Giáo Trình Độc Học Môi Trường - Đại Học Bách Khoa - Tài Liệu, eBook, Giáo Trình2

You might also like

Download as pdf
Download as pdf
You are on page 1of 40
- Bin tir cde céng trinh xir ly muse thai cng nghiép, = Ban tir cdc céng ranh chita nude thai. = Doc chat tir made thai va khi thai. Dc cht gay 6 nhiém dat thong qua dong nude, gid, mua mang céc thanh phin cia chit thai céng nghiép cd trong nude va khéng khi vao mdi tring dat. Ten dc chat Hoat déng céng nghiép | Béc tinh Kim logingng [Hg | Luyén kim, khai thac | Déc hé than kinh, suy mé, sin xudt son, déng | thin, viém duéng hé tau, sn xuat héa cha i Pb Luyén kim, san xuat| Doc hé tao mau, hé son, men, bét mau, than kinh, anh huéng dén kha nang sinh san Cd Ma dign, san xuat pin,| Loing xuong, giam san xuat son, luygn chi| chire nang than, ung va kém, khai thée mé, | thu, ting huyét ap san xudt nhya, men,... cr Luyén kim, —_khai| An mén da, hoai tir, Khodng, ma, ung thir AS Khai théc than, quang | Réi loan tiéu héa, den kim loai mau, San xuat | da, chai sim got chat, thude bao vé thye vat, _| ung the Chat hitu co ton | Dioxin, | San xuat giay, dét | Ung thu, quai thai, suy hu (PoPs) Furan | nhudm, thuge da, sin| giam mign dich, dot xuat thude bio vé thye | bién gen, giam kha jt, sin xudt xi mang, | nang sinh san Juyén kim. PCBs anh huong hé than kinh, suy giam men plastic, myc in, son,... | gan dan dén so gan va viém gan man tinh, Anh huéng tuyén giap, ung thu, PAHs __ Khai thdc than, dau mé, | Ung thu, d6t bién gen, suy giam mién dich, dc gan, de tity xuong, dc tim mach. ‘Nha may dign nguyén tir | Dét bién gen, ung thu, Chat phong xa sinh con quéi thai, I b) Mt sé doc chit c6 trong chit thai ran céng nghigp ‘Doe chat tir chat thai cong nghiép gay thodi héa dat, giam d6 phi nhiéu cua dat, anh hudng xau dén hé sinh vat sinh séng trong dat, anh hudng toi nang suat ctia cfiy trong. Déc chit cé trong dat theo chudi thire An di vao co thé nguéi va tac déng gay hai cho ngudi. ‘M6t sé loi dée chat c6 tinh déc manh phat sinh tir hoat dong céng nghiép: 3.1.4. Déc chat tir chit thai nong nghigép Sir dung dur lung thuée bao vé thye vat va phin bén héa hoc 1a nguyén nhin din dén 6 nhiém d6c chat trong dit. ‘Dée chat tir chat thai néng nghiép trong dat thudmg ton lu lau ngay trong at, dé gay tich ty sinh hgc, gay hai cho mdi truéng va hé sinh thai. a) Phin bon héa hoc Phan bén héa hoc bao gdm cée mudi nitrat, phosphat thudng khéng gay doc cép tinh dang ké d6i voi ngudi tiép xtc. Ngudn nitrat, nitrit c6 thé gay hoi chtmg tré em xanh, gay sai léch chite nang tuyén gidp, gy ung thu. 'b) Thudéc bio vé thu vat Thuée tr siu va c6n tring c6 tae dung tiéu digt c6n tring va séu bo gay bénh cho cay trong. ‘Hau hét cdc thudc bao vé thy vat tac dng lén hé than kinh cia ngudi va céc dong vat mau néng khéc. ‘Thudc trir sau duge chia thanh cdc nhém chinh sau: 1- Nh6m clo hiru eo ‘Thugc nhém nay bao gom: - DDT vi céc hgp chat tong ty dicofol va methoeychlor - Cée dn xudt cyclohexan nhu HCH, lindan - Cée din xudt cyclodien nhu Aldirin, Dieldrin, endosulfan. Phan lin cac thudc trit sau thuge nhém nay khé phan hy, ching ton tai rat au trong tu nhin. Vi dy: Chu ky bin phan hy cia DDT trong dat la 4,3-5,3 nam va trong nuée bién 1a 15 nam. Aldrin phan hiy rat nhanh, nhung sin pham chuyén héa la epxide diedrin rat bén trong méi truéng. Chu ki ban phin hiy cia chat nay trong dat vao khoang 5 nam. Tae dong gay hai: Cae chat thuge nhom nay dé tan trong ms, tich dong trong cée m6 ma ciia cde co quan nhwr gan, thin, ndo...