Etleva Buzi

Mihal Prifti

LIBR PR MSUESIN

KIMIA 10
(brtham)

Drejtoi botimin: Nerajda BERISHA

T gjitha t drejtat jan t rezervuara Pegi 2011

T gjitha t drejtat lidhur me kt botim jan ekskluzivisht t zotruara nga shtpia botuese
Pegi sh.p.k. Ndalohet do riprodhim, fotokopjim, prshtatje, shfrytzim ose do form tjetr
qarkullimi tregtar pjesrisht ose trsisht pa miratimin paraprak nga botuesi.

Shtpia botuese: Tel: 042 374 947 cel: 069 40 075 02 pegi@icc-al.org
Sektori i shprndarjes: Tel/Fax: 048 810 177 Cel: 069 20 267 73
Shtypshkronja: Tel: 048 810 179 Cel: 069 40 075 01 shtypshkronjapegi@yahoo.com

PRMBAJTJA

Hyrje ...............................................................................................5
Model plani msimor .....................................................................6
Tema: evolucioni i modelit t atomit .........................................35
Tema 1.8 Shprndarja e elektroneve n atom............................50
Tema 1.10 Jonet e thjeshta dhe t prbra...............................50
Tema 1.12 Ushtrime prmbledhse ............................................51
Sistemi periodik ...........................................................................55
Tema 2.2 Ndrtimi i sistemit periodik .......................................56
Tema 2.4 Valenca e elementeve ..................................................59
Tema 2. Ushtrime t zgjidhura Pr valencn ..........................64
Tema 2.6 Elektronegativiteti i elementeve ..............................65
Tema 2.7 Ndryshimi i vetive t elementeve dhe. Ushtrime ......68

Test vjetor .....................................................................................87

KIMIA

Test simestral ...............................................................................83

HYRJE
Ky libr i prgatitur nga autort vjen n ndihm t msuesve, t cilt do t zbatojn
programin lndor t kimis s klass s 10-t. N kt libr sht parashikuar t jepen: tre
komponent t rndsishm pr msuesin:
a) model plani msimor i kompozuar nga autort
b) objektivat pr do tem msimore
c) programi lndor i miratuar nga MASH-i (vendosur n fund t librit)

Bazuar n kto komponent jan prgatitur:

KIMIA

a) module msimore pr zhvillimin e nj teme msimore, nj projekti, nj ore

prsritje etj.
b) ushtrimet e zgjidhura t do teme msimore pr disa nga kapitujt
c) model testi simestral
d) model testi vjetor

Kreu I.
MODEL PLANI MSIMOR KIMIA 10

Or gjithsej:j

72 or

Sugjerohen t ndahen si m posht:

Teori 36 or
Ushtrime 8 or
Detyra eksperimentale 9 or
Prsritje 10 or
Projekte, pun krkimore studimore dhe ese 5 or
(N tekstin msimor jan dhn nj sr temash pr projekte, ese, pun krkimore studimore (referat), e cila
nnkupton dhe diskutimin n klas, por msuesi mund ti zvendsoj ato me tema t tjera n prputhje
me mundsit dhe nevojat e nxnsve ose sipas mendimit t tij.)
Teste 4 or
N fund t do kreu sht vendosur nj model testi me temn T vlersojm njohurit (msuesi vendos se
n fund t cilit kre e sheh t arsyeshme t zhvilloj nj test t till. Ai mund t zhvilloj dy teste kontrolli
njohurish t prgjithshme: at simestral dhe at vjetor, ort e t cilave i merr nga testet e kreut ose nga
ushtrimet.
Modelet i ktyre testeve jan pasqyruar n librin e msuesit)

KIMIA

Theksojm se sht msuesi ai q vendos se si do ti shprndaj ort e projekteve dhe testeve, ndrsa ort
  
     
  

autort jan sugjeruar ort pr njohuri t reja dhe ato t prpunimit, t cilat jan me prafrsi, mbasi
     
    
 
absolut, mbasi dhe gjat marrjes s njohurive t reja brenda nj tem msimore msuesi prpunon njohuri
t marra nga nj ose disa or m par pr t arritur tek konceptet e reja.

I.

36

Kreu

II

III

IV

VI

Total
or

Nr.

KIMIA

Teori 8 or
Ushtrime 2 or

Or n total 13

Struktura e
atomit

Kreu 1

Or teorike

Kreu

Temat

Or detyra
eksperimentale
p

1. 1 Ndrtimi i atomit
1. 2 Evolucioni i modelit t
atomit
1. 3 Elementi kimik. Masa e
atomit
1. 4 Izotopet e nj elementi dhe
vetit e tyre.
1. 5 Numrat kuantik

Or ushtrime

Or
p j
projekt

10

72

12

12

13

13

13

Total

19

Prpunim
njohurish
j
3

Synimet e programit

1
(
(kreu
V))
1 (simestral
ose vjetor)
j
)

1
((kreu I+II))
1
simestral

Or
test

1. programi synon n:
a) pajisjen e nxnsve me njohuri,
shprehi, aftsi rreth koncepteve kryesore
t kreut 1 si: elektron, proton, neutron,
atom, element kimik, numri i mass,
mas atomike e krahasuar, masa molare,
izotop, mas molare mesatare, numra
kuantik, orbital s, px, py, p

Or
p
prsritje
j

Substancat dhe
mjetet ndihmse
Tabela e sistemit
periodik, tabelat
krahasuese t modeleve
atomike sipas Tomsonit,
Radhrfordit dhe Borit
Modele izotopesh t el

Or
ese

II.

Nr.

KIMIA

Kreu 2
Periodiciteti

Or prpunim
njohurish:
Prsritje 2 or
ese 1 or

Kreu

1. 6 Ushtrime t zgjidhura n
lidhje me numrat kuantik
(prpunim i njohurive
teorike)
1. 7 Orbitalet atomike
1. 8 Shprndarja e elektroneve
n atom
1. 9 Ushtrime t zgjidhura mbi
shprndarjen e elektroneve n
atom
(prpunim i njohurive teorike)
1. 10 Jonet e thjeshta dhe t
prbra
1. 11 Ushtrime mbi formimin e
joneve t thjeshta (or prsritje
pr formulat elektronike t
atomeve dhe joneve)
1.12 Prsritje bazuar n
hartn e koncepteve
1.. 133 Ese: Struktura
Stru tura e lnds
2.1 Evolucioni i tabels periodike

Temat

    

t elementeve t
perceptuara

Hartat e koncepteve, t
cilat jan n materialin
lndor t trajtuara sipas
temave prkatse
Modelet e atomeve
Na, K, Mg, Ca,
modelet e joneve t
tyre, t ndrtuara me
plastelin,etj.

Substancat dhe
mjetet ndihmse
ementeve t ndryshme,
model i shprndarjes s
elektroneve n atomet
e elementeve, diagrami
i Aufbaut, modelet e
orbitaleve s, px, py, pz

1. programi synon n:
a) pajisjen e nxnsve me njohuri,
shprehi, aftsi rreth koncepteve kryesore
t kreut 2

jon i thjesht, jon i prbr etj..

b) zhvillimin aftsive intelektuale.
Nxnsi argumenton zgjidhjet e
situatave, problemave, ushtrimeve,

  
tekst
c) zhvillimin shprehive dhe aftsive
praktike n:
I) realizimin e nj projekti,
II) shkrimin e nj eseje,
      
ilustruese n tekst.

Synimet e programit

KIMIA

Prsritje 2 or
Projekt 1 or
Test 1 or

Or prpunim
njohurish:

Detyr
eksperimentale
2 or

Ushtrime 1 or

Teori 6 or

Or n total: 13

2. 2 Ndrtimi
d
i sistemit periodik
dk
2. 3 Metalet dhe jometalet.
Ndryshimi i rrezes atomike n
sistemin periodik.
2.4 Valenca e elementeve.
Ndryshimi i saj n sistemin
periodik
2. 5 Ushtrime t zgjidhura pr
valencn
(prpunim i njohurive
teorike)
2. 6 Elektronegativiteti i
elementeve
2. 7 Ndryshimi i vetive t
elementeve dhe vetive t
prbrjeve t tyre n perioda
dhe grupe
2. 8 Prsritje: Parashikimi i
vetive t elementeve n baz
t vendit n sistemin periodik
(duke kujtuar ndrtimin e
sistemit periodik
Tabela dhe skema t
prshkruara n tekst:
tabela periodike, tabela
e valencave, tabela e
variacionit te rrezes,
potencialit t jonizimit,
elektronegativitetit,etj..

nga shkenctar t
ndryshm

f) formimin i shprehive dhe aftsive n

zgjidhjen e ushtrimeve
-interpretimin e t dhnave dhe
rezultateve t zgjidhjes.

e) demonstrimin me shembuj t vetive

t elementeve si dhe ndryshimin e vetive
t prbrjeve t tyre n perioda dhe
grupe, bazuar n strukturn elektronike
t atomeve t elementeve dhe vendin q
ata zen n sistemin periodik.

     

valencave t elementeve sipas grupeve,
p.sh.: I A dhe IB, VA dhe VB etj..

c) zbatimin i rregullave t prcaktimit

t valences pr elementet e grupeve A
dhe B

b shpjegimin ddhe interpretimin

b)
e ligjit periodik, sistemit periodik,
rrezes atomike, valencs, potencialit
t jonizimit, afrsis pr elektronin,
elektronegativitetit etj..

Nr.

KIMIA

III.

10

3. 1 Njohuri t prgjithshme
mbi lidhjet kimike. Lidhja jonike

3. 2 Lidhja kovalente

  

Or n total: 13

Teori: 7 or

2. 9 Detyr eksperimentale:
Ndryshimi i vetive t
elementeve n perioda dhe
grupe, radha e aktivitetit, hetimi
i kationeve dhe anioneve
2. 10. Detyr eksperimentale:
Sjellja e oksideve dhe acideve
2. 11 Projekt: Roli i
elementeve kimike n
organizmin e njeriut
2.12 Prsritje kreu bazuar n
hartn e koncepteve
2.13. Test T vlersojm
njohurit (test pr kreun e
par dhe t dyt)

Temat

Kreu 3
Lidhja kimike

Kreu

Skema t thjesha t
lidhjes jonike, kovalente
apolare, polare,
bashkrenditse t bra
! 
format.

Pajisje t prshkruara
n detyrat
eksperimentale

Substancat dhe
mjetet ndihmse
Reagent pr
kryerjen e detyrave
eksperimentale t
prshkruara n tekst

a) shpjegimin dhe interpretimin e

veorive t lidhjeve kimike, shkaqeve q
ojn n formimin e tyre

1. Programi n kt kre synon n:

      

ilustruese n tekst.

II) realizimin e nj projekti,

I) kryerjen e eksperimenteve,

g) zhvillimin shprehive dhe aftsive

praktike n:

Synimet e programit

11

KIMIA

Prsritje 2 or
Test kreu ose
simestral 1 or

Or prpunim
njohurish:

Detyr
eksperimentale:
2 or

Ushtrime: 1 or

3. 4 Karakteri
k
i lidhjeve
d
kimike
3. 5 Lidhja bashkrenditse
3. 6 Prsritje: Veorit
e lidhjeve kimike.
Ngjashmrit dhe ndryshimet
midis tyre.
3. 7 Strukturat e Ljuisit
( ushtrime)
3. 8 Shtytja e ifteve elektronike
dhe vendosja e atomeve n
molekula
3 . 9 Forma gjeometrike e
molekulave dhe polariteti i tyre
3. 10 Detyr eksperimentale:
Modelet e molekulave
3. 11 Detyr eksperimentale:
Prftimi i disa substancave
me lidhje jonike dhe matja e
polaritetit t tretsve
3.12 Prsritje kreu bazuar
n hartn e koncepteve dhe
ushtrimet e zgjidhura
3. 13 Testin T vlersojm
njohurit
Shnim: mund t bhet edhe
testi simestral
Vizatime t formave
gjeometrike t
molekulave t H2O,
NH3, BF3, CH4 etj.. t
bra me kompjuter

Modele molekulash
t realizuara me kunja
druri, mjete plastike,
apo plastelin me
ngjyra, ku t tregohen
llojet e lidhjeve dhe
plotsimi i okteteve
elektronike, t
prcaktohen iftet
lidhse dhe vetjake.

Modele
d (t b
bra
me plastelin) t
strukturave t Luisit
pr O2, N2, HCl,
CH4, H2S, CO2,
PCl3, CCl4 etj, pr t
demonstruar llojet e
lidhjeve kimike.

h) prcaktimin e forms gjeometrike

t molekuls s nj prbrje, bazuar n
teorin e shtytjes s ifteve elektronike

g) modelimin e strukturave t Ljuisit pr

molekula me lidhje kovalente apolare
dhe polare, bazuar n formimin e oktetit
elektronik

e) interpretimin e karakterit t lidhjes

kimike n prbrje t ndryshme
f) prshkrimin e ngjashmrive dhe
ndryshimeve midis tipave t lidhjeve
dalluese

d) vnien n dukje t shkaqeve q ojn

n formimin e kristaleve dhe rrjetave
kristalore

c) prcaktimin e lidhjes jonike, kovalente

apolare dhe polare, asaj bashkrenditse,
lidhjes sigma dhe pi n shembuj t
ndryshm

b interpretimin e fforcave q b
b)
bjn t
mundur realizimin e lidhjeve kimike

12

Nr.

KIMIA

Prsritje 1 or
Projekt: 1or

Or prpunim
njohurish:

Detyr eksperimentale:
2 or

Ushtrime 2 or

Teori: 6 or

Or n total 12

Kreu 4
Acidet dhe
bazat

Kreu

4. 1 Tretsirat e elektroliteve dhe

joelektroliteve
4. 2 Grada e shprbashkimit
elektrolitik. Forca e acideve dhe
bazave
4. 3 Konstantja e
shprbashkimit elektrolitik
4. 4 Reaksionet jonike n
tretsirat ujore t elektroliteve
4. 5 Produkti jonik i ujit (Ku)
dhe treguesi hidrogjenor (pH)
4. 6 Ushtrime t zgjidhura.
Njehsimi i pH n tretsirat acide
dhe bazike
4. 7 Hidroliza e kriprave
4. 8 Ushtrime t zgjidhura.
Njvlersit e acideve, bazave,
kriprave.

Temat

Tabel e formulave t
njehsimit t njvlersve
t acideve, bazave dhe
kriprave t prgatitura
! "
nxnsit (me lapsa me
ngjyra

Modele strukturash
me plastelin ose sfera
plastike me ngjyra
t shprbashkimit t
acideve dhe bazave

Elektrolite dhe
joelektrolite, tabel me
shembuj

Substancat dhe
mjetet ndihmse
Pajisje
P
ji j dh
dhe substanca
b
t
prshkruara n detyrn
eksperimentale

c) vnien n dukje t formulave t

njehsimit t grads s shprbashkimit,
produktit jonik t ujit, pH dhe pOH, Ka
dhe Kb

b) shpjegimin e vetive t acideve dhe

bazave si dhe njehsimin e njvlersve
(Ea, Eb, Ek)

a) dallimin e vetive t acideve dhe bazave

Programi n kt kre synon n:

i) zhvillimin
h illi i shprehive
h hi dh
dhe aftsive
fi
praktike n
      
ilustruese n tekst.

Synimet e programit

IV.

13

KIMIA

Detyr
Eksperimentale
2 or

Ushtrime: 1 or

Teori: 5 or

Or n total: 12

Kreu 5
Kinetika kimike

5.1 Reaksionet kimike. Shpejtsia

e reaksioneve kimike
5.2 Ndikimi i prqendrimit
t reaktantve n shpejtsin
e reaksionit kimik. Teoria e
goditjeve.
5.3 Ndikimi i temperaturs n
shpejtsin e reaksionit kimik.
Energjia e aktivizimit
5.4 Faktor t tjer q ndikojn
n shpejtsin

4. 9 Detyr eksperimentale:
Titullimi acido-bazik
4. 10 Detyr eksperimentale:
prgatitja e tretsirave me
prqendrim molar e normal
4. 11 Prsritje kreu bazuar n
hartn e koncepteve dhe n
ushtrimet testit
T vlersojm njohurit
4. 12 Projekt: Ujrat natyrore
dhe shfrytzimi i tyre

Mekanizmi i reaksionit
mund t demonstrohet
me modele t
prgatitura nga nxnsit
me plastelin ose

Skemat e tekstit,
  #
mund t ndrtohen n
! "
plastelin me ngjyra,
ose t modelohen n
kompjuter.

c) evidentimin ( nxjerrjen n pah) t rolit

t energjis s aktivizimit n formimin e
kompleksit aktiv

b). shpjegimin dhe interpretimin e

ndikimit t faktorve n shpejtsin e
reaksionit,

Programi n kt kre synon n:

a) perceptimin e konceptit t shpejtsis
s nj reaksioni

III) realizimin e nj projekti

II) kryerjen e eksperimenteve,

I) zgjidhjen e ushtrimeve

d zhvillimin shprehive ddhe aftsive

d)
f
praktike n:

14

Nr.

KIMIA

Temat

e reaksionit
k i i kki
kimik.
ikk Katalizatort
K li
5.5 Pun krkimore
studimore(referat): Roli i
enzimave n organizmat e
gjalla
( tek bimt dhe njeriu)
5.6 Ushtrime t zgjidhura mbi
Or prpunim
shpejtsin e reaksioneve kimike
njohurish:
dhe faktort q ndikojn n t
Pun krkimore 5.7 Mekanizmi i reaksionit kimik
studimore( ese 5.8 Prsritje: Interpretimi
ose referat) 1

   
or
marrdhniet midis
Prsritje 2 or shpejtsis s reaksionit dhe
Test 1 or
 
   
5.9 Detyr eksperimentale:
Ndikimi i faktorve n
shpejtsin e reaksionit kimik
5.10 Detyr eksperimentale:
Ndikimi i temperaturs dhe
katalizatorit n shpejtsin e
reaksionit kimik
5. 11 Prsritje kreu bazuar
n hartn e koncepteve dhe
ushtrime me alternativa t
zgjidhura
5.12 Test kreu T
vlersojm njohurit

Kreu

Pajisje dhe substanca t

prshkruara n detyrat
eksperimentale

Substancat dhe mjetet

ndihmse
sfera
f plastike,
l ikk po kkshtu
h
dhe kompleksi aktiv

      

ilustruese n tekst

     #

tregojn varsin e shpejtsis nga
faktort q ndikojn n t

g) vnien n dukje t ndikimit t

mekanizmit t reaksionit n shum
procese industriale dhe biologjike

f) shfrytzimin e njohurive rreth

mekanizmit t nj reaksioni kimik me
qllim prcaktimin e shpejtsin s tij

e) shpjegimin e mekanizmit t nj
reaksioni kimik

d evidentimin
d)
idd i i e rolit
li t kkatalizatorit
li
i
n mjaft procese industriale

Synimet e programit

15

KIMIA

V.

