LETM ETMNE GENEL BR BAKI: LETM

FAKLTELERNDE GREV ALAN RETM ELEMANLARININ SINIF

NDEK LETM ZELLKLERNN BELRLENMES

ERHAN EROLU, Ph.D.

eeroglu@anadolu.edu.tr
Anadolu University
(Turkey)

Abstract
The problems related to the universities in Turkey is one of the most important issues of
the political and social agendas. The prominent results show that the issues related to the
universities will be in the agenda for a time. As the quality issue has gained much
importance in all the fields recently, the poor quality in education service has been seen
more clearly. The people have become intolerant to have unqualified goods or services.
The same approach has followers for the education sector, too. As the pace of change is
quite fast, it is a must to create human power which will be able to adapt this fast
growing advancements and change. It is obvious that this pace could be kept up with
qualified educators. There are two factors specifiying the quality of the instructors at
universities. One of them is the academic achievements of the instructors, and the other
one is their communication skills in the classrooms. When considering testing the
academic levels of the instructors on a regular basis, evaluating their communicating
skills in the classroom is seen as equally important.
Keeping the above information in mind, the purpose of this study is specifying the
communicational characteristics of the instructors in Communication Faculty who are
supposed to have background knowledge on communication skills. The level of the
effectiveness and efficacy of the instructors can be tested as their aptitudes on
communicating with the students. Also, as Jones states (quotated by: Celep, 2002, p.76)
the quality of the communication between the instructor and the students is the most
important factor specifying the students academic achievement and attitudes. This
quality can be improved by the instructors communication skills in the class.
This study aiming to specify the instructors in-class communication skills will be
helpful for the instructors to gain some insights to improve their communication skills
and democratic attitudes. Thus, some effective steps will be taken in terms of better
communicational education.

zet
Trkiyede niversite sorunu, siyasal ve toplumsal gndemimizin en nemli
maddelerinden biri durumundadr. Gzmze arpan belirtiler, niversitelerin bir sre
daha gndemden inmeyeceini gstermektedir. Bu skntlar arasnda, son dnemlerde tm
alanlarda kalite kavramnn nem kazanmas ile n plana kan ise retim hizmetinin
kalitesizliidir. nsanlar artk hayatlarnn tm boyutlarnda kalitesiz bir mala ya da
hizmete tahamml edememektedirler. Ayn ey eitim sektrndeki hizmet kalitesi iin de
geerli hale gelmitir. Deiimin hz yksek olduundan, hzl geliim ve deiime ayak
uydurabilecek nitelikli insan gc yetitirmek zorunluluu vardr. te bu noktada bilinen
bir gerek vardr ki, o da iyi bir eitimin nitelikli retim elemanlaryla salanacadr.
retim hizmetinin kalitesini belirleyen 2 unsur vardr. Bunlardan birisi retim
elemanlarnn akademik anlamdaki baar dzeyleri, dieri ise snf ierisindeki iletiim
becerileridir. retim elemanlarnn akademik baar dzeylerinin belirli aralklarla test
edildii ve aratrld dnldnde, retim elemanlarnn snf ierisindeki iletiim
becerilerinin deerlendirilmesi gereklilii kendiliinden ortaya kmaktadr.
Buradan hareketle, bu almann genel amac, etkili iletiim kurma konusunda alt yaps
olduu dnlen letiim Fakltesindeki retim elemanlarnn snf iindeki iletiim
zelliklerini belirlemektir. Bir retim elemannn etkinlik ve etkililik derecesi, gerek
anlamda o retim elemannn rencileri ile iletiim kurmada gsterdii becerinin dzeyi
ve eitlilii ile llr. Ayrca, Jonese gre (Aktaran: Celep, 2002, s.76) retim elemanrenci ilikisinin nitelii, rencinin akademik baarsn ve rencinin davrann
belirleyen en nemli unsurdur. Sz konusu olan bu retim eleman-renci ilikisinin
niteliinin arttrlmas ise ancak retim elemannn snf iinde sergileyecei iletiim
becerileri ile mmkndr.
letiim fakltelerinde grev yapan retim elemanlarnn snf iindeki iletiim
zelliklerinin belirlenmesinin amaland bu aratrmada, etkili bir renme-retme
srecinde retim elemanlarnn sahip olduu iletiim zellikleri, rencilerle etkili iletiim
kurma ve demokratik tutumlarnn gelitirilmesine ynelik olarak yeni yaklamlarn
gelitirilmesinde yararl olacaktr. Bylelikle daha iyi bir letiim Eitimi konusunda
etkili admlar atlm olacaktr.