< dng vat vi ngudi. - Tac d§ng cia DDT va cac hyp chit twong ty DDT: DDT va céc chat c6 cdu tao giéng DDT chu yéu tac dng lén phan cam thu cia hé than kinh ngoai bién di 32 tir da téi gay ra cdc con run va co gift. Trigu chitng thuéng gip khi bi nhiém do cde chat nay 1d gidm trong lngng biéng 4n, gay thiéu mau nhe, run ry, yéu co biy bén chén, cing thang than kinh. = Cie diin xuft cyclodiene va cyclohexan: Cac din xudt cyclodiene va cyclohexan khéng tac dng lén thin kinh ngoai bién ma chi yéu tac d6ng Ién hé thin kinh trung wong. Cac din xudt Cyclodien tac ddng lén CNS, axit gamma-aminobutyrie (GABA). Trigu chimg nhiém déc hay gip 1a néi nhju, kho hin, than kinh cng thang, mat tri nhé, yéu co, tai mii hong bj suy yéu. Cc din xudt cyclonhexane tic dng lén ATPase Ca/Mg giu trigu chimg nhiém dc hay gap la co giat timg hdi, dau dau choang vang, bj kich thich, run ray, réi loan tam ly, mit ngi, lo so. 2- Phospho hitu co, este cacbanat ‘Nhom thuéc trix sau phospho hitu co cé tinh déc manh déi voi ngudi va dong vat, c6 phé tée dung rong. Nhém Cacbamates thudng cé tinh déc thap. Hyp chat carbamat duge chia ‘thanh 3 nhém: N-methylcarbamate, N,N-demthylcarbamate, oxime-carbamate, Nhimg chit nay dé phan hy trong tyr nhién, do 46 duge sit dung rong ri ‘trong néng nghigp din dan thay d6i céc chat hitu co khéc. ‘Tée dong gay hai Nhém chat dc nay tac dong lén enzyme AchE, enzym phan hiy chat truyén din hin kinh acetylchine (Ach) lam ting Iugng Ach ty do tai cde dau cudi das ‘than kinh, ngan can sy khir yc, té ligt co quan thy quan gidm chitc nang va cé thé bj hiiy hoi. Céc biéu hién khi nhiém dc Photpho hitu co va Carbanat dai han 1a suy yéu cée hé co cia khung xurong tay, chin va cim gide mét moi trién mién, sai léch vé nhgn thite, Ngoai ra ching cin lam gidm chife ning eita cée co quan cém thy do tich ly nhidu Ach, 3- Cac este Pyrethroid Cac este pyrathoid 1a hop chat thién nhién duge chiét xuat tir cdc I ging ctic c6 xuat xt & chau Phi. C6 d6c tinh thap d6i véi nguii va dng vat nén duge sit dung mét céch rng ri Tée dong gay hai: Cac este pyrathoid c6 dc tinh cao déi véi hé than kinh va ngan can qué trinh chuyén héa, giai d6c ctia enzyme P4s» trong gan. Co ché tac d6ng cita cac este pyrethoid giéng co ban cg ché tac dng cia DDT. Chiing lam chim qué trinh phan cyc lai cia cdc day thin kinh bing cach ie ché van chuyén ATPase Ca/Mg, ATPase Na/K va clo c6 GABA. 3 Céc biéu hign nhiém d6e loai nay 1a mat diéu hoa, té trén da, dau dau, budn nén, co gifit, mét méi, té ligt va cé thé gay chét. b) Thude digt co Phan Ion céc thude digt cé la cac axit amin, este hoc phenol, gay kich thich da, phat ban va kich thich lén hé hé hap. Néu tiép xtc lau dai véi thude diét c6 c6 thé gy ung thu, anh hung dén kha ning sinh san va sinh con quai thé Hai logi thude digt c6 e6 46 dge rat cao so véi cde logi khée la bispyidyl (paraquat va diquat) va cac chat c6 nhém thé glyphosphate. 1- Paraquat va diquat Paraquat la thudc diét c6 c6 phé tac dung rong, va mét trong nhimg chit doc duéng hé hap loai cye manh. Co ché tic déng ciia paraquat la né durge dua mét cch chon loc tir mau vo phéi, tao ra cdc peroxide trong té cdc té bao, pha hay cdc mang té bao va céc co quan ndi té bao, tiéu diét cdc té bao c6 nhigm vy trao d6i Khi. Paraquat edn c6 kha nang hiiy hogi cae chire ning cia gan, than va tim. Diquat cing cé téc dung hiy hoai che nang cia gan, than va tim nhung khong gay dd duéng hé hap. 2. Glyphosate Glyphosate gay d6c manh khi bi nuét phai. Cé tinh dc voi hé than kinh khéng. 1 ring. c) Thude diét nim ‘Thudc diét ndm 1a thude bao vé thyc vat, hoa mau, ngii cbc khdi téc hai cla nam, Mt s6 thuée digt ndm:Hgp chat v6 co: bao gdm sulphur va mudi dong, dithiocarbamates, triazoles, anilinopyrimidines va strobilurines. Tae d6ng gay hai Phan Ion cdc tac nhan nay cé tac dng kich thich cac mang nhay ctia mat, mii, hong va duéng hé hap trén, gay viém da. Cé tinh dc trung binh, liéu lugng gay chét ddi véi chudt vao khodng tir 800-1000 mg/kg thé trong. ‘Mot sé chat digt nam va sin pham chuyén héa cia ching co kha nang gay d6t bién gen, gay ung thu va gay sinh con quai thai. Vi dy: Hexachlorobenzene gay dot bién gen EBCDs, ETU (sain phdm chuyén héa ea EBCDs) gay ung ther va sinh eon quai thai. 34 3.2. Dac hoc mai trudng nue 3.2.1. Cae dang ton tai cia ddc chit trong mdi trudng nude = Dang héa tan: cdc chit hda tan trong méi trrdng nue dé bj sinh vat hap thy va 8 lan truyén trong moi tnréme nude, = Dang bj hap thy boi cée phan v6 sinh hode hitu sinh Io img trong mrée hoe wg xudng day biin, Cae chat e6 trong tram tich day e6 thé duge hép thu béi mot s6 sinh vat séng 6 tng day. Céc héa chat tro thanh trim tich dy e6 thé tdi hoat déng khi e6 sy xéo tron. - Tich ty va chuyén héa trong co thé sinh vit thay sinh. Cac chat tich ty trong co thé sinh vat c6 thé qua qua trinh trao déi chat thai ra ngoai méi truéng qua dudng bai tiét hoc duge truyén tir co thé nay sang co thé khdc qua chudi thite an, Céc dc chat trong mdi truéng nude cé thé bién déi béi cdc tac nhin sinh hgc, ha hoe hoe quang hoc. 3.2.2. Cae ngudn phat sinh dje chat trong nuée a) Nhiém age ty nhién - Nhiém nude min - Kim loai nang trong cdc mach nude ngim + Do thign tai b) Nhiém dc do nhan tgo - Nhiém dc do sir dung cée logi ha chat trong nong nghigp - Nhiém déc do rd ri nude ric tit cdc hé chon lap - Nhigm dc do cée nguén mrée thai cong nghigp, mrée thai sinh hoat ~ Nhiém d6c do qua trinh khai khoang kim logi, khai thac dau m6, khai théc than. - Do cde khi 6 nhiém ¢6 trong khdng khi di vio méi turdng nude ~ Do hign tugng rita trdi ede chat 6 nhiém e6 trong 3.2.3. Qué trinh lan truyén doc t6 trong méi truvdng nuée Trong méi trang nude néng 46, su lan truyén, bién déi va déc chat duge kiém soat boi nhiéu yéu td: céc dic tinh ly héa hgc ciia hgp chat, cic dic tinh ciia hé sinh thai va ngu6n phat sinh cia chat dc hai dé trong méi trudng. Qua trinh Jan truyén va tich ty déc chit trong m6i truding nurse phy thude vao cde yéu t6 san - Phy thuge vo tinh chat vat ly, héa hoc eta déc chat. Cac tinh chat nay bao gom tinh tan trong nude, tinh bén va mit ha hoc, kha ning phin hiy sinh hoc, kha ning bée hoi, hap thu cia chat. 38 + Cac chat dé tan trong nude thi dé dang lan truyén trong nude va dé dang hap thy vao co thé + Cae chat bén vé mat hoa hoe, khé phan hiy sinh hoc thi tn tai lau va duge lan truyén rng hon céc chat dé bj phan hity. + Cc chat dé dang Ling ty it lan truyén rong. + Béc hoi Lam gidm néng 46 chit ddc cé trong méi trudng nuée. ~ Phy thuge vao tée dé, lu rong dong chay. Dang chay eva nude cdg lén thi tc dé lan truyén cita de chat cing kin vi ndng dé chat 6 nhiém 6 tai diém d6 nh. ~ Phy thuge vio pH cita méi truémg. pH méi traémg anh huréng dén tinh tan, tinh chit hoa hoc va qué trinh sinh truéng phat trién cia hé sinh vat c6 trong nude va trong cac chat rin Io img, bin. ~ Phy thuge vao tram tich clia ding séng hé la noi tiép nhgn chat dge. = Phy thuge vao vi sinh vat c6 trong dat, cac logi ca, dng vat thiy sinh. Sinh vat sinh séng trong nude déng vai tr quan trong trong qué trinh kim sach nude va chuyén héa chat ddc c6 trong nude tir dang dé dén dang it déc hon, thinh dang phan cue dé tan trong nuéc hon. 3.2.4. Doc chit va anh huéng ciia d6c chat trong méi trudng nude a) Dau ‘Dau cé thanh phan héa hoe rat phite tap, trong dau thé con ha tan nhicu chat 9c khée nhur lu huynb, nito, kim loai Dau mé c6 tinh dc cao va tuong déi bén viing trong nude: - Dau trong nudc tén tai duéi dang ty do va dang nhii twong. = Dau tao lép mang trén mit nude ngin can kha nang hap thy oxy trong nude Anh hung dén kha nang hé hap cia cé. ~ Lang xudng day bin , tén luu lau ngay trong bin va gay hai cho céc loai sinh vat sing trong ting bin, Dau rat d@ tan trong mé nén sinh séng 6 trong muse sing. b) Chat gay pha duéng Chat gay pha duéng bao gém nito, phospho, cacbon va cdc chat khéc nhu K, Mg, Ca, Mn, Fe, Si,...c6 nguén géc tir nude thai sinh hoat, nuée thai céc nha may, nuéc thai trai chan nudi, sir dung phan bén héa hge v.wy. ‘Cée chat nay lam phat trién manh céc loai thye vat séng trong nude din dén su mit can bang sinh thai pha hay mdi trudng trong sach cia nude. Céc chat hitu co nay duge lim sach béi vi sinh vat cé trong muse, trong truéng hgp néng 46 cae chat nay cé trong nude qué nhiéu sé dan dén thiéu oxy trong nude gay chét tom, cd. tu sinh hoc va gay hai cho cc loai thiy 36 ‘Sn pham cita qua trinh chuyén héa sinh hoc c6 thé la cac chat dc d6i voi sinh vat thiy sink ¢) Visinh vt gay hai trong ngudn nwée Vi sinh vat gay bénh phat sinh chi yéu ki do nude thai sinh hoat va nude thai bénh vign. Vi sinh vat gay bénh phat trién manh khi ngudn nude bj 6 nhiém ning Vi sinh vat gy bénh trong nguén née chi yéu gay bénh cho ngudi va déng vat qua duémg tiéu hoa. Cac bénh thurdng gap la bénh ly, throng han, vang da, sot lam sang, Nude sinh hoat dang 1a van dé cép bach dat ra 6 nude ta, phan Ién nude sinh hoat dic biét Ia cdc ving néng thén vugt qua tiéu chudn vé chat Iugng vi sinh. d) Cae ding vj phong xa O nhiém chat phéng xa trong ngudn nude phat sinh do qua trinh khai khodng, thir vi khi hat nhan, sir dung vit khi hat nhan trong chién tranh, nude thai tir ede 15 phan img hat nhén. Cac chat phéng xa c6 trong nude dé dang duge hap thy béi tao, rong réu, cA sinh sng trong nudéc. Cac chAt nay qua chudi thite an tich tu trong co thé sinh vat Jam bién d6i di truyén, réi loan hoat déng trao déi chat va 1a tac nhan gay ung thu. Anh hung cia cc tac nhiin phong xa rat liu dai. ) Cée chat héa hoc hitu co tong hop-bén vir; Céc chat nay c6 nguén géc tir ede chat tdy rita, thi céng nghiép. Cac chat nay ton hu 6 ting day cia sng, hd, bién. Rat dé tich ty va khuéch dai sinh hoc qua chudi thite &n. Cé dGe tinh cao, phan lim la nhiing chit gay ung thu, d6t bién gen, suy gidm hé mién dich va anh hung dén kha nang sinh sin. bao vé thure vat, chat héa hoe f) Cac chat v6 co va khong ch4t: Bao gdm cdc kim loai, cdc ion v6 co, cdc khi hhda tan phat sinh tir cdc qué trinh san xudt, khai théc m6, x6i mon, phong héa Ii It, 3.3. Doe hc moi trudng khong khi (3 tiét) 3.3.1. Ngudn phat sinh d6c chat trong méi trong khong khi a) O nhiém ty nhién - Do khi thot ra tir hoat dng cia nti lta, bui do bio cét sa mae, do sir phat tn cia phdn hoa. - Do qué trinh phan huy sinh hoe ty nhién cde chit hitu co cia vi sinh vat, t90 ra cdc khi nhur SO2, H2S, CO>, Nox, NHs, CHz, va cde chat hiru co dé bay hori ¢6 mai hii. 37 ‘Tong lrgng nguén 6 nhiém phat ra tir nguon 6 nhiém ty nhién lon nhung phan bé déu theo dién rong. b) O nhiém nhan tao = Phat sinh tir qué trinh san xuat cng nghiép: nha may héa chat, nha may luyén kim, nha may co khi, cae xi nghigp céng nghigp nhe... ~ Phat sinh tir qua trinh khai thac nhu khai thac than, khai thac va ché bién du... - Phat sinh tir cdc hoat déng giao thong duvmg bd, durong thity = Do sy boc hoi ciia chat 6c trong muée va trong dat bj 6 nhiém - Phat sinh trong céc hoat dng sinh hoat 3.3.2, Doc chat trong moi trwong khéng khi a) Cac logi déc chit trong khéng khi = Cie loai bui lon cé kich e@ tir 1 dén 200 wm ~ Khdi la cdc loai hat min cé kich c6 tir 1 dén 0,1um - Khoi mugi la cde hat rin ¢6 kich thude nhé tir 1-0,1um tao ra tir qua trinh luygn kim = Sol khi: bao gém tat ca céc chat rin hay long lo img trong khéng khi, cé kich thude nho hon Iu. - Chat khi 6 nhiém: Nox, Sox, Cox, NHs, H2S, metan... - Hoi dung m6i hitu ea, hoi axit, hoi kim loai - Visinh vat gay bénh, phan hoa, bao tir nam. ‘Tae nhin vat If: Song dign ti, tia phdng xa, tia tir ngogi, héng ngoai... » Céch biéu thj ndng 46 chit ‘ge trong khong khi = Déi véi cic hoi khi: biéu thj bing nhiéu cach + Khéi lugng dGe chat trén m6t don vj thé tich khéng khi ‘Vi dy: mg/l, mg/m? + Thé tich de chat trong mot thé tich khéng khi. Vi dy: ppm (em*/m’*) +% dc chat cé trong khéng khi = Déi vi byi: Trong lugng byi hay 6 hat byi trén mot thé tich khong khi ‘Vi dy: mg/m’, s6 hat/em’. 3.3.3. Qua trinh lan truyén dc chit trong méi truong khong khi Doe chat c6 trong méi trudng khong khi lan truyén kh6ng bién gidi va theo ign phan bé rat rong. Qué trinh lan truyén phy thuge vao cac yéu té sa - Phy thuge vao cae diéu kién khi tugng: huéng gid, d6 am, cudng 49 va tde d6 di chuyén ciia gid... ~ Phu thuge vao diéu kién dja hinh 1a di néi, thung ling hay dée. 38 ‘Vi dy: Ving thoang dang thi phat tin nhanh theo dién rong, ving thung ling hodc viing 40 thi bj che chiin nhidu nha cao ting thi chat dc khong duge phat tan rong. = Theo tinh chat ciia nguén thai d6 I nguén thai lién te hay gin doan, ngudn duémg hay ngudn diém, nhiét 46 cia nguén thap hay cao va 46 ‘cao éng khéi ciia nguén khi thai ra, 3.3.4. Tac dong gay hai cita cic dc chit 6 trong khong khi a) Anh huéng cia doc chat dén nguivi va dong vat ‘Chat 6 nhiém cé trong khéng khi chit yéu xm nh§p vao ca thé qua duéng hé hip. Cac loai dc cht khéc nhau c6 co ché tic dung lén co thé sinh vat va tac dung gay dc li khée nhau. - Tae d@ng kich thich trén dwong hé hip trén: Cac hat tac dong 1én duéng hé hap trén chit yéu la cdc hat bui cé kich thuéc lén, khi vio co thé ching dong lai trén cdc dudng hé hip trén va gy hai cho cée b6 phan dd. Cac chat bao gém bui kiém, NH3, SOs - Tée d6ng giy ngat: Cac chat khi tic déng gay ngat theo hai co ché: + Cae chat khi COs, CH, SO>.. c6 trong khéng khi Lim pha loang ning d6 oxy cd trong khéng khi, ngin can viée ldy oxy trong khong khi. + Cac chat trong khéng khi tac dung tryc tiép ngn can kha nding vin chuyén oxy cia hemoglobin (Hb) Vi du: CO tac dyng véi Hb ngan cain kha nang van chuyén oxy cla Hb NO» ting kha ning tgo methemoglobin trong miu, gidm kha ning van chuyén oxy trong mau. - Cie chit tac dong én phéi: gay cac bénh lién quan dén phéi nhur ung thu phi, bénh byi phoi, viém phéi. - Cae chéit gay mé va giiy té: etylen, etyl ete, xeton. Cac chat nay tic dung lén hé than kinh, gay mé va té. = Cée chat gay dj img: nhu phan hoa, isocyanat hitu co,...Cac chiit nay gay ra nhiig phan img mién dich khéng binh thuong 1 nguyén nhan din dén dj img. - Cfe chit tie dung lén than: nhu Pb, Hg, cdc chit nay tich dong trong than gay s6i than, protein nigu. - C&e chit tac dung lén hé théng tao mau: céc chit nay ngan can san xudt protein trong mau, gay ra bénh thiéu mau, va cdc bénh lién quan dén hé ho hip. = Cie tae dong khac: Mét sé dung méi hiu co dé dang tich ty trong co thé gay r6i loan sinh ly, gay dot bién gen. 59 b) Anh huéng téi thye vat Hau hét cdc chat 6 nhiém mdi trudng khong khi déu 6 anh hudng xdu dén thye vat. Bidu hign dé 1a: = Tac dng lén sur phat trién cia cay nhur la kim ham su phat trién ciia cay, chi non khéng cé kha ning nay chdi, hoac kich thich phat trién lim 14 phat trién qué nhanh phién 14 bi quan. - Bui bam Lim anh hung qa trinh quang hgp cia ki - Vang ld, hoa qua bj lép, bi mitt, bi thui mite 46 cao hon thi lé cay, hoa qua bi rung va bj chét hogi, 3.3.5 Doe chit do hoat dong dé thj va giao thong a) Bui sinh hoat Bui sinh hogt 1a byi phat sinh do céc hoat déng sinh hoat trong nha, hoat déng ngoai duéng phé. Tinh chat ca bui sinh hoat phy thudc phat trién kinh té cing hu x8 hdi cia timg noi. ‘M6t s6 logi byi sinh hogt thuong gap: 1- Bui nha - Cac hgp chat v6 co: dat, cat, soi bong... - Bui cé nguén géc tir déng vat: long vat nudi, t6c, gdu, long va. ~ Byi c6 nguén géc tir thyc vat: phan hoa, cic manh cay cé nhu béng, day, gai, cd, lia. = Bui cé ngudn géc tir vi sinh vat: vi khudn, bao tir ndm, sgi nim... 2- Bui dung phé 6 d6 thi = Dat, cat, bui nhya during trén durdng phé do hoat dong giao théng = Byi phat sinh tir cdc céng trinh xay dung - Bui e6 trong khéi thai cia cée phuong tién giao théng vi du nhu céc hop chit ciia chi. ‘Tac d@ng gay hai cua bui sinh hoat = Cfc logi byi cé nguén géc tir thye vat gay dj tmg, hen, sét, ban mé day, iém phé quan min tinh, khi thing man tinh... - Cée chat kich img 6 dang bui gay viém phé quan, viém phéi va phi phoi. = M6t sé bui co thé gay ung thu nhu byi nhya duéng, bé hong, sgi amiang.. - Cae bao tit nam, vi khuan gay bénh nguyén nhan dan dén cdc bénh viém nhiém. - Kich tg mat va lam ton throng mat - Gay ra mét sé bénh lién quan dén duéng hé hip khic 60 d) Khéi thai giao thong Cée chat 6 nhiém cé trong khi thai cla cdc phuong tién giao théng bao gm CO, SO2, NOx, hoi chi hitu co va mot sé chat hiru co khée. Khi thai ctia cac phwong tign giao théng la nguyén nhén gay 6 nhiém chinh trong cc thanh phé. CO thai ra tir cc phuong tign giao théng chiém 90%, cac hyp chit hiu co chiém khodng 60%, khi Nox chiém 50% lugng khi thai ciia toan thanh phé. ‘Trung binh mot xe tiéu thy 1000 lit xang thi thai ra 219 kg CO, 33,2 kg hydrocaebon, 0,9 kg SOs, 0,4 kg aldehyd, 0,3 kg chi Anh hwéng cita cac khi thai do giao thong - Khi CO; lam mat kha nang vin chuyén oxy clia mau gay ngat do thiéu oxy trong miu. - Khi SO, gay rdi loan tiéu héa, gay hai cho hé tao huyét. Khi SO, con la nguyén nhan din dén mua axit, gay tén thuong dén cdy tring. = Nite oxit: gy de cho bd may hé hép, gay nguy hiém cho phdi, tim, gan sau vai gid tiép xtc. Néu tiép xtic voi néng 46 cao trém 100ppm thi cé thé din dén tir vong. ~ Chi: Nguyén nhan cia 6 nhiém hoi chi trong khi thai giao théng 1a do sir dung Tetraetyl chi la chat phy gia chong chay né va gidm tiéng dn cho ddng co. Hoi chi vao co thé ngudi qua duéng hé hap, khoang 30-50% chi duge giit Ii trong co thé, tich tu trong no, gan than & duéi dang chi vé co va chi hiru co. Chi téc dong voi hé enzyme, hé tao huyét gay thiéu mau, suy nhuge nhip tim. Tac d6ng lén hé than kinh gay réi loan than kinh, mit tri nhé, viém nao. 3.3.6. M6t sé bénh nghé nghiép tir khi thai cong nghiép trong khéng khi a) Bénh vé phéi Bénh nhiém phii silic: Bénh byi phéi xuat hién khi phai tiép xc thudng xuyén v6i silic ty do. Bui silic tich dong trong phdi gay cdc bién chimg & phé quan, viém phé quan, suy tim va lao. Bénh bui phdi silic la bénh khéng phyc hdi duge va lam tho cla ngudi bénh. Bénh byi phéi 6 cong nhiin mé than: Trong khéng khi cia m6 than c6 chita nhigu byi than va byi sit...Cée logi bui nay vao dudmg hé hap, ling dong xung quanh cdc phé quan nhé va dong mach phéi nhé di kém tao thinh nhiing 6 byi hd. Bénh bui phéi do nhiém bui amiang: Amiing la chit phy gia duoc tron véi nhiéu san phim nhu xi mang, cao su, chat déo...Khi tiép xac lau véi aming sé gay ra cac bénh vé phéi nhu Id thé xo héa phéi, tin throng mang phéi, ung thu phéi va gay chai da, 6 Bénh byi phdi béng: Bénh gay ra do céng nhan tiép xc véi byi bong. Nhiing trigu chimg dic trung cia bénh byi phéi béng dé 1a gidm dung tich hé hap khong phyc héi duge, gay co that phé quan. b) Cae bénh do nhiém déec chi Ligt chi: ligt chi la dc trung trong sé cc tn thuong than kinh ngoai bién din dén tén thuong cac co dudi chung va co dudi riéng cia cae ngén. ‘Thap khép do chi: Xuat hign timg con, dau céc khép lan toa, nhung khong tip trung & ct séng. C6 thé dau co, dau xung quanh khép, nhung khong sung, khong 46. Viem than: Vién thin do chi phat trién cham gay protein nigu nhe, dam huyét ting nhe. Nude tiéu cé thé Kin hing cau va bach cau. Huyét Ap cao: lic dau cé thé huyét p cao don thuan, sau dé tré thanh vinh vién va phéi hgp véi viém than. Huyét dp cao c6 thé gay tai bién mach mau nao, tim to, than to. c) Cae bénh khac Bénh da nghé nghigp khi hit thé va tiép xc voi Crom: cdc bénh nay bao gim bénh loét da, loét thiing vach ngan mii ,viém da tiép xtc. Bénh nhiém $c Mangan va cac hop chat cia Mangan: bénh xuat hign khi lam céng vige tiép xtc véi bui mangan nhu khai thac, tan, nghién dioxi mangan, ché tao thity tinh, thuéc mau, luyén thép. Ngudi mic bénh hay run, trudng hop ning sé mit kha nang lao dng va tw phuc vy. 2 CHUONG 4 DOC HOC CUA . MOT § sO TAC NHAN GAY O NHIEM MOI TRUONG 4.1, Doe hge cia mOt sé tac mhin hos hoc 4.1.1, Doe hoc ciia mOt s6 kim logi ning |- Déc hoc cia Thuy ngén a) Gigi thigu chung ‘Thiy ngan 1a kim loai mau tring bac, déng dic 6 -40°C, s6i 6 357°C. Cé trong quing Cinabre véi ham lwgng vio khoang 0.1-4%. Thiy ngan duge ding kim: son chong tham, chat xiic tac, chat an mén, thuée tay giun, thudc , bét mau, thuéc né, thudc BVTV. Thiy ngan phat sinh ra ngoai méi trudng chu yéu do hoat dong khai khodng quing chi yéu 14 quing Cu, Pb; nude thai cOng nghigp, nude thai sinh hoat, nude ri rac; rac thai cong nghiép. b. Tae dong gay hai - Hap thy: Kha ning hap thy phy thudc vao dang tén tai cia thy ngan + Hoi thiiy ngan: dé hap thy qua dudng hé hip + Methyl thy ngan: dé hap thy qua da, tiéu héa, hé hap + Muéi thay ngan, thay ngan long: khé hap thu, thi ngan hap thy qua dung tiéu hoa dao thai ngay ra ngoai theo duéng phan. ~ Tich tu va dao thi + Tuyén bai tiét chinh cua thiy ngén la dudmg phan thai, ngoai ra edn durge bai tiét ra qua tuyén mé héi, tuyén mude bot, tuyén sita va me truyén cho con qua nhau thai. + Co quan tich tu: Thay ngan vao co thé cu tra nhiéu trong méu, trong té bao thim kinh cia nao, trong than va trong céc mé mo. ae S\ Hg” —* Enzyme Hy SH ey, Ig ~ Chuyén héa: 2 giai doan + Trong cdc mé hgp chat cia thiy ngdin bi oxy héa thanh Hg” + Hg” lién két vai cac protein cia mau va cia cae mo ‘Tae dung véi géc SH ciia protein lam bién tinh protein gay mat hoat tinh cia cde enzyme va lam r6i loan chite nang cia protein. 6 - Biéu hign nhiém adc: + Biéu hign de tinh cp tinh: ho, khé thé, thé gap, s6t budn ndn, hon mé, dau da day va co that ving ngyc. Trudng hop nang sé din dén tir vong. + Biéu hign cia dec tinh man tinh: Vang da do suy yéu chite nang cia gan, réi Joan tiéu héa do suy yéu hoat tinh ciia men tiéu héa, protein nigu, viém Igi do lugng Hg thai ra qua tuyén nuée bot tich dong & chan ring, cdc bénh lién quan dén nao va hé than kinh nhw dau dau, r6i loan thin kinh dan dén néi Kip rung tay, mat cam gidc, n6i lip bap, co giat...va cé thé bj teo v6 tiéu nao. ©. Giai dge: Sir dung BAL (Dimecapto 2,3 propanol, chit nay c: dung véi Hg” va giai phéng enzyme ra khdi lién két voi Hg”. 2- Déc hoc cia Chi a, Gidi thigu chung ‘Trong ty nhién chi c6 nhigu trong cde quing chi nhu la PbS, PbCOs vi PbSOs. Cac hgp chit thuéng gap ciia chi: - Mudi chi PbSO,, PbCOs, PbS, PbCrOs, PbCl thuring 6 dang bét, kim son va bot mau = Oxit chi: PbO: dign cuc trong acqui, pin; Pb;O, & dang bét dé ding lam chat ‘miu pha son = Pb(OH);: dang bot tring it tan trong nude = — Céc hop chat metyl, etyl chi: duge ding lim chit chéng né trong xing = — Chi Stearat: ding trong céng nghigp ché bién chat deo Chi chit yéu phat sinh do hoat déng khai khoang va luyén kim, khéi thai cia cic phuong tign giao thing sit dung xing c6 pha chi, chat thai va née thai cia mét sé nganh céng nghiép cé six dung ct b. Tac dung dc ciia chi - Hap th + Chi vé co: khé hap thy, 10% hong chi vé con phai durge hp thy, téc d6 hap thy d6c chat chi phy thudc vao néng dé cia kim loai cé trong dudng rudt. + Hoi, khdi, bui chi: dé thim nhap qua duéng hé hip di vao co thé. + Chi hitu co: dé hap thy qua da, tiéu hoa va ho hij = Dao thai va tich ty: + Dio thai: chi chii yu duge dao thai qua dudng phan, than; ngoai ra con duge dio thai qua duvmg hoi tho, mé hoi, sita me. + Tich tu: trong huyét tuong, trong cfc mé va phan Ién la thay thé Canxi tich tu trong xurong.

You might also like