Sadraj

1. UVOD.......................................................................................................................1
1.1. Problem, predmet i objekt istraivanja..............................................................2
1.2. Svrha i cilj istraivanja......................................................................................2
1.3. Radne hipoteze...................................................................................................2
1.4. Znanstvene metode............................................................................................2
1.5. Struktura rada.....................................................................................................3
2. NAPREDNE TEHNIKE REALIZACIJE PROCESORA........................................4
2.1. PROTONOST (PIPELINING)........................................................................5
2.1.1. LINEARNA PROTONOST.....................................................................5
2.1.2. NELINEARNA PROTONOST................................................................8
2.1.2.1. Propusnost i efikasnost nelinearnog protonog sistema............................11
3. PROTONOST KOD INTELOVIH PROCESORA 80X86..................................12
4. SUPERSKALARNE I SUPERPROTONE ARHITEKTURE............................13
4.1. SUPERSKALARNA ARHITEKTURA..........................................................13
4.2. SUPERPROTONA ARHITEKTURA..........................................................14
4.3. SUPERPROTONO-SUPERSKALARNA ARHITEKTURA.......................14
4.3. SUPERSKALARNA ARHITEKTURA KOD INTELOVIH PROCESORA..15
5. LITERATURA........................................................................................................15

1. UVOD

1.1. Problem, predmet i objekt istraivanja

U ovom radu bit e objanjene napredne tehnike realizacije procesora. Radi
lakeg razumjevanja u nastavku slijede neki osnovni pojmove vezane za performanse
procesora, kao to su:
Taktni signal Kod najveeg broja raunara procesor se pobuuje taktnim
impulsima fiksne uestanosti, fc [Hz], odnosno perioda tc [s].
Vrijeme izvravanja programa CPU izvravajui dati program troi vrijeme
Tcpu = NTc * tc.
1.2. Svrha i cilj istraivanja
Svrha samog istraivanja je razumjevanje samog principa izvravanja
instrukcija, te njihovo razdvajanje i uticaj brzine procesora na procese.
Izvravanje instrukcija odvija se kroz nekoliko faza: pribavljanje instrukcije,
dekodovanje instrukcije, pribavljanje operanada, izvrenje instrucije i smjetanje
rezultata. Obino se vri razdvajanje na procesorski ciklus (dekodiranje i izvrenje) i
memorijski ciklus (pribavljanje instrukcije, pribavljanje operanada i smjetanje
rezultata).
Brzina procesora predstavlja broj instrukcija koje procesor izvri u jedinici
vremena. Obino se koristi vea jedinica MIPS (miliona instrukcija po sekundi).

1.3. Radne hipoteze

Temelj za postavljanje hipoteze objanjen je predmetom i ciljem istraivanja, te
iz navedenog hipoteza slijedi:
Arhitektura procesora direktno utie na kompletan proces obrade informacija.

1.4. Znanstvene metode

Znanstveno ( nauno ) istraivake metode (metodologija) koritene u radu
su:
1.nauno-istraivaka
2. metoda analize i sinteze
3. metoda klasifikacije
1.5. Struktura rada
Struktura seminarskog rada je usklaena sa Uputstvom za pisanje seminarskog
rada na prvom ciklusu studija kao i temi seminarskog rada. On sadri etiri poglavlja.
Prvo poglavlje, Uvod, sadri pet podpoglavlja:
-

Problem, predmet i objekt istraivanja,

Svrha i ciljevi istraivanja,
Radna hipoteza i pomone hipoteze,
Znanstvene metode,
Struktura rada.

Drugo poglavlje pod nazivom Napredne tehnike u realizaciji procesora,

objanjava njihovu ulogu i princip rada, u kojem se objanjava protonost te je u
skladu sa podjelom napravljena su i dva pod poglavlja
-

nelinearna i
linearna protonost

U treem poglavlju zastupa se tematika intel baziranih procesora.

U etvrtom poglavlju obuhvaene su super skalarne i super protone arhitekture.
Objanjene us u etiri poglavlj i to:
-

superskalarna arhitektura

superprotona arhitektura

superprotono-superskalarna arhitektura

superskalarna arhitektura kod intelovih procesora.

2. NAPREDNE TEHNIKE REALIZACIJE PROCESORA

2.1. PROTONOST (PIPELINING)

2.1.1. LINEARNA PROTONOST

Protonost je hardverska tehnika koja se koristi za poboljavanje performansi,
a podrazumijeva dijeljenje instrukcija na nekoliko faza (akcija) koje se izvravaju
sekvencijalno, npr. pribavljanje instrukcije, dekodovanje instrukcije, pribavljanje
operanada, izvrenje instrukcije i upis rezultata.
Protoni sistem ini nekoliko hardverskih stepena (S1, S2, ..., Sk) meusobno
razdvojenih leevima (L1, L2, ..., Lk). Svaki od hardverskih - protonih stepena
zaduen je za realizaciju neke od faza. Instrukcije prolaze kroz protoni sistem od
stepena do stepena i izvravaju se po fazama. zahvaljujui ovakvoj koncepciji u CPU
se istovremeno procesira k instrukcija, svaka u razliitoj fazi.

Protok instrukcija kroz protoni sistem moe biti sinhroni ili asinhroni.
Asinhroni model protonog sistema bazira se na hendejkingu. Kad dati
stepen zavri svoju fazu alje signal narednom stepenu da je spreman da mu poalje
podatke. Kad naredni stepen primi podatak vraa acknowledge signal prethodnom
stepenu.
5

Sinhroni model podrazumijeva postojanje zajednikog takt signala kojim se

taktuju leevi izmeu pojedinih protonih stepena.

Period takt signala T treba da je jednak najduem periodu zadravanja

instrukcije u nekom od stepena (npr. ako pribavljanje operanada traje najdue - toliko
treba da traje i takt period protonog sistema) kako bi svi stepeni zavrili obradu.
T = max i + d = m + d m

Maksimalna propusnost protonog sistema definie se kao maksimalna brzina

izvravanja instrukcija
1
T

f =

Latentnost se definie kao vrijeme zadravanja instrukcije u protonom sistemu

L = kT
Protoni sistem sa k stepena moe izvriti n taskova u idealnom sluaju za k+
(n-1) taktova, pa je ukupno vrijeme potrebno za izvravanje n taskova.
Tk = [k + (n-1)]*T

Isti posao uinit e neprotoni za

6

T1 = nTk

Faktor ubrzanja protonog sistema sa k stepena definie se kao kolinik

vremena potrebnog za izvrenje n taskova u neprotonom i u datom protonom
sistemu

Za n=1 imamo Sk=1, a za n imamo Skk.

Efikasnost Ek protonog sistema sa k stepena definie se odnos faktora
ubrzanja Sk i broja stepena k

Za n=1 imamo Ek=1/k, a za n imamo Ek1.

Propusnost Hk protonog sistema sa k stepena moe se definisati kao broj
taskova (operacija) izvrenih u jedinici vremena

Broj stepena u protonom sistemu moe biti razliit, obino 2k15.

Optimalan broj stepena obino se odreuje na osnovu odnosa performanse/cijena
(PCR).
Primjer: Pretpostavimo da se program od 15000 instrukcija izvrava u
protonom procesoru s taktom od 25 MHz. Neka je procesor petostepeni i neka se
pribavlja po jedna instrukcija svaki ciklus. Odrediti:
a) faktor ubrzanja u odnosu na neprotoni sistem,
b) efikasnost i propusnost ovog protonog procesora.

2.1.2. NELINEARNA PROTONOST

Linearnu (statinu) protonost karakterie kaskada procesnih elemenata
(protonih stepena) koji su linearno povezani, a izvravaju niz fiksnih funkcija.
Nelinearni (dinamiki) protoni sistemi mogu se rekonfigurisati tako da
izvravaju razliite funkcije u razliito vrijeme. Osim kaskadne linearne veze
procesnih elemenata prisutne su i odgovarajue sprege (feedforward i feedback), pa
se zato i zovu nelinearni sistemi.
Primjer nelinearnog protonog sistema dat je na slici. Ovaj sistem ima tri
stepena (S1, S2, S3). Osim veza S1S2 i S2S3 karakteristinih za linearnu
protonost, postoje i feedforward veze (S1S3) te feedback veze (S3S1 i
S3S2).

Nelinearne veze omoguavaju realizaciju razliitih funkcija. Zauzetost

pojedinih protonih stepena za realizaciju date funkcije obino se prikazuje pomou
tzv. rezervacionih tabela. Za statiku protonost potrebna je samo jedna rezervaciona
tabela, a kod dinamike protonosti potrebno je onoliko tabela koliko ima funkcija.

Broj kolona u rezervacionoj tabeli pokazuje ukupno vrijeme izvravanja date

funkcije (ukupan broj takt perioda). Svaka zauzeta elija u tabeli pokazuje koji je od
stepena zauzet u odgovarajuem takt periodu.
Osnovni skalarni procesor zapoinje u svakom takt periodu izvravanje jedne
instrukcije. Kod dinamike protonosti, zbog nelinearnosti, instrukcije se najee ne
iniciraju u svakom takt periodu, ve sa odreenom zadrkom (latentnou).
Latentnost je reda k ako se iniciranje nove instrukcije vri svakih k takt perioda.
Zbog nelinearnosti moe doi doi do kolizije, ako se u istom ciklusu zahtijeva
viestruko korienje istog stepena. Takve latentnosti nazivamo zabranjenim i ne
mogu se koristiti.

Ostale latentnosti, koje ne izazivaju koliziju, su dozvoljene.

Osnovni zahtjev je postizanje minimalne latentnosti. Postoji nekoliko tehnika

za odreivanje i implementaciju minimalne latentnosti, kao to su: kolizioni vektor,
dijagrami stanja, uvoenje stanja ekanja itd.

Kolizioni vektor

Kolizioni vektor formira se na osnovu rezervacione tabele. To je m-bitni

vektor, gdje je m n-1 maksimalna zabranjena latentnost, a n-broj kolona u
rezervacionoj tabeli. Ako se sa p oznai dozvoljena latentnost, tada nam treba 1 p
m-1. Idealno je p=1, to odgovara statikoj (linearnoj) protonosti. Kolizioni vektor
je oblika:
.
Bit Ci kolizionog vektora pokazuje da li je latentnost reda i dozvoljena (Ci = 0)
ili zabranjena (Ci = 1).

Primjer: Za funkciju X ija je rezervaciona tabela

Imamo : n = 8 ; m n 1 = 7 ; uzimamamo da je m = 7 jer je to maksimalna

zabranjena latentnost, pa na osnovu rezervacione tabele

Dobijamo C = ( 1011010 )

Dijagram stanja
Koristei kolizioni vektor moe se kreirati dijagram stanja protonog sistema,
koji pokazuje promjene stanja kod niza sukcesivnih instrukcija. Kree se od
inicijalnog kolizionog vektora - kolizionog vektora koji posjeduje informaciju o
dozvoljenim latentnostima na poetku obrade. Mehanizam za odreivanje stanja
temelji se na pomjerakom registru duine m bita. Sadraj registra se pomjera udesno
10

i na desnom kraju izlaze biti koji oznaavaju da li je data latentnost dozvoljena (0) ili
nedozvoljena (1). Registar se slijeva puni nulom. Nakon pomjeranja sadraja registra
za potreban broj mjesta, dodatno se registar OR-uje sa inicijalnim kolizionim
vektorom, ime se dobija novi vektor stanja. Logika za formiranje dijagrama stanja
protonog sistema data je na sljedeoj slici.

2.1.2.1. Propusnost i efikasnost nelinearnog protonog sistema

Optimizacija MAL poveava propusnost sistema. Propusnost se moe

definisati kao broj taskova (N) zapoetih za n ciklusa Hk = N/n. Efikasnost pokazuje
koliko je protoni sistem zauzet. U obzir se uzimaju svi protoni stepeni.

11

3. PROTONOST KOD INTELOVIH PROCESORA 80X86

Karakteristina je za 80386 i 80486 procesore. Koristi se za usklaivanje

brzine rada procesora i memorije, jer je procesor bri od DRAM-a, pa bi u normalnoj
komunikaciji procesor ekao (uvodio bi stanje ekanja) da DRAM postavi ili uzme
podatke sa magistrale, a kod pipelininga nema ekanja ve se to vrijeme koristi za
pribavljanje nove instrukcije. Kod sistema koji ne podravaju pipelining uvodi se
stanje ekanja

12

4. SUPERSKALARNE I SUPERPROTONE ARHITEKTURE

4.1. SUPERSKALARNA ARHITEKTURA

Osnovna skalarna maina ima mogunost pribavljanja jedne nove instrukcije u

svakom takt periodu. Superskalarna maina reda m ima mogunost da istovremeno
pribavlja m novih instrukcija u svakom takt periodu. Uopte, superskalarna maina
reda m moe da se posmatra kao m paralelnih konkurentnih protonih sistema.

Za izvrenje N instrukcija osnovnoj skalarnoj maini potrebno je vrijeme

Za izvrenje N instrukcija superskalarnoj maini reda m potrebno je vrijeme

pa je faktor ubrzanja superskalarne maine reda m u odnosu na osnovnu

skalarnu mainu

Primjer superskalarne maine: Cray-1.

13

4.2. SUPERPROTONA ARHITEKTURA

Superprotona maina reda n jedan takt period dijeli na n dijelova i pri tome
pribavlja po jednu instrukciju tokom svakog od tih n dijelova, ime se obezbjeuje
pribavljanje n instrukcija u toku jednog osnovnog takt perioda. Ovakav koncept
zahtijeva takt visoke uestanosti.

Za izvrenje N instrukcija superprotonoj maini reda n potrebno je vrijeme

pa je faktor ubrzanja superprotone maine reda n u odnosu na osnovnu

skalarnu mainu

Primjer superprotone maine: MIPS R4000.

4.3. SUPERPROTONO-SUPERSKALARNA ARHITEKTURA

14

Superprotono-superskalarna maina reda (m,n) izvrava m instrukcija svakih

1/n osnovnog takt perioda.

Vrijeme potrebno za izvrenje N instrukcija u ovakvoj maini je

pa je faktor ubrzanja u odnosu na osnovnu skalarnu mainu

Primjer maine: DEC Alpha (m = 2, n = 6).

4.3. SUPERSKALARNA ARHITEKTURA KOD INTELOVIH PROCESORA

Karakteristina je za Pentium procesore.

Pentium ima tri izvrne jedinice (execution unit): jedna izvrava floating point
instrukcije, a druge dvije (U-pipe i V-pipe) izvravaju integer instrukcije. Ovakva
arhitektura omoguava simultano izvravanje tri instrukcije, npr.
FADD ST,ST(2)

MOV EAX,10h

jer ove tri instrukcije nisu meusobno zavisne.

5. ZAKLJUAK

15

MOV EBX ,12h

Tehnike realizacije procesora zahtjevaju implementaciju razliitih znanja i

tehnologija. Koja metoda e biti iskoritena ovisi o eljenom cilju odnosno o zadatku
koji e procesorskoj jedinici biti predoen. Sve navedene tehnike imaju svoje
primarne i sekundarne atribute a sukladno tome i pozitivne i negativne osobine.
Potrebno je napomenuti procesori ma koju tehniku ili arhitekturu koristili, oni
jesu dio veeg sistema koji simbiotskim djelovanjem daje eljeni rezultat. S toga
treba zakljuiti da bez ispravnog odobira ostalih komponenti koje bi bile zaduene za
dostavljanje instrukcija napajanja i informacija upte odabir tehnike realizacije ili ak
kompletna arhitektura procesorske jedinice gubila bi na znaaju.
Primjer navedenog najbolje se vidi u strukturi intelovih procesora gdje je
povezanost sa memorijom i odabir protonosti u direktnoj sprez,i odnosno da se
brzine rada procesora i memorije moraju usklaivati (u koliko se ne koristi
pipelining), a brzine navedenih komponenti moraju takodjer biti usklaene i sa
prenosnim medijima ( BUS/magistralama).

5. LITERATURA

1.

Bonjak K., Dejanovi R., Branin D. Arhitektura raunarskih sistema i mrea

16

2.

William Stallings Organizacija i arhitektura racunara: projekat u funkciji performansi.

3. Nenad Mitic Osnovi racunarskih sistema

17