
Dubina vrtae je vea od 10 m, a dalje se protee peinski. Poto vrelo izbija na nioj koti od rijeke
Neretve i prelijeva se preko aluvijalnog praga 0,5 iznad korita Neretve to postoji mogunost
plavljenja. Vrelo Arape Mlin se nalazi na desnoj strani Neretve u selu itomisli, na udaljenosti od
oko 20 m od obale.
Radobolja-Studenac:
Dreniranjem karstnog masiva planine abulje, na njenom jugoistonom obodu, istiu vrela
Radobolje i Studenca. Ova vrela su veoma vana jer se iz njih vri vodosnabdjevanje grada
Mostara. Istranim buotinama i bunarima utvrdjeno je da je vrelo Studenac sifonskog tipa i da se
dijelom prihranjuje iz rijeke Neretve. Jugozapadno od abulje nalazi se vrelo Litice, Crnanice i
vrelo ivati.Na osnovu dosadanjih istraivanja koliine vode su slijedee:
Vrelo Litica je razbijeno izvorite koje istie iz dolomita u zoni 200 m sa ukupnom minimalnom
izdanou od 3,2 m3/s. Izdanost Grubeia vrela, koje je glavno vrelo Litice iznosila je 5 m3/s
(Komatina, 1975) a Bilog vrela (oko 100 uzvodno od Grubeia vrela) oko 1,5 m3/s. Vrelo
Crnanice i ivatia se nalaze u graninoj zoni prema Mostarskom Blatu.
Prenj:
Podzemne vode sa planine Prenj izlijevaju se na Salakovakim vrelima kapaciteta Qmin=3,000
m3/s. Istranim radovima za HE Salakovac dokazano je da zbog velike karstifikacije, nakon
punjenja akumulacije, kroz lijevi bok brane otjee 33-36 m3/s. Instalisani kapacitet za koritenje je
14 l/s.
Drenica:
Vrelo Dreanke je karstno vrelo, koje karakteriu velike oscilacije izdanosti. Osmatranjima koja su
izvedena u periodu 1979-1981 godine (Slikovi, 1983), ustanovljene su slijedee vrijednosti:
minimalna izdanost vrela iznosi Qmin.=0,15 m3/s, dok je dozvoljena eksploatacija vrela
12,6x106 m3/s.
vrsnica:
Sa desne strane toka rijeke Neretve, u podnoju planine vrsnice, pojavljuju se tri vea vrela:
Veliki Praporac, Mali Praporac i Crno vrelo. To su tipina karstna vrela, niske mineralizacije i sa
malim sadrajem sulfata. Prihranjivanje se uglavnom vri sa planine vrsnice, dok se jednim
dijelom Crno vrelo prihranjuje putem ponora iz Blidinjeg jezera. Kapaciteti i rezerve navedenih
vrela su slijedei: minimalna izdanost vrela iznosi 1,34 m3/s, dok su dozvoljene eksploatacije
42,21x106 m3/s.
Vele:
102
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
Vodno tijelo Vele, prazni se preko vrela Bune i Bunice. Medjutim potrebno je naglasiti da se ova
vrela najveim dijelom prihranjuju iz Nevesinjskog polja. Ukupno bilansne rezerve iznose
7,55 m3/s.
Na slijedeoj tabeli se daje pregled rezervi podzemnih voda, u pukotinsko karstnim sredinama, na
prostoru sliva rijeke Neretve.
Slivu Neretve pripada i izvorita Krupi kapaciteta Qmin=200 l/s tako da su bilansne rezerve
23,992 m3/s.
Sliv Cetine:
Podruje prihranjivanja vrela Cetine je tipino karstno, u okviru koga vode izlaze na povrinu
slijedeih krakih polja: Kupreko, Glamoko, Buko Blato, ujiko, Duvanjsko, Livanjsko i
Sinjsko polje. U sklopu sliva izdvojena su slijedea vodna tijele podzemne vode:
r.br.
1
2
3
4
Povrina m2
285.953.479,0
395.007.435,2
643.805.648,3
205.785.289,2
Naziv
Kupres
Staretina
Ljubua
Jugoistono od Bukog blata
Kupres:
Vodno tijelo obuhvata juni dio Kuprekog polja i planine Hrbinje. Ponori potoka Mila daju vode
povremenim vrelima ujice (Veliki i Mali Stranj i stalnom vrelu Valerica=320 l/s). Na obodu ovog
vodnog tijela (u Duvanjskom polju) zahvaene su vode na lokalitetu Ostroac-40 l/s i Letka-20 l/s.
Staretina:
Na sjeveroistonom obodu Livanjskog polja javljaju se znaajna vrela, koja bi pripadala velikom
vodnom tijelu planine Staretine, i to Duman, abljak i Sturba.
Sjeverozapadno od Livna nalaze se samo povremena vrela i estavele od kojih su najznaajnije
estavele u Bastasima, Kobiliu i Vrbici.
Ljubua:
U jugozapadnom obodu planine (koji pripada slivu rijeke Cetine) Ljubue zahvaena su slijedea
izvorita: Mandino selo i Letka.
U krajnjem sjeveroistonom obodu ove planine nalazi se izvorite Krupi izdanosti Qmin= 200 l/s
koje pripada slivu rijeke Neretve.
Duvanjsko i Glamoko polje:
U jugozapadnom dijelu vodnog tijela Grme-Srnetica-Vitorog, u neogenim sedimentima, nalaze se
izvorita koja pripadaju slivu Cetine i to. Balakaglija (Qmin=8 l/s), Suhalj (Qmin=15 l/s) i Vrba
103
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
(Qmin=27 l/s). Takodjer u Duvanjskom polju su u neogenim naslagama izbueni bunari i zahvaeni
izvori ukupnog kapaciteta Qmin=50 l/s .
Na slijedeoj tabeli daje se ukupni pregled rezervi podzemnih voda, u pukotinsko karstnim
sredinama, za sliv Cetine.
r.br.
1
Naziv
Vodnog tijela
Kupres (vrelo
Ostroac i
Volaricauica)
Staretina
Kategorija
A
0,020
C1
C2
D 1 + D2
0,340
0,210
0,300
Bilansne
rezerve
m3/s
0,360
Ukupne
rezerve
m3/s
0,870
1,770
3,350
0,050
a)Duman
0,120
b)abljak
c)Sturba
Ljubua
Mandino selo i
Letka
Jugoistono od
Bukog blasta
Duvansko i
Glamoko polje
a)Vrelo Vrbe
b)Vrela
Duvanjskog polja
3
4
5
0,200
0,020
0,010
0,280
0,250
0,050
0,450
0,750
0,120
0,180
0,100
0,120
0,400
1,000
0,300
0,700
1,200
0,030
2,200
0,030
0,076
0,076
0,065
0,115
0,076
0,010
0,020
0,010
0,010
0,030
0,050
0,020
0,015
0,015
0,015
0,035
0,065
2,301
4,461
Bilansne
rezerve
m3/s
2,140
0,660
0,227
3,310
Ukupne
rezerve
m3/s
2,740
0,890
0,297
3,927
Bilansne
rezerve
m3/s
Ukupne
rezerve
m3/s
0,400
1,050
Ukupno:
Tabela 2.2.6: Pregled rezervi u akviferima karstno-pukotinske proznosti (sliv Cetine)
2.2.4.
Zbirni bilans rezervi podzemnih voda
2.2.4.1.Intergranularni akviferi
R.br.
1
2
3
Naziv
Vodnog tijela
Kategorija
A
C1
C2
Podsliv Bosne
Podsliv Spree
Nep. sliv Save
0,960
0,330
0,148
0,350
-
0,830
0,100
0,079
0,600
0,230
0,070
D 1 + D2
Ukupno:

R.br.
1
Naziv
Vodnog tijela
Sliv Neretve
(podruje
Gabele i
Neuma)
Kategorija
A
0,100
C1
C2
0,300
0,150
104
Maj 2009.
D 1 + D2
0,500

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
2.2.4.2.Karstno-pukotinski akviferi
R.br.
1
2
3
4
Naziv
Vodnog tijela
Kategorija
A
C1
C2
Podsliv Bosne
Podsliv Une
Podsliv Sane
Podsliv Vrbasa
1,724
0.650
0,140
0,077
1,215
0,980
0,318
0,270
1,555
5,14
1,980
0,550
1,650
4,740
1,250
0,440
D 1 + D2
1,290
2,470
1,550
0,270
Ukupno
Bilansne
rezerve
m3/s
4,494
6,770
2,438
0,897
14,599
Ukupne
rezerve
m3/s
7,434
13,980
5,238
1,607
28,259
Ukupne
rezerve
m3/s
31,480

Naziv
Vodnog tijela
Kategorija
A
C1
C2
Sliv Neretve
1,980
5,42
9,070
8,140
6,870
Bilansne
rezerve
m3/s
16,470
Sliv Cetine
0,156
0,370
1,775
0,975
1,185
2,301
4,461
18,771
35,941
R.br.
D 1 + D2
Ukupno:
Zbirni bilans rezervi podzemnih voda F BiH
VP r.
Save_intergranularni
akvifer; 3,31; (7%)
VP Jadranskog mora pukotinsko karstni

akvifer; 25,65; (57%)
VP r.
Save_pukotinsko
karstni akvifer;
16,107; (36%)
Slika 2.2.2: Grafika interpretacija zbirnog bilansa podzemnih voda Federacije BiH
2.2.5.
Mineralne, termalne i termomineralne vode
Mineralne, termalne i termomineralne vode Federacije Bosne i Hercegovine, kao obnovljivi resursi,
imaju znaajnu ulogu u privrednom i drutvenom ivotu entiteta sa stanovita ekolokog i
ekonomski odrivog istraivanja, koritenja i njihove zatite. Predmetne vode imaju irok dijapazon
primjene u balneologiji, medicini, rekreaciji, sportu, turizmu, flairanju voda, ekstrakciji soli i
plinova iz voda, za vodosnabdjevanje, koritenje toplinske energije voda, upoznavanje geolokih
elemenata, unapreivanju balneoloko medicinskih znanstvenih metoda. Uz ovo u Federaciji BiH
postoje tipovi veoma efektivnih voda, specifinog fiziko-kemizma kakvih nema u irim prostorima
Balkana, to takoe opravdava istraivanja.
Ove vode predstavljaju izuzetno prirodno blago, koje se moe koristiti u raznim privrednim
djelatnostima, ali i za izvoz pitkih, mineralnih i ljekovitih voda. BiH daleko zaostaje za drugim
105
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
razvijenim zemljama u pogledu polivalentnog istraivanja i koritenja voda te je evidentna potreba

rada na ovom zadatku sa strunog, naunog i aplikativnog aspekta. ak je i proizvodnja flairanih
mineralnih voda u BiH 10 do 20 puta manja u odnosu na susjedne zemlje Hrvatsku i Srbiju, dok je
izvoz iz BiH skoro zanemarljiv.
Kako je koritenje voda usko vezano sa stupnjem njihove istraenosti, to samo poznavajui
kompleksno sve znaajke voda, moemo odrediti optimalni nain zahvatanja, reim koritenja,
pravilnu zatitu i polivalentnu primjenu. Kao obnovljivi alternativni prirodni resursi i supstituenti
klasinih energenata, vode imaju irok opseg aplikacije u razliitim granama gospodarstva, od lijeka
do energenta. Postojanje ovih nedovoljno istraenih ali esto veoma vodoobilnih resursa zahtijeva
provoenje multidisciplinarnih i faznih istraivanja, kako bi se polivalentno i optimalno koristili.
Mineralne, termalne i termomineralne vode Federacije Bosne i Hercegovine postoje na brojnim
nalazitima u vidu prirodnih pojava izvora i umjetnih objekata kopani bunari, buotine i bueni
bunari na 163 nalazita od ega su najbrojnije mineralne vode. U Bosni i Hercegovini posljednjih
50-ak godina intenzivirana su polidisciplinarna i fazna istraivanja i zahvatanja na brojnim leitima
mineralnih, termalnih i termomineralnih voda i dobijeni veliki kapaciteti kvalitetnih i efektivnih
voda; utvrdjene su njihove indikacije i iroki dijapazon primjene.
2.2.5.1.Osnovni podaci
U Federaciji BiH ima 163 nalazita leita mineralnih, termalnih i termomineralnih voda, od ega
101 mineralnih, 39 termalnih i 23 termomineralnih voda; najbrojnije su mineralne vode, zatim
termalne i termomineralne. Mineralne vode samo s izvorima su najbrojnije (82), zatim termalne
vode (18), od termomineralnih samo (6), to znai, da su termomineralne vode najistraenije
buenjem. Na 92 leita mineralnih voda s izvorima postoji 130 izvora, na 29 leita termalnih voda
postoji 60 izvora, a na 15 leita termomineralnih voda ima 44 izvora. Buenje je provodjeno na 56
leita, od ega na 26 leita na kojima nije bilo izvora, ukupan broj buotina iznosi 134. Od 101
nalazita mineralnih voda bueno je na svega 19, od 39 leita termalnih voda bueno je na 20
leita, a od 23 termomineralnih leita na 17 leita je bueno. Bolje su istraene termomineralne
vode manje temperature od 400C od onih iznad 400C. Vie temperirane vode su istraivane pri
naftnim buenjima prije 25 i vie godina i to je razlog njihove nie istraenosti.
Ukupna izdanost predmetnih ovih voda iznosi 5230 l/s, od ega najveu izdanost imaju mineralne
vode (3780 l/s), ali u ovom iznosu uestvuje samo izvor Klokun s 3600 l/s u minimumu,
termomineralne vode imaju najmanju izdanost (600 l/s). Izdanosti se odnose na minimalne
eksploatabilne kapacitete leita. Ako se izuzme Klokun ukupna izdanost mineralnih voda je
najnia, anajvea je termalnih voda. Na svim leitima na kojima su provedena pozitivna buenja su
dobijene vee izdanosti na buotinama u odnosu na izvore. Iz ovog pregleda se moe uoiti nizak
stupanj istraenosti svih vrsta voda te da su termomineralne vode na najviem stupnju istraenosti,
dok su mineralne vode najmanje istraene. Mineralne, termalne i termomineralne vode Federacije
Bosne i Hercegovine postoje na brojnim nalazitima u vidu prirodnih pojava izvora i umjetnih
objekata kopani bunari, buotine i bueni bunari, kako je navedeno u slijedeoj tabeli i prikazano
na slici.
106
Maj 2009.

2. STANJE VODA
2.2. PODZEMNE VODE
Tip voda
Mineralne
Termalne
Termomineralne
Ukupno
Broj leita s
izvorima (na
kojima nema
busotina)
82
18
6
106
Broj leita s
izvorima i
buotinama
10
11
9
30
Ukupan
broj
izvora
Ukupan
broj
buotina
130
60
44
234
37
42
55
134
Broj leita s
buotinama (na
kojima nema
izvora)
Ukupno
leita
9
9
8
26
Tabela 2.2.7: Osnovni podaci o leitima voda, izvorima i buotinama
Slika 2.2.3: Prikaz lokacija nalazita mineralnih, termalnih i termomineralnih voda u Federaciji BiH
107
Maj 2009.
101
38
23
162
Ukupna
Izdanost
buotina i
izvora, l/s
3780
1450
600
5830

3.STANJE U PODRUJU UPRAVLJANJA VODAMA
3.1. PRAVNI OKVIR UPRAVLJANJA VODAMA
3. Stanje u podruju upravljanja vodama

3.1.
3.1.1.
Pravni okvir upravljanja vodama u Bosni i Hercegovini i Federaciji

BiH
Nadlenosti Bosne i Hercegovine
Dananje stanje vodnog prava Bosne i Hercegovine (BiH) ima izraene specifinosti koje ga
sutinski razlikuju od nacionalnih sistema vodnog prava susjednih zemalja, odnosno zemalja
Jugoistone Evrope. Te specifinosti proizilaze prije svega iz ustavnog karaktera Bosne i
Hercergovine, koju ine Entiteti: Federacija Bosne i Hercegovine i Republika Srpska, kao i Distrikt
Brko.
Saglasno Ustavu BiH i ustavima Federacije BiH i Republike Srpske, i Arbitranoj odluci o Distriktu
Brko, nadlenosti za upravljanje vodama (tj. za razvoj, zatitu, korienje, zatitu od tetnog
dejstva) u nadlenosti su Entiteta i Distrikta Brko. Analiza ustavno-pravnog okvira BiH pokazuje
da, za razliku od brojnih drugih mirovnih sporazuma, zakljuivanih u razliitim vremenima,
Dejtonosko-pariski mirovni sporazumi ne sadre specifine i jasne odredbe koje bi se odnosile na
nacionalne vodne resurse BiH, odnosno na principe kojima bi konstitutivni elementi drave BiH, tj.
EntitetiFederacija BiH i Republika Srpska i District Brko trebali da se rukovode u upravljanju
zajednikim vodnim resursima (resursima presjeenim entitetskom, odnosno distriktskom
graninom linijom). Stoga organi BiH nemaju nadlenost za ureivanje tih meu-entitetskih
odnosa. Pored toga, ne postoji pouzdan institucionalni i procesni sistem unutar koga bi se rjeavali
mogui nesporazumi i sporovi u upravljanju zajednikim vodnim resursima.
Istovremeno, spoljna politika BiH je u nadlenosti institucija BiH. Entiteti imaju pravo da
uspostavljaju specijalne odnose sa susjednim dravama, u skladu sa suverenitetom i teritorijalnim
integritetom BiH, a sa pristankom Parlamentarne skuptine BiH mogu zakljuivati sporazume sa
dravama i meunarodnim organizacijama. Kad je rije o upravljanju vodnim resursima BiH, to
znai da je za zakljuivanje odgovarajuih meunarodnih sporazuma (kako multilateralnih, tako i
bilateralnih) nadlena jedino BiH, ali da su za njihovo izvravanje nadleni Entiteti i Distrikt.
Ovakvo ustavno rjeenje omoguilo je da se uspostavi nadlenost Ministarstva spoljne trgovine i
ekonomskih odnosa BiH za obavljanje odreenih poslova i zadataka. Sektor za prirodne resurse,
energetiku i zatitu okoline Ministarstva u tom smislu je nadlean za obavljanje normativnopravnih, studijsko-analitikih i informacijsko-dokumentacijskih poslova, koji se, izmeu ostalog,
odnose na:
izradu zakona i podzakonskih akata iz oblasti voda;

izradu strunih analiza, informacija i prijedloga u vezi sa stanjem u oblasti voda;
utvrivanje strategije i razvojne politike u oblasti voda;
predlaganje mjera za poboljanje stanja;
prikupljanje, praenje i analiziranje podataka o vodnim resursima;
praenje i implementacija meunarodnih i domaih inicijativa, konvencija, projekata i programa u
oblasti voda;
izvjetavanje institucija u zemlji i inostranstvu o stanju u oblasti voda;
saradnja sa slinim institucijama u inostranstvu i zemlji u raznim vidovima, ukoliko je to u
interesu BiH;
saradnja sa relevantnim institucijama na dravnoj i entitetskoj razini;
108

Maj 2009.

analitiko praenje i izrada strunih analiza, informacija i miljenja;

koordinacija mjera na planu racionalnog korienja vodnih resursa, regionalno i globalno; i
sve druge aktivnosti u okviru meunarodne i domae saradnje koje se pokau kao neophodne za
adekvatno praenje stanja, provoenje politike i implementaciju potrebnih mjera i projekata u
svrhu odrivog upravljanja vodama.
3.1.2.
Vodno pravo Federacije BiH

3.1.2.1.Uvodne napomene
Prostor BiH, pa time i Federacije BiH, pripada slivnim podrujima Crnog i Jadranskog mora, u
okviru kojih je ve uspostavljena iroka multilateralna saradnja u upravljanju vodama pripadajuih
drava. U tom smislu, nedvosmisleno je jasna potreba aurnog izvravanja obaveza BiH u skladu
sa, na primjer, Konvencijom o zatiti i koritenju prekograninih vodotoka i meunarodnih jezera
(Helsinka konvencija), Konvencijom o saradnji na zatiti i odrivom koritenju rijeke Dunav,
Okvirnim sporazumom o slivu rijeke Save i Protokolom o plovidbi uz taj sporazum. Ti
meunarodni okviri uspostavljeni su sa ciljem da se dostigne odrivo upravljanje vodama,
ukljuujui ouvanje, poboljanje i racionalno koritenje povrinskih i podzemnih voda u slivu
Dunava. Multilateralna saradnja u cilju realizacije ovih zahteva ostvaruje se u okviru Meunarodne
komisije za zatitu rijeke Dunava (ICPDR) sa sjeditem u Beu, odnosno Savske komisije, sa
sjeditem u Zagrebu. Sem ovih meunarodnih sporazuma, postoje i brojni drugi meunarodni
sporazumi iz kojih proizilaze odreene obaveze za BiH, a sa procesom pridruivanja Evropskoj
Uniji (EU), sve vie e biti zahtjeva za prilagoavanjem i usklaivanjem domaeg pravnoinstitucionalnog okvira za upravljanje vodama sa zahtjevima EU, ali isto tako i za primjenu u praksi
takvih normativnih opredjeljenja.
Analizom ustavno-pravnog okvira Federacije BiH i kantona mogu se formulisati odreene
specifinosti koje se odnose na mogunost zakonskog ureivanja pitanja upravljanja vodama u
Federaciji BiH i kantonima. Naime, i organi Federacije BiH i organi kantona nadleni su za
ureivanje politike zatite ivotne sredine i koritenje prirodnih bogatstava. I pojam ivotne sredine
i pojam prirodnog bogatstva obuhvataju vode, tako da se iz ovakvog ustavnog opredjeljenja
Fedracije BiH, koje je dosljedno podrano odgovarajuim odredbama kantonalnih ustava, moe
nedvosmisleno vidjeti da su Fedracija BiH i kantoni zajedniki nadleni za ova pitanja. Ta
zajednika nadlenost moe se ostvarivati zajedniki, odvojeno, ili od strane kantona, ili
koordinirano od federalne vlasti. U vrenju ovih nadlenosti, organi federalne vlasti su Ustavom
obavezani na takvo postupanje, da uzimaju u obzir kantonalne nadlenosti, razliite situacije u
razliitim pojedinim kantonima i potrebu za fleksibilnou u provoenju. Federalna vlast je
ovlatena na utvrivanje politike i donoenje zakona u pogledu na nadlenosti koje su zajednike sa
kantonalnim nadlenostima.
Propisi o vodama Fedracije BiH donose se i na nivou Federacije BiH, i na nivou kantona, a u skladu
sa tako definisanim ustavnim okvirom.
3.1.2.2.Propisi o vodama Federacije BiH
Prvi Zakon o vodama Federacije BiH donesen je 1998. godine. Na osnovu ovog zakona donijeto je
nekoliko podzakonskih akata, kojima je ureen jedan broj pitanja vitalnih za funkcionisanje sistema
upravljanja vodama u Federaciji (na primjer, zatita izvorita voda namenjenih za ljudsku upotrebu,
odbrana od poplava, zatita voda itd). Vanost jednog broja ranije donijetih podzakonskih akata
produena je do njihovog ureivanja novim podzakonskim aktima, donijetim na osnovu ovog
109
Maj 2009.

Zakona. Zakon o zatiti voda Federacije BiH donesen je 2003. godine. Drugi Zakon o vodama
Federacije BiH 34, kojim su derogirani Zakon o vodama iz 1998, i Zakon o zatiti voda iz 2003,
donijet je 2006. godine. Tim Zakonom predvieno je donoenje velikog broja podzakonskih
akata 35, to je u toku.
Ovim zakonom je odreeno da se pod upravljanjem vodama podrazumjeva zatita voda, koritenje
voda, zatita od tetnog djelovanja voda i ureenje vodotoka i drugih voda. Izmeu ostalog, ureena
su pitanja koja se odnose na vodno dobra, vodne objekte, teritorijalne osnove upravljanja vodama,
institucije za upravljanje vodama, planove upravljanje vodama, ulogu javnosti u upravljanju
vodama, finansiranje sistema upravljanja vodama, itd.
Pravne norme kojima se ureuje sistem upravljanja vodama u Federaciji BiH sadrane su, pored
propisa o vodnom pravu, i u drugim propisima kojima se ureuju drugi sektori. Primjera radi, rije
je o propisima o zatiti ivotne sredine, prostornog ureenja, umama, poljoprivrednom zemljitu,
finansijskim propisima itd. Sem toga, na to je ve ukazano, u Federaciji BiH, pitanja u vezi sa
vodama ureuju se i propisima kantona / upanija, a za uspjeno upravljanje vodama neophodna je
naroito saradnja, u prvom redu sa RS, kao drugim Entitetom i sa Distriktom Brko. Saradnja sa
susjednim dravama i irim meunarodnim okruenjem, u skladu sa meunarodnim sporazumima,
postaje sve vie jasno definisani vrsti okvir, unutar koga se mora razvijati budui sistem
upravljanja nacionalnim vodama Bosne i Hercegovine, posebno ako se imaju u vidu obaveze koje
proizilaze iz Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju sa EU. 36
3.1.2.3.Neke karakteristike novog pravno-institucionalnog okvira upravljanja
vodama u Federaciji BiH
Donoenjem novog Zakona o vodama Fedracije BiH, 2006. godine, de jure je zapoeo proces
strukturne promjene sistema upravljanja vodama Federacije BiH, razvijenog i naslijeenog iz
ranijeg socijalistikog perioda, kad je vodoprivreda bila ureivana propisima koji su se donosili
za cijelu teritoriju SR Bosne i Hercegovine. Pravac u kome se promjene postojeeg sistema odvijaju
jeste razvoj pravnog i institucionalnog okvira upravljanja vodama na principima i u skladu sa
zahtjevima politike i prava Evropske Unije. Osnovni instrument koji slui kao generalna paradigma,
u odnosu na koji se domai sistem razvija, jeste Okvirna direktiva o vodama (ODV), uz koju u obzir
treba uzeti i desetine drugih propisa EU-e. Radi se o procesu koji se mora provoditi postepeno, u
duem vremenskom periodu, paralelno sa promjenama u drugim segmentima drutva, zbog toga to
je rije o izuzezno sloenom upravljakom sistemu, pri emu su zahtjevane promjene takvog
karaktera da iziskuju visok nivo finansijskog ulaganja koji se ne moe obezbjediti u kratkom
vremenskom periodu.
Zakonom o vodama su sve povrinske vode razvrstane u vode I kategorije (pri emu je Federacija
BiH vlasnik javnog vodnog dobra ovih voda) i vode II kategorije (gde je vlasnik javnog vodnog
dobra grad ili optina, ako nije drukije odreeno kantonalnim propisom). Zakonom su ureena
brojna pitanja, koja se u BiH tradicionalno ureuju propisima vodnog prava, kao to su sloboda
upotrebe voda, vodne slubenosti, vodni objekti, odreene zabrane i ogranienja itd.
34
Sl. Novine Federacije BiH br.70/06

V. Tabelu sa LISTOM PODZAKONSKIH AKATA KOJI SE MORAJU DONIJETI PO ZAKONU O
VODAMA FEDERACIJE BiH (Sl. novine Federacije BiH, br. br. 70/06) u Prilogu I.
36
Sporazum je potpisan 16.6.2008.
35
110
Maj 2009.

Teritorijalna osnova upravljanja vodama ovim Zakonom je definisana u okviru dva vodna podruja.
Vodno podruje rijeke Save ini dio meunarodnog rijenog bazena rijeke Dunav (koji je dio
meunarodnog podbazena/podsliva Save) na teritoriji BiH, odnosno Federaciji BiH. Vodno
podruje Jadranskog mora obuhvata dijelove meunarodnih rijenih bazena Neretve sa
Trebinjicom, rijeka Cetine i Krke na teritoriji BiH, odnosno Federacije BiH. Zakonom su osnovane
Agencija za upravljanje vodama za ova vodna podruja, sa sjeditima u Sarajevu i Mostaru, koje su
po svojoj pravnoj prirodi javne ustanove i djeluju u skladu sa propisima kojima je ureen rad javnih
ustanova. One su pravni sljedbenici ranijih javnih preduzea koja su funkcionisala na vodnim
podrujima. U statusnom smislu, Agencije za vode predstavljaju znaajan kvalitativni pomak u
organizaciji sistema upravljanja vodama, jer nisu profitne organizacije. Agencije imaju svoje
podrune urede, a njihovi zadaci su iscrpno regulisani Zakonom, kao organi upravljanja i sva druga
statusna pitanja, s obzirom na injenicu da ovdje Zakon ima svojstvo njihovog osnivakog akta.
Zakonom je ustanovljena obaveza osnivanja Savjetodavnog vijea vodnih podruja, koje ine
predstavnici brojnih interesenata na vodnim podrujima.
Zakonom je propisana obaveza donoenja Strategije upravljanja vodama (Strategija), kojom se, u
najirem smislu definie politika upravljanja vodama Fedracije BiH. Strategiju, na predlog Vlade,
usvaja Parlament Federacije BiH, na period od 12 godina. Strategija upravljanja vodama ini dio
Strategije zatite ivotne sredine. Za sprovoenje Strategije upravljanja vodama, Zakonom je
propisana obaveza donoenja planova upravljanja vodama za svako od vodnih podruja. Sadraj
ovih planova je definisan u skladu sa odgovarajuim zahtjevima Okvirne direktive o politici voda
EU. Isto se odnosi i na program mjera kojim se utvruju osnovne mjere potrebne za postizanje
ciljeva u vezi sa zatitom voda, ureenjem voda i zatitom od tetnog djelovanja voda i koritenjem
voda. Zakonom su isto tako utvreni i ciljevi zatite ivotne sredine ije postizanje mora biti
obezbjeeno provoenjem vodnih planova i programa. Uloga javnosti u procesima planiranja
takoe je definisana Zakonom.
Koritenje voda, zatita voda, ureenje vodotoka i drugih voda i zatita od tetnog delovanja voda,
kao tradicionalni segmenti djelatnosti upravljanja vodama, ureeni su detaljno u posebnim
poglavljima Zakona, uz nastojanje da se postojei upravljaki resursi ouvaju. U perspektivi,
naroito onaj segment koji se odnosi na zatitu od tetnog dejstva voda, trebalo bi da bude otvoren
za dalju transformaciju u pravcu transpozicije i primjene Direktive EU o poplavama i razvoja
koncepta upravljanja poplavama, u skladu sa irim razvojnim trendovima na polju zatite od
elementarnih nepogoda (kao to je Hyogo Framework, na primjer).
Zakonom su, u posebnim poglavljima, ureena pitanja koja se odnose na vodni informacioni sistem,
vodne akte, (prethodnu vodnu saglasnost, vodnu saglasnost i vodnu dozvolu), kojima se ureuju
prava koritenja i obaveze po pitanjima zatite voda.
Finansiranje sistema upravljanja vodama Federacije BiH iscrpno je ureeno Zakonom, pri emu je
od vitalne vanosti injenica da je Zakonom utvren i kriterijum za raspodjelu vodnih naknada i
prihoda prikupljenih na osnovu zakupa javnog dobra I kategorije. Od prikupljenih sredstava,
nadlenoj agenciji za vode rasporeuje se 40%, u korist budeta kantona raporeuje se 45%, a u
korist Fonda za zatitu okolia Federacije BiH, rasporeuje se 15%. Prihodi prikupljeni od zakupa
javnog vodnog dobra na povrinskim vodama II kategorije, pripadaju budetima kantona.
U periodu od donoenja Zakona, obraunavanje, prikupljanje i kontrola opte i posebnih vodnih
naknada se pokazalo kao praktian problem, jer su ti poslovi, vodnim propisima (tj. podzakonskim
aktom donijetim na osnovu Zakona o vodama) stavljeni u nadlenost Poreske uprave Fedracije BiH.
Meutim, po Zakonu o poreskoj upravi Federacije BiH, Poreska uprava nema nadlenost za
111
Maj 2009.

ubiranje naknada, ve samo poreza, doprinosa i taksa. Zbog toga postoje inicijative da se na
potreban nain izvre dopune Zakona o poreskoj upravi Federacije BiH, jer se samo na taj nain
moe u ovom trenutku razvoja obezbjediti sigurnost finansiranja sistema upravljanja vodama
Federacije BiH, a time kontinuitet i zadovoljavajua dinamika zapoete transformacije sistema i
njegovog pribliavanja eljenom modelu koji e biti u stanju da vodama Federacije BiH upravlja u
skladu sa zahtjevima EU. Pored toga, jasnim ureenjem ovog pitanja, i otklanjanjem ove vrste
prepreke za angaovanje Poreske uprave na ovom poslovima, znaajno se doprinosi redovnom
funkcionisanju sistema upravljanja vodama i time sigurnosti stanovnitva i materijalnih dobara na
podruju Federacije BiH.
3.1.2.4.Usklaenost propisa Federacije BiH sa Community Acquis
Svi navedeni aspekti upravljanja vodama Federacije BiH moraju biti ureeni Zakonom o vodama i
drugim propisima. Zakonom o vodama iz 2006. nainjen je odreen pomak u pravcu nalaenja
novih, modernih upravljakih rjeenja kojima bi novi drutveni zahtjevi (izmeu ostalog i u pogledu
zatite ivotne sredine, integrisanog upravljanja vodama, upravljanja vodama u okviru rijenog
sliva, uz uvaavanje ekosistemskog pristupa) bili zadovoljeni u mjeri tranzicionih mogunosti
Federacije BiH. Poetna anliza usklaenosti odredbi ovog zakona sa zahtjevima etiri direktive EU,
pokazala je da je postignut visok stepen transpozicije zahteva nekoliko kljunih direktiva EU u
pravni sistem Federacie BiH. Dalja transpozicija zahtjeva EU u pogledu upravljanja vodama
usljedie sa donoenjem podzakonskih akata. Dalje analize i procjene dometa novog Zakona, i
podzakonskih akata koji se donose u cilju njegovog provoenja, bie raene uporedo sa razvojem
procesa stabilizacije i pridruivanja EU. U tom smislu, neophodna je fleksibilnost nadlenih organa
i prijemivost za nove prijedloge i mijenjanje usvojenih rjeenja kojima e se u kontrolisanom
vremenskom periodu sistem upravljanja vodama, u svim svojim (treba rei: vrlo sloenim)
segmentima, u potpunosti prilagoditi zahtjevima Evropske Unije.
3.1.3.
Vodno pravo kantona
U periodu vaenja Zakona o vodama Federacije BiH iz 1998. godine, kantoni su donijeli svoje prve
zakone o vodama 37 i druge propise o vodama iz svoje nadlenosti. 38 U skladu sa Zakonom o
vodama iz 2006. godine, kantoni imaju obavezu da odredbe kantonalnih zakona o vodama usklade
sa odredbama Zakona. Ovim zakonom je utvren i obim ovlaenja kantona za ureivanje tih
pitanja svojim propisima. Naime, zakonima kantona reguliu se pitanja organizacije i naina
obavljanja poslova koji su Zakonom o vodama Federacije BiH stavljeni u nadlenost kantonima.
Kako nikakav mehanizam korordinacije i, evetualno, verifikacije i informisanja o aktivnostima, u
vezi sa ovim zahtjevom za usklaivanje kantonalnih vodnih propisa, nije predvien Zakonom o
vodama Federacije BiH, bie u narednom periodu neophodno i ovakvu obavezu urediti zakonom,
kako bi se obezbjedili sigurniji i efikasniji osnovi koordinacije u donoenju vodnih propisa i
njihovom izvravanju.
Kad je rije o kantonalnom / upanijskom pravu koje se odnosi na vode, ovde je neophodno istai
strateki znaaj opredjeljenja da su nadlenosti u pogledu obezbjeenja vode za stanovnitvo
podjeljeni izmeu Federacije BiH i kantona na takav nain da Federacija BiH donosi propise o
kvalitetu vode za ljudsku upotrebu i propise u vezi sa efluentima, dok je razvoj i pravno ureivanje
pitanja u vezi sa korienjem i odravanjem infrastrukture za snabdjevanje stanovnitva vodom za
37
Za vie detalja, v. tabelu u Prilogu I.

Kao to je Zakon o proglaenju akumulacije Modrac izvoritem vode za pie i zatiti akumulacije i sliva (Sl.
novine Tuzlanskog kantona, br. __/__)
38
112
Maj 2009.

pie i za eliminaciju otpadnih voda u iskljuivoj nadlenosti kantona / upanija. Pitanje javnoprivatnog partnerstva u upravljanju ovim infrastrukturnim objektima, jeste pitanje koje e u
narednom periodu dobijati na znaaju i kojem se mora pokloniti velika panja na nivou Fedracije
BiH, kako bi se ciljevi politike u ovom pogledu ostvarivali na takav nain da obezbjede jednak
poloaj svih graana Federacije BiH, odnosno, u koordinaciji sa organima Republike Srpske i
Distrikta Brko, svih graana BiH.
U ovom kontekstu, pitanje vodnih koncesije je nezaobilazno. Usaglaavanje nadlenosti i propisa
Federacije BiH i kantona / upanija koji se odnose na vodne koncesije je neophodno, kako bi se
izbjeglo nastajanje negativnih posljedica po vodne resurse i javnu infrastrukturu, koje su u
proteklom periodu uoene, naroito kad je rije o meusektorskim pitanjima, kakvo je recimo
pitanje izgradnje hidroenergetskih objekata. U svakom sluaju, i meusektorsko (meuresorno)
usaglaavanje, pored usaglaavanja navedenih pitanja izmeu Federacije BiH i kantona / upanija,
potrebno je obezbjediti, izmeu ostalog i kroz dosljednu i blagovremenu primjenu instrumenata
upravljanja zatitom ivotne sredine, kakvi su procjena uticaja na ivotnu sredinu i strateka
procjena uticaja. I nadleni organi za zatitu ivotne sredine, pored organa nadlenih za upravljanje
vodama, kako na nivou kantona / upanija, tako i na nivou Federacije BiH, u svim postupcima
davanja vodnih koncesija moraju imati mogunost da utiu na donoenje odluke, odnosno da zatite
interes resursa za koje imaju zakonom utvrene nadlenosti.
3.1.4.
Odnosi izmeu Entiteta
Odnosi izmeu Entiteta, povodom raznih pitanja u razliitim oblastima ivota, relativno esto su u
proteklom periodu ureivani specifinim pravnim instrumentimamemorandumima o
razumjevanju. Meutim, ta praksa, iako nije u suprotnosti sa ustavnim normama, nije izrazito
slubeno podravana kao nain ureivanja otvorenih meu-entiteskih pitanja. Sem toga, ni u mjeri u
kojoj je memorandum o razumjevanju, kao pravni instrument, korien u praksi izvrne vlasti, nije
doivio razvoj u pravcu potvrivanja od strane parlamentarne vlasti (bilo entiteske, distrktske ili
dravne), ime bi dobio snagu zakona. Sluajevi zakljuivanja memoranduma o razumjevanju
izmeu dravnih organa i organa Entiteta i Distrikta, kojima bi bilo ureeno koordiniranje vrenja
odreenih nadlenosti u vezi sa vodama, nisu do sada zabiljeeni.
U sektoru voda, memorandumi o razumjevanju do sada su potpisivani izmeu vlada Entiteta,
izmeu entitetskih ministara nadlenih za vode i vlada Entiteta i Komisije EU. Namjera je bila da se
ureivanjem pitanja meuentitske saradnje povodom zajednikih vodnih resursa na ovaj nain
omogui, u postojeim ustavno-pravnim okvirima, upravljanje vodnim resursima Bosne i
Hercegovine na usklaen nain.
Memorandum o razumjevanju izmeu Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske o
vodnim pitanjima potpisale su 1998. godine vlade Entiteta, priznajui potrebu uspostavljanja
mehanizama meuentitetske saradnje u oblasti voda i potrebu informisanja institucija Bosne i
Hercegovine o aktivnostima na polju meunarodne saradnje u pogledu prekograninih voda.
Memorandumom je uspostavljena Meuentitetska komisija za koordinaciju, definisan njen
djelokrug, nain i uslovi rada. Komisija odluuje konsensusom, a za sluaj nemogunosti donoenja
odluke konsensusom, predvien je mehanizam rjeavanja sporne situacije. Pitanja koja spadaju u
okvir nadlenosti Komisije obuhvataju: (i) meunarodne ugovore o vodoprivrednoj problematici sa
stanovita zatite ivotne sredine; (ii) meunarodne vodotoke; (iii) meunarodne projekte;
(iv) saradnju sa susjednim dravama; (v) usklaivanje postojeih i buduih propisa o vodama;
(vi) usklaivanje i praenje standarda kvaliteta; (vii) usklaivanje i kontrola rada laboratorija za
praenje kvaliteta voda i kategorizaciju vodotoka; (viii) izgradnju i rekonstrukciju vodoprivrednih
113
Maj 2009.

objekata na meuentitetskoj graninoj liniji i u njenoj blizini; (ix) usklaivanje vodoprivrednih

planskih dokumenata za objekte presjeene meuentiteskom graninom linijom; (x) prikupljanje i
razmjenu podataka, i (xi) usklaivanje planova zatite od poplava i za druge vanredne situacije.
Komisija ima obavezu da se stara o tome da interesi oba Entiteta budu uzeti u obzir pri planiranju
korienja voda, a posebno u sluajevima suprotstavljenih interesa. Memorandumom o
razumjevanju potpisanim krajem 2000. godine izmeu Vlade Federacije Bosne i Hercegovine i
Vlade Republike Srpske, s jedne strane i Komisije Evropskih Zajednica sa druge strane, izraena je
politika volja svih subjekata za kontinuiranu podrku institucionalnim reformama u sektoru voda
BiH, usmjerenim na donoenje zdravih, primjenjivih i transparentnih propisa o upravljanju vodama,
zasnovanih na konceptu vodnog sliva, i u skladu sa propisima Evropske Unije i meunarodnim
konvencijama. Ovaj Memorandum o razumjevanju bio je osnov za obezbjeenje meunarodne
donatorske podrke realizaciji projekta institucionalnog jaanja sektora voda u BiH ija realizacija
je na kraju dovela i do donoenja Zakona o vodama Fedracije BiH iz 2006. godine.
Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva Federacije BiH i Ministarstvo poljoprivrede,
umarstva i vodoprivrede Republike Srpske potpisala su 2001. godine Memorandum o saradnji
kojim su se uzajamno obavezala na buduu saradnju, izmeu ostalog i u okviru sektora voda.
Memorandumom je, izmeu ostalog, predvieno da ministarstva pojaaju saradnju sa
Meuentitetskom komisijom za vodoprivredu i da joj prue punu podrku kroz potpunije
provoenje postojeeg memoranduma o saradnji i koordinaciji pitanja iz oblasti vodoprivrede.
Takoe je predvieno da dva ministarstva harmonizuju propise i usklade organizaciju provoenja i
kontrole zatite voda, posebno odbrane od poplava i incidentnih zagaenja, i da zajedniki pripreme
dokument o postupku izdavanja vodoprivrednih akata (uslova, saglasnosti i dozvola) za objekte na
zajednikim vodotocima, odnosno za objekte na podruju izmeu Entiteta. Ovim aktom iskazana je
i volja dva ministrstva za ostvarenjem pune saradnje na implementaciji Memoranduma o
razumjevanju i implementaciji institucionalnog jaanja sektora voda u BiH i saradnje po drugim
pitanjima iz djelokruga rada ministarstava. Pri tome je predvieno da nadleni resori naknadno
usaglase terminiski plan za provoenje obaveza po Memorandumu. (Ovaj plan nikada nije
sainjen).
Regulisanjem meu-entitetskih odnosa, na ovaj nain, pokazalo se u dosadanjoj praksi nedovoljno
djelotvornim, to je zapravo i razumljivo kada se ima u vidu pravna priroda instrumenta
(memoranduma o razumjevanju) kojim su ti odnosi ureivani. Naime, ovi instrumenti se mogu prije
smatrati instrumentima politike (policy), ili u najboljem sluaju instrumentima mekog prava (soft
law), kojima se iskazuje politika volja da se odreena pitanja urede na odreen nain, u odreenim
okvirima. Meutim, tako preuzete obaveze nemaju karakter obaveza preuzetih ugovorima ili
utvrenih zakonom. Zbog toga i nepridravanje ili nepotovanje odredbi memoranduma o
razumjevanju ne povlai za sobom odgovornost u onom vidu u kojem se pojavljuje odgovornost za
nepotovanje / krenje ugovornih obaveza ili za nepotovanje / krenje zakona.
U tom svjetlu treba vidjeti i tumaiti odsustvo efekata oekivanih od potpisivanja meuentiteskih
memoranduma o razumjevanju (na nivou entitetskih vlada i, kasnije, ministara) u vidu postizanja
visokog stepena usklaivanja entitetskih propisa o vodama, ali i injenicu da se, prema
raspoloivim informacijama, meuentitetska komisija za koordinaciju pitanja iz oblasti voda
godinama ne sastaje, i praktino ne ispunjava svrhu zbog koje je osnovana, odnosno zbog koje je
memorandum o razmjevanju izmeu entitetskih vlada zakljuen.
Zakon o vodama Federacije BiH sadri vie odredbi kojima je cilj prevazilaenje problema koji se
javljaju, ili se mogu javiti pri upravljanju zajednikim vodnim resursima Entiteta i Distrikta. Te
114
Maj 2009.

odredbe su zasnovane na opredjeljenju da se, kad su vode u pitanju, svim graanima i privrednim
subjektima Bosne i Hercegovine, kroz propise i njihovo provoenje, mora obezbjediti jednakost i
pravinost. To podrazumijeva donoenje brojnih propisa (podzakonskih akata) sa slinim,
usaglaenim rjeenjima, koja bi vaila na cijeloj teritoriji Bosne i Hercegovine. U tom smislu je u
vie sluajeva, naroito kad je rije o donoenju podzakonskih akata kojima se obezbjeuje
transpozicija propisa EU u pravni sistem BiH, ostavljena mogunost da Vijee ministara BiH
donese odreene podzakonske akte, a Vladi Federacije BiH je utvrena obaveza da ih donese samo
u sluaju da ih Vijee ministara BiH ne donese. U veem broju drugih sluajeva utvrena je
obaveza Vlade Federacije BiH da odreene podzakonske akte donese uz konsultacije sa Vladom
Republike Srpske. Ova zakonska obaveza Vlade Federacije BiH, dopunjena je zakonskom
obavezom agencije za vode da uestvuje u koordinaciji aktivnosti na izradi i provoenju planova
upravljanja vodama sa nadlenim organizacijama iz Republike Srpske na nivou Bosne i
Hercegovine, odnosno sa nadlenim tijelima za podruje meunarodnog podsliva rijeke Save i
meunarodnih rijenih bazena Neretve i Cetine (lan 156. stav 1. pod 13). Zakonskom obavezom
Savjetodavnog vijea vodnog podruja da razmatra i daje miljenje o pitanjima upravljanja
vodama koja su od znaaja za meuentitetsku saradnju, za Bosnu i Hercegovinu u cjelini i
meunarodne obaveze Bosne i Hercegovine (lan 165. stav 1. pod 5), dodatno je utvrena obaveza
Vijea da osigura mogunost prisustva sastancima vijea predstavnicima agencije za vode sa istog
vodnog podruja Republike Srpske (lan 166. stav 4).
Zakonsko regulisanje ovakvog pristupa u Federaciji BiH obezbeeno je u saradnji sa organima
Republike Srpske, tokom pripreme teksta Nacrta Zakona o vodama iz 2006. godine. Meutim, sa
aljenjem se mora konstatovati da je, pri donoenju Zakona o vodama Republike Srpske iz 2006.
godine izostao pristup po kome bi odreeni propisi bili donijeti u Republici Srpskoj samo u sluaju
da ih ne donese Vijee ministara BiH, odnosno da Vlada Republike Srpske ima obavezu
konsultacija sa Vladom Federacije BiH, pri donoenju podzakonskih akata. Tim Zakonom je
uvedeno jedno manje obavezujue rjeenje pitanja meuentiteske saradnje, jer je agenciji za vode
stavljena u nadlenost obaveza da uestvuje u saradnji po pitanjima koordinacije izrade razvoja i
sprovoenja integralnih planova upravljanja vodama, sa odgovarajuim organizacijama iz
Federacije BiH za potrebe Bosne i Hercegovine, odnosno sa nadlenim meunarodnim tijelima za
podruja meunarodnih rijenih slivova (lan 178. stav 1. pod g) i uspostavlja procedure za
redovne konsultacije sa adekvatnom agencijom na teritoriji Republike Srpske i Federacije BiH po
pitanju obavljanja poslova agencije navedenih u tom lanu (lan 178. stav 1. pod h)). Pored ovoga,
lanom 185. stav 1. pod ) utvreno je da Savjet oblasnog rijenog sliva razmatra i daje miljenje o
bilo kojem pitanju iz sektora voda a koje je od znaaja za ... BiH, meuentitetsku saradnju ili
meunarodne obaveze (lan 185) te da e Savjet obezbijediti, po potrebi ... predstavnicima
odgovarajue Agencije za vode iz drugog entiteta, mogunost prisustvovanja sastancima(lan 186.
stav 4).
Izloeno ukazuje na potrebu trajnog nastojanja da se meuentitetska saradnja unapreuje i podie
na vii nivo. Sa pribliavanjem Evropskoj Uniji, kako se pred dravu budu postavljali sloeniji
zahtjevi, ova potreba e biti sve uoljivija i za oekivati je da e se u perspektivi pronai
zadovoljavajua reenja.
115
Maj 2009.

3.1.5.
Prilozi
LISTA PODZAKONSKIH AKATA KOJI SE MORAJU DONIJETI PO ZAKONU O VODAMA FEDERACIJE BiH
(Sl. novine F BiH, br. br. 70/06)
R.br.
Pravni
osnov
lan 43.
stav 1, pod
1) (u vezi sa
lanom 31)
lan 43.
stav 1, pod
2) (u vezi sa
lanom 32)
Metodologija za odreivanje tipova vodnih tijela povrinskih

voda i karakteristika vodnih tijela povrinskih i podzemnih voda
lan 43.
stav 1, pod
3) (u vezi sa
lanom 32)
lan 43.
stav 1, pod
4
lan 43.
stav 1, pod
5) (u vezi sa
l. 32-37)
lan 43.
stav 1, pod
6)
Parametri kvantitativnog i hemijskog kvaliteta za klasifikaciju

stanja vodnog tijela podzemnih voda
lan 25.
stav 4
Detaljni sadraj i nain donoenja planova upravljanja rijenim

slivovima na vodnim podrujima reke Save i Jadranskog mora
4
5
Naziv
Rok za
donoenje
Referentni uslovi za klasifikaciju ekolokog stanja i doputene

granine vrijednosti parametara hemijskog kvaliteta za
klasifikaciju hemijskog stanja vodnog tijela povrinskih voda
Nadlenost za
donoenje
Vlada F BiH
2 godine od dana
stupanja na
snagu Zakona o
vodama (lan
219. stav 1)
Predlaga
Federalno ministarstvo
Vlada Federacije donosi ove propise pod uslovom

da Vijee ministara BiH ne donese takve propise
(lan 43. stav 2).
Prije donoenja ovih propisa, Vlada Federacije e,
uz konsultacije sa Vladom Republike Srpske,
osigurati njihovu harmonizaciju sa odgovarajuim
propisom Republike Srpske (lan 43. stav 3)
Postupak provoenja ekonomske analize korienja voda

Uspostavljanje ciljeva zatite okolia
Monitoring i sadraj programa monitoringa
116
Maj 2009.
2 godine od dana
stupanja na
snagu Zakona o
vodama (lan
219. stav 1)
Vlada Fedracije na prijedlog Federalnih

ministarstva, uz usklaivanje na nivou BiH u
odnosu na pitanja koja su u nadlenosti BiH

R.br.
Pravni
osnov
Naziv
lan 23.
stav 5
lan 164.
stav 3
lan 164.
stav 5
lan 171 (u
vezi sa
lanom
170)
lan 173.
stav 7
Odluka o granicama rijenih bazena i vodnih podruja na teritoriji

Fedracije Bosne i Hercegovine (Sl. novine F Bih, br. 41/07)
Akt o osnivanju savjetodavnog vijea
9
10
11
12
13
lan 55.
stav 1
14
lan 55.
stav 1
Rok za
donoenje
Akt o vrsti i visini trokova savjetodavnog vijea

Odluka o visini posebnih vodnih naknada (Sl. novine F Bih, br.
47/07)
Propis o uvjetima za oslobaanje od plaanja posebne vodne
naknade kojom se detaljno definiu uvjeti, procedura, rokovi i
mjere u sluajevima neizvrenja obaveza na smanjenje emisije
zagaujuih materija
Propis o graninim vrijednostima zagaujuih materija u
otpadnim vodama i drugim zahtjevima kada je u pitanju
isputanje otpadnih voda u povrinske vode i indirektno
isputanje otpadnih voda u podzemne vode,
Propis o opasnim i prioritetnim materijama
Vlada
6 meseci od dana
stupanja na
snagu Zakona o
vodama (lan
219. stav 2,
taka 1)
1 godina
lan
stav 4
55.
Propis o stroijim uvjetima od uvjeta navedenih u propisima iz

lana 55. stav 1
17
lan
stav 1
57.
Propis o odreivanju pojedinanih povrinskih voda ili dijelova

povrinskih voda na kojima je zabranjena plovidba plovilima koja
za pogon koriste naftne derivate
117
Maj 2009.
Vlada
Vlada
Vlada, ako Vijee
ministara BiH nije
donijelo takav
propis.
2 godine
15
Nadlenost za
donoenje
Predlaga
Na prijedlog federalnog
ministra
Federalni ministar i
federalni ministar za okoli,
uz prethodnu saglasnost
federalnog ministra finansija
Na prijedlog federalnog
ministra i federalnog
ministra za okoli
Federalni ministar za okoli
Federalni ministar za okoli
Prije donoenja
propisa mora se
osigurati, uz
konsultaciju sa
Republikom
Srpskom, potpuna
harmonizacija sa
odgovarajuim
propisom Republike
Srpske
Vlada
kantona/upanije
Vlada federacije
Federalni ministar

R.br.
Pravni
osnov
Naziv
18
lan 107.
stav 4
19
lan 120.
stav 6
Propis o sadraju, obliku, uslovima, nainu izdavanja, uvanja i

drugim pitanjima od znaaja za vodne akte (prethodna vodna
saglasnost, vodna saglasnost, vodna dozvola)
Pravilnik o uslovima i kriterijumima koje mora ispunjavati lice
koje je registrovano za izradu dokumenata koji se podnose uz
zahtjev za izdavanje vodnog akta (Sl. novine F BiH, br. 17/08)
20
lan 174.
stav 1.
21
lan 10.
stav 4. (u
vezi sa
stavom 3)
lan 50.
stav 2. (u
vezi sa
stavom 1)
lan 104
22
23
24
25
lan 64.
stav 5. (u
vezi sa
stavom 1)
lan 66.
stav 3. (u
vezi sa
stavom 1)
Rok za
donoenje
Pravilnik o nainu obraunavanja, postupku i rokovima za

obraunavanje i plaanje i kontrolu izmirivanja obaveza na
osnovu opte vodne naknade i posebnih vodnih nakanda (Sl.
novine F Bih, br. 92/07)
Propis o nainu i uvjetima ogranienog prava korienja javnog
vodnog dobra koje ne moe biti predmet prometa, ali moe, pod
odreenim uvjetima, skladu sa propisima o vodama, biti predmet
ogranienog prava korienja u formi zakupa
Propis o sadraju i nainu voenja evidencije i dostavljanju
podataka o crpljenju vode, osim opte upotrebe voda, od strane
pravnih i fizikih lica
6 mjeseci
Nadlenost za
donoenje
Federalni ministar
Federalni ministar u
saradnji sa
federalnim
ministrom finansija
1 godina
Federalni ministar
Propis o uspostavi i upravljanju ISV (Informacionog Sistema

Voda)
Propis o uslovima koje mora ispunjavati referentna, odnosno
ovlatena laboratorija za praenje stanja voda, verifikaciju
rezultata rada ovlaene laboratorije i za izvravanje zadataka iz
nadlenosti Federalnog ministarstva, federalnog ministarstva
nadlenog za okoli, kantonalnih ministarstava nadlenih za vode
i okoli i agencije za vodno podruje i o sadraju i nainu davanja
ovlatenja, za rad laboratorije
Propis o nainu utvrivanja uvjeta za odreivanje zona sanitarne
zatite i zatitnih mjera za izvorita vode koja se po koliini i
kvalitetu moe koristiti ili se koristi za javno vodosnabdijevanje,
koja mkvoraju biti zatiena od zagaenja i drugih nepovoljnih
uticaja na zdravstvenu ispravnost vode ili izdanost izvorita
118
Maj 2009.
2 godine
Federalni ministar u
saradnji sa
federalnim
ministrima
nadlenim za
zdravstvo i okoli
Predlaga

R.br.
26
Pravni
osnov
lan 86.
stav 4.
Naziv
Rok za
donoenje
Propis o nainu odreivanja podruja ugroenog poplavama i

erozijom povrinskih voda i razvrstavanju zemljita na kategorije
ugroenosti
Nadlenost za
donoenje
Predlaga
Federalni ministar
2 godine
27
lan 90.
stav 3. (u
vezi sa
stavom 1)
Propis o vrstama i sadraju posebnih planova zatite od poplava i

leda, planova zatite od erozije i bujica i planova zatite od
vanrednog zagaenja voda
Vlada
28
lan 59.
stav 3 (u
vezi sa
stavom 1)
lan 61.
stav 9.
Propis o posebnim uslovima za proizvodnju, rukovanje i uvanje

opasnih materija i otpada, odbranu i sline svrhe, izuzetno od
lana 59. stav 1. kojim je zabranjeno proizvoditi, rukovati, uvati
i odlagati opasne materije i otpad na vodama i vodnom dobru
Propis o postupcima i mjerama koje se preduzimaju u sluaju
akcidenta
Federalni ministar
nadlean za okoli
30
lan 73.
Propis o utvrivanju osetljivih i manje osetljivih podruja i mjera

zatite, zabrane i ogranienja u osjetljivom podruju
31
lan 74.
stav 1.
lan 74.
stav 2.
Propis o proglaavanju osjetljivih podruja na teritoriji Federacije

BiH
Propis o proglaavanju osjetljivih podrja koja se prostiru na
teritoriji Federacije BiH i Republike Srpske
29
32
119
Maj 2009.
1 godina
1 godina
Federalni ministar
nadlean za okoli
zajedno sa
Federalnim
ministrom
Federalni ministar
nadlean za okoli
uz saglasnost sa
Federalnim
ministrom
Federalni ministar
nadlean za okoli
Ministarstvo BiH
nadleno za vode
Na prijedlog Federalnog
ministra
(U lanu 220. stav 3.
pogreno je odreeno da
ovaj propis donosi Federalni
ministar)
Ministri Federacije i
Republike Srpske nadleni
za vode i okoli

R.br.
Pravni
osnov
Naziv
33.
lan 76.
stav 2.
lan 76.
stav 2. (u
vezi stavom
1)
Propis o proglaavanju osjetljivih podruja, koja se prostiru na

teritoriji BiH i susjedne drave
Propis o nainu obaveznog monitoringa voda i aktivnosti u
osetljivim podrujima
34
Rok za
donoenje
1 godina
Nadlenost za
donoenje
Predlaga
Organ BiH odreen

propisom BiH
Federalni ministar
nadlean za okoli,
uz saglasnost sa
federalnim
ministrom
LISTA PODZAKONSKIH AKATA KOJIMA SE UREUJU ODREENA PITANJA U VEZI SA VODAMA 39

NA OSNOVU ODREDBI DRUGIH ZAKONA
35
lan 17.
stav 1. i
lan 115.
stav 2.
36
lan 35. i
41.
37
lan 7.
Odluka o izmjenama Odluke o utvrivanju podruja rijeke Une

podrujem od znaaja za Federaciju Bosne i Hecegovine (Sl.
novine F BiH, br. 80/07)
[Zakon o prostornom planiranju i korienju zemljita na nivou
Federacije BiH (Sl. novine F BiH, br. 2/06 i 72/07)]
Odluka o usvajanju Programa utroka sredstava utvrenih
budetom Federacije Bosne i Hercegovine za 2007. godinu sa
kriterijima raspodjele sredstava na poziciji Kapitalni grant za
vodoprivredu
[Zakon o izvravanju budeta Federacije Bosne i Hercegovine za
2007. godinu (Sl. novine F BiH, br. 25/07), u vezi sa lnom
210. stav 2. Zakona o vodama (Sl. novine F BiH, br. 18/98) ]
Pravilnik o izmjenama i dopunama Pravilnika o nainu uplate
javnih prihoda prorauna i vanproraunskih fondova na teritoriji
Federacije BiH (Sl. novine F BiH, br. 28/08)
[Zakon o pripadnosti javnih prihoda u Federaciji BiH (Sl. novine
F BiH, br. 22/06]
39
Parlament F BiH
Na prijedlog Vlade
Federacije BiH
Vlada Federacije
BiH
Na prijedlog Ministarstva
poljoprivrede, umarstva i
vodoprivrede
Sasvim je sigurno da se na pojedina pitanja u vezi sa vodama odnose i drugi podzakonski akti donijeti na osnovu brojnih drugih propisa (na primjer o prostornom
planiranju, zatiti ivotne sredine itd) ali nema potrebe da se to pitanje tako ekstenzivno predstavlja. U ovoj Strategiji je samo prikazan sistem propisa (primarnih i
sekundarnih) o vodama i primjera radi, kao u ovom sluaju, navodi se nekoliko akata da se vidi nain povezivanja korpusa propisa o vodama sa drugim
(horizontalnim i sektorskim) sitemima propisima u okviru pravnog sistema Federacije BiH.
120
Maj 2009.

LISTA PODZAKONSKIH AKATA

DONIJETIH NA OSNOVU ZAKONA O VODAMA IZ 1998.
R.br.
Pravni
osnov
38
lan 93.
39
lan 31.
stav 6.
40
lan 39.
stav 4.
lan 117.
stav 6.
41
42
lan 93.
Naziv
Rok za
donoenje
Uredba o planovima odbrane od poplava (Sl. novine F BiH, br.

03/02)
Pravilnik o minimumu sadrine opteg akta o odravanju,
koritenju i osmatranju vodoprivrednih objekata (Sl. novine F
BiH, br. 49/01)
[na web site Federalnog ministarstva objavljen je Pravilnik pod
istim nazivom, na osnovu iste odrebe Zakona o vodama iz 1998,
razliit u tekstu, koji nosi broj 05-25-10-1/07 i datum 06.03.2007]
Pravilnik o sadraju, obliku, uvjetima i nainu izdavanja i
uvanja vodoprivrednih akata (Sl. novine F BiH, br. 03/02)
Pravilnik o uslovima za odreivanje zona sanitarne zatite i
zatitnih mjera za izvorita voda koja se koriste ili planiraju da
koriste za pie (Sl. novine F BiH, br. 51/02)
Odluka o Glavnom planu operativnih mjera odbrane od poplava
za 2007. godinu (01.02.2007)
[Osnov je lan 9. stav 1. Uredbe o planovima odbrane od poplava
(Sl. novine F BiH, br. 03/02), donijeta na osnovu Zakona o
vodama iz 1998]
44
lan 117.
stav 9., u
vezi sa
lanom 5.
taka 12.
Pravilnik o zatitnim zonama i zatitnim mjerama izvorita

Okanovii za opskrbu vodom Gradaca (06.02.2007)
[Osnov je lan 43. stav 1. Pravilnik o uslovima za odreivanje
zona sanitarne zatite i zatitnih mjera za izvorita voda koja se
koriste ili planiraju da koriste za pie (Sl. novine F BiH, br.
51/02)]
45
lan 124.
stav 1. taka
1.
Pravilnik o graninim vrijednostima opasnih i tetnih tvari za

tehnoloke otpadne vode prije njihovog isputanja u sustav javne
kanalizacije odnosno u drugi prijemnik (Sl. novine F BiH, br.
50/07)
121
Maj 2009.
Nadlenost za
donoenje
Predlaga

R.br.
Pravni
osnov
Naziv
Rok za
donoenje
46
lan 124.
stav 1. taka
2.
Pravilnik o graninim vrijednostima opasnih i tetnih tvari za

tehnoloke otpadne vode koje se nakon proiavanja iz sustava
javne kanalizacije isputaju u prirodni prijemnik (Sl. novine F
BiH, br. 50/07)
Nadlenost za
donoenje
LISTA DONIJETIH KANTONALNIH PROPISA O VODAMA

1
Tuzlanski kanton
Zakon o vodama
Sl. novine Tuzlanskog kantona, br. 15/99
Tuzlanski kanton
Sl. novine Tuzlanskog kantona, br. __/__
Zeniko-dobojski
kanton
Kanton Sarajevo
Srednjobosanski
kanton
Posavski kanton
Zakon o proglaenju akumulacije Modrac

izvoritem vode za pie i zatiti akumulacije i sliva
Zakon o vodama
Zakon o vodama
Zakon o vodama
Sl. novine Sarajevskog kantona, br. 16/00

Sl. novine Srednjobosanskog kantona, br. 14/02
Zakon o vodama
Sl. novine Posavskog kantona, br. 02/00
3
4.
5
122
Maj 2009.
Sl. novine Zeniko-dobojskog kantona, br. 8/00
Predlaga

3. STANJE U PODRUJU UPRAVLJANJA VODAMA
3.2. INSTITUCIONALNI OKVIR UPRAVLJANJA VODAMA
3.2.
Institucionalni okvir upravljanja vodama u Federaciji BiH

3.2.1.
Uvod
Zakonom o vodama Federaciji BiH40, lan 21 se

navodi da je upravljanje vodama u nadlenosti
Bosne i Hercegovine, Federacije, kantona,
grada i opine. Entitetskim Zakonima o vodama
su odreeni institucionalni okviri upravljanja
vodama. Ovi zakoni, ija je procedura kreiranja
i usvajanja trajala nekoliko godina, su uraeni u
skladu pristupa upravljanju vodnim resursima u
zemljama EU-e a u ozraju pribliavanja BiH
lanstvu u ovoj organizaciji. Zakonima o
vodama je utvrena nova struktura za
upravljanje vodama i to tako da je osnovna
jedinica za upravljanje Vodno podruje
(Distrikt).
Za Federaciju BiH su to: vodno podruje rijeke Save i vodno podruje Jadranskog mora.
Organizaciono, radi provoenja zadataka upravljanja vodama, Zakonom o vodama je predvieno
osnivanje Agencija za vode: Agencija za vodno podruje rijeke Save (AVP Sava) i Agencija za
vodno podruje Jadranskog mora (AVP Jadransko more), sa sjeditima u Sarajevu i Mostaru.
Pored Agencija za vode, Zakonom se predvia osnivanje i podrunih ureda, u cilju efikasnijeg
izvravanja zadataka i promoviranja principa pribliavanja korisnicima voda. Planirano je da se, uz
AVP Sava, osnuju podruni uredi za: podsliv rijeke Une u Bihau, podsliv rijeke Vrbas u Jajcu,
podsliv rijeke Bosne u Zenici i podsliv rijeke Drine u Goradu. Podruni uredi za AVP Jadransko
more za: slivove Cetine i Krke u Livnu i podruni ured u Konjicu za gornji tok rijeke Neretve, sa
Rakitnicom i srednji uzjezerni tok rijeke Neretve. U dosadanjem periodu, tokom procesa
institucionalnog organizovanja sektora voda u BiH i Federaciji BiH, osnovani su podruni uredi
uredi u Zenici i Jajcu za vodno podruje rijeke Save i podruni ured za slivove rijeka Cetine i Krke
u Livnu.
U narednoj emi je prikazana institucionalno organizaciona ema sektora voda u BiH, sa fokusom
na Federaciju BiH.
40
123
Maj 2009.

Vijee ministara BiH
Ministarstvo vanjske trgovine i

ekonomskih odnosa BiH
Vlada Federacije BiH
Ministarstvo komunikacija i
prometa BiH
Federalno ministarstvo poljoprivrede,

vodoprivrede i umarstva
Agencija za vodno podruje rijeke

Save, Sarajevo
Agencija za vodno podruje

Jadranskog mora, Mostar
Podruni ured za podsliv rijeke

Bosne, Zenica
Podruni ured za slivove rijeka Cetine

i Krke, Livno
Podruni ured za podsliv rijeke

Vrbas, Jajce
Podruni ured za gornji tok rijeke

Neretve sa Rakitnicom
Konjic
Podruni ured za podsliv rijeke Une,

Biha
Podruni ured za podsliv rijeke Drine,
Gorade
Slika 3.2.1: Institucionalno pravni okvir upravljanja vodama u BiH i Federaciji BiH
3.2.2.
Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva
Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva (Ministarstvo) je oformljeno na

osnovu Zakona o Federalnim ministarstvima 41 a lanom 15 ovog zakona je opisana opa nadlenost
ovog ministarstva: vri upravne, strune i druge poslove utvrene zakonom koji se odnose na
nadlenost Federacije u oblasti poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva. Sjedite ministarstva je u
Sarajevu a poslovi upravljanja vodama unutar Ministarstva su dodijeljeni Sektoru vodoprivrede.
Djelatnosti Ministarstva se odnose na: vodne resurse, razvojne planove, bilanse voda, koritenje
voda, zatitu voda, zatitu od voda te druge poslove utvrene Zakonom o federalnim
ministarstvima.
Organizaciono, Ministarstvo je podijeljeno po slijedeim sektorima: (i) Sektor poljoprivrede,
(ii) Sektor za poljoprivrednu politiku i meunarodnu saradnju, (iii) Sektor prehrambene industrije,
(iv) Sektor vodoprivrede, (v) Sektor veterinarstva i (vi) Sektor umarstva.
Djelatnost Ministarstva i sektora voda u Federaciji BiH, sa definiranjem institucionalne
organizovanosti, je opisana Zakonom o vodama. Osim ovog osnovnog zakonskog dokumenta oblast
upravljanja vodama se u veoj ili manjoj mjeri odnosi i prema Zakonu o zatiti okolia i Zakonu o
fondu za zatitu okolia 42.
41
42

124
Maj 2009.

3.2.3.
Meunarodni okvir upravljanja vodama
Meunarodni okvir upravljanja vodama za Federaciju BiH ine meunarodni ugovori koje je Bosna
i Hercegovina potpisala, ili preuzela iz ranijeg perioda, te potpisane konvencije i sporazumi iz ove
oblasti.
Zbog svog poloaja, unutarnjeg pravnog ustrojstva i meunarodnog okruenja Bosna i
Hercegovina, i Federacija Bosne i Hercegovine, su upuene na meunarodnu saradnju u oblasti
upravljanja vodama, prvenstveno sa susjednim zemljama regiona. Unutarnja organizacija zemlje
nalae da se poslovi vanjske politike sektora voda vode preko institucija drave Bosne i
Hercegovine, (Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa), ali je provoenje preuzetih
obaveza na entitetima.
Obzirom na pripadnost prostora Bosne i Hercegovine, i Federacije BiH, rijenom bazenu rijeke
Dunav i slivu Jadranskog mora, odreeni su i okviri meunarodne saradnje po ovim osnovama
proeti kroz konvencije: Konvencija o saradnji za zatitu i odrivo koritenje rijeke Dunav,
(Konvencija za zatitu rijeke Dunav) i Konvencija o zatiti Sredozemnog mora od zagaenja
(Barselonska konvencija).
Regionalna saradnja zemalja koje gravitiraju rijeci Savi definirana je Okvirnim sporazum o slivu
rijeke Save, 43 kojim je dogovoreno: (i) uspostavljanje meunarodnog reima plovidbe; (ii)
uspostavljanje odrivog upravljanja vodama; (iii) poduzimanje mjera u cilju spreavanja ili
ograniavanja tetnih posljedica od voda i (iv) uspostavljanje mehanizama za kreiranje efikasne
multilateralne saradnje zemalja podsliva rijeke Save.
Bilateralni odnosi sa susjednom Republikom Hrvatskom iz oblasti upravljanja vodama odreeni su
posebnim dokumentom: Ugovor izmeu Vlade Republike Hrvatske i Vlade Bosne i Hercegovine o
ureenju vodogospodarskih odnosa 44, o ureenju odnosa u oblasti voda izmeu dvije zemlje, od
zajednikog interesa, a na osnovu Konvencije o zatiti i upotrebi prekograninih vodotoka i
meunarodnih jezera Helsinka konvencija.
Procesi pribliavanja nae zemlje evropskim integracijama podrazumijevaju preuzimanje niza
obaveza i pravila rada u oblasti upravljanja vodama. Okvirna direktive o vodama (ODV) (Water
Framework Directive WFD) 45 je svakako osnovni dokument iz ove oblasti.
3.2.4.
Strune institucije na nivou Federacije Bosne i Hercegovine
Shodno Zakonu o vodama, lanom 152, su osnovane agencije za vodna podruja kao strune
institucije radi provoenja zadataka upravljanja vodama, i to: Agencija za vodno podruje rijeke
Save (AVP Sava), sa sjeditem u Sarajevu (www.voda.ba) i Agencija za vodno podruje Jadranskog
mora (AVP Jadransko more), sa sjeditem u Mostaru (www.jadran.ba). 46
Pored navedenih Agencija za sektor voda u Federaciji BiH su, po prirodi aktivnosti i nadlenosti,
vezane i slijedee strune institucije:
43
Okvirni sporazum o slivu rijeke Save, Sl. glasnik BiH br.8/2003 Meunarodni ugovori
Sl. list RBiH, posebno izdanje-meunarodni ugovori, br.6, od 25.12.2006 god.
45
Direktiva 2000/60/EC Evropskog parlamenta i vijea od 23 oktobra 2000 godine, kojom se uspostavlja okvir
djelovanja zemalja Evropske zajednice u oblasti politike voda. (Water Framework Directive).
46
Nadlenosti i zadaci Agencija za vodna podruja su takoe definirani Zakonom o vodama, lanovima 155 i 156
44
125
Maj 2009.

Federalni hidrometeoroloki zavod Sarajevo, (www.fhmzbih.ba);

Federalni zavod za agropedologiju Sarajevo,
Federalni zavod za geologiju Sarajevo, (www.fzzg.ba);
Federalna uprava za geodetske i imovinsko pravne poslove Sarajevo, (www.fgu.com.ba);
Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine, Sarajevo, (www.bhas.ba/new/);
Federalni zavod za statistiku Sarajevo, (www.fzs.ba);
Federalna uprava civilne zatite Sarajevo, (www.fbihvlada.gov.ba/fucz/);
3.2.5.
Kantonalna ministarstva nadlena za oblast upravljanja vodama
U Federaciji BiH, pored federalnog u poslovima upravljanja vodama uestvuju i kantonalna

ministarstva, nadlena za predmetnu oblast:
Unsko-sanski kanton, Kantonalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva,

(www.vladausk.ba);
Kanton Posavski upanija posavska, Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva,
Sektor vodoprivrede, (www.zupanijaposavska.ba);
Tuzlanski
kanton,
Ministarstvo
poljoprivrede,
vodoprivrede
i
umarstva,
(www.vladatk.kim.ba);
Zeniko-dobojski kanton, Ministarstvo za poljoprivredu, umarstvo i vodoprivredu, Sektor za
vodoprivredu i umarstvo, (www.zdk.ba);
Bosansko-podrinjski kanton, Kantonalno ministarstvo za privredu, (www.bpkgo.ba);
Srednjobosanski kanton, Kanton sredinja Bosna, Ministarstvo umarstva, vodoprivrede i
poljoprivrede, sa odjeljenjem vodoprivrede, zaduenim za poslove sektora voda za podruje
kantona, (www.sbk-ksb.gov.ba);
Hercegovako-neretvanski kanton, Hercegovako-neretvanska upanija, Ministarstvo
poljoprivrede, umarstva i vodoprivrede, (www.vlada-hnz-k.ba);
upanija zapadnohercegovaka, Ministarstvo prostornog ureenja, resursa i zatite okolia,
(www.vladazzh.com);
Kanton Sarajevo, Ministarstvo privrede, Sektor za poljoprivredu, vodoprivredu i umarstvo.
(www.privreda@ks.gov.ba);
Livanjski kanton Hercegbosanska upanija, Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i
umarstva, (www.vladahbz.com).
Nadlenosti upravljanja vodama su uglavnom na kantonalnim ministarstvima poljoprivrede,

vodoprivrede i umarstva, slino kao na federalnom nivou, dok su u nekim sluajevima nadlenosti
pri ministarstvima privrede. Ope nadlenosti kantonalnih ministarstava za oblast voda, bilo da
imaju ili nemaju zasebne slube i sektore, su: (i) Zatita voda, zatita od voda i ureenje reima
voda; (ii) Zatita od poplava, erozija i bujica; (iii) Vodoopskrba stanovnitva i koritenje voda za
potrebe privrede; (iv) Odvodnja voda sa poljoprivrednih povrina, i (v)Planiranje razvoja sektora
voda.
3.2.6.
Kadrovska struktura ljudski resursi u sektoru voda 47
Ljudski resursi, odnosno struni kadar sektora voda Federacije BiH su analizirani po institucijama
federalnog i kantonalnih ministarstava, kao i na nivou strunih institucija. U Federalnom
47
Podaci datiraju iz VI mjeseca 2008 godine.
126
Maj 2009.

ministarstvu poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva, sektor vodoprivrede 48, za rukovodei

kadar, od planiranih 8 pozicija uposleno je 5, dok je od planiranih 5 pozicija strunih saradnika
uposleno 3. Po kantonima Federacije BiH pozicije pomonika kantonalnih ministara i strunih
saradnika, nadlenih za upravljanje vodam, popunjene su sa oko 54%, (planirano 37 a uposleno 20).
Stanje kadrovske strukture po strunim institucijama na nivou Federacije BiH je slijedee:
Struna institucija
Agencija za Vodno podruje rijeke Save 49
Agencija za Vodno podruje Jadranskog mora 50
Federalni hidrometeoroloki zavod Sarajevo 51
Federalni zavod za agropedologiju Sarajevo
Federalni zavod za geologiju Sarajevo
Ukupno:
Tabela 3.2.1.Kadar u strunim institucijama
Struni kadar po sistematizaciji

Postojee stanje
Planirano
37
58
20
37
6
11
10
31
18
29
91
166
3.2.6.1.Analiza stanja
Ljudski resursi, kao to je naprijed prikazano po federalnim i kantonalnim ministarstvima sektora
voda, kao i u okvirima strunih institucija, nedovoljni su za zadovoljenje svih potrebnih zadataka.
Ilustrativan primjer je stepen popunjenosti kantonalnih ministarstava gdje je odnos trenutno
uposlenih kadrova spram potrebno planiranih - 54%. Ni u strunim institucijama taj odnos nije bolji
to ukazuje na sliku nedovoljnosti raspoloivih ljudskih potencijala.
Analiza kadrovske strukture ljudskih resursa, i sadanje a posebno planirane, ukazuje na
neodgovarajuu zastupljenost odreenih potrebnih strunjaka. Ovo se posebno odnosi na
kantonalna ministarstva pred koja e se u buduem vremenu stavljati sve sloeniji zahtjevi. Sudei
po nazivima radnih mjesta u ovim ministarstvima preovladavaju inenjerska zanimanja. Strunjaci
za vodno pravo se decidno pominju samo u tri kantona, (Tuzlanski, Srednjobosanski i
Hercegovako-neretvanski), stim da se u posljednja dva planira po jedno radno mjesto za ovu
oblast. Ostali kantoni ove strunjake uope ne planiraju kao neophodan kadar, ukoliko to nije
sadrano u radnim mjestima tipa pomonika ministra za vodoprivredu ili naelnika odjeljenja.
Samo u jednom kantonalnom ministarstvu, (Posavski kanton), planira se operator baze podataka.
Federalno ministarstvo planira jedno radno mjesto pod naslovom struni savjetnik za pravne
poslove i jedno pod nazivom struni saradnik za obradu vodoprivrednog informacionog sistema.
Ovakva struktura kadra ne moe odgovoriti sadanjim zahtjevima koji se stavljaju pred sektor voda
u Federaciji BiH. Treba imati na umu da proces prilagoavanja domaeg zakonodavstva, i
institucionalnog ustrojstva, organizaciji upravljanja vodama zemalja EU-e, podrazumijeva drugaije
kadrovske profile nego to je to sada sluaj. Drugim rijeima, evidentan je manjak kvalitetnih
multidisciplinarnih strunih kadrova a kljuna stvar uspjenog, odrivog upravljanja vodama, je
struno i obueno osoblje po svim profesionalnim disciplinama potrebnim u procesima planiranja,
razvoja i upravljanja vodama. Posebno je znaajna nepovoljna prostorna rasporeenost kadrova,
koja se ogleda u navedenoj strukturi i kapacitetima kadrova po kantonalnim ministarstvima. Dobro
je poznato da je razvoj kadrova na lokalnom nivou osnova uspjenog i odrivog upravljanja
vodama.
48
Po organizacionoj strukturi sektora vodoprivrede, prema Pravilniku o unutranjoj organizaciji Federalnog

Ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva
49
Po Pravilniku o unutranjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta, AVP Sava Sarajevo, maj 2008.
50
Po pregledu radnih mjesta s rasporedom uposlenika AVP Jadransko more, Mostar, 7.4.2008.
51
Iz ove institucije se navode pozicije: direktor te iz sektora hidrologije i sektora ivotne sredine odjel za kvalitet voda
127
Maj 2009.

Organizaciono, postoji vertikalan odnos pronosa nadlenosti sa federalnog ministarstva ka

operativno-strunim institucijama, odnosno agencijama za vodna podruja, i konano ka podrunim
uredima za slivna ili podslivna podruja (tamo gdje su formirana). Drugim rijeima, radi se o
produetku nadlenosti centralnog, federalnog ministarstva. Sa druge strane, kantonalna
ministarstva imaju lokalnu nadlenost, a rasporedom sredstava iz vodnih naknada i samostalnost u
usmjeravanju sredstava u skladu sa planovima kantona. Direktna organizaciona povezanost kantona
i Federacije BiH je Zakonom o vodama planirana kroz savjetodavna vijea vodnih podruja, gdje su
kantoni zastupljeni u skladu sa povrinom kojom participiraju u odreenom vodnom podruju.
3.2.7.
Inspekcijske slube
Znaajna promjena po pitanju ustrojstva inspekcijskih slubi, koje se po raznim nivoima odnose na
upravljanje vodama, se desila usvajanjem Zakona o inspekcijama u Federaciji Bosne i
Hercegovine 52 a ogledala se u tome da je ovim inspekcija postala nezavisno tijelo, u odnosu na
oblast koju nadgleda. Zakonom je predvieno da se inspekcijski nadzor obavlja putem federalnih i
kantonalnih inspekcija organiziranih u Federalnoj upravi za inspekcijske poslove i kantonalnim
upravama za inspekcijske poslove. Nadzor nad radom Federalne uprave za inspekcijske poslove
vri Vlada Federacije BiH a vlade kantona nadzor nad radom kantonalnih uprava. Federalna
inspekcija vri nadzor nad izvravanjem propisa u okvirima nadlenosti odreenih federalnim
propisima i analogno, kantonalna inspekcija vri nadzor nad izvravanjem federalnih propisa u
okviru nadlenosti kantonalnih propisa.
Federalna uprava za inspekcijske poslove je formirana 1.1.2007 godine. Organizaciono se ova
uprava se sastoji od inspektorata: trine; sanitarne; inspekcije rada; urbanistiko-ekoloke;
saobraajne; poljoprivredne; umarske; veterinarske; tehnike i vodoprivredne inspekcije. Zadaci
vodoprivredne inspekcije su: nadzor nad provoenjem zakona i propisa koji se odnose na: vode,
kvalitet voda i koritenje voda; ureenje vodotoka; eksploataciju mineralnih sirovina iz korita
vodotoka; izgradnju objekata u ili blizini vodotoka; upravljanje vodoprivredom; provoenje
meudravnih i meunarodnih obaveza za vode te vrenje ovlasti javnih preduzea u primjeni
zakona i propisa.
Formiranje kantonalnih uprava za inspekcijske poslove je u toku, odnosno u toku je kreiranje
zakonskih pretpostavki 53. U dosadanjem periodu takve uprave su oformljene u: (i) Zenici, za
Zeniko-dobojski kanton; (ii) Tuzli, za Tuzlanski kanton; (iii) Goradu, za Bosansko-podrinjski
kanton; (iv) Bihau, za Unsko-sanski kanton i (v) irokom Brijegu, za upaniju
zapadnohercegovaku. U svim ovim kantonalnim upravama postoji vodoprivredna inspekcija,
organizaciono obino u zajednikom inspektoratu sa poljoprivrednom i umarskom. U toku je
formiranje za Kanton Sarajevo i Posavsku upaniju.
52
53
Slubene novine Federacije BiH br:69/05

Podatak se odnosi na juli 2008 godine
128
Maj 2009.

3.3. EKONOMSKI OKVIR UPRAVLJANJA VODAMA_POKAZATELJI STANJA
3.3.
Ekonomski okvir upravljanja vodama
Ekonomski okvir Strategije upravljanja vodama Federacije BiH, za dio u kojem se opisuje stanje u
ovoj oblasti, podrazumijeva sagledavanje sljedeih komponenti:
Osnovni izvori financiranja razliitih segmenata upravaljanja vodama, u svijetu i Federaciji Bosne
i Hercegovine;
Postojea situacija u pogledu izvornih prihoda po osnovu naplate posebnih vodnih naknada,
prvenstveno Agencija za vodna podruja;
Postojea situacija u pogledu statusa i naplate ope vodne naknade;
Postojea ekonomska situacija osnovnih segmenata upravljanja vodama: vodosnabdijevanje,
prikupljanje i preiavanje otpadnih voda, zatita voda i zatita od voda;
Postojea situacija u pogledu izdavanja koncesija
Postojea situacija u pogledu privatizacije vodnih objekata.
3.3.1.
Osnovni izvori financiranja upravljanja vodama
Vodna infrastruktura, bilo gdje u svijetu, finansira se, u krajnjem sluaju, iz jednog od sljedea tri
izvora: (i) Korisnci voda, kroz direktne izdatke ili raune za vodu, plaene preduzeima za
vodosnabdijevanje; (ii) Fiskalni prihodi - bueti na svim nivoima vlasti (na bazi prikupljenih
lokalnih ili dravnih poreza, te sredstva ostvarena prodajom dravne imovine, dobara i usluga) i (iii)
Nepovratna sredstva i donacije, nevladine organizacije i dobrotvorna drutva.
Sredstva za financiranje mogu se obezbijediti i putem kreditnog zaduenja komercijalnog,
lokalnog ili meunarodnog, ukljuivo i meunarodne finansijske institucije ili kroz ulaganje
dionikog kapitala. Ali naravno, krediti se moraju otplatiti a ulagai dionikog kapitala zahtijevae
dividende i/ili oekivati porast vrijednosti svojih dionica. Ukoliko tri navedena krajnja izvora
financiranja ne mogu obezbijediti otplate kredita i razumnu stopu povrata na kapital, investiciona
sredstva nee biti dostupna. Iskustva ukazuju da sredstva za financiranje infrastrukture i vodnih
objekata generalno dolaze iz sljedeih pojedinanih izvora:
Korisnici voda kao to su domainstva, farmeri i preduzea;

Javna preduzea za vodosnabdijevanje, koja finansiraju tekue odravanje i neke nove investicije
iz prihoda prikupljenih od korisnikih taksi (bruto operativni novani tok), u vidu zajmova i
ponekad javnih supsidija;
Privatne kompanije, lokalne ili inostrane, obezbjeuju sredstva iz slinih izvora kao i javna
preduzea, plus dodatna sredstva u vidu dionikog kapitala;
Nevladine organizacije i lokalne zajednice;
Lokalne banke i ostale financijske institucije, nudei kratkorone ili srednjorone zajmove po
trinim kamatnim stopama;
Meunarodne banke i agencije za financiranje izvoza;
Meunarodne donacije iz multilateralnih i bilateralnih izvora, raspoloivi kao zajmovi po
povoljnim uslovima ili kao bespovratna sredstva (grantovi);
Multilateralne financijske institucije;
Okolinski i vodni fondovi;
Dravne centralne i lokalne vlade, obezbjeujui supsidije, garancije za kredite, i sredstva od
izdavanja obveznica.
129

Maj 2009.