Or prpunim
njohurish:
Prsritje 1 or
Pun krkimore
ose projekt: 1
or
Test 1 or

Ushtrime 1 or
Detyra
eksperimentale:
1 or

Teori: 4 or

Or n total 9

Kreu 6
Ekuilibri
kimik

6. 1 Reaksionet e
paprapsueshme dhe t
prapsueshme
6. 2 Konstantja e ekuilibrit dhe
ligji i ekuilibrit kimik
6. 3 Konstantja e ekuilibrit
n sistemet homogjene dhe
heterogjene
6. 4 Zhvendosja e ekuilibrit
kimik
6. 5 Ndikimi i temperaturs
dhe i trysnis n gjendjen
e ekuilibrit kimik + dhe
ushtrimet e zgjidhura t faqes
182- 183
6. 6 Pun krkimore
studimore
( ose projekt) zbatimi i
parimit L Shatlje
6. 7 Detyr eksperimentale:
ndikimi i faktorve n
zhvendosjen e ekuilibrit kimik
6.8 Prsritje kreu bazuar
n hartn e koncepteve dhe
ushtrime t ndryshme t
kreut
6. 9 Testi vjetor
Material shtes t marr
nga interneti ose nga
burime t tjera mbi
ndotjen e ambientit dhe
hollimin e shtress s
ozonit.
Pajisje dhe substanca t
prshkruara n detyrn
eksperimentale

Shembuj ekuilibrash
kimike dhe biologjike n
natyr si: qarkullimi i ujit,
i dyoksidit t karbonit, i
azotit, homeostaza tek
gjallesat etj..

b sistemesh
Shembuj
homogjene dhe
     
ose nga informacione t
marra nga interneti.

e) vnien n dukje t ndikimit t

faktorve si temperatura, prqendrimi
dhe trysnia n zhvendosjen e
ekuilibrit kimik
f) zhvillimin shprehive dhe aftsive
praktike n:
I) zgjidhjen e ushtrimeve
II) kryerjen
eksperimenteve

d) shpjegimin e parimit L Shatlje

c) interpretimin e ligjit t ekuilibrit

kimik

b) prcaktimin e veorive t sistemeve

homogjene dhe heterogjene

a) dallimin e reaksioneve t
prapsueshme nga ato t
paprapsueshme

Programi n kt kre synon n:

KIMIA

$%      & '* * 

$    '* & * 
$' #     ' * 
$  &&#  

 
$ / /& * 
$  *  &    

Ndrtimi i atomit

Evolucioni i modelit t atomit

1.1

1.2

$    *    #  shueshme

$     '   &  &   
$      ;"

$ ' '     ;"

$    ' "'     !  
$  ' ';" <
krahason perceptimet e Radhrfordit dhe Borit mbi modelin e atomit
$ '     '=
;" <
$  
$  " #  <#  
Radhrfordit dhe Tomsonit.
$   />       * 
afr saj dhe anasjelltas
$ ? '&  

Objektiva. N fund t ktij kreu nxnsi\ja

Nr. Tema msimore

Kreu I Struktura e atomit

Objektivat sipas temave msimore

16

KIMIA

$
$
$
$

Numrat kuantik

1.5

$
$

$
$
$

$
$
$
$
$

Izotopet e nj elementi dhe

vetit e tyre

1.4

$
$
$
$
$

Elementi kimik. Masa e

atomit

1.3.

17

           

       
  *  <       
 /     @&&      QWXsia nga brthama, simbolizimi, energjia, numri maksimal i elektroneve etj.
?   /     Q

W
Y'*     



      


   #  
 
e gjendje energjetike t ndryshme
'     *     '  =  [ lit dhe rreth vetes
    
%  "    &*'  

 ''

'         / 
   '     
       '  
* *  '        

   

 '
    
 
 /          
 ' *   
      *

KIMIA

Shprndarja e elektroneve n
atom

Ushtrime t zgjidhura mbi

shprndarjen e elektoneve n
atom

1.8

1.9

$ '*     "       

$ "             
$    

$     #'*       

$  " \"*
$ '     
       *  
mbushjes me elektrone
$  "* 
$  "              ullat dhe parimet( pr 1-20 elementet e para)
$  &  &    
$  
* 
 #    &   

 '*

         
  ** 
'*  
     *&
 / 

Orbitalet atomike

1.7

$
$
$
$
$
$

Ushtrime t zgjidhura n lidhje $   '   

me numrat
$ '*  &       
kuantik
$   '         

Objektiva. N fund t ktij kreu nxnsi\ja

1.6

Nr. Tema msimore

18

$
$
$
$
$
$
$
$
$

1.12 Prsritje bazuar n hartn e

koncepteve

KIMIA

1.13 Ese me tem: Struktura e

$ * &       w}"# ~
lnds ose nj tem tjetr q
mund t zgjidhet nga nxnsit
ose msuesi

?* *     

  
=   
^* *       
  *             @_`w{|}
] "             
Y'     
%'" *  
Y'   & 

$ _*    "        
t atomeve prkatse
$ Y"   

1.11 Ushtrime mbi formimin

e joneve t thjeshta (or
prsritje)

? '   

= "    
] "      
Y"     
^   
       

$
$
$
$
$
$

1.10 Jonet e thjeshta dhe t prbra

19

KIMIA

Periodiciteti

Valenca e elementeve.
$
Ndryshimi i saj n sistemin $
periodik
$
$

2.4

2.3

2.2

$
$
$
$
Ndrtimi i sistemit peri$
odik
$
$
$
$
$
$
$
$
Metalet dhe jometalet.
$
Ndryshimi i rrezes atomike $
n sistemin periodik.
$
$
$
$
$

Evolucioni i tabels periodike

      

     &        
 '  "    
   #* "*' 
    
      
'   
 \ <
  />   
      
 /         
           
      "#  
     *#  / 
        / 
   '   *    
            
 ' ' 
  *  '   
   
'*  '    &   '  
elementi
     &
 &   &       \   <
  *&  &    
 &       &  &   
caktuar
 &  &       

Objektiva.

2.1

Nr. Tema msimore

Kreu II

20

Ndryshimi i vetive t ele$ '        *    * 
menteve dhe vetive t pr$      
brjeve t tyre n perioda dhe
sistemin periodik
grupe
$    *    *  "    
nj periode dhe nj grupi
$ '*  #  

Prsritje: Parashikimi i
vetive t elementeve n
baz t vendit n sistemin
periodik

2.7

2.8

KIMIA

Elektronegativiteti i elementeve

2.6

$ & #      '   
strukturs s nivelit t jashtm elektronik
$ ' & '             
nisur nga vendi qe ata kan n sistemin periodik
$     
*  & "# *'
&
" 
$     
*  & "# *'
&  " 

 ' & '    "  

$   &' "      
sistemit periodik
$                  
$   *          
sistemit periodik

Ushtrime t zgjidhura pr va- $ '*'       # * & 
lencn
valencave t nj elementi
$  '*  *''  

2.5

21

KIMIA

$          

&   *'    
$          " *  
$    "#   "  *        
me vendin q elementet kan n sistemin periodik
$ *   "# ~|

$
$
$
$

 
* 
         
 &   /
   
' &       &  *'
perioda, grupe, valenc, potencial jonizimi, afri pr elektronin, elektronegativitet etj,
$   *    
$    /"  &  

$ _*    '   

$ %  '    *

2.11 Projekt: Roli i elementeve

kimike n organizmin e
njeriut

2.12 Prsritje kreu bazuar n

hartn e koncepteve

2.13 Test: T vlersojm njohurit

Detyr eksperimentale: Ndry- $                
shimi i vetive t elementeve
sistemin periodik
n perioda dhe n grupe n
$                 
sistemin periodik
$             * 
$  *'        

Objektiva.

2.10 Detyr eksperimentale: Sjellja

e oksideve, acideve dhe bazave n tretsirat e tyre ujore.

2.9

Nr. Tema msimore

22

Lidhja kovalente

3.2

KIMIA

Njohuri t prgjithshme mbi

lidhjet kimike. Lidhja jonike

Tema msimore

3.1

Nr.

Kreu III Lidhja kimike

23

$
$
$
$
$
$

   "   

  ' "      * 
? '   
       
 '  
   "    

  " *   

? '  
 '*    *  
  **     
  #"           
 "&     
  ' "    * 
 "    '    
 ' 
 "   
 '     
        "     "
kristaleve jonike
$  " 
*  
$ "   "

$
$
$
$
$
$
$
$
$
$
$
$

Objektiva

 

Karakteri i lidhjeve
kimike

Lidhja bashkrenditse

Prsritje: Veorit
e lidhjeve kimike.
Ngjashmrit dhe
ndryshimet midis tyre
Strukturat e Ljuisit
(ushtrime)

3.3

3.4

3.5

3.6

3.7

Tema msimore

KIMIA

Nr.

24

$                

$   '         
kovalente dhe kovalente polare
$   *  
$      *'  

$ '*      

$  /       
$    

$ =   *     


 
$ '"          /
$     #"        troneve q i duhen atomit pr t plotsuar oktetin elektronik
$  '   
$  " *   
$ *      
$  *  /   
$ ? '    
$ =         "  &  
$    * #   #      
 ? '    
$ ]   
 
$ &    
$ Y     
$  "  *    *
$   *    /   

Objektiva

Forma gjeometrike e
molekulave dhe polariteti i tyre

Detyr eksperimentale:
Modelet e molekulave

Detyr eksperimentale:
Prftimi i disa substancave me lidhje jonike
Matja e polaritetit t
tretsve

3.9

3.10

3.11

KIMIA

Shtytja e ifteve elektronike dhe vendosja e

atomeve n molekula

3.8

25

     *'  ]^]^%

  &  X# 
/"   
/"    
  
&      /"    /"   
  *  #    #  

$       <]|

$             *

$ '*      

$  '     *'   /"     tress valentore
$     # 
    
      #hen me atomin qendror
$       *' 
$  *'    

$    /"        @]^]^% 
formn gjeometrike dhe polaritetin e molekulave
$ "     X< 
<
^|
^
 
$      *'"    
$   *   
$ &  "     

$
$
$
$

Prsritje kreu
bazuar n hartn e
koncepteve dhe ushtrimet t zgjidhura

Test simestral

3.12

3.13

    

  *"  
  
*  
   
     
' '     
 '@&    &   "  
*   ' 
  '   
  '   
_*   '   
%  '    *

   " *

 ' *    # "    
 #           
  *  *    # drimi i tretsirs dhe temperatura

Grada e shprbashkimit elektrolitik. Forca e acideve

dhe bazave

4.2

$
$
$
$

Tretsirat e elektro- $ = ' @*  &  *' \ 
$  '       
liteve dhe joelek$  "         
troliteve

$ &
*'  #' 

$
$
$
$
$
$
$
$
$
$
$

Objektiva

4.1

Kreu IV Acidet dhe bazat

Tema msimore

KIMIA

Nr.

26

Produkti jonik i ujit

(Ku) dhe treguesi
hidrogjenor (pH)

Ushtrime t zgjidhura. $'*"   ^ ^'   

$   '   
Njehsimi i pH n
$ &        ^
tretsirat acide dhe
bazike

4.5

4.6

KIMIA

$
$
$
$
$
$

Reaksionet jonike
n tretsirat ujore t
elektroliteve

4.4

  '  

 '  
     
 ^ ^    &   *' 
&   ^  &
  *'
"  
&&     

$  '   * &   *' *

$     & *' *
$    "&&    *  "&
bazs nga vlera e konstantes s shprbashkimit t saj
$ '*"     &*     
nj baze t dobt n shembuj t ndryshm
$  &    
$   * ' 
$     *' 
$   *   #      
$   * " *   @   
&  
dhe bazave t forta) dhe shkrimin n form molekulare t prbrjeve t gazta, elektroliteve t
dobta, oksideve dhe kriprave t patretshme
$ *'      #/*'  
$   **'     

Konstantja e shprbashkimit elektrolitik

4.3

27

4.11

4.10

4.9

4.8

Hidroliza e kriprave

4.7

$
$
$
$

Objektiva

 '&  '

    ' 
    
 &  '      ' 
t ndryshme dhe se reaksioni i mjedisit varet nga hidroliza e tyre
Ushtrime t zgjidhura. $'  #   
Njvlersit e acideve,
$  '  &  *'   
bazave, kriprave. Njeh- $    #  #  
sime t prqendrimeve $  *&       # 
molare dhe normale
normal duke u nisur nga tretsira me prqendrim n prqindje
Detyr eksperimentale: $      &{*'
Titullimi acido-bazik
$ '*  &  *'  
$      
$  #  &*'
$ &   
$     #  & 
Detyr eksperimentale: Prgatitja e tret- $     &  # & *' 

  $  *&       # 
molar dhe normal,
normal duke u nisur nga tretsira me prqendrim n prqindje
duke u nisur nga
Prsritje bazuar n
$  &   /   
hartn e koncepteve
$   &   /
dhe n ushtrimet e testit $    &    
W= $ *   '  &  
W
$  ^
^
Y Y* *  
$ '*   '   
$   '    *

Tema msimore

KIMIA

Nr.

28

Projekt: Tema:
Ujrat natyrore dhe
shfrytzimi i tyre

KIMIA

$
$
$
$
$

" #       

   #      
 '  
"' *'     
             

Ndikimi i prqendrimit t reaktantve

n shpejtsin e reaksionit kimik. Teoria e
goditjeve.

5.2

 '   '     

   #'   
 '     
      
  *        

& *      

 ^  
X
# 
 
 
      #*  
#      
       
    *  *  
       
    
  
   

$  '        

Reaksionet kimike.
Shpejtsia e reaksion- $    *&      *&  
$        
eve kimike

$
$
$
$
$

$
$
$
$
$
$
$
$

5.1

Kreu V Kinetika kimike

4.12

29

Faktor t tjer q
ndikojn n shpejtsin
e reaksionit kimik.

5.4

5.5

Ndikimi i temperaturs
n shpejtsin e reaksionit kimik. Energjia e
aktivizimit

5.3

$
$
$
$
$

$   *         
  "  "
 "    
 '    '
    '    '     

Objektiva

$             
$        &*&  
reaksionit
$  ' '" #      
$  ''  
$    '   '     
$   *   '    *     
$      &    '
$   '
$  *   *   
Pun krkimore
studimoreRoli i ennjeriut
zimave n organizmat $  /        ' 
e gjalla(referat ose
$    
ese)
$  "    '   #  
$   '" 
$     ' &     ' '

Tema msimore

KIMIA

Nr.

30

    

q tregojn marrdhniet midis shpejtsis
s reaksionit dhe faktorve q ndikojn n t
(prsritje)
Detyr eksperimentale: Ndikimi i faktorve n shpejtsin e
reaksionit kimik

5.8

KIMIA

5.10

Detyr eksperimentale:
Ndikimi i temperaturs
dhe katalizatorit n
shpejtsin e reaksionit
kimik

Mekanizmi i reaksionit
kimik

5.7

5.9

Ushtrime t zgjidhura mbi shpejtsin e

reaksioneve kimike dhe
faktort q ndikojn
n t

5.6

31

$? *&   # 

$ [          '    sionit
$      

$ ? *&   # 

$ ]   
$ [      *&
 &
prqendrimit n shpejtsin e reaksionit

$        '      
$         #   
$    #      "  #
ndikojn n t
$     '      

'*'    

  '   
    "      
       
 *'    *'  
      
     '   
 '           
   '     
 &      *'
ngadalt
$ ' * '       

$
$
$
$
$
$
$
$
$
$

Reaksionet e paprapsueshme dhe t

prapsueshme

Konstantja e ekuilibrit dhe ligji i ekuilibrit kimik

6.1

6.2

Kreu VI Ekuilibri kimik

Test T vlersojm $ _*   '   

$ %    
njohurit

5.12

$  '       

$   *    *
$        *       
$ &       
$ " #/    * 
$    *    *
$ '   *  
$ '    *
$  '  * 
$        *   '& *shon
$   *     *    

$    ' '    

$  * *         

$  " #      
$  * *"  
&       
kimike
$        '
$      '    '   
$    ' '   
$   &  

Prsritje kreu
bazuar n hartn
e koncepteve dhe
ushtrime me alternativa t zgjidhura

5.11

Objektiva

Tema msimore

KIMIA

Nr.

32

Pun krkimore studii

more:( zbatimi i parimit
Lshatlje)
Detyr eksperimentale:
Ndikimi i faktorve n
zhvendosjen e ekuilibrit
kimik
Prsritje kreu bazuar
n hartn e koncepteve

Test vjetor

6.6

6.9

KIMIA

6.8

6.7

$ " #/'    * 

$    &      '   
$ '*]  &   '   * 
prqendrimi, temperatura dhe trysnia
$ '  '* ] 

Ndikimi i temperaturs dhe i trysnis n

gjendjen e ekuilibrit
kimik dhe ushtrimet e
zgjidhura faqe 182-3

6.5

$ ^ " #/    *

$ ] &     *        * & 
varet nga prqendrimi i reaktantve por nga temperatura
$ ^ " #    *
$ ?*    
$   &        
$_* '   
$ %    $ %  /

$[   # '    *  
$ [     '    *  
$ ?]  * 

$ _   * * 

$    "      *

$  ' ] 
$   *  '" 

Zhvendosja e ekuilibrit
kimik

         $  

  *     *
     * *       
    * 

6.4

$
$
$
$

Konstantja e ekuilibrit
n sistemet homogjene
dhe heterogjene

6.3

33

Tabela: Taksonomia konjitive e Blumit

Tre
nivelet e
arritjeve

Niveli
baz

Niveli
mesatar

KIMIA

Niveli i
lart

34

Nivelet e Blumit

Foljet prshkruese

1. T njohurit
sht riprodhimi i nj dikaje pa
shpjegime dhe pa e lidhur me gj
tjetr. Prsritje e emrave, rregullave,
 '         
si jan dhn. sht niveli m i ult
i rezultateve t nxnsve n fushn e
njohjes
j j
2. T kuptuarit
sht aftsia pr t kapur kuptimin e
materialit. sht baza e fushs s njohjes,
nj
j hap m tejj se T NJOHURIT
3.Aplikimi:
sht aftsia pr t prdorur materialin
e msuar n situata t reja dhe konkrete.
Zbatohen rregulla, metoda, koncepte,
parime, ligje
j dhe teori.
4.Analiza: sht aftsia pr ta coptuar
     *
 />   
nj kuptim m t mir t organizimit
t tij. Meqense krahas prmbajtjes
kuptohet edhe forma organizative e
materialit, niveli intelektual sht m i
lart se n t kuptuarit

? '

  " 
 
  
* 

list, emrto, riprodho etj.

5.Sinteza: sht aftsia q formon nj

t tr duke bashkuar pjest. Mund t
jet: komunikim i nj plani veprimesh,
 "& 

6.Vlersimi: sht aftsia pr t

gjykuar vlern e nj materiali, t mirn
e nj ideje, motivet e sjelljeve, vlersimin
e zgjidhjeve t problemit, ndrtimi i
komunikimeve gjykuese
j
etjj

Shpjego, zgjero, jep shembuj t tjer,

nxirr prfundime, perifrazo, rishkruaj,
prgjithso, interpretoje ndryshe, nxirr nj
prfundim etjj
Ta aplikosh (zbatosh), t shfrytzosh, t

   
   
 
provosh, t vsh n dukje, t manipulosh,
t prgatit, lidh, trego, shpjego, prdor etj.
Copto, ndaj n pjes, shpjego prse,
diferenco, shquaj, dallo, vr n dukje, lidh,
seleksiono etj.