584

LETM ETMNE GENEL BR BAKI: LETM FAKLTELERNDE GREV

ALAN RETM ELEMANLARININ SINIF NDEK LETM ZELLKLERNN
BELRLENMES

1. Giri
Dnyadaki gelimeler, yirminci yzyl ierisinde teknoloji arlkl gereklemitir.
Teknolojideki bu gelimeler, yirmibirinci yzyln bu ilk yllarn yaadmz bugnlerde de
hzndan hibirey kaybetmeden devam etmektedir. Teknolojik gelimeler, rnlerin
retiminden bizim onlar kullanma biimlerimize kadar hemen her aamada etkili olmakta,
bir deiim yaratmaktadr (Erolu, 2003). Kresel dzeyde yaanan gelimelerin bir
yansmas olarak Trkiyede de genel olarak iletiim sektr zel olarak da medya sektr
1990l yllarla birlikte nemli gelimeler gstermitir. Bunun somut rnekleri bilgisayar ve
internet kullanmnn artnda, zel radyo ve televizyon kanallarnn gerek ulusal gerekse
yerel dzeyde yayna balamasnda ve hzla yaygnlamasnda, yazl basnn en son
teknolojiye sahip dizgi, bask ve haberleme aralaryla donatlmasnda grlmektedir.
Sektrde grlen bu gelimelere paralel olarak Trkiyede letiim Fakltelerinin says da
hzl bir ekilde artarak 1990l yllar boyunca 6dan 17ye ykselmitir. Ancak bu art pek
ok sorunu da beraberinde getirmitir (nl ve Dierleri, 2001, s.127).
letiim ve eitim kelimeleri bizlerin sadece bu fakltelerin isimlerinden tandmz
kavramlar deildir. Bunun yansra bizim birer insan olarak gnlk yaammzda da en sk
kullandmz kavramlardan birisi iletiim, dieri ise eitimdir. Eitim, insann kaltsal
glerinin gelitirilip istenen zelliklerde bir kiilie kavumas iin kullanlacak nemli
aralardan biridir. Eitim, insanlara bilgi vebeceri kazandrmann tesinde; toplumun
yaamasn ve gelimesini devam ettirebilecek lde ve nitelikte deer retmek, yeni ve eski
deerleri badatrmak sorumluluu tar. Bu deerler, rencilerin davranlarn ve istek
dzeylerini yine eitim yolu ile etkiler (Var, 1998, s.1).
letiim ise farkl kiiler iin farkl anlamlar artran esnek bir kavramdr. Bu yzden
iletiimin anlam zerinde anlamaya varmakta glk ekilmektedir (Usluata, 1995, s.9).
letiim Rubene gre (1984), ister bilgiyi yaymak, ister eitmek, ister etkilemek ya da
yalnzca anlatmak olsun, bilgi vermeye ilikindir. Gerbnera (1984) gre de, insanlar
arasnda simgesel etkileimdir (Aktaran, Usluata, 1995, s.9). en genel anlamyla, iletiim,
anlamlarnda uzlalm simgeler araclyla bilgilerin, duygularn, dncelerin biriktirilip
aktarlmasnn hem ortak hem de deiik zaman ve mekan boyutlarnda gerekletirilmesidir
(Zllolu, 1993, s.7). Dier bir deyile, iletiim insan hayatnn ayrlmaz bir parasdr.
Aslnda, iletiim biz insanlarn anlamlarnda uzlatklar simgeler araclyla dnyay bir
dzen ierisinde grmelerine yardmc olur. letiim becerilerimiz yardmyla gnlk
yaantmzdaki birok skntmz kolayca amak mmkndr. leti alverii baznda
bakldnda aile ortamnda ebevenlerle kolayca anlaabilmemizin yan sra, okuldaki
snflarmzda da eitim yoluyla kazandrlmas amalanan bir takm bilgi, beceri ve
tutumlarn etkin bir biimde aktarlabilmesi yine eiticilerin sahip olduu iletiim becerileri
dzeyi ile doru orantldr. Ksacas, eitim ve retimin amalarna etkin bir biimde
ulaabilmesi, eiticilerin etkili ve gl iletiim becerilerine sahip olmasna baldr.
Eitici-renci arasndaki etkili iletiim tabiki tek bana snf ii etkinliklerin nemli bir
blmn oluturmamaktadr. letiim rencilere verilen retim hizmetinin kalitesinin
artmasnda kullanlabilecek nemli gelerden sadece bir tanesidir. Dier unsurlar ise k u
585

ekilde sralamaktadr (k ve dierleri, 2002): rencilerin kiilik zellikleri, rencilerin