Procjena uea pojedinih izvora financiranja u svim segmentima upravljanja vodama, u svijetu, u
2003.godini je sljedea: domai javni sektor 69%; inostrana pomo 17%; meunarodni privatni
sektor 9%, i domai privatni sektor 5%. 54 Jedan oblik financiranja koji se ne koristi u projektima
koje poduzima javni sektor jeste ekviti ili dioniki kapital privatnih dioniara. Visoki trokovi
dionikog kapitala ine ga neatraktivnim sredstvom za financiranje projekata vezanih za vodu 55.
U Federaciji BiH je ova oblast ureena zakonom, pa je u Zakonu o vodama Federaciji BiH (ZoV)56
navode se sljedei izvori sredstava namijenjeni za obavljanje poslova i zadataka odreenih tim
Zakonom: (i) ope vodne naknade; (ii) posebne vodne naknade; (iii) prihodi po osnovu zakupa
javnog vodnog dobra; (iv) budeti Federacije, budeti kantona, budeti grada i opine; (v) kreditna
sredstva; (vi) sredstava osigurana posebnim zakonom; (vii) donacije i ostala sredstva u skladu sa
zakonom.
3.3.2.
Izvorni prihodi sektora voda

3.3.2.1.Posebne vodne naknade
Osnovni izvor finansiranja Agencija za vodna podruja rijeke Save i sliva Jadranskog mora
(odnosno Javnih preduzea za vodna podruja, do 1.1. 2008) su posebne vodne naknade. Posebne
vodne naknade se ubiru na osnovu Zakonu o vodama i podzakonskih akata kojima su ureena
pitanja visine naknada, obaveznici plaanja, nain i rokovi plaanja i dr. Posebne vodne naknade
predstavljaju javne i vlastite prihode Agencija vodnih podruja. Na osnovu lana 171. Zakona o
vodama Federacije BiH, na zajedniki prijedlog Federalnog ministarstva poljoprivrede,
vodoprivrede i umarstva i Federalnog ministarstva okolia i turizma i uz prethodnu saglasnost
Federalnog ministarstva finansija, Vlada Federacije Bosne i Hercegovine donijela je Odluku o
visini posebnih vodnih naknada. Ovom odlukom, koja je na snagu stupila 1. 7. 2007. godine (ime
je prestala vaiti Odluka o stopama odnosno iznosima posebnih vodoprivrednih naknada ("Slubene
novine Federacije BiH", br. 46/98, 25/00, 7/02, 6/03), utvrena je visina posebnih vodnih naknada
za: (i) koritenje povrinskih i podzemnih voda; (ii) koritenje vode za proizvodnju elektrine
energije; (iii) zatitu voda; (iv) vaenje materijala iz vodotoka, i (v) zatitu od poplava. Sve
navedene naknade se ubiru u praksi, osim posebne vodne naknade za zatitu od poplava koja jo
nije uvedena zbog toga to nisu obezbijeeni dodatni uslovi i parametri za njeno plaanje.
Osnov za prikupljanje vodnih naknada sadran je u principima "zagaiva plaa" i "korisnik plaa"
koji podrazumijevaju da zagaiva voda treba da plati trokove preiavanja isputenih zagaenih
voda odnosno korisnik voda terba da plati rentu za koritenje vode, kao opeg dobra. Ovi principi
sadrani su i u Okvirnoj direktivi o vodama EU, kojom se ureuje nain upravljanja vodama u
zemaljama lanica Evropske unije. U novi Zakon o vodama su ugraena rjeenja koja su propisana
Okvirnom direktivom o vodama. Provoenje Zakona o vodama Federacije BiH zahtijeva, pored
strunih potencijala, i velika sredstva da bi se postigli eljeni ciljevi o statusu voda u odreenom
vremenskom periodu. Zakon o vodama FBiH je u osnovi zadrao je postojei sistem finansiranja
sektora voda. Prema procjeni Federalnog ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva, a na
osnovu informacija dobivenih na bazi upitnika u vezi sa usklaivanjem zakonodavstva BiH sa
54
Andrew Taylor, Shareholders could receive Pounds 18bn from utility mutuals Kelda Water Group Sets Financial
Trend, Financial Times, 16 Jun 2000, str. 6., navedeno prema David Hall:Financing water for the world an
alternative to guaranteed profits, March 2003, str 5
55
U Velikoj Britaniji, njihovi vlastiti konsultanti savjetuju privatne vodne kompanije da bi u segmentu koritenja vode,
cijene vode mogle biti nie za 5% ukoliko bi se sektor vodosnabdijevanja financirao samo na bazi duga, umjesto na bazi
miksa duga i dionikog kapitala koji se koristio od samog poetka nakon provedene privatizacije.
56
130
Maj 2009.

direktivama EU, prema postojeoj situaciji i tempu kojim se prikupljaju sredstava namijenjena za
financiranje projekata u sektoru voda BiH e tek 2030.godine dostii potrebne standarde u ovoj
oblasti.
Obraun i plaanje vodnih naknada u Federaciji BiH regulira Zakon o vodama i Pravilnik o nainu
obraunavanja, postupku i rokovima za obraunavanje i plaanje i kontroli izmirivanja obaveza na
osnovu ope vodne naknade i posebnih vodnih naknada 57.
Dio sredstava koji pripada Agencijama (40%) treba da se u skladu sa Zakonom o vodama koristi za:
(i) poslove i zadatke koje Agencije imaju u skaldu sa Zakonom o vodama, (ii) odravanje zatitnih
objekata u vlasnitvu Federacije, (iii) druge poslove i aktivnosti koje su ovim Zakonom povjerene
agenciji za vode, i (iv) finansiranje rada agencije za vode. Dio ostvarenih prihoda koji pripada
kantonima (45%) koriste se za sufinansiranje izgradnje i odravanja vodnih objekata iz lana 14.
stav 1. Zakona, (osim objekata iz take 3. alineje 2., 4., 5. i 6. tog lana), kao i ostale aktivnosti
vezane za poslove upravljanja vodama (izrada tehnike dokumentacije, podloga za izdavanje
koncesija i dr.). Prihodi Federalnog fonda za okoli (15%) koriste se iskljuivo za provoenje
zadataka koji su ovim Zakonom dati u nadlenost federalnom ministarstvu nadlenom za okoli i za
sufinansiranje infrastrukture za zatitu voda od znaaja za Federaciju.
U tabeli u nastavku navode se osnovni podaci o finansijskim efektima odluke o posebnim vodnim
naknadama, te predvieni prihodi posebnih vodnih nakanda po kantonima, vodnim podrujima i za
Federaciju Bosne i Hercegovine kao i njihova raspodjela na korisnike sredstava.
Redni
broj
KANTON
UKUPAN
IZNOS PVN
BUDET
KANTONA
45%
AGENCIJA
ZA VODE
40%
Vodno podruje
Slivova rijeke Save
1.1.
UNSKO-SANSKI
1.688.094,00
749.642,30
675.237,60
1.2.
POSAVSKI
751.977,05
338.389,67
300.790,82
1.3.
TUZLANSKI
8.094.430,71
3.642.493,82
3.237.772,28
1.4.
ZENIKO-DOBOJSKI
7.606.691,00
3.423.010,95
3.042.676,40
1.5.
BOSANSKO-PODRI.
168.280,97
75.726,43
67.312,39
1.6.
SREDNJOBOSANSKI
1.717.933,13
773.069,91
687.173,25
1.7.
SARAJEVSKI
4.792.785,62
2.156.753,53
1.971.114,25
Ukupno 1:
24.820.192,48
11.169.086,61
9.928.076,99
2.
Vodno podruje sliv.
Jadranskog mora
2.1.
ZAPADNOHERCEGOV.
1.031.374,72
464.118,62
412.549,89
2.2.
HERCEGOV.NERETVAN.
5.121.175,47
2.304.528,96
2.048.470,19
2.3.
HERCEGBOSANSKI
731.615,47
329.226,96
292.646,19
Ukupno 2:
6.960.567,42
3.132.255,34
2.784.226,97
Federacija BiH (1+2):
31.780.759,90
14.301.341,96
12.712.303,96
Tabela 3.3.1: Predvieni financijski efekti prikupljenih vodnih naknada u Federaciji BiH,
FOND ZA
OKOLI
15%
1.
253.214,10
112.796,56
1.214.164,61
1.141.003,65
25.242,15
257.689,97
718.917,84
3.723.028,87
154.706,21
768.176,32
109.742,32
1.044.085,11
4.767.113,99
Iz prethodne sumarne tabele vidi se da godinji finansijski efekat naplate prema Odluci o visini
posebnih vodnih naknada iznosi 31.780.759,90 KM, naravno pod uslovom 100% naplate. Meutim,
iz dosadanjih iskustava u naplati posebnih vodnih naknada moe se sa sigurnou tvrditi da e
naplata biti znatno manja od stvarno mogue. Postojea situacija je takva da je stepen naplate
vodnih naknada od Komunalnih preduzea koja obavljaju djelatnost vodosnabdijevanja veoma
57
Slubene novine Federacije BiH", broj:92/07
131
Maj 2009.

niska. Agencija za vodno podruje Jadranskog mora uspjela je u prethodnom periodu da naplati
samo 17% potraivanja po osnovu posebnih vodnih naknada od komunalnih preduzea. Situacija je
neto bolja na vodnom podruju rijeke Save gdje je stepen naplativosti posebnih vodnih naknada
oko 43% 58.
Problem u vezi sa naplatom ovih sredstava lei u injenici da se prilikom usvajanja novog Zakona o
vodama nije vodilo rauna o usaglaenosti njegovih odredbi sa odredbama drugih vaeih zakona u
Federaciji BiH. Konkretno, prema Zakonu o vodama organi Poreske uprave su eksplicitno navedeni
kao institucija koja ima nadlenost i obavezu da kontrolira prikupljanje sredstava po ovom osnovu
od komunalnih preduzea. Meutim ta obaveza ne postoji u Zakonu o poreskoj upravi (kojim se
definiraju nadlenosti i nain rada Poreske uprave), tako da su ta dva zakona, pravno gledajui, u
koliziji. Imajui u vidu da same Agencije nemaju mogunost da bilo kojim sredstvom prisile
komunalna preduzea da plaaju posebne vodne naknade, njihovo plaanje praktino je u ovom
momentu stvar samo dobre volje komunalnih preduzea. Po osnovu posebnih vodnih naknada je u
2006. godini u Budet Federacije BiH prikupljeno 2.590.162 KM, dok je za namjene u oblasti
upravljanja vodama istovremeno izdvojeno 1.450.000 KM 59.
3.3.2.2.Opa vodna naknada
Obaveznik obraunavanja i plaanja ope vodne naknade je fiziko i pravno lice registrovano za
obavljanje djelatnosti na osnovu rjeenja izdatog od nadlenog organa. Opu vodnu naknadu
uplauje poslodavac - isplatilac plae, u iznosu od 0,5% neto plae svih zaposlenika, zajedno sa
isplatom plae zaposlenika. Polazei od injenice da u Federaciji BiH ima negdje oko 300.000
zaposlenih, (pri emu su izuzeti zaposleni u dravnoj upravi koji ne podlijeu obavezi plaanja
opte vodne naknade), i da je prosjena plata u Federaciji BiH 700 KM, dolazi se do ukupnog
oekivanog iznosa opte vodne naknade u iznosu od 12.600.000 KM za period od godinu dana.
3.3.2.3.Ostala sredstva
Federalna Vlada usvojila je 8. marta 2006. god. Program javnih investicija za razdoblje 2006-2008
godina. Vlada Federacije BiH, Federalno ministarstvo financija i resorna federalna i kantonalna
ministarstva duna su koristiti Program javnih investicija za razdoblje 2006-2008.godina kao temelj
za mobiliziranje vanjske pomoi (donacija i kredita) u pregovorima sa inozemnim kreditorima i
donatorima. Ukupno predviena sredstva u Programu javnih investicija u razdoblju 2006-2008.
godina iznose 1.334.700 KM, od ega se na domae izvore odnosi 365,2 M KM (27 posto) a na
inozemne izvore 969,5 M KM (73 %). U Programu javnih investicija sektor voda sudjeluje sa 19
posto. Najvei dio kandidiranih projekata obuhvaenih u Programu javnih investicija je iz oblasti
vodosnabdijevanja i otpadnih voda (36 %).
58
Prema informacijama iz Agencije za vodno podruje Jadranskog mora dugovi po osnovu nenaplaenih posebnih
naknada znaajno optereuju poslovanje Agencije i predstavljaju balast u finansisjkim izvjetajima koji se iz godine u
godinu prenosi kao neneplaeno potraivanje. Prema podacima dostavljenim od strane samih obveznika, tj. komunalnih
poduzea, u 2007.godine, ukupne neizmirene obveze iznose preko 500.000 KM. Ukupne neizmirene obveze
komunalnih poduzea po osnovu PVN, u periodu 2003-2006 iznose oko 3.500.000 KM.
59
Vlada Federacije BiH je u junu 2007 godine donijela odluku o usvajanju Programa utroka sredstava utvrenih
Budetom Federacije Bosne i Hercegovine za 2007. godinu na poziciji "Kapitalni grant za vodoprivredu". Odobrena
sredstva u Budetu Federacije Bosne i Hercegovine za 2007. godinu iz kapitalnog granta za vodoprivredu u iznosu od
2.150.000 KM usmjerena su na razliite projekte u oblasti vodoprivrede, sumarno na sljedei nain: (i) Zatita voda
985.000 KM; (ii) Zatita od tetnog djelovanja voda 405.000 KM; i (iii) Sanacija objekata za zatitu od poplava koji su
u vlasnitvu Federacije BiH 760.000 KM.
132
Maj 2009.

Prema informacijama iz Federalnog ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva

(Ministarstvo) osigurano je cca 16,0 M KM iz prorauna Federacije BiH za 2008. godinu, za sektor
voda, od ega je 12,5 M KM kao pomo kantonima i opinama za izgradnju i rekonstrukciju
objekata vodne infrastrukture. Sektor okolia i voda uvrten u prvu (I) kategoriju prioriteta IPA
fondova 60 za 2008. godinu za BiH, to je jako znaajno u smislu izgleda za dobivanje sredstava
neophodnih za financiranje projekata iz oblasti voda.
Vlada Federacije BiH je prihvatila kreditno zaduenje od 60 miliona eura po Ugovoru izmeu BiH,
Federacije BiH i Evropske investicijske banke (EIB) za finansiranje Projekta vodovod i
kanalizacija u Federaciji BiH.
Prema informaciji iz Ureda Svjetske banke u Zagrebu, Svjetska banka je 30. maja 2008. godine
odobrila dvije darovnice Globalnog fonda za okoli u ukupnom iznosu od 8 miliona amerikih
dolara za Projekt upravljanja Neretvom i Trebinjicom, i to za Bosnu i Hercegovinu u iznosu od 6
milijuna dolara, te za Hrvatsku u iznosu od 2 miliona dolara.
3.3.3.
Postojea ekonomska situacija osnovnih segmenata vodnog sektora
Zbog izuzetno teke situacije, u smislu nedostajuih sredstava za investiranje u sve segmente
upravljanja vodama, Ministarstvo je u oktobru 2007. godine uputilo dopis, odnosno dokument
Vladi Federacije BiH pod nazivom: Program utroka sredstava ostvarenih po osnovu privatizacije
za financiranje vodne infrastrukture, u kojem su izneseni konkretni prijedlozi i neophodna
sredstava za financiranje infrastrukture u oblasti voda. 61
Komunalne vodne usluge su u nadlenosti lokalnih vlasti (ili na regionalnom/kantonalnom nivou)
koje imaju obavezu da, nezavisno ili u suradnji sa ostalima, osiguraju djelovanje u svom podruju.
Za izvoenje ovih aktivnosti lokalne vlasti mogu uspostaviti komunalno preduzee, javnu
instituciju, ili ih mogu povjeriti drugim pravnim ili fizikim licima na osnovu ugovora o koncesiji
ili ugovora o povjeravanju obavljanja aktivnosti vodosnabdijevanja i odvodanje otpadnih voda.
Davalac usluge je odgovoran za upravljanje i rad vodne infrastrukture. Prihodi od izvrenja
aktivnosti ostvaruju se kroz cijenu usluga koju plaaju korisnici. Komponente koje ine cijenu vode
su: cijena usluge vodosnabdijevanja; cijena usluge odvodnje i preiavanja urbanih otpadnih voda;
naknada za financiranje i odravanje infrastrukture; naknada za zatitu izvorita; naknada za zatitu
voda; naknada za koritenje voda; PDV na cijenu komunalnih usluga, i ubudue najvjerovatnije,
naknada za koncesiju za zahvatanje vode. Vodovodna preduzea u svom poslovanju prihode
ostvaruju po sljedeim osnovama:
Pruanjem osnovnih usluga vodosnabdijevanja, odvodnje i preeiavanja urbanih otpadnih voda;

Pruanjem ostalih usluga u ovoj oblasti (npr.prikupljanje i odvoz otpada);
Subvencijama iz budeta kantona.
Vodovodi su uglavnom organizirani kao zasebni opinski pa su stoga i trokovi odravanja,

odnosno redovnog poslovanja, u velikom broju sluajeva, neracionalni a u pojedinim sluajevima i
nepotrebno visoki. Komunalne organizacije zaduene za vodosnabdijevanje ne mogu u potpunosti
60
Instruments for Pre-Accession Assistance IPA, Instrumenti za pomo u predpristupnoj fazi, uspostavljeni u svrhu
razvoja EU perspektive za zemlje Zapadnog Balkana.
61
Za sektor vodosnabdijevanja predvien je iznos od 950 miliona KM za dovoenje sistema vodosnabdijevanja na
predratni nivo. Navedena procjena uraena je odmah nakon rata (1996 godine). Meutim, stav je Ministarstva, da je
procjena uinjena 1996.godine aktualna i danas u istom iznosu.
133
Maj 2009.

da odgovore na postavljene zadatke. Razloga ima vie a jedan od najvanijih je nizak procenat
naplate isporuenih voda uz jedinine cijene koje ne odgovaraju realnim ekonomskim parametrima.
U postojeoj situaciji evidentno je da bez trajnih, sigurnih i po obimu dovoljnih sredstava nije
mogue izvriti sve zakonom odreene funkcije proste i proirene reprodukcije. Naroito su
problematina nedostajua sredstva za rekonstrukciju i izgradnju infrastrukturnih objekata koji bi
trebalo da se obezbijede iz izvora pomenutih u Zakonu o vodama, i to:
Budet federacije i kantona - Kada sredstva obezbijeena iz izvornih prihoda nisu dovoljna za
financiranje novih objekata, a to je do sada uvijek bilo pravilo, tada Federacija ili kanton iz
sredstava budeta moraju obezbijediti sva, ili pretean dio sredstava za financiranje takve
investicije.
Sredstva namjenskih kredita - Ova sredstva mogue je ostvariti iz budeta Federacije, odnosno
kantona, ili da Federacija BiH obezbijedi povoljna sredstva banaka.
Sredstva javnih zajmova - Ova sredstva obezbjeuje drava kada je potrebno u kratkom vremenu
obezbijediti financiranje konkretne investicije. (U tom smislu zakon predvia mogunost da
Federacija raspie zajam za prikupljanje potrebnih sredstava).
Sredstva obezbijeena po posebnom zakonu - Ako ocijeni za potrebno, Federacija BiH se moe
opredijeliti za donoenje posebnog zakona kojim e se obezbijediti potrebna sredstva za tano
odreenu investiciju u neki od segmenta djelatnosti sektora voda.
Sredstva donacija i ostala sredstva - Pod ostalim sredstvima u ovoj kategoriji izvora sredstava
zakon vjerovatno predvia za sada nedovoljno preciziranu lepezu izvora, kako domaeg tako i
inostranog porijekla, sa povoljnim uslovima u pogledu obaveze vraanja u smislu vrlo dugog roka i
vrlo niskih kamata, s obzirom da su uopte smjeteni u istu kategoriju kao i donacije. Jasno je da od
donacija nema povoljnijih izvora financiranja, no postojea situacija ukazuje na injenicu da su
vremena obilnih donacija ve ekonomska prolost za Bosnu i Hercegovinu. Moda bi se u ovoj
kategoriji eventualno mogle nai obveznice kao jedna od osnovnih vrsta dugoronih vrijednosnih
papira (na razvijenim sekundarnim tritima) koji slue za pribavljanje (plasiranje) financijskih
sredstava na dugi rok.
U postojeoj situaciji u lancu nadlenosti i odgovornosti u oblasti vodosnabdijevanja uoljivi su
sljedei nivoi: Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva; Kantonalne vlade;
Opine, koju ovu odgovornost prenose na vodovodna preduzea. Novim Zakonom o vodama
posebno je naglaena uloga kantona i opina u pogledu komunalne vodne infrastrukture (npr. Zakon
o vodama predvia da prihodi od zakupa javnog vodnog dobra na povrinskim vodama II.
kategorije u cijelosti pripadaju budetu kantona). Opine su odgovorne za identificiranje potreba za
razvoj sektora voda na svome podruju, utvrivanje naina kako da se te potrebe zadovolje na
najefikasniji nain te da konano izdvoje i sredstva potrebna za realizaciju prihvaenih projekata. O
svojim namjerama i odlukama opine obavjetavaju Kantone koji bi trebali da iz raspoloivih
sredstava sufinanciraju projekte u segmentu vodosnabdijevanja, zajedno sa budetom Federacije
BiH, koji bi takoe trebao u okviru raspoloivih sredstava da pomogne u sufinanciranju. Na bazi
ovog lanca odgovornosti, za oblast snabdijevanje vodom, postoje slijedei mogui izvori
financiranja:
Vladini budeti na federalnom, kantonalnom i opinskom nivou;

Prihodi od obavljanja usluga, prikupljeni od strane opinskih komunalnih preduzea, od razliitih
kategorija potroaa;
134

Maj 2009.

Specifini porezi, tj posebna i opa vodna naknada.
U postojeoj situaciji od preduzea koja se bave vodosnabdijevanjem u Federaciji BiH se oekuje

da zadovolje razliite, nekada meusobno suprodstavljene ciljeve, imajui u vodu specifinost
usluge koju pruaju i znaaj koji voda ima kao oskudno dobro u ekonomskom, ekolokom,
socijalnom i politikom smislu. Od preduzea se oekuju da posluju na triu i u skladu sa trinim
principima ostvaruju prodaju usluge i svoj ukupni prihod, te da iz njega financiraju odravanje
postojee infrastruktura ali i svoj razvoj. Meutim cijena vode iskoritena je kao instrument
socijalne politike i svjesno se dri na nivou koji je daleko od ekonomske cijene, koja bi omoguila
pokrivanje svih ekonomski i tehnoloki opravdanih trokova poslovanja preduzea koja se bave
vodosnabdijevanjem, prikupljanjem, odvoenjem i preiavanjem otpadnih voda.
Sadanji sistem je takav da se primjenjuje sistem zaraunavanja cijena i naplate koji je veoma
jednostavan u operativnom smislu. Postoje samo dvije tarifne grupe potroaa, domainstva i
preduzea, to znai da postoje i razliite cijene za te dvije grupe. Primjenjuje se linearni metod
obrauna cijena, to znai da nema diferenciranja po koliinskim blokovima potronje. Za bilo koju
potroenu koliinu plaa se ista cijena. Postojei cjenovni sistem nije u funkciji podsticanja na
racionalnije koritenje vode, producira jako teku situaciju preduzea i rezultira poslovanjem sa
gubitkom, koji se ve uobiajeno pokriva iz sredstava kantonalnih budeta. 62 Nezadovoljavajui
stepen naplate potraivanja za isporuenu vodu predstavlja dodatni problem. 63
Prema praksi u zemljama EU-e, u pogledu formiranja cijena, insistira se utvrivanje ekonomske
cijene vode kako bi se: (i) destimulirala potronja, (ii) omoguilo odranje kvaliteta isporuke vode,
te (iii) obezbijedilo dovoljno sredstava za razvoj vodovodnih preduzea. Iako postoje znaajni
problemi u BiH u pogledu socijalne situacije veine stanovnitva, formiranje cijena vode ispod
prosjenih ukupnih trokova u stvari samo poveava problem normalnog funkcionisanja
preduzea koje upravlja vodom. Meutim, naglaava se da bi komunalna preduzea koja se bave
vodosnabdijevanjem morala prihvatiti injenicu da ekonomska cijena vode podrazumijeva pokrie
ne bilo kakvih nego samo ekonomski, organizaciono i tehnoloki opravdanih trokova poslovanja.
Sigurno je da postoji znaajan neiskoriteni prostor za unapreenje interne ekonomije u smislu
poboljanja efikasnosti poslovanja i, primjerice, efikasnijeg koritenja energije. U tom smislu je
sigurno da vodovodna preduzea nisu u dovoljnoj mjeri motivirana da racionalnije koriste resurs
koji im je povjeren. S tim u vezi se koristi primjer naknade koju su ova preduzea obavezna da
plaaju po osnovu prava koritenja vodnog resursa. Prema ranijem zakonu preduzea su plaala
vodnu naknadu za koritenje vode u iznosu od 0,05 KM po m3 isporuene vode. Prema novom
Zakonu ta obaveza je smanjena na 0,01 KM po m3 zahvaene vode.
Ovakvu situaciju bi trebalo promijeniti (odnosno, da se iznos naknade na zahvaenu vodu povea)
jer djeluje nemotivirajue u pogledu racionalnijeg koritenja prirodnih vodnih resursa. Imajui u
vidu znaaj koji ova preduzea imaju, i za sada monopolsko pravo da koriste vodni resurs za
namjenu po kojoj su osnovana, kao i koliine vode koje zahvataju, potrebno je ukazati da ovakvo
rjeenje nije u skladu sa osnovnim zahtjevom iznesenim u Zakonu o vodama, u kojem se istie da
upravljanje vodnim resursima mora biti organizirano na principima odrivog i na osnovama
62
U postojeoj situaciji, da ne postoje subvencije od strane vlada kantona, kao i njihov doprinos kroz budetske
transfere, to ini i do 30% prihoda vodovodnih preduzea, ista ne bi bila u stanju pokriti niti svoje osnovne operativne
trokove.
63
JKPK ViK Sarajevo od potroaa potrauje 55 miliona KM, JKP Vodovod Biha od svih potroaa potrauje oko 6
miliona KM, JKP Vodovod i kanalizacija`Tuzla oko 24 miliona KM, a u JKP Vodovod Zenica dugovanja za
potroenu vodu iznose oko 2 miliona KM.
135
Maj 2009.

ouvanja vodnih resursa. 64 U narednoj tabeli date su visine naknada za koritenje voda i u nekim
drugim evropskim zemljama.
Drava
Bugarska
eka
Republika
Estonia
Naknada za koritenje voda

Ne primjenjuje se
-povrinske vode
-podzemne vode
Svi izvori
Iznos naknade
Ne primjenjuje se
-Iznos naknade utvruje kompanija za upravljanje rijenim slivom
-0.05 EUR/m3
-izmeu 0.0019 EUR/m3 i 0.96 EUR/m3 u zavisnosti on naina
koritenja vode
Svi izvori
izmeu 0.006 EUR/m3 i 0.04 EUR/m3 u zavisnosti on naina
Maarska
koritenja vode
-povrinske vode
-0.003 EUR/m3
Latvia
-podzemne vode
-0.016 EUR/m3
Iznos naknade za mineralnu vodu je izmeu 0.08 EUR/m3 i 0.161
EUR/m3
-povrinske vode
-iznos naknade zavisi od naina koritenja vode
Litvania
-podzemne vode
-0.009 EUR/m3 (domainstva); 0.02 EUR/m3 (industrija) i 1.22
EUR/m3 (mineralna voda)
-povrinske vode
-0.027 EUR/m3
Poljska
-podzemne vode
-0.08 EUR/m3
-povrinske vode
-0.005 EUR/m3 0.0006 EUR/m3
Rumunija
-podzemne vode
-0.006 EUR/m3
-povrinske vode
-0.5 EUR/m3
Slovaka
-podzemne vode
-0.02 EUR/m3 for za javno vodosnabdijevanje i 0.5 EUR/m3 za
ostale namjene
Ne
primjenjuje
se
Ne primjenjuje se
Slovenija
Tabela 3.3.2.: Naknade za koritenje voda u nekim evropskim zemljama
(Izvor: REC 2000, Navedeno prema Agnieszka Laskowska and Frank Scrimgeour:Environmental Taxation: The
European Experience, http://wms-soros.mngt.waikato.ac.nz/ )
U oblasti zatite od tetnog djelovanja voda, procijenjena postojea vrijednost osnovnih objekata
vezanih za zatitu od voda u Federaciji BiH na vodotocima prvog reda u 2008. godini iznosi ukupno
148.900.936 KM, od ega na vodnom podruju rijeke Save 99.515.970 KM ili 66,83%, a na
vodnom podruju Jadranskog mora 49.384.966 KM ili 33,17 %. Sadanji prihodi agencija za vode
ne obezbjeuju ni priblian iznos potreban za pokrivanje trokova tekueg i investicionog
odravanja postojeih objekata. U tom smislu moe se kao ilustraciju navesti podatak je J.P. za
Vodno podruje slivova rijeke Save zajedno sa ostalim participantima u periodu 1997-2007. godine
uloilo (uglavnom u objekte uz rijeku Savu) tek oko 17 miliona KM, ili u prosjeku 1,7 milion KM
godinje. 65
3.3.4.
Postojea situacija u pogledu koncesija u vodnom sektoru
Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva (Ministarstvo) je na osnovu ranijeg

Zakona o vodama iz 1998 godine, i na bazi ranije Uredbe o dodjeli koncesija iz 2000. godine, kojim
se propisuje metodologija dodjele koncesija, kao i na bazi Pravilnika o utvrivanju koncesionih
naknada za sve vrste koncesionih ugovora, odobrilo ukupno 10 koncesija, i to: 4 koncesije za
64
Poreenja radi, naknada za koritenje voda obraunata na isporuenu i naplaenu koliinu vode u Hrvatskoj iznosi
0,80 kuna/m3 to iznosi 0,20 KM (prema srednjem kursu od 4,1 kune za 1 KM, na dan 06.06.2008. godine). Naknada za
zatitu voda iznosi 0,90 kuna /m3 to iznosi 0,22 KM. (Izvor: http://www.voda.hr/Default.aspx?sec=182).
65
U momentu pisanja izvjetaja (15. maj. 2008) Vlada Federacije BiH jo uvijek nije donijela odluku kojom bi se dio
sredstava prikupljenih po osnovu privatizacije upotrijebio za financiranje vodne infrastrukture u sva tri navedena
segmenta.
136
Maj 2009.

flairanje voda, 3 koncesije javnim komunalnim preduzeima za vodosnabdijevanje, (Zenica, Tuzla

i Travnik) i 3 koncesije za koritenje ljekovitih banja (Sanski Most, Ilida i Olovo).
Vlada Federacije BiH razmatrala je i injenicu da se trenutno tri komunalna preduzea za
vodosnabdijevanje, kojima je odobrena koncesija na izvorita, i koja po tom osnovu moraju da
plaaju utvreni iznos koncesione naknade, praktino nalaze u nepovoljnijem ekonomskom
poloaju u odnosu na ostala komunalna preduzea koja nemaju potpisan koncesioni ugovor i koja
ne plaaju dodatnu koncesionu naknadu. U postojeem Zakonskom okviru kantoni imaju nadlenost
da izdaju koncesije na vode. Kantoni dodjeljuju koncesije za izgradnju malih hidroelektrana i
flairanje vode. Problem je to o tim aktivnostima ne dostavljaju nikakve informacije Federalnom
ministarstvu poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva (Ministarstvo), jer je zakonska regulativa
protumaena tako da Ministarstvo ima samo savjetodavnu ulogu i pored injenice da kantonalni
zakoni moraju biti usaglaeni za federalnim propisima u ovoj oblasti. Komisija za koncesije na
nivou drave bi trebala da otkloni ovaj nedostatk i da raspolae sa svim informacijama o
dodijeljenim koncesijama. Naime od 2002. godine, kada je donesen federalni Zakon o
koncesijama, 66 Ministarstvo nije vie nadleno za dodjelu koncesija. Ministarstvo je uputilo dopis
Vladi kojim se zahtijeva preispitivanje takvog naina davanja koncesija. Stav je Ministarstva,
iznesenog u Zakljuku o usaglaavanju koncesionih naknada dostavljenog Vladi, da bi koncesije za
koritenje izvorita trebalo da se dodjeljuju optinama a ne komunalnim preduzeima. Naime,
revizija izvrena tokom 2007. godine utvrdila je odstupanja u smislu obraunatih koncesionih
naknada jer su na 10 dodijeljenih koncesija naknade obraunavane prema starom Pravilniku o
koncesionim naknadama. Usklaivanje visine koncesionih naknada sa vaeim odredbama je u
toku.
3.3.5.
Postojea situacija u pogledu privatizacije u vodnom sektoru
Privatizacija u oblasti upravljanja vodama jo nije pokrenuta, osim sa pojedinanim izuzecima u

nekim kantonima. Npr. u Tuzlanskom kantonu je izvrena
privatizacija objekata
vodosnabdijevanja, i to uz podrku USAID-a (Amerike Agencije za meunarodni razvoj). U toku
je proces preispitivanja takve odluke ali se pojavio problem to je privatizacija izvrena koritenjem
certifikata, a sada bi, u sluaju ponitenja odluke, trebalo vratiti gotov novac/ke investicionim
fondovima koji su uestvovali u procesu privatizacije. U postojeoj situaciji izraen je i problem
odsustva ili jako smanjenog investiranja javnih sredstava u infrastrukturu koja je privatna. Stav je
Ministarstva da ne bi trebalo, ni u kom sluaju, privatizirati vodnu infrastrukturu i objekte nego
samo komunalno preduzee (Titular vlasnitva bi onda odreivao onog ko bi objekte praktino
koristio u poslovnoj aktivnosti na najefikasniji nain). 67Svjetska banka procjenjuje da privatni
sektor snabdijeva oko 5% onih koji su trenutno prikljueni na vodovodnu mreu financijski
analitiari procjenjuju da je 7% - ostalih 95% ili 93% opsluuje javni sektor. 68 Stoga se iznosi
interesantan zakljuak da se ne moe oekivati da privatni sektor bude glavni pokreta razvoja u
oblasti upravljanja vodama.
66
Sl. Novine Federacije BiH br. 40/02

Neke drave su dozvolile privatizaciju vodovoda kako bi poboljale usluge i kvalitet isporuene vode. Meutim, ono
to se javilo kao rezultat je uglavnom bilo poveanje cijena vode, uz malo ili nikakvo unapreenje u kvalitetu usluge.
Tako je u Bukuretu, Sofiji i Budimpeti, gdje je izvrena privatizacija sistema vodosnabdijevanja, cijena vode oko 3
eura/m3.
68
Andrew Taylor, Shareholders could receive Pounds 18bn from utility mutuals Kelda Water Group Sets Financial
Trend, Financial Times, 16 Jun 2000, p. 6., navedeno prema David Hall:Financing water for the world an
alternative to guaranteed profits, March 2003, str 5
67
137
Maj 2009.

3.4. KORITENJE VODA_POKAZATELJI STANJA
3.4.
Koritenje voda pokazatelji stanja
3.4.1.
Uvod
Koritenje voda, prema ZoV-a Federacije BiH, obuhvata oblasti:
zahvatanje, crpljenje i upotrebu povrinskih i podzemnih voda za razliite namjene

(snabdijevanje vodom za pie, sanitarne i tehnoloke potrebe, navodnjavanje i dr.);
koritenje vodnih snaga za proizvodnju elektrine energije i druge pogonske namjene;
koritenje voda za uzgoj ribe;
koritenje voda za plovidbu;
koritenje voda za sport, kupanje, rekreaciju i druge sline namjene.

Koritenje vode za snabdijevanje stanovnitva vodom za pie, sanitarne potrebe i potrebe
protivpoarne zatite ima prednost u odnosu na ostale namjene iz lana 44., ZoV-a.
3.4.2.
Snabdijevanje vodom stanovnitva
Najvaniji zadatak u oblasti koritenja voda jeste obezbjeenje vode za pie u svrhu pokrivanja
potreba za vodom stanovnitva i privrede koja ima zahtjeve za koritenjem voda najvieg kvaliteta.
Na prostorima BiH, vodosnabdijevanje stanovnitva putem javnih vodovoda datira jo iz perioda
Rimskog carstva. U znaajnijem obimu, vodovodi datiraju iz tursko-osmanlijskog perioda, kada je
polovinom XV stoljea u Sarajevu izgraen prvi javni vodovod, mnogo prije nego u drugim
evropskim gradovima. Za vrijeme Austro-ugarske monarhije, izgraeno je, za ono, vrijeme niz
modernih vodovoda sa objektima za preiavanje, od kojih su neki i danas u funkciji.
Opepoznat problem pri analizi postojeeg stanja bilo koje oblasti je nain i mogunosti
prikupljanja podataka a nakon toga provjera i ocjena njihove validnosti. Na ovaj problem se
godinama ukazuje, te su u tom smislu ostvareni i neki pomaci: edukacije uposlenih u Komunalnim
organizacijama i opinama, formiranje baza podataka, izrada studija, formiranje informaciononih
sistema koje vode Agencije za vodna podruja rijeke Save i Jadranskog mora. Kod obrade
sadanjeg stanja vodosnabdijevanja pristup je bio slijedei: analiza obuhvata javnim sistemima
vodosnabdijevanja, izvori vodosnabdijevanja, ukupno zahvaene i isporuene koliine vode,
kvalitet vode, specifine potronje, stanje i kvalitet vodovodnih sistema, itd.
Polazna osnova za analizu stanja vodosnabdijevanja je naravno broj stanovnika po vodnim
podrujima. Tako je, u ovoj obradi, koriten izvjetaj Federalnog statistikog zavoda Procjena
broja stanovnika po kantonima/upanijama i opinama iz 2007.g., dok je broj stanovnika po
pojedinim vodnim podrujima i za nivo sliva i podsliva procijenjen uz pomo obrade podataka u
GIS software-u.
3.4.2.1.Obuhvat stanovnitva vodovodnim sistemima
Prema uraenim obradama raspoloivih podataka oko 60% stanovnitva Federaciji BiH je
obuhvaeno javnim vodovodima (u gradskim podrujima je pokrivenost 94% od ukupnog broja
stanovnika, dok je u seoskim podrujima pokrivenost znatno manja i kree se oko 20%). U narednoj
tabeli je prikazan broj stanovnika, obuhvaenih javnim vodovodnim sistemima, po pojedinim
vodnim podrujima.
138
Maj 2009.

R.B.
1
2
Vodna podruja
Vodno podruje
rijeke Save
Vodno podruje
rijeke Jadranskog
mora
Ukupno:
Broj stanovnika
prikljuenih na javne
vodovodne sisteme
(st.)
1.179.900
Ukupan broj
stanovnika
(st.)
1 958 166
Procenat prikljuenosti
stanovnitva na javnim
vodovodima
(%)
60
214.666
369 346
58
1.394.566
2 327 512
60
Tabela 3.4.1: Prikaz obuhvata stanovnitva javnim vodosnabdijevanjem
Ostalo stanovnitvo svoje potrebe za vodom zadovoljava putem individualnih, grupnih ili lokalnih
vodovoda za iju nadlenost i upravljanje nisu zaduena javna Komunalna preduzea.
3.4.2.2.Zahvaene i isporuene koliine voda
Ukupno zahvaene koliine voda, za potrebe vodosnabdijevanja u Federaciji BiH, se kreu oko
261.542.143 m3/g, to na 1,39 M stanovnika obuhvaenih javnim vodovodnim sistemima daje bruto
specifinu potronju od 512 l/st,dan. 69
Slika 3.4.1-Ukupno zahvaene koliine vode
Odreeni broj javnih vodovoda u gradovima, a pogotovo u selima, jo uvijek u odreenim

periodima godine nije u stanju zadovoljiti osnovne potrebe korisnika za vodom, a esto ni u
kvalitetu, zbog ega su prisutne redovne pojave redukcije u isporukama to je naroito izraeno u
slivu rijeke Krke i Cetine, Vodno podruje Jadranskog mora, te u sjevernom dijelu podsliva Bosne i
Drine, Vodno podruje rijeke Save. Jedan od uzronika redukcija jesu i gubici u samim
vodovodima. 70
69
Struktura specifine potronje je slijedea:

Potronja u domainstvima, odnosno kuna ili potronja u stanovima. U okvire ove stavke specifine potronje
ukljuena je i potronja javnih institucija tipa kole, kasarne, zdravstvene institucije, ali i gubici vode u vodovodnom
sistemu koji su za nae uslove jako znaajni u ukupnoj strukturi potronje vode;
Potronja privrede, koja je prikljuena na gradsku vodovodnu mreu, a koja u svom tehnolokom postupku koristi
vodu kvaliteta vode za pie. Zadovoljenje potreba za vodom za zalijevanje bati, okunica i individualni uzgoj stoke,
to se prvenstveno odnosi na seoska naselja, takoe je sadrano u ovoj stavci strukture specifine potronje.
70
prema podacima Asocijacije vodovoda u Bosni i Hercegovini u pojedinim vodovodima gubici iznose i do 80%
ukupnih koliina zahvaene vode).
139
Maj 2009.

U tim uslovima, izuzetno je teko osigurati ravnomjernu raspodjelu raspoloivih koliina vode svim
potroaima, te osigurati osnovne higijenske uslove. Mora se rei i to da su enormno veliki gubici
jednim dijelom rezultat i nemogunosti evidentiranja isporuenih koliina vode radi slabe
opremljenosti Komunalnih preduzea koja gazduju vodovodnim sistemima.
Za neke opinske centre dobivene vrijednosti specifinih potronji stanovnitva su izuzetno male
to moe biti posljedica loeg evidentiranja koliina vode koje uu u sistem, odnosno registriranje
na kunim, tj. vodomjerima potroaa, kao i nedosljedno prikazivanje neto i bruto potronje. esto
se tu radi se o vodovodima opinskih centara gdje se provode redukcije u isporukama vode od
najmanje 8 sati dnevno, iz razloga ili nedovoljnih kapaciteta izvorita, ili neodgovarajuih objekata
za transport, akumuliranje i distribuciju vode sa visokim procentom gubitaka, ili, to je naalost
najei sluaj, kombinacija sva tri navedena razloga.
Uglavnom, za sredine sa urednim isporukama vode, moe se zakljuiti da vrijednosti sadanje
specifine potronje vode domainstava iznose oko 120 l/st.dan, to je ujedno i prosjena specifina
potronja stanovnitva za prostor Federacije BiH. Prosjena specifina potronja privrede koja je
prikljuena na gradsku vodovodnu mreu, (prema dostupnim podacima), iznosi oko 64 l/st,dan.
Iz prethodnog se moe vidjeti da je sadanja specifina potronja domainstava opinskih centara
predmetnog podruja Federacije BiH, koji imaju uredno vodosnabdijevanje, uglavnom u okviru
uobiajenih vrijednosti za evropske zemlje sa slinom klimom, stepenom razvoja, tehnolokom
razvijenosti i sl. Najvei gradovi Federaciji BiH, Sarajevo, Tuzla, Mostar i Zenica imaju, po pitanju
vodosnabdijevanja, svoje specifinosti, a njihova potronja znaajno utie na ukupnu to je
prezentirano slijedeim grafikonom:
Slika 3.4. 2- Raspored zahvaenih koliina vode
3.4.2.3.Prikaz resursa za vodosnabdijevanje

Za zadovoljenje potreba vodosnabdijevanja stanovnitva koriste se vodni resursi podzemnih i
povinskih voda.
3.4.2.3.1.
Podzemne vode:
Prikaz akumulacija podzemnih voda, sa bilansom rezervi, uraen je i detaljno prikazan u dijelu 2.2.,
i to posebno za:
Vodno podruje rijeke Save (podslivovi Une, Vrbasa, Bosne i Drine), i

Vodno podruje Jadranskog mora (slivovi Neretve, Krke i Cetine),
140

Maj 2009.

Gdje je dat prikaz poloaja i granica vodnih tijela podzemnih voda i to za:
- akvifere intergranularne poroznosti,
- akvifere karstno-pukotinske poroznosti.
Na podruju Federacije Bosne i Hercegovine identifikovana su slijedea velika tijela podzemne
vode, i to:
Tijela podzemne vode formirana u okviru stijenskih masa sa intergranularnom poroznou:
Ova vodna tijela karakterie relativno jednostavan mehanizam prihranjivanja vodnih tijela, sa
jasnim mehanizmom kretanja podzemnih voda, pa su ova vodna tijela relativno dobro istraena,
kako u smislu geoloke grae i kapaciteta izdani, tako i u smislu dominantnih pravaca teenja.
Identifikovano je osam vodnih tijela podzemne vode u stijenskoj masi intergranularne poroznosti, i
to: Sarajevsko polje, Krekanski bazen, Graanica-1 (zapadni dio sprekog polja kod Graanice),
Okanovii Gradaac, Odak i Oraje. Ukupne bilansne rezerve podzemnih voda formiranih u
okviru stijenskih masa sa intergranularnom poroznou iznose 3,31 m3/s.
Tijela podzemne vode sa karstno-pukotinskom poroznou:
Za razliku od vodnih tijela sa intergranularnom poroznou, vodna tijela sa karstno-pukotinskom
poroznou su mnogo kompleksnija i na nekim podrujima manje istraena.
Kapacitet ovih vodnih tijela, odnosno kapaciteti vrela koja ih dreniraju, zavise od hidrolokih
uslova, pa su razlike minimalne i maksimalne izdanosti obino jako velike. Identificirana vodna
tijela na Vodnom podruju rijeke Save su: Vranica podsliv Bosne i Vrbasa, Vlai emernica
Manjaa (podsliv rijeke Vrbas i rijeke Bosne), Igman Bjelanica (podsliv Bosne), Sjeverna
Majevica, Stupari podsliv Bosne, Toplice podsliv Bosne, Graanica kod ivinica, Pljeevica
podsliv Une (prekogranino vodno tijelo), Velika Kladua-Cazin-Buim (podsliv Une), Grme
Srnetica Vitorog (posliv Une i Sane), Unac podsliv Une, Sklop Graanica, Mionica, Milkino
Vrelo kod Breze, Oevja kod Varea, Izron Suha, Moanica-Crnil kod Sarajeva, Buci kod
Visokog, Tocila, Poarna, Arapka-Budget, Ostala izvorita. Ukupne bilansne rezerve za vodno
podruje rijeke Save iznose 16,11m3/s.
Slika 3.4. 3-Koritenje vodnih resursa za vodosnabdijevanje u Federaciji BiH
141
Maj 2009.

Identificirana vodna tijela na Vodnom podruju Jadranskog mora su: Tribistovo-Posuje-Grude,

Klobuk-Vitina-Tihaljina, Mostarsko blato, Radobolja-Studenci, Prenj, Drenica, vrsnica, Vele,
Neum, Kupres, Staretina, Ljubua, Jugoistono od Bukog blata. Ukupne bilansne rezerve na
Vodnom podruju Jadranskog mora iznose 25,66 m3/s.
3.4.2.3.2.
Povrinske vode:
Potencijalni vodni resursi ove grupe su:

Vodotoci, prirodni ili vjetaki;
Prirodna jezera, i
Vjetaka akumulaciona jezera.
Ovi vodni resursi se generalno karakteriu promjenjivim kvalitetom, od sluaja do sluaja, ovisno
od toga koliko su izloeni zagaenju. Kvalitet voda se kree od vrlo dobrog, skoro potpuno
poteenog od negativnih uticaja urbanizacije i intenzivne poljoprivredne proizvodnje, do pojedinih
sluajeva totalno degradiranog kvaliteta. Ovakve vodozahvate redovno prati izgradnja postrojenja
za kondicioniranje vode. Zahvatu vode iz vodotoka ili akumulacija se uglavnom pribjegava u
sluajevima kada resursi podzemnih voda nisu dostupni ili ne zadovoljavaju kapacitetom ukupne
potrebe.
3.4.2.4.Prikazi stanja vodosnabdijevanja po vodnim podrujima
3.4.2.4.1.
Ukupno na predmetnom podruju, tj. na federalnom dijelu vodnog podruja rijeke Save, po procjeni
trenutno ivi oko 1 958 166 stanovnika 71. Gledajui po pojedinim podslivnim podrujima raspored
je slijedei:
R. br.
Podsliv Bosne
Broj stanovnika,
po procjeni, za 2007
godinu
1.341.727
Podsliv Vrbasa
120.868
Podsliv Une sa Glinom i Koranom
302.487
Podsliv Drine
57.526
Neposredni sliv r. Save
135.557
UKUPNO
1.958.166
Tabela 3.4.2: Prikaz procjene broja stanovnika za Vodno podruje rijeke Save, Federacije BiH
U opinskim centrima je smjeteno oko 52 % od ukupnog broja stanovnika, dok su ostali (48 %)
locirani u seoskim naseljima.
71
Izvor podatka: GIS baza podataka AVP Sava i AVP jadran
142
Maj 2009.

Procenat stanovnitva prikljuenog na javne vodovode, za cjelokupno predmetno vodno podruje

rijeke Save, iznosi oko 60 %, pri emu je procenat obuhvata stanovnika gradova oko 97%, a
stanovnika ostalih naselja, koji su prikljueni na vodovode opinskih centara, odnosno lokalne
vodovode za ije odravanje je odgovorna gradska komunalna organizacija, iznosi oko 16 % 72.
Odnosno, od ukupnog broja stanovnika, broj onih koji se snabdijevaju vodom putem ovakvih javnih
vodovoda iznosi oko 1 179 900. Prema raspoloivim podacima, ukupne koliine voda koje se
zahvataju na izvoritima za potrebe vodosnabdijevanja iznosi 217 950 665 m3/god.
U nastavku se daje tabelarni prikaz podataka o zahvaenim i isporuenim koliinama voda uz
grafiku ilustraciju.
Vodno podruje rijeke
Save
Koliina zahvaene
vode na izvoritu /
izvoritima
(m3/god.)
172 674 957
7 693 848
26 959 668
Broj stanovnika koji

se opsluuju
vodovodima
Podsliv Bosne
865 004
Podsliv Vrbasa
48 565
Podsliv Une, Gline i
194 800
Korane
Podsliv Drine
7 022 432
29 300
3 599 760
42231
Ukupno:
217 950 665
1 179 900
Tabela 3.4.3. Prikaz bruto specifinih potronji voda po analiziranim podrujima.
Bruto specifina
potronja
(l/st.dan)
547
434
379,2
656,6
234
506
Prosjena, bruto specifina potronja vode, izraena kao odnos ukupno zahvaenih koliina i
ukupnog broja stanovnika obuhvaenih javnim vodovodima, je 506 l/st.dan. Strukturu ove bruto
specifine potronje vode ine: specifina potronja domainstva, privrede i institucionalne
potronje, te neoprihodovana voda, odnosno gubici.
Slika 3.4.4 Isporuene koliine vode i gubici
Kvalitet vodosnabdijevanja, opisan u prethodnim stavkama, moe se ocijeniti kao neodgovarajui i

vremenu i potrebama potroaa. este redukcije, veliki gubici vode, nedovoljan kapacitet izvorita,
dotrajala distributivna mree su, u cjelosti ili djelomino, karakteristike skoro svih vodovoda.
Struktura izvorita koja se koriste za vodosnabdijevanje je slijedea:
72
pukotinsko-karstne sredine koje se na povrini javljaju u vidu vrela i izvora 36 %;

podzemne vode iz pukotinsko-karstnih sredina 9 %;
podzemne vode iz intergranularnih sredina 39 %;
Podatak iz Dugoroni program snabdijevanja pitkom vodom stanovnitva i privrede F BiH, 2003.g
143
Maj 2009.

otvoreni vodotoci 13 %;
vjetake akumulacije i prirodna jezera 3 %.
Slika 3.4.5 Struktura izvorita koja se koriste za vodosnabdijevanje V.P. rijeke Save
Snabdijevanje vodom iz akumulacija je sigurno dobro rjeenje za regije sa nedovoljnim koliinama

vode iz drugih resursa, a trenutno ovi vodozahvati su primjenjeni u podslivu Vrbasa Jajce, te u
podslivu Bosne, regija Tuzle i Gradaac. Otvoreni vodozahvati iz vodotoka su uglavnom
primjenjeni u podrujima siromanim vodom (npr. Gorade), te kao interventno rjeenje u
podrujima gdje za obezbjeenje dodatnih koliina vode iz drugih, kvalitetnijih resursa, treba dosta
vremena i sredstava. Najzustupljeniji su vodozahvati vrela i izvora, te podzemnih voda, to ujedno
predstavlja i najkvalitetnije vodne resurse.
Kvalitet voda na mjestima zahvata, je velikom broju sluajeva neodgovarajui i to kod otvorenih
vodozahvata (vodotoci i akumulacije) gdje se zahtijeva prethodno kondicioniranje. Kvalitet resursa
podzemnih voda je uglavnom zadovoljavajui, a odstupanja se javljaju obino u periodima veih
kia kada su u veoj ili manjoj mjeri zapaene mutnoe. Na vodnom podruju rijeke Save je
izgraeno ukupno 25 postrojenja za kondicioniranje vode za pie.
U nastavku slijedi prikaz stanja vodosnabdijevanja po podslivovima.
Podsliv Une sa Glinom i Koranom:
Danas se moe rei da je prema raspoloivim podacima javnim vodovodnim sistemima u ovom
podslivu obuhvaeno oko 194.800 stanovnika, to iznosi oko 65% od ukupnog broja stanovnika
prema procjeni u 2007. godini. Podsliv Une sa Glinom i Koranom obuhvata cijele opine Biha,
Cazin, Velika Kladua, Buim, Bosanska Krupa, Bosanski Petrovac, Sanski Most, Klju, Drvar, te
dijelove opina koje veim dijelom pripadaju drugim vodnim podrujima: Glamo i Bosansko
Grahovo.
Javnim vodovodnim sistemima upravlja 9 komunalnih preduzea. Specifina potronja stanovnitva
u prosjeku za ovaj podsliv iznosi oko 115 l/st,dan, a privrede oko 61 l/st,dan. Ukupno zahvaene
koliine vode iznose 26.959.668 m3/god., od ega je stanovnitvu isporueno 8.007.488 m3/god., a
privredi 3.956.157 m3/god.. Gubici se u prosjeku procjenjuju na oko 51%. Aktivnosti koje se
trenutno provode na ovom podruju usmjerene su preteno na rekonstrukcije vodovodnih sistema u
cilju smanjenja gubitaka. Primjetne su varijacije unutar kantona i pojedinih opina u pogledu
obuhvaenosti javnim vodovodnim sistemima i njihovom kvalitetu. Takoer, u odnosu na prijeratne
podatke moe se vidjeti da je sadanje stanje takvo da su ukupno isporuene koliine vode ve
gotovo blizu prijeratnih, dok se primjetno poveala isporuka vode stanovnitvu u odnosu na onu
koja se isporuuje privredi i ostalim potroaima. To je u skladu sa intenzivnim poslijeratnim
144
Maj 2009.

aktivnostima na obnovi i proirenju vodovodnih sistema, gdje se kao prioritet postavilo

snabdijevanje stanovnitva vodom, kao osnovni preduvjet poboljanja ivotnog standarda.
Uspostavljen je geografski informacioni sistem za upravljanje vodovodnim sistemima za skoro sve
opine iz kojeg se mogu dobiti podaci o svim objektima. Takoer, intenzivirane su aktivnosti oko
izrade projekata Zatite izvorita, te su za najvei broj izvorita uraeni elaborati i donesene odluke
Opinskih vijea o uspostavljanju zona sanitarne zatite, s tim to je jo uvijek prisutan problem
implementacija donesenog.
Slika 3.4.6: Struktura izvorita Podsliv Une, Korane i Gline
Postojei vodozahvati u ovom podruju su zahvati podzemnih voda i to:
Pukotinsko karstne sredine (vrela i izvori) 72% (podruja Bihaa, Bosanskog Petrovca,
Kljua, Drvara, Sanskog Mosta...)
Intergranularne sredine (bunari) 10% (podruja Bosanske Krupe, Velike Kladue)
Podzemne vode (PKS) 18%, (podruja Cazina, Buima)
Kapaciteti vodozahvata se kreu od 5 l/s pa do 1000 l/s (Klokot-Biha). Kvalitet voda je u veini
sluajeva zadovoljavajui, tako da se provodi samo dezinfekcija vode. Jedino izgraeno postrojenje
za kondicioniranje voda je u Sanskom Mostu, gdje se provodi koagulacija, flokulacija, taloenje,
filtracija i dezinfekcija vode.
Na predmetnom podruju trenutno su u eksploataciji 343 lokalna vodovoda sa kojih se snabdijeva
oko 92.600 stanovnika, to je oko 30 % ukupne populacije kantona. Od ovog broja samo se na 18
vodovoda vri dezinfekcija vode, i to se uglavnom odnosi na vodovode koji su pod nadzorom
komunalnih preduzea.
Podsliv Vrbasa:
Podsliv Vrbasa u Federaciji BiH obuhvata cijele opine Jajce, Dobreti, Bugojno, Donji i Gornji
Vakuf, te dijelove opina koje pripadaju drugim vodnim podrujima: Glamo, Kupres, Novi
Travnik i Travnik.
Ukupan broj stanovnika na dijelu podsliva Vrbasa u Federaciji BiH prema popisu iz 1991.g. iznosio
je 103.500, dok prema procjeni iz 2007.g. na ovom podruju ivi oko 120.000 stanovnika. Najvei
broj stanovnika ivi u Bugojnu i Jajcu. Javnim sistemima vodosnabdijevanja je obuhvaeno oko
48.000 stanovnika, odnosno oko 40%. Specifina potronja stanovnitva za ovaj podsliv se kree
oko 138 l/st,dan. Ukupno zahvaene koliine vode iznose 7.693.848 m3/god., od ega je
stanovnitvu isporueno oko 2.317.164 m3/god., a za privredu i javnu potronju 1.700.024 m3/god..
145
Maj 2009.

Gubici se u prosjeku procjenjuju na oko 39%, premda u odreenim podrujima (dijelovi opina sa
dotrajalom vodovodnom mreom) idu i do 70%. Vodovodne mree su generalno u loem stanju i
veliki procenat otpada na vrlo stare cijevi. Aktivnosti koje se trenutno provode na ovom podruju
usmjerene su preteno na rekonstrukcije vodovodnih mrea u cilju smanjenja gubitaka. Primjetne su
varijacije unutar kantona i pojedinih opina u pogledu obuhvaenosti javnim vodovodnim
sistemima i njihovom kvalitetu. Na podrujima pet opina na dijelu podsliva Vrbasa u Federaciji
BiH postoji veliki broj lokalnih vodovoda koji su pod upravom Mjesnih zajednica (Bugojno 23
lokalna vodovoda, Donji Vakuf 50, Gornji Vakuf oko 36, Jajce i Dobreti oko 40). Procjenjuje se
da se ak oko 40.000 stanovnika snabdijeva vodom iz lokalnih vodovoda. U narednom periodu
slijede aktivnosti na popisu ovakvih vodovoda kako bi se moglo pristupiti planiranju njihovog
registrovanja i stavljanja pod kontrolu.
Detaljne mape i podaci o postojeim vodovodnim mreama ne postoje i njihova izrada je u toku.
Kvalitet vode je zadovoljavajui i vri se redovna kontrola na svim sistemima koji su pod nadzorom
i upravom Komunalnih preduzea. Na svim sistemima se vri dezinfekcija vode.
Slika 3.4.8. Struktura uzvorita za podsliv rijeke Vrbas
Postojei vodozahvati u ovom podruju su zahvati podzemnih i povrinskih voda i to:
Pukotinsko karstne sredine (vrela i izvori) 78%, 9 izvorita kapaciteta vodozahvata 2-300 l/s
(podruja Bugojna, Gornjeg i Donjeg Vakufa, te manjeg dijela Jajca)
Akumulacija Plivsko jezero i Jezero (povrinski vodozahvati) 22% (podruje Jajca). Kapaciteti
ovih vodozahvata su od 10 l/s pa do 100l/s .
U sluajevima vodozahvata iz akumulacija, gdje kvalitet voda ne zadovoljava, izgraena

postrojenja za kondicioniranje: Plivsko jezero i Jezero, (vodosnabdijevanje grada Jajca).
Podsliv Bosne:
Podsliv rijeke Bosne je najnaseljenije i najrazvijenije vodno podruje u Federaciji BiH, a time i
najzahtjevnije po pitanjima vodosnabdijevanja. Na ovom podslivnom podruju oko 865.000
stanovnika se vodom snabdijeva sa javnih vodovoda.Ukupno zahvaene koliine vode, iznose oko
172.674.957 m3/god. Stepen prikljuenosti stanovnitva na javne vodovodne sisteme iznosi oko
64%, s tim to je ovaj procenat znatno vei za opinske centre nego za ostala naselja. Takoer,
bruto specifina potronja, kao i specifina potronja stanovnitva i privrede, varira od podruja do
podruja. Velike bruto specifine potronje imaju najvei opinski centri Sarajevo, Tuzla i Zenica,
ali i naselja Busovaa, Ilija, Zavidovii, Vare, Olovo, Banovii. To je najveim dijelom
uzrokovano visokim gubicima u sistemima, to se sa dovoljnom pouzdanou moe rei za najvee
146
Maj 2009.

opinske centre, jer isti imaju redovna mjerenja i dovoljno pouzdane podatke o koliinama
zahvaenih i isporuenih koliina vode.
Meutim, kod manjih gradova i naselja, gdje se moe raunati na vii stupanj nepouzdanosti
podataka, uzrok drastino velikim ili malim specifinim potronjama moe biti u nedovoljnim
koliinama zahvaene vode, u malom obuhvatu vodovodnim sistemom, ali naravno i u gubicima u
vodovodnim sistemima. Tako je bruto specifina potronja za podsliv rijeke Bosne u Federaciji BiH
547 l/st,dan, dok je specifina potronja stanovnitva u prosjeku 100 l/st,dan. Procijenjeni gubici se
kreu u prosjeku oko 49%.
Izvorita voda koja se koriste za vodosnabdijevanje su na ovom podruju vrlo raznolika: zahvati
podzemnih voda intergranularne poroznosti - 49%, podzemne voda pukotinsko karstne poroznosti
sa 8%, zahvati iz pukotinsko-karstnih sredina (vrela i izvori) - 29%, te povrinske vode iz
vodotoka -13% i akumulacije 1%.
Slika 3.4.7: Struktura izvorita- Podsliv Bosne
Najvee koliine voda se zahvataju putem bunara podzemne vode i to u dolini rijeke Spree
(Tuzlanskom kantonu), kao i u Sarajevskom polju, dok su od vodozahvata najzastupljenije kaptae
vrela i izvora.
Najei problem kvaliteta povrinskih voda su mutnoe, ali i povien sadraj organskih zagaenja
Izraeni su problemi zahvata voda rijeke Bosne za potrebe vodosnabdijevanja Maglaja.
to se tie kvaliteta podzemnih voda teko ih je generalizirati, ali se moe rei da spadaju, zajedno
sa vrelima i izvorima u najkvalitetnije vodne resurse. Kod podzemnih voda iz sredina
intergranularne poroznosti u sjevernim podrujima (tuzlanski region, Odak, Teanj, Kalesija)
najei parametri koji odstupaju od dozvoljenih su eljezo i mangan, te amonijak. Openito
najkvalitetnije vode su vode sa vrela i izvora i to na podruju srednje-bosanskog kantona gdje se
nalaze znaajna izvorita i po kapacitetu i kvalitetu (Kruica, Plava voda, fojnika izvorita), ali
ukoliko se hitno ne pristupi provoenju mjera zatite vrlo lako moe doi do degradacije kvaliteta.
Najvei vodovodni sistemi su: Sarajevo, Tuzla i Zenica kojima se snabdijeva oko 560.000
stanovnika, to iznosi oko 66% od ukupnog broja stanovnika obuhvaenih vodovodnim sistemima u
podslivu Bosne. To su ujedno i jedini vodovodni sistemi regionalnog karaktera.
Vodovodni sistem Sarajevo obuhvata oko 350.000 stanovnika. Ovaj sistem karakterie vrlo
visok stupanj obuhvata stanovnitva i moe se rei da je dobro ureen i kontroliran. Ukupno, sa
svih izvorita se zahvata prosjeno 84 000 000 m3/god vode. Najvee koliine se zahvataju iz
podzemne akumulacije Sarajevsko polje (87%), iz planinskih izvorita (13%), te iz otvorenih
tokova vode (oko 4%). Samim tim, sistem je u koliini od 90% pumpni. Duina vodovodne
147

Maj 2009.

mree (primarne i sekundarne) se kree oko 1000km, od ega od azbest cementnih cijevi oko
200km. Procjene su da je zapaen manjak rezervoarskog prostora i u tom smislu se poduzimaju
aktivnosti na izgradnji novih rezervoara. U prethodnom periodu se intenzivno radilo na
formiranju jedinstvene baze podataka, tako da je uraen katastar vodovodnih objekata, a u
funkciji je i telemetrijski sistem koji omoguava daljinski nadzor i upravljanje svih objekata.
Prema posljednjim podacima gubici u sistemu iznose oko 63,5%, a najveim dijelom su
uzrokovani dotrajalou vodovodne mree. Sa razvojem vodovodnog sistema grada Sarajeva
paralelno se razvija nadgradnja zatite vodnih resursa i njihovih zatitnih zona. Sirova voda
zadovoljava u pogledu kvaliteta, a za odravanje kvaliteta pitke vode vri se dezinfekcija, dok
su u funkciji i 3 stanice za kondicioniranje vode za sluajeve zahvata povrinskih voda
(vodozahvati na rijekama Bosni, Vogoi i Moanici).
Vodovodni sistem Tuzle i okolnih naselja vri se preko meuopinskog vodovodnog sistema
Tuzla - ivinice Lukavac, kojim je obuhvaeno oko 165 000 stanovnika. Osnovu ovog
sistema vodosnabdijevanja ine vodozahvati: Spreko polje zahvat podzemnih voda
intergranularne poroznosti, Stupari i Toplice zahvat podzemnih voda iz pukotinskokarstnih sredina, akumulacija Modrac zahvat povrinskih voda. Kvalitet vode sa izvorita
ne zadovoljava te se vri kondicioniranje na tri postrojenja: Spreko polje (koagulacija,
flokulacija, taloenje, filtracija i dezinfekcija), Stupari (filtracija i dezinfekcija) i na
novoizgraenom postrojenju za kondicioniranje vode iz jezera Modrac. Pored toga to
postojea izvorita kapacitetom ne zadovoljavaju potrebe za vodom ovog regiona, loe stanje
cjevovoda i objekata u sistemu, uveliko doprinose niskom stepenu zadovoljenja potreba za
vodom. Obzirom da se radi o velikom sistemu i da postoji stalno slijeganje tla u gradu Tuzli,
gubici vode trenutno iznose 55 %. Pored toga jo uvijek je visok udio AC cijevi u distributivnoj
mrei ija ukupna duina iznosi oko 630 km. Prema dostupnim podacima ukupno se zahvata
27 767 000 m3/god voda. Uvoenjem dodatnih koliina vode iz jezera Modrac znatno su se
poboljali uvjeti snabdijevanja vodom i redukcije smanjile na minimum. Ostaje i problem
zatite izvorita kao kljuni za budue rjeavanje.
Zenica prema procjeni iz 2007.g. broji oko 127.300 stanovnika, dok je javnim sistemom
vodosnabdijevanja obuhvaeno oko 90.000 stanovnika. Ukupno proizvedene koliine vode
iznose 12.344.220 m3/god, a gubici se kreu oko 40%. Prosjena specifina potronja po
stanovniku je prema procjeni Komunalnog preduzea u visini izmeu 180 i 200 l/stan/dan,
premda je ovaj nivo potronje smanjen redukcijama u dostavljanju vode u toku ljetnih sezona.
Podaci sugeriu da pravna lica troe u prosjeku 30% od potronje za domainstva. Zenica
koristi etiri glavna izvora vodosnabdjevanja za svoj sistem i to:
(a) Sistem Kruica (Opina Vitez) ukupnog maksimalnog kapaciteta procijenjenog na 420 l/s,
za Zenicu se isporuuje u prosjeku oko 300 l/s.
(b) Babina Rijeka povrinski izvor sa maksimalnim kapacitetom tretmana njegovog
postrojenja za filtriranje je procijenjen na 200 l/s. tavie, biljeenja iz posljednje tri godine
ukazuju da se samo prosjeno 72 l/s koristi za vodosnabdjevanje Zenice.
(c) Bunar Strmenjak, sa zabiljeenim kapacitetom od 20 l/s.
(d) Klope, prirodni izvor kapaciteta od 5 l/s, ali prosjean kontinuirani protok, koriten sa
ovog izvora izmeu 2004. i 2006. godine, nije bio vii od 2 l/s.
Kvalitet voda je uglavnom zadovoljavajui, sa povremenim smetnjama na izvoritu otvorenog
tipa - vodotok Babina Rijeka. Postoje takoer problemi sa mutnoom u toku kia na izvoru,
koji pripada sistemu izvora Kruica, to je posljedica neprovoenja mjera zatite izvorita
(intenzivna sjea ume). Sistem ima telemetrijsko praenje, a JPKVK Zenica posjeduje svoju
vlastitu laboratoriju za fizike, hemijske i bakterioloke analize vode na izvoru i du
distributivne mree vode. Voda se podvrgava tretmanu dezinfekcije samo hlorisanjem, ali je i
148

Maj 2009.

filtracija takoer omoguena na povrinskim izvorima vode (Babina Rijeka). Sistem

distribucije vode je u prosjeku star preko 30 godina, sa pojedinim sekcijama koje su i starije,
starosti 40 i 50 godina. Sistem je dug preko 140 km i uglavnom je izgraen od lijevano
eljeznih i elinih cijevi, bez potrebne unutranje i vanjske zatite, osim katodne zatite u
nekim podrujima.
Podsliv Drine:
Podsliv Drine u Federaciji BiH obuhvata opine Gorade, Pale-Praa (FBiH), Foa-Ustikolina
(FBiH), Kladanj, Sapna i Teoak. Ukupan broj stanovnika na dijelu podsliva Drine u Federaciji BiH
prema popisu iz 1991.g. iznosio je 70.527, dok prema procjeni iz 2007.g. na ovom podruju ivi
oko 57 500 stanovnika. Broj stanovnika opina Sapna i Teoak je povean u odnosu na 1991.g.
(doseljavanje izbjeglica), dok je broj stanovnika na teritoriji opina Pale i Foa F BiH smanjen.
Procjenjuje se da je javnim sistemima vodosnabdijevanja obuhvaeno oko 29.300 stanovnika,
odnosno oko 50%. Specifina potronja za ovaj podsliv se kree od 60 do 160 l/st,dan. Ukupno
zahvaene koliine vode iznose okvirno 7.022.432 m3/god., od ega je stanovnitvu isporueno
983.958 m3/god., a za privredu i javnu potronju 248.268 m3/god. Gubici se u prosjeku procjenjuju
na oko 82%, to je daleko najvie na vodnom podruju rijeke Save za F BiH.
Vodovodne mree su uglavnom u loem stanju i velikiudio ine vrlo stare cijevi. Aktivnosti koje se
trenutno provode na ovom podruju usmjerene su preteno na rekonstrukcije vodovodnih mrea u
cilju smanjenja gubitaka. Primjetne su varijacije unutar kantona i pojedinih opina u pogledu
obuhvaenosti javnim vodovodnim sistemima i njihovom kvalitetu. Najnaseljenije podruje je
opina Gorade gdje su i pored vodozahvata sa zadovoljavajuim kapacitetima (zahvati povrinskih
voda-Drine i kaptae, kapaciteta 3-250 l/s), izraeni problemi vodosnabdijevanja. Uzrokovani su
loom vodovodnom mreom, ali i estim prekidima u radu postrojenja za kondicioniranje vode za
pie na zahvatima povrinskih voda.
Podruje Kladnja, ima neodgovarajue vodosnabdijevanje uglavnom radi dotrajale vodovodne
mree visoki gubici, ali i radi problema sa kvalitetom voda izvorita u kinom periodu kada esto
dolazi do prekida u vodosnabdijevanju. Opine Pale F BiH, Foa F BiH, Teoak i Sapna su
uglavnom ruralna podruja, pa su tako vodovodni sistemi mali i jo su u fazi izgradnje.
U Goradu su izgraena 2 postrojenja za kondicioniranje vode rijeke Drine. Na svim vodovodnim
sistemima se vri dezinfekcija voda.
Postojei vodozahvati u ovom podruju su zahvati podzemnih i povrinskih voda i to:
Pukotinsko karstne sredine (vrela i izvori) 32%, izvorita kapaciteta vodozahvata 2-50 l/s
(podruja Kladnja, Pale F BiH i Gorada)
Rijeka Drina povrinski vodozahvati (Gorade) 68%, kapaciteta 30 250 l/s
Akumulacija Snjenica (povrinski vodozahvati) bez podataka (podruje Teoaka).
149
Maj 2009.

Slika 3.4.8: Struktura izvorita Podsliv Drine
Neposredni sliv Save:

Neposrednom slivu rijeke Save, u Federaciji BiH pripadaju opine Domaljevac, Oraje, Gradaac,
Srebrenik, eli, te dijelovi opina Odak i Graanica, koje najveim dijelom pripadaju poslivu
rijeke Bosne. Broj stanovnika ovog podruja iznosi, prema procjeni Federalnog statistikog zavoda
iz 2007., oko 135 000 stanovnika. Najnaseljenije i najrazvijenije su opine Gradaac i Srebrenik.
Javnim sistemima vodosnabdijevanja je obuhvaeno oko 42 200 stanovnika, to iznosi svega oko
30%. U posljednjih nekoliko godina su intenzivirane aktivnosti oko izrade projektne dokumentacije
i istranih radova za zahvatanje dodatnih koliina vode u cilju poboljanja stanja, te se konkretni
rezultati tek oekuju.
Ukupno zahvaene koliine vode iznose oko 3.599.760 m3/god. Generalno gubici iznose oko 54%,
a najvei su u Gradacu gdje se kreu i do 70% radi veoma loeg stanja vodovodne mree. Obzirom
na slab obuhvat vodovodnim sistemima niske vrijednosti prosjene specifine potronje (oko 80
l/st,dan) nisu odraz stvarnog stanja, jer su specifine potronje unutar pojedinih vodovodnih sistema
znatno vee.
Za cijelo ovo podruje se moe rei da je u najveem dijelu orjentirano na izvorita podzemnih
voda, gdje su bunarski vodozahvati zastupljeni sa 70%, vodozahvati povrinskih voda sa 28%
(akumulacija Vidara Gradaac), te svega 2% su kaptirana izvorita.
Kvalitet voda je tipian kod vodozahvata iz akumulacije radi loeg kvaliteta voda je izgraeno
postrojenje za kondicioniranje, dok se u podruju Oraja u podzemnim vodama javlja eljezo.
Ukupna izgraene vodovodne mree ima oko 150 km, uglavnom od PVC i AC cijevi.
3.4.2.4.2.
Vodno podruje Jadranskog mora obuhvata Sliv Neretve sa Trebinjicom, Sliv Krke i Cetine, te
obalno more. Ukupno na vodnom podruju Jadranskog mora, po procjenama za 2007 godinu, ivi
369 346 stanovnika, rasporeenih po slivnim podrujima kako je prikazano u nastavku teksta:
R. br.
Broj stanovnika, po procjeni, za 2007 godinu
Sliv rijeke Neretve, sa Trebinjicom
311 262
Sliv Krke i Cetine
58 084
SVEUKUPNO
369 346
150
Maj 2009.

Od ukupnog broja stanovnika javnim vodovodnim sistemima je obuhvaeno oko 58%. Kao i za
Vodno podruje rijeke Save vrijedi konstatacija da je daleko bolji obuhvat u gradskim sredinama,
opinskim centrima nego u ruralnim podrujima. Dobru pokrivenost javnim vodovodnim sistemima
imaju Mostar i itluk, dok je za iroki Brijeg, Glamo i Prozor-Rama taj postotak veoma nizak.
Prema raspoloivim podacima, ukupne koliine voda koje se zahvataju na izvoritima za potrebe
vodosnabdijevanja iznosi 43.591.478 m3/god. U nastavku se daje tabelarni prikaz podataka o
zahvaenim i isporuenim koliinama voda po slivovima:
Vodno podruje
Jadranskog mora
Koliina zahvaenih voda

na izvoritima
(m3/god)
40 626 187
Broj stanovnika koji se

opsluuje vodovodima
(st.)
188 056
Bruto specifina
potronja voda
(l/st.dan)
591,9
Sliv Neretve sa
Trebinjicom
Sliv Krke i Cetine
1 863 691
23 610
216,3
Obalno podruje
1 101 600
3 000
1 006
Ukupno:
43 591 478
214 666
556,3
Tabela 3.4.4:Odnos zahvaenih i isporuenih koliina voda po slivnim podrujima V. podruja Jadranskog mora
Slika 3.4.9: Zahvaene koliine vode po slivovima- vodnog podruja Jadranskog mora
Prosjena, bruto specifina potronja vode, izraena kao odnos ukupno zahvaenih koliina i
ukupnog broja stanovnika obuhvaenih javnim vodovodima je 556,3 l/st.dan. Strukturu ove bruto
specifine potronje vode ine: specifina potronja domainstva, specifina potronja privrede i
institucionalne potronje, te neoprihodovana voda, odnosno gubici. Specifine potronje vode
stanovnitva, u domainstvima, se kreu u prosjeku oko 115 l/st.dan.
Kvalitet vodosnabdijevanja, obzirom na visok postotak gubitaka od 69%, moe se ocijeniti kao
neodgovarajui i vremenu i potrebama potroaa. este redukcije, veliki gubici vode, nedovoljan
kapacitet izvorita, dotrajala distributivna mree su, u cjelosti ili djelomino, karakteristike skoro
svih vodovoda. U veini opina nije izdata vodoprivredna dozvola za izvorita niti postoji katastar
vodovoda.
Struktura izvorita koja se koriste za vodosnabdijevanje je slijedea:
pukotinsko-karstne sredine koje se na povrini javljaju u vidu vrela i izvora 43 %;

podzemne vode iz pukotinsko-karstnih sredina 46 %;
otvoreni vodotoci 9 %;
vjetake akumulacije i prirodna jezera 2 %.
151

Maj 2009.

Slika 3.4.10: Struktura izvorita Vodno podruje Jadranskog mora
Snabdijevanje vodom iz akumulacija je sigurno dobro rjeenje za regije sa nedovoljnim koloinama

vode iz drugih resursa, a trenutno se iz akumulacije Tribistovo snabdijeva vodom Opina Posuje.
Najzustupljeniji su vodozahvati podzemnih voda, to ujedno predstavlja i najkvalitetnije vodne
resurse.
Kvalitet vode je dobar i ne zahtijeva prethodno kondicioniranje vode za pie. Odstupanja se javljaju
obino u periodima veih kia kada su u veoj ili manjoj mjeri zapaene mutnoe na vrelu
Radobolje. Od tretmana se provodi samo dezinfekcija vode, dok je ureaj za kondicioniranje voda
vrela Radobolje u funkciji po potrebi.
Veinom nisu uspostavljene zatitne zone izvorita, osim nekoliko izvorita za koja je uspostavljena
I zatitna zona. Postoje projekti zatite izvorita grada Mostara (Radobolja, Studenac, salakovac i
Bonjaci), apljine (Bjelave), Gruda (Grudsko vrelo), irokog Brijega (Borak), te Tomislavgrada
(izvorita Mukinica).
Prikaz stanja vodosnabdijevanja po slivovima vodnog podruja Jadranskog mora:
Sliv rijeke Neretve sa Trebinjicom:
Sliv Neretve sa Trebinjicom u Federaciji BiH obuhvata opine Mostar, apljina, itluk, Rama,
iroki Brijeg, Posuje, Ljubuki, Grude, Jablanica, Konjic i Stolac. Ukupan broj stanovnika na
dijelu sliva Neretve sa Trebinjicom u Federaciji BiH prema popisu iz 1991.g. iznosio je 359.060,
dok prema procjeni iz 2007.g. na ovom podruju ivi oko 311.000 stanovnika. Javnim sistemima
vodosnabdijevanja je obuhvaeno oko 188.000 stanovnika, odnosno oko 60% ukupnog broja
stanovnika. Bruto specifina potronja je u prosjeku 592 l/st,dan, a razlike su izuzetno velike od
podruja do podruja (iroki Brijeg oko 111 l/st,dan do enormnih 1200 l/st,dan za Prozor-Rama).
Specifina potronja stanovnitva za ovaj sliv se kree oko 118 l/st,dan, pri emu je za opinu
iroki Brijeg vrijednost specifine potronje dosta nia i dostie oko 43 l/st,dan.
Ukupno zahvaene koliine vode sliva Neretve iznose 40.626.187 m3/god., od ega je stanovnitvu
isporueno 8.091.876 m3/god., a za privredu i javnu potronju 4.018.044 m3/god. Gubici se u
prosjeku procjenjuju na 70%. Postojei vodozahvati u ovom podruju su zahvati podzemnih i
povrinskih voda i to:
152
Maj 2009.

Pukotinsko karstne sredine (vrela i izvori) 45%, 11 izvorita kapaciteta vodozahvata 60-547,2
l/s (podruja Mostara, Rame, irokog Brijega, Ljubukog, Jablanice, Konjica i Stolac). Izvorite
DO (opina Stolac) se nalazi na podruju Republike Srpske.
Podzemne vode iz pukotinsko karstnih sredina 44%, 6 bunara kapaciteta vodozahvata 32-1000
l/s (podruja Mostara, apljine, itluka i Gruda).
Vjetake akumulacije i prirodna jezera (Akumulacija Tribistovo) (povrinski vodozahvati) 2%
(podruje Posuja). Kapacitet ovog vodozahvata je 90 l/s.
Ovoreni vodozahvati 9% Bregava u Stocu i Ljubuki.
Slika 3.4.11: Struktura izvorita Sliv rijeke Neretve
Kvalitet voda je u veini sluajeva zadovoljavajui vrela i izvori, kao i podzemne vode iz
intergranularnih sredina, tako da se provodi samo dezinfekcija vode, osim na mjestu vodozahvata
Radobolja - vrelo (opina Mostar) gdje je za vrijeme velikih mutnoa predvien i izgraen ureaj za
kondicioniranje vode. Preiavanje se u ovom sluaju obavlja uz pomo brzih filtera. Na nekim od
izvorita su odreene i uspostavljene zatitne zone.
Sliv rijeka Krke i Cetine:
Sliv rijeka Krke i Cetine u Federaciji BiH obuhvata opine Livno, Duvno i Bosansko Grahovo, te
dijelove opina koje pripadaju ovom vodnom podruju ali se jednim dijelom nalaze u drugom
vodnom podruju: Glamo i Kupres. U ovom dijelu e se dati prikaz stanja vodosnabdijevanja svih
datih opina jer administrativno pripadaju ovom vodnom podruju.
Ukupan broj stanovnika na dijelu sliva Krke i Cetine u Federaciji BiH prema procjeni iz 2007.g.
iznosi oko 58.000 stanovnika. Najvei broj stanovnika ivi u Livnu i Tomislavgradu. Javnim
sistemima vodosnabdijevanja je obuhvaeno oko 23.600 stanovnika, odnosno svega oko 40%.
Bruto specifina potronja za ovaj sliv je 216,3 l/st,dan, a po pojedinim vodovodnim sistemima su
vrlo razliite i kreu se u intervalima od 48,2 l/st,dan za Bosansko Grahovo do 316 l/st,dan za
Tomislavgrad. Openito za ovaj sliv je karakteristino da je mali prostorni obuhvat stanovnitva
koji se opskrbljuje vodom iz vodovodnih sistema, kao i ukupno zahvaene koliine vode. Ukupno
zahvaene koliine vode iznose 1.863.693 m3/god., od ega je stanovnitvu isporueno 636.212
m3/god., a za privredu i javnu potronju 288.601 m3/god. Gubici se u prosjeku procjenjuju na oko
50%, premda za podruje Glamoa idu i do 70%. Veliki broj stanovnika je orjentiran na
pojedinane zahvate vode iz atrnja, bunara, te iz malih lokalnih vodovoda. Slaba taka postojeih
vodovodnih sistema su stare i dotrajale vodovodne mree, to dodatno doprinosi openito looj slici
vodosnabdijevanja.
Vodni resursi koji se koriste u sistemima vodosnabdijevanja su:
153
Maj 2009.

Pukotinsko karstne sredine (vrela i izvori) 33%, 9 izvorita kapaciteta vodozahvata 3-150 l/s
(podruja Livna, Bosanskog Grahova i Kupresa)
Podzemne vode iz pukotinsko karstnih sredina (bunari) 67% (13 vodozahvata). Kapaciteti
vodozahvata iznose 6,5-70 l/s (podruja Tomislavgrada, Glamoa i Bosanskog Grahova i
Kupresa).
Slika 3.4. 12: Struktura izvorita-Sliv Krke i Cetine
Kvalitet sirovih voda je u veini sluajeva zadovoljavajui vrela i izvori, tako da se provodi samo
dezinfekcija vode. U opinama Livno, Tomislavgrad i Kupres je na svim vodozahvatima
uspostavljena I zatitna zona, dok je jedino za izvorite Mukinica uraen Projekat zatite izvorita.
Neposredni sliv Jadrana obalno more:
U neposredni sliv Jadrana spada opina Neum, a prema dostupnim podacima u ovoj opini je
registrovano 4.682 stanovnika, pri emu je 3.000 stanovnika obuhvaeno javnim vodovodnim
sistemom, a to iznosi oko 64% od ukupnog broja stanovnika.
Javnim vodovodnim sistemom upravlja Komunalno poduzee Neum. Bruto specifina potronja za
ovaj podsliv iznosi oko 1006 l/st,dan. Ukupno zahvaene koliine vode iznose 1.101.600 m3/god.,
od ega je stanovnitvu isporueno 267.289 m3/god., a privredi 166.856 m3/god. Gubici se u
prosjeku procjenjuju na oko 60%. Potrebno je napomenuti da su u ovom podruju, radi turistike
sezone u ljetnom periodu, izraene razlike unutar godine u pogledu potronje vode. Obzirom na
zadovoljavajue koliine vode na ovom podruju se ne provodi redukcija vode.
Postojei vodozahvati u ovom podruju su zahvati podzemnih voda i to podzemne vode iz
pukotinsko karstnih sredina (bunari) 100% (dva vodozahvata). Kapaciteti vodozahvata iznose 15
odnosno 200 l/s (Blace, Gabela). Kvalitet voda je u zadovoljavajui, tako da se provodi samo
dezinfekcija vode, gasovitim klorom. U opini Neum je na vodozahvatima uspostavljena I zatitna
zona.
3.4.2.5.Zakljuak
Uvidom u prezentirane podatke moe se zakljuiti slijedee:
Ukupna potrebna koliina vode za vodosnabdijevanje stanovnitva i industrije po pojedinim

vodnim podrujima ne premauje kapacitete moguih izvorita. Ista situacija je i sa sveukupnim
predmetnim podrujem. Drugim rijeima, ima dovoljno vode za zadovoljenje potreba
154

Maj 2009.

vodosnabdijevanja u planskom periodu. Raspored izvorita i njihov odnos prema lokacijama

potroaa, odnosno orijentacije potroaa prema pojedinim izvoritima je predmet posebne
analize.
Ukupni kapaciteti podzemnih voda, odnosno voda iz intergranularnih i pukotinsko karstnih

sredina, zadovoljavaju potrebe. Ovo naravno ne znai da nema potrebe za otvorenim
vodozahvatima ili akumulacionim jezerima, to je uslovljeno prostornim neskladom konzumnog
podruja i izvorita podzemnih voda, ali ukazuje na bogatstvo ovog vodnog resursa i na potrebu
njegovog ouvanja i zatite kvaliteta.
Kao najinteresantnije podruje, sa najveim ukupnim potrebama, izdvaja se podsliv rijeke Bosne.
U ovom podslivnom podruju je i odnos potrebno-raspoloivo najnepovoljniji. Ukupni kapaciteti
podzemnih voda, koji se procjenjuju na oko 5,9 m3/s, dobrim dijelom su iscrpljeni postojeim
vodozahvatima, u procentu od oko 82 %. Jedino se na ovom podslivnom podruju oekuje
neophodnost formiranja vienamjenskih akumulacija, sa vodosnabdijevanjem kao prioritetnom
svrhom;
Karakteristika podsliva rijeke Drine je siromatvo kapacitetima podzemnih voda, to umnogome

uslonjava rjeavanje problema vodosnabdijevanja, jer su vezani neophodnim tretmanom;
Evidentna je stagnacija u razvoju vodovodnih sistema. Posljedice su zastarjela oprema, loe stanje
objekata vodovoda, loe stanje vodozahvata, brojna uska grla u vodovodnim sistemima koji
svojim kapacitetima ne odgovaraju narastajuim potrebama potroaa, te, to je naroito izraeno
u Vodnom podruju Jadranskog mora, nedovoljan obuhvat.
U velikom broju sluajeva nisu uspostavljene zatitne zone izvorita, a tamo gdje su ustanovljene
obino se mjere provode samo u I zoni zatite.
Vodovodi su organizirani kao opinski, bez uvezivanja u meuopinske (uz rijetke izuzetke, npr.
Tuzlanska regija) ili regionalne. Radi toga su i raspoloive koliine voda na izvoritima
neravnomjerno rasporeene u odnosu na potrebe.
Komunalne organizacije, zaduene za proizvodnju i distribuciju vode, jo uvijek ne mogu u

potpunosti da odgovore na postavljene zadatke. Usporeno se napreduje u izradi katastra
vodovodnih objekata, a ne vode se uredno evidencije o koliinama zahvaene i isporuene vode.
Kadrovska struktura uposlenih veine komunalnih organizacija je neodgovarajua zadacima koji

se pred ovakve organizacije postavljaju.
Visoki gubici voda, naalost je jedna od opih karakteristika veine vodovodnih sistema.
3.4.3.
Koritenje voda za potrebe privrede
Udio privrednih potroaa u ukupnoj potronji vode je znaajan i dobroj mjeri zavisi od stepena
razvijenosti podruja za koji se rade procjene potreba za vodom. Jedan dio potreba za vodom
privrede koja u svom procesu zahtijeva vodu kvaliteta vode za pie ukljuen je kroz stavku
specifine potronje stanovnitva, a s druge strane, najvei industrijski potroai vrlo esto imaju
vlastite izvore snabdijevanja naroito ukoliko im u procesu proizvodnje nije neophodna voda
kvaliteta za pie.
Kvalitet i koliine zahvaene vode za potrebe industrije zavise prvenstveno od primjenjenog
tehnolokog procesa koji, izmeu ostalog, znaajno utie i na odabir lokacije privrednog subjekta te
nadalje i na nain zahvatanja vode i eventualno njen predtretman. Dananje tehnologije su u
principu orjentirane na smanjenje svih resursa koji se koriste u proizvodnom ciklusu i uvoenje
recirkulacije vode u tehnolokom procesu gdje god je to mogue, jer bez obzira to se veliki
155
Maj 2009.

privredni potroai u segmentu obezbjeenja potrebnih koliina vode baziraju na formiranju

vlastitih zahvata, oni su duni plaati naknadu za koritenje voda, odnosno isputanje
upotrijebljenih voda. Na taj su nain industrijski potroai stimulirani na osavremenjavanje
tehnologije i racionalno koritenje resursa na tragu principa odrivog razvoja (IPPC Direktiva i
primjena BAT Best Available Technologies), pa izmeu ostalog i kroz viestruku upotrebu vode u
proizvodnom ciklusu ili smanjenje utroka vode po jedinici proizvoda.
U ranijem periodu se potronja vode industrije iz vlastitih izvora evidentirala i obraivala u
godinjim statistikim izvjetajima, pri emu je uz mjerenje tereta zgaenja koje se producira u
ciklusu koritenja voda uz koliine zahvaene vode, to bilo osnova za obraun taksi i doprinosa.
Potpuno je jasno da se tadanji podaci drastino razlikuju od trenutnog stanja na terenu pogotovu u
domenu obima proizvodnje pojedinih privrednih pogona, ali i promjene tehnologije, pa i promjene
namjene industrijskih pogona.Takvi su podaci informativnog karaktera i slue da ukau na broj
takvih privrednih pogona i na koliine voda koje su bile zahvatane i koritene na taj nain. 73
Industrija koja u svom tehnolokom procesu ne treba vodu kvaliteta vode za pie svoje potrebe za
vodom po pravilu zadovoljava vlastitim vodovodnim objektima. Uglavnom su to vode za potrebe
hlaenja ili pranja, a veina industrija primjenjuje sisteme recirkuliranja. Sanitarna potronja vode
ovih vidova industrije predviena je u specifinoj potronji tog podruja. Podaci o koliinama vode
koju koristi privreda iz vlastitih vodozahvata su prikazani u nastavku.
Zahvaene godinje koliine u
1000 m3/god
u sadanjem periodu (2007g.)
Vrbas
17.689,73
10,2
Una, Glina sa Koranom
36.068,11
0,135
Bosna
249.122,25
58,4
Drina
4.128
32,5
50
59
Neretva
45.033
641,87
Cetina
708,47
Ukupno:
352.799,56
59.147,70
Tabela 3.4. 5: Prikaz zahvaenih koliina voda za potrebe privrede iz sopstvenih vodozahvata
Sliv / Podsliv
Zahvaene godinje koliine u

1000 m3/god do 1991 godine
3.4.3.1.1.
Vodno podruje rijeke Save karakterie specifian raspored industrijskih kapaciteta, a koji su
dominantno smjeteni u podslivu Bosne. U nastavku je dat kratak prikaz stanja po pojedinim
podslivovima.
Podsliv rijeke Une sa Glinom i Koranom
Za industrijske potroae locirane na slivu rijeke Une koji su svoje potrebe za vodom pokrivali iz
vlastitih izvora je karakteristino da danas nikako ne rade ili su pokrenuli proizvodnju u vrlo
ogranienom obimu. To je rezultiralo smanjenjem potronje vode i tih industrija i orjentaciji na
sisteme javnog vodosnabdijevanja. 74
73
Po ZoV-a, lan 50., stavka: Obaveza voenja evidencije, se navodi:(1) Pravna i fizika lica koja zahvataju i crpe
vodu, osim ope upotrebe vode, duna su voditi evidenciju o koliinama zahvaene vode i o tome dostavljati podatke
nadlenoj agenciji za vodno podruje.
74
Prema dostupnim podacima jedini evidentirani vlastiti vodozahvat je Bihake pivovare sa 135 m3/god.
156
Maj 2009.