Kombino, harto, krijo, zgjidh (nj problem

q ka shum rrug), kompozo, jep
 
 
 '
  

risistemo, t shkruash, t tregosh, t

prodhosh, t hartosh, t transmetosh, t

  '
   
 

 
 & 

kombinosh, t organizosh, t sintetizosh,
  
"
'

 
 

Krahaso, konkludo vr n kontrast, kritiko,
 
  
  
   

lidh, prmblidh, bj nj evidenc etj.

Modul 1
TEMA: EVOLUCIONI I MODELIT T ATOMIT
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi/ja:
 prgjithson se idet mbi modelin e atomit nuk kan qen gjithmon t njjta dhe
t pandryshueshme (niveli i I).
 prshkruan prpjekjet e vazhdueshme t shkenctarve pr perceptimin e modelit
t atomit ( niveli i I)
 shpjegon eksperimentin e Radhrfordit, sipas t cilit shpjegohet struktura e
brendshme e atomit.( niveli i II)
  &   ' ;"*@ 
 krahason modelet e atomit sipas Tomsonit, Radhrfordit dhe Borit ( niveli i III).
 dallon modelin e atomit sipas Borit. (niveli i II)
 bn nj prmbledhje me argumente q vrtetojn se atomi sipas Borit sht m i
qndrueshm se atomi sipas Radhrfordit dhe Tomsonit. ( niveli i III).
   />       *
n nj nivel m afr saj dhe anasjelltas.

Struktura e msimit
Metodat

Parashikimi

D.D.M.

Veprimtarit
Prmbledhje e asaj ka
dim deri tani.

Ndrtimi i
njohurive

D.D.M.

Diskutimi i ideve
Plotsim i njohurive.
Shpjegimi i njohurive t
reja.

Prforcimi

Prmes harts
s koncepteve.

Prmbledhje e njohurive
t reja n nj hart
koncepti.

Organizimi
Pun n grup. Klasa ndahet n
tre grupe.
Secili nga grupet prpunon t
dhna, vetm pr njrin nga
modelet atomike.
a) sipas Tomsonit.
b) sipas Radhrfordit.
c) sipas Borit.
Nxnsi dhe msuesi.

Koncepte kryesore q do t trajtohen gjat zhvillimit t msimit.

 modeli i atomit.
 shprndarje homogjene.
  ' 
 hipoteza
 orbita t lejuara
 orbita t pambyllura
 nivele energjetike
 porcion energjie.
 energji e elektronit

KIMIA

Fazat

35

I.

Fillimi i puns s pavarur.

Msuesi duhet t jap nxnsve n fund t do ore msimi konceptet kye pr msimin e
ardhshm, n mnyr q nxnsit t ken mundsi t marrin informacion t shkurtr nga
libra ose nga interneti (pr ata nxns q jan t interesuar pr lndn e kimis). Nse kjo
nuk arrihet ather si material n klas shfrytzohet teksti msimor.
    !   "*
tabeln e mposhtme, duke plotsuar kolonn e pare. Secili nga grupet merr n analiz
vetm nj model atomi, pr t treguar se si vendosen e-, p+, n0 n atom.
Grupi I: Modeli Tomson.
>" 

>"

>"

Dim:
1) se pikpamjet
e Demokritit mbi
ndrtimin e atomit,
ishin:

Duam t dim:

Msuam se:
1) mbasi u zbuluan grimcat
prbrse t atomit
Tomsoni u prpoq t jap
nj ide mbi modelin e
atomit. Ai mendoi se atomi
ka struktur homogjene
ku ngarkesat ( + ) dhe ( - )
ishin t shprndara n t
gjith atomin.

- atomi grimc e vogl

- e pandashme.
2) si u zbulua e-, p+, n0

1) prpjekjet e Tomsonit
pr t perceptuar modelin e
atomit.

2) a ishte ky modeli i
prshtatshm pr t
shpjeguar vetit e atomit.

3) se grimcat prbrse
t atomit jan: e-, p+, n0

KIMIA

4) se veorit e grimcave
jan: masa, ngarkesa,
shenja.

36

Fig model II Tomsonit

(shiko kimia 10)
2) ky model nuk
shpjegonte mjaft veti
t atomit si: lvizjen e
elektroneve, energjin e
tyre, atomi rezultonte pa
brtham, aftsin pr t
lshuar elektrone etj.j

Grupi II: Ky grup merr n analiz modelin e atomit sipas Radhrfordit.

Ndrtohet skema si n tabeln e mposhtme.
>"

>"

>"

Dim:
1) se pikpamjet
e Demokritit mbi
ndrtimin e atomit,
ishin:

Duam t dim:
1) Pse Radhrfordi
mendoi pr nj
model ndryshe nga
ai i propozuar nga
Tomsoni.

Msuam se:
1) Modeli homogjen i atomit nuk
jepte t dhna mbi vetit e atomit, si
aftsia e tij pr t lshuar apo marr
e-, lvizjen e e-, formimin e lidhjeve
kimike, mbasi e, nuk ishin t veuara
nga p+.

3) se grimcat
prbrse t atomit
jan: e-, p+, n0
4) se veorit e
grimcave jan: masa,
ngarkesa, shenja.
5) se tashm
Tomsoni
kishte dhn
versionin e tij mbi
vendndodhjen e
grimcave n atom
6) se Radhrfordi u
prpoq t paraqiste
nj model atomi
ku t shpjegohej
struktura e
brendshme e tij.

2) Cili sht
eksperimenti q
tregoi se si mund t
vendosen
e-, p+, n0 n
brendsi t atomit.
3) Si e perceptoi
Radhrfordi
modelin e atomit
4) Cilat ishin
hipotezat e tij.
5) Pse ky model
sht pjesrisht i
pranueshm.
>
perceptimi i ktij
modeli.

;" ' 2+ mbi

! *
caktuar. Ai vuri re se:
 shumica e rrezeve e prshkonin
!  
 nj pjes e vogl devijonte
 1 / 80000 grimca kthehej
mbrapsht.
3) Kto prfundime i dhan atij
iden q ta perceptonte atomin sipas
modelit planetar, dmth n qendr
brthama dhe n periferi e-.
4) Hipotezt e tij ishin:
a) e- lvizin n orbita fardo
b) gjat lvizjes e- emetojn energji.
Fig modelit Radherfordit*shiko kimia
10)
5) Ky model sht pjesrisht i
pranueshm:
a. pranohet si model planetar.
b. nuk pranohet q elektronet,
lshojn vazhdimisht energji dhe se
ato lvizin n orbita fardo, sepse
atomi del sistem i paqndrueshm.
6) sht model q hodhi hapat e para
n perceptimin e vetive t atomit.

KIMIA

- atomi grimc e
vogl
- e pandashme.
2) si u zbulua e-, p+,
n0

37

Grupi III. Edhe ky grup punon me t njjtn skem tabele

Modeli i atomit sipas Borit.
>"
>" >"
dim
Dim:
1) se pikpamjet
e Demokritit mbi
ndrtimin e atomit,
ishin:

Duam t dim:
1) pse Bori i
korrigjoi
hipotezat e
Radhrfordit.

- atomi grimc e vogl

- e pandashme.
2) si u zbulua e-, p+, n0

2) cilat ishin
perceptimet
e Borit mbi
modelin e
atomit.

3) se grimcat prbrse
t atomit jan: e-, p+,
n0
4) se veorit e
grimcave jan: masa,
ngarkesa, shenja.
5) se tashm Tomsoni
kishte dhn versionin
e tij mbi vendndodhjen
e grimcave n atom

KIMIA

6) se Radhrfordi u
prpoq t paraqiste
nj model atomi ku t
shpjegohej struktura e
brendshme e tij

38

7) Duke analizuar
modelet e atomeve t
dhna nga paraardhsit
e Bori pranoi modelin
planetar t atomit
por zhvilloi m tej
hipotezat e tij.

/> 
me energji t e-.
4) kur e(d.m.th. atomi
) e ndryshon
energjin e tij.
/> 
me porcion
energjie.

6) si
krahasohen
nivelet e
ndryshme
energjetike.

Msuam:
1) modeli i atomit sipas Radhrfordit
bazohej n hipotezat e tij:
a) elektroni lviz n orbita fardo.
b) gjat lvizjes elektroni rrezaton
vazhdimisht energji.
Duke analizuar kto hipoteza del se
atomi sht sistem i paqndrueshm,
por n fakt atomi sht nj sistem i
qndrueshm. Nisur nga kjo e fundit
Bori pranoi modelin planetar t atomit
por korrigjoi hipotezat e Radhrfordit.
2) sipas Borit hipotezat jan:
a) elektroni lviz n orbita t lejuara
b) elektroni gat lvizjes brenda orbits s
vet nuk rrezatojn energji.
Orbitat e lejuara quhen nivele energjetike
3) elektronet ndodhen n nivele
energjetike, ata zotrojn energji t
prcaktuar dhe konstante.
4). energjia e elektronitt ndryshon sa
her ai kalon nga nj orbit n tjetrn.
o

elektroni jep energji nse kalon nga

nj orbit m larg n nj tjetr m
afr brthams.
 ai merr energji pr kalim t anasjellt.
5) sasia e energjis q merr ose jep
e- gjat kalimeve nga nj orbit n
tjetrn matet me porcione dhe varet
nga distanca e nivelit t tij energjetik nga
brthama.
6) Nivele t ndryshme energjetike
zotrojn energji t ndryshme.
Fig.model Borit ( shiko kimia 10)

Theksojm se deri ktu jan zhvilluar dy fazat e para t msimit.

1. ?   Q/"W
2.          Q/"    W   Q/"
W
Kemi arritur deri ktu t zbrthejm t gjitha objektivat msimore t prcaktuara me nivele.
Koha e nevojshme sht 30 minuta.

Fillon faza e tret q sht prforcimi

p
. N kt faz para se t ndrtojm hartn e
koncepteve msuesi mund t zhvilloj pr 5 minuta nj minitestet (nga nj pr secilin
grup), ku mund t prfshij krkesa, si:
Minitest 1
Vizatoni modelet e atomeve sipas Tomsonit. Radhrfordit, Borit.
Minitest 2
Jepni shpjegimet e rezultateve t eksperimentit t Radhrfordit pr t argumentuar modelin
planetar t atomit.
Minitest 3.
   <'      

KIMIA

Prforcimi nprmjet harts s koncepteve.

Grupet e puns kompozojn harta konceptesh. T tria grupet paraqesin alternativat e
tyre dhe n drrasn e zez paraqitet alternativa q prmban m shum njohuri. Koha e
nevojshme 5 minuta, p.sh. nj tip harte paraqitet m posht.

39

atomi
sipas

Tomsonit

Bohrit

Radhrfordit
sistem
planetar

brtham

p+ + n0

t fardoshme,
t pambyllura

emetojn energji
me porcione

kur kalojn
nga nj nivel m larg
brthams n nj nivel
m afr sajj

elektronet

s
sipa

sipas

shprndarje
homogjene e
e- dhe p+

q lvizin n
orbita

t lejuara

t quajtura nivele
energjetike
marrin energji
me porcione
kur kalojn
nga nj nivel m afr
brthams n nj nivel
m larg
g sajj

t cilat kan energji

t t ndryshme
y

KIMIA

Vlersimi i nxnsve

40

N kt or msimi vlersohen nxnsit n grup pr:

 Argumentet q kan dhn n shpjegimin e eksperimentit t Radhrfordit.
 Shpjegimin e alternativave t modeleve atomike t propozuara nga Tomsoni,
Radhrfordi dhe Bori.
 Aftsin e tyre pr t gjeneruar mendime mbi bazn e koncepteve t njohura dhe

pr t br prgjithsime
Shprehit e puns n grup.

Le ti japim prgjigje pyetjeve dhe ushtrimeve n fund t ksaj teme

T kontrollojm njohurit.
1.  ' ;"
Prgjigje:
a. Elektroni lviz n orbita t fardoshme.
b. Gjat lvizjes elektroni rrezaton (lshon) vazhdimisht energji.
2.   # <]  
Prgjigje:
Nga t tre modelet, modeli i par paraqet atomin sipas Borit.
3.      #    
Prgjigje:
Sasia e energjis, q jep apo merr elektroni, kur kalon nga nj orbit n nj tjetr, varet nga
distanca e nivelit energjetik ku ai ndodhet nga brthama e atomit.
Ushtrime t zgjidhura.
1. Duke u nisur nga teoria e Radhrfordit dhe Borit shpjegoni shprehjet e mposhtme.
Pse:
a.    '    '
b. Modeli i atomit sipas Borit sht m i qndrueshm se modeli i atomit sipas
;"
c. ?   *
Zgjidhje:
a. ; ' 2+ shmangen nga rruga drejtvizore sepse ndodhen n afrsi t brthams
e cila krijon nj fush ( + ). Duke pasur ngarkesa me shenj t njjt ato shtyjn
njra-tjetrn.
Brthama  rezet alfa
b. Sipas hipotezs s Radhrfordit del se po qe se elektroni rrezaton vazhdimisht
energji, vjen nj moment q ai do t humbte energjin dhe do t binte n
brtham. Si rezultat atomi do t shkatrrohej, por n fakt kjo nuk ndodh.
Bori duke korrigjuar kt hipotez dha perceptimin e atomit t qndrueshm.
Elektronet lvizin n orbita t lejuara. Kjo prputhet dhe me realitetin. Atomi
sht nj sistem i qndrueshm.
c.    ;" w}}}&2+ ktheheshin mbrapsht.
Ato mendohej se kishin takuar grimcat (+) t atomit d.m.th. protonet e brthams
s tij.
2.   '  XQ  
&'* *
 @'  W[   '
Pyetje:
1.  &" ' 
2. >   #'   
3. >  *     

KIMIA

Ky vlersim bhet gjat gjith ors msimore ku msuesi mban shnime me + dhe - n
!   

41

Zgjidhje:

KIMIA

1. Shkenctari q formuloi kt hipotez ishte Radhrfordi.

2. N se gjat lvizjes s tij elektroni rrezaton energji vazhdimisht, vjen nj
moment q ai bie n brthamn e atomit.
3. Ky atom paraqet nj sistem t paqndrueshm (atomet e metaleve radioaktive).

42

3. Prcakto n se shprehjet jan t vrteta apo t gabuara.

a. Energjia e elektroneve q ndodhen n nj nivel sht konstante dhe e prcaktuar.
V
b. Energjia q zotron elektroni nuk varet nga distance e orbits ( n t ciln ai lviz),
nga brthama. G
c. Elektronet gjat kalimit nga nj nivel energjetik n nj nivel tjetr energjetik marrin
ose japin energji me porcione.
V
4. Pun studimore ose ese me temn:
Q^ '*& * W
Udhzojm msuesit q kjo tem mund t ndrrohet nga vet msuesi, i cili n
bashkbisedim me nxnsit mund t vendos t zgjedh nj tem tjetr. Pr temn e
dhn m lart msuesi duhet t ket parasysh:
a. =>         /  X
 &{#  # '      
XX.
II. Nevojat e zhvillimit industrial t shoqris ojn n zbulime e shpikje t reja.
III. Prpjekjet e vazhdueshme t shkenctarve pr t zbuluar thelbin e materies.
%? * &@'   &  & 
prbrse t atomit.
V. Konkluzionet q dalin nga eksperimentet e shumta t bra n vazhdimsi gjat shekullit
XIX n lidhje me pjest prbrse t atomit.
VI. Rndsia e zbulimit t brthams s atomit, zhvillimet q kto zbulime solln n
"   ' 
b. N se do t zhvillohet n form eseje duhet t kihet parasysh struktura e saj:
 ^ ! / 
 _ ! / 
%
 %
 * ! / %
5. Pun krijuese
Vizatoni ose modeloni me plastelin apo me rrath plastik me ngjyra atomin sipas
Radhrfordt dhe Borit. N model t paraqiten grimcat prbrse t atomit si dhe rratht
ku lvizin elektronet. Krahasoni ato.
Zhvillim:
Msuesi/ja orienton nxnsit pr materialet q duhen marr pr t vizatuar apo modeluar
me plastelin ose rrath plastik, molekulat t dy lloje alternative t atomit: a. sipas
Radhrfordit, b. sipas Borit.
- Flet t bardha format
- Lapsa me ngjyra
- Plastelin me ngjyra

Y   ; '  

Klasa ndahet n 4 grupe, prej t cilave dy grupe punojn pr modelin e Radhrfordit dhe
     <@*'   

Modul 2
Theksojm se pr t kontrolluar njohurit e prvetsuara pr disa tema prsritjeje t nj
kreu ose m shum, mund t prdoren edhe tabela t tilla si:
Provoni veten.
\_`w~
1
2
3
4

Numri kuantik
themelor
5
6
7
8

Numri kuantik
orbital
9
10
11
12

Numri kuantik
magnetik
g
13
14
15
16

Numri
kuantik spin
p
17
18
19
20

?    w}*   X

Sa e-, p+, n0      @_`w~
Cili sht numri i mass.
Paraqitni nj nga izotopet e tij.
Shkruani formuln elektronike.
Si shnohet numri kuantik themelor.
        @_`w~
Sa e-  `
]  `
>&   *
]    _`w~
Sa e-   `}@_`w~
    *`
>     
>""  *  `w
 *
& `w`}
]    *      `
>&   
]  _`w~
Cila sht vlera e numrit kuantik spin ms    `@_`w~
Si quhen gjendjet energjetike t mposhtme.



KIMIA

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.

43

Modul 3
Pr nj molekul NH3

(kreu III)

Struktur
1
2
3
4
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.

Lidhje
j kimike
5
6
7
8

Forma gjeometrike
gj
9
10
11
12

Atomet prbrse.
Formulat elektronike t N dhe H
Numri i elektroneve t paiftzuara tek N dhe H.
Elektronegativiteti i N dhe H.
Realizimi i lidhjeve N - H dhe tipi i saj.
Diferenca e EN.
Polariteti i lidhjes.
]%   ^3.
Forma gjeometrike e molekuls NH3.
Kndet e lidhjeve.
Vizato modelin e molekuls s NH3 ku tregohet dhe momenti dipolar.
Cili sht lloji i lidhjes q formon NH3 me BF3.

Modul 4
Pr HCN (n kreun IV)

KIMIA

Struktura e HCN
1
2
3

44

Grada e shprbashkimit
p
4
5
6

Kostantja
j Ka
7
8
9

Kripa
p NaCN
10
11
12

N tabeln e msiprme vendosni n vend t numrave prgjigjen e krkesave t mposhtme.

1. Elementet prbrs t molekuls HCN
2. Lidhjet e realizuara midis tyre.
3. Sa lidhje sigma dhe pi formohen midis tyre
4. Njehsoni gradn e shprbashkim t tretsirs 0,1 M t HCN kur dihet se n
tretsir jan shprbashkuar 10-5 mol / l.
5. Njehsoni prqendrimin e joneve CN-
^  }
}w^
`
10-4
6. A ndikon rritja e [ H+ ] n vlern e grads s shprbashkimit
7. Cila sht shprehja Ka pr reaksionin e shprbashkimit t HCN.
8. Njehsoni Ka e tretsirs ujore t HCN, 0,1 normale kur [ H+`w}-3.
9. Tregoni faktorin q ndikon n rritjen e Ka s HCN.

10. Si shprbashkohet NaCN.

11. Cili sht reaksioni mjedisit q formohet nga hidroliza e NaCN.
12. Njehsoni masn njvlersuese t NaCN.

Modul 5
Pr H2S ( pas kreut IV)
N tabeln e mposhtme jan vendosur numra. Vendosni n vend t numrave prgjigjet e
krkesave t dhna pas tabels.

Struktura

Tipi i lidhjes
kimike

1
2
3

4
5
6

Forma
gjeometrike e
molekuls
7
8
9

Ka

Tipi i
reaksionit

10
11
12

13
14
15

16
17
18

Elementet prbrs t molekuls H2S.

Formula elektronike e S dhe H.
Numri i elektroneve t paiftzuara tek S dhe H
Si realizohet lidhja midis atomeve H dhe S.
Tipi i lidhjes n molekuln H2S.
Struktura e molekuls (vizatoni).
]%    ^2S.
Cila sht forma gjeometrike e molekuls H2S.
A ka dipole elektrik molekula e H2]]  
N cilin grup t acideve bn pjes H2S. (pr nga fortsia).
]  ^2S.
Njehsoni [ H+  `w}-4 dhe tretsira ujore H2S sht 0,2 M.
Si shprehet Ka pr H2S.
Nga se varet Ka e H2S.
Njehsoni pH, pOH t tretsirs ujore t H2]}

Y`w}-5
Prcaktoni shkallt e shprbashkimit e reaksionit t prgjithshm:
H2S + 2H2^3O+ + S217. Prcaktoni tipin e reaksioni:
H2S(g) + O2(g) H2O(g) + SO2(g)
18. Njehsoni sasin n litra t O2 t prdorur pr djegien e 2 mol H2S(g)

KIMIA

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.

45

Modul 6
Pr reaksionin 2SO2 + O2]3 ^}
Prgjigjuni krkesave sipas numrave 1 - 20 n tabeln e mposhtme.
Reaksioni
1
2
3

Shpejtsia e
reaksionit
4
5
6

Konstantja e
shpejtsis
p j
7
8
9

Gjendja e
ekuilibrit
10
11
12

Konstantja e
ekuilibrit
13
14
15

KIMIA

1. Prcaktoni kahun e drejt dhe t zhdrejt.

2. Shkruani shprehjet e barazimeve t shpejtsis pr t dy reaksionet. Supozojm se
  & `
`w
3. Cili prej tyre sht ekzotermik.
4. Jepen t dhnat e mposhtme:
[SO3]f `|1 `}
2`}
[SO3]prfundimtar` %`
5. Jepen t dhnat e mposhtme:
[O2]f `1 `}
2 `w}
2]p`
%`
6. Jepen t dhnat e mposhtme
[SO3]f `}
]3 `
1`}
2 `|}  %`
7. Pr reaksioni 2SO2 + O2]3 n se ndryshojm [SO2] themi se ndryshon K
apo V.
8.  Y    & `
`w

[SO2`}

2`}
w
%`|-1 sek-1
Njehsoni shpejtsin e reaksionit 2SO2 + O2 2SO3 kur jepen t dhnat
  
Y`w
w}4 mol L-2 sek, [SO2`}
w2`}

mol/L.
9. Kur vendoset gjendja e ekuilibrit n reaksionin e prapsueshm:
2SO2 + O2]3, ^}
10. Shkruani faktort q ndikojn n gjendjen e ekuilibrit t ktij reaksioni.
11. Si do t zhvendosej ekuilibri n se do t rrisim trysnin.
12. Shkruani shprehjen Ke pr kt reaksion.
13. Njehsoni konstanten e ekuilibrit kur jan dhn:
[SO2]f `|
2]f ` *     *
[SO2`
14. Njehsoni [SO3] n ekuilibr kur jepen: Ke`

]2`}
|~
2]
`}


46

USHTRIME T ZGJIDHURA
Kreu 1
        
1. Prcakto nse shprehjet jan t vrteta apo t gabuara:
a) Vlera e numrit kuantik themelor rritet me rritjen e rrezes atomike
b) *'  ' &   
elektroni
c) #" ` ` 

) Nj orbital 5p ka energji m t lart sesa nj orbital 6p

d) Nj elektron n gjendje t ngacmuar nuk ka t njjtn energji si kur
ndodhet n gjendje themelore.
2. Plotso tabeln:
Niveli

Vlera e numrit kuantik orbital l

Orbitali prgjegjs

`

2p

`

3s

`|

4f

`

5d

3. Prcakto nnnivelin q prmban numrin m t madh t gjendjeve energjetike:

A) 2s
B) 5p
C)) 4f

4. N kombinimet e mposhtme plotso vlerat numerike t mundshme t numrave
kuantik:
a. `|
`}

`
}
b. `

`

`

c.

`

`

USHTRIME T PAZGJIDHURA

       

1. Pr nivelin energjetik t prfaqsuar me germn (O), n atomin e nj elementi X

prcaktoni:
a) Vlerat e numrave kuantik n, l, m
b) Numrin e orbitaleve pr t gjitha vlerat l-s
c)      #  ` 
vlerat e l pr kt nivel.

KIMIA

`|

47

Zgjidhje:
gj j
a)        "#     
     `
 %   { &      {
 `}
w
{w
`} `w `
`
  {X
Shnim: Deri tani kemi msuar q n atom kemi katr nnnivele energjetike: s, p,
d, f. Vlerat e numrit kuantik orbital q prfaqsojn kto nnnivele jan:
`}
`w
`
w`
`
b) `} `w `
`} `{w`{
`{
`} `{w
`{
`w `}
`{w
`w
`}
``w
`
`
c)     #  `
`2

Xn`2

numri i elektroneve sht 18 elektrone

l
l=0

l
l=1

l
l=2

2    X?& X

a)   

/ 


b)     # 


c) gjendjet energjetike q ndodhen n s, p, d.
Zgjidhje:
gj j
a) ?  ``}`}

KIMIA

?  ``w`{w`}`w

?  ```{`{w`}`w`
b) Numri i elektroneve q ndodhet n nnnivelin:
   
    
 w}   

48

c) Numri i gjendjeve energjetike q ndodhen n nnnivelin

 w       `}
        `{w`}`w
        `{`{w`}`w`

3.]     `| `

a) 10 elektrone b) 14 elektrone c) 8 elektrone

) 6 elektrone

Zgjidhje:
gj j
?`| ` "|" @      
14 elektrone).

4.      

    ` `}
X
a) 7 b) 5 c) 3 ) 2
Zgjidhje:
gj j
? ` `} "     
         `w`}
  ``}
5. Vlerat e numrit kuantik magnetik pr nnnivelin (f) jan:
a) {
{
{}


w c){
{
{w
w


b) {
{
{w
}
w


) +3, +2, +1, 0, -3, -2.
Zgjidhje:
gj j
Alternativa b)     @" ` ~      
"#   `{
{
{w
}
w



6. Pr nj elektron 3p, vlerat e numrave kuantik jan:

a) `w
`}
`}
s`}
b) `
`}
`}
s`w
c) `
`w
`{w
s`{w
)`|
`w
`{w
s`w
Zgjidhje:
gj j
?       `
`w@
`{w
s`{w
Y   3 p
e plotson kt kusht.

KIMIA

Pra alternativa c)

49

TEMA 1.8 SHPRNDARJA E ELEKTRONEVE N

ATOM. USHTRIME
       
1. T paraqitet shprndarja e elektroneve n atomet e elementeve, numrave atomik
& X_`_`w}_`w
Zgjidhje:
gj j
Duke zbatuar rregullat mbi shprndarjen e elektroneve n nj atom kemi:
 ?  _`
   *
dhe 5 elektrone t cilat do t shprndahen sipas formuls elektronike: 1s22s2p1
 ? _`w}
"   Xw22s2p6
 ? _`w
"   Xw22s2p63s2p3

2. Prcaktoni vlerat e numrave kuantik pr t gjitha elektronet e atomit t karbonit,

 &_`
Zgjidhje:
gj j
?  *_` "   X
1s22s2p2 ku pr:
a) `w@`}@`}
s`w{w
b) `@|`}@`}
s`w{w
c) `w@`{w
s`w`}
s`w

TEMA 1.10 JONET E THJESHTA DHE T

PRBRA. USHTRIME

KIMIA

       

50

1.            ]  @ _`| < @ _` Y @ _`w 

@_`}
a. Shkruani formulat elektronike t atomeve t tyre
b. Tregoni cilat nga jonet jan izoelektrike.

c.   '  

Zgjidhje:
gj j a) ?   ] @_`|
"   w22s2p63s2p6d104s2p4
?   <@_`
"   Xw22s2p63s2p6d104s2p5
?   Y@_`w
"   Xw22s2p63s2p6d04s1
?   @_`}
"   Xw22s2p63s2p6d04s2
b) Seleni ka 6 elektrone n shtresn e jashtme, ai do t formoj jonin:
] {] 2- me formul elektronike: Se 2- (1s22s2p63s2p6d104s2p6 )
 Bromi ka 7 elektrone n shtresn e jashtme, ai do t formoj jonin:
<{<- me formul elektronike: Br- (1s22s2p63s2p6d104s2p6)
 Kaliumi ka 1 elektron n shtresn e jashtme, ai do t formoj jonin:
Y{Y+ w "   XY+ (1s22s2p6d0)
 Kalciumi ka 2 elektrone n shtresn e jashtme, ai do t formoj jonin:
2+
{  "   X@w22s2p63s2p6d0)
- Pra, si e vm re se joni Se 2- sht izoelektrik me jonin Br-.
c) Jonet izoelektrike kan formul elektronike t jonit t njjt por ngarkesa t ndryshme
t joneve:
Joni Se 2- (ngarkesa e jonit -2) formula elektronike e pjesshme: 4s2p6
Joni Br- (ngarkesa e jonit -1) formula elektronike e pjesshme: 4s2p6
2. Plotsoni tabeln pr elementet e mposhtme: (faqe -33)
ATOMI
Numri i
protoneve
12
19
20
35

Numri i
neutroneve
12
20
20
45

JONI I ELEMENTIT
Numri i
elektroneve
12
19
20
35

Simboli i
elementit
Mg
K
Ca
Br

Numri i
protoneve
12
19
20
35

Numri i
neutroneve
12
20
20
45

Numri i
elektroneve
10
18
18
36

Ngarkesa
e jonit
Mg2+
K+
Ca2+
Br-

TEMA 1.12 USHTRIME PRMBLEDHSE

PR KREUN I
1. Gjej pohimin e gabuar
Rrezet katodike n rrugn e tyre n nj fush elektrike:
a. Shmangen nga pllaka negative
b. Shmangen nga pllaka pozitive
c. Trhiqen nga pllaka pozitive
d. Nuk psojn asnj devijim

KIMIA

       

51

Zgjidhje:
gj j

Pohimi i gabuar prfaqsohet nga alternative d

2. Gjej pohimin e sakt sipas Radhrfordit:

a. Elektronet lvizin n orbita t lejuara
b. Elektronet lvizin n orbita rrethore
c. Elektronet marrin dhe japin energji gjat lvizjes
d. Elektronet lvizin n orbita eliptike
Zgjidhje:
gj j
Pohimi i sakt sipas Radhrfordit prfaqsohet nga alternative d.

3. N brthamn e atomit t nj elementi ndodhen 10 neutrone dhe n mbshtjelln

elektronike lvizin 10 elektrone. Njehsoni:
a) Numrin atomik Z b) numrin e mass A
c) masn e krahasuar (Ar)
Zgjidhje:
gj j
Meqense n mbshtjelln elektronike lvizin 10 elektrone kjo do t thot se n brtham
ndodhen 10 protone (pasi atomi sht elektrikisht asnjans), kjo do t thot:
_`w}@ _    
\`_\@`w} w}  `}
Ar (masa e krahasuar) sht e barabart me A sepse masa e elektronit sht e
 
\`}
4. Ndr kombinimet e mposhtme t numrave kuantik sht i lejuar:
C) `|`|`}
A) ``}
`{w
B) ``}`w`
D) ``}`
Zgjidhje:
gj j
Y* <``}`w`  `   X
`}@
`w@`@
Kombinacionet A, C, D jan pakuptim
5. Plotsoni vendet bosh n pohimet e mposhtme:
a. Elektroni ka natyr grimcore dhe ____________
b. Elektroni lviz n nj zon t caktuar q quhet_____________
_____________
c. N lvizjen e tij rreth brthams, elektroni krijon___________
___________ elektronike
d. Orbital sht zon e hapsirs ku elektroni kalon mbi _________ t kohs s tij
Zgjidhje:
gj j

KIMIA

a.
b.
c.
d.

52

Elektroni ka natyr grimcore dhe valore

Elektroni lviz n nj zon t caktuar q quhett orbital
N lvizjen e tij rreth brthams, elektroni krijon mbshtjell
j
elektronike
Orbital sht zon e hapsirs ku elektroni kalon mbi 90 % t kohs s tij

6. Numri atomik Z i elementit, i cili ka 4 elektrone n nnnivelin d t nivelit t tret

sht:
a) 20
b) 22
c) 24
d) 26

Zgjidhje:
gj j
Meqense elementi ka 4 elektrone n nnnivelin d t nivelit t tret ai ka formul elektronike
t nivelit t jashtm 3 d4 dhe formul elektronike t plot:
1s22s2p63s2p6d44s2 nga ku numri i elektroneve sht 24 pr pasoj:
  `|_`|@  

7. ?      @_`w~& X

a. Formuln elektronike t atomit
b. Y  
c. Shumn e spineve
d. ]   #     `}
e. "" 
Zgjidhje:
gj j
a) ? _`w~
"    X
1s22s2p63s2p5
b) Formula elektronike e nivelit t jashtm: 3s2p5
Y  
3s
p
`}{w}w

8. Atomi i elementit Ca (calcium) paraqitet me simbolikn 40 20Ca. Prcaktoni:

a. ""@* 
b. Formuln elektronike t nivelit t jashtm t jonit
c. Numrin e elektroneve t atomit
d. Numrin e neutroneve n brtham
e. Numrin e mass
Zgjidhje:
gj j
a) Duke iu referuar elementit me simbolin 40 20 _`}@}
protone), pra ai ka 20 elektrone. Ai ka formul elektronike: 1s22s2p63s2p6d04s2.
N nivelin e jashtm ai ka 2 elektrone. Pr ta br kt shtres t qndrueshme
    2+ + 2e- duke formuar jon pozitiv
b) Formula e jonit Ca2+ (1s22s2p63s2p6d0)
Formula elektronike e nivelit t jashtm Ca2+ (3s2p6d0)
c) Numri i elektroneve t atomit sht i barabart me numrin e protoneve,
pra 20 protone dhe 20 elektrone
d)      "\`_ @  
`\{
   `|}{}`}
e)\`|}@    
# 

KIMIA

c) Shuma e spineve +1/2

d)   |     `}
e) Meqense n shtresn e jashtme ky atom ka 7 elektrone pr
ta br t qndrueshm kt shtres atij i duhet nj elektron,
kshtu q atomi formon jon me ngarkes negative -1

53

simbolin 4020Ca
9. Bori ka 2 izotope t qndrueshme 105B dhe 115B. Prhapja e tyre n natyr sht
prkatsisht 19.6% dhe 80.4%. Njehsoni masn atomike t krahasuar t Borit.

KIMIA

Zgjidhje:
gj j
Dim se masa atomike e krahasuar e elementit gjendet si nj mesatare aritmetike e
produkteve t mass me prqindjen e prhapjes s izotopeve n natyr. Ather:
Ar B `w}}www}}|
Ar B`w||
Ar B`w}

54

Kreu II.
SISTEMI PERIODIK
!"#$%&'       
1. Duke par n tabel radhitni sipas rritjes s numrit atomik Z (numri rendor i
           X@_`ww@_`w~]@_`w
\@_`w?@_`w@_`w]@_`w|
Zgjidhje:
gj j
Renditja sipas rritjes s numrit atomik Z:
Na, Mg, Al, Si, S, Cl
2. Mendelejevi zbuloi:
a. Numrin atomik Z
b. Gazet e plogta
Zgjidhje:
gj j
Alternativa e sakt sht
c) ligjin periodik.

c. Ligjin periodik
d. Ligjin e oktatave

3. ?        X

a. Demokriti, Njulendsi, Radhrfordi
b. Bori, Radhrfordi, Mendelejevi
c. Dobreiner, Bori, Njulendsi
d. Majeri, Shankurtua, Mendelejevi
Zgjidhje:
gj j
Alternativa e sakt sht
d) Majeri, Shankurtua, Mendelejevi

Zgjidhje:
gj j
Alternativa e sakt sht
d) Jan n varsi periodike t rritjes s numrit atomik Z.

KIMIA

4. Ligji periodik tregon se vetit e elementeve

a. Prsriten pas nj intervali prej 6 elementesh
b. Ndryshojn pas nj intervali prej 8 elementesh
c. Prsriten n mnyr periodike pas 10 elementesh
d. Jan n varsi periodike t rritjes s numrit atomik Z

55

TEMA 2.2 NDRTIMI I SISTEMIT PERIODIK

*       
1) %           `
Pr kt atom themi se:
a. Ai ka tre gjendje energjetike
c. Valenca e tij maksimale
sht 3
b. Numri i niveleve energjetike sht 3
d. Numri i elektroneve
valentore sht 3
Zgjidhje:
gj j
Alternativa e sakt sht b) Numri i niveleve energjetike sht 3
2) Atomet e elementeve t nj periode kan t njjt:
a. Numrin e elektroneve n nivelin e jashtm
b. Numrin e niveleve energjetike
c. Numrin e grupit ku bjn pjes
d. % '   
Zgjidhje:
gj j
Alternativa e sakt sht b)numrin e niveleve energjetike

3. Prcakto nse shprehjet jan t vrteta apo t gabuara:

G
a. Vetit e elementeve n sistemin periodik prsriten n

mnyr periodike
b. Sistemi periodik sht i ndrtuar n baz t rritjes s mass
atomike
T paktn dy elemente t Sistemit periodik kan formul
elektronike t njjt
d. N sistemin periodik ndodhen 16 perioda dhe 8 grupe.
e. Numri i periods prputhet me vlern e numrit kuantik
themelor
KIMIA

c.

56

4. N sistemin periodik pozicioni i hidrogjenit konsiderohej jo normal. Ai sht i

vendosur n grupin I A, por mund t vendosej edhe n ndonj kuti tjetr.
a. Shpjegoni arsyet e vendosjes s hidrogjenit n kt grup.
b. Jepni variante t tjera t vendndodhjes s tij.

Zgjidhje:
gj j
a. Hidrogjeni sht i vendosur n grupin I A pr arsye se ai ka vetm 1 elektron
dhe formula elektronike e tij sht 1s1 e cila rakordon me formuln elektronike
t grupit I A, ns1 (por edhe duke respektuar ligjin periodik), edhe pse ai nuk ka
veti t ngjashme me elementet e tjert t grupit.
b.%    QW    
nuk i prket asnj grupimi.

USHTRIME +/       

1. Jepen elementet, simbolet e t cilve jan: K, Ca, Se, Br. Tregoni:
a. Elementin m elektronegativ
b. Elementin m elektropozitiv
c. Elementin, joni i t cilit formohet duke marr dy elektrone
Zgjidhje:
gj j
a) Elementi m elektronegativ sht Br, sepse ai ka rrezen atomike m t vogl
dhe numrin m t madh t elektroneve n nivelin e jashtm (7 elektrone)
"    @  w
nivelin e jashtm).
b) Elementi m elektropozitiv sht K, sepse ai ka rrezen atomike m t madhe
                @w  
"   @* w  
jashtm)
c) Elementi, joni i t cilit formohet duke marr dy elektrone sht Se:
] {] 22. ?    @_`<@_`@_`@_`~
 X
a) Jometalin m tipik
b) Renditjen sipas rrezes atomike n rritje
c) Oksidet q formojn
Zgjidhje:
gj j
a)   @_`=      
period, por oksigjeni ndodhet m djathtas n sistemin periodik. Ai ka rrezen
atomike m t vogl dhe numr elektronesh m t madh n shtresn e jashtme.
b) rr <
rr <
rr <
rr <
c)

B2O

at N

CO

at C

dhe

CO2

at B

2O3

dhe

N2O5

3.  *       X@_`@_`}< @_`| @_`

_@_`}<@_`
a) Vendosini ata sipas rritjes s rrezes
b) Tregoni jonet q ata formojn
c) Shkruani formuln e oksidit dhe vetit e tyre

KIMIA

at O

57

Zgjidhje:
gj j
a) rrat Zn< rrat Fe< rrat Be< rr at Li< rr at Ca< rr at Ba<
b) Li+; Ca 2+ ; Be2+ ; Fe2+ dhe Fe3+ ; Zn2+; Ba2+
c) Li2O (v
( eti bazike) ; CaO (v
( eti bazike) ; BeO (amfoter) ; Fe2O3 (amfoter)
; ZnO (amfoter) ; BaO (v
( eti bazike).
4. R
Renditni sipas rritjes s rrezes elementet e mposhtme:
a) C, F
F, Li, O, Be
b) P,
P O, Se, Fe, S
Zgjidhje:
gj j
a) Kta jan elemente t periods s dyt. Rrezja tenton t rritet sa m
majtas periods, pra renditja do t ishte:
rrat F< rrat O< rrat C< rr at Be< rr at Li<
b)

rr at O< rr at S< rr at P< rr at Se< rr at Fe <

5.
Zgjidhje:
gj j
N sistemin periodik, brenda grupeve A rrezja rritet duke kaluar nga lart-posht.
Brenda nj periode rrezja atomike zvoglohet kur kalojm nga e majta n t djatht.

zvoglohet

Period

r
r
i
t
e
t

6. Plotso tabeln:
Elementet

Potenciali i jonizimit

Metalet

I ult

KIMIA

Jometalet

58

Gazet e plogt

Afria pr elektronin

Elektronegati
tiviteti

I lart

I lart
zero

Zgjidhje:
gj j
Elementet

Potenciali i jonizimit

Afria pr elektronin
Af
k

Elektronegativiteti

Metalet

I ult

I ult

I ult

Jometalet

I lart

I lart

I lart

Gazet e plogt

Z
Zero

Z
Zero

zero

TEMA 2.4 VALENCA E ELEMENTEVE

!"#$%&'++       
1.         X@_`~?@_`w\@_`?& X
a) Valencn n gjendje themelore
b) Valencn n gjendje t ngacmuar
c) Ngjashmrit dhe ndryshimet midis tyre
Zgjidhje:
gj j
a) Formulat elektronike t elementeve:


N- 1s22s2p3Y     

themelore:
p
2s

Valenca n gjendje themelore e azotit sht III (tre elektrone t paiftzuara)

Azoti nuk mund t ket gjendje t ngacmuar sepse nuk gjendje energjitike
bosh n nivelin e dyt.
P-

3s

1s22s2p63s2p3d0 Y    

gjendje themelore
p

Valenca n gjendje themelore pr fosforin tre (III). Nse atomit t fosforit i

jepet energji me porcione, ai mund t ndaj iftin 3s dhe elektroni t lviz drejt
nnnivelit d. Kshtu atomi i fosforit mund t ket edhe valencn V n gjendje
t ngacmuar.

KIMIA

59

3s

As- 1s22s2p63s2p6d104s2p3d0Y    

d

p
4s
Valenca n gjendje themelore sht tre (III). Pr t prcaktuar valencn n gjendje t
ngacmuar, duhet q ifti 4s t ndahet, nse atomit i jepet energji, duke realizuar kshtu
valencn pes (V), pr arsenikun.

4s

c) Azoti, fosfori dhe arseniku jan elemente t t njjtit grup, fal strukturave elektronike
t ngjashme t nivelit t jashtm ns2p3d0, n gjendje themelore ata kan veti t ngjashme.
Ndryshimet midis tyre i dedikohen ndryshimit t rrezes s atomit e cila zvoglohet nga
\?
 &/"&   &'

afris pr elektronin, elektronegativitetit-parametra n prpjestim t zhdrejt me

rrezen atomike.

2. Prcaktoni t gjitha valencat n atomet e elementeve Cl, O, Ca, S.

Zgjidhje:
gj j
Duke iu referuar vendndodhjes s elementeve n sistemin periodik mund t shkruajm
formulat elektronike t nivelit t jashtm pr:


Ca

4s2p0

KIMIA

4s

60

4p

Valenca themelore zero

Valenca n gjendje t ngacmuar

p

4s

O - 2s2p4

Y       

Valenca themelore dy
2p
2s
Oksigjeni nuk ka mundsi pr gjendje t ngacmuar pasi niveli i dyt nuk ka nnnivel d.


S - 3s2p4d0

3s

3p

Y       

3d

Valenca n gjendje themelore sht dy (II).

Por ndryshe nga oksigjeni squfuri mund t ket valenc n gjendje t ngacmuar. Kur atomit
t squfurit i japim energji me porcione, iftet 3s dhe 3p ndahen dhe elektronet lvizin drejt
nnnivelit d.
Hapi
p ip
par:
3s

Shfaq valencn n gjendje t ngacmuar katr (IV).

3s

3p

A
3d

sa

KIMIA

Hapi
p i dyt:
y

61

;<<
=> %%?%@?@%Q
 Cl - 3s2p5d0

3p

3s

Y       

3d
Valenca n gjendje themelore sht nj (I).

Valenca n gjendje t ngacmuar:

3s

3s

3s

4.       #"# &X]



<
Zgjidhje:
gj j
Duke iu referuar pozicionit q kto elemente zn n sistemin periodik,
valencn m t lart e shfaq Br (grupi VII A).
<"         
d
p
4s

KIMIA

Valenca n gjendje themelore sht nj (I).

N gjendje t ngacmuar ai shfaq valencat- III dhe V, si dhe valencn maksimale VII.

62

4s

4s

4s

5. ?       X?@_`w@_`}@_`w~ X

a. Shkruhet formula elektronike e atomit
b. ?#     
c. Si realizohet lvizja e elektroneve drejt orbitaleve bosh
. Vlerat e valencave t tyre n gjendje themelore dhe t ngacmuar
Zgjidhje:
gj j
?@_`w"    ""     w22s2p63s2p3d0
Y        
d
p
3s

Valenca e fosforit n gjendje themelore sht tre (III).

Pr t prcaktuar valencn n gjendje t ngacmuar, atomit t fosforit i jepet energji pr t
/"   /"   '  
& * *
3s

N gjendje themelore kalciumi shfaq valencn zero (0). N gjendje t ngacmuar, atomit
t kalciumit i jepet energji pr t ndar iftin 4s, e kur ky ift ndahet elektroni lviz drejt
nivelit 4p, i cili ka tre orbitale bosh. Valenca n kt gjendje sht dy (II).
4s

KIMIA

N kt gjendje atomi i fosforit shfaq valencn pes (V). Pra atomi i fosforit shfaq valencn
III n gjendje themelore dhe valencn V n gjendje t ngacmuar.
 @_`}        Xw22s2p63s2p6d04s2p0
- 4s2, formula elektronike e nivelit m t jashtm.
- Y    p
4s

63

Pra atomi i Ca shfaq valencn zero (0) n gjendje themelore dhe valencn dy (II) n gjendje
t ngacmuar.
 @_`w~        Xw22s2p63s2p5
- 3s2p5, formula elektronike e nivelit m t jashtm.
- Y    
-

3s

3s

3s

3s

6. Numri i grupit i shoqruar me germn A nuk tregon:

A) nj nga valencat e elementit
C) elektronet e nivelit t jashtm
B) elektronet valentor
) elektronet e nnnivelit d
Zgjidhje:
gj j
Alternativa e sakt D) elektronet e nnnivelit d.

TEMA 2. USHTRIME T ZGJIDHURA

PR VALENCN
!"#$%&'+W       

1. \            _`~ Y &    

KIMIA

themelore e tij sht:

A) 4
B)3

64

C)2

) 1

Zgjidhje:
gj j
Alternativa B) 3.

2. Numri i elektroneve valentore n atomin e nj elementi me numr atomik

@_`}X

A) 4

B) 3

C)2

) 1

Zgjidhje:
gj j
Alternativa C) 2.

3.  & ""@_`wX

A)6
B)5
C)2
) 1
Zgjidhje:
gj j
Alternativa B) 5.
4.       @_`w
a) 3s2
b) 3s1p1
Tregoni:
a) Y#&    &
b) Valencn n gjendjen themelore.
c) Grupin ku bn pjes ky element.
Zgjidhje:
gj j
a) Y#&    &X
b) 3s1p1

c) % &     ' @}   #&   
themelore sht 3s
d) N se i referohemi formuls elektronike 3s2      
jashtm t atomit n gjendjen themelore 3s
    />"#
numri i grupit, prcaktojm se atomi i Mg bn pjes n GR. IIA.

TEMA 2.6 ELEKTRONEGATIVITETI I

ELEMENTEVE USHTRIME
(faqe 63 e tekstit t nxnsit)
1. Prcaktoni nse shprehjet jan t vrteta apo t gabuara:

a) Y       !

c) Squfuri ka afri m t madhe pr elektronin se sa fosfori.

) Vetit reduktuese t aluminit jan m t forta se t fosforit.

KIMIA

b) Natriumi sht m pak elektropozitiv se kaliumi.

65

2. N sistemin periodik, metalet ndodhen n t majt t vijs zigzage. Ato kan:

A) Potencial jonizimi me vlera t ulta
C) Veti oksiduese t fuqishme
D) Afri t madhe pr elektronin
B) Numr t madh e n nivelin e jashtm
Zgjidhje:
gj j
Alternativa e sakt A)) Potencial jjonizimi me vlera t ulta.
3. Njri nga elementet e mposhtm i largon m me vshtirsi elektronet e nivelit t
jashtm. Simboli i tij sht:
A) Ca
B) Na
C) Al
D) K
Zgjidhje:
gj j
Alternativa e sakt sht: C)) Al
4. ?      _`w& X
a) Valencn n gjendje themelore dhe t ngacmuar
b) Formuln e oksideve dhe acideve t tij
c) Karakterin e elementit
Zgjidhje:
gj j
a) ?         _`w
 "    
1s22s2p63s2p3d0      # X
3s

Valenca n gjendje themelore III.

Valenca n gjendje t ngacmuar V.

3s

b) Formulat e oksideve: X2O3 dhe X2O5, acidi H3XO4.

c) Elementi ka karakter jometalik.

KIMIA

5. ?       X_@_`}?@_`w] @_`|] X

a) ]        &
b)    #  
c) Si lidhet numri i periods ku ata bjn pjes me formuln elektronike

Zgjidhje:
gj j
 _@_`}
a) Formula elektronike n gjendje themelore: 1s22s2p63s2p6d104s2p0. Valenca
n gjendje themelore sht 0 (zero).
N gjendje t ngacmuar valenca dy (II).

66

3d

4s

4p

b. Elektronet valentore: 4s1 dhe 4p1

&  _`|
&   
 |


P (Z=15)
a. Formula elektronike n gjendje themelore: 1s22s2p63s2p3d0

3s

Valenca e fosforit n gjendje themelore sht tre (III).

3s

Valenca e fosforit n gjendje t ngacmuar sht pes (V).

b. Elektronet valentore 3s13 dhe 3d1.
c. Fosfori sht element i periods s tret sepse niveli m i jashtm i tij sht
`@2p3).
 ] @_`|
a. Formula elektronike n gjendje themelore: 1s22s2p63s2p6d104s2p4d0.
p
4s

Valenca n gjendje themelore dy (II).

4s

Valencat n gjendje t ngacmuar IV dhe VI.

a. Pr valencn IV elektronet valentore jan 4p3 dhe 4d1. Pr valencn VI elektronet
valentore 4s1|3 dhe 4d2.
b. Seleni sht element i periods s katrt sepse niveli m i jashtm pr t sht 4s2p4.
6. Formula e pjesshme e nj elementi sht 4s2p4

KIMIA

4s

67

Prcaktoni:
a) Formuln e plot elektronike.
b) Valencn maksimale t elementit.
c) Bllokun e elementeve ku ai bn pjes.
Zgjidhje:
gj j
a) Formula e plot elektronike: 1s22s2p63s2p6d104s2p4.
b) Valenca maksimale VI.
c) Ai bn pjes n bllokun e elementeve p.
7. N atomin e nj elementi X, numri atomik i t cilit sht 14, prcaktoni:
a) Numrin e elektroneve t paiftzuara pr gjendjen themelore.
b) Gjendjen energjetike me energji m t lart,kur atomi sht n gjendje t
ngacmuar.
c) Grupin ku ai ndodhet.
Zgjidhje:
gj j
a) ?       @_`w|
 "      X
1s22s2p63s2p2d0 Y           
themelore:
3s
p
dhe numri i elektroneve t paiftzuara n kt gjendje
sht 2.
b) Y     &X
3s
p
Gjendjet energjetike me energji m t lart, kur atomi
sht n gjendje
ndje t ngacmuar
ng
jan ato me elektrone t paiftzuara.
c) Elementi X bn pjes n GR- IV A.

TEMA 2.7 NDRYSHIMI I VETIVE T

ELEMENTEVE DHE. USHTRIME

KIMIA

!"#$%&'*       

1. Jepen elementet e grupit IA dhe ata t periods s tret.
Grupi IA
Elementet e periods s tret:
@_`@_`ww?@_`w
@_`ww@_`w]@_`w
Y@_`w \@_`w@_`w~
;*@_`~ ]@_`w|\@_`w
@_`
@_`~

68

Pr kto element analizoni ndryshimin brenda grupit dhe brenda periods t:

e) potencialit t jonizimit (I)
a) numrit atomik
b) rrezes
f) afris pr elektronin (A)

c) vetive reduktuese dhe oksiduese g) elektronegativitetit (EN)

d) valencs
h) karakterit bazik(ose acid) t oksideve t tyre.
Zgjidhje:
gj j
Pr elementet e grupit IA, kur lvizim n grup nga lart posht:
a)   
b) '  
c) vetit reduktuese rriten
d) valenca nuk ndryshon (struktura e njjt e nivelit t jashtm)
e) madhsit si potenciali i jonizimit(I), afria pr elektronin (A) dhe elektronegativiteti
@' 
 '    ' 
f) karakteri bazik i oksideve t tyre vjen duke u rritur Li, Na, K, Rb, Cs dhe Fr.
Pr elementet e periods s tret, duke kaluar nga e majta n t djatht:
a)  
b)  ' ' 
c) vetit reduktuese vijn duke u dobsuar, ndrsa vetit oksiduese vijn duke u
rritur.
d) valenca vjen duke u rritur (rritet numri i elektroneve n shtresn e jashtme)
e) vlerat e I,A,EN, rriten (ato jan n prpjestim t zhdrejt m rrezen atomike)
f) karakteri bazik i oksideve t tyre vjen duke u dobsuar dhe theksohet gradualisht
karakteri acid i oksideve.
2. Tregoni karakterin e prbrjeve t mposhtme:
a) Na2Y
Y22O
c) Mg(OH)2, Ca(OH)2, Ba(OH)2
b) P2O5]32O7
d) KOH, Zn(OH)2, Sn(OH)4
Zgjidhje:
gj j
a) Na2Y
Y22O - prbrjet kan karakter bazik i cili vjen n rritje nga
Na2O K2O
Cs2O
b) P2O5]32O7 *     &
&  
P2O5
SO3
Cl2O7
c) Mg(OH)2, Ca(OH)2, Ba(OH)2 *     *' & 
rritje nga hidroksidi i Mg
Ca
Ba.
d) Y^*     *'
Zn(OH)2 *     " 
Sn(OH)2*     " 

1. Krahasoni vetit e elementit karbon me elementet fqinj t tij n sistemin periodik.

Zgjidhje:
gj j
Karboni dallon nga elementet fqinje t tij bori dhe azoti, pasi ai ka katr elektrone
n shtresn e jashtme, ai nuk formon jone(as anione, as katione) pr t plotsuar shtresn
e jashtme. Ai formon prbrje t tipit kovalent. Ndryshe nga karboni bori, i humbet tre
elektronet e shtress s jashtme duke formuar jone (+), ndrsa azoti merr tre elektrone pr
t plotsuar shtresn e jashtme duke formuar jon (-).

KIMIA

USHTRIMEW       

69

2. Jonet A3- dhe B- kan t njjtin numr elektronesh. B sht element n periodn e dyt
dhe n grupin VII A. Gjeni vendin e elementit A.
Zgjidhje:
gj j
Joni B- ka 10 elektrone sepse atomi i elementit B ka n shtresn e jashtme me
struktur elektronike 2s2p5 7 elektrone, joni i tij B + eB- ka 8 elektrone n shtresn e
jashtme.
Joni A3- dhe B- kan 10 elektrone por joni A3- sht formuar kur atomi
A + 3eA3-. Kshtu q atomi A duhet t ket tre elektrone m pak se joni i tij pra 7
elektrone dhe struktur elektronike t nivelit t jashtm A- 2s2p3. Vendi q elementi A z
n Sistemin Periodik sht perioda e dyt dhe grupi i V A.
3. ;     X<@_`@_`@_`]@_`w@_`w~ 
vetive oksiduese.
Zgjidhje:
gj j
Duke iu referuar numrave atomik t secilit, shkruajm formulat elektronike t
secilit:
 B 1s22s2p1  
\
 F 1s22s2p5  
%\
 O 1s22s2p4   
%\
 S 1s22s2p63s2p4d0    
%\
 Cl 1s22s2p63s2p5d0    
%\
Vetit oksiduese vijn n rritje nga B
S
O
Cl
F.
4. Plotso tabeln:
Elementi
Y 

Oksidet

Karakteri

Hidroksidet ose
acidet

P
Al
Li

KIMIA

Zgjidhje:
gj j

70

Elementi

Y 

Oksidet

Karakteri

P
Al
Li

P3Al3+
Li+

P2O3, P2O5
Al2O3
Li2O

Acid
Amfoter
Bazik

5. ?    \@_`w@_`ww@_`w

& X
a) Renditjen sipas vetive metalike n rritje.
b) Formulat e oksideve dhe hidroksideve q ato formojn.
c) Karakterin e oksideve dhe hidroksideve.

Hidroksidet ose
acidet
H3PO4
Al(OH)
(
)3
LiOH

Zgjidhje:
gj j
a) Vetit metalike n rritje: Al, Mg, Na.
b) Al2O3\@^3@^22^
c)       *' 
      *' *
   \   " 

TEMA 3.1
1. a) Formulat elektronike:
?    _`w
"   Xw22s2p63s2p64s1.
?    _`w~
"   Xw22s2p63s2p5.
*   _`w
  @ \"Y+.
   _`w~ @ \". Ather formula
njsi e prbrjes jonike t formuar nga bashkveprimi i ktyre joneve sht: KCl.

TEMA 3.2
1. a) Gjat formimit t molekuls s hidrogjenit nga atomet lirohet energji. Kjo do
t thot se molekula zotron m pak energji sesa dy atomet, pra sht sistem m i
qndrueshm nga pikpamja energjetike se sistemi i prbr nga atomet.
b) Elektonet q do t formojn ift t prbashkt duhet t jen tek dhe me spine
t kundrta.
c) Orbitalet atomike t dy atomeve hidrogjen, ndrfuten n njra tjetrn, duke
krijuar midis dy brthamave nj dendsi t res elektronike m t lart sesa ajo q
sht te atomet e veant. Kjo shoqrohet nga lirim energjie, prandaj molekula
H2, zotron m pak energji sesa dy atomet H.
/#    ^^
   

3. ^^
 " 
  " 
^^
/  
b) Rrezja e atomit t hidrogjenit sht m e vogl se rrezja e atomit t klorit.
Atomi i hidrogjenit sht atomi m i thjesht dhe e ka rrezen m t vogl se t
atomeve t tjera.
c) Gjatsia e lidhjes sht aq m e madhe sa m e madhe t jet rrezja e atomeve

KIMIA

2. a) Nga shembujt e dhn, tri prbrjet e para: F2, Br2, I2, jan prbrje molekulare.
  "*&  X!
* 
&
prbhen nga molekula dyatomike ku atomet jan lidhur me lidhje kovalente t
pastr.
b) Dy prbrjet e tjera jan kripra (klorure) t dy metaleve tipik: litiumit dhe
kalciumit. Formulat e tyre: LiCl dhe CaCl2, nuk tregojn molekula. Ato jan
formula njsi, ose formula empirike.

71

t lidhur midis tyre. N kt rast gjatsia e lidhjes sht m e madhe te molekula

e klorit.
4. a) Gjatsia e lidhjes sht m e madhe te molekula HI. Kjo sepse atomi i jodit e ka
rrezen m t madhe se atomet e halogjeneve t tjera(shih ushtrimin 3.c.)
b) Lidhje m e fort sht ajo q sht m e shkurtr. N kt rast lidhje m e fort
^

TEMA 3.3
1. 
 *   # @

 *  
  @ "  
@ *
 *    
* "      *
me nj mbulim maksimal t reve elektronike t orbitaleve atomike q formojn
 Y     
   
      
lidhjes.
2. <
   
 
    
 
      ^
    
 
*#  <
   ' <

sht m e madhe sesa rrezja e atomeve: O, N dhe H.

TEMA 3.4
1. a) 2Mg + O2 
b) Magnezi sht metal tipik, kurse oksigjeni sht jometal tipik. Midis tyre
realizohet vetm lidhje jonike.

KIMIA

2.  ^
 ^
     

sht lidhje kovalente e pastr.
*  ^
    * 
diferencn m t madhe t elektronegativitetit midis atomeve q jan lidhur.
&"   * '      

72

3.       '

2.
b) Dipol elektrik formon vetm molekula HBr, sepse midis Br dhe H, kemi
diferenc t elektronegativitetit.
& "     '
4. a) ENN`
}C `
`}
?    

lehtsisht polare.
b) N baz t diferencs s elektronegativitetit, karakteri jonik i ksaj lidhje sht
m pak se 10%.
&"   * '         

drejt azotit.
5. a) N rastin e NaI, joduri i natriumit, q sht krip, kemi t bjm m nj prbrje
jonike, pra lidhja n kt rast sht e tipit jonik. Formula NaI, sht formula njsi.
N rastin e I2, kemi t bjm me nj prbrje molekulare q sht substanc e
thjesht. Formula, I2 shpreh prbrjen e molekulave t jodit. Pra kemi t bjm
me molekula dyatomike dhe lidhja kimike midis atomeve t jodit sht kovalente
apolare. HI, joduri i hidrogjenit sht prbrje molekulare, e nj substance t
prbr. Lidhja kimike n kt rast midis H dhe I sht lidhje kovalente polare.
N rastin e O2, kemi t bjm gjithashtu me nj prbrje molekulare, q sht
oksigjeni i zakonshm. N kt rast lidhja kimike midis atomeve O sht lidhje
kovalente apolare.
b) Prqindja jonike m e lart sht te lidhja midis Na dhe I, pra te joduri I natriumit,
sepse midis ktyre elementeve kemi diferencn m t madhe t elektronegativitetit.
&=     
     
   
6. a) Molekula apolare jan: O3, P4, S8, sepse prbhen nga atome t t njjtit element
dhe t gjitha lidhjet midis atomeve jan kovalente apolare. Molekulat: HBr, BrCl,
BrF, IBr dhe ClF, jan polare, sepse ato prbhen nga atome t elementeve t
ndryshm pra q kan nj diferenc t elektronegativitetit.
b) Gjatsia m e madhe e lidhjes sht n rastin e molekuls q i ka atomet me
rrezen m t madhe. Duke ju referuar sistemit periodik dhe duke patur parasysh
variacionin e rrezeve t atomeve sipas periodave dhe grupeve, rrezen atomike
m t madhe (n rastin e molekulave diatomike) e kan jodi, I dhe bromi, Br. Pra
gjatsia m e madhe e lidhjes sht te molekula e bromurit t jodit, BrI.
&[  " *     
 
 
  !*
<

1. Ndrmjet BF3 dhe NH3, plotsohen kushtet q t formohet nj lidhje bashkrenditse.

Kjo pr arsye se azoti te molekula e amoniakut zotron nj ift elektronik vetjak,
*   !*'* ?
ktyre dy molekulave realizohet nj lidhje bashkrenditse:
H
F
H
F
|
|
|
|
"[]^_ `[qw"[]w`[q
|
|
|
|
H
F
H
F

KIMIA

TEMA 3.5

73

2. a) Formulat e strukturs pr kta jone jan:

H
F
|
|
^^+<|
|
H
F
b) Azoti dhe bori prve formimit t tre lidhjeve kovalente polare prkatsisht me
    !
  " "  
 *  
    !
c) Lidhja bashkrenditse te joni [NH4]+, formohet nga kontributi i azotit me ift
elektronik dhe i joni H+, me orbital t lir. Te joni [BF4], lidhja bashkrenditse sht
" ** * !
, me ift elektronik
t lir.
3. N rastin e ktyre prbrjeve kemi t bjm me oksiacide. N t tre rastet hidrogjenet
lidhen prkatsisht me squfurin, azotin dhe fosforin, nprmjet oksigjeneve. Kto
 ^
         #   
kta acide treten n uj. Prve ktyre lidhjeve, atomi i S, lidhet edhe me dy atome t
tjera oksigjen, atomi i azotit gjithashtu me dy atome oksigjen, kurse atomi fosforit me
nj atom oksigjen. T gjitha lidhjet e fundit jan lidhje kovalente shum pak polare.

TEMA 3.6

KIMIA

1. N rastin e prbrjeve CaO dhe NaF, kemi t bjm me prbrje jonike, pra lidhja
kimike n kto prbrje sht jonike. N rastin e I2, kemi t bjm me nj prbrje
molekulare. Lidhja kimike midis atomeve t jodit sht kovalente apolare. Edhe n
rastin e ClF, kemi nj prbrje molekulare me lidhje kovalente polare.
b) N rastet e CaO dhe NaF, formulat nuk prfaqsojn molekula. Ato jan
formula njsi.

74

2. a) Nga kto prbrje, vetm HCl sht substanc q i ka molekulat polare sepse
^       
  
kloruri i bromit, BrCl e kan lidhjen kimike kovalente pak polare.
* "     '            
         ?X^
<
&        '
2 @
d) Sa m e madhe t jet vlera e diferencs s elektronegativiteteve midis atomeve
t lidhur, aq m polare sht lidhja midis tyre, prandaj renditja e molekulave sipas
  X^
<
3.   X^




b) Me prjashtim t atomit t hidrogjenit, t gjitha atomet e tjera kan ifte

elektronike vetjake

TEMA 3.7
1. a) Pr prbrjet: HI, H2O, AsF3, HCN dhe HBr, duke ju referuar sistemit periodik
gjejm se elementet e ktyre grupeve ndodhen prkatsisht n grupet: H (gr. IA), I (gr.
VIIA), O (gr. VIA), As (gr. VA), F (gr. VIIA), C (gr. IV
VA), N (gr. VA), Br (gr. VIIA).

b)

I:

O:

As

F:

Br :

c)

"{} I :

" {} O :
{}
H
{{}}{{
^q{}~}{q^
{{ }{ {{
:F:

^X

2. a) N prputhje me grupin ku ndodhen elementet prkatse gjejm dhe numrin e

elektroneve q i duhen atomit pr t krijuar oktetin (dubletin) elektronik. Kshtu
hidrogjeni q ndodhet n grupin e par dhe ka nj elektron valentor pr t realizuar
dubletin elektronik i duhet edhe nj elektron. Kshtu ai formon nj ift t prbashkt,
pra nj lidhje. Azoti, ndodhet n grupin e pest dhe ka pes elektrone valentore. Atij i
duhen edhe tre elektrone pr t formuar oktetin pra do t formojn tre lidhje. Kshtu
me radh oksigjeni formon dy lidhje dhe karboni katr lidhje.
b) Te molekulat e ktij shembulli asnj atom nuk prmban ift elektronik vetjak.

KIMIA

"{} Br :

75

c) T shkruhen strukturat e Ljuisit, si p.sh., pr metanin:

H
|
HCH
|
H
3. a)

..
H . . Cl :
..

H H
..
H . . N . .H
..
H

:O::O:
.. ..

.. .. ..
: Cl .. P ..Cl :
.. .. ..
: Cl :

b) Te molekula H2, kemi nj lidhje kovalente apolare. Te molekulaHCl, kemi nj lidhje

kovalente polare. Te molekula NH3, kemi tre lidhje kovalente polare. Te O2. kemi nj lidhje
 @    = ?3, kemi tre lidhje kovalente polare.
c) H2
  %^
   %@  ^
  
 %@  '
   %?3
    %@
i kan tre atomet e klorit dhe nj e ka atomi i fosforit)

Tema 3.8.
1. a)

KIMIA

" {} O :
{}
H

76

"{}]}{"
}{
H

b) Te H2
  %= ^3
   %
c) Te molekula e ujit orientimi i katr ifteve elektronike q jan rreth O, sht tetraedrik.
Por meqense n dy majat e teraedrit nuk kemi atome t lidhur me oksigjenin, kto ifte
% "& 
   w}o e 28>, n
afrsisht 105o.
Edhe te molekula e amoniakut, katr iftet elektronike q ndodhen rreth azotit kan
      *   %
& "& 
ndaj ifteve lidhs, e ngushton kndin e tetraedrit deri n afrsisht 107o.
2 a) T shkruhen skemat e strukturave t Ljuisit pr HCN, COCl2 dhe SCl2.
b) = ^
# 
  %
    = 2, atomi
# 

             
Forma gjeometrike e ksaj molekule duhej t ishte trekndsh barabrinjs, por meqense
          
m t mdhenj se kndi ClCCl. Te SCl2
# 
]
 %

"& 
         
3.  #  %
    
#
    ?  %
4.
a) T shkruhen skemat e strukturave t Ljuisit pr BeCl2 BCl3, CH4, NH3
b)    #   
 %= < 2
 
 <3,
 
 ^4,    ^3
     
   %
c) Te molekulat BeCl2 BCl3, CH4
/" # =  ^3, prve tre

"&   %
TEMA 3.9

2. N kt rast t gjitha molekulat kan nga nj lidhje dhe kan polare. Momenti dipolar do t
jet m i madh n rastin e molekuls ku kemi diferencn m t madhe t elektronegativitetit,
pra te HF. Ather renditja sipas rritjes s momentit dipolar do t jet: HI, HBr, HCl, HF.
   <  ^
   

KIMIA

1. a) T shkruhen strukturat e Ljuisit

b) Nga kto molekula, tre t parat jan apolare. N rastin e molekuls CF4 edhe pse lidhjet

  Y   #      
mbledhja e momenteve dipolare t lidhjeve, del momenti dipolar i molekuls i barabart
me zero. Dy molekulat e tjera jan polare. HBr sht polare se ka nj lidhje t vetme e cila
sht polare. H2O, ka dy lidhje polare, por duke formuar knd m t vogl se 180o midis
tyre, momenti dipolar rezultant (i molekuls), sht m i madh se momenti dipolar i lidhjes
^

77

diferenca e elektronegativitetit midis C dhe H sht 0,4.

b) Duke qen se kto molekula kan struktura simetrike, prkatsisht form lineare,
trekndore barabrinjs dhe tetraedrike, momentet dibolare t tyre jan t barabarta me
zero.
4. a) T shkruhen strukturat e Ljuisit pr H2O, H2S, CO2 dhe CS2.
b) Molekul polare n kt rast sht molekula e ujit. N t vrtet edhe molekula e sulfurit
t hidrogjenit ka nj moment dipolar shum t vogl. Ndrkaq molekulat e dioksidit t
karbonit dhe sulfurit t karbonit edhe pse i kan lidhjet polare, momentin dipolar i tyre pr
shkak t simetris (jan lineare), sht i barabart me zero.
TEMA 6.1
1.a) V1 ` 1 [A] [B]2%2 ` 2 [C]
b) Meqense me 1 mol substanc A hyjn n reaksion 2 mole substanc B, ather n
qoft se do t merren me prqendrim t barabart, do t teproj substanca A.
2. a) Nga barazimi i shpejtsis duket se po t rritet prqendrimi i H2O2, dy her edhe
shpejtsia e reaksionit do t rritet dy her
b) N qoft se me rritjen e prqendrimit t H2O2 dy her, zvoglohet prqendrimi i HI,
dy her, ather shpejtsia e reaksionit nuk ndryshon.
3. Shkruajm barazimet e shpejtsis pr t dy reaksionet:
V1` 1 [CO] [H2%2 ` 2 [CO2] [H2]
a) Me rritjen e prqendrimit t CO dy her, shpejtsia e reaksionit t drejt, rritet dy
her. Me zvoglimin e prqendrimit t H2O dy her shpejtsia e reaksionit zvoglohet
dy her. Pra duke i br ndryshimet njkohsisht shpejtsia e reaksioni nuk do t
ndryshoj.
b) Me rritjen e prqendrimit t CO2 dy her, duke iu referuar barazimit t shpejtsis t
reaksionit t zhdrejt, shpejtsia e tij do t rritet dy her.
TEMA 6.2
1. a) K e =

KIMIA

2.

78

[CH 3 OH ]
[ NH 3 ] 2
* K e =
3
[CO ] [ H 2 ] 2
[H 2 ] [N 2 ]

a) K e =

[ PCl 3 ][Cl 2 ]
`}
|~* K e = [ PCl 3 ][Cl 2 ]
[ PCl 5 ]
[ PCl 5 ]

Meqense konstantja e reaksionit b) sht m e madhe se ajo e reaksionit a), ather

reaksioni b) ka prirje m t madhe pr formimin e produkteve.
3. Shkruajm shprehjen e konstantes s ekuilibrit dhe zvendsojm n t prqendrimet e
ekuilibrit q na jan dhn:

Ke 

[CO ]  [ H 2 O]
[CO2 ]  [ H 2 ]

1  10 2  2  10 2
2
1  10  2  1  10  2

4. Shkruajm shprehjen e konstantes s ekuilibrit:

Ke 

[C ]  [ D]
[ A]  [ B ] 2

 #      *  } *&<

# 
i B q ka vepruar sht:

80
 5mol / l  4mol / l
100
?# <{ * X|`w
Nga barazimi kimik shohim se kur veprojn 2 mol/l substanc B, ka vepruar 1 mol/l
substanc A. Ather meqense kan vepruar 4 mol/l substanc B, nga substance
\
      ?#   *   \{X    ` | 
 
prqendrimi i ekuilibrit pr A- n. Ndrkaq po duke ju referuar barazimit kimik, jan
formuar nga 2 mol/l substanc C dhe D. Kto jan dhe prqendrimet e ekuilibrit pr
C dhe D. Bjm zvendsimet n shprehjen e konstantes dhe njehsojm vlern e saj:

Ke 

[C ]  [ D]
22

1
2
[ A]  [ B]
4  12

TEMA 6.3
1. Shprehjet e konstanteve t ekuilibrit pr reaksionet prkats jan:

Ke 

Ke 

[ H 2 ]4
[ H 2 O]4

[CH 3 NH 3 ]  [OH  ]
[CH 3 NH 2 ]

Ke 

1
[CO2 ]

Ke 

2. Shkruajm shprehjen e konstantes s ekuilibrit:

Ke 

[ H 2 ]4
[ H 2 O]4

[ H 3O ]  [CO32 ]
[ HCO3 ]
KIMIA

1
Ke 
[CO2 ]

79

Nga barazimi kimik shohim se nga nj mol hidrogjen formohet nj mol uj. Pra 10 mole
uj jan formuar nga 10 mole hidrogjen. At here n ekuilibr kemi 5 mole hidrogjen dhe
10 mole uj. Duke shnuar me V vllimin e ens ku ndodh reaksioni
prqendrimet e ekuilibrit pr prbrjet e gazta jan:
[H2`

5
mol / l
V

dhe

[H2`

10
mol / l
V

Zvendsojm kto vlera n shprehjen e konstantes dhe kemi:

10
[ H 2 O] V

2
Ke 
5
[H 2 ]
V

4. Shkruajm shprehjen e konstantes s ekuilibrit,zvendsojm prqendrimet e ekuilibrit

dhe bjm njehsimet:

Ke 

[ Hg 22 ] 0,16

 160
[ Hg 2 ] 0,001

TEMA 6.4
1. a) N baz t parimit L Shatlje, po t rritim prqendrimin e O2, ekuilibri
zhvendoset djathtas.
b) N baz t parimit L Shatlje, po t zvoglojm prqendrimin e SO3, ekuilibri
do t zhvendoset djathtas.
2. a) N qoft se shtojm FeCl3, n baz t parimit L Shatlje, ekuilibri
zhvendoset djathtas.
b) N qoft se zvoglojm prqendrimin e SCN, ekuilibri zhvendoset majtas.
c) N qoft se zvoglojm prqendrimin e [Fe(SCN)] , ekuilibri zhvendoset
djathtas.

KIMIA

3. Jo. Me rritjen e prqendrimit t Cl2, ekuilibri zhvendoset djathtas, pra andej nga
zvoglohet prqendrimi i PCl3.

80

4. Shkruajm shprehjen e konstantes s ekuilibrit dhe e njehsojm at:

Ke 

[C ]  [ D] 4  3

1
[ A]  [ B ] 6  2

Duke shtuar 4mol/l substanc B, ekuilibri prishet dhe zhvendoset djathtas.

Shnojm me X prqendrimin e A-s q do t zvoglohet. Po me X mol/l do t zvoglohet
# <
&|
     ** X? 
kt vler (X mol/l), do t rriten edhe prqendrimet e C dhe D. Vendosim prqendrimet e
gjendjes s re t ekuilibrit dhe zgjidhim ekuacioni:
Ke 

[C ]  [ D] (4 X )(2 X )

1
[ A]  [ B ] (6  X )(6  X )

<  X@|@`@@

#`w

Prqendrimet n gjendjen e re t ekuilibrit jan:
`
[`
\`|
|<`|
|
Ke 

[C ]  [ D] 5,55  3,55


1
[ A]  [ B ] 4,45  4,45

TEMA 6.5
1. Meqense me rritjen e temperaturs, ngjyra forcohet, kjo do t thot se sht rritur
prqendrimi i substancs me ngjyr q sht NO2, pra me rritjen e temperaturs
ekuilibri sht zhvendosur n t majt, n drejtim t zhvillimit t reaksionit t zhdrejte.
Ather n baz t parimit L Shatlje, reaksioni i zhdrejt sht endotermik. Mbetet
q reaksioni i drejt t jet ekzotermik.

3. a) Po t zvoglojm trysnin e sistemit, do t zhvillohet reaksioni i drejt n rastin e


 2 CO(g) + O2(g), sepse ky reaksion
reaksionit t tret: 2 CO2(g) + nxehtsi 

shoqrohet me rritjen e numrit t moleve t substancave t gazta, pra me rritjen e trysnis.

KIMIA

2. a) Po t rritim prqendrimin e N2, n baz t parimit L Shatlje, ekuilibri n reaksionin

e par do t zhvendoset djathtas, d.m.th. n drejtim t reaksionit t drejt
b) Po t zvoglojm prqendrimin e O2, ekuilibri n t dy reaksionet do t
zhvendoset majtas, d.m.th. n drejtim t reaksionit t zhdrejt.
c) Po t rritim prqendrimin e NO2, ekuilibri n reaksionin e dyt do t zhvendoset
majtas d.m.th. n drejtim t reaksionit t zhdrejt.
) Po t zvoglojm prqendrimin e NO, ekuilibri n reaksionin e par do t
zhvendoset djathtas (favorizohet reaksioni i drejt), ndrsa n reaksionin e dyt
do t zhvendoset majtas (favorizohet reaksioni i zhdrejt).

81

b) Po t rritim trysnin do t zhvillohet reaksioni i drejt, n rastin kur kemi t

bjm me zvoglimin e numrit t moleve t substancave t gazta, pra kur kemi t
bjm me zvoglimin e trysnis. Kjo ndodh n rastin e reaksionit t dyt: 2 SO2(g)


 2 SO3(g).
+ O2(g) 

c) Po t rritim temperaturn do t zhvillohet reaksioni i drejt kur ky sht
endotermik. Reaksione endotermike jan reaksioni i tret dhe i katrt:

 2 CO(g) + O2(g)
2 CO2(g) + nxehtsi 


KIMIA


 2 NO2(g)
N2O4(g) + nxehtsi 


82

TEST SIMESTRAL
1.
A)
B)
C)
D)

T gjitha elektronet 2p kan:

`
`
`}
1
`{

1 pik

2.
A)
B)
C)
D)

]<= 
  
= =  ^
10 elektrone
14 elektrone
8 elektrone
6 elektrone

1 pik

3. Vlera m e lart e numrit kuantik themelor pr atomin e nj elementi sht

1 pik
n=2. Pr kt atom themi se:
A) Ai ka tri gjendje energjetike
B) Numri i niveleve energjetike sht 2
C) Valenca e tij maksimale sht 3
D) Numri i elektroneve valentore sht 5

KIMIA

4. Numri atomik i elementit, i cili ka 6 elektrone n nnnivelin d t nivelit t

1 pik
tret sht:
A) 20
B) 22
C) 24
D) 26

83

5.
A)
B)
C)
D)
6.
A)
B)
C)
D)

]<<  < ~< ^

nj nga valencat e elementit
elektronet valentore
elektronet e nivelit t jashtm
elektronet e nnnivelit d
] =
=     :
m e madhe t jet energjia e lidhjes
m e madhe t jet gjatsia e lidhjes
m larg t jen brthamat e atomeve
m e vogl t jet zona e mbulimit

1 pik

1 pik

KIMIA

7.               < < =< =    

gjendje energjetike:
1 pik
A) m t lart.
B) m t ult.
C) t njjt.
D) mesatare.

84

8.
A)
B)
C)
D)

Nj komponim jonik sht nj bashksi:

jonesh (+) dhe (-)
molekulash
jonesh pozitive
jonesh negative

1 pik

9.
A)
B)
C)
D)

]      ? =  ^

CH4
KCl
PH3
CO

1 pik

10.
A)
B)
C)
D)

Lidhja kovalente ka gjatsi m t madhe n lidhjen:


`

^

1 pik

11. Duke u nisur nga eksperimenti i Radhrfordit dhe teoria e Borit jepni shpjegime
pr shprehjet e mposhtme. Pse:
3 pik
a) nj pjes e rrezeve alfa devijojn nga rruga drejtvizore.
b) modeli i atomit sipas Borit sht m i qndrueshm se modeli i atomit sipas
Radhrfordit.
c) protonet vendosen n brtham.

12. N brthamn e atomit t nj elementi ndodhen 22 neutrone dhe n

mbshtjelljen elektronike t tij lvizin 18 elektrone.
Njehsoni:
3 pik
a) Njehsoni numrin atomik
b) Njehsoni numrin e mass s elementit
c) Shkruani formuln elektronike t atomit

Jepen nnnivelet e shtress M: 3s, 3p, 3d. Prcaktoni:

vlern e n, l, m pr do nnnivel s, p, d.
Numrin e elektroneve q ndodhen n s, p, d
Gjendjet energjetike q ndodhen n s, p, d

3 pik

14. Jepen numrat atomik t elementeve:

] @_`|<@_`Y@_`w@_`}
a) shkruani formulat elektronike t joneve t tyre
b) tregoni cilt nga jonet jan izoelektronik
c)   '   

3 pik

15. Pr elementet O (Z=8); B (Z=5);C (Z=6); N (Z=7), gjeni:

a) Jometalin m tipik
b) Renditjen sipas rrezes atomike n rritje
c) Oksidet q ato formojn

3 pik

16. Jepen atomet e elementeve: N (Z = 7); P (Z = 15); As (Z = 33).

Prcaktoni:
a) valencn n gjendje normale.
b) valencn n gjendje t ngacmuar
c) ngjashmrit dhe ndryshimet midis tyre

3 pik

KIMIA

13.
a)
b)
c)

85

17. Pr atomet e elementeve P (Z = 15); Ca (Z = 20); Cl (Z = 17).

Shpjegoni si:
a) shkruhet formula elektronike pr secilin atom
b) realizohet lvizja e elektroneve drejt orbitaleve bosh(brenda nivelit)
c) vlerat e valencave t tyre n gjendje normale dhe t ngacmuar

18. Pr atomet e elementeve Zn, Fe, Cu ( ZZn= 30, ZFe= 26 ZCu= 29).
Shpjegoni:
a)       &
b) cilat elektrone quhen valentore
c) si ndrtohen strukturat e Ljuisit pr H2S dhe NH3

KIMIA

3 pik

19. Jepen lidhjet N H; O O; C F, H F. Prcaktoni:

a) Karakterin e secils lidhje
b) Lidhjen m polare
c) Drejt cilit atom zhvendoset ifti elektronik i prbashkt

3 pik

20. Jepen prbrjet: Si H4 dhe PCl3.

a) shkruani strukturat e Ljuisit
b)tregoni formn gjeometrike t molekulave
c) prcaktoni cila nga molekulat sht polare

3 pik

Nota
Pikt

86

3 pik

4
0-10

5
11-16

6
17-22

7
23-28

8
29-34

9
35-38

10
39-40

TEST VJETOR KIMI 10

1.
A)
B)
C)
D)

N sistemin periodik rrezja atomike:

rritet duke kaluar nga e majta n t djatht
zvoglohet duke kaluar nga lart posht
nuk ndryshon as n grupe as n perioda
rritet duke kaluar nga lart- posht

1 pik

2.
A)
B)
C)
D)

Izotopet e hidrogjenit prmbajn:

numr t njjt neutronesh
numr t njjt mase
numr t njjt protonesh
numr t ndryshm elektronesh

1 pik

3.
A)
B)
C)
D)

Numri kuantik themelor mund t marr vlera:

-1,-2,-3....
-4, -3, 2.....
1, 2, 3 ....
0, 1, -2 ....

1 pik

4.
A)
B)
C)
D)

! = 

  /W  ^
1s2 2s2p4 3s1p6d4
1s1 2s2p4 3s2p6d3 4s1
1s2 2s2p6 3s2p3d4
1s2 2s2p6 3s2p6d0 4s1

1 pik

1 pik
KIMIA

5. ]       

  Q
$     ^
A) hidroksid kaliumi
B) hidroksid alumini
C) hidroksid kaliumi
D) hidroksid bariumi
6. Njra nga lidhjet e mposhtme sht m polare.

87

$     ^
A) H - I
B) H - Br
C) H - Cl
D) N - H

1 pik

7. N tretsirn 0.02 M t CH3COOH, pH i tretsirs sht:

A) 3.7
B) 3
C) 4
D) 3.22
@`}~
`}
 `ww}-5)

1 pik

8. Jan dhn tretsirat ujore t kriprave:

a) CH3COONa b) BaCl2 c) NH4CN d) (NH4 )2 SO4
Fenolftaleina i jep ngjyr t kuqe tretsirs ujore t:
A) CH3COONa
B) BaCl2
C) NH4CN
D) (NH4 )2 SO4

1 pik

KIMIA

9. ] ]_=2(g) = 2 NOCl (g)

1 pik
N qoft se prqendrimi i NO dhe Cl2 rritet dy her shpejtsia e reaksionit rritet:
A) 2 her
B) 4 her
C) 6 her
D) 8 her

88

10. Si mund t zhvendoset majtas ekuilibri i reaksionit t mposhtm

CO (g) + H2@2(g) + H2@^`|
A) me rritjen e trysnis
B) me rritjen e temperaturs
C) me zvoglimin e vllimit
D)
me uljen e temperaturs

1 pik

11. Pr atomin e elementit me numr atomik Z= 33 prcaktoni:

a) valencat n gjendje normale e t ngacmuar
b) formulat e oksideve t tij
c) karakterin e elementit

3pik

12. Jepen prbrjet e mposhtme:

SiH4, NF3, BeCl2
a) shkruani formulat e strukturs sipas Ljuisit
b) tregoni sa lidhje formon atomi qendror n do molekul
c) prcaktoni formn gjeometrike t molekulave t msiprme

3pik

13. Jan dhn elementet Cl, Mg.

Numrat atomik t tyre sipas radhs jan:
3pik
_`w~
_`w

a) Prcaktoni valencat e tyre

b) cili nga jonet e formuar prej atomeve t tyre sht izoelektronik me atomin e Ar,
@_`w
c) Cila do t ishte formula njsi e prbrjes s formuar nga bashkveprimi i joneve
t tyre
14. Jepet reaksioni: I2_ "2 "%
a) tregoni pse shigjeta vendoset me dy drejtime t kundrta
b) shkruani barazimet e shpejtsive pr t dy reaksionet
c) shkruani shprehjen e Ke

3pik

15. Prcaktoni njvlersat e prbrjeve t mposhtme:

a) H2SO4
b) Al(OH)3
c) K2SO3

3 pik

16. ] <   =<=  ^

3 pik

numr
i madh
dh goditjesh
ditj h

a)  &" * " 
b) shkruani barazimin e nj reaksioni t prapsueshm q ilustrohet nprmjet

c) shkruani shprehjen e Ke pr reaksionin q mort si shembull

KIMIA

numr
i vogl
l goditjesh
ditj h

89

17. ]  <        >        

3 pik
atomeve hidrogjen.

a) tregoni llojet e forcave t paraqitura me shigjeta

b) shpjegoni si realizohet lidhja kimike midis dy atomeve t hidrogjenit
c) prcaktoni tipin e lidhjes q realizohet

18. Jepet reaksioni i prapsueshm:

3 pik

2 H2(g) + O2(g)^2O(g)^}

Shpjegoni:
a) a ndikon rritja e trysnis n zhvendosjen e ekuilibrit
b) nga do t zhvendoset ekuilibri n se rrisim prqendrimin e H2O(g)
c) pse molekula e ujit sht polare
19. Jepen reaksionet elementare.( t gjitha substancat jan n gjendje t gazt):

Hapi 1:
Hapi 2:
Hapi 3:

N 2O 5

N 2 + NO3
NO

NO2 + NO3

N 2 + NO + O2
NO

NO + NO3

2 NO2

KIMIA

a) shkruani reaksionin e prgjithshm

b) shkruani shprehjen e Ke pr reaksionin e prgjithshm
c) A varet vlera e Ke nga rritja e prqendrimit t reaktantve

90

20. Hidrogjeni vepron me oksidin e azotit duke dhn N2O(g) dhe H2O(g). Jepn t
dhnat e mposhtme:
[NO]
[H2]
V

0.40
0.35
5.040x 10-3

0.80
0.35
20.16x 10-3

0.80
0.70
40.32x 10-3

a) shkruani barazimin e reaksionit kimik

b) prcaktoni barazimin e shpejtsis
c) njehsoni vlern e konstantes s shpejtsis

4
0-10

5
11-16

6
17-22

7
23-28

8
29-34

9
35-38

10
39-40

KIMIA

Nota
Pikt

91

PROGRAMI I LNDS KIMI PR KLASN E 10,

MIRATUAR NGA MASH
Tiran, shtator 2008
Kimia i ndihmon nxnsit t kuptojn ndrtimin dhe sjelljen e lndve, t msojn pr
zhvillimet e shkencs kimike dhe pr rrugt n t cilat, kimistt sot prdorin t dhnat e
shkencs kimike pr t plotsuar nevojat e shoqris, t kuptojn ndrveprimet e shkencs
kimike me teknologjin, t din q kimia sht mjaft e rndsishme n fusha t ndryshme,
si: mjeksi, bujqsi, industri dhe shum aspekte t tjera t jets.
Pr shum nxns, prve rolit q ka n aspektin social, mjedisor, ekonomik, lnda e kimis
shihet si element ky pr karriern e tyre n jet, duke e vlersuar at pa njanshmri
gjinore.
Studimi i kimis n shkolln e mesme sht pjes e rndsishme e arsimimit trsor t
nxnsve, q s bashku me lndt e tjera t fushs s shkencave t natyrs, kontribuon n
zhvillimin e mendimit shkencor te nxnsit dhe iden e zhvillimit t qndrueshm.
Integrimi i njohurive t kimis me ato t lndve dhe fushave t tjera t studimit, kujdesi pr
zotrimin nga nxnsit t aftsive t prshkruara n kornizn kurrikulare dhe standardet
e fushs, jan elemente t rndsishme q mban n konsiderat hartimi i ktij programi
lndor.
Kimia n klasn e 10 do t studiohet si lnd m vete me 2 or javore gjithsej n 72 or
msimore. Kurrikula e kimis, e konceptuar pr gjimnazin, do t thelloj dhe zgjeroj prvojat
    
 '
tej t kuptuarit e koncepteve kimike pr ndrtimin e lnds, vetit dhe prdorimet e tyre.
Programi i kimis pr klasn e 10 t gjimnazit sht organizuar sipas linjave e nnlinjave t
prmbajtjes. Pr do nnlinj shnohen objektivat, t cilat materializojn njohurit kimike,
aftsit dhe qndrimet q pritet t nxn nxnsit gjat kursit t kimis.

KIMIA

1. SYNIMI I LNDS Programi i kimis synon: T gjith nxnsit t zhvillojn njohuri,

aftsi, qndrime pr strukturn e atomeve dhe prbrjeve kimike, pr reaksionet kimike,
dhe pr ndrveprimet e energjis dhe t lnds.

92

2. OBJEKTIVA T PRGJITHSHME
N prfundim t ktij programi nxns/i,-ja:
 t kuptoj konceptet baz m t rndsishme t kimis dhe t realizoj lidhjen e
    
 #     #
 t jet i/e aft t krkoj dhe prpunoj informacione rreth dukurive kimike, vetive
t substancave me rndsi praktike, duke prdorur krkimin shkencor dhe mnyra t
   
     "& 
   '     
 
          
 t prdor teknologjit e informacionit dhe t komunikimit, si mjete pr sigurimin
    "&
 "'        
 t prdor njohurit kimike n diskutimet n lidhje me natyrn, mjedisin dhe
teknologjin, n procesin e vendimmarrjes si konsumator pr t mbajtur nj shndet
 ' # 
    &#  *'     
kimi.
3. OBJEKTIVA SIPAS LINJAVE DHE NNLINJAVE
KLASA 10 36 jav x 2 or = 72 or

KIMIA

LINJA: Struktura dhe vetit e lnds Prshkrimi i linjs: Prmes ksaj linje t gjith

"
#   
 
*&
me ndrtim jonik, kovalent, periodicitetit, metalet, jometalet, acidet, bazat duke prdorur
faktet, modelet dhe eksperimentet.

93

LINJA:
J STRUKTURA DHE VETIT E LNDS
OR T SUGJERUARA:
J
51
Nnlinja
i j

Objektiva
j i
N prfundim
d t klass s 10 nxns/i,-ja:
/

Ndrtimi
i atomit
(13 or)
























KIMIA




94

t interpretoj atomin si grimc e prbr (zbulimi i elektronit dhe i

  
t diskutoj vendndodhjen e grimcave prbrse t atomit (eksperimenti i
;"
  
t dalloj protonet, neutronet, elektronet n lidhje me masat e tyre relative
  
 '
    
 
t dalloj atomin dhe jonin e nj elementi, duke br bilancin e protoneve
    
   '       
*  # '     
t njehsoj masn atomike t krahasuar t nj elementi, duke njohur
#   '  *
t relatoj me shkrim pr prdorimin e izotopeve n praktik (p.sh., pr
   *{w| 
t prshkruaj n mnyr evoluive zhvillimin e modelit atomik nga
=
;" <
t prcaktoj kuptimet: orbit e lejuar, numr kuantik themelor, nivel
   
t prcaktoj kuptimet: orbital atomik, numr kuantik sekondar, nnivel
   
      *   
#  * 

             
&  X       
#      
      *
 
              
t njehsoj numrin maksimal t elektroneve n nivelet, nnnivelet
      
t relatoj me shkrim si shprndahen elektronet n nj atom, n prputhje
me: parimin e qndrueshmris (aufbau), parimin e prjashtimit t Paulit,
  ^
 "          
 |}     *   
 &  &    
t shkruaj nj ese pr rndsin shkencore q pati zbulimi i pjeszave
prbrse t atomit.

Periodiciteti
(13 or)

Objektivat
j
N prfundim
d t klass s 10 nxns/i,-ja
/
duhet:
 t interpretoj ndrtimin e tabels periodike me perioda t gjata, duke u bazuar n
 #   
 t analizoj mbi bazn e strukturs atomike, periodat dhe grupet A,B n tabeln pe
 t diskutoj t dhna t grumbulluara nga burime t ndryshme informacioni, mbi
faktet historike q uan n evolucionin e tabels periodike (triadat e Dobrajner,
   
*        
 t parashikoj vendosjen e elementeve n tabeln periodike dhe vetit e tyre, duke
   
     ' 
 &'

"  
    *  
 t argumentoj marrdhniet ndrmjet rrezes atomike, potencialit t jonizimit,
"  
     
 t prshkruaj qndrueshmrin e gazeve inerte duke u mbshtetur n ndrtimin e
         
 t formuloj kuptimet pr konceptet: elektron valentor, valenc, valenc normale,
 & &
 t prcaktoj valencn normale dhe valencn e ngacmuar n shembuj t
      \
  "    "  &   ' {
        { 
 t hetoj eksperimentalisht tretsira t ndryshme pr pranin e kationeve t
      \ \
   !  
  "    "  &   ' {
       %\ %\
 t tregoj eksperimentalisht radhn e aktivitetit t metaleve (p.sh.: Sn, Zn, Mg,
@
 @   
   '   
       
 t parashikoj karakteristikat e metaleve, jometaleve, duke u bazuar n vendin e tyre
*  
 t realizoj n grup, nj projekt kurrikular pr rolin e elementeve kimike n
organizmin e njeriut (p.sh., funksioni i joneve Na+, K+, Mg2+, Cl-, Ca2+ n
 
 t grumbulloj nga burime t ndryshme informacioni, t dhna pr vetit e
      *   @X   
elementet prkatse, jan apo jo toksike, cilat jan vetit e tyre karakteristike,
    
 t tregoj se si ndryshojn n tabeln periodike vetia reduktuese e metaleve
dhe vetia oksiduese e jometaleve duke realizuar, sipas rregullave t siguris,
   #    #
  " 
 t listoj, duke u mbshtetur n tabeln periodike, elemente q japin okside acide,
  *'
  "  
 t demonstroj eksperimentalisht, duke zbatuar rregullat e siguris, sjelljen me
&  *'   *'
&  " 
 T relatoj me shkrim rndsin q pati n shkenc zbulimi i nj elementi t dhn
 @
'* 
  
 t sskicoj
icoj hartn e koncepteve
oncepteve pr tabeln periodi
periodikee

KIMIA

Nnlinja
j

95

Nnlinja
j

KIMIA

Lidhja
kimike
(13 or)

96

Objektiva
j
N prfundim t klass s 10 nxns/i,-ja:
    *  '   
 t hartoj formuln e njsis duke u bazuar n ngarkesn e joneve
*
 t prdor konceptin e energjis s rrjetit kristalor pr t argumentuar
"     
 t demonstroj n shembuj t ndryshm mekanizmin e lidhjes
  
 #         


  
  /     
 t prdor t dhnat mbi elektronegativitetin pr t parashikuar tipin e
lidhjes, si:
 {   {
{    
 t formuloj kuptimin pr konceptin dipol elektrik t lidhjes kimike dhe
 
   "     
*  
 t tregoj marrdhnien ndrmjet lidhjeve kovalente polare dhe
 
 t prshkruaj mekanizmin e formimit t lidhjes bashkrenditse (p.sh.,
 ^
  & <
 t analizoj ngjashmrit dhe dallimet ndrmjet lidhjes: jonike,
 
   
*  
 t shkruaj strukturat e Ljuisit pr molekula t ndryshme
 t prcaktoj n strukturat e Ljuisit pr molekula t ndryshme, atomin
# 
/"     
/"    
 t formuloj kuptimet pr konceptet: gjatsi e lidhjes kimike, knd
 
 t argumentoj formn gjeometrike t molekuls, me an t teoris
]^]^%
  # "{|/"    
* @ / &  
 t realizoj modelime dhe simulime prmes kompjuterit, pr tipa t
lidhjeve kimike dhe t formave t molekulave pr shembuj t ndryshm
*&
  &  &     
 t relatoj me shkrim pr ndikimin e tipit t lidhjes kimike mbi vetit
e substancave (p.sh., shqyrton ndryshimin e piks s shkrirjes s disa
substancave me lidhje kovalente polare n krahasim me shkalln e
polaritetit t lidhjes)

Acidet
dhe
bazat
(12 or)

Objektiv
i a
N prfundim
d t klass s 10 nxns/i,-ja:
/
 t interpretoj str
t ukt
kturn
n kimike
k t acidev
eve, bazav
ave, kr
kriprav
ave;
 t prcakto
k j kuupttimet: kkrrip acide, kr
krip bazike, kkrrip normal
a e;
 t shkr
k uaj barazimet e shprbashki
kimit elektro
k litik
t t acidev
eve, bazav
ave,
kriprav
kr
ave; t reali
a zoj modelimee dhe sim
imulime prmes ko
k mpjuteri
r t, pr
str
t ukt
kturn ki
kimike
k t acidev
eve, bazav
ave, kkrriprav
ave dhe shprbashki
kimin e tyre
elektro
k litik
t ;
 t gjy
g ykoj pr fo
f rtsin e nj elektro
k lit
l ti n baz t vlerav
ave t grads s
shprbashkimit elektro
k litik
t dhe kon
k stantes s shprbashkimit elektro
k litik
t ;
 t kr
k yej njehsim
i e t thjeshta me gradn
n dhe kon
k stanten e shprbashkimi
i t
elektro
k litik;
t t prcaktoj eksperim
r entalis
a htt fortsin e nj acidi ose baze, n
baz t prcjellshmris
r s tyre elektr
k rike
k;
 t formul
m oj kuupttimet pr produkt
ktin jonik
n t ujit, K
Ku dhe pH ;
 t kr
k yej njehsim
i e n lidhje me pH, prq
r endrimi
r in e jonev
eve hid
h ron,
prq
r endrimi
r n e jonev
eve hid
h roksid;
 t relatoj me shkr
krim
m osee me goj, duke
k prdorur burim
i e t ndryshme t
info
f rmacionit, mbii nd
dikimin e ndryshim
i ev
eve t pH n shndetitin e njeriu
i t
( .sh.: ndryshimi
(p
h i pH n gjak, n lngj
n et e stomakut etj.
t );
 t diskutoj pr fa
f ktort
k t q kan ndiku
d ar n vleratt e pH q nxnsii ka matu
t r
n rastitn e nj shiu
h n zonn
n ku banon dhe pr rrugt e evi
e tim
imit t shi
h rav
ave
acide n mjedis;
 t inte
i rpreto
r
j reaksioni
n n e hid
h rolizs si reaksion t kmbimitt jonik
n ;
 t listoj llojet e kriprav
ave q i nnshtrohen hid
h drolizs;
 t prcakto
k j mjedisin acid, bazik, asnjans sii rezultat
u t i nj hidroliz
l e, duke
k u
n r ng
nisu
n a produktet
k e hid
h rolizs;
 t di
d skutoj t dhna t grumbulluara ng
n a buri
rime t ndryshme
info
f rmacioni,
n mbi ndikimin
i e hid
h rolizs s kriprav
ave n org
r ani
n zmat e gjall
a a;
 t tregoj sht pika e asnjansimit t plot;
 t real
alizoj eksperim
r entalis
a ht ttitul
t llime acido-bazike, duke
k ndjekur rregullat
l e
siguris
r n laboratori
r n e kimis;
 t njehsoj masn njv
vlerse pr acidet, bazat, kkriprat
 t kryej njehsim
i e me prq
r endri
rimet normal
a e dhe molare t acidev
eve, bazav
ave,
kriprav
kr
ave; t prg
r atitt n laborator tretsira t acidev
eve, bazav
ave, kkrriprav
ave
me prq
r endri
rime t ndryshme normal
a e, molare, duke
ke u nisur ng
n a tretsira
prkatsee me prq
r endrim
r t njohur n prqi
r ndje;
i entalis
a ht prq
r endrimi
r n e panjohur t nj tretsire, duke
k
 t njehsoj eksperim
u nisur ng
n a t dhnat e titullim
t mit (p
( .sh., prq
r endrim
imin e CH3COOH n nj
uthull)l; t zgjidh nj situ
t at problemore n rrug eksperim
r ental
a e, duke
k
prdorur tittul
t llimin acido-bazik (p
( .sh., zbulim
imi i perq
r endrim
imit n nj tretsir
t dhn acide )

ndryshmee info
f rmacioni,
n prbrsitt standard t ujit t pijshm;
 t skicoj har
a tn e konc
k eptev
eve pr acidett dhe bazat.

KIMIA

Nnlinja

97

LINJA REAKSIONI KIMIK

OR T SUGJERUARA 21
Nnlinja
j

Objektiva
j

Kinetika
kimike
(12 or)

N prfundim t klass s 10 nxns/i,-ja:
















KIMIA

98




t shpjegoj reaksionin kimik bazuar n teorin e goditjes s

& 
t argumentoj ndryshimin e energjis s sistemit n nj reaksion
 @     "   
t prshkruaj ecurin e reaksionit kimik prmes energjis s
 '    
    &    
parametrave: energji t reaktantve, energji aktivizimi, kompleks
aktiv, energji e produkteve, reaksion ekzotermik, reaksion
  
t listoj faktort kryesor q ndikojn n shpejtsin e reaksioneve
kimike (natyra e reaktantit, prqendrimi, temperatura, siprfaqja e
 
 '    "
t argumentoj eksperimentalisht ndikimin e faktorve t shpejtsis
(natyra e reaktantit, prqendrimi, temperatura, siprfaqja e kontaktit
  '
t prshkruaj shpejtsin e reaksionit si ndryshim t prqendrimit
t substancave (konsumi i substancave nistore dhe prodhimi i
     
t kryej njehsime n lidhje me barazimin e shpejtsis mesatare dhe
  @ '*  
&  XQ '  Q
       
      ' 
  '    
t monitoroj n rrug eksperimentale, ndikimin e katalizatorit n
shpejtsin e nj reaksioni (p.sh., prodhimi i oksigjenit nga H2O2
  '
t relatoj me shkrim pr rolin e katalizatorit n shpejtsin e
&     
t studioj n rrug eksperimentale, shpejtsin e reaksionit n
varsi t ndryshimit t prqendrimit, n varsi t ndryshimit t
  @
   ] ^
t listoj informacione t grumbulluara nga burime t ndryshme
"&  '  '* 
t skicoj hartn e koncepteve pr kinetikn kimike.

Ekuilibri
kimik

Objektiva
N prfundim t klass s 10 nxns/i,-ja:


(9 or)











t dalloj nj reaksion t prapsueshm nga nj reaksion i

 
  *   * 
t prcaktoj shprehjen matematike t konstantes s ekuilibrit
         
t kryej njehsime duke prdorur konstanten e ekuilibrit ose
#   *&  *
t tregoj marrdhnien ndrmjet sistemeve n ekuilibr dhe
parimit L Shatlje (ndikimi i faktorve: temperatur, trysni,
# 
t investigoj eksperimentalisht n shembuj t ndryshm, zbatimin
e parimit L Shatlje (p.sh., n reaksionin ndrmjet joneve Fe3+
dhe jonet SCN-, pr t prftuar Fe(SCN)2+
t parashikoj n shembuj t ndryshm pozicionin e ri t ekuilibrit

   
#  
t diskutoj t dhna t grumbulluara nga burime t ndryshme
informacioni, pr kontributin e parimit L Shatljes n rritjen
e shpejtsin s reaksioneve me rndsi industriale (p.sh., n
 ^
^]|
t prdor parimin L Shatelje pr t shpjeguar hollimin e shtress
'
t diskutoj t dhna t grumbulluara nga burime t ndryshme
informacioni, pr veprime shoqrore n favor t ruajtjes s
shtress s ozonit (p.sh.: vendosje ligjesh mjedisore, zvendsim
      
t skicoj hartn e koncepteve pr ekuilibrin kimik.

KIMIA

Nnlinja

99

Programi i kimis pr klasn e 10-t t gjimnazit sht strukturuar n linja q vijn njra pas
tjetrs, por kjo nuk do t thot se msimdhnia-msimnxnia duhet t zhvillohet n kt
renditje gjat vitit shkollor. Sasia e orve msimore pr seciln linj sht rekomanduese.
Prdoruesit e programit duhet t respektojn sasin e orve vjetore t lnds, kurse jan
t lir t ndryshojn me 10% (shtes ose paksim) ort e rekomanduara pr seciln linj.
Domethn, msuesi mund t vendos t prparoj m ngadal kur v re se nxnsit e
tij hasin vshtirsi t veanta n prmbushjen e objektivave t kapitullit, por mund t ec
m shpejt kur nxnsit e tij demonstrojn nj prvetsim t knaqshm. N programin e
lnds s kimis pr klasn e 10, afrsisht 70% e orve msimore totale jan pr shtjellimin
e njohurive t reja lndore dhe 30% e tyre jan pr prpunimin e njohurive (gjat vitit dhe
n fund t vitit shkollor).
Prpunimi i njohurive prmban:
o Prsritjen brenda nj kapitulli t njohurive-baz t tij (skicimi i harts s koncepteve,
shkrimi i nj relacioni, apo prpilimi i nj posteri pr objektet e rndsishme msimore

o

=   {*'

         

Integrimin e njohurive t reja me njohurit e lndve t tjera. (Ndonse kto integrime

do t prshkojn zhvillimin e do ore msimore, gjat prpunimit i duhet kushtuar
koh e posame p.sh., pr realizim projektesh ndrkurrikulare t propozuara ose jo


Prsritjen vjetore (Pavarsisht nga ndarja n linja ose n kapituj, lnda duhet par si
 

=  @  

; '           

Realizimin e projekteve lndore, eseve, detyrave t ndryshme krkimore.

KIMIA

N ort msimore, q i prkasin prpunimit t njohurive, msuesi zhvillon edhe tema me

nismn e tij ose me krkesn e vet nxnsve. Kto tema mund t piknisjen nga ngjarje
aktuale ose thjesht nga kureshtja e nxnsve. Veanrisht gjat prpunimit t njohurive
 >    /  X

100

Aftsive t prgjithshme, si: e komunikimit, e menaxhimit t informacionit, e zgjidhjeve

* 
       

Aftsive t posame lndore, si: krkimi shkencor, ndjekja e rregullave t siguris n

       

Formimit t qndrimeve, si qndrimi etiko-social dhe gjat puns n grupe t vogla

nxnsish.

6. VLERSIMI
Vlersimi i nxnsit prshkon gjith procesin msimor dhe shrben pr prmirsimin e
ktij procesi. Vlersimi i nxnsit nuk ka pr qllim t vetm vendosjen e nots dhe as nuk
prfundon me vendosjen e saj. Vlersimi mbshtetet trsisht n objektivat e programit
lndor dhe msuesi nuk ka t drejt t vlersoj nxnsit pr ato objektiva t arritjes q
nuk prshkruhen n program. Objektiv i vlersimit nuk jan vetm njohurit dhe aftsit
por edhe qndrimet e nxnsve, si qndrimet etiko-sociale n prgjithsi dhe ato t
bashkpunimit me t tjert, n veanti. Msuesi zhvillon vet e ndihmon nxnsit dhe s
bashku zhvillojn nj larmi mnyrash vlersimi. Metodat e vlersimit t prdorura n kimi
do t prfshijn:


teste me shkrim pr t kontrolluar arritjet e nxnsve n lidhje me objektivat e

programit,

monitorimin e puns s nxnsve n grup,

 punt eksperimentale, raportet e puns,

projektet, prezantimet e krkimeve.

Vlersimi mund t bhet individual ose n grup, n klas ose jasht saj. Msuesi/ja nuk
e ka t detyrueshm vlersimin me not t nxnsve n do or msimore. Si rregull,
nxnsit dhe msuesit duhet lirshm t bashkbisedojn si partner rreth prvetsimit t
materialeve msimore t zhvilluara n klas dhe mirkryerjes s detyrave jasht klase. Her
pas here, msuesi/ja duhet t vlersoj me not duke ua br t qart nxnsve, q n

#       %   * "
nxnsve n komunikimin me shkrim dhe mund t realizohet jo vetm me laps e letr por
edhe n rrug elektronike. Msuesi/ja vlerson nxnsin/en me not pr parashtrimet me
shkrim n provimet periodike me shkrim dhe n prezantimet me shkrim t punimeve t
tij, t zhvilluara vet ose n grup.
       *#  
#
prbhen nga nj apo disa kapituj, t cilt i bashkojn objektiva t ndrlidhura t t nxnit.
N prshtatje me qllimin e vlersimit me shkrim, ai/ajo prdor lloje t ndryshme testesh,
q nga minitestet disaminutshe pr nj objektiv t veuar t t nxnit, tek ato nj orshe.
?       '
  
      
form e parashtrimit me shkrim nga nxnsit sht dhe provimi prfundimtar. Vlersimi
n kimi do t fokusohet n aftsit e nxnsve n lidhje me t kuptuarit dhe prdorimin
e njohurive kimike. Portofoli i nxnsit/es, si nj mundsi vlersimi e vetvlersimi, sht
nj koleksion i punimeve prgjat vitit shkollor pr lndn. Portofoli i nxns/it,-es
*   
  
    
"

KIMIA

101

KIMIA

produkte t veprimtarive kurrikulare. Przgjedhjet pr portofolin bhen nga nxnsi/ja,

     
X 

veanta gjuhsore, p.sh., t nxnsve t ardhur rishtas nga emigracioni, merren parasysh
nga msuesi/ja duke u mundsuar ktyre nxnsve t vlersohen me mnyra t posame,
prjashtuar vlersimin me shkrim apo me goj.

102