okula ve derslere ynelik tutumlar, ders alma alkanlklar, dinleme alkanlklar,
ailelerinden getirdikleri kltrel birikim, rencilerin kendi aralarndaki ilikiler ve iletiim,
snfn fiziksel koullar ve eitici-renci arasndaki iletiim retim hizmetinin kalitesinin
arttrlmasnda bir btn olarak deerlendirilmelidir.
Son yazlanlara bakldnda, Trkiyedeki letiim Faklteleri bu anlamda farkl alanlarda
eitim veren dier fakltelere oranla daha ansl olarak grlmektedir. Eitici-renci
arasnda gereklemesi gereken iletiim bir kenarda tutulduunda, snf ortamnn ve
retim hizmetinin kalitesini belirleyen dier tm unsurlarn belirli noktalarda birbirine
benzedii, ayn dzeyde olduu sylenebilir. te bu noktada, akla gelen bir soru udur:
Acaba gerekten letiim Fakltelerinde snf ortamnda retim eleman ile renci
arasndaki iletiim dier fakltelerdeki iletiimden farkl mdr? Genel olarak bakldnda,
letiim Fakltelerinde, iletiim ile ilgili bir takm teorik veya uygulamal bilgileri bu iin
uzman sfatyla, rencilere aktaran retim elemanlarnn snf ierisinde ortaya
koyduklar iletiim davranlarnda ve becerilerinde etkili olmalar beklenmektedir. Dier
bir deyile, etkili iletiim kurma konusunda belirli bir alt yapya sahip olan, iletiim kavram
ile ilgili bir takm temel eitim srelerinden getikleri bilinen retim elemanlar, bu
bilgilerini bir snf ortamnda, sahip olduklar bilgi ve becerileri rencilere aktarrken
kullanabiliyorlar m?
Trkiyedeki letiim Fakltelerinde, etkili bir eitim iin, etkili bir retim eleman-renci
iletiimi gerekmektedir. Snf ynetiminde ve renme durumlarnn etkinliinde snf ii
ilikiler dokusu nemli bir yer tutmaktadr. retim eleman bu yapy ne kadar salkl
oluturursa, retme gc ve retimin amaca ulamas da o oranda artar (Celep, 2002,
s.41). Jonese gre (Aktaran: Celep, 2002, s.76), retim eleman-renci iletiiminin nitelii,
akademik baary ve renci davrann etkilemektedir. Bazlar geleneksel retmen
roln stlenirken, bazlar da renciyi merkeze alma eilimindedirler. Bazlar ise bu iki
anlayn sentezini tercih etmektedirler. Geleneksel zellikleri tayan retim elemanlarnn
kat bir disiplin anlay iinde olduklar, renciler arasnda ayrm yaptklar, ktmser
olduklar, otokratik bir tutuma sahip olduklar iddia edilmektedir. renciyi merkeze alan
retim elemanlarnn cezasz disiplin yaklamn benimsedikleri, renciye ve kendilerine
gvendikleri, renciler arasnda ayrm yapmadklar, iyimser ve demokratik olduklar
belirtilmektedir (Bayrak, 1999, s.20).
letiim Fakltelerindeki eitimin etkinliini arttrmada en nemli gelerden birisi kendi
adna ders alan retim elemanlardr. retim elemanlarnn snf iindeki eitim
etkinliklerinde baarl olmas ve rencilerin olumlu tutum kazanmalar rencilerle
salkl iletiim kurma ve olumlu bir snf ortam yaratma becerisine baldr (Erden, 1996,
s.243).
Bireyleraras iletiimde beceri sahibi olabilmek, dolaysyla bireyin kendisini daha iyi ifade
etmesi, karsndakileri daha iyi anlayabilmesi iin uygun dinleme ve konuma alkanlklarn
kazanm olmas nem tamaktadr. letiim Fakltelerindeki retim elemanlarnn da
rencilere olumlu davranlar kazandrabilmesi, ncelikle snfndaki rencilerle iyi ve etkili
bir iletiim kurmasna baldr. retim elemannn kiisel zellikleri, rencisine kar iyi
niyetini, amacn, ilgisini, dosta tutumunu, inancn gvenini yanstmaldr. Konuma annda
kullanlan szcklerin ilettii anlamlarn ok daha fazlas sesle iletilmektedir. retim
elemannn rencinin anlayaca bir dilde konumas, rencinin anlayabilecei ve anlamn
586

paylaabilecei simgelerle konumas gerekir. rencinin bilmedii ya da henz renmedii

yeni bir szc kullanan retim eleman, o szc aklayarak konusunu srdrmelidir.
retim elemannn kulland ou szce yabanc kalan bir renci derse ilgisini yitirecek,
retim elemannn tm abalar da boa gidecektir (Ergin, 1995, s. 148-149). Etkili iletiim
zelliklerine sahip bir retim eleman, rencileri daha iyi anlar, onlar daha kolay kabul
edebilir ve rencilere kar daha olumlu duygulara sahip olur (Ksa, 2002, s.88).
Etkili iletiim kurabilmek iin iletinin hem etkili gnderilmesi hem de etkili bir biimde
alnmas gerekir (Celep, 2002, s.132). Bunun yannda iletiim srecinde retim elemannn
eitsel, kiisel ve szsz iletiim zellikleri de nemli bir etkendir (imek, 2000).
Etkili retim eleman-renci iletiiminde; retim elemannn iletiim zellikleri, imek
(2000), Ksa (2002), Arslanta (2001) ve Celepin (2002) snflandrmalarndan uyarlanarak
aadaki gibi bir sralama yapmak mmkndr:

retim elemanlarnn eitsel zellikleri

retim elemanlarnn kiisel zellikleri
retim elemanlarnn etkili ileti gnderme zellii
retim elemanlarnn etkili dinleme zellii
retim elemannn etkili geribildirim salama zellii

retim Elemannn Eitsel zellikleri

Herhangi bir meslei yerine getiren insanlarn alma alanlaryla ilgili baz bilgi, tutum ve
becerilere sahip olmalar beklenir. nsan vcudunu tanmayan bir doktor, trafik kurallarn
bilmeyen bir src, hukuka saygs olmayan bir yarg herhalde dnlemez (imek,
2000, s.54). Ayn biimde, retim elemanlarnn da etkili bir retim asndan baz
yeterliklere sahip olmalar gerekmektedir. Bu yeterlikleri imek (2000), genel kltr, alan
bilgisi ve reticilik becerileri olarak sralamtr.

retim Elemannn Kiisel zellikleri

rencilerle iletiim kurma ile ilgili retim elemanlarnn aldklar kararlar rencilerin
yalarna gre deiiklik gstermesine karn, retim eleman-renci ilikileri her okul
dzeyinde benzerlik gsterir (Celep, 2002, s.74). Ama iletiim srecinin kaynak roln
oynayan retim elemannn kiilii onun iletiim zelliklerine etki eder. Aslnda, bir
iletiim kaynann sahip olduu kiisel zellikler, iletiim zelliklerini etkileyen en nemli
etkendir.
Mesela, retim eleman gvenilir, hogrl ve dzenli olmaldr. Dier bir deyile, etkili
iletiim becerilerine sahip retim eleman hem ilettii bilgiler konusunda hem de bir birey
olarak rencilere gven vermelidir. Etkili bir retim eleman kiisel alglama ve
yarglardan kurtulmu ve rencilerin bireysel farkllklarn hogr ile karlayan bir
kiilie sahip olmaldr. Ayrca, iyi bir retim elemannn eitsel etkinlii gerekletirirken
derse zamannda gelme, tahtay sistemli kullanma, tepegz saydamlarn etkili kullanma
gibi bir takm uygulamalarda dzenli olmas gerekmektedir (imek, 2000, s.58).

587

retim Elemannn Etkili leti Gnderme zellii

retim elemannn renci ile kurduu iletiiminin etkinliinin arttrlmasnda ileti
gnderme zelliklerinin nemli olduu herkes tarafndan kabul edilmektedir. Etkili ileti
gnderme zellii ise iinde hem szl iletiim zelliklerini hem de szsz iletiim
zelliklerini barndrmaktadr.
Snftaki renciler, retim elemann duyamazlarsa ok az iletiim ortaya kar ya da hi
kmaz. retim eleman sesinin tonunu snfn byklne gre ayarlamaldr. Yksek
ses, nemli iletileri vurgulamak amac ile kullanlmaldr (Bingaman, 1993, s.16). Ayrca,
retim elemannn ok hzl ya da ok yava konumas iletiim srecini olumsuz
etkileyecektir. Her iki durumda da rencilerin dikkati dalacak ve iletide kayplar
olacaktr. Bu tr konular retim elemannn szl iletiim kurarken bir takm nemli
noktalara zen gstermeleri gerektiini vurgulamaktadr.
letiim srecinin en nemli zellii, srekli olmas ve suskunluk anlarnda bile
gereklemesidir. Bu yzden, sessizlik de gerek bir iletiim andr. letiimde bulunan
insanlarn grn, giyimi, duruu, bak, el-kol hareketleri, kardklar grltler, ban
sallamas, yznn kzarmas, yere bakmas, ayaa kalkmas gibi durumlar da bir iletiim
andr (imek, 2000, s.60). letiimin bu an szsz iletiim olarak adlandrlmaktadr.
Aslnda szsz iletiim, szl iletiimden daha yksek seslidir. nk etkisi szl
iletiimden daha fazladr (Altnta, 2001, s.132). Beden dili ya da szsz iletiim, genellikle
yzyze gerekleen insan ilikilerine dayanan snf iletiimi srecinde yaamsal bir nem
tamaktadr. Yaplan aratrmalarda, ortalama bir iletiimde szsz iletiimin nemi %60,
ses tonunun nemi %30 ve szcklerin nemi %10 olarak bulunmutur (Balta, 1994).
Eitsel iletiim srecinde kaynak ile alc arasndaki fiziksel uzaklk, akademik baaryla
anlaml bir korelasyon iindedir. Snfta n sralarda oturan renci baar puanlar, arka
tarafta oturan rencilere oranla geneldi daha yksek kmaktadr. bunun aklamas, en
zeki rencilerin n sralarda oturmas deil, n sralarda oturanlarn, retmenle daha
youn bir gz ilikisi iinde olmalar ve bylece iletiimde sreklilii pekitirmeleridir.
Kukusuz, uzaklk arttka gz ilikisi zayflamaktadr (imek, 2000, s.65).