Evidentno je da znaajnih potroaa voda, iz perioda prije 1992 godine, koji su imali vlastite
sisteme vodosnabdijevanja, na prostoru podsliva rijeke Une danas nema i moe se zakljuiti da su
gotovo svi ovi industrijski potroai prikljueni na sisteme javnih vodovoda.
Podsliv Vrbasa
Prostor gornjeg toka rijeke Vrbas je, sa aspekta industrijskog razvoja, karakteriziralo postojanje
metalopreraivakog kompleksa u Bugojnu, te veliki industrijski kompleks Elektrobosna u Jajcu.
Osim ovih industrijskih pogona, koji su sa aspekta koritenja voda karakterizirali cijeli prostor,
egzistirao je i jedan manji broj drugih industrijskih proizvoaa. Uoljivo je, iz dostupnog pregleda
privrednih potroaa na podslivu rijeke Vrbas, da raniji najznaajniji industrijski potroa, koji se
vodom snabdijevao iz vlastitih izvora Elektrobosna Jajce, prema dananjim podacima, koristi
vodu iz javnog vodovodnog sistema grada Jajca, budui da se vode potrebne u tehnolokom procesu
recirkuliraju.
U podslivu rijeke Bosne se nalaze industrijski najrazvijeniji bazeni, u kojima dominira bazina
industrija, koja se javlja kao veliki potroa vode. Ukupno zahvaene koliine vode za vlastite
potrebe industrije, na podslivu rijeke Bosne, iznose 58.403.795 m3/god. Industrijski bazeni, koji su
interesantni sa aspekta koritenja voda putem vlastitih zahvata/sistema, su:
Sarajevski;
Zeniko- dobojski;
Tuzlanski.
U i oko Sarajeva je koncentrisana grupa industrijskih potroaa koji se vodom snabdijevaju putem
vlastitih vodovodnih sistema, a vodu obezbjeuju iz podzemlja. Ne postoji neka industrijska grana
za koju bi se moglo rei da karakterizira dosadanji ili na kojoj se bazira koncept daljeg razvoja
podruja i strategija razvoja privrede uope. Vidljivo je da se putem vlastitih izvora snabdijevala i
danas snabdijeva industrija bezalkoloholnih pia, te manjim dijelom metalo- preraivaka,
prehrambena i drvna industrija. Kako se za koritenje vode u prehrambenoj industriji vee i potreba
za vodom kvaliteta za pie, to se i potreba ove industrije definira kao potreba za vodom kvaliteta za
pie. Ove vode se u najveem dijelu obezbjeuju iz podzemlja, pa je to i u sluaju privrede koja se
snabdijeva putem vlastitih zahvata. Grupacija industrijskih potroaa, koji se vodom snabdijevaju iz
vlastitih izvora, se nalazi u dolini rijeke Zujevine, od Hadia do ua. Radi se o resursima
podzemne vode koji se zahvataju putem bunara i iji je kvalitet izuzetno dobar. To su uglavnom
proizvodni pogoni orjentirani ka prehrambenoj industriji.
Zeniku regiju, posmatranu kao prostor koji je industrijski razvijen, karakterie bazina industrija u
okviru koje su najvei potroai koji svoje potrebe za vodom pokrivaju iz vlastitih vodozahvata, kao
to su: metalurki pogoni Zenica; tvornica cementa i termoelektrana u Kaknju, (koja ima velike
zahtjeve za vodom koja se koristi za hlaenje) te tvornica celuloze i papira u Maglaju. eljezara
Zenica se, zbog ogranienja u pogledu koliina voda koje se mogu zahvatiti i koliina koje se u
procesu proizvodnje koriste, jo ranije opredijelila na razvoj sistema za recirkulaciju tehnolokih
voda.
Veliki industrijski korisnici vode na prostoru Tuzlanskog bazena locirani su na podruju Lukavca i
Tuzle, a to su: termoelektrana, hloralkalni kompleks i fabrika soli u Tuzli, kao i fabrika sode i
koksno- hemijski kombinat u Lukavcu. Odavno je uoen problem obezbjeivanja vode za
157
Maj 2009.

industrijske potrebe na prostoru Tuzle, pa se u cilju stratekog rjeavanja ovog problema pristupilo
formiranju i izgradnji akumulacije Modrac ija je glavna funkcija bila prije svega pokrivanje
potreba za vodom industrije, a danas koritenje ove akumulacije proirilo i na proizvodnju
elektrine energije, sport i rekreaciju kao i za pokrivanje potreba za vodom stanovnitva. U Tabeli
3.4.6. su navedeni industrijski pogoni kao najvei korisnici voda iz vlastitih vodovodnih sistema i
njihov udio u ukupnim koliinama za potrebe industrije u podslivu Bosne je oko 98%.
Najvei privredni potroai podsliv rijeke Bosne
Naziv privrednog
Mjesto
Djelatnost
Godinje koliine
subjekta
m3/god
Coca Cola Hadii
Sarajevo
Prehrambena
632.940
Sarajevska pivara
Sarajevo
Prehrambena
1.203.554
Tvornica cementa
Kakanj
Graevinarstvo
2.457.732
JP Elektroprivreda
Kakanj
BiH dd- TE,
energetika
3.307.521
Natron Hayat doo,
Maglaj
Celuloza i papir
5.655.559
eljezara Zenica
Zenica
Metalurka
2.360.210
Fabrika sode,
Lukavac
Hemijska
18.446.370
Termoelektrana,
Tuzla
Termoelektrana
19.912.110
Poliolchem
Tuzla
Hemijska
786.100
Fabrika cementa,
Lukavac
Graevinarstvo
930.975
RMU Banovii doo, Banovii
Rudarstvo
641.000
Koksna industrija,
Lukavac
Hemijska
807.378
Ukupno podsliv
Bosne
57.141.449
Tabela 3.4.6: Zahvaene koliine voda za potrebe privrede, podsliv Bosne

Podrinjski kanton karakterizira jako mali broj privrednih subjekata koje obezbjeuju vodu putem
vlastitih vodovodnih sistema. Jedini znaajni potroa vode je bila Azotara u Vitkoviima koja je
u potpunosti obustavila proizvodnju, a pogoni za pripremu vode koji su se koristili u cilju
obezbjeenja tehnoloke vode koja se zahvatala iz Drine, sada su pretvoreni u dio postrojenja za
pitku vodu za grad Gorade i kao takvi e u narednom periodu biti u funkciji. Pokrenuti industrijski
pogoni iz vlastitih vodozahvata koriste relativno male koliine voda. Radi se o metalopreraivakoj
industriji sa potronjom od 32.512 m3/god.
U ovom podruju se razvija prehrambena industrija, a za vlastite potrebe potrebne koliine voda
obezbjeuju odreeni industrijski potroai u Gradacu sa koliinom od 58.986m3/god.
3.4.3.1.2.
Podaci iz perioda prije 1992 godine o zahvaenim vodama za vlastite potrebe industrije u slivu
rijeke Neretve sa Trebinjicom ukazuju na relativno dobro razvijenu industriju u ovom podruju,
dok prikupljeni i prezentirani sadanji podaci ukazuju na znatno manje potrebe, te opredjeljenje
veih potroaa na promjenu tehnologije proizvodnje. Podaci o sadanjem stanju po ovoj oblasti su
navedeni u narednoj tabeli:
158
Maj 2009.

Privredni potroai koji potrebe za vodom obezbjeuju iz vlastitih izvora sliv Neretve sa
Trebinjicom
Naziv privrednog
Mjesto
Djelatnost
Godinje koliine
subjekta
m3/god
Circle
itluk
International
Aluminijdd
Mostar
Proizvodnja aluminija
610.584
Grudska pivovara
Grude
prehrambena
31.286
Planinski biser
Posuje
doo
Mesna industrija
iroki Brijeg prehrambena
Farma
UKUPNO
641.870
Tabela 3.4.7: Zahvaene koliine voda za potrebe privrede, iz sopstvenih izvora, sliv Neretve
Podaci za sliv Krke i Cetine su takoer nepotpuni, a generalno se moe rei da je industrija u ovom
momentu orjentirana na snabdijevanje vodom iz javnog sistema vodosnabdijevanja.
3.4.3.2.Koritenje vodnih snaga
Jedan od pouzdanih pokazatelja standarda stanovnika i stepena razvoja odreenog drutva je i
potronja elektrine energije. Bosna i Hercegovina raspolae znaajnim primarnim energetskim
resursima, to se vidi iz slijedeeg:
procijenjeni hidro potencijal iznosi oko 6.800 MW, od ega je iskoriteno oko 35% po
kapacitetu, odnosno oko 38% (ca. 9.000 GWh) u odnosu na maksimalno moguu proizvodnju
elektrine energije, to je, prema ''Stratekom planu i programu razvoja energetskog sektora
Federacije BiH'(Ekspertna grupa, februar 2008), najnia iskoritenost hidro potencijala u
Evropi,
bilansne rezerve uglja, prema navedenom dokumentu, iznose blizu 4,0 milijarde tona.
Instalirani kapaciteti, proizvodnja i potronja energije u FBiH pokazuju da udio energetskog sistema
FBiH iznosi oko 60% od cjelovitog Energetskog sistema BiH. U Federaciji BiH elektrina energija
se iskljuivo proizvodi iz hidro potencijala i uglja. 75Izgradnjom hidroenergetskih objekata se u
znaajnoj mjeri utie i na neenergetski sektor, pri emu se ti efekti najee ne vrednuju, ili ne na
pravi nain, ali se moe rei da je ve odavno prisutan trend planiranja i izgradnje vienamjenskih
vodnih sistema gdje je samo jedan od razloga izgradnje energetsko koritenje. Svoje interese kroz
jedan tako sloen sistem zadovoljavaju i sektori poljoprivrede, turizma, voda i sl. Obzirom na nivo
uticaja na okolinu, razlikuju se hidroelektrane sa velikim branama, kao i mini hidroelektrane. 76
Hidroenergetski potencijal, prema dananjem nivou tehnikih rjeenja za koritenje, iznosi, za
Bosnu i Hercegovinu, 22 050 GWh. Procjene za prostor Federacije BiH iznose 11 987 GWh.
(Slijedea tabela daje prikaz hidropotencijala po vodotocima)
75
U energetskom sektoru djeluju dvije elektroprivrede: JP Elektroprivreda BiH dd, Sarajevo i JP Elektroprivreda
HZHB, dd, Mostar.
76
Granica medu njima je 5MW - Evropska unija, odnosno 20MW - Medunarodni panel za klimatske promjene.
159
Maj 2009.

Vodotok
Neretva
Vrbas i Pliva
Una i Sana
Raspoloivi tehniki
hidropotencijal
(GWh)
5 048,21
852,1
1 511,7
Bosna
Drina
Trebinjica
Cetina
1 483,5
786,7
620
594,4
Male
hidroelektrane
UKUPNO:
Napomena:
Sa pritokama
U Federaciji BiH
Zbog nedovoljne istraenosti nije uobziren potencijal donjeg
toka rijeke Une
U Federaciji BiH
U Federaciji BiH
Hidroenergetski potencijal sa ovih prostora jednim dijelom
koristi R. Hrvatska
Zbog nedovoljne istraenosti ocijenjene na oko 10% tehnikog
potencijala
1 090
11 986,61
Tabela 3.4.8 77: Hidroenergetski potencijal Federacije Bosne i Hercegovine
Na Vodnom podruju rijeke Save trenutno egzistiraju slijedei hidroenergetski objekti:

R.br.
1
2
3
4
Naziv HE
Slapovi na Uni
(Kostela)
Jajce I
Jajce II
Modrac
Vodotok
Una
Pliva
Vrbas
Sprea
Godina
poetka rada
1954
1957
1954
1998
IP
HE
DP
DP
DP
DP
Ukupno:
Instalisani kapacitete
(snaga MW)
8,2
Srednja godinja
proizvodnja (GWh)
27,4
60
30
2
100,2
259
181
10
477
Tabela 3.4.9: Hidroenergetski objekti Vodnog podruja rijeke Save
Na kompletnom podslivu rijeke Bosne egzistiraju samo elektrane Modrac, mini elektrana Hrid,
MHE na Lavi i MHE na Fojnikoj rijeci, to ukazuje na izuzetno nizak stepen iskoritenosti
ukupnog potencijala. Podsliv rijeke Bosne je najvei u Bosni i Hercegovini, a sam vodotok Bosna
karakterizira visok stupanj izgraenosti i urbanizacije, tako da se ne moe oekivati izgradnja
znaajnih akumulacija koje bi posluile za upravljanje vodnim reimom. Na znaajnijim pritokama
rijeke Bosne kao to su Krivaja, Bila, Biotica, Bijela i Crna rijeka, te eljeznica i Miljacka u
ranijem periodu je planirano formiranje akumulacionih bazena koji imaju funkciju vienamjenskih
vodoprivrednih objekata.
Hidroenergetski kapacitet rijeke Vrbas se samo jednim manjim dijelom, oko 22,5% od ukupno
iskoristivog potencijala, danas koristi, pri emu se u razvojnim planovima i Vodoprivrednoj osnovi
Vrbasa, iz 1989. godine koja je obraivala kompletan podsliv, planira daljnja izgradnja
elektroenergetskih objekata. Dananji elektroenergetski objekti u podslivu Vrbasa F BiH su Jajce I i
Jajce II, od ega je Jajce II na rijeci Vrbas, a Jajce I na njegovoj najveoj pritoci, Plivi.
Analizom uslova izgradnje hidroenergetskih postrojenja na podslivu Une dolo se do zakljuka da
je mogue izgraditi 19 hidroelektrana, a danas postoje samo tri izgraene (Kostela, trbaki Buk i
Krunica) to ovaj vodotok Unu svrstava u red najneiskoritenijih vodotoka sa stepenom
iskoritenja potencijala od 1,7%, prema proizvodnji energije. 78
77
Podaci iz Okvirne vodoprivredne osnove BiH izdvojeno za Federaciju BiH

Sa aspekta sektora voda, najiskoritenija akumulacija na ovom podslivnom podruju bi bila akumulacija HE Klju
na rijeci Sani. Za HE Vrhpolje izraena je projektna dokumentacija tokom 1999. i to na nivou idejnog projekta. He
78
160
Maj 2009.

Pripadajui tok podsliva rijeke Drine u FBiH podrazumijeva izuzetno kratak potez koji u
energetskom smislu, ali i sa aspekta ukupnog potencijala ovog vodotoka ne znai puno. Kota uspora
postojee HEViegrad se uvlai u centar Gorada, dok su se na uzvodnom potezu Gorade Foa
varijantno analizirale mogunosti izgradnje dvije elektrane na Drini.
Na Vodnom podruju Jadranskog mora postoje hidroenergetski objekti:
U slivu rijeke Krke i Cetine jedino izgraeno hidropostrojenje je HE Orlovac. Veliki dio
hidroenergetskog potencijala, koji pripada BiH, iskoriten je putem ovog objekta, ija je strojara
izgraena na teritoriji Republike Hrvatske. Akumulacija Buko Blato ove hidroelektrane je najvea
akumulacija, po povrini, izgraena u Europi. Procjenjuje se da je hidroenergetska iskoritenost
sliva Krke i Cetine koji pripada Federaciji BiH- 59,3% 79 snage.
Podsliv Neretve sa Trebinjicom je po svome vodnom bogatstvu najznaajniji vodotok Federaciji
BiH. Na samoj rijeci Neretvi su izgraena 4 hidroenergetska postrojenja. Na odreenim (starijim)
hidroenergetskim objektima su pokrenute, a negdje i zavrene aktivnosti na revitalizaciji objekata i
to: na hidroelektrani Jablanica (poveanje instaliranog kapaciteta), na hidroelektrani Rama, Mostar,
Jajce I i II.
R.br.
1
2
3
4
5
6
7
Naziv HE
Rama
Jablanica
Grabovica
Salakovac
Mostar
Pe Mlini
apljina
Vodotok
Rama
Neretva
Neretva
Neretva
Neretva
Vrlika
Trebinjica
Godina
poetka rada
1968
1955
1982
1982
1987
2005
1979
Tip HE
DA
DA
PA
PA
PA
DA
RHE
UKUPNO:
Tabela 3.4.10. Hidroenergetski objekti Vodnog podruja Jadranskog mora
Instalisani
kapacitete
Ni (MW)
160
170
115
210
72
30
440
1 197
Srednja
godinja
proizvodnja
Eg (GWh)
731
792
372
563
300
80
451
3 209
U BiH je nakon 1996. godine izgraeno 20 malih HE (uglavnom u Federaciji BiH), a u postupku
gradnje se nalazi 40. Za ovu namjenu je do sada dodijeljeno oko 200 koncesija. Veina malih HE je
izgraena sredstvima privatnih ulaganja i stranim investicijama. Do 1992. godine, izgraeno je 13
malih HE u BiH, ukupne snage cca. 27 MW, koje se danas nalaze u vlasnitvu elektroprivrednih
kompanija, od ega cca. 21 MW na teritoriji Federacije BiH. Utvrivanjem obaveze za
elektroprivredna drutva u Federacije BiH da otkupe cjelokupno proizvedenu elektrinu energiju iz
OIE (obnovljivi izvori energije) i utvrivanje cijene preuzimanja na osnovu iznosa vaeeg tarifnog
stava za prodaju aktivne energije, kao i druge okolnosti, snano su pokrenule investicioni ciklus u
ovoj oblasti (posebno investicije u male HE instalirane snage do 5 MW) tako da se sada vre
pripreme za investiranje (ili je u toku gradnja) u cca. 200 malih HE ukupne instalirane snage od
177,44 MW (za koje je ve dodijeljena koncesija). 80
Vrhpolje je tada planirana kao vienamjenski objekat ijom bi se izgradnjom rijeili brojni problemi vezani za zatitu od
voda i njeno koritenje u svrhu zadovoljenja potreba za navodnjavanjem, ekoloki prihvatljivog protoka, te za rekreaciju
i sl.
79
Okvirna vodoprivredna osnova BiH, 1994
80
Podaci iz Strateki plan i program razvoja energetskog sektora Federacije BiH
161
Maj 2009.

MHE u vlasnitvu JP Elektroprivreda BiH Sarajevo su u Bihau Biha i Krunica, Teoaku

Snjenica, Osanica u Goradu, te Hrid i Bogatii u Sarajevu. Pored ovih trenutno egzistira i niz
MHE u vlasnitvu treih lica na rijekama Kozici, Jezernici, Borovnici, Prusakoj rijeci, te Vrbasu.
U prethodnom periodu JP Elektroprivreda HZ HB Mostar je pripremila obilnu tehniku
dokumentaciju koja treba da poslui kao osnova za planiranje i izgradnju hidroenergetskih objekata,
gdje je teite baeno na istraivanje mogunosti gradnje MHE kao to je: Vodoprivredni uvjeti za
izgradnju hidroelektrana: Sliv Gornja Cetina-Podloge, JP EP HZHB, Sektor za razvoj, 2007, te
Vodoprivredni uvjeti za izgradnju malih hidroelektrana: sliv T-M-T i sliv r. Litice-Podloge, JP
EP HZHB, sektor za razvoj 2007.
3.4.3.3.Koritenje voda u poljoprivredi navodnjavanje
U BiH su, do 1992 godine, postojali natapni sistemi na ukupno 19.570 ha. Mnogi sistemi nisu ni bili
u potpunoj funkciji, a nakon 1996 godine je jo tea situacija, usljed ratnih oteenja i zaputenosti
sistema. Prema raspoloivim podacima u, BiH su se do 1992 godine navodnjavale slijedee
povrine:
Na vodnom podruju rijeke Save 12.600 ha, od ega u:
Semberiji,
6.800 ha
Srednjoj Posavini,
800 ha
Lijeve Polju,
5.000 ha.
Na vodnom podruju Jadranskog mora, 6.970 ha, od ega je u:
sliv rijeke Neretve,

5.540 ha
sliv rijeke Trebinjice, 1.130 ha
kraka polja F BiH,

300 ha
Ukupno:
19.570 ha
Ako se zna da je tada ukupna obradiva povrina u BiH, (bez prirodnih livada), bila oko 1,100.000
ha znai da su sistemi za navodnjavanje bili izgradjeni na oko 19.570 ha, ili 1,8 % obradivih
povrina, a da se trebalo navodnjavati 191.620 ha, ili 17,4% obradivih povrina.
Na podruju Federacije BiH se danas ne raspolae slubenim podacima o navodnjavanim
povrinama niti o kulturama koje se navodnjavaju. Prema neslubenim informacijama sadanje
stanje navodnjavanih povrina po kulturama je:
Vodno podruje rijeke Save ukupno 362,5 ha:
U podruju Unsko-sanskog kantona se navodnjava cca 12,5 ha plastenike proizvodnje
(uglavnom povre );
U podruju Zeniko-dobojskog kantona se navodnjava cca 130 ha vonjaka i cca 15 20 ha

plastenike proizvodnje (uglavnom povre);
U podruju Bosansko-podrinjskog kantona se navodnjava cca 25 ha voa (od toga cca 10 ha je

u rasadniku u Ustikolini);
U podruju Tuzlanskog Kantona se navodnjava cca 10 ha rasadnika voa u Srebreniku;
U podruju Posavskog kantona se navodnjava cca 165 ha;
Na prostoru Vodnog podruja Jadranskog mora se, u Zapadnohercegovakom kantonu/upaniji

navodnjava oko 1250 ha poljoprivrednih povrina vinove loze i plastenike proizvodnje -povre. Za
podruje Srednjobosanskog, Hercegovako-neretvanskog, Sarajevskog i Kantona 10, ne raspolae
162
Maj 2009.

se nikakvim podacima o povrinama koje se navodnjavaju. Prema neslubenim podacima na

podruju Federacije BiH se navodnjava tek 1 612,5 ha, ili 0,2 % ukupnih obradivih povrina.
3.4.3.4.Ribnjaci
Uzgoj riba kao, i njeno konzumiranje na veem dijelu Federacije BiH, nema ukorijenjenu tradiciju i
dananje stanje ove privredne djelatnosti najae se svodi na reaktiviranje manjih pastrmskih i
izgradnju novih, jo manjih ribnjaka, koji se po pravilu lociraju na uzvodnijim dionicama vodotoka.
Ograniavajui faktor u pogledu uzgoja plemenitih vrsta riba jeste kvalitet voda, za koji se moe
rei da zadovoljava samo na nekim dionicama vodotoka. Danas u cijeloj Bosni i Hercegovini
egzistira 35 registriranih ribnjaka, a vei dio njih je lociran u slivu rijeke Neretve. Moe se rei da je
prisutna tradicija uzgoja pastrmke, kao najtraenije riblje vrste. Druge riblje vrste, manje zahtjevne
po pitanju kvaliteta voda, kao to arani i sl., po pravilu se uzgajaju u ribnjacima na veim
povrinama za koje je, osim prostora, potrebno obezbijediti i odgovarajue koliine vode koje se
povremeno zahvataju u odreenim fazama proizvodnje.
Pregled stanja ribogojilita, kao i strategija razvoja ove privredne djelatnosti, ne postoji i dozvole,
odnosno vodoprivredne saglasnosti, date su na nivou Kantona. Pri tome nije uspostavljena efikasna
kontrola koritenja voda.
Komercijalni uzgoj riba se na vodnom podruju rijeke Save realizira samo u domenu pastrmskih
ribogojilita, od kojih su znaajniji: Sprea Tuzla, Ribogojilite Bugojno, ribogojilita Vare,
Martin Brod, Klokot te itav niz manjih ribnjaka. Na prostorima vodnog podruja Jadranskog mora,
registrovani ribnjaci su Riba Neretva Konjic, Karaka Neum, Norfish Blagaj Mostar,
Salmon Ljubuki, TIP Dekorativa Prozor, Pastrmka Mostar, Kavezni uzgoj ribe Peri ProzorRama, ribogojilite Bijela Salakovac, te niz malih pastrmskih ribnjaka.
Kada se govori o mogunostima i stanju proizvodnje ribe na otvorenim vodotocima, prirodnim
jezerima i jednom broju vjetakih jezera, onda se tu radi, gotovo po pravilu, o prirodnom prirastu
uz poribljavanje za nivo sportskog ribolova. Akumulacije za potrebe vodosnabdijevanja, ili druge
jednonamjenske akumulacije, nisu pogodne za ribogojstvo iz razloga mogueg pogoranja kvaliteta
voda i neusklaenost u planu koritenja akumulacije sa tehnologijom uzgoja ribe.
3.4.3.5.Sport i rekreacija na vodama
Rekreacija na vodi podrazumjeva: kupanje, plivanje, ribolov, veslanje, jedrenje, klizanje na ledu i
krae boravke pokraj vode poput logorovanja, te druge oblike kratkotrajnih dolazaka ili duih
boravaka. U posljednje vrijeme naroito je atraktivan turizam u okviru kojeg se nude i rekreativne
aktivnosti vezane za vodene povrine, kao i lovni i ribolovni turizam, a sve se vie afirmie rafting
naroito na vodotocima sa velikim podunim padom i lijepim krajobrazom kao to su Una, Neretva,
Krivaja i sl. Prirodna jezera i akumulacije, kao to su Borako jezero, Jablaniko i Modrako jezero
su ve poznate turistike destinacije, koje ve postaju ugroene njihovim neplanskim i
neorganiziranim koritenjem u ove svrhe. Koritenjem akumulacija za vodosnabdijevanje
neminovno e se desiti zanaajna ogranienja u pogledu koritenja ovih vodnih povrina za potrebe
rekreacije i turizma zbog neophodnosti provoenja mjera zatite kvaliteta voda. 81 Kvalitet
rekreacije na vodi ovisi od: vodoprivrednih, klimatskih, lokalnih i dr. uslova ukljuujui topografiju
i ljepotu pejsaa. Na koritenje voda za rekreativne svrhe veliki znaaj imaju slijedei parametri:
81
U toku izrada Strategija razvoja turizma Federacije BiH, tako da e se ovim dokumentom moi raspolagati
pouzdanijim podacima i planovima vezanim za ovu oblast.
163
Maj 2009.

kvalitet voda, temperatura vode, dubina vode, irina vodnog ogledala, brzina vode, pojava riba te
vodnog ivotinjskog i biljnog svijeta, promjenljivost vodnog ogledala, konflikt sa ostalim
vodoprivrednim namjenama. Kvalitet vode i temperatura su najvaniji uticajni faktori koji
doprinose da se neki vodni resurs koristi u veoj ili manjoj mjeri za ove namjene.
Tradicija u koritenju vodotoka, u prirodnom stanju ili ureenih, za sport i rekreaciju u zadnje
vrijeme je poneto potisnuta zbog promjena i negativnih pojava koje su proistekle iz razloga:
Smanjenje slobodnog prostora neposredno uz korita vodotoka radi izgradnje stambenih i

poslovnih objekata;
Znaajno pogoranje kvaliteta vode u vodotocima i to posebno tokom ljeta kada je zbog
minimalnih protoka koncentracija otpadnih materija u vodi najvea, a istovremeno je upravo tada
najvei interes za rekreaciju na vodi;
Zadravanje velikih koliina otpada na obalama rijeka;
Smanjenje protoka tokom ljetnih mjeseci zbog poveanja potronje za druge potrebe (drastino
smanjenje vodoprivrednog minimuma u vodotocima);
Blizina intenzivnog prometa, (putevi i eljeznice), neposredno uz korita vodotoka to izaziva
zagaenje, buku i generalno, naruavanje prirodnog ambijenta;
Nekontrolirani iskop pijeska i ljunka iz korita vodotoka;
Smanjenje ili nestanak ribljeg fonda pogodnog za sportski ribolov;
Reguliranje korita vodenih tokova, kanalisanje formiranje kanala pri emu se esto poveavaju
brzine, smanjuje dubina vode i irina korita.
Ovi, kao i drugi uzroci, doprinose da se znatno pogoravaju ne samo uvjeti za rekreativne aktivnosti
ve i ambijentalne karakteristike korita mnogih vodotoka.
Koncepti koritenja akumulacija za rekreaciju zavise od veliine oscilacije nivoa vode u njima, te
brzine promjena tih nivoa u toku dana. 82 Postojee akumulacije pogodne za koritenje u svrhu
rekreacije su:
82
U tom smislu su promjene nivoa vode u toku ljetnih mjeseci najbre kod vrnih hidroelektrana i kod kompenzacionih
bazena nekih elektrana i oni mogu iznositi po nekoliko metara tokom dana.
164
Maj 2009.

Akumulacija
Vodotok
Povrina bazena pri min.

nivou (ha)
900
7
5
0
912
240
65
263
116
220
15
Modrac
Sprea
Hazna
Hazna
Vidara
Vidara
Snjenica
Rastonica
Vodno podruje Save
Jablanica
Neretva
Grabovica
Neretva
Salakovac
Neretva
Mostar
Neretva
Rama
Rama
Tribistovo
Ruiki p.
Klinje
Munica
Buko Blato
Riina
50
Mandak
Mandak
7
Lipa
Brdo-Lipa
30
Vodno podruje
1006
Jadranskog mora
Tabela 3.4.11. Postojee akumulacije pogodne za sport i rekreaciju
Max. oscilacije nivoa

(m)
5
9
10
46
35
14
13
4
59
10
2
14
22
2
3.4.3.6.Plovidba
Openito u cijoloj dravi Bosni i Hercegovini se malo panje posveivalo izgradnji novih i
poboljanju uvjeta postojeih plovnih puteva. Promet brodicama obavljao se na Savi i na donjim
tokovima rijeka Une, Vrbasa, Bosne, Drine i Neretve. Za prostor Federacije BiH se moe rei da se
plovidba povremeno odvija na dijelu toka Neretve, od Gabele do Metkovia, duine oko 4 km, te
du obale mora, u duini oko 24 km. Federaciji BiH pripada i dio rijeke Save na podruju opine
Odak 83 Rijeka Sava je plovna za vee brodove od Siska sve do njenog ua a nakon raspada
Jugoslavije je postala meunarodnom rijekom. Danas rijeka Sava nije dovoljno ureena za
plovidbu, na plovnom putu postoje otri zavoji koji usporavaju plovidbu, pliaci koji se pojavljuju
pri niskom vodostaju, dok pri visokim vodostajima rijeka rui obalu, i proiruje korito, ime
smanjuje dubinu. Openito, promet rijekom Savom je zasad relativno skroman, a na malom dijelu
toka koji pripada Federaciji BiH se svodi na vrlo ogranieno koritenje 84. Na nekim
vienamjenskim akumulacijama se obavlja plovidba lokalnog tipa malog intenziteta.
83
Od meuentitetske linije kod Male Brusnice do ua rijeke Bosne u Savu kod Bosanskog amca, te takoer na podruju opina
Domaljevac, amac i Oraje od meuentitetske linije kod luke u Bosanskom amcu do ua rijeke Smrdulje u rijeku Savu kod sela
Vuilovca na podruju opine Oraje.
84
Krajem 2002. godine izmeu vlada Bosne i Hercegovine, Hrvatske i Srbije potpisan je meudravni ugovor kojim se pravno
regulira plovidba rijekom Savom. U okvirima rada Savske komisije se, uz angaman zemalja lanica, vode aktivnosti na izradi
Studije izvedivosti i projektne dokumentacije za obnovu i razvoj prometa i plovidbe na plovnom putu rijeke Save.
165
Maj 2009.

3.5. ZATITA VODA_POKAZATELJI STANJA
3.5.
Zatita voda pokazatelji stanja
3.5.1.
Uvodne napomene
Pravni okvir djelovanja u oblasti zatite voda definiran je ZoV-a Federacije BiH 85, osobito njegovo
poglavlje VI, ali veliki i direktni uticaj na zatitu kvalitativno- kvantitativnog reima voda imaju i
djelatnosti vezane za okoli, zdravstvo, saobraaj, energetiku, turizam, poljoprivredu, umarstvo i
sl, tako da se u najveem broju aktivnosti moraju ukljuivati po potrebi i druge specijalistike
institucije i upravljaki organi.
Nepostojanje podzakonskih akata kojima se oparacionaliziraju obaveze i zadaci predstavlja samo
dio problema u pogledu provoenja aktivnosti i mjera vezanih za zatitu voda. Odreena strateka
dokumentacija, (Prijedlog plana upravljanja zatitom kvaliteta voda za vodno podruje sliva rijeke
Save- Federalni dio, 2000 02; WQM - Plan zatite voda koji je obradio oblast zatite voda od
urbanih otpadnih voda, 2005-07; Living Neretva, u toku i dr.), kojom se obraivala ova tematika
ukazala je na loe stanje u ovoj oblasti sa naznakom pravaca u kome se treba djelovati.
Jedan dio obaveza u pogledu zatite kvaliteta voda proistie i iz meunarodnih ugovora i sporazuma
kao to su: SSP (Sporazum o stabilizaciji i pridruivanju), ICPDR (International Commission for
the Protection of the Danube River), Savska komisija, MAP-a (Mediteranskog akcionog plana) i
drugi 86, tako da se ciljevi i akcioni planovi vezani za ove obaveze moraju postaviti na istim
osnovama i harmonizirati u provedbi u saradnji sa upravljakim strukturama iz sektora voda u RSu.
3.5.2.
Izvori zagaenja i procjena pritisaka
Po svom karakteru i stepenu uticaja kao najvei izvori zagaenja su prepoznati koncentrisani, od
slijedeih izvora: (i) urbane otpadne vode, (ii) industrijske otpadne vode i (iii) procjedne vode sa
deponija otpada. Osim ovih izvora zagaenja se kao vani mogu izdvojiti izvori zagaenja koji su
po svom karakteru rasuti, a izvori su: (i)ruralna naselja, (ii) poljoprivreda, (iii)umarstvo i
(iv)saobraaj. Osim ovih izvora zagaenja postoji itav niz onih koji su u ovom trenutku za nae
prostore od manjeg znaaja.
Analiza izvora zagaenja i procjena pritisaka ukljuuje niz koraka od kojih su najvaniji:
Pregled svih aktivnosti koje potencijalno mogu prouzrokovati neke od vidova pritisaka na
vodotoke, uz istovremeno ukazivanje na one tipove pritisaka ili aktivnosti koji mogu prouzroiti
efekte koji su u konfliktu sa preliminarnim ciljevima vezanim za stanje kvaliteta voda koji se eli
postii.
Procjena razvojnih trendova koji mogu eventualno doprinijeti promjeni veliine pritisaka na
vodna tijela. Takve su analize djelimino u vezi sa ekonomskim analizama trendova razvoja
pokretakih sila.
Identifikacija kritinih aktivnosti i pritisaka, tj. pritisaka koji mogu biti ili imaju takav karakter da
njihovo nerjeavanje dovodi do rizika da se u konanici ne postigne dobar status voda.
85

Za potrebe komisije ICPDR-a i MAP-a uraeni su i dostavljeni nadlenim meunarodnim institucijama izvjetaji koji
sadravaju opis stanja i identifikaciju najznaajnijih problema na slivnim podrujima pod njihovom ingerencijom.
86
166
Decembar 2008.

3.5.2.1.Koncentrisani izvori zagaenja voda

Urbane aglomeracije, kao znaajni koncentrisani zagaivai, su kvantificirani i prostorno locirani
na osnovu statistikih podataka o naseljenim mjestima, pri emu je vano napomenuti da je stepen
pokrivenosti kvalitetnim prikupljanjem, odvodnjom i tretmanom otpadnih voda naselja u
Federaciji BiH izuzetno nizak.
Nepostojanje pouzdanog registra industrijskih zagaivaa, i podataka o teretu zagaenja kojeg
isputaju, prevazien je koritenjem podataka o ispitivanju kvaliteta efluenta koji se povremeno
provodi u cilju odreivanja osnove za plaanje naknada za zatitu voda od industrije. Ovako
dobiveni podaci sadre u sebi veliki stupanj nepouzdanosti, (jednokratno mjerenje, promjene u
pogledu tehnologija i kapaciteta, dikontinuiranost u prikupljanju podataka, i sl.), i kao takvi teko
mogu biti dobra polazna osnova za procjenu uticaja pojedinih privrednih subjekata.
Zagaenja koja dospijevaju u povrinske i podzemne vode putem procjednih voda sa deponija su
najmanje istraena i jedini ozbiljniji pokuaj u tom smislu je uraen na ovakvoj deponiji u Sarajevu.
Stanovnitvo:
Slijedei principe navedene u Direktivi o gradskim otpadnim vodama, (91/271/EEC), kao

integralnog dijela Okvirne direktive o vodama (ODV), i uvaavajui dananje stanje u Federaciji
BiH, u fazi podjele na tipove zagaenja od stanovnitva usvojen je princip da se kao koncentrisani
izvori zagaenja raunaju sva naseljena mjesta sa 2.000 i vie stanovnika. Procjena je da danas u
naseljima veim od 2.000 stanovnika ivi oko 1.360.000 stanovnika, to predstavlja oko 60% od
ukupne sadanje populacije, te taj broj stanovnika svrstan u koncentrisane izvore zagaenja. Na taj
se nain moe pribliiti procjeni ukupnog tereta zagaenja od stanovnitva po slivnim/podslivnim
podrujima, kako je prikazano na slijedeoj tabeli:
Sliv/Podsliv
Broj
Uee
BPK5
stanovnika
2007
%
(t/god)
Podsliv rijeke Une sa Koranom i Glinom
302,487
13
6,624
120,868
5
2,647
1,341,727
58
29,402
57,526
2
1,260
135,557
6
2,969
Ukupno VP rijeke Save:
1,958,166
84
42,902
Podsliv rijeke Neretve sa Trebinjicom
311,262
13
6,817
Podsliv rijeka Krke i Cetine
58,084
2
1,272
Ukupno VP Jadranskog mora:
369,346
16
8,089
Sveukupno Federacija BiH:
2,327,512
100
50,991
(t/god)
(t/god)
1,214
485
5,390
231
544
7,865
276
110
1,225
52
124
1,788
1,250
233
1,483
9,348
284
53
337
2,125
Tabela 3.5.1. Pregled ukupnog tereta zagaenja od stanovnika po slivovima i podslivovima
Interesantno je napomenuti da je u naseljenim mjestima veliine do 2.000 stanovnika, koja u

ukupnom broju naselja uestvuju sa oko 95%, ivjelo oko 40% od ukupnog stanovnitva. Ovaj tip
naselja je ili doivio znaajno smanjenje broja stanovnika ili je zbog svoga poloaja uao kao
cjelina sa susjednim naseljima u zajedniku aglomeraciju. Relativno mali doprinos u ukupnom
167
Maj 2009.

teretu zagaenja i njihov karakter upuuju da ova naselja tretiramo kao rasute zagaivae. U
naseljima veliine od preko 2.000 stanovnika ivi oko 60% stanovnika, dok u ukupnom broju
naseljenih mjesta ona uestvuju sa oko 5%.
Jedan od izvora u analizi veliine koncentrisanih zagaivaa jesu podaci iz elaborata: Statistiki
godinjak za 2006 gdje je data procjena broja stanovnika po opinama u Federaciji BiH, kao i
podaci o kanalizacionim sistemima i produkciji otpadnih voda na bazi koje bi se mogla dati ocjena
da je da je na javni kanalizacioni sistem u Federaciji BiH prikljueno oko 761.000 stanovnika, ili
oko 33% od ukupnog broja 2.327.512.
Kanalizaciona mrea (km)
2002
2003
2004
Ukupna duina zatvorene kanalizacione mree
1.943
1.970
2.044
Mjeoviti sistem
1.015
1.023
1.032
Separatni sistem
928
947
1.012
586
542
601
otpadne vode
342
405
411
oborinske vode
Duina glavnog kolektora
292
292
308
Broj kanalizacionih prikljuaka
133.992
134.066
145.092
Broj ulinih slivnika
14.027
14.301
14.628
Tabela 3.5.2. Pregled izgraene kanalizacione mree na prostoru Federacije B i H
2005
2.059
1.040
1.019
606
413
309
148.792
14.635
2006
2.071
1.045
1.027
613
414
310
152.225
-
Dalja podjela urbanih aglomeracija se vri prema njihovoj veliini odnosno efluentnom potencijalu.
Industrijski zagaivai:
Nedostatak sistematskog monitoringa kvaliteta i koliina efluenta industrijskih zagaivaa

rezultiralo je da se ocjene tereta zagaenja pojedinih vodotoka zasnivaju na podacima dobivenim ili
na osnovu mjerenja provedenih za potrebe procjene produkcije otpadnih voda velikih zagaivaa ili
na osnovu procjena zasnovanih na podacima vezanim za tip i obim proizvodnje pojedinih
privrednih subjekata uraenih u cilju dobivanja osnove za naplatu taksi za isputanje otpadnih voda.
Za vodno podruje rijeke Save je u 2007. vrena naplata za teret isputene vode utvren
ispitivanjem kvaliteta otpadnih voda za 84 industrijska zagaivaa, i utvreno je da isputaju
ukupan teret zagaenja u veliini od 2.118.468 ES, dok je na podruju sliva Jadranskog mora
utvreno, putem mjerenja 11 zagaivaa, ukupno 26.593 ES. Prethodni podaci ilustriraju znaajan
stepen redukcije tereta zagaenja, u odnosu na period do 1991 godine, na dijelu koji se odnosi na
industrijske zagaivae 87.
87
Za jedan dio industrijskih zagaivaa koji se svrstavaju u manje obraun tereta zagaenja se vri preko koeficijenata i
procjenjuje se da je njihov doprinos u ukupnom teretu zagaenja znaajno manji u odnosu na ove za koje se obraun
vri mjerenjem.
168
Maj 2009.

Industrijski zagaivai - mjerenjem EBS

Sliv/Podsliv
Podsliv rijeke Une sa Koranom i

Glinom
Ukupno VP rijeke Save:
Sa
Bez
predtretmanom
predtretmana
(EBS)
(EBS)
12.683
0
1.442
1.024
769.792
1.321.844
5.924
486
3.591
1.682
793.432
1.325.036
Podsliv rijeke Neretve sa
13.128
11.110
Trebinjicom
Podsliv rijeka Krke i Cetine
0
2.355
Ukupno VP Jadranskog mora:
13.128
13.465
Sveukupno Federacija BiH:
806.560
1.338.501
Procjena
Ukupno
industrija
(EBS)
(EBS)
Ukupno
(EBS)
12.683
2.386
4.297
2.466
2.091.636
6.410
5.273
2.118.468
1.831
19.026
440
2.469
26.152
2.110.662
6.850
7.742
2.144.620
2.144.620
24.238
187.642
211.880
2.355
26.593
2.145.061
3.402
191.044
217.196
5.757
217.637
2.362.257
Tabela 3.5.3. Pregled ukupnog tereta zagaenja od industrije po slivovima i podslivovima iji se obraun vri na
osnovu mjerenja
Ako se uporedi teret zagaenja od stanovnika i teret zagaenja od industrije, dolazi se do zakljuka
da je teret zagaenja od industrije obuhvaene sistemom za naplatu za isputenu vodu i zagaenja
od stanovnitva u ovom trenutku pribliino jednak.
Uzimajui u obzir da jedan dio industrije nije obuhvaen sistemom naplate za isputene vode, te se
otpadne vode jednog dijela stanovnitva naroito onog koji spada u rasute zagaivae isputa u tlo
kao recipijent, moemo konstatovati da je industrija u blagoj prednosti u pogledu doprinosa
ukupnom zagaenju koje dospijeva u vode.
Deponije otpada:
U grupi zagaivaa koji indirektno, putem procjednih voda, emitiraju zagaenje u povrinske i
podzemne vode, znaajno mjesto zauzimaju deponije krutog otpada. Osim deponije u Sarajevu,
kojom se kontrolirano upravlja i gdje je puten u probni rad postrojenje za tretman procjednih voda,
uz odreene nedostatke se za potrebe odlaganja krutog otpada u ovom trenutku mogu ukljuiti i
deponije Uborak kod Mostara, Krivodol, Bosanska Krupa kao i deponija u Tenju.
Niti jedna deponija nema ustrojen monitoring niti egzaktne podatke o produkciji zagaenja i
njegovom uticaju na promjenu stanja kvaliteta povrinskih i podzemnih voda.Godinja produkcija
komunalnog otpada se kree oko 270 kg/st, od ega se oko 36% od ukupnih koliina uope ne
prikuplja od strane javnih komunalnih preduzea. Neodgovarajue ureene sanitarne deponije na
koje se odlae prikupljeni otpad, a kojih ima 54 (21 ureena i 33 djelimino ili nikako ureene
deponije), koriste se za odlaganje oko 40% od ukupnog otpada.
Osim toga industrija godinje dodatno doprinese sa 1.500.000 t otpada od ega se oko 10% od toga
moe kategorizirati kao opasni. Dodatno optereenje ini otpad od poljoprivrede u koji se ukljuuje
i oko 4.550.000 t/god stajnjaka koji se u veliini od oko 80% odlae na poljoprivredna zemljita i na
taj nain dobiva karakter difuznog zagaenja.
169
Maj 2009.

3.5.2.2.Disperzni izvori zagaenja

Rasuti, ili disperzni zagaivai, koji na prostoru Federacije BiH, imaju znaajan doprinos na
promjenu kvaliteta voda, jesu:
mala naselja, koja ne ulaze u kategoriju koncentrisanih zagaivaa, (ispod 2.000 stanovnika),
uticaji od poljoprivrede,
uticaji od umarstva,
uticaji od oborinskih voda sa saobraajnica.
Rasuti izvori zagaenja su direktno vezani za aktivnosti ovjeka koje se odnose na naseljavanje
ruralnih prostora i koritenje zemljita, (rasuta naselja, poljoprivreda, umarstvo, transport i sl.), a
po nainu postanka su prostornog karaktera. Specifinost u Federaciji BiH je da najvei broj
stanovnika u ruralnim dijelovima nije obuhvaen nikakvim kanalizacionim sistemima, te se
prikupljanje i konana dispozicija otpadnih voda svodi na veliki broj direktnih ispusta ili nepropisno
izvedenih septikih jama, pa se ono u ukupnom bilansu zagaenja moe svrstati u tip rasutog
zagaenja.
Da bi se dobili iskoristivi podaci o teretu zagaenja od poljoprivrede moraju se provesti istraivanja
na karakteristinim prostornim cjelinama zasnovana na dostupnim podacima koji se odnose na
nain koritenje poljoprivrednog zemljita i posljedicama tih aktivnosti na promjene kvaliteta voda
u razliitim hidrolokim uvjetima. Ovim istraivanjima moraju se obuhvatiti i podaci o koritenju
sredstava za zatitu bilja kao i prirodnog i vjetakog ubriva, ali i drugi elementi koji utiu na
produkciju zagaenja sa odreenog prostora. U Federaciji BiH ne postoji pravni okvir kojim bi se
stvorile pretpostavke za provoenje Direktive 91/676/EEC koja se tie zatite vodnih resursa od
zagaivanja nitratima prouzrokovanih poljoprivrednim djelatnostima.
Potencijal koji lei u poljoprivrednoj djelatnosti opisuje podatak da od ukupne povrine BiH
poljoprivredno zemljite pokriva cca. 2.600.000 ha, (oko 52%), a ostatak od 2.400.000 ha je umsko
zemljite, (oko 48%). Iako je ukupna povrina poljoprivrednog zemljita u Federaciji BiH i RS-u
dosta slina, uzimajui u obzir populaciju entiteta, dolazi se do podataka da u Federaciji BiH po
jednom stanovniku ima 0,56 ha poljoprivrednog zemljita, i to 0,23 ha oranica i bati, dok je u RS
stanje neto povoljnije, odnosno ima 0,90 ha po stanovniku poljoprivrednog zemljita i 0,46 ha po
stanovniku oranica i bati 88.
Eksploatacija ume, kao i aktivnosti koje je prate, (izgradnja umskih puteva, transport/izvlaenje
usijeene drvne mase od mjesta sjee do saobraajnica, koritenje mehanizacije, formiranje umskih
gradilita itd.), kao posljedicu ima poveanje erozije i unoenje suspendovanih materija u vodotok.
Skrauje se vrijeme koncentracije oborina i putovanja do vodotoka, te to za posljedicu ima uestalu
pojavu ekstremnih vrijednosti proticaja. Takoe, opasnost predstavlja transport i uskladitenje
goriva i maziva koja se koriste za mehanizaciju na umskim radilitima, servisiranje mehanizacije,
kao i odlaganje iskoritenog ulja.
88
Koritenje zemljinog prostora u BiH ima naglaen ekstenzivni karakter, sa izraenim tendencijama nedovoljno
planiranog i neracionalnog pristupa. Gubici tla su prouzrokovani prvenstveno neplanskom izgradnjom stambenih,
industrijskih i infrastrukturnih objekata, neracionalnom eksploatacijom mineralnih sirovina i ekscesivnom erozijom
izazvanom deforestacijom, te nepravilnom obradom na nagibima. U FBiH ovi gubici iznose vie od 3.000 ha godinje.
170
Maj 2009.

Prema nainu postanka i mehanizmu rasprostiranja, difuzni izvori zagaenja mogu biti, osim od
otpadnih voda stanovnitva te od poljoprivrede, umarstva, i posljedica spiranje sa saobraajnica i
oticanje povrinskih voda sa urbanih povrina, (promjena kvalitativno- kvantitativnog reima
oticanja). Vlastitih iskustava u pogledu doprinosa ovih zagaivaa na stanje kvaliteta voda,
baziranih na sistematskim istraivanjima i praenju promjena, nema i u narednom periodu predstoji
ukljuivanje razliitih institucija da bi se dobila realna slika stanja.
3.5.3.
Zatita voda od koncentrisanih izvora zagaenja

3.5.3.1.Postrojenja za preiavaje otpadnih voda
U Federaciji BiH danas postoji i radi ukupno est postrojenja za preiavanje otpadnih voda
stanovnitva i to u Gradaacu, epu i Srebreniku, na slivu rijeke Save, odnosno u Ljubukom,
itluku i Grudama na slivu Jadranskog mora, kome se moe dodati i postrojenje u Neumu, iako je
locirano u R. Hrvatskoj. Jedan dio postrojenja za tretman urbanih otpadnih voda, koja su bila u
funkciji prije rata ili su pak bili u zavrnoj fazi izgradnje, danas nisu u funkciji. To se prvenstveno
odnosi na postrojenja u Sarajevu, Trnovu, i Odaku na slivu rijeke Save, odnosno postrojenja u
irokom Brijegu i Bosanskom Grahovu, na slivu Jadranskog mora 89. Na ovaj nain se procjenjuje
da je samo oko 3% stanovnika Federacije BiH obuhvaeno tretmanom otpadnih voda, a ukoliko bi
se u funkciju stavila postrojenja koja su prije rata ili bila u funkciji ili bila u zavrnoj fazi izvoenja,
(Sarajevo, Trnovo, Odak, B.Grahovo, iroko Brijeg, Grude), taj bi procenat bio oko 30%, (uee
postrojenja u Sarajevu je ovdje dominantno).
Ono to karakterizira najvei broj naseljenih mjesta na podruju Federacije BiH jeste nepostojanje
objedinjenog sistema za prikupljanje (i tretman) otpadnih voda, te injenica da se otpadne i
oborinske vode najee prihvataju mjeovitim sistemom kanalizacije i najkraim moguim putem
provode do najblieg recipijenta. Dio stanovnika je individualno rjeavao pitanje konane
dispozicije otpadnih voda na nain da se otpadne vode skupljaju u septike jame, najee uraene
tako da se njihov sadraj procjeuje u podzemlje, a preliv u nablii potok, ime se kontaminiraju
podzemne i povrinske vode, a opasnosti od ovog naina isputanja otpadnih voda je to se najee
zagauju resursi podzemnih voda. U sutini, i jedan i drugi nain isputanja otpadnih voda je
nekontroliran, neodriv i suprotan naelima sanitacije naselja, a posljedice se mogu samo procjeniti.
89
Postrojenje u Odaku je, 1992 godine, bilo u zavrnoj fazi, tj. u fazi montae opreme tako da nikada nije puteno u
funkciju, a i danas postoje graevinski objekti koji se mogu iskoristiti u postupku rekonstrukcije i revitalizacije ovog
postrojenja.
171
Maj 2009.

Vodno podruje
VP r. Save
Ukupno VP r.
Save
VP Jadran
Naziv
postrojenja
Kapacitet
postrojenja
koja su u
funkciji
(ES)
Godina
izgradnje
Kapacitet
(ES)
Sarajevo
Trnovo
epe
1984
1991
2008
600.000
5.000
5.500
Gradaac
Srebrenik
Odak
1983
2000
30.000
12.000
10.000
662.500
30.000
12.000
5.000
30.000
7.000
2.500
5.000
30.000
7.000
Ljubuki
Neum
itluk
Grude
Bosansko
Grahovo
iroki Brijeg
1990
1989
2008
2.250
Stupanj
obrade
Pogonsko
stanje
I i II
I i II
I i II
Van pogona
Van pogona
U pogonu I
Faza
U pogonu
U pogonu
Van pogona
I i II
I i II
I
44.250
1.650
1991
5.000
Ukupno VP r.
51.150
42.000
Jadran
Sveukupno
713.650
86.250
FBiH
Tabela 3.5.4. Pregled postrojenja za preiavanje urbanih otpadnih voda
I i II
I
I i II
I i II
I
U pogonu
U pogonu
U pogonu
Oteano u
pogonu
Van pogona
I i II
Van pogona
Postojanje vie ispusta u recipijente onemoguava kontinualno praenje produkcije otpadnih voda i
efekti eventualnog preiavanja na poboljanje kvaliteta povrinskih i podzemnih voda.
Slika 3.5.1. Prikaz lokacija postrojenja za tretman otpadnih voda stanovnitva
Pregled postrojenja za tretman industrijskih otpadnih voda ne postoji objedinjen na nivou agencija
za vodna podruja, ali se kroz kontrolu i mjerenja EBS-a, (Ekvivalentnog Broja Stanovnika), dolazi
do nekih podataka koji mogu posluiti kao polazna osnova za procjenu mjera zatite kvaliteta voda.
U ovom trenutku je poznato da na podruju vodnog podruja Save rade postrojenja za tretman
172
Maj 2009.

industrijskih otpadnih voda u: tvornici papira u Maglaju; koarskoj industriji u Visokom; tvornici
bezalkoholnih pia i tvornici ice u Sarajevu; tvornici auto dijelova u Tenju te u kompletnom
kompleksu hemijske industrije u Tuzli, ali su efekti rada uglavnom nepoznati.
Na vodnom podruju Jadranskog mora su u funkciji industrijska postrojenja za tretman otpadnih
voda tvornice aluminija u Mostaru i irokom Brijegu, te pivare u Grudama. Jedan dio industrijskih
zagaivaa je prije rata imao predtretman, ali su ova postrojenja izvan funkcije to zbog prestanka
rada industrijskih pogona to zbog neodgovarajueg neodravanja. Ta postrojenja su bila u krugu
tvornica Igman Konjic, Unis u Prozoru, Buturovia polju, itomisliu, Mostaru i Jablanici,
Famos u Ljubukom itd. U novije vrijeme su izgraena i stavljena u funkciju dva nova
postrojenja za tretman industrijskih otpadnih voda i to mesna industrija Lijanovi i Feal, obje u
irokom Brijegu.
3.5.4.
Zatita voda od disperznih izvora zagaenja
Upravljanje zagaenjem iz disperznih izvora se svodi na primjenu niza mjera, po pojedinim

specifinim karakteristikama svake pojedine kategorije zagaivaa: poljoprivreda, umarstvo,
saobraaj i sl. Zakonski se ova oblast nije definirala, a kontrola nad proizvodima koji se koriste za
zatitu bilja nije u potpunosti uspostavljena. Za saobraajnice koje se grade je u postupku dobivanja
dozvola za graenje potrebno, kroz okolinu dozvolu, odnosno vodnu saglasnost, rijeiti problem
prikupljanja i tretmana povrinskih voda, ali se na taj nain ne rjeavaju problemi vezani za
odvodnju sa postojeih saobraajnica.
Naselja koja zbog svoje veliine spadaju u kategoriju rasutih zagaivaa problem konane
dispozicije otpadnih voda danas rjeavaju na neadekvatan nain, najee direktnim isputanjem u
vodotoke. Ovdje mogu u velikoj mjeri da doprinesu aktivnosti koje se odnose na reduciranje tereta
zagaenja na mjestu njegovog nastanka i primjenom nekonvencionalnih postrojenja za tretman
otpadnih voda.
3.5.5.
Zatiena podruja
U skladu sa ZoV-a Federacije BiH zatiena podruja su svrstana u pet grupa, od kojih su prve tri u
veoj mjeri vezane za upotrebnu vrijednost voda a u preostale dvije grupe naglasak je na okolinoj
problematici, odnosno obezbjeenju uvjeta za razvoj biljnih i ivotinjskih akvatinih vrsta. Prema
l.65 ZoV-a zatiena podruja su:
podruja namijenjena za zahvatanje vode za pie;
podruja namijenjena zatiti ekonomski vanih akvatinih vrsta;
povrinska vodna tijela namijenjena rekreaciji ukljuujui i podruja odreena za kupanje;
podruja podlona eutrofikaciji i podruja osjetljiva na nitrate;
podruja namijenjena zatiti stanita biljnih i ivotinjskih vrsta ili akvatinih vrsta u kojima je
odravanje ili poboljanje stanja voda bitan uvjet za njihov opstanak i reprodukciju. 90
Ovakva klasifikacija je usklaena sa ODV-a, l.6. aneksa IV, kojima se definiraju tipovi zatienih
podruja sa aspekta upravljanja vodama.
Zatiena podruja namjenjena zahvatanju vode za pie odreuju se na osnovu ranije donesenog
podzakonskog akta koga je potrebno uskladiti sa ZoV-a i u sklopu tih aktivnosti provesti evaluaciju
90
Opisano u poglavlju 1.2. Prirodne karakteristike
173
Maj 2009.

vaeeg Pravilnika. Jedan dio vodovodnih sistema nema vaeu odluku o proglaavanju zona
sanitarne zatite usklaenu sa novim pravilnikom, a dobar dio vodovoda je samo djelimino uspio
da uspostavi zone sanitarne zatite to je u fazi implementacije i kontrole vrlo zahtjevna i skupa
aktivnost.
Odluka o proglaavanju zona sanitarne zatite izvorita vode za pie treba da definira i nain
finansiranja i kontrole provoenja odluke. Usvajanje odluka o zonama zatite je vezano za
administrativne granice i moe biti u nadlenosti organa vlasti od opinske do dravne
(meudravne). Donoenje odluke o proglaenju zona sanitarne zatite je od interesa i drugih
sektora pri emu se tu naroito odnosi na : zdravstvo, prostorno planiranje i okoli, saobraaj i
energetiku, ali i umarstvo i poljoprivredu.
Podruja namijenjena zatiti ekonomski vanih akvatinih vrsta nisu jo odreena, jer nisu
doneseni odgovarajui podzakonski akti. Planirano je, prema lanu 71 ZoV-a, da se oni, u saradnji
sa ministarstvima nadlenim za veterinarstvo i prostorno planiranje, donesu a ova podruja bi
morala biti unesena i u odgovarajue prostorne planove.
Podruja namijenjena rekreaciji i kupanju se u ovom trenutku odreuju prema Uredbi o
klasifikaciji i kategorizaciji voda, iz 1980. godine koja nije usklaena sa ZoV-a. Prema ovoj
Uredbi, u dijelu koji definira upotrebnu vrijednost vode, kao vode koje se mogu koristiti za kupanje
i rekreaciju, jesu vode tzv. II klase, za koju su opet propisane MDK-e, (maksimalno dozvoljene
koncentracije), karakteristinih fiziko- hemijskih i biolokih parametara. Nadlenost u domenu
praenja kvaliteta vode za kupanje je podijeljena izmeu sektora zdravstva i voda. Kupalita
proglaava opinski organ nadlean za vode.
Podruja podlona eutrofikaciji i podruja osjetljiva na nitrate jo uvijek nisu odreena i njihovo
e definisanje uslijediti nakon donoenja podzakonskih akata od kojih bi osnovni bio onaj koji
donosi federalni ministar za okoli, a koji se odnosi na utvivanje osjetljivih i manje osjetljivih
podruja i ija izrada je u toku. Ovim se podzakonskim aktom donose i mjere zatite, zabrane i
ogranienja, te se propisuje monitoring mjera, (Pravilnik o monitoringu u osjetljivim podrujima je
u fazi izrade), i aktivnosti. Osim ovog podzakonskog akta naophodno je donijeti i Uredbu o
klasifikaciji i kategorizaciji povrinskih i podzemnih voda, u skladu sa ZoV-a Federacije BiH.
3.5.6.
Pojava akcidentnih zagaenja voda
Akcidentna zagaenja voda bitno utiu na pogoranje kvalitativnih svojstava povrinske i

podzemne vode ime se ugroava akvatina flora i fauna kao i njena upotrebna vrijednost, a
najee se pojavljuju kao posljedica ljudskog djelovanja. Osim ljudskim djelovanjem, promjena
stanja kvaliteta vode moe biti prouzrokovana pojavom nekih prirodnih fenomena kao to su
ekstremno mali proticaji, visoke temperature zraka i vode i sl. Vrlo loa kombinacija je pojava
nedozvoljenih materija u vrijeme malih voda to samo pogorava negativne efekte jedne same po
sebi negativne pojave.
Pojave akcidentnih i vanrednih zagaenja, kako povrinskih tako i podzemnih voda, ne prati se
sistematski niti postoji centralizirana evidencija koja bi mogla da poslui za procjenu stanja u ovoj
oblasti. Iako je ovu problematiku tretirao i stari ZoV (Sl. novine FBiH 18/98) u svojim lanovima
od 124 do 130, nije ustrojen sistem postupanja u sluajevima havarijskih, vanrednih i iznenadnih
zagaenja, nego se ad hoc iznalaze rjeenja jer ne postoji rutiniran, propisan i standardiziran
postupak koji se primjenjuje u takvim situacijama.
174
Maj 2009.

Novi ZoV Federacije BiH spominje ovu oblast svojim l. 61 koji u stavu 9 navodi da akt u kome bi
se definirale mjere i postupci u sluaju pojave zagaenja donosi Federalni ministar nadlean za
okoli, dok Federalni ministar za PV donosi propis i daje ovlatenje za pravna lica koja se mogu
angairati u sanaciji posljedica pojava zagaenja. Ovaj podzakonski akt jo nije donesen i on treba
da definira postupke i mjere koje se trebaju provoditi u sluajevima pojave ovog tipa zagaenja.
Njegova izrada je u toku pa e se po usvajanju istog stvoriti realan okvir za operativnije djelovanje i
praenje ovih pojava.
U svakom sluaju bi trebalo da se u okviru ovog podzakonskog akta definira mjesto pohranjivanja
podatka o akcidentnim zagaenjima, ime bi se olakalo upravljanje ovom vrstom neeljenih
pojava, fokusirala panja na mehanizam nastajanja i smanjile posljedice koje neminovno ovakva
zagaenja izazivaju. Ti podaci bi bili korisni i za analize na osnovu kojih se mogu izvui odreeni
statistiki pokazatelji, trendovi i uestalost pojava, kao i najei uzronici i posljedice koje nastaju
zbog ovoga.
Fragmentarni podaci o nekim znaajnijim incidentnim zagaenjima se mogu dobiti u agencijama za
vodna podruja, Federalnoj upravi za inspekcijske poslove, Kantonalnim inspektoratima,
policijskim institucijama i sl., ali ne postoji jedno mjesto gdje se takvi podaci prikupljaju i
obrauju 91.
91
Akcidentna zagaenja, na vodnom podruju Jadranskog mora, koja su se desila u zadnje vrijeme su: isticanje
transformatorskog ulja na objektu HE Jablanica, pojava boje nepoznatog porijekla u Konjicu na povrini Jablanikog
jezera (bez otkria poinioca i bez posljedica na akvatini ivi svijet), izvrtanje vozila za transport betona i dospijee
nafte i zauljene vode u Salakovako jezero, te isticanje nafte u Jablaniko jezero u elebiu kod Konjica. Na vodnom
podruju rijeke Save je karakteristino da su se pojave akcidentnih zagaenja najee deavale na rijeci Sprei,
nizvodno od Lukavca, ali je osim na ovom vodotoku uoena pojava pomora riba na rijeci Gnjici nizvodno od elia, na
rijeci Usori, te na osnovu dojave iz R. Hrvatske, na rijeci Savi. Najvei broj ovih pojava ostaje na nivou kantonalnih
slubi u ijoj je nadlenosti sektor voda.
175
Maj 2009.

3.6. ZATITA OD VODA_POKAZATELJI STANJA
3.6.
Zatita od voda pokazatelji stanja
3.6.1.
Uvodne napomene
Jedno od naela, na kojima se zasniva upravljanje vodama je naelo osiguranja zatite od tetnog
djelovanja voda, koje prvenstveno proizilazi iz potrebe za zatitom stanovnitva i imovine te
potreba za uklanjanjem posljedica tetnog djelovanja. Zatitom od voda obuhvaene su sve mjere,
aktivnosti i radnje koje se u irem prostoru planiraju, poduzimaju i izvode, sa ciljem da se umanje
(ili eleminiu) posljedice koje nastaju tetnim dejstvom neureenog vodnog reima. Ureenje
vodotoka, i drugih voda obuhvata: izvoenje, tehniko i investiciono odravanje regulisanih
vodotoka, zatitnih vodnih objekata i objekata melioracionih sistema, te druge radove kojima se
omoguava kontrolisan i nekodljiv protok voda i njihovo namjensko koritenje. Zatita od tetnog
djelovanja voda obuhvata radove i mjere za odbranu od poplava (upravljanje poplavama), odbranu
od leda, zatitu od erozija i bujica, borbu protiv sua, kao i otklanjanje posljedica od tetnog
djelovanja istih.
Po Zakonu o vodama povrinske vode se razvrstavaju (prema znaaju u upravljanju vodama) na
vode I i II kategorije. Vode I kategorije ine 15 rijeka i 5 vjetakih akumulacija na Vodnom
podruju Save (sl.3.6.1) i 8 rijeka i 8 vjetakih akumulacija na Vodnom podruju Jadranskog mora
(sl.3.6.2). Takoer, su u vode I kategorije svrstana i prirodna jezera i movarna podruja 92, a sve
ostale vode spadaju u vodotoke II kategorije.
450,00
400,00
350,00
300,00
250,00
200,00
150,00
100,00
50,00
0,00
Ukupna duina U BiH (km)
Duina u FBiH (km)
Duina u RS i distriktu Brko (km)
Una
Unac
Sana
Vrbas
Pliva
Bosna
Krivaja
Usora
Sprea
eljeznica
Tinja
Drina
Sanica
Klokot
366,59
239,00
66,27
168,95
235,00
31,14
275,50
79,73
31,48
77,56
48,73
100,43
398,84
21,09
4,61
93,65
157,00
66,27
67,00
128,00
2,29
167,00
79,73
23,88
52,77
19,58
45,77
30,97
21,09
4,61
272,94
82,00,
0,00
101,95
107,0
28,85
108,13
0,00
7,59
24,79
29,15
54,67
367,87
0,00
0,00
Sava
Slika 3.6.1: Vodotoci I kategorije Vodnog podruja rijeke Save_duine
Vodotoci, vode - I kategorije za vodno podruje rijeke Save su: Sava, Una, Unac, Sana, Vrbas,
Pliva, Bosna, Krivaja, Usora, Sprea (nizvodno od ua Jale), eljeznica, Tinja, Drina, Sanica i
Klokot, te vjetake akumulacije: Hazna, Vidara, Jajce I, Jajce II i upica. Na vodnom podruju
Jadranskog mora vodotoci , vode - I kategorije su : Neretva, Trebinjica (regulisani dio vodotoka),
Matica (Vrljika), Tihaljina-Mlada-Trebiat, Bregava, Krupa, Litica (nizvodno od irokog Brijega)
i Rama, te vjetake akumulacije: Rama, Jablanica, Grabovica, Salakovac, Mostar, Buko Blato,
Mandak i Lipa. Prirodna jezera i movarna podruja ine vode -I kategorije a to su: Borako jezero,
Blidinje i Hutovo blato.
92
Zakon o vodama F BiH (Sl. Novine F BiH, br.70/06) lan 5
176
Decembar 2008.

250,00
200,00
150,00
100,00
50,00
0,00
Matica ( Vrljika)
T, M, T.
Neretva
Trebinjica
Bregava
Krupa
Litica
Rama
Ukupna duina U BiH (km)
240,00
88,50
6,43
58,78
34,23
12,08
19,35
16,18
Duina u FBiH (km)
188,44
31,39
6,43
58,78
34,23
12,08
19,35
16,18
52,40
57,11
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
Duina u RS i/ili distriktu Brko (km)
Slika 3.6.2: Vodotoci I kategorije za Vodno podruje Jadranskog mora_duine
Izvoenje objekata za zatitu od tetnog djelovanja voda provodi se prema Planu i programu koje
donosi Vlada na prijedlog resornog ministarstva. 93 Odravanje vodotoka, vodnog dobra i drugih
zatitnih objekata provodi se na osnovu Plana ureenja vodotoka i drugih voda, koji su sastavni dio
Plana upravljanja vodama, koji donose Agencije, (AVP Sava Sarajevo i AVP Jadran Mostar), a uz
saglasnost Federalnog ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva (FMPV) 94. Odluke o
graenju melioracionih sistema, od poetka 2008 godine, donose Kantonalne skuptine, a
odravanje melioracionih sistema vriti e se prema Programima koje e takoe donositi
Kantonalne skuptine. Institucije sektora upravljanja vodama su zaduene i za aktivnosti
identifikacije i uknjienja vodnog dobra, te aktivnosti u vezi sa eksploatacijom ljunka i pijeska iz
vodotoka, inundacija i ua rijeka u more.
3.6.2.
Stanje sistema za zatitu od tetnog djelovanja voda
Znaajniji radovi na regulisanju rijeka, izgradnji melioracionih objekata i iskoritenju vodnih snaga,
u Bosni i Hercegovini, datiraju jo iz devetnaestog vijeka. 95 Radovi na zatiti od poplava su
intezivirani od esdesetih do kraja osamdesetih godina dvadesetog vijeka, ime su znatno smanjene
tete od poplava a time stvoreni uslovi za inteziviranje poljoprivredne proizvodnje i poveanje
prinosa. Postojeim izgraenim sistemima velike tete su nanijela ratna deavanja 1991-1995
godine, oteeni su mnogi objekti, zaustavljen njihov dalji razvoj a poseban problem predstavlja
visoka kontaminiranost prostora minsko-eksplozivnim sredstvima. Pored uloenih napora i
znaajnog napretka u rjeavanju problema, upravo mine predstavljaju jednu od glavnih prepreka za
sigurnost stanovnitva te ekonomski i drutveni razvoj podruja, (visoka kontaminiranost na
podruju Posavine). Objekti zatite od poplava, i melioracioni sistemi, sastoje se od regulacijskih i
zatitinih vodnih objekata od vanjskih voda, te objekata za melioracionu unutranju odvodnju. Naa
dosadanja iskustva jasno pokazuju da se i sloena problematika zatite od poplava na pojedinim
podrujima moe veoma uspjeno rjeavati reguliranjem izravnanjem protoka. U dosadanjem
periodu, u Bosni i Hercegovini, su izgraene vienamjenske akumulacije 96 ukupne zapremine
3 851 hm3 a za prostor Federacije BiH posebno treba istai slijedee primjere:
Sa izgradnjom akumulacija Rama, Jablanica, Grabovica, Salakovac i Mostar ukupne korisne

zapremine oko 800 hm3, u dolini Neretve, nizvodno su srednji godinji maksimalni protoci
smanjeni su za preko 60%.
93

95
1887 .g. prof F.RIEDEL - Izvjetaj o hidrologiji Trebinjice - melioracije Popovog polja,1896.g. WASSERBAUTEN
IN BOSNIEN UND DER HERCEGOVINA, MELIORATIONSARBEITEN UND CISTERNEN IN KARSTGEBIETE,
PHILIP BALLIF, WIEN, 1896 1911. g. ing. Th. SCHENKEL - vodne snage podruja karsta na jugu Austro-Ugarske
monarhije, -hidroenergetsko koritenje voda rijeke Trebinjice; itd.
96
Sve akumulacije sa visokim branama imaju uraenu dokumentaciju o posljedicama moguih ruenja ili prelivanja
brana, u kojoj su date zone plavljenja, te uspostavljani sistemi o uzbunjivanju stanovnitva.
94
177
Maj 2009.

Izgradnjom akumulacije Bilea, zapremine 1.280 hm3 zatiena je od poplava dolina Trebinjice,
ukljuujui i oko 4.000 ha na Popovom Polju koje je ranije svake godine bilo dugotrajno
plavljeno.
Izgradnjom akumulacije Buko Blato zapremine oko 800 hm3 sprijeeno je povremeno plavljenje
povrine oko 20.000 ha na Livanjskom Polju.
Na nizvodnom dijelu Sprekog Polja znaajno su smanjene poplave nakon izgradnje akumulacije
Modrac, korisne zapremine 76 hm3.
Akumulacijom upica, zapremine oko 7,7 hm, izgraene na rijeci Unac, (oko 17 km uzvodno od
Drvara - prvobitno sluila za snabdijevanje vodom industrije), zadravaju se poplavni valovi.
Akumulacija Hazna, sa 0,5 hm3 korisne zapremine, i akumulacija Vidara, sa 2,8 hm3 korisne
zapremine, na vodotoku Vidara, smanjuju poplave na podruju grada Gradaca.
Melioracioni objekti, (objekti za unutarnju odvodnju), su izgraeni na prostoru od oko 70.000 ha,
dok je na prostoru od oko 30.000 ha je izvrena komasacija 97. Na prostoru Federacije BiH su
izgraeni sistemi odvodnje sa mreom glavnih i sekundarnih kanala, crpnim stanicama i drugim
prateim objektima 98. Za odvodnju sa karstnih polja, na prostorima Jadranskog sliva je izgraeno
pet tunela, (od toga dva u Bekijskom, jedan u Livanjskom polju - energetski, te jedan u Mostarskom
blatu, dok je drugi u izgradnji).
3.6.3.
Zatita od poplava znaaj poplava
Organizacioni pristup rjeavanju problematike zatite poplavnih podruja (priobalja rijeka i karstnih
polja) u Bosni i Hercegovini otpoeo je krajem XIX vijeka. U dvadesetom vijeku, do prije 15-tak
godina, zatita od poplava urbanog i poljoprivrednog zemljita predstavljala je glavnu djelatnost
tadanjeg sektora voda. Problemi zatite od poplava u Federaciji BiH su specifini i kompleksni.
Oni se moraju rjeavati sistematski i uz primjenu odgovarajue strategije.
U drugoj polovini XX vijeka znatno je unaprijeena graevinska tehnika, a time i izgradnja vodnih
objekata, to omoguava da se problemi tetnog djelovanja voda veoma efikasno rjeavaju.
Stvorene su mogunosti da se u okvirima rjeavanja kompleksnih problema voda bitno utie i na
korekciju prirodno nepovoljnih hidrolokih reima. Meutim, pojedini zahvati, (posebno oni koji
predstavljaju parcijalna rjeenja), nisu bili dovoljno detaljno proueni i koordinirani tako da nisu
dali dovoljne, a pogotovu optimalne uinke u oblasti zatite od tetnog djelovanja voda. Problemi
se, posljednjih godina, uslonjavaju nekontrolisanim naseljavanjem rijenih dolina i inundacionih
podruja.
Poplave su prirodni fenomeni, ija se pojava ne moe izbjei, ali se blagovremenim poduzimanjem
graevinskih i negraevinskih radnji i mjera, poveanjem svijesti o opasnosti od poplava,
podizanjem stepena pripravnosti i edukacijom stanovnitva, poplavni rizici mogu svesti na
najmanju mjeru. Poplave 99 su opasna prirodna katastrofa koja esto odnosi ne mali broj ljudskih
ivota, nanose neprocjenjive materijalne i ekoloke tete, zagauju izvorita pitke vode, izazivaju
epidemijske bolesti, te nanose i druge tete. Generalno, sve radnje vezane za zatitu od tetnog
djelovanja voda mogu se grupisati prema vrstama poplava:
97
Stanje u BiH pred rat

Najvea crpna stanica je Tolisa na podruju Srednje Posavine Oraje sa 15 m3/s .
99
Preko 100 razarajuih poplava zadesilo je Evropu izmeu 1998 i 2004 godine, ukljuujui katastrofalne poplave u
dolinama Dunava i Elbe u ljeto 2002 i poplave 2005, poplave su ukazale na ozbiljnu potrebu zatite od tetnog
djelovanja voda konkretnom akcijom. Poplave su odnijele (od 1998) oko 700 ivota i najmanje 25 biliona osiguranih
dobara.
98
178
Maj 2009.

rijene poplave (topljenje snijega i leda);

bujine poplave (kratkotrajne kie veeg inteziteta);
poplave na karstnim poljima (nedovoljan kapacitet ponora, nezatienost donjih horizonata, obilne
kie i topljenje snijega)- formiranje prirodnih retenzija
poplave unutarnjim vodama (polderi, movarna zemljita);
poplave uzrokovane ledom.
poplave u urbanim sredinama (ograniavajui kapacitet kinih kolektora), te
akcidentne poplave (pucanje nasipa, brana, pojave klizita, pojava voda veeg ranga)
Poplavni rizici su znatno smanjeni izgradnjom zatitnih objekata, ali jo uvijek ne postoji dovoljna
zatita svih poplavnih podruja Federacije BiH. Dakle, poplave se mogu pojaviti i tamo gdje se
najmanje oekuju, ili se mogu pojaviti vode rjeeg ranga pojave od onih na koje su objekti zaite
dimenzionirani. Poseban problem predstavljaju oneienja okolia pri pojavi velikih voda i
eventualna toksina zagaenja.
3.6.3.1.Izgraenost zatitnih objekata po poplavnim podrujima
Neposredni sliv Save: Sjeverni dio Federacije BiH ine Odaka (povrine 185 km2) i Srednja
Posavina (povrine 160 km2), koje su u neposrednom slivu Save, a zatieni su od poplava
formiranjem poldera, savskim odbrambenim nasipom i nasipima uz rijeku Bosnu, (duine oko 73
km), te obodnim kanalima (duine oko 22 km). Unutranja odvodnja poldera se vri mreom
gravitacionih kanala kada su vodostaji u Savi niski. Kod pojave velikih voda u Savi vri se
prepumpavanje unutarnjih voda crpnim stanicama Zorice I i II, Svilaj, Tolisa i urii 100, ukupnog
kapaciteta oko 35 m3/s. Razlozi nedovoljnog nivoa zatite podruja su ratna razaranja, miniranost
povrina i dugogodinje nedovoljno odravanje objekata sistema. Poplavna podruja su ugroena i
vodama rijeke Bosne. Vanu ulogu u zatiti od tetnog djelovanja voda ima redukcija vrnih
protoka poplavnog vala rijeke Save, na uzvodnom dijelu, u susjednoj Republici Hrvatskoj 101.
Podsliv Une sa Glinom i Koranom: Na poplavnom podruju rijeke Une, u Federaciji BiH,
nedovoljna zatita od poplava je prisutna kod naselja: Kulen Vakuf, Biha, Bosanska Krupa,
Bosanska Otoka, Drvar (Unac), Klju i Sanski Most (Sana), te Cazin (Mutnica, Toplica, Korana,
Kladunica, Bojna i Glinica). Zatita od tetnog djelovanja voda je uglavnom rjeavana parcijalno:
na Uni skidanjem ili sniavanjem sedrenih pragova (nizvodno od Kulen Vakufa), djeliminom
regulacijom Unca, regulacijom korita Sane u Sanskom Mostu te rijeke Mutnice i Kladunice u
Cazinu. Ureenju voda doprinosi i postojea akumulacija upica 102 na Uncu (uzvodno od Drvara).
Pri nailasku velikih voda plave se sve doline, naselja, ifrastrukturni i drugi objekti, te poljoprivredne
povrine, a posebno su ugroeni Ripa, Pokojsko polje, povrine u dolini Klokota 103. Rijeka Sana
(sa Blihom i Zdenom) plavi oko 740 ha, a na ovim povrinama je mogue ostvariti intezivnu
100
CS urii pripada Brko Distriktu BiH, sa kapacitetom 7,5 m3/s, a vri prepumpavanje unutranjih voda Srednje
Posavine i kontrolie 67% njene povrine
101
Zatita od poplava nizinskom retenzijom i ekspanzionim povrinama stvorila je ekoloki povoljne uslove, zbog ega
je Lonjsko polje i proglaeno Parkom prirode.
102
Brana i akumulacija izgraene za osiguranje vode za industriju, sa ukupnom zapreminom V=7.7 hm3, te za zatitu
od tetnog djelovanja voda . Vodopropusno karstno podruje, gdje nikada nije rjeena vododrivost akumulacija. Za
efikasno zadravanje valova potrebno je cca 15.000.000 m3 zapremine, koju je mogue obezbijediti upicom i
akumulacijom Mokronoge (uzvodno od Drvara). Prelivni organi -boni preliv potpuno devastiran !.
103
Zatita od tetnog djelovanja voda smanjenjem plavljenih povrina u Bihau, neophodno je analizirati uticaj
sedrenog praga i brane HE Slapovi na Uni!
179
Maj 2009.

poljoprivrednu proizvodnju i urbani razvoj 104. Luci-Palanako polje je jedino vee karstno polje na
vodnom podruju rijeke Save sa specifinostima i fenomenima karstnih polja i ugroenosti od
poplava zatvorenih karstnih poplavnih podruja. Na ovom polju nisu graeni nikakvi zatitni
objekti, a tete nastaju sa velikim prilivom vode u vrijeme povodnja. Karakteristika polja je i
nedovoljno oticanje kroz nekoliko ponora. Plavi se oko 1.100 ha od ukupno oko 2.600 ha povrine
polja. Na temelju raspoloivih hidrolokih podataka (ranije registriranih maksimalnih proticaja i
vodostaja) moe se, gledajui u cjelini, zakljuiti da je danas u podslivu Une najvei rizik od
poplava u Federaciji BiH.
Podsliv Vrbasa: Problemi zatite od tetnog djelovanja voda na poplavnim podrujima rijeke Vrbas,
(na podruju Federacije BiH), javljaju se u naseljima Gornji Vakuf, Bugojno, Donji Vakuf i
nizvodnije. Koncepcija zatite od tetnog djelovanja voda zasnovana je na radovima na izgradnji
zatitnih vodnih objekata u koritu rijeke Vrbas - Gornji Vakuf i Bugojno, te izgradnji prateih
nasipa (Donji Vakuf). Vee tete mogu se oekivati u Donjem i Gornjem Vakufu, Bugojnu. Na
podslivnom podruju postoje samo pojedinani regulacijski i zatitni vodni objekti koji ne mogu
osigurati odgovarajuu zatitu. Poplavno podruje rijeke Plive je skoncentrisano na vrlo uski dio
njenog toka kroz grad Jajce.
Podsliv Bosne: Rijeka Bosna je najvea desna pritoka r. Save na teritoriji Bosne i Hercegovine.
Zatita od poplava rjeavana je u veim naseljima du Bosne: Visoko, Kakanj, Zenica, Zavidovii,
Doboj i Odak. Radovi na izgradnji zatitnih vodnih objekata raeni su parcijalno, esto je
osiguravana samo jedna obala i po pravilu, zbog manjka sredstava, krai potezi koji ne vre
potrebnu zatitu.
Podslivu Bosne pripadaju: Sprea sa Oskovom, Gosteljom i Turijom Jala i Mramorski potok Usora
i Lava, te vodotoci na prostoru Sarajevskog polja. Poplavno podruje Spree, uzvodno od
akumulacije Modrac, ima povrinu od cca 5000 ha. Zatita od voda vrena je nasipima
dimenzioniranim na vode ranga pojave, 1/20. Prostor ivinica i oko jezera Modrac plavljen je
velikim vodama rijeka Spree i Oskove i usporenim vodama iz jezera Modrac. Prostori nizvodno od
akumulacije Modrac, gdje su velike vode umanjene uticajem same akumulacije, su rjee plavljene,
iako je problem ureenja vodotoka Jale i Spree jo uvijek prisutan. Dolina Usore 105 spada u
najneureenije vodotoke, izraena je intezivna neplanska exploatacija ljunka, koja ugroava
vodotok i izvorine zone, a prisutno je i plavljenje okolnog prostora. Pored rizika od plavljenja
grada Travnika, rijeka Lava na svom toku plavi dolinski dio Dolca, Viteza, Nove i Stare Bile, te
povrine uzvodno od Han Bile (na vodotoku Bila). Na ovom podruju postoje samo pojedinani
regulacijski i zatitni vodni objekti koje ne mogu osigurati odgovarajuu zatitu poplavnih
podruja, koja se naglo razvijaju (posebno Vitez). Sarajevsko polje je ugroeno velikim vodama
Bosne i njenih pritoka: Dobrinja, eljeznica, Miljacka, Zujevina i Tilava). tete koje nastaju
plavljenjem su enormno velike, jer se radi o gradskom podruje (ve gusto naseljenom, a i
planovima je predvien razvoj podruja predviene industrijske zone). Korito Miljacke je
regulisano u duini od 10 km. Koncepcijom zatite Sarajeva (od velikih voda Miljacke) je usvojen
rang pojave 1/500 godina, (iako na svim regulisanim potezima nije postignut taj cilj).
Podsliv Drine: Jedini dio toka Drine koji se nalazi u Federaciji BiH, je u podruju Bosanskopodrinjskog kantona. Rijeka Drina nastaje spajanjem dvaju vodotoka Pive i Tare cca 65-70 km
104
Veliki znaaj bi imala vienamjenska akumulacija Vrhpolje sa zaopreminom oko 24 hm3. Povoljan uticaj na
zadravanja velikih voda i nizvodno od Sane.
105
1988 godine uraena je projektna dokumentacija akumulacije Marica (kod mjesta Blatnica), trebala je osigurati
pitku vodu za 15-ak opina sjeverne Bosne.
180
Maj 2009.

uzvodno od Gorada. uvena je poplava iz 1896.g., kada je protok Drine bio znatno vei od ranga
pojave 1/500 godina. Izgradnjom akumulacije Mratinje (ukupne zapremine 880 hm3) znatno je
smanjen rizik od poplava u Goradu 106. Radovi na zatiti od tetnog djelovanja voda, odnosno na
stabilizaciji korita Drine raeni su parcijalno i nisu dovoljni za sigurnu odbranu od poplava.
Sliv Neretve: Rijeka Neretva je najvea i najbogatija vodom primorskoga, izrazito karstnog
podruja. Duina toka Neretve iznosi 240 km i prolazi kroz dvije drave, Bosnu i Hercegovinu i
Republiku Hrvatsku. Gornji se tok rijeke prostire do Konjica, srednji do Poitelja, a donji, nazvan
Donja Neretva, od Poitelja 107 (nizvodno od itomislia) do mora, u duini od 36 km. Na dionici
toka rijeke Neretve, nizvodno od Mostara pa do granice sa Republikom Hrvatskom, ulijevaju se
vee pritoke Buna, Bregava, Krupa i Trebiat . Na podruju su smjeteni su gradovi Mostar i
apljina. Poplavno podruje Neretve od Ua do r.Bune do granice sa Republikom Hrvatskom ima
izrazite karakteristike karsta u kojem su formirani znaajni povrinski vodeni tokovi.
Dionica Neretve u Federaciji BiH, nizvodno od Mostara pa do granice sa Republikom Hrvatskom,
se moe podijeliti u dvije pod-dionice: (i) Ue Bune-apljina na kojoj nisu vreni nikakvi
regulacijski radovi i podizani nasipi iako su ugroene znaajne povrine graevinskog i
poljoprivrednog zemljita, sa putevima, stambenim i privrednim objektima, te (ii) apljina-granica
Republike Hrvatske gdje su graeni objekti odbrane od poplava. Radi zatite od voda urbanih i
poljoprivrednih povrina grada apljine, i desne obale Gabela Metkovi, izgraeni su zatitini
nasipi i parapetni zidovi sa prateim objektima (ustave, upusti zaobalnih voda itd.).U periodu ratnih
zbivanja dolo je do velikih migracija stanovnitva, pa i nicanja novih naselja: Ortije, Buna,
itomisli I, itomisli II 108 i dr.
Rijeka Krupa, je lijeva pritoka, koja tee iz movare Hutovo blato, karakterie je veliki proticajni
profil, to omoguava da i pri relativno malim denivelacijama znatne koliine vode teku iz Neretve
u Hutovo blato, 109 i obrnuto. Hidromelioracijskim radovima izvedenim 1960. godine formirane su
Viika (1 000 ha) i Svitavska (1 300 ha) kaseta, tako da je znaajno smanjena veliina prirodne
retenzije, a time i njezini efekti na smanjenje valova velikih voda rijeke Neretve na njenom donjem
toku. Poveani su minimalni, a smanjeni maksimalni vodostaji, to je znatno olakalo zatitu od
voda. Problematika zatite od voda za podruja sliva Neretve vezana je za zatitu urbanih cjelina,
turistikih podruja, infrastrukturnih objekata, poljoprivrednih povrina, izgradnju hidroelektrana za
vienamjensko koritenje voda, ali i za posebnu specifinost i fenomen karstnih polja. Rizici od
poplava su prisutni u svim krakim poljima sliva Neretve:
Imotsko-Bekijsko (Grudsko) polje smjeteno je u zaleu Dalmacije, u sjeverozapadnom dijelu
Hercegovine, ukupne povrine cca 10.059,00 ha (od ega 46% odnosno 4.592,00 ha pripada opini
Imotski u RH, a 54% odnosno 5.467,00 ha opini Grude u FBiH). Izgradnjom tunela Penik 1951.
godine reim plavljenja je znatno smanjen. Sve vode skupljaju se na nii dio Imotsko-Grudskog
polja i formiraju retenziju Nuga. Za zatitu od voda Imotsko-Grudskog polja izgraeno je nekoliko
objekata: tunel Penik, retenzije Proloko blato, Nuga i Rastovaa; akumulacije Tribistovo i Riice;
106
Izgradnjom niza novih akumulacija, a posebno Buk Bijele (uzvodno od Foe), ukupne zapremine 410 hm3, znatno e
se smanjiti rizik od poplava.
107
Na slivu rijeke Neretve izgraeno je vie hidroenergetskih objekata sa akumulacijskim jezerima (HE Rama, HE
Jablanica, HE Grabovica, HE Salakovac, HE Mostar i HE apljina) koji bitno utiu na vodni reim i odbranu od
poplava u slivnom podruju Neretve s Trebinjicom.
108
Izgradnjom novih naselja znaajno je naruena namjena prostora. Objekti novih naselja izgraeni su u poplavnom
prostoru plavljenom ve pri pojavi vode ranga 1/20.
109
Na osnovu hidraulikih prorauna provedenih u okviru Idejnog projekta HE apljina, zakljueno je da postoje dobri
uvjeti za otjecanje vode iz Hutova blata u Neretvu, a takoer iz Neretve u Hutovo blato - retencijski prostor Neretve
181
Maj 2009.

odvodni kanal Grude-Vrlika regulisani vodotoci Vrlika, kanal ipovaa, kanal Glavine i niz drugih
manjih vodotoka.
Mostarsko blato: je po morfolokim, geolokim i hidrolokim osobinama tipino karstno polje,
ukupne povrine oko 4.140 ha. Pripada slivu rijeke Neretve i relativno je bogato vodom. Kroz brdo
Varda prolazi odvodni tunel za vode Mostarskog blata. Trajanje poplava na prostoru Mostarskog
blata u direktnoj je vezi sa reimom isputanja vode kroz tunel Varda 110 i propusnom moi Jasenice.
Iako ponorske zone Mostarskog blata evakuiraju cca. Q=15 m3/s, poplave se javljaju svake godine,
ali je duina trajanja poplava znatno smanjena.
Podsliv Trebinjice u Federaciji BiH. Osnovni koncept upravljanja vodama na irem podruju
rijeke Trebinjice 111 je omoguavanje to dueg zadravanja voda na povrini, a time i stvaranje
uslova za nesmetano vienamjensko koritenje. Zadovoljenje potreba za vodom mogue je ostvariti
jedino izgradnjom vienamjenskih akumulacija i vjetakih vodnih tokova, uz obezbjeenje
vododrivosti istih, te izgradnjom zahvata za korisnike bez veih trokova pumpanja. Gornji
horizonati rijeke Trebinjice podrazumjevaju ire podruje smjeteno iznad kote postojee
akumulacije Bilea 112.
Slika 3.6.3: Trebinjica-vienamjensko koritenje voda gornjih horizonata 113 (plan)
Realizacijom sistema koritnja voda Neretve sa Trebinjicom i akumulacije Bilea, zapremine od

oko 1.280 hm3; odvodnog tunela prema HE Dubrovnik; akumulacije Trebinje I; regulisanog korita
rijeke Trebinjice 114 do gornjeg kompanzionog bazena RHE apljina u Popovom Polju; upusnih
(prelivnih) organa na nasipima prema ponorima u cilju dodatne evakuacije velikih voda; konano
110
Izgradnja drugog tunela je u toku.

Na izuavanju reima voda (prirodnih vodotoka i karstnih polja), uz tretiranje podruja kao jedinstvene vodne
cjeline, radi se ve 40 godina.
112
Kota akumulacije Bilea 400 m.n.m., gornji horizonti su: Nevesinjsko, Gatako, Dabarsko, Fatniko i Bileko polje.
113
Izvor Trebinjica-vienamjensko koritenje voda gornjih horizonata-workshop:
111
114
Duina regulisanog korita je cca 75 km - obloga od prskanog betona
182
Maj 2009.

je, koritenjem hidroenergije, poveanjem poljoprivredne proizvodnje, i navodnjavanjem, rijeen

problem odbrane od poplava ovog podruja.
Sliv Krke i Cetine: Livanjsko polje se nalazi na jugozapadu Federacije BiH, ija ukupna povrina
iznosi oko 35.200 ha, (pripada slivu rijeke Cetine), od ega je pod akumulacijom Buko Blato i
Lipa, te izgraenom hidroenergetskom kanalskom mreom, oko 6.200 ha. U centralnom dijelu polja
osloboeno je od poplava oko 14.000 ha, a povrina sjeverozapadnog podruja iznosi oko 15.000
ha 115. Izgradnjom dijela sistema HE Orlovac na podruju centralnog dijela polja, poplave se vie
ne pojavljuju ni pri doticaju velikih voda u polje. Hidroenergetski kanali slue i za zatitu od
poplava. U sistemu HE Orlovac na srednjem dijelu polja izgraen je kompenzacioni bazen Lipa
iz koga se voda upuuje tunelom prema strojari u R. Hrvatskoj, a eventualni viak transportuje
reverzibilnim kanalom Lipa- Buko Blato u akumulaciju Buko Blato.
Glamoko polje, uz Kupreko, predstavlja najvii kraki horizont na vododjelnici vodnih podruja
rijeke Save i Jadranskog mora, odnosno sliva Cetine. U najniem dijelu Glamokog polja se
skupljaju sve vode iz viih dijelova formirajui retenziju. Nema izgraenih objekata za zatitu od
poplava.
Duvanjsko polje (zajedno sa ujicom) ima povrinu oko 127 km2. Na jugozapadu ujica ponire u
ponor Kovai i ponovo se pojavljuje na Livanjskom horizontu u Bukom Blatu, na izvoru Riine.
Ponor Kovai (sa svojim evakuacionim kapacitetom od oko 60 m3/s) je jedini veliki ponor na
Duvanjskom polju, a ujedno je po evakuacionom kapacitetu i najvei ponor u slivu r. Cetine 116.
Dotok velikih voda premauje kapacitet ponora, te svake godine dolazi do formiranja velike
predponorske retenzije. Na obuhvaenom irem podruju Kovai u zoni predponorske retenzije, ne
postoje objekti za zatitu od poplava.
3.6.3.2.Plavne povrine
Povrina plavljenja 117 po vodnim i pojedinim poplavnim podruijima su date u narednim tabelama.
115
aprazlije oko 8.500 ha i dralovac 6.500 ha

Najvei ponor u slivu rijeke Cetine, i na Balkanu
117
Podaci preuzeti iz nacrta GPP-glavnog preventivnog plana odbrane od poplava FBiH.
116
183
Maj 2009.

