http://www.facebook.

com/DethiNEU
MC LC
Trang
Cu 5. Sn xut hng ha l g? N ra i v pht trin nh th no?N c u vit g so vi kinh
t t nhin?..............................................................................................................................................2
Cu 6. Hng ha l g? Phn tch cc thuc tnh ca hng ha v lng gi tr ca hng ha?.....2
Cu 7. Tin t xut hin nh th no trong lch s pht trin ca sn..............................................3
xut v trao i hng ha? Bn cht v chc nng ca tin t?........................................................3
Cu 8. C s khch quan v nhng tc dng ca quy lut gi tr trong...........................................5
nn sn xut hng ha............................................................................................................................5
Cu 9. Th trng l g? Vai tr ca n trong nn sn xut hng ha...............................................6
Quy lut cung - cu v tc ng ca n trn th trng nh th no?..............................................6
Cu 10. S chuyn ha tin t thnh t bn.........................................................................................8
Cu 11. Th no l t bn bt bin v t bn kh bin? Vic phn chia.........................................10
t bn thnh hai b phn nh vy c ngha g? Th no l t sut..............................................10
gi tr thng d?....................................................................................................................................10
Cu 12. Th no l gi tr thng d? Gi tr thng d tuyt i, gi tr..........................................11
thng d tng i v gi tr thng d siu ngch? V sao ni sn..................................................11
xut gi tr thng d l quy lut kinh t c bn ca ch ngha t...................................................11
bn?........................................................................................................................................................12
Cu 13. Tch ly t bn l g? Nhng nhn t no nh hng n quy..........................................14
m tch ly t bn? Th no l tch t, tp trung v cu to hu c...............................................14
ca t bn?............................................................................................................................................14
Cu 14. Th no l tun hon v chu chuyn ca t bn? Nhng nhn.........................................16
t no lm tng tc chu chuyn t bn? ngha thc tin ca vic...........................................16
nghin cu vn ny?........................................................................................................................16
Cu 15. Th no l li nhun v t sut li nhun? Chng c quan h..........................................17
g vi gi tr thng d v t sut gi tr thng d?............................................................................17
Cu 16. T bn thng nghip v t bn cho vay c hnh thnh nh........................................18
th no? Bn cht ca li nhun thng nghip v li tc l g?....................................................18
Cu 17. Cc hnh thc a t ch yu v bn cht ca a t t bn ch.......................................19
ngha (R) l g? ngha ca vic nghin cu a t i vi vic gii...............................................20
quyt cc vn rung t?................................................................................................................20
Cu 18. Th no l cng ty c phn v th trng chng khon? Vai tr.......................................21
ca chng trong nn kinh t hng ha?..............................................................................................21
Cu 19. V sao c s chuyn bin t ch ngha t bn t do cnh tranh........................................22
sang ch ngha t bn c quyn? Cc hnh thc ch yu v bn..................................................22
cht kinh t ca ch ngha t bn c quyn l g?...........................................................................22
Cu 20. Nguyn nhn ca s chuyn bin ch ngha t bn thnh ch..........................................24
ngha t bn c quyn nh nc? c trng, nhng hnh thc biu............................................24
hin v c ch iu tit nn kinh t ca ch ngha t bn c quyn..............................................24

http://www.facebook.com/DethiNEU

Tr li:
Cu 5. Sn xut hng ha l g? N ra i v pht trin nh th no?N c u vit

g so vi kinh t t nhin?
Trong lch s pht trin ca nn sn xut x hi, c hai hnh thc sn xut r rt l: sn
xut t cp t tc v sn xut hng ha.
Sn xut t cp, t tc l sn xut sn phm tha mn nhu cu ca ngi sn xut
trong ni b n v kinh t. Cn sn xut hng ha l sn xut ra sn phm bn, cc
quan h kinh t gia nhng ngi sn xut biu hin qua vic mua bn sn phm ca
nhau trn th trng.
Sn xut hng ha ra i trong hai iu kin lch s:
+ C s phn cng lao ng x hi:
Phn cng lao ng x hi l kt qu ca s pht trin lc lng sn xut, biu hin s
chuyn mn ha sn xut. Do phn cng lao ng x hi, mi ngi hoc mi nhm
ngi ch sn xut mt hoc mt s sn phm nht nh. Mi ngi (hoc mi nhm
ngi) u tha sn phm do mnh sn xut ra nhng li thiu cc loi sn phm khc.
Do , vic trao i sn phm tr thnh tt yu v c li i vi mi ngi sn xut.
+ C ch t hu. iu lm cho nhng ngi sn xut c lp vi nhau; h sn
xut da trn c s t liu sn xut ca h v sn phm lao ng thuc quyn chi phi
ca h.
Ch t hu lm cho nhng ngi sn xut c lp vi nhau, cn phn cng lao ng
x hi li lm cho h ph thuc vo nhau.
Sn xut hng ha ra i chnh l gii quyt mu thun ny.so vi sn xut t cp t
tc, sn xut hng ha c nhiu u vit c bit:
- Thc y s pht trin mnh m ca lc lng sn xut, ng dng tin b k thut,
hp l ha sn xut, tit kim, tng nng sut lao ng.
- Lm cho sn xut gn lin vi tiu dng, sn phm thng xuyn c ci tin cht
lng, hnh thc ph hp vi nhu cu, th hiu ngi tiu dng.
- Thc y nhanh chng qu trnh x hi ha sn xut, tch t v tp trung sn xut, m
rng s giao lu th trng trong nc v quc t.
- L c s thc y qu trnh dn ch ha, bnh ng, tin b x hi, ph v tnh bo th,
tr tr, phng hi ca kinh t t nhin, t cp t tc v.v..
Tuy nhin, sn xut hng ha c mt tri ca n nh vic lm phn ha ngi sn xut
thnh giu ngho v nhiu hin tng tiu cc nh lm hng gi, la lc
Cu 6. Hng ha l g? Phn tch cc thuc tnh ca hng ha v lng gi tr ca
hng ha?
1. Hng ha l mt vt phm ca lao ng c th tha mn nhu cu no ca con
ngi v i vo tiu dng thng qua trao i (mua - bn).
2

http://www.facebook.com/DethiNEU

2. Hng ha c hai thuc tnh: gi tr s dng v gi tr.

a) Gi tr s dng

-Gi tr s dng ca vt phm l cng dng ca n, c th tha mn

nhu cu no ca con ngi nh go n, vi may mc, nh
...
-Gi tr s dng ca vt phm do thuc tnh t nhin ca vt phm
quy nh. gi tr s dng l mt phm tr vnh vin.
-Trong kinh t hng ha, gi tr s dng l vt mang gi tr trao i.
b) Gi tr
-gi tr hng ha l lao ng x hi ca ngi sn xut hng ha kt
tinh trong hng ha
- gi tr l c s ca gi tr trao i; cn gi tr trao i l
hnh thc biu hin ca gi tr.
- Gi tr phn nh mi quan h x hi gia nhng ngi sn xut
hng ha. Do , gi tr l mt phm tr lch s, ch tn ti trong
kinh t hng ha.
3. Lng gi tr ca hng ha.
-Nu gi tr l lao ng x hi ca nhng ngi sn xut hng
ha kt tinh trong hng ha th lng gi tr chnh l lng lao
ng x hi hao ph sn xut ra hng ha.
-Trong sn xut hng ha, hao ph lao ng c bit to thnh gi
tr c bit ca hng ha. Trn th trng, khng th da vo gi tr
c bit trao i m phi da vo gi tr x hi ca hng ha.
Gi tr x hi ca hng ha c tnh bng thi gian lao ng x
hi cn thit (tt yu) sn xut mt loi hng ha no . l
thi gian cn thit sn xut hng ha trong iu kin sn xut
trung bnh ca x hi vi trnh k thut trung bnh, trnh
thnh tho trung bnh, cng lao ng trung bnh
-Gi tr hng ha thay i ph thuc vo nng sut lao ng.
gi tr ca hng ha bin i t l nghch vi nng sut lao ng.