retim Elemannn Etkili Dinleme zellikleri

Snf ierisinde retim eleman ile renci arasnda gerekleen iletiimin etkinliinde
dinleme nemli bir yer tutmaktadr. Etkili olarak kullanldnda, rencilerin davranlar
ile ilgili sorumluluk stlenme, nem ve kabul grme duygularn hissetmelerini salar
(Celep, 2002, s.135). Etkili bir dinlemede dinleyen neden dinlediini bilmeli, yarglayc
olmamal, dikkat datc grlt gesine direnmeli, yant vermeden nce beklemelidir
(Altnta, 2001, s.135). retime elemanlar, bir renci sorununu ifade etmeye
abaladnda, ounlukla rencinin kendini ve duygularn ifade etmesine frsat vermeden
aceleyle zm nerirler. Sorunu zmekten ok geitirmeyi amalayan bu durum nemli
bir iletiim engelidir (Celep, 2002, s.137). Glasser (1990), eitim kurumlarndaki disiplin
sorunlarnn yaklak %95inin rencilerin kendilerini dinleyecek bir retim eleman
bulamadklarndan kaynaklandn ifade etmektedir. Etkili dinleme, dinleyenin gerekten
anladnn bir kantdr. Bu kant, kayna konumay srdrmeye ve sorunun temeline
inmeye zorlar. Etkili dinleme, dinleyenin, kaynan iletilerinden edindii izlenimi, kendi
588

szckleri ile ifade etmesi demektir. Etkin dinleme, ksacas empatidir. Empati kurmann da
eitim srecinde nemini tartmaya bile gerek yoktur. Jones ve Jones (1998), empatik
dinlemenin retim eleman-renci iletiimine aadaki katklar saladn belirtmektedirler
(Aktaran: Celep, 2002, s.137):

rencilerin gerek duygularn saklamalarnn neden olduu kayg azalr. Bylece

rencilerin kendilerine olan gveni artar.
retim elemanlar yarglayc olmayan bir tavrla rencileri dinleyeceinden,
birok disiplin sorunu ortadan kalkar.

Grld gibi, etkili dinleme, renci ile reim eleman arasnda daha yakn ve anlaml
bir ilikinin kurulmasn salar. retim elemannn kendisini dinlediini bilen bir renci,
kendine deer ve nem verme duygusunu gelitirir. Kendine saygs artan ve anlalmaktan
mutlu olan renci de retim elemanna daha scak duygular besler (Celep, 2002, s. 138).

retim Elemannn Etkili Geribesleme Salama zellii

retim elemanlarnn iletiim zelliklerinden en nemlilerinden birisi, geribesleme salayc
iletiim zelliidir (Celep, 2002, s.145). letiim sreci, iletinin kaynak tarafndan kodlanarak
gnderilmesini, alc tarafndan alnmasn ve doru olarak zmlenmesini gerektirir. te bu
noktada, kaynan alcya gnderdii iletileri ne kadar baar ile anladn ve zmlediini
belirlemede kendisine yardmc olacak sre geribildirimdir. retim elemanlar genellikle
rencilere doru ve yeterli geribildirim vermezler. Yaplan aratrmalara gre, retmenlerin
sadece %11inin rencilere vg ve takdir ieren geribildirim verdiini, yaklak drtte
birinin rencilere hibir zaman vg ve takdir ieren geribildirim vermediini gstermitir.
retim elemanlarnn yaklak te biri ise yetersiz dzeyde vg ve takdir ieren
geribildirim verdii saptanmtr (Celep, 2002, s.145). renciler, retim elemanlar
tarafndan verilen geribildirimlere kar olduka hassastrlar. Geribildirimin renci
zerindeki psikolojik etkisini ve snf ii ilikileri ne dzeyde etkiledii zerine yaplan birok
aratrma; olumlu geribildirimin kullanlmas halinde, rencilerin snf iinde istendik ynde
davranlar gsterdii sonucuna varmtr (Celep, 2002, s.131). retim elemanlar tarafndan
yaplan olumsuz geribildirimler ise rencilerin kendilerini rahatsz hissetmesine ve sonuta
da okuldan nefret etmesine neden olur. Bu konuda, retim elemanlar eletirel ifadelerin
renci davrann gelitirdii yanlgsna dmekte; aratrmalar ise bunun tam tersini ortaya
koymaktadr (Smitt ve Laslett, 1996, s.67).
letiim Fakltelerindeki retim elemanlarnn iletiim zellikleri snf ii iletiimde byk
bir nem tamaktadr. retim elemannn sahip olduu iletiim zellii, rencilerin
demokratik tutum kazanmasna katk salayaca gibi, rencinin akademik baarsn ve
dier insanlarla olan iletiimini de olumlu ya da olumsuz ynde etkileyecektir. te bu
noktada, retim elemanlarnn iletiim zellii, akademisyen olmann gerektirdii bir takm
rollerin ilk sralarnda gelmektedir.
retim elemanlarnn sahip olmalar gereken davranlar gemiten gnmze akademisyen
yetitirme almalarnn geleneksel konularndan biri olmutur. Akademisyenliin bir bilim
mi, sanat m olduu olduu farkl evreler tarafndan uzun zamandr tartlmaktadr. Her iki
gr de taraftar bulmaktadr. Akademisyenlii sanat olarak grenlere gre, akademisyenlikte
yetenek, sevgi, yaratclk ve ilham gibi nitelikler nem kazanmaktadr. Akademisyenlii bilim
589