Dolina rijeke
Podruje
Sava
Odak
Sava
Oraje
Una
Kulen Vakuf
Una
ire podruje Bihaa
Una
Bosanska Krupa
Una
Bosanska Otoka
Klokot
Klokot
Sana
ire podruje Sanskog Mosta
Sanica
Sanica
Vrbas
Gornji Vakuf
Vrbas
Bugojno
Vrbas
Donji Vakuf
Bosna
Plandite Reljevo
Bosna
Bosna ue u Savu
eljeznica
ue
Lava
Travnik, Dolac
Lava
Vitez
Usora
FBiH
Sprea
nizvodno od Modraca
Tinja
Tinja u FBiH
Tinja
Srebrenik
Drina
ire podruje Goraa
Tabela 3.6.1: Plavne povrine vodnog podruja rijeke Save
Dolina rijeke
Podruje
Plavljena povrina (ha)

V.V.1/20
V.V.1/100
V.V.1/500
5483
6037
6348
11818
12108
13052
230
241
250
1054
1367
1546
230
240,7
250,2
120,4
143,2
165,8
174,4
174,6
174,8
491
739
885
150,9
163
178,4
105
151
218
191,1
230,6
273,1
26
62,8
108,4
549,3
611
643
655
1891
2430
20,85
29,23
37,3
22,1
47,2
55,5
393,1
633,9
826,1
1303
1685
1781
3125
3314
3632
106,6
130,9
160,6
353,4
400,9
427,6
263
304
439
Plavljena povrina (ha)

V.V.1/20
V.V.1/100
V.V.1/500
150,00
205,00
223,00
62,5
66,7
69,31
47,00
47,00
47,00
157,50
182,00
196,70
126
127,8
294,1
2411,50
2653,00
2762,60
Neretva
Bregava
Trebiat
Trebiat
Krupa
Granica FBiHHE Mostar

ue
ue Humac
Humac - Klobuk
Krupa
Ravni dio u cjelini od Uzaria
Mostarsko Blato
do ponorskih zona na
jugoistonom dijelu
Imotsko-Bekijsko
Jugoistoni dio polja zona
polje
izloena poplavama zbog
nedovoljnih kapaciteta ponora i
postojeeg tunela za evakuaciju
voda
Duvanjsko polje
ire podruje Kovai zona
predponorske retenzije Kovai na
junom dijelu polja
Livanjsko polje
ire podruje aprazlije- podruje
predponorske retencije
Livanjsko polje
ire podruje Kazanci- podruje
Glamoko polje
ire podruje Mladekovcipodruje predponorske retencije
Glamoko polje
ire podruje Puine- podruje
Tabela 3.6.2: Plavne povrine vodnog podruja Jadranskog mora
184
Maj 2009.
2528,00
2932,00
3288,00
1492,00
2815,80
4958,00
2641,00
5712,00
7396,8
4277,00
4735,00
4976,00
1239,00
1325,60
1716,8
1890,60
2073,00
2385,6

3.6.3.3.Mape rizika
Slika br. 3.6.4. Mape plavnog rizika u Federaciji BiH za rang pojave 1/20 godina
Po definiciji Evropske Direktive o upravljanju poplavnim rizikom, mape rizika predstavljaju sintezu
mapa plavljenja i mapa potencijalnih teta. 118 Mape rizika pomau u procesu odreivanja
prioritetnih mjera i uopte u procesu stvaranja politike za izradu strategije odrivog razvoja u
sektoru voda. Strategija buduih ulaganja treba da slijedi mjere dobijene na bazi mapa plavljenja
ugroenih podruja (karata opasnosti od poplava) i mapa rizika. Na slici br. 3.6.4. 119 prikazane su
potencijalne tete za rang pojava velikih voda 1/20; (a raene su i za vode ranga pojave 1/100 i
1/500) za ugroena poplavna podruja.
3.6.3.4.Negraevinske mjere zatite od poplava
Po ZoV-a Federacije BiH, Vlada Federacije BiH donosi Uredbu o Planovima odbrane od poplava120
(Uredba). Ovom Uredbom utvruju se vrste, sadraj i nain izrade, postupak usaglaavanja,
donoenja, auriranja i uvanja planova zatite od tetnog djelovanja voda u Federaciji BiH. Zatita
od tetnog djelovanja voda odnosi se na: odbranu od poplava i leda na vodotocima; zatitu od
erozije i bujica; te na mjere zatite i otklanjanja posljedica od iznenadnog zagaenja voda
prouzrokovanih poplavama. Uredbom se uspostavlja okvir za procjenu i upravljanje poplavnim
rizicima, sa ciljem smanjivanja posljedica tetnog djelovanja voda po ljudsko zdravlje, okoli,
kulturnu batinu i privrednu aktivnost.
Mjere, radovi i druge aktivnosti, koje se preduzimaju radi odbrane od poplava na odreenom
podruju Federacije, definiu se u odgovarajuem Planu odbrane od poplava za to podruje.
Obzirom na interdisciplinarni i multilateralni karakter i uticaj mjera potrebno je ostvariti
koordinaciju i usaglaavanje sektorskih politika vezanih za: upravljanje vodama, zatitu okolia,
prostorno planiranje, poljoprivredu, transport, te obezbijediti uee zainteresovane javnosti.
118
Mape se izrauju na bazi procjenjenih potencijalnih teta te sraunatih internih stopa rentabiliteta. Osnovu za
utvrivanje stope rentabiliteta ine tete (koje u analizi predstavljaju koristi) i uloene investicije za izgradnju objekata
zatite od voda ugroenih podruja. Za ocjenu ukupnih efekata proraunate su prosjene tete za sva ugroena podruja.
119
Mape preuzete iz nacrta GPP-glavnog preventivnog plana odbrane od poplava FBiH.
120
Uredba- Sl. novine FBiH, br. 26/09 od 15.04.2009.god.
185
Maj 2009.

3.6.3.5.Sadanja organizacija odbrane od poplava

Vlada Federacije BiH, na osnovu Uredbe o planovima odbrane od poplava i prijedloga Federalnog
ministra poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva, donosi Odluku o Glavnom planu operativnih
mjera odbrane od poplava, poetkom svake godine za tekuu godinu. Glavni plan operativnih mjera
odbrane od poplava za 2008 godinu, i organizaciona ema za provoenje odbrane od poplava na
podrujima Save i Neretve, gdje su izgraeni vodoprivredni objekti (vlasnitvo Federacije BiH), je
slijedea: organ mjerodavan za koordinaciju i usklaivanje izrade Glavnog plana operativnih mjera
i njegovo provoenje je Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva;
organizacija koja daje podatke je Federalni meteoroloki zavod Sarajevo; operativni centar za
koordinaciju kljunih aktivnosti odbrane od poplava je sjedite Federalnog ministarstva
poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva Sarajevo. Na vodnom podruju Jadranskog mora
organizacija koja vri sve radove na odbrani od poplava je Agencija za vodno podruje Jadranskog
mora Mostar, direktor Agencije je Glavni rukovoditelj odbrane od poplava. Na vodnom podruju
rijeke Save organizacija koja vri sve radove na odbrani od poplava je Agencija za vodno podruje
rijeke Save Sarajevo, direktor Agencije je Glavni rukovoditelj odbrane od poplava.
Centri odbrane od poplava su u Oraju i Odaku, na vodnom podruju rijeke Save, te crpna stanica
Svitava, zatvaranica Kula Kruevo, u Mostarskom Blatu, i Kula zatvaranica Drinovci u
ImotskoBekijskom polju, na vodnom podruju Jadranskog mora. Izgraene su uvarske kue, koje
slue i kao terenske ispostave odbrane od poplava.
3.6.3.6.Organizacija odbrane od leda
Odbrana od leda poinje kada se zalede vee povrine vodnog ogledala, ili kada se pojavi gomilanje
ili pokretanje ledenih masa, uslijed ega moe doi do opasnosti od poplava ili oteenja
vodoprivrednih i drugih stalnih ili plovnih objekata i postrojenja na vodotoku. Na podrujima koja
su obuhvaena Glavnim operativnim planom odbranu od leda vri ista organizacija koja vri i
odbranu od poplava. Na ostalim podrujima odbranu od leda vre organizacije koje su odreene
planom odbrane od poplava za ta podruja. Pri zaleivanju veih povrina, ili kada se pojavi
gomilanje ili pokretanje ledenih masa, proglaavaju se redovne ili vanredne mjere na vodotoku ili
dijelu vodotoka, kako bi se otklonile tetne posljedice. U redovne mjere spada posmatranje i
registrovanje pojave leda (procenat pokrivenosti povrine vodnog ogledala, debljina leda, visina
nagomilanih naslaga leda i sl.). U vanredne mjere spada preduzimanje intervencija u koritu
vodotoka na razbijanju ledene kore i ledenih barijera miniranjem, ledolomcima ili na drugi
adekvatan nain.
3.6.3.7.Praenje i prognoziranje hidrometeorolokih pojava
Da bi se to efikasnije mogla provoditi operativna odbrana od poplava postavljene su i
automatizovane vodomjerne stanice. Federalni meteoroloki zavod Sarajevo dostavlja podatke i
izvjetaje Informacionim centrima (osnovani pri Agencijama za vodna podruja rijeke Save i
Jadranskog mora). U periodu kada se oekuju poplave podaci se dostavljaju svakodnevno, sa svih
stanica, a kada vodostaji dostignu mjerodavne vodostaje za proglaavanje odbrane od poplava (Sl.
Brod, amac upanja, apljina, Humac i dr.), podaci se dostavljaju svaka etiri sata, sve do
ukidanja mjera odbrane od poplava.
186
Maj 2009.

3.6.3.8.Reimi rada hidroakumulacija za vrijeme velikih voda

Reim rada hidroakumulacija vri se prema vodoprivrednim uslovima datim u vodoprivrednim
dozvolama za svaki pojedinani objekat a do usvajanja planova pogona od strane nadlenog
organa. Od momenta uvoenja mjera redovne odbrane od poplava, korisnici hidroakumulacija
svakodnevno dostavljaju podatke o nivou vode u akumulacijama, dotoku u akumulacije i isputanju
iz akumulacije. Kod vanredne odbrane od poplava korisnici akumulacija pomenute podatke su
obavezni dostavljati svaka 4 sata, u Informacione centre agencija za vodna podruja. Reim
punjenja i pranjenja akumulacionog prostora predvienog za prihvatanje poplavnog vala, te rad
evakuacionih organa, kod proglaene vanredne odbrane od poplava mora se vriti u koordinaciji sa
nadlenim tijelima sektora voda. Ako korisnici akumulacija imaju podatke sa hidrolokih i /ili
meteorolkih stanica i eventualnu mogunost daljinske dojave duni su kod pojave opasnosti od
poplava omoguiti Agencijama kontinuirani pristup pomenutim podacima. Na osnovu lana IV.b.7.
Ustava Federacije donesen je i Zakon o zatiti i spaavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i
drugih nesrea 121, kao plan zatite od prirodnih i drugih nesrea 122 te otklanjanje posljedica od
tetnog djelovanja voda. Zatita i spaavanje od prirodnih i drugih nesrea obuhvata: programiranje,
planiranje, organiziranje, obuavanje i osposobljavanje, provoenje, nadzor i finansiranje mjera i
otklanjanje posljedica od tetnog djelovanja voda.
3.6.3.9.Otklanjanje posljedica od tetnog djelovanja voda
Sanacija posljedica tetnog djelovanja voda se vri na osnovu Programa sanacije. Sredstva za
sanaciju obezbjeuje Federacija, ako su tete nastale na vodnoj infrastrukturi/vodnom objektu
(ureaju), dok za vodne objekte koji nisu u vlasnitvu Federacije, sredstva su duni obezbijediti
vlasnici objekata. Program sanacije donosi Vlada Federacije BiH, est mjeseci od dana procjene
tete i pripreme prijedloga programa sanacije, (isti donosi Komisija za procjenu teta, a u skladu sa
Zakonom o vodama i Zakonom o zatiti i spaavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i
drugih nesrea). Finansijkog osiguranja od nepokrivenih poplavnih rizika u Federaciji BiH jo
nema, emu su razlog stare navike od ranijeg drutvenog ureenja. Za oekivati je da e razvojem
trine ekonomije i promjenama vlasnikih odnosa, doi do prilagoavanja mjerodavnih institucija i
primjene spomenutih mjera.
3.6.4.
Zatita od erozija i bujica
Brdovito-planinski karakter Bosne i Hercegovine, i Federacije BiH, uzrokuje stvaranje velikog

broja bujica (Sl.3.6.5) razliite razorne moi, kao i mogunost za stvaranje novih erozionih procesa.
121
Zakon o zatiti i spaavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea FBiH (Sl. Novine F BiH,
br.39/03, od 08.08.2003.g.)
122
Sl. Novine FBiH br 40/08
187
Maj 2009.

km
15.000,0
10.000,0
5.000,0
0,0
Neposredni sl. Neretva sa

Save
Ttrebinjicom
Una
Vrbas
Bosna
Drina
Povrina osn. sliva /podsliva
8.185,0
5.400,0
10.460,0
7.200,0
5.029,0
11.535,0
3.320,0
Povrina bujinog sliva/podsliva
1301,0
614,0
2909,0
2546,0
1536,0
3782,0
281,0
Cetina
Slika 3.6.5. Prikaz bujinih povrina na prostoru BiH
Intezitetima procesa pogoduju preduslovi za stvaranje erozije i bujica, a to su prije svega: reljef,
geoloko-pedoloke podloge, klimatski faktori, nain koritenja zemljinog fonda i biljni pokriva,
a posebno antropogeni uticaji (nekontrolisana sjea uma, poari, neadekvatna poljoprivredna
proizvodnja i sl.). Erozijski procesi (Sl. 3.6.6.) uzrokuju velike tete, ispirajui plodna tla, na strmim
i nezatienim, (i danas sjeom uma ugroenim podrujima), povrinama, brdskim dijelovima
sliva, smanjujui poljoprivredne povrine i retencione kapacitete uma te retencione kapacitete tala.
I kat. Ekscesivno jaki erozivni
procesi
I 0%
II 2%
V 15%
III 22%
II kat. Jaki procesi erozije

III kat. Procesi erozije srednje
jaine
IV kat. Slabi procesi erozije
V kat. Veoma slabi procesi
erozije
IV 61%
Slika 3.6.6. Intenziteti erozionih procesa u BiH
Erozijski procesi degradiraju i/ili u potpunosti unitavaju vegetaciju u slivu, to pogoduje pojavi
bujinih i sve veih poplava. Bujinim tokovima pogoduju morfoloke karakteristike, petrografski
sastav tla, geoloke podloge, litoloke i strukturne osobine materijala, oborine (kao klimatski faktor)
a posebno veliki uticaj ima antropogeni faktor (iste sjee, paljevine, paa stoke, krenje uma za
stvaranje njiva i sl), posebno na strmim terenima. Ekonomsko-socijalni uslovi drutva, i ovjek,
ubrzavaju procese erozije vie nego svi prirodni uslovi zajedno. Bujini tokovi u brdskim
dijelovima pokreu enormne koliine nanosa, koje se taloe u ravniarskim dijelovima rijeka
smanjujui im propusnu mo, u akumulacijama i retenzijama, smanjujui im zapreminu,
oneiavajui akumuliranu vodu (akumulacije za vodosnabdijevanje), dovode do pojave mutnoe i
sl.
3.6.4.1.Stanje erozija tla i bujica
Stanje erozije tla i bujica (Sl.3.6.7 i 3.6.8) u segmentu zatite od tetnog djelovanja voda ima
presudnu ulogu na deavanja u ravniarskim dijelovima tokova. Federacija BiH, je generalno
gledano zahvaena razliitim tipovima i intezitetima erozionih procesa i znatnim brojem izrazitih
188
Maj 2009.

bujica. Erozijom je zahvaeno oko 90% povrine BiH 123, a prema Katastru bujinih tokova i
erozionih podruja u Bosni i Hrcegovini ima 935 bujinih tokova, sa povrinom 12.969 km2.
2
km
10.000,00
5.000,00
0,00
Tinja
Drina
Sava-neposredni
sliv
Kupa
Una
Jablanica
Vrbas
Ukrina
Bosna
Povrina sliva F
705,32
7.907,74
475,02
6.260,20
1.500,18
10.550,81
905,19
7.321,16
2.402,71
Erodirana povrina Fe
642,13
7.354,94
375,26
5.634,45
1.292,97
9.630,44
617,84
6.949,50
1.189,68
Akumulacija nanosa Fa
63,19
552,80
99,76
625,75
207,21
920,37
287,35
371,66
1.213,03
Slika 3.6.7: Stanje erozije na prostoru vodnog podruje rijeke Save Federacije BiH
Dosadanji radovi na ureenju bujica i i zatiti tla od erozije vreni su radi zatite odreenih
objekata kao to su akumulacioni bazeni, autoceste, recipijenti u naseljima i dr. Formirane su i
specijalizovane organizacije za ureenju bujica i i zatiti tla od erozije 124.
2
km
10.000,00
5.000,00
0,00
Krka
Cetina
Neretva
Jadransko more
neposredni sliv
Povrina sliva F
100,73
2.840,71
8.668,67
1.505,69
Erodirana povrina Fe
99,75
2.260,61
8.071,63
1.455,35
Akumulacija nanosa Fa
0,98
580,10
597,04
110,34
Slika 3.6.8: Stanje erozije na prostoru vodnog podruja Jadranskog mora Federacije BiH
Neophodno je naglasiti da se problemu pojave erozije mora pristupati sistematinije i strunije jer
su posljedice nesagledive, teko je osigurati veu stabilnost i funkcionalnost regulisanih ureenih
nizijskih vodotoka, a da se ne pridaje vea panja i vanost kompleksnom ureenju sliva.
3.6.5.
Odvodnja unutarnjih voda
Najvei dio plodnog zemljita u Federaciji BiH se nalazi u ravniarsko valovitim podrujima,
prije svega u sjevernom dijelu, brdsko- planinskim dijelovima, odnosno njihovim rijenim
dolinama. Visinska pripadnost poljoprivrednih rejona formira prosjek godinjih padavina i
temperatura. Prosjek padavina u Bosni i Hercegovini iznosi oko 1 100 mm, sa neravnomjernom
regionalnom i vremenskom raspodjelom.
Srednjorona strategija razvoja poljoprivrednog sektora istie da je prioritetan zadatak podizanje
plodnosti tla primjenom agromeliorativnih i agrotehnikih mjera, te ureenje i zavravanje
hidromelioracionih sistema u ravniarskim podrujima, dolinama rijeka i u karstnim poljima. Do
123
Okvirna vodoprivredna osnova Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1994.g.

Vidne rezultate imala je sekcija za slivno podruje HE Jablanica (poela je sa preorijentacijom poljoprivredne
proizvodnje u slivu).
124
189
Maj 2009.

1991 godine se u Bosni i Hercegovini odvodnjavalo oko 70 000 ha, a postojalo je oko 30 000 ha
komasiranih melioracionih povrina. Poljoprivredno zemljite je resurs ukupnog prostora zemlje, i
sa tom injenicom treba startati kod proizvodne organizacije, koja mora biti inkorporirana u
prostorne planove. Potrebe osnovne i detaljne odvodnje su, nakon zatite od vanjskih voda te
potreba za navodnjavanjem, elementarni uslovi i pitanja za stabilnu i sigurnu poljoprivrednu
proizvodnju.
Melioracione povrine su formirane u nizinama pored rijeke Save, u irokim nizinama Une, Vrbasa,
Bosne, Neretve, te na zatvorenim karstnim poljima. Sistemi unutarnje odvodnje u Federaciji BiH
(Slika 3.6.9.) su do 1991 godine bili izgraeni u potpunosti u Odakoj i u Srednjoj Posavini, a na
podruju Bihaa, Gornje Spee, Livanjskog i Imotsko-Bekijskog polja te Mostarskog blata su samo
djelimino izgraeni.
Neodvodnjeno
65%
Odvodnja otvoreni
kanali
34%
Odvodnja drenani
sistem
1%
Slika 3.6.9: Postojei sistemi unutarnje odvodnje na prostoru Federacije BiH.
Veina postojeih sistema za unutranju odvodnju su u loem stanju, prvenstveno zbog

neodgovarajueg ili nikakvog odravanja, zbog ratnih i poratnih teta, pa ak i opte nebrige za
stanje u kome se sistemi nalaze. Posebne probleme predstavlja kontaminiranost podruja i vodotoka
minama, a i sama injenica da voda nosi mine 125. Takve povrine se nalaze u Posavini (Srednjoj i
Odakoj), Brkom, Bihau, Cazinu i dr. mjestima. Objekti detaljne odvodnje, sa prateim
objektima (ploastim propustima, cjevastim propustima, ustavama, kaskadama, sifonima i sl.)
uglavnom nisu odravani kako je to zakon zahtijevao, to se naravno manifestuje u
nefunkcionisanju ukupnog melioracionog sistema. Na slijedeoj tabeli se daje prikaz izgraenosti
melioracionih sistema u Federaciji BiH.
Podruje
Vodotok
Odaka Posavina
Srednja Posavina
Podsliv Une
Podsliv Vrbasa
Podsliv Bosne
Sliv neretve
Kraka polja
Ukupno Federacija BiH
Sava
Sava
Una, Glina i Korana
Vrbas
Bosna
Neretva, Krka i Cetina
Ukupna povrina
(ha)
18.500
16.000
18.000
1.200
12.300
36.100
59.410
Odbodnjavanje
(ha)
Otvoreni kanali
Drenani sistemi
7.800
250
16.000
400
6.000
0
1.200
800
7.200
0
13.100
0
3.600
100
161.510
Tabela 3.6.3: Podaci o izgraenim melioracionim sistemima u Federaciji BiH 126
125
54.900
1.550
BiH je minama najzagaenija zemlja u regionu Jugoistone Evrope. Ukupna sumnjiva povrina iznosi oko 1889 km2
(oko 3.68 % teritorije).
126
Okvirna vodoprivredna osnova BiH, Sarajevo 1994 godine
190
Maj 2009.

Generalno, stanje melioracionih povrina u Federaciji BiH, zahvaljujui prije svega usitnjenosti
parcela, ratnoj devastaciji i kontaminaciji minama, nedostatku sredstava i dugogodinjem
neodravanju objekata, je loe. Vano je istai potrebu organiziranja zajednikog upravljanja tlom i
vodama unutar slivnog/podslivnog podruja.
3.6.6.
Nedostatak voda
Nedostaci voda su u zadnje vrijeme dosta esta pojava, stoga je neophodno osigurati organizaciju
prognoziranja i spreavanja njihovih posljedica. To je stanje uzrokovano nedostatkom vode u zraku
i tlu, malom koliinom padavina i intezivnom evapotranspiracijom (vrlo bitan uzrok nedostatka
voda - sua) 127. Nedostaci voda se ubrajaju u prirodne katastrofe sa najteim posljedicama. Njihov
uticaj na okoli i posljedice na socioekonomska kretanja, razaranje ravnotee sistema, na
proizvodnju hrane i ostale poremeaje moe biti katastrofalan. Planove za prognozu i spreavanje
sua, treba inkorporirati u planove optih elementarnih nepogoda, odnosno u Akcione planove
odbrane od poplava 128, odnosno u planove upravljanja vodama. Najvee tete od sua trpi
poljoprivreda.
127
Sue su definisane (Svjetska meteoroloka organizacija) kao razdoblje sa oborinama manjim od 60 % od prosjenih
u odnosu na prosjek regije (dio podruja koji prekriva najmanje 50% analizirane regije).
128
Na njih se nadovezuju planovi za navodnjavanje
191
Maj 2009.

4. CILJEVI UPRAVLJANJA VODAMA I MJERE
4.1. POLAZITA PRI DEFINIRANJU CILJEVA UPRAVLJANJA VODAMA
4. Ciljevi upravljanja vodama i mjere

4.1. Polazita pri definiranju ciljeva upravljanja vodama
4.1.1. Nivo ugroenosti ope zdravstvene situacije stanovnitva
Jedan od ciljeva upravljanja vodama je i osiguranje potrebnih koliina voda odgovarajueg kvaliteta
za razne namjene, koji, pored toga to je naveden u Zakonu o vodama 129 proizilazi i iz javnog
drutvenog interesa: ouvanje i unapreenje dobrog opeg zdravstvenog stanja stanovnitva.
Osnovni pokazatelji ope zdravstvene situacije stanovnitva, sa aspekta upravljanja vodama, su:
4.1.1.1. Obuhvat stanovnitva javnim vodosnabdijevanjem 130
Nivo obuhvata stanovnitva javnim vodosnabdijevanjem se uobiajeno izraava procentualno u
odnosu na ukupno stanovnitvo predmetnog podruja. Na podruju Federacije BiH javnim
vodosnabdijevanjem su uglavnom opslueni stanovnici opinskih centara, eventualno sa
prigradskim naseljima prikljuenim na gradske vodovode. Gledajui po vodnim podrujima
prosjean procenat obuhvata stanovnitva vodovodnim sistemima za Vodno podruje rijeke Save
iznosi 60% a za Vodno podruje Jadranskog mora 58%. Prosjeno, za Federaciju BiH, ovaj
procenat obuhvata je oko 60% 131.
Poreenje ovih sa podacima za Bosnu i Hercegovinu ukazuje da je trend postepenog poveanja
procenta obuhvata stanovnitva, ustanovljen u periodu 1971-1981-1988 godina, zaustavljen, U
navedenom periodu ovaj procenat je rastao sa 31% u 1971 godini, na 47% u 1981 godini, da bi
1988 godine dosegao vrijednost od 56%. 132 I po ovim vrijednostima Bosna i Hercegovina je
zauzimala predposljednje mjesto u tadanjoj Jugoslaviji. Poreenje sa vrijednostima procenta
obuhavata u susjednim zemljama najbolje ukazuje na zaostajanje nae zemlje, i Federacije BiH, u
razvoju vodovodnih sistema: Hrvatska, 76% 133; Austrija, 86%; eka, 87%; Slovaka, 83%;
Slovenija, 85%; Maarska, 92%.
Vrijednost specifine potronje vode stanovnitva (domainstva i institucije, bez privrede i
gubitaka) za Federaciju BiH u prosjeku iznosi oko 120 l/st.dan. Ovo naalost ne ukazuje na
racionalno nisku potronju vode u domainstvima, blisku prosjeku u veini razvijenijih evropskih
zemalja, ve na nedostatak dovoljnih koliina voda u nekim sredinama.
129
lan 22. Zakona o vodama Federacije BiH: Ciljevi upravljanja vodama

lan 4. Zakona o vodama Fedeeracije BiH: Javno vodosnabdijevanje oznaava poslove zahvatanja podzemnih ili
povrinskih voda za snabdijevanje vodom stanovnitva, njihovo preiavanje do stepena zdravstvene ispravnosti, i
dovoenje do mjesta potronje i raspodjele korisnicima voda, ako je ukupna zahvaena koliina vea od 10 m3/dan.
131
Radi se, kao to je navedeno, u ukupnom stanovnitvu. Procenat obuhvata u opinskim centrima se kree izmeu 94
i 98%.
132
Dugoroni program snabdijevanja pitkom vodom stanovnitva i privrede u SR BiH, Zavod za vodoprivredu
Sarajevo, 1988 godina.
133
Strategija upravljanja vodama Republike Hrvatske, nacrt, 2007 godina.
130
192
Maj 2009.

4.1.1.2.Obuhvat stanovnitva sistemima za odvodnju 134 i tretman otpadnih

voda
Organizovani sistemi za prikupljanje i odvoenje otpadnih voda su uglavnom koncentrisani na
opinske centre, stim da je za razliku od vodovodnih sistema procenat obuhvata znatno nii.
Procjene za Federaciju BiH govore da je ovaj procenat oko 33%, odnosno ovim sistemima je
ukupno obuhvaeno oko 761 000 stanovnika. 135 Recipijenti su povrinske vode. Ukupna duina
kanalizacione mree je 2 071 km, odnosno 2,72 m/st.
Komunalne otpadne vode se gotovo u potpunosti u recipijente isputaju bez prethodnog tretmana.
Sadanja situacija je takva da se samo od 44.500 stanovnika otpadne vode tretiraju, to procentualno
iznosi samo oko 1,9% od ukupnog stanovnitva Federacije BiH.
4.1.1.3.Kvalitet povrinskih voda
Kvalitet povrinskih voda na prostoru Federacije BiH je, generalno govorei sa gledita ope
zdravstvene situacije stanovnitva, ugroen, a na nekim vodotocima, ili dijelovima vodotoka, i
opasno naruen. Ovo se, razumljivo, uglavnom odnosi na prostor podsliva rijeke Bosne, gdje je
kvalitet povrinskih voda najloiji. Najznaajniji uzronici zagaenja su komunalne otpadne vode
stanovnitva, kao koncentrisani zagaivai, (22 aglomeracije sa preko 10 000 stanovnika 136). Uticaj
zagaenja industrije, izraen ekvivalentnim brojem stanovnika, iznosi oko 2 400 000. Negativan
uticaj zagaenja povrinskih voda na zdravlje stanovnitva je potencijalno viestruk a ogleda se u
uticaju na kvalitet resursa vode za pie, vode za potrebe navodnjavanja, rekreacije i sl.
4.1.1.4.Kvalitet podzemnih voda
Postojea struktura vodnih resursa podzemnih voda koja se koriste za vodosnabdijevanje
stanovnitva je takva da u ukupnoj koliini zahvaenih voda procentualno uestvuju sa 85%.
Podzemne vode iz pukotinsko karstnih sredina, koje su posebno osjetljive na unos zagaenja, ine
52%. Jasno je da se najizraeniji negativni uticaji na zdravstvenu sigurnost stanovnitva ogledaju u
ugroenosti izvorita vode za pie. Zatita ovih izvorita je definirana vaeim Pravilnikom 137,
kojim su odreene tehnike i upravne mjere koje se trebaju provoditi u cilju zatite kvaliteta voda.
Naalost, potpuna primjena ovih mjera se ne provodi.
Sistematska osmatranja kvaliteta podzemnih voda se ne provode ali se zakljuci o kvalitetu ovog
vodnog resursa mogu izvui iz podataka o kvalitetu voda koje se zahvataju za potrebe
vodosnabdijevanja stanovnitva. Po ovim podacima se moe zakljuiti da je kvalitet vodnih resursa
podzemnih voda je jo uvijek uglavnom dobar. Za vei dio ovih voda koje se koriste za
vodosnabdijevanje, izuzev obavezne dezinfekcije, nije potreban dodatni tretman. Za podzemne
vode iz integranularnih sredina podruja podsliva rijeke Bosne i neposrednog sliva rijeke Save
(Spreko polje, prostor oko grada Oraja) evidentno je prisustvo rastvorenih jona eljeza i magana,
134
Pod ovim pojmom podrazumijevaju se sistemi za prikupljanje i odvoenje urbanih otpadnih voda ije odravanje je
u nadlenosti ovlatene organizacije.
135
Predmet posebne analize je stanje ovih kanalizacionih sistema, dotrajalost, kvalitet odravanja te lokacije i broj
ispusta u recipijente.
136
Izvor podatka: Upravljanje kvalitetom voda na nivou rijenih slivova u Bosni i Hercegovini, Carl Bro i REC, 2007
god.
137
Pravilnik o uslovima za odreivanje zona sanitarne zatite i zatitnih mjera za izvorita voda koja se koriste ili
planiraju da koriste za pie, Sl. novine F BiH br.51/2002.
193
Maj 2009.

a u nekim zonama i nitrata. 138 Posljednjih godina uoen je nepovoljan trend pogoranja kvaliteta
voda na vrelima iz pukotinsko karstnih sredina, uglavnom kao rezultat nepaljivih aktivnosti na
pripadajuim zonama prihranjivanja, to je uzrokovalo neminovnost gradnje ureaja za
kondicioniranje.
4.1.1.5.Uticaj poplava
Poplave, kao prirodan fenomen, imaju negativan uticaj prvenstveno po sigurnost stanovnitva i
dobara. Meutim, posljedice koje poplave ostavljaju za sobom se ogledaju po zdravstevnu situaciju
stanovnitva, putem zagaenja resursa vode za pie ili onemoguenju zahvatanja voda za potrebe
vodosnabdijevanja. Poplavama su najugroeniji resursi podzemnih voda iz intergranularnih sredina,
(33% resursa voda koje se koriste za vodosnabdijevanje stanovnitva), budui da se nalaze u
aluvijonima rijeka.
4.1.1.6.Zakljuak
Navedeni opi pokazatelji nivoa zdravstvene sigurnosti stanovnitva na prostoru Federacije BiH
ukazuju da je neophodno poveati nivo ulaganja a posebno i prvenstveno usmjeriti panju javnosti
na sadanje stanje. Kao to je ve navedeno, kvalitet voda na vodozahvatima je uglavnom dobar ali
e zasigurno biti sve manje kvalitetnih vodnih resursa ukoliko se proces zagaenja voda nastavi, ili
intenzivira, i ukoliko se zone prihranjivanja izvorita ne zatite. Tek na tako postavljenim osnovama
bie mogue pristupati irenju obuhvata javnim vodosnabdijevanjem.
Posebnu temu predstavlja organizacija komunalnih preduzea, kojima su povjereni poslovi
zahvatanja i distribuiranja voda kao i poslovi prikupljanja, odvoenje i, u rijetkim sluajevima,
tretmana otpadnih voda. Rad i organizacija ovih preduzea je u nadlenosti opina ili kantona,
odnosno uglavnom je koncentrisan na opinske centre. Stoga je i izraen nesklad u nivou
organizovanja i razvijenosti. Zato e biti neophodno pristupati procesima organizovanog uvezivanja
vie komunalnih organizacija, na osnovu ekonomskih, tehnikih i ostalih uslova, a sve u cilju
racionalnijeg rada, poveanja kvaliteta usluga i stepena obuhvata stanovnitva.
4.1.2. Sigurnost stanovnitva i dobara
Sigurnost stanovnitva i dobara, za oblast upravljanja vodama, se ogleda nivoom zatite prostora
Federacije BiH od tetnog djelovanja voda, to su: poplave, poplave uzrokovane ledom, erozije i
bujice. Prostor Bosne i Hercegovine, kao i Federacije BiH, je posljednjih decenija bio uglavnom
poteen poplava irih razmjera. Treba meutim imati na umu da je zemlje Evrope, samo u periodu
1998-2004 godina, zadesilo preko 100 razarajuih poplava sa oko 700 rtava i 25 biliona Eura
osiguranih sredstava. Ovaj i slini primjeri ukazuju na svu ozbiljnost potrebe zatite od tetnog
djelovanja voda konkretnim akcijama.
Sadanja situacija, gledajui po stanju objekata za zatitu od voda, je takva da se, prvenstveno zbog
finansijske situacije, ne uspijeva obavljati ni redovito odravanje 139. Takvo stanje je osnovni uzrok
nezadovoljavajueg nivoa zatite od tetnog djelovanja voda, sa visokom rizicima od poplava,
138
Stanovnitvo na prostoru amca i Oraja je dugi period ugroeno endemskom nefropatijom. Nema nauno dokazane
povezanosti ove bolesti sa kvalitetom podzemnih voda iako se na ovaj uzrok sumnja.
139
Izuzetak ine prostori Odake i Srednje Posavine gdje se odravanje sistema za odbranu od poplava obavlja
redovito i u potrebnom obimu, (izuzev kosina nasipa na dionicama koje nisu deminirane)
194
Maj 2009.

nedovrenim i neodravanim melioracioniom sistemima i samo djelomino saniranim ratnim

oteenjima.
4.1.3. Meunarodne obaveze i ugovori
Meunarodni okvir upravljanja vodama definiran je geopolitikim poloajem Bosne i Hercegovine,
odnosno pripadnou zemljama Mediterana Jadranskog sliva kao i zemljama na slivu rijeke
Dunav. Poloaj Bosne i Hercegovine na prostoru Zapadnog Balkana, odnosno grupi zemalja sa
opredjeljenjem ka lanstvu u Evropskoj Uniji (EU), najjasnije odreuje krajnji okvir u oblasti
upravljanja vodama.
4.1.3.1.Evropski okvir upravljanja vodama 140
Proces razvoja evropskih propisa o vodama traje skoro 30 godina. U poetku su, za zemlje lanice
EU-e, usvojeni standardi kvaliteta za povrinske vode koje se koriste za vodosnabdijevanje
stanovnitva. Potom, obavezujui ciljevi kvaliteta vode za pie i propisi o kvalitetu voda za uzgoj
ribe i koljki, voda za kupanje i podzemnih voda. 141 Druga faza razvoja propisa o vodama je bila
zasnovana na zakljucima Ministarskog seminara o politici voda EU-a iz 1988 godine na kojem je
razmotrena potreba donoenja propisa EU-e o ekolokom kvalitetu voda, odnosno zatraeno je da se
donesu prijedlozi unapreenja ekolokog kvaliteta povrinskih voda u zemljama EU-e. Rezultat ove
odluke su nove direktive o vodama kojima je uveden obavezan bioloki tretman otpadnih voda (po
potrebi i vii stepen) kao i o kontroli zagaenja voda nitratima sa poljoprivrednih povrina.
Zagaenja voda iz velikih industrijskih pogona su regulirana 1996 godine a revidovani standardi
kvaliteta vode za pie su objavljeni 1998 godine. 142
Nakon provoenja postupka konsultacija postignut je konsenzus o potrebi donoenja jedinstvenog
okvirnog pravnog instrumenta kojim bi se zamijenila dotadanja fragmentarna politika u sektoru
voda EU-e to je rezultiralo prijedlogom Direktive kojom bi se uspostavio okvir za evropsku
politiku voda. Konano je Okvirna direktiva o vodama stupila na snagu 2000 godine. 143
Svrha ove Okvirne direktive o vodama (ODV), lan 1, je uspostavljanje okvira za zatitu unutarnjih
povrinskih voda, prelaznih voda, voda obalnog mora i podzemnih voda. ODV je osnovni pravni
instrument od kojeg se oekuje: da omogui spreavanje daljeg pogoranja, zatitu i poboljanje
statusa akvatinih ekosistema, zavisnih terestinih ekosistema i movarnih podruja; unapreenje
odrivosti koritenja voda, zasnovanoj na dugoronoj zatiti vodnih resursa; poveanje zatite i
unapreenje akvatine ivotne sredine i davanje doprinosa ublaavanju posljedica poplava i sua.
140
Koriten materijal publikacije: EU Water Framework Directive, Okvirna direktiva EU o vodama, Novi Sad 2005.
Urednik dr.Slavko Bogdanovi
141
Direktiva 76/464/EEC iz 1976 o zagaenjima uzrokovanim isputanjem odreenih materija u akvatinu ivotnu sredinu,
Direktiva 82/176/EEC iz 1982 o graninim vrijednostima i ciljevima kvaliteta za isputanje ive u sektoru industrije,
Direktiva 85/513/EEC iz 1983 o graninim vrijednostima i ciljevima kvaliteta za isputanje kadmijuma,
Direktiva 84/156/EEC iz 1984 o graninim vrijednostima i ciljevima kvaliteta za isputanje ive u sektorima osim industrije,
Direktiva 84/491/EEC od 1984 o graninim vrijednostima i ciljevima kvaliteta za isputanje heksahlorocikloheksana,
Direktiva 86/280/EEC od 1986 o graninim vrijednostima i ciljevima kvaliteta za isputanje odreenih opasnih supstanci
ukljuenih u listu Aneksa I Direktive 76/464/EEC
142
Direktiva 91/271/EEC od 1991 o tretmanu komunalnih otpadnih voda

Direktiva 91/616/EEC od 1991 o zatiti voda od zagaenja uzrokovanog nitratima iz
Direktiva 80/778/EEC od 1980 koja se odnosi na kvalitet voda namjenjen ljudskoj upotrebi
Direktiva 2007/60/EZ od 23.10.2007 godine o procjeni i upravljanju poplavnim rizicima
143
Direktiva 2000/60/EC
195
Maj 2009.
poljoprivrednih izvora,

ODV se zasniva na osnovnom principu po kojem se rijeni sliv, kao prirodna hidroloka cjelina,
smatra optimalnom upravljakom jedinicom. Drave lanice imaju obavezu da identificiraju ova
podruja na svojim teritorijama te da osiguraju odgovarajue administrativne aranmane, sa
odreivanjem odgovornih organa, za primjenu pravila ODV-a na svakom podruju rijenog sliva na
svojoj teritoriji. 144
Direktivama o: procjeni i upravljanju poplavnim rizicima, podzemnim vodama i zagaenju
akvatinog okolia opasnim supstancama, se zaokruuje legislativa o vodama u EU-i, ije osnove
predstavlja ODV-a, i sa kojom ine jedinstvenu cjelinu. Kasnije, juna 2008 godine, Evropski
parlament i savjet su usvojili Direktivu o Strategiji upravljanja morima 145, (2008/56/EC).
Direktivom se, za zemlje lanice, uspostavlja okvir za poduzimanje neophodnih mjera u cilju
dostizanja ili odranja dobrog okolinog statusa 146 u morskom okoliu, najkasnije do 2020 godine.
4.1.3.2.Meunarodne konferencije o upravljanju vodama
Odreene smjernice i preporuke, donesene na svjetskom nivou, istina nemaju obavezujui karakter
ali imaju snagu uputa i meunarodno prihvaenih pravila rada, te kao takve utiu na nain
upravljanja vodama u Bosni i Hercegovini i Federaciji BiH.147
Jedna od konferencija od uticaja na planove upravljanja vodama skoro svih zemalja je
Meunarodna konferencija o vodama i okoliu (International Conference on Water and the
Environment), odrana u Dablinu, Irska, januara 1992 godine. Osnovni rezultat ove konferencije je
set preporuka za provoenje akcija na lokalnom, nacionalnom i meunarodnom nivou koje se
baziraju na slijedea etiri principa upravljanja vodama 148:
Svjea voda je ogranieno i ranjivo prirodno dobro koja je osnova za odriv ivot, razvoj i okoli.
Budui da je voda u prirodi osnova ivota, efektivno upravljanje vodnim resursima zahtjeva
sveobuhvatan pristup kojim e se povezati socijalni i ekonomski razvoj sa zatitom prirodnih
ekosistema. Efektivno upravljanje povezuje koritenje poljoprivrednog zemljita i voda na cijelom
podruju prihranjivanja akvifera podzemnih voda.
Razvoj i upravljanje sektora voda treba biti bazirano na irem ueu, to obuhvata korisnike,
planere i donosioce odluka, na svim nivoima planiranja. ire uee u procesima donoenja
odluka je rezultat poveane svijesti javnosti o znaaju voda. To znai da se odluke, tokom procesa
planiranja i implementacije odreenih projekata, donose i na najniim nivoima odluivanja, sa
punim ueem javnosti i korisnika voda.
ene imaju centralnu ulogu tokom snabdijevanja, upravljanja i racionalnog koritenja voda.
Centralna uloga ena, kao opskrbljivaa, korisnika i predvoditeljica zatite okolia, je rijetko bila
prepozanata u institucionalnim planovima razvoja i upravljanja vodnim resursima. Primjena ovog
144
lan 3.1-2 Okvirne direktive o vodama, lan 3.1-2

Marine Strategy Framework Directive, (2008/56/EC), 17 juni 2008.
146
Po direktivi: Dobar okolini status: okolini status morskih voda koje omoguavaju ekoloki diverzitet, vode koje su
iste, zdrave i produktivne, i da je koritenje morskog okolia na nivou odrivosti potencijala za sadanje i budue
generacije.
145
147
UN konferencija o ivotnoj okolini, (UN Conference on the Human Environment), tokholm 1972 god;
UN konferencija o vodama, (UN Conference on Water), mar de Plata, 1977 god;
Konferencija o okoliu i razvoju (Conference on Environment and Development), Rio de Janeiro, 1992
Svjetski samit o odrivom razvoju, Johanesburg 2002 god.
148
The Dublin Statement on Water and Sustainable development, Dublin, Ireland, 31 January 1992.
196
Maj 2009.
god;

principa zahtjeva prepoznavanje posebnih potreba ena kao i osnaivanje njihovog uea uea
u procesima donoenja odluka i primjene planova.
Voda ima ekonomsku vrijednost, po svim oblicima koritenja, i treba biti prepoznata kao
ekonomsko dobro. Po ovom principu vano je prepoznavanje osnovnog ljudskog prava na pristup
istoj vodi i sanitacijskoj opremi po snoljivoj cijeni. Ne prepoznavanje ekonomske vrijednosti
voda dovodi do ugroavanja stanja okolia i vodnih resursa. Upravljanje vodama kao
ekonomskim dobrom je vaan put ka dostizanju efikasnog koritenja a ujedno i put ka
konzerviranju i zatiti vodnih resursa.
Navedena etiri principa upravljanja vodama (Dablinski principi) su osnova koncepta integriranog
upravljanja vodama, koji se zakljucima ove konferencije, i svo vrijeme nakon toga, promovira kao
osnova razvoja nacionalnih sektora voda. Integrirano upravljanje vodama je proces kojim se
promovira koordinirani razvoj i upravljanje vodama, zemljitem i pripadajuim prirodnim
resursima radi ostavrenja maksimalnih ekonomskih i socijalnih koristi, na ravnopravnoj osnovi, bez
ugroavanja odrivih vitalnih ekosistema. Na taj nain se upravljanje vodnim resursima odvija na
nain da se u obzir uzimaju socijalni, ekonomski, okolini i tehniki aspekti, ime se objedinjava
upravljanje dijelovima okolia koji su vani za ouvanje kvaliteta voda. Koordinirano upravljanje
povrinskim i podzemnim vodama je jedan aspekt tog procesa, a ostali aspekti povezuju:
Vode i zemljite, prepoznavajui upotrebu zemljita i vegetacije kao jedan od uticaja na vode;
Koordinirano-uvezano upravljanje vodnim resursima, to znai upravljanje hidrauliki povezanih
resursa povrinskih i podzemnih voda, na uravnoteen nain, i to tako da je ukupna korist
ostvarena uvezanim upravljanjem iznad koristi koja bi se ostvarila neovisnim, zasebnim
upravljanjem komponenti povrinskih i podzemnih voda. Ovakav pristup zahtjeva razumijevanje
interakcija povrinskih i podzemnih voda i interkorporiranje takvog razumijevanja u politiku i
praksu upravljanja vodama. Uvezano upravljanje vodnim resursima omoguava bolje
razumijevanje procesa: efikasnog koritenja vodnih resursa; meusobne ovisnosti ekosistema;
unosa nutrijenta u vode i sl. U takvom kontekstu resursi povrinskih voda objedinjavaju i
komponente padavina i recikliranih voda, uz resurse rijeka, jezera, akumulacija i movara. 149
Kvalitet i koliine voda, tako da se upotrebna vrijednost voda za odreene namjene odrava ili
unapreuje;
Uzvodni i nizvodni interesi, razliite su potrebe i mogunosti stanovnitva na gornjim ili donjim
dijelovima vodnih tokova, to odgovarajui planovi o upravljanju vodama trebaju prepoznavati;
Zelene i plave vode, u dosadanjem periodu fokus sektora voda je bio usmjeren ka povrinskim ili
podzemnim vodama, dok se u novije vrijeme ukazuje na podpovrinske vode, od uticaja na uzgoj
biljaka, iji resursi su padavine i vlanost zemljita, poznate kao zelene vode 150.
Svjea i otpadna voda, uvoenjem alternativnih vidova vodosnabdijevanja po osnovu tretmana i
ponovne upotrebe voda, koje se tradicionalno posmatraju kao otpadne vode, i to: oborinske,
otpadne i boate vode.
149
Primjer: Povrinske vode mogu biti akumulirane u akviferu putem vjetake infiltracije (uz sva ogranienja koja
namee mogua promjena kvaliteta voda u odreenim uslovima i sredinama) u periodima vika koliina, tako da akvifer
bude i akumulacija i vodni resurs, u ovisnosti od potreba i hidrolokih ciklusa.
150
Zelene vode: vode infiltrirane u tlo od kia, to predstavlja zemljinu vlanost koju biljke koriste i vraaju u
atmosferu putem transpiracije u obliku vodene pare. Sa proirenim pristupom vodnom menadmentu konflikti ineteresa
bit e mnogo jasniji bez obzira da li su na relacijama land use/water use, water quantity/quality, ili pak
upsream/downstream odnosa. Kod planiranja i menadmenta svjee vode za odrivi razvoj treba inkorporirati
alokaciju tokova zelene i plave vode da bi odrali potrebe u vodi ljudi i ekosistema. Dugorono e zelena voda biti ak
vanija za organizirani socio-ekonomski razvoj nego plava voda koja sada privlai cjelokupnu pozornost planera i
analitiara. Preuzeto iz: Rain: The neglected resource embracing green water management solutions. Falkenmark,
M.Rockstroem, J. Swedish Water House Policy. Prevod objavljen u asopisu Voda i mi, br.54/2007, prof.dr. M.
Vlahini.
197
Maj 2009.

Slijedei vaan aspekt integriranog upravljanja vodnim resursima je ukljuivanje ope drutvene
dimenzije, to podrazumijeva:
Koordinacija aktivnosti sektora voda sa ostalim sektorima sektorima uz definiranje razvojne

politike, na svim nivoima odluivanja;
Ukljuivanje svih zainetersiranih strana-subjekata 151 u procese odluivanja. To naravno
podrazumijeva ope drutvene napore u polju edukacije stanovnitva kako bi zainetersirana lica
imala neophodno znanje za puno ukljuenje u procese donoenja odluka;
Podrazumijevanje da odluke o planiranju razvoja, bilo kojeg sektora, (proizvodnja hrane,
transportna strategije, razvoj energetike, razvoj urbanih centara), moraju ukljuivati i uticaje na
sektor voda;
U procese donoenja odluke, pri upravljanju odreenim vodnim podrujem, potrebno je ulaziti i
na osnovu podataka koji se odnose na stanje ekonomije, sociologije, obiljeja okolia i sl.
Treba znati da integrirano upravljanje vodnim resursima podrazumijeva novi nain razmiljanja, pa
shodno tome i djelovanja, koji prije nudi vodilje za konceptualni okvir rada nego konkretne i
decidne upute. Sa druge strane, uvoenje ovakvog naina upravljanja vodnim resursima, samo po
sebi ne mora podrazumijevati nikakve nove institucije. Ono to se zahtjeva je promjena uobiajenog
naina rada i razmiljanja tako da se gleda ire od svoje konkretne oblasti i da se shvati da zadaci i
aktivnosti sektora voda ne mogu biti neovisni od aktivnosti ostalih sektora. Pored navedenog,
ovakvim nainom upravljanja vodama se promovira element decentralizacije putem osnaenog
uticaja zainetersiranih strana, sa proirenjem podruja procesa donoenja odluka do najniih nivoa.
To je sistematski proces odrivog razvoja po kojem se upravljanje i koritenje vodnih resursa vri u
kontekstu drutvenih, ekonomskih i okolinih ciljeva. Ukratko, to je koncept koji se zasniva na
meusobnoj ovisnosti mnogih korisnika ogranienih vodnih resursa, (poveanje zahvaenih
koliina voda za navodnjavanje poveanje zagaenja sa poljoprivrednih povrina manje
raspoloivih kvalitetnih koliina za potrebe navodnjavanja i industrije). Mnogo je primjera koji
ukazuju da je neureen i nekontrolisan nain unisektorskog koritenja vodnih resursa tetan i
neodriv.
4.1.3.3.Milenijumski razvojni ciljevi (MRC)
Usvajanje milenijumske deklaracije, septembra 2000 godine, od strane 189 lanica Ujedinjenih
Nacija (UN) je bio vaan momenat za globalnu saradnju u 21 vijeku 152. Deklaracija je postavila
kljune izazove sa kojima se susree ovjeanstvo na pragu novog milenijuma, odgovore na ove
izazove i ustanovila konkretne mjere za ocjenu napretka u meusobno povezanim ciljevima i
zadacima o razvoju, upravljanju, miru, sigurnosti i ljudskim pravima. Deklaracijom su postavljeni,
kao program na svjetskom nivou, 8 uzajamno povezanih razvojnih ciljeva. Takoer, definirani su
brojni zadaci za ostvarenje ovih ciljeva do 2015 godine. Radi se o opem, globalnom programu
ostvarenja blagostanja u svijetu, zatiti i promociji ljudskih prava, o programu oko kojeg se trebaju
151
Stakeholdres termin iz engleskog jezika, koji se u ovom dokumentu koristi kao zainteresirana strana (pravna i
fizika), u skladu sa zakljucima Konvencije o pristupu informacijama i sudjelovanju javnosti o odluivanju i pristupu
pravosuu po pitanjima okolia, Aarhus, 1998. Terminom se obuhvataju: razna ministarstva van sektora voda,
zaduena za prostorna i razvojna pitanja, za privredu, zdravstvo, energetiku, ekologiju, saobraaj, ekonomiju. Takoe,
predstavnike lokalnih zajednica, naune institucije, sportska udruenja, nevladine organizacije, grupe graana i sl.
152
Koriten materijal: Izvjetaj o humanom razvoju milenijumski razvojni ciljevi BiH 2003, UNDP BiH 2003
godine i Handbook for Developing Integrated Water Resources Management and Water Efficency Strategies, Global
Water Partnership, 2006.
198
Maj 2009.

okupiti i saraivati svi akteri razvoja, javni i privatni sektor, lokalna zajednica, civilno drutvo,
NVO-e, i td., radei kako na globalnom tako i na lokalnom nivou.
Svakako da se upravljanjem vodama moe dati znaajan doprinos u procesu ostvarenja MRC-a. Ni
ekonomski niti socijalni razvoj se ne mogu omoguiti bez sigurnog pristupa vodnim resursima i
jasno je da ostvarenje veine MRC-a ovisi o nainu upravljanja vodama. Integrirano upravljanje
vodnim resursima je na tragu odrivog upravljanja to je zapravo put podravanju ostvarenja MRCa 153. Aktivnosti dostizanja MRC-a daju priliku preispitivanja i modificiranja sadanje paradigme
razvoja po kojoj nacionalni razvoj i strategija ublaenja, ili eliminiranja siromatva, osnauju
vieznanu ulogu koju nain upravljanja vodama ima u aktivnostima ekonomskog razvoja i zatite
okolia.
Naini i podruja gdje sektor voda moe direktno doprinijeti ostvarenju MRC-a su prikazani kroz
svakih od 8 MRC-a:
MRC 1: Uklanjanje siromatva i gladi: voda i upravljanje vodnim resursima su esencijalni za

ekonomski razvoj a ujedno i direktno omoguavaju bolje uslove ivota za siromane slojeve
stanovnitva. Siromane regije su ranjive na uticaje poplava, sua i ostalih, za vode vezanih
prirodnih katastrofa, to je podruje rada sektora voda;
MRC 2: Dostizanje sveobuhvatnosti osnovnog obrazovanja: za nau zemlju, i Federaciju BiH,
ovdje se moe govoriti o kvalitetu osnovnog obrazovanja koje je vezano za sigurnu
vodoopskrbu i eliminiranje oboljenja vezanih za zagaenu pitku vodu (obino sa lokalnih
vodovoda u ruralnim sredinama);
MRC 3: Unapreenje jednakosti polova i podrka enama: ene su obino primarni korisnici
voda, kao u domainstvima tako i u proizvodnim aktivnostima (poljoprivreda npr.). Pored toga,
primjena Dablinske konferencije omoguava enama snanije uee u procesima odluivanja;
MRC 4: Reduciranje smrtnosti djece: ope zdravstveno stanje najmlae populacije je direktno
ovisno o stanju okolia gdje pravilna vodoopskrba i sanitacija imaju kljunu ulogu;
MRC 5: Unapreenje zdravog materinstva: Bolesti uzrokovane zagaenom vodom, unutar
porodica, vie napadaju ene. Stoga poduzimanje mjera ka kvalitetnijem vodosnabdijevanju
pozitivno djeluje na zdravlje materinstva;
MRC 6: Suzbijanje HIV/AIDS-a, malarije i drugih bolesti: Kvalitetno vodosnabdijevanje, kao i
efektivno upravljanje vodnim resursima na lokalnim nivoima, mogu pomoi smanjenju bolesti
vezanh za vode;
MRC 7: Osiguranje odrivosti okolia: Voda ima kljunu ulogu u odrivom koritenju
prirodnih resursa. U mnogim podrujima glavni okolini problemi, bilo da se radi o zagaenju
okolia, erozijama ili gubitku biodiverziteta, su vezani za vode. Direktan doprinos koji sektor
voda moe dati ostvarenju ovog cilja je dostizanje uravnoteenog odnosa izmeu ekonomskog
razvoja i okoline odrivosti.
MRC 8: Razvoj globalnog partnerstva za razvoj: Voda je prirodni resurs koji ne poznaje
granice a mnogo je sredina gdje je saradnja po pitanju koritenja voda, na odrivim osnovama,
neophodna. Ono to se takoe dijeli meu mnogim regijama i zemljama je opa predanost
ostvarenju MRC-a, a budui da su vode od kljune vanosti za ostvarenje ovih ciljeva, saradnja
po pitanju upravljanja ovim resursom je od velike vanosti.
153
Treba znati da se integriranim upravljanjem vodnim resursima ne podrava samo ostvarenje MRC-a ve i dugoroni
ekonomski razvoj, smanjenje siromatva i zatita okolia. Ovakav nain upravljanja vodama nije samo plan aktivnosti
kreiran da dovede do odreenih ciljeva ve nain razmiljanja kojim se naglaava multisektoralno planiranje razvoja,
to se MRC-a i podrazumijeva
199
Maj 2009.

4.1.3.4.Relevantni ugovori i konvencije

Pripadnost prostora Bosne i Hercegovine rijenom bazenu Dunava i slivu Jadranskog mora
odreuje, ili e u skoroj budunosti odreivati, specifine okvire upravljanja vodama i osnove
meudravne saradnje koji su odreeni konvencijama, ugovorima i sporazumima:
Konvencija za zatitu rijeke Dunav (Dunavska konvencija)
Odlukom o ratifikaciji Konvencije o saradnji na zatiti i odrivoj upotrebi rijeke Dunav 154 Bosna i
Hercegovina je preuzela obaveze definirane ovom konvencijom. Ciljevi i principi saradnje zemalja
potpisnica konvencije su 155:
Zemlje potpisnice e teiti postizanju ciljeva odrivog i pravednog upravljanja vodama, to

ukljuuje i ouvanje, poboljanje i racionalnu upotrebu povrinskih i podzemnih voda u slivu gdje
god je to mogue.
Ugovorne strane e saraivati po osnovnim pitanjima upravljanja vodama te poduzimati
odgovarajue zakonske, administrativne i tehnike mjere da bi se odralo ili poboljalo stanje
okolia i kvaliteta voda sliva Dunava.
Zemlje potpisnice razumijevaju hitnost poduzimanja mjera za ublaavanje zagaenja i
racionalnije potronje voda, kao i hitnost mjera ka odrivoj upotrebi voda. Ovaj je cilj posebno
usmjeren ka postizanju odrive upotrebe vodnih resursa za komunalne, industrijske i
poljoprivredne svrhe.
Princip zagaiva plaa i princip predostronosti predstavljaju osnov svih mjera za zatitu voda
sliva Dunava.
Saradnja u sektoru voda mora biti usmjerena ka odrivom upravljanju vodama odnosno ka
kriterijima stabilnog i ekoloki sigurnog razvoja koji su istovremeno usmjereni ka: (1) odravanju
ope kvalitete ivota; (2) odranju trajnog pristupa prirodnim resursima; (3) izbjegavanju trajnih
teta po okoli i zatitu eko sistema, odnosno provoenje preventivnog pristupa.
Za provedbu ove konvencije oformljena je Meunarodna komisija za zatitu rijeke Dunav (ICPDR)
sa sjeditem u Beu.
Konvencija o zatiti i koritenju prekograninih vodotoka i meunarodnih jezera (Helsinka

konvencija)
Konvencija je potpisana marta 1992 godine u Helsinkiju a nastala je kao odraz potreba da se, na
meunarodnom nivou, definiraju mjere za spreavanje, kontrolu i smanjenje isputanja opasnih
tvari u vodni okoli. Konvencijom se definira opa meunarodna saradnja i okvir aktivnosti o zatiti
meunarodnih povrinskih i podzemnih voda. Opi cilj konvencije je zatita povrinskih i
podzemnih voda putem prevencije, kontrole i smanjenja prekograninog uticaja. Od zemalja
potpisnica se trai da kreiraju i slijede realne, razumne i, na ekolokim osnovama definirane,
planove o upravljanju vodama.
Konvencijom su definirana naela upravljanja vodama: predostronost, u cilju izbjegavanja
moguih prekograninih posljedica isputanjem tetnih tvari, naelo zagaiva plaa, po kojem
trokovi mjera za spreavanje, kontrolu i redukciju zagaenja snosi zagaiva te naelo da vodnim
154
155
Sl. glasnik Bosne i Hercegovine br.1/05 od 25.1.2005 godine

Citat iz lana 2. Konvencije
200
Maj 2009.

resursima treba upravljati tako da se ne dovodi u pitanje mogunost buduih generacija da

zadovolje vlastite potrebe, odnosno naelo odrivog upravljanja vodama.
Za zemlje koje potpisnice su odreena pravila djelovanja saeta u slijedeem: (1) spreavanje,
kontrola i smanjenje emisije zagaivaa na mjestu nastanka; (2) provoenje monitoringa stanja
prekograninih voda; (3) razmjena informacija; (4) odgovornost za priinjenu tetu; (5)
informisanje javnosti.
Potpisivanje i ratificiranje ove konvencije drava Bosna i Hercegovina jo nije uinila.
Okvirni sporazum o slivu rijeke Save
Regionalna saradnja zemalja koje gravitiraju rijeci Savi definirana je Okvirnim sporazum o slivu
rijeke Save, 156 kojim je dogovoreno: (i) uspostavljanje meunarodnog reima plovidbe; (ii)
uspostavljanje odrivog upravljanja vodama; (iii) poduzimanje mjera u cilju spreavanja ili
ograniavanja tetnih posljedica od voda i (iv) uspostavljanje mehanizama za kreiranje efikasne
multilateralne saradnje zemalja podsliva rijeke Save.
Ugovor o ureenju vodogospodarskih odnosa sa Republikom Hrvatskom
Bilateralni odnosi sa susjednom Republikom Hrvatskom iz oblasti upravljanja vodama odreeni su

posebnim dokumentom: Ugovor izmeu Vlade Republike Hrvatske i Vlade Bosne i Hercegovine o
ureenju vodogospodarskih odnosa 157, o ureenju odnosa u oblasti voda izmeu dvije zemlje, od
zajednikog interesa, a na osnovu Konvencije o zatiti i upotrebi prekograninih vodotoka i
meunarodnih jezera Helsinka konvencija.
Konvencija o zatiti Sredozemnog mora od zagaivanja, (Barcelonska konvencija)
Konvencija o zatiti Sredozemnog mora od zagaenja, zajedno sa Protokolom o prevenciji

zagaenja od odlaganja otpada iz brodova i aviona, je potpisana 1976, a na snagu je stupila 1978
godine. Svrha ova dva dokumenta je ogranienje zagaenja u regionu Mediterana. Konvenciju su
potpisali predstavnici 21 zemlje koje izlaze na Sredozemno more, 158 a odluka o ratifikaciji je
objavljena 1977. 159
Konvencija predvia saradnju i razmjenu informacija meu dravama potpisnicama u situacijama
iznenadnih zagaenja sa ciljem smanjenja ili otklanjanja priinjenih teta. Zemlje potpisnice trebaju
takoe osigurati stalni monitoring unosa zagaenja. Takoe, prihvataju obavezu saradnje u oblasti
nauke i tehnologije. Po ovoj konvenciji zemlje potpisnice e individualno, ili zajedno, poduzimati
sve odgovarajue mjere u cilju zatite i unapreenja stanja obalnih voda Sredozemlja. Svrha
konvencije je i davanje podrke principima odrivog razvoja u podruju Mediterana kao i smanjenje
i, ako je mogue, spreavanje unosa zagaenja u obalne vode. Zemlje potpisnice posebnu panju
usmjeravaju na slijedee tipove zagaenja: (i) zagaenja uzrokovana odlaganjem otpada iz brodova
i aviona; (ii) zagaenja od brodova; (iii) zagaenja uzrokovana istraivanjima i eksploatacijama
sirovina na morskom dnu i obalnom pojasu, i (4) zagaenja uzrokovana kontinentalnim
aktivnostima.
156
157
158
159
Sl. glasnik BiH br.8/2003 Meunarodni ugovori

Sl. list RBiH, posebno izdanje-meunarodni ugovori, br.6, od 25.12.2006 god.
Meu njima i tadanja Jugoslavija

Sl. list SFRJ (Meunarodni ugovori) br.12/77
201
Maj 2009.

Osnovni principi djelovanja po ovoj konvenciji su saeti u slijedeem: (i) predostronost i

prevencija; (ii) zagaiva plaa i isti; (iii) integralna kontrola zagaenja kroz upravljanje vodnim
resursima obalnih podruja; (iv) slobodan pristup informacijama o stanju okolia, i (v) izvjetavanje
o koliinama zagaenja voda, tla i zraka.
Kao to je navedeno tadanja Jugoslavija je potpisala i ratificirala Barcelonsku konvenciju 1977
godine. Drava Bosna i Hercegovina je aktom o sukcesiji (Sl. list R BiH br.15/95 i Sl. list R BiH
br.15/95) niz meunarodnih obaveza, koji se odnose na okoli, unijela u svoj pravni sistem. Meu
njima i predmetnu Barcelonsku konvenciju 1.3.1992 godine, kao i protokole 2 (1.3.1992), 3
(1.3.1992), 5 (22.10.1994) i 6 (22.10.1994).
Meunarodna konvencija o spreavanju zagaivanja mora naftom
Potpisana u Londonu 1954 godine a stupila na snagu 1958 godine. Od strane tadanje Jugoslavije
prihvaena 1973 godine 160. Drava Bosna i Hercegovina je ovu konvenciju ratificirala 1994
godine. 161
Meunarodna konvencija o zatiti od zagaenja mora sa brodova
Potpisana u Londonu 1973 godine a stupila na snagu 1983 godine. Tadanja Jugoslavija ju je
prihvatila 1985 162 a drava Bosna i Hercegovina 1994 godine. 163
Konvencija o pristupu informacijama, sudjelovanju javnosti u donoenju odluka i pristupu

pravosuu po pitanjima okolia (Arhuka konvencija) 164
Konvencija je potpisana 1998 godine u Arhusu, Danska, a nastala je na osnovu prepoznate potrebe
da se, u polju zatite okolia, unaprijedi mogunost pristupa informacijama i sudjelovanje javnosti u
donoenju odluka kako bi se doprinijelo kvalitetu i primjenjivosti doneenih odluka, i kako bi se
javnosti pruila prilika da iskae stav i miljenje o odreenim projektima. Postupak ratifikacije ove
konvencije od strane BiH, je okonan septembra 2008 godine. 165
160
Sl. list SFRJ MU 60/73 i 53/74

Sl. lis R BiH 13/94
162
Sl. List SFRJ MU 2/85
163
Sl. list R BiH br.13/94
164
Convention on access to information, public participation in decision making and access to justice in environment
matters, Aarhus, Denmark, 25 june 1998.
161
165
Sl. glasnik BiH br.8/08 Meunarodni ugovori, od 15.9.2008.
202
Maj 2009.

4 CILJEVI UPRAVLJANJA VODAMA I MJERE
4.2. OPI CILJEVI UPRAVLJANJA VODAMA
4.2. Opi ciljevi upravljanja vodama

Zakonom o vodama Federacije BiH (ZoV) je Strategija upravljanja vodama prepoznata kao osnovni
planski dokument razvoja oblasti upravljanja vodama, sa jednim od sastavnih dijelova: ciljevi i
pravci zatite voda, zatite od tetnog djelovanja voda i odrivog koritenja voda. Strategijom je,
kao to se ZoV-a navodi, potrebno odrediti politiku upravljanja vodama Federacije BiH, odnosno
odrediti pravce djelovanja po pitanjima zatite voda, zatite od tetnog djelovanja voda i odrivog
koritenja voda.
Na osnovu sagledanog stanja u podruju upravljanja vodama Federacije BiH, i definiranih polazita,
odreeni su i opisani ciljevi upravljanja vodama za zacrtani planski period do 2020 godine,
odnosno odgovarajue mjere koje se imaju provesti radi ostvarenja ciljeva.
Postavljanje, definiranje i obrazlaganje ciljeva Strategije ima slijedei hijerarhijski raspored:
Opi ciljevi upravljanja vodama Federacije BiH
Strateki i operativni ciljevi upravljanja vodama, po oblastima, sa odgovarajuim mjerama
Pravni okvir
Ekonomski
okvir
Institucion.
okvir
Koritenje
voda
Zatita voda
Zatita od
voda
Opi ciljevi upravljanja vodama se mogu nazvati i vizijom razvoja, to predstavlja skup ciljeva
navedenih u Zakonu o vodama Federacije BiH, (lan 22), a koji su:
postizanje dobrog stanja, odnosno dobrog ekolokog potencijala povrinskih i podzemnih voda,
odnosno vodnih i za vodu vezanih ekosistema 166;
umanjenje teta uzrokovanih raznim tetnim djelovanjem voda;
osiguranje potrebnih koliina vode odgovarajueg kvaliteta za razne namjene i podsticanje
odrivog koritenja voda, uzimajui u obzir dugoronu zatitu raspoloivih izvorita i njihovog
kvaliteta.
Navedeni ciljevi se odnose na osnovne djelatne oblasti upravljanja vodama: zatita voda, zatita od
voda i koritenje voda, uz podsticanje odrivog upravljanja vodama, to je prepoznato kao javni
interes i to predstavlja odrednicu razvoja ove oblasti.
Pojam odrivo upravljanje vodama, ne u kontekstu dostizanja takvog naina upravljanja ve kao
ideja, odnosno osnova razmiljanja, podrazumijeva neophodnu promjenu fokusa interesovanja i
djelovanja unutar oblasti upravljanja vodama. U dosadanjem periodu ova oblast je bila usmjerena
166
Stanje povrinskih voda- oznaava stanje vodnog tijela povrinskih voda koje je odreeno njegovim ekolokim ili
hemijskim stanjem, uzimajui ono koje je loije;
Vodno tijelo povrinskih voda oznaava izolovan i posebno posmatran dio povrinske vode kao to je: jezero,
potok, rijeka ili kanal, dio potoka, rijeke ili kanala, prijelazne vode ili pojas obalne morske vode;
Stanje podzemnih voda oznaava stanje vodnog tijela podzemnih voda koje je odreeno njegovim kvantitativnim ili
hemijskim stanjem, uzimajui ono koje je loije;
203
Maj 2009.

4 CILJEVI UPRAVLJANJA VODAMA I MJERE
4.2. OPI CILJEVI UPRAVLJANJA VODAMA
ka obezbjeenju potrebnih koliina voda za vodosnabdijevanje stanovnitva, proizvodnju hrane i

zadovoljenje potreba energetike i industrije. Prepoznavanje potreba okolia je rijetko razmatrano.
esto se izmeu ova dva vida potreba za vodom stavljao znak konflikta, odnosno neophodnog
izbora: zadovoljiti ili stanovnitvo ili okoli. Zakljucima konferencije o okoliu i razvoju 167 iz Rija,
1992 godine, napravljen je zaokret u razmiljanju o modernom upravljanju vodama. Centralni
princip je ukazivanje na meuovisnost ivota stanovnitva i okolia. Drugim rijeima, obezbjeenje
voda za opstanak okolia znai indirektno koritenje voda za potrebe stanovnitva. Upravljanje
vodama treba biti organizovano tako da je koliina, kvalitet i pouzdanost voda zasnovana na
odranju ekolokih funkcija, od kojih stanovnitvo ovisi, koje imaju biti ouvane tako da koritenje
voda ne ugroava odrivost akvatinih i pripadajuih ekolokih sistema.
167
United Nations Conference on Environment and Development (UNCED), Rio, 1992.
204
Maj 2009.

4.CILJEVI UPRAVLJANJA VODAMA I MJERE
4.3. CILJEVI UPRAVLJANJA VODAMA I MJERE PO OBLASTIMA
4.3. Ciljevi upravljanja vodama i mjere po oblastima

4.3.1. Uvod
Hijerarhijski poredak ciljeva, prikazan u stavci 4.2., podrazumijeva prvenstveno definiranje
stratekih ciljeva, kojima se odreuju generalni pravci djelovanja po pojedinim oblastima
upravljanja vodama. Nakon toga su odreeni operativni ciljevi, sa mjerama za realizaciju, koji
predstavljaju korake po pravcima djelovanja ka stratekim ciljevima. U narednoj tabeli je dat
prikaz ciljeva upravljanja vodama, po pojedinim oblastima:
R. broj
Pravni okvir
Strateki ciljevi:
Pravna i institucionalna reforma sektora voda, koja proizilaze iz potrebe za prilagoavanjem
novim drutvenim uslovima, uz prilagoavanje zahtjevima EU-e u oblasti upravljanja vodama
kao dio procesa stabilizacije i pridruivanja BiH EU-i
Operativni ciljevi:
Ciljevi koji proizilaze iz zahtjeva EU-e
Ciljevi koji proizilaze iz potrebe za reformom nacionalnog vodnog prava i institucija
Ekonomski okvir
Strateki ciljevi:
Adekvatna integracija oblasti upravljanja vodama u ekonomski sistem kao cjelinu, uz veu
zastupljenost ekonomskih instrumenata u procesu upravljanja vodnim resursima
Poboljanje efikasnosti, unaprijeenje transparentnosti i poveanje odgovornosti u upravljanju

vodama
Osiguranje financijske odrivosti u upravljanju vodama i reforma sistema cijena vodnih usluga
uz postepeno uvoenje ekonomske cijene vode
1
2
Operativni ciljevi:
Ekonomski racionalnije i okolinski prihvatljivije upravljanje u sektoru voda i realizacija mjera
za prelazak sa postojee prakse upravljanja ponudom na upravljanje potranjom za vodom
3
Postupni prelaz na sistem koji bi obezbijedio dugorono odrivo financiranje u oblasti
upravljanja vodama, te puno pokrie trokova od korisnika usluga, ili iz drugih izvora.
4
5
5
6
7
8
9
10
6
7
Poboljanje procesa odluivanja o vidovima koritenja vodnih resursa

Institucionalni okvir
Strateki ciljevi:
Efikasna institucionalna organizacija i administracija sposobna za provedbu procesa
pridruivanja i primjenu zahtjeva EU-e u sektoru voda.
Operativni ciljevi:
Institucionalno jaanje sektora voda Federacije BiH
Osnaenje strunih kapaciteta
Intenziviranje saradnje sa ostalim sektorima vezanim za vode
Uspostavljanje referentne(ih) i ovlatenih laboratorija za ispitivanje kvaliteta voda
Poboljanje sistema dojave i efikasnog reagiranja u sluajevima pojave akcidentnih i iznenadnih
zagaenja voda
Koritenje voda
Strateki ciljevi:
Poveanje obuhvata i poboljanje javnog vodosnabdijevanja
Osiguranje uvjeta za odrivo koritenje voda u oblastima iji razvoj ovisi od interesa trita
205
Maj 2009.

Operativni ciljevi
Poveanje obuhvata javnim vodovodnim sistemima sa sadanjih 60% na priblino 80% na kraju
planskog perioda Strategije
11
12
Smanjenje gubitaka u javnim vodovodnim sistemima za oko 15%

Racionalno koritenje, zatita, unapreenje stanja i ouvanje vodnih resursa koji se koriste ili se
planiraju koristiti za potrebe javnog vodosnabdijevanja
13
14
15
16
Ouvanje vodnih resursa, po osnovama uvjeta koritenja i zatite iz Zakona o vodama FBiH, u
skladu sa oekivanim potrebama za vodom u oblastima iji razvoj ovisi od interesa trita i
opeg ekonomskog napretka
Zatita voda
Strateki ciljevi
Postizanje i odravanje dobrog stanja povrinskih i podzemnih voda radi zatite akvatine flore i
faune i potreba korisnika voda
Operativni ciljevi
Izrada Plana upravljanja vodama za Vodno podruje rijeke Save i Vodno podruje Jadranskog
mora
18
Smanjenje tereta zagaenja od urbanih/sanitarnih otpadnih voda

Smanjenje emisije tetnih i toksinih materija koje produciraju pojedini industrijski zagaivai
kroz uspostavljanje sistema dozvoljenog isputanja i principa "zagaiva plaa"
Smanjenje koliina zagaenja koje dospijeva u povrinske i podzemne vode sa ureenih i
divljih deponija krutog otpada
19
Smanjenje zagaenja od poljoprivrednih aktivnosti
20
21
Smanjenje zagaenja od aktivnosti vezanih za upravljanje umama

Izgradnja sistema za prikupljanje, odvodnju i tretman otpadnih voda za naselja ispod 2.000
stanovnika
22
Smanjenje zagaenja od saobraaja
23
Uspostava zatienih podruja u skladu sa Zakonom o vodama FBiH

Zatita od voda
Strateki ciljevi
Smanjenje rizika pri ekstremnim hidrolokim pojavama
Operativni ciljevi
Obnova i sanacija postojeih te izgradnja i odravanje sistema zatitnih vodnih objekata u cilju
poveanja stepena sigurnosti odbrane od poplava
Izrada i donoenje Planova za zatitu od tetnog djelovanja voda
Smanjenje erozije
Uspostavljanje Programa za borbu protiv sue
Prevencija i spremnost za sluaj katastrofe-ruenja ili prelivanja brana
17
24
25
26
27
28
206
Maj 2009.

4.3.2. Pravni okvir

4.3.2.1.Metodoloki pristup
Da bi se, u pogledu pravnih i institucionalnih aspekata upravljanja vodama u Federaciji BiH mogao
formulisati jedan logian i konzistentan koncept, i da bi se mogli pravilno odrediti ciljevi, rokovi i
odgovarajue mjere za njihovo postizanje u okviru tog koncepta, u ovom poglavlju su sadrana
objanjenja zbog ega su izabrani odreeni pristupi.
4.3.2.1.1.
Razlozi za reviziju vodnog prava i propisa o vodama
U osnovi postoji dva bitna razloga za temeljnu reviziju vodnog prava i propisa o vodama Federacije
Bosne i Hercegovine. Naime, sa raspadom SFRJ i nastankom novih drava na tom prostoru, nastala
je potreba da se, u novim uslovima, na nov nain definiu svi odnosi u drutvu povodom voda, da se
na adekvatan nain uredi uloga drave u upravljanju vodama, odnosno uloga svih organa javne
vlasti kojima je zadatak da tite javni interes na ovom polju, obezbjede sigurnost stanovnitva u
svim aspektima povezanima sa vodama i da obezbjede ravnopravan tretman svih privrednih
subjekata kojima je voda u bilo kom pogledu potrebna za obavljanje njihovih proizvodnih i uslunih
djelatnosti. Ta uloga savremene drave, koja uvijek zavisi od ustavne strukture zemlje, bitno je
razliita od uloge koju je ranije imala socijalistika drava u uslovima sveobuhvatnog reima
drutvene ili dravne svojine.
Ovi razlozi nisu specifini samo za Federaciju BiH i za Bosnu i Hercegovinu, ve bi se moglo rei
da su isti i za sve zemlje u tranziciji od socijalistike kao trinoj ekonomiji i demokratski ureenim
drutvima. Radi se o procesu koji je u toku, u raznim fazama, u svim zemljama Jugoistone Evrope,
sem Grke.
Transformacija ranijeg drutvenog, odnosno dravnog sistema vodoprivrede u moderni sistem
upravljanja vodama je proces koji nije jednostavan, niti se moe okonati za kratko vrijeme
preduzimanjem jednokratnih tranzicionih mjera. To pokazuju savremena iskustva ne samo u
zemljama u susjedstvu, ve i u drugim zemljama Centralne i Istone Evrope. ire gledajui, zapravo
se na cijelom evropskom kontinentu moe zapaziti velik napor da se tradicionalni sistemi
upravljanja vodama u raznim dravama transformiu kako bi se obezbjedio uspjeniji odgovor na
izazove koje donose poveani zahtjevi za vodom, poveana opasnost od daljih zagaenja voda i
ugroavanja akvatinih i zavisnih terestrinih ekosistema do kojih dovodi drutveni razvoj i, u isto
vrijeme neophodnost efikasnog odgovora na posljedice klimatskih promjena, koje se esto javljaju
u vidu ranije rijetko zabiljeenih poplava ili poveanih sua.
Osim ovih razloga za promjene u sistemu upravljanja vodama, za koje bi se moglo rei, da su
inherentni samom procesu tranzicije u kojem se zemlja nalazi i potrebama izazvanim promjenama u
prirodi, odluka Bosne i Hercegovine da se ukljui u evropske integracione procese, posebno
potpisivanjem Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju Evropskoj Uniji (16. juna 2008. godine) i
njegovim ratifikovanjem (22. oktobra 2008. godine), sobom nosi i vrlo konkretne i precizne
zahtjeve u odnosu na nain kako u Bosni i Hercegovini treba da se upravlja vodama. Kao dio
sveobuhvatne politike EU, dakle politike koja postavlja odreene zahtjeve za promjenama, pred sve
segmente drava koje ele da postanu kandidati za lanstvo u EU i, u odreenom momentu, lanice
EU, i sistem upravljanja vodama Federacije BiH se suoava za brojnim i sloenim zahtjevima na
tom polju. U najkraem, radi se o zahtjevu da se u BiH u potpunosti prihvati i primjenjuje pravo EU
207
Maj 2009.

koje se odnosi na vode i zatitu ivotne sredine (kao neposredni iri okvir upravljanja vodama), tj.
onaj dio Community Acquis-a kojim se ta pitanja ureuju u EU.
4.3.2.1.2.
Razlozi za institucionalnu reformu
Strukturne promjene u drutvu i dravi do kojih je dolo tokom 90-ih godina prolog vijeka razlog
su da su se, kao i brojni propisi o vodama, i institucije nadlene za upravljanje vodama, u velikoj
meri pokazale neadekvatnim ili potpuno neprilagoenim novim uslovima. Zakonom o vodama iz
2006. godine zapoet je i proces institucinalnih promjena u upravljanju vodama. Time su osigurane
osnovne pretpostavke za dalju izgradnju institucionalnog sistema upravljanja vodama koji e biti u
stanju da na adekvatan nain odgovori na izazove upravljanja vodama Federacije BiH, i Bosne i
Hercegovine, i da se obezbjedi realizacija ciljeva utvrenih ovom Strategijom.
4.3.2.1.3.
Neke opte karakteristike Strategije i trenutka u kome se donosi u pogledu

ciljeva i rokova
Startegija upravljanja vodama je Zakonom o vodama iz 2006. godine (ZoV) definisana kao
instrument kojim se odreuje politika voda Federacije BiH. Njen sadraj, nadlenost i postupak za
pripremu i donoenje takoe su elementi utvreni Zakonom. Strategija se donosi na period od 12
godina, i predvieno je da se donese do 2009. godine. Ne ulazei ovde u prikaz i analizu zakonom
utvrenih elemenata sadraja Startegije, potrebno je ukazati na injenicu da je najvei broj tih
elemenata identian elementima sadranim u Okvirnoj direktivi EU o vodama (ODV), posebno
obaveznim elementima planova upravljanja rijenim slivovima. Kako je Okvirna direktiva
instrument politike, i kako mora biti transponovana u nacionalne pravne sisteme drava lanica, ona
se na odgovarajui nain moe transponovati u pravni sistem Federacije BiH samo putem
obavezujuih propisa (tj. zakona i sekundarnih propisa za izvrenje zakona). U sluaju Federacije
BiH, transpozicijia Okvirne direktive je, po procjeni Federalnog ministarstva poljoprivrede,
umarstva i vodoprivrede, izvrena u visokom stepenu ve Zakonom o vodama Federacije BiH iz
2006. godine. Meutim, pravi obim i kvalitet transpozicije Community Acquis-a bie neophodno
ocjeniti tokom, i u okviru primene SSP-a, pri emu bi bilo neophodno prethodno donijeti veliki broj
podzakonskih akata.
Ovde se zapravo postavlja pitanje kakav pristup zauzeti u odreivanju obima i sadraja Startegije.
Strategija sigurno nee odgovoriti svojoj svrsi ako se njome samo ponove opredjeljenja Zakona o
vodama iz 2006. godine. Njome se mora dati neto vie, tj. njome se, za pravni okvir, mora otvoriti
jasna perspektiva u vremenu za razvoj konzistentnog sistema propisa o vodama u potpunosti u
skladu sa zahtjevima EU-e.
Imajui u vidu naprijed izloene razloge zbog kojih je temeljna strukturna promjena sistema
upravljanja vodama u Federaciji BiH, ali isto tako i na nivou BiH, neminovna, ini se loginim
zakljuak da se pred Strategiju upravljanja vodama, kao instrument dugorone politike Federacije
BiH, postavlja zahtjev da bude, s jedne strane, oblikovana na takav nain da, u prvom redu, sadri
ope, strateke ciljeve, pravac institucionalnih i pravnih promjena u oblasti upravljanja vodama,
izazvanih unutranjim razlozima Federacije BiH i BiH, a potom i ue, operativne ciljeve.
S druge strane, Strategijom se moraju jasno odrediti kratkoroni i srednjoroni ciljevi koji se moraju
postii kako bi se u sistem upravljanja vodama Federacije BiH i BiH inkorporirali svi zahtjevi EU
koji se odnose na upravljanje vodama, u skladu sa Sporazumom o stabilizaciji i pridruivanju
(SSP). Preciznije reeno, ovaj segment Strategije koncentrie se na punu transpoziciju propisa EU o
vodama, uglavnom kroz podzakonske akte, za ije donoenje su rokovi utvreni Zakonom o
208
Maj 2009.

vodama iz 2006. godine. Strategijom je, u izvesnoj mjeri, utvren fleksibilniji vremenski okvir od
zakonskog, jer je Sporazumom o stabilizaciji i pridruivanju utvren rok od est godina za potpunu
transpoziciju odgovarajuih propisa o vodama EU i za njihovu primjenu u BiH. Sem toga,
Strategijom se utvruje precizna vremenska dinamika za izvrenje obaveza koje Federacija BiH
mora ispuniti u skladu sa odreenim rokovama utvrenim Sporazumom o stabilizaciji i
pribliavanju. Najvaniji cilj upravljanja vodama Federacije BiH, i Bosne i Hercegovine, jeste
postizanje potpune usaglaenosti domaeg sistema pravnih normi o (upravljanju) vodama sa
Communioty Acquis-om i njihova puna primjena i obezbjeeno provoenje.
Oba ta aspekta, koji su jasno vidljivi i dovoljno definirani u trenutku pripreme Strategije, moraju
biti harmonino i konzistentno razvijena u Strategiji, jer e se samo na taj nain postii da ista bude
jedan svrsishodan i primjenjiv instrument na koji e se Federacija BiH s pouzdanjem oslanjati u
preduzimanju svih pravnih i institucionalnih zahvata u sistemu upravljanja vodama, ije
preduzimanje predstoji na putu ka EU u godinama primjene Strategije.
Pored izloenog, mora se imati u vidu i to da e na vitalne elemente Strategije (tj. naroito na obim,
strukturu, vremenski redosljed i dinamiku promjena), pored obaveza utvrenih Sporazumom o
stabilizaciji i pridruivanju (SSP), odluujui uticaj imati sadraj programa za provoenje SSP i
rokovi koji budu utvreni u predstojeim pregovorima BiH sa Komisijom Evropskih zajednica168 o
inkorporaciji i primjeni prava EU koje se odnosi na vode u pravni sistem BiH. Stoga je jasno da
Strategija mora biti dovoljno fleksibilna da omogui pridravanje rokova i uslova koji budu
usaglaeni sa Komisijom, da ne bude usko grlo ili prepreka procesu prikljuenja BiH Evropskoj
Uniji, a posebno da ne bude politika podloga za donoenje takvih pravnih i institucionalnih
rjeenja kojima bi se, u sutini, izbjegavala ili oteavala primjena zahtjeva EU na ovom polju.
Kao rezime, moe se rei da se Startegijom, kad je rije o pravnom i institucionalnom okviru
upravljanja vodama, nastoji uticati na ostvarenje slijedeeg stratekog cilja:
Strateki cilj 1:
Pravna i institucionalna reforma sektora voda, koja proizilazi iz potrebe za

prilagoavanjem novim drutvenim uslovima, uz prilagoavanje zahtjevima EU-e u
oblasti upravljanja vodama kao dio procesa stabilizacije i pridruivanja BiH Evropskoj
Uniji
Strateki cilj 1: Pravna i institucionalna reforma sektora voda, koja proizilazi iz

potrebe za prilagoavanjem novim drutvenim uslovima, uz prilagoavanje
zahtjevima EU-e u oblasti upravljanja vodama kao dio procesa stabilizacije i
pridruivanja BiH Evropskoj Uniji
4.3.2.1.4.
Ciljevi koji proizilaze iz zahtjeva EU
Ciljevi koji se ele postii i svrhe zbog kojih se donose propisi o vodama u EU su brojni, ali se nee
pogrijeiti ako se kae, u najsaetijem vidu, da je to u osnovi postizanje visokog nivoa zatite
ivotne sredine, kao cjeline, i zatita ljudskog zdravlja. Okvirnom direktivom o vodama (ODV),
koja je osnovni pravni i temeljni instrument politike voda u EU, (koja se odnosi na povrinske vode,
prelazne vode, vode obalnog mora i podzemne vode), saeto formulisani ciljevi dati su u jednom
sloenijem vidu i oni obuhvataju spreavanje daljeg pogoranja, zatitu i poboljanje statusa vodnih
tijela, ouvanje i zatitu akvatinih ekosistema, zavisnih terestrinih ekosistema i movarnih
podruja, unapreenje odrivosti korienja voda, zasnovano na dugoronoj zatiti dostupnih
vodnih resursa, poveanje zatite i unapreenje akvatine ivotne sredine, izmeu ostalog i
168
U daljem tekstu: Komisija
209
Maj 2009.

preduzimanjem mjera za smanjenje isputanja, emisija i rasipanja prioritetnih supstanci i

prestankom ili postepenim obustavljanjem isputanja, emisija i rasipanja prioritenih opasnih
supstanci u cilju postepenog smanjivanja zagaenja podzemnih voda. Jedan od ciljeva je i
ublaavanje posljedica poplava i nedostataka voda. 169
Okvirna direktiva o vodama nije jedini pravni instrument koji se mora transponovati u pravni sistem
Federacije BiH kad su vode u pitanju. Tokom rada na Strategiji nainjen je pokuaj da se saini to
obuhvatnija lista propisa EU koji se direktno odnose na vode i tzv. horizontalnih propisa, ija
primjena je neizbjena u procesu upravljanja vodama. (Taj popis je dat u Aneksu 1, uz ovaj dio
izvjetaja) Ono to je ovde potrebno jo rei jeste to da se svakim od tih propisa posebno utvruju
ciljevi (koji se, za potrebe ove Strategije, mogu nazvati i operativnim) koji se njihovim donoenjem
ele postii. Istovremeno, propisi EU o vodama sadre inkorporiran vremenski plan sa preciznim
rokovima za postizanje utvrenih ciljeva. Tranaspozicijom propisa EU o vodama, uspostavljaju se
na nivou Federacije BiH i ciljevi, odreuju rokovi i definiu mjere koje e biti primjenjene da bi se
ti ciljevi postigli. Time politika upravljanja vodama EU postaje i politika upravljanja vodama u
Federaciji BiH, odnosno, poto obaveza transpozicije, provoenja i izvravanja propisa vai za
cijelu zemlju, ista politika vai i za Republiku Srpsku (RS) i Distrikt Brko (DB).
4.3.2.1.5.
Pricipi na kojima se zasnivaju zahtjevi EU
Okvirnom direktivom o vodama odreeni principi i koncepti upravljanja vodama, u profesionalnoj i

naunoj javnosti iroko prihvaeni, uvedeni su u obaveznu primjenu. Tako se kae da se odrivim
pristupom upravljanju, takvim esencijalnim resursom kakav je voda, ne uzima u obzir samo
dragocjeni vodni ekosistem, ve se istovremeno uzimaju u obzir i zahtjevi koji se tiu ekonomije i
ljudskog zdravlja koji zavise od tog resursa. 170
Holistikom zatitom ekosistema, obezbjeuje se da slatkovodna i obalna (morska) ivotna sredina
budu zatiene u cjelini, ukljuujui sve rijeke, jezera, estuare, obalne i podzemne vode. Od
primjene koncepta po kome se utvruju ambiciozni ciljevi i omoguuje upotreba fleksibilnih
sredstava za njihovo postizanje, oekuje se da dobrim statusom voda do 2015. godine obezbjedi
zadovoljenje ljudskih potreba, funkcionisanje ekosistema i zatitu biodiverziteta. Smatra se da su ti
ciljevi ambiciozni i konkretni a njihovo ostvarenje mjerljivo. Istovremeno, fleksibilnost se u
Okvirnoj direktivi obezbeuje kroz mogunost njihovog dostizanja na ekonomski najefikasniji
nain, uz mogunost uspostavljanja prioritetnih planskih ciljeva. 171
Princip integracije planiranja podrazumijeva da proces planiranja, koji treba da dovede do plana
upravljanja rijenim slivom-vodnim podrujem, mora biti koordiniran kako bi se ostvarili ciljevi
utvreni Okvirnom direktivom. Iako se Okvirnom direktivom uglavnom ureuju pitanja koja se
odnose na kvalitet povrinskih voda, obavezno je i integrisanje aspekata kvantiteta voda u planove,
uglavnom kad je rije o rizicima od poplava i upravljanje suom. Kvantitativni aspekti podzemnih
voda su ve ukljueni u Okvirnu direktivu. Istovremeno, smatra se od izuzetne vanosti sektorsko
integrisanje, posebno sa planovima i programima u oblasti poljoprivrede, ruralnog i regionalnog
razvoja, korienja zemljita, plovidbe, proizvodnje hidroelektrine energije i istraivanja. 172
169
lan 1. Okvirne direktive o vodama

COMMISSION STAF WORKING DOCUMENT, Accompanying document to the COMMUNICATION FROM
THE COMMISSION TO THE EUROPEAN PARLIAMENT AND THE COUNCIL Towards Sustainable Water
Management in the European Union, First stage in implementation of the Water Framework Directive 2000-60-EC,
Brussels, 22.03.2007, SEC(2007) 362, pp. 5-6.
171
Id.
172
Id.
170
210
Maj 2009.