http://www.facebook.com/DethiNEU

Cu 7. Tin t xut hin nh th no trong lch s pht trin ca

sn
xut v trao i hng ha? Bn cht v chc nng ca tin t?
1. Lch s ra i ca tin t v bn cht ca n.
Tin t xut hin l kt qu ca qu trnh pht trin ca sn
xut v trao i hng ha, v cng l kt qu ca qu trnh pht
trin cc hnh thi gi tr ca hng ha.
Hnh thi gi tr u tin l hnh thi gin n hay ngu nhin.
Ngi sn xut lm ra sn phm dng khng ht (nh lc c
ma chng hn), tha ngu nhin, em trao i v ngu nhin
gp mt loi hng ha no ; vic trao i din ra theo mt t l
cng ngu nhin v gin n: hng i ly hng.
hnh thi ny, hng ha th nht (aHA) biu hin gi tr ca
n hng ha th hai (bHB), cn hng ha th hai ng vai tr l
vt ngang gi.
Khi phn cng lao ng x hi pht trin n mc no ,
chng loi hng ha trao i trn th trng nhiu hn, th mt hng
ha c th gp v trao i vi nhiu hng ha khc.
l hnh thi gi tr m rng.
Khi phn cng lao ng x hi pht trin hn na, lm cho sn
xut hng ha cng pht trin, trao i hng ha tr nn thng
xuyn v ph bin hn. cho s trao i c thun li, ngi ta
chn mt hng ha no lm vt ngang gi chung.
l hnh thi chung ca gi tr. Vt ngang gi chung c th
trao i trc tip vi mt hng ha bt k. N tr thnh mi gii,
thnh phng tin trao i. Khi sn xut v trao i hng ha
pht trin hn, th trng c m rng, ngi ta chn bc v
vng lm vt ngang gi chung l thun li hn c. Lc , hnh
thc tin ca gi tr ra i.
Khi bc v vng cng c dng lm chc nng tin t th ch
4

http://www.facebook.com/DethiNEU

tin t gi l ch song kim. Khi ch cn vng c chim vai

tr tin t th ch tin t c gi l ch bn v vng.
Khi tin t xut hin, th gii hng ha phn ra hai cc: mt
pha, l cc hng ha thng thng; mt pha l hng ha ng vai
tr tin t. Nh vy, tin t l mt loi hng ha c bit, dng
lm vt ngang gi chung cho tt c cc hng ha, l s th hin
chung ca gi tr v lao ng x hi, n biu hin quan h sn
xut gia nhng ngi sn xut hng ha do qu trnh pht trin
lu di ca sn xut v trao i hng ha to ra. l ngun gc
v bn cht ca tin t.
2. Chc nng ca tin t.
Tin t c nm chc nng:
a) Thc o gi tr
Tin t lm c thc o gi tr v bn thn n cng l mt
hng ha, cng c gi tr nh cc hng ha khc. lm c
thc o gi tr, mi quc gia c mt n v tin t nht nh.
Gi tr ca mi hng ha c biu hin bng mt s tin nht
nh, l gi c ca hng ha.
Gi tr l c s ca gi c, nhng do quan h cung cu, gi c c
th ln xung xung quanh gi tr. Tuy vy, xt trong phm vi ton
x hi trong thi gian nht nh th tng s gi c bng tng s gi
tr ca hng ha.
b) Phng tin lu thng
Lm phng tin lu thng, tin t ng vai tr mi gii, trung
gian trong trao i hng ha v di hnh thc tin mt. N vn
ng theo cng thc H-T-H (H = hng; T = tin).
S lng tin ny c xc nh bng quy lut lu thng tin t
nh sau:
c) Phng tin ct tr
Khi lm chc nng ny, tin t rt khi lu thng v i vo
"kho" ct tr. Tin ct tr phi c gi tr. Ngi ta thng ct
5

http://www.facebook.com/DethiNEU

tr vng v bc.
d) Phng tin thanh ton
Kinh t hng ha pht trin n mt trnh no s sinh ra
vic mua bn chu. Khi , tin c chc nng lm phng tin
thanh ton: tr tin mua chu, tr n...
Chc nng ny cng pht trin, cng lm tng thm s ph
thuc ln nhau gia nhng ngi sn xut v trao i hng ha.
e) Tin t th gii
Khi trao i hng ha vt khi bin gii mt quc gia, quan h
bun bn gia cc nc hnh thnh, th tin t lm chc nng tin
t th gii.
Tin t l sn phm khch quan ca lch s pht trin sn xut
v trao i hng ha. N l loi hng ha c bit, ng vai tr vt
ngang gi chung, lm c nhiu chc nng phc v cho sn xut
v trao i hng ha. Trong x hi c giai cp, giai cp thng tr
thng s dng tin t lm cng c phc v cho li ch ca giai cp
mnh.
Cu 8. C s khch quan v nhng tc dng ca quy lut gi tr
trong
nn sn xut hng ha.
1. C s khch quan v yu cu ca quy lut gi tr.
Quy lut gi tr l quy lut kinh t ca nn sn xut hng ha.
u c sn xut hng ha th c quy lut gi tr hot ng
mt cch khch quan.
Quy lut gi tr i hi vic sn xut v trao i hng ha, phi
da trn c s hao ph lao ng x hi cn thit, c ngha l:
- Trong sn xut, n i hi ngi sn xut lun lun c thc
tm cch h thp hao ph lao ng c bit xung nh hn, hoc
bng hao ph lao ng x hi cn thit.
- Trong lu thng, n i hi vic trao i hng ha phi da
6

http://www.facebook.com/DethiNEU

trn nguyn tc ngang gi.

Quy lut gi tr hot ng thng qua s ln xung ca gi c
trn th trng. N c mi quan h hu c vi quy lut cung - cu.
Khi cung ln hn cu th gi c nh hn gi tr. Khi cung nh hn
cu th gi c ln hn gi tr.
2. Tc dng ca quy lut gi tr.
Quy lut gi tr hot ng trong mi phng thc sn xut c
sn xut hng ha, nhng c im hot ng, vai tr v tc dng
ca n khc nhau, v n b cc quy lut kinh t c th ca
phng thc sn xut chi phi.
Trong iu kin nn sn xut hng ha da trn c s ch t
hu gi vai tr thng tr, quy lut gi tr hot ng mt cch t
pht v c bn tc dng ch yu sau:
- T pht iu tit cc yu t sn xut (t liu sn xut v sc
lao ng) vo cc ngnh, cc khu vc khc nhau ca nn sn xut
x hi, thng qua s bin ng ca cung - cu th hin qua gi c
trn th trng.
- T pht iu tit lu thng hng ha. Thng qua s bin ng
(chnh lch) ca gi c, hng ha t ni c gi c thp s c di
chuyn v ni c gi c cao.
- T pht kch thch ci tin k thut, hp l ha sn xut, tng
nng sut lao ng, lm cho lc lng sn xut pht trin.
- T pht lm phn ha ngi sn xut thnh giu v ngho.
Trong iu kin ch ngha x hi c nn kinh t nhiu thnh
phn trong thnh phn kinh t nh nc v kinh t tp th lm
nn tng, cn thnh phn kinh t nh nc gi vai tr ch o th
vai tr ca quy lut gi tr v c bn khng cn nh trc. Tuy
nhin n vn thc hin chc nng iu tit, kch thch v o thi
vn c ca n.
Trong iu kin qu ln ch ngha x hi, nn kinh t cn
nhiu thnh phn, cn nhiu loi quy lut c th hot ng an
7

http://www.facebook.com/DethiNEU

xen vo nhau, lm cho s hot ng ca quy lut gi tr va c

tnh t pht va c tnh t gic, tuy vn c y cc tc dng
trn.
Vn quan trng l phi nhn thc v vn dng quy lut gi
tr bng cc chnh sch kinh t ph hp trn c s khoa hc, nhm
thc hin c hiu qu nhng mc tiu kinh t - x hi.
Cu 9. Th trng l g? Vai tr ca n trong nn sn xut hng
ha.
Quy lut cung - cu v tc ng ca n trn th trng nh th
no?
1. Th trng v c ch th trng
a) Th trng l ni din ra mi quan h kinh t gia nhng
ngi trao i hng ha theo quy lut ca sn xut v lu thng
hng ha; l tng hp cc mi quan h lu thng hng ha v lu
thng tin t.
- N phn nh nhanh nhy quan h cung cu, l ni pht tn
hiu thng tin v s bin ng ca nn kinh t, gip cho vic iu
chnh sn xut, hnh thnh nn nhng t l cn i gia sn xut
v tiu dng, gia cung v cu, gia sn xut v lu thng.
- Th trng l ni tha nhn cui cng cng dng x hi i vi
sn phm v lao ng chi ph sn xut ra n. Do , n kch
thch nhng ngi sn xut v trao i hng ha gim chi ph sn
xut v lu thng, ci tin cht lng, quy cch, mu m, hnh
thc cho ph hp nhu cu, th hiu ngi tiu dng.
b) C ch th trng l gung my hot ng ca h thng cc
th trng trong nn kinh t hng ha, iu tit qu trnh sn
xut v lu thng theo yu cu khch quan ca cc quy lut ca
th trng (quy lut gi tr, quy lut cung cu, quy lut cnh
tranh, quy lut lu thng tin t...). V vy, c ch th trng quy
8