olarak grenlere gre ise bilgi ve beceri nem kazanmaktadr. Aslnda iki grn de hakllk
pay vardr. Ama uygulamada bunlar uzlatrmak olduka kolaydr. nk iki gr de farkl
kavramlardan bahsetmektedir. Bir grup kiilik zelliinden bahsederken, dier grup
becerilerden ve bilgilerden bahsetmektedir. Bu ikisinden bir gre varmak olasdr:
Akademisyenlik bir takm kiilik zellikleri ile bilgi ve beceri gerektirir. Kiilik zelliklerinin
gnmzde retilmesi olduka zor grnmektedir. Ama beceri ve bilgiler retilebilir. Fakat
akademisyen eitim srecinde kiisel geliimine de nem verip, kendini yetitirmeye
almaldr.
Etkili akademisyenlerde bulunmas gereken bilgi ve beceriler konusunda da listeler
sralanabilir. rnein, Reed ve Bergmann ne srd etkin akademisyen zelliklerine
bakldnda bu zelliklerin ounun renilebilir, retilebilir ve deerlendirilebilir
zellikler olduu grlr. Akademisyenlerde bulunmas gerekli olan renilebilir,
retilebilir ve deerlendirilebilir zelliklerden bazlar u ekilde sralanabilir:

retim uzman,
Ynetici,
Gdleyici,
Lider,
Danman,
evre dzenleyici,
letiim

Akademisyenlerde bulunmas gereken bu zelliklerden birisi iletiimdir. Ama dier

zelliklere de baklacak olursa, bu tr zelliklere sahip bir akademisyenin bunlar
uygulamaya geirirken bile etkili iletiim zelliklerine sahip olmas gerektiidir.

2. Ama
Bu almann genel amac, etkili iletiim kurma konusunda alt yaps olduu dnlen
letiim Fakltesi retim elemanlarnn snf iindeki eitsel iletiim zelliklerini belirlemektir.
Bu balamda aadaki sorulara yant aranmtr:
letiim-1 dersini veren retim eleman snf iinde kendi;

eitsel zelliklerini nasl deerlendirmektedir?

renmeye yardmc olan kiisel zelliklerini nasl deerlendirmektedir?
etkili ileti gnderme zelliklerini nasl deerlendirmektedir?
etkili dinleme zelliklerini nasl deerlendirmektedir?
etkili geribildirim salama zelliklerini nasl deerlendirmektedir?

letiim-1 dersini alan renciler, dersi veren retim elemannn snf iindeki;
eitsel zelliklerini nasl deerlendirmektedirler?
renmeye yardmc olan kiisel zelliklerini nasl deerlendirmektedirler?
etkili ileti gnderme zelliklerini nasl deerlendirmektedirler?
etkili dinleme zelliklerini nasl deerlendirmektedirler?
etkili geribildirim salama zelliklerini nasl deerlendirmektedirler?

590

3. Yntem
Bu aratrma, tarama modelinde gerekletirilmitir. letiim Fakltesinde grev yapan
retim elemanlarnn iletiim zellikleri asndan snf ynetimi anlaylarnn belirlenmesi
amacyla gerekletirilen bu almada ilikisel tarama modelinden yararlanlmtr. likisel
tarama modeli letiim Fakltesinde grev yapan ve letiim-1 temel dersine giren retim
elemanlarnn snf ynetimi erevesinde iletiim zelliklerinin karlatrlmas amacyla
kullanlmtr.