Princip pravilnog geografskog nivoa podrazumijeva da je prirodna oblast za upravljanje vodama

slivno podruje (catchment area) ili rijeni sliv (river basin). Poto rijeni sliv presjecaju brojne
administrativne granice, upravljanje vodama zahtjeva tijesnu saradnju izmeu svih nadlenih
organa i institucija. Direktivom se uspostavlja obaveznost ove saradnje unutar drava lanica EU, i
izmeu njih, i ohrabruje se takva saradnja sa dravama izvan EU. Smatra se da se ovim principom,
uz princip integracije planiranja, obezbjeuje istinska horizontalna i vertikalna integracija sistema
upravljanja vodama. 173
Uvoenjem principa zagaiva plaa u obliku politike plaanja koritenja voda, sa elementima
povrata trokova i stvarnih trokovno-efektnih mehanizama, su kljune take u primjeni
ekonomskih instrumenata u korist ivotne sredine. Time e se doprinijeti odrivom upravljanju
nedovoljnim resursima. 174
Aktivna participacija u procesu donoenja odluka, koje se odnose na upravljanje vodama, jeste
princip ija je obaveznost uvedena Arhukom konvencijom i anticipirana Okvirnom direktivom.
Pravo uea u odluivanju o aktivnostima u okviru rijenog sliva imaju sva zainteresovana lica,
ukljuujui, sektor biznisa, poljoprivrede, nevladine organizacije koje se bave ivotnom sredinom i
lokalne zajednice. 175
4.3.2.1.6.
Rokovi za zadovoljenje zahtjeva EU-e
Sprorazumom o stabilizaciji i pridruivanju (SSP) predvieno je da e se pridruivanje BiH

Evropskoj Uniji provoditi postupno i da e u potpunosti biti ostvareno u prelaznom razdoblju od
najvie est godina. Provjera provoenja SSP e se vriti jednom godinje, a najkasnije do isteka
tree godine od stupanja na snagu SSP izvrie se temljna provjera primjene SSP u BiH. 176 Rok za
postupno usklaivanje propisa u BiH sa Community Acquis-om poeo je da tee 16. juna 2008, kad
je SSP potpisan i istie najkasnije 15. juna 2014. godine (tj. toliko najdue, po SSP moe trajati
prelazni period). 177 U okviru ovog estogodinjeg roka, utvreni su kratkoroni i srednjoroni
prioriteti. Kratkoroni prioriteti se moraju ispuniti u roku 12 godine, dok je za ispunjenje
srednjoronih prioriteta predvien rok 34 godine. Izriito je predvieno da se prioriteti tiu i
propisa i njihovog provoenja. 178
Izmeu kljunih kratkoronih prioriteta, u vezi sa upravljanjem vodama, mogu se istai jaanje
administrativnih kapaciteta za provedbu obaveza iz SSP i Prelaznog sporazuma, ubrzanje procesa
privatizacije, usvajanje dravnog zakona o okoliu, kako bi se stvorio okvir za harmoniziranu
zatitu okolia u cijeloj zemlji, uspostavljanje dravne agencije za okoli i obezbjeenje njenog
propisnog funkcioniranja, dalje jaanje administrativnih kapaciteta institucja koje se bave okoliom,
posebno na dravnom niovu, te poboljanje komunikacija i kooordinacije izmeu tih institucija. 179
Kao srednjoroni prioriteti navedeni su nastavak rada na postepenoj transpoziciji Acquis-a, sa
posebnim naglaskom na upravljanje izmeu ostalog kvalitetom voda i integriranom spreavanju i
173
Id.
Id.
175
Id.
176
lan 8.
177
lan 170.
178
Odluka Sveta EU o principima, prioritetima i uslovima sadranim u Evropskom partnerstvu sa BiH i ukidanju
Odluke 2006/55/EC, Brisel, 06.11.2007, COM(2007) 657, Aneks: Evropsko partnerstvo za BiH u 2007, str. 5
179
V. supra, ref. 6, str. 6. i 11.
174
211
Maj 2009.

kontroli zagaivanja, na poveanje investicija u infrastrukturu za zatitu okolia, sa posebnim

naglaskom na prikupljanje i obradu otpadnih voda i opskrbu pitkom vodom, osiguranje da zahtjevi
u pogledu zatite okolia, tj., u ovom kontekstu, zatite voda, budu ukljueni u definiranje i
provoenje drugih sektorskih politika. 180
Transpozicijom, i potom provoenjem propisa EU o vodama u pravni sistem Federacije BiH (u
predstojeem estogodinjem periodu), stvara se obaveza da se rokovi za postizanje ciljeva utvreni
tim propisama moraju potovati. Kad je rije o rokovima za postizanje ciljeva, primjera radi,
utvrenih Okvirnom direktivom o vodama, isti se raunaju od dana njenog stupanja na snagu (to je
bazni termin za raunanje svih rokova 181), a ostavljen je rok od:
tri godine za njenu transpoziciju u nacionalne pravne sisteme i odreivanje rijenih slivova,
podruja rijenih slivova i organa nadlenih za podruja rijenih slivova;
etiri godine (ili godinu dana od isteka roka za transpoziciju) za karakterizaciju rijenih
slivova: pritisaka, uticaja i ekonomske analize;
est godina (ili tri godine od isteka roka za transpoziciju) za uspostavljanje mree monitoringa
i (najkasnije) za poetak konsultacija sa javnou;
osam godina (ili pet godina od isteka roka za transpoziciju) za javnu prezentaciju nacrta plana
upravljanja rijenim slivom-vodnim podrujem;
devet godina (ili est godina od isteka roka za transpoziciju) za konanu izradu plana
upravljanja rijenim slivom, ukljuujui programe mjera;
10 godina (ili sedam godina od isteka roka za transpoziciju) uvoenje politika cijena;
12 godina (ili devet godina od isteka roka za transpoziciju) programi mjera su u punoj
primjeni (operativni);
15 godina (ili 12 godina od isteka roka za transpoziciju) ciljevi koji se tiu ivotne sredine su
postignuti; prvi upravljaki ciklus je zavren;
21 godinu (ili 18 godina od isteka roka za transpoziciju) okonava se drugi upravljaki ciklus;
27 godina (ili 24 godine od isteka roka za transpoziciju) okonava se trei upravljaki ciklus.
Pri opredjeljivanju rokova za realizaciju odreenih ciljeva Federacije BiH, morae se potovati
navedeni obrazac, koji je utvren za svaku direktivu. Neophodna prilagoavanja specifinoj
situaciji u Federaciji BiH i BiH i bie mogue usaglasiti u okviru procesa realizacije SSP-a u
pregovorima sa Komisijom Evropskih zajednica.
Ovdje je dat pregled vremenskog modela za Okvirnu direktivu. Analizom ciljeva i rokova za
njihovo ostvarivanje, utvrenim ostalim direktivama koje se moraju transponovati u pravni sistem
Federacije BiH, moe se dobiti relativno precizan vremenski model kojim bi bile obuhvaene sve
obaveze po osnovu prilagoavanja Federacije BiH zahtjevima EU u pogledu upravljanja vodama. 182
4.3.2.1.7.
Instrumenti meunarodnog vodnog prava
Osim obaveza koje proizilaze iz Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju, Bosna i Hercegovina ima
i druge meunarodne obaveze koji proizilaze iz meunarodnih ugovora u kojima je BiH jedna od
strana. Strategijom su obuhvaeni odreeni ciljevi i, u vezi s tim, obaveze nadlenih organa koje
proizilaze iz primjene multilateralnih ugovora o upravljanju vodama vodnog podruja rijeke Save
(FASRB) i sliva Dunava (DRPC), koji su isto tako u skladu sa politikom EU o vodama. Ovi ciljevi
180
Op. cit. Str. 1718.

Kao drugi bazni termin moe biti uzet momenat pune transpozicije Okvirne direktive u nacionalni pravni sistema, ili
istek roka do koga je transpozicija, saglasno Okvirnoj direktivi, morala biti izvrena.
182
Takav tabelarni pregled je dat u poglavlju 5. Plan realizacije mjera za dostizanje ciljeva upravljanja vodama
181
212
Maj 2009.

Strategije e se realizovati u skladu sa odgovarajuim instrumentima meunarodnih komisija

slivova (ICSRB i ICPDR).
Obaveze BiH po ugovorima o upravljanju obalnim vodama Jadranskog mora takoe su iskazani u
vidu ciljeva i dinamike njihovog ostvarivanja, kroz primjenu Morske strategije EU, kao i obaveze
po drugim meunarodnim ugovorima koje je BiH ratifikovala, na primjer po ugovorima o zatiti
ivotne sredine koji se odnose i na vode.
Ovdje treba imati u vidu injenicu da e, vremenom, neizbjeno dolaziti do proirenja
meunarodnopravnih obaveza BiH. Dijelom e razlog tome biti novi meunarodnopravni
instrumenti, kojima e BiH pristupiti. Meutim, razlog moe biti i to to je EU strana nekog
multilateralnog ugovora, pa se taj ugovor kao dio Community Acquis-a, takoe mora transponovati
u nacionalni pravni sistem, i primjenjivati.
4.3.2.2.Operativni ciljevi i mjere za pravni okvir
Operativni ciljevi za pravni okvir djelovanja su slijedei:
Operativni cilj 1 :
Operativni cilj 2 :

Ciljevi koji proizilaze iz potrebe za reformom nacionalnog vodnog prava i institucija
4.3.2.2.1.
Operativni cilj 1: Ciljevi koji proizilaze iz zahtjeva EU-e

4.3.2.2.1.1.
Preiavanja komunalnih i industrijskih otpadnih
voda
Direktivom Savjeta, od 21. maja 1991, o tretmanu komunalnih otpadnih voda (91/271/EEC)
utvreni je cilj koji obuhvata zatitu ivotne sredine od tetnih posljedica isputanja komunalnih
otpadnih voda (urban waste water) i otpadnih voda iz nekih industrijskih sektora. 183 Rok za
transpoziciju ove direktive u nacionalne sisteme drava lanica bio je 30. jun 1993. godine. Rok od
est mjeseci, tj. do 31. decembra 1993. godine, bio je ostavljen dravama lanicama da ustanove
osjetljiva i manje osjetljiva podruja na svojoj teritoriji. 184
Rok od sedam i po godina (tj. do 31. decembra 2000. godine) bio je ostavljen za obavezni
sekundarni tretman otpadnih voda prije isputanja u recipijent, iz svih aglomeracija sa vie od
15.000 ekvivalent stanovnika, a dodatnih pet godina (tj. do 31. decembra 2005. godine) ostavljeno
je aglomeracijama koje imaju od 10.000 do 15.000 ekvivalent stanovika. 185 Meutim, za otpadne
vode koje se isputaju u osjetljiva podruja, rok za vii stepen preiavanja od sekundarnog
tretmana za otpadne vode iz svih aglomeracija preko 10.000 ekvivalentnih stanovnika bio je krai
samo pet i po godina, tj. do 31. decembra 1998. godine.
Dravama lanicama bio je ostavljen rok od est mjeseci od stupanja na snagu ove Direktive (tj. do
31. decembra 1993. godine) da donesu propise kojima e urediti obavezu pribavljanja specifine
dozvole ili saglasnosti za isputanje industrijskih otpadnih voda u komunalne sisteme za
183
Pod komunalnim vodama se podrazumevaju vode iz domainstava ili meavina tih voda i industrijskih otpadnih
voda i/ili atmosferske vode iz naselja (run-off rain water). Pod industrijskim otpadnim vodama podrazumevaju se
otpadne vode sa lokacija na kojima se obavlja bilo koja industrijska aktivnost (trade and industry), osim otpadnih voda
iz domainstava i atmosferskih voda iz naselja.l. 1. i 2.
184
l. 5.1. i 6.1., aneks II.
185
lan 4.
213
Maj 2009.

prikupljanje i preiavanje komunalnih otpadnih voda. Rok za okonanje odlaganja mulja

izbacivanjem sa brodova u povrinske vode, ili isputanjem kroz cjevovode, ili drugim sredstvima,
bio je 31. decembar 1994. godine (dvije i po godine od dana stupanja Direktive na snagu).
Poznato je da realizacija obaveza po osnove ove Direktive iziskuje ogromna investiciona sredstva.
Zbog toga e, za pregovore sa Komisijom, od posebne vanosti biti dobra priprema podataka i
realno sagledavanje rokova za realizaciju obaveza 186.
4.3.2.2.1.2.Zatita podzemnih voda
Ciljevi koji se odnose na zatitu podzemnih voda od zagaivanja i pogoranja stanja utvreni su u
EU odredbama nekoliko direktiva. 187 Okvirnom direktivom o vodama, utvrena je obaveza
Evropskog parlamenta i Savjeta da, na prijedlog Komisije, donesu posebne mjere za spreavanje i
kontrolu zagaenja podzemnih voda, usmjerenih na postizanje cilja dobrog hemijskog statusa
podzemnih voda. Utvren je rok od dvije godine za donoenje ovih mjera, koji se rauna od dana
stupanja na snagu Okvirne direktive o vodama. 188 Specifine mjere usmjerene na spreavanje
pogoranja statusa svih tijela podzemnih voda, u tom smislu utvrene su u obliku kriterijuma za
procjenu dobrog hemijskog statusa podzemnih voda i kriterijuma za identifikaciju znaajnih
postojanih trendova poboljanja statusa kao i za odreivanje poetnih taaka za promjenu trenda. 189
Rok za transpoziciju Direktive 2006/118/EC u nacionalne sisteme drava lanica EU je 16. januar
2009. godine, o emu imaju obavezu da obavjeste Komisiju. Bez obzira na taj rok, drave lanice
imaju rok do 22. decembra 2008. godine da ustanove granine nivoe koncentracija zagaujuih
materija u podzemnim vodama i da ih prikau u planu upravljanja rijenim slivom. 190
Spreavanje zagaenja podzemnih voda supstancama koje pripadaju familijama i grupama
supstanci koje, ako se ispuste u podzemne vode, mogu ugroziti ljudsko zdravlje, snabdjevanje
vodom, nanijeti tetu ivim resursima i akvatinom ekosistemu ili ometati druge zakonite upotrebe
voda, ureeno je Direktivom Savjeta 80/68/EEC od 17. decembra 1979 o zatiti podzemnih voda od
zagaenja prouzrokovanog nekim opasnim supstancama. Zemljama lanicama je bilo ostavljen rok
od dvije godine za transpoziciju ove direktive i izvjetavanje Komisije o tome, 191,. 192 Ova direktiva
e prestati da vai u roku od 13 godina od dana stupanja na snagu Okvirne direktive o vodama.
186
Nalazi sadrani u NAP Mediteranskog podruja u BiH za smanjenja zagaenja uzrokovanog aktivnostima sa kopna
su putokaz za pripremu informacija o ovoj problematici za cijelu teritoriju Federacije BiH.
187
To su:
Direktiva 2006/118/EC Evropskog parlamenta i Saveta od 12. decembra 2006. o zatiti podzemnih voda od
zagaenja i pogoranja stanja;
Direktiva 2000/60/EC ;
Council Directive 80/68/EEC of 17 December 1979 on the protection of groundwater against pollution caused by
certain dangerous substances.
Direktiva 2006/118/EC smatra se kerkom direktivom Okvirne direktive o vodama i njome se dopunjuju i
specificiraju odreena pitanja ureena Okvirnom direktivom.
188
lan 17. stav 1.
189
lan 1. Direktive 2006/118/EC
190
Op. cit. Article 3.5
191
lan 21. stav. 1.
192
Zanimljivo je zapaziti da je Grkoj bio odobren dodatni period od dvije godine (ukupno etiri godine), s obzirom na
pridruivanje od 1. januara 1981.
214
Maj 2009.

4.3.2.2.1.3.Standardi kvaliteta ivotne sredine za vode

U proceduri donoenja je Direktiva Evropskog Parlamenta i Savjeta o standardima kvaliteta ivotne
sredine na polju politike voda, kojom se mijenja i dopunjuje Direktiva 2000/60/EC (Okvirna
direktiva o vodama). Prijedlogom Direktive obuhvaene su samo povrinske vode. Standardi
kvaliteta su utvreni za 33 + 8 zagaujuih supstanci, klasifikovanih kao prioritetne supstance na
nivou EU, i izraeni su u vidu godinjeg prosjeka maksimalno dozvoljenih koncentracija. Aneks X
Ovirne Direktive o vodama zamjenjuje se u cjelini novim tekstom sadranim u Aneksu II,
Prijedloga Direktive.
Predloeni rok za transpoziciju ove Direktive je 18 mjeseci od njenog stupanja na snagu. Jedan broj
starih direktiva prestaje da vai od 22. decembra 2012. godine, jer je materija ureivana njima
aurirana i ureena drugim propisima. Drave lanice imaju odreene obaveze u vezi sa vrenjem
monitoringa zagaenja prioritetnim supstancama i izvjetavanja Komisije do 22. decembra 2012.
godine.
Utvrivanje ciljeva kvaliteta ivotne sredine za vode (Environmental Quality ObjectivesEQOs) i
standarda kvaliteta ivotne sredine za vode (Environmental Quality StandardsWQS-s), u skladu
sa ovom direktivom i sa nekoliko drugih direktiva, o kojima se govori dalje u tekstu, od posebnog je
znaaja sa stanovita razvoja i primjene dozvola kojima se kontroliu najtea zagaenja medija
ivotne sredine (ovde su u fokusu zagaenja povrinskih i podzemnih voda) iz industrijskih izvora.
Rije je, u prvom redu o stvaranju normativnih uslova za izdavanje dozvola kojima se na integrisan
nain utie na spreavanje i kontrolu zagaivanja okolia (Integrated Pollution Prevention and
ControlIPPC). Meutim, rije moe biti i o razvoju drugih dozvola, zasnovanih, na primjer na
optim obavezujuim pravilima (General Binding RulesGBRs) za isputanje zagaujuih materija
u okoli, koja se, uglavnom, primjenjuju na mala i srednja preduzea (Small and Medium
EnterprisesSMEs).
Uspostavljanje standarda kvaliteta za vode, odnosno za svako vodno tijelo, u skladu sa zahtjevima
WFD, omoguuje istovremeno i primjenu zahteva EU koji se odnose na granine vrijednosti emisija
(Emission Limit ValuesELVs) zagaujuih materija u vodama, tj. primjenu najboljih dostupnih
tehnika (Best Available TechniquesBAT), odnosno na korienje evropskog pristupa spreavanju i
kontroli najteih zagaenja okolia, kroz oslanjanje na odgovarajue BAT vodie EU (Best
Available Techniques reference DocumentsBREFs). 193 Ureivanjem ciljeva kvaliteta i standarda
kvaliteta za vode, i graninih vrijednosti emisija za vode, stvaraju se uslovi za primjenu
kombinovanog pristupa zatiti voda od zagaivanja. U primjeni kombinovanog pristupa, pak,
neophodno je jasno razgraniiti nadlenosti razliitih organa javne vlasti. Naime, ova pitanja u
svakom sluaju moraju biti u potpunoj nadlenosti onih organa koji su nadleni/odgovorni za
obezbjeenje odreenog statusa vodnih tijela u Federaciji BiH. Kad se to kae, ima se u vidu
priprema, utvrivanje i primjena ciljeva kvaliteta, standarda kvaliteta i graninih vrijednosti emisija
za vode. Ostvarivanje te nadlenosti u praksi je, u sutini, pitanje saradnje izmeu organa nadlenih
za izdavanje dozvola za isputanje zagaujuih materija u medije okolia (IPPC i drugih) i organa
nadlenih za upravljanje vodama. Institucijama kojima je utvrena nadlenost za preduzimanje
193
U skladu sa Direktivom Saveta 96/61/EC od 24. septembra 1996. koja se odnosi na integrisano spreavanje i
kontrolu zagaenja (Council Directive 96/61/EC of 24 September 1996 Concerning Integraterd Pollution Prevention
and Control). Treba, meutim, imati u vidu da je 21.12.2007. godine Komisija utvrdila prijedlog Direktive Evropskog
parlamenta i Savjeta o industrijskim emisijama (integrisno spreavanje i kontrola. (Proposal for a Directive of the
European Parliament and of the Council on industrial emissions (integrated pollution prevention and control)(Recast);
COM(2007) 844 final, Brussels, 21.12.2007.
215
Maj 2009.

mjera u cilju postizanja i odravanja propisanog statusa vodnih tijela, mora biti zakonom utvrena
obaveza i pravo da predlau (ili u najmanju ruku da daju miljenje, bez kojeg se ne bi mogli donijeti
odgovarajui propisi) o ciljevima i standardima kvaliteta i graninim vrijednostima emisija za vode,
odnosno da odluujue utiu na definisanje onih dijelova IPPC (i drugih) dozvola kojima se
utvruju granine vrijednosti emisija zagaujuih materija u vodne recipijente (vodna tela) za svako
postrojenje koje ima obavezu da pribavi IPPC dozvolu.
4.3.2.2.1.4.Voda za ljudsku upotrebu
Direktivom Savjeta 98/83/EC od 3. novembra 1998. o kvalitetu vode namenjenoj ljudskoj upotrebi
utvren je cilj koji se njome eli postii. To je zatita ljudskog zdravlja od tetnih posljedica bilo
kakve kontaminacije voda namjenjenih ljudskoj upotrebi, obezbjeenjem da je voda zdravstveno
ispravna (wholesome) i ista. Rok od dvije godine ostavljen je zemljama lanicama za njenu
transpoziciju u nacionalne pravne sisteme i informisanje Komisije o tome.
4.3.2.2.1.5.Kvalitet voda za kupanje
Direktivom 2006/7/EC Evropskog Parlamenta i Savjeta od 15. februara 2006. o upravljanju
kvalitetom voda za kupanje, i ukidanju Direktive 76/160/EEC, utvrena je obaveza monitoringa i
klasifikacije voda za kupanje, upravljanje kvalitetom voda za kupanje i obaveza informisanja
javnosti o kvalitetu voda za kupanje. Ovom Direktivom se dopunjuje Okvirna Direktiva o vodama.
Direktiva se primjenjuje na svako vodno tijelo povrinskih voda, na kome nadleni organ oekuje
velik broj ljudi na kupanju, i na kome nije trajno zabranjeno kupanje ili izdato upozorenje da se
kupanje ne savjetuje. Direktiva se ne odnosi na bazene za plivanje i banje, zatvorena vodna tijela
koja podlijeu tretmanu ili se koriste u terapeutske svrhe, vjetaki stvorene zatvorene vode,
odvojene od povrinskih i podzemnih voda.
Drave lanice imaju obavezu da, izmeu ostalog, uspostave i odravaju profil vode za kupanje, da
svake godine utvrde sve vode za kupanje i odrede duinu sezone kupanja. One su to po prvi put
imale obavezu da urade prije poetka sezone kupanja, koja poinje 24. marta 2008. godine.
Procjena kvaliteta vode za kupanje radi se za svako vodno tijelo namjenjeno za kupanje, na kraju
sezone kupanja, na osnovu skupa podataka o kvalitetu vode za kupanje, prikupljenih u toku te
sezone, i tri prijethodne sezone, po postupku propisanom Direktivom.
Klasifikacija i status kvaliteta voda za kupanje vre se na osnovu procjene kvaliteta voda. Kvalitet
voda za kupanje moe se odrediti kao nezadovoljavajui (poor), zadovoljavajui (suficient), dobar
(good) ili odlian (excellent). Zemlje lanice imaju obavezu da, koristei odgovarajue medije i
tehnologije, ukljuujui Internet, aktivno diseminiraju informacije o kvalitetu vode za kupanje.
Struktura tih informacija utvrena je Direktivom, a informisanje mora zapoeti im su informacije
pripremljene, ali najkasnije na poetku pete sezone kupanja, raunajui od 24. marta 2008. godine.
Rok za transpoziciju ove Direktive u nacionalne pravne sisteme bio je 24. mart 2008. godine.
4.3.2.2.1.6.Zatita voda od zagaivanja nekim opasnim materijama
Kopnene vode, priobalne i teritorijalne morske vode tite se od namjernog ili nenamjernog
zagaivanja opasnim materijama koje imaju toksini, persistentni i biakumulativni karakter ili
tetan uticaj na akvatinu ivotnu sredinu i koje zbog tih svojstava ine rizik po ljudsko zdravlje,
nanose tetu ivim resursima i akvatinom ekosistemu, nanose tetu prirodnim ljepotama i
ugroavaju druga legitimna koritenja voda. Direktivom 2006/11/EC Evropskog Parlamenta i
216
Maj 2009.

Savjeta od 15. februara 2006. o zagaenjima koja uzrokuju neke opasne supstance koje se isputaju
u akvatinu ivotnu sredinu Zajednice, 194 utvrena je obaveza donoenja programa ija realizacija
e se zasnivati na standardima kvaliteta ivotne sredine za vode (EQSs), na osnovu kojih e se
utvrivati emisioni standardi, tj. granine vrijednosti emisija zagaujuih materija u vode (ELVs).
Rokovi za realizaciju ciljeva utvrenih ovom Direktivom (ukljuujui i rokove koje je mogue
utvrditi programima kojima se omoguuje primjena standarda kvaliteta i graninih vrijednosti
emisija) povezani su rokovima za donoenje prvog plana upravljanja rijenim slivom (u Federaciji
BiH to su vodna podruja) i drugim rokovima ustanovljenim Okvirnom direktivom o vodama.
Direktivom je utvrena obaveza podnoenja informacije Komisiji o primjeni ove Direktive u
trogodinjim intervalima, poevi sa periodom 19931995.
4.3.2.2.1.7. Zatita voda od zagaenja nitratima
Cilj utvren Direktivom Savjeta 91/676/EEC, od 12. decembra 1991, o zatiti voda od zagaenja
prouzrokovanih nitratima iz poljoprivrednih izvora formulisan je kao smanjenje zagaivanja voda
prouzrokovanog nitratima ili unoenjem nitrata iz poljoprivrednih izvora i spreavanje daljeg
takvog zagaivanja. Direktiva se odnosi povrinska i podzemna slatkovodna tijela, na vode u
estuarima, priobalne vode i morsku vodu. Rokovi utvreni ovom direktivom raunaju se od
momenta njenog stupanja na snagu, kao baznog trenutka, i utvreni su za izvravanje slijedeih
obaveza drava lanica EU:
194
dvije godine za njenu transpoziciju u nacionalne pravne sisteme;

dvije godine za proglaenje svih poznatih zemljinih podruja na njihovim teritorijama kao
vulnerabilnih zona, sa kojih vode otiu u utvrene recipijente i time doprinose zagaenju;
etiri godine od proglaenja vulnerabilnih zona, odnosno est godina od stupanja Direktive na
snagu, a potom najmnje svake etiri godine, za reviziju i, po potrebi, korigovanje odluka o
odreivanju vulnerabilnih zona, kako bi se u obzir uzeli i faktori koji nisu bili poznati u
vrijeme donoenja odluka,
dvije godine za donoenje kodeksa dobre poljoprivredne prakse, kojeg bi se poljoprivrednici
pridravali na dobrovoljnoj bazi;
dvije godine za pripremu i primjenu programa obuke i informisanja poljoprivrednih
proizvoaa, u cilju podrke primjene kodeksa dobre poljoprivredne prakse;
dvije godine od inicijalnog proglaenja vulnerabilnih zona (tj. etiri godine od stupanja
Direktive na snagu), odnosno godinu dana nakon kasnijeg proglaenja ili korigovanja
vulnerabilnih zona, za donoenje akcionog programa za vulnerabilne zone usmjerenog na
smanjenje i spreavanje daljeg zagaenja nitratima;
dvije godine za realizaciju jednogodinjeg programa monitoringa koncentracije nitrata u
slatkim vodama i ponavljanje ovog programa najmanje u svake dalje etiri godine;
svake etiri godine za pregled eutrofinog statusa slatkih povrinskih voda, voda u estuarima i
priobalnih voda;
etiri godine i svake dalje etiri godine za podnoenje izvjetaja Komisiji o aktivnostima i
rezultatima preduzetih mjera na osnovu ove Direktive. Izvjetaj se podnosi u roku od est
mjecesi od isteka etvorogodinjeg roka.
Kojom je derogirana Direktiva 76/464/EEC.
217
Maj 2009.

4.3.2.2.1.8.Kvalitet voda za ribe

Cilj koji se eli postii Direktivom 2006/44/EC 195, kojom je derogirana Direktiva 78/659/EEC, jeste
da se zatiti ili unaprijedi kvalitet onih slatkih tekuih i stajaih voda koje omoguuju, ili koje bi
omoguile, kad bi zagaenje bilo smanjeno ili eliminisano, opstanak autohtonih ribljih vrsta, kojima
se poveava prirodni diverzitet ribljih vrsta ije prisustvo nadleni organi smatraju za poeljno sa
stanovita upravljanja vodama. Draave lanice imaju obavezu da, u skladu sa ovom Direktivom,
vode podjele na salmonidne i ciprinidne vrste. Za obe kategorije voda odreeni su vodei (guide) i
obavezni (mandatory) parametri koji moraju biti zadovoljeni primjenom programa koji zemlje
lanice donose i realizuju u petogodinjem periodu od trenutka odreivanja salmonidnih i
ciprinidnih voda. Treba napomenuti da se ova Direktiva ne odnosi na vode u prirodnim ili
vjetakim ribnjacima za intenzivni uzgoj ribe (fish-farming).
Direktivom je utvrena obaveza podnoenja trogodinjih informacija Komisiji o primjeni ove
Direktive, pri emu je period 19931995. utvren kao prvi period o kome drave lanice podnose
ovu informaciju.
4.3.2.2.1.9.Kvalitet voda za koljke
Direktivom 2006/113/EC Evropskog Parlamenta i Savjeta od 12. decembra 2006. o kvalitetu voda
za uzgoj koljki utvreni su standardi kvaliteta u vidu poeljnih (guide) i obaveznih (mandatory)
vrijednosti i parametara. Cilj je zatita i unaprijeenje kvaliteta priobalnih i prelaznih (brakish) voda
koje drave lanice odrede (proglase), kojim se podrava ivot i rast koljki i tako doprinosi
visokom kvalitetu direktno jestivih koljkakih proizvoda.
Direktivom je utvrena obaveza drava lanica da donesu programe u cilju smanjenja zagaanja
voda za koljke i dovoanja kvaliteta tih voda u sklad sa utvrenim standardima kvaliteta (tj.
vrijednostima i parametrima) u roku od est godina, od momenta proglaenja takvih voda.
U trogodinjim intervalima, poevi od 1993. godine, drave lanice su obavezne da Komisiji
dostavljaju informacije o primjeni ove Direktive.
4.3.2.2.1.10.
Pravila za ekstremne uslove
Pitanja procjene i upravljanja rizikom od poplava, pod kojima se podrazumijeva privremeno

prekrivanje vodom tla koje normalno nije prekriveno vodom, pri emu pojam poplava obuhvata
poplave vodom iz rijeka, planinskih bujica, povremenih mediteranskih vodotoka i poplave
morskom vodom u priobalnom podruju, ureena su u EU sa ciljem da se smanje tetne posljedice
po ljudsko zdravlje, ivotnu sredinu, kulturno nasljee i ekonomske aktivnosti. 196 Rok za
transpoziciju ove direktive je 26. novembar 2009. godine. Preliminarnu procjenu rizika od poplava
zemlje lanice EU dune su da kompletiraju do 22. decembra 2011. godine. 197 Ova preliminarna
195
Direktiva 2006/44/EC Evropskog Parlamenta i Saveta od 6. septembra 2006. o kvalitetu slatkih voda koji je potrebno
zatititi ili unaprediti u cilju podrke ivotu riblje populacije (kodifikovana verzija)
196
lan 1. Direktive 2007/60/EC Evropskog Parlamenta i Savjeta od 23. oktobra 2007. on procjeni u upravljanju
rizikom od poplava. Ovom direktivom se zapravo dopunjuje Okvirna direktiva o vodama u pogledu rizika od poplava,
jer se njome predvia tijesna koordinacija sa Okvirnom direktivom, naroito u pogledu planova koji se odnose na
procjenu i upravljanje rizicima od poplava, koji se sinhronizuju i koordiniraju sa planovima upravljanja rijenim
slivovima.
197
lan 4.4.
218
Maj 2009.

procjena rizika od poplava treba da bude podvrgnuta reviziji i po potrebi aurirana najkasnije do
22. decembra 2018. godine, i potom svakih et godina. Mape opasnosti od poplava (flood hazard
maps) i mape potencijalnog rizika od poplava (flood risk maps) zemlje lanice su dune da
pripreme do 22. decembra 2013. godine. 198 Rok za reviziju i auriranje ovih mapa je 22. decembar
2019. godine. Rok za kompletiranje planova upravljanja rizikom od poplava, na nivou distrikta
rijenog sliva ili druge upravljake jedinice, je 22. decembar 2015. godine, 199 a za njihovu reviziju i
auriranje 22. decembar 2021.
Ovakva struktura ciljeva i rokova za njihovo ostvarivanje omoguuje, kao i u sluaju Okvirne
direktive, relativno precizno strukturiranje odgovarajuih ciljeva i rokova u Federaciji BiH.
Ovdje treba imati u vidu da su poplave samo jedan od pojavnih oblika prirodnih (elementarnih)
nepogoda ili jo ire, katastrofa (disasters) ili opasnosti (hazadrd 200) i da upravljanje rizicima od
poplava mora biti i sastavni dio strategije ili nacionalne platforme za smanjenje rizika i ublaavanje
posljedica katastrofa. Napori Ujedinjenih nacija na tom planu, formulisani u okviru Meunarodne
strategije za smanjenje rizika od katastrofa, kao Hyogo okvir za akciju 20052015: Jaanje
otpornosti nacija i zajednica na katastrofe, 201 posluie kao izuzetno dobar vodi za aktivnosti
Federacije BiH na ovom planu i ukljuenje u mjere koje se na tom planu provode u EU.
Strategijom upravljanja vodama opredjeljuje se i politika Federacije BiH i u odnosu na nedostatak
vode i sue. Pored zakonom definisanih uslova za proglaenje stanja nedostatka vode, ili sue, i
mjera koje su tokom trajanja tih stanja preduzimaju, ukljuujui i red ograniavanja i uskraivanja
prava na vodu, neophodno je, u saradnji sa organima za provoenje SSP, to prije otvoriti
mogunost ukljuenja nadlenoh organa i instituicija Federacije BiH u aktivnosti koje se u okviru
EU bave praenjem pojava nedostatka voda i sua.
4.3.2.2.1.11.
Informacioni sistem
Direktivom 2007/2/EC Evropskog Parlamenta i Savjeta od 14. marta 2007 o uspostavljanju

infrastrukture za prostorne informacije u Evropskoj Zajednici (INSPIRE), utvrena su opta pravila
za uspostavljanje informacionog sistema koji obuhvata metapodatke, skupove podataka o prostoru i
odgovarajuim servisima, mreu servisa i tehnologija, sporazume o djeljenju, pristupu i korienju
podataka, mehanizme koordinacije i monitoringa, procesiranje i procedure koje su u primjeni, ili
koje su dostupne, uskladu sa ovom Direktivom. Informaciona infrastruktura se uspostavlja za
potrebe politika zatite ivotne sredine Euvropske Unije ili aktivnosti koje mogu imati uticaja na
ivotnu sredinu.
Rok za transpoziciju ove Direktive u nacionalne sisteme drava lanica je 15. maj 2009. godine. U
daljem roku od godinu dana, tj. do 15. maja 2010. godine, drave lanice imaju obavezu da
Komisiji podnesu izvjetaj sa opisnim rezimeom:
198
lan 6.8.
lan 7.5.
200
Pod hazardom se podrazumijeva potencijalno tetan fizki dogaaj, fenomen ili ljudska aktivnost koja moe
prouzrokovati gubitak ivota ili povrede, tetu na imovini, sopcijalni i ekonomski haos ili degradaciju ivotne sredine.
U hazarde se ukljuuju prikriveni uslovi koji mogu initi buduu prijetnju i mogu biti razliitog porijekla, tj. iz prirode
(geoloki, hidrometeoroloki i bioloki) ili izazvani ljudskim aktivnostima (degradacija ivotne sredine i tehnoloke
opasnosti). - UN INTERNATIONAL STRATEGY FOR DISASTER REDUCTION (ISDR), str. 1.
201
Hyogo Framework for Action 20052015: Building the Resilience of Nations and Communities to Disasters; World
Conference on Disaster Reduction 1822 January 2005, Kobe, Hyogo, Japan; ISDRInternational Strategy for
Disaster Management.
199
219
Maj 2009.

o tome kako je obezbjeena koordinacija izmeu provajdera i korisnika javnog sektora

skupova prostornih podataka, servisa i posrednikih tijela, o odnosu sa treim licima, i
organizaciji obezbjeenja kvaliteta;
doprinosa koji su organi javne vlasti, ili trea lica, pruili u cilju koordinacije infrastrukture;
informacija o korienju infrastrukture;
sporazuma o zajednikom korienju podataka izmeu organa javne vlasti;
trokovima i koristi od primjene ove Direktive.
Svake tri godine, poevi najkasnije od 15. maja 2013. godine, drave lanice su dune da Komisiji
podnesu izvjetaj sa takvim sadrajem.
Imajui u vidu ovakav razvoj u EU, opredjeljenje Federacije BiH je ali i zalaganje da to bude i stav
BiH kao subjekta meunarodnog prava, preko ijih organa se odvija komunikacija sa organima EU,
da informacioni sistem koji se razvija u okviru sistema upravljanja vodama Federacije BiH treba
da bude u potpunosti dio informacionog sistema zatite ivotne sredine i da njegov razvoj mora
slijeditii zahtjeve i razvoj na osnovu ISPIRE Direktive i dugih propisa EU, kako bi se u odreenom
trenutku, koji e, bez sumnje biti jasno odreen u pregovorima sa Komisijom, lako povezao sa svim
elementima infrastrukture za prostorne informacije u Evropskoj Zajednici.Kako bi se ovakvo
opredjeljenje uinilo djelotvornim, neophodno je to prije (tj. ne ekajui detaljnu procjenu
usklaenosti propisa Federacije BiH sa propisima EU, u treoj godini primene SSP-a) sainiti brzu
procjenu (quck assessment) postojeih opredjeljenja, propisa i stanja razvijenosti informacionog
sistema o vodama Federacije BiH, u odnosu na odgovarajue zahtjeve EU i, u skladu sa rezultatima
takve procjene, preduzeti odgovarajue mjere.
4.3.2.2.1.12.
Ukljuenje u interkalibracionu mreu EU
Aneksom V Okvirne Direktive o vodama 202, utvrena je obaveza drava lanica da uspostave
sisteme za bioloki monitoring u svrhu procjene vrijednosti elemenata biolokog kvaliteta
odreenih za svaku kategoriju povrinskih voda ili za znaajno izmjenjena i vetaka tijela
povrinskih voda. Utvrena je i procedura monitoringa kojom se obezbjeuje kompatibilnost
rezultata dobijenih biolokim monitoringom u dravama lanicama. Ovi rezultati su inae centralni
dio klasifikacije ekolokog statusa voda. Da bi se omoguila realizacija ove obaveze, odnosno
postizanje utvrenog cilja, bilo je neophodno obezbjediti mogunost uporeenja rezultata
monitoringa i sistema klasifikacije kroz interkalibracionu mreu koja obuhvata lokacije za
monitoring u svakoj dravi lanici i u svakom eko regionu Zajednice. Ova obaveza podrazumijeva
da drave lanice sakupljaju odreene informacije za lokacije ukljuene u interkalibracionu mreu,
da bi se omoguila procjena usklaenosti nacionalnog sistema klasifikacije sa normativnim
definicijama iz Aneksa V Okvirne Direktive o vodama i kompatibilnost sistema klasifikacije
izmeu drava lanica.
Odlukom Komisije od 17. avgusta 2005. o uspostavljanju registra lokacija koje formiraju
interkalibracionu mreu u skladu sa Direktivom 2000/60/EC Evropskog Parlamenta i Savjeta
(C(2005) 3140) utvrena je mrea interkalibracionih stanica u zemljama EU. Znaajno je da je
ovom Odlukom, ija transpozicjia u nacionalni pravni sistem, kako je to ranije objanjeno, nije
dozvoljena, omogueno Norvekoj, ali i Bugarskoj i Rumuniji, koje u to vreme jo nisu bile lanice
EU, da u interklaibracionu mreu ukljue svoje lokacije za biloki monitoring.
202
lan 1.4.1
220
Maj 2009.

Ovo otvara mogunost da i BiH ukljui svoje lokacije u interkalibracionu mreu EU prije dobijanja
stausa lanice EU. Interes je Federacije BiH i BiH da se to to prije dogodi. U tom smislu, u
saradnji sa organima za provoenje SSP, treba ovu mogunost razmotriti i utvrditi vremenski okvir,
resurse, nadlenost i obaveze organa u cilju izvrenja potrebnih priprema za ukljuenje u EU mreu
i za kasnije vrenje redovnih obaveza koje to ukljuenje iziskuje.
4.3.2.2.2.
Operativni cilj 2: Ciljevi koji proizilaze iz potrebe za reformom nacionalnog

vodnog prava i institucija
Konstitucionalni profil Bosne i Hercegovine iziskuje, s jedne strane, i specifian pristup u razvoju
entitetskih propisa vodnog prava, u smislu da te propise donose oba Entiteta, bez jasno definisane
obaveze utemeljene u ustavnom sistemu BiH da oni budu meusobno usklaeni (usaglaeni / ne u
suprotnosti / konzistentni) .
S druge strane, jasni zahtjevi u pogledu ljudskih prava i prava graana u BiH na zdravu ivotnu
sredinu, ali i prava privrednih subjekata utemeljena Ustavom BiH, i podrana ustavima oba entiteta,
iziskuju da se brojna pitanja vodnog prava urede u oba Entiteta na takav nain da obezbjede
istovjetan poloaj i ravnopravnost svih graana BiH. To znai da (paralelni) sistemi vodnog prava
koji postoje u BiH (dva entitetska i jedan distriktski) moraju biti meusobno usklaeni, bez
zakonskih rjeenja koja bi bila u suprotnosti jedna sa drugima, pri emi se mora obezbjediti i
usklaeno sprovoenje tih propisa.
Dalje, nepostojanje graanskog kodeksa BiH (ili Federacije) kojim bi bili detaljno ureeni brojni
odnosi povodom voda, koji su vijekovima ureivani u okviru obiajnog i/ili graanskog i stvarnog
prava, iziskuje potrebu da se ovi odnosi (stvarnopravni odnosi, vodne slubenosti, odreene zabrane
itd) posebno i paljivo urede zakonskim normama, potujui dostignuti stepen razvoja i nasljeene
obrasce ponaanja. U ovom kontekstu bi posebnu panju trebalo posvetiti specifinim zahtjevima
meunarodne zajednice, u prvom redu Ekonomskog i socijalnog Savjeta Ujedinjenih nacija
(ECOSOC), u vezi sa konstituisanjem ljudskog prava na vodu.
BiH je potpisala Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju sa Evropskom Unijom i rokovi za
njegovu implementaciju su poeli da teku. To znai da ovom Strategijom, kao kljunim
dokumentom o politici voda Federacije BiH, mora u potpunosti biti obuhvaen proces transpozicije
veoma obimnog i nimalo jednostavnog korpusa pravnih normi, akija Zajednice (Community Acquis)
koje se odnose na vode, i projektovani uslovi za efikasnu primjenu tog novog vodnog prava. Sem
toga, proces pridruivanja Evropskoj Uniji podrazumijeva i pristupanje brojnim
meunarodnopravnim sporazumima, u kojima je Evropska Unija postala jedna od strana, pa su oni
na taj nain postali sastavnim dijelom akija Zajednica i njihova transpozicija u pravne sisteme
drava kandidata za prijem u EU, i praktina primjena, su dodatna obaveza.
Naprijed izloeno ukazuje na izuzetan znaaj izgradnje pouzdanog mehanizma koordinacije u
vrenju nadlenosti svih javnih subjekata u BiH (unutar Fedracije BiH, izmeu Entiteta i Distrikta,
na nivou BiH i izmeu BiH i Entiteta i Distrikta). Za Federaciju BiH ovo pitanje je posebno vano
jer i kantoni / upanije imaju svoje znaajne nadlenosti u upravljanju vodama.
Postojanje koherentnog, potpuno usklaenog sistema pravnih normi u Entitetima, i Distriktu Brko,
i sistema koordinacije u njihovom daljem razvoju i sprovoenju, obezbjedilo bi kvalitetnu osnovu
za nadgradnju sistema upravljanja vodama u BiH kroz adekvatne, kvalitetne aktivnosti BiH na
meunarodnoj sceni. Od BiH kao drave, koja je subjekt meunarodnog prava, i zemlja na putu ka
221
Maj 2009.

lanstvu u Evropskoj Uniji, oekuje se da aurno i kvalitetno, na adekvatan nain odgovori

obavezama koje se pred nju postavljaju u vezi sa upravljanjem nacionalnim vodnim resursima. Za
postizanje tog cilja, neophodno je snano profesionalno jaanje nadlenih dravnih organa. U
prvom redu radi se o jaanju kapaciteta Ministarstva spoljne trgovine i ekonomskih odnosa BiH za
uspjeno vrenje ustanovljenih nadlenosti u pogledu zatite ivotne sredine i upravljanja vodnim
resursima.
U tom kontekstu treba sagledati i neophodnost formiranja dravne agencije za zatitu ivotne
sredine, preko koje e se odvijati komunikacije izmeu drave BiH i nadlenih organa EU, u prvom
redu komunikacija sa Evropskom agencijom za zatitu ivotne sredine, drugih organa meunarodne
zajednice, kao to je na primer Sekretarijat UNECE, ili druge meunarodne institucije osnovane na
bazi multilateralnih vodnih sporazuma i sporazuma o zatiti ivotne sredine, u kojima je BiH strana,
komisija rijenih slivova, kao to su ICPDR ili Savska komisija itd. Sa svim ovim meunarodnim
tijelima moe komunicirati jedino drava BiH, a ne Entiteti i Distrikt. Postoje i drugi razlozi u
kojima se moe vidjeti nunost formiranja nacionalne agencije za zatitu ivotne sredine BiH, ali se
ini da su navedeni razlozi od najveeg znaaja u ovom trenutku kad se drava nalazi na samom
poetku implementacije Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju (SSP) sa EU.
Bez ovakvog pristupa, i promtnog preduzimanja odgovarajuih konkretnih mjera, teko je oekivati
da e to ministarstvo, u neposrednoj budunosti, biti u mogunosti da odgovori sloenim zahtjevima
koji e (prema bogatim iskustvima drugih zemalja koje su postale lanice EU) sa nivoa EU biti
postavljeni pred BiH kao dravu-kandidata za lanstvo u EU.
Zakonska obaveza za donoenje ove Strategije, kao dijela Strategije zatite ivotne sredine
Federacije BiH, ini se da podrava ovakav pristup. Takvo opredjeljenje zakonodavca ne znai da
tu pravnu normu treba iatati ad literam i shvatiti tako da je politika (strategija) upravljanja vodama
bukvalno dio (dokumenta) ili poglavlje u dokumentu o politici (strategiji) zatite ivotne sredine i
da je namjera zakonodavca bila iskljuivo usmjerena na to da se u posebnom dijelu dokumenta o
politici zatite ivotne sredine obrade sva pitanja politike upravljanja vodama u Federacije BiH.
Naprotiv, ova Strategija, kao dokument o politici u jednom od vjerovatno najsloenijih drutvenih
sektora, treba da bude poseban dokument, ali sadrinski i sutinski, mora biti potpuno usaglaen,
odnosno nikako u suprotnosti sa principima i opredeljenjima politike zatite ivotne sredine
Federacije BiH, odnosno sa svim njenim elementima. Sa dokumentom o strategiji zatite ivotne
sredine, ova strategija mora initi jedinstvenu celinu.
Jasno strateko opredjeljenje za takav pristup upravljanja vodama doprinijelo bi brem razvoju
mehanizma kvalitetne inter-resorske koordinacije na nivou Federacije BiH, posebno kad je rije o
zatiti ivotne sredine i potrebi povezivanja i usklaivanja svih aktivnosti koje se provode u pogledu
upravljanja vodama sa aktivnostima koje se provode u pogledu upravljanja zatitom ivotne
sredine. Takvo opredjeljenje otvorilo bi, s jedne strane, mogunost sveobuhvatnog stratekog
preispitivanja alokacije nadlenosti za upravljanje vodama u Federaciji BiH. Naime, tradicionalno,
oblast upravljanja vodama je, u jednom veoma dugom periodu, bila povezivana sa poljoprivredom i
nadlenost dravnih organa za poljoprivredu uvijek je odreivana sa dodatnom nadlenou i za
vode. Moderan razvoj, naroito u Evropi, zasnovan izmeu ostalog i na gledanju da je poljoprivreda
jedan od najveih korisnika, ali i zagaivaa, voda, te da se stoga kroz nadlenost tog resora ne
moe obezbjediti savremenom dobu neophodna nepristrastnost i integrisan pristup u upravljanju
vodama rijenih slivova, pokazuje da se trebaju ispitati rjeenja koja bi ila u pravcu resornog
objedinjavanja upravljanja vodama sa zatitom ivotne sredine i prostornim planiranjem.
222
Maj 2009.

S druge strane, ovakvo opredjeljenje doprinijelo bi ubrzanom naputanju metoda upravljanja

vodama nasljeenih iz ranijih vrijemena (koje su vie bile fokusirane na izgradnju, korienje i
odravanje hidrotehnikih objekata i sistema, a ne na upravljanje vodama) i izgradnji specifinog,
domaim potrebama i mogunostima, prilagoenog sistema upravljanja vodama razvijenog na
principima i trendovima koje generie Evropska Unija, u prvom redu na principu integriranog
upravljanja rijenim slivom, uz primjenu ekosistemskog pristupa.
4.3.2.3.Mjere za postizanje stratekih i operativnih ciljeva
Radi postizanja ciljeva utvrenih ovom Strategijom u rokovima utvrenim Zakonom o vodama iz
2006. godine, SSP-om i ovom Strategijom (u Aneksu II), nadleni organi Federacije BiH
preduzimae mjere predviene propisima Federacije BiH i meunarodnim ugovorima, iji je
potpisnik BiH, a naroito mjere utvrene planom za implementaciju SSP i odlukama / zakljucima
organa nadlenih za planiranje i praenje implementacije SSP. Te mjere e obuhvatati:
pripremu i donoenje propisa o vodama u skladu sa utvrenim prioritetima, u predvienim

rokovima;
transparentnost u pripemi propisa bie obezbjeena, u skladu sa odgovarajuim zahtjevima
multilateralnih konvencija (Arhuska, na primer) i zahtevima EU;
konsultacije o propisima koji su u pripremi, sa kantonima, drugim Entitetom i Distriktom
Brko, drugim organima i javnim organizacijama, sa javnou i zainteresovanom javnou
(naroito sa profesionalnim organizacijama i NVO), koje e se redovno obavljati na nain, i u
rokovima u skladu sa zahtjevima EU, i prema unaprijed pripremljenom planu;
kontinuirano praenje primjene i izvrenja propisa o vodama;
kontinuirana istraivanja svih pitanja relevantnih za upravljanje vodama u BiH, koja e
omoguiti donoenje odluka zasnovanih na objektivnim nalazima struke i nauke, a posebno u
oblasti javno-privatnog partnerstva i formiranja udruenja korisnika voda;
u treoj godini implementacije SSP izvrie se, u okviru detaljne implementacije SSP, revizija
svih propisa o vodama;
na osnovu izvrene revizije propisa, izvrie se njihove izmjene i dopune, u okviru roka za
implementaciju SSP;
jaanje kapaciteta institucija Federacije BiH nadlenih za upravljanje vodama za razvoj,
primjenu, dosljedno i potpuno izvravanje (enforcement) propisa o vodama i uee u svim
procesima razvoja politika, planiranja i realizacije dravnih i meunarodnih obaveza BiH,
kako u kadrovskom, tako i u tehnikom i budetskom smislu.
223
Maj 2009.

4.3.2.4.Prilozi:
4.3.2.4.1.
Prilog 1:
Lista propisa EU koji se odnose na vode
Directive 2000/60/EC of the European Parliament and the Council establishing a framework
for Community action on water policy (WFD Directive)
Council Directive of 21 May 1991 concerning urban waste water treatment (91/271/EEC)
amended by the Directive 98/15/EC - (UWWT Directive)
Council Directive 91/676/EEC concerning the protection of waters against pollution caused by
nitrates from agricultural sources (Nitrate Directive)
Directive 2007/60/EC of the European Parliament and of the Council of 23 October 2007 on
the assessment and management of flood risks
Council Directive 80/68/EEC of 17 December on the protection of groundwater against
pollution caused by certain dangerous substances
Directive 2006/118/EC of the European Parliament and the Council of 12 December 2006 on
the protection of groundwater against pollution and deterioration
Council Directive 98/83/EC of 3 November 1998 on the quality of water intended for human
consumption, which amended Directive 80/778/EEC (Drinking Water Directive)
Council Directive of 16 June 1975 concerning quality of surface water intended for the
abstraction of drinking water in the Member States (75/440/75) (amended by the Council
Directive of 9 October 1979 (79/869/EEC) i Council Directive of 23 December 1991
(91/692/EEC))
Council Directive of 9 October 1979 concerning the methods of measurements and
frequencies of sampling and analzsis of surface water intended for the abstraction of drinking
water in the member States (79/869/EEC) (amended by the Council Directive of 19 October
1981 (81/855/EEC), Council Directive 23 December 1991 (91/692/EEC), Council Regulation
(EC) No. 807/2003 of 14 April 2003)
Directive 2006/7/EC of the European Parliament and of the Council of 15 February 2006
concerning the management of bathing water quality and repealing Directive 76/160/EEC
(Bathing Water Directive)
Directive 2006/11/EC of the European Parliament and of the Council of 15 February 2006 on
pollution caused by certain dangerous substances discharged into aquatic environment of the
Community (repeals Directive 76/464/EEC and partially 91/692/EEC i 2000/60/EC)
Directive 2006/44/EC of the European Parliament and of the Council of 6 September 2006 on
the quality of fresh waters needing protection or improvement in order to support fish life
Directive 2006/113/EC of the European Parliament and of the Council of 12 December 2006
on the quality required of shelfish waters
Directive 2008/56/EC of the European Parliament and of the Council of 17 June 2008
establishing a framework for Community action in the field of marine environmental policy
(Marine Startegy Directive)
Directive 2007/2/EC of the European Parliament and of the Council of 14 March 2007
establishing an Infrastructure for Spatial Information System in the European Community
(INSPIRE)
Commission Decision of 17 August 2005 on the establishment of a register of sites to form the
intercalibration network in accordance with Directive 2000/60/EC of the European Parliament
and of the Council (C(2005) 3140) (2005/646/EC)
224
Maj 2009.

4.3.2.4.2.
Prilog 2:
Lista direktiva EU koji su od znaaja za upravljanje vodama
Council Directive 79/409/EEC of 2 April 1979 on the Conservation of Wild Birds

Council Directive 92/43/EC of 21 May 1992 on the conservation of natural habitats and of the
wild fauna and flora
Council Directive 86/278/EEC of 12 June 1986 on the protection of the environment, and in
particular of the soil, when sewage sludge is used in agriculture
Council Directive of 15 July 1991concerning the placing of plant protection products on the
market (91/414/EEC)
Council Directive 96/82/EC of 9 December 1996 on the major-accidents involving dangerous
substances (Seveso Directive)
Directive98/8/Ec of the European Parliament and of the Council of 16 February 1998
concerning the placing of biocidal products on the market
Council Directive 97/11/EC of 3 March 1997 amending Directive 85/337/EEC on the
assessment of the effects of certain public and private projects on the environment (EIA
Directive)
Directive 2001/42/EC of the European Parliament and of the Council of 27 June 2001 on the
assessment of the effects of certain plans and programmes on the environment (SEA
Directive)
Directive 96/61/EC of 24 September 1996 concerning Integrated Pollution Prijevention and
Control (IPPC Directive)
Directive 2003/4/EC of the European Parliament and of the Councilo of28 January 2003 on
public access to environmental information and repealing Council Directive 90/313/EC
Directive 2003/35/EC of the European Parliament and of the Council of 26 May 2003
providing for public participation in respect of the drawing up certain plans and programmes
relating to the Environment and amending with regard to public participation and access to
justice Council Directives 85/337/EEC and 96/62/EC
225
Maj 2009.

4.3.2.5.Pravni aspekt javno-privatnog partnerstva

U periodu vaenja Zakona o vodama Federacije BiH iz 1998. godine, kantoni su donijeli svoje prve
zakone o vodama, i druge propise o vodama iz svoje nadlenosti. U skladu sa Zakonom o vodama
Federacije BiH iz 2006. godine, (ZoV) kantoni imaju obavezu da odredbe kantonalnih zakona o
vodama usklade sa odredbama ZoV. Ovim zakonom je utvren i obim ovlaenja kantona za
ureivanje tih pitanjima svojim propisima. Naime, zakonima kantona reguliu se pitanja
organizacije i naina obavljanja poslova koji su ZoV-a Federacije BiH stavljeni u nadlenost
kantonima. Kako nikakav mehanizam korordinacije i eventualno, verifikacije i informisanja o
aktivnostima, u vezi sa ovim zahtjevom za usklaivanje kantonalnih vodnih propisa nije predvien
ZoV-a bie, u narednom periodu, neophodno i ovakvu obavezu pravno urediti, kako bi se
obezbjedili sigurniji i efikasniji osnovi koordinacije u donoenju vodnih propisa i njihovom
izvravanju.
Kad je rije o kantonalnom pravu koje se odnosi na vode ovdje je neophodno istai strateki znaaj
opredjeljenja da su nadlenosti u pogledu obezbjeenja vode za ljudsku upotrebu podjeljene izmeu
Federacije BiH i kantona na takav nain da Federacija BiH donosi propise o kvalitetu vode za
ljudsku upotrebu i propise u vezi sa efluentima, dok je razvoj i pravno ureivanje pitanja u vezi sa
korienjem i odravanjem infrastrukture za snabdjevanje stanovnitva vodom za pie i za
eliminaciju otpadnih voda u iskljuivoj nadlenosti kantona. Pitanje javno-privatnog partnerstva u
upravljanju ovim infrastrukturnim objektima, jeste pitanju koje e u narednom periodu dobijati na
znaaju i kojem se mora pokloniti velika panja na nivou Fedracije BiH kako bi se ciljevi politike u
ovom pogledu ostvarivali na takav nain da obezbjede priblino jednak poloaj svih graana
Federacije BiH, odnosno, u koordinaciji sa organima Republike Srpske, svih graana BiH.
Donoenjem novih propisa o vodama, tj. podzakonskih akata na osnovu Zakona o vodama iz 2006.
godine, kojima e se zaokruiti sistem vodnog prava Federacije BiH, koji e u visokom stepenu biti
usaglaen sa propisima EU, stvorie se uslovi za prelazak sa postojeeg sistema dozvola i
saglasnosti za korienje voda na sistem prava na vodu drugaijeg profila, vie prilagoenog prirodi
novih drutvenih odnosa koji se razvijaju u BiH. U tom smislu, vodne koncesije i drugi vidovi
ugovornog ulaganja privatnog kapitala u sistem upravljanja vodama, i sistem komunalnih vodnih
usluga, bie oni administrativni i ugovorni vidovi koje e omoguiti poetak razvoja javnoprivatnog partnerstva do kraja perioda implementacije SSP. Mogunosti razvoja i oekivani dometi
privatno-pravnog partnerstva u BiH nisu istraeni u mjeri dovoljnoj da bi se ovakvim
privatizacionim zahvatima moglo pristupiti odmah i u punom obimu. Zbog toga je potrebno
dodatno, sistematsko sagledavanje cijelog sektora voda, i procjena mogunosti za ovaj vid razvoja,
koji je nesumnjivo potreban Federaciji BiH.
U ovom kontekstu, pitanje vodnih koncesije je nezaobilazno. Usaglaavanje nadlenosti i propisa
Federacije BiH i kantona / upanija koji se odnose na vodne koncesije je neophodno, kako bi se
izbjeglo nastajanje negativnih posledica po vodne resurse i javnu infrastrukturu, koje su u
proteklom periodu uoene, naroito kad je rije o meusektorskim pitanjima, kakvo je recimo
pitanje izgradnje hidroenergetskih objekata. U svakom sluaju, i meusektorsko (meuresorno)
usaglaavanje, pored usaglaavanja navedenih pitanja izmeu Federacije BiH i kantona / upanija,
potrebno je obezbjediti, izmeu ostalog i kroz dosljednu i blagovremenu primjenu instrumenata
upravljanja zatitom ivotne sredine, kakvi su procjena uticaja na ivotnu sredinu i strateka
procjena uticaja. I nadleni organi za zatitu ivotne sredine, pored organa nadlenih za upravljanje
vodama, kako na niovu kantona / upanija, tako i na nivou Federacije BiH, u svim postupcima
226
Maj 2009.

davanja vodnih koncesija moraju imati mogunost da utiu na donoenje odluke, odnosno
mogunost da zatite interes resursa za koje imaju zakonom utvrene nadlenosti.
U ovom kontekstu treba sagledavati i probleme u oblasti odvodnjavanja i navodnjavanja na bazi
prethodno sainjene procjene stanja i potreba u Federaciji BiH i ispitati potrebe i mogunosti
osnivanja udruenja korisnika voda (Water Users Associations--WUAs) za te aktivnosti (po uzoru
na neki od oblika dobro poznatih ve stotinama godina u evropskim zemljama, ali i onih koji su
postojali ranije u Bosni i Hecegovini). U vezi sa ovim aspektom upravljanja vodama, neophodno je
sainiti sveobuhvatnu analizu imovinsko pravnih pitanja, koja bi omoguila argumentovan izbor
pravnih i instituticionalnih reenja. Naime, postojei hidrotehniki objekti, ija je svrha
odvodnjavanje i navodnjavanje, jo uvek su iskljuivo u javnom (dravnom, kantonalnom)
vlasnitvu. Sa razvojem novih drutvenih odnosa, sve jasnija e biti potreba da se ti objekti na
odreen nain jasno izdvoje iz korupusa dravne / kantonalne imovine i da se koriste, a njihov
razvoj, odravanje i funkcionisanje (development, maintenance and operation) potpuno oslone na
sredstva prikupljena od korisnika u vidu cijene za vodne usluge koje se tim hidrotehnikim
objektima pruaju.
Pri tome, politika EU, iskazana kroz principe upravljanja vodama i pravne instrumente razvijene na
tim principima, kroz vrlo jasne i direktne zahtjeve zemljama kandidatima za lanstvo u EU,
nedvosmisleno zahtjeva potpuno iskljuenje drave i dravnih organa / tijela iz procesa upravljanja
ovim hidrotehnikim objektima. Naime, u okviru upravljanja rijenim slivovima, upravlja se i ovim
djelatnostima, pri emu centralni dravni organi mogu imati samo kontrolnu-nadzornu ulogu, tj.
planiranje, prikupljanje i troenje sredstava mora biti zadrano na nivou rijenog sliva, a u svim
procesima donoenja odluka moraju biti zastupljeni subjekti. Rije je o vrlo jasnom vidu
samoupravne odrivosti pravnih lica koja obavljaju ove djelatnosti u jednom rijenom slivu.
Modaliteti za formiranje takvih subjekata u Federaciji BiH (WUAs) i za transfer
(svojinskih/upravljakih) prava tim subjektima sa drave, odnosno kantona nisu istraeni u
Federaciji BiH. Osim toga, u Federaciji BiH nisu prepoznate ni mogunosti finansiranja takvih
djelatnosti i organizacija sredstvima iz meunarodnih izvora, koja mogu biti veoma znaajna, a
uslovi izuzetno povoljni.
Procjenu stanja i mogunosti u oblasti privatizacije u sektoru voda, trebalo uradi u kratkom roku
(najkasnije u naredne dvije godine), kako bi i projekcija eventualno odabranih rjeenja mogla biti
ukljuena u detaljnu procenu implementacije SSP, u okviru koje e biti izvrena i detaljna procjena
usklaenosti i primjene svih propisa o vodama sa Community Acquis-om, na osnovu koje e biti
predloene dalje mere za prilagoavanje propisa Federacije i BiH propisima EU. Time bi se dobila
mnogo jasnija projekcija strukture, naina i vremenskog okvira za transformaciju ovog segmenta
sistema upravljanja vodama. Istovremeno, jedan od znaajnih rezultata takvog analitiko
istraivakog rada bio bi argumentovano formulisanje pravila i kriterijuma za dodelu koncesija na
javnim vodnim dobrima i infrastrukturnim objektima.
Bez prethodno izvrene sveobuhvatne dubinske analize ovih pitanja i imovinsko pravnih odnosa u
vezi sa hidrotehnikim objektima, teko da se moe oekovati definisanje uspjenog i
prosperitetnog modela javno-privatnog partnerstva u Federaciji BiH, koji bi uz to u potpunosti
zadovoljio i zahtjeve EU, koji su pred Federaciju BiH postavljeni potpisivanjem SSP-a.
227
Maj 2009.

4.3.3. Ekonomski okvir

4.3.3.1.
Razlozi za analizu ekonomskih i financijskih aspekata u upravljanju

vodama
Nekoliko razloga opravdava interes za analiziranje ekonomskih i financijskih aspekata u oblasti

upravljanja vodama. Meu njima najvaniji bi bili sljedei:
Znaaj vode kao prirodnog resursa, ali i kao drutvenog i ekonomskog dobra;
injenica da ova oblast zahtijeva znaajna nova, dodatna financijska sredstva,
Potreba da se razumije na koji nain, iz kojih izvora, se financira i moe financirati upravljanje
vodama;
Znaaj definiranja uloge drave i privatnog sektora i njihove financijske odgovornosti u oblasti
upravljanja vodama;
Potreba da se uzmu u obzir razlike izmeu ruralnih i urbanih podruja, te razliitih grupa
korisnika voda;
Potreba da se obezbijedi sigurnost i snabdijevanje vodom kroz vladine poticaje u svrhu
zadovoljenja osnovnih potreba, uzimajui u obzir da je obezbjeenje vodosnabdijevanja nekim
podrujima ekonomski opravdano, na makronivou, uprkos nedovoljnoj profitabilnosti u smislu
internog povrata trokova, posebno u slabije razvijenim podrujima;
Potreba da se razumiju i primijene ekonomski instrumenti u oblasti upravljanja vodama sa
ciljem postizanja vee efikasnosti i odrivog upravljanja;
Donosioci odluka treba da znaju trokove pruanja usluga, izgrade dugoronu perspektivu za
vodu kao resurs u cijeloj ekonomiji i da determiniraju odgovarajue razvojne scenarije;
Potreba da se napravi veza izmeu uspjenosti poslovanja i financiranja sa pokriem trokova i
da se korisnicima predoe koristi od primjene odrivog upravljanja vodama, te uticaj takvih
aktivnosti na ekonomiju kao cjelinu;
Drutvene i okolinske analize trokovi/koristi neophodne kod ocjene projekata vezanih za
upravljanje vodama;
Neodgovarajue prakse koje postoje u pogledu sagledavanja investicionih potreba, poslovanja i
odravanja infrastrukturnih objekata i opreme;
Potreba da se financira obuka kadrova sektora voda;
Financiranje prikupljanja i obrade osnovnih informacija o vodama mora biti dostatno da bi se
razumjela priroda i varijacije u kvalitetu i raspoloivosti resursa;
Napori da se sprijee, i umanje, tete usljed elementarnih nepogoda (poplave ili sue)
4.3.3.2.Kljune strateke odrednice i njihov uticaj na budue poslovne modele
u oblasti upravljanja vodama
U definiranju stratekih opredjeljenja ekonomskog okvira za oblast upravljanja vodama uvaile su

se sljedee pretpostavke:
Ekonomija: Planiranje i upravljanje vodnim resursima treba da bude integrirano u ukupni
ekonomski sistem, prepoznajui kljunu ulogu vode za zadovoljavanje osnovnih ljudskih potreba,
sigurnost u pogledu proizvodnje hrane, smanjenje siromatva i funkcioniranje ekositema, i
uzimajui u obzir posebne uslove ne-novanih sektora ekonomije.
Alokacija: Vodu treba posmatrati kao ogranien, osjetljiv i ugroen resurs, ali i kao socijalno i
ekonomsko dobro. Trokovi i koristi razliitih alokacija na socijalne, ekonomske i okolinske
228
Maj 2009.

potrebe se moraju jasno procijeniti. Koritenje razliitih ekonomskih instrumenata od presudnog je

znaaja u procesu usmjeravanja donoenja odluka o alokaciji/razliitim nainima koritenja vode.
Odgovornost: Od sutinskog znaaja je osigurati efikasnost, transparentnost i odgovornost u
upravljanju vodnim resursima, kao preduslov za odrivi financijski menadment.
Pokrie trokova: Svi trokovi moraju biti pokriveni ukoliko se eli postii da upravljanje vodama,
a posebno oblast snabdijevanja vodom, bude isplativo i odrivo. U ovoj oblasti koritenja voda
dotacije za posebne grupe, najee najsiromanije, smatraju se poeljnim i neophodnim. Gdjegod
je to mogue, nivo takvih dotacija, i odgovor na pitanje ko ima koristi od njih, treba biti
transparentan. Informacije o indikatorima uspjenosti poslovanja subjekata u oblasti uporavljanja
vodama, procedurama nabavke kod realizacije investiconih programa, cijenama, procjenama
trokova, prihodima i dotacijama, moraju se obezbijediti i dostaviti svim zainteresiranim stranama
sa ciljem da se postigne transparentnost i odgovornost, odri povjerenje i poboljaju kapaciteti za
upravljanje i investiranje.
Financijski resursi: Bie potrebno mobilizirati sve vee finansijske resurse u cilju postizanja
odrivog razvoja. Dokaz da se postojei resursi koriste efikasno e u velikoj mjeri pomoi da se
mobiliziraju dodatna financijska sredstva iz domaih i meunarodnih izvora, javnih i privatnih.
4.3.3.3.Karakteristike uspjenih buduih poslovnih i organizacionih modela
strateki ciljevi u upravljanju vodama u Federaciji BiH
U svjetlu dinamikih promjena u upravljanju vodama, mogue je navesti neke karakteristike koje bi
uspjeni poslovni i organizacioni modeli trebali imati u budunosti. Praktino postizanje takvih
karaktristika predstavalja strateka opredjeljenja koje bi trebalo ostvariti i u Federaciji BiH. Neke
od ovih karakteristika, odnosno stratekih opredjeljenja ukljuuju:
sposobnost da se inkorporiraju i optimalno kombiniraju razliiti nivoi obima kapaciteta, naroito

u oblasti koritenja voda;
sposobnost da se razvije strateko partnerstvo u prisustvu sve veeg broja uesnika u oblasti
upravljanja vodama;
sposobnost da se iskoriste inovativni izvori financiranja, uz istovremeno zadravanje odreenog
nivoa javnog financiranja, naroito u oblasti zatite voda i zatite od voda;
sposobnost da se inkorporira prilagodljivi ili adaptibilni menadment, i poticaji bazirani na
uspjenosti poslovanja, kako bi se poboljalo poslovanje naroito u oblastima vodosnabdijevanja
i preiavanja otpadnih voda, i
sposobnost da se javnost ukljui u procese odluivanja.
Uspjeni poslovni modeli u oblasti upravljanja vodama e takoe omoguavati:
uspjeno upravljanje objektima, odnosno raspoloivom infrastrukturom;

adekvatno ekipiranje i obuku zaposlenih, kao i
osiguranje potrebne strune procjene prije predlaganja rjeenja u svim segmentima upravljanja
vodama.
Osim toga, u narednom periodu vlade na razliitim nivoima imaju znaajnu ulogu u postizanju
utvrenih ciljeva u oblasti upravljanja vodama. Kako postojei i novi davaoci vodnih usluga budu
odgovarali na potrebe sve veeg broja stanovnitva tako e i drava morati da prilagoava svoju
politiku.Vlade na svim nivoima bi trebale:
229
Maj 2009.

kreirati uslove koji su neophodni da bi se u oblasti upravljanja vodama mogli realizirati potrebni
investicioni zahvati;
postii ciljeve u pogledu zatite voda;
postii ciljeve u pogledu zatite od voda;
postii drutvene i ciljeve u pogledu zdravlja populacije;
smanjiti prijetnje sigurnosti u pogledu vodosnabdijevanja, i u isto vrijeme
obezbijediti vrst regulatorni nadzor.
Na osnovama naprijed navedenog definirani su slijedei ekonomski strateki ciljevi:

Strateki cilj 2:
Strateki cilj 3:
Strateki cilj 4:
Adekvatna integracija oblasti upravljanja vodama u ekonomski sistem kao cjelinu, uz

veu zastupljenost ekonomskih instrumenta u procesu upravljanja vodnim resursima
Poboljanje efikasnost, unaprijeenje transparentnosti i poveanje odgovornosti u
upravljanju vodama
Osiguranje financijske odrivosti u upravljanju vodama i reforma sistema cijena vodnih
usluga uz postepeno uvoenje ekonomske cijene vode
4.3.3.4.
Strateki cilj 2: Adekvatna integracija oblasti upravljanja vodama u

ekonomski sistem kao cjelinu, uz veu zastupljenost
ekonomskih instrumenta u procesu upravljanja vodnim
resursima
Voda je ogranieni okolinski resurs podloan zagaenju i degradaciji u kvalitativnom i

kvantitativnom smislu, ali i drutveno i ekonomsko dobro. Alokacija ogranienih vodnih resursa na
meusobno konkurirajue potencijalne korisnike ima dalekosene efekte na ekosisteme i ekonomski
razvoj u smislu zaposlenosti, te generiranju i distribuciji dohotka kao i odravanju prihvatljivog
nivoa ivotnog standarda stanovnitva. Politike u toj oblasti mogu imati takoe znaajne efekte na
planiranje koritenja zemljita i migracije stanovnika iz ruralnih u urbana podruja. Obezbjeenje
dovoljnih koliina voda za osnovne ljudske potrebe treba svakako biti ugraeno u formuliranje i
implementaciju ekonomskih politika usmjerenih na razvoj i alokaciju resursa. Osim toga, u svijetu
broj elementarnih nepogoda (poplava, sua) se znaajno poveao u proteklih nekoliko decenija.
Stoga ekonomska evaluacija teta nastalih usljed njihovog pojavljivanja, kao i obezbjeenje
financijskih sredstava za njihovu prevenciju, ili umanjivanje tetnih efekata, mora biti prioritet.
Koritenje prilagoenih analiza trokova i koristi, trino zasnovanih instrumenata u zatiti voda,
cjenovne politike i politike utvrivanja naknada za koritenje voda, kao i ostalih ekonomskih
instrumenata, od sutinskog su znaaja za efikasnu i pravinu alokaciju vodnih resursa uzimajui pri
tom u obzir drutvene i ekonomske kriterije kao i osnovne ljudske potrebe. Ekonomske procjene
trebalo bi da omogue sagledavanje i pozitivnih i negativnih uticaja na zdravlje, humane i
ekosisteme. Neadekvatne ekonomske politike doprinose neminovno izrazito loem poslovanju
subjekata iz oblasti upravljanja vodama, umanjujui na taj nain njihovu sposobnost da privuku
financijska sredstva iz javnog i privatnog sektora, domaih i inostranih financijskih institucija.
4.3.3.5.
Strateki cilj 3: Poboljanje efikasnosti, unapreenje transparentnosti i

poveanje odgovornosti u upravljanju vodama
Efikasan i transparentan financijski menadment preduslov je za efektivno pokrie trokova u

oblasti upravljanja vodama te je u okviru ovog cilja neophodno osigurati transparentnost u pogledu
utvrivanja realnijih i ekonomski opravdanih naknada, dotacija, unakrsnih dotacija i poreza te
230
Maj 2009.

uvesti elemente konkurencije gdje god je to mogue. U tom smislu vano je razviti odgovarajui
program poticaja za vodoopskrbna preduzea radi implementiranje mjera za efikasnije i racionalnije
koritenje vode. To bi vodilo postepenom prenoenju naglaska sa postojee prakse upravljanja
ponudom na upravljanje potranjom, sa vizijom prelaska na tzv. meki put za vodu. Sa
ekonomskog stanovita izuzetno je znaajno i opravdano podsticati proces prelaska na
okrupnjavanje, sistema odnosno na regionalni pristup vodnih sistema, gdje god je to tehniko i
tehnoloki opravdano.
Strateko opredjeljenje preduzea u oblasti vodosnabdijevanja u Federaciji BiH bi trebalo da bude
postepeni prelazak na tzv. upravljanje potranjom za vodom (engl. demand-side water
management), razvijenom jo 1970 tih godina, kao alterantiva tradicionlnom planiranju
zasnovanom na ponudi. Strateko opredjeljenje trebalo bi biti promoviranje ideje da aktivno
upravljanje potranjom za vodom moe biti trokovno efektivnije nego predvianje potranje na
osnovu trendova iz proteklih perioda i realizacije projekata izgradnje kako bi se udovoljilo
potrebama iz tih predvianja. Cilj efektivnog programa upravljanja potranjom za vodom trebao bi
da bude omoguavanje korisnicima vode da zadre sve prednosti u pogledu zadovoljenja svojih
portreba za vodom, dok u isto vrijeme ne prouzrokuju tetu okoliu niti dovodu u opasnost
odrivost vodnih resursa za druge postojee ili budue korisnike. Tradicionalno, vodoopskrbna
preduzea fokusirala su se na razvijanje dodatne ponude kako bi se zadovoljila porasla potranja
zdruena sa rastom stanovnitva i ekonomskim razvojem. Sve vie vodoopskrbna preduzea
prepoznaju da programi konzervacije, (racionalnijeg i tedljivijeg koritenja vode), mogu smanjiti
postojee i budue potranje za vodom, i na taj nain obezbijediti koristi potroaima, preduzeu i
okoliu.
Imajui u vidu da fiksni trokovi u ovoj ine oko 65% i 80% u strukturi ukupnih trokova u oblasti
vodosnabdijevanja, prikupljanja i odvodnji odpadnih voda, respektivno, to znai da bi smanjena
potronja, zahtijevala manje investicije, i na taj nain obezbjeivala velike utede. Trokovi
kapitala su veoma tijesno povezani sa nivoom potronje: prosjene i, naroito, vrne. Iskustva
ukazuju na to da upravljanje potranjom ima znaajne prednosti.
Poboljanjem efikasnosti u upravljanju vodama omoguilo bi se realnije sagledavnje i
kvantificiranje svih koristi koje drutvo ima od ulaganja u zatitu od voda. Na taj nain bi se
transparentnije i pravilnije sagledali meusobni odnosi pojedinih korisnika ogranienih budetskih
sredstava iz kojih se dijelom financira i zatita od voda. Spreavajui nastanak teta izazvanih
izlijevanjem voda iz rijenih korita, smanjujui neracionalnu potronju i koritenje, znaajno bi se
unaprijedila odgovornost u pravljanju ovog ogranienog resursa. Princip odgovornosti lei u osnovi
sistema odrivog upravljanja vodnim resursima- odgovornosti prema sadanjoj ali i buduim
generacijama.
4.3.3.6.Strateki cilj 4: Osiguranje finansijske odrivosti u upravljanju
vodama i reforma sistema cijena vodnih usluga uz postepeno uvoenje
ekonomske cijene vode
Znaaj odgovarajueg financiranja za tekue poslovanje i investiciono odravanje, kao i za
zadovoljavanje potreba za novom infrastrukturom u oblasti upravljanja vodama, ne moe se
prenaglasiti. Uloga i priroda tradicionalnih uesnika u financiranju upravljanja vodama znaajno se
mijenja. Javna budetska sredstva, koja su financirala veliki dio izgradnje vodne infrastrukture i
objekata, u svijetu sve manje uestvuju u postojeem financiranju, kako zbog poveane
konkurencije u pogledu koritenja budetskih sredstava, tako i zbog smanjenja raspoloivih
sredstava. Imajui u vidu rastue financijske potrebe, kao i smanjenje javnih investicija u oblasti
231
Maj 2009.

voda, i nedostatak privatnih investicija usmjerenih u ovu oblast (samo 5% privatnih investicija koje
prati Svjetska banka vezan je za vode), sve je oitija potreba da se definiraju nove strategije u tom
pogledu. Infrastrukturni projekti oblasti voda osjeaju opti trend smanjenja odobravanja kredita
meunarodnih privatnih, investicionih i komercijalnih banaka. Razlog za ovako prilino nizak nivo
interesovanja su brojni rizici koji su specifini za ovu oblast. Stoga je neophodno aktivno
promovirati suradnju privatnog i javnog sektora, kako bi se promijenila percepcija brojnih rizika od
strane privatnih investitora te na pravi nain koristiti za ove svrhe prikupljena sredstva Fonda za
zatitu okolia.
Strateki izazov predstavlja i problem prikupljanja potrebnih sredstava za usaglaavanje sa
okolinskim standardima EU. Dobro je poznato da se od strane EU naglaavalo, od poetka regovora
o stabilizaciji i pridruivanju, da oko 90% tih trokova mora biti pokriveno iz domaih izvora,
oekujui da oko 5% BDP-a mora biti investirano u projekte oblasti okolia, tokom dueg niza
godina, kako bi se pokrili trokovi vezani za okoli 203.
Strateki posmatrano u narednih 10 do 15 godina potrebe za kapitalom u oblasti upravljanja vodama
u Federaciji BiH e znaajano porasti, prvenstveno zbog sljedeih razloga: (i) za veliki dio dotrajale
infrastrukture blii se kraju upotrebnog trajanja i namee se potreba zamjene ili znaajnijeg
ulaganja u odravanje; i (ii) pojaana nastojanja da Federacija BiH harmonizira svoje sa EU
standardima u oblasti voda - stroiji standardi u pogledu vode za pie i preiavanja otpadnih voda
zahtijevae dodatne, znaajno vee kapitalne izdatke.
Utvrivanje cijena je osnovno pitanje koje mora biti rijeeno na odgovarajui nain ukoliko se eli
postii efikasno upravljanje vodama. Voda kao dobro postaje sve oskudnija. Slino tome i
preiavanje otpadnih voda postaje sve sloeniji proces, koji zahtijeva vie znanja i vie kapitala.
Osnovna ideja utvrivanja cijena vode je da se omogui povrat trokova i da se racionalizira,
odnosno smanji, potronja ovog oskudnog resursa koritenjem razliitih trinih podsticaja. Ukoliko
se cijena vode adekvatno utvrdi, svi sektori u jednoj ekonomiji koristie vodu racionalnije i smanjiti
koliinu koju troe. Obrazovanje i informisanje javnosti o znaaju racionalnijeg koritenja vode
pokazali su se neadekvatnim da u dovoljnoj mjeri smanje potronju, ali u kombinaciji sa
odgovarajuim cijenama vode mogli bi biti znatno uspjeniji.
Razlike u metodologijama za utvrivanje cijena proizile su u velikoj mjeri iz razliitih miljenja o
znaaju i potrebi ukljuivnja ekonomskih i/ili okolinskih eksternalija u proces utvrivanja cijena
vode. Sa stanovita alokacije vodnih resursa, jedan od najvanijih aspekata poslovanja preduzea za
koritenje i zatitu voda je utvrivanje cijena. Ovo zbog toga to promjena cijena obezbjeuje signal
potroaima i ponuaima o promijenjenim trokovima potronje. Iako na izgled proces formiranja
cijena nije previe kompleksan, praksa je pokazala da odreivanje cijene vode ima veliki broj
preduslova na koje treba obratiti panju u procesu utvrivanja. Jedan od najznaajnijih preduslova
jeste odreivanje same vrijednosti vode, s obzirom da je vrijednost vode polazna taka u procesu
formiranja cijene.
Utvrivanje cijena, na bazi ukupnih trokova vodosnabdijevanja i pruanja usluga prerade otpadnih
voda, u velikom broju zemalja sagledava se u veoj ili manjoj mjeri kao mjera za obezbjeivanje
neophodnih financijskih sredstava. Ipak, treba rei da je u svijetu veoma mali broj sistema u
potpunosti financiran od strane postojeih ili buduih korisnika usluga. Uglavnom vodni sistemi
nastavljaju svoju zavisnost od budetskih sredstava i meunarodne pomoi. Budui poslovni modeli
203
U 2000. godini, ukupni izdaci u sektoru okolia u Rumuniji i Bugarskoj iznosili su oko 1,3 i 1,5% BDP-a dok je ovo
uee oko 0,7% u Hrvatskoj.
232
Maj 2009.

u oblasti upravljanja vodama u Federaciji BiH moraju postepeno, kao svoje strateko opredjeljenje,
usvajati prelazak na utvrivanje cijene na bazi punih trokova ukoliko ele da se na odgovarajui
nain suoe sa financijskim izazovima.
4.3.3.7.Operativni ciljevi i mjere za ekonomski okvir
Operativni ciljevi, po ekonomskom okviru djelovanja, su navedeni zbirno u narednoj tabeli i
posebno, sa mjerama za njihovu realizaciju, u nastavku teksta:
Operativni cilj 3:
Operativni cilj 4:
Operativni cilj 5:
Ekonomski racionalnije, i okolinski prihvatljivije upravljanje u sektoru voda i

realizacija mjera za prelazak sa postojee prakse upravljanja ponudom na upravljanje
potranjom za vodom.
Postupni prelaz na sistem koji bi obezbijedio dugorono odrivo financiranje u
oblasti upravljanja vodama, te puno pokrie trokova od korisnika usluga, ili iz
drugih izvora.
Poboljanje procesa odluivanja o vidovima koritenja vodnih resursa
4.3.3.7.1.
Operativni cilj 3: Ekonomski racionalnije, i okolinski prihvatljivije
upravljanje u sektoru voda i realizacija mjera za prelazak sa postojee prakse
upravljanja ponudom na upravljanje potranjom za vodom
Mjere:
Baziranje posebnih vodnih naknada na meunarodnim iskustvima, i sveobuhvatnim analizama

ukupnih drutvenih a ne samo privatnih trokova i koristi, posebno u pogledu utvrivanja potrebe,
naina i stepena internalizacije znaajnih negativnih eksternih efekata;
Provoenje aktivnosti usmjerenih na podizanje svijesti stanovnita o vanosti vode, o moguim
nainima utede i potencijalnim ekonomskim i okolinskim efektima mjera racionalnijeg
koritenja vode;
Ekonomske analize mogunosti ukljuenja ruralnih podruja u javne sisteme vodosnabdijevanja i
sanitacije;
Mjere koje bi specifino trebalo da realiziraju javna komunalna preduzea:
Detaljna analiza postojeih i realno potrebnih trokova u cilju pruanja usluga vodosnabdijevanja,
i mjesta eventualnih finansijskih gubitaka, odnosno karaktera i uzroka gubitaka, kao i mogunosti
za njihovo smanjenje;
Razvoj i primjena kriterija i standarda poslovanja preduzea za pruanje usluga u sektoru
vodosnabdijevanja i sanitacija, i povezivanje sa iznosom cijena koje korisnici plaaju za pruene
usluge;
Osiguranje transparentnost i ekonomske opravdanosti u pogledu utvrivanja cijena, dotacija i
unakrsnih dotacija;
4.3.3.7.2.
Operativni cilj 4: Postupni prelaz na sistem koji bi obezbijedio dugorono
odrivo financiranje u oblasti upravljanja vodama, te puno pokrie trokova od
korisnika usluga, ili iz drugih izvora
Mjere:
233
Maj 2009.