http://www.facebook.com/DethiNEU

nh nhng ngi sn xut v trao i hng ha phi sn xut

theo c cu hp l chng loi hng ha, gi c bao nhiu, lu
thng hng ha nh th no...
Th trng v c ch th trng c nhng khuyt tt nht nh,
nh:
- Tnh t pht dn ti s hn n trong nn kinh t.
- Kch thch li ch c nhn, li ch cc b, nhng li xem nh li
ch x hi, li ch ton th.
- Ch phn nh nhu cu trc mt, khng vch r nhu cu tng
lai.
- Nhng ch s kinh t nh gi c, li nhun,... thng xuyn
bin ng lm cho ngi sn xut v lu thng hng ha kh nh
hng, thng b ng i ph, nhiu lc gy ra s lng ph lao
ng x hi.
lng d tr v kinh t v nhng chnh sch ph hp nh k hoch,
thu, hp ng kinh t cng vi th trng iu khin s hot
ng ca nn kinh t theo nh hng v mc tiu xc nh.
2. Quy lut cung - cu.
a) C s khch quan ca quy lut cung cu
Cung phn nh khi lng sn phm hng ha c sn xut v
c a ra th trng thc hin ( bn).
Cung do sn xut quy nh, nhng khng ng nht vi sn
xut.
Cu phn nh nhu cu tiu dng c kh nng thanh ton ca x
hi. Do , cu khng ng nht vi tiu dng, v n khng phi l
nhu cu t nhin, nhu cu bt k theo nguyn vng tiu dng ch
quan ca con ngi, m ph thuc vo kh nng thanh ton.
Cung - cu c mi quan h hu c vi nhau, thng xuyn tc
ng ln nhau trn th trng; u c th trng th c quy
lut cung - cu tn ti v hot ng mt cch khch quan.
b) Cung - cu tc ng ln nhau
9

http://www.facebook.com/DethiNEU

Cu xc nh cung v ngc li cung xc nh cu. Cu xc nh

khi lng, cht lng v chng loi cung v hng ha. Nhng
hng ha no tiu th c mi c ti sn xut. Ngc li, cung
to ra cu, kch thch tng cu thng qua pht trin s lng, cht
lng, chng loi hng ha, hnh thc, quy cch v gi c ca n.
Cung - cu tc ng ln nhau v nh hng trc tip n gi c.
y l s tc ng phc tp theo nhiu hng v nhiu mc
khc nhau.
Quy lut cung - cu tc ng khch quan v rt quan trng. Nu
nhn thc c chng th c th vn dng tc ng n hot
ng sn xut kinh doanh theo chiu hng c li cho qu trnh
ti sn xut x hi.
Nh nc c th vn dng quy lut cung - cu thng qua cc
chnh sch, cc bin php kinh t nh: gi c, li nhun, tn dng,
hp ng kinh t, thu, thay i c cu tiu dng... tc ng vo
cc hot ng kinh t theo quy lut cung - cu, duy tr nhng t l
cn i cung - cu mt cch lnh mnh v hp l.
Cu 10. S chuyn ha tin t thnh t bn
Ch ngha t bn ra i khi c hai iu kin: c mt lp ngi
c t do v thn th nhng li khng c t liu sn xut; v tin
ca phi c tp trung vo tay mt s ngi, vi mt lng
ln, lp cc x nghip.
1. Cng thc chung ca t bn.
a) So snh cng thc lu thng hng ha gin n vi cng thc
chung ca t bn
Lu thng hng ha gin n vn ng theo cng thc:
H-T-H (1). Trong cng thc ny, tin t khng phi l t bn.
Tin t ch tr thnh t bn trong nhng iu kin nht nh.
Mi t bn u xut hin t mt khi lng tin nht nh v
vn ng theo cng thc: T-H-T (2). y l cng thc chung ca t
bn, v mi t bn u vn ng theo cng thc ny.
10

http://www.facebook.com/DethiNEU

Gia cng thc (1) v cng thc (2) c nhng im khc nhau:
- V im xut pht v kt thc qu trnh vn ng trong cng
thc 1 l H (Hng); trong cng thc 2 l T (Tin).
- V trnh t ca qu trnh vn ng: Trong cng thc 1 bn
trc, mua sau; trong cng thc 2 mua trc, bn sau.
- V mc ch ca qu trnh vn ng:
Trong cng thc 1 l gi tr s dng; trong cng thc 2 l gi tr.
y, tin thu v (T) phi ln hn tin ng trc (T) mt lng l
t. Do T = T + (T. S tin tri ln so vi tin ng ra ban u l
gi tr thng d, k hiu l (m).Nh vy, s tin ng ra ban u (T)
vi mc ch em li gi tr
thng d cho ngi ch c tin c gi l t bn. Qua , i n
kt lun: Tin t ch tr thnh t bn khi c dng mang li
gi tr thng d cho nh t bn.
b) Mu thun ca cng thc chung ca t bn
L lun gi tr chng minh rng:
Gi tr ca hng ha do lao ng ca nhng ngi sn xut
hng ha to ra trong sn xut. Nhng nhn vo cng thc T-H-T
ngi ta d lm tng rng tin t cng to ra gi tr khi vn
ng trong lu thng.
Thc cht th bn thn tin, d ngoi hay trong lu thng,
cng khng t ln ln c. Tin khng th sinh ra tin l iu
hin nhin.
Cn lu thng thun ty, d din ra bt c hnh thc no, k c
vic mua r bn t, cng khng lm tng thm gi tr, khng to ra
gi tr thng d; y ch c s phn phi li lng gi tr c sn
trong x hi m thi bi nu mua r th ny th s li phi mua t
th kia; bn t th ny th li phi bn r th khc, v tng khi
lng hng v tin trong ton x hi mt thi gian nht nh l
mt s lng khng i.
Tuy vy, khng c lu thng cng khng to ra c gi tr thng
d. Do , mu thun ca cng thc chung ca t bn l gi tr
11

http://www.facebook.com/DethiNEU

thng d khng do lu thng ra nhng li c to ra thng qua

lu thng.
S d nh vy v nh t bn tm c trn th trng mt loi
hng ha c bit c kh nng to ra gi tr thng d cho mnh.
l hng ha sc lao ng.
2. Hng ha sc lao ng.
Sc lao ng l ton b th lc v tr lc ca con ngi, l kh
nng lao ng ca con ngi. Sc lao ng l yu t c bn ca mi
qu trnh sn xut. N ch tr thnh hng ha khi c hai iu
kin:
- Ngi c sc lao ng c t do thn th, c quyn lm ch
sc lao ng ca mnh c th i lm thu (bn sc lao ng).
- H khng c t liu sn xut v ca ci khc sinh sng,
buc phi i lm thu, tc l bn sc lao ng ca mnh. Sc lao
ng khi tr thnh hng ha, n va c hai thuc tnh nh hng ha
thng thng va c c im ring.
- Gi tr hng ha sc lao ng cng bng lng lao ng x hi
cn thit sn xut v ti sn xut ra n. Nhng vic sn xut
v ti sn xut ra sc lao ng phi c thc hin bng cch tiu
dng cho c nhn. V vy, lng gi tr hng ha sc lao ng
bng lng gi tr nhng t liu sinh hot cn thit v vt cht v
tinh thn nui sng ngi cng nhn, gia nh anh ta v chi ph
o to cng nhn theo yu cu ca sn xut. V vy, gi tr hng
ha sc lao ng ph thuc vo iu kin lch s c th ca mi
quc gia trong tng thi k nht nh.
- Gi tr s dng hng ha sc lao ng l cng dng ca n
tha mn nhu cu ngi mua l s dng vo qu trnh lao ng.
Khc vi hng ha thng thng, hng ha sc lao ng khi c
s dng, n to ra mt lng gi tr mi ln hn gi tr bn thn n.
chnh l ngun gc ca gi tr thng d.
Hng ha sc lao ng l iu kin chuyn ha tin t thnh
12