4 alma Kmesi ve Verilerin Toplanmas

Aratrma, 2003-2004 retim ylnda Anadolu niversitesi letiim Bilimleri Fakltesindeki
letiim-1 dersini veren retim elemanlar ve bunlardan ders alan renciler zerinde
gerekletirilmitir. Bu balamda, alma kmesi, 4 farkl ubenin retim elemannn
grleri ile bunlardan ders alan ve anketi cevaplayan toplam135 rencinin gr ve
dncelerine dayanlarak ekillendirilmitir.
Aratrmac tarafndan letiim Bilimleri Fakltesinde temel iletiim dersine giren retim
elemanlarnn snf iindeki iletiim becerilerinin deerlendirilmesi amacyla ierik asndan
ayn sorulardan oluan 2 farkl anket formu gelitirilmitir. Daha sonra ise letiim
Becerilerinin Deerlendirilmesi ad verilen lme arac hem retim elemanlarna hem de
dersi alan rencilere ayr ayr uygulanmtr.
Veri toplama arac gelitirilirken, ilk aamada, eitsel iletiim zelliklerini belirlemeye
ynelik alanyazn geni apta taranmtr. Daha sonra, alanyazndan elde edilen bilgilerin
yan sra snf ynetiminde iletiim becerilerini deerlendirmeyi amalayan baz
aratrmalarn veri toplama aralar incelenmitir. Bunlarn sonucunda da hazrlanan anket
formu 5 ana blmden (retim elemanlarnn eitsel zellikleri, kiisel zellikleri, ileti gnderme
zellikleri, dinleme zellikleri ve geribildirm salama zellikleri) ve toplam 45 sorudan olumutur.
Bu 2 farkl veri toplama aracnn gvenilirliinin istatistiksel yolla analizlerinin
yaplmasnda Cronbach Alpha Katsays (Alfa Yntemi) kullanlmtr. Yaplan istatistiksel
zmleme sonucu, retim elemanlarna uygulanan lme arac iin alfa katsays 0,89
olarak hesaplanmtr. rencilere uygulanan lme arac iin ise alfa katsays 0,94 olarak
hesaplanmtr. Ortaya kan rakam 0,70 ile 1 arasnda olduu iin bu 2 veri toplama arac
yksek derecede gvenilir leklerdir.

5. Bulgular ve Yorum
Bu blmde, aratrma sorununun zmlenmesi amacyla toplanan verilerin istatistiksel
zmlemeleri yaplarak elde edilen bulgulara ve bunlarn yorumlanmasna yer verilmitir.

5.1. retim Elemanlarnn leri Besleme zelliklerinin Deerlendirilmesi

Eitsel iletiimde ileti paylamna balamadan nce (mesela dnem balarnda ders
anlatmaya balamadan nce yaplmas gerekenler) yaplan tasarm almalar, genel iletiim
dilinde ileri besleme olarak bilinmektedir. Herhangi bir eitim ortamnda iletiimin doal
591

ve anlk gelimelere braklmayacak kadar yaamsal bir nem tamas nedeniyle, bu tasarm
almalarnn gereki ve salkl verilere dayal salam bir zeminde yrtlmesi
gerekmektedir (imek, 2000).
retim eleman snftaki renciyle eitsel iletiimi balatmadan nce o renciyi biraz
tanmak ister; onun gemiini, bugnk durumunu, dnem iinde anlataca konuyla
ilikisini renmek iin aba gsterir. Bazen bu tanma istei rencinin duygu ve
dncelerini de kapsayabilir. retim elemannn bunlar bilerek iletiim kurmaya ve dersi
anlatmaya almas renci ile anlama olasln artrr. Dahas, letiim Bilimleri
Fakltesinde olduu gibi, snf iindeki iletiimin amac renciye birey retmek ise, ii
ansa brakmak doru deildir. Dolaysyla, renciyle ilgili ayrntl bilgi topladktan sonra
iletiime balamak gerekir. Genel iletiimde ileri besleme olarak adlandrlan bu almalar,
eitsel iletiimde retim tasarm olarak bilinmektedr (imek, 2000).
Bir sre olarak retim tasarm, belli bir hedef kitlenin eitim gereksinimlerinin
saptanmas ve bu gereksinimleri giderebilmek amacyla ilevsel renme sistemlerinin
gelitirilmesidir. Baka bir deyile, retim tasarmnn amac, renmeyi destekleyecek
koullar ieren etkili bir sistem ortaya koymaktr. Byle bir sistemin oluturulmas,
geleneksel yapdaki retim eleman merkezli retim uygulamalarnda pek zor deildir.
nk fakltedeki retimin byk bir blm retim eleman-renci arasndaki snrl
etkileime dayanmaktadr.
leri besleme sreci zmleme, tasarmlama, gelitirme, uygulama ve deerlendirme olmak
zere 5 aamadan olumaktadr. retim elemannn snfta gsterdii eitsel iletiim
abalarnn baarl balayabilmesi iin bu 5 aamay bir ekilde davranlarna yanstmas
gerekmektedir. Bu almada ortaya kan gereklerden biri de aratrma kapsamna alnan
ve fakltede eitsel iletiim abalarna giren retim elemanlarnn sralanan bu 5 aamada
ok da etkili olamadklar ortaya kmtr (imek, 2000).