Postizanje pune usaglaenosti postojeih relevantnih zakona to bi omoguilo da poreska uprava

vri kontrolu plaanja posebnih vodnih naknada 204.
Uspostava sistema cijena koje odraavaju realne, ekonomski, organizaciono i tehnoloki
opravdane trokova vezane za vodosnabdijevanje i sanitaciju 205;
Utvrivanje mogunosti za prelazak na obraun cijene usluga, po sistemu rastuih blok cijena, sa
dotiranim prvim blokom potronje i rad na njegovom uvoenju ime bi se omoguilo istovremeno
postizanje zacrtanih ekonomskih, socijalnih i okolinskih ciljeva u upravaljanju vodama;
Ujednaavanje jedininih cijena koje se naplauju domainstvima i privrednim subjektima za
usluge vodosnabdijevanja i sanitacije, ukoliko se radi o vodi istog kvaliteta;
Poveanje iznosa posebnih vodnih naknada i zapoinjanje sa prikupljanjem onih naknada koje se
do sada nisu ubirale (npr. posebna vodna naknada za zatitu od poplava, posebne vodne naknade
za zahvatanje voda za navodnjavanje);
Mjere koje bi specifino trebalo da realiziraju komunalna preduzea su:
Precizno definiranje uslova za postizanje financijske samoodrivosti u svim segmentima

upravljanja vodama, odnosno precizno definiranje pojedinih vrsta trokova i iznosa ukupnih ili
punih trokova (operativni trokovi, trokovi odravanja, amortizacija, trokovi kapitala, trokovi
proirenja sistema, trokovi eksternih efekata, trokovi vode kao oskudnog resursa);
Analiza potencijalno novih, dodatnih izvora financiranja investicijskih zahvata koritenih u
drugim zemljama i ocijena mogunosti njihove primjene u Federaciji BiH, sa posebnim
naglaskom na mobiliziranje zasada nodovoljno iskoritenih financijskih resursa na nivou optina i
kantona;
Poboljanje stepena naplate izvrenih usluga vodosnabdijevanja i sanitacije.
U cilju uspjene reforme cijena i postizanja ekonomske cijene vode neophodno je predvidjeti i
realizirati sljedee administrativne i institucionalne aktivnosti/mjere:
Analiziranje mogunosti uspostave regulatornog/regulatornih tijela zaduenog/zaduenih za

utvrivanje cijena usluga;
Promoviranje uspostavljanja javno-privatnog partnerstva u pruanju usluga vodoopskrbe i
sanitacije, odnosno razvijanje financijskih i regulatornih instrumenata u pravcu podsticanja
privatnih investicija, uvrivanja jasno definiranih uloga drave, privatnog sektora, i ostalih
zainteresiranih strana.
204
Konkretno, prema Zakonu o vodama organi Poreske uprave su eksplicitno navedeni kao institucija koja ima
nadlenost i obavezu da kontrolira prikupljanje sredstava po osvom osnovu od komunalnih preduzea. Meutim ta
obaveza ne postoji u Zakonu o poreskoj upravi, kojim se definiraju nadlenosti i nain rada Poreske uprave.
205
Cijene koje odraavaju trokove ne samo da odraavaju pune trokove preduzea koje prua uslugu, ve takoer i
razlike u trokovima pruanja usluga razliitim potroaima. Ove razlike u trokovima mogu biti uzrokovane razliitim
okolnostima kao to su: vrsta posla kojim se potroa bavi, zagaenje koje potroa proizvodi, sezonska potronja vode
ili udaljenost potroaa. Bilo koji da je razlog, prilagoavanje cijene potroaa na taj nain da ona odraava puni troak
usluge potreban je kako bi se na pravilan nain ouvala i voda i ostali vrijedni resursi. Problematina praksa koja postoji
u Bosni i Hercegovini i ostalim ekonomijama u tranziciji je da se industrijskim potroaima naplauje vea cijena nego
domainstvima to se moe nazvati problematinom praksom i za posljedicu ima preveliku potronju od strane
domainstava i premalu potronju ili prelazak na samostalno vodosnabdijevanje i usluge kanalizacije od strane
industrija.
234
Maj 2009.

4.3.3.7.3.
Operativni cilj 5:Poboljanje procesa odluivanja o vidovima koritenja

vodnih resursa
Mjere:
Prikupljanje i analize meunarodnih iskustava, dobre poslovne prakse i ekonomskih instrumenata

za vrednovanje voda u razliitim namjenama. Uspostavljanje mehanizama za primjenu ove prakse
i instrumenata na odgovarajuim nivoima odluivanja;
Osiguranje postojanja odgovarajueg regulatornog okvira kao podloge za utvrivanje koncesionih
naknada za razliite vidove koritenja voda, polazei od ciljeva postavljenih razvojnim
dokumentima za svaki od sektora (industrija, elektroenergetski sektor, poljoprivreda,
stanovnitvo).
4.3.3.8.
Problem financiranja i inovativni izvori financiranja u upravljanju

vodama
Infrastrukturni vodni projekti osjeaju opti trend smanjenja odobravanja kredita meunarodnih
privatnih investicionih i komercijalnih banaka. Razlog za ovako prilino nizak nivo interesovanja su
brojni specifini rizici koji, a koji bi se mogli sumarno izraziti na sljedei nain: visoka kapitalna
intenzivnost, nizak povrat na uloeni kapital, jako dugo vrijeme povrata uloenih sredstava,
politiki pritisak na cijene vodnih usluga, esto raireno uvjerenje da je voda slobodno dobro,
neadekvatna zakonska regulativa, nezadovoljavajue stanje i nedovoljno znanje mrea i podataka o
korisnicima, i nesklad izmeu prihoda i izvora financiranja.
Strateki izazov predstavlja i problem prikupljanja potrebnih fondova za usaglaavanje sa
okolinskim standardima EU u oblasti zatite voda i zatite od voda, poto je dobro poznato da je EU
naglaavala od poetka regovora o pristupanju da oko 90% tih trokova mora biti pokriveno iz
domaih izvora, oekujui da oko 5% BDP-a mora biti investirano u projekte u oblasti okolia
tokom dueg niza godina kako bi se pokrili trokovi vezani za okoli. U 2000. godini, ukupni izdaci
u sektoru okolia u Rumuniji i Bugarskoj iznosili su oko 1,3 i 1,5% BDP-a dok je ovo uee oko
0,7% u Hrvatskoj 206. Dio sredstava za ove namjene trebalo bi da alimentira Fond za zatitu okolia
Federadije Bosne i Hercegovine.
Stateko opredjeljenje je da vodnu infrastrukturu i vodne objekte u oblasti koritenja voda, zatite
voda i zatite od voda treba odravati i dalje razvijati jednim inoviranim, kombiniranim modelom
financiranja. Taj model podrazumijeva koritenje svih raspoloivih izvora financiranja: budetska
sredstva (Federacija, kanton, optina), Fond za zatitu okolia, ekonomsku cijenu vode, donacije
(predpristupni fondovi EU) i kredite.
Komponente ekonomske cijene vode za razvoj treba afirmirati kroz donoenje odgovarajuih
zakonskih propisa, u sluaju da oni nisu jo doneseni: (i) naknada za razvoj - lokalna javna sredstva
koja terete korisnike vodoopskrbe i odvodnje na uslunom podruju; (ii) naknada za koritenje voda
i naknada za zatitu voda - javna sredstva koja terete korisnike vodoopskrbe i odvodnje na cijelom
podruju FBiH i (iii) dio poreza na dodanu vrijednost koji tereti cijenu komunalne usluge. Ako iz
206
Regional Environmental Center for Central and Eastern Europe (REC) (2003),Environmental Financing in Central
and Eastern Europe, Szentendre, Hungary
235
Maj 2009.

bilo kojih razloga financiranje iz budeta ne bude dostatno ustrajati na ovoj komponenti (PDV-u na
cijenu usluga u vodnom sektoru) jer ona nedvojbeno jest sastavni dio ekonomske cijene vode.
U federalnim i lokalnim programima razvoja treba teiti da se to vie infrastrukture izgradi
domaim javnim sredstvima (najpovoljnija sredstva) uz podrku donacija fondova EU i drugih
donatora, a to manje kreditima (skuplja sredstva) ili sredstvima privatnih partnera (kroz BOT,
DBOT i sline modele) jer u osnovi nose najskuplje financiranje.
4.3.3.9.Javno-privatno partnerstvo u oblasti upravljanja vodama strateki
izazovi i mogua rjeenja
U postupku ukljuivanja privatnog sektora mogue je dopustiti privatizaciju tzv. pogonske funkcije
u komunalnom vodnom sektoru kad je ispunjena pretpostavka ekonominosti, to znai da se sami
vodni resursi ne mogu prodavati i da oni nisu predmet privatizacije. Mogue je dopustiti ulaganja
privatnoga operatera pogona u razvitak vodne infrastrukture samo kad je ispunjena pretpostavka
konzumiranosti i svrhovitosti. Pod privatizacijom pogonske funkcije podrazumijeva se prvenstveno:
En affermage koncesijski model: koncesioniranje funkcije operatera sustavabez prava

ulaganja, ako je ispunjena pretpostavka ekonominosti.Pretpostavka ekonominosti se
moe smatrati ispunjenom ako je privatno upravljanje (uz jednake standarde isporuke)
korisnicima isplativije od javnoga.
En affermage model bi mogao prerasti u en concession model, tj. koncesioniranje
funkcije operatera s pravom ulaganja, ako su ispunjene pretpostavke konzumiranosti i
svrhovitosti. Pretpostavka konzumiranosti smatrat e se ispunjenom kad kombinirani model
financiranja razvitka bude iscrpljen. On moe biti iscrpljen (i) kad je infrastruktura dostatno
razvijena ili (ii) kad se vie (niti poveanjem javnih davanja) razvoj ne moe ostvariti u
planskom razdoblju.
U prvom sluaju operaterova ulaganja su svedena na trokove odravanja. U drugom sluaju

operater bi imao pravo sudjelovati u razvojnim ulaganjima. Pretpostavka svrhovitosti se moe
ograniiti na izgradnju postrojenja za tretman pitkih i otpadnih voda, odnosno investicija koje u
pravilu najvie privlae privatni kapital.
Kao dodatne zahtjeve nuno je postaviti:
Privatni koncesijski partner mora biti doveden u jednak poloaj s domaim davateljima usluga, a
ne mu pogodovati posebnim klauzulama, (ovo se posebno odnosi na valutne klauzule, klizne skale
i inflacijske indekse);
Svako ulaganje privatnoga partnera mora biti podlono suglasnosti javnoga partnera.
Preinvestiranje, ili fiktivno investiranje, vodi do porastacijena usluga i dunike ovisnosti;
Saniranja i reinvestiranja privatnoga partnera moraju se odvijati prema strogo ugovorenom planu.
Ona moraju ravnomjerno optereivati koncesijsko razdoblje umjesto da se pomjeraju na kraj tog
razdoblja, kad je koncesionaru isplativije raskinuti ugovore nego ih potivati;
Preferirati modele u kojima je javna funkcija jasno odijeljena od privatne, umjesto naglaavanja
"javno-privatnoga partnerstva. Ispreplitanje javnog i privatnog u operativnoj funkciji u osnovi
tei podjeli odgovornosti, tamo gdje odgovornost mora biti iskljuivo na privatnom partneru,
(obino kroz uvlaenje javnoga partnera u razne modele upravljanja pogonom, gdje koncesionar
mora imati posebne obveze i odgovornosti);
236
Maj 2009.

Takoe treba naglasiti da je za oekivati kao to se ve i dogaa da se javno privatno partnerstvo

realizira u urbanim, ali ne i u ruralnim sredinama. Primjeri takvog partnerstva se ve mogu nai u
zemljama jugoistone Evrope ali iskustvo je veoma raznoliko. Prema rijeima Camdessus grupe:
Uvoenje privatnog operatera u jednu zemlju koja nema iskustva u ovoj problematici je dugaak i
teak proces. U poreenju sa ostalim tipovima infrastrukture, sektor voda je najmanje atraktivan za
privatne investitore, i investirani iznosi su najmanji. Samo 3% populacije siromanih ili zemalja u
razvoju opsluuju operatori koji su u potpunosti ili djelom privatni.
4.3.3.10.
Ekonomska cijena vode
Naelo ekonomske cijene vode jedan je od postulata Okvirne direktive o vodama (ODV). Pod
terminom "cijena vode u smislu ove Strategije treba razumjeti svaki novani izdatak koji
optereuje prostorni metar (ili drugu jedinicu) vode koja se isporuuje krajnjim korisnicima, a koji
je u izravnoj ili neizravnoj vezi sa zatitom njene kvalitete i kvantitete, te sa izgradnjom i
upravljanjem vodnom infrastrukturom koja omoguuje njeno koritenje i/ili isputanje sukladno
ekoloki prihvatljivom standardu.
Strateko opredjeljenje je da cijena vode mora sadravati sastavne elemente u visinama koje
osiguravaju dostupnost i zatitu vodnog resursa, te odrivi razvitak vodne infrastrukture. Sastavni
elementi, ili komponente ekonomske cijene vode, date su narednoj tabeli:
Sastavni
element
Prihod
Karakter
Cijena komunalne
usluge
vodoopskrbe
Cijena komunalne
usluge odvodnje
Isporuitelja
usluge
Cijena
Isporuitelja
usluge
Cijena
Cijena komunalne
usluge
preiavanja
Naknada za razvoj
sistema
Naknada za zatitu
voda
Isporuitelja
usluge
Cijena
Agencija za vode i
Kantoni
Agencija za vodu i
Kantoni
Fond za zatitu
okolia
Agencija za vodu i
Kantoni
Fond za zatitu
okolia
Buet
Javno davanje
Naknada za
koritenje voda
Porez na dodanu
vrijednost
Javno davanje
Javno davanje
Javno davanje
Namjena
Upravljanje i pogon
vodnom
infrastrukturom
Upravljanje i pogon
vodnom
infrastrukturom
Upravljanje i pogon
vodnom
infrastrukturom
Razvoj i proirenje
vodne infrastrukture
Zatita kvalitete
vodnog resursa i
razvoj vodne
infrastrukture
Osiguranje koliine
vodnog resursa i
razvitak vodne
infrastrukture
Razne
Nivo ubiranja
Nivo potronje
Usluno podruje
Usluno podruje
Usluno podruje
Usluno podruje
Usluno podruje
Usluno podruje
Usluno podruje
Kanton
Kanton
Usluno podruje
Kanton
Usluno podruje
Federacija BiH
razne
Tabela 4.3.3.1: Struktura ekonomske cijene vode.
Postoje miljenja da su se potroai navikli na postojanje supsidija za vodu 207. Prema jednoj studiji,
uraenoj u EU 208, ukoliko bi cijena zaista bila utvrena na nivou koji omoguava povrat punih
trokova, dakle ukoliko bi bila uvedena stvarna ekonomska cijena vode, procenat porodinog
207
Avis, C., Tydeman, C. and Royo Gelabert, E. (2000). What Role for Water Pricing? Ten Actions forInternalising
Sustainability, WWF, Brussels
208
Seppala, O.T. and Katko, T.S. (2003). Appropriate pricing and cost recovery in water services. Journal of Water
Supply: Research and Technology AQUA, 52, 225236
237
Maj 2009.

dohotka koji se troi na usluge u sektoru voda bi se poveao sa postojeih 0,3 - 1,2% na 1- 3 %, to
dovoljno govori o trenutnoj podcijenjenosti ovog oskudnog resursa.
Posebno treba naglasiti potrebu provedbe ekonomskih analiza koritenja vode u skladu sa
odredbama datim u aneksu Okvirne direktive o vodama gdje se kao norma iznosi i sljedei stav:
Zemlje lanice uzet e u obzir naelo povrata trokova od vodnih usluga, ukljuujui i trokove
zatite okolia i resursa, sukladno ekonomskoj analizi (provedenoj prema Dodatku III Direktive), i
posebno sukladnosti s naelom"zagaiva plaa". Po ovome zadaci za zemlje lanice do 2010
godine su:
da politika cijena vode predstavlja odgovarajui poticaj korisnicima da koriste vodne resurse
uinkovito, i da time doprinesu ostvarenju ciljeva ODV-a;
odgovarajui doprinos raznih korisnika, (podijeljenih najmanje na industriju, domainstva i
poljoprivredu), povratu trokova od vodnih usluga, na temelju provedene ekonomske analize
(sukladno Dodatku III ODV-a), i uzimajui u obzir naelo"zagaiva plaa";
Zemlje lanice mogu pri tome voditi rauna o drutvenim, ekolokim i ekonomskim uincima
povrata trokova, kao i zemljopisnim i klimatskim uvjetima u dotinoj regiji;
Cijena vode ne bi smjela sadravati neracionalnosti u komunalnim djelatnostima: organizacione,
(rascjepkan i neuinkovit komunalni vodni sektor), i tehnike naravi, (velike gubitke pitke vode u
sustavu), te sastavnice koje nisu u funkciji upravljanja vodama.
4.3.3.11.
Financiranje putem vodnih naknada i prihoda po osnovu zakupa javnog

vodnog dobra
U Federaciji BH, izvan osnovne cijene vode, prikupljaju se razliite vodne naknade koje imaju
karakter javnog prihoda ili ostalih javnih prihoda, te se ubire prihod po osnovu zakupa javnog
vodnog dobra . Na osnovu Odluke o visini posebnih vodnih naknada, posebne vodne naknade se
ubiru za:
koritenje povrinskih i podzemnih voda,

koritenje vode za proizvodnju elektrine energije,
zatitu voda,
vaenje materijala iz vodotoka,
zatitu od tetnog djelovanja voda.
Prihodi po osnovu zakupa javnog vodnog dobra, na povrinskim vodama II kategorije, prema ZoVa Federacije BiH, pripadaju u cjelosti budetu kantona.
4.3.3.11.1.
Posebne vodne naknade za koritenje povrinskih i podzemnih voda

4.3.3.11.1.1.
Naknada za koritenje voda:
Za javno snabdijevanje odreena je posebna vodna naknada u visini od 0,01 KM po m zahvaene

vode. Strateko opredjeljenje u ovom segmentu ipak bi moralo biti takvo da se ovaj iznos povea.
Sigurno je da preduzea koja se bave vodosnabdijevanjem nisu u dovoljnoj mjeri motivirana da
racionalnije koriste resurs koji im je povjeren. Prema ranijem zakonu preduzea su plaala vodnu
naknadu za koritenje vode u iznosu od 0,05 KM po m3 isporuene vode. Prema novom Zakonu o
vodama (ZoV) Federacije BiH ta obaveza je smanjena na 0,01 KM po m3 zahvaene vode.
Evidentno je da je krajnji rezultat negativan, iz prostog razloga to, imajui velike gubitke voda,
preduzea su sada dovedena u povoljniju financijsku situaciju jer su im ukupni izdaci po ovom
238
Maj 2009.

osnovu sada smanjeni. Osnovica za obraun poveana im je 3 puta ali im je naknada smanjena 5
puta. Potrebno je da se ovakva situacija promijeni, (da se iznos naknade na zahvaenu vodu
povea), jer djeluje potpuno nemotivirajue u pogledu racionalnijeg koritenja vode. Imajui u vidu
znaaj koji ova preduzea imaju, i za sada monopolsko pravo da koriste oskudni resurs, kao i
koliine vode koje koriste, jasno je da ovakvo rjeenje nije u skladu sa osnovnim zahtjevom
iznesenim u ZoV-a Federacije BiH, koji istie da upravljanje vodnim resursima mora biti
organizirano na principima odrivog upravljanja i ouvanja oskudnih vodnih resursa 209.
4.3.3.11.1.2. Naknada za zahvatanje vode i mineralne vode koja
se koristi za flairanje:
Za zahvatanje vode i mineralne vode koja se koristi za flairanje odreena je posebna vodna
naknada u visini od 2 KM po m. Do sada je ova naknada iznosila 0,05 KM po m, ali zbog
komercijalne vrijednosti vode kao robe ova naknada je poveana. Ova se naknada treba znaajno
poveati, imajui u vidu injenicu da voda u maloprodaji ima cijenu od oko 1 do 1,5 KM za 1 litar,
to predstavalja praktino oko 50% cijene nafte.
4.3.3.11.2.
Financiranje melioracijske odvodnje i melioracijskog navodnjavanja:
U Bosni i Hercegovini nema razvijenih sistema za navodnjavanje, a samo oko 0,65%

poljoprivrednog zemljita se navodnjava Postojei sistemi za navodnjavanje su oteeni zbog rata i
nebrige. Veina ravnica u sjevernom dijelu zemlje koje se koriste kao obradivo zemljite sadri
visoki procenat vlage i treba da se odvodnjava.
U odluci o visini posebnih vodnih naknada za zahvatanje vode za navodnjavanje odreena je
naknada u visini od 0,01 KM u odnosu na raniji iznos od 0,05 KM/ m. Zbog tekoa u
poljoprivrednoj proizvodnji ova naknada bi bila ukinuta odnosno ostala bi na nuli do daljnjeg. U
narednom periodu treba svakako sagledati mogunosti da se ova naknada ponovno pone
naplaivati. Ovo stoga to se voda u poljoprivredi koristi neefikasno i ne postoji nikakva motivacija
da se efikasnost njenog koritenja povea. U svijetu se utvrivanju naknade za vodu, za koritenje u
poljoprivredi, poklanja izuzetna panja tako da postoje vrlo razraeni i raznoliki modeli, od kojih su
neki navedeni u nastavku:
Modeli utvrivanja vodne naknade(cijene) za melioracijsko navodnjavanje i melioracijsku
odvodnju: U stratekom promiljanju vrednovanja vode u sektoru poljoprivredne proizvodnje
potrebno je obratiti panju na sljedee injenice. Ekonomski instrumenti koji se koriste u sektoru
poljoprivrede u cilju stratekog upravljanja potranjom za vodom ocjenjuju se prema dva osnovna
kriterija: struktura i nain utvivanja cijena, i nivo cijena vode za navodnjavanje. Cjenovni sistem
zasnovan na koliini potroene vode ili koliinski nain utvrivanja cijena (engl. volumetric
pricing), koji bi teorijski trebalo da bude poticaj da se voda koristi racionalni i tedljivo, postii e
oekivane rezultate samo pri onom nivou cijena pri kojem je korisnik vode cjenovno osjetljiv. Ovaj
nivo cijena zavisi o brojnim faktorima: trokovima usluge navodnjavanja, primijenjenoj tehnici
navodnjavanja i dodanoj vrijednost u proizvodnji poljoprivrednih proizvoda.
209
Poreenja radi recimo da naknada za koritenje voda obraunata na isporuenu i naplaenu koliinu vode u
Hrvatskoj iznosi 0,80 kuna/m3 to iznosi 0,20 KM (prema srednjem kursu od 4,1 kune za 1 KM, na dan 06.06.2008.
godine). Naknada za zatitu voda iznosi 0,90 kuna /m3 to iznosi 0,22 KM.
239
Maj 2009.

Ekstremni sluaj u kojem je struktura manje vana, predstavlja situacija u kojoj je voda besplatna
(Egipat i Albanija) to predstavlja u potpunosti odsustvo poticaja za tednju vode. Drugi ekstremni
sluaj predstavlja sistem u Izraelu, koji predstavlja snaan poticaj za tednju vode zbog cjenovne
strukture u vidu rastuih blok cijena. Izmeu ove dvije krajnje situacije, mogue je primijeniti
razliite modele utvrivanja cijena vode za navodnjavanje (navedenih prema rastuem nivou
efektivnosti):
utvrivanje cijena na bazi povrine koja se navodnjava;

utvrivanje cijena na bazi povrine koja se navodnjava u zavisnosti od kulture koja se uzgaja,
naina navodnjavanja ili nekog drugog kriterija;
sistem jedinstvenih cijena ili dvodjelnih tarifa zasnovanih na koliini potroene vode; i
sistem rastuih blok cijena.
Osnovne karakteristike i iskustva u primjeni navedenih sistema utvrivanja cijena koja treba uzeti u
obzir kod stratekog opredjeljenja u ovom segmentu sektora voda u Federaciji BiH, su sljedea:
Utvrivanje cijena na bazi povrine koja se navodnjava model jedinstvene cijene po hektaru,
uglavnom se primjenjuje za gravitacione sisteme navodnjavanja (panija, Italija, Grka, itd) i u
velikoj mjeri moe da utie na odluku da li da se uopte koristi sistem navodnjavanja, ali ne i na
koliinu vode koja se primjenjuje po hektaru. Ali kombiniran sa veoma niskom cijenom i
dotacijama za navodnjavanje usjeve, ovaj nain utvrivanja cijena je u prilinoj mjeri podstakao
poveanje navodnjavanih povrina i porast potranje za vodom za navodnjavanje u ovim zemljama.
Ovaj model najee se sree kada se ele postii odreena poboljanja i ubijediti farmere da
zaponu sa primjenom irigacionih mjera.
Utvrivanje cijena na bazi povrine koja se navodnjava u zavisnosti od kulture koja se uzgaja ili
nekog drugog kriterija, ne podstie tednju vode kada su vrsta usjeva ili tehnika navodnjavanja ve
izabrani, ali ima vei uticaj na sam izbor usjeva koji e se navodnjavati ili koju tehniku
navodnjavanja primijeniti. Moe se primijeniti sa ciljem da se obeshrabri navodnjavanje odreenih
kultura, npr. primjenom viih cijena za kulture koje troe vee koliine vode.
Model utvrivanja cijena zasnovan na koliini potroene vode je ustvari jedini koji podstie tednju
vode. Sistem rastuih blok cijena, u kojem cijena vode raste sa potroenom koliinom, moe zaista
imati snaan uticaj na smanjenje potroene vode u zavisnosti od progresivnosti cijena i njihovog
apsolutnog nivoa, ali se rijetko praktino primjenjuju u oblasti navodnjavanja (Izrael i Jordan).
Meutim, treba istai da je apsolutni nivo cijena taj koji u najvei mjeri determinira uinkovitost
primijenjenog cjenovnog modela. Jednostavniji volumetrijski model sa jedinstvenom ili dvodjelnom
tarifom, ukoliko ima vii apsolutni nivo prosjene cijene, moe da bude uinkovitiji od sistema
rastuih blok cijena.
Evropska Okvirna direktiva za vode, zahtijeva da se i u ovom segmentu kod utvrivanja strukture i
nivoa cijena u obzir moraju uzeti faktori oskudnosti prirodnih resursa i okolinski aspekti. Odgovor
na ovaj zahtjev sastojao se u uvoenju novih institucija (kao to je specijalizovana Agencija za
vode, u Maroku) ili tehnikih i ekonomskih instrumenata (zasnovanih na principu zagaiva plaa
ili korisnik plaa). Na taj nain u nekim zemljama (Francuska, panija, Italija) uveden je porez ili
taksa na vodu za navodnjavanje (engl.water tax for irrigation water), ali je nivo takse ostao
relativno nizak.
Potencijalni izvori financiranja za projekte melioracijskog navodnjavanja i melioracijske odvodnje
240
Maj 2009.

Potrebana sredstva za financiranje projekata navodnjavanja potencijalno se mogu prikupiti iz vie

izvora kako slijedi:
Sredstva iz budeta (federacija, kanton, optina ili grad);

Predpristupni fondovi EU;
Komercijalni krediti s jamstvom drave;
Lokalna uprava (npr. izdavanje obveznica);
Korisnici sistema.
Naknada za zahvatanje vode za industrijske procese, ukljuujui i termoelektrane: Visina naknade

za zahvatanje vode za industrijske procese, ukljuujui i termoelektrane odreena je u iznosu od
0,03 KM po m. Termoelektrane e ubudue ovu naknadu plaati po m zahvaene vode, a ne po
kwh proizvedene elektrine energije to je sada u praksi. Smatra se da je primjerenije da se ova
naknada plaa preko potroenih koliina vode koju termoelektrana moe i reciklirati u procesu
proizvodnje 210.
4.3.3.11.3.
Posebne vodne naknade za koritenje vode za proizvodnju elektrine

energije
Visina posebne vodne naknade za koritenje vode za proizvodnju elektrine energije odreena je u
visini od 0,001 KM po kwh proizvedene elektrine energije. Do sada je visina ove nakande bila
odreena u prcentualnom iznosu (2%) na osnovicu proizvodne cijene 1 kwh elektrine energije na
pragu hidroelektrane. Svake godine JP Elekroprivrde BiH i JP Elektroprivreda Herceg Bosne bile su
dune dostavljati proizvodne cijene 1 kwh na bazi kojih se plaala vodna naknada. Da bi se
pojednostavio sistema plaanja ove naknade ista je utvrena u fiksnom iznosu po proizvedenom
kwh. Preraunavanjem dosadanjih plaanja odreena je visina naknade sa poveanjem do 50%.
Visina ove naknade u budue trebala bi da bude i vea. Voda je osnovni ulazni faktor proizvodnje
elektrine energije i zbog toga je visina ove naknade poveana 211.
4.3.3.11.4.
Vodne naknade za zatitu voda
Jedan dio potreba u segmentu zatite vode financira se iz dijela sredstava prikupljeninh po osnovu
opte i posebnih vodnih naknada, i to onog rasporeenog :
Kantonima (kolektori za prijem i transport otpadnih voda, postrojenja za preiavanje otpadnih

voda, ispusti u prijemnik i drugi pripadajui objekti i oprema); i
Federalnom fondu za zatitu okoline (za sufinansiranje infrastrukture za zatitu voda od znaaja
za Federaciju).
Drugi dio potreba u segmentu zatite voda financira se iz sredstava prikupljenih u vidu posebnih
vodnih naknada. Osnov za prikupljanje posebnih vodnih naknade sadran je u principima
"zagaiva plaa" i "korisnik plaa" koji podrazumijevaju da zagaiva voda treba da plati trokove
preiavanja isputenih zagaenih voda, odnosno korisnik voda treba da plati koritenje voda kao
opeg dobra.
210
Inicijativa za promjenu osnovica za plaanje naknade za koritenje voda u termoelektranama potekla je od

elektroprivrednih preduzea.
211
Radi usporedbe visina ove naknade u Republici Hrvatskoj iznosi 7,5% na proizvodnu cijenu 1 KWh. U vajcarskoj
ovu naknadu ubiru kantoni i ona je postavljena na nivou od 52 Eura po KW ukupne instalirane snage hidroelektrane bez
obzira na njenu strukturu trokova ili mogunosti realizacije ukupnog prihoda.
241
Maj 2009.

Interesantna su iskustva nekih evropskih zemalja u pogledu iznosa posebne vodne naknade za
zatitu voda kod svih zagaivaa voda industrije, graana i svih drugih zagaivaa voda. Naknade
za efluent, kao jedan od oblika ekonomskih instrumenta primijenjenih u zatiti okolia, mogu
postaviti i na bazi sadraja (vrste i koncentracije) polutanata. U Francuskoj se na primjer naknada
na efluent zaraunava na osam tipova polutanta koji se smatraju najopasnijim i najteim za
tretiranje (teki metali, fosfor, rastvorljive soli, itd.). Visina naknade se izraunava kao funkcija
proizvedenog zagaenja tokom perioda maksimalne aktivnosti u toku jednog normalnog dana. U
drugim sluajevima, formula za izraunavanje visine naknade moe odraavati trokove tretiranja
odreenog efluenta, ili okolinsku osjetljivost vode u koju se isputa polutant.
Visina posebne vodne naknade za zatitu voda za uvoznike i proizvoae vjetakih ubriva
utvrena je u visini od 0,005 KM po 1 kg. Visina naknade zadrana je na sadanjem nivou, to nije
opravdano sa negativnim eksternim efektima. Drugim rijeima, trokovi uzrokovani koritenjem
vjetakih ubriva su mnogo vei od navedenog iznosa - 5 KM po jednoj toni ubriva.
4.3.3.11.5.
Naknada za vaenje materijala iz vodotoka
Visina naknade za vaenje materijala iz vodotoka utvrena je u visini od 1,50 KM po m.

Vrijednost i ove naknade je podcijenjena i treba je poveati.
4.3.3.11.6.
Financiranje zatite od tetnog djelovanja voda zatita od poplava
U oblasti financiranja zatite od tetnog djelovanja voda,postoje tri mogua modela financiranja:
iz budeta prema naelu "ope solidarnosti, (i),

iz namjenskih naknada prema ciljanim kategorijama obveznika prema naelima "korisnik plaa
i zajednike solidarnosti, (ii) i
mjeoviti, koji ukljuuje i jedno i drugo, s tim da je jedno financiranje osnovno, a drugo dopunsko
ili mogu biti ravnopravni (iii).
Ad (i). Budetski model financiranja, kroz opu solidarnost svih poreznih obveznika, nije uvijek
najpouzdaniji model. Njegov je temeljni problem kako pomiriti dvije razliite percepcije budetskih
planera koji za investicijske pothvate u pravilu iznalaze sredstva, dok potrebe za odravanjem,
tretiraju kao stavke na kojima treba postizati budetske utede. Kada usklaenost ove dvije
percepcije nije izvjesna u pravilu se pribjegava drugom, sigurnijem modelu.
Ad (ii). Moderna fiskalna praksa nudi model financiranja kroz strogo namjenske prihode koji terete
ciljane kategorije obveznika. U osnovi ovoga modela dva su naela: korisnik plaa i zajednika
solidarnost. Definiranje korisnika sistema zatite od tetnog djelovanja voda nije uvijek
jednoznano. (Da i druga drutva imaju u tome dvojbe govore nie izneseni primjeri Austrije i
Britanije). Meutim, iroko je prihvaen pristup da je primarno zatieno dobro - imovina, a njen
vlasnik se prepoznaje korisnikom i time obveznikom naknade. No redukcija ove definicije na
vlasnike imovine samo u poplavnom podruju znaio bi iskljuivala namet na izravne rtve
poplave. Stoga se naelo korisnik plaa korigira naelom solidarnosti svih korisnika imovine,
(zajednika solidarnost), bilo na dravnom podruju, (iri koncept solidarnosti), bilo na vodnom
podruju, (ui koncept solidarnosti) 212.
212
U nekim zemljama sustav financiranja jest autonoman, ali se metodologijom obrauna i naplate vezuje uz druga
postojea javna davanja. Primjer je Republika Austrija u kojoj se prema saveznom Zakonu o zatiti od katastrofa,
sredstva za zatitu od tetnog djelovanja voda generiraju postotkom na porez na dobit i porez na dohodak.
242
Maj 2009.

Ad (iii). Mjeoviti model financiranja moe se realizirati kombiniranjem budetskog financiranja

gradnje i odravanja vodnih tokova od znaaja za Federaciju BiH, uz financiranje odravanja
lokalnih vodotoka iz vodne naknade. Primjena ovoga modela raspravlja se i u nekim najrazvijenijim
zemljama EU-e 213.
U taki VI Odluke o visini posebnih vodnih naknada u Federaciji BiH, odreena je visina
posebne vodne naknade za zatitu od poplava na podrujima na kojima su izgraeni zatitni
vodoprivredni objekti, zavisno od nekretnina koje su zatiene:
U podtaki 1. odreena je visina posebne vodne naknade za zatitu od poplava za vlasnike

poljoprivrednog, umskog ili graevinskog zemljita, u visini od 5,00 KM po 1 ha, i
U podatki 2. odreena je visina posebne vodne naknade za zatitu od poplava za vlasnike
stambenih, poslovnih i drugih objekata u visini od 0,10 KM po1 m.
Posebna vodna naknada za zatitu od poplava do sada nije bila uvedena u praksi zbog toga to nisu
obezbijeeni uslovi i neophodni podaci za njeno uvoenje i plaanje. U narednom, planskom
periodu Strategije upravljanja vodama, potrebno je poeti sa prikupljanjem ovih naknada u praksi.
4.3.4. Institucionalni okvir
Za djelovanje u institucionalnom okviru, po pitanjima organizacije i administracije sektora voda
definiran je slijedei strateki cilj:
Strateki cilj 5:
Efikasna institucionalna organizacija i administracija sposobna za provedbu procesa

pridruivanja i primjenu zahtjeva EU-e u sektoru voda.
4.3.4.1.Strateki cilj 5: Efikasna institucionalna organizacija i administracija

sposobna za provedbu procesa pridruivanja i primjenu zahtjeva EU-e
u sektoru voda
Postoje dvije glavne odrednice daljeg razvoja institucija u oblasti upravljanja vodama u Federaciji
BiH:
Zakon o vodama Federacije BiH 214, gdje je lanom 21 navedeno: Upravljanje vodama je u
nadlenosti Bosne i Hercegovine, Federacije, kantona, grada i opine. lanom 22 su saeti ciljevi
upravljanja vodama: postizanje dobrog stanja, odnosno dobrog ekolokog potencijala povrinskih
i podzemnih voda, odnosno vodnih i za vodu vezanih ekosistema, umanjenje teta prouzrokovanih
raznim tetnim djelovanjem voda, osiguranje potrebnih koliina vode odgovarajueg kvaliteta za
razne namjene i podsticanjeodrivog koritenja voda, uzimajui u obzir dugoronu zatitu
raspoloivih izvorita i njihovog kvaliteta. Zakonom su odreene teritorijalne osnove upravljanja
vodama, odnosno, (lan 23, stav 1): Osnovna teritorijalna jedinica za upravljanje vodama je
vodno podruje, a u svrhu upravljanja vodama su utvrena vodna podruja: Vodno podruje rijeke
213
Primjer je Velika Britanija u kojoj se programi poplavne obrane (i obrane od plima) financiraju iz dravne riznice,
ali se razmilja o uvoenju dopunskih vodnih naknada i to: (1) na imovinu iskljuivo u poplavnim podrujima (Flood
Plain Levy kao dio nameta koji se generiki oznaavaju kao Charges on beneficiaries), to je ocjenjeno kao rjeenje
koje e prouzroiti mnoga neprijateljstva jer "tereti rtve poplave koji pored suoavanja s tegobama poplava imaju
potekoe s osiguravateljima i openito padom vrijednosti tih nekretnina i (2) na investicije tj. na gradnju (Charges on
Development) i to kako u poplavnom podruju, tako i izvan njega jer "svaki razvoj stvara probleme s plavljenjem.
(DEFRA, Flood and Coastal Defence Funding Review, Report on the Outcome of Consultation; October 2002)
214
243
Maj 2009.

Save i Vodno podruje Jadranskog mora. Radi provoenja zadataka upravljanja vodama (lan
152) osnovane su agencije za pripadajua vodna podruja.
Proces orijentacije i pribliavanja nae zemlje lanstvu u Evropskoj uniji (EU). Ovaj proces je
znaajno osnaen potpisivanjem Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju (SSP) (13.6.2008) sa
EU. Radi se o treoj generaciji evropskih sporazuma ponuenim zemljama Zapadnog Balkana u
sklopu Procesa stabilizacije i pridruivanja. Sporazum je potpisan na neodreeno vrijeme sa
ciljem doprinosa ekonomskoj i politikoj stabilnosti Bosne i Hercegovine (BiH) ime se potvruje
status potencijalne kandidatkinje. Ovim BiH stupa u prvi ugovorni odnos sa EU-om sa zadatkom
da provodi odredbe sporazuma i da nastavi sa daljim aktivnostima i ispunjavanja kriterija za
punopravno lanstvo. Nakon potpisivanja SSP za BiH je slijedei korak sticanje statusa zemlje
kandidatkinje za lanstvo u EU-i. Do tada je na BiH da pripremi plan provedbe SSP, koji e
zajedno sa prioritetima iz Evropskog partnerstva u okviru Strategije integriranja BiH u EU initi
program integriranja BiH u EU. Jasno je da e naredni i planski period Strategije od 12 godina biti
ispunjen neophodnim reformskim procesima, to podrazumijeva i sektor voda sa okoliem, kako
bi se BiH prilagodila u cilju zadovoljenja uslova lanstva u EU.
Sporazumom se predvia pridruivanje BiH EU-i u prijelaznom periodu od najvie 6 godina
(2014 godina) 215, to govori da e se lanstvo BiH u EU ostvariti u planskom periodu Strategije.
U dijelu Sporazuma o okoliu 216, gdje se i pominje oblast upravljanja vodama, navodi se da e se
razvijati i jaati saradnja u oblasti zatite okolia sa osnovnim zadatkom zaustavljanja daljnje
degradacije i poboljanja postojeeg stanja. Nadalje, Sporazumom se predvia izrada strategija za
znaajno smanjenje zagaenja zraka i voda na lokalnom, regionalnom i prekograninom nivou te
uspostavljanje sistema efikasne, iste, odrive i obnovljive proizvodnje i potronje energije, kao i
izradu strategija za obavljanje procjene uticaja na okoli.
Obe navedene glavne odrednice su u skladu sa politikom upravljanja vodama kakva je odreena
zemljama EU-e i evropskim zemljama koje su, slino naoj, u procesu pribliavanja samom
lanstvu ili prihvatanja takvog naina upravljanja vodama shodno svom geografskom poloaju.
Uputama datim u Vodiu za procese pribliavanja i zadovoljenju uslova okolinog zakonodavstva u
EU-i 217 (zamiljen kao uputa za zemlje centralne i istone Evrope koje su u to vrijeme, 1997, bile
na putu punopravnom lanstvu, ali jo upotrebljiv za nau zemlju) se navodi neophodnost
uspostavljanja najmanje jedne nacionalne-dravne institucije za odnose sa EU u cilju primjene
evropskog okolinog zakonodavstva. Pitanje neophodnosti formiranja dravne agencije za zatitu
ivotne sredine je naglaeno u stavci 4.3.2. Pravni okvir djelovanja, odnosno stavci 4.3.2.2.3. Do
formiranja takve dravne agencije te zadatke dijelom obavlja Direkcija za evropske integracije
Bosne i Hercegovine (Direkcija) kao stalno tijelo Vijea ministara. Direkcija je osnovana Zakonom
o vijeu ministara 218 sa zadatkom da koordinira proces integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku
uniju. Direkcija je nadlena za: (i) koordinaciju poslova na usklaivanju pravnog sistema BiH sa
standardima za pristupanje BiH; (ii) provjeru usklaenosti svih nacrta zakona i propisa koje Vijeu
ministara dostavljaju ministarstva i upravne organizacije sa direktivama iz Bijele knjige, (iii)
usklaivanje aktivnosti organa i institucija u BiH koje se odnose na odgovarajue aktivnosti
potrebne za evropske integracije; (iv) koordinaciju nad provoenjem odluka koje donose nadleni
organi i institucije BiH u odnsou na sve aktivnosti potrebne za evropske integracije; (v) djelovanje
215
lan 8 Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju.

lan 108 Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju.
217
Guide to the Approximation of EU Environmental Legislation, European Commission, 1997.
218
Sl. glasnik BiH br.38/2002 od 18.12.2002 godine
216
244
Maj 2009.

kao glavni operativni partner institucija Evropske komisije u procesu stabilizacije i pridruivanja;
(vi) koordinaciju pomoi Evropske unije. Ostali zadaci Direkcije su: sudjelovanje kao tehniko i
operativno tijelo u kontaktima sa Evropskom komisijom i sudjelovanje u aktivnostima ili izradi
nacrta zakona, propisa i smjernica koje se odnose na proces ukljuivanja u evropske integracije.
Zahtjevi EU-e, po pitanju institucionalne organiziranosti, su uopeno definirani ODV-a, gdje je
lanom 3. reeno: Drave lanice e obezbjediti odgovarajue administrativne nadlenosti,
ukljuujui odreivanje odgovarajueg nadlenog organa, za primjenu pravila Direktive unutar
svakog podruja rijenog sliva. Za oblast kvaliteta voda treba znati da legislativa EU-e, po pitanju
okolia, ima samo nekoliko zahtjeva vezanih za institucionalnu organizaciju 219. Legislativom se
uspostavljaju standardi koji se imaju zadovoljiti, procedure koje se moraju potovati i sl. Generalno,
na zemljama je lanicama da uspostave nove, ili reorganizuju postojee institucije koje e
ispunjavati navedene uslove, tako da te institucije nemaju strogo zadatak da slijede zahtjeve EU-e
ve i da rade u skladu sa posebnostima svake od zemalja lanica. Nekoliko direktnih zahtjeva
legislative EU po ovom pitanju, vie u formi indirektnih preporuka, su slijedee:
Karakteristike odgovornih institucija: Okolino zakonodavstvo EU-e nema posebnih zahtjeva o

nivoima uspostave odgovornih institucija, na nacionalnom ili lokalnom nivou. Naravno da je neke
djelatnosti najbolje provoditi na nacionalnom a neke je potrebno realizirati na lokalnom nivou,
meutim po tom pitanju nema direktnih zahtjeva. Zadaci odgovornih institucija podrazumijevaju
provoenje: planiranja, monitoringa, izvjetavanja, izdavanje dozvola, propisivanje parametara
kvaliteta, inspekcije, informiranje javnosti i djelovanje u incidentnim situacijama.
Institucionalni aspekti izdavanja dozvola i inspekcijskog nadzora: Zadatak odgovornih institucija,
prije postupaka izdavanja dozvola, je izrada planova i programa upravljanja kvalitetom, u ovom
sluaju medijem voda, shodno zahtjevima direktiva: ODV, o podzemnim vodama, procjeni uticaja
na okoli i sl. U odgovornim institucijama moraju imati strateko razumijevanje o procesima koji
utiu na okoli i o posebno osjetljivim dijelovima okolia. Zadatak odgovornih institucija je i
izdavanje dozvola. Nain izdavanja dozvola se zasniva na EU zakonodavstvu kojima su
uspostavljeni limiti emisija iz razliitih procesa. Na institucijama je da organizuju, samostalno ili
po osnovu spoljnih ugovora, odgovarajuu koliinu monitoringa. Preporuuje se institucionalno
razdavajanje funkcija izdavanja dozvola i inspekcijskog nadzora.
Podrka strunih institucija: uspostavljenim institucijama je neophodna podrka strunih i
naunih institucija sposobnih za provoenje posebnih zadataka (monitoring industrijskih
zagaivaa i sl.).
Postojanje strunog, iskusnog i obuenog osoblja: primjena zahtjeva okolinog zakonodavstva
podrazumijeva strunu osposobljenost institucija, to obuhvata oblasti: prava; hemije, ininjerske
tehnike struke; obrade podataka; razrade i primjene baza podataka; komunikacija; ekonomije;
komunikatologije i sl.
4.3.4.2.Operativni ciljevi i mjere za institucionalni okvir
Na osnovama definiranog stratekog cilja Strategije za institucionalni okvir odreeni su operativni

ciljevi koji predstavljaju konkretne i mjerljive promjene koje e se ostvariti implementacijom
odreenih mjera. Za institucionalni okvir operativni ciljevi su slijedei:
219
Environmental policy in the canidate countries and their preparations for accession. Institute for European
Environmental Policy, 2001. (Politika okolia u zemljama kanditatima za lanstvo u EU sa pristupnim pripremama)
245
Maj 2009.

Operativni cilj 6:
Operativni cilj 7:
Operativni cilj 8:
Operativni cilj 9:
Operativni cilj 10:

Uspostavljanje referentne(ih) i ovlatenih laboratorija za ispitivanje kvaliteta voda
Poboljanje sistema dojave i efikasnog reagiranja u sluajevima pojave akcidentnih i
iznenadnih zagaenja voda
4.3.4.2.1. Operativni cilj 6: Institucionalno jaanje sektora voda Federacije

BiH.
Mjere:
Kadrovsko ojaavanje Federalnog ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva

(FMPVi) kao i odgovarajuih kantonalnih ministarstava. Planirani proces pridruivanju BiH
EU-i, koji e se odvijati postupno u prijelaznom roku od 6 godina, podrazumijeva niz obimnih
zadataka za institucije sektora voda. Kadrovska popunjenost ovih institucija ni u sadanjem
vremenu nije u skladu sa planovima federalnog i kantonalnih ministarstava.
Poticanje razvoja i osposobljavanje institucija od strune podrke FMPVi, kao i kantonalnim

ministarstvima, u djelokrugu njihove odgovornosti. Obavljanje poslova u nadlenosti federalnog i
kantonalnih ministarstava u okviru odrivog upravljanja vodama podrazumijeva intenzivniju
saradnju sa prateim strunim institucijama. Prije svega ove institucije: AVP Sava i AVP
Jadransko more; Federalni hidrometeoroloki zavod; Federalni zavod za agropedologiju i
Federalni zavod za geologiju, je potrebno kadrovski popuniti i ojaati, u skladu sa usvojenim
planovima. Meusobno, saradnju je neophodno intenzivirati. Posebno se naglaava neophodnost
podrke razvoju Informacionog sistema voda (ISV), u skladu sa odreenim ciljevima uspostave
Informacionog sistema voda 220, posebno po pitanjima razmjene informacija sa vanjskim i
meunarodnim institucijama. Potrebno je podrati rad Fonda za okoli. Potrebno je definirati
nain dostavljanja i obrade podataka te uspostaviti stalnu saradnju Federalnog zavoda za statistiku
sa strunim institucijama sektora voda.
Institucionalno i kadrovsko ojaavanje javnih komunalnih preduzea u okviru vodosnabdijevanja

i sanitacije. Potrebno je stvoriti uslove i promovirati odgovarajuu kadrovsku zastupljenost te
podsticati snanu institucionalnu uvezanost javnih komunalnih preduzea sa nadlenim
kantonalnim ministarstvima i, posebno, sa strunim institucijama sektora voda.
Formiranje i osposobljavanje timova za voenje i implementaciju projekata sektora voda JPP

(Jedinice za programiranje i planiranje). Formiranje i institucionalno organizovanje ovih timova,
u strukturi institucija Bosne i Hercegovine, predvieno je WQM II projektom, 221sa ciljem da bi se
omoguilo planiranje i provoenje strategije investicija u sektoru voda. Ove jedinice, koje trebaju
da se institucionalno uveu sa entitetskih do nivoa Vijea ministara BiH, imaju zadatke
upravljanja aktivnostima na pripremi, prioritizaciji i implementaciji infrastrukturnih projekata
oblasti zatite okolia, na trokovno efikasnoj osnovi, sa fokusom na projekte prikupljanja,
transporta i tretmana otpadnih voda.
Razvoj centralne baze podataka o stanju kvaliteta povrinskih i podzemnih voda uz obavezu
izvjetavanja svih javnih organizacija kao i registriranih zagaivaa.
220
221
lan 98. Zakona o vodama Federacije BiH

Upravljanje kvalitetom voda u BiH WQM II. EU Cards projekat. Konzorcij Grontmij/Carl Bro/REC BiH, 2008 g.
246
Maj 2009.

Uspostavljanje saradnje meu razliitim upravljakim strukturama vezano za obaveze

izvjetavanja o stanju voda, i stanju upravljanja vodama u Federaciji BiH, po zahtjevima
meunarodnih komisija nadlenim institucijama na nivou BiH.
Formiranje i kadrovsko popunjavanje kantonalnih uprava za inspekcijske poslove. Federalna

uprava za inspekcijske poslove, inspektorat vodoprivrede 222, je formiran 1.1.2007 godine, stim da
popunjanost kadrovima jo uvijek nije dovrena. Potrebno je dovriti formiranje kantonalnih
uprava za inspekcijske poslove, odnosno formirati inspektorate za sektor voda uz obuku kadrova.
Formiranje savjetodavnih vijea za Vodna podruja rijeke Save i Jadranskog mora.

Uspostavljanje savjetodavnih vijea vodnih podruja je predvieno zakonom o vodama, lan 164,
radi razmatranja sistemskih pitanja upravljanja vodama, od znaaja za vodno podruje, za
razmatranje razliitih potreba i interesa te za predlaganje mjera u cilju razvoja i poboljanja
upravljanja vodama. Po Zakonu o vodama ova vijea osniva Vlada Federacije, a definiran je
sastav, uloga kao i budui zadaci vijea. Uloga vijea, u planiranom ostvarenju cilja
institucionalnog jaanja sektora voda je znaajna, jer predstavlja najbolju vezu saradnje
federalnog i kantonalnih ministarstava sa zainteresiranim stranama. Ovim vijeima se ostvaruje i
institucionalno uokviruje jedan od principa odrivog upravljanja vodama sudjelovanje javnosti u
procesima donoenja odluka a ujedno izbjegava vaninstitucionalno i paralelno razmatranje ciljeva
i odluka od interesa za sve zainetersirane strane-lica, pravna ili fizika. Ovim se u odreenom
dijelu ispunjavaju zahtjevi Konvencije iz Arhusa 223 o pristupu informacijama, koje se odnose na
zatitu okolia, kao i o pravu javnosti za sudjelovanje u donoenju odluka.
4.3.4.2.2. Operativni cilj 7: Osnaenje strunih kapaciteta
Mjere:
Poveanje multidisciplinarne zastupljenosti u institucijama sektora voda, u skladu sa zahtjevima

ODV-a. Analiza postojee kadrovske strukture ljudskih resursa u sektoru voda ukazuje na
neodgovarajuu zastupljenost odreenih strunjaka. Ovo se odnosi kako na federalno tako i na
kantonalna ministarstva. Naredni period, sa zadacima koje nosi proces postupnog pridruivanja,
tokom prijelaznog perioda od najvie 6 godina, stavlja pred ove institucije brojne zadatke.
Postojea kadrovska struktura institucija upravljanja vodama mora biti osnaena profilima vodnog
prava, ekonomije, ekologije i svih ostalih profila potrebnih za procese primjene naina upravljanja
vodama po ODV-a. Posebnu panju je potrebno usmjeriti na kadrovsko ojaavanje kantonalnih
ministarstava budui da je razvoj kadrova na lokalnom nivou osnova odrivog upravljanja
vodama.
Obavezno i kontinuirano struno usavravanje kadra u sektoru voda; manjak strunog kadra, koji
se u Federaciji BiH evidentira ve sada, je problem sa kojim se susreu mnoge zemlje. Taj
problem e procesom pridruivanja EU-i postati izraeniji, pred institucije e se stavljati zadaci sa
kojima one nemaju iskustva tako da je pitanje strunog usavravanja postojeeg kadra
neminovnost, koja nije u okvirima individualnih ambicija. Kljuna stvar uspjenog odrivog
222
Zvanian naziv iz pravilnika Federalne uprave za inspekcijske poslove.

Konvencija o pristupu informacijama, sudjelovanju u procesima donoenja odluka i pristupu pravosuu po pitanjima
okolia, usvojena 1998 godine u Aarhusu, Danska. (U Bosni i Hercegovini je u toku procedura ratifikacije ove
konvencije). lanom 1 se kae: U cilju doprinosa zatiti prava svake osobe, sadanjih i buduih generacija, da ivi u
odgovarajuem zdravom okoliu, svaka od zemalja potpisnica e garantirati pravo pristupa informacijama,
sudjelovanje javnosti u donoenju odluka kao i pristup pravosudnim organima po pitanju teme zatite okolia u skladu
sa odredbama konvencije.
223
247
Maj 2009.

upravljanja vodama je struno i obueno osoblje, po svim profesionalnim disciplinama, potrebnim

u procesima planiranja, razvoja i upravljanja vodama. Upravljanje vodnim resursima se treba
postupno, do u nekim sluajevima potpuno, oslanjati na lokalne kadrove po svim potrebnim
profilima. Razvoj lokalnih kadrova je jedan od osnovnih dugoronih ciljeva ije ispunjenje je
neophodno za uspjeno odrivo upravljanje vodama. 224 Jedan od naina provoenja ove mjere su
godinji programi obuka kadrova sektora voda koje je potrebno izraditi za svaku godinu na
osnovu stanja i godinjih planova.
Organizovanje i provoenje obuke za vee industrijske zagaivae; Sektor voda industriju

prepoznaje kao korisnika i zagaivaa voda, ali u prvom redu i kao zainteresiranu stranu koja
treba biti ukljuena u procese donoenja odluka bilo preko nadlenog ministarstva, ili direktno. Za
sektor voda industrija je partner, sa zajednikim opim ciljem: uspostavljanje okvira za zatitu
unutarnjih povrinskih voda, prelaznih voda, voda obalnog mora i podzemnih voda 225. Planski
period Strategije e iziskivati postavljanje novih i specifinih uslova za industrijske zagaivae
to podrazumijeva ne samo kontrolu efluenta ve i promjene u samim procesima proizvodnje.226
Potrebno je, uz saradnju sa sektorom industrije, organizirati izradu godinjih programa obuke radi
prevencije zagaenja, to je predvieno i Strategijom zatite okolia, (decembar 2007 godine).
4.3.4.2.3. Operativni cilj 8: Intenziviranje saradnje sa ostalim sektorima
vezanim za vode
Mjere:
Intenziviranje meusektorske saradnje: Djelatnost upravljanja vodama se, obzirom na vanost

ovog resursa, u odreenoj mjeri preplie sa ostalim djelatnostima i pri tome treba imati poseban
prioritet. Ovakav stav proizilazi iz same funkcionalne prirode objekata vodne infrastrukture, ili
sistema, koji su uslovljeni po pitanjima lokacija i prostora potrebnog za funkcionalnost i razvoj. Iz
ovog slijedi redosljed postavljanja prioriteta, posebno pri prostornom planiranju, kako bi se time
moglo odgovoriti zahtjevima upravljanja vodama po pitanjima: zatienih podruja, zona
sanitarne zatite izvorita vode za pie, i sl. Intenziviranje meusektorske saradnje je, kao mjera,
prepoznata i od strane ostalih sektora, (u sektoru okolia je Strategijom zatite okolia planirano
formiranje stalnog meuministarskog tijela za saradnju), poto su se, izradom sektorskih strategija
(energetika, biodiverzitet, poljoprivreda, prostorno planiranje) svi susreli sa problemom
nedovoljne meusobne saradnje i informiranosti. Oigledno, radi se o nedovoljno
implementiranim zahtjevima dobre upravljake prakse. Djelatnost upravljanja vodama je posebno
osjetljiva na nedostatak intenzivne meusektorske saradnje budui da integrirano upravljanje
vodnim resursima podrazumijeva ukljuenje socijalnog, ekonomskog i okolinog aspekta 227,
odnosno saradnju sa sektorima okolia, privrede, poljoprivrede, i sl.
Promoviranje principa integriranog upravljanja vodama u ostale sektore, prvenstveno sektore

poljoprivrede, enrgetike i zatite okolia 228; Principi integriranog upravljanja vodama,
promovirani Dablinskom konvencijom, trebaju biti promovirani i uvedeni u ostale sektore koji se
po raznim osnovama povezuju sa sektorom voda. Uee ovih sektora u kreiranju razvoja sektora
224
225
226
Sustainable Water Resources Management, D.P. Lucks, International Water Resources Association, 2000.
lan 1, Okvirne direktive o vodama 2000/EC Evropskog parlamenta
Direktiva 96/61/EC od 24.9.1996 godine koja se odnosi na integrisano spreavanje i kontrolu zagaenja (IPPC
Direktiva);
Direktiva 2001/42/EC od 27.6.2001 godine o procjeni uticaja odreenih planova i programa na ivotnu sredinu,
227
Zakljuci Meunarodne konferencije o vodama i okoliu, Dablin, januar 1992 godine.
228
Koriten materijal: World Bank Water Strategy, 2001.
248
Maj 2009.

voda se podrazumijeva integriranim upravljanjem vodama pa je neophodno da se ovi principi

unesu u njih same, na slijedee naine:
-
4.3.4.2.4.
Sektor poljoprivrede: (i) koritenje voda na produktivniji i ekonominiji nain;

(ii) produktivnost koritenja voda posmatrati na nivou sliva, ili podsliva, a ne na
nivou veliine poljoprivrednog zemljita; (iii) uvezivanje reformi sektora voda i
poljoprivrede, posebno sa aspekta irigacija, uz naglaavanje znaaja vodnih resursa;
(iv) intenziviranje uea korisnika voda, putem organizovanja asocijacija;
Sektor energetike: (i) uvoenje komercijalnih cijena energije; (ii) stimuliranje i
podravanje konkurentskih odnosa meu snabdjevaima energije; (iii) osnaenje
sudjelovanja privatnog sektora u partnerstvu sa javnim; (iv) razvoj transparentne
regulative sektora energije; (v) promoviranje pozitivnih iskustava reforma
energetskog sektora iz drugij sredina; (vi) reduciranje emisije CO2;
Sektor okolia: (i) promoviranje politike, regulative i institucionalnog okvira u cilju
pribliavanja odrivom upravljanju okoliem kao cjelinom; (ii) saradnja sa sektorom
okolia, po razvojnim projektima, sa ciljem osnaenja ekolokih koristi; (iii)
poveanje senzibilnosti za vodne resurse i klimatske promjene; (iv) uvoenje
pojmova zahtjevanog ekolokog proticaja i upravljanje ekosistemima u oblast
upravljanja vodama; (v) promoviranje pojam strateke procjene o okliu sa
uvoenjem uzvodnih korisnika u procese donoenja odluka; (vi) promoviranje
ekolokog i socijalnog odrivog razvoja kroz sudjelovanje privatnog sektora;
(vii) prvenstveno fokusiranje na lokalne ekoloke koristi, uz sagledavanje irih.
Operativni cilj 9: Uspostavljanje referentne(ih) i ovlatenih laboratorija za
ispitivanje kvaliteta voda 229
lanom 64. ZoV-a FBiH definirana je potreba osnivanja referentne i ovlatenih laboratorija. Po
ovome bi referentna laboratorija imala, u okvirima svojih djelatnosti, vie funkcija vezanih za
nadzor nad radom ovlatenih laboratorija ali i provoenje aktivnosti koji se odnose na zatitu
kvaliteta voda i okolia uope. Obzirom na obim obaveza koje se planiraju za referentnu
laboratoriju vrlo je vjerovatno da to nee moi obavljati jedna ve e se imenovati vie laboratorija.
Mjere:
Izrada tehnike podloge za donoenje podzakonskog akta o uvjetima i djelokrugu rada

referentne(ih) i ovlatenih laboratorija;
Proglaavanje referentne(ih) laboratorije za podruje Federacije BiH od strane FMPV;
Proglaavenje i davanje odobrenja za rad ovlatenih laboratorija i saradnja sa inspekcijskim
slubama u cilju preciznog odreivanja tereta zagaenja.
229
Zakon o vodama FBiH, lan 64, stav 1. Za praenje stanja voda, verifikaciju rezultata rada ovlatene laboratorije i za
izvravanje zadataka iz nadlenosti Federalnog ministarstva, federalnog ministarstva nadlenog za okoli, kantonalnih
ministarstava nadlenih za vode i okoli i agencije za vodno podruje, nadlena je referentna laboratorija.
lan 64, stav 3. Monitoring kvaliteta otpadne vode i efluenta sa postrojenja za preiavanje otpadne vode moe vriti
samo ovlatena laboratorija.
249
Maj 2009.

4.3.4.2.5.
Operativni cilj 10:Poboljanje sistema dojave i efikasnog reagiranja u

sluajevima pojave akcidentnih i iznenadnih zagaenja voda
Mjere:
Izrada tehnike podloge podzakonskog akta u kome e biti razraene procedure i opisani postupci
prilikom pojave akcidentnih i izvanrednih zagaenja;
Pojaan sistem inspekcijskog nadzora nad vodnim tijelima na kojima su uoene promjene nastale
kao posljedica prirodnih, ili ljudskim nemarom izazvanih havarija, u saradnji sa udruenjima
graana (ribarska udruenja, ljubitelji prirode, eko udruge i sl.).
4.3.5. Koritenje voda
4.3.5.1.Uvod
Prema Zakonu o vodama 230 Voda se mora koristiti racionalno i ekonomino. Svaki korisnik vode
duan je koristiti vodu na nain i u obimu kojim se voda uva od rasipanja i tetnih promjena
njenog svojstva (kvaliteta) i omoguuje zakonsko pravo koritenja voda drugim licima. Odrivo
koritenje voda podrazumijeva osiguranje dovoljnih koliina voda zadovoljavajueg kvaliteta za
postojee i razvojne potrebe svih korisnika vodei rauna o prirodnim mogunostima
(obnovljivosti) resursa.
Prema Zakonu o vodama (ZoV) objekti za koritenje voda, su:
objekti za vodosnabdijevanje (izuzev za opu upotrebu voda) - brane i akumulacije, vodozahvati,
bunari, kaptae sa odgovarajuom opremom, postrojenja za preiavanje vode za pie, rezervoari i
cjevovodi i drugi pripadajui objekti;
objekti za snabdijevanje vodom privrednih subjekata - brane i akumulacije, vodozahvati, bunari,
kaptae sa odgovarajuom opremom, cjevovodi i drugi pripadajui objekti;
objekti za navodnjavanje - brane i akumulacije, dovodni kanali i tuneli, vodozahvatne graevine,
crpne stanice, ustave, dovodna i razvodna mrea i drugi pripadajui objekti;
objekti za koritenje vodnih snaga - brane i akumulacije, vodozahvati, dovodni i odvodni objekti i
drugi pripadajui objekti i oprema;
objekti za plovidbu - plovni putevi, prevodnice, ustave i drugi pripadajui objekti i oprema;
za ostale namjene - objekti za uzgoj riba, rekreacioni bazeni, jezera i dr.
Agencija za vodno podruje nadlena je za: (i) izdavanje vodnih akata za zahvatanje vode u
koliini veoj od 10 l/s, (ii) izgradnju hidroelektrane za proizvodnju elektrine energije kada je
postrojenje locirano na povrinskim vodama I. kategorije ili postrojenje locirano na povrinskim
vodama II. kategorije i snage vee od 5 MW, kao i dva ili vie postrojenja locirana na povrinskim
vodama II. kategorije, snage vee od po 2MW, a nalaze se na meusobnoj udaljenosti manjoj od 2
kilometra, te za (ii) formiranje akumulacije koja je locirana na povrinskim vodama I. kategorije ili
locirana na podruju dva ili vie kantona. Kantonalna ministarstva nadlena za vode nadlena su
za: (i) izdavanje vodnih akata za zahvatanje vode u koliini do 10 litara u sekundi, (ii) izgradnju
hidroelektrana za proizvodnju elektrine energije kada je postrojenje locirano na povrinskim
vodama II. kategorije, snage do 5MW, te za (iii) formiranje akumulacije koja je locirana na
povrinskim vodama II. kategorije i nalazi se na podruju kantona.
230
Sl. Novine Federacije BiH br. 70/06
250
Maj 2009.

Po pitanju definiranja stratekih ciljeva, oblast koritenja voda se generalno razmatra po dva
osnovna vida:
koritenje voda za potrebe javnog vodosnabdijevanja, i

koritenje voda u oblastima iji razvoj ovisi o interesu trita.
Strateki ciljevi po ova dva osnovna vida koritenja voda su:

Strateki cilj 6:
Strateki cilj 7:

Osiguranje uvjeta za odrivo koritenje voda u oblastima iji razvoj ovisi od interesa
trita
4.3.5.2.Strateki cilj 6: Poveanje obuhvata i poboljanje javnog

vodosnabdijevanja
Prioritet u koritenju voda je snabdijevanja vodom stanovnitva, to je javni interes drutva i jedna
od osnovnih zadaa sektora voda 231. U interesu podizanja opeg standarda, ouvanja i poboljanja
zdravlja stanovnitva u okviru upravljanja vodama prvenstveno se polazi od pokazatelja
prikljuenosti stanovnitva na javne vodovodne sisteme. Kroz prethodna poglavlja sagledavanja
postojeeg stanja u ovoj oblasti moe se primjetiti da je u Federaciji BiH jo uvijek relativno nizak
obuhvat javnim sistemima vodosnabdijevanja, da je visok procenat gubitaka u vodovodnim
sistemima, da su ukupne raspoloive koliine voda dovoljne ali neravnomjerno rasporeene u
odnosu na korisnike, te da u odreenim podrujima kvalitet sirovih voda ne zadovoljava zakonske
kriterije kvaliteta vode za pie (to uslovljava prethodno kondicioniranje).
Opi razvoj drutva uslovljava dalji razvoj javnih sistema vodosnabdijevanja. Pod tim se
podrazumjeva i potreba onog dijela privrede koja ne koristi vlastite zahvate vode. Poveanje
obuhvata javnim vodovodnim sistemima se moe ostvarivati ne samo kroz dogradnju novih
sistema nego i kroz legalizaciju i uvezivanje postojeih lokalnih vodovoda u javne vodovodne
sisteme. U tom smislu potrebno je stvoriti uvjete za odrivost javnih sistema vodosnabdijevanja
kroz osiguranje dovoljnih koliina vode potrebnog kvaliteta. S druge strane bitna zadaa za
ostvarenje postavljenog cilja je smanjenje gubitaka vode ime e se dobiti znaajne koliine voda i
smanjiti potrebe za zahvatanjem dodatnih, a to je u skladu sa postavljenim principima
racionalnosti. Sagledavajui raspoloive vodne resurse po kvantitetu i kvalitetu svakako je jedan od
ciljeva dodatno istraivanje u cilju obezbjeenja novih vodnih resursa, ili proirenje postojeih,
prvenstveno podzemnih voda, po mogunosti sa orjentacijom na one ija je zatita realno ostvariva.
Pored toga, postojee vodne resurse je neophodno zatititi, a njihovu zatitu uskladiti sa prostornim
razvojem urbanih podruja.
4.3.5.3.Strateki cilj 7: Osiguranje uvjeta za odrivo koritenje voda u
oblastima iji razvoj ovisi od interesa trita
Na osnovu provedenih analiza trenutnog stanja, kao i stanja u periodu do 1991 godine i tanjih
analiza potrebnih i raspoloivih koliina vode, moe se sa sigurnou rei da raspoloive koliine
vode omoguavaju zadovoljenje potreba svih korisnika. Samo u izuzetnim sluajevima, u kraim
malovodnim periodima, a u zavisnosti od kvaliteta samih pojedinanih sistema, moe doi do
231
lan 47. stav 2. Zakona o vodama Federacije BiH: Koritenje vode za snabdijevanje stanovnitva vodom za pie, sanitarne
potrebe i potrebe protivpoarne zatite ima prednost u odnosu na koritenje vodeza ostale namjene ...
251
Maj 2009.

ogranienja u pristupu vodi. Obzirom na stanje u periodu do 1991 godine, kada je situacija u
pogledu razvijenosti i koritenja voda u ovoj kategoriji bila drugaija (vee potrebe za vodom,
visoki gubici, zastarjele tehnologije), za oekivati je da, uz primjenu vrijedeih zakonskih propisa
koji ureuju ovu oblast, voda nee biti limitirajui faktor razvoja. Koritenje voda u oblastima iji
razvoj ovisi od trita podrazumijeva slijedee grane privrede:
Industrija:
Uprkos nepovoljnom sadanjem stanju, u razvoju industrijske proizvodnje mogu se uoiti i
pozitivni pomaci. Moe se oekivati intenzivniji rast prehrambene, farmaceutske i preraivake
industrije, a to su uglavnom i potroai vode kvaliteta vode za pie. Sektor voda moe doprinijeti
razvoju ovih industrijskih grana podrkom izgradnji komunalne infrastrukture. Industrija koja se
tehnolokom vodom snabdijeva iz vlastitih vodozahvata, dobivenih na koritenje koncesijom,u fazi
je razvoja. Opi ciljevi razvoja u ovoj oblasti izmeu ostalog trebaju biti zasnovani na principima
uvoenja najboljih raspoloivih tehnologija, koje imaju uticaj na racionalizaciju potronje vode,
koritenja voda iz postojeih vodozahvata izvedenih u ove svrhe, te izrada planske dokumentacije
kojom e se definirati strateki ciljevi industrijskog razvoja.
Poljoprivreda i ribarstvo:
Poljoprivreda se proteklo vrijeme uglavnom nalazila izvan razvojnih tokova u svijetu, pa su utoliko
i vee zapreke za poboljanja, aktiviranje i sustizanje proputenoga. Kroz Srednjoronu strategiju
razvoja poljoprivrednog sektora u Federaciji BiH (2006-2010) se preferira slijedei scenarij
razvoja:
Slobodno trite, ali uz osiguran razvoj poljoprivrednog sektora i stvaranje ambijenta u kojem je
poljoprivredna proizvodnja podravani dio jednog mnogo ireg spektra drutvenih interesa nego je
to ona sama. Ti interesi ogledaju se u proizvodnom, kulturnom i ekolokom tretiranju prostora,
motivisanju stanovnitva da ivi na selu, i dr. Drava je u svim tim interesima prisutna i
upranjava svoj direktan uticaj na strukturu poljoprivredne proizvodnje i njenu intenzivnost.
Podrazumijeva umjereniju intenzivnost, koja ne teti okoliu, i za dogledno vrijeme omoguava
aktiviranje veine ekonomski upotrebljive poljoprivredne zemlje. Podrava i iru ekoloku
(organsku) proizvodnju. Vodi prema uravnoteenom prehrambenom bilansu entiteta i drave u
cjelini.
Tako su specificirani zakljuci i zahtjevi vezani za vode i sektor sektora voda meu kojima su:
navodnjavanje uvoditi na zemljitima gdje je izvreno njihovo prethodno ureenje u smislu

zatite od voda, odvodnjavanje, organizacija proizvodnih povrina i sl.;
obnova postojeih i planiranje novih povrina pogodnih za navodnjavanje;
rekonstrucija i dogradnja postojeih hidromelioracionih sistema;
navodnjavanje iriti na podrujima koja raspolau kvalitetnim vodnim resursima.
Prema Zakonu o vodama 232, lan 51: Melioracioni sistemi, navodi se:
U svrhu graenja i/ili koritenja melioracionog sistema za navodnjavanje i/ili odvodnju od

interesa za vie vlasnika ili korisnika zemljita, moe se osnovati posebno pravno lice (zadruga,
udruenje i sl.).
Pravno lice iz stava 1. ovog lana duno je pribaviti pravo na koritenja vode. Navedeno
podrazumijeva da rekonstrukcija i dogradnja, te dalji razvoj samih hidromelioracionih sistema,
232
Sl. Novine Federacije BiH br.70/06
252
Maj 2009.

zavisi od interesa vlasnika ili korisnika zemljita, dok sektor voda ima interes osiguranje
dovoljnih koliina vode, odgovarajueg kvaliteta, za navodnjavanje poljoprivrednih povrina, uz
propisivanju uslova o zahvatanju i nainu obrade poljoprivrednih povrina sa aspekta koritenja
ubriva.
U okviru proizvodnje hrane ribarstvo u naoj zemlji do sada nije imalo veeg uticaja. Meutim
pretpostavke za razvoj ove grane privrede postoje, prije svega u smislu vodnih resursa, naravno uz
potivanje uvjeta ouvanja kvaliteta voda. Znaajniji uzgoj ribe kod nas se moe oekivati u
prirodnim i vjetakim akumulacijama, gdje mora biti usuglaen sa drugim korisnicima voda.
Takoer, treba istai i potencijale za uzgoj morske ribe i koljki u Neumskom zaljevu.
Energetika:
Vodne snage i preostali hidropotencijali su strateki vani za dravu jer se radi o vlastitom,
obnovljivom izvoru energije, prihvatljivom za okoli. Akumulacione hidroelektrane su i vrlo bitan
inilac u sektoru upravljanja vodama jer vienamjenski objekti ovog tipa doprinose rjeavanju niza
vodoprivrednih problema: snabdijevanje vodom, navodnjavanje, zatita od voda itd. Strategija
energetike najavljuje porast interesa za izgradnjom hidroelektrana. Tamo gdje se radi o
vienamjenskim projektima, koji mogu biti pokreta lokalnog i regionalnog razvoja, interes sektora
voda se ogleda sudjelovanjem u realizaciji takvih projekata, ime se osigurava racionalno
koritenje raspoloivih vodnih resursa (vienamjenska rjeenja) i osigurava potivanje odrivosti
vodnog reima (osiguranje ekoloki prihvatljivih protoka, oplemenjivanje malih voda, i slino).
Sport i rekreacija:
Stagnacija u razvoju sporta i rekreacije na vodama se moe primjetiti i uzrokovana je pogoranjem
kvaliteta vode naroito u vrijeme ljeta zbog minimalnih protoka, velike koncentracije zagaenja,
neodravanja obala, napadnutosti urbanizacijom, blizine prometnica itd. S druge strane sve su vei
zahtjevi za obezbjeenje uvjeta za masovnije koritenje rijeka i jezera. Strategijom razvoja turizma,
koja je trenutno u izradi, trebaju se prije svega odrediti interesantni lokaliteti za razvoj pojedinih
vidova sportova i rekreacije na vodi, a djelovanjem sektora voda obezbijediti adekvatnu zatitu
kvaliteta na svim vodotocima 233.
Plovidba:
U dijelu koji se odnosi na postojee stanje unutarnjeg vodnog prometa moe se vidjeti da su u
Federaciji BiH vrlo ograniene mogunosti za ovaj vid koritenja voda. Odreene aktivnosti se
mogu planirati i to u smislu:
proirenja, ureenja i odravanja postojeih plovnih puteva,

planiranja vienamjenskih akumulacija koje bi pored ostalih vidova koritenja voda
(snabdijevanje vodom, navodnjavanje, zatita od poplava, itd.) omoguile poveanje protoka,
smanjenje pronosa nanosa i time poboljale uvjete za izgradnju i proirenje plovnih puteva.
Mineralne, termalne i termomineralne vode:

Ukupna izdanost ovih voda iznosi 5 230 l/s, od ega najveu izdanost imaju mineralne vode.
Mineralne, termalne i termomineralne vode Federacije BiH se javljaju na brojnim nalazitima u
233
Prema Zakonu o vodama: Kupalite je podruje za javnu rekreaciju na vodi (plivanje i dr.) i podruje na kome nije
zabranjeno kupanje, koje se tradicionalno koristi za tu namjenu. Kupalite proglaava opinski organ uprave nadlean
za vode. Podruje kupalita mora biti zatieno od zagaenja i od ostalih oblika koritenja ili pojava koje mogu uticati
na kvalitet vode za kupanje. Aktivnosti koje ugroavaju ili bi mogle ugroziti zdravlje ili ivot kupaa moraju se
zabraniti.
253
Maj 2009.

vidu prirodnih pojava izvora i vjetakih objekata kopani bunari, buotine i bueni bunari. Ono
to je sigurno je da se moe uoiti nizak stupanj istraenosti, da su termomineralne vode na
najviem stupnju istraenosti dok su mineralne vode najmanje istraene. Obzirom na povean
interes koritenja ovih voda, potrebno je poticati vienamjensko koritenje geotermalnih voda, npr.
za medicinske svrhe, turizam, rekreaciju i dr. Koritenje mineralnih i geotermalnih voda treba
uskladiti s planovima istranih radova i zatite ovih vrsta izvorita kako bi se osigurala njihova
odrivost. Koritenje voda za trite je u porastu a oekuje se daljnji razvoj ove grane privrede. I u
ovom sluaju je potrebno odrediti planove njihovog koritenja i zatite.
4.3.5.4.Operativni ciljevi imjere za oblast koritenja voda
4.3.5.5.Snabdijevanje vodom stanovnitva
4.3.5.5.1. Potrebne koliine voda
Pristup realizaciji postavljenog stratekog cilja koritenja voda: Poveanje obuhvata i poboljanje
javnog vodosnabdijevanja 234, je pored sagledavanja postojeeg stanja i sagledavanje potreba za
vodom u planskom periodu. Polazni osnov za svako planiranje je, pored sagledavanja trenutnog
stanja, i paljivo pristupanje procjeni budueg razvoja, zasnovanoj na realnim pretpostavkama. To
sa aspekta vodosnabdijevanja znai za sva podruja postaviti realne pretpostavke obuhvata javnim
vodovodnim sistemima u planskom periodu Strategije (2020.g.), kao i specifine potronje kako bi
se dobili to realniji pokazatelji potreba za vodom 235.
U Tabeli 4.5.2. su prikazana planirana poveanja obuhvata stanovnitva po pojedinim slivnim i
podslivnim podrujima uz cilj poveanja obuhvata vodovodnim sistemima za oko 20%, to znai da
se postojei procenat prikljuenosti stanovnitva na javne vodovodne sisteme od 61% predvia
poveati, do kraja planskog perioda, na 80%. Za opinske centre, u cilju postizanja potpunog
obuhvata, prvenstveno se planira proirenje postojeih vodovodnih sistema prema prigradskim
dijelovima.
234
Prema Zakonu o vodama234: Javno vodosnabdijevanje oznaava poslove zahvatanja podzemnih ili povrinskih voda
za snabdijevanje vodom stanovnitva, njihovo preiavanje do stepena zdravstvene ispravnosti i dovoenja do mjesta
potronje i raspodjele korisnicima voda, ako je ukupna zahvaena koliina vea od 10m3 na dan, to podrazumijeva
organizovano, kontrolisano i institucionalno obavljanje snabdijevanja pitkom vodom stanovnitva, institucija i privrede.
235
Kao osnova za procjenu potreba za vodom stanovnitva i privrede koriten je elaborat: Dugoroni program
snabdijevanja pitkom vodom stanovnitva i privrede na Vodnom podruju slivova rijeke Save, Federacije BiH uz
odgovarajue korekcije vezane za trenutni broj stanovnika, te obradom po istim principima Vodnog podruja
Jadranskog mora.
254
Maj 2009.

Federacija BiH
analizirani prostor
Vodno podruje
Save
Podsliv Bosne
Podsliv Vrbasa
Podsliv Une, Gline i
Korane
Podsliv Drine
2020
2007
Obuhvat
2010
st.
st.
1.356.678
96.283
1.418.678
100.683
1.606.328
114.001
0,64
0,50
0,74
0,64
0,83
0,76
299.487
69.289
313.174
72.456
354.597
82.039
0,65
0,42
0,73
0,56
0,82
0,69
2007
st.

Ukupno
Vodno podruje
Jadranskog mora
Sliv Neretve sa
Trebinjicom
Sliv Krke i Cetine
Neposredni sliv
Jadrana
Stanovnitvo
2010
2020
Stanovnitvo-obuhvaeno vs
2007
2010
2020
st.
st.
st.
865.004
48.565
1.056.124
64.343
1.328.169
194.800
29.300
229.888
40.411
289.813
86.119
56.292
126.594
132.379
149.889
0,33
0,44
0,71
42.231
58.268
93.923
1.948.331
2.037.370
2.306.855
0,61
0,71
0,80
1.179.900
1.449.035
1.854.315
303.540
70.460
317.412
73.680
359.396
83.426
0,62
0,34
0,70
0,47
0,78
0,64
188.056
23.610
220.624
34.439
280.351
53.057
6.028
6.303
7.137
0,50
0,61
0,72
3.000
3.823
5.104
380.028
397.395
449.959
0,56
0,65
0,75
214.666
258.886
338.512
2.328.359
2.434.765
2.756.814
0,60
0,70
0,80
1.394.566
1.707.921
2.192.827
Ukupno
Sveukupno F BiH
236
Tabela 4.3.5.1. Plan poveanja obuhvata stanovnitva javnim vodosnabdijevanjem
Procjena potrebnih koliina voda, kvaliteta vode za pie, za podruje Federacije BiH u planskom
periodu Strategije, na osnovu oekivanog demografskog razvoja i procjenjenih elemenata potronje
je prikazana u tabeli 4.5.3.. 237
Potrebe za vodom, izraene kao maksimalna dnevna potronja (maxQdn)
2007. god.
2010. god.
2020. god.
Federacija BiH Analizirani prostor
Vodno podruje Save
Podsliv Bosne
Podsliv Vrbasa
Podsliv Une, Gline i Korane
Podsliv Drine
Ukupno
Sliv Neretve sa Trebinjicom
Sliv Krke i Cetine
Neposredni sliv Jadrana
m3/d
l/s
m3/d
l/s
m3/d
397.109
20.600
82.104
12.407
4596,2
238,4
950,3
143,6
492.842
28.331
134.953
17.682
5704,2
327,9
1161,1
204,7
612.585
37.652
126.276
24.498
7090,1
435,8
1773,2
283,5
177.86
205,9
25.296
292,8
40.627
470,2
530.006
6134,3
699.104
7690,6
841.638
10052,9
74.270
30.067
859,6
348,0
91.458
14.978
1058,5
173,4
116.572
22.960
1349,2
265,7
18.857
218,3
1.529
17,7
1.931
22,3
l/s
Ukupno
123.194
1425,9
107.966
1249,6
141.463
1637,3
Sveukupno F BiH
653.200
7560,2
807.070
8940,2
983.100
11690,2
Tabela br.4.3.5.2.: Procjene o potrebnim koliinama voda za stanovnitvo, prostor Federacije BiH
236
Broj stanovnika za 2007 godinu je prikazan na osnovu podataka-procjena Federalnog zavoda za statistiku Sarajevo.
Obzirom na organizaciju javnih komunalnih preduzea broj stanovnika po slivnim i podslivnim podrujima je prikazan
uzimajui u obzir ukupno opinsko stanovnitvo, bez obzira to odreen broj naselja gravitira susjednom slivupodslivu. Stoga se pojavljuje odreena razlika u odnosu na tabele 1.1.6., 1.1.7., 3.4.1. i 3.4.2.
237
Potrebne koliine voda za oblasti iji razvoj ovisi od ekonomskog napretka, pa i od interesa trita, nisu eksplicitno iskazane u
Strategiji upravljanja vodama. Zapravo, uloga sektora upravljanja vodama nije da procjenjuje potrebne koliine voda i za ove
namjene, (to su podaci koji se iskazuju po posebnim sektorskim strategijama poljoprivrede, energetike, industrije, rudarstva, i sl.),
ve da, kroz saradnju sa navedenim sektorima, odreuje uslove o nainima koritenja i isputanja upotrebljenih voda.
255
Maj 2009.

4.3.5.5.2. Prikaz raspoloivih vodnih resursa za javno vodosnabdijevanje

Raspoloivost vodnih resursa odreuju dva osnovna faktora koliina i kvalitet voda. Ovi faktori
utiu i na poredak koritenja vodnih resursa, kako se razmatraju za zadovoljenje potreba za
vodosnabdijevanjem, i to prvenstveno podzemne vode a potom povrinske.
Podzemne vode su obino najkvalitetnije vode u prirodi, posebno one iz intergranularnih sredina.
Odlikuju se sposobnou samopreiavanja i, imajui u vidu vrlo male brzine infiltracije, relativno
su neosjetljivi na vanjska zagaenja, ili bar pruaju dovoljno vremena za provedbu zatitnih mjera.
Druga vrsta podzemnih voda, iz pukotinsko karstnih sredina, po svojoj rasprostranjenosti i
koliinama zauzimaju znaajno mjesto meu potencijalnim izvoritima. Dosadanja saznanja
govore da su to obino vodni resursi sa niskim autopurifikacionim sposobnostima, te periodinim i
vrlo visokim organskim i suspendovanim zagaenjima.
Potencijalni vodni resursi povrinskih voda su: vodotoci (prirodni ili vjetaki), prirodna jezera i
vjetake akumulacije. Ova izvorita se karakteriu promjenjivim kvalitetom, od sluaja do sluaja,
ovisno od toga koliko su izloeni zagaenju. Kvalitet voda se kree od vrlo dobrog, skoro potpuno
poteenog od negativnih uticaja urbanizacije i intenzivne poljoprivredne proizvodnje, do
pojedinih sluajeva totalno degradiranog kvaliteta.
Podzemne vode iz aluvijona vodotoka su uglavnom ili ve izloene zagaenju ili se koriste za
potrebe vodosnabdijevanja. Za zahvatanje dodatnih koliina mogunost je ili zahvatanje
povrinskih voda, uz tretman, ili formiranje akumulacija u gornjim tokovima rijeka. Naravno, izbor
izvorita za svaki opinski centar je potrebno razmatrati zasebno, uz provoenje potrebne tehnikoekonomske analize. Generalno, pri provoenju izbora vodnog resursa slijedi se redosljed:
Podzemne vode; (1) zadravanje postojeih izvorita; (2) poveanje kapaciteta postojeih novim
vodozahvatnim objektima; (3) aktiviranje novih izvorita podzemnih voda;
Povrinske vode; (1) vjetako obogaivanje kapaciteta podzemnih voda; (2) otvoreni
vodozahvati sa prirodnih jezera, postojeih vjetakih akumulacija ili vodotoka;
Vjetake akumulacije, u ovisnosti od situacije, planirane uglavnom na gornjim dijelovima
vodnih tokova;
U nastavaku se daje pregled potencijalnih koliina-rezervi podzemnih voda na prostoru Federacije

BiH:
Zbirni bilans rezervi podzemnih voda:
Bilansne rezerve po vrstama akvifera

(m3/s)
Intergranularni Pukotinsko karstni
1
Podsliv Bosne
2,062
5,097
2
Podsliv Spree
0,530
3
Nep. sliv Save
0,160
4
Podsliv Une
10,210
5
Podsliv Vrbasa
0,800
Ukupno:
3,310
16,107
Tabela 4.3.5.3. Bilans rezervi podzemnih voda za vodno podruje rijeke Save
R.br.
Predmetno podruje
256
Maj 2009.

R.br.
Predmetno podruje
Bilansne rezerve za pukotinsko

karstne akvifere
(m3/s)
1
Sliv Neretve
23,792
2
Sliv Cetine
1,846
Ukupno:
25,656
Tabela 4.3.5.4. Bilans rezervi podzemnih voda za vodno podruje jadranskog mora
Potencijalne koliine povrinskih voda su:
Vodno podruje rijeke Save ukupan bilans povrinskih voda: Ukupan, zbirni bilans povrinskih
voda za vodno podruje rijeke Save u Federaciji BiH daje se na slijedeoj tabeli.
Qsr.god. (m3/s)
Slivno / Podslivno podruje F BiH

Sopstvene vode
Tranzitne vode
Ukupne vode
Una
142,5
57
Glina i Korana
15
Vrbas
28,4
35
Bosna
132,8
33,4
Drina
29,24
214
Nep. sliv r. Save
5
UKUPNO:
352,94
339,4
51
49
Tabela 4.3.5.5. Bilans povrinskih voda za Vodno podruje rijeke Save
199,5
15
63,4
166,2
243,24
5
692,34
100
Vodno podruje Jadranskog mora ukupan bilans povrinskih voda: Ukupan bilans povrinskih
voda za vodno podruje Jadranskog mora daje se na slijedeoj tabeli.
Qsr.god. (m3/s)
Slivno / Podslivno podruje F BiH

Sopstvene vode
Tranzitne vode
Ukupne vode
Neretva
294
37
Cetina
23
UKUPNO:
317
37
89,5
10,5
Tabela 4.3.5.6. Bilans povrinskih voda za Vodno podruje Jadranskog mora
331
23
354
100
Uvidom u prezentirane podatke mogu se izvui slijedei zakljuci:
Ukupno potrebna koliina vode za vodosnabdijevanje stanovnitva i industrije po pojedinim

vodnim podrujima ne premauje kapacitete moguih izvorita. Ista situacija je i sa
sveukupnim podrujem Federacije BiH. Drugim rijeima, ima dovoljno vode za
zadovoljenje potreba vodosnabdijevanja u planskom periodu.
Raspored izvorita i njihov odnos prema lokacijama potroaa, odnosno orijentacije
potroaa prema pojedinim izvoritima je predmet posebne analize koja e se trebati obaviti
u narednoj fazi izrade Planova upravljanja.
257

Maj 2009.

Ukupni kapaciteti podzemnih voda, odnosno voda iz intergranularnih i pukotinsko karstnih

sredina, sasvim zadovoljavaju potrebe u planskom periodu. Ovo naravno ne znai da nema
potrebe za otvorenim vodozahvatima ili akumulacionim jezerima, to je uslovljeno
prostornim neskladom konzumnog podruja i izvorita podzemnih voda, ali ukazuje na
bogatstvo ovog vodnog resursa i na potrebu njegovog ouvanja i zatite kvaliteta, te daljeg
istraivanja.
Kao najinteresantnije podslivno podruje, sa najveim ukupnim potrebama, izdvaja se
podsliv rijeke Bosne. U ovom podslivnom podruju je i odnos potrebno-raspoloivo
najnepovoljniji. Ukupni kapaciteti podzemnih voda, koji se procjenjuju na oko 7,16 m3/s, su
i prema trenutnim, a i raunajui potrebe u planskom periodu, u dobroj mjeri iscrpljeni.
Kvalitet povrinskih voda je u dobroj mjeri naruen i jedino se na ovom podslivnom
podruju oekuje neophodnost formiranja vienamjenskih akumulacija, sa
vodosnabdijevanjem kao prioritetnom svrhom;
Karakteristika podsliva rijeke Drine je siromatvo kapacitetima podzemnih voda, to
umnogome uslonjava rjeavanje problema vodosnabdijevanja, odnosno ukazuje na potrebu
formiranja otvorenih vodozahvata sa neophodnim tretmanom;
Karakteristika sliva Krke i Cetine je tipina za kraka podruja sa vrlo neravnomjernim
rasporedom naseljenih mjesta i vodnih resursa. Izuzetni po kvantitetu i kvalitetu, vodni
resursi ovog podruja su ujedno i vrlo zahtjevni i komplicirani u odnosu na njihovo
ouvanje i zatitu. Pored toga konzumno podruje je vrlo iroko rasprostranjeno, tako da e
ulaganja u vodnu infrastrukturu biti vea nego drugdje.
Veliku panju u narednom periodu potrebno je posvetiti aktivnostima na smanjenju
gubitaka. Analizom po pojedinim Opinama uz prosjeno smanjenje gubitaka na nivou
Federacije BiH od 16% dobile bi se dodatne koliine vode koje ne treba traiti u novim
vodnim resursima od 24.159.166 m3/god.
Na osnovu uvodnog sadraja i definiranih stratekih ciljeva operativni ciljevi za oblast koritenja
voda su slijedei:
Operativni cilj 11:
Operativni cilj 12:
Operativni cilj 13:
Operativni cilj 14:
Poveanje obuhvata javnim vodovodnim sistemima sa sadanjih 60% na priblino

80% na kraju planskog perioda Strategije
Racionalno koritenje, zatita, unapreenje stanja i ouvanje vodnih resursa koji se
koriste, ili se planiraju koristiti za potrebe javnog vodosnabdijevanja
Ouvanje vodnih resursa, po osnovama uvjeta koritenja i zatite iz ZoV-a Federacije
BiH, u skladu sa oekivanim potrebama za vodom u oblastima iji razvoj ovisi od
interesa trita i opeg ekonomskog napredka
4.3.5.5.3. Operativni cilj 11: Poveanje obuhvata javnim vodovodnim

sistemima sa sadanjih 60% na priblino 80% na kraju planskog
perioda Strategije
Mjere:
Uvezivanje lokalnih vodovoda u javne vodovodne sisteme i njihovo stavljanje pod punu kontrolu,
(Sve ostale naine vodosnabdijevanja (bunarima, cisternama i slino) postepeno treba stavljati
pod kontrolu, najprije radi kontrole kvaliteta vode, ime se dodatno poveava opi stepen
sigurnosti zdravlja stanovnitva).
Proirenje obuhvata javnog vodosnabdijevanja prema rubnim podrujima;
Formiranje grupnih (meuopinskih i regionalnih) vodovodnih sistema. Grupisanje korisnika,
odnosno vodovoda opinskih centara, je proces koji je u nekim dijelovima Bosne i Hercegovine
258

Maj 2009.

od ranije poeo. Formiranje grupnih vodovoda ima svoje opravdanje: centralna kontrola;
sigurnost i pouzdanost rada; jednostavnije odravanje, itd. to sve upuuje na opredjeljenje da se
formiranju ovakvih vodovodnih sistema pristupa u svim sluajevima koji to dozvoljavaju i
opravdavaju. Ovi procesi nekada i nisu u potpunosti predvidivi, budui da su mogui sluajevi
donoenja odluka o grupnim vodovodima koje nisu bazirane samo na tehnikim postavkama. 238
4.3.5.5.4. Operativni cilj 12: Smanjenje gubitaka239 u javnim vodovodnim
sistemima za oko 15%
Pri obradi podataka registrirani su i prikazani gubici koji predstavljaju razliku izmeu zahvaene
koliine voda i one koja je fakturisana. Pored ove vrste gubitaka javljaju se i gubici u naplati
fakturisane vode koje je vrlo teko procjeniti i kreu se od 10-20% od ukupno fakturisane koliine.
U skladu s tim su i predloene mjere. Smanjenjem gubitaka za oko 15% bi se mogle dobiti dodatne
koliine voda i smanjile potrebe za prekomjernim zahvatanjem iz postojeih vodnih resursa, ili
formiranjem novih, to doprinosi racionalnosti koritenja vodnih resursa u svjetlu odrivog
koritenja voda.
Mjere:
Zamjena dotrajalih cijevi, kao i sanacija dotrajalih objekata u vodovodnim sistemima 240;
Edukacija stanovnitva i privrede koja koristi vodu za pie o potrebi racionalizacije potronje
vode 241;
238
Evidentno je da se, u periodu koji je pred nama, treba ozbiljno razmotriti potreba formiranja grupnih,
meuopinskih i regionalnih vodovoda. Od prijeratnih planova provoenja iroke regionalizacije u oblasti
vodosnabdijevanja, teko da sada moe biti govora. Obzirom na politike uslove u zemlji nakon rata, pojedine opine,
a pogotovo regije vrlo teko meusobno sarauju po ovome pitanju. Naravno, razlozi lee i u nedostatku finansijskih
sredstava za velike infrastrukturne zahvate. Dobar primjer za to je podruje Livanjskog polja, gdje postoje kvalitetni
vodni resursi, ali dovodi do mjesta potronje trae izuzetno velika sredstva na relativno mali broj stanovnika. U tome
dobrim dijelom lee i razlozi to se u ovom momentu ne razmilja o nekadanjem planu uvezivanja Tomislavgrada i
Glamoa u ovaj sistem. Takoer, planovi za rjeavanje pitanja vodosnabdijevanja tuzlanske regije prevoenjem vode iz
drugih podslivova je ve dugi niz godina aktuelno, ali teko je za oekivati skori pristup realizaciji ovih planova. Ono
to je sigurno je da e potrebe za rjeavanjem pitanja vodosnabdijevanja potai regije na zajedniko rjeavanje, a i kroz
planove upravljanja e se dobiti preciznije smjernice u ovom pogledu.
239
Ovdje se pod pojmom gubici u javnim vodovodnim sistemima podrazumijeva gubici nastali od mjesta zahvatanja
do kunih vodomjera, ali i tzv. neoprihodovana potronja, odnosno razlika izmeu isporuenih koliina voda u javne
vodovode i naplaenih koliina, po osnovu usluga javnog vodosnabdijevanja. Drugim rijeima, pojam gubici ne
podrazumijeva samo gubitke voda usljed tehnike neispravnosti distributivne mree.
240
Jo uvijek visoko prisustvo dotrajalih cijevovoda u starijim vodovodnim sistemima, naroito urbanim sredinama, a
koje pored visokih gubitaka karakterie i nepovoljan uticaj na zdravlje stanovnitva, treba prioritetno mijenjati
adekvatnim cijevnim materijalom. Takoer, nastaviti procese sanacije i rekonstrukcije dotrajalih i oteenih objekata
vodovodnih sistema od objekata vodozahvata, preko pumpnih stanica i rezervoara do distribucione mree kojih jo
uvijek ima jako puno.
241
Nezaobilazan faktor je i stalni rad na informiranju, edukaciji i podizanju ope svijesti stanovnitva o potrebi tednje
vode kroz kolske aktivnosti i to ne samo putem predavanja, nego i kroz praktine radionice, (izradu plakata, stripova,
video zapisa i sl.), natjeaje za dobre ideje i sl. Takoer, smanjenju potronje znatno e doprinijeti edukacija privrednih
subjekata o uvoenju okolino prihvatljivih tehnolokih rjeenja u procese proizvodnje, to izmeu ostalog
podrazumijeva maksimalno koritenje voda u recirkulaciji..
259
Maj 2009.

4.3.5.5.5. Operativni cilj 13. Racionalno koritenje, zatita, unapreenje

stanja i ouvanje vodnih resursa koji se koriste, ili se planiraju koristiti
za potrebe javnog vodosnabdijevanja
Obzirom da e se za potrebe vodosnabdijevanja u planskom periodu Strategije preteno koristiti
podzemne vode, potrebne mjere za provoenje ovog operativnog cilja su:
Kontinuirano provoenje istranih radova postojeih i potencijalnih vodnih resursa, sa aspekta

koritenja za potrebe vodosnabdijevanja.
Pri odabiru moguih izvorita vode za pie treba naglasiti potrebu maksimalno mogueg
koritenja postojeih voda, a pri odabiru novih redoslijed je:
(a) podzemne vode, (aluvijalni vodonosni slojevi, pukotinsko karstne sredine);
Preporuuje se prvenstveno koritenje podzemnih voda iz intergranuralnih sredina
aluvijona vodotoka, osobito onih koji nisu ugroeni dugotrajnim zagaenjem, bilo iz
samog vodotoka ili iz priobalja. U veini sluajeva radi se o postojeim izvoritima,
gdje se predvia njihovo proirenje. U mnogim sluajevima u sjevernim dijelovima
Federacije BiH postoji potreba tretmana voda, uglavnom zbog poveanog sadraja
eljeza, mangana i jedinjenja azota. Izvorita podzemnih voda iz pukotinsko
karstnih sredina su vrlo izdana izvorita, posebno u sjeverozapadnim i
jugozapadnim dijelovima podruja Federacije BiH i zahtjevaju posebnu panju pri
planiranju zatite.
(b) povrinske vode, (rijeke i prirodna jezera);
Vodotoci, odnosno prirodna jezera su za mnoge centre potronje, nakon
iscrpljivanja prethodno navedenih resursa jedina mogunost. Naravno da je ovakvo
rjeenje uslonjeno neophodnim ureajem za pripremu vode za pie;
(c) akumulaciona jezera - kao krajnja, i u nekim sluajevima neizbjena opcija. U
nekim sluajevima neophodno je formiranje akumulacija, sa vodosnabdijevanjem
kao prvenstvenom namjenom. Ovakvo rjeenje, iako najskuplje, za neke sredine je i
jedino koje dugorono rjeava problem vodosnabdijevanja.
Provoenje tehnikih i administrativnih mjera zatite izvorita, u skladu sa ZoV-a Federacije BiH
i podzakonskim aktima,
Nije sluajno da se pitanje zatite izvorita stalno napominje i podcrtava. To je sigurno jedini
pouzdan nain da se sauvaju raspoloivi vodni resursi, prije svega u kvalitativnom pogledu.
Neprovoenje mjera zatite moe dovesti do ozbiljne degradacije kvaliteta voda, to onda za
sobom vue potrebu za kondicioniranjem istih i znaajno poveava cijenu vode, a moe dovesti i
do trajnih naruavanja kvaliteta, pa i naputanja izvorita.
4.3.5.6.Operativni ciljevi za koritenje vode u oblastima iji razvoj ovisi od
trita
Openito, za ovaj vid koritenja voda operativni cilj je:
260
Maj 2009.

4.3.5.6.1. Operativni cilj 14: Ouvanje vodnih resursa, po osnovama uvjeta

koritenja i zatite iz ZoV-a Federacije BiH, u skladu sa oekivanim
potrebama za vodom u oblastima iji razvoj ovisi od interesa trita i
opeg ekonomskog napredka
U vezi ovog vida koritenja voda sa aspekta sektora voda interes je i cilj da se obezbjedi ouvanje
vodnih resursa u kvantitativnom i kvalitativnom pogledu, te da se obezbijedi striktno provoenje
Zakona o vodama kojim je (zajedno sa odgovarajuim podzakonskim aktima) precizno utvrena
procedura i uvjeti dobivanja prava na koritenje voda. U ovom segmentu je neophodno naglasiti
potrebu suradnje sektora voda sa svim ostalim sektorima privrede, odnosno potrebu sudjelovanja
sektora voda u svim planovima i aktivnostima vezanim za koritenje voda. Za dostizanje
navedenog operativnog cilja planirane su slijedee mjere, po vidovima koritenja voda:
4.3.5.6.1.1.
Industrija:
Mjere:
Poticaj primjeni povoljnijih tehnolokih procesa u proizvodnji kojima se postiu znaajne utede
vode, i
Davanje smjernica pri izradi planova razvoja industrije sa aspekta upravljanja vodama..
Kako ne postoje precizni razvojni planovi pojedinih industrijskih grana, preduvjet za praenje
razvoja sa aspekta sektora voda je njihova izrada i usvajanje kako bi se pravovremeno mogle
donositi odluke i preporuke. Ovdje se misli na industriju koja u svom tehnolokom procesu ne
koristi vodu kvaliteta vode za pie. Ovakvi pogoni svoje potrebe za vodom po pravilu
zadovoljavaju vlastitim objektima. Uglavnom su to vode za potrebe hlaenja ili pranja, i veina
industrija primjenjuje sisteme recirkuliranja. Prema Srednjoronoj razvojnoj strategiji 2004 - 2007,
koja je proistekla iz Strategije borbe protiv siromatva, kao strateke industrijske grane su
identificirane: drvno- preraivaka, prehrambena, tekstilna, industrija koe i obue, metalska,
turizam, energetika, informacione i komunikacijske tehnologije.
Takoer, 2007.g. Vlada Federacije BiH je donijela odluku o izradi Industrijske politike i strategije
razvoja industrije, u izradi koje treba da uestvuju predstavnici Federalnih ministarstava energije,
rudarstva i industrije, zatim prometa i komunikacija, poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva,
trgovine i razvoja poduzetnitva i obrta. Prema Stratekom planu i programu razvoja energetskog
sektora Federacije BiH navedeni su energetski objekti koji se planiraju graditi u planskom
periodu do 2020.g., a koji sa aspekta koritenja voda iz vlastitih vodozahvata spadaju u red
najveih korisnika.
261
Maj 2009.

R.
broj
Br. agregata
snaga (MW)
Godinja
Instalisana
proizvodnja
snaga
(MWh)
(MW)
1.
TE Tuzla, blok 7
1x370
370
2047000
2.
TE Kakanj, blok 8
1x250
250
1260000
3.
TE Bugojno 1
1x300
300
1630000
4.
TE Kongora
2x275
550
3000000
5.
TE Tuzla B-1; Banovici 1
1X500
500
2640000
6.
TE Kakanj A kombi c.
1x100
100
518000
7.
TE Bugojno 2
1x300
300
1630000
8.
TE Kamengrad 1
1x215
215
1190000
Tabela 4.3.5.7. Planirani energetski objekti za Federaciju BiH - termoelektrane
Naziv objekta
Godina
2013
2013
2013
2013
2017
2017
2017
2017
Stanje domae industrije ukazuje da se Bosna i Hercegovina ne moe razvijati na istim osnovama
kao u prethodnom periodu, ve da je neophodno radikalno mijenjati koncept razvoja. Takoer,
primjena BAT 242-a, uvjeti na tritu, zakonska regulativa u smislu plaanja vodnih naknada, znatno
doprinose smanjenju ukupne potronje vode te potiu primjenu procesa recirkulacije. U svakom
sluaju, sudei prema prijeratnim vodozahvatima izvedenim u ove svrhe te koliinama voda koje
su se tada zahvatale, kao i dananjim potrebama, sigurno se moe rei da u periodu do 2020. g.
voda nee biti ograniavajui faktor razvoja privrede.
4.3.5.6.1.2.
Energetika:
Mjere:
Sudjelovanje u izradi planova o gradnji hidroenergetskih objekata po uslovima koji se postavljaju

sukladno Planovima upravljanja vodnim podrujima., i
Osiguranje sudjelovanja sektora voda u izradi studija iskoristivosti vodnih snaga..
Kroz Strateki plan i program razvoja energetskog sektora Federacije BiH, hidroenergetici se
daje veliki znaaj kao obnovljivom i ekoloki prihvatljivom izvoru energije. U planovima sektora
energetike, po kojima se predvia budui razvoj, navodi se nekoliko hidroelektrana kao mogui
kandidati za izgradnju u planskom periodu Strategije, do 2020. godine. Ukupni hidro potencijal
raspoloiv za energetsko koritenje je znaajan, a do sada je iskoriteno manje od 40%
raspoloivog. U navedenom planskom periodu razmatrana je izgradnja novih proizvodnih hidro
kapaciteta ukupne instalirane snage 442,5 MW, odnosno godinje proizvodnje 1281,68 GWh, a do
sada planirani objekti prema podacima dvije Elektroprivrede su prikazani u narednoj tabeli.
242
BAT Best Available Technology, (Primjena najbolje raspoloive tehnologije)
262
Maj 2009.

R.
broj
Naziv objekta
Br. agregata
snaga (MW)
Instalisana snaga
(MW)
1.
HE Mostarsko Blato
2x30
60
2.
RHE Vrilo
1x52
52
3.
RHE Kabli
1x52
52
4.
HE Glavaticevo
171,8
171,8
5.
HE Bjelimici
2x50
100
6.
HE Ustikolina
1x59
59
7.
HE Vranduk
1x22
22
8.
HE Unac
2x35,5
71
9.
HE Han Skela
1x8,5
8,5
10.
HE Ugar Uce
1x15
15
11.
HE Vrletna Kosa
2x12,5
25
12.
HE Vrhpolje (sa HE Caplje)
1x68+1x7,7
68+7,7
Tabela 4.3.5.8. Pregled planiranih proizvodnih kapaciteta u Federaciji BiH
Godinja
proizvodnja
(GWh/god)
167
92
73
295
306,4
255
103,2
250
36
60
63
157,4+56,8
Od pobrojanih hidroenergetskih kapaciteta Elektroprivreda BiH 243 istie slijedee kao vlastite
prioritete: HE Unac, Ustikolina i Vranduk. (Od navedenih ve je upitna realizacija HE Unac radi
proglaenja sliva rijeke Une zatienim podrujem i iz toga proisteklih ogranienja). Takoer, na
drugoj strani komisija formirana od strane vlade Federacije BiH dala je podrku planu realizacije
hidroenergetskih objekata Glavatievo i Bjelimii.
U Elektroprivredi HZ HB se navodi 244 da je HE Mostarsko Blato potpuno izvjesna hidroelektrana
za koju je sva potrebna procedura zavrena i ija realizacija treba otpoeti 2009.g. 245
Treba istai da hidroenergetski objekti mijenjaju reim voda, i imaju znatan uticaj na okoli, tako
da se za svaki objekat, u skladu sa zakonskom regulativom, mora napraviti viekriterijska analiza
kojom e se obraditi, i zainteresiranim stranama prezentirati, svi pozitivni i negativni uticaji.
U Stratekom planu i programu razvoja energetskog sektora Federacije BiHse kae da male HE,
pored biomase, trenutno predstavljaju najznaajniji OIE 246 u BiH/Federaciji BiH i njihov razvoj bi
trebao predstavljati prioritet prilikom definisanja sektorske politike i strategije za oblast energetike.
Postoje razliite procjene o potencijalu malih HE i nemaju znaajnija medusobna odstupanja.
Potencijal pogodan za gradnju malih HE u BiH iznosi oko1.004,63 MW ili 3.519,74 GWh. Od
toga, Federacija BiH ima na raspolaganju oko 2.090 GWh, a Republika Srpska 1.430 GWh.
Takoer, za cca.160 lokacija za male HE uraena je studija, a predvieni kapacitet tih postrojenja
je 122 MW, odnosno 552 GWh godinje proizvedene energije. Sektor voda e, kroz provoenje
politike upravljanja vodama, biti podrka razvoju energetike, i u smislu koritenja hidropotencijala,
uz odreene preduslove. Prvenstveno se misli na okolinu prihvatljivost projekata to e iziskivati i
neminovno vee trokove, (npr. Ostvarenje ekoloki prihvatljivog, garantiranog proticaja, kao i
provoenje mjera za ouvanja i poboljanja kvaliteta voda, i sl.).
243
Javno preduzee Elektroprivreda Bosne i Hercegovine d.d. Sarajevo

Javno poduzee Elektroprivreda hrvatske zajednice Herceg Bosne d.d. Mostar
245
Takoer, Elektroprivreda HZ HB je dobrim dijelom aktivno ukljuena u sistem upravljanja reimom voda te je kao
takva i naruilac izrade brojnih studija od kojih su aktuelne i treba ih istai: Podloge za vodoprivredne uvjete za
hidroenergetske objekte na slivu Tihaljina-Mlade-Trebiat, sliv rijeke Litice, te sliv Gornja Cetina i Strateka
procjena o utjecaju na okoli za slivove T-M-T i Gornja Cetina.
246
Odriv Izvor Energije
244
263
Maj 2009.

4.3.5.6.1.3.
Poljoprivreda:
Mjere:
Osiguranje sudjelovanja sektora voda u izradi studije navodnjavanja poljoprivrednih povrina na

prostoru Federacije BiH.
S obzirom na veliki deficit u proizvodnji hrane, te postavljene pravce razvoja kroz Srednjoronu
strategiju razvoja poljoprivrednog sektora u Federaciji BiH (2006-2010), oito je da u sektoru
poljoprivrede treba oekivati znaajne promjene. Zacrtani strateki ciljevi konkurentne
poljoprivredne proizvodnje zahtijevaju unapreenje stanja hidromelioracionih sistema. injenica je
da je ova oblast kod nas potpuno zanemarena, tako da ne postoje nikakvi planovi navodnjavanja. U
tom smislu jedan od razvojnih prioriteta je zaustavljanje daljnjeg propadanja postojeih sistema i
njihovo dovoenje u pogonsku spremnost u skladu s novim uvjetima i potrebama. Drugi problem
koji ima veliki uticaj na rad hidromelioracionih sistema je usitnjenost poljoprivrednih parcela, to
nadlene institucije prioritetno trebaju rjeavati. Da bi se mogli izgraditi natapni sistemi na
potencijalnim povrinama (cca 80.800 ha) jedan od osnovnih preduvjeta je obezbjeenje potrebnih
koliina voda, odgovarajueg kvaliteta.
Kod obezbjeenja voda za navodnjavanje se javlja problem, to se voda mora obezbjediti u
kritinom ljetnom periodu, kada su zbog nepovoljnog rasporeda padavina i velike potronje, najnii
vodostaji. Minimalni dnevni oticaji su nekada i do 85% manji od viegodinjih prosjenih oticaja.
Voda za navodnjavanje bi se zato morala, osim iz vodotoka, koristiti i iz akumulacija i podzemnih
vodnih rezervi.
Prema procjeni bruto potreba vode za navodnjavanje (ukljueni su i gubici), u prosjeku, za Vodno
podruje rijeke Save iznosi 3.000-3.500 m3/ha godinje. Na ovom podruju do sada ne postoje
akumulacije koje bi se koristile za navodnjavanje, a kvalitet voda je problem. Preporuuje se
razmatranje mogunosti za pretvaranje postojeih hidroenergetskih objekata u vienamjenske, te
planiranje novih vienamjenskih sistema koji bi objezbjeivali dovoljne koliine vode za
navodnjavanje, kao podrku poljoprivrednoj proizvodnji.
Procjenjuje se da bruto potreba voda za navodnjavanje (sa gubicima), u prosjeku, za Vodno
podruje Jadranskog mora iznosi 4.000-5.000m3/ha godinje. Na ovom podruju, tokom ljeta,
raspoloive koliine vode su uglavnom nedovoljne, osim u dolini Neretve. Preporuuje se na ovim
podrujima primjenjivati tehnologije i opremu za navodnjavanje kojima se voda minimalno troi.
I ovdje treba istai potrebu uske saradnje i djelovanja sektora voda i sektora poljoprivrede, a u
interesu poboljanja poljoprivredne proizvodnje. Na osnovu iznesenih podataka procjena je da bi se
veliki uspjeh postigao ve kada bi se sa sadanjih navodnjavanih 0,2%, dostigao predratni nivo od
1,8% navodnjavanih obradivih povrina.
4.3.5.6.1.4.
Plovidba:
Mjere:
Osiguranje sudjelovanje sektora voda u aktivnostima rekonstrukcije i obnavljanja postojeih

plovnih puteva te ukljuenje aspekta plovidbe u planove o formiranju vienamjenskih
akumulacija.
264

Maj 2009.

Plovidba na rijekama koja je u zadnjem periodu skoro prestala, a jedna je od grana koja bi se
trebala u narednom razdoblju vie razvijati. Normalizacijom stanja u regiji i veom saradnjom sa
susjednim dravama pretpostavlja se da e doi do veeg koritenja rijenih plovnih puteva. U
Federaciji BiH pored malog poteza na rijeci Savi, mogunosti za razvoj plovidbe postoje uglavnom
pri uima nekih rijeka I kategorije. Tu se uglavnom radi o odravanju i produetku postojeih
plovnih puteva (donji tok Neretve). Plovni putevi se mogu produiti i na srednje tokove rijeka, ali
uz preduvjet koritenja postojeih i planiranih akumulacija koje slue i u druge svrhe, kao
vienamjenski objekti. I za plovne puteve vrijede pravila ouvanja kvaliteta voda, a to
podrazumjeva odreene restrikcije i zabrane u pogledu koritenja naftnih derivata. Ureenje i
odravanje plovnog puta na rijeci Savi ne moe se posmatrati samo unutar F BiH, negu u okviru
cijele BiH i u skladu sa meudravnim ugovorom kojim se pravno regulira plovidba rijekom
Savom.
Akumulacije koje se koriste u svrhu vodosnabdijevanja Modrac, podlijeu pod stroge restrikcije
u pogledu koritenja u svrhu plovidbe.
4.3.5.6.1.5.
Ribarstvo:
Mjere:
Osiguranje sudjelovanja sektora voda u izradi planova o razvoju ribarstva u smislu toplo i
hladnovodnih ribnjaka te razvoju kaveznog uzgoja.
U Federaciji BiH postoje mogunosti za znaajniji uzgoj riba u prirodnim uvjetima, tekuim
vodama i jezerima, odnosno u akumulacijama, to znai da voda i raspoloivost zemljita danas
nisu ograniavajui inioci razvoja ove grane poljoprivrede. Na vodnom podruju rijeke Save
postoje svi preduvjeti za razvoj toplovodnih i hladnovodnih ribnjaka. Na vodnom podruju
Jadranskog mora postoje svi preduvjeti za razvoj hladnovodnih ribnjaka, te kaveznog uzgoja u
dubljim vjetakim akumulacijama. Razvoj rijenog i jezerskog ribarstva sa tehnoloke take
gledita moe se podijeliti na dva osnovna pravca:
uzgoj radi naseljavanja u vodotoke, prirodna jezera i akumulacije, radi kontroliranog poveanja
riblje populacije u navedenim vodnim biotopima, uz obezbjeenje monitoringa kvaliteta voda i
uzgoj iskljuivo radi snabdijevanja trita visokokvalitetnim ribljim mesom sa prateom
preradom.
Proizvodnja u moru limitirana je veliinom morske povrine Neumskog zaljeva. Kod akumulacija
razvoj ove djelatnosti treba uskladiti s drugim korisnicima voda. Akumulacije koje se planiraju
graditi za potrebe vodosnabdijevanja nisu pogodne za ribogojstvo iz razloga to se mogue
pogoranje kvaliteta voda s jedne strane i neusklaenost u planu koritenja akumulacije i
tehnologije proizvodnje ribe.
Nadlene Agencije daju uvjete za formiranje i rad ribnjaka u svakom konkretnom sluaju, kako u
pogledu zahvatanja potrebnih koliina vode, tako i u pogledu isputanja voda.
4.3.5.6.1.6.
Sport i rekreacija na vodi:
Mjere:
Identifikacija lokaliteta pogodnih za razvoj sportova i rekreacije na vodi;

265

Maj 2009.

Ukljuenje aspekta sporta i rekreacije u planove o gradnji vienamjenskih akumulacija;
Prilikom analize potencijalnih lokaliteta za formiranje rekreacionih zona na vodi, osim

kvalitativnih karakteristika voda, bitno je poznavati hidroloki reim i u skladu s njim dati
arhitektonsko- tehnika rjeenje ureenja obala i prostora za rekreaciju vodei rauna o ostvarenju
jednostavne komunikacije sa vodom, kao i o tome da takvi prostori nisu ugroeni velikim vodama.
Planovima predvidjeti slijedee:
Identificirati mogue lokalitete za koje postoji iskazan interes i potencijal za razvoj pojedinih
vidova rekreacije na vodi;
Procjeniti mogunosti obezbjeivanja ekoloki prihvatljivog protoka na svim vodotocima, a
naroito na dionicama na kojima se planira gradnja i ureenje sportskih terena;
Poticati aktivnosti u cilju poboljanja kvaliteta voda u vodotocima uvoenjem mjera zatite
kvaliteta voda i intenziviranje izgradnje postrojenja za tretman otpadnih voda to kao krajnji cilj
ima dovoenje vodotoka u propisanu kategoriju;
Obezbijediti poveanje minimalnih protoka u vodotocima izgradnjom vienamjenskih
akumulacija sa ureenim dijelovima koji se mogu koristiti u rekreativne svrhe, ali i za
poboljanje vodnog reima nizvodno od pregradnog profila (stabilne protoke, razblaenje
otpadnih voda i sl.);
Uspostavljanje monitoringa i sistema informisanja o kvalitetu voda za kupanje u skladu sa
Direktivom 2006/7/EC Evropskog Parlamenta i Savijeta od 15. februara 2006.
Ureenje prostora, odnosno dijela priobalja rijeke u zoni gdje se predviaju rekreativne aktivnosti
sa rjeenjem objekata infrastrukture.
4.3.5.6.1.7.
Mineralne i geotermalne vode:
Mjere:
Nastavak provoenja istranih radova sa izradom planova o dugoronom koritenju ovih voda, sa
naglaskom na vienamjensko koritenja, i
Izrada planova i provoenje mjera zatite ovih voda;
Iz prikaza sadanjeg koritenja voda, kao i podatka o veliko broju nalazita koja se ne koriste, moe
se zakljuiti da postoje mogunosti proirenja dijapazona koritenja na nalazitima u eksploataciji
kao i na onima koja se do sada nisu koristila..
4.3.6. Zatita voda
4.3.6.1.Uvod
U stavci Polazita pri definiranju ciljeva za oblast upravljanja vodama se navedeni da je kvalitet
povrinskih voda ugroen, a na nekim lokacijam i naruen, i da je situacija, oekivano, najloija na
vodotocima podsliva rijeke Bosne. Kao najznaajniji uzronici zagaenje navode se komunalne
otpadne vode stanovnitva, a potom industrije. Takoe je u istoj stavci navedeno da se, na osnovu
nedovoljnih podataka ali i na osnovama razumijevanja stepena potencijalnih antropogenih uticaja u
zonama prihranjivanja, moe zakljuiti da je, generalno, kvalitet podzemnih voda jo uvijek
uglavnom dobar, odnosno dovoljno dobar za osnovnu namjenu podzemnih voda snabdijevanje
266
Maj 2009.

pitkom vodom. Uoeni trend pogoranja kvaliteta povrinskih i podzemnih voda 247, u periodu do
1991 godine, je iz poznatih razloga zaustavljen pa rezultati analiza kvaliteta povrinskih voda iz
posljednjih godina ukazuju na poboljanje, koje nije na svim vodotocima i dovoljno dobro.
Strateki cilj zatite voda proizilazi i iz Zakona o vodama (ZoV) Federacije BiH 248, gdje se pod
stavkom ciljevi upravljanja vodama, izmeu ostalog navodi: Postizanje dobrog stanja, odnosno
dobrog ekolokog potencijala, povrinskih i podzemnih voda 249.
Nadalje, Okvirnom direktivom o vodama EU-e (ODV), svrha je naznaena lanom 1. Svrha ove
Direktive je uspostavljanje okvira za zatitu unutranjih povrinskih voda, prelaznih voda, voda
obalnog mora i podzemnih voda,.. Ovom direktivom se lanom 4. Ciljevi zatite ivotne sredine, za
povrinske vode, izmeu ostalog navodi: Drave lanice e preuzeti neophodne mjere za
spreavanje pogoranja statusa svih tijela povrinskih voda, i Drave lanice e primjeniti
neophodne mjere za spreavanje ili ograniavanje unoenja zagaujuih materija u podzemne vode
i za spreavanje pogoranja statusa svih tijela podzemnih voda.
Strateki ciljevi zatite voda su zasnovani i na zahtjevima o koritenju prekograninih vodotoka,
definiranih Helsinkom konvencijom 250, gdje se pod naslovom: Smjernice za razradu ciljeva i
kriterija kvaliteta voda, navodi: (i) uzimati u obzir tenju ka odravanju i, gdje je potrebno,
poboljanju postojeeg kvaliteta voda; (ii) teiti ka smanjenju prosjenog optereenja zagaenjem
(posebno opasnim supstancama); (iii) uzimati u obzir specifine zahtjeve za kvalitet voda, (zahtjevi
po pitanju snabdijevanja pitkom vodom, za navodnjavanje i sl.); (iv) uzimati u obzir zahtjeve koji se
odnose na osjetljive i posebno zatiene vode, i njihovu okolinu (primjerice jezera ili podzemne
vode); (v) uzimati u obzir primjenu metoda ekoloke klasifikacije i hemijskih pokazatelja za
srednjoroni i dugoroni pregled odravanja i poboljanja kvaliteta voda.
Po osnovama navedenih polazita za oblast zatite voda definirani su slijedei strateki ciljevi:
Strateki cilj 8:
Postizanje i odravanje dobrog stanja povrinskih i podzemnih voda radi zatite

akvatine flore i faune i potreba korisnika voda.
4.3.6.2.Strateki cilj 8: Postizanje i odravanje dobrog stanja povrinskih i

podzemnih voda radi zatite akvatine flore i faune i potreba korisnika
voda
Za one vode iji su kvalitet i upotrebna vrijednost ve narueni potrebno je eliminirati uzroke koji
su doveli do tog stanja i omoguiti ostvarenje procesa oporavka stanja voda kao i poboljanja
247
Povrinske vode: sve kopnene vode, izuzev podzemnih voda, prijelazne i obalne morske vode, izuzev morskih voda
koje pripadaju teritorijalnim vodama.
Podzemne vode: sve vode ispod povrine zemlje u zasienoj zoni i koje su u direktnom kontaktu sa povrinskim i
podzemnim slojevima zemljita.
248
lan 22. Ciljevi upravljanja vodama.
249
Stanje povrinskih voda: oznaava stanje vodnog tijela povrinskih voda koje je odreeno njegovim ekolokim ili
hemijskim stanjem, uzimajui ono koje je loije,
Ekoloko stanje: oznaava kvalitet strukture i funkcije ekosistema povrinskih voda.
Stanje podzemnih voda: oznaava stanje vodnog tijela podzemnih voda koje je odreeno njegovim kvantitativnim ili
hemijskim stanjem, uzimajui ono koje je loije, lan 4, ZoV Federacije BiH,
Dobar ekoloki potencijal: status znaajno izmijenjenog, ili vjetakog vodnog tijela, klasifikovanog u skladu sa
odredbama ODV-a.
250
Konvencija o zatiti i koritenju prekograninih vodotoka i meunarodnih jezera. (Helsinki 1992 god., BiH je jo
nije potpisala)
267
Maj 2009.

reima proticaja, a za vode sa zadovoljavajuim kvalitetom stvoriti uslove da se takvo stanje sauva
kroz integrirano sprjeavanje i kontrolu zagaenja. Ovo se naroito odnosi na vode koje se koriste,
ili planiraju koristiti za pie 251, ali je veoma bitno i za one vode koje imaju drugu namjenu a shodno
tome i upotrebnu vrijednost kao i one koje su od znaaja za opstanak akvatine flore i faune.
Jedan od principa, u pristupu zatiti voda, jeste ogranienje i kontrola unosa fiziko- hemijskog i
bakteriolokog zagaenja u prijemnike otpadnih voda i na taj nain stvaranje uslova za poboljanje
stanje kvaliteta voda. Slijedei princip je praenje i kontrola vrijednosti odreenih parametara
kvaliteta u recipijentu i odravanje kvaliteta voda u eljenim i unaprijed propisanim granicama.
Kombinirani pristup problemu zatite kvaliteta voda podrazumijeva, po l. 10 Okvirne direktive o
vodama (ODV) 252, da se provodi permanentna kontrola stanja kvaliteta voda na odreenim
profilima vodotoka, uz poduzimanje svih mjera da se ono postigne, kako bi se zadovoljio kriterij
upotrebne vrijednosti voda, te da se, istovremeno, primjenjuje princip maksimalnih dozvoljenih
vrijednosti na mjestu ispusta otpadnih voda. Onaj kriterij koji bude zahtijevao stroiji rezultat
smatrae se mjerodavnim za konkretni sluaj i kao takav e biti primjenjivan. Da bi se kontrola i
upravljanje zagaenjem voda mogla operacionalizirati i uiniti provodljivom neophodno je da se
propiu, potuju i kontroliu granine vrijednosti odreenih kvalitativnih parametara koje se ne
smiju prekoraiti u nekom vremenskom roku, uz redovno praenje stanja kvaliteta voda u
recipijentu.
Primjenom odgovorajuih tehnologija preiavanja otpadnih voda stanovnitva, i industrije, kao i
uvoenjem istih tehnologija u procese proizvodnje smanjuje se potencijalno zagaenje koje se
uvodi u recipijente i time se stvaraju neki od preduslova za odravanje dobrog statusa voda. U
domenu difuznih izvora zagaenja potrebno je uvoditi najbolje prakse u koritenju zemljita u
poljoprivredi i umarstvu, kao i protiverozivne mjere, te na taj nain reducirati izvore ovog
zagaenja. Dio difuznog zagaenja potie od stanovnika ruralnih podruja, zatim od saobraaja kao
i procjednih voda sa ureenih i neureenih deponija krutog otpada, i drugih izvora, pa se kroz
sprjeavanje i kontrolu zagaenja koje se javlja iz ovih izvora moe uticati na promjenu kvaliteta
voda.
4.3.6.3.Operativni ciljevi i mjere za oblast zatite voda
Operativne ciljeve koji se odnose na zatitu voda je mogue kvantificirati i valorizirati u funkciji
vremena i obima primjene propisanih mjera kroz identifikaciju promjena pokazatelja stanja
kvaliteta voda koje se tite. Pokazatelji su mjerljivi i sistematskim praenjem se mogu dobiti jasni
odnosi stepena implementacije mjera i efekata na promjene kvaliteta voda.
Jedan dio vodotoka na prostoru Federacije BiH ima karakter meudravnih i bez obzira na lokaciju
ua meudravnih vodotoka u smislu entitetske granice obaveza upravljakih struktura iz sektora
voda u Federaciji BiH da do kraja potuju ugovore potpisane sa drugim dravama, prihvaene
konvencije i zakljuke meunarodnih konferencija 253. Na dijelu Federacije BiH koje prostorno
pripada vodnom podruju Jadranskog mora nalaze se vodotoci koji prelaze meudravnu granicu, i
bitni su i za BiH i R. Hrvatsku, a u zajednikom interesu dviju drava je sprijeavanje pogoranja i
postizanje dobrog kvaliteta kvaliteta voda ovih vodotoka 254.
251
Direktiva o kvalitetu vode za pie 98/83/EEZ od 03.11.1998.

Directive 2000/60/EC
253
Konvencija o zatiti rijeke Dunav (Dunavska konvencija), Okvirni sporazum o slivu rijeke Save, Ugovor o ureenju
vodogospodarskih odnosa sa R. Hrvatskom, Konvencija o pristupu informacijama, sudjelovanju javnosti u donoenju
odluka i pristupu pravosuu po pitanjima okolia (Arhuka konvencija)
254
Ugovor o ureenju vodogospodarskih odnosa sa Republikom Hrvatskom, Konvencija o zatiti Sredozemnog mora
od zagaivanja, (Barcelonska konvencija)
252
268
Maj 2009.

Kako se iz poglavlja o koritenju voda moe vidjeti, postojei sistemi za javno snabdijevanje
vodom za pie najveim dijelom su bazirani na koritenju podzemnih voda, to se ovom tipu voda
mora posvetiti posebna panja u cilju sprjeavanja i ogranienja unosa materija koje u pogledu
pogoranja hemijskih svojstava mogu degradirati ove resurse. U tom smislu donesena je Direktiva
80/68/EEC, od 17.12.1979, sa popisom supstanci koje je zabranjeno unositi, odnosno popisom
supstanci iji unos se ograniava, dok je Direktivom 2006/118/EC detaljnije propisani standardi
kvaliteta, te nain utvrivanja trendova promjene kvaliteta voda, a u skladu sa l.17 ODV-a i njenim
Aneksom 5.
Donoenjem podzakonskih akata 255 stvorili su se preduslovi da se u primjenu uvedu naela
kontrolirane emisije i imisije, te da se kroz odreene restriktivno- stimulativne mjere uvede i naelo
smanjenja zagaenja na mjestu postanka. Ovi se pravilnici odnose na kvalitet efluenta, ali ne
uzimaju u obzir stanje kvaliteta voda u recipijentu, to je u kombiniranom pristupu preporuenom u
ODV 256 uvaeno u dokumentu koji ureuje ovu oblast u Republici Srpskoj 257. Osim ovih
podzakonskih akata koja se odnose na otpadne vode donesen je Pravilnik o izmjenama i dopunama
Pravilnika o vrstama, nainu i obujmu mjerenja i ispitivanja iskoritene vode, isputene otpadne
vode i izvaenog materijala iz vodotoka (Sl. novine FBiH br. 20 od 14.05.2003).
Korisnici voda sa svoje strane imaju odreene specifine zahtjeve za obezbjeenjem kvaliteta vode
na unaprijed definiranim prostorima, dionicama ili mjestima zahvatanja u odreenom vremenskom
periodu. Zahtjevi za vodom, unaprijed definirane upotrebne vrijednosti, bez obzira da li se radi o
zahvatanju i koritenju voda ili obezbjeenju ekolokih funkcija vode, po pravilu su u domenu
kvalitativnih karakteristika, stroiji nego li je to u trenutnoj situaciji realno mogue obezbijediti, pa
se, izmeu ostalog, i kroz procese proglaavanja odreenih podruja zatienim, stvaraju se uvjeti
da se postigne i odri traeni kvalitet vode.
Osim zagaenja koja imaju karakter stalnih i donekle poznatih, u odreenim, a naroito
malovodnim periodima, u vodama se javljaju zagaenja koja imaju karakter vanrednih i incidentnih.
Specifinost problematike zatite voda, pa samim tim i definiranje operativnih ciljeva, polazi od
naina nastanka zagaenja ime se svi zagaivai mogu svrstati u one ija emisija zagaenja ima
svojstva takastog, koncentrisanog unosa u vode ili je pak prostornog karaktera, pa se njen
nastanak, transport i unos u akvifer ne moe vezati za neku konkretnu taku u prostoru.
Fokusirajui se na fenomene i pojave koje u najveoj mjeri utiu na promjenu kvaliteta voda, jasno
se izdvajaju oblasti po kojima su utvreni operativni ciljevi:
Koncentrisani izvori zagaenja,

Disperzni izvori zagaenja,
Utvrivanje reima koritenja prostora koji ima znaajan uticaj na postizanje i odravanje
kvaliteta povrinskih i podzemnih voda (zatiena podruja),
255
Pravilnik o graninim vrijednostima opasnih i tetnih materija za tehnoloke otpadne vode prije njihovog isputanja
u sistem javne kanalizacije odnosno u drugi prijemnik i Pravilnik o graninim vrijednostima opasnih i tetnih tvari za
vode koje se nakon proiavanja iz sustava javne kanalizacije u prirodni prijemnik Sl. novine FBiH br.50 od
25.07.2007. donesenog na osnovu l. 124. stav 1. taka 1. ZoV Sl. novine FBiH br. 18/98; Uredba o opasnim i tetnim
materijama u vodi Sl. novine FBiH 43 od 20.06.2007., a na osnovu l. 121 stav 4. Zakona o vodama Sl. novine FBiH
18/98,
256
Standard kvaliteta okolia za vodna tijela zajedno sa propisanim graninim vrijednostima emisije,
257
Uredba o klasifikaciji voda i kategorizaciji vodotoka u RS-u od 15.08.2001,
269
Maj 2009.

Na osnovu navedenog uvodnog sadraja, i definiranih stratekih ciljeva, odreeni su operativni

ciljevi, sa mjerama za njihovo dostizanje, kako slijedi:
Operativni cilj 15:
Operativni cilj 16:
Operativni cilj 17:
Operativni cilj 18:
Operativni cilj 19:
Operativni cilj 20:
Operativni cilj 21:
Operativni cilj 22:
Operativni cilj 23:
Izrada Plana upravljanja vodama za Vodno podruje rijeke Save i Vodno podruje
Jadranskog mora
Smanjenje emisije tetnih i toksinih materija koje produciraju pojedini industrijski
zagaivai kroz uspostavljanje sistema dozvoljenog isputanja i principa zagaiva
plaa
Smanjenje koliina zagaenje koje dospijeva u povrinske i podzemne vode sa
ureenih i divljih deponija krutog otpada
Smanjenje zagaenja od aktivnosti vezanih za upravljanje umama
Izgradnja sistema za prikupljanje, odvodnju i tretman otpadnih voda za naselja ispod
2.000 stanovnika
Uspostava zatienih podruja u skladu sa Zakonom o vodama FBiH
4.3.6.4.Kvalitet povrinskih i podzemnih voda

4.3.6.4.1. Operativni cilj 15: Izrada Plana upravljanja vodama za Vodno
podruje rijeke Save i Vodno podruje Jadranskog mora
Ovaj operativni cilj, kao takav predvien i ZoV-a Federacije BiH lanovima 31 i 32, je potrebno
realizirati kao preduslov svim aktivnostima koje vode ka dostizanju i odranju dobrog stanja, ili
dobrog ekolokog potencijala, povrinskih i podzemnih voda.
Mjere za ovaj operativni cilj su takoe definirane ZoV-a Federacije BiH, kao:
Izrada metodologije za odreivanje tipova vodnih tijela povrinskih voda i za karakterizaciju

vodnih tijela povrinskih i podzemnih voda,
Definiranje referentnih uvjeta za klasifikaciju ekolokog stanja i doputenih graninih
vrijednosti parametara hemijskog kvaliteta za klasifikaciju hemijskog stanja vodnih tijela
povrinskih voda,
Definiranje parametara kvantitativnog i hemijskog kvaliteta za klasifikaciju stanja vodnih tijela
podzemnih voda,
Uspostavljanje sistema nadzora kvaliteta povrinskih i podzemnih voda koji proizilazi iz
Programa monitoringa 258,
Izrada i objavljivanje akta o sadraju i nainu donoenja plana upravljanja vodama radni plan
za pripremu Plana upravljanja vodama,
Izrada Plana upravljanja vodama, po elementima utvrenim ZoV-a FBiH, ukljuujui i
Program mjera.
4.3.6.5.Zatita voda od koncentrisanih izvora zagaenja
Prema specifinostima nastanka, kao i prema primjeni moguih mjera koje doprinose dostizanju
stratekog cilja koji se odnosi na takaste izvore zagaenja, operativni ciljevi i mjere su grupisani na
258
Razvijanje monitoringa povrinskih i podzemnih voda prema usvojenim planovima: Monitoring ekolokog statusa i
hemijskog statusa povrinskih voda i Monitoring hemijskog statusa podzemnih voda
270
Maj 2009.

one koji se odnose na zagaenja koja potiu od urbanih i industrijskih otpadnih voda, od deponija
otpada, i na druga zagaenja koja imaju karakter koncentrisanog.
Urbane otpadne vode:
Posljedica neusklaenog razvoja i podizanja standarda u oblasti vodosnabdijevanja stanovnitva za
posljedicu ima neprihvatljivo nizak stepen rjeavanja problema prikupljanaj i tretmana otpadnih
voda stanovnitva.
Primarni cilj u pogledu zatite okoline, a samim tim i zatiti voda od urbanih otpadnih voda jeste
poveanje stupnja obuhvaenosti kanalizacionim sistemom stanovnitva pri emu se kao zavrna
taka kanalizacionih sistema smatra postrojenje za tretman otpadnih voda odgovarajueg
kapaciteta i stepena preiavanja u skladu sa Direktivama (91/271/EEZ, 98/15/EEC) i propisom
EZ br. 1882/2003 259 o urbanim otpadnim vodama.
Obaveze i rokovi koji proistiu iz ovih kao i direktive 2006/118/EC 260 koja se odnosi na zatitu
podzemnih voda dati su u poglavlju IV. Pravni okvir, stavkom: Ciljevi koji proizilaze iz zahtjeva
EU-a, a u okviru domaeg zakonodavstva ova je oblast obuhvaena i ZoV-a.
Prema l.54 stav 3 ZoV lokalna zajednica, odnosno opinsko vijee, osim u sluaju kada se radi o
meuopinskim sistemima za koje je nadlean kanton, donosi odluku o odvodnji otpadnih voda i
obavezi prikljuka pojedinih zagaivaa/ objekata na kanalizacioni sistem. Ove odluke bi trebalo da
obuhvate i one dijelove opine za koje ne postoji prihvatljiva mogunost da budu ukljueni u sistem
javne kanalizacije.
Tokom 2006 08 realiziran je projekat Upravljanje kvalitetom voda na nivou rijenih slivova u
BiH (WQM I i II) 261, finansiran od strane Europske zajednice, u kome je detaljno razmatran
aspekt zatite kvaliteta voda na prostoru cijele BiH. Problematika je prvenstveno fokusirana na
produkciju zagaenja iz otpadnih voda od stanovnitva, odnosno urbanih otpadnih voda.
Prema podacima iz ovog elaborata, na podruju Federacije BiH su identificirane 93 aglomeracije sa
preko 2000 stanovnika, sa stanovita obaveza prikupljanja i tretmana otpadnih voda, od ega se njih
75 nalazi na vodnom podruju rijeke Save, a 18 na Jadranskom slivu. Od svih ovih naselja 23 su
svrstana u prioritetnu grupu i kao prvi polazni korak se krenulo od pretpostavke da e stepen
prikljuka u prvoj fazi realizacije biti 60% 262.
4.3.6.5.1. Operativni cilj 16:Smanjenje tereta zagaenja od urbanih/sanitarnih
otpadnih voda
Slijedei okvire precizirane u navedenim direktivama i Sporazumu o stabilizaciji i pridruivanju
(SSP), te vaeem Planu upravljanja kvalitetom voda (WQM I i II), ovaj operativni cilj se moe
definirati kao izgradnja sistema za prikupljanje i tretman urbanih otpadnih voda, za sve
aglomeracije preko 2.000 stanovnika, sa slijedeim, planiranim stepenom prikljuenosti do kraja
planskog perioda Strategije:
259
Direktive o urbanim otpadnim vodama od 21.maj 1991 i 27 februara 1998

Direktiva 2006/118/EC Europskog parlamenta i Savjeta od 12.decembra 2006 o zatiti podzemnih voda od
zagaenja i pogoranja stanja
261
Konzorcij Carl Bro a/s sa REC BiH i NERI 2007.god
262
Ukupni investicioni trokovi izgradnje postrojenja za tretman urbanih otpadnih voda za ove aglomeracije iznosi 274
mil. , odnosno kanalizacije sa stepenom prikljuenosti 60% 103,86 mil pri emu su u ove trokove uli samo
trokovi izgradnje fekalnih kanalizacionih vodova.
260
271
Maj 2009.

Veliina naselja
Naselja od 2000 - 10000 ES
Naselja od 10000-15000 ES
Naselja preko 15000 ES
UKUPNO
Planirani procenat prikljuenosti

70
75
90
Broj stanovnika
197.500
125.000
917.000
1.239.500
Prema ovako uspostavljenim kriterijumima e se u obuhvatu kanalizacionih, i sistema za tretman

otpadnih voda, nai oko 1.240.000 stanovnika. Imajui u vidu prognozirani broj stanovnika u
Federaciji BiH na kraju planskog perioda Strategije (2 756 814 st. 2020 g.), procenat obuhvaenosti
stanovnitva sistemima za prikupljanje, tratsnport i tretman ovih otpadnih voda e iznositi 45% 263
Realizaciju ovako znaajnih aktivnosti, u kojima nedostaje odgovarajue iskustv,o bitno je dobro
pripremiti i pratiti kako bi se kroz periodine evaluacije moglo pristupiti neminovnim korekcijama i
valorizaciji rezultata. Zbog toga je potrebno, ali ne samo radi ovih aktivnosti, poboljati sistem
prikupljanja i obrade statistikih podataka iz sektora voda koji bi se onda, kao pouzdani i
provjereni, mogli koristiti i u postupku donoenja i korekcije upravljakih odluka. 264
Mjere:
Donoenje odluka o nainu prikupljanja, odvoenja i tretmana otpadnih voda, u skladu sa ZoV-a
FBiH, lan 54
Poveanje stepena obuhvaenosti stanovnitva kanalizacionim sistemima i izgradnja
odgovarajuih postrojenja za tretman otpadnih voda
Izrada smjernica i vodia kao podrke u odabiru i standardizaciji odgovarajuih tehnologija
tretmana urbanih otpadnih voda, i obrade mulja, usklaenih sa zahtjevima o kvalitetu efluenta
prema vaeim pravilnicima
Periodina evaluacija rezultata primjenjenih mjera i dalja istraivanja u cilju dobivanja boljih i
tanijih osnova za donoenje odluka.
Industrijske otpadne vode:

Specifinost otpadnih voda koje potiu od industrije ogleda se u tome to sadre netipino
zagaenje ija koliina i vrsta zavisi velikog broja faktora od kojih su najvaniji tip industrije,
primjenjeni tehnoloki proces i veliina proizvodnih kapaciteta. Monitoring otpadnih voda koje
potiu od privrednih subjekata treba uspostaviti tako to bi se on definirao kroz nekoliko koraka i
odnosio na svaki pojedinani subjekt, a zasnivao bi se na principu izdavanja dozvola iji je jedan
dio vodna saglasnost, vlastito praenje imisije zagaenja, kontrolna mjerenja i nadzor, te uspostavi
slube koja bi efikasno provodila i kontrolirala ove korake.
Istovremeno, privredni subjekati koji svoje proizvode ele plasirati na svjetskom tritu, kao dio
obaveza certifikacije i standardizacije, moraju ispunjavati meunarodne ISO standarde kao to su
14000 i 14040 i 14044 koji sadre i obavezu izrade i provoenje Plana upravljanja otpadnim
263
Ukupno, na ovaj broj treba dodati i stanovnike koji ive u naseljima manjim od 2.000 stanovnika, (338.000 st.), a
koji e u vrijeme vaenja ove Strategije rijeiti problem prikupljanja i tretmana otpadnih voda, (planirano Operativnim
ciljem 21). Tako e se, na kraju planskog perioda Strategije, u obuhvatu sistema nai oko 1.578.000 stanovnika, to e
predstavljati oko 57% od prognoziranog broja 2.756.814.
264
U fazi analize postojeeg stanja odvodnje i tretmana otpadnih voda uoen je problem nepouzdanosti i terminoloke
nedefiniranosti podataka u zvaninim statistikim biltenima publiciranim od strane Federalnog zavoda za statistiku, te je
u tom smislu potrebna bolja koordinacija izmeu ove institucije, komunalnih preduzea i agencija za upravljanje
vodama.
272
Maj 2009.

vodama koji obrauje situacije pojave izvanrednih i incidentnih zagaenja, te postupke i mjere koje
se tada primjenjuju.
Usvajanjem principa datih u IPPC Direktivi o integriranom sprjeavanju i kontroli zagaenja 265, a
koji se odnose na industrijske zagaivae, odnosno njihove obaveze u pogledu primjene najboljih
raspoloivih tehnologija (BAT) ili najboljih dostupnih tehnika koje ne iziskuju prekomjerne
trokove (BATNEC), dobivaju se u najveoj mjeri i normativi o dozvoljenom isputanju. Na taj
nain industrijski zagaivai bivaju stimulirani da kroz provoenje principa zagaiva plaa,
primjenjuju tehnologije kojima se smanjuje teret zagaenja na mjestu nastanka.
Industrijski zagaivai predstavljaju vrlo esto i izvor opasnih supstanci koje dugotrajno
degradiraju vodne resurse ili se oni u svojoj upotrebnoj vrijednosti zauvijek gube. U tom smislu se
kroz Aneks IX ODV zajedno sa drugim direktivama 266 definirale granine vrijednosti opasnih
materija, a Direktivom o zagaenju izazvanom odreenim opasnim supstancama 267 je ukinuta stara
Direktive ili dijelovi direktiva 76/464/EEC i 91/692/EEC koje su obraivale istu oblast.
4.3.6.5.2. Operativni cilj17: Smanjenje emisije tetnih i toksinih materija koje
produciraju pojedini industrijski zagaivai kroz uspostavljanje
sistema dozvoljenog isputanja i principa "zagaiva plaa"
Mjere:
Uspostava i odravanje registra industrijskih zagaivaa

Efikasno izdavanje prethodnih vodnih saglasnosti u cilju izdavanja okoline dozvole.
Uspostava sistema kontinuiranog monitoringa efluenta od strane zagaivaa te jaanje kontrolnog
monitoringa u cilju potivanja uvjeta propisanih okolinim dozvolama
Deponije krutog otpada:

Nizak stepen pokrivenosti uslugama prikupljanja i odlaganja otpada na podruju Federacije BiH,
rezultirao je velikim brojem povrina koje slue za nelegalno odlaganje razliitih vrsta otpada,
(procjena se kree 1893), a prema podacima Federalne uprave civilne zatite iz juna 2005. godine
na prostoru Federacije BiH egzistiraju 21 ureene, odnosno 33 djelimino ureene opinske
deponije. Stepen ureenja i nain upravljanja ovim deponijama ne garantiraju sigurnu i efikasnu
kontrolu rada i reduciranje negativnih efekata koje ovakvi izvori zagaenja imaju na povrinske i
naroito na podzemne vode.
Zbog toka je potrebno uz odgovarajue mjere reduciranja tereta zagaenja predvijeti odgovarajui
monitoring vodnih resursa u zoni uticaja deponija.
4.3.6.5.3. Operativni cilj 18: Smanjenje koliina zagaenje koje dospijeva u
povrinske i podzemne vode sa ureenih i divljih deponija krutog
otpada
Mjere:
265
Direktiva 96/61/EC od 24.09.1996.

Direktive 84/491/EEC, 83/513/EEC, 84/156/EEC, 82/176/EEC
267
Direktiva 2006/11/EU od 15.02.2006.
266
273
Maj 2009.

Prioritetno uklanjanje divljih deponija smea, i otpadnog materijala, iz zona koje imaju negativan
uticaj na povrinske i podzemne vode
Sanacija postojeih i izgradnja novih deponija krutog otpada prema Strategiji upravljanja otpadom
i planovima koji e biti uraeni u skladu sa vaeim evropskim direktivama
Uspostava kapaciteta za adekvatno prikupljanje i zbrinjavanje rudnikog i industrijskog otpada
4.3.6.6.Zatita voda od disperznih izvora zagaenja
Znaaj disperznih izvora zagaenja na prostoru Federaciji BiH jo uvijek nije na odgovarajui nain
kvantificiran u pogledu njegovog uea u ukupnom teretu zagaenja, a nepostojanje odgovarajuih
podzakonskih akata onemoguava kvalitetno upravljanja prostorom identificiranim kao izvor
rasutog zagaenja voda.
Kao jedan od najznaajnijih disperznih izvora zagaenja je poljoprivredna djelatnost, uzgoj i
eksploatacija uma, svi vidovi saobraaja i saobraajnica te ruralna rasuta naselja do 2.000
stanovnika, koja nisu obuhvaena Direktivom o urbanim otpadnim vodama, a u kojima ivi prema
procjenama oko 47% od ukupne populacije u Federacije BiH.
Rjeavanjem prikupljanja i odgovarajueg tretmana otpadnih voda stanovnika koji ive u naseljima
manjim od 2.000 stanovnika, u veliini od 25 % (50% naseljenih mjesta sa obuhvatom oko 50% od
stanovnika), bi bilo obuhvaeno 338.000 stanovnika na kraju perioda koji obrauje ova strategija -.
2020. godine, to iznosi oko 12% od ukupnog broja stanovnika.
4.3.6.6.1. Operativni cilj 19: Smanjenje zagaenja od poljoprivrednih
aktivnosti 268
Mjere:
Kvantificiranje tereta zagaenja od poljoprivredne djelatnosti na podrujima gdje je izraen uticaj

kroz uspostavu odgovarajueg sistema praenja i kontrole
Sudjelovanje sektora voda u izradi agrookolinog programa FBiH, kao dijela integralnog sistema
za upravljanje zemljitem, sa naglaskom na zatitu voda
Primjena naela dobre poljoprivredne prakse kroz realizaciju akcionih planova i vodia u koje su
ukljuene mjere koje se odnose na odrivo koritenje ubriva i zatitnih sredstava
4.3.6.6.2. Operativni cilj 20: Smanjenje zagaenja od aktivnosti vezanih za
upravljanje umama
Mjere:
Sudjelovanje u donoenju umskogospodarskih osnova kao planskih dokumenata koji u sebi
sadre i nain koritenja umskih resursa/prostora na podrujima gdje postoji zajedniki interes
korisnika voda i organa koji gazduju umama
Provoenje multidisciplinarnih istraivanja radi utvrivanja uticaja vezanih za upravljanje
umama na kvalitativno- kvantitativni reim voda
268
U skladu sa Direktivom 91/676/EEC O zatiti voda od zagaenja prouzrokovanog nitratima poljoprivrednog porijekla
274
Maj 2009.

4.3.6.6.3. Operativni cilj 21: Izgradnja sistema za prikupljanje, odvodnju i

tretman otpadnih voda za naselja ispod 2.000 stanovnika
Mjere:
Pokretanje i realizacija pilot projekata sa ciljem utvrivanja prihvatljivih tehnologija za manja

naselja
Izrada smjernica, definiranje normi i izgradnja kanalizacionih sistema i postrojenja za tretman
otpadnih voda za oko 25% stanovnika koji ive u naseljima do 2.000 stanovnika.
4.3.6.6.4. Operativni cilj 22: Smanjenje zagaenja od saobraaja
Mjere:
Istraivanja uticaja zagaenja od svih vrsta saobraaja

Razrada procedura u postupku izdavanja okolinskih dozvola uz osiguranje uea predstavnika
sektora voda kroz efikasno izdavanje vodnih saglasnosti za rekonstrukciju postojeih i izgradnju
novih saobraajnica
4.3.6.7.Zatiena podruja
Do sada je na prostoru BiH pod razliitim reimom zatite samo 0,6% od ukupne teritorije 269, pri
emu je situacija u Federaciji BiH u odnosu na Republiku Srpsku jo nepovoljnija. Koritenje
prostora po pravilu naruava prirodne odnose koji vladaju u situaciji bez antropogenog uticaja, to
se odraava i na promjenu kvalitativno- kvantitativnog reima voda. ZoV-a Federacije BiH (l.65)
je utvrdio koja se to podruja trebaju proglasiti zatienim sa aspekta njihove namjene, odnosno
koritenja voda, zatim su to potencijalno trofina podruja, kao i podruja koja treba tititi zbog
omoguavanja opstanka akvatine flore i faune.
Provoenje politike zatite voda se mora posmatrati u sklopu aktivnog uea u upravljanju
prostorom koje ukljuuje prostorno planiranje, ocjenu ranjivosti prostora te propisivanje mjera i
ogranienja u koritenju prostora. Vie od drugih, ova oblast je predmet razliitih disciplina
(prostorno planiranje, zatita kulturnog i prirodnog bogatstva, zdravstvo, energetika, turizam i sl.),
ali se bez obzira na znaaj drugih vidova koritenja vode i razloga za njihovu zatitu, kao prioritet u
uspostavljenju zatienih podruja, nameu zatitne zone izvorita pitke vode.
Osim zatitnih zona koje su u funkciji obezbjeenja dovoljnih koliina vode za pie, potrebno je u
dijelu koji se odnosi na koritenje voda za kupanje 270, ali i druge vidove koritenja i ostvarenje
uslova za opstanak akvatinih eko sistema, provesti mjere zatite na zato namjenjenim vodnim
tijelima. Detaljniji podaci o zatienim podrujima te njihov opis i karakteristike navedeni su u
Poglavlju I 2.6. i odnose se na nacionalne parkove, parkove prirode, spomenike prirode, zatiena
podruja po osnovu Zakona o umama i podruja posebnih obiljeja od znaaja za Federaciju BiH.
269
Zatiena podruja Bosne i Hercegovine zauzimaju povrinu od 30766,82 ha, to od ukupne povrine (5 120 976 ha)
iznosi 0,6%. Izvor: Federalno ministarstvo okolia i turizma, Sarajevo, (web stranica posjeena 12.12.2008 godine).
275
Maj 2009.

4.3.6.7.1. Operativni cilj 21: Uspostava zatienih podruja u skladu sa

Zakonom o vodama FBiH
Mjere:
Uspostavljanje, tehniko i administrativno, zona sanitarne zatite izvorita vode za pie javnih i
lokalnih vodovoda iji kapacitet prelazi 10 m3/dan.
Izrada tehnikih podloga te donoenje odluka o proglaenju podruja namjenjenog zatiti
ekonomski vanih akvatinih vrsta u skladu sa aktuelnim propisima
Izrada tehnikih podloga te donoenje odluka o proglaenju podruja namjenjenih sportu i
rekreaciji na vodama
Izrada tehnikih podloga te donoenje odluka o proglaenju podruja osjetljivih na nutrijente i
odgovarajuim programom monitoringa
Izrada tehnikih podloga te donoenje odluka o proglaenju zatienih podruja vezanih za
stanita akvatinih i poluakvatinih biljnih i ivotinjskih vrsta 271
Uspostavljanje baze podataka o statusu vodnih tijela povrinskih i podzemnih voda po Vodnim
podrujima i njegova integracija u ISV-a
4.3.7. Zatita od voda
Strateki cilj koji se postavlja za oblast zatite od voda je:

Strateki cilj 9:
4.3.7.1.Strateki cilj 9: Smanjenje rizika pri ekstremnim hidrolokim

pojavama
Sve ee i razornije posljedice uzrokovane vodama jasno pokazuju da postojei sistemi upravljanja
i kontrole nisu dovoljno uinkoviti, te da uslovljavaju neophodnu i brzu promjenu pristupa i naela
borbe protiv opasnosti izazvane vikom i/ili nedostatkom vode. injenica je da katastrofe pogaaju
jednako bogate i siromane 272, i da su konica nacionalnom, regionalnom i globalnom razvoju.
Danas ivimo sa okoliem koji je sve ranjiviji i izloeniji rizicima od poplava, sua, klizita,
muljnih tokova, zagaenja voda i tla. Evropski izvjetaj o klimatskim procjenama navodi podatke
da je uoen trend vlanijih ekstrema, a da je povean broj toplijih dana od prosjeka, te da su poplave
ee i sa veim protocima. Opaeni su i dugotrajniji periodi s padavinama niim od prosjeka, to
dovodi do sua i stvaranja velikih problema u upravljanju vodnim i o vodi ovisnim resursima.
Prirodne katastrofe nije mogue kontrolisati, ali postoji mogunost smanjenja drutvene ranjivosti,
donoenjem mjera za ublaavanje vodnih katastrofa. Sve to navodi na urgentnu potrebu
zapoinjanja procesa koordiniranog multidisciplinarnog i interdisciplinarnog istraivanja i
poduzimanja drugih aktivnosti i mjera vezanih za problematiku vodnih rizika.
U okviru integriranog naina upravljanja vodama bitno je identificirati strateke ciljeve i zadatke,
kako bi se mogla vriti efikasna zatita od poplava, poboljavati stepen zatite od tetnog djelovanja
voda, ublaavati posljedice od sua te pripremati za ispunjavanje obaveza koji proistiu iz procesa
271
Direktiva 2006/44/EC od 06.09.2006 o kvalitetu slatkih voda kojima je potrebna zatita ili poboljanje kako bi
omoguile ivot riba i Direktiva 2006/113/EC od 12.12.2006 o potrebnom kvalitetu vode za uzgoj koljki
272
Katastrofe u razvijenim zemljama naine tetu od 2%, a u zemljama u razvoju od 13% bruto nacionalnog dohotka
276
Maj 2009.

pribliavanja a kasnije i lanstva u EU-i. Posebno Okvirna direktiva o vodama (ODV) 273 i Direktiva
o procjeni i upravljanju poplavnim rizicima 274
4.3.7.2.Operativni ciljevi i mjere za oblast zatite od voda
Za dostizanje stratekog cilja Smanjenje rizika pri ekstremnim hidrolokim pojavama neophodno je
definisati slijedee operativne ciljeve, i mjere za provoenje istih.
Operativni cilj 24:
Operativni cilj 25:
Operativni cilj 26:
Operativni cilj 27:
Operativni cilj 28:
Obnova i sanacija postojeih te izgradnja i odravanje sistema zatitnih vodnih

objekata u cilju poveanja stepena sigurnosti odbrane od poplava
Smanjenje erozije
Prevencija i spremnost za sluaj katastrofe-ruenja ili prelivanja brana
4.3.7.2.1. Operativni cilj 24: Obnova i sanacija postojeih te izgradnja i

odravanje sistema zatitnih vodnih objekata u cilju poveanja stepena
sigurnosti odbrane od poplava
Mjere:
Provedena analiza postojeeg stanja i obezbjeenja funkcioniranja sistema i objekata zatite od
poplava ukazuje da je neophodno definisati prioritete i podruja na kojima je neophodno provesti
slijedee mjere:
Rekonstrukcija postojeih objekata zatite od poplava, do potrebnog nivoa zatite, koji odgovara
znaaju branjenog prostora i obimu tete koja bi mogla nastati eventualnom poplavom velikim
vodama odreenog ranga pojave.
Pod ovim se podrazumijevaju sve mjere na dovrenju izgradnje zapoetih objekata te
rekonstrukciji postojeih vodnih graevina i objekata na odgovarajue mjerodavne parametre i
dimenzije u skladu sa nivoom zatite. U Posavini i drugim podrujima, realizirati preostale radove
vezane za sanaciju poldera.
Izgradnja zatitnih objekata od velikih voda na ugroenim podrujima, po prioritetima.

Uz rijeke postupno izgraditi zatitne objekte na osnovu cost-benefit analiza.
Osiguranje funkcionalnosti postojeih zatitnih objekata od tetnog djelovanja voda,
Podrka planiranju i formiranju vienamjenskih vodnih sistema, (tamo gdje se efekti tih
objekata manifestiraju na irem prostoru i veem broju znaajnih privrednih i drugih objekata), uz
prvenstvenu saradnju sa sektorima energetike, poljoprivrede i prostornog planiranja.
Preferirati izgradnju vienamjenskih sistema, jer su brane i akumulacije osnovne graevine za
kontrolu poplava. Pri projektovanju i upravljanju akumulacijama neophodno je panju posvetiti
ekonomskim, socijalnim i ekolokim potrebama, kako bi se minimizirali negativni a postigli
273
274
Direktiva 2000/60/EC Evropskog parlamenta i savjeta od 23.10. 2000 (Direktiva 2000/60/EC)

Direktiva 2007/60/EC Evropskog parlamenta i savjeta od 23.10. 2007 god. (Direktiva 2007/60/EC)
277
Maj 2009.

maksimalni pozitivni uinci. Sloena problematika zatite od poplava na pojedinim podrujima se

moe veoma uspjeno rjeavati izravnanjem protoka - gradnjom vienamjenskih akumulacija,
(razni korisnici voda i zemljita). Maksimalni protoci poplavnih valova mogu su uspjeno
reducirati retencionim kapacitetima: vodotoka, zemljita i poplavnih povrina (posebno na
srednjim i manjim slivovima). Zadrana voda bi se infiltrirala u tlo, ime bi osigurala bolje uslove
za ekosisteme, bila raspoloiva za budua koritenja, a istovremeno bi se smanjili rizici od
ekstremnih poplava. Prirodne movare i poplavne povrine bi se trebale sauvati (po mogunosti i
proiriti), umske povrine (kao retardacione povrine) odravati i poveavati (poumljavati), a
posebnu panju posvetiti brdskom dijelu sliva, gdje je bujina erozija izraena. Zatitu obala
vodotoka (ukoliko postoji mogunost) treba rjeavati vegetacijom. Mjere renaturalizacije, (iako su
vezane za visoke trokove eksproprijacije zemljita), treba podravati. Potrebno je preferirati i
podravati sve programe koji e poboljati stanje okolia. Na gradskim podrujima urbanisti
trebaju predviati parkove i zelene povrine kako bi osigurali to bolju infiltraciju oborinskih
voda u tlo.
Koordinirano djelovanje sektora voda i poljoprivrede radi revitalizacije postojeih melioracionih

sistema te omoguavanje njihovog razvoja u skladu sa planovima i potrebama poljoprivrednih
potroaa, i potrebama zatite naselja od negativnih uticaja unutranjih voda.
Prvi uslov za funkcionisanje melioracionih sistema je zatita od vanjskih voda 275, sa redovnim
investiciono-tehnikim odravanjem vodnih graevina. Prioriteti u planiranju hidrotehnikih
mjera, odreivati e se u skladu sa finanasijskim mogunostima, a na osnovu stope rentabiliteta
Rjeenje melioracijske odvodnje, je rjeavanje zatite od poplava unutarnjim vodama
poljoprivrednih povrina i naselja koja su smjetena u sistemima (Oraje, Odak i dr).
4.3.7.2.2. Operativni cilj 25: Izrada i donoenje Planova za zatitu od tetnog
djelovanja voda
Mjere:
Izrada i provoenje operativnih planova odbrane od poplava i leda,
Izrada preliminarne procjene poplavnog rizika, mapa opasnosti i mapa rizika od poplava, te izrada
Planova upravljanja poplavnim rizikom: 276:
Izrada Plana upravljanja vodama za Vodno podruje rijeke Save i Vodno podruje Jadranskog
mora podrazumijeva Planova upravljanja poplavnim rizicima 277, to su elementi integriranog
upravljanja vodnim resursima. Na osnovu raspoloivih podataka, (postojee studije i
dokumentacija); efekata klimatskih promjena; definisanih ciljeva i mjera, (upravljanja poplavnim
rizicima); preporuka i smjernica EU-e, te dodatnih analiza, neophodno je:
-
275
276
277
izvriti Preliminarnu procjenu poplavnih rizika,

izraditi Mape opasnosti od poplava i Mape rizika od poplava,
uspostaviti Planove upravljanja poplavnim rizicima, te
provoenje Revizije (auriranje) Planova upravljanja poplavnim rizikom.
Strateki plan (2009-2019)- vizija BiH 2019 bez mina, je ujedno i uslov za mogui pristup melioracinim povrinama
Uredba o vrstama i sadraju planova zatite od tetnog djelovanja voda. (Sl. novine Federacije BiH, br.26/09 od 15.4.2009.)
Po Direktivi 2007/60
278
Maj 2009.

Uspostava baze podataka, (u okviru formiranog informacionog sistema voda ISV), i fleksibilnog
sistema monitoringa, u cilju dostavljanja podataka o vodostajima, proticajima i padavinama.
Uspostavljanje modela prognoze proticaja i upravljanja akumulacijama. Definiranje naina
obavjetavanja i uzbunjivanja.
Upravljanje poplavama je vrlo sloen zadatak, jer vodotoci slue za mnotvo razliitih,
povremeno suprostavljenih funkcija. U trenucima deavanja poplava prioriteteni zadaci su
spaavanje ljudskih ivota, dobara, okolia i dr. Uloga ranog uzbunjivanja tada je od
neprocjenivog znaaja. Sistem ranog uzbunjivanja od poplava podrazumijeva prikupljanje
podataka sa terena i procjene opasnosti na licu mjesta, kako bi se mogla dati tana prognoza 278.
Radi to efikasnije odbrane od poplava potrebno je stalno unapreivati sisteme za praenje i
prognozu hidrometeorolokih pojava te definisati preventivne mjere upravljanja poplavama, kao i
operativne mjere upravljanja poplavama, koje su osnova operativnog provoenja upravljakih
mjera, u periodu trajanja poplava
Koordinacija rada specijalistikih slubi: (meteoroloke, korisnika akumulacija, prostornih

planera, slubi za zatitu i spaavanje ljudi), kao i jedinica lokalne uprave, poljoprivrednika,
ekologa, umara, nevladinih organizacija, poduzetnika, graana i medija.
Koordinirani rad na rjeavanju problema i unapreenju zatite od poplava zahtijeva primjenu niza
integriranih, sistemskih i djelotvornih preventivnih graevinskih i negraevinskih mjera.
Neophodan preduslov za implementaciju mjera je aktivno i koordinirano uee svih relevantnih
faktora u procesu upravljanaja vodama kao i specijalistikih slubi. Odgovarajua zatita
potencijalno ugroenih podruja se ostvaruje primjenom graevinskih mjera, dok se provoenjem
negraevinskih mjera stanje sigurnosti od poplava znatno poboljava.
Na osnovu lana IV.b.7. Ustava Federacije donesen je i Zakon o zatiti i spaavanju ljudi i
materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea, po kojem:
- Slube za zatitu trebaju osigurati dobro funkcionisanje (kantonalnih i lokalnih) centara za
uzbunjivanje stanovnitva, organizirati rad civilne zatite, izraditi operativne planove

djelovanja u katastrofama, organizirati povremeno vjebe, organizirati evakuaciju
stanovnitva u sluaju potrebe, ogranizirati hitnu medicinsku pomo, organizirati sanaciju
terena nakon poplava.
- Znanstveno-istraivake institucije trebaju intezivirati izradu projekata vezanih za: (i)
unapreenje meteoroloko-hidrolokih prognoza oborina (i topljenja snijega), (ii)
regionalne hidroloke analize velikih voda, (iii) zadravanja oborina u slivu
(poljoprivredna i umska proizvodnja), (iv) unaprijeenje zatite odreenih podruja, (v)
analizu potencijalnih teta, (vi) ukljuenje javnost.
- Edukacija stanovnitva: Svjetska iskustva, u upravljanju poplavama upuuju na posebnu
vanost pripreme za vanrednu situaciju, na formiranje informacionog raunarskog centra,
zasnovanog na koritenju GIS-a. Posebnu panju neophodno je posvetiti edukaciji,
uvjebavanju stanovnitva i komunukaciji sa javnou. Neophodno je poboljati mjere
provjere sigurnosti nasipa i brana, zatvaranica i ustava, raditi na novom pristupu
upravljanju akumulacijama. Poplave su katastrofa, koja se moe razumjeti samo
interdisciplinarnim pristupom, kombinovanjem iskustva iz razliitih podruja.
278
U svijetu su razvijeni razni sistemi ranog uzbunjivanja, naalost pokazali su se neuinkoviti u kritinim trenucima
ekstremnih poplava, posebno kod prognoze naglih poplava u urbanim podrujima.
279
Maj 2009.

4.3.7.2.3. Operativni cilj 26: Smanjenje erozije

Erozija zemljita stvara enormno velike i dugorone tete, ugroavajui vie privrednih grana
istodobno: poljoprivredu, umarsvo, vodoprivredu, promet, komunikacije, komunalnu
infrastrukturu, nasljena mjesta, ekonomske intervencije i dr. Do sada su se uglavnom provodile
parcijalne mjere zatite, od interesa za instutuciju koja mjere provodi. Daleko povoljniji uinci bi se
postigli kada bi pomenute akcije bile koordinirane, a pristup problemu bio multidisciplinaran.
Neophodna je izrada i prihvatanje Strategije i Programa zatite od erozije pod koordinacijom
nadlenog Federalnog ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva, Ministarstva okolia i
turizma kao i Ministarstva prostornog ureenja.
Mjere:
Izrada Programa zatite od erozije.
Provoenje optih protiverozijskih mjera.

Neovisno o lokalnim uslovima, opte protiverozijske mjere su: legislativne mjere, izrada katastra
stanja erozije, praenje erozijskih procesa , edukacija stanovnitva, integriranje problematike
zatite od erozije u: prostorne planove, u umske osnove, i naravno plansku dokumentaciju
sektora voda. Erozija se moe znatno smanjiti pravilnom obradom zeljita i ouvanjem biljnog
pokrivaa.
Sanacija teta od erozija.

Pristup sanacionim mjerama mora biti detaljno analiziran, sa naglaenim prioritetima, kako se ne
bi naruila prirodna ravnotea vodotoka i slivnog podruja. Zatitu od erozije treba vriti po
utvrenim kriterijima, koji zavise od: znaaja i prioriteta zatitnog vodnog objekta, stepena
ugroenosti zasipanjem nanosom, stepena osjetljivosti zasipanja nanosom, stepena opravdanosti
radova (stope rentabilnosti).
4.3.7.2.4. Operativni cilj 27: Uspostavljanje Programa za borbu protiv sue
Nedostatak vode je danas problem s kojim se susree sve vei broj regija sa tendencijom porasta.279
Uticji nedostatka voda na okoli, i njezine posljedice na drutveno ekonomska i politika kretanja,
rezultiraju krizom produktivnosti sistema, posebno proizvodnje hrane, te se zato ubrajaju u
katastrofe sa najteim posljedicama. Pitanje rjeavanja ovih problema zahtijeva interdisciplinaran
pristup. Upravljanje rizikom od nedostataka vode zahtijeva provoenje aktivnosti: (i) prognoze,
(ii) monitoringa i (iii) procjenu posljedica. Odreivanje stanja i monitoring se obavlja: praenjem
mree meteorolokih, i hidrolokih stanica u regiji, analizom satelitskih snimaka i inspekcijom na
licu mjesta, prvenstveno stanja vegetacije. Odluke vezane za pojave nedostataka vode treba donositi
na bazi poreenja sistema u uslovima vlanog stanja i uslovima nedostataka vode. Cilj procjene
uticaja nedostataka vode je razumjevanje nivoa do koga se moe ugroziti funkcionisanje drutva,
ekonomije i okolia.
Mjera:
Ukljuenje u aktivnosti EU-e vezane za nedostatak vode
279
Sub regionalni centar za sue, za prostor jugoistone Evrope od 2006 godine postoji u Republici Sloveniji
280
Maj 2009.

Najnovija istraivanja u hidrologiji i klimatskim modeliranjima, pokazuju da je vjerovatnoa

deavanja ekstremnih padavina (u zimskom periodu) i ekstremnih sua (u ljetnjem periodu), u
porastu, stoga je neophodno i sue inkorporirati u Akcione planove odbrane od poplava.
4.3.7.2.5. Operativni cilj 28:Prevencija i spremnost za sluaj katastroferuenja ili prelivanja brana
Imajui u vidu injenicu da do ruenja brana moe doi u sluaju katastrofalnih zemljotresa, u
sluajevima naknadnih slijeganja i gubljenje konstruktivno-nosivih osobina tla u zoni brane i
akumulacije, zbog neadekvatnog potovanja plana pogona i reima rada hidroakumulacija kao i u
ratnim djelovanjima, namee se se potreba provoenja slijedeih mjera:
Mjere:
Izrada periodinih Studija stanja i stabilnosti postojeih objekata koji su u funkciji, kao i u izradi
Studija uticaja plavnog vala, (primarnog i sekundarnog), na ljude i materijalna dobra na plavnom
podruju.
Izrada Studija ranog upozoravanja ljudi na opasnost od plavnog vala, odnosno poplave,
instaliranje automatskih mjernih stanica i dojavljivaa vodostaja na svim veim vodotocima i
nizvodno od brana.
281
Maj 2009.

5. PLAN REALIZACIJE MJERA ZA DOSTIZANJE CILJEVA UPRAVLJANJA VODAMA
5.1. UVOD I PRIKAZ PLANA
5. Plan realizacije mjera za dostizanje ciljeva upravljanja vodama

5.1.
Uvod i prikaz Plana
Plan realizacije mjera za dostizanje ciljeva upravljanja vodama, sa navoenjem: odgovornih

institucija, planiranim rokovima za realizaciju, parametrima po kojima e se vriti ocjena stepena
uspjenosti provedenih mjera, te procjenom potrebnih investicionih sredstava, je prikazan u
Tabeli 5.1.
Kao bazni datum, posebno za pravni okvir djelovanja, odreena je 2008 godina (potpisivanje i
ratificiranje Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju sa Evropskom unijom - SSP). U planskom
periodu Strategije od 12 godina, do 2022 godine, znaajna godina je 2014. kao godina planiranog
pridruivanju EU-i po SSP-u.
282
Maj 2009.

Tabela 5.1. Plan realizacije mjera za dostizanje ciljeva upravljanja vodama

R. broj
1
1.1.
1.1.1.
Ciljevi i mjere po oblastima
Odgovorne institucije za
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Parametri za ocjenu
uspjenosti provoenja
mjera
Potrebna
ulaganja (KM)
PRAVNI OKVIR UPRAVLJANJA VODAMA

Pravna i institucionalna reforma sektora voda, koja proizilaze
Bazni datum: 16 juni 2008 godine, (Potpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i
iz potrebe za prilagoavanjem novim drutvenim uslovima, uz
pridruivanju sa EU-om, "SSP")
prilagoavanje zahtjevima EU-e u oblasti upravljanja vodama
kao dio procesa stabilizacije i pridruivanja BiH EU-i
I Implementacija SSP-a
Donoenje podzakonskih akata. Derogacija svih propisa o vodama
donesenih prije ZoV-a iz 2006 g.
1.1.2.
Prvi godinji izvjetaj o primjeni SSP-u

Poetak pune primjene novih propisa
1.1.3.
Drugi godinji izvjetaj o primjeni SSP-u

Detaljna procjena provoenja SSP-u (aspekt upravljanja vodama)
Vlada FBiH (uz

konsultacije sa Vladom
RS; na prijedlog
Ministra, u nekim
sluajevima uz saglasnost
drugih ministara);
Ministar; Federalni
ministar za okolis; FMZ,
FMPU, Vlade
kantona/upanija,
Pravna i fizika lica na
teritoriji FBiH. Nadlene
inspekcije. Vlada FBH,
FMPV, AVP Sava i
AVP Jadran
Nadlezni organi Bosne i
Hercegovine, Vlada
FBH, FMPV
283
Maj 2009.
2009.
Sl. List F BiH. Rokovi za

transpoziciju po ZoV-a iz
2006 g.,
planirani/korigovani u
skladu sa rokovima iz
pojedinih Direktiva i po
SSP.
2009 g.
2010.
Objavljen tekst
Svi podzakonski akti
doneseni. Izvjetaj o
inspekcijskim kontrolama.
Ocjena u izvjetajima o
primjeni SSP-u.
2010 g.
2011 g.
Objavljen tekst
Detaljni tabelarni pregled
usaglaenosti. Objavljen
tekst procjene.


R. broj
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Parametri za ocjenu
mjera
1.1.4.
Revizija svih propisa o vodama Federacije BiH, (zakona i

podzakonskih akata)
Palament FBiH, Vlada

FBH, FMPV
2012 g.
Izraene, usvojene i
objavljene izmjene i dopune
ZoV-a Federacije BiH i svih
podzakonskih akata o
vodama.
1.1.5.
Primjena i provoenje novih propisa, dalja transpozicija,

osposobljavanje institucija za provoenje propisa
Nadlezni organi
BiH,Vlada FBH,
FMPV, AVP Sava i
AVP Jadran. Nadlezni
inspekcijski organi
2012 g.
Ocjena primjene u
izvjetajima o primjeni
SSP-u. Ostali objavljeni
izvjetaji, ukljuujui i
inspekcijske.
Meusuma 1.1.
1.2.
1.2.1.
II. Transpozicija i implementacija Direktiva

Okvirna direktiva o vodama (ODV) (2000/60/EC).
Puna transpozicija
Vlada FBiH, FMPV,

AVP Sava i AVP Jadran
2012 g.
Karakterizacija rijenih slivova
Vlada FBiH, FMPV,

2011 g.
Definiranje Programa monitoringa
Vlada F BiH, FMPV,

FMPV, AVP Sava i
AVP Jadran
2012 g.
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran
Vlada FBiH, Parlament
FBiH, FMPV
2015 g.
Poetak konsultacija sa javnou, (o pojedinim elementima Planova

upravljanja vodama za Vodna podruja rijeke Save i Jadranskog
mora)
Izrada i javna prezentacija Planova upravljanja vodama za Vodna
podruja rijeke Save i Jadranskog mora
Usvojeni planovi upravljanja vodama za Vodna podruja
284
Maj 2009.
2012 g.
2016 g.
Objavljeni propisi u Sl.

novinama FBiH. Detaljna
tabela usaglaenosti.
Propisi Federacije BiH u
skladu sa ODV-a. Izvjetaji
o provoenju SSP-u i drugi
izvjetaji.
Potrebna
ulaganja (KM)
800.000,00


R. broj
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Parametri za ocjenu
mjera
Meusuma 1.2.1.
1.2.2.
Direktiva o tretmanu komunalnih otpadnih voda (91/271/EEC)

Puna transpozicija
Vlada F BiH, FMPV,

2009 g.
Proglaenje osjetljivih i manje osjetljivih podruja
Federalni ministar
nadlean za okoli. U
odreenim sluajevima
Ministarstvo spoljne
trgovine i ekonomskih
odnosa BiH-(Sektor za
prirodne resurse,
energetiku i zatitu
okoline).
2010 g.
Obaveza sekundarnog tretmana urbanih otpadnih voda svih

aglomeracija sa vie od 15 000 E.S.
Kanton-upanija,
Optina, grad, (vlasnici
hidrotehnikih
komunalnih objekata);
industrijski zagaivai
2018 g.
285
Maj 2009.
Objavljeni propisi u Sl.

novinama Federacije BiH.
Izraen detaljan pregled
usaglaenosti sa Direktivom
91/271.
Izgraena postrojenja za
tretman otpadnih voda.
(Zbog visine investicija
pregovarae se o potpunom
postizanju ovog cilja i u
periodu poslije 2014 godine,
ali ne poslije 31.12.2016 g.).
Potrebna
ulaganja (KM)
250.000,00


R. broj
1.2.3.
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Obaveza sekundarnog tretmana urbanih otpadnih voda svih

aglomeracija sa 10.000 do 15.000 E.S.-a
Kanton-upanija,
hidrotehnikih
2023 g.
(Zbog visine investicija
postizanju ovog cilja i u
ali ne poslije 31.12.2020.)
Za isputanja otpadnih voda u osjetljiva podruja obaveza vieg

stepena preiavanja od sekundarnog svih aglomeracija iznad
10.000 E.S.-a
Kanton-upanija,
hidrotehnikih
2016 g.
Revidiranje svih saglasnosti i dozvola vezanih za prikupljanje i

nain isputanja komunalnih otpadnih voda
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran
2013 g.
Izdate nove dozvole.

(Odnosi se na uvoenje
industrijskih otpadnih voda
u gradske kanalizacione
sisteme.)
Definitivna zabrana odlaganja mulja izbacivanjem sa brodova u

povrinske vode i isputanje kroz cjevovode ili drugim sredstvima
Vlada FBiH, FMPV
2010 g.
Objavljen propis o zabrani.
Direktiva o zatiti podzemnih voda

Puna transpozicija
Odreeni granini nivoi koncentracija i zagaujuih materija.
Vlada F BiH, FMPV,

2012 g.
Vlada F BiH, FMPV,

2013 g.
286
Maj 2009.
Parametri za ocjenu
mjera
Potrebna
ulaganja (KM)
Meusuma 1.2.2.
350.000,00
Objavljeni propisi. Izraena

detaljna tabela
usaglaenosti.
detaljna tabela
usaglaenosti.
Meusuma 1.2.3.
100.000,00


R. broj
1.2.4.
1.2.5.
Direktiva o zatiti podzemnih voda od zagaenja uzrokovanog

nekim opasnim supstancama (80/68/EEC)
Puna transpozicija
Direktiva o standardima kvaliteta ivotne sredine za vode 280

Puna trasnpozicija (ubaciti broj direktive)
Uspostavljanje sistema monitoringa
1.2.6.
Direktiva o kvalitetu vode za ljudsku upotrebu (98/80/EC)

Puna transpozicija
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Vlada F BiH, FMPV,

2012 g.
Vlada F BiH, FMPV,

2011 g.
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran
2013 g.
Vlada F BiH, Federalni

ministar nadlean za
zdravstvo, FMPV, AVP
Sava i AVP Jadran
2011 g.
Parametri za ocjenu
mjera

detaljna tabela
usaglaenosti.
Meusuma 1.2.4.
50.000,00

detaljna tabela
usaglaenosti.
Izvjetaji o provoenju
SSP-u, izvjetaji za javnost
o rezultatima monitoringa.
Meusuma 1.2.5.
50.000,00

detaljna tabela
usaglaenosti.
Meusuma 1.2.6.
1.2.7.
Direktiva o kvalitetu voda za kupanje (2006/7/EC)

Puna transpozicija
Odreivanje voda za kupanje
Vlada F BiH, FMPV,

FMZ, AVP Sava i AVP
Jadran,
Optina; grad
280
2009 g.
2010 g.
Potrebna
ulaganja (KM)
50.000,00

detaljna tabela
usaglaenosti.
Doneene i objavljene
pojedinane odluke.
Prijedlog Komisije je proao drugo itanje u institucijama EU-e tako da se moe oekivati skoro usvajanje ove Direktive. Zbog njenog izuzetnog znaaja neophodno je planirati transpoziciju
i primjenu ve u ovoj fazi planiranja
287
Maj 2009.


R. broj
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Parametri za ocjenu
mjera
Potrebna
ulaganja (KM)
SSP-u i drugi izvjetaji.

Procjena voda za kupanje
Klasifikacija i status voda za kupanje
Informisanje javnosti
1.2.8.
Direktiva o zatiti voda od zagaivanja nekim opasnim

materijama (2006/11EC)
Puna trasnpozicija
Standardi kvaliteta ivotne sredine za vode
Program za utvrivanje graninih vrijednosti emisija
Izraen i dostavljen izvjetaj Evropskoj komisiji
1.2.9.
Direktiva o zatiti voda od zagaivanja nitratima (91/676/EEC)

Puna transpozicija
Optina; grad
Optina; grad
Optina; grad
Vlada F BiH, FMPV,

2012 g.
Vlada F BiH, FMPV,

Vlada F BiH, FMPV,
Vlada F BiH, FMPV,
2013 g.
Vlada FBiH, FMPV,

288
Maj 2009.
2011 g.
2014 g.
2014 g.
2009 g.
Objavljene zvanine
informacije.
Meusuma 1.2.7.
50.000,00
350.000,00

detaljna tabela
usaglaenosti.
Usvojen i objavljen
program.
Izraen i dostavljen
izvjetaj.
Meusuma 1.2.8.
Objavljeni propisi i
pojedinane odluke.
Izraena detaljna tabela
usaglaenosti.
250.000,00


R. broj
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Proglaenje osjetljivih i ranjivih zona
Federalni ministar
nadlean za okoli.
Ministarstvo spoljne
trgovine i ekonomskih
odnosa BiH-(Sektor za
prirodne resurse,
energetiku i zatitu
okoline).
2010 g.
Revizija i korigovanje odluke o osjetljivim zonama
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran, Federalni
ministar nadlean za
okoli
FMPV, Sektor
poljoprivrede
FMPV, Sektor
poljoprivrede
2014 g.
Objavljene, revidirane i
korigovane pojedinane
odluke
2011 g.
Objavljen kodeks
2011 g.
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran, FMOT
FMPV, AVP Sava i
AVP Jadran, FMOT
2013 g.
Izvrena obuka. Objavljen

izvjetaj o realizaciji
Programa.
Usvojen i objavljen Akcioni
plan.
Objavljen program
jednogodinjeg
monitoringa. Objavljeni
rezultati jednogodinjeg
monitoringa.
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran, FMOT
2012 g.
Kodeks dobre poljoprivredne prakse

Provoenje programa obuke poljoprivrede
Izrada Akcionog plana za posebno osjetljive zone

Realizacija jednogodinjeg programa monitoringa
Pregled eutrofinog statusa povrinskih voda, voda u estuarima i

obalnih morskih voda
289
Maj 2009.
2010-2011
g.
Parametri za ocjenu
mjera
Objavljen program pripreme

pregleda i izrada
informacije za javnost.
Potrebna
ulaganja (KM)


R. broj
Izrada i podnoenje Izvjetaja Evropskoj komisiji
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Vlada F BiH, FMPV,

2013 g.
Parametri za ocjenu
mjera
Izraen i dostavljen
Izvjetaj. (Izvjetaj se
podnosi u roku od 6 mjeseci
od isteka etverogodinjeg
roka na koji se odnosi).
Meusuma 1.2.9.
1.2.10.
Direktiva o kvalitetu voda za ribe (2006/44/EC)

Puna transpozicija Direktive
Podjela voda na salmonidne i ciprinidne
Izrada Programa mjera za salmonidne i ciprinidne vode
Dostavljanje izvjetaja Evropskoj komisiji
Vlada FBiH, FMPV,

FMPU, AVP Sava i AVP
Jadran
FMPV, AVP Sava i
AVP Jadran, FMPVsektor poljoprivrede,
FMOT
FMPV, AVP Sava i
FMOT
Vlada F BiH, AVP Sava i
AVP Jadran, FMPV,
FMPV-sektor
poljoprivrede, FMOT
2010 g.
2011 g.
Direktiva o kvalitetu voda za koljke (2006/113/EC)

Puna transpozicija
2013 g.
Objavljen program.
2013 g.
Objavljen izvjetaj.
Proglaenje odreenih voda za koljke
Vlada FBiH, FMPV,

FMPU, AVP Jadran
2010 g.
FMPV, AVP Jadran,

FMOT
2011. g.
290
Maj 2009.
850.000,00

detaljna tabela
usaglaenosti.
Objavljene pojedinane
odluke.
Meusuma 1.2.10.
1.2.11.
Potrebna
ulaganja (KM)

detaljna tabela
usaglaenosti.
Donesene i objavljene
pojedinne odluke o
proglaenju.
225.000,00


R. broj
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Program smanjenja zagaenja voda
FMPV, AVP Jadran,

FMOT
2014 g.
Izvjetaj o primjeni Direktive
Vlada FBiH, FMPV,

AVP Jadran, FMOT
2013 g.
Parametri za ocjenu
mjera
SSP-u. Moe se ii i izvan
ovih rokova, ali ne kasnije
od 31.12.2015 g.
SSP-u
Meusuma 1.2.11.
1.2.12.
Direktiva o upravljanju rizicima od poplava (2007/60/EC)

Puna transpozicija
Vlada F BiH, FMPV,

2010 g.
Sue i nedostatak vode

Ukljuenje u aktivnosti EU-e protiv uticaja sua i nedostatka voda
FMPV-Sektor
poljoprivrede, Nadleni
organi BiH
2010 g.
Direktiva INSPIRE (2007/2/EC)

Puna transpozicija
Izrada I Izvjetaja
Izrada i dostavljanje prvog trogodinjeg izvjetaja Evropskoj

komisiji
Vlada FBiH, FMPV,

2009 g.
FMPV, AVP Sava i

FMOT
Vlada FBiH, FMPV,
2010 g.

detaljna tabela
usaglaenosti.
Objavljen Izvjetaj.
2013 g.
Objavljen izvjetaj.
Meusuma 1.2.14.
1.2.15.
Ukljuenje u interkalibracionu mreu (Odluka C2005 3140)

Odreivanje lokacija za postavljanje interkalibracionih stanica
Vlada FBiH, FMPV,

291
Maj 2009.
2011 g.
50.000,00
Objavljena informacija za
javnost.
Meusuma 1.2.13.
1.2.14.
125.000,00
Objavljeni propisi.
Meusuma 1.2.12.
1.2.13.
Potrebna
ulaganja (KM)
Objavljena informacija za
javnost.
Meusuma 1.2.15.
150.000,00
125.000,00
50.000,00


R. broj
1.2.16.
1.2.17.
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Parametri za ocjenu
mjera
Rokovi izvan perioda implementacije SSP-a za postizanje ciljeva i provoenje mjera utvrenih Strategijom - dugoroni ciljevi
(Transpozicija i implementacija Direktiva)
Okvirna direktiva o vodama (2000/60/EC)
2015 g.
Uvoenje politike cijena
Vlada FBiH, FMPV,
AVP Sava i AVP Jadran,
nadlena kantonalna
ministarstva, Opine
Zavren prvi upravljaki ciklus
Direktiva o tretmanu komunalnih otpadnih voda (91/271/EC)
Obaveza sekundarnog tretmana otpadnih voda iz svih aglomeracija
sa vie od 15000 E.S.-a
Obaveza sekundarnog tretmana otpadnih voda iz svih aglomeracija

sa 10000 - 15000 E.S.-a
2016 g.
Optina, grad,
kanton/upanija (vlasnici
hidrotehnikih
2014-2018
g.
sekundarni tretman otpadnih
voda. (Zbog visine
neophodnih investicija
postizanju ovog cilja u
ali ne poslije 31.12.2016 g.)
Optina, grad,
kanton/upanija (vlasnici
hidrotehnikih
2014-2023
g.
sekundarni tretman otpadnih
voda. (Zbog visine
neophodnih investicija
postizanju ovog cilja u
ali ne poslije 31.12.2020 g.)
292
Maj 2009.
Potrebna
ulaganja (KM)


R. broj
1.2.18.
1.2.19.
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Vlada F BiH, FMPV,

AVP Jadran
2015 g.
Doneseni i objavljeni
Programi. (Moe se ii i
izvan rokova srednjoronih
ciljeva, ali ne poslije
31.12.2015 g.)
Vlada F BiH, FMPV,

2018 g.
Izvrena revizija
preliminarne procjene i
objavljena revidirana
procjena rizika od poplava,
najkasnije do 22.12.2018 g.
Revizija i auriranje mapa hazarda i rizika od poplava
Vlada F BiH, FMPV,

2019 g.
Izvrena revizija mapa i

objavljene aurirane mape
hazarda i rizika od poplava,
najkasnije do 22.12.2019 g.
Donoenje planova upravljanja rizikom od poplava
Vlada F BiH, FMPV,

2015 g.
Doneeni i objavljeni
planovi, najkasnije do
22.12.2015 g.
Revizija planova upravljanja rizikom od poplava
Vlada F BiH, FMPV,

2020 g.
Izvrena revizija i objavljeni

revidirani planovi upravljanja
rizikom od poplava, najkasnije
do 22.12.2021 g.
Direktiva o kvalitetu voda za koljke (2006/113/EC)

Izrada Programa smanjenja zagaenja voda
Direktiva o upravljanju rizicima od poplava (2007/60/EC)

Revizija preliminarne procjene rizika od poplava
Parametri za ocjenu
mjera
Meusuma 1.2.16-1.2.19.
Ukupno 1.
293
Maj 2009.
Potrebna
ulaganja (KM)
200.000,00
4.025.000,00


R. broj
2
2.1.
2.1.1.
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Parametri za ocjenu
mjera
EKONOMSKI OKVIR UPRAVLJANJA VODAMA

Adekvatna integracija oblasti upravljanja vodama u
ekonomski sistem kao cjelinu, uz veu zastupljenost
ekonomskih instrumenata u procesu upravljanja vodnim
resursima
Ekonomski racionalnije i okolinski prihvatljivije upravljanje u
sektoru voda i realizacija mjera za prelazak sa postojee
prakse upravljanja ponudom na upravljanje potranjom
za vodom
2.1.1.1.
Detaljna analiza postojeih i realno potrebnih trokova u cilju

pruanja usluga vodosnabdijevanja, i mjesta eventualnih
finansijskih gubitaka, odnosno karaktera i uzroka gubitaka, kao i
mogunosti za njihovo smanjenje.
Kantoni, Opine i
Komunalna preduzea
2012. g.
Broj realiziranih Studija
2.1.1.2.
Razvoj i primjena kriterija i standarda poslovanja preduzea za

pruanje usluga u sektoru vodosnabdijevanja i sanitacija, i
povezivanje sa iznosom cijena koje korisnici plaaju za pruene
usluge.
Kantoni, Opine i
Komunalna preduzea
2012. g.
Uspostavljeni kriteriji i
standardi
2.1.1.3.
Osiguranje transparentnost i ekonomske opravdanosti u pogledu

utvrivanja cijena, dotacija i unakrsnih dotacija.
Kantoni, Opine i
Komunalna preduzea
2012. g.
Prihvaen plan od strane

nadlenih vijea. Ostvaren
javni uvid u strukturu cijene
voda.
2.1.1.4.
Baziranje posebnih vodnih naknada na meunarodnim iskustvima, i

sveobuhvatnim analizama ukupnih drutvenih a ne samo privatnih
trokova i koristi, posebno u pogledu utvrivanja potrebe, naina i
stepena internalizacije znaajnih negativnih eksternih efekata
FMPV uz saradnju
FMOT, Kantoni
2011. g.
Poreenje sa meunarodnim
iskustvima. Uraen elaborat
analiza sa preporukama
294
Maj 2009.
Potrebna
ulaganja (KM)


R. broj
2.1.1.5.
Provoenje aktivnosti usmjerenih na podizanje svijesti stanovnita o

vanosti vode, o moguim nainima utede i potencijalnim
ekonomskim i okolinskim efektima mjera racionalnijeg koritenja
vode;
Nadlena kantonalna
ministarstva, Opine
2009-2021
g. kao
kontinuira
na
aktivnost
Statistiki podaci o
smanjenju specifine
potronje vode
2.1.1.6.
Ekonomske analize mogunosti ukljuenja ruralnih podruja u

javne sisteme vodosnabdijevanja i sanitacije
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran, Kantoni,
Opine
2011 g.
Izraena i prihvaena
studija sa definiranim
kriterijima i analizama za
ruralna podruja
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Parametri za ocjenu
mjera
Meusuma 2.1.1.
2.2.
2.2.1.
2.2.1.1.
2.2.1.2.
Poboljanje efikasnosti, unaprijeenje transparentnosti i

poveanje odgovornosti u upravljanju vodama
Osiguranje financijske odrivosti u upravljanju vodama i
reforma sistema cijena vodnih usluga uz postepeno
uvoenje ekonomske cijene vode
Postupni prelaz na sistem koji bi obezbijedio dugorono odrivo
financiranje u oblasti upravljanja vodama, te puno pokrie
trokova od korisnika usluga, ili iz drugih izvora.
Precizno definiranje uslova za postizanje financijske
samoodrivosti u svim segmentima upravljanja vodama, odnosno
precizno definiranje pojedinih vrsta trokova i iznosa ukupnih ili
punih trokova (operativni trokovi, trokovi odravanja,
amortizacija, trokovi kapitala, trokovi proirenja sistema, trokovi
eksternih efekata, trokovi vode kao oskudnog resursa);
Analiza potencijalno novih, dodatnih izvora financiranja
investicijskih zahvata koritenih u drugim zemljama i ocijena
mogunosti njihove primjene u Federaciji BiH, sa posebnim
naglaskom na mobiliziranje zasada nodovoljno iskoritenih
financijskih resursa na nivou optina i kantona;
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran, Nadlena
kantonalna ministarstva,
Opine, Komunalna
preduzea
2011. g.
Definirani parametri za
procjenu financijske
samoodrivosti
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran, Udruenje
komunalnih preduzea
2011. g.
Postojanje studije sa
analizom potencijalnih
dodatnih izvora financiranja
295
Maj 2009.
Potrebna
ulaganja (KM)
1.850.000,00


R. broj
2.2.1.3.
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Parametri za ocjenu
mjera
Postizanje pune usaglaenosti postojeih relevantnih zakona to bi

omoguilo da poreska uprava vri kontrolu plaanja posebnih
vodnih naknada
Poboljanje stepena naplate izvrenih usluga vodosnabdijevanja i
sanitacije.
Parlament FBiH, Vlada

FBiH, FMPV, FMF
2010. g.
Usvojene izmjene
odgovarajueg zakona
Opine i Komunalna
preduzea
2009-2021
g. kao
kontinuir.
aktivnost
Statistiki podaci o
poveanim procentima
naplate
2.2.1.5.
Uspostava sistema cijena koje odraavaju realne, ekonomski,

organizaciono i tehnoloki opravdane trokova vezane za
vodosnabdijevanje i sanitaciju
Nadlena kantonalna
ministarstva, Opine
2010-2020
g.
Uspostavljen unaprijeen
sistema cijena
2.2.1.6.
Utvrivanje mogunosti za prelazak na obraun cijene usluga, po

sistemu rastuih blok cijena, sa dotiranim prvim blokom potronje i
rad na njegovom uvoenju ime bi se omoguilo istovremeno
postizanje zacrtanih ekonomskih, socijalnih i okolinskih ciljeva u
upravaljanju vodama;
Ujednaavanje jedininih cijena koje se naplauju domainstvima i
privrednim subjektima za usluge vodosnabdijevanja i sanitacije,
ukoliko se radi o vodi istog kvaliteta.
Nadlena kantonalna
ministarstva, Opine
2012. g.
(za izradu
studije)
Nadlena kantonalna
ministarstva, Opine
2020. g.
2.2.1.8.
Poveanje iznosa posebnih vodnih naknada i zapoinjanje sa

prikupljanjem onih naknada koje se do sada nisu ubirale (npr.
posebna vodna naknada za zatitu od poplava, posebne vodne
naknade za zahvatanje voda za navodnjavanje);
Vlada FBiH, FMPV,

2012. g.
2.2.1.9.
Analiziranje mogunosti uspostave regulatornog/regulatornih tijela

zaduenog/zaduenih za utvrivanje cijena usluga.
FMPV, AVP Sava,

AVP Jadran, Nadlena
2013.
2015.g.
analizom mogunosti
uvoenja i preporuke na
uvoenju sistema novog
obrauna
Smanjena razlika u
cijenama izmeu
domainstava i privrednih
subjekata
analizom adekvatnosti
postojeih naknada i iznos
prikupljenih naknada.
Odluka o visini posebnih
vodnih naknada.
Postojanje propisane
obavezujue strukture
2.2.1.4.
2.2.1.7.
296
Maj 2009.
Potrebna
ulaganja (KM)


R. broj
2.2.1.10.
Promoviranje uspostavljanja javno-privatnog partnerstva u pruanju

usluga vodoopskrbe i sanitacije, odnosno razvijanje financijskih i
regulatornih instrumenata u pravcu podsticanja privatnih investicija,
uvrivanja jasno definiranih uloga drave, privatnog sektora, i
ostalih zainteresiranih strana.
2.2.2.
Poboljanje procesa odluivanja o vidovima koritenja vodnih

resursa
Prikupljanje i analize meunarodnih iskustava, dobre poslovne
prakse i ekonomskih instrumenata za vrednovanje voda u razliitim
namjenama. Uspostavljanje mehanizama za primjenu ove prakse i
instrumenata na odgovarajuim nivoima odluivanja
provedbu mjera
Vlada FBiH, FMPV,

Kantoni, Opine
Planirani
rok
realizacije
mjera
Parametri za ocjenu
mjera
2010. g.
razvijanje
instrum. i
def.
uloga.
Trajne
aktivnosti
promocij
e
Stepen ostvarenog javnoprivatnog partnerstva.

Podaci o visini uloenog
privatnog kapitala
Meusuma 2.2.1.
2.2.2.1.
2.2.2.2.
Osiguranje postojanja odgovarajueg regulatornog okvira kao

podloge za utvrivanje koncesionih naknada za razliite vidove
koritenja voda, polazei od ciljeva postavljenih razvojnim
dokumentima za svaki od sektora (industrija, elektroenergetski
sektor, poljoprivreda, stanovnitvo).
Vlada FBiH, Komisije za

koncesije, FMPV, AVP
Sava i AVP Jadran,
Kantoni, Opine
2012. g.
Vlada FBiH, Komisije za

koncesije, FMPV,
Kantoni, Opine
2013. g
297
2.530.000,00
Izraena studija sa analizom

meunarodnih iskustava
Procesi donoenja odluka o
dodjeli koncesija se baziraju
na rezultatima Studije
ekonomske opravdanosti i
postojanja javnog interesa
Postojanje odgovarajueg
regulatornog okvira
Meusuma 2.2.2.
Ukupno 2.

Maj 2009.
Potrebna
ulaganja (KM)
1.400.000,00
5.780.000,00


R. broj
3
3.1.
3.1.1.
3.1.1.1.
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Parametri za ocjenu
mjera
INSTITUCIONALNI OKVIR UPRAVLJANJA VODAMA

Efikasna institucionalna organizacija i administracija sposobna
za provedbu procesa pridruivanja i primjenu zahtjeva EU-e
u sektoru voda
Kadrovsko ojaavanje FMPV
FMPV
Do 2014
g.
Kadrovska zastupljenost i
popunjenost u skladu sa
sistematizacijom radnih
mjesta u ministarstvu i
zahtjevima koji proizilaze iz
primjene zahtjeva ODV-a i
ostalih Direktiva EU-e
3.1.1.2.
Poticanje razvoja i osposobljavanje institucija od strune podrke

FMPVi, kao i kantonalnim ministarstvima, u djelokrugu njihove
odgovornosti
Vlada FBH, FMPV,

Srednjorono do
2014 g. uz
nastavak
aktivnosti
do 2021 g.
Kadrovski
multidisciplinarno
uspostavljene institucije od
strune podrke FMPVi
3.1.1.3.
Institucionalno i kadrovsko ojaavanje komunalnih preduzea u

okviru vodosnabdijevanja i sanitacije
Nadlena kantonalna
ministarstva, Opine, JKP-a
2009-2021
god. kao
kontinuira
na
aktivnost
Efikasne i kadrovski
popunjene institucije (u
okviru kantona, opina i
KP-a) odgovorne za oblasti
vodosnabdijevanja i
sanitacije
3.1.1.4.
Formiranje i osposobljavanje timova za voenje i implementaciju

projekata sektora voda JPP (jedinica za programiranje i
planiranje)
FMPV, nadlena
opine
2011 g.
Organizaciono oformljeni i
institucionalno uvezani
timovi za voenje i
implementaciju projekata
298
Maj 2009.
Potrebna
ulaganja (KM)


R. broj
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Parametri za ocjenu
mjera
2010-2021
g. kao
kontinuira
na
aktivnost
2012 g. i
kontinuira
no do
2021 g.
Godinji izvjetaji o stanju u

oblasti zatite voda
3.1.1.5.
Razvoj centralne baze podataka o stanju kvaliteta povrinskih i

podzemnih voda uz obavezu izvjetavanja svih javnih organizacija
kao i registriranih zagaivaa
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran
3.1.1.6.
Uspostavljanje saradnje meu razliitim upravljakim strukturama

vezano za obaveze izvjetavanja o stanju voda i upravljanja
vodama, u Federaciji BiH po zahtjevima meunarodnih komisija,
nadlenim institucijama na nivou BiH
Direkcija za evropske
integracije,
Meuentitetska komisija
za vode, Ministarstvo
vanjske trgovine i
ekonomskih odnosa BiH,
FHMZ
3.1.1.7.
Formiranje i kadrovsko popunjavanje kantonalnih uprava za

inspekcijske poslove
Vlada FBH, Federalna i

kantonalne uprave za
isnpekcijske poslove
2009 g.
Institucionalno i kadrovski
uspostavljene federalna i
kantonalne uprave za
isnpekcijske poslove
3.1.1.8.
Osnivanje savjetodavnih vijea za Vodna podruja rijeke Save i

Jadranskog mora
Vlada FBiH
2009 g.
Formirana savjetodavna
vijea, u skladu sa ZoV-a
FBiH, (lan 164)
Meusuma 3.1.1.
3.1.2.
3.1.2.1.

Poveanje multidisciplinarne zastupljenosti u institucijama sektora
voda
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran, Kantonalna
ministarstva
poljoprivrede,
299
Maj 2009.
2014 g.
Potrebna
ulaganja (KM)
Izvjetaji o provedenim
aktivnostima i doprinosima
u radu meunarodnih
komisija
Kadrovska zastupljenost u
institucijama sektora voda
sposobna za provoenje
aktivnosti po zahtjevima
ODV-a i ostalim
Direktivama
6.000.000,00


R. broj
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
3.1.2.2.
Obavezno i kontinuirano struno usavravanje kadra u sektoru voda
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran, Kantonalna
ministarstva
poljoprivrede,
2009-2021
g. kao
kontinuira
na
aktivnost
Provedeni godinji planovi

obuke kadrova
3.1.2.3.
Organizovanje i provoenje obuke za vee industrijske zagaivae sudjelovanje predstavnika sektora upravljanja vodama
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran
2009-2021
g. kao
kontinuira
na
aktivnost
Provedeni programi obuka

za industrijske zagaivae
Parametri za ocjenu
mjera
Meusuma 3.1.2.
3.1.3.
3.1.3.1.
3.1.3.2.

Intenziviranje meusektorske saradnje
Promoviranje principa integriranog upravljanja vodama u ostale

sektore
Vlada FBiH, FMPV,

FMOT, FMPU, FMERI
te nadlena kantonalna
ministarstva
2009-2021
g. kao
kontinuira
na
aktivnost
Aktivnosti planiranja i
realiziranja odreenih mjera
po pojedinim sektorima
(energetika, prostorno
planiranje, okoli) se
provode po osnovu
meusektorske saradnje
FMPV, FMOT,
FMERI, Kantonalna
ministarstva
poljoprivrede,
2009-2021
g. kao
kontinuira
na
aktivnost
Sektori okolia, energetike,

poljoprivrede, u svojim
aktivnostima razumiju i
prihvataju principe na
kojima se zasniva
integrirano upravljanje
vodama.
Meusuma 3.1.3.
300
Maj 2009.
Potrebna
ulaganja (KM)
2.600.000,00
500.000,00


R. broj
3.1.4.
3.1.4.1.
3.1.4.2.
3.1.4.3.
Uspostavljanje referentne(ih) i ovlatenih laboratorija za

ispitivanje kvaliteta voda
Izrada tehnike podloge za donoenje podzakonskog akta o
uvjetima i djelokrugu rada referentne(ih) i ovlatenih laboratorija
Proglaavanje referentne(ih) laboratorije za podruje Federacije
BiH od strane FMPV
Proglaavenje i davanje odobrenja za rad ovlatenih laboratorija i
saradnja sa inspekcijskim slubama u cilju preciznog odreivanja
tereta zagaenja
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
FMPV, AVP-a
2010 g.
FMPV, AVP-a
2011. g.
FMPV, AVP-a,
Federalna i kantonalne
inspekcijske slube
2011 g.
Parametri za ocjenu
mjera
Izvjetaj o donoenju
odgovarajue uredbe
Izvjetaj o proglaavanju
laboratorije
Izvjetaj o broju i
opremljenosti laboratorija te
analizama uraenim za
potrebe sektora voda po
razliitim zahtjevima.
Meusuma 3.1.4.
3.1.5.
3.1.4.2.
3.1.4.1.
Poboljanje sistema dojave i efikasnog reagiranja u sluajevima

pojave akcidentnih i iznenadnih zagaenja voda
Izrada tehnike podloge podzakonskog akta u kome e biti
razraene procedure i opisani postupci prilikom pojave akcidentnih
i izvanrednih zagaenja
Pojaan sistem inspekcijskog nadzora nad vodnim tijelima na
kojima su uoene promjene nastale kao posljedica prirodnih, ili
ljudskim nemarom izazvanih havarija, u saradnji sa udruenjima
graana (ribarska udruenja, ljubitelji prirode, eko udruge i sl.).
FMOT, u saradnji sa
FMPV, AVP-a
2012 g.
Izrada i objava
podzakonskog akta.
uprave za inspekcijske
poslove, AVP-a
2010-2021
g. kao
kontinuira
na
aktivnost
Izvjetaji na godinjem
nivou o broju, vrsti,
posljedicama, lokacijama i
sl. pojava akcidentnih i
izvanrednih zagaenja.
Meusuma 3.1.5.
Ukupno 3.
301
Maj 2009.
Potrebna
ulaganja (KM)
1.850.000,00
250.000,00
11.200.000,00


R. broj
4
4.1.
4.1.1.
4.1.1.1.
4.1.1.2.
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Parametri za ocjenu
mjera
KORITENJE VODA
Poveanje obuhvata javnim vodovodnim sistemima sa sadanjih
60% na priblino 80% na kraju planskog perioda Strategije
Uvezivanje lokalnih vodovoda u javne vodovodne sisteme i njihovo
stavljanje pod punu kontrolu
Proirenje obuhvata javnog vodosnabdijevanja prema rubnim

podrujima
Nadlena kantonalna
ministarstva, Opine,
Komunalna preduzea
2018 g.
Izvren prikaz lokalnih

vodovodnih sistema u
okvirima cilja "poveanje
obuhvata stanovnitva
javnim
vodosnabdijevanjem".
Dovoenje ovih vodovoda
do stanja tehnike
opremljenosti koje
omoguava stavljanje pod
upravu komunalnih
preduzea. Uspostavljen
sistem naplate voda.
Nadlena kantonalna
Komunalna preduzea
2016 g.
Podaci o godinjim
promjenama procenta
obuhavat stanovnitva
javnim
vodosnabdijevanjem.
302
Maj 2009.
Potrebna
ulaganja (KM)


R. broj
4.1.1.3.
Formiranje grupnih (meuopinskih i regionalnih) vodovodnih

sistema
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Parametri za ocjenu
mjera
Vlada FBiH, FMPV,

AVP Sava i AVP Jadran,
Nadlena kantonalna
Komunalna preduzea
2009-2021
g. kao
kontinuira
na
aktivnost
Izvreno formiranje
najmanje jednog novog
regionalnog ili
meuopinskih vodovodnog
sistema, po osnovu ranije
definiranih, ili prilagoenih
planova sadanjim
uslovima. (Npr. regionalni
vodovod Plava Voda,
proirenje vodovoda
Tuzlanske regije).
Meusuma 4.1.1.
4.1.2.
4.1.2.1.
Zamjena dotrajalih cijevi kao i sanacija dotrajalih objekata u

vodovodnim sistemima
Nadlena kantonalna
Komunalna preduzea
2009-2021
god. kao
kontinuira
na
aktivnost
Periodini izvjetaji o stanju

vodovodnih mrea.
(Dotrajale, a posebno azbest
cementne cijevi, se
zamjenjuju u vodovodnim
mreama. Vri se sanacija
dotrajalih objekata
vodovoda: vodozahvatnih
graevina, postrojenja za
tretman voda, rezervoara,
pumpnih stanica.)
4.1.2.2.
Edukacija stanovnitva i privrede, koja koristi vodu za pie, o

potrebi racionalizacije potronje vode
Nadlena kantonalna
Komunalna preduzea
2009-2021
god. kao
kontinuira
na
aktivnost
programa informisanja i
edukacija stanovnitva na
temu neophodnosti
racionalnog koritenja voda
303
Maj 2009.
Potrebna
ulaganja (KM)
808.000.000,00


R. broj
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Parametri za ocjenu
mjera
Meusuma 4.1.2.
4.1.3.
Kontinuirano provoenje istranih radova u cilju zatite postojeih i

potencijalnih vodnih resursa sa aspekta koritenja za potrebe
vodosnabdijevanja
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran, Nadlena
Opine, Komunalna
preduzea
2009-2021
god. kao
kontinuira
na
aktivnost
Realizirani godinji planovi

provoenja istranih radova
4.1.3.2.
Provoenje tehnikih i administrativnih mjera zatite izvorita u

skladu sa Zakonom o vodama FBiH i podzakonskim aktima
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran, Nadlena
Opine, Komunalna
preduzea
2009-2021
god. kao
kontinuira
na
aktivnost
Izraeni elaborati o zatiti

izvorita voda za pie, u
skladu sa pravilnikom
prilagoenim ZoV FBiH.
Provode se tehnike i
administrativne mjere
zatite izvorita.
Meusuma 4.1.3.
4.2.1.
4.2.1.1.
280.500.000,00
Racionalno koritenje, zatita, unapreenje stanja i ouvanje

vodnih resursa koji se koriste ili se planiraju koristiti za potrebe
javnog vodosnabdijevanja
4.1.3.1.
4.2.
Potrebna
ulaganja (KM)
Osiguranje uvjeta za odrivo koritenje voda u oblastima iji

razvoj ovisi od interesa trita
Ouvanje vodnih resursa, po osnovama uvjeta koritenja i zatite
iz Zakona o vodama FBiH, u skladu sa oekivanim potrebama za
vodom u oblastima iji razvoj ovisi od interesa trita i opeg
Industrija: Poticaj primjeni povoljnih tehnolokih procesa u
proizvodnji kojima se postiu znaajne utede vode
FMERI, uz saradnju
FMPV i FMOT i
nadlenih kantonalnih
ministarstava
304
Maj 2009.
2009-2021
god. kao
kontinuira
na
aktivnost
Realizirani godinji planovi

o primjeni povoljnijih
tehnolokih procesa sa
mjerljivim rezultatima
smanjenja potronje voda.
74.000.000,00


R. broj
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Parametri za ocjenu
mjera
4.2.1.2.
Industrija: Davanje smjernica pri izradi planova razvoja industrije

sa aspekta uravljanja vodama
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran, FMERI
2009-2021
god. kao
kontinuira
na
aktivnost
Planovi razvoja industrije u

FBiH izraeni i na osnovu
sudjelovanja Sektora
upravljanja vodama na
osnovama davanja
smjernica po pitanjima
koritenja i zatite voda
4.2.1.3.
Energetika: Sudjelovanje u izradi planova o gradnji

hidroenergetskih objekata po uslovima koji se postavljaju sukladno
Planovima upravljanja vodnim podrujima.
FMERI, FMPV, AVP

Sava i AVP Jadran
2009-2021
god. kao
kontinuira
na
aktivnost
Aktivnosti planiranja i
realiziranja energetskih
projekata provedene uz
sudjelovanje sektora
upravljanja vodama na
osnovu prihvaenih stavova
podrke razvoju
vienamjenskih vodnih
sistema
4.2.1.4.
Energetika: Osiguranje sudjelovanja sektora voda u izradi studija

iskoristivosti vodnih snaga.
FMERI, FMPV, AVP

Sava i AVP Jadran
2009-2021
god. kao
kontinuira
na
aktivnost
Studije o iskoristivosti
vodnih snaga izraene po
uslovima postavljenim od
strane sektora upravljanja
vodama
4.2.1.5.
Poljoprivreda:Osiguranje sudjelovanja sektora voda u izradi studije

navodnjavanja poljoprivrednih povrina na prostoru Federacije BiH
FMPV sektori
"vodoprivrede" i
poljoprivrede, AVP Sava
i AVP Jadran
2009-2021
god. kao
kontinuira
na
aktivnost
Studije o navodnjavanju
poljoprivrednih povrina u
FBiH izraene na osnovu
uslova sektora upravljanja
vodama
305
Maj 2009.
Potrebna
ulaganja (KM)


R. broj
4.2.1.6.
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Parametri za ocjenu
mjera
Plovidba: Osiguranje sudjelovanje sektora voda u aktivnostima

rekonstrukcije i obnavljanja postojeih plovnih puteva te ukljuenje
aspekta plovidbe u planove o formiranju vienamjenskih
akumulacija
FMPK, FMPV, AVP

Sava i AVP Jadran
2009-2021
god. kao
kontinuira
na
aktivnost
Rekonstrukcija i obnova
pojedinih plovnih putava
izvrena uz sudjelovanje
sektora upravljanja vodama.
Izraeni planovi o
vienamjenskim vodnim
sistemima ukljuuju i aspekt
plovidbe
4.2.1.7.
Ribarstvo: Osiguranje sudjelovanja sektora voda u izradi planova o

razvoju ribarstva u smislu toplo i hladnovodnih ribnjaka te razvoju
kaveznog uzgoja
FMPV - sektor
"vodoprivrede", nadlena
2009-2021
god. kao
kontinuira
na
aktivnost
Planovi o razvoju ribarstava

uraeni po osnovu uslova
postavljenih od strane
sektora upravljanja vodama
4.2.1.8.
Sport i rekreacija: Identifikacija lokaliteta pogodnih za razvoj

sportova i rekreacije na vodi
FMOT, FMPV, AVP

Sava i AVP Jadran,
FMPU nadlena
opine
2009-2021
god. kao
kontinuira
na
aktivnost
Pogodni lokaliteti za razvoj

sporta i rekreacije na vodi
odreeni uz sudjelovanje i
postavljene uslove od strane
sektora upravljanja vodama
4.2.1.9.
Sport i rekreacija: Ukljuenje aspekta sporta i rekreacije u planove o

gradnji vienamjenskih akumulacija
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran, FMOT,
FMZ, FMKS
2009-2021
god. kao
kontinuira
na
aktivnost
Planovi o formiranju
vienamjenskih vodnih
sistema-akumulacija
uraeni su i na osnovu
planova o razvoju sportskih
i rekreativnih aktivnosti
306
Maj 2009.
Potrebna
ulaganja (KM)


R. broj
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Parametri za ocjenu
mjera
4.2.1.10.
Mineralne i geotermalne vode: Nastavak provoenja istranih

radova sa izradom planova o dugoronom koritenju ovih voda, sa
naglaskom na vienamjensko koritenja
FMERI, FMPV, FMZ
2014 g.
Izraeni planovi o
vienamjenskom koritenju
mineralnih i geotermalnih
voda uz sudjelovanje i po
osnovu uslova sektora
upravljanja vodama
4.2.1.11.
Mineralne i geotermalne vode: Izrada planova o provoenju mjera

zatite ovih voda
FMERI, FMPV
2014 g.
Izraeni planovi o mjerama

zatite izvorita mineralnih i
geotermalnih voda koja se
koriste ili se, u planskom
periodu Strategije, planiraju
koristiti, na osnovama
saradnje sektora rudarstva i
upravljanja vodama.
Meusuma 4.2.1.
Ukupno 4.
307
Maj 2009.
Potrebna
ulaganja (KM)
3.500.000,00
1.166.000.000,00


R. broj
5
5.1.
5.1.1.
5.1.1.1.
5.1.1.2.
5.1.1.3.
5.1.1.4.
5.1.1.5.
5.1.1.6.
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Parametri za ocjenu
mjera
2011 g.
Izraeni, usvojeni i
objavljeni Propisi, od strane
Vlade FBiH, sukladno lanu
43. ZoV FBiH
Potrebna
ulaganja (KM)
ZATITA VODA
Postizanje i odravanje dobrog stanja povrinskih i podzemnih
voda radi zatite akvatine flore i faune i potreba korisnika
voda
Izrada Plana upravljanja vodama za Vodno podruje Save i
Izrada metodologije za odreivanje tipova vodnih tijela povrinskih
voda i za karakterizaciju vodnih tijela povrinskih i podzemnih
voda (2011 g.)
Definiranje referentnih uvjeta za klasifikaciju ekolokog stanja i
doputenih graninih vrijednosti parametara hemijskog kvaliteta za
klasifikaciju hemijskog stanja vodnih tijela povrinskih voda
Definiranje parametara kvantitativnog i hemijskog kvaliteta za
klasifikaciju stanja vodnih tijela podzemnih voda
Uspostavljanje sistema nadzora kvaliteta povrinskih i podzemnih
voda koji e proizii iz Programa monitoringa.
(Po Aneksu 5 Okvirne direktive o vodama: Razvijanje monitoringa
povrinskih i podzemnih voda prema usvojenim Planovima:
Monitoring ekolokog statusa i hemijskog statusa povrinskih voda
i Monitoring hemijskog statusa podzemnih voda).
Izrada i objavljivanje akta o sadraju i Nainu donoenja Plana
upravljanja vodama Radni plan za pripremu Plana upravljanja
vodama
Izrada Plana upravljanja vodama, po elementima utvrenim
Zakonom o vodama FBiH, ukljuujui Program mjera
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran
2014. g
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran
2010 g.
Godinji izvjetaj sa svim

kvantificiranim i opisnim
podacima
2015 g.
Meusuma 5.1.1.
308
Maj 2009.
24.060.000,00


R. broj
5.1.2.
5.1.2.1.
5.1.2.2.

Donoenje odluka o nainu prikupljanja, odvoenja i tretmana
otpadnih voda, u skladu sa ZoV-a FBiH, lan 54
Poveanje stepena obuhvaenosti stanovnitva kanalizacionim
sistemima i izgradnja odgovarajuih postrojenja za tretman
otpadnih voda
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Kantoni i Opine
2011 g.
Kanton-upanija,
Optina, Grad, JKP; uz
saradnju FMPV i
Agencija
2018 g.
kao prva
faza,
krajnji rok
2023 g.
2023 g.
2023 g.
2018 g.
Naselja od 2 000 10 000 ES

Naselja od 10 000 - 15 000 ES
Naselja preko
15 000 ES
UKUPNO:
5.1.2.3.
Izrada smjernica i vodia kao podrke u odabiru i standardizaciji

odgovarajuih tehnologija tretmana urbanih otpadnih voda, i obrade
mulja, usklaenih sa zahtjevima o kvalitetu efluenta prema vaeim
pravilnicima.
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran
2010 g.
5.1.2.4.
Periodina evaluacija rezultata primjenjenih mjera i dalja

istraivanja u cilju dobivanja boljih i tanijih osnova za donoenje
odluka.
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran
2014-2021
god. kao
periodina
aktivnost
Parametri za ocjenu
mjera
Izvjetaj o opinama koje su

donijela odluke
Broj stanovnika
obuhvaenih prema
zvaninim evidencijama
70% - 197.500 St.
75% - 125.000 St.
90% - 917.000 St.
1.239.500 Stanovnika
Publikovanje zakljuaka i
strune prezentacije
Publikovanje zakljuaka i
strune prezentacije
Meusuma 5.1.2.
5.1.3.
Smanjenje emisije tetnih i toksinih materija koje produciraju

pojedini industrijski zagaivai kroz uspostavljanje sistema
dozvoljenog isputanja i principa "zagaiva plaa"
309
Maj 2009.
Potrebna
ulaganja (KM)
703.505.000,00


R. broj
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Parametri za ocjenu
mjera
5.1.3.1.
Uspostava i odravanje registra industrijskih zagaivaa
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran uz saradnju
sa FMERI i FMOT ,
uprave za inspekcijske
poslove
2010-2021
g. kao
kontinuira
na
aktivnost
Uspostavljen registar
industrijskih zagaivaa uz
redovne periodine
novelacije
5.1.3.2.
Efikasno izdavanje prethodnih vodnih saglasnosti u cilju izdavanja

okolinih dozvola
FMPV, FMOT, AVP

Sava i AVP Jadran i
nadlena kantonalna
ministarstva
2010-2021
g. kao
kontinuira
na
aktivnost
Broj i vrsta vodnih akata

vezanih za izdavanje
okolinskih dozvola
5.1.3.3.
Uspostava sistema kontinuiranog monitoringa efluenta od strane

zagaivaa te jaanje kontrolnog monitoringa od strane organizacija
koje upravljaju vodama
FMERI, FMPV, AVP

Sava i AVP Jadran i
zagaivai
2010-2021
g. kao
kontinuira
na
aktivnost
Broj uspostavljenih sistema

za praenje produkcije
zagaenja koje dospijeva u
vode industrijskih
zagaivaa
Meusuma 5.1.3.
5.1.4.
5.1.4.1.
Potrebna
ulaganja (KM)
500.000,00
Smanjenje koliina zagaenja koje dospijeva u povrinske i

podzemne vode sa ureenih i divljih deponija krutog otpada
Prioritetno uklanjanje divljih deponija smea, i otpadnog materijala,
iz zona koje imaju negativan uticaj na povrinske i podzemne vode.
Optina, grad,
kanton/upanija,
industrijski zagaivai uz
saradnju FMOT i
FMPV
310
Maj 2009.
2015 g.
Stepen gotovosti i datum

zadnjeg auriranja
podataka.
Sredstva
planirana
Strategijom
zatite okolia


R. broj
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
5.1.4.2.
Sanacija postojeih i izgradnja novih deponija krutog otpada prema

Strategiji upravljanja otpadom i planovima koji e biti uraeni u
skladu sa vaeim evropskim direktivama
Kontinuira
na
aktivnost
2021 g.
Stepen obuhvaenost
organiziranim sistemom
prikupljanja i konane
dispozicije otpada
5.1.4.3.
Uspostava kapaciteta za adekvatno prikupljanje i zbrinjavanje

rudnikog i industrijskog otpada
Optina, grad,
kanton/upanija,
industrijski zagaivai uz
saradnju FMOT i
FMPV
Rudnici i industrijski
zagaivai uz saradnju
FMOT i FMPV
Kontinuira
na
aktivnost
2021 g.
Broj i vrsta industrijskih i

rudnikih pogona
obuhvaenih organiziranim
sistemom
Parametri za ocjenu
mjera
Meusuma 5.1.4.
5.1.5.
5.1.5.1.

Kvantificiranje tereta zagaenja od poljoprivredne djelatnosti na
podrujima gdje je izraen uticaj kroz uspostavu odgovarajueg
sistema praenja i kontrole
5.1.5.2.
Sudjelovanje sektora voda u izradi agrookolinog programa FBiH,

kao dijela integralnog sistema za upravljanje zemljitem, sa
naglaskom na zatitu voda
Primjena naela dobre poljoprivredne prakse kroz realizaciju
akcionih planova i vodia u koje su ukljuene mjere koje se odnose
na odrivo koritenje ubriva i zatitnih sredstava
5.1.5.3.
FMPV, AVP Sava,

AVP Jadran
FMPV, AVP Sava,

AVP Jadran
Vlada Federacije BiH,
FMPV saradnja
sektora vodoprivrede i
poljoprivrede
20102021 g.
kontinuir
ana
aktivnost
2011
Definiran broj i veliina

podruja obuhvaenih
monitoringom.
20102021 g.
kao
kontinuir
ana
aktivnost
Periodino meusektorsko
izvjetavanje o toku
realizacije
5.1.6.1.
Smanjenje zagaenja od aktivnosti vezanih za upravljanje

umama
Sudjelovanje u donoenju umskogospodarskih osnova kao
planskih dokumenata koji u sebi sadre i nain koritenja umskih
resursa/prostora na podrujima gdje postoji zajedniki interes
korisnika voda i organa koji gazduju umama
FMPV, nadlena
AVP Sava, AVP Jadran
311
Maj 2009.
20102021 g.
kao
kontinuir
Meusektorsko
izvjetavanje
Meusuma 5.1.5.
5.1.6.
Potrebna
ulaganja (KM)
Pregled vaeih umskogospodarskih osnova,
320.000,00


R. broj
5.1.6.2.
Provoenje multidisciplinarnih istraivanja radi utvrivanja uticaja

vezanih za upravljanje umama na kvalitativno- kvantitativni reim
voda
provedbu mjera
FMPV, nadlena
kantonalna ministarstva
Planirani
rok
realizacije
mjera
ana
aktivnost
20102021 g.
kao
kontinuir
ana
aktivnost
Parametri za ocjenu
mjera
Broj provedenih istraivanja

na ovu temu
Meusuma 5.1.6.
5.1.7.
5.1.7.1.
5.1.7.2.
Izgradnja sistema za prikupljanje, odvodnju i tretman otpadnih

voda za naselja ispod 2.000 stanovnika
Pokretanje i realizacija pilot projekata sa ciljem utvrivanja
prihvatljivih tehnologija za manja naselja
Izrada smjernica, definiranje normi i izgradnja kanalizacionih
sistema i postrojenja za tretman otpadnih voda za oko 25%
stanovnika koji ive u naseljima do 2.000 stanovnika
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran uz suradnju
opina, Federalni fond za
zatitu okolia
Kantoni i opine uz
saradnju sa FMPV,
AVP-a
2012. g
20102021 g.
kao
kontinuir
ana
aktivnost

Istraivanja uticaja zagaenja od svih vrsta saobraaja
5.1.8.2.
Razrada procedura u postupku izdavanja okolinskih dozvola uz

osiguranje uea predstavnika sektora voda kroz efikasno
FMPV, AVP-a uz
saradnju sa FMPK i
FMOT
FMPV, AVP-a uz
saradnju sa FMPK i
312
Maj 2009.
2012 g. i
u
kontinuit
etu 20122021 g.
20102021 g.
250.000,00
Publiciranje rezultata pilot

projek(a)ta
Izvjetaj o stepenu
realizacije i broju
obuhvaenih stanovnika
Ukupno: 338.000 Stanovnika

Meusuma 5.1.7.
5.1.8.
5.1.8.1.
Potrebna
ulaganja (KM)
Objavljeni rezultati
specifinih istraivanja uz
pokazatelje monitoringa
Broj izdatih okolinskih
dozvola / vodnih akata
186.150.000,00


R. broj
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
FMOT
kao
kontinuir
ana
aktivnost
izdavanje vodnih saglasnosti za rekonstrukciju postojeih i

izgradnju novih saobraajnica
Parametri za ocjenu
mjera
Meusuma 5.1.8.
5.1.9.
5.1.9.1.
Uspostava zatienih podruja u skladu sa ZoV FBiH

Uspostavljanje, tehniko i administrativno, zona sanitarne zatite
izvorita vode za pie javnih i lokalnih vodovoda iji kapacitet
prelazi 10 m3/dan.
5.1.9.2.
Izrada tehnikih podloga te donoenje odluka o proglaenju

podruja namjenjenog zatiti ekonomski vanih akvatinih vrsta u
skladu sa aktuelnim propisima
5.1.9.3.

podruja namjenjenih sportu i rekreaciji na vodama
5.1.9.4.

podruja osjetljivih na nutrijente i odgovarajuim programom
monitoringa
5.1.9.5.

zatienih podruja vezanih za stanita akvatinih i poluakvatinih
Opine, gradovi, kantoni,

FMPV, AVP Sava i
AVP Jadran
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran, FMOT
FMPV, FMOT, AVP-a,

FMPU, FMZ
FMPV-sektor
"vodoprivrede" i sektor
poljoprivrede
FMPV, AVP-a, FMOT
313
Maj 2009.
20102021 g.
kao
kontinuir
ana
aktivnost
20102021 g.
kao
kontinuir
ana
aktivnost
20102021 g.
kao
kontinuir
ana
aktivnost
20102021 g.
kao
kontinuir
ana
aktivnost
20102021 g.
Broj obuhvaenih vodovoda

- Izvjetavanje na
godinjem nivou
Izvjetavanje na godinjem
nivou o broju zatienih
podruja
nivou sa ocjenom stanja
Godinje izvjetavanje sa
brojem podruja osjetljivih
na nutrijente -
nivou o broju zatienih
Potrebna
ulaganja (KM)
220.000,00


R. broj
provedbu mjera
biljnih i ivotinjskih vrsta
5.1.9.6.
Uspostavljanje baze podataka o statusu vodnih tijela povrinskih i

podzemnih voda po Vodnim podrujima i njegova integracija u
ISV-a
FMPV, AVP-a
Planirani
rok
realizacije
mjera
kao
kontinuir
ana
aktivnost
20102021 g.
kao
kontinuir
ana
aktivnost
Parametri za ocjenu
mjera
podruja
nivou
Meusuma 5.1.9.
Ukupno 5.
314
Maj 2009.
Potrebna
ulaganja (KM)
37.685.000,00
952.690.000,00


R. broj
Planirani
rok
realizacije
mjera
Parametri za ocjenu
mjera
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran, nadlena
opine
2010-2021
g. kao
kontinuira
na
aktivnost
Periodini izvjetaji o stanju

objekata za zatitu od voda
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran, FMERI
2010-2021
g. kao
kontinuira
na
aktivnost
Usvojeni planovi o formiranju

vienamjenskih vodnih sistema
sa zatitom od velikih voda kao
jednom od namjena
provedbu mjera
Potrebna
ulaganja (KM)
ZATITA OD VODA
6.1.
6.1.1.
6.1.1.1.

Obnova i sanacija postojeih te izgradnja i odravanje sistema
zatitnih vodnih objekata u cilju poveanja stepena sigurnosti
odbrane od poplava
Rekonstrukcija postojeih objekata zatite od poplava do potrebnog
nivoa zatite koji odgovara znaaju branjenog prostora i obimu tete
koja bi mogla nastati eventualnom poplavom velikim vodama
odreenog ranga pojave
6.1.1.2.
Izgradnja zatitnih objekata od velikih voda na ugroenim

podrujima po prioritetima
6.1.1.3.
Osiguranje funkcionalnosti postojeih zatitnih objekata od tetnog

djelovanja voda
6.1.1.4.
Podrka planiranju i formiranju vienamjenskih vodnih sistema,

(tamo gdje se efekti tih objekata manifestiraju na irem prostoru i
veem broju znaajnih privrednih i drugih objekata), uz
prvenstvenu saradnju sa sektorima energetike, poljoprivrede i
prostornog planiranja.
Koordinirano djelovanje sektora voda i poljoprivrede radi
revitalizacije postojeih melioracionih sistema te omoguavanje
njihovog razvoja u skladu sa planovima i potrebama poljoprivrednih
potroaa i potrebama zatite naselja od negativnih uticaja
unutranjih voda
6.1.1.5.
FMPV, kantoni, opine

i ostali korisnici zemljita
Periodini izvjetaji o stepenu

revitalizacije postojeih
melioracionih sistema
Meusuma 6.1.1.
315
Maj 2009.
535.500.000,00


R. broj
6.1.2.
6.1.2.1
6.1.2.2.
6.1.2.3.
6.1.2.4.

Izrada i provoenje operativnih planova odbrane od poplava i leda
Izrada preliminarne procjene poplavnog rizika, mapa opasnosti i

mapa rizika od poplava, te izrada Planova upravljanja poplavnim
rizikom: 281
Preliminarna procjena poplavnog rizika
Mape opasnosti i rizika od poplava
Planovi upravljanja poplavnim rizikom
Revizija Planova upravljanja poplavnim rizikom
Uspostava baze podataka, (u okviru informacionog sistema voda
ISV), i fleksibilnog sistema monitoringa u cilju dostavljanja
podataka o vodostajima, proticajima i padavinama. Uspostavljanje
modela prognoze proticaja i upravljanja akumulacijama. Definiranje
naina obavjetavanja i uzbunjivanja.
Koordinacija rada specijalistikih slubi: (meteoroloke, korisnika
akumulacija, prostornih planera, slubi za zatitu i spaavanje ljudi),
kao i jedinica lokalne uprave, poljoprivrednika, ekologa, umara,
nevladinih organizacija, poduzetnika, graana i medija.
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran, Nadlona
uprave civilne zatite,
FHMZ
2010-2021
g. kao
kontinuira
na
aktivnost
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran, FMERI,
J.P. Elektroprivreda BiH
d.d. Sarajevo, J.P.
Elektroprivreda HZHB
d.d. Mostar, FHMZ
FMPV, AVP Sava i
AVP Jadran, FMERI,
Kantoni , Opine i
Civilna zatita
Parametri za ocjenu
mjera
Periodini izvjetaji o
stepenu provedbe
operativnih planova
Mape i Planovi izraeni,

prezentirani i usvojeni
2013 g.
2015 g.
2017 g.
(2023 g.)
2010 2021 g.
kao
kontinuira
na
aktivnost
2010 2021 g.
kao
kontinuira
na
aktivnost
Izvjetaji o stanju sistema

monitoringa. Izraene upute
obavjetavanja i
uzbunjivanja.
Izvjetaji o stanju i stepenu

koordinacije pri upravljanju
vodama na potencijalno
ugroenim podrujima
Meusuma 6.1.2.
281
Uredba o vrstama i sadraju planova zatite od tetnog djelovanja voda. (Sl. novine Federacije BiH, br.26/09 od 15.4.2009.)
316
Maj 2009.
Potrebna
ulaganja (KM)
60.500.000,00


R. broj
6.1.3.
6.1.3.1.
Smanjenje erozije
Izrada Programa zatite od erozije
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran, FMOT,
FMPU
2012 g.
2010 2021 g.
kao
kontinuira
na
aktivnost
2010 2021 g.
kao
kontinuira
na
aktivnost
6.1.3.2.
Provoenje opih protiverozionih mjera, to podrazumijeva:

legislativne mjere; inoviranje karate erozije; praenje erozijskih
procesa; edukaciju stanovnitva; integriranje problematike zatite
od erozije u prostorne planove i umske osnove.
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran, nadlena
opine
6.1.3.3.
Sanacija teta od erozije
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran, nadlena
opine
Parametri za ocjenu
mjera
Izraena Strategija i
Program zatite od erozije.
Izvjetaji o protiverozionim
mjerama i sanaciji teta od
erozije
Meusuma 6.1.3.
6.1.4.
6.1.4.1.

Ukljuenje u aktivnosti EU-e vezane za nedostatak vode
FMPV, AVP Sava i

AVP Jadran
2010 2021 g.
kao
kontinuira
na
aktivnost
317
23.000.000,00
Planovi aktivnosti pri

situacijama nedostatka voda
uraeni i po osnovu
sudjelovanja dektora
upravljanja vodama
Meusuma 6.1.4.

Maj 2009.
Potrebna
ulaganja (KM)
1.500.000,00


R. broj
6.1.5.
Prevencija i spremnost za sluaj katastrofe-ruenja ili prelivanja

brana
Izrada periodinih Studija stanja i stabilnosti postojeih objekata
koji su u funkciji, kao i u izradi Studija uticaja plavnog vala,
(primarnog i sekundarnog), na ljude i materijalna dobra na plavnom
podruju
6.1.5.1.
6.1.5.2.
Izrada Studija ranog upozoravanja ljudi na opasnost od plavnog

vala, odnosno poplave, instaliranje automatskih mjernih stanica i
dojavljivaa vodostaja na svim veim vodotocima i nizvodno od
brana
provedbu mjera
Planirani
rok
realizacije
mjera
Parametri za ocjenu
mjera
FMERI, Vlasnici,
Korisnici
2010 2021 g.
kao
kontinuira
na
aktivnost
2010 2021 g.
kao
kontinuira
na
aktivnost
Izvjetaji o provedbi propisa
FMERI, Vlasnici,
Korisnici
Meusuma 6.1.5.
Ukupno 6.
SVEUKUPNO:
318
Maj 2009.
Potrebna
ulaganja (KM)
500.000,00
621.000.000,00
2.760.695.000,00

FMPV
FMOT
FMPU
FMON
FMZ
FMPK
FMERI
FMF
FMP
FHMZ
AVP
Sava
AVP
Jadran
Ministar
Prikaz skraenica:
Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva
Federalno ministarstvo okolia i turizma
Federalno ministarstvo prostornog ureenja
Federalno ministarstvo obrazovanja i nauke
Federalno ministarstvo zdravstva
Federalno ministarstvo prometa i komunikacija
Federalno ministarstvo energije, rudarstva i industrije
Federalno ministarstvo finansija
Federalno ministarstvo pravde
Federalni hidrometeoroloki zavod Sarajevo
Agencija za vodno podruje rijeke Save, Sarajevo
www.fmpvs.gov.ba
www.fmoit.gov.ba
www.fmpu.gov.ba
www.fmon.gov.ba
www.fmz.gov.ba
www.fmpik.gov.ba
www.fmeri.gov.ba
www.fmf.gov.ba
www.fmp.gov.ba
www.fhmzbih.ba
www.voda.ba
Agencija za vodno podruje Jadranskog mora Mostar
www.jadran.ba
Federalni ministar poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva
319
Maj 2009.

5.2.
Pregled potrebnih ulaganja-Cijene provedbe planiranih mjera
Cijene provedbe planiranih mjera su, u prethodnoj Tebeli 5.1., prikazane po osnovnim oblastima
djelovanja sektora voda: koritenje, zatita i zatita od voda, te pravni i ekonomski okvir djelovanja,
i osnaenje institucionalnog okvira upravljanja vodama.
Ukupna suma sredstava potrebnih za ostvarenje zacrtanih ciljeva upravljanja vodama za naredni,
planski period Strategije od 12 godina iznosi: 2 760 695 000 KM. Po oblastima djelovanja sektora
upravljanja vodama ova sredstva iznose: (i) koritenje voda: 1 166 000 000 KM; (ii) zatita voda:
952 690 000 KM; (iii) zatita od voda: 621 000 000 KM, te za provoenje mjera u cilju
institucionalnog organizovanja i ojaavanja sektora voda u Federaciji BiH: 11 200 000 KM. Za
provoenje mjera definiranih pravnim i ekonomskim okvirom djelovanja za navedeni period bie
potrebno 4 025 000 KM, odnosno 5 780 000 KM.
5.2.1.
Pravni, Institucionalni i Ekonomski okvir djelovanja
Aktivnosti planirane stratekim ciljevima: (i) Pravna i institucionalna reforma sektora voda, koja
proizilazi iz potrebe za prilagoavanjem novim drutvenim uslovima, uz prilagoavanje zahtjevima
EU-e u oblasti upravljanja vodama kao dio procesa stabilizacije i pridruivanja BiH EU-i, (ii)
Adekvatna integracija oblasti upravljanja vodama u ekonomski sistem kao cjelinu, uz veu
zastupljenost ekonomskih instrumenata u procesu upravljanja vodama, (iii) Poboljanje efikasnosti,
unapreenje transparentnosti i poveanje odgovornosti u upravljanju vodama, i (iv) Osiguranje
finansijske odrivosti u upravljanju vodama i reforma sistema cijena vodnih usluga uz postepeno
uvoenje ekonomske cijene vode, iziskuju materijalna sredstva u iznosu od 9 805 000 000 KM.
Za ostvarenje stratekog cilja za institucionalni okvir djelovanja: Efikasna institucionalna
organizacija, i administracija, sposobna za provedbu procesa pridruivanja i primjenu zahtjeva EUe u sektoru voda, bie potrebno 11 200 000 KM.
5.2.2.
Koritenje voda
Ostvarenje dva strateka cilja ove oblasti: (i) Poveanje obuhvata i poboljanje javnog
vodosnabdijevanja, i (ii) Osiguranje uvjeta za odrivo koritenje voda u oblastima iji razvoj ovisi
od interesa trita, iziskuje investiranje od 1,166 milijardi KM, to za planirano poveanje broja
stanovnika u obuhvatima sistema javnog vodosnabdijevanja, za oko 883 000, daje vrijednost
jedinine investicije od 1320 KM/st.
5.2.3.
Zatita voda
Za ovu oblast planirano je dostizanje stratekog cilja: (i) Postizanje i odravanje dobrog stanja
povrinskih i podzemnih voda radi zatite akvatine flore i faune i potreba korisnika voda, za ta su
potrebna ukupna sredstva od 952,69 miliona KM. U odnosu na prognozirani broj stanovnika koji e
se nai u obuhvatu proirenih kanalizacionih i sistema za tretman otpadnih voda, 1 577 500 st,
dobivena jedinina investiciona vrijednost je 604 KM/st.
320
Maj 2009.

5.2.4.
Zatita od voda
Dostizanje stratekog cilja: Smanjenje rizika pri ekstremnim hidrolokim pojavama, uz provoenje
mjera radi ostvarenja operativnih ciljeva: (i) Obnova i sanacija postojeih, te izgradnja i odravanje
sistema zatitnih vodnih objekata u cilju poveanja stepena sigurnosti odbrane od poplava;
(ii) Izrada i donoenje Planova za zatitu od tetnog djelovanja voda; (iii) Smanjenje erozije;
(iv) Uspostavljanje programa za borbu protiv sue, i (v) Prevencija i spremnost za sluaj katastroferuenja ili prelivanja brana, podrazumijeva investiciona ulaganja od 621 M KM.
5.2.5.
Dinamika investiranja u planskom periodu Strategije
Dinamika investiranja u planskom periodu Strategije, od 12 godina, je uraena na osnovu planiranih

rokova za realizaciju pojedinih mjera, koji su umnogome pod uticajem procesa pridruivanja EU-i i
zahtjevima prihvaenog Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju Bosne i Hercegovine Evropskoj
uniji (SSP). Planski period Strategije je, u ovom sluaju, podijeljen na tri etverogodinja perioda, u
kojima se planira provedba investicionih mjera: 2010-2014, 2014-2018, i 2018-2022 godina. Po
navedenim periodima je potrebno realizirati slijedea sredstva:
2010-2014 g.
2014-2018 g.
2018-2022 g.
Ukupno:
641 284 000 KM

1 019 763 500 KM
1 099 647 500 KM
2 760 695 000 KM
23%
37%
40%
100%
Kao to se vidi u prvom kvartalnom periodu je potrebno relizirati oko 23% sredstava, odnosno to je
period u kojem je potrebno ostvariti veinu mjera iz pravnog i institucionalnog okvira djelovanja,
kao i odreeni dio mjera iz oblasti koritenja, zatite i zatite od voda koje podrazumijevaju
provoenje istranih radova i izrade investicione-tehnike dokumentacije. Naredna dva kvartalna
perioda podrazumijevaju potpuno dostizanje zacrtanih ciljeva iz oblasti koritenja, zatite i zatite
od voda, to e iziskivati znaajnije investicije od 37, odnosno 40% od ukupnih.
Ilustrativna Dinamika investiranja u planskom periodu Strategije je prikazana na Slici 5.2.1.
321
Maj 2009.

2010-2014 g.
2010-2018 g.
2010-2022 g.
Ukupno planirano (KM):
Planirane
investicije
(KM)
Ukupno:
Vrijednosti investicija po
etverogodinjim periodima
(KM)
2018 godina
1 019 763 500 KM
1 099 647 500 KM
2022 godina
1.800,00
1.700,00
1.600,00
1.500,00
1.400,00
1.300,00
1.200,00
1.100,00
1.000,00
900,00
800,00
700,00
600,00
500,00
400,00
300,00
200,00
100,00
-
2014 godina
Investiciona vrijednost u 1 000 000 KM
Dinamika investiranja u planskom periodu Strategije upravljanja vodama FBiH
Vrijednosti godinjih
investicionih sredstava (KM/god.)
641 284 000 KM
254 940 875 KM
160 321 000 KM
254 940 875 KM
47.150.000
514.250.000
2.199.295.000
2.760.695.000
(KM/god)
160.321.000
254.940.875
274.911.875
(KM)/4 god
641.284.000
1.019.763.500
1.099.647.500
2.760.695.000
(KM)
Slika 5.7. Dinamika investiranja u planskom periodu Strategije upravljanja vodama FBiH
322
Maj 2009.

5.2.6.
Procjena moguih izvora i uslova finansiranja provoenja mjera radi

ostvarenja ciljeva Strategije upravljanja vodama FBiH
Ukupna suma sredstava potrebnih za ostvarenje zacrtanih ciljeva upravljanja vodama za naredni,
planski period Strategije od 12 godina iznosi: 2 760 695 000 KM 282. Po oblastima djelovanja
sektora upravljanja vodama potrebna sredstva iznose:
Pravni okvir:
Ekonomski okvir:
Institucionalni okvir:
Koritenje voda:
Zatita voda:
Zatita od voda:
UKUPNO:
4 025 000 KM
5 780 000 KM
11 200 000 KM
1 166 000 000 KM
952 690 000 KM
621 000 000 KM
2 760 695 000 KM
U Zakonu o vodama Federaciji BiH, u lanu 168, navode se izvori sredstava namijenjeni za
obavljanje poslova i zadataka odreenih tim Zakonom, i to: (i) ope vodne naknade; (ii) posebne
vodne naknade (PVN); (iii) prihodi po osnovu zakupa javnog vodnog dobra; (iv) budeti
Federacije, budeti kantona, budeti grada i opine; (v) kreditna sredstva; (vi) sredstava
osigurana posebnim zakonom; (vii) donacije i ostala sredstva u skladu sa zakonom. Naravno,
pored ovih znaajna sredstva za pokrie planiranih rashoda u oblasti upravljanja vodama
predstavljaju prihodi ostvareni pruanjem usluga neposrednim korisnicima objekata za koritenje
i zatitu voda od zagaivanja
Okvirni iznos ope vodne naknade na godinjem nivou, u Federaciji BiH, iznosi oko 12,6
miliona KM. Za planski period Strategije od 12 godina to iznosi oko 150 mil. KM. (Raspodjela:
Agencije za vode - 40%, ili 60 mil. KM; kantonalni budeti - 45%, ili 67,5 mil KM i Fond za
zatitu okolia Federacije BiH 15%, ili 22,5 mil KM). Od ovog iznosa realno raspoloiva
sredstva za financiranje iskazanih potreba u sektoru voda iznose cca 132 miliona KM, i to
Agencije za vode 42 mil. KM; kantonalni budeti 67,5 mil KM; i Fond za zatitu okolia
Federacije BiH 22,5 mil KM. (Umanjeni iznos od 18 mil KM predstavlja trokove rada i
poslovanja, te tekuih rezervi Agencija za vode u iznosu od ca 30% ukupnih sredstava po osnovu
vodnih naknada.)
Okvirni iznos posebnih vodnih naknada, PVN-a, u Federaciji BiH je 31.7 miliona KM, na
godinjem nivou. Za planski period Strategije od 12 godina to iznosi oko 380 miliona KM, pod
uslovom 100% naplate 283. Raspodjela: Agencije za vode - 40%, ili 152 mil. KM; kantonalni
budeti - 45%, ili 171 mil KM; Fond za zatitu okolia Federacije BiH 15%, ili 57 mil KM).
Realno raspoloiva sredstva za financiranje iskazanih potreba u oblasti upravljanja vodama, po
ovom osnovu, iznose cca 335 miliona KM, i to Agencije za vode 107 mil. KM; kantonalni
budeti 171 mil KM; Fond za zatitu okolia Federacije BiH 57 mil KM. (Umanjeni iznos od 45
mil KM predstavlja trokove rada i poslovanja, te tekuih rezervi Agencija za vode u iznosu od
ca 30% ukupnih sredstava po osnovu vodnih naknada.)
282
Trokovi odravanja postojeih i objekata planiranih Strategijom su uraunati u navedenu investicionu vrijednost
za oblast zatita od voda, dok se za oblasti koritenja i zatite voda ovi trokovi planiraju pokriti cijenama usluga.
283
Stepen naplate bi trebao da se znaajno povea izmjenom Zakona o poreskoj upravi, i preuzimanju nadlenosti od strane
Poreske uprave za naplatu opte i PVN-a
323
Maj 2009.

U ukupnom iznosu od 467 miliona KM, realno raspoloivi iznos sredstava za pokrie rashoda
predvienih Strategijom, a prikupljenih po osnovu vodnih naknada u planskom periodu od 12
godina, rasporeen je na sljedei nain:
i.
ii.
iii.
Agencije za vode 149 mil KM (42 mil KM + 107 mil. KM);

Kantonalni budeti 238,5 mil KM (67,5 mil KM 171 mil KM);
Fond za zatitu okolia Federacije BiH 79,5 mil KM (22,5 mil KM + 57 mil KM).
Koritenje prihoda po osnovu vodnih naknada regulirano je lanom 178 Zakona o vodama, gdje
su tano navedeni naini na koje sredstva mogu koristiti Agencije za vodna podruja
(prvenstveno za zatitu od voda); Kantonalni budeti (vodosnabdijevanje, zatita voda, i zatita
od voda); te Fond za zatitu okolia Federacije BiH (prvenstveno za sufinanciranje infrastrukture
za zatitu voda od znaaja za FBiH).
U nastavku se daje okvirna struktura sredstava za tri osnovne oblasti djelovanja sektora voda:
koritenje, zatitu i zatitu od voda.
Sredstva potrebna za oblast koritenje voda u ukupnom planiranom iznosu od

1.166.000.000 KM bila bi okvirno obezbijeena iz sljedeih izvora:
Kantonalni budeti:
Budet F BiH:
Sredstva JKP-a:
Opine:
Meunarodne finansijske institucije:
212,3 M KM (po osnovu ostalih budetskih prihoda)

133,5 M KM
230,0 M KM
40,2 M KM (kroz budete ili izdavanje lokalnih obveznica)
450,0 M KM (kreditna zaduenja)
Sredstva potrebna za zatitu voda u ukupnom planiranom iznosu od 952.690.000 KM bila bi

okvirno obezbijeena iz sljedeih izvora:
Kantonalni budeti:
Kantonalni budeti:
Fond za zatitu okolia FBiH:
Budet FBiH:
Sredstva JKP-a:
Opine:
Meunarodne finansijske institucije:
88,5 M KM (po osnovu prihoda od vodnih naknada)

78,0 M KM
150,0 M KM
100,0 M KM
60,0 M KM (kroz budete ili izdavanje lokalnih obveznica)
376,3 M KM (kreditne zaduenja)
Sredstva potrebna za zatitu od voda u ukupnom planiranom iznosu od 621.000.000 KM bila

bi okvirno obezbijeena iz sljedeih izvora:
Agencije za vodna podruja:

Kantonalni budeti:
Kantonalni budeti:
Budet F BiH
Sredstva privatizacije:
Opine:

100,0 M KM
40,0 M KM
32,0 M KM (kroz budete ili komunalne obveznice)
Ako bi se ukupno potrebna sredstva raspodjelila ravnomjerno na svih 12 godina planskog

perioda, prosjeno bi u svakoj godini trebalo da se obezbijedi cca 230 M KM. Ali, Strategija
nudi i druge opcije u pogledu dinamike investiranja, koja ne bi bila linearna. Ne moe se
dovoljno precizno navesti kolika su postojea ukupna izdvajanja u vodnom sektoru na godinjem
324
Maj 2009.

nivou. Ovo prvenstveno zbog nemogunosti uvida u kompletne podatke o izdvajanjima svih
aktera u sektoru voda (uglavnom su raspoloivi podaci za Agencije za vodna podruja), kao i
promjenljivih kreditnih zaduenja u razliitim godinama, to oteava izraunavanje neke
karakteristine ili prosjene veliine ovih izdvajanja na godinjem nivou. Ipak cijeni se da e
potrebna izdvajanja u narednom periodu biti znaajno vea u odnosu na prethodne godine.
Ovakav trend opravadavaju neke pretpostavke: poveani stepen naplate posebnih vodnih
naknada (zbog oekivane ukljuenosti Poreske uprave), uvoenje opte vodne naknade,
oekivano uvoenje ekonomskih cijena vode i poveanje prihoda vodoopskrbnih komunalnih
preduzea, oekivano poveanje nekih naknada za koritenje vode, nove mogunosti financiranja
(npr. Izdavanje komunalnih obveznica), oekivano vee uee privatnog sektora kroz
aranmane o javno-privatnom partnerstvu, itd.
Postepeno uvoenje ekonomske cijene vode trebalo bi da omogui preduzeima koja se bave
vodosnbdijevanjem, prikupljanjem i preiavanjem otpadnih voda da mogu, nakon pokria
vlastitih operativnih trokova, da pokriju i znaajne dijelova investicionih trokova. Nedostajua
sredstva pokrivala bi se prvenstveno iz kantonalnih budeta i Fonda za okoli te opinskih
budeta (iskljuivo za preiavanje odnosno zatitu voda).
Nakon toga, dio potreba pokrivae se iz privatnih sredstava kroz razliite oblike privatnog i
javnog partnerstva i komunalnih dionica.
Preostali dio potrebnih sredstava vjerovatno e se moi obezbjediti u vidu kreditnih zaduenja
kod svjetskih financijskih institucija.
U nastavku se daje prikaz najvanijih moguih kreditnih izvora, odnosno glavnih financijskih
institucija u Bosni i Hercegovini. Ukoliko postoji, prikazan je vrlo saet prikaz njhovog
dosadanjeg angamana u oblasti upravljanja vodama. Navedeni su i specifini uslovi za dodjelu
kredita i, gdje je to bilo mogue, procijenjena ukupna mogue raspoloiva sredstava. Najvaniji
potencijalni kreditni izvori u Federaciji BiH, na koje se u sektoru voda u buduem periodu moe
raunati su:
WB - Svjetska banka Ured u Bosni i Hercegovini,

Sredstva Evropske unije: EBRD - Evropska banka za obnovu i razvoj, EIB Evropska
investiciona banka, KfW Entwincklungsbank,
BOR Bosansko-hercegovaka banka za obnovu i razvoj.
5.2.6.1.Svjetska banka
Svjetska banka je, sa svojim uredom u Bosni i Hercegovini (BiH), meu najvanijim
potencijalnim izvorima kreditnih sredstava. Aktivni portfelj projekata Svjetske banke u BiH ima
ih nekoliko vezanih za oblast upravljanja vodama:
284
Projekat razvoja zajednica finansira prioritetne projekte lokalne infrastrukture, (ukljuujui i

vodosnabdijevanje), u najsiromanijim opinama u zemlji. U proteklim godinama finansirano
je desetine projekata ove vrste. Projekat se nalazi u zavrnoj fazi implementacije i zatvara se
u augustu 2009. U narednom periodu za plasman je raspoloivo oko $ 2.7 miliona 284, ali
Srednji kurs: 1 USD=1,528 KM. Centralna banka BiH. Kursna lista na dan 23.2.2009.
325
Maj 2009.

najvei dio tih sredstava je ve rasporedjen za odreene prioritetne projekte. Projekat je inae
finansiran iz povoljnog IDA kredita Svjetske banke.
Projekat urbane infrastrukture, i usluga, ukljuuje komponentu poboljanja

vodosnabdijevanja u optinama: Banja Luka, Posuje, Lukavac, Cazin i Pale. Projekat e se
implementirati do kraja 2010 godine a ukupna vrijednost neplasiranih sredstava je $ 9.6
miliona. I ovaj projekat je finansiran iz povoljnog IDA kredita Svjetske banke.
Projekat zatite kvaliteta voda. Odnosi se na zatitu voda Neretve i Bosne putem smanjenja
unosa zagadjenja. Projekat se finansira grant sredstvima tzv Globalnog fonda za okoli,
(Global Environmental Fund - GEF), u iznosu $ 8.9 miliona, a implementacija je u toku.
Projekat upravljanja Neretvom i Trebinjicom. Odobren sredinom 2008 godine, a

implementacija treba da pone u 2009 godini. Radi se o zajednikom projektu BiH i
Republike Hrvatske. Ukupna vrijednost GEF granta za BiH, dio projekta, je $ 6 miliona.
Projekti u pripremi, koji su u vezi sa upravljanjem vodama:
Projekat optinskog razvoja. Trenutno je u pripremi, u ukupnom iznosu od $ 55 miliona.

Projekat e finansirati lokanu infrastrukturu ukljuujui oblasti vodosnadbijevanje i
upravljanje otpadnim vodama 285. Projekat bi trebao biti odobren 2009. godine, te se njegova
efektivnost oekuje potkraj 2009, odnosno poetkom 2010 godine. $ 55 miliona e biti mix
IDA kredita i tzv IBRD kredita Svjetske banke koji je neto komercijalniji, (kamata =
EURIBOR uz rok otplate do 20 godina).
Projekat navigabilnosti rijeke Save. Takodjer je u pripremi, i ima za cilj uspostavu plovnosti
na rijeci Savi ukljuujui i rekonstrukciju luke Brko. Predvidjeni iznos je $ 30 miliona i kao
u gornjem sluaju radilo bi se o mixu IDA i IBRD sredstava.
Projekat irigacije je u ranoj fazi pripreme za narednu godinu.

5.2.6.2.Sredstva Evropske unije
Evropska unija pojavljuje se naravno kao jedan od izvora potencijalnih sredstava. Osnovni
potencijalni izvori se svrstavaju u dvije grupe: IPA i IPF sredstva. U nastavku se daje kratak
osvrt na njih:
Pred-pristupni instrument pomoi (IPA) 286 2007-2013 godina, podrava zemlje kandidate,
i potencijalne kandidate, u:
-
ispunjavanju pred-pristupnih kriterija (politike, ekonomske i kriterije vezane za acquis

za lanstvo) putem izgradnje administrativnih i sudskih kapaciteta, i
285
Naroit interes za projekat otpadnih voda iskazao je Kanton Sarajevo te e vjerovatno jedna komponenta biti namjenjena za
ovaj projekat
286
U svrhu razvoja EU perspektive za zemlje Zapadnog Balkana uspostavljen je instrument za pomo u pred-pristupnoj fazi,
Instrument for Pre-Accession Assistance IPA, po Uredbi Vijea EC-a br: 1085/2006 od 17.7.2006 godine. Po ovom
programu Bosna i Hercegovina je u grupi potencijalnih zemalja kandidata, zajedno sa Albanijom, Crnom Gorom i Srbijom. IPA
prua finansijsku pomo putem jedinstvenog i usklaenog alata zemljama sa jasnom evropskom perspektivom kojima je krajnji
cilj pristup EU-i.
326
Maj 2009.

pripremi za upravljanje (programiranje i implementaciju) pristupnih fondova Evropske

unije, (Kohezioni fond, strukturni fondovi i Fond za ruralni razvoj).
Odnosi EU-i prema zemljama kandidatima, i zemljama potencijalnim kandidatima sa podruja

Zapadnog Balkana, su rukovoeni Sporazumima o stabilizaciji i pridruivanju (SSP) ili
perspektivom njihovog zakljuenja. Od vlada ovih zemalja se zahtijeva ukljuenost u proces
realizacije instrumenta IPA, poevi od same faze viegodinjeg planiranja IPA-e. IPA obuhvata
5 komponeti i to:
i.
ii.
iii.
iv.
v.
Podrka tranziciji i institucionalnoj izgradnji,

Prekogranina saradnja,
Regionalni razvoj,
Razvoj ljudskih potencijala,
Ruralni razvoj
Za zemlje potencijalne kandidate otvorene su prve dvije komponente, a za zemlje kandidate sve
komponente IPA-e. Bosna i Hercegovina, kao zemlja potencijalni kandidat, ima pristup prvim
dvjema komponentama. IPA fondovi e biti na raspolaganju do 2013 godine.
IPA komponenta I za institucionalno jaanje 2009.godina Anticrisis packet od 2025 miliona Eura 287, a postoji mogunost da se eventualno financiraju i infrastrukturni projekti.
Kraj 2009. godine je poetak programiranja (planiranja) utroka sredstava za 2010 godinu.
IPA komponenta II je praktino zanemariva, jer se odnosi na mala sredstva za prekograninu
saradnju i uglavnom su namijenjena nevladinom sektoru u pograninim podrujima.
IPA komponenta III bie na raspolaganju kada Bosna i Hercegovina dobije status zemlje
kandidata. Uslov za koritenje sredstava je postojanje strategija razvoja na nivou Bosne i
Hercegovine.
Projekti finansijske pomoi EU BiH putem Instrumenta predpristupne pomoi - IPA fondova,
oslobaaju od plaanja PDV-a. Oslobaanje od plaanja PDV-a odnosi se iskljuivo na projekte
iz IPA fondova.
Viegodinji indikativni planski dokument: (engl. Multi-annual Indicative Planning

Document-MIPD), je strateki dokument za IPA-u, i za Bosnu i Hercegovinu pokriva
komponente 1 i 2. MIPD obuhvata period od tri godine, uz obavezu godinje revizije. MIPD
predstavlja stav Komisije o glavnim podrujima intervencije i glavnim prioritetima koje
zemlja korisnica treba detaljno razraditi u nacionalnim programskim dokumentima, te u
sektorskim politikama i strategijama. Radi usklaivanja potreba i prioriteta Bosne i
Hercegovine sa potrebama i prioriteima MIPD-a Evropska komisija osigurava proces
konsultacija sa dravnim organima, kojeg u ime BiH vodi Direkcija za evropske integracije.
Evropska komisija je pripremila prvi MIPD za Bosnu i Hercegovinu, za period 2007-2009.
godina. U ovome trenutku, (februar 2009.) za proces programiranja IPA 2009 se koristi MIPD
2008 - 2010, dok se izrada MIPD-a za period 2009 - 2011 oekuje da bude zavrena do kraja
marta 2009. godine.
287
Srednji kurs: 1 Euro=1,955 KM. Centralna banka BiH. Kursna lista na dan 23.2.2009.
327
Maj 2009.

MIPD se izrauje na osnovu Viegodinjeg indikativnog finansijskog okvira (engl. Multiannual Indicative Financial Framework MIFF). Ovaj dokument predstavlja sponu izmeu
politikog okvira, navedenog u Strategiji proirenja EU, i procesa planiranja i izrade
budetskih alokacija EU, iskljuivo namijenjenih za podrku procesu proirenja. MIFF daje
indikativne finansijske iznose IPA-e po zemljama korisnicama i po komponentama.
Dokument je pripremljen od strane Evropske komisije i radi se za trogodinji period. Izuzetak
je bio prvi MIFF koji je pokrio period 2007. - 2010. godina. U ovom trenutku je aktuelan
MIFF 2009. - 2011. i predstavlja reviziju prethodnog 288.
MIFF 2009. 2011. za BiH (mil eura)
2007
2008
2009
2010
Komponenta I: Institutucionalna izgradnja i 58,13
69,85
83,89
100,68
tranziciona podrka
Komponenta II: Prekogranina saradnja
3,96
4,94
5,20
5,311
Ukupno za period 2009. 2011.
62,1
74,8
89,1
106,0
Tabela 5.2.6.1. Planirani MIFF finansijski okvir ya BiH, period 2007-2011.
2011
102,681
5,418
108,1
Druga vrsta sredstava EU-e je tzv. IPF fond (Infrastructure Project Facility) u iznosu of 32
miliona Eura, za cijeli region (uglavnom zemlje bive Jugodslavije i Albanija). Odluke o
alokaciji sredstava se donose direktno u Briselu. 289
EU sredstva, u formi IPF-a, e biti operabilna preko sljedeih banaka, koje pripadaju tzv grupi
IFIs (International Financial Institutions):
EBRD (Evropska banka za obnovu i razvoj) odobrava sredstva iskljuivo po principu

projektnog financiranja (Project financing). U svom porfoliju sektor voda banka oznaava kao
komunalnu infrastrukturu (vodosnabdijevanje, odvodnja i preiavanje otpadnih voda).
Projektno financiranje podrazumijeva da konani korisnik sredstava kredita mora biti u stanju
da ta sredstva i vrati, i to na realnoj ekonomskoj osnovi, (iz ekonomskih tarifa), a ne na bazi
subvencija. Projekti moraju imati tranzicionu ili reformsku komponentu da bi bili financirani
moraju uvesti ekonomski zasnovane tarife odnosno cijene usluga. Minimalni iznos
pojedinanog kredita je 5 miliona Eura. Suvereni kredit je takva vrsta kredita kada se
zaduuje drava Bosna i Hercegovina, pa se kreditna sredstva prenose na krajnje korisnike
sredstva. U takvim sluajevima, kada postoji dravana garancija, uslovi kreditiranja su
kamatna stopa EURIBOR plus 1%, dok su u svim drugim sluajevima uslovi nepovoljniji
(EURIBOR plus 2 do 3 %) zbog veeg rizika, (naime, direktno se mogu zaduivati i kantoni i
optine). Lokalno uee u suverenim kreditnim aranmanima sastoji se u plaanju svih
obaveza po osnovu PDVa, kao i trokova vezanih za eksproprijaciju zemljita, ako potrebe za
tim postoje u projektu. Osnovni uvjet za dobivanje kredita je da se radi o projektu koji
promovira odrivi razvoj u smislu da banka ne trai da se kredit vraa iz budeta nego da
krajnji korisnici sredstava, (npr. opinska komunalna preduzea za vodosnabdijevanje), kao
rezultat implementacije ekonomskih cijena svojih usluga budu u stanju da vrate pozajmljena
sredstva. Samo na takav nain, i pod takvim uslovima, banka ostvaruje svoju misiju zacrtanu
jo 1990 godine da njeni projekti moraju doprinositi reformi, ili tranziciji sektora, u smislu
pribliavanja poslovanju tog sektora u trinim ekonomijama. to se tie ukupnog iznosa
288
Objavljivanje MIFF 2010-2012 e u velikoj mjeri zavisiti od napretka ostvarenog na implementaciji obaveza iz
SSP, te od eventualnog postizanja statusa kandidata.
289
Banke iz grupe IFIs daju kredite za okolinske projekte kroz Infrastructure Project Facility. IFI EU sredstva
mathciraju sa kreditima, to znai da povlaei manji dio sredstava kroz IPF, znaajno vea sredstva banke
odobravaju kroz vlastita kreditna asredstva. U 2009 .godini sredstva IPF su se formirala praktino iz sredstava IPA, i
za tu godinu izdvojeno je 40 mil Eura samo za Bosnu i Hercegovinu (za tri sektora, okoli, transport i mala i srednja
preduzea)
328
Maj 2009.

sredstava, nije sektorski odreen, tako da sektor voda moe da se pojavi za znaajnim
zahtjevima za kreditima, pod navedenim uslovima. to se tie projekata u oblasti zatite od
tetnih djelovanja voda, zbog injenice da se ne moe na precizan nain identificirati krajnjeg
nosioca sredstava pod navedenim uslovima, (da mora postojati reformska komponenta),
navedena banka nije spremna da financira projekte u ovoj oblasti.
KfW Entwicklungsbank, djeluje u ime Federalnog ministarstva ekonomske suradnje i razvoja

Njemake 290. Sredstva za financiranje projekata u oblasti voda obezbjeuje Njemaka vlada.
Poto KfW pokriva i sektor energetike, sredstva za sektor voda su se do sada odobravala
praktino svake druge godine i to u iznosu od oko 10 miliona Eura. Uslovi za financiranje
projekata iz oblasti voda su da projekat mora biti predloen od strane drave BiH, (entiteti
delegiraju projekte dravi), uz lokalno sudjelovanje, odnosno sudjelovanje opina na kojima
se projekat izvodi od 20% vrijednosti projekta. Dakle u narednom desetogodinjem periodu
raspoloiva kreditna sredstava iz ovog izvora iznosie se od 40 do 50 miliona Eura. (KfW se
navodi u ovom kontekstu jer moe pristupiti sredstvima EU kroz fondove IPF-a).
5.2.6.3. EIB (Evropska Investiciona Banka)
(Ugovor o finansiranju izmeu Bosne i Hercegovine, Federacije Bosne i Hercegovine i Evropske

investicione banke Projekat vodovoda i kanalizacije u Federaciji BiH)
Sporazum sa Evropskom investicionom bankom koji se odnosi na finansiranje izgradnje
vodovoda i kanalizacije u opinama Federacije BiH glasi na iznos od 60 miliona Eura, a
projekat u cjelini vrijedi 121 milion Eura. Projekat se finansira po standardnim uslovima koje
nudi Evropska investiciona banka (EIB). Rok otplate je 25 godina, sa 6 godina grejs perioda i
trinom kamatnom stopom. Projekti se odnose na oko 15 opina Federacije BiH koje su
kandidovane za finansiranje, ali je otvoren i za nove opine koje budu imale afiniteta da korista
ovakva sredstva.
5.2.6.4.Bosansko-hercegovaka razvojna banka BOR banka
Uslovi kreditiranja: maksimalni iznos pojedinanog kredita 1,5 miliona maraka, maksimalni rok
otplate 8 godina, kamatna stopa 8% na godinjem nivou, zahtjevano vlastito uee korisnika
kredita od 30%. Ukupan iznos u narednom desetogodinjem periodu je oko 20 do 30
miliona KM. Podnosioci kreditnog zahtjeva mogu biti direktno i kantoni i opine.
290
U Bosni i Hercegovini je ova banka ve angairana na projektima vezanim za vodosnabdijevanje i prikupljanje

otpadnih voda u etiri optine u Bosni i Hercegovini, (Biha, Kakanj, Derventa i Kostajica), a u pripremi je projekat
izgradnje postrojenja za tretman otpadnih voda u Bihau.
329
Maj 2009.

Pedogeografski Rejoni Bih PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Pedogeografski Rejoni Bih PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bosna i Hercegovina

Federacija Bosne i Hercegovine

STRATEGIJA UPRAVLJANJA VODAMA

Drutvo za istraivanje, studije, projektiranje i konzalting

Sarajevo, maj 2009 godine

Zavod za vodoprivredu d.d. Sarajevo

Adnan Bijedi dipl.ing.

Odgovorni izvrioci po oblastima:

prof.dr. Slavko Bogdanovi dipl.iur.

Hidroloke analize bilans voda:

Nino Rimac dipl.ing.

Sarajevo, maj 2009. god.

STRATEGIJA UPRAVLJANJA VODAMA FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE

Strategija upravljanja vodama Federacije Bosne i Hercegovine

Osnovne informacije o predmetnom podruju ..........................................................................8

Poloaj i drutveno politiki okvir................................................................................................ 8

1.1.1. Osnovni pokazatelji .................................................................................................................................... 8

Prirodne karakteristike ............................................................................................................... 15

1.2.1. Opi pokazatelji ........................................................................................................................................ 15

Stanje voda ................................................................................................................................46

Povrinske vode ............................................................................................................................ 46

2.1.1. Ope kvantitativne karakteristike.............................................................................................................. 46

Podzemne vode ............................................................................................................................. 84

STRATEGIJA UPRAVLJANJA VODAMA FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE

2.2.2. Hidrogeoloka rejonizacija ....................................................................................................................... 84

Stanje u podruju upravljanja vodama ..................................................................................108

Pravni okvir upravljanja vodama u Bosni i Hercegovini i Federaciji BiH........................... 108

3.1.1. Nadlenosti Bosne i Hercegovine ........................................................................................................... 108

Institucionalni okvir upravljanja vodama u Federaciji BiH.................................................. 123

3.2.1. Uvod ....................................................................................................................................................... 123

Ekonomski okvir upravljanja vodama..................................................................................... 129

3.3.1. Osnovni izvori financiranja upravljanja vodama .................................................................................... 129

Koritenje voda pokazatelji stanja ........................................................................................ 138

3.4.1. Uvod ....................................................................................................................................................... 138

STRATEGIJA UPRAVLJANJA VODAMA FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE

Sport i rekreacija na vodama ......................................................................................................... 163

Zatita voda pokazatelji stanja .............................................................................................. 166

3.5.1. Uvodne napomene .................................................................................................................................. 166

Zatita od voda pokazatelji stanja ......................................................................................... 176

3.6.1. Uvodne napomene .................................................................................................................................. 176

Ciljevi upravljanja vodama i mjere.........................................................................................192

Polazita pri definiranju ciljeva upravljanja vodama ............................................................ 192

4.1.1. Nivo ugroenosti ope zdravstvene situacije stanovnitva ..................................................................... 192

Opi ciljevi upravljanja vodama............................................................................................... 203

Ciljevi upravljanja vodama i mjere po oblastima................................................................... 205

4.3.1. Uvod ....................................................................................................................................................... 205

STRATEGIJA UPRAVLJANJA VODAMA FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE

4.3.2.1.5. Pricipi na kojima se zasnivaju zahtjevi EU.............................................................................. 210

STRATEGIJA UPRAVLJANJA VODAMA FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE

4.3.5.5.2. Prikaz raspoloivih vodnih resursa za javno vodosnabdijevanje ............................................. 256

Plan realizacije mjera za dostizanje ciljeva upravljanja vodama..........................................282

Uvod i prikaz Plana.................................................................................................................... 282

Pregled potrebnih ulaganja-Cijene provedbe planiranih mjera ........................................... 320

5.2.1. Pravni, Institucionalni i Ekonomski okvir djelovanja............................................................................. 320

STRATEGIJA UPRAVLJANJA VODAMA FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE

1. Osnovne informacije o predmetnom podruju

Poloaj i drutveno politiki okvir

Federacija Bosne i Hercegovine, jedan od dva entiteta, je nastala potpisivanjem Vaingtonskog

Unsko-sanski kanton, sa sjeditem u Bihau (Kanton 1);

Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine: www.bhas.ba

STRATEGIJA UPRAVLJANJA VODAMA FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE

Slika 1 1.1: Kantoni Federacije BiH

Do 70-tih godina demografsku dinamiku karakterizirale su visoke stope prirasta stanovnitva;