http://www.facebook.com/DethiNEU

t bn. y cng chnh l cha kha gii quyt mu thun

trong cng thc chung ca t bn.
Nh vy, tin t ch tr thnh t bn khi n c s dng lm
phng tin mang li gi tr thng d cho ngi c tin v
ngi c tin phi tm c mt loi hng ha c bit - hng ha
sc lao ng.
Cu 11. Th no l t bn bt bin v t bn kh bin? Vic
phn chia
t bn thnh hai b phn nh vy c ngha g? Th no l t
sut
gi tr thng d?
1. T bn bt bin v t bn kh bin
tin hnh sn xut, nh t bn phi ng tin ra mua t
liu sn xut v sc lao ng, ngha l bin t bn tin t thnh
cc yu t ca qu trnh sn xut. Cc yu t ny c vai tr khc
nhau trong vic to ra gi tr thng d.
- Trong sn xut, cng nhn s dng t liu sn xut ch to
ra sn phm. T liu sn xut c nhiu loi, c loi nh nh
xng, kho tng, thit b, my mc c s dng trong mt thi
gian di, hao mn dn qua nhiu chu k sn xut, nn gi tr ca
n c chuyn tng phn vo sn phm. C loi nh nguyn liu
nhin liu, vt liu ph tiu hao ton b qua mt chu k sn xut,
nn gi tr ca n c chuyn nguyn vn ngay vo sn phm
mi.
Nh vy, d gi tr t liu sn xut c chuyn dn tng phn
hay chuyn nguyn vn ngay vo sn phm, b phn t bn tn
ti di hnh thc t liu sn xut c c im chung l gi tr ca
chng c bo tn khng c s thay i v lng v chuyn vo
sn phm mi trong qu trnh sn xut.
B phn t bn ny gi l t bn bt bin (k hiu bng C).
13

http://www.facebook.com/DethiNEU

- B phn t bn tn ti di hnh thc sc lao ng c tnh cht

khc vi b phn t bn bt bin (C).
Trong qu trnh sn xut, b phn t bn ny c s thay i v
lng, tng ln v s lng gi tr, v c im ca gi tr s dng
ca hng ha sc lao ng l khi c em tiu dng th n to ra
mt lng gi tr mi ln hn gi tr bn thn n - gi l t bn
kh bin (k hiu bng V).
- Vic phn chia t bn thnh t bn bt bin v t bn kh
bin vch r ngun gc ca gi tr thng d l do lao ng lm
thu ca cng nhn to ra v b nh t bn chim khng. Hin
nay, giai cp t sn s dng my mc hin i t ng ha qu
trnh sn xut i vi mt s sn phm. Trong iu kin sn xut
nh vy, t bn bt bin c vai tr quan trng quyt nh vic
tng nng sut lao ng, nhng cng khng th coi l ngun
gc ca gi tr thng d. Suy n cng, b phn t bn kh bin
tn ti di hnh thc sc lao ng (chn tay v tr c) mi l
ngun gc sinh ra gi tr thng d t bn ch ngha.
2. T sut gi tr thng d
T sut gi tr thng d l t l phn trm gia gi tr thng d
v t bn kh bin. T sut gi tr thng d k hiu l m v c
xc nh bng cng thc:
m
m = x 100%
v
T sut gi tr thng d vch r trnh bc lt ca nh t bn
i vi lao ng lm thu, ng thi n cng ni ln ngy lao ng
c phn chia thnh hai phn - thi gian lao ng cn thit v
thi gian lao ng thng d - nh th no.
14

http://www.facebook.com/DethiNEU

Cu 12. Th no l gi tr thng d? Gi tr thng d tuyt i,

gi tr
thng d tng i v gi tr thng d siu ngch? V sao ni
sn
xut gi tr thng d l quy lut kinh t c bn ca ch ngha t
bn?
1. Gi tr thng d, gi tr thng d tuyt i, gi tr thng d
tng i v gi tr thng d siu ngch.
- Gi tr thng d l phn gi tr di ra ngoi gi tr sc lao
ng, do cng nhn lm thu to ra v b nh t bn chim khng.
Gi tr thng d phn nh bn cht ca quan h sn xut t
bn ch ngha - quan h bc lt ca nh t bn i vi lao ng
lm thu.
thu c gi tr thng d, c hai phng php ch yu:
phng php sn xut gi tr thng d tuyt i v phng php
sn xut gi tr thng d tng i.
- Gi tr thng d tuyt i l gi tr thng d thu c do ko
di ngy lao ng vt khi gii hn thi gian lao ng cn thit.
Ngy lao ng ko di trong khi thi gian lao ng cn thit khng
i, do thi gian lao ng thng d tng ln.
Sn xut gi tr thng d tuyt i l c s chung ca ch t
bn ch ngha. Phng php ny c p dng ph bin giai
on u ca ch ngha t bn, khi lao ng cn trnh th cng
v nng sut lao ng cn thp.
Vi lng tham v hn, nh t bn tm mi th on ko di
ngy lao ng, nng cao trnh bc lt sc lao ng lm thu.
Nhng mt mt, do gii hn t nhin ca sc lc con ngi; mt
khc, do u tranh quyt lit ca cng nhn i rt ngn ngy lao
ng, cho nn ngy lao ng khng th ko di v hn. Tuy nhin,
ngy lao ng cng khng th rt ngn n mc ch bng thi gian
15

http://www.facebook.com/DethiNEU

lao ng tt yu. Mt hnh thc khc ca sn xut gi tr thng d

tuyt i l tng cng lao ng. V tng cng lao ng cng
ging nh ko di thi gian lao ng trong ngy, trong khi thi gian
lao ng cn thit khng thay i.
- Gi tr thng d tng i l gi tr thng d thu c do rt
ngn thi gian lao ng tt yu trn c s tng nng sut lao ng
x hi. Vic tng nng sut lao ng x hi, trc ht cc ngnh
sn xut ra vt phm tiu dng, s lm cho gi tr sc lao ng
gim xung do , lm gim thi gian lao ng cn thit. Khi
di ngy lao ng khng thay i, thi gian lao ng cn thit
gim s lm tng thi gian lao ng thng d - thi gian sn
xut ra gi tr thng d tng i cho nh t bn.
- ginh u th trong cnh tranh, thu c nhiu gi tr
thng d, cc nh t bn p dng nhng tin b k thut mi vo
sn xut, ci tin t chc sn xut, hon thin phng php qun
l kinh t, nng cao nng sut lao ng. Kt qu l, gi tr c bit
ca hng ha thp hn gi tr x hi. Nh t bn no thc hin
c iu th khi bn hng ha ca mnh s thu c mt s gi
tr thng d tri hn so vi cc nh t bn khc.
Phn gi tr thng d thu c tri hn gi tr thng d bnh
thng ca x hi c gi l gi tr thng d siu ngch.
Xt tng n v sn xut t bn ch ngha, gi tr thng d siu
ngch l hin tng tm thi cc b. Nhng xt v ton b x hi
t bn, gi tr thng d siu ngch l hin tng tn ti thng
xuyn. V vy, gi tr thng d siu ngch l mt ng lc mnh
nht thc y cc nh t bn ra sc ci tin k thut, tng nng
sut lao ng.
Gi tr thng d siu ngch v gi tr thng d tng i u
da trn c s tng nng sut lao ng. Ci khc nhau l ch gi
tr thng d tng i th da trn c s tng nng sut lao ng
x hi; cn gi tr thng d siu ngch th da trn c s tng
16

http://www.facebook.com/DethiNEU

nng sut lao ng c bit.