zmleme
retim tasarmnn balangcn oluturan zmleme aamasnda temel iletiim eitimiyle
ilgili olabilecei dnlen sorunlarn, bu sorunlardan etkilenen hedef kitlenin ve sorunlarn
ortaya kard koullarn zmlemesi yaplmaldr. Dier bir deyile, gereksinim
zmlemesi yaplmaldr (imek, 2000). Gereksinim kavram varolan durumla olmas
istenen durum arasndaki boluk olarak tanmlanmaktadr.
letiim rencilerinin letiim-1 dersi ile ilgili gereksinim zmlemesi yaplrken,
retim elemanlarnn ncelikle bir takm ltleri belirlemeleri ve bu ltlere gre ihtiya
analizini gerekletirmeleri en idealidir. Bylelikle, rencinin bu dersle ilgili ne bilmesi
gereklidir? sorusuna en uygun cevab bulma ans daha byktr. Bu noktada, retim
eleman bu dersle ilgili rencilerin beklentilerini, renciyi istihdam edecek iverenlerin
beklentilerini, rencinin bu derste baarl olduktan sonra alaca dier ders ieriklerinin
beklentilerini renme abasna girmelidir. Bu alma kapsamnda aratrma alanna giren
derslerin retim elemanlarndan alnan bilgilere gre retim elemanlarnn, retim
tasarmnn bu aamasn ihmal ettii veya etkili bir biimde gerekletiremedikleri
saptanmtr. Byle bir zmlemenin yaplarak yola klmas hem amalara daha etkin bir

592

biimde ulalmasn hzlandracak hem de renci motivasyonunun ykselmesine olumlu

katklarda bulunacaktr.
Tasarmlama
Tasarmlama, retim srecinin etkili olarak srdrlebilmesi iin gerekli olan bir
aamadr. Bu aamada da retim eleman iletiim dersi ile ilgili olarak, ncelikle eitsel
iletiim asndan ynlendirici bir ileve sahip olan retim amalarn yazmal, sonrasnda
da ngrlen sonular dorultusunda lme aralarn gelitirmeli, ierik dzenlemesini
yapmal ve retme-renme srelerinde kullanlacak stratejilere karar vermelidir. Ama
aratrma balamnda bakldnda, retim elemanlar bu aamada olmas gerekenleri tam
olarak yerine getirmediklerini belirtmilerdir. Dier bir deyile, dersin amalarn
belirlediklerini ve sonrasnda da dersin ieriini saptadklarn belirtmilerdir. retimin
daha etkili olarak gerekletirilebilmesi iin amalardan sonra, ngrlen sonular
dorultusunda lme aralar gelitirilmeli; bundan sonra ierik gelitirmeye ynelinmelidir.
Bunlarn olmas gereken srayla yaplmas derse balamadan nce ok nemlidir; nk bu
kararlar, daha sonraki gelitirme almalarna ya da ders srasnda retim eleman ve
renci etkinliklerine k tutacaktr (imek, 2000).

Gelitirme
retim tasarm srecinin gelitirme aamasnda, daha nce alnan kararlar somut rnlere
dntrlmektedir. Tasarmlanmakta olan eitim programnn bir paras olarak uygulama
planlar, eitimci klavuzlar, renci kitaplar ve grsel-iitsel ortamlar retilmektedir. Baka
bir deyile, tasarmlama aamasnda retilen ktlar, gelitirme aamasnn girdilerini
oluturmakta ve gelitirmede zerinde durulan asl nokta eitim srasnda kullanlacak
materyallerin retimi olmaktadr. Aratrmaya katlan retim elemanlar ise sadece ders notu
olacak nitelikte bir materyal gelitirdiklerini; bu gelitirdikleri materyali hem eitici klavuzu
olarak hem de renci kitaplar olarak deerlendirdiklerini belirtmilerdir. Grsel-iitsel
ortamlar ise gerekli grdkleri baz konular iin rettikleri, her ders konusu iin
retmediklerini belirtmiler. Ayrca rettikleri grsel-iitsel ortamlar ise kendi becerileri ve
abalar ile rettiklerini, bunu retebilmek iin gerekli olan bilgilerle ilgili olarak herhangi bir
eitim almadklarn ifade etmilerdir (imek, 2000).
Grsel-iitsel ortamlarn retilmesi ile ilgili olan bu durum, fakltedeki ankete katlan retim
elemanlarnn gelitirilmesi gereken nemli bir noktay iaret etmektedir. nk grsel-iitsel
ortamlar, renmenin kalcl asndan byk nem tamaktadr. retim srasnda ne
kadar ok duyu organ uyarlabilirