Professional Documents
Culture Documents
Matematyka Dyskretna
Matematyka Dyskretna
Matematyka dyskretna
dla studentw
kierunku
Informatyka
Hanna Furmaczyk
Karol Horodecki
Pawe yliski
Matematyka dyskretna
dla studentw
kierunku
Informatyka
Dzikujemy wszystkim Studentom, ktrych cenne sugestie i spostrzeenia
pozwoliy nam na ulepszenie zawartoci skryptu i wyeliminowanie bdw.
Dzikujemy take Autorom, z ktrych materiaw skorzystalimy, a na
przestrzeni tych kilku lat zdylimy ju o tym zapomnie.
ISBN 978-83-7326-708-4
Recenzent:
Projekt okadki i strony tytuowej: Anna Biak Bieliska
Uniwersytet Gdaski
Wydzia Matematyki, Fizyki i Informatyki
Instytut Informatyki
80-952 Gdask, ul. Wita Stwosza 57
Zestaw zada nr 1
Symbol sumy, j, k Z, j k:
k
X
i=j
xi = xj + xj+1 + + xk .
P
Przykad 1.1. Oblicz 5i=1 2i .
P
Rozwizanie. 5i=1 2i = 21 + 22 + 23 + 24 + 25 = 2 + 4 + 8 + 16 + 32 = 62.
Symbol iloczynu, j, k Z, j k:
k
Y
i=j
xi = xj xj+1 . . . xk .
Q
Przykad 1.2. Oblicz 4i=1 i.
Q
Rozwizanie. 4i=1 i = 1 2 3 4 = 4! = 24.
Pn
i
i=1 (i 2 ) dla
Q5
i=1 (i + 1).
Q4
i=1 (2i + 1).
n = 0, 1, 2, 3, 4.
Zadanie 1.6. Sprawdzi prawdziwo poniszych rwna dla podanych wartoci zmiennych,
obliczajc warto lewej i prawej strony.
Pn
(1+n)n
a)
dla n = 3 i n = 6,
i=1 i =
2
P2n
b)
k=0 (3k 2) = (2n + 1) (3n 2) dla n = 2 i n = 3,
Pn
3n+1 1
i
c)
dla n = 3 i n = 4, gdzie P zbir liczb parzystych,
i=0,iP 3 =
8
Q
d) 1i5 i2 = (5!)2
Q
e) iT 2i = 32, gdzie T = {0, 1, 4}.
1
A B = {x : x A lub x B}
A B = {x : x A i x B}
c) rnica:
A \ B = {x : x A i x 6 B}
d) rnica symetryczna:
e) iloczyn kartezjaski (produkt):
A B = (A \ B) (B \ A)
A B = {(x, y) : x A i y B}
Dla ustalonego zbioru U (uniwersum, przestrze), dopenieniem zbioru A, A U nazywamy zbir
U A i oznaczamy przez A.
Zadanie 1.9. Niech A = {1, 2, 3, 4, 5}, B = {1, 3, 5, 7}, C = {4, 5, 6, 7, 8} oraz U = N. Wyznacz:
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
A B C,
A B C,
A \ B,
A (B \ C),
A B,
A B C,
A B,
A B.
1ik
b) iloczyn (przekrj):
1ik
c) rnica symetryczna:
M
Ai =
1ik
A1 A2
L
1ik1 Ai
Ak
jeli k = 2;
w przeciwnym wypadku.
Zadanie 1.10. Niech I = {1, 2, 3, 4, 5} bdzie zbiorem indeksw. Dla kadego i I okrelmy
zbir Bi = {x N : i x 2i}. Wyznacz:
S
a) iI Bi ,
T
b) iI Bi ,
c) B1 B3 B5 ,
d) B1 B2 B3 B4 B5 .
Zadanie 1.11. Niech T = {1, 2, 3, 4, 5} bdzie zbiorem indeksw. Dla kadego t T okrelmy
zbir At = {y N+ : y t} i Bt = {y N+ : y > t}, gdzie N+ = N \ {0}. Wyznacz:
a) A1 , A2 , A3 , A4 , A5 i B1 , B2 , B3 , B4 , B5 ,
S
b) 5k=3 Ak ,
T
c) 5i=1,iNP Ai , gdzie NP zbir liczb nieparzystych,
S
d) 4j=1 Bj ,
T
e) iT,i3 Bi ,
T
f) 3i=1 (Ai Ai+1 ),
S
g) kT,kP(Ak Bk ), gdzie P zbir liczb parzystych,
T
h) kT,kP(Ak Bk ), gdzie P zbir liczb parzystych.
Zadanie 1.12. Niech I = {1, 2, 3, 4, 5} bdzie zbiorem indeksw. Dla kadego i I okrelmy
zbir Ci = {x N : 1 x 30 oraz i|x}. Wyznacz:
S
a) iI Ci ,
T
b) iI Ci .
3
A = {a},
B = {b, c},
C = {c, d},
D = B C,
E = B C.
Mwimy, e sowo u poprzedza sowo v w porzdku kanonicznym, jeeli albo |u| < |v|, albo |u| = |v|
i u poprzedza v w porzdku leksykogracznym.
Przykad 1.21. Pocztkowe sowa zbioru {0, 1} uporzdkowane wedug porzdku kanonicznego to:
, 0, 1, 00, 01, 10, 11, 000, 001, 010, 011, 100, 101, 110, 111, 0000, . . .
Zadanie 1.22. Wypisz 10 pierwszych sw zbioru {a, b, c} uporzdkowanych wedug porzdku
kanonicznego.
Zadanie 1.23. Wypisz wszystkie preksy i suksy sowa aaba.
Zadanie 1.24. Uporzdkuj nastpujcy zbir sw wedug porzdku leksykogracznego i kanonicznego: sowik, wrbel, kos, jaskka, kogut, dzicio, gil, kukuka, szczygie, sowa, kruk, czubatka,
drozd, sikora, dzierlatka, kaczka, gska, jemiouszka, dudek, trznadel, pomie- ciuszka, wilga, ziba,
bocian, szpak.
Zaokrglenia liczb rzeczywistych:
x oznacza zaokrglenie x w gr do najbliszej liczby cakowitej (sut z x),
x oznacza zaokrglenie x w d do najbliszej liczby cakowitej (podoga z x).
Zadanie 1.25. Niech x, y bd dowolnymi liczbami rzeczywistymi, a k dowoln liczb cakowit.
Udowodnij nastpujce zalenoci:
a) x + y x + y,
b) x + k = x + k,
c) x + y x + y,
d) x + k = x + k.
Zadanie 1.26. Podaj przykad liczb rzeczywistych x i y, dla ktrych zachodzi:
a) x + y > x + y,
b) x + y < x + y.
Zadanie 1.27. Podaj przykad liczby rzeczywistej x i liczby cakowitej k, dla ktrych zachodzi
k x < k x.
Zadanie 1.28. Dane s dwa wielomiany: U (x) = 4x3 + 3x + 2 oraz V (x) = 2x4 + x2 + 3x. Oblicz
ich sum i iloczyn. Oblicz wedug schematu Hornera wartoci U (1) oraz V (2).
Zadanie 1.29. Podziel wielomian U (x) = 4x4 + 3x2 + x 2 przez V (x) = x2 + x.
Odpowiedzi do zada
1.3.
n = 0: bdnie okrelony zakres sumowania.
n = 1: 2.
n = 2: 10.
n = 3: 34.
n = 4: 98.
1.4. 2 3 4 5 6 = 720.
1.5. 3 5 7 9 = 945.
1.6.
a) 6 = 6, 21 = 21,
b) 20 = 20, 49 = 49,
c) 10 = 10, 91 6=
242
8 ,
d) 14400 = 14400,
e) 0 6= 32.
1.9.
a) {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8},
b) {5},
c) {2, 4},
d) {1, 3},
e) {2, 4, 7},
f) {2, 5, 6, 8},
g) {8, 9, 10, . . .},
h) {2, 4, 6, 7, 8, . . .}.
1.14.
a) A = {0, 2, 4, 6}, C = {0, 1, 2, 3}, D = {4, 5}.
b) {1, 3, 4, 6},
{0, 2, 5, 6},
{(4, 1), (4, 4), (5, 1), (5, 4)},
{(1, 4), (4, 4), (1, 5), (4, 5)},
{(4, 4)}.
1.15.
a) 15, 15
b) ...poprawi...
c) {(0, 4), (1, 2), (1, 4), (2, 2), (2, 4), (3, 0), (3, 2), (3, 4), (4, 0), (4, 2), (4, 4)}
d) ...poprawi...
1.16.
a) P(A) = {, {a}},
|P(A)| = 2,
b) P(B) = {, {b}, {c}, {b, c}},
|P(B)| = 4,
c) P(C) = {, {c}, {d}, {c, d}},
|P(C)| = 4,
d) P(D) = {, {b}, {c}, {d}, {b, c}, {b, d}, {c, d}, {b, c, d}},
|P(D)| = 8,
e) P(D) = {, {(b, c)}, {(b, d)}, {(c, c)}, {(c, d)}, {(b, c), (b, d)}, {(b, c), (c, c)}, {(b, c), (c, d)},
{(b, d), (c, c)}, {(b, d), (c, d)}, {(c, c), (c, d)}, {(b, c), (b, d), (c, c)}, . . . , {(b, c), (b, d), (c, c), (c, d)}},
|P(E)| = 16.
1.17.
X 2 = {(a, a), (a, b), (a, c), (b, a), (b, b), (b, c), (c, a), (c, b), (c, c)}
X 3 = {(a, a, a), (a, a, b), (a, a, c), (a, b, a), (a, b, b), (a, b, c), (a, c, a), (a, c, b), (a, c, c),
(b, a, a), (b, a, b), (b, a, c), (b, b, a), (b, b, b), (b, b, c), (b, c, a), (b, c, b), (b, c, c),
(c, a, a), (c, a, b), (c, a, c), (c, b, a), (c, b, b), (c, b, c), (c, c, a), (c, c, b), (c, c, c)}
{(x, y) X 2 : x 6= y} = {(a, b), (a, c), (b, a), (b, c), (c, a), (c, b)}.
10
Zestaw zada nr 2
Arytmetyka
Niech b = dr dr1 . . . d1 d0 bdzie zapisem liczby w systemie dwjkowym. Zamiana zapisu liczby b
na system dziesitny odbywa si poprzez wykonanie dodawania
dr 2r + dr1 2r1 . . . d1 21 + d0 20 ,
przy czym dodawanie to jest wykonywane w systemie o podstawie 10.
Przykad 2.1. Liczb 10010 zapisan w systemie dwjkowym przedstaw w systemie dziesitnym.
Rozwizanie. (10010)2 = 1 24 + 0 23 + 0 22 + 1 21 + 0 20 = (18)10 .
Zadanie 2.2. Podane liczby zapisane w systemie dwjkowym przedstaw w systemie dziesitnym:
a) 1010.
b) 111101.
c) 1011110.
Algorytm zwikszania liczby o 1:
1. Wska ostatni bit rozwaanej liczby.
2. Powtarzaj, co nastpuje:
2.a. Jeeli wskazywany bit to 0, to zamie go na 1; Koniec.
2.b. W przeciwnym przypadku zamie go na 0 i wska kolejny bit na lewo; jeeli nie ma
nastpnego bitu w lewo, to wstaw 1; Koniec.
Przykad 2.3. Przeled dziaanie algorytmu dodawania 1 dla liczb (a) 10010 oraz (b) 101011.
Rozwizanie.
a) 10010 + 1 = 10011, bo 10010 (= 0) 10011 (Koniec).
b) 101011 + 1 = 101100,
bo 101011 (= 1) 101010 (= 1) 101000 (= 0) 101100 (Koniec).
Zadanie 2.4. Przeled dziaanie algorytmu dodawania 1 dla nastpujcych liczb:
a) 111110.
b) 101111.
c) 10011.
11
Zadanie 2.6. Przeled dziaanie algorytmu porwnywania liczb dla nastpujcych par liczb:
a) 1111 i 10001.
b) 11010 i 10111.
c) 1111001 i 1111011.
Algorytm dodawania liczb:
Aby doda do siebie dwie liczby zapisane w systemie dwjkowym, dodajemy bit po bicie od
prawej do lewej, dodajc jednoczenie w kadym z krokw bit przeniesienia z poprzedniej
kolumny.
Przykad 2.7. Wykonaj dodawanie (a) 10101 + 111 oraz (b) 111 + 111 + 111 + 111 + 111.
Rozwizanie.
a) 10101 + 111 = 11100, poniewa
01010
10101
.
111
11100
12
111001
11001
11001
1001
111
111
.
101
111
111
111
101
100110
01221
10021
10101 .
111
1110
020112
102112
110112
.
111000
11111
11001
13
10101
101
10101
.
000001
1010101
1101001
Zauwamy, e aby uatwi sobie mnoenie liczb, majc na uwadze przemienno mnoenia, wygodniej jest mnoy liczb o wikszej liczbie jedynek przez liczb o mniejszej liczbie jedynek, tzn.
rozpatrywa iloczyn 10101 101 raczej ni iloczyn 101 10101.
: 101
.
Niech b bdzie liczb zapisan w systemie dziesitnym. Zamiana zapisu liczby b na system
dwjkowy odbywa si poprzez rozoenie b na sum kolejnych potg dwjki:
b = dr 2r + dr1 2r1 . . . d1 21 + d0 20 ,
gdzie di {0, 1}. Wwczas b = (dr dr1 . . . d1 d0 )2 .
14
liczba
81
40
20
10
5
2
1
iloraz
40
20
10
5
2
1
0
reszta
1
0
0
.
0
1
0
1
Zadanie 2.18. Korzystajc z w/w opisanego sposobu zamie zapis z dziesitnego na dwjkowy
liczb z Zadania 2.16.
W systemie szesnastkowym uywa si nastpujcych cyfr: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E, F.
Przyjmijmy notacj, e liczb zapisan w systemie szesnastkowym poprzedza znak dolara $.
Przykad 2.19. Zamie zapis liczby $A1 z szesnastkowego na dziesitny.
Rozwizanie. $A1 = 10 161 + 1 160 = 160 + 1 = (161)10 .
iloraz
20
1
0
15
reszta
0
.
4
1
A
1010
1
.
0001
1011
B
1100
.
C
Aby zamieni zapis uamka z systemu dziesitnego na binarny naley rozwaany uamek kolejno
mnoy (w systemie dziesitnym) przez 2, wypisujc kolejno otrzymywane czci cakowite, do
momentu, a cz uamkowa bdzie rwna 0.
Przykad 2.28. Zamie zapis liczby (0.8125)10 z dziesitnego na binarny.
Rozwizanie.
cz cakowita
0.
1
1
0
1
cz uamkowa
0.8125
0.625
0.25
0.5
0.0
16
110
56
.
43
132
36
41
.
24
12
20
13
.
4
100
2.1
Zmienne typu integer przechowywane s zwykle w dwch bajtach, czyli 16 bitach. Pierwszy bit
okrela znak liczby jeeli wynosi on 0, to liczba jest dodatnia, w przeciwnym razie liczba jest
ujemna.
Jeeli liczba jest dodatnia, to pozostae pitnacie bitw stanowi zapis binarny tej liczby.
Liczby ujemne przechowywane s w tak zwanym systemie uzupenieniowym, tzn. liczba
ujemna o wartoci bezwzgldnej x przedstawiana jest jako liczba 216 x w postaci binarnej.
Przykad 2.35. Rozwamy liczb (82)10 . Jest ona liczb dodatni. Jej zapis w postaci binarnej
to 1010010. Zatem jest ona przechowywana w postaci:
znak
0
15 bitw
, czyli ostatecznie 82 = (0000 0000 0101 0010)int .
000 0000 0101 0010
Przykad 2.36. Rozwamy liczb (82)10 . Jest ona liczb ujemn. Zapis jej wartoci bezwzgldnej, czyli 82, w postaci binarnej to 1010010. Zatem jest ona przechowywana w postaci:
18
Przykad 2.37. Rozwamy liczb (82)10 . Jest ona liczb ujemn. Jej zapis w postaci int
mona rwnie uzyska nastpujco:
Zapis jej wartoci bezwzgldnej na 16 bitach zaprzeczamy i dodajemy 1;
Przykad 2.39. Rozwamy liczb 0000 0000 0101 0010. Jako e pierwszy bit jest rwny 0,
zatem jest to liczba dodatnia. Jako e jej zapis binarny to 1010010, zakodowan liczb jest (82)10 .
19
Zadanie 2.40. Korzystajc z opisanych wyej trzech rnych sposobw, zapisz w int nastpujce
liczby:
a) 131 i -131.
b) 79 i -79.
c) 211 i -211.
Zadanie 2.41. Korzystajc z opisanych wyej trzech rnych sposobw, zapisz w systemie
dziesitnym nastpujce liczby zapisane w int:
a) 0000 0000 1111 0011 i 1111 1111 0000 1100.
b) 0000 0000 0110 0110 i 1111 1111 1001 1001.
c) 0000 0001 0001 0001 i 1111 1110 1110 1110.
2.2
Przeszukiwania binarne
Niech A = {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15}. Zamy, e w grze przeciwnik wybiera x
ze zbioru A, a my musimy za pomoc jak najmniejszej iloci pyta odgadn t liczb. Wwczas
sposb postpowania moe by nastpujcy:
Dzielimy A na A1 = {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7} i A2 = {8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15} i pytamy,
do ktrego zbioru naley x. Nastpnie znowu dzielimy ten zbir Ai na poowy i powtarzamy pytanie, itd.
Przykad 2.42. Niech x = 10.
{0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7}
Nie
{8, 9, 10, 11}
Tak
{8, 9}
Nie
{10}
Tak
Metod poszukiwa binarnych mona zastosowa do stwierdzenia, czy jaka liczba naturalna n
jest kwadratem innej liczby naturalnej, tzn. czy istnieje naturalna liczba k taka, e k2 = n.
Algorytm(int n)
1. kd := 1; kg := n.
2. Powtarzaj a do skutku:
2.a. Jeeli kg kd 1, to Koniec, n nie ma pierwiastka.
k +k
2.b. j := g 2 d ;
2.c. Jeeli j 2 = n, to Koniec, n jest potg j;
2.d. Jeeli j 2 > n, to kg := j, w przeciwnym wypadku kd := j.
Przykad 2.44. Zastosuj algorytm wyznaczania pierwiastkw do znalezienia pierwiastka stopnia
2 z liczb 49 i 59.
kd
1
1
1
kg
49
25
13
?(kg kd 1)
?(49 1 1)
?(25 1 1)
?(13 1 1)
j
25
13
7
?(j 2 = n)
?(252 = 49)
?(132 = 49)
?(72 = 49)
?(>, <)
>
,
>
Koniec
kg
59
30
15
8
8
8
8
?(kg kd 1)
?(59 1 1)
?(30 1 1)
?(15 1 1)
?(8 1 1)
?(8 4 1)
?(8 6 1)
?(8 7 1)
j
30
15
8
4
6
7
Koniec
?(j 2 = n)
?(302 = 59)
?(152 = 59)
?(82 = 59)
?(42 = 59)
?(62 = 59)
?(72 = 59)
?(>, <)
>
>
>
,
<
<
<
czyli ostatecznie nie istnieje k takie, e k2 = 59. Jednake z warunkw zatrzymania algorytmu
wynika, e otrzymalimy przyblienia z dou: = 7 i z gry: = 8.
Zadanie 2.45. Zastosuj algorytm wyznaczania pierwiastkw dla znalezienia pierwiastka stopnia
2 z nastpujcych liczb:
a) 144.
b) 123.
c) 625.
d) 517.
21
2.3
Waga
Rozwamy wag szalkow, dla ktrej na lewej szalce kadziemy jaki przedmiot do zwaenia,
a nastpnie na obu szalkach kadziemy odwaniki. Jeeli waga jest w rwnowadze, wwczas
waony przedmiot ma wag rwn sumie wag odwanikw pooonych na prawej szalce minus
suma wag odwanikw pooonych na lewej szalce obok waonego przedmiotu. Zakadamy, e
zarwno odwaniki jak i sam waony przedmiot posiadaj wagi bdce liczbami naturalnymi.
Przykad 2.46. Jak uoy na szalkach odwaniki o nominaach 1, 3, 9, 27, aby zway odway
ciar 35?
Rozwizanie. W oglnoci, rozoenie
przy odwaaniu ciaru W odpowiada przedPk1 k odwanikw
i
stawieniu W w postaci W = i=0 di 3 , gdzie di {1, 0, 1}. Aby przedstawi ciar W w
k
tej postaci, naley najpierw przedstawi liczb W = W + 3 21 w systemie trjkowym: W =
(ek1 . . . e0 )3 , a nastpnie za di podstawi ei 1. Zatem w rozwaanym przykadzie, W =
4
35 + 3 21 = 35 + 40 = 75 = 2 27 + 2 9 + 1 3 + 0 1 = (2210)3 , std d0 = 1, d1 = 0, d2 = 1, d3 = 1.
Zatem rozoenie jest nastpujce: odwanik o nominale 1 na lewej szalce, odwanik o nominale
3 pozostaje na stole, a odwaniki o nominaach 9 i 27 na prawej szalce (35 + 1 = 27 + 9).
Zadanie 2.47. Jak uoy na szalkach odwaniki o nominaach 1, 3, 9, 27, 81, aby zway odway
ciar: (a) 92, (b) 111?
Zadanie 2.48. Majc do dyspozycji po dwa odwaniki kadego rodzaju z 1, 3, 9, 27 wyznaczy
uoenie odwanikw na szalkach tak, aby odway ciar 65. Opisz sposb postpowania.
Analogiczne rozumowanie jak w przykadzie 2.46 mona zastosowa np. dla odwanikw innego
rodzaju bdcego potg jakiej liczby p. Wwczas potrzebujemy odwanikw nie po jednym z
kadego rodzaju, lecz po wikszej iloci: wynika to z zapisu w systemie o danej podstawie. Jeli
np. rozwaymy system odwanikw o nominaach czterech kolejnych potg p = 5, tzn. 1, 5, 25, 125,
k
wwczas kolejne cyfry w zapisie liczby W = W + 5 21 w systemie o podstawie 4 nale do zbioru
0, . . . , 4. Aby otrzyma dany rozkad odwanikw na szalce, podstawiamy di = ei p2 = ei 2.
Jako e di {2, 1, 0, 1, 2}, potrzebujemy po dwa odwaniki z kadego rodzaju.
Zadanie 2.49. Majc do dyspozycji po dwa odwaniki kadego rodzaju z 1, 5, 25, 125 wyznaczy
uoenie odwanikw na szalkach tak, aby odway ciar 164.
22
Odpowiedzi do zada
2.2.
a) 11.
b) 59.
c) 94.
2.4.
a) 111111.
b) 110000.
c) 10100.
2.6.
a) 1111 < 10001.
b) 11010 > 10111.
c) 1111001 < 1111011.
2.8.
a) 1111 + 1110 = 11101.
b) 10011 + 1100 = 11111.
c) 110111 + 110011 = 1101010.
d) 101 + 111 + 111 = 10011.
e) 1011 + 1011 + 111 = 11101.
2.10.
a) 10011 1100 = 111.
b) 110111 110011 = 100.
c) 1010001 101110 = 100011.
d) 1011100 1010111 = 101.
2.12.
a) 101 111 = 100011.
b) 1111 111 = 1101001.
c) 10011 1100 = 11100100.
d) 111000 111 = 1100010000.
2.14.
a) 100011 : 101 = 111.
b) 1101001 : 111 = 1111.
c) 110001 : 111 = 111.
d) 11000 : 1000 = 11.
e) 1010001 : 1001 = 1001.
23
2.16.
a) (111)10 = (1101111)2 .
b) (169)10 = (10101001)2 .
c) (411)10 = (110011011)2 .
2.20.
a) $A91 = (2705)10 .
b) $C2 = (194)10 .
c) $FCA = (4042)10 .
2.22.
a) 199 = $127.
b) 541 = $21D.
c) 855 = $357.
2.24.
a) $A91 = (101010010001)2 .
b) $C2 = (11000010)2 .
c) $8CA = (11110101010)2 .
2.26.
a) (1011101)2 = $5D.
b) (100010)2 = $22.
c) (111110110)2 = $1F6.
2.29.
a) 0.5625 = (0.1001)2 .
b) 0.15625 = (0.00101)2 .
c) 0.328125 = (0.010101)2 .
d) 0.78125 = (0.11101)2 .
e) 7.5625 = (111.1001)2 .
f) 11.15625 = (1011.00101)2 .
g) 13.328125 = (1101.010101)2 .
2.31.
a) 112.
b) 1220.
c) 1012
d) 223.
e) 1363.
f) 111.
g) 130563.
24
2.33.
a) 5 cyfr.
b) Jeli liczba x {(1000000)4 , (1000001)4 , . . . , (1333333)4 }, to w zapisie dwjkowym
ma ona 13 cyfr, w przeciwnym wypadku, jeli liczba x {(2000000)4 , . . . , (3333333)4 },
to w zapisie dwjkowym ma ona 14 cyfr.
2.34. Jeli liczba x {(10000)8 , (10001)8 , . . . , (37777)8 ], to w zapisie czwrkowym ma ona 7 cyfr,
w przeciwnym wypadku, jeli liczba x {(40000)8 , . . . , (77777)8 }, to w zapisie czwrkowym ma
ona 8 cyfr.
2.40.
a) 0000 0000 1000 0011, 1111 1111 0111 1101.
b) 0000 0000 0100 1100, 1111 1111 1011 0100.
c) 0000 0000 1101 0011, 1111 1111 0010 1101.
2.41.
a) 243, -244,
b) 102, -103,
c) 273, -274.
2.43.
a) log2 100001 = 17.
b) Jako e X ma 33 elementy, naley zada co najwyej log2 33 = 6 pyta.
c) Jako e X ma 15 elementw, naley zada co najwyej log2 15 = 4 pytania.
2.45.
a) k = 12,
b) kd = 11, kg = 13,
c) k = 25,
d) kd = 22, kg = 23.
2.47.
a) Lewa szalka 1, prawa szalka 3+9+81.
b) Lewa szalka 0, prawa szalka 3+27+81.
2.48. Jako e 1 + 3 + 9 + 27 = 40 i mamy do wyboru po dwa odwaniki kadego rodzaju, naley
wyznaczy uoenie odwanikw dla 65 40 = 25, zakadajc, e mamy tylko jeden komplet
odwanikw. Otrzymane uoenie dla 25: lewa szalka 3, prawa szalka 1+27. W konsekwencji
dla 65 uoenie jest nastpujce: lewa szalka 3, prawa szalka 21+3+9+227. Zauwamy, e
uoenie to jest rwnowane: lewa szalka 0, prawa szalka 21+9+227, gdy w pierwszym
uoeniu mamy odwaniki o wadze 3 na obu szalkach.
2.49. Lewa szalka 11+25, prawa szalka 1125+225.
25
26
Zestaw zada nr 3
Kombinatoryka
3.1
Wariacje z powtrzeniami
f1 (x)
a
a
a
f2 (x)
b
a
a
f3 (x)
a
b
a
f4 (x)
a
a
b
f5 (x)
b
b
a
f6 (x)
b
a
b
f7 (x)
a
b
b
f8 (x)
b
b
b
f1 (x)
1
1
f2 (x)
2
1
f3 (x)
3
1
f4 (x)
1
2
f5 (x)
2
2
f6 (x)
3
2
f7 (x)
1
3
f8 (x)
2
3
f9 (x)
3
3
Przykad 3.2. Mamy 10 rnych piek i 2 rne puda. Kad pik wrzucamy do jednego z
pude. Na ile sposobw mona to zrobi?
Rozwizanie. Jako e powysz sytuacj mona utosami z funkcj f : {p1 , p2 , . . . , p10 } {1, 2},
ktra kadej z dziesiciu piek przyporzdkowuje numer puda, liczba rozmieszcze rwna jest
liczbie rnych funkcji f . Na mocy twierdzenia 3.1 liczba ta wynosi 210 .
27
ul.Szsta
ul.Pita
ul.Trzecia
ul. Pierwsza
ul.Druga
ul.Czwarta
Przykad 3.3. Pewna osoba miaa przedosta si najkrtsz drog z punktu A do punktu B
(patrz poniszy rysunek), a nastpnie wrci z punktu B do punktu A. Sza tylko narysowanymi
ulicami. Na ile sposobw moga wybra tras?
ul. Sidma
Rozwizanie. Wybr najkrtszej drogi, zarwno tej do jak i z, rwnowany jest wyborowi ktrej
z piciu drg Druga, Trzecia, Czwarta, Pita, Szsta. Jako e takiego wyboru dokonujemy dwa
razy, liczba moliwoci wynosi 52 .
Istnieje te rozwizanie bardziej formalne. Zauwamy, e istnieje wzajemna odpowiednio
pomidzy najkrtszymi drogami do i z, a funkcjami
f : {do, z} {Druga, Trzecia, Czwarta, Pita, Szsta},
a tym samym, na mocy twierdzenia 3.1, liczba rnych drg/funkcji wynosi 52 .
Zadanie 3.4.
a) Ile istnieje liczb naturalnych 5-cyfrowych, w ktrych zapisie nie wystpuje cyfra 0 ?
b) Ile istnieje liczb naturalnych 5-cyfrowych?
c) Ile istnieje liczb naturalnych 5-cyfrowych takich, w ktrych cyfr setek jest 5 ?
Zadanie 3.5.
a) Ile jest funkcji f ze zbioru {1, . . . , n} w zbir {a, b, c}?
b) Ile spord nich spenia warunek f (1) = a?
c) Ile spord nich spenia warunek f (1) 6= f (2)?
Zadanie 3.6. Ile jest liczb trzycyfrowych w systemie:
a) dziesitnym,
b) dwjkowym,
c) trjkowym?
Ile jest liczb trzycyfrowych z rnymi cyframi?
Zadanie 3.7. Rzucamy 3 razy monet, a nastpnie 4 razy kostk do gry. Ile rnych wynikw
tego dowiadczenia moemy uzyska? (Zakadamy, e istotna jest kolejno).
Zadanie 3.8. Grupa znajomych przysza do ciastkarni, w ktrej byo 8 rodzajw ciastek. Kady
kupi jedno ciastko. Z ilu osb skadaa si grupa, jeeli wiadomo, e mogo by 512 rnych
moliwoci wyboru?
28
3.2
f1 (x)
1
2
f2 (x)
1
3
f3 (x)
2
1
f4 (x)
2
3
f5 (x)
3
1
f6 (x)
3
2
Przykad 3.10. W kawiarni, do ktrej przyszo 7 osb, byo 10 gatunkw ciastek. Kady kupi
jedno ciastko, przy czym kady kupi inne. Na ile sposobw mona byo kupi ciastka?
Rozwizanie. Powysz sytuacj mona utosami z rnowartociow funkcj
f : {o1 , o2 , . . . , o7 } {1, 2, . . . , 10},
ktra kadej z siedmiu osb przyporzdkowuje inny rodzaj ciastka. Zatem liczba sposobw rwna
jest liczbie rnowartociowych funkcji f , ktra na mocy twierdzenia 3.2 wynosi 10 9 . . . 4.
29
ul.Szsta
ul.Pita
ul.Trzecia
ul. Pierwsza
ul.Druga
ul.Czwarta
Przykad 3.11. Pewna osoba miaa przedosta sie najkrtsz drog z punktu A do punktu
B (patrz rysunek poniej), a nastpnie wrci z punktu B do punktu A. Sza tylko narysowanymi
ulicami. Na ile sposobw moga wybra tras, jeli nie chciaa wraca t sam drog?
ul. Sidma
Zadanie 3.12.
a) Ile istnieje liczb naturalnych 5-cyfrowych o nie powtarzajcych si cyfrach takich, w ktrych
zapisie nie wystpuje cyfra 0 ?
b) Ile istnieje liczb naturalnych 5-cyfrowych o nie powtarzajcych si cyfrach?
c) Ile istnieje liczb naturalnych 5-cyfrowych o nie powtarzajcych si cyfrach takich, w ktrych
cyfr setek jest 5 ?
Zadanie 3.13. W grupie skadajcej si z 3 dziewczt i 5 chopcw, urodzonych w tym samym
roku, adna para dziewczt i adna para chopcw nie obchodzi urodzin tego samego dnia roku.
Ile jest moliwoci wystpienia takiego zdarzenia ze wzgldu na daty urodzin tych omiu osb?
Zadanie 3.14. Z ilu osb skada si grupa, jeeli wiadomo, e na 5 miejscach osoby te mog
usi na 60 sposobw?
3.3
Permutacje
Twierdzenie 3.3 (Permutacje) Liczba permutacji (czyli n-elementowych cigw bez powtrze
o elementach ze zbioru n-elementowego) wynosi
n (n 1) . . . 2 1 = n!.
Przykad 3.15. Wypisz wszystkie rnowartociowe funkcje f : X Y , gdzie X = {1, 2, 3},
Y = {a, b, c}. Czy mona policzy, ile jest tych funkcji bez ich wypisywania?
Rozwizanie.
x
1
2
3
f1 (x)
a
b
c
f2 (x)
a
c
b
f3 (x)
b
a
c
f4 (x)
b
c
a
f5 (x)
c
a
b
f6 (x)
c
b
a
Przykad 3.16. Ile rnych 4-cyfrowych liczb mona utworzy z cyfr 1, 2, 3, 4 tak, aby adna
cyfra w liczbie nie powtarzaa si?
Rozwizanie. Jako e kada 4-cyfrowa liczba o niepowtarzajcych si cyfrach ze zbioru {1, 2, 3, 4}
jednoznacznie odpowiada 4-elementowemu cigowi bez powtrze, na mocy twierdzenia 3.3 liczb
tych jest 4! = 24.
30
Zadanie 3.17.
a) Ile rnych 5-cyfrowych liczb mona utworzy z cyfr 1, 2, 3, 4, 5 tak, aby adna cyfra w liczbie
nie powtarzaa si?
b) Ile rnych 5-cyfrowych liczb mona utworzy z cyfr 1, 2, 3, 4, 5 tak, aby adna cyfra w liczbie
nie powtarzaa si i aby na miejscu dziesitek staa 5 lub 4 ?
Zadanie 3.18. Rodzina 6-osobowa (rodzice i czworo dzieci) ustawia si w szeregu do zdjcia. Ile
rnych fotograi mona otrzyma, jeeli:
a) kady moe sta obok kadego,
b) rodzice stoj na dwch kocach szeregu?
Zadanie 3.19. 20-osobowa grupa wsiada do autobusu. Najpierw wsiada 12 pa, a za nimi 8
panw. Ile istnieje rnych moliwoci tego zdarzenia?
Zadanie 3.20. Ile jest rnych sposobw ustawienia na pce dziea 5-tomowego tak, aby:
a) tomy I i II stay obok siebie,
b) tomy I i II nie stay obok siebie?
Zadanie 3.21. Na ile sposobw mona rozsadzi:
a) 3 osoby na 3-osobowej karuzeli,
b) 4 osoby na 4-osobowej karuzeli,
c) n osb na n-osobowej karuzeli?
Uwaga. Jako e karuzela si krci, dwa rozsadzenia uwaamy za rne, jeeli co najmniej jedna
osoba ma co najmniej z jednej strony innego ssiada czyli rozsadzenia takie jak na poniszym
rysunku s identyczne.
1
31
3.4
Permutacje z powtrzeniami
5!
2!2! .
3.5
Kombinacje
Zadanie 3.29. Mamy do wyboru 3 rodzaje chlebw i 4 rodzaje buek. Chcemy kupi 2 rne
chleby i 2 rne buki. Na ile sposobw moemy to zrobi?
32
Zadanie 3.30. Ustawiamy 30 rnych ksiek na 4 pkach tak, aby na pierwszej pce byo
10 ksiek, na drugiej 8, na trzeciej 7, a na czwartej 5). Ile jest takich ustawie, gdy
nieistotne jest ustawienie/kolejno ksiek na pce, a ile w przypadku, gdy kolejno/ustawienie
jest istotne?
Przypomnijmy, e w kartach do gry mamy cztery kolory jest to kier , karo , tre
oraz pik . Par stanowi dwie te same gury ze zbioru {9,10,W,D,K,A} (w przypadku talii
zoonej z 24 kart) lub ze zbioru {2,3,4,5,6,7,8,9,10,W,D,K,A} (w przypadku talii zoonej z 52
kart); analogicznie, trjk stanowi trzy te same gury, np. trzy damy, a kareta to cztery gury,
np. kareta asw.
Zadanie 3.31. Z talii 52 kart losujemy 10 kart. Ile istnieje moliwych wynikw losowania, w
ktrych wylosujemy 2 damy?
Zadanie 3.32. Z talii 24 kart wybieramy 5 kart. Ile jest takich wyborw, w ktrych dostaniemy:
a)
b)
c)
d)
5
1
2
2
3.6
Zadania rne
Zadanie 3.37. Ile prostych mona przeprowadzi przez 5 punktw, z ktrych adne 3 nie s
wspliniowe?
Zadanie 3.38. Ile przektnych ma:
a) siedmiokt wypuky,
b) n-kt wypuky?
Zadanie 3.39. Pokoje w mieszkaniu, ktrego plan przedstawia poniszy rysunek, maj by
pomalowane w taki sposb, aby pokoje majce wsplne drzwi byy pomalowane rnymi kolorami.
Na ile sposobw mona pomalowa mieszkanie majc do dyspozycji n kolorw?
33
Zadanie 3.40. Wyobramy sobie, e poniszy rysunek przedstawia prostoktn krat ulic 6 4.
Chcemy przej ulicami od A do B idc najkrtsz drog. Ile jest takich drg? Uoglnij wynik
na krat o dowolnych wymiarach n k.
B
Zadanie 3.41.
a) Ile rozwiza ma rwnanie x1 + x2 + x3 + x4 + x5 = 6, gdzie kade xi jest nieujemn liczb
cakowit?
Wskazwka. Rozway prostoktn krat 6 4 i najkrtsze drogi z lewego dolnego rogu do
prawego grnego rogu.
Zadanie 3.43. W kolejce do kina stoi n osb. Osoby te s wpuszczane do kina w k grupach, z
ktrych kada skada si z jednej lub wicej osb. Na ile sposobw mona utworzy tych k grup?
Wskazwka. Rozway wstawianie bramek pomidzy osoby jako podzia na grupy.
Zadanie 3.45. Zastosowa odpowied do poprzedniego zadania w celu przedstawienia uzasadnienia, e liczba rozwiza
rwnania x1 + x2 + . . . + xk = n, gdzie kade xi jest nieujemn liczb
cakowit, wynosi n+k1
k1 .
Wskazwka. Rozway podstawienie yi = xi + 1 oraz odpowiednio powstae rwnanie.
Zadanie 3.46. Mamy 30 jednakowych piek, ktre wrzucamy do rnych 5 pude. Ile jest takich
rozmieszcze, e adne pudo nie jest puste?
Zadanie 3.47. Mamy r jednakowych kul i n rnych komrek. Ile jest takich rozmieszcze kul
w komrkach, e adna komrka nie jest pusta?
Zadanie 3.48. Mamy r jednakowych kul i n rnych komrek. Ile jest wszystkich moliwych
rozmieszcze kul w komrkach?
Zadanie 3.49. W poczekalni u lekarza w rzdzie z n krzese siedzi k pacjentw w ten sposb,
e adni dwaj z nich nie znajduj si na ssiednich krzesach. Na ile sposobw moe by wybrany
odpowiedni zbir krzese?
Zadanie 3.50. Jeeli na obwodzie koa jest rozmieszczonych n punktw i kada para punktw
jest poczona lini prost, to koo dzieli si na pewn liczb obszarw. Pokaza, e jeli adne
trzy proste nie przetn si wewntrz koa, to liczba obszarw bdzie rwna co najwyej 1+ n + n2 .
34
3.7
Wasnoci
n
k
n1
k1
n1
k
Rozwizanie. Lew stron rwnania stanowi ilo wyborw k liczb ze zbioru {1, 2, . . . , n}. Zauwamy, e zbiory k-elementowe mona podzieli na te, ktre zawieraj
liczb n, oraz te, ktre
(bo
zakadajc,
e n naley
jej nie zawieraj. W pierwszym przypadku tych zbiorw jest n1
k1
do zbioru, pozostaje
wybra k 1 elementw ze zbioru {1, . . . , n 1}), w drugim natomiast tych
zbiorw jest n1
(bo wybieramy k liczb ze zbioru {1, 2, . . . , n 1}). I dokadnie suma iloci tych
k
wyborw jest po prawej stronie rwnania.
Powysz rwno mona wykaza te rozwijajc lew stron rwnania. A dokadnie:
n1
k1
n1
k
=
=
=
(n1)!
(n1)!
(k1)!((n1)(k1))! + k!(nk1)!
k(n1)!
(n1)!(nk)
k(k1)!(nk)! + k!(nk1)!(nk)
(n1)!(k+nk)
(n1)!n
n!
= k!(nk)!
= k!(nk)!
k!(nk)!
n
k .
Zauwamy na koniec, e z denicji zachodzi nn1 = n1n,n2 dla dowolnych n1 i n2 takich, e
n1
n1
n1
n1 + n2 = n, a zatem, poniewa n1n1
=
oraz
=
1,n2
n1 1
n1 ,n2 1
n1 , powysz rwno
moemy zapisa jako
n
n1
n1
=
+
.
a, b
a 1, b
a, b 1
n
k
n1
k1
n2
k1
+ ... +
k
k1
k1
k1
Rozwizanie. Zauwamy, e lewa strona jest z denicji iloci wyborw k liczb ze zbioru {1, 2, . . . , n}.
Z drugiej strony, zauwamy, e wrd wszystkich podzbiorw k-elementowych mona wyrni te,
ktre maj 1 jako najmniejszy element, nastpnie te, ktre maj 2 jako najmniejszy element, . . ., i
na koniec te, ktre maj n k jako najmniejszy element i dokadnie suma iloci tych wyborw
jest po prawej stronie rwnania.
n
P
k=0
n
k
= 2n .
n
n
0
1
n
2
. . . + (1)n1
k
P
r=0
n m
r kr
m+n
.
k
n
n1
+ (1)n
35
n
n
= 0.
n
P
n ni
i ki
= 2k
n
P
n2
k
2n
n .
i=0
n
k .
k=0
Zadanie 3.59. Z powyszego zadania moemy wywnioskowa, e chcc wybra z grupy 2n osb,
skadajcej z n kobiet i n mczyzn,
podzbir o takiej samej liczbie kobiet i mczyzn, podzbir
ten moe by wybrany na 2n
sposobw.
Zakadajc, e po wybraniu takiego podzbioru chcemy
n
ustali ponadto przywdc wrd mczyzn i przywdczyni wrd kobiet, wywnioskowa, e
n
2
P
k2 nk = n2 2n2
n1 .
k=1
n m
m k
n nk
k mk .
Wskazwka. Rozway sytuacj, w ktorej mamy dokona wyboru m osobowej delegacji spord n
osb, a nastpnie w tej delegacji wybra k-osobowy zarzd.
n
P
k=0
n
k
3.8
= n2n1 .
Pn
k=0
k
x , pochodn oraz podstawienie x = 1.
n
k
n
[
i=1
|=
I{1,...,n}
I6=
Ai .
iI
Przykad 3.62. Wyznacz liczb elementw |A B C| oraz |C| wiedzc, e |A| = 12, |B| = 10,
|A B| = 4, |B C| = 2, |A C| = 2, |A B C| = 20.
36
Zadanie 3.64. Wyznacz liczb elementw |A B C| oraz |C| wiedzc, e |A| = 10, |B| = 9,
|A B| = 3, |A C| = 1, |B C| = 1, |A B C| = 18.
Zadanie 3.65. Ile osb jest w grupie, jeli wiemy, e 10 zna Francuski, 15 zna Szwedzki, 12 zna
Duski? Ponadto spord nich 5 zna Francuski i Szwedzki, 4 zna Francuski i Duski, a 3 Szwedzki
i Duski. Tylko 2 zna wszystkie 3 jzyki.
Zadanie 3.66. Ile osb jest w grupie, jeli wiemy, e 18 zna Francuski, 11 zna Niemiecki, 15 zna
Duski, 13 zna Turecki, Duski i Turecki zna 8, Francuski i Niemiecki zna 9, Turecki i Francuski
zna 7, Duski i Francuski zna 8, Niemiecki i Turecki zna 9, Niemiecki i Duski zna 5, Niemiecki i
Francuski i Duski zna 3, Niemiecki i Francuski i Turecki zna 4, Francuski i Duski i Turecki zna
3, Niemiecki i Francuski i Turecki i Duski zna 2?
Zadanie 3.67. Oblicz, ile dodatnich liczb mniejszych od 100 nie jest podzielnych przez adn z
liczb 2, 3, 5 lub 7.
3.9
Przykad 3.68. Pewna grupa ludzi wita si podajc sobie rce. Nikt nie wita si z samym
sob, a adna para nie wita si wicej ni raz. Pokaza, e bd istniay 2 osoby, ktre witay si
tyle samo razy.
Rozwizanie. Mamy n osb. Moliwe liczby powita to od 0 do n 1, przy czym nie jest moliwe,
by jednoczenie wystpowaa osoba z 0 i osoba z n 1 powitaniami. Zatem liczba moliwych
rnych iloci powita jest rwna co najwyej n 1. Skoro osb jest n, z zasady szuadkowej
Dirichleta otrzymujemy tez.
Zadanie 3.69. Pawe ma w szuadzie 200 biaych skarpetek i 300 czarnych. Lewe skarpetki s
nieodrnialne od prawych. Niestety Pawe nie potra odrni koloru biaego od czarnego. Ile
skarpetek musi on zabra, aby mie pewno, e cho dwie bd tego samego koloru? Ile skarpetek
musi on zabra, aby mie pewno, e cho 10 bdzie tego samego koloru?
Zadanie 3.70. Pokaza, e wrd 25 studentw zdajcych egzamin zawsze znajdzie si piciu,
ktrzy otrzymali t sam ocen przy skali ocen: 2, 3, 3+, 4, 4+, 5.
Zadanie 3.71. Uzasadnij, e wrd dowolnych 14 liczb naturalnych znajdziemy dwie, ktre przy
dzieleniu przez 13 daj t sam reszt.
Zadanie 3.72. Majc danych 10 dowolnych rnych liczb dodatnich mniejszych od 107 pokaza,
e bd istniay dwa rozczne podzbiory tych liczb, ktrych elementy daj tak sam sum.
Zadanie 3.73. Udowodnij, e wrd dowolnych n + 1 liczb cakowitych bdzie istniaa para liczb
rnicych si o wielokrotno n.
Wskazwka. Majc dane liczby l0 , . . . , ln rozway n szuadek ponumerowanych 0, 1, . . . , n 1.
Nastpnie rozway kad z liczb li l0 i woy j do szuadki odpowiadajcej reszcie z dzielenia
tej liczby przez n.
37
Zadanie 3.75. Udowodnij, e wrd dowolnych n + 1 liczb cakowitych ze zbioru {1, 2, . . . , 2n}
istnieje taka, ktra jest wielokrotnoci innej.
Wskazwka. Rozway n szuad ponumerowanych kolejnymi liczbami nieparzystymi 1, 3, . . . , 2n 1.
Kad z wylosowanych liczb wkadamy do szuady z numerem m, jeeli k = 2r m dla jakiego r 0.
3.10
38
3.11
1 2 3 4 5
2 5 4 3 1
ktra jest funkcj przyjmujc nastpujce wartoci: (1) = 2, (2) = 5, (3) = 4, (4) = 3 oraz
(5) = 1. Dwie permutacje mona skada tak, jak si skada funkcje. Zoenie permutacji 1 i
2 okrelone jest wzorem
1 2 (x) = 1 (2 (x)).
Na przykad dla permutacji
1 =
1 2 3 4
2 1 4 3
oraz 2 =
1 2 3 4
4 2 3 1
1 2 3 4
3 1 4 2
1 2 3 4 5
2 5 4 3 1
1 2 3 4 5
5 1 4 3 2
1
,
1
1 2 3 4
1
,
3 4 1 2
3
1 2 3 4
1 4 2 3
1 2 3 4
1 2 3 4
,
,
,
2 4 1 3
2 4 3 1
2 3 4
.
4 2 1
2 3 4
4 3 2
40
3) Dodajemy do rozkadu cykl x 1 (x) 2 (x) 3 (x) . . . j1 (x) .
4) Jeli w zbiorze X pozostay jeszcze elementy niepokryte przez aden cykl, to wracamy do
kroku (1) naszej procedury.
41
5 9
6 10
7 11
8 12
Ile razy musimy powtrzy powysz operacj, aby otrzyma pierwotne uoenie kart?
Rozwizanie. Niech bdzie permutacj, ktra okrela zmian uoenia kart, a dokadnie, mamy
(i) = j, jeli karta j pojawia si na pozycji zajmowanej uprzednio przez kart i. Wwczas notacja
cykliczna jest postaci (1)(2 5 6 10 4)(3 9 11 8 7)(12). Cykle (1) oraz (12) oznaczaj, e karty
1 i 12 zawsze pozostaj na swoim miejscu. Jako e pozostae cykle maj dugo 5, dokadnie ta
liczba powtrnych przeoe kart wystarczy, aby znalazy si one w swoim pierwotnym uoeniu.
(Zauwamy take, e 5 = id.)
Zadanie 3.93. Rozwi powyszy problem z kartami przy zaoeniu, e dostpnych jest 20 kart
i rozwaamy uoenie postaci: 5 wierszy po 4 karty.
Typem permutacji nazywamy wektor (c1 , c2 , . . . , cn ), gdzie ci jest liczb cykli dugoci i w
rozkadzie na cykle. Zazwyczaj typ permutacji zapisuje si jako [1c1 2c2 . . . ncn ], przy czym czsto
pomija si te wartoci, dla ktrych ci = 0.
42
1
3
2
1
2
2
2
1
2
3
3
1
3
3
1
4
4
4
4
4
5
5
5
5
5
W oglnoci zachodzi:
(x1 x2 x3 . . . xk1 xk ) = (x1 xk )(x1 xk1 ) . . . (x1 x3 )(x1 x2 ).
Permutacja jest parzysta, gdy jest zoeniem parzystej liczby transpozycji, w przeciwnym
wypadku jest nieparzysta. Znak sign() permutacji to
sign() = (1)r ,
gdzie r jest liczb transpozycji, na ktre mona rozoy .
Przykad 3.97. Roz podan permutacj S9 na cykle i transpozycje. Wyznacz typ tej
permutacji. Czy permutacja jest parzysta?
1 2 3 4 5 6 7 8 9
=
.
3 6 4 5 1 2 9 7 8
Rozwizanie. Rozmy najpierw permutacj na cykle:
cykl pierwszy: (1 3 4 5);
cykl drugi: (2 6);
43
44
Odpowiedzi do zada
3.4.
a) 95 .
b) 9 104 .
c) 9 103 .
3.5.
a) 3n .
b) 3n1 .
c) 3n2 3 2 = 2 3n1 .
3.6.
a) 9 102 .
b) 1 22 .
c) 2 32 .
Z rnymi cyframi:
a) 9 9 8.
b) brak.
c) 2 2 1.
3.7. 23 64 .
3.8. Grupa skadaa si z 3 osb.
3.12.
a) 15120.
b) 27216.
c) 2688.
3.13. 3652 3642 3632 362 361.
3.14. Grupa skada si z 3 osb.
3.17.
a) 120.
b) 48.
45
3.18.
a) 720.
b) 48.
3.19. 12! 8!.
3.20.
a) 48.
b) 72.
3.21.
a) 2!.
b) 3!.
c) (n 1)!.
3.22.
a) 3!.
b) 4!.
c) n!.
3.23. 60.
3.25. 10.
3.26. 60.
3.27. Jeli ustalimy koniec i pocztek, wwczas liczba sposobw wynosi
1
10!
rozwaymy naszyjnik, wwczas otrzymamy 10
12 4!4!2!
sposobw.
3.29. 18.
3.30.
3.31.
3.32.
30!
10!8!7!5!
oraz 30!.
4
48
2 8 .
a) 4 65.
b) 6 42 5 43 .
c) 62 42 42
d) 62 42 42
16
1 .
16
6
1 + 1
20
1 .
46
10!
4!4!2! ,
jeli natomiast
3.33.
(102)(82)(62)(42)
5!
3.34.
3.35. [
52
13
4
1
39
13
4
1
26
13
44
11 ]
13
13 .
3
1
3
1
33
11 ]
2
1
2
1
22
11 ]
1
1
1
1
11
11 ].
3.37. 10.
3.38.
a) 14.
b) n2 n.
10
4 .
n+k
k .
3.41.
a)
b)
3.42.
3.43.
3.44.
3.46.
3.47.
3.48.
3.49.
3.52.
10
4 .
n+k1
k1 .
n+k1
k1 .
n1
k1
n1
k1 .
29
4 .
r1
n1 .
r+n1
n1
nk+1
.
k
n1
n1
a1,b,c + a,b1,c
n1
a,b,c1
=
=
=
(n1)!
(n1)!
(n1)!
(a1)!b!c! + a!(b1)!c! + a!b!(c1)!
a(n1)!
b(n1)!
c(n1)!
47
{6}
{5}
{5, 6}
{4}
{4, 6}
{4, 5}
{4, 5, 6}
{3}
{3, 6}
3.78.
{1, 2, 3, 5, 7}
{1, 2, 3, 5, 6}
{1, 2, 3, 5, 6, 7}
{1, 2, 3, 4}
{1, 2, 3, 4, 7}
{1, 2, 3, 4, 6}
{1, 2, 3, 4, 6, 7}
{1, 2, 3, 4, 5}
{1, 2, 3, 4, 5, 7}
{1, 2, 3, 4, 5, 6}
3.80.
{1, 2, 3}
{1, 2, 4}
{1, 3, 4}
{2, 3, 4}
{1, 2, 5}
{1, 3, 5}
{2, 3, 5}
{1, 4, 5}
{2, 4, 5}
{3, 4, 5}
48
3.81.
{1, 2, 3, 4, 5}
{1, 2, 3, 4, 6}
{1, 2, 3, 5, 6}
{1, 2, 4, 5, 6}
{1, 3, 4, 5, 6}
{2, 3, 4, 5, 6}
{1, 2, 3, 4, 7}
{1, 2, 3, 5, 7}
{1, 2, 4, 5, 7}
{1, 3, 4, 5, 7}
3.83.
{4, 6, 5, 1, 2, 3}
{4, 6, 5, 1, 3, 2}
{4, 6, 5, 2, 1, 3}
{4, 6, 5, 2, 3, 1}
{4, 6, 5, 3, 1, 2}
{4, 6, 5, 3, 2, 1}
{5, 1, 2, 3, 4, 6}
{5, 1, 2, 3, 6, 4}
{5, 1, 2, 4, 3, 6}
{5, 1, 2, 4, 6, 3}
3.84.
{5, 4, 6, 7, 1, 2, 3}
{5, 4, 6, 7, 1, 3, 2}
{5, 4, 6, 7, 2, 1, 3}
{5, 4, 6, 7, 2, 3, 1}
{5, 4, 6, 7, 3, 1, 2}
{5, 4, 6, 7, 3, 2, 1}
{5, 4, 7, 1, 2, 3, 6}
{5, 4, 7, 1, 2, 6, 3}
{5, 4, 7, 1, 3, 2, 6}
{5, 4, 7, 1, 3, 6, 2}
3.85.
1
1 2 =
2
1
2 1 =
5
2
1
2
2
3
3
3
3
4
4
4
4
5
5
5
1
49
11
21
1
=
5
1
=
1
2
1
2
5
3
4
3
4
4
3
4
3
5
2
5
2
3.87.
a) 5!.
b) 2 5!.
3.88. 190.
3.90.
1 2 = (1)(2 4 5 8 7)(3 6)
2 1 = (1 6 4 7 8)(2 5)(3)
12 = (1 3 2)(6 5 4)(7)(8)
13 = (1)(2)(3)(4)(5)(6)(7 8)
22 = (1 5)(2)(3 7)(4)(6)(8)
23 = (1 7 5 3)(2 6)(4)(8)
11 = (1 3 2)(4 6 5)(8 7)
3.93. 9.
3.98.
1 = (1 3 6)(4 5 7 2), a tym samym 1 jest typu [31 41 ].
Rozkad na transpozycje: 1 = (1 6)(1 6)(4 2)(4 7)(4 5).
2 = (1 4 5)(2 7)(3)(6), a tym samym 1 jest typu [12 21 31 ].
Rozkad na transpozycje: 1 = (1 5)(1 4)(2 7).
3.99.
= (1 14 6)(2)(3 7 10 9 13 5 4)(8)(11)(12), a tym samym jest typu [14 31 71 ].
= (1 6)(1 14)(3 4)(3 5)(3 13)(3 9)(3 10)(3 7), a zatem jest parzysta.
50
Nie korzystajc: 2 3 3! (gdy jeden z tomw na pierwszej pozycji, drugi gdzie na lewo) plus
2 2 3! (gdy jeden z tomw na drugiej pozycji, drugi gdzie na lewo) plus 2 3! (gdy jeden z
tomw na trzeciej pozycji, a drugi dokadnie i tylko na pitej), co daje w sumie 3 4! = 72.
3.21. (a) Gdyby osoby stay w miejscu, mielibymy 3!. Jednake karuzela krci si, wic ich
pooenie wzgldem otaczajcych je przedmiotw jest bez znaczenia, wane jest jedynie ich pooenie. Dlatego permutacje, ktre w trakcie krenia przechodz jedna w drug, naley uzna za
jednakowe. Jako e z kadej permutacji mona za pomoc obrotu otrzyma jeszcze dwie nowe,
pierwotn liczb permutacji naley podzieli przez 3, std 2!. Analogicznie: (b) 3! i (c) (n 1)!.
3.22. Majc na uwadze rozwaania powyej:
a) 3!.
b) 4!.
c) n!.
51
3.23. 4! (gdy 1 na pierwszej pozycji) plus 3 3! (gdy 1 na drugiej pozycji) plus 2 3! (gdy 1 na
trzeciej pozycji) plus 3! (gdy 1 na czwartej pozycji), co daje w sumie (4+3+2+1)3! = 103! = 60.
3.25.
5!
3!2!
3.26. 2
= 10.
5!
2!2!
= 60.
10!
3.27. Jeli ustalimy koniec i pocztek, wwczas liczba sposobw wynosi 4!4!2!
, jeli natomiast
rozwaymy naszyjnik, wwczas naley uwzgldni rwnowano tych permutacji, ktre w trakcie
krenia przechodz jedna w drug, oraz tych, ktre powstaj przez lustrzane odbicie naszyjnika,
1
10!
tym samym otrzymujemy: 10
12 4!4!2!
.
3.29.
3
4
2 2
= 18.
=
.
=
10! 20! 8! 12! 7! 5! 5! 0!
10! 8! 7! 5!
10
8
7
5
Biorc pod uwag kolejno ustawienia:
30
20
12
5
10!
8!
7!
5! = 30!.
10
8
7
5
3.36.
3.37.
3.38.
a)
b)
x
2
5
2
7
2 7=
n
2 n.
14.
3.40.
a) Kada najkrtsza droga z A do B musi zawiera 10 odcinkw, z ktrych dowolne cztery
musz by do gry, a pozostae musz by w prawo. Std liczba najkrtszych drg jest
rwna liczbie sposobw
wskazania, ktre cztery spord dziesiciu odcinkw musz by do
10
gry. Mamy 4 takich wyborw.
b) Uoglnienie: n+k
k .
3.41.
a) Rozwamy krat 64. Jeli potraktujemy liczb przebytych odcinkw w rzdzie i1 jako xi ,
wwczas kada z najkrtszych drg stanowi pewne rozwizanie rwnania x1 + x2 + x3 + x4 +
x5 = 6. Istnieje wic wzajemnie jednoznaczna zaleno
midzy drogami i rozwizaniami i
std wynika, e liczba tych rozwiza wynosi 10
.
4
52
b) Uoglnienie:
n+k1
k1 .
3.43. Kady taki wybr rwnowany jest wstawieniu k 1 barierek w n 1 moliwe miejsca
pomidzy osobami w kolejce, zatem rozwizanie: n1
k1 .
3.44. Zauwamy, e rozbicie n na dodatnie
xi rwnowane jest rozdzieleniu kolejki na grupy w
zadaniu powyej, zatem rozwizanie: n1
k1 .
3.45. Zauwamy, e rwnanie x1 + +xk = n, gdzie xi jest nieujemne, rwnowane jest rwnaniu
(x1 + 1) + + (xk + 1) = n + k, gdzie xi + 1 jest nieujemne,
czyli rwnaniu y1 + + yk = n + k,
.
gdzie yi jest dodatnie. Z poprzedniego zadania: n+k1
k1
3.46. Niech xi > 0, i = 1, . . . , 5, bdzie liczb piek w pudle i. Wwczas zachodzi x1 + x2 + x3 +
x4 + x5 = 30. Z porzedniego zadania
otrzymujemy zatem, e liczba rozmieszcze takich, e adne
29
pudo nie jest puste, wynosi 4 .
3.47. Rozumowanie analogiczne do powyszego prowadzi do:
r1
n1 .
53
3.52.
n1
n1
a1,b,c + a,b1,c
n1
a,b,c1
=
=
=
(n1)!
(n1)!
(n1)!
(a1)!b!c! + a!(b1)!c! + a!b!(c1)!
a(n1)!
b(n1)!
c(n1)!
n1
+ k1 , lewa strona rozwaanego
3.54. Majc na uwadze, e n0 nn = 1 oraz rwno nk = n1
k
rwnania przyjmuje posta
"
"
# "
#
#
n1
n1
n1
n1
n1
n1
n1
1
+
+
+
. . .+(1)
+
+(1)n = 0.
0
1
2
2
n2
n1
Zauwamy, e kady z czynnikw n1
ze znakiem +, jak i ,
k , 1 k n2, wystpuje zarwno
n1
n
a zatem wspczynniki te sumuj si nawzajem do 0. Pozostaje 1 0 +(1)n1 n1
n1 +(1) =
1 1 + (1)n1 + (1)n , co oczywicie sumuje si do 0.
3.60. Na podstawie zasady wczania-wyczania otrzymujemy, e |C| + |A B C| = 4. Zauwamy, e |A B C| moe byc rwne 0 lub 1. Mamy wtedy, e |C| jest rwne 3 lub 4.
3.62. Niech F oznacza zbir osb znajcych francuski, N D zbir osb znajcych niemiecki i
duski, etc. Mamy wtedy, e |D F N T | = 19 + |D N T |. Ale 2 |D N T | 5 (co
wynika z licznoci |D N | i |D F N T |. Std |D F N T | {21, ..., 24}.
3.63. Niech D oznacza zbir liczb podzielnych przez 2, T przez 3 i P przez pi, D P zbir liczb
podzielnych przez 2 i 5, itd. Z zasady wczania-wyczania otrzymujemy, e liczb mniejszych od
100 i niepodzielnych przez 2, 3, 5, ani 7 jest 99 |D T P S| = 99 (49 + 33 + 19 + 14 16
9 7 6 4 2 + 3 + 2 + 1 0) = 22.
3.72. Wszystkich podzbiorw zbioru 10-elementowego jest 210 = 1024. Maksymalna moliwa
suma liczb z zadanego podzbioru to 98 + 99 + ... + 107 = 1015. Na podstawie zasady szuadkowej
atwo jest wykaza dan wasno naley pamita, aby zbiory byy rozczne, a zatem jeli
nie s usuwamy cz wspln.
3.88.
6
2
4
2
2
2
6
2
4
2
6
2
= 190.
54
Zestaw zada nr 4
Prawdopodobiestwo
g) Zdarzenie (I2 II2 ) III2 polega na otrzymaniu przez pierwszego albo drugiego gracza co
najmniej dwch asw i na otrzymaniu przez trzeciego gracza co najmniej dwch asw. Std
wynika, e albo pierwszy albo drugi gracz ma otrzyma dokadnie dwa asy i take trzeci
gracz ma otrzyma dwa asy, a zatem czwarty gracz bdzie pozbawiony asa.
Zadanie 4.2. Wemy pod uwag dwie wielkoci: X wzrost ma, Y ony. Kadej parze
maeskiej mona przypisa punkt na paszczynie o wsprzdnych (x, y), gdzie x > 0 i y > 0
(I. wiartka ukadu wsprzdnych). Niech zdarzenie A polega na tym, e m ma wzrost wikszy
ni 1, 8m; zdarzenie B m wyszy od ony; zdarzenie C ona ma wzrost wikszy ni 1, 8m.
a) Zilustrowa to zdarzenie geometrycznie.
b) Wyjani, na czym polegaj zdarzenia A B C, A \ (A B), A B C.
c) Wyjani, dlaczego A C B.
Zadanie 4.3. Rzucamy dwiema kostkami do gry. Niech zdarzenie A polega na tym, e suma
oczek jest liczb nieparzyst, zdarzenie B na otrzymaniu jedynki co najmniej na jednej kostce.
Opisa zdarzenia A B, A B, A B oraz obliczy ich prawdopodobiestwa zakadajc, e
zdarzenia elementarne w liczbie 36 s jednakowo moliwe.
Przykad 4.4. Dokonujemy trzech rzutw monet. Jakie jest prawdopodobiestwo zajcia
zdarzenia A polegajcego na tym, e orze pojawi si dwa razy? Jakie jest prawdopodobiestwo
zajcia zdarzenia B polegajcego na tym, e orze pojawi si co najmniej dwa razy? Jakie jest
prawdopodobiestwo zajcia zdarzenia C polegajcego na tym, e orze pojawi si co najwyej
dwa razy?
Rozwizanie. Zbir zdarze elementarnych jest nastpujcy:
{OOO, OOR, ORO, ROO, RRR, ORR, ROR, RRO}.
Majc na uwadze liczb zdarze elementarnych sprzyjajc kademu ze zdarze, otrzymujemy
P (A) = 38 , P (B) = 12 i P (C) = 78 .
56
Zadanie 4.9. Z elementw a1 , a2 , a3 utworzono wszystkie moliwe permutacje. Obliczy prawdopodobiestwo tego, e w wybranej losowo permutacji:
a) s nie mniej ni dwie inwersje;
b) element a2 tworzy jedn inwersj.
Twierdzenie 4.9 Prawdopodobiestwo zdarzenia A polegajcego na zajciu przynajmniej jednego ze zdarze A1 lub A2 rwna si sumie prawdopodobiestw tych zdarze zmniejszonej o prawdopodobiestwo cznego ich zajcia, tzn.
P (A) = P (A1 ) + P (A2 ) P (A1 A2 ).
Przykad 4.10. Obliczy prawdopodobiestwo tego, e losujc z talii 52 kart jedn kart,
otrzymamy pika lub asa.
Rozwizanie. Oznaczmy przez A1 zdarzenie polegajce na otrzymaniu pika, A2 zdarzenie polegajce na otrzymaniu asa, A zdarzenie polegajce na zajciu przynajmniej jednego z wyej wymienionych
zdarze. Zauwamy, e zdarzenie A1 A2 polega na otrzymaniu asa pik. Tym samym ze wzoru
otrzymujemy
13
4
1
4
P (A) = P (A1 ) + P (A2 ) P (A1 A2 ) =
+
= .
52 52 52
13
Zadanie 4.11. Dwaj myliwi jednoczenie ujrzeli zajca i jednoczenie strzelili do niego. Zakadamy, e dla kadego z myliwych prawdopodobiestwo zabicia jednym strzaem zajca wynosi
1
3 . Jakie jest prawdopodobiestwo tego, e zajc zostanie zastrzelony?
Zadanie 4.12. Z urny, w ktrej znajduje si 20 kul biaych i 2 kule czarne, wyjmuje si kolejno
n kul, przy czym kad wycignit kul kadzie si z powrotem do urny. Znale najmniejsz
warto n tak, przy ktrej prawdopodobiestwo wylosowania chocia raz czarnej kuli jest wiksze
od 12 .
Zadanie 4.13. Dane s P (A) = 13 , P (A B) =
P (B \ A).
1
4
4.1
1
2
i wiadomo, e P (A \ B) = P (B \ A).
Prawdopodobiestwo warunkowe
Definicja 4.1 Prawdopodobiestwem warunkowym P (A|B) zdarzenia A przy zaoeniu, e zaszo zdarzenie B nazywamy iloraz prawdopodobiestwa cznego zajcia zdarze A i B do prawdopodobiestwa zajcia zdarzenia B:
P (A|B) =
P (A B)
, gdzie P (B) > 0.
P (B)
Definicja 4.2 Mwimy, e zdarzenie A jest niezalene od zdarzenia B, jeli zachodzi jeden z
dwch przypadkw: P (A|B) = P (A) i P (B) > 0 albo P (B) = 0.
57
Twierdzenie 4.10
Na to, aby zdarzenia A i B byy niezalene, potrzeba i wystarcza, aby P (A B) = P (A) P (B).
Przykad 4.15. Rzucamy trzema kostkami. Jakie jest prawdopodobiestwo, e na adnej kostce
nie wypadnie 6, jeeli na kadej kostce wypada inna liczba oczek?
Rozwizanie. Oznaczmy przez A zdarzenie polegajce na niewypadniciu szstki na adnej z kostek,
a przez B zdarzenie polegajce na wypadniciu na kadej z kostek innej liczby oczek. Wwczas,
z klasycznej denicji prawdopodobiestwa oraz majc na uwadze wzr P (A|B) = P P(AB)
(B) , otrzymujemy, e
5
543
1
63
P (A|B) = 654 = 36 = .
2
63
3
58
Zadanie 4.21. Niech przestrze zdarze elementarnych bdzie zbiorem 3-elementowych cigw
zero-jedynkowych. Rozwamy zdarzenia:
a) na 1. wsprzdnej stoi 0;
b) na 1. i 3. wsprzdnej stoi 0;
c) na 1. i 3. wsprzdnej mamy rne wartoci;
d) na wszystkich wsprzdnych to samo.
Jakie jest klasyczne prawdopodobiestwo tych zdarze? Czy zdarzenia te s parami niezalene?
Rozway przestrze dla cigw n-elementowych.
Twierdzenie 4.11 Jeli zdarzenia A1 , , An tworz ukad zupeny zdarze, to prawdopodobiestwo
dowolnego zdarzenia B wyliczamy ze wzoru
P (B) = P (A1 ) P (B|A1 ) + . . . + P (An ) P (B|An ).
Przykad 4.22. W urnie s 4 kule biae i 3 czarne. Losujemy dwie kule. Jakie jest prawdopodobiestwo wylosowania kul w rnych kolorach?
Rozwizanie. Niech B oznacza zdarzenie polegajce na wylosowaniu za pierwszym razem kuli
biaej, a C wylosowaniu kuli czarnej. Niech R oznacza wylosowanie za drugim razem kuli
rnej od tej za pierwszym razem. Wwczas z twierdzenia o prawdopodobiestwie zupenym
(cakowitym) otrzymujemy
P (R) = P (B) P (R|B) + P (C) P (R|C) =
4 1 3 2
4
+ = .
7 2 7 3
7
Zadanie 4.23. W kadej z 5 urn pierwszej serii znajduj si 4 kule biae i 6 kule czarnych, w
kadej z 8 urn drugiej serii znajduje si 9 kul biaych i 6 kul czarnych. Sigamy losowo do jednej z
urn i i wycigamy jedn kul. Jakie jest prawdopodobiestwo, e wylosowana kula bdzie biaa?
Zadanie 4.24. Losujemy jedn kul z jednej z 4 urn typu A i 16 urn typu B. W kadej z urn
typu A znajduje si 7 kul biaych i 3 kule czarne, natomiast w kadej z urn typu B znajduj si
4 kule biae i 6 kul czarnych. Jakie jest prawdopodobiestwo zajcia zdarzenia C polegajcego na
wylosowaniu kuli biaej?
Zadanie 4.25. Mamy dwie urny z kulami: w I. urnie s 2 kule biae i 4 czarne, w II. urnie s
3 kule biae i 3 czarne. Rzucamy kostk do gry. Jeli wypadnie 1 lub 2, to losujemy kul z I.
59
urny, jeli wypadnie 3, 4, 5, 6, to losujemy kul z II. urny. Jakie jest prawdopodobiestwo, e
wylosujemy kul bia?
Zadanie 4.26. Z urny, w ktrej jest b kul biaych i c kul czarnych, wyjto losowo jedn kul. Jakie
jest teraz prawdopodobiestwo wylosowania kuli biaej, jeli nie znamy koloru kuli poprzednio
wylosowanej?
Zadanie 4.27. Z urny, w ktrej jest b kul biaych i c kul czarnych, wyjto losowo jedn kul i
nie ogldajc jej, wrzucono do drugiej urny, w ktrej byo b1 kul biaych i c1 kul czarnych. Jakie
jest teraz prawdopodobiestwo wylosowania kuli biaej z drugiej urny?
Zadanie 4.28. W urnie jest n kul, w tym k n biaych. n osb losuje kul po kolei bez
zwracania. Jakie jest prawdopodobiestwo wylosowania kuli biaej dla: (a) 2-giej osoby, (b) 3-ciej
osoby?
Zadanie 4.29.* Przeprowadzamy seri kolejnych dowiadcze tak, e w wyniku kadego z nich
moe zaj zdarzenie A albo zdarzenie przeciwne A. Oznaczmy zajcie zdarzenia A w n-tym
dowiadczeniu przez An i zdarzenia do przeciwnego przez An , oraz odpowiednio przez pn prawdopodobiestwo zajcia zdarzenia An i qn odpowiednie prawdopodobiestwo zajcia zdarzenia
przeciwnego, tzn. pn = P (An ), qn = P (An ) = 1 pn . Niech teraz w przypadku zajcia zdarzenia
A w n-tym dowiadczeniu prawdopodobiestwo zajcia zdarzenia A w (n+1)-dowiadczeniu rwna
si a. W przypadku za, gdy nie zajdzie zdarzenie A w n-tym dowiadczeniu, prawdopodobiestwo
jego zajcia w (n+1)-szym dowiadczeniu niech rwna si b, tzn. P (An+1 |An ) = a, P (An+1 |An )=b.
W tak postawionym zagadnieniu naley obliczy prawdopodobiestwo zajcia zdarzenia A w
(n + 1)-szym dowiadczeniu znajc prawdopodobiestwa p1 , a, b.
Zadanie 4.30.* Niech prawdopodobiestwo, e po wyjedzie z domu napotkamy na pierwszym
skrzyowaniu zielony sygna wietlny, bdzie rwne 12 . Sygnalizacja jest tak ustawiona, e w przypadku zatrzymania si na dowolnym skrzyowaniu przy wietle czerwonym prawdopodobiestwo
95
tego, e na nastpnym skrzyowaniu zastaniemy wiato zielone jest rwne 100
, natomiast prawdopodobiestwo tego, e jeli na dowolnym skrzyowaniu bdziemy mieli wiato zielone, to i na
1
nastpnym bdziemy mieli wiato zielone, jest rwne 10
.
a) Obliczy prawdopodobiestwo, e po wyjedzie z garau na trzecim skrzyowaniu bdziemy
mieli wiato zielone.
b) Obliczy prawdopodobiestwo graniczne, tj. limn pn+1 , gdzie pk oznacza prawdopodobiestwo, e po wyjedzie z garau na k-tym skrzyowaniu bdziemy mieli wiato zielone.
4.2
Schemat Bernoulliego
Rozwizanie. Zwrot kuli za kadym razem zapewnia stay skad urny przy kadym losowaniu, a co
za tym idzie, spenienie warunku niezalenoci dowiadcze i jednakowego prawdopodobiestwa
wylosowania kuli biaej w kadym dowiadczeniu rwnego M
N . Szukane prawdopodobiestwo w
myl twierdzenia Bernoulliego jest wic nastpujce
n
M
M nk
n
M k (N M )nk
Pn,k =
( )k (1
=
.
)
k
k
N
N
Nn
Zadanie 4.32. Pewna gra polega na rzucie kostk i monet. Wygrana nastpuje przy cznym
otrzymaniu pitki i ora. Jakie jest prawdopodobiestwo tego, e w trzech grach wygrana nastpi
dokadnie raz?
Zadanie 4.33. Co jest bardziej prawdopodobne u rwnego si gry przeciwnika: (1) wygranie 3
partii z 4 czy 5 z 8? (2) wygranie nie mniej ni 3 partii z 4, czy nie mniej ni 5 partii z 8?
Zadanie 4.34. Obliczy prawdopodobiestwo tego, e na 7 rzutw kostk co najwyej 3 razy
wypadnie liczba oczek nie mniejsza ni 4.
Zadanie 4.35. Dana jest urna, w ktrej s kule: 6 czarnych i 9 biaych. Losujemy 5 razy
po jednej kuli, kadc za kadym razem wycignit kul z powrotem do urny. Jakie jest prawdopodobiestwo tego, e otrzymamy co najwyej 3 razy kul bia?
61
Odpowiedzi do zada
4.3. P (A B) = 16 , P (A B) =
23
36 ,
P (A B) = 13 .
5
23 .
4.7.
1
5.
4.8.
3
5.
3
5
i P (C) = P (A B) =
4.9.
a) 12 .
b) 13 .
4.11.
5
9.
4.12. 8.
4.13. P (B) = 34 , P (A B) =
5
12 ,
P (B \ A) = 0.
4.14. P (B) = 38 , P (B \ A) = 18 .
4.16.
a) P (A) = 16 .
b) P (B) = 11
36 .
1
c) P (A B) = 12
.
3
d) P (A|B) = 11 .
4.17. P (Ac ) =
4.18.
11
20 ,
P (Ac |An ) =
10
12 ,
P (Ac |Az ) = 18 .
1
7.
4.21.
a) P (A) = 12 .
b) P (B) = 14 .
c) P (C) = 12 .
d) P (D) = 18 .
1
Oglnie: P (D) = 2n1
.
Zdarzenia te nie s parami niezalene.
62
3
10 .
4.23.
34
65 .
4.24.
23
50 .
4.25.
4
9.
4.26.
b
b+c .
4.27.
b
b+c
4.28.
k
n.
4.29.
b
1a+b .
b1 +1
b1 +c1 +1
c
b+c
b1
b1 +c1 +1 .
0,95(1(10,1+0,95)3 )
10,1+0,95
+ (0, 5
0,95
10,1+0,95 )
121
576 .
4.33.
a) Bardziej prawdopodobne jest wygranie 3 z 4 partii ni 5 z 8.
b) Bardziej prawdopodobne jest wygranie nie mniej ni 5 z 8 partii od wygrania nie mniej ni
3 z 4 partii.
4.34.
1
2
4.35.
2072
3125 .
63
64
4.6. Oznaczmy ilo czarnego towaru przez x. Wtedy biaego towaru bdzie 3x, a niebieskiego
3
23
5 x. Wszystkiego towaru jest wic 5 x. Std szukane prawdopodobiestwo jest rwne
p=
x
23
5 x
5
.
23
4.8. Na parzysto sumy nie ma wpywu kolejno skadnikw, a cyfry w danej sumie nie
bd si powtarzay. Ilo
wszystkich moliwych trjek (skadnikw sumy) jest, bez uwzgld5
nienia porzdku, rwna 3 . Ilo przypadkw sprzyjajcych zdarzeniu jest rwna iloci sposobw
wylosowania dwch cyfr nieparzystych i jednej spord parzystych, co ostatecznie daje
3
2
3
2 1
= .
p=
5
5
3
4.9. Wypiszmy wszystkie moliwe permutacje i zliczmy dla kadej z nich ilo inwersji, i tak
w permutacji a1 a2 a3 jest 0 inwersji, a1 a3 a2 jest 1 inwersja, a2 a1 a3 jest 1 inwersja, a2 a3 a1 s 2
inwersje, a3 a1 a2 s 2 inwersje, a3 a2 a1 s 3 inwersje. Element a2 tworzy inwersj w permutacjach podkrelonych. Korzystajc z zaoenia losowego wyboru permutacji i klasycznej denicji
prawdopodobiestwa otrzymamy p1 = 12 i p2 = 13 .
4.11. Zastrzelenie zajca mogo nastpi bd przez pierwszego myliwego zdarzenie A1 , bd
przez drugiego myliwego zdarzenie A2 , bd przez obu myliwych jednoczenie zdarzenie
A1 A2 . Oznaczajc fakt zastrzelenia zajca przez A, mamy
P (A) = P (A1 ) + P (A2 ) P (A1 A2 ) =
1 1 1
5
+ = .
3 3 9
9
Istnieje potrzeba uzasadnienia wzoru P (A1 A2 ) = P (A1 ) P (A2 ), ale zamy, e tak zachodzi
(bo zdarzenia s niezalene).
4.12. Jeeli przez E oznaczymy zdarzenie polegajce na tym, e w n losowaniach przynajmniej
raz pojawi si kula czarna, to E oznacza bdzie zdarzenie, e wrd tych n losowa pojawiy
n
si kule wycznie biae. Z warunku zadania mamy, e P (E) = ( 20
22 ) , co tym samym daje
1
10 n
1
n
P (E) = 1 ( 10
11 ) > 2 . Std otrzymujemy, e ( 11 ) < 2 , czyli po zlogarytmowaniu n > 7, a wic
n = 8.
4.13. Po pierwsze, jako e P (A) = 1 P (A), mamy P (A) = 23 . Nastpnie, majc na uwadze wzr
P (A B) = P (A) + P (B) P (A B), otrzymujemy, e P (B) = 14 , a std P (B) = 34 . Idc dalej,
jako e P (A B) = P (A \ B) = P (A) P (A B) (bo zdarzenia A \ B i P (A B) s rozczne),
5
mamy P (A B) = 12
. Podobnie, P (B \ A) = 0. (Wniosek: B A.)
65
11
36 ;
c) P (A B) =
1
12 .
P (AB)
P (B) ,
otrzymujemy, e
P (A|B) =
1
12
11
36
3
.
11
4.17.
a) Z klasycznej denicji prawdopodobiestwa, otrzymujemy, e P (Ac ) =
b) P (Ac |An ) =
10
12
1
8
11
20 .
< P (Ac ).
4.18. Oznaczmy przez B1 zdarzenie polegajce na wylosowaniu kuli biaej za pierwszym razem,
a przez B2 kuli biaej za drugim razem. Jak wida zajcie zdarzenia B2 jest zalene od zajcia
zdarzenia B1 , gdy po wylosowaniu pierwszej kuli biaej zmniejsza si ilo kul biaych w urnie (bo
z def., A jest niezalene od B, jeli P (A|B) = P (A) i P (B) > 0, lub P (B) = 0). Zajcie zdarzenia
B polega na cznym zajciu zdarze B1 i B2 . Std P (B) = P (B1 B2 ) = P (B1 ) P (B2 |B1 ), a
poniewa P (B1 ) = 37 oraz P (B2 |B1 ) = 13 , std P (B) = 17 .
4.19.
P (A) P (B) = P (A) (1 P (B)) = P (A) P (A (B))
= P (A \ B) + P (A B) P (A B) = P (A \ B) = P (A B).
Podobnie, zachodzi:
a 1 P (A B) = P (A B) oraz
P (A)P (B) = (1 P (A))(1 P (B)) = 1 P (A) P (B) + P (A B)
= 1 P (A) P (B) + P (A)P (B) = 1 P (A B),
a std P (A B) = P (A)P (B).
4.21. W oglnym przypadku, analizujc moliwe zdarzenia elementarne otrzymamy, e P (A) = 12 ,
1
P (B) = 14 , P (C) = 12 , P (D) = 2n1
. Zdarzenia te nie s parami niezalene, bo np. P (A B) =
1
1 1
1
=
6
P
(A)
P
(B)
=
=
.
4
2 4
8
4.23. Niech A oznacza zdarzenie polegajce na wybraniu urny typu pierwszego, a B wybraniu urny typu drugiego. Niech C oznacza wylosowanie kuli biaej. Wwczas z twierdzenia o
prawdopodobiestwie zupenym otrzymujemy
P (C) = P (A) P (C|A) + P (B) P (C|B) =
66
5 2
8 9
34
+
= .
13 5 13 15
65
4.24. Niech A oznacza zdarzenie polegajce na wybraniu urny typu A, a B wybraniu urny
typu B. Niech C oznacza wylosowanie kuli biaej. Wwczas z twierdzenia o prawdopodobiestwie
zupenym otrzymujemy
P (C) = P (A) P (C|A) + P (B) P (C|B) =
1 7
4 4
23
+
= .
5 10 5 10
50
4.25. Niech K1,2 oznacza zdarzenie polegajce na wypadniciu na kostce 1 lub 2, a K1,2 zdarzenie do przeciwne. Niech B oznacza wylosowanie kuli biaej. Wwczas z twierdzenia o prawdopodobiestwie zupenym otrzymujemy
P (B) = P (B|K1,2 ) P (K1,2 ) + P (B|K1,2 ) P (K1,2 ) =
1 1 1 2
4
+ = .
3 3 2 3
9
4.26. Losowanie kuli z urny o ustalonym skadzie pociga za sob nastpujc alternatyw wykluczajcych si zdarze: albo wylosowano kul bia zdarzenie B, albo kul czarn zdarzenie C.
Wwczas zdarzenie Z o ktrym mowa w zadaniu, polega na wylosowaniu kuli biaej w nastpnym
cigniciu. Z twierdzenia o prawdopodobiestwie cakowitym mamy zatem
P (Z) = P (B) P (B|B) + P (C) P (B|C) =
=
b(b1+c)
(b+c)(b+c1)
b
b+c
b1
b+c1
c
b+c
b
b+c1
b
b+c .
4.27. Zdarzenie B polegajce na wylosowaniu kuli biaej z drugiej urny moe zaj na skutek
jednego z dwu wykluczajcych si zdarze wylosowania albo kuli biaej za pierwszym razem
zdarzenie B1 , albo odpowiednio kuli czarnej zdarzenie przeciwne do B1 . Tym samym, otrzymujemy
P (B) = P (B1 ) P (B2 |B1 ) + P (B1 ) P (B2 |B1 ) =
b
b1 + 1
c
b1
.
b + c b1 + c1 + 1 b + c b1 + c1 + 1
b
b(1 cn )
) cn +
,
1c
1c
gdzie c = a b. Zauwamy, e uzyskany tutaj cig prawdopodobiestw jest najprostszym przypadkiem tzw. acucha Markowa. Przy przejciu granicznym, gdy n , otrzymujemy
p = lim pn+1 =
n
b
.
1a+b
0,95(1(10,1+0,95)3 )
10,1+0,95
+ (0, 5
0,95
10,1+0,95 )
17
2
(1 + 7 + 21 + 35) =
68
64
27
= 12 .
Zestaw zada nr 5
Funkcje boolowskie
Zadanie 5.1. Ktre z poniszych rwnoci s tosamociowe w algebrze Boolea B = {0, 1}?
a)
b)
c)
d)
p + qr = q + pr
(r q)r = r qr
(p + q)r = pr(q + r) + qr
p q = p q
Zadanie 5.2. Dla jakich wartoci logicznych zmiennych zdaniowych p, q oraz r ponisze formuy
s (i) prawdziwe; (ii) faszywe?
a) (p q)
b) pq p
c) ((p qr) (q p)) q
Przykad 5.3. Przedstaw implikacj x y za pomoc operatora NAND (dysjunkcja).
Rozwizanie. Przypomnijmy, e
Definicja 5.3 Funkcja progowa Tkn (x1 , . . . , xn ) o n zmiennych z progiem k osiga warto 1,
jeeli liczba jedynek wrd (wartoci) argumentw x1 , x2 , . . . , xn wynosi przynajmniej k, tj. liczba
jedynek osignie lub przekroczy prg k. Formalnie funkcja progowa Tkn (x1 , . . . , xn ) okrelona jest
nastpujco:
1 gdy liczba jedynek wrd x1 , . . . , xk jest rwna lub wiksza od k,
n
Tk (x1 , . . . , xn ) =
0 w przeciwnym przypadku.
W naszych rozwaaniach zakadamy, e 1 k n.
Przykad 5.5. Funkcje progowe dwch zmiennych:
T12 (x, y) = x + y,
Wn
i=1 xi .
n1
1 < k < n: Tkn (x1 , . . . , xn1 , xn ) = Tkn1 (x1 , . . . , xn1 ) + Tk1
(x1 , . . . , xn1 ) xn .
Powysza zaleno wynika z nastpujcej obserwacji: prg k jest osignity wrd zmiennych x1 , . . . , xn1 , xn wtedy i tylko wtedy, gdy jest on osignity albo tylko wrd zmiennych
x1 , . . . , xn1 albo jeeli xn = 1 i osignity jest prg k 1 wrd zmiennych x1 , . . . , xn1 .
V
k = n: Tnn (x1 , . . . , xn1 , xn ) = ni=1 xi .
Zadanie 5.6. Napisz wyraenia dla wszystkich funkcji progowych
a) trzech zmiennych,
b) czterech zmiennych.
Definicja 5.4 Wprowadmy oznaczenie x1 = x oraz x0 = x. Nastpnie, dla dowolnego wektora
a {0, 1}n , niech a(i) oznacza i-t wsprzdn wektora a. Rozwamy teraz wyraenie ma (x) =
a(1)
a(2)
a(n)
x1 x2 . . . xn . Zauwamy, e ma (x) = 1 wtedy i tylko wtedy, gdy dla kadego i zachodzi
xi = a(i), czyli dla x = a. Wwczas dysjunkcyjna posta normalna (ozn. DNF) funkcji f dana
jest wzorem:
_
f (x) =
ma (x).
af 1 (1)
a(1)
a(2)
a(n)
70
Przykad 5.7. Funkcja f : B 3 B przyjmuje wartoci rwne 1 tylko dla wektorw (1, 0, 0),
(0, 1, 0) i (0, 0, 1). Przedstaw t funkcj w postaciach normalnych (dysjunkcyjna DNF i koniunkcyjna CNF).
Rozwizanie. W praktyce oznacza to, e aby przedstawi funkcj f w postaci DNF istotne s te
argumenty, dla ktrych przyjmuje ona warto 1.
x
0
0
0
0
1
1
1
1
y
0
0
1
1
0
0
1
1
z f (x, y, z)
0
0
1
1
0
1
1
0
0
1
1
0
0
0
1
0
x
0
0
0
0
1
1
1
1
y
0
0
1
1
0
0
1
1
z
ma ()
0
1
1 x y z
0 x y z
1
1
0 x y z
1
1
0
1
1
1
y
0
0
1
1
0
0
1
1
z f (x, y, z)
0
0
1
1
0
1
1
0
0
1
1
0
0
0
1
0
x
0
0
0
0
1
1
1
1
y
0
0
1
1
0
0
1
1
z
sa ()
0
xyz
1
1
0
1
1 x y z
0
1
1 x y z
0 x y z
1 x y z
f (x, y, z) = (x y) (y z),
f (x, y, z) = x ((y z)),
f (x, y, z) = (x y) z,
f (x, y, z) = [(x y) (x z)] (x z),
f (x, y, z) = (x y) (x y).
Przykad 5.9. Narysuj sie boolowsk dla funkcji f (x, y, z) = x y z 1. Jaki jest koszt i
gboko otrzymanej sieci?
71
Zadanie 5.10. Narysuj sie boolowsk dla funkcji z zadania 5.10 przed i po zamianie na postacie
normalne. Jaki jest koszt i gboko otrzymanych sieci?
Zadanie 5.11. Dla poniszej sieci sprawd wynik przy x1 = 0, x2 = 1, y1 = 1, y2 = 1.
x2
y2
x1
y1
s3
s2
s1
Zadanie 5.12. Jaki zbir przedstawia wyraenie W (x, y, z) = xy + xz + yz, jeeli x = {1, 2, 4},
y = {1, 3, 5} oraz z = {2, 3, 5}.
72
5
M
i=1
xi = x1 x2 x3 x4 x5 , gdzie x = x1 x2 x3 x4 x5 .
5
M
(xi ri ) = (x1 r1 )(x2 r2 )(x3 r3 )(x4 r4 )(x5 r5 ), gdzie x = x1 x2 x3 x4 x5 .
i=1
Zadanie 5.16. Dla wektorw x = (0, 1, 1), r1 = (0, 0, 1), r2 = (0, 1, 0), r3 = (1, 0, 1), r4 = (1, 1, 0),
policzy P ar(x) i P arri (x), i = 1, 2, 3, 4.
Przykad 5.17. Dany jest wektor x = (0, 1, 1). Dla jakich wektorw r B 3 , P arr (x) = 1?
3
M
(xi ri ) = (0 r1 ) (1 r2 ) (1 r3 ) = 0 r2 r3 = r2 r3 = 1.
i=1
73
Odpowiedzi do zada
5.1.
TAK: b) c)
NIE: a) d)
5.2.
a) i) (p, q) = (1, 0)
ii) pozostae przypadki
b) i) (p, q) = (1, 0)
ii) pozostae przypadki
c) i) (p, q) {(0, 0, 0), (0, 0, 1), (1, 0, 0), (1, 0, 1)}
ii) pozostae przypadki
5.4.
a) (y x) NOR(NOR(y, y), x)
b) x y NOR(NOR(x, y), NOR(x, y))
c) x y ((x y)) NOR(NOR(x, x), NOR(y, y))
d) x y NOR(NOR(NOR(x, x), y), NOR(NOR(x, x), y))
e) x y NAND(NAND(x, y), NAND(x, y))
f) x y NAND(NAND(x, x), NAND(y, y))
5.7.
T13 (x, y, z) = x + y + z
T23 (x, y, z) = xy + yz + xz
T33 (x, y, z) = xyz
T14 (x, y, z, t) = x + y + z + t
T24 (x, y, z, t) = xy + yz + xz + xt + yt + zt
T34 (x, y, z, t) = xyz + xyt + yzt + xzt
T44 (x, y, z, t) = xyzt
5.10.
a) DNF: f (x, y, z) = (x y z) (x y z) (x y z) (x y z)
CNF: f (x, y, z) = (x y z) (x y z) (x y z) (x y z)
b) DNF: f (x, y, z) = (x y z) (x y z) (x y z) (x y z) (x y z)
CNF: f (x, y, z) = (x y z) (x y z) (x y z)
74
c) DNF: f (x, y, z) = (x y z) (x y z) (x y z)
CNF: f (x, y, z) = (x y z) (x y z) (x y z) (x y z) (x y z)
d) DNF: f (x, y, z) = (x y z) (x y z) (x y z)
CNF: f (x, y, z) = (x y z) (x y z) (x y z) (x y z) (x y z)
e) CNF: f (x, y, z) = (x y z) (x y z) (x y z) (x y z) (x y z)
(x y z) (x y z) (x y z)
5.13. s1 = 1, s2 = 0, s3 = 1
5.14. W (x, y, z) = {1, 2, 3, 5}
5.15.
a) (K S P ) (K SP ) (K S P )
b) K S P
c) S K
5.16. W (x, y, z) = (1, 0, 1, 1, 0, 1, 1).
5.18. P ar(x) = 0, P arr1 (x) = P arr2 (x) = P arr3 (x) = P arr4 (x) = 1
5.20.
a) r {(0, 1, 1), (1, 1, 0), (1, 0, 1), (0, 0, 0)}
b) r {(0, 1, 1), (1, 1, 0), (1, 0, 1), (0, 0, 0)}
c) r {(0, 1, 0), (1, 1, 0), (0, 0, 1), (1, 0, 1)}
75
76
Zestaw zada nr 6
Teoria liczb
Przykad 6.1. Niech r bdzie reszt z dzielenia b przez a. Zamy, e c|a i c|b. Wyka, e c|r.
Rozwizanie. Niech b = a q + r. Mamy a = c n, b = c m, a zatem r = b a q = c (m n q).
Tym samym c jest dzielnikiem r.
Zadanie 6.2. Zamy, e a|b, gdzie a i b s dowolnymi liczbami dodatnimi. Niech r bdzie
reszt z dzielenia c przez a i niech s bdzie reszt z dzielenia c przez b. Co jest reszt z dzielenia
s przez a?
Twierdzenie 6.3 Niech a = b mod m, c = d mod m. Wwczas:
(a + c) = (b + d) mod m,
(a c) = (b d) mod m,
ac = bd mod m.
Przykad 6.4. Oblicz (50 51 + 15) mod 7.
6.1
a b
32 12
20 12
8 12
8 4
4 4
Algorytm 2.
a b
32 12
8 12
8 4
0 4
32 = 2 12 + 8
12 = 1 8 + 4
8=24+0
x a = 1 mod m
x = a1 .
b
26
5
5
1
1
c
0
3
1
2
2
xa
1
1
4
4
26
ya
0
0
1
1
7
xb
0
3
3
11
11
yb
1
1
1
3
3
Zadanie 6.21. Znajd cakowite rozwizanie (x, y) speniajce rwnanie 17x + 40y = 1.
80
6.2
31 y 31 24 = x.
6.3
Zadanie 6.31. Dla jakich par reszt a1 i a2 istniej liczby speniajce ponisze ukady kongruencji?
a1 = a mod 4
a1 = a mod 3
a1 = a mod 3
aaaaab)aaaa
aaaaac)aaaa
a)a
a2 = a mod 6
a2 = a mod 6
a2 = a mod 5
Uwaga. Uprzedzajc rozwizanie, zauwamy, e ilo par reszt, dla ktrych istnieje liczba speniajca ukad kongruencji wynosi (a1 a2 )/d, gdzie d = N W D(a1 , a2 ).
Twierdzenie 6.32 (Chiskie twierdzenie o resztach) Niech m1 , . . . , mr bd dodatnimi liczbami
wzgldnie pierwszymi, to znaczy dla kadej pary 1 i < j r mamy N W D(mi , mj ) = 1, oraz
niech a1 , . . . , ar bd dowolnymi resztami. Wtedy istnieje liczba cakowita a taka, e:
a1 = a mod m1
a2 = a mod m2
.
...
ar = a mod mr
P
W szczeglnoci, rozwizaniem powyszego ukadu jest a = ri=1 ai Mi Ni , gdzie:
Mi = Q
M/mi ,
M = ri=1 mi ,
a Ni spenia Ni Mi = 1 mod mi .
1 = a mod 3
aaaab)aa
4 = a mod 5
2 = a mod 3
2 = a mod 3
aaaac)aa
3 = a mod 5
3 = a mod 5
5 = a mod 7
Zadanie 6.35. Niech m1 i m2 bd dowolnymi liczbami cakowitymi. Dla jakich par reszt a1 i
a2 istnieje liczba a speniajca poniszy ukad kongruencji?
a1 = a mod m1 (0 a1 m1 1)
a2 = a mod m2 (0 a2 m2 1)
Przykad 6.36. Ile wynosi reszta z dzielenia 1997199919 przez 15?
Rozwizanie. Rozwamy ukady kongruencji:
1 = M mod 3
4 = M mod 5
1 = x mod 3
4 = x mod 5
6.4
Pierwiastki kwadratowe
W oglnym przypadku rozwamy liczb m, ktra jest iloczynem k rnych liczb pierwszych p1 <
p2 < . . . < pk . Wemy teraz dowoln liczb y, dla ktrej:
y mod p1 = 1
lub
84
y mod p1 = 1,
y mod p2 = 1
lub
y mod p2 = 1,
...
y mod pk = 1
lub
y mod pk = 1.
y1 mod 2 = 1
y mod 3 = 1
1
y1 mod 5 = 1
jest y1 = 1.
2. Liczb y2 speniajc
y2 mod 2 = 1
y2 mod 3 = 1
y2 mod 5 = 1 = 4
jest y2 = 19.
85
3. Liczb y3 speniajc
y3 mod 2 = 1
y mod 3 = 1 = 2
3
y3 mod 5 = 1
jest y3 = 11.
4. Liczb y4 speniajc
y4 mod 2 = 1
y mod 3 = 1 = 2
4
y4 mod 5 = 1 = 4
jest y4 = 29.
6.5
2.b K := K div 2;
3. Dodaj te wyrazy z kolumny odpowiadajcej wartociom A,
dla ktrych w kolumnie odpowiadajcej wartociom B jest liczba nieparzysta.
Przykad 6.40. Zastosuj powyszy algorytm w celu obliczenia 24 20.
Rozwizanie. Kolejne kroki algorytmu przedstawia ponisza tabela.
A
24
48
96
192
384
768
B
20
10
5
2
1
0
2.b B := B div 2;
3. Dodaj te wyrazy z kolumny odpowiadajcej wartociom A, dla ktrych w kolumnie odpowiadajcej wartociom B jest liczba nieparzysta.
Przykad 6.43. Zastosuj powyszy algorytm w celu obliczenia 24 20 mod 7.
B
20
10
5
2
1
0
Przykad 6.45. Zastosuj powyszy algorytm w celu obliczenia 811 mod 21.
Rozwizanie. Kolejne kroki algorytmu przedstawia ponisza tabela.
A
8
1
1
1
1
K
11
5
2
1
0
6.6
Funkcja Eulera
(1) = 1.
(p) = p 1, gdzie p jest liczb pierwsz.
(p ) = p p1 , gdzie p jest liczb pierwsz.
(p1 1 . . . pr r ) = (p1 1 p1 1 1 ) ... (pr r pr r 1 ), gdzie pi jest liczb pierwsz, i = 1, . . . , r.
1 1 1
1
+
2 3 5 23
1
= 1200 (1 ) (1
2
Moemy rwnie zastosowa tutaj funkcj Eulera:
= 1200 (1
1
1
1
+
)=
25 35 235
1
1
) (1 ) = 320.
3
5
+
88
= 77 = 71 72 (72 )2 20 7 9 92 20 7 9 1 20 63 20 3.
Zadanie 6.51. Korzystajc z funkcji Eulera oblicz 51 w Z21 .
Przykad 6.52. Udowodnij, e 10-a potga kadej liczby cakowitej jest postaci 11k lub 11k +1.
Rozwizanie. Jeli 11|a, to oczywicie 11|a10 . Zamy zatem, e 11 nie dzieli a. Wwczas
N W D(a, 11) = 1 i z Maego Twierdzenia Fermata otrzymujemy, e a(11) = 1 mod 11, czyli
a10 = 1 mod 11, a zatem a10 = 11k + 1 dla pewnego k.
Zadanie 6.53. Udowodnij, e kwadrat liczby cakowitej jest zawsze postaci 5k, 5k + 1 lub 5k 1.
Zadanie 6.54. Udowodnij, e 9-ta potga kadej liczby cakowitej jest postaci 19k lub 19k + 1
lub 19k 1.
Zadanie 6.55. Udowodnij, e 20-a potga kadej liczby cakowitej jest postaci 25k lub 25k + 1.
Wskazwka. a20 1 = (a4 1)(a16 + a12 + a8 + a4 + 1).
6.7
Szyfry RSA
Rozwizanie. Aby odszyfrowa wiadomo, musimy sprbowa wyliczy warto d. Aby to uczyni,
musimy pozna rozkad liczby n na dwa czynniki pierwsze p oraz q. W naszym przypadku zachodzi
n = 33 = 311. Zatem p = 3 i q = 11. (W rzeczywistoci liczba n zawiera kilkaset bitw i poznanie
jej rozkadu nie jest prost spraw). Teraz musimy wyliczy (n) = (33) = 210 = 20. Liczba d w
algorytmie RSA jest liczb odwrotn do e w Z(n) . Stosujc jedn z poznanych metod, wyliczamy
91 = 9 mod 20. Zatem znamy ju klucz prywatny Alicji (n, d) = (33, 9) i wykorzystujc funkcj
deszyfrujc D(y) = y d mod n, wyliczamy D(29) = 8 mod 33.
Zadanie 6.59. Klucz publiczny Alicji to (e, n) = (11, 85) (p = 5, q = 17).
a) Zaszyfruj wiadomo 6.
b) Zaszyfruj wiadomo 23.
c) Odszyfruj wiadomo 22.
d) Odszyfruj wiadomo 29.
6.8
Test Fermata
90
6.9
Zadania dodatkowe
Rozwizanie. Zamy, e liczba 2 jest wymierna, a zatem moe by zapisana jako ab . Z rwnoci
Zadanie 6.63.* Udowodnij, e liczba p, gdzie p jest liczb pierwsz, jest niewymierna. Udowod
nij fakt bardziej oglny: liczba n, gdzie n jest dowoln liczb naturaln nie bdc kwadratem
adnej innej liczby, jest liczb niewymiern.
Zadanie 6.64.* Analogicznie do zadania powyej, sformuuj i udowodnij twierdzenie o niewymier
noci odpowiednich liczb postaci k n.
Zadanie 6.65.* Wyka, e wrd dowolnych n liczb ze zbioru {1, 2, . . . , 2n 1} znajd si dwie
wzgldnie pierwsze.
Zadanie 6.66.* Udowodnij, e istnieje nieskoczenie wiele liczb pierwszych.
Wskazwka. Rozway liczb liczb n! + 1 i dowolny jej dzielnik p bdcy liczb pierwsz.
Zadanie 6.67.* Udowodnij, e dla dowolnej liczby dodatniej k istnieje cig k kolejnych liczb
zoonych.
Wskazwka. Rozway cig liczb (k + 1)! + 2, (k + 1)! + 3, . . . , (k + 1)! + (k + 1).
Zadanie 6.68.* Niech n bdzie liczb naturaln. Policzmy (d) dla kadego z dzielnikw n oraz
zsumujmy wszystkie uzyskane wartoci. Czym jest ta suma? Sformuuj wniosek i go udowodnij.
P
Zadanie 6.69.* Dla danego n rozwamy sum N W D(d,n)=1 d. Czym jest ta suma? Sformuuj
wniosek i go udowodnij.
Twierdzenie 6.70 (The Prime Number Theorem)
Niech (n) oznacza liczb liczb pierwszych pomidzy 1, 2, . . . . , n. Wwczas (n)
n
ln n .
1.95 10197 .
200 ln 10 199 ln 10
Zauwamy, e liczba dowolnych liczb 200-cyfrowych wynosi 10200 10199 = 9 10199 , czyli 200cyfrowych liczb pierwszych jest duo.
91
2m
a2
mod n,
km
a2
...,
mod n.
4.c Jeli adna z tych liczb nie jest rwna 1, to n nie jest pierwsza; Stop.
i
i1 m
mod n.
Otrzymujemy, e i = 1. A e p = 82
jest pierwsza.
92
Odpowiedzi do zada
6.2. Reszt z dzielenia s przez a jest r.
6.5. a) 1; b) 1; c) 2; d) 7; e) 3; f) 10; g) 3; h) 1.
6.6. Ostatni cyfr liczby 2100 jest 6.
6.7.
[0] = {. . . , 12, 6, 0, 6, 12, . . .},
[1] = {. . . , 11, 5, 1, 7, 13, . . .},
[2] = {. . . , 10, 4, 2, 8, 14, . . .},
[3] = {. . . , 9, 3, 3, 9, 15, . . .},
[4] = {. . . , 8, 2, 4, 10, 16, . . .},
[5] = {. . . , 7, 1, 5, 11, 17, . . .}.
6.9. a) x1 = 7; b)x2 = 1; c) x3 = 3; d) x4 = 5.
6.10. 51 = 3, 61 = 6.
6.12. a) 4; b) 150; c) 7.
6.15. a) d = 4, x = 1, y = 2; b) d = 150, x = 2, y = 1.
6.17. Elementy odwrotne: 31 = 3, 51 = 5, 71 = 7.
6.18. 111 = 7.
6.19. x1 = 3, x2 = 6.
6.20. x1 = 13, x2 = 8.
6.21. x = 7, y = 3.
6.24. QZVGBM.
6.26. a) LOW, b) GXPG.
6.28. x = 2 i y = 22, x = 11 i y = 22, oraz x = 20 i y = 22.
6.30.
a) x = 0 mod 11 lub x = 2 mod 11,
b) x = 2 mod 23 lub x = 21 mod 23.
6.31.
a) (0, 0), (1, 1), (2, 2), (3, 3), (0, 4), (1, 5), (2, 0), (3, 1), (0, 2), (1, 3), (2, 4), (3, 5).
93
b) (0, 0), (1, 1), (2, 2), (3, 3), (0, 3), (1, 4), (2, 5).
c) Wszystkie pary.
6.34. a) a = 4; b) a = 8; c) a = 68.
6.35. Pary postaci (a1 , (a1 + d i) mod m2 ).
6.37. 19.
6.39. Pierwiastki: 1, 29, 34, 41, 64, 71, 76, 104.
6.44. a) 1; b) 1.
6.46. a) 1; b) 1; c) 1; d) 1.
6.51. 17.
6.59. a) 29; b) 22; c) 23; d) 79.
6.61.
a) n = 39 nie jest pierwsza.
b) n = 65 jest prawdopodobnie pierwsza.
c) n = 561 nie jest pierwsza.
6.73.
a) n = 39 nie jest pierwsza.
b) n = 65 nie jest pierwsza.
c) n = 561 nie jest pierwsza.
94
6.30.
a) Rwnanie x2 2x = 0 mod 11 rwnowane jest rwnaniu (x 2)x = 0 mod 11. Zatem
rozwizania s nastpujce: x = 2 mod 11 i x = 0 mod 11.
95
...
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
4
...
0
1
2
3
0
1
2
3
0
1
2
3
6
...
0
1
2
3
4
5
0
1
2
3
4
5
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
...
4
0
1
2
3
0
1
2
3
0
1
2
3
...
6
0
1
2
3
4
5
0
1
2
3
4
5
...
b) Analogicznie otrzymamy pary: (0, 0), (1, 1), (2, 2), (3, 3), (0, 3), (1, 4), (2, 5).
c) Analogicznie otrzymamy wszystkie pary.
6.34.
a)
M = 3 5 = 15, czyli M1 = 15/3 = 5, zatem N1 5 = 1 mod 3, std N1 = 2.
M = 3 5 = 15, czyli M2 = 15/5 = 3, zatem N2 3 = 1 mod 5, std N2 = 2.
a1 = 1, a2 = 4, std a = 1 5 2 + 4 3 2 = 34 mod 15 = 4.
b)
M = 3 5 = 15, czyli M1 = 15/3 = 5, zatem N1 5 = 1 mod 3, std N1 = 2.
M = 3 5 = 15, czyli M2 = 15/5 = 3, zatem N2 3 = 1 mod 5, std N2 = 2.
a1 = 2, a2 = 3, std a = 2 5 2 + 3 3 2 = 38mod = 8.
c)
M = 3 5 7 = 105, czyli M1 = 105/3 = 35, zatem N1 35 = 1 mod 3, std N 1 = 2.
M = 3 5 7 = 105, czyli M2 = 105/5 = 21, zatem N2 21 = 1 mod 5, std N2 = 1.
M = 3 5 7 = 105, czyli M3 = 105/7 = 15, zatem N3 15 = 1 mod 7, std N3 = 1.
a1 = 2, a2 = 3, a3 = 5, std a = 2 35 2 + 3 21 1 + 5 15 1 mod 105 = 68.
96
Otrzymujemy x = 19. Jako e 19 jest jedyn liczb ze zbioru {0, . . . , 19}, ktra spenia kongruencj
(bo 4 i 5 s wzgldnie pierwsze), zatem reszta wynosi 19.
6.39. Jako e 105 = 3 5 7, wszystkie pierwiastki kwadratowe wyznaczy mona z nastpujcych
zalenoci:
1. y1 mod 3 = 1, y1 mod 5 = 1, y1 mod 7 = 1.
2. y2 mod 3 = 1, y2 mod 5 = 1, y2 mod 7 = 1.
3. y3 mod 3 = 1, y3 mod 5 = 1, y3 mod 7 = 1.
4. y4 mod 3 = 1, y4 mod 5 = 1, y4 mod 7 = 1.
5. y5 mod 3 = 1, y5 mod 5 = 1, y5 mod 7 = 1.
6. y6 mod 3 = 1, y6 mod 5 = 1, y6 mod 7 = 1.
7. y7 mod 3 = 1, y7 mod 5 = 1, y7 mod 7 = 1.
8. y8 mod 3 = 1, y8 mod 5 = 1, y8 mod 7 = 1.
Jako e 1 6= 1 mod p, p {3, 5, 7}, otrzymamy osiem rnych pierwiastkw: 1, 76, 64, 34, 71, 41, 29, 104.
6.48.
(3) Jako e n = p , interesuj nas tylko liczby niepodzielne przez p. Z zasady wczania/wyczania
tych liczb jest
p
p N (p) = p
= p p1 .
p
97
= n (1
= p1 1
6.63. Zamy, e liczba p jest wymierna, a zatem moe by zapisana jako ab . Z rwnoci
rwnoci n = ab wynika, e nb2 = a2 . Rozwamy teraz faktoryzacj obudwu stron, a w szczeglnoci liczb wystpie liczby p. Zamy, e w rozkadzie b liczba pierwsza p wystpuje m razy,
a w rozkadzie a odpowiednio n razy. Wwczas p wystpuje 2m + k razy w rozkadzie nb2 ,
gdzie k jest liczb nieparzyst, i 2n razy w rozkadzie a2 . Tym samym, 2m + k = 2n. Ale e jest
to niemoliwe dla dowolnych liczb naturalnych m i n (k nieparzyste), otrzymujemy sprzeczno:
e k n jest wymierna. Wwczas, niezalenie od tego, czy n jest liczb zoon czy pierwsz, z
zaoenia o niebyciu k-ta potg innej liczby naturalnej wynika, e w rozkadzie n istnieje liczba
99
100
Zestaw zada nr 7
Operacje na stosie.
Operacje na kolejce.
Dodanie elementu na wierzch stosu.
Dodanie elementu na koniec kolejki.
Zdjcie elementu z wierzchu stosu.
Usunicie elementu z pocztku kolejki.
Sprawdzenie, czy stos jest pusty.
Sprawdzenie, czy kolejka jest pusta.
Drzewa. Drzewo posiada wierzchoek wyrniony zwany korzeniem. Ponadto dowolny wierzchoek moe mie dziecko/syna (relacja ojciec-syn), ale za wyjtkiem korzenia dowolny wierzchoek jest synem dokadnie jednego innego wierzchoka. Wierzchoki nie posiadajce synw zwane
s limi. Wysoko/gboko drzewa to dugo najduszej cieki od korzenia do licia. Zauwamy, e przy tak okrelonej denicji, dla kadego elementu w drzewie istnieje dokadnie jedna
cieka prowadzca od korzenia do tego wierzchoka.
Drzewa binarne. W drzewie binarnym kady wierzchoek ma co najwyej dwch synw. Wierzchoki mona etykietowa cigami zoonymi z 0 i 1. Wwczas korze drzewa oznaczony jest przez
, natomiast jeli jaki wierzchoek oznaczony jest przez x, to jego lewego syna etykietujemy x0,
prawego x1. Przy takim etykietowaniu wierzchokw kolejne bity wierzchoka wyznaczaj ciek
od korzenia do tego wierzchoka: 0 w lewego syna, 1 w prawego syna.
7.1
00
01
10
11
011
Rozwizanie.
w
etykieta
0
00
0
01
011
01
0
1
10
1
11
1
gb
stos
, 0
, 0, 00
, 0
, 0, 01
, 0, 01, 011
, 0, 01
, 0
, 1
, 1, 10
, 1
, 1, 11
, 1
wszerz
etykieta kolejka
0, 1 0, 1
00, 01 1, 00, 01
10, 11 00, 01, 10, 11
01, 10, 11
011 10, 11, 011
11, 011
011
(b)
00
01
10
11
011
0111
0110 1111
111
1110
102
00
01
10
11
011
Zadanie 7.4. Wypisz etykiety kolejno przeszukiwanych wierzchokw przy przeszukiwaniu rekurencyjnymi metodami postorder, inorder i preorder drzew z zadania 7.2.
7.2
+
2
b
a
1
4
+
/
Posta prexowa: / 2 + a 3 + b 4.
Posta postxowa: 2 a 3 + b 4 + /.
stos
2
2, 2
2, 2, 3
2, 5
10
10, 1
10, 1, 4
10, 5
2.
7.3
30 (< 43)
(8 <) 30
43
30 (< 50)
43
43 (< 50)
50
30 (< 40)
(40 <)
(20 <) 30
43
(19 <) 30
43
(< 20)
20
40
50
40
50
(19 <)
19
105
(22 <) 30
43
(< 19)
43
(< 22)
(< 22)
20
40
50
20
19
40
22
50
Jeli chodzi o wyszukanie elementw 40 oraz 18, to wykonanie algorytmu przedstawione jest
na poniszych rysunkach; biae wzy s wzami odwiedzanymi przez algorytm, a czerwony wze
jest wzem z szukan wartoci (o ile wze taki istnieje).
30 (< 40)
(40 <)
(18 <) 30
43
20
40
19
(18 <)
50
22
(18 <) 19
43
(< 18)
20
40
50
22
Zadanie 7.8. Narysuj drzewo poszukiwa binarnych powstae przy wstawianiu kolejnych liczb
15, 20, 23, 16, 13, 9, 14, 4, 1, a nastpnie przeszukaj to drzewo w celu sprawdzenia, czy elementy 40
i 4 nale do rozwaanego drzewa.
Zadanie 7.9. Narysuj drzewo poszukiwa binarnych powstae przy wstawianiu kolejnych wyrazw
sowik, wrbel, kos, jaskka, kogut, dzicio, gil, kukuka, szczygie, sowa, kruk, czubatka, a nastpnie wypisz kolejno przeszukiwane wierzchoki przy przeszukiwaniu rekurencyjn metod inorder.
106
Odpowiedzi do zada
7.2. Przeszukanie w gb.
b)
a)
etykieta
0
00
0
01
011
0110
011
0111
011
01
0
1
11
111
1110
111
1111
111
11
1
etykieta
a
b
d
h
d
b
e
i
l
i
m
i
e
b
a
c
f
j
n
j
o
j
f
c
a
stos
, 0
, 0, 00
, 0
, 0, 01
, 0, 01, 011
, 0, 01, 011, 0110
, 0, 01, 011
, 0, 01, 011, 0111
, 0, 01, 011
, 0, 01
, 0
, 1
, 1, 11
, 1, 11, 111
, 1, 11, 111, 1110
, 1, 11, 111
, 1, 11, 111, 1111
, 1, 11, 111
, 1, 11
, 1
Przeszukanie wszerz.
stos
a
a, b
a, b, d
a, b, d, h
a, b, d
a, b
a, b, e
a, b, e, i
a, b, e, i, l
a, b, e, i
a, b, e, i, m
a, b, e, i
a, b, e
a, b
a
a, c
a, c, f
a, c, f, j
a, c, f, j, n
a, c, f, j
a, c, f, j, o
a, c, f, j
a, c, f
a, c
a
b)
a)
etykieta
0, 1
00, 01
10, 11
011
111
0110, 0111
1110, 1111
etykieta
a
b, c
d, e
f, g
h
i
j
k
l, m
n, o
kolejka
0, 1
1, 00, 01
00, 01, 10, 11
01, 10, 11
10, 11, 011
11, 011
011, 111
111, 0110, 0111
0110, 0111, 1110, 1111
0111, 1110, 1111
1110, 1111
1111
107
kolejka
a
b, c
c, d, e
d, e, f, g
e, f, g, h
f, g, h, i
g, h, i, j
h, i, j, k
i, j, k
j, k, l, m
k, l, m, n, o
l, m, n, o
m, n, o
n, o
o
7.4.
a)
Postorder: 00, 0110, 0111, 011, 01, 0, 10, 1110, 1111, 111, 11, 1, .
Inorder: 00, 0, 01, 0110, 011, 0111, , 10, 1, 11, 1110, 111, 1111.
Preorder: , 0, 00, 01, 011, 0110, 0111, 1, 10, 11, 111, 1101, 1111.
b)
Postorder: h, d, l, m, i, e, b, n, o, j, f, k, g, c, a.
Inorder: h, d, b, l, i, m, e, q, f, n, j, o, c, g, k.
Preorder: a, b, d, h, e, i, l, m, c, f, j, n, o, g, k.
7.6. (a) Zgodnie z algorytmem obliczania wartoci wyraenia 2 3 + 5 / 7 3 1 w postaci
postxowej dla kolejnych elementw wyraenia powtarzamy:
stos
2
2, 3
5
5, 5
1
1, 7
7
7, 3
7, 3, 1
7, 2
14
2
3
+
5
/
7
3
1
Otrzymujemy zatem, e warto wyraenia wynosi 14. Drzewo wyraenia otrzymujemy podczas
wykownywania algorytmu obliczenia tej wartoci.
/
7
+
5
Szukane postacie otrzymywane s przez wypisanie etykiet wierzchokw przy odpowiednim przeszukiwaniu drzewa:
posta inxowa (przeszukanie inorder): ((((2 + 3)/5) 7) (3 1));
posta prexowa (przeszukanie preorder): / + 2 3 5 7 3 1.
108
stos
1
1, 3
4
4, 5
4, 5, 8
4, 5, 8, 7
4, 5, 1
4, 4
1
Szukane postacie otrzymywane s przez wypisanie etykiet wierzchokw przy odpowiednim przeszukiwaniu drzewa:
posta inxowa (przeszukanie inorder): ((1 + 3)/(5 (8 7)));
posta prexowa (przeszukanie preorder): / + 1 3 5 8 7.
7.8.
Wyszukanie y = 40:
aaaaaaa 15 20 23 brak.
15
13
20
14
16
Wyszukanie y = 4:
aaaaaaa 15 13 9 4.
23
109
kos
wrbel
jaskka
dzicio
czubatka
szczygie
kukuka
kogut
sowa
kruk
gil
Kolejne wartoci wzw w porzdku inorder: czubatka, dzicio, gil, jaskka, kogut, kos, kruk,
kukuka, sowik, sowa, szczygie, wrbel.
110
Zestaw zada nr 8
Rekurencja
Rekurencja jest to zdolno programu (procedury lub funkcji) do wywoywania samego siebie.
Dziaanie pocedury rekurencyjnej mona zilustrowa poprzez drzewo rekursji, w ktrym korze
odpowiada pocztkowemu wywoaniu procedury, a dla dowolnego wierzchoka x odpowiadajcemu
pewnemu wywoaniu procedury, jego synowie oznaczaj rekurencyjne wywoania w celu wykoniania oblicze dla x.
Przykadem algorytmu rekurencyjnego moe by rekurencyjna wersja algorytmu Euklidesa,
ktry oblicza najwikszy wsplny dzielnik liczb a i b (a, b > 0).
Algorytm (rekurencyjny) Euklidesa NWD(a, b).
1. Jeli a b = 0, zwr a + b;
2. W przeciwnym przypadku:
2.a. jeeli a b, zwr NWD(a mod b, b);
Zauwamy, e w tym wypadku drzewo rekursji bdzie miao zawsze posta cieki.
NWD(32, 12)
NWD(8, 12)
NWD(8, 4)
NWD(0, 4)
Innym przykadem algorytmu rekurencyjnego moe by algorytm sortowania cigu liczb (znakw).
Dla uproszczenia bdziemy zakada, e dugo cigu jest potg dwjki.
Algorytm sortowania przez scalanie merge-sort(C).
1. Jeli C ma tylko jeden element, zwr C.
2. W przeciwnym przypadku:
2.a. podziel C na poowy C1 i C2 ;
2.b. merge-sort(C1 );
2.c. merge-sort(C2 );
2.d. pocz C1 i C2 w jeden cig C z zachowaniem kolejnoci i zwr C .
111
Uwaga. Krok (2.d) nosi nazw scalania i przebiega nastpujco. Na pocztku cig wynikowy jest
pusty i ustawiamy po jednym wskaniku na pocztku kadego ze scalanych cigw. Nastpnie (a
zabraknie elementw) porwnujemy wskazywane elementy, a mniejszy z porwnanych elementw
przepisujemy na cig wynikowy i przesuwamy wskanik w tym cigu, z ktrego by wzity element
do cigu wynikowego.
Przykad 8.1. Scal nastpujce cigi liczb: (2,5,10,13,16,23) i (1,3,4,7,15,20).
Rozwizanie. Aktualne pozycje wskanikw oznaczone s przez pogrubienie czcionki.
(2,5,10,13,16,23) (1,3,4,7,15,20) = []
(2,5,10,13,16,23) (1,3,4,7,15,20) = [1]
(2,5,10,13,16,23) (1,3,4,7,15,20) = [1,2]
(2,5,10,13,16,23) (1,3,4,7,15,20) = [1,2,3]
(2,5,10,13,16,23) (1,3,4,7,15,20) = [1,2,3,4]
(2,5,10,13,16,23) (1,3,4,7,15,20) = [1,2,3,4,5]
(2,5,10,13,16,23) (1,3,4,7,15,20) = [1,2,3,4,5,7]
(2,5,10,13,16,23) (1,3,4,7,15,20) = [1,2,3,4,5,7,10]
(2,5,10,13,16,23) (1,3,4,7,15,20) = [1,2,3,4,5,7,10,13]
(2,5,10,13,16,23) (1,3,4,7,15,20) = [1,2,3,4,5,7,10,13,15]
(2,5,10,13,16,23) (1,3,4,7,15,20) = [1,2,3,4,5,7,10,13,15,16]
(2,5,10,13,16,23) (1,3,4,7,15,20) = [1,2,3,4,5,7,10,13,15,16,20]
(2,5,10,13,16,23) (1,3,4,7,15,20) = [1,2,3,4,5,7,10,13,15,16,20,23]
3, 7, 6, 1, 8, 5, 2, 4
3, 7, 6, 1
3, 7
3, 7
8, 5, 2, 4
6, 1
8, 5
1, 6
5, 8
1, 3, 6, 7
2, 4
2, 4
2, 4, 5, 8
1,2,3,4,5,6,7,8
ilustracja scalania
drzewo rekursji
Rozwizanie.
3
AC,B
3
CB,A
2
AB,C
1
AC,B
2
BC,A
1
CB,A
1
BA,C
2
CA,B
1
AC,B
1
CB,A
2
AB,C
1
BA,C
1
AC,B
1
CB,A
Sposb przekadania krkw wyznaczony jest przez przeszukanie powyszego drzewa w porzdku
inorder, wypisujc za kadym razem, kiedy odwiedzamy wze, wykonanie odpowiedniego przeoenia krka n w kroku 2.b: #n: A B.
#1: A C; #2: A B; #1: C B; #3: A C; #1: B A;
#2: B C; #1: A C; #4: A B; #1: C B; #2: C A;
#1: B A; #3: C B; #1: A C; #2: A B; #1: C B.
n
Zadanie 8.7. Zakadajc, e wierzchoek o etykiecie AB,C
odpowiada wywoaniu procedury
prze(n, A, B, C), narysuj drzewo rekursji dla przekadania piciu krkw z palika A na B;
wypisz cig przeoe.
Rozwizanie.
1. Krok bazowy. Dla n = 0 mamy f (0) = 1 = 20 .
2. Zaoenie indukcyjne. Zamy, e dla pewnego n 0 zachodzi f (n) = 2n .
3. Krok indukcyjny. Rozwamy n + 1. Z denicji funkcji f mamy, e f (n + 1) = 2 f (n). Z
zaoenia indukcyjnego mamy, e f (n) = 2n , a zatem f (n + 1) = 2 2n = 2n+1 .
Co oblicza funkcja X?
114
A(1, j, k) = j + k;
A(i + 1, j, 1) = j, i 1;
a) Oblicz A(2, j, 1), A(2, j, 2), A(2, j, 3) oraz A(3, j, 1), A(3, j, 2), A(3, j, 3).
b) Udowodnij, e A(2, j, k) = j k oraz A(3, j, k) = j k .
j
Zadanie 8.20. Przedstaw rekurencyjn denicj operacji odejmowania jedynki w liczbach naturalnych, ktra okrelona jest wzorem max{x1, 0}. Udowodnij za pomoc indukcji jej poprawno.
115
Dla uproszczenia zamy, e n jest pewn potg dwjki. Wwczas funkcj T rozwijamy w
nastpujcy sposb.
n
n
n
n
n
T (n) = n + 2 T ( ) = n + 2( + 2 T ( )) = n + n + 4 T ( ) = n + . . . + n + 2i T ( i ).
2
2
4
4
2
Iteracj powtarzamy, a ostatni skadnik bdzie zawiera T (1), czyli wtedy, gdy i = log2 n. Otrzymujemy w konsekwencji, e
log2 n
i
T (n) = n
. . + n} +2 T (1) = n
| + .{z
i
1 + 2log2 n = n log2 n + n.
i=1
Przykad 8.23. Zastosuj metod iteracyjn w celu wyznaczenia funkcji T (n), o ktrej wiemy,
e
T (1) = 1;
T (n) 3 T ( n4 ) + n, n 2.
Rozwizanie. Dla uproszczenia zamy, e n jest pewn potg czwrki. Wwczas funkcj T
rozwijamy w nastpujcy sposb:
n
n
n
3
n
3
3
n
T (n) = n+3T ( ) = n+3( +3T ( )) = n+ n+9T ( ) = n+ n+. . .+( )i1 n+3i T ( i ).
4
4
16
4
16
4
4
4
Iteracj powtarzamy, a ostatni skadnik bdzie zawiera T (1), czyli wtedy, gdy i = log4 n. Otrzymujemy wtedy, e
X 3
3
3
( )i + 3log4 n .
T (n) = n + n + . . . + ( )i1 n + 3i T (1) n
4
4
4
i=0
3 i
log4 n = nlog4 3 , oraz log 3 < 1, a tym samym zachodzi nlog4 3 n,
Jako e
4
i=0 ( 4 ) = 4, 3
otrzymujemy, e
T (n) 4n + n = 5n.
Zadanie 8.24. Metod iteracyjn znajd (dokadne) rozwizanie poniszych zalenoci rekurencyjnych.
T (1) = 1;
a)
T (n) = 2 T ( n2 ) + 1, n 2.
T (1) = 1;
b)
T (n) = 4 T ( n2 ) + n2 , n 2.
116
c)
d)
e)
f)
g)
T (1) = 1;
T (n) = 3 T ( n2 ) + n, n 2.
T (1) = 1;
T (n + 1) = n T (n) + n!, n 1.
T (1) = A;
T (n) = 2 T ( n2 ) + B.
T (1) = A;
T (n) = 2 T ( n2 ) + Bn, n 2.
T (1) = A;
T (n) = 2 T ( n2 ) + Bn + C, n 2.
Stae A, B i C s dowolne (ale ustalone). W przypadkach (a-c) oraz (e-g) przyjmij, e rozwizanie
jest okrelone dla n = 2k , k N.
Zadanie 8.25.* Dana jest zaleno rekurencyjna
T (a) R;
T (n) = T (n a) + T (a) + n, n > a.
8.1
Zadania dodatkowe
Przykad 8.26.* Posta funkcji rekurencyjnej mona obliczy (lub oszacowa) metod podstawiania. W metodzie tej odgadujemy rozwizanie oglne, prbujemy je ucili i wykazujemy jego
poprawno. Dla przykadu oszacujmy funkcj T (n) z Przykadu 8.22:
T (1) = 1;
T (n) 2 T ( n2 ) + n, n 2.
Zgadujemy, e T (n) c(n log2 n + n) dla jakiej staej c > 0. Wykaemy, e powysza nierwno
zachodzi dla dowolnego n 1 (bdcego potg dwjki).
1. Krok bazowy.
n
2
log2 n 1, n 2, otrzymujemy
T (n) c n log2 n cn + 2n c n log2 n + n, dla c 1.
117
118
Przykad 8.31.* Wska oszacowania rozwiza zalenoci rekurencyjnych z Zadania 8.24 (za
wyjtkiem pkt. d) korzystajc z twierdzenia o rekurencji uniwersalnej i porwnaj je z otrzymanymi
dokadnymi rozwizaniami.
Rozwizanie.
a) f (n) = 1 i funkcja f ronie wolniej ni nlog2 2 = n, std T (n) = (n).
b) f (n) = n i funkcja f ronie wolniej ni nlog2 3 , std T (n) = (nlog2 3 ).
c) f (n) = n2 i funkcja f ronie tak samo, jak nlog2 4 , std T (n) = (n2 log2 n).
d) nie dotyczy
e) f (n) = B i funkcja f ronie wolniej ni nlog2 2 = n, std T (n) = (n).
f) f (n) = Bn i funkcja f ronie tak samo, jak nlog2 2 , std T (n) = (n log2 n).
g) f (n) = Bn + C i funkcja f ronie tak samo, jak nlog2 2 , std T (n) = (n log2 n).
Zadanie 8.32.* Korzystajc z twierdzenia o rekurencji uniwersalnej wska oszacowania rozwiza
nastpujcych rwna rekurencyjnych.
a) T (n) = 9 T ( n3 ) + n.
b) T (n) = T ( 2n
3 ) + 1.
c) T (n) = 3 T ( n4 ) + n log2 n.
d) T (n) = 3 T ( n2 ) + n.
e) T (n) = 4 T ( n2 ) + n.
f) T (n) = 4 T ( n2 ) + n2 .
g) T (n) = 4 T ( n2 ) + n3 .
119
Odpowiedzi do zada
8.9. h(n) = 2n+1 1.
A(4, j, k) = j }k .
A(3, j, j
}k ) = j j }k = j }k+1 .
a0 = 1;
an = 4 an1 , n 1.
albo
a0 = 1;
an = an1 + 2 (1)n1 , n 1.
8.20. Posta rekurencyjna funkcji odejmowania jedynki od liczby naturalnej, tj. max{x 1, 0}:
minus(0) = 0;
minus(1) = 0;
minus(x) = minus(x 1) + 1, x 2.
Dowd.
1. Krok bazowy. Dla x = 0 mamy minus(0) =[wzr]= 0 = max{0 1, 0}.
1. Krok bazowy. Dla x = 1 mamy minus(1) =[wzr]= 0 = max{1 1, 0}.
2. Zaoenie indukcyjne.
minus(x, 0) = x;
minus(0, y) = 0;
Dowd.
1. Krok bazowy. Dla y = 0 mamy minus(x, 0) =[wzr]= x = max{x 0, 0}.
1. Krok bazowy. Dla x = 0 mamy minus(0, y) =[wzr]= 0 = max{0 y, 0}.
2. Zaoenie indukcyjne.
T (n) = n
. . + n} +4 T (1) = n
| + .{z
1 + 4log2 n = n2 log2 n + n2 .
i=1
122
n! + n T (n 1)
n! + n ((n 1) T (n 2) + (n 1)!)
2n! + n (n 1) T (n 2)
...
kn! + n (n 1) (n k + 1) T (n k).
Iteracj powtarzamy, a ostatni skadnik bdzie zawiera T (1), czyli wtedy, gdy k = n 1. Otrzymujemy wtedy
T (n) = (n 1) n! + n! T (1) = n n!.
e) Funkcj T rozwijamy w nastpujcy sposb:
n
n
n
n
T (n) = B + 2 T ( ) = B + 2(B + 2 T ( )) = B + 2B + 22 T ( ) = B (1 + . . . + 2i1 ) + 2i T ( i ).
2
4
4
2
Iteracj powtarzamy, a ostatni skadnik bdzie zawiera T (1) = A, czyli wtedy, gdy i = log2 n.
Otrzymujemy wtedy
T (n) = B (1 + . . . + 2i1 ) + 2i T (1) = B (2i 1) + 2log2 n A = (n 1) B + n A = (A + B) n B.
f) Funkcj T rozwijamy w nastpujcy sposb:
n
n
n
n
n
T (n) = Bn+2T ( ) = Bn+2(B +2T ( )) = Bn+Bn+22 T ( ) = Bn(1+. . .+1)+2i T ( i ).
2
2
4
4
2
Iteracj powtarzamy, a ostatni skadnik bdzie zawiera T (1) = A, czyli wtedy, gdy i = log2 n.
Otrzymujemy wtedy
log2 n
i
T (n) = Bn(1
. . + 1})+2 T (1) = Bn
| + .{z
i
X
i=1
T (n) = C (1 + . . . + 2i1 ) + Bn (1
. . + 1}) + 2i T (1) =
| + .{z
i
n + T (a) + T (n a)
n + T (a) + ((n a) + T (a) + T (n 2a))
2(n + T (a)) a + T (n 2a)
2(n + T (a)) a + ((n 2a) + T (a) + T (n 3a))
3(n + T (a)) (a + 2a) + T (n 3a)
3(n + T (a)) (a + 2a) + ((n 3a) + T (a) + T (n 4a))
4(n + T (a)) (a + 2a + 3a) + 4 T (a) + T (n 4a)
...
i (n + T (a)) (1 + 2 + . . . + (i 1))a + T (n ka)
i (n + T (a)) i(i1)
a + T (n ia).
2
Iteracj powtarzamy, a ostatni skadnik bdzie postaci T (a), tj. gdy n ia = a, czyli wtedy, gdy
kaa
i = na
= k 1. Otrzymujemy wtedy
a =
a
T (n) = (k 1) (n + T (a))
(k 1)(k 2)
(k 1)(k 2)
a + T (a) = (k 1) n + k T (a)
a.
2
2
8.28.
1. Krok bazowy. Dla n = 1, 2, 3 mamy:
T (1) =[wzr]= 1 ( 43 )1 ;
T (2) =[wzr]= 1 ( 43 )2 ;
T (3) =[wzr]= 1 ( 43 )3 .
3. Krok indukcyjny.
T (n) =[wzr]= T ( n2 ) + 1 =[zaoenie] a log2
n
2
8.30.
1. Krok bazowy.
Dla n = 1 mamy T (1) =[wzr]= 1 = a + b, dla pewnych a i b.
2. Zaoenie indukcyjne.
Rozwamy n 2 i zamy, e dla 1 n < n zachodzi T (n ) = an + b dla pewnych (tych
samych, co wyej) a i b.
3. Krok indukcyjny.
T (n) =[wzr]= 2 T ( n2 ) + 2 =[zaoenie]= 2 (a
n
2
+ b) + b = an + 2b + 2.
b) f (n) = 1 i funkcja f ronie tak samo, jak n 2 = n0 , std T (n) = (log2 n).
c) f (n) = n log2 n i funkcja f ronie szybciej ni nlog4 3 , oraz 3 n4 log2 n4 34 n log2 n, a zatem
T (n) = (n log2 n).
d) f (n) = n i funkcja f ronie wolniej ni nlog2 3 , std T (n) = (nlog2 3 ).
e) f (n) = n i funkcja f ronie wolniej ni nlog2 4 = n2 , std T (n) = (n2 ).
f) f (n) = n2 i funkcja f ronie tak samo, jak nlog2 4 , std T (n) = (n2 log2 n).
g) f (n) = n3 i f ronie szybciej ni nlog2 4 = n2 , oraz 4 ( n2 )3 12 n3 , std T (n) = (n3 ).
125
126
Zestaw zada nr 9
Graf nieskierowany G = (V, E) jest to para skadajca si z niepustego skoczonego zbioru wierzchokw V oraz zbioru krawdzi E, gdzie krawdzie to nieuporzdkowane pary wierzchokw:
E {{u, v}
| u, v V }.
Dwa wierzchoki u i v s ssiednie, jeli krawd e = {u, v} E. Mwimy wwczas, e wierzchoki u, v s incydentne z t krawdzi. Podobnie dwie rne krawdzie s ssiednie, jeli maj
przynajmniej jeden wsplny wierzchoek. Stopie wierzchoka v jest liczb krawdzi z nim incydentnych (ozn. deg(v)). Wierzchoek stopnia 1 nazywany jest liciem, a wierzchoek stopnia 0
wierzchokiem izolowanym. Cig liczb c = (d1 , d2 , ..., dn ) nazywamy cigiem grafowym, jeli
istnieje graf G o n wierzchokach, ktrych stopnie rwne s odpowiednim wyrazom cigu c. W
dalszej czci skrypu poprzez graf w domyle rozumiemy graf prosty, w przeciwnym wypadku
wyranie mwimy multigraf.
fakt 9.1 Niech G = (V, E) bdzie dowolnym multigrafem. Wwczas
vV
deg(v) = 2|E|.
Zauwamy, e z powyszego faktu wynika, e suma stopni w dowolnym multigrae G = (V, E) jest
liczb parzyst, a w szczeglnoci, e liczba wierzchokw o nieparzystym stopniu jest parzysta.
Zadanie 9.2. Narysuj grafy o nastpujcych cigach stopni:
a) (4, 3, 2, 2, 1).
b) (3, 3, 3, 3, 3, 3).
Zadanie 9.3. Wyka (np. przez odpowiedni rysunek), e:
a) dla dowolnego parzystego n 4 istnieje n-wierzchokowy graf, ktrych wszystkie stopnie
wynosz 3;
b) dla dowolnego nieparzystego n 5 istnieje graf o n + 1 wierzchokach, spord ktrych
dokadnie n jest stopnia 3;
c) dla dowolnego n 5 istnieje graf o n wierzchokach, ktrych wszystkie stopnie wynosz 4.
127
Jako e graf o czterech wierzchokach i bez krawdzi ma cig stopni rwny (0, 0, 0, 0), cig (0, 0, 0, 0)
jest cigiem grafowym, a zatem na mocy twierdzenia 9.4 cig (6, 5, 4, 3, 2, 2, 2, 2) jest take cigiem
grafowym.
Zauwamy, e ju dla cigu (1, 1, 0, 0, 0) wida, e cig ten jest cigiem grafowym graf o
piciu wierzchokach, z ktrych dowolne ustalone dwa wierzchoki poczone s krawdzi, ma cig
stopni rwny (1, 1, 0, 0, 0) a zatem ju na tym etapie moemy skorzysta z twierdzenia 9.4.
Przykad 9.6. Narysuj graf (prosty) o cigu stopni (6, 5, 4, 3, 2, 2, 2, 2).
Rozwizanie. W poprzednim zadaniu, w oparciu o twierdzenie 9.4, wykazalimy, e rzeczywicie
taki graf istnieje. Okazuje si, e dowd ten moe by uyty do konstrukcji szukanego grafu.
128
Krok 1. Otrzymalimy, e cig (0, 0, 0, 0) jest cigiem grafowym. Niech G1 bdzie grafem
o cigu (0, 0, 0, 0), a dokadnie, niech G1 bdzie 4-wierzchokowym grafem o wszystkich
stopniach rwnych zero. Z poprzednich rozwaa zachodzi
(0, 0, 0, 0) = (1 1, 0, 0, 0) jest cigiem grafowym
129
Zadanie 9.9. Niech G bdzie grafem (prostym) o co najmniej dwch wierzchokach. Wyka, e
G zawiera co najmniej dwa wierzchoki tego samego stopnia. Czy jest to prawda dla multigrafw?
Wskazwka. Skorzysta z zasady szuadkowej Dirichleta.
1(11)
2
krawdzi.
n (n 1)
2
(3) Niech G bdzie dowolnym grafem o n 2 wierzchokach. Niech v bdzie dowolnym wierzchokiem G. Usumy ten wierzchoek z G wraz z incydentnymi do niego krawdziami. Otrzymany graf G ma n = n 1 wierzchokw i, z zaoenia indukcyjnego, co najwyej (n1)(n2)
2
krawdzi. Usunity wierzchoek v w grae G by ssiedni z co najwyej n1 wierzchokami z
grafu G , zatem czna liczba krawdzi w grae G nie przekracza (n1)((n2)
+ n 1 = n(n1)
2
2
krawdzi.
Rwno m =
n(n1)
2
Zadanie 9.11. Niech k 0. Ustal, dla jakich wartoci n istnieje chocia jeden n-wierzchokowy
graf prosty posiadajcy dokadnie:
a) k wierzchokw izolowanych;
b) k wierzchokw wiszcych (lici).
Zadanie 9.12. Jaka jest maksymalna i minimalna liczba krawdzi w n-wierzchokowym grae
prostym posiadajcym dokadnie:
a) k wierzchokw izolowanych;
b) k wierzchokw wiszcych (lici).
9.1
Drogi i cykle
Niech dany bdzie dowolny multigraf G = (V, E). Marszrut w G nazywamy skoczony cig
krawdzi postaci {v0 , v1 }, {v1 , v2 }, . . . , {vk 1, vk }; kada marszruta jednoznacznie wyznacza pewien
cig wierzchokw v0 , v1 , . . . , vk . Liczb krawdzi w marszrucie nazywamy jej dugoci. Marszrut,
w ktrej wszystkie krawdzie s rne, nazywamy acuchem. Jeli ponadto wszystkie wierzchoki
s rne (za wyjtkiem ewentualnie v0 = vk ), to acuch nazywamy drog (prost) lub ciek.
acuch bd droga s zamknite, gdy v0 = vk . Drog prost, zamknit i zawierajc przynajmniej jedn krawd nazywamy cyklem. Multigraf G = (V, E) jest spjny, jeeli dla dowolnych
dwch wierzchokw u, v V istnieje cieka czca je.
Zadanie 9.13. Znajd/narysuj graf o piciu wierzchokach, ktry:
a) posiada jeden cykl;
b) posiada trzy cykle;
c) posiada pi cykli.
Zadanie 9.14. Uzasadnij, e jeeli kady z dwch rnych cykli grafu G zawiera krawd e, to
w G istnieje cykl, ktry nie zawiera krawdzi e.
Podgrafem multigrafu G = (V, E) nazywamy dowolny multigraf H = (V , E ) taki, e V V oraz
E E. Podgrafem indukowanym przez podzbir wierzchokw V V multigrafu G = (V, E)
nazywamy taki podgraf H = (V , E ) multigrafu G, e kada krawd e E, ktrej obydwa koce
nale do V , naley do E (i adna inna, z denicji podgrafu).
Zadanie 9.15.
a) Znajd/narysuj graf o szeciu wierzchokach i siedmiu krawdziach, ktry nie posiada podgrafu bdcego cyklem dugoci 4 (ozn. C4 ).
b) Znajd/narysuj graf o szeciu wierzchokach i dwunastu krawdziach, ktry nie posiada
podgrafu bdcego grafem penym o czterech wierzchokach (ozn. K4 ).
9.2
Izomorzm grafw
Dwa multigrafy G1 = (V1 , E1 ) i G2 = (V2 , E2 ) s izomorczne, jeli istnieje wzajemnie jednoznaczna odpowiednio h : V1 V2 pomidzy wierzchokami G1 i wierzchokami G2 taka, e
{u, v} E1
{h(u), h(v)} E2 .
131
Zadanie 9.21. Ktre z poniszych grafw (b)-(d) nie s izomorczne z grafem (a)? Uzasadnij
odpowied.
a)
b)
c)
d)
Zadanie 9.22. Istniej tylko dwa nieizomorczne grafy o cigu stopni (3, 3, 3, 3, 3, 3, 6). Wska je.
Niech G bdzie grafem prostym ze zbiorem wierzchokw V . Dopenienie G grafu G jest grafem
prostym z tym samym zbiorem wierzchokw V , w ktrym dwa wierzchoki s ssiednie wtedy i
tylko wtedy, gdy nie s ssiednie w G. Graf prosty, ktry jest izomorczny ze swoim dopenieniem
nazywamy samodopeniajcym.
Zadanie 9.23. Wyka, e liczba wierzchokw grafu samodopeniajcego wynosi 4k lub 4k + 1.
132
9.3
Drzewa
T jest drzewem.
T nie zawiera cykli i ma n 1 krawdzi.
T jest spjny i ma n 1 krawdzi.
T jest spjny, ale usunicie dowolnej krawdzi e rozspaja T (kada krawd jest mostem).
Dowolne dwa wierzchoki grafu T poczone s dokadnie jedn drog.
T nie zawiera cykli, lecz dodanie dowolnej nowej krawdzi tworzy dokadnie jeden cykl.
Zadanie 9.25. Znajd/narysuj dwa nieizomorczne drzewa o tym samym cigu grafowym.
Przykad 9.26. Wyka, e dowolne drzewo T = (V, E), |V | 2, posiada przynajmniej 2 licie.
Rozwizanie. Zamy, e w drzewie istnieje co najwyej jeden li, a zatem wszystkie wierzchoki
za wyjtkiem co najwyej jednego s stopnia przynajmniej dwa. Tym samym zachodzi
X
deg(v) 2(|V | 1) + 1 = 2|V | 1.
vV
P
Ale z drugiej strony, korzystajc
P z zalenoci vV deg(v) = 2|E| oraz faktu, e w drzewie zachodzi
|E| = |V | 1, otrzymujemy vV deg(v) = 2|V | 2 sprzeczno.
Zadanie 9.27. Niech T bdzie drzewem, ktrego wierzchoki s wycznie stopnia 3 lub 1. Jeli
T ma dziesi wierzchokw stopnia 3, to ile wwczas ma lici?
Zadanie 9.28. W drzewie T rednia stopni wierzchokw jest rwna 1.99. Ile krawdzi ma T ?
Zadanie 9.29. Wyka, e jeli T jest drzewem, w ktrym wszystkie stopnie wierzchokw s
nieparzyste, wwczas liczba krawdzi drzewa T jest rwnie nieparzysta.
Drzewo spinajce (rozpinajce) multigrafu G = (V, E) to dowolne drzewo T = (V, E ) takie,
e E E. Zauwamy, e T ma taki sam zbir wierzchokw co G, i kade drzewo spinajce
multigrafu G jest jego podgrafem. Mona wykaza, e kady spjny multigraf posiada drzewo
spinajce. W literaturze wystpuj dwa szczeglne drzewa spinajce s to drzewa przeszukiwa
DFS i BFS, ktre omwione zostan w nastpnej sekcji, natomiast poniej przedstawiony jest inny
prosty algorytm wyznaczania drzewa spinajcego.
Algorytm konstrukcji drzewa spinajcego.
Niech G = (V, E) bdzie spjnym (multi)grafem.
1. Dopki (multi)graf nie jest drzewem, usu dowoln krawd dowolnego cyklu.
Przykad 9.30. Zastosuj powyszy algorytm i wyznacz drzewo spinajacego poniszego grafu.
2
133
b)
c
e
b
a
h
a
f
g
d
Niech T = (V, E ) bdzie dowolnym drzewem spinajcym grafu G = (V, E). Cykl bazowy/podstawowy w grae G jest to cykl, ktry powstaje po dodaniu dowolnej krawdzi e E do drzewa T .
Wszystkie tak powstae cykle tworz zbir cykli fundamentalnych/bazowych/podstawowych, tzw.
baz cykli dla danego drzewa spinajcego.
Przykad 9.32. Dla drzewa spinajcego skonstruowanego w przykadzie 9.30 zbir fundamentalnych cykli skada si z dwch cykli C1 i C2 , gdzie:
C1 = ({1, 2, 3}, {{1, 3}, {2, 3}, {1, 2}}),
C2 = ({2, 3, 5}, {{2, 3}, {2, 5}, {3, 5}}).
Zadanie 9.33. Wyznacz zbir cykli fundamentalnych dla drzew skontruowanych w zadaniu 9.31.
9.4
Uwaga 1. Jeli jest kilka wierzchokw do wyboru, to wybieramy zgodnie z ustalonym porzdkiem.
Uwaga 2. Wierzchoki na STOSIE w dowolnym kroku tworz ciek od korzenia do wierzchoka
aktualnie odwiedzanego.
Uwaga 3. Jeli w powyszej procedurze w kroku 2.1, w ktrym odwiedzamy wierzchoek u, do
pocztkowo pustego zbioru E krawdzi dodawa bdziemy krawd {v, u}, to otrzymamy drzewo
spinajce DFS (ang. depth-rst search).
Przykad 9.34. Przeszukaj poniszy graf G = (V, E) w gb poczynajc od wierzchoka o
etykiecie 3 i skonstruuj odpowiednie drzewo spinajce DFS.
2
STOS
3
3,1
3,1,2
3,1,2,5
3,1,2
3,1
3
1,4
3
{{1, 3}}
{{1, 3}, {1, 2}}
{{1, 3}, {1, 2}, {2, 5}}
{{1, 3}, {1, 2}, {2, 5}}
{{1, 3}, {1, 2}, {2, 5}}
{{1, 3}, {1, 2}, {2, 5}}
{{1, 3}, {1, 2}, {2, 5}, {1, 4}}
{{1, 3}, {1, 2}, {2, 5}, {1, 4}}
{{1, 3}, {1, 2}, {2, 5}, {1, 4}}
bdziemy odpowiednie krawdzie {v, u}, to otrzymamy drzewo spinajce BFS (ang. breath-rst
search).
Przykad 9.35. Przeszukaj poniszy graf G = (V, E) wszerz poczynajc od wierzchoka o
etykiecie 5 i skonstruuj odpowiednie drzewo spinajce BFS.
2
odwiedzane wierzchoki
5
2,3
1
4
KOLEJKA
5
2,3
3,1
1,4
4
Zadanie 9.36. Zastosuj algorytm przeszukiwania w gb (wszerz) do poniszych grafw i skonstruuj odpowiednie drzewa DFS i BFS; jako wierzchoek pocztkowy przyjmij wierzchoek o
etykiecie a.
a)
b)
c
b
b
a
h
a
f
g
d
9.5
Niech dany bdzie spjny multigraf G = (V, E). Mwimy, e G jest eulerowski, jeli istnieje
acuch zamknity zawierajcy kad krawd multigrafu; taki acuch nazywamy cyklem Eulera.
Analogicznie, mwimy, e G jest peulerowski, jeli istnieje acuch zawierajcy kad krawd
grafu; taki acuch nazywamy acuchem Eulera.
136
Twierdzenie 9.39
a) Spjny multigraf G = (V, E) jest eulerowski wtedy i tylko wtedy, gdy kady jego wierzchoek
jest parzystego stopnia.
b) Spjny multigraf G jest peulerowski wtedy i tylko wtedy, gdy posiada co najwyej dwa wierzchoki nieparzystego stopnia, z czego jeden z nich jest pocztkiem acucha Eulera, a drugi
jego kocem.
Niech dany bdzie spjny (multi)graf G = (V, E). Mwimy, e G jest hamiltonowski, jeli istnieje
cykl, ktry przechodzi przez kady wierzchoek dokadnie raz; taki cykl nazywamy cyklem Hamiltona. Analogicznie, mwimy, e G jest phamiltonowski, jeli zawiera ciek przechodzc przez
kady wierzchoek dokadnie raz; tak ciek nazywamy ciek Hamiltona.
Zadanie 9.40. Ustal, dla jakich wartoci n graf peny Kn posiada:
a) cykl Eulera;
b) cykl Hamiltona.
Zadanie 9.41. Ustal, dla jakich wartoci n graf peny Kn z usunit jedn krawdzi posiada:
a) cykl Eulera;
b) acuch Eulera;
c) cykl Hamiltona;
d) ciek Hamiltona.
Przypomnijmy, e graf G = (V, E) jest grafem dwudzielnym, jeeli jego zbir wierzchokw mona
rozbi na dwa rozczne podzbiory V1 i V2 takie, e V1 V2 = V oraz kada krawd e E ma
koce w obu zbiorach, tj. |e V1 | = |e V2 | = 1. Peny graf dwudzielny Km,n = (V1 V2 , E)
jest to graf, w ktrym |V1 | = m i |V2 | = n oraz krawdzie cz kady wierzchoek z V1 z kadym
wierzchokiem z V2 , tj. E = {{x, y} : x V1 oraz y V2 }.
Zadanie 9.42. Ustal, dla jakich wartoci n i m dwudzielny graf peny Km,n posiada:
a) cykl Eulera;
b) cykl Hamiltona.
Czy dwudzielny graf G o nieparzystej liczbie wierzchokw moe by grafem hamiltonowskim?
Algorytm znajdowania cyklu Eulera (o ile taki cykl istnieje)
Niech G = (V, E) bdzie spjnym multigrafem o wszystkich wierzchokach parzystego stopnia.
1. Zaczynamy od dowolnego wierzchoka v V .
2. Powtarzamy, a przejdziemy wszystkie krawdzie:
2.1 Jeeli z biecego wierzchoka x odchodzi tylko jedna krawd, to przechodzimy wzdu
tej krawdzi do nastpnego wierzchoka i usuwamy t krawd wraz z wierzchokiem x.
2.2 W przeciwnym wypadku, jeeli z x odchodzi wicej krawdzi, to wybieramy t krawd,
ktrej usunicie nie rozspjnia nam grafu, i przechodzimy wzdu tej krawdzi do
nastpnego wierzchoka, a nastpnie usuwamy t krawd z grafu.
137
Zadanie 9.43. Czy w danych niej grafach istnieje cykl/acuch Eulera? Jeli tak, wyznacz go.
a)
b)
f
d
h
i
j
Zadanie 9.44. Czy ponisze kamyki do gry w domino mona uoy w cig tak, aby si
zamkn? Jeli tak, wska moliwe uoenie.
1 2
1 3
1 4
2 3
2 4
2 5
3 4
3 5
1 5
4 5
b
a
d
e
aktualny wierzchoek
a
b
c
d
e
d
c
f
c
b
d
c
f
c
d
e
d
b
f
c
d
e
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
STOS
a
a, b
a, b, c
a, b, c, d
a, b, c, d, e
a, b, c, d
a, b, c
a, b, c, f
a, b, c
a, b
a, b, d
a, b, d, c
a, b, d, c, f
a, b, d, c
a, b, d
a, b, d, e
a, b, d
a, b
a, b, f
a, b, f, c
a, b, f, c, d
a, b, f, c, d, e
KONIEC
Zadanie 9.46. Wypisz 15 kolejnych krokw dziaania algorytmu z nawrotami znajdowania drogi
Hamiltona dla poniszych grafw przy zaoeniu, e wierzchokiem pocztkowym jest:
a) wierzchoek o etykiecie 5;
b) wierzchoek o etykiecie a.
a)
4
3
10
1
b)
8
9
Problem stwierdzenia, czy w danym grae G = (V, E) istnieje droga Hamiltona, jest problemem
NP-zupenym, tzn. nie istnieje deterministyczny algorytm rozstrzygajcy ten problem w czasie
wielomianowym, o ile P6=NP. Zauwamy, e nie wyklucza to istnienia niewielomianowego algorytmu i wanie przykadem takiego algorytmu jest omawiany wyej algorytm z nawrotami.
Zadanie 9.47. Wska graf o n wierzchokach, dla ktrego czas dziaania powyszego algorytmu
z nawrotami jest niewielomianowy.
Wskazwka. Aby oszacowa z dou czas dziaania dla danego grafu, mona oszacowa tylko np. ile
w sumie razy wkadalimy jakikolwiek z wierzchokw na stos.
139
9.6
Zadania rne
Rozwizanie. Mamy |V | wierzchokw. Skoro kademu wierzchokowi mona przypisa dwa rne
kolory, np. 0 i 1, to liczba pokolorowa wynosi 2|V | .
Analogicznie, jeli koce ustalonej krawdzi e = {u, v} maj mie rne kolory, wwczas albo
kolor u wynosi 0, a kolor v wynosi 1, albo na odwrt, czyli kolor u wynosi 1, a kolor v wynosi 0
natomiast pozostae wierzchoki mog otrzyma dowolny kolor. Tym samym w tym przypadku
liczba moliwych pokolorowa wynosi 2 2|V |2 = 2|V |1 .
Zadanie 9.51. Mamy dowolny graf G = (V, E). Na ile sposobw mona pokolorowa p kolorami
jego wierzchoki? Na ile sposobw mona pokolorowa p kolorami jego wierzchoki tak, aby z gry
wybrana krawd e = {u, v} miaa koce w rnych kolorach?
9.7
Niech G = (V, E, w) bdzie grafem waonym, tzn. kadej krawdzi e E przyporzdkowana jest
pewna waga w(e). Problem Minimalnego Drzewa Spinajcego [MDS] deniujemy jako znalezienie
drzewa spinajcego T = (V, E ) w grae G o minimalnej sumie waonej
X
w(e).
eE
Minimalne drzewo spinajce znajduje zastosowanie np. przy wyznaczeniu najtaszej sieci drg,
torw kolejowych, itp., ktra czy danych n miast.
140
6
3
4
9
9
22
6
32
91
4
92
21
31
Dla uatwienia ilustracji dziaania algorytmu utosamiamy wagi krawdzi z samymi krawdziami.
Przebieg algorytmu jest nastpujcy.
rozpatrywana krawd
21
22
31
32
4
5
6
7
8
91
92
cykl?
+
+
+
+
+
+
141
krawdzie drzewa
21
21 , 22
21 , 22 , 31
21 , 22 , 31 , 32
21 , 22 , 31 , 32
21 , 22 , 31 , 32
21 , 22 , 31 , 32
21 , 22 , 31 , 32 , 7
21 , 22 , 31 , 32 , 7
21 , 22 , 31 , 32 , 7
21 , 22 , 31 , 32 , 7
Zauwamy, e skoro graf ma 6 wierzchokw, a z denicji drzewo spinajce ma 5 krawdzi, wykonywanie algorytmu mona byo ju przerwa, gdy dodalimy 5-t krawd o wadze 7.
Zadanie 9.56. Znajd minimalne drzewo spinajce dla podanego niej grafu.
8
1
3
2 3
3
5
2
6
3
7
B
2
6
4
8
C
6
6
5
8
D
3
4
5
E
7
8
8
9
9.8
eC
w(e) > 0.
Rozwamy graf waony G = (V, E, w) z dodatni funkcj kosztu, tj. w: E R+ . Dla prostoty
zakadamy, e jeli e
/ E, to w(e) = . Dla kadej drogi v0 v1 . . . vk w grae zdeniujmy jej
dugo jako sum dugoci krawdzi, czyli
k
X
i=1
(w({vi1 , vi })).
1.
2.
3.
4.
D[s] := 0.
V := V \ {s}.
Dla kadego v V podstaw D[v] := w({s, v}).
Dopki V 6= , wykonuj:
4.1 Wybierz wierzchoek u V taki, e D[u] = minxV D[x].
4.2 V := V \ {u}.
Przykad 9.59. Wyznacz drzewo najkrtszych drg w podanym niej waonym grae G =
(V, E, w) dla wierzchoka pocztkowego s.
2
s
1
1
c
3
4
Rozwizanie. Ponisza tabela ilustruje jak w kolejnych iteracjach zewntrznej ptli algorytmu
Dijkstry wybierany jest wierzchoek u oraz jak przedstawia si zbir V oraz macierz D.
Iteracja
0
1
2
3
4
5
u
d
b
c
a
t
V
{a, b, c, d, t}
{a, b, c, t}
{a, c, t}
{a, t}
{t}
D[s]
0
0
0
0
0
0
D[a]
4
3
3
3
3
D[b]
2
2
2
2
2
2
D[c]
2
2
2
2
2
2
D[d]
1
1
1
1
1
1
D[t]
5
5
5
4
4
Zauwamy, e algorytm Dijkstry wyznacza tylko macierz najkrtszych odlegoci, nie zapamitujc w czasie wykonywania adnych dodatkowych informacji. Aby wyznaczy najkrtsz drog
z wierzchoka s do wybranego wierzchoka v mona albo zmodykowa algorytm tak, aby za
kadym razem, kiedy usuwamy wierzchoek u ze zbioru V , dodawa on odpowiedni krawd
do konstruowanego drzewa najkrtszych drg, albo te skorzysta bezporednio z wyznaczonej
macierzy D. A dokadnie, zamy, e interesuje nas wyznaczenie najkrtszej cieki z wierzchoka s do t w grae G = (V, E, w) z przykadu 9.59.
Najkrtsz drog wyznaczamy od koca najpierw szukamy przedostatniego wierzchoka tej
drogi, potem trzeciego od koca i tak dalej.
Przedostatni wierzchoek x najkrtszej drogi spenia rwno D[t] = D[x] + w({x, t}). W
naszym przykadzie (tylko) wierzchoek x = a spenia t rwno:
4 = D[t] = D[a] + w({a, t}) = 3 + 1.
A zatem przedostatnim wierzchokiem jest wierzchoek a.
143
b)
1
a
4
3
f
2
a
1
4
1
3
d
2
1
2
c
3
9.9
2
h
144
011
101
111
100
110
000
010
Hiperkostka H3 .
W pierwszej iteracji, dla i = 1, wierzchoek 000 przekazuje wiadomo do 001.
W drugiej iteracji, dla i = 2, wierzchoek 000 przekazuje wiadomo do 010, a wierzchoek
001 do 011.
W trzeciej iteracji, dla i = 3, wierzchoek 000 przekazuje wiadomo do 100, wierzchoek
001 do 101, wierzchoek 010 do 110, a wierzchoek 011 do 111.
9.10
Pytania powtrzeniowe
146
Odpowiedzi do zada
9.7.
a) Tak.
b) Tak.
c) Nie.
d) Tak.
b) k parzyste: n k;
b) k = 1: n 4;
b) k 3 nieparzyste: n k + 1.
9.11.
a) n = k: min = max = 0.
a) n k + 2: min = nk
2 , max =
(nk)(nk1)
.
2
.
b) k parzyste: min = k2 , max = k + (nk)(nk1)
2
(nk)(nk1)
b) k = 1, n 4: min = 4, max = 1 +
.
2
k
b) k 3 nieparzyste, n k + 1: min = 2 + 1, max = k +
(nk)(nk1)
.
2
147
G2
3
f
b
a
6
1
{a, c} E1
{a, f } E1
{a, g} E1
{b, c} E1
{b, d} E1
{b, g} E1
{c, d} E1
{c, e} E1
{d, e} E1
{d, f } E1
{e, f } E1
{e, g} E1
{f, g} E1
148
b
h
a
f
g
i
d
g
c
e
= ({a, b, d, h}, {{a, b}, {b, h}, {d, h}, {a, d}}),
= ({a, b, h}, {{a, b}, {b, h}, {a, h}}),
= ({e, f, h}, {{e, f }, {f, h}, {e, h}}),
= ({f, g, i}, {{f, g}, {g, i}, {f, i}}).
9.36.
a) DFS:
a
b
h
c
h
d
h
e
f
g
i
g
f
e
h
b
a
STOS
a
a, b
a, b, h
a, b, h, c
a, b, h
a, b, h, d
a, b, h
a, b, h, e
a, b, h, e, f
a, b, h, e, f, g
a, b, h, e, f, g, i
a, b, h, e, f, g
a, b, h, e, f
a, b, h, e
a, b, h
a, b
a
{{a, b}}
{{a, b}, {b, h}}
{{a, b}, {b, h}, {c, h}}
{{a, b}, {b, h}, {c, h}}
{{a, b}, {b, h}, {c, h}, {d, h}}
{{a, b}, {b, h}, {c, h}, {d, h}}
{{a, b}, {b, h}, {c, h}, {d, h}, {e, h}}
{{a, b}, {b, h}, {c, h}, {d, h}, {e, h}, {e, f }}
{{a, b}, {b, h}, {c, h}, {d, h}, {e, h}, {e, f }, {f, g}}
{{a, b}, {b, h}, {c, h}, {d, h}, {e, h}}, {e, f}, {f, g}, {g, i}}
{{a, b}, {b, h}, {c, h}, {d, h}, {e, h}}, {e, f}, {f, g}, {g, i}}
{{a, b}, {b, h}, {c, h}, {d, h}, {e, h}}, {e, f}, {f, g}, {g, i}}
{{a, b}, {b, h}, {c, h}, {d, h}, {e, h}}, {e, f}, {f, g}, {g, i}}
{{a, b}, {b, h}, {c, h}, {d, h}, {e, h}}, {e, f}, {f, g}, {g, i}}
{{a, b}, {b, h}, {c, h}, {d, h}, {e, h}}, {e, f}, {f, g}, {g, i}}
{{a, b}, {b, h}, {c, h}, {d, h}, {e, h}}, {e, f}, {f, g}, {g, i}}
{{a, b}, {b, h}, {c, h}, {d, h}, {e, h}}, {e, f}, {f, g}, {g, i}}
150
BFS:
a
a
b
d
h
c
e
f
g
i
odwiedzane wierz.
a
b, d, h
c, e, f
g, i
KOLEJKA
a
b, d, h
d, h
h
c, e, f
e, f
f
g, i
i
a
c
d
b
d
f
g
h
i
h
g
f
d
c
e
c
a
STOS
a
a, c
a, c, d
a, c, d, b
a, c, b
a, c, d, f
a, c, d, f, g
a, c, d, f, g, h
a, c, d, f, g, h, i
a, c, d, f, g, h
a, c, d, f, g
a, c, d, f
a, c, d
a, c
a, c, e
a, c
a
{{a, c}}
{{a, c}, {c, d}}
{{a, c}, {c, d}, {d, b}}
{{a, c}, {c, d}, {d, b}}
{{a, c}, {c, d}, {d, b}, {d, f }}
{{a, c}, {c, d}, {d, b}, {d, f }, {f, g}}
{{a, c}, {c, d}, {d, b}, {d, f }, {f, g}, {g, h}}
{{a, c}, {c, d}, {d, b}, {d, f }, {f, g}, {g, h}, {h, i}}
{{a, c}, {c, d}, {d, b}, {d, f }, {f, g}, {g, h}, {h, i}}
{{a, c}, {c, d}, {d, b}, {d, f }, {f, g}, {g, h}, {h, i}}
{{a, c}, {c, d}, {d, b}, {d, f }, {f, g}, {g, h}, {h, i}}
{{a, c}, {c, d}, {d, b}, {d, f }, {f, g}, {g, h}, {h, i}}
{{a, c}, {c, d}, {d, b}, {d, f }, {f, g}, {g, h}, {h, i}}
{{a, c}, {c, d}, {d, b}, {d, f }, {f, g}, {g, h}, {h, i}, {c, e}}
{{a, c}, {c, d}, {d, b}, {d, f }, {f, g}, {g, h}, {h, i}, {c, e}}
{{a, c}, {c, d}, {d, b}, {d, f }, {f, g}, {g, h}, {h, i}, {c, e}}
{{a, c}, {c, d}, {d, b}, {d, f }, {f, g}, {g, h}, {h, i}, {c, e}}
151
BFS:
a
a
c
e
d
f
b
g
h
i
odwiedzane wierz.
a
c, e
d, f
b, g
h, i
KOLEJKA
a
c, e
e, d, f
d, f
f, b, g
b, g
g
h, i
i
b) W grae istniej dwa wierzchoki o nieparzystych stopniach (d i k), zatem w grae istnieje
acuch Eulera o pocztku i kocu w wierzchokach d i k. Zaczynamy np. od wierzchoka d.
Kolejno trawersowane krawdzie to np.:
{d, a}, {a, b}, {b, c}, {c, d}, {d, b}, {b, l}, {l, a}, {a, m}, {m, l},
{l, k}, {k, j}, {j, i}, {i, k}, {k, h}, {h, e}, {e, f }, {f, h}, {h, i}, {i, e}, {e, d}, {d, k}.
Uwaga. Np. po wyborze krawdzi {b, l} nie moemy wybra krawdzi {l, k}, gdy jest to
most, a s jeszcze inne krawdzie incydentne z b; analogicznie, po wyborze krawdzi {h, e}
nie moemy wybra krawdzi {d, e}, gdy jest to most, a s jeszcze inne krawdzie incydentne
z e.
9.44. Podan sytuacj naley utosami z grafem G = (V, E) o 5 wierzchokach (V = 1, 2, 3, 4, 5),
w ktrym istnieje krawd {i, j} wtedy i tylko wtedy, gdy istnieje kostka domina [i, j] bd [j, i].
Wwczas istnienie wymaganego uoenia kostek rwnowane jest istnieniu cyklu Eulera w tak
skonstruowanym grae G.
W naszym przypadku rozwaany graf G jest grafem penym, w ktrym kady wierzchoek jest
stopnia 4, a zatem istnieje cykl Eulera np.
{1, 2}, {2, 3}, {3, 4}, {4, 5}, {5, 1}, {1, 3}, {3, 5}, {5, 2}, {2, 4}, {4, 1},
co wyznacza jednoznacznie uoenie kostek domina:
[1, 2], [2, 3], [3, 4], [4, 5], [5, 1], [1, 3], [3, 5], [5, 2], [2, 4], [4, 1].
9.46.
a) Startujc z wierzchoka 5:
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
aktualny wierzchoek
5
2
1
10
3
4
3
10
7
6
7
8
9
8
7
STOS
5
5, 2
5, 2, 1
5, 2, 1, 10
5, 2, 1, 10, 3
5, 2, 1, 10, 3, 4
5, 2, 1, 10, 3
5, 2, 1, 10
5, 2, 1, 10, 7
5, 2, 1, 10, 7, 6
5, 2, 1, 10, 7
5, 2, 1, 10, 7, 8
5, 2, 1, 10, 7, 8, 9
5, 2, 1, 10, 7, 8
5, 2, 1, 10, 7
b) Startujc z wierzchoka a:
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
aktualny wierzchoek
a
b
c
d
e
d
f
g
h
g
f
d
c
e
d
STOS
a
a, b
a, b, c
a, b, c, d
a, b, c, d, e
a, b, c, d
a, b, c, d, f
a, b, c, d, f, g
a, b, c, d, f, g, h
a, b, c, d, f, g
a, b, c, d, f
a, b, c, d
a, b, c
a, b, c, e
a, b, c, e, d
(1) g1 g1 (zwrotna)
(2) g1 g2 to g2 g1 (symetryczna)
(3) g1 g2 i g2 g3 to g1 g3 (przechodnia)
{u, v} E1
{h(u), h(v)} E2 .
Ale warunek {x, y} E2 rwnowany jest {h(u), h(v)} E2 , a to (z zaoenia) zachodzi wtedy i
tylko wtedy, gdy {u, v} E1 , co rwnowane jest {h1 (x), h1 (y)} E1 .
(3) Jeli G1
= G2 , to istnieje izomorzm h przeksztacajcy graf G1 = (V1 , E1 ) w graf G2 =
(V2 , E2 ) taki, e
{u, v} E1 {h(u), h(v)} E2 .
Jeli G2
= G3 , to istnieje izomorzm g przeksztacajcy graf G2 = (V2 , E2 ) w graf G3 = (V3 , E3 )
taki, e
{x, y} E2
{g(x), g(y)} E3 .
154
{h(u), h(v)} E2
{g(h(u)), g(h(u))} E3
{f (u), f (v)} E3 ,
co naleao wykaza.
9.49. r =
2m
n .
(k+1)!
.
(k+1)k+1
p
2
p|V |2 = (p 1) p|V |1 .
k2 k + n2 kn n nk + k2 + k > n2 3n + 2,
k2 1 > n(k 1).
czyli do sprzecznoci.
155
9.55.
81
1
33
6
82
23 32
22
52
21
31
51
cykl?
+
+
krawdzie drzewa
1
1, 21
1, 21 , 22
1, 21 , 22 , 23
1, 21 , 22 , 23
1, 21 , 22 , 23 , 32
1, 21 , 22 , 23 , 32
1, 21 , 22 , 23 , 32 , 4
1, 21 , 22 , 23 , 32 , 4
1, 21 , 22 , 23 , 32 , 4, 52
1, 21 , 22 , 23 , 32 , 4, 52 , 6
1, 21 , 22 , 23 , 32 , 4, 52 , 6
1, 21 , 22 , 23 , 32 , 4, 52 , 6
1, 21 , 22 , 23 , 32 , 4, 52 , 6, 8
1, 21 , 22 , 23 , 32 , 4, 52 , 6, 8
u
b
c
e
d
f
V
{b, c, d, e, f }
{c, d, e, f }
{d, e, f }
{d, f }
{f }
D[a]
0
0
0
0
0
0
156
D[b]
1
1
1
1
1
1
D[c]
2
2
2
2
2
D[d]
4
4
4
4
D[e]
4
4
3
3
3
3
D[f ]
6
6
6
4
4
4
j
b
e
i
c
h
d
g
f
V
{b, c, d, e, f, g, h, i, j}
{b, c, d, e, f, g, h, i}
{c, d, e, f, g, h, i}
{c, d, f, g, h, i}
{c, d, f, g, h}
{d, f, g, h}
{d, f, g}
{f, g}
{g}
D[a]
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
D[b]
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
D[c]
4
3
3
3
3
3
3
3
3
D[d]
4
4
4
4
4
4
4
D[e]
2
2
2
2
2
2
2
2
2
D[f ]
5
5
5
5
5
5
5
D[g]
4
4
4
4
4
4
4
4
4
D[h]
3
3
3
3
3
3
3
3
3
D[i]
2
2
2
2
2
2
2
2
2
0100
0101
0110
0111
4. 0000
0001
0010
0011
0100
0101
0110
0111
1000
1001
1010
1011
1100
1101
1110
1111
157
D[j]
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
9.64.
1. 1000
1001
1010
1011
1100
1101
1110
1111
0000
0001
0010
0011
0100
0101
0110
0111
2. 0100
0101
0110
0111
0000
0001
0010
0011
3. 0010 0000
0011 0001
4. 0001 0000
9.65.
a) TAK
b) NIE
c) TAK
d) NIE
e) TAK
f) NIE
g) TAK
h) TAK
i) NIE
j) TAK
k) NIE
l) NIE
m) NIE
158
b)
9.3.
a)
b)
c)
n = 5 (nieparzyste)
n = 6 (parzyste)
9.10.
a) n = k oraz n k + 2.
b) k parzyste: n k;
k = 1: n 4 oraz k 3 nieparzyste: n k + 1.
9.11.
a) n = k: min = max = 0.
n k + 2:
min = nk
2 .
nk
W zalenoci od parzystoci n k, mamy albo nk
2 = 2 krawdzi izolowanych, albo
nk3
krawdzie izolowane, a pozostae 3 wierzchoki tworz 3-wierzchokow ciek,
2
co daje nk3
+ 2 = nk
2
2 .
159
max = (nk)(nk1)
.
2
k izolowanych wierzchokw i graf peny Knk2 na pozostaych.
b) k parzyste, n k:
min = k2 : bo
k
2
n = k: max =
bo moliwe tylko
k
2
izolowanych krawdzi.
n k + 1: max = k + (nk)(nk1)
.
2
Jeli n = k + 1, to gwiazda o k liciach i k krawdziach.
Jeli n k + 2, to dzielimy licie na dwie dowolne grupy i podpinamy je do dwch
rnych wierzchokw penego grafu na nk wierzchokach, otrzymujc liczb krawdzi
k + (nk)(nk1)
.
2
W obu przypadkach m = k +
(nk)(nk1)
2
k = 1, n 4:
min = 4: trjkt K3 z doczonym liciem, pozostae wierzchoki izolowane.
max = 1 +
(nk)(nk1)
:
2
k 3 nieparzyste, n k + 1:
min = k2 + 1.
Podpinamy 3 licie do pojedynczego wierzchoka, pozostae k 3 licie parujemy, a
k
reszta n k wierzchokw jest izolowanych. Otrzymujemy 3 + k3
2 = 2 + 1 krawdzi.
max = k + (nk)(nk1)
. (Analogicznie jak w przypadku parzystego k.)
2
Jeli n = k + 1, to gwiazda o k liciach i k krawdziach.
Jeli n k + 2, to dzielimy licie na dwie dowolne grupy i podpinamy je do dwch
rnych wierzchokw penego grafu na nk wierzchokach, otrzymujc liczb krawdzi
k + (nk)(nk1)
.
2
W obu przypadkach m = k +
(nk)(nk1)
2
9.13.
a) Cykl C5 .
b) Cykl C5 z jedn ciciw/przektn.
c) Graf peny K4 z doczonym liciem.
160
9.15.
a)
b)
9.22.
9.25. Np. dugie cieki z doczonym w zasadniczo rnym miejscu dodatkowym liciem w
obu przypadkach cig stopni (3, 2, 2, . . . , 2, 1, 1, 1), a drzewa nie s izomorczne.
9.47. Np. graf peny Kn1 , gdzie wierzchoki maj etykiety 1, 2, . . . , n 1, z doczonym n-tym
wierzchokiem o etykiecie n do wierzchoka o etykiecie 1 oraz 2. Czas dziaania: musimy na pewno
przegldn wszystkie permutacje zbioru {2, . . . , n1} zanim algorytm rozpatrzy kolejno 1, n, . . .
i chwil potem znajdzie drog Hamiltona.
161
162
Literatura
1. N. Briggs
Discrete Mathematics
Oxford University Press (2003)
2. R. Diestel
Graph theory
Springer (2000)
3. T. Gerstenkorn, T. rdka
Kombinatoryka i rachunek prawdopodobiestwa: teoria, wiczenia i zbir zada
Pastwowe Wydawnictwo Naukowe (1967)
4. N. Hartseld, G. Ringel
Pearls in graph theory: a comprehensive introduction
Dover Publications (2003)
5. E. Kowalik
Kombinatoryka
Wydawnictwa Naukowo-Techniczne (1993)
6. L. Lovasz, J. Pelikan, K. Vesztergombi
Discrete mathematics: elementary and beyond
Springer (2003)
7. J. Matousek, J. Nesetril
Invitation to Discrete Mathematics
Clarendon Press (1998)
8. A. Szepietowski
Matematyka dyskretna
Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego (2004)
9. N. A. Vilenkin
Kombinatoryka
Pastwowe Wydawnictwo Naukowe (1972)
10. R. J. Wilson
Wprowadzenie do teorii grafw
Wydawnictwo Naukowe PWN (2008).
11. M. ynel
Materiay do zaj Matematyka dyskretna
Uniwersytet w Biaymstoku (2009)
163
164