Jezik i ideologije vodja u Drugom svetskom ratu

Kritika analiza javnih govora A. Hitlera, V. erila, J. Staljina i D.

Ibaruri

Sadraj
1. Uvod .........................................................................2
2. Adolf Hitler ..............................................................3
3. Vinston eril ..........................................................7
4. Josif Staljin ...............................................................9
5. Dolores Ibaruri.........................................................13
6. Zakljuak .................................................................16
7. Koriena literatura .................................................17

1. Uvod
Drugi svetski rat je rat najveih razmera do sada, sudei po ueu zemalja, po
rtvama koje je doneo, kao i posledicama koje su ga pratile. To je rat koji je promenio
svetski poredak, zasluan je za razliite drutvene promene, ali ono to je takoe
karakteritino je da je pored tenkova, oruje za rat bio i jezik. Liderske sposobnosti voa
koje su uestvovale u Drugom svetskom ratu svakako su neosporne, a veoma vaan deo
tih sposobnosti odnosio se na negovanje govornikih vetina koje su im omoguavale da
svojim govorima ne samo mobiliu mase, ve i da direktno utiu na tokove rata. Mnogi
od njih ostali su upameni kao veliki govornici, svaki na svoj nain.
Upravo ovaj fenomen osnovna je tema naeg rada. Pokuale smo da otkrijemo na
koje su sve naine, kojim lingvistikim sredstvima, retorikim tehnikama i
neverbalnim metodama etiri velika svetska lidera uspevali da pridobiju podrku i
bezrezervno poverenje miliona ljudi. Analizu emo sprovesti nad Vinstonom
erilom (Winston Churchill), Adolfom Hitlerom (Adolf Hitler), Josifom Staljinom
( ) i Dolores Ibaruri La Pasionaria (Dolores
Ibrruri Gmez), liderima iji govori i danas pobuuju panju ne samo strunjaka i
teoretiara iz razliitih oblasti, ve i ire publike. Ovo su svakako linosti koje su
obeleile Drugi svetski rat, ali i period pre njega, i dva od etiri govora kojima smo
se bavile Vinstona erila i Josifa Staljina datiraju iz samih ratnih godina.
Dolores Ibaruri, iako je uestvovala u panskom graanskom ratu koji je prethodio
Drugom svetskom ratu, izabrale smo zbog njenih retorikih sposobnosti po kojima je
i dan danas poznata, kao i zbog toga to je bila jedna od najuticajnijih ena u tom
periodu i uvena po svojoj borbi protiv faizma. Govor Adolfa Hitlera, jednog od
najistaknutijih lidera Drugog svetskog rata, datira iz 1933. godine, godine u kojoj je
on izabran za kancelara u Nemakoj, i iako se radi o govoru koji nije nastao tokom
samog rata, izabrale smo ga zbog toga to smatramo da se u njemu jasno vide
najvaniji elementi Hitlerove retorike, kao i tehnike koje je koristio u svim svojim
kasnijim govorima, pa i onima nastalim tokom ratnih godina.

Sva etiri lidera poznavala su vanost jezika koji se koristi u politikim govorima.
Zbog toga je Hitler satima vebao svoje govore pred ogledalom, eril nedeljama
pisao govore koje bi preko radija emitovao svom narodu, a La Pasionarija je i danas
uvena po antifaistikom sloganu No pasarn!.1 Ono to smo mi pokuale da
otkrijemo kroz analizu delova njihovih govora je kolike su razlike postojale u
njihovom obraanju narodu, budui da su neki od njih bili sledbenici razliitih
ideologija.

2. Adolf Hitler
to se tie Adolfa Hitlera (1889-1945) verovatno je sa savremene take gledita
teko shvatiti ogromnu podrku koju je uivao u svoje vreme, kako u Nemakoj, tako i
van nje. Sutina naina na koji je uspeo da milione ljudi uveri u svoje ideoloke stavove
lei upravo u njegovim govornikim sposobnostima. Analizirali smo poetak govora koji
je Hitler odrao u Berlinu 1. februara 1933. Radi se, zapravo, o proklamaciji upuenoj
nemakoj naciji u kojoj Hitler obeava promene i mir, ukoliko narod prihvati njegove
nacional-socijalistike ideje. Na poetku svog govora Hitler kae:
Prolo je vie od etrnaest godina od onog nesrenog dana kada je narod
Nemake, zaslepljen obeanjima stranih i domaih neprijatelja, izgubio dodir sa
au i slobodom, i tako izgubio sve. Od toga dana izdaje Svemogui je naem
narodu uskratio svoj blagoslov. Obuzeli su nas razdor i mrnja. Sa dubokom
alou milioni najboljih nemakih mukaraca i ena svih zanimanja videli su
kako jedinstvo nacije nestaje, gubei se u konfuziji politikih i linih miljenja,
ekonomskih interesa i ideolokih razlika. Od tog dana, kao i mnogo puta ranije,
Nemaka je oslikavala neslogu koja slama srce. Nikada nismo dobili jednakost i
bratstvo koje nam je bilo obeano, i u ratu smo izgubili slobodu. A kada je naa
nacija izgubila svoje politiko mesto u svetu, ubrzo je izgubila i jedinstvo duha i
volje.2
1

Nee proi!
More than fourteen years have passed since the unhappy day when the German people, blinded by
promises from foes at home and abroad, lost touch with honor and freedom, thereby losing all. Since that
day of treachery, the Almighty has withheld his blessing from our people. Dissension and hatred descended
2

Na samom poetku govora, budui svestan kolika je vanost uvoda u izlaganje u

smislu pridobijanja publike, Hitler postavlja tri bitna elementa na kojima e izgraditi
itav svoj govor. Jedan od tih elemenata, koji se javlja u svakom njegovom govoru je
ideja zajednikog neprijatelja, simbola zla protiv koga se narod ujedinjuje. On svesno
koristi ovaj element ve u prvoj reenici, a pridobijanje publike pojaava time to je
uverava u njenu vrednost i dobrotu (milioni najboljih nemakih mukaraca i ena svih
zanimanja). Ovde ujedno vidimo i drugi vaan element njegove retorike, a to je obraanje
narodu u celini, ali tako da se svaki deo naroda osea podjednako vrednim, to je svakako
jedno od najjaih oruja u smislu pridobijanja velikog broja pristalica. Trei, ali nikako
najmanje vaan element je izazivanje emocionalne reakcije kod publike. Hitler ovo
postie na razliite naine: koristei sintagme tipa od ovog nesrenog dana, duboka
alost, nesloga koja slama srce, itd, ali takoe i aludirajui na oseanja nacionalnog
ponosa, slobode i jedinstva. Izazivanje emocionalne reakcije kod publike ima veliki
znaaj i jedna je od najkorienijih retorikih tehnika. Novija istraivanja kau da se ak
80% komunikacije odvija na emocionalnoj ravni, a samo 20% na racionalnoj. 3 Takoe je
bitno spomenuti da je vano izazvati kako pozitivne, tako i negativne emocionalne
reakcije, a odreivanje njihovog odnosa i redosleda igra bitnu ulogu, u emu je Hitler bio
vrlo vet. On se trudi da na poetku svog govora kod slualaca izazove preteno
negativne emocionalne reakcije, da bi se u nastavku kod njih formirala pozitivna
oseanja, u trenucima u kojima on predlae reenje problema. Na ovaj nain on u svojim
sluaocima suptilno razvija mrnju prema neprijatelju, a to moe da postigne i bez ikakve
prave argumentacije, to je kod Hitlera zapravo est sluaj. U nastavku govora on kae:
vrsto smo uvereni da je nemaka nacija ula u rat 1914. bez i
najmanjeg oseaja krivice sa svoje strane i ispunjena samo eljom da odbrani
svoju otadbinu koja je bila napadnuta, i da sauva ne samo slobodu, ve i sam
opstanak nemakog naroda. Budui da je tako, moemo videti u stranoj sudbini
koja nas je zadesila od tih novembarskih dana 1918. rezultat nae propasti. Ali i
upon us. With profound distress millions of the best German men and women from all walks of life have
seen the unity of the nation vanishing away, dissolving in a confusion of political and personal opinions,
economic interests, and ideological differences. Since that day, as so often in the past, Germany has
presented a picture of heartbreaking disunity. We never received the equality and fraternity we had been
promised, and we lost our liberty to boot. For when our nation lost its political place in the world, it soon
lost its unity of spirit and will....
3

Retorika, http://www.gom.cg.yu/files/1184065112.ppt.

ostatak sveta je od tada takoe patio, i to ne manje, od teke krize. Balans moi
koji je evoluirao tokom istorije i koji je ranije igrao ne malu ulogu u
uspostavljanju razumevanja potrebe za unutranjom solidarnou nacija, sa svim
njenim prednostima u trgovini i tritu, naruio se u korist samo jedne strane.
Nerazumna koncepcija pobednika i poraenih unitila je poverenje koje je
postojalo meu narodima, i u isto vreme unitila industriju u celom svetu. 4

U ovom delu govora Hitler ponavlja neke od stavova iz prethodnog dela i u tom
smislu moemo govoriti o retorikom postupku koji se naziva tautologija. Tautologija
predstavlja ponavljanje odreenog stava ili tvrdnje, iskazivanje istog pojma drugim
reima sa ciljem da se slualac ubedi u istinitost tvrdnje, ponekad i bez stvarnih
argumenata. Hitler pokuava da ubedi svoje sluaoce u to da ne bi trebalo da oseaju
krivicu zbog Prvog svetskog rata, a elei da u njima probudi ponos on osigurava sebi
podrku, budui da je to jedan od temelja na kojima je izgraena nemaka nacija, po
njihovom sopstvenom miljenju. U ovom delu govora on takoe eli da ojaa kod publike
negativan stav prema zajednikom neprijatelju i navede ih da misle da je svu krivicu za
rat zapravo snose te neprijateljske zemlje. U nastavku se jasno vidi jo jedan bitan inilac
njegovog retorikog korpusa:
Uasno je gledati siromatvo naeg naroda! Milioni pripadnika
industrijskog proleterijata su nezaposleni i gladuju. itava srednja klasa i
zanatlije - osiromaeni su. Kada ovaj krah konano stigne i nemake seljake
suoiemo se sa nemerljivom katastrofom. Tada e propasti ne samo nacija, ve i
dve hiljade godina staro naslee, neke od najznaajnijih tvorevina ljudske kulture
i civilizacije.5
4

We are firmly convinced that the German nation entered the fight in 1914 without the slightest feeling of
guilt on its part and filled only with the desire to defend the Fatherland which had been attacked and to
preserve the freedom, nay, the very existence, of the German people. This being so, we can only see in the
disastrous fate which has overtaken us since those November days of 1918 the result of our collapse at
home. But the rest of the world, too, has suffered no less since then from overwhelming crises. The balance
of power which had evolved in the course of history, and which formerly played no small part in bringing
about the understanding of the necessity for an internal solidarity of the nations, with all its advantages for
trade and commerce, has been set on one side. The insane conception of victors and vanquished destroyed
the confidence existing between nations, and, at the same time, the industry of the entire world.
5
The misery of our people is horrible to behold! Millions of the industrial proletariat are unemployed and
starving; the whole of the middle class and the small artisans have been impoverished. When this collapse
finally reaches the German peasants, we will be faced with an immeasurable disaster. For then not only
shall a nation collapse, but a two-thousand-year-old inheritance, some of the loftiest products of human
culture and civilization. []

U ovom delu svog izlaganja Hitler paralelno postie dve stvari: alegorijski
navodei posledice rata u sluaocima izaziva neku vrstu straha, ali istovremeno ove
reenice predstavljaju poziv na akciju, reagovanje. Drugi vaan element, a koji se javlja u
veini njegovih govora, odnosi se na njegovo obraanje prosenom Nemcu, ime se on
svakako pribliava irokim narodnim masama.
Smatramo da bi trebalo rei neto i o paraverbalnim i neverbalnim aspektima
Hitlerovog naina izlaganja, odnosno o upotrebi glasa, artikulaciji, tempu govora,
dranju tela, gestikulaciji. Pored samog verbalnog dela ovo su jako bitni elementi
govora, po mnogim teoretiarima ak i bitniji od samog izbora rei i reeninih
konstrukcija. Hitler je bio jako svestan ove injenice i stoga je dosta panje obraao
na dranje koje je uvek bilo uspravno, sa paljivo odabranim pokretima ruku
(prekrtene na grudima, skupljene ake, prava ruka podignuta u vis) koji su odavali
sigurnost u ono to govori, a samim tim mu je i publika vie verovala. Poverenje i
emocionalne reakcije izazivao je i nainom na koji je koristio svoj glas, glasnim
govorom, isprekidanim, jasno naglaavajui ono to mu je bilo bitno da publici
ostane urezano u pamenje.

3. Vinston eril
Jedan od lidera koji su obeleili Drugi svetski rat je sigurno i Vinston eril. Ono
to ga je razlikovalo od drugih politikih lidera bio je nain na koji je prezentovao svoje
stavove, ideje, uverenja. Svojim govorima, eril je nastojao da ubedi publiku da nikada

nee biti postignut nikakav dogovor sa Nemcima, a ono to ga je inilo posebnim bio je
nain na koji je to radio. Riard Langvort6 je jednom rekao da eril ini ponosnom
svaku osobu koja pripada plemenu iji je zajedniki jezik engleski.
Jedan od najpoznatijih, i esto citiranih, govora odrao je 18. juna 1940. godine,
neposredno pred poetak sukoba izmeu britanske i nemake vojske, i u njemu izraava
nadu da e upravo taj period postati najslavniji za Britaniju. Ovde je predstavljen samo
odlomak tog govora.
Ono to je general Vejgand nazivao bitka za Francusku je zavreno.
Oekujem da e bitka za Britaniju tek poeti. Od ishoda ove bitke zavisi opstanak
hrianske civilizacije. Od ishoda ove bitke zavisi ivot Britanaca, dugovenost
naih institucija i nae Imperije. Vrlo brzo e sav bes i sva snaga neprijatelja biti
usmerena ka nama. Hitler zna da e morati da nas slomi na ovom ostrvu ili e
izgubiti rat. Ako uspemo da mu se suprotstavimo, cela Evropa moe biti slobodna
i ivot sveta moe napredovati ka prostranim, osunanim uzvienjima. Ali ako ne
uspemo, onda e se ceo svet, ukljuujui Sjedinjene Amerike Drave,
ukljuujui sve sto smo znali i do ega nam je stalo, survati u ambis novog,
zloslutnijeg i moda dugotrajnijeg mranog perioda, prouzrokovanog tom
izopaenom mainerijom. Zato prionimo na nae obaveze, uinimo krajnji napor
kako bi, ukoliko Britanska Imperija i Komonvelt potraju hiljadu godina, ljudi bez
razmiljanja govorili: To je bio njihov najslavniji as. 7

Deo snage erilovog govora dolazi iz same njegove strukture koja je dosta
kompleksna. U svom govoru, jasno objanjava

trenutnu situaciju i ono to joj je

prethodilo (bitka za Francusku je zavrena,bitka za britaniju tek treba da pone), ono to

sledi (neprijateljske sile e se okrenuti ka Britancima), kao i krajnje posledice (bie ili
6

the reader proud to be a member of the English-speaking tribe., Langworth, Richard War
Speeches 1939-45, by Winston S. Churchill, In The Beacon of the Western Way of Life,
http://www.winstonchurchill.org/i4a/pages/index.cfm?pageid=135
7
"What General Weygand called the Battle of France is over. I expect that the battle of Britain is about to
begin. Upon this battle depends the survival of Christian civilisation. Upon it depends our own British life,
and the long continuity of our institutions and our Empire. The whole fury and might of the enemy must
very soon be turned on us. Hitler knows that he will have to break us in this island or lose the war. If we
can stand up to him, all Europe may be free and the life of the world may move forward into broad, sunlit
uplands. But if we fail, then the whole world, including the United States, including all that we have known
and cared for, will sink into the abyss of a new Dark Age made more sinister, and perhaps more protracted,
by the lights of perverted science. Let us therefore brace ourselves to our duties, and so bear ourselves, that
if the British Empire and its Commonwealth last for a thousand years, men will still say, 'This was their
finest hour."

slomljeni ili slavljeni od strane buduih generacija). Poruka koju je eleo da prenese bila
je: Biemo napadnuti. Za nae i svaije dobro, moramo opstati. Za njegove sluaoce
ovo nije bilo ohrabrujue, zapravo vie je uznemiravajue.
Ono to je primetno u ovom govoru su kontrasti koje eril koristi. Njih ima
nekoliko. Prvi je onaj koji se odnosi na prolo Mrano doba koje bi moglo ponovo da
nastupi ukoliko izgube rat. Zatim daje kontrast izmeu

cele Evrope i Sjedinjenih

Amerikih Drava sa jedne strane i ovog ostrva sa druge. Poslednji kontrast u ovom
odlomku odnosi se na broj ljudi koji su pogoeni ovom situacijom kako u svetu, tako i u
samoj Britaniji.
U svom govoru eril jasno stavlja do znanja kome je on namenjen - narodu od
koga zavisi ta e se dalje deavati. U poslednjoj reenici (To je bio njihov najslavniji
as), on veto prvo lice mnoine menja treim licem moine, pokazujui da je upravo
narod taj koji treba neto znaajno da uradi kako bi drugi imali priliku o njemu da sude i
kako bi dobili zaslueno mesto ne samo kod buduih generacija, ve i u itavoj istoriji
oveanstva. Retorika ponavljanja uspeva da izbegne korienjem dodataka kao to su
moda (i moda dugotrajnijeg mranog perioda) i ukoliko (ukoliko Britanska
Imperija i Komonvelt potraju hiljadu godina). Oba ova prekida su upotrebljena spontano
i doprinose da govor ne postane suvie formalan, ozbiljan.
Tokom celog govora, trudi se da podigne moral svom narodu. Poseban akcenat
stavlja na injenicu da se ne radi o bilo kojoj evropskoj dravi, ve o itavoj Imperiji, i da
e od ishoda rata zavisiti sudbina celog sveta. Ostavlja mesta alternativi, a na taj nain
opstaje i nada (ako moemo da mu se suprotstavimo, cela Evropa moe biti slobodna ).
Jo jedna od stvari koja bi se mogla navesti kao karakteristika erilovog
govora, jeste stvaranje istorije pre nego to se neto istorijsko i dogodilo. On ovu bitku
svrstava u nezaboravne pre nego to se uopte odigrala, davajui joj tako neopisivu
vrednost. Svojim govorom ne pokuava da predstavi istinu, ve da ubedi. Uestvovanje u
borbi je bio izbor na koji su svi imali pravo.
Forma i sadrina ovog govora postali su toliko prepoznatljivi, da ne ostavljaju
mogunost da se on pomea sa neijim drugim. Njegova originalnost u izraavanju
predstavljala je oigledan napredak na polju retorike tog vremena.

Simon Elms, urednik jednog engleskog radio programa, smatra da su na eilov

nain izlaganja najvie uticaja izvrili klasici i romantiarski pogledi na Englesku 8.
Takoe, za njegov akcenat je govorio da je aristokratski, a kako je bio osoba koja je
volela muziku i imala smisla da zabavlja ljude, uz korienje jezika koji su svi razumeli,
i mukarci i ene, mogao je lako da utie na miljenje svoje publike.
eril je sam pisao govore, vrsto verujui da samo on moe biti odgovoran za
rei koje izgovori. Pisao ih je, uio napamet, vebao od samog poetka svoje politike
karijere, a za uzvrat dobio potovanje itavog Britanskog Komonvelta i velikog dela
Amerike.

4. Josif Staljin
Josif Visarionovi Dugavili Staljin (1878 1953) se kao govornik u mnogo
emu razlikuje od svoja dva prethodno opisana savremenika. Predstavnik i lider
Komunistike partije Sovjetskog Saveza nam prua primer kako ideologija utie na jezik
i pretvara ga u svoje najmonije propagandno sredstvo. Komunizam, koji je prezreo
buroaziju i socijalne nejednakosti, dovoenjem obinih ljudi (radnika, seljaka i
potene inteligencije prema poznatoj krilatici) na najvie dravne pozicije, uzrokovao je
promene i u jeziku, odnosno u njegovom ostvarenju govoru. Tako je stvoreno ono to
Bugarski naziva politiki ili ideoloki argon9 iju manifestaciju analiziramo u
odlomku govora koji je Staljin odrao na Crvenom trgu u Moskvi, a koji je emitovan i
preko radija, 7. novembra 1941. u jeku II svetskog rata, a povodom 24. godinjice
Oktobarske revolucije.

A main influence, he said, was Churchill's reading of the classics and a "romantic view of England".,
Elms,
Simon,
Speech
defects
made
Churchill
a
great
orator,
http://findarticles.com/p/articles/mi_qn4156/is_/ai_n9628016

Bugarski, Ranko, Jezik u drutvu, Beograd, Prosveta, 1986.

10

Drugovi, borci Crvene Armije i Crvene Mornarice, komandiri i politiki

savetnici, radnici i radnice, zadrugari i zadrugarke, radnici koji obavljate
intelektualne poslove, brao i sestre koji se borite protiv naeg neprijatelja a koji
ste privremeno pali pod jaram nemakih razbojnika, i nai hrabri gerilci i gerilke
koji unitavate zadnje redove nemakih okupatora!
U ime Sovjetske Vlade i nae Boljevike partije pozdravljam vas i
estitam vam 24. godinjicu Velike Oktobarske Socijalistike Revolucije.
Drugovi, u napornim uslovima danas proslavljamo 24. godinjicu
Oktobarske Revolucije. Podmukli napad nemakih razbojnika i rat koji nam je
silom nametnut stvorio je pretnju naoj zemlji. Mi smo privremeno izgubili
mnogo regiona, neprijatelj se pojavio pred kapijama Lenjingrada i Moskve.
Neprijatelj je raunao da e ve posle prvog udara naa armija biti rasuta, a naa
zemlja prinuena da bude na kolenima. Ali neprijatelj je ozbiljno pogreio u
raunici. Uprkos privremenim porazima, naa Vojska i Mornarica herojski
odolevaju neprijateljskim napadima du cele linije fronta i nanose mu teke
gubitke, dok se naa zemlja naa itava zemlja organizovala u jedan borbeni
kamp kako bi, zajedno sa naom Vojskom i Mornaricom, izazvala poraz
nemakih okupatora[...]
[...]Drugovi, borci Crvene Armije i Crvene Mornarice, komandiri i
politiki savetnici, gerilci i gerilke, ceo svet gleda u vas kao u silu sposobnu da
uniti pljakake horde nemakih okupatora. Porobljeni narodi Evrope koji su
pali pod jaram nemakih okupatora gledaju na vas kao njihove oslobodioce.
Velika oslobodilaka misija je pripala vama. Budite vredni misije! Rat koji vodite
je rat osloboenja, pravian rat. Neka vas junake slike naih velikih predaka
Aleksandra Nevskog, Dmitrija Donskog, Kuzme Minina, Dmitrija Poarskog,
Aleksandra Suvorova i Mihaila Kutuzova nadahnu u ovom ratu! Neka
pobednika zastava velikog Lenjina bude vaa zvezda vodilja!
Za potpuno unitenje nemakih okupatora!
Smrt nemakim okupatorima!
ivela naa slavna Domovina, njena sloboda i njena nezavisnost!

11

Pod Lenjinovom zastavom napred u pobedu!10

Govor poinje moda najprepoznatljivijom titulom komunizma, reju drugovi

koja spaja i izjednaava sve graane, tj. sve pripadnike ili pristalice Komunistike partije.
U nekoj drugoj prilici ovo adresiranje bi bilo dovoljno samo po sebi, ali Staljin u
nastavku oslovljava graane klasifikujui ih prema drutvenim ulogama, inei ih da se
oseaju podjednako vanima, i ovim isticanjem on ih pridobija. Ve u prvoj reenici
zapaamo jaku potrebu za izjednaavanjem svih (to je i glavna ideja komunizma), koja
rezultuje jakom birokratizacijom jezika, te se intelektualci ne mogu vie tako nazivati,
ve i oni moraju biti nekakvi radnici (radnici koji obavljate intelektualne poslove)!

10

Comrades, men of the Red Army and Red Navy, commanders and political instructors, working men
and working women, collective farmers-men and women, workers in the intellectual professions, brothers
and sisters in the rear of our enemy who have temporarily fallen under the yoke of the German brigands,
and our valiant men and women guerillas who are destroying the rear of the German invaders!
On behalf of the Soviet Government and our Bolshevik Party I am greeting you and congratulating you on
the twenty-fourth anniversary of the Great October Socialist Revolution.
Comrades, it is in strenuous circumstances that we are to-day celebrating the twenty-fourth anniversary of
the October Revolution. The perfidious attack of the German brigands and the war which has been forced
upon us have created a threat to our country. We have temporarily lost a number of regions, the enemy has
appeared at the gates of Leningrad and Moscow. The enemy reckoned that after the very first blow our
army would be dispersed, and our country would be forced to her knees. But the enemy gravely
miscalculated. In spite of temporary reverses, our Army and Navy are heroically repulsing the enemys
attacks along the entire front and inflicting heavy losses upon him, while our countryour entire country
has organized itself into one fighting camp in order, together with our Army and our Navy, to encompass
the rout of the German invaders[...]
[...]Comrades, men of the Red Army and Red Navy, commanders and political instructors, men and women
guerillas, the whole world is looking to you as the force capable of destroying the plundering hordes of
German invaders. The enslaved peoples of Europe who have fallen under the yoke of the German invaders
look to you as their liberators. A great liberating mission has fallen to your lot. Be worthy of this mission!
The war you are waging is a war of liberation, a just war. Let the manly images of our great ancestors
Alexander Nevsky, Dimitry Donskoy, Kuzma Minin, Dimitry Pozharsky, Alexander Suvorov and Mikhail
Kutuzovinspire you in this war! May the victorious banner of the great Lenin be your lodestar!
For the complete destruction of the German invaders!
Death to the German invaders!
Long live our glorious Motherland, her liberty and her independence!
Under the banner of Lenin, forward to victory!

12

Jo jedna osobina koja nije toliko specifina za Staljina koliko je zajednika

karakteristika jezika u slubi narodnih voa za vreme ratnog stanja, je upotreba
negativnih epiteta i metafora za opis neprijatelja s jedne strane (razbojnici, okupatori,
pljakake horde, itd.), i pozitivnih epiteta i prisvojnih prideva kako bi se istakla
pripadnost istoj socio-politikoj organizaciji (u ovom sluaju dravi ili partiji) s druge.
Ovom antitezom se, izmeu ostalog, pospeuje mrnja prema zajednikom neprijatelju i
kod naroda uvruje oseaj nacionalnog jedinstva. Samo u ovom kratkom odlomku
pridev na,a upotrebljen je 12 puta (koji se borite protiv naeg neprijatelja, naa Vojska i
Mornarica, ivela naa slavna Domovina, itd.).
Upotrebom hiperbola (ceo svet gleda u vas, velika oslobodilaka misija) njegove
rei dobijaju na veliini i znaaju, a on na taj nain motivie vojsku i jo jednom stavlja
publiku na prvo mesto, u centar panje i zbivanja tog istorijskog momenta.
Iako Staljin, za razliku od Hitlera i erila, nije pridavao mnogo znaaja
paljivom biranju retorikih sredstava i metoda za ubeivanje, znao je kako da pridobije
narod. Jedan od proverenih metoda je pozivanje na istorijske dogaaje i linosti. Povod
odravanja govora (godinjica Oktobarske revolucije) iao mu je na ruku sam po sebi, a
osvrtanjem na znamenite ljude ruske istorije eleo je da podseti na snagu i bogatstvo
naslea na koje svi treba da budu ponosni (Neka vas junake slike naih velikih
predaka ... nadahnu u ovom ratu! Neka pobednika zastava velikog Lenjina bude vaa
zvezda vodilja!).
Govor zavrava eljama i pokliima koji treba da jo jednom uzburkaju emocije i
podignu moral vojsci koja ide u rat. Kljune rei ponavlja zaokruujui tako celinu
govora i ideje koju on nosi (smrt okupatoru, unitenje okupatora, ivela naa domovina,
napred u pobedu).
itajui i analizirajui ovaj ali i druge Staljinove govore, zakljuile smo da je, iz
perspektive retorike vetine, bio daleko od dobrog govornika. Njegov govorniki stil je
bio siromaan, a jezik prepun optih mesta, nepotrebnog ponavljanja, birokratski
obojenih reenica, zamene teza i vie ili manje latentnih tautologija za koje nalazimo
primer i ovde (gledaju na vas kao njihove oslobodioce Velika oslobodilaka misija je
pripala vama Rat koji vodite je rat osloboenja).

13

Bio je sklon monotonom gomilanju semantiki istorodnih elemenata. Tokom

vremena Staljinov idiolekt nije napredovao, ak je postajao sve oskudniji a to je, prema
miljenju Viktora Klemperera11 predodreeno prirodom totalitarizma koji gravitira ka
tautologijama i oskudnom argonu. Njegov ogranien fond rei se vremenom pretvorio u
zgodno sredstvo manipulacije koje je upravo zbog monotonih reenica davalo hipnotiui
efekat njegovim govorima.

5. Dolores Ibaruri

Oseaj tuge i beskrajnog bola stee nam grlo... Tuge za onima koji
odlaze, za vojnicima najveeg ideala ljudskog spasenja, za izgnanima iz svojih
zemalja, za onima koje tirani progone.
Bol je golem za onima koji zauvek ostaju na naem tlu...
I Harama, i Gvadalahara, i Brunete, i Belite, i Levante, i Ebro, opevaju
besmrtnim stihovima hrabrost, samopregor, junatvo i disciplinu svih boraca
internacionalnih brigada.
Prvi put u istoriji borbe naroda zabeleeno je velianstveno delo
stvaranja Internacionalnih brigada da bi se spasle sloboda i nezavisnost jedne
ugroene zemlje, nae panije.
Komunisti, socijalisti, anarhisti, republikanci, ljudi razliitih boja i
ideologija, razliitih religija, ljudi koji iskreno vole slobodu i pravdu, nesebino
su nam prili.
Dali su nam sve: svoju mladost i svoju zrelost, svoje znanje i svoje
iskustvo, svoju krv i svoj ivot, svoje nade i svoje enje... I nita nam nisu
11

Klemperer, Victor In , M, s ,

http://plexus.org.il/texts/vaiskopf_pisat.htm

14

traili. Ili, bolje reeno, traili su, traili su mesto u borbi, eleli su da im
pripadne ast da umru za nau stvar.
Majke! ene! Kada prou godine, i kada ratne rane zarastu, kada seanje
na teke i krvave dane izbledi pred trenutkom slobode, mira i blagostanja; kada
zloba pone da jenjava i kada svi panci budu jednako oseali ponos zbog
slobodne domovine, priajte vaoj deci, priajte im o ovim ljudima iz
Internacionalnih brigada.
I kada procvale granice mira budu uplete u venac pobede panske
republike, vratite nam se! Vratite se meu nas. Tu ete nai domovinu svi koji je
nemate, nai ete prijatelje svi vi koji ste lieni prijateljstva, svi, svi vi nai ete
ljubav i zahvalnost itavog panskog naroda koji e i danas i sutra oduevljeno
klicati: iveli heroji Internacionalnih brigada!

Ovo je deo govora odranog u Barseloni 1938. godine u kojem se Dolores Ibaruri,
"La Pasionarija" (1895-1989), jedna od osnivaa Komunistie partije u paniji i
najistaknutijih linosti ne samo republikanske strane, ve i samog panskog graanskog
rata, obraa Internacionalnim brigadama. Povod je povlaenje Internacionalnih brigada i
oprotaj sa njima, ali se moe primetiti da se u isto vreme obraa i panskom narodu
podseajui ih na zasluge brigada, i da to obraanje koristi za podizanje morala svojoj,
republikanskoj strani (Narodni front). Pria o vedroj budunosti, o slobodnoj Republici,
o asti koja pripada onima koji se bore za njihovu stvar, o sigurnoj pobedi, o ujedinjenom
panskom narodu. Zanimljivo je to da je ona priala o pobedi ba u trenutku kada je
postajalo jasno da se rat gubi, to se i dogodilo pola godine kasnije. Govor je upuen
brigadistima i narodu, ali i internacionalnoj zajednici, kao jo jedan poziv na uee i
pomo.
Ono to je

karakteristino za Dolores Ibaruri, a po emu je i

dobila svoj

nadimak12, su vatrenost i emotivnost njenih govora. Emocija u njenom glasu se moe

osetiti ak iako se ne razume jezik kojim govori. Tu emociju potkrepljuje i sadrajem, to
se moe primetiti kroz korienje rei iz semantikog polja koje se odnosi na emocije:
tuga, beskrajni bol, golem bol, koji iskreno vole, svoje nade, svoje enje, ratne rane,
12

po cvetu passiflora, cvet strasti

15

zloba, ponos, ljubav, zahvalnost, oduevljenje.

Kako bi pojaala uticaj svojih rei

upotrebljava poznate retorike tehnike kao to je trostruko nabrajanje ( slobode, mira i

blagostanja, Tu ete nai domovinu... nai ete prijatelje... nai ete ljubav i zahvalnost ), i

stilske figure kao to su polisindet (u opisu vojnika, u nabrajanju gradova), metafore

(zauvek ostaju na naem tlu), personifikacije (gradovi koji opevaju besmrtnim stihovima),
nie sinonime (hrabrost, junatvo), antitezu (svoju mladost i svoju zrelost), alegoriju
(procvale granice mira budu uplete u venac pobede panske republike). Koristi
apostrofu (vratite se meu nas) kako bi uinila svoj govor jo ivljim i neposrednijim.
La Pasionarija govori o doprinosu brigadista, ali istovremeno reafirmie borbu
svoje strane, opisujui vanost i svetost te borbe kako svom narodu tako i
internacionalnoj zajednici. U nameri da podigne moral svom narodu, ona nabraja ko je
sve stao uz njih da se bori, kao i ideale za koje se bore i dajui im viziju lepe budunosti
uliva im vie poverenja. Korienjem imperativa priajte (svojoj deci) umesto, na primer,
futura priaete, ona dodatno pojaava svoju nameru da prikae da je pobeda izvesna i
da se za nju vredi boriti. ak i kada govori o smrti vojnika, bira poetinu formu (zauvek
ostaju na naem tlu) i time oznaava kako su oni svojom pogibijom postali deo te borbe a
i same panije.
Jezik, sudei po njegovoj izraajnosti, zvui gotovo knjievno, ali je zapravo vrlo
jednostavan. Ne javljaju se komplikovane rei, konstrukcije, aluzije niti citati to ga ini
razumljivim i bliskim narodu. Govori u treem licu mnoine i time postie da ta oseanja
o kojima pria uvek budu predstavljana kao oseanja svih njih.

6. Zakljuak
Analiza politikih ideologija i jezika je jedna vrlo kompleksna tema i iziskuje
mnogo vie prostora i istraivanja nego to forma ovog rada dozoljava. Mi smo pokuale
da analiziramo javne govore kao medijume za prenoenje ideja, kao i da istraimo kako
strategije govornika rukovode odabirom lingvistikih formi pomou kojih se te poruke

16

razumeju. Ipak, svesne smo da u ovom relativno kratkom izlaganju nije mogue sagledati
sve aspekte njihovih govora i dalekosenost njihovih efekata.
Sva etiri lidera kojima smo se bavile imala su sline ciljeve prilikom dranja
svojih govora, bilo da je trebalo privui to vie pristalica i uveriti ih u svoje ideje ili
bodriti svoj narod u vanim i tekim istorijskim trenucima. Istorija je pokazala da su svi u
tome i uspeli, a neosporna je injenica da su neki od njih imali potpuno razliite stavove i
vizije sveta, te samim tim i drugaije pristupe i tehnike za realizcaiju tih vizija.
Nacizam i Staljinizam, dva sistema koja poivaju na kombinaciji nasilja,
specifinog argona i paljivo skovane propagande za irenje svojih dogmi i pravdanje
svojih svireposti ogledaju se i u sociolingstikom ugnjetavanju koje su praktikovali
njihovi diktatori.13
Osiromaen i ponien nemaki narod posle Prvog svetskog rata bilo je lako
pridobiti idejama o jedinstvenoj i nadmonoj nemakoj (arijevskoj) rasi. Hitleru nije bilo
teko da veto implementira ideje nacizma u narod jer je prethodno stekao njihovo
poverenje obeavi svakoj od drutvenih grupa ono to je elela (poljoprivrednicima vie
cene za njihove proizvode, nezaposlenima zaposlenje na javnim radovima izgradnji
puteva i gradova, a srednjoj klasi obnovu njihovih privatnih preduzea14).
Staljin je na poetku svoje vladavine uivao veliko poverenje i podrku svojih
partijskih drugova, ali vremenom je izgradio kult linosti i, uprkos tome to je bio
najmanje dobar govornik od ovde analiziranih, ostao je na elu drave zahvaljujui
zavedenoj strahovladi.
Za razliku od Hitlera i Staljina, totalitarista koji su pravili ili koristili revolucije
kako bi zaveli diktaturu, eril je bio pravi demokrata. On je svoju popularnost i
naklonost naroda sticao iz govora u govor. Smirenim, slikovitim, a ponekad i duhoviitm,
izlaganjima on je ulivao poverenje i suptilno navodio sluaoce da se sloe sa njim.
13

Nazism and Stalinism, two systems that relied on a combination of violence, specific

jargon and carefully contrived propaganda to spread their dogmas and justify their atrocities reflect
sociolinguistic oppression as practiced by the dictatorships., Turning to Orwell to understand Orwells
problem: A sociolinguistic view, Luchini, Pedro Luis
http://www.readingmatrix.com/articles/luchini-garcia/article.pdf
14

How did Hitler come to power? http://www.schoolhistory.co.uk/year9links/riseofhitler/Hitlertopower.pdf

17

Dolores Ibaruri je, iako zagovornica komunizma kao i Staljin, potpuna suprotnost
Sovjetskom dikatatoru. Njene oratorske vetine bile su vrlo cenjene. Iako je skoro uvek
bila obuena u crno, a njena pojava pomalo gruba (bila je via od prosenog mukarca),
poetine rei i emocija u njenom glasu dirnule bi svakoga ko bi je sluao. Za razliku od
Staljina koji je u obraanju teio da uvrsti rusocentrinu politiku i komunizam kao
ideologiju, ona se nije obraala komunistima, ve svim narodima koji vole slobodu.
Cilj je bio bitniji od ideologije.
Imajui u vidu govornike vetine ovih lidera, kao i istorijske dogaaje
motivisane moda ba njihovim govorima, ne moemo a da se ne sloimo sa
Ciceronovim predvidjanjem da e kroz istoriju uvek biti velikih ratnih voa, ali e samo
mali broj njih biti i veliki govornici15.

7. Koriena literatura
1. Keegan, John, Sir Winston Churchill <http://www.rjgeib.com/thoughts/britain/winstonchurchill.html>
2. J. V. Staljin Archive <http://www.marxists.org/reference/archive/stalin/works/decadesindex.htm>
15

De Oratore, http://en.wikipedia.org/wiki/De_Oratore

18

3. A Handbook of Rhetorical Devices <http://www.virtualsalt.com/rhetoric.htm>

4. Speeches audio gallery <http://www.history.com/video.do?name=speeches>
5. Speech Analysis #1: How to Study and Critique a Speech
<http://sixminutes.dlugan.com/2008/01/18/speech-evaluation-1-how-to-study-critiquespeech>
6. , , , <http://plexus.org.il/texts/vaiskopf_pisat.htm>
7. Hitler's Speeches, <http://www.hitler.org/speeches>
8. A Political Speech Analysis, <http://sixmilevillage.wordpress.com/2006/10/20/apolitical-speech-analysis>
9. Psychopathological Analysis of Adolf Hitler's Portrayal in Downfall,
<http://www.associatedcontent.com/article/696009/psychopathological_analysis_of_adol
f.html?page=2>
10. Analysis of the historical speeches of Hitler and Goebbels,
<http://www.helium.com/items/1240045-hitler-speech?page=3>
11. The Rhetoric of Hitler's "Battle",
<http://en.wikipedia.org/wiki/Fascism_and_the_rhetoric_of_unification>
12. BERLIN: PROCLAMATION TO THE GERMAN NATION,
<http://www.hitler.org/speeches/02-01-33.html>
13. Methods of Analysis, <http://en.wikipedia.org/wiki/Rhetoric#Methods_of_Analysis>
14. Retorika, <http://www.gom.cg.yu/files/1184065112.ppt.>
15. Petrovi, Milo, panija u srcu, VREME, 14. septembar 2006.
<http://www.vreme.com/cms/view.php?id=464964>
16. Lourdes Uribe Soto Dolores Ibarruri, La Pasionaria (1895-1989) u Bernstein, Mnica,
Las desafiantes, Editorial Lectorum, Mxico, 2007. pp. 63-151.
<http://historiaygenero.files.wordpress.com/2008/04/doloresibarruri-lourdesuribe.pdf>
17. Langworth, Richard War Speeches 1939-45, by Winston S. Churchill, In The Beacon
of the Western Way of Life, <http://www.winstonchurchill.org/i4a/pages/index.cfm?
pageid=135>
18. Elms, Simon, Speech defects made Churchill a great orator,
<http://findarticles.com/p/articles/mi_qn4156/is_/ai_n9628016>
19. Bugarski, Ranko, Jezik u drutvu, Beograd, Prosveta, 1986.

19

20. Turning to Orwell to understand Orwells problem: A sociolinguistic view, Luchini, Pedro
Luis, <http://www.readingmatrix.com/articles/luchini-garcia/article.pdf>
21. How did Hitler come to power?
<http://www.schoolhistory.co.uk/year9links/riseofhitler/Hitlertopower.pdf>
22. De Oratore, <http://en.wikipedia.org/wiki/De_Oratore>

Govori su preuzeti sa sledeih sajtova:

1. Hitler's Speeches, <http://www.hitler.org/speeches>
2. HIS SPEECHES: HOW CHURCHILL DID IT,
<http://www.winstonchurchill.org/i4a/pages/index.cfm?pageid=283>
3. Speech at the Red Army Parade on the Red Square, Moscow,
<http://www.marx.org/reference/archive/stalin/works/1941/11/07.htm>
4. Petrovi, Milo, panija u srcu, VREME, 14. septembar 2006.

<http://www.vreme.com/cms/view.php?id=464964>

www.maturski.org

20