2. Sn xut gi tr thng d l quy lut kinh t c bn ca ch
ngha t bn.
Quy lut kinh t c bn l quy lut phn nh bn cht v mc
ch ca mt phng thc sn xut. Mi phng thc sn xut c
mt quy lut kinh t c bn.
B tc ot ht t liu sn xut cng nhn buc phi bn sc
lao ng cho nh t bn. Lao ng khng cng ca cng nhn lm
thu l ngun gc ca gi tr thng d, ngun gc lm giu ca
nh t bn.
Sn xut gi tr thng d l mc ch duy nht ca nn sn
xut t bn ch ngha. V mc ch , cc nh t bn sn xut
bt c loi hng ha no, k c v kh git ngi hng lot, min
l thu c nhiu gi tr thng d. Phng tin t mc ch l
tng cng bc lt cng nhn lm thu trn c s pht trin k
thut, tng cng lao ng, ko di ngy lao ng, tng nng
sut lao ng v.v..
Sn xut gi tr thng d l quy lut kinh t c bn ca ch
ngha t bn. Ni dung ca quy lut l to ra ngy cng nhiu gi
tr thng d cho nh t bn bng cch tng cng cc phng tin
k thut v qun l bc lt ngy cng nhiu lao ng lm thu.
Quy lut gi tr thng d c tc dng mnh m trong nhiu mt
ca i sng x hi. Mt mt, n thc y k thut v phn cng
lao ng x hi pht trin, lm cho lc lng sn xut trong x hi
t bn ch ngha pht trin vi tc nhanh v nng cao nng
sut lao ng. Mt khc, n lm cho cc mu thun vn c ca ch
ngha t bn, trc ht l mu thun c bn ca n - mu thun
gia tnh cht x hi ca sn xut vi s chim hu t nhn t
bn ch ngha v t liu sn xut - ngy cng gay gt.

17

http://www.facebook.com/DethiNEU

Cu 13. Tch ly t bn l g? Nhng nhn t no nh hng

n quy
m tch ly t bn? Th no l tch t, tp trung v cu to hu
c
ca t bn?
1. Tch ly t bn v nhn t nh hng n quy m ca tch
ly.
- Tch ly t bn l bin mt phn gi tr thng d thnh t bn
m rng sn xut, tng thm quy m bc lt.
Tch ly t bn l tt yu khch quan do quy lut kinh t c
bn, quy lut gi tr v cnh tranh... ca phng thc sn xut t
bn ch ngha quy nh. Ngun gc duy nht ca t bn tch ly
l gi tr thng d; thc cht ca tch ly t bn l bin mt phn
gi tr thng d thnh t bn ph thm m rng sn xut.
- Quy m tch ly ph thuc vo khi lng gi tr thng d v
t l phn chia gi tr thng d thnh t bn ph thm v thu
nhp (b phn gi tr thng d nh t bn tiu dng cho c nhn).
Nu t l phn chia khng thay i, th quy m tch ly ph thuc
vo cc nhn t lm tng khi lng gi tr thng d nh:
+ Tng cng bc lt sc lao ng. Nhn t ny biu hin ch
ct xn tin cng, tng cng lao ng i vi cng nhn lm
thu.
+ Tng nng sut lao ng x hi. y l n by kinh t mnh
m v c tc dng thit thc i vi tch ly.
+ S chnh lch ngy cng ln gia t bn s dng (tc gi tr
my mc, thit b c s dng) v t bn tiu dng (tc gi tr
tiu hao ca my mc, thit b qua mi chu k sn xut).
+ Quy m t bn ng trc. Quy m t bn ng trc cng ln,
cng c iu kin pht trin nhanh, do tch ly ngy cng
nhiu.
2. Tch t t bn.
Tch t t bn l s tng thm quy m t bn c bit bng cch
18

http://www.facebook.com/DethiNEU

t bn ha mt phn gi tr thng d. Tch t t bn l kt qu

trc tip ca tch ly t bn. Chng hn, mt t bn 1.000 la
cng thm 100 la gi tr thng d t bn ha thnh mt t bn
ln hn l 1.100 la.
Tch t t bn l mt tt yu. Trc ht l do yu cu ca
quy lut kinh t c bn ca ch ngha t bn, ca cnh tranh v
ca tin b k thut. ng thi trnh bc lt v khi lng gi
tr thng d bc lt c ngy cng tng trong qu trnh pht
trin ca ch ngha t bn l iu kin vt cht lm cho kh nng
t bn ha gi tr thng d bin thnh hin thc tch t t bn.
3. Tp trung t bn.
Tp trung t bn l s tng thm quy m t bn bng cch kt
hp nhiu t bn nh thnh mt t bn ln hn. Th d: mt t bn
3.000 la hp li vi mt t bn 2.000 la thnh mt t bn ln
hn l 5.000 la.
Tp trung t bn thng din ra bng hai phng php. Phng
php cng bc v phng php t nguyn. Phng php cng
bc th hin ch: trong qu trnh cnh tranh, cc nh t bn ln
thn tnh cc nh t bn nh ph sn. phng php t nguyn
trong qu trnh cnh tranh, cc nh t bn khng phn thng bi,
h lin hip li v t chc cc cng ty c phn trnh khi s ph
sn v c sc mnh cn thit cho cnh tranh trn phm vi mi.
Nu tch t t bn lm tng quy m t bn x hi v phn nh
mi quan h trc tip gia giai cp cng nhn v giai cp t sn
th tp trung t bn khng lm tng quy m t bn x hi m ch
phn phi li v t chc li t bn x hi; n phn nh quan h
trc tip gia cc nh t bn.
Tch t v tp trung t bn c quan h vi nhau v tc ng
thc y nhau. Tch t t bn lm tng quy m t bn c bit
khin cho cnh tranh gay gt hn, dn n s tp trung t bn.
Tp trung t bn to ra iu kin tng cng bc lt gi tr
thng d v y mnh tch t t bn.
19

http://www.facebook.com/DethiNEU

4. Cu to hu c ca t bn.
- Trong qu trnh tch ly t bn, c cu t bn dn dn thay
i. Cc b phn ca t bn c s thay i khng ging nhau. Cu
to ca t bn gm c hai mt: mt vt cht v mt gi tr.
+ Cu to ca t bn v mt vt cht gm c t liu sn xut v
sc lao ng. T l gia s lng t liu sn xut v s lng sc
lao ng s dng t liu sn xut gi l cu to k thut ca t
bn.
+ Cu to ca t bn v mt gi tr gm c t bn bt bin v t
bn kh bin. T l gia t bn bt bin v t bn kh bin gi l
cu to gi tr ca t bn.
+ Cu to k thut v cu to gi tr c quan h cht ch vi
nhau. ch mi quan h cht ch , C.Mc dng khi nim cu
to hu c ca t bn. Vy cu to hu c ca t bn l cu to
gi tr ca t bn do cu to k thut quy nh v phn nh
nhng thay i ca cu to k thut.
Cu to hu c ca t bn thay i ty theo mc pht trin
ca lc lng sn xut.
giai on cng nghip ha t bn ch ngha, pht trin cng
nghip c kh, cu to hu c ca t bn tng ln rt nhanh.
Nhng hin nay c nhiu ngnh cng nghip sn xut ra cc my
mc, thit b k thut mi r hn so vi cc my mc, thit b k
thut c m chnh n thay th, hoc ang pht trin ngnh c cu
to hu c thp nh lnh vc dch v. V vy, hin nay xu hng
tng ln ca cu to hu c ca t bn khng r rt mt s
ngnh. Vn ny cn c nghin cu k hn.
Cu 14. Th no l tun hon v chu chuyn ca t bn? Nhng
nhn
20

http://www.facebook.com/DethiNEU

t no lm tng tc chu chuyn t bn? ngha thc tin ca

vic
nghin cu vn ny?
1. Tun hon ca t bn.
- Mi t bn sn xut trong qu trnh vn ng u qua ba giai
on, tn ti di ba hnh thc v thc hin ba chc nng.
Giai on I, t bn mang hnh thc tin t, thc hin chc nng
mua cc yu t sn xut t liu sn xut v sc lao ng;
Giai on II, t bn mang hnh thc t bn sn xut, thc hin
chc nng sn xut ra hng ha v to ra gi tr thng d;
Giai on III, t bn mang hnh thc t bn hng ha vi chc
nng thc hin gi tr v gi tr thng d.
- S vn ng ca t bn qua ba giai on, tn ti di ba hnh
thc, thc hin ba chc nng, ri quay v hnh thc xut pht ca
n, gi l tun hon ca t bn.
2. Chu chuyn ca t bn.
Nu c xem xt nh l qu trnh nh k i mi din ra lin
tc, lp i lp li, th s tun hon ca t bn sn xut c gi l
chu chuyn ca t bn. Chu chuyn ca t bn ni ln tc vn
ng ca t bn nhanh hay chm.
- Nhn t lm tng tc chu chuyn ca t bn.
Nghin cu tc chu chuyn ca t bn, chng ta cn nghin
cu thi gian chu chuyn ca t bn. Thi gian chu chuyn ca t
bn l khong thi gian t khi t bn ng ra di mt hnh thc
nht nh n khi n tr v hnh thc nhng c thm gi tr
thng d. Nh vy, chu chuyn mt vng, t bn phi tri qua
hai giai on lu thng v mt giai on sn xut. Do , mun
tng tc chu chuyn ca t bn phi gim bt thi gian lu
thng v thi gian sn xut ca n. Mun gim bt thi gian lu
thng, phi c phng tin giao thng vn ti tt, y v thun
tin; ng thi, cc sn phm sn xut ra phi c gi tr s dng
cao, gi thnh h, hp th hiu ngi tiu dng. Mun gim thi
21

http://www.facebook.com/DethiNEU

gian sn xut phi tng nng sut lao ng, gim thi gian gin
on bng cch ng dng khoa hc k thut v.v..
- Nghin cu chu chuyn ca t bn, cn hiu c vic chu
chuyn hai b phn gi tr ca t bn sn xut l t bn c nh
v t bn lu ng.
+ T bn c nh l b phn ca t bn sn xut (nh xng,
thit b, my mc) tham gia ton b vo qu trnh sn xut, nhng
gi tr ca n c chuyn dn dn vo sn phm. T bn c nh
s dng lu di v b hao mn dn. C hai loi hao mn: hao mn
hu hnh v hao mn v hnh. Hao mn hu hnh l hao mn v
gi tr s dng, do qu trnh s dng v do tc ng ca t nhin
m b hao mn. Cn hao mn v hnh l hao mn v gi tr do qu
trnh hin i ha ca khoa hc k thut, nhiu my mc mi c
sn xut ra tt hn vi gi r hn, lm cho my mc c ang c
s dng b gim gi tr ban u.
+ T bn lu ng l b phn ca t bn sn xut (nguyn liu,
nhin liu, vt liu ph...) c tiu dng hon ton trong mt chu
k sn xut v gi tr ca n c chuyn ton b vo sn phm.
- Nghin cu chu chuyn ca t bn l vn c ngha thc
tin trong vic s dng tin vn trong sn xut v kinh doanh hp
l, nhm t hiu qu kinh t cao. Cn tng tc chu chuyn t
bn c nh, tn dng ti a cng sut my mc, thit b. Phi y
nhanh tc xy dng a cng trnh vo sn xut cng sm
cng tt.
Cu 15. Th no l li nhun v t sut li nhun? Chng c
quan h
g vi gi tr thng d v t sut gi tr thng d?
1. Li nhun v quan h gia li nhun vi gi tr thng d.
- Li nhun:
22

http://www.facebook.com/DethiNEU

Hao ph lao ng thc t ca x hi sn xut hng ha l c +

v + m. Nu gi G l gi tr hng ha th: G = c+v+m.
Chi ph sn xut t bn ch ngha l c+v. Nu k hiu chi ph
sn xut t bn ch ngha l K th:
Khi c +v chuyn thnh K th s tin nh t bn thu c tri
hn so vi chi ph sn xut t bn ch ngha. S tin tri hn
c quan nim l s tng ln ca ton b t bn ng trc v gi
l li nhun, k hiu l P.
Nu hng ha bn ng gi tr th G = K+m s chuyn ha
thnh G = K+P. Nhn b ngoi, tng nh vi lng t bn ng
trc (c+v), nh t bn thu c li nhun, tc li nhun l do
ton b t bn ng trc to ra.
- Mi nhn th P=m, c khc nhau th ch l ch khi ni gi tr
thng d l hm so snh vi t bn kh bin (v); cn khi ni li
nhun li hm so snh vi t bn ng trc (c+v).
V thc cht, li nhun l hnh thc bin tng ca gi tr
thng d. Li nhun che du bn cht bc lt ca ch ngha t
bn. Ngun gc ca li nhun chnh l gi tr thng d do lao ng
sng ca cng nhn lm thu to ra; li nhun l hnh thc biu
hin ca gi tr thng d.
Trong thc t, nhiu trng hp c th, li nhun v gi tr
thng d c th khng trng khp vi nhau. Li nhun c th ln
hn hoc nh hn gi tr thng d, do n ph thuc vo gi bn
ca hng ho cao hoc thp do quan h cung cu quy nh.
Nhng, xt trn phm vi ton x hi, tng s li nhun bng tng
s gi tr thng d.
2. T sut li nhun v quan h gia n vi t sut gi tr thng
d.
T sut li nhun l t l phn trm gia gi tr thng d v
ton b t bn ng trc, k hiu bng p' c xc nh bng cng
thc:
+ Nu xt v cht, p' ni ln mc doanh li ca t bn u t
23

http://www.facebook.com/DethiNEU

v ch ra cho cc nh t bn thy u t vo ngnh no c li hn.

Cn m' biu hin mc bc lt ca t bn i vi lao ng lm
thu.
Cu 16. T bn thng nghip v t bn cho vay c hnh
thnh nh
th no? Bn cht ca li nhun thng nghip v li tc l g?
- T bn thng nghip l mt b phn t bn c tch ra khi
t bn cng nghip, hot ng trong lnh vc lu thng hng ha.
N l cu ni lin sn xut v tiu dng, phc v cho qu trnh
thc hin hng ha ca t bn cng nghip v c vai tr quan
trng trong ti sn xut t bn x hi ni chung v t bn cng
nghip ni ring. T bn thng nghip ng thm t bn gip nh
t bn cng nghip hot ng trong khu thc hin gi tr thng
d, do , t bn cng nghip khng phi u t b sung t bn,
hoc gim quy m sn xut hot ng lu thng m c iu
kin tp trung t bn, chuyn mn ha, m rng sn xut. l
nguyn nhn khin t bn cng nghip phi "nhng" mt b
phn gi tr thng d cho t bn thng nghip. T bn thng
nghip khng to ra gi tr v gi tr thng d, nhng vn thu c
gi tr thng d di hnh thc li nhun thng nghip.
T bn cng nghip "nhng" mt phn gi tr thng d cho t
bn thng nghip theo t sut li nhun bnh qun (p) v c
thc hin bng thu chnh lch gia gi mua v gi bn. Vy bn
cht li nhun thng nghip l mt phn gi tr thng d do cng
nhn to ra trong qu trnh sn xut.
Nhng hnh thc li nhun thng nghip lm cho ngi ta d
tin tng lu thng sinh ra li nhun v ngun gc gi tr thng
d cng b che du. Ngoi mt phn gi tr thng d do nh t bn
cng nghip nhng cho, t bn thng nghip cn thu c mt
phn thu nhp ca ngi tiu dng bng cch mua r bn t v bc
lt lao ng thng d ca nhn vin thng nghip.
24

http://www.facebook.com/DethiNEU

- T bn cho vay l mt b phn ca t bn cng nghip tch ra

hot ng trong lnh vc lu thng tin t. S hnh thnh t bn
cho vay l kt qu ca s pht trin quan h hng ha - tin t t
n trnh xut hin t bn tin t tm thi nhn ri (cc loi
qu khu hao, qu mua nguyn vt liu cha dng n, qu lng
cha n k tr, tit kim...) trong khi li c nhng ngi cn t
bn m rng sn xut hoc thiu t bn lu ng... T bn cho
vay thc hin vai tr mi gii gia ngi cho vay v ngi i vay,
l ni tp trung, iu ha, s dng hp l, c kt qu cc ngun
vn tin t ca x hi, thc y qu trnh ti sn xut v qu
trnh x hi ha.
Phi ch nhng c im c bit ca t bn cho vay: - quyn
s hu tch ri quyn s dng; ngi bn khng mt quyn s hu;
gi c do gi tr s dng quyt nh; quan h bc lt t bn ch
ngha b che du.
Nu khng phi i vay, t bn cng nghip c chim gi tr
thng d; nhng do vay vn nn n phi nhng mt phn gi tr
thng d cho nh t bn cho vay v s dng t bn ca h. Nh
vy, hot ng trong lnh vc lu thng tin t, t bn cho vay
khng to ra gi tr v gi tr thng d, nhng n c phn phi
gi tr thng d di hnh thc li tc cho vay (Z). Vy li tc
chnh l hnh thc bin tng ca gi tr thng d, ngun gc ca
n l gi tr thng d do lao ng lm thu to ra trong qu trnh
sn xut. Thc cht li tc cho vay biu hin quan h bc lt t
bn ch ngha m rng ra trong lnh vc phn phi.
Xt v mt lng, li tc ni chung phi nh hn li nhun bnh
qun (P) v ln hn 0: 0 < Z <P; v ph thuc vo quan h cung
cu trong lnh vc ny tng thi k.
Cu 17. Cc hnh thc a t ch yu v bn cht ca a t t
bn ch
25

http://www.facebook.com/DethiNEU

ngha (R) l g? ngha ca vic nghin cu a t i vi vic

gii
quyt cc vn rung t?
c im ni bt ca quan h sn xut t bn ch ngha trong
nng nghip l ch c quyn rung t. Cc yu t cn thit
cho sn xut nng nghip t bn ch ngha thuc ba ch s hu
khc nhau (a ch c quyn rung t, t bn nng nghip s
hu cc t liu sn xut khc, nh my mc..., cn cng nhn
nng nghip s hu sc lao ng).
Quan h x hi i vi rung t cng bao gm ba giai cp .
T bn kinh doanh nng nghip phi thu rung t; thu cng
nhn sn xut, do , phi trch mt phn gi tr thng d cho
a ch di dng a t. Bn cht ca a t t bn ch ngha khc
vi a t phong kin. a t t bn ch ngha l hnh thc bin
tng ca gi tr thng d, l mt phn gi tr thng d do cng
nhn nng nghip to ra m nh t bn kinh doanh nng nghip
phi tr cho a ch. Do s tch ri quyn s hu vi quyn s
dng rung t, giai cp a ch, vi t cch l ngi s hu, thu
a t, nh t bn l ngi kinh doanh rung t - ngi s dng
t ai, thu c li nhun.
a t t bn ch ngha l b phn li nhun siu ngch ngoi s
li nhun bnh qun (P) ca t bn u t trong nng nghip do
cng nhn nng nghip to ra v np cho a ch. C cc hnh th
- a t chnh lch (Rcl) l phn li nhun ph thm, ngoi li
nhun bnh qun, thu c trn rung t c iu kin sn xut
thun li hn (v mu m v v tr thun li). chnh l s
chnh lch gia gi c sn xut chung ca nng phm sn xut
trn rung t xu nht v gi c sn xut c bit ca nng phm
trn rung t tt v trung bnh.
a t chnh lch Rcl c chia thnh hai loi:
+ Rcl I: l a t thu c trn rung t c mu m t nhin
26

http://www.facebook.com/DethiNEU

v v tr thun li hn.
+ Rcl II: l a t thu c gn lin vi u t thm t bn cho
vic thm canh tng nng sut thu li nhun siu ngch. Trong
thi gian hp ng thu t, Rcl II thuc nh t bn.
- a t tuyt i l li nhun siu ngch ngoi li nhun bnh
qun () hnh thnh do cu to hu c () ca t bn trong nng
nghip thp hn trong cng nghip Psn = (c+v+m) - (c+v+)... a
t tuyt i gn lin vi s hu rung t nht thit phi np cho
a ch, d rung t thuc loi xu nht.
- a t c quyn thu c trn nhng khu t trng c cc
cy qu him, hoc c v tr c bit v cng nghip, thng mi,
dch v.
Nghin cu a t t bn ch ngha, ngoi mc ch vch r quan
h sn xut t bn ch ngha trong nng nghip, chng ta cn rt ra
c s l lun ra cc ng li, chnh sch i vi nng nghip
nhm kch thch nng nghip pht trin, kt hp hi ha cc li ch
trong nng nghip cng nh gia nng nghip vi cc ngnh khc.
Th d, xy dng chnh sch thu nng nghip ng n hp l
nhm khai thc c mi tim nng nng thn; trnh c quyn
trong phn phi rung t, to iu kin cho cnh tranh trong nng
nghip v gia nng nghip vi cc ngnh sn xut khc; vn dng
l lun v a t chnh lch khuyn khch mi rung t c
khai thc bo m cng bng x hi (Rcl I); ra chnh sch giao
quyn s dng rung t lu di khuyn khch ngi nng dn
u t thm canh, ci to t ai (Rcl II)...
Cu 18. Th no l cng ty c phn v th trng chng khon?
Vai tr
ca chng trong nn kinh t hng ha?
Cng ty c phn ra i do lc lng sn xut pht trin mnh
m, l hnh thc tp trung vn m rng sn xut, ginh li
27

http://www.facebook.com/DethiNEU

th trong cnh tranh.

- Cng ty c phn l loi x nghip ln m t bn ca n c
hnh thnh t s lin kt nhiu t bn c bit v tit kim ca cc
c nhn bng vic mua c phiu.
+ C phiu l mt th chng khon c gi ghi nhn quyn s
hu v quyn hng mt phn thu nhp ca cng ty di hnh
thc li tc c phn. Li tc c phn ph thuc mc doanh li ca
cng ty c phn. C phiu mt gi tr khi cng ty b ph sn.
+ C ng l nhng ngi mua c phiu. C ng c tham gia
i hi c ng, bu c ban qun tr v thng qua cc quyt nh
ca cng ty.
Trong ch ngha t bn, ch cn nm c mt s c phiu ng
k l khng ch, thao tng c cng ty.
+ Tri khon l hnh thc vay tin do cng ty pht hnh. Ngi
mua tri khon hng li tc c nh v c hon tr.
- Th trng theo ngha thng thng l tng hp cc iu kin
thc hin hng ha; l tng hp cc mi quan h lu thng hng
ha v lu thng tin t.
Th trng chng khon hnh thnh trong nn kinh t th
trng hay trong nn kinh t hng ha pht trin cao. Th
trng chng khon l ni giao dch mua bn cc loi chng
khon (c phiu, tri khon, k phiu, vn t cm c v cng tri).
Th trng chng khon nhy bn nhanh vi cc bin ng
trong i sng, l "phong v biu" ca nn kinh t. Bi v, th gi
c phiu, gi c cc chng khon lin quan n tnh hnh kinh
doanh ca cc cng ty, n t sut li tc ngn hng m cc chng
khon mang li thu nhp cho ngi s hu n. Gi c chng
khon tng ln l biu hin ca nn kinh t ang pht trin; nu
ngc li, l biu hin s sa st hay khng hong ca nn kinh t.
Trong ch ngha t bn, th trng chng khon tr thnh lnh
vc u c lm giu ca nhng nh t bn ln.
28

http://www.facebook.com/DethiNEU

i vi nc ta, vi ch trng y mnh nn kinh t hng ha

nhiu thnh phn, vic nghin cu v s dng cng ty c phn v
th trng chng khon c vai tr rt quan trng.
Chng c tc dng:
- L n by tp trung cc ngun vn nhn ri trong mi
tng lp nhn dn, trong cc n v tp th trong nc cng nh
ngoi nc.
- Kt hp cht ch cc li ch kinh t.
- Gn vn s hu vi quyn s dng.
- Kt hp sc mnh ca cc hnh thc s hu, cc thnh phn
kinh t.
- To cc mi lin kt v a dng ha cc hnh thc kinh t.
- Huy ng vn ng thi tng tc chu chuyn ng vn v
gim tin mt trong lu thng.
Cu 19. V sao c s chuyn bin t ch ngha t bn t do cnh
tranh
sang ch ngha t bn c quyn? Cc hnh thc ch yu v bn
cht kinh t ca ch ngha t bn c quyn l g?
Ch ngha t bn c quyn l giai on pht trin cao ca ch
ngha t bn. N xut hin vo cui th k XIX u th k XX, l
s pht trin tt yu t ch ngha t bn t do cnh tranh. l
v:
Mt l, vi s pht trin ca khoa hc t nhin, nhng pht
minh k thut c p dng lm cho lc lng sn xut cui th
k XIX c nhng bc nhy vt nh phng php luyn kim mi,
my ct gt kim loi, nhng ng c t trong v nhng phng
tin vn ti mi ra i. Mun s dng nhng thnh tu ni trn
ca khoa hc - k thut, cn c ngun vn ln. iu ny i hi s
tp trung t bn v tp trung sn xut.
Hai l, trong cuc cnh tranh khc lit, t bn va v nh b
29

http://www.facebook.com/DethiNEU

ph sn hng lot, cn cc nh t bn ln th pht t, t bn

c tp trung vi quy m ngy cng ln.
Ba l, khng hong kinh t ca th gii t bn ch ngha, c
bit l cuc khng hong kinh t nm 1873, cng y nhanh s
tch t, tp trung t bn v tp trung sn xut.
S tp trung sn xut c thc hin bng cch thn tnh ln
nhau gia nhng x nghip ln v nh v bng cch t nguyn
tha thun gia cc nh t bn.
Tch t v tp trung sn xut n mc no tt yu dn
n c quyn, v s t cc x nghip ln d tha hip thng nht
vi nhau hn l nhiu x nghip nh. Mt khc, s cnh tranh
gia cc x nghip quy m ln s gay gt hn, ra khuynh hng
tha hip nm c quyn.
Mi u, cc t chc c quyn pht trin trong mt s ngnh
nht nh; sau , theo mi lin h dy chuyn, n c m rng
ra cc ngnh khc, vi cc hnh thc ch yu:
+ Cc-ten l loi lin minh c quyn v gi c, th trng; cc
thnh vin trong t chc c quyn ny vn c lp c trong sn
+ Xanh-i-ca l loi t chc c quyn m cc thnh vin c lp
v mt sn xut; ban qun tr m nhim vic lu thng.
+ T-rt l t chc c quyn iu hnh tp trung. Cc hot
ng sn xut, tiu th sn phm u do mt ban qun tr m
nhim. Cc nh t bn tham gia t-rt mt ht quyn c lp c
trong sn xut v tiu th sn phm.
+ Cng-xoc-xi-om l t chp c quyn cao, hn hp nhng nh
t bn ln, nhng xanh-i-ca, t-rt... k c nhng ngnh khng
lin quan vi nhau v k thut sn xut. T chc c quyn ny
thng nht v mt ti chnh v ph thuc vo mt nhm t bn
kch x.
+ Cng-g-l-m-rt l t chc lng on khng l t di s
kim sot v ti chnh v qun l chung ca mt nhm t bn c
quyn ln nht. Quy m v phm vi ca n vt ra c ngoi bin
30

http://www.facebook.com/DethiNEU

gii quc gia.

- Bn cht kinh t ca ch ngha t bn c quyn:
c quyn ra i t t do cnh tranh, n loi b s thng tr ca
t do cnh tranh. Nhng c quyn khng th tiu c cnh
tranh, m ngc li, cnh tranh cng tr nn gay gt. Bn cht
kinh t ca ch ngha t bn c quyn vn da trn c s chim
hu t nhn t bn ch ngha v t liu sn xut. Quan h c
quyn gi v tr thng tr trong nn kinh t vi s c chim cc
ngun nguyn liu, phng tin vn ti, th trng vn, nhn
cng. Vn gi tr thng d l quy lut kinh t c bn, song biu
hin b ngoi ca n chuyn t quy lut li nhun thnh quy
lut li nhun c quyn cao. Vi s thng tr ca c quyn, mu
thun vn c ca ch ngha t bn cng thm su sc.
Cu 20. Nguyn nhn ca s chuyn bin ch ngha t bn
thnh ch
ngha t bn c quyn nh nc? c trng, nhng hnh thc
biu
hin v c ch iu tit nn kinh t ca ch ngha t bn c
quyn
Ch ngha t bn c quyn nh nc l hnh thc pht trin
cao ca ch ngha t bn c quyn. N l s kt hp sc mnh
ca cc t chc c quyn vi sc mnh nh nc thnh mt c ch
thng nht bo v li ch ca giai cp t bn c quyn, duy tr v
cng c ch t bn ch ngha.
Tin khch quan cho ch ngha t bn c quyn nh nc
ra i l tch t t bn v tp trung sn xut trong iu kin
thng tr ca cc t chc c quyn cng vi nhng nguyn nhn
trc tip l hng lot mu thun bn trong v bn ngoi ca ch
ngha quc, c bit l mu thun su sc gia tnh cht x
hi ha ca sn xut v s chim hu t nhn t bn ch ngha
31

http://www.facebook.com/DethiNEU

v t liu sn xut. Vic x hi ha cao ca lc lng sn xut do

qu trnh tp trung, chuyn mn ha, t hp lin hp ha nn
sn xut x hi cng vi nhng thnh tu mi ca tin b khoa
hc - k thut to nn mt c cu kinh t s; n i hi c
s iu tit x hi i vi qu trnh sn xut.
Mt khc, cuc cch mng khoa hc - k thut y nhanh qu
trnh x hi ha lc lng sn xut, bin i c cu sn xut. iu
i hi lng t bn ln ci to c cu sn xut, i mi t
bn c nh, nghin cu, thc nghim, ng dng thnh tu khoa
hc - k thut, nhng cc t chc c quyn khng t gii quyt
ni, cn c s tham gia ca nh nc.
- S thu hp h thng thuc a ca ch ngha quc cng vi
s ra i ca h thng i lp l cc nc x hi ch ngha, buc
bn t bn c quyn phi nm ly nh nc, bin nh nc thnh
cng c bo v, phc v li ch ca ch ngha t bn c quyn.
Vi s ci bin no v hnh thc quan h sn xut, nhng
ch ngha t bn c quyn nh nc vn mang nhng c trng
c bn ca phng thc sn xut t bn ch ngha; n ch l s
pht trin mc cao ca ch ngha t bn c quyn vi nhng
c trng sau:
+ Nh nc thc hin chc nng iu tit kinh t v m, lnh
o i sng kinh t t mt trung tm.
+ Nh nc phc v ton din nhu cu ca t bn c quyn;
ngc li, t bn c quyn nm v s dng sc mnh b my nh
nc bng mt h thng tc ng qua li phc tp gia nh nc
v cc t chc c quyn.
+ Nh nc tham gia c mc vic iu tit, gii hn s t do
hot ng ca t bn, gng iu ha mu thun v hu qu tiu
cc do thng tr ca c quyn sinh ra.
Nhng hnh thc biu hin ca ch ngha t bn c quyn nh
nc:
+ Nh nc l ch kinh doanh, tc l hnh thnh, pht trin s
32

http://www.facebook.com/DethiNEU

hu nh nc: s hu ca c quyn nh nc phc v li ch t

bn c quyn. S hu nh nc hnh thnh bng cch quc hu
ha t bn ch ngha, u t xy dng mi, gp c phn vi t bn
t nhn... Nh nc quc hu ha cu t bn t nhn khi ph
sn; u t xy dng kt cu h tng t li nhun, vn ln; u t
nghin cu, ng dng khoa hc - k thut...
+ Nh nc thc hin chnh sch thu nhp: phn phi li thu
nhp ca cc x nghip nh nc c li cho t bn c quyn. Vi
"h thng bo him x hi" nh nc iu tit cc quan h phn
phi, lm li cho cc t chc c quyn.
+ Nh nc iu tit nn kinh t bng vic s dng cc h thng
ti chnh, tn dng, to th trng, can thip vo quan h kinh t
quc t.
Vi s xut hin ca ch ngha t bn c quyn nh nc, c
ch iu tit nn sn xut x hi c bc ngot ln. l s kt
hp hu c gia s iu tit ca quan h th trng vi s iu tit
tp trung ca nh nc. Cc t chc c quyn iu tit vi m
bng cc k hoch trn c s nghin cu k lng th trng. Nh
nc gi vai tr iu tit v m bng vic d bo, d on v nh
hng tng thi k, vi cc cng c chng trnh ha kinh t chnh
sch c cu v cc h thng ti chnh tn dng, chnh sch u t...
Nh vy, c ch iu tit nn kinh t ca ch ngha t bn c
quyn nh nc to ra s phi hp iu tit hp l hn tnh t
pht ca c ch th trng trong t do cnh tranh t bn ch ngha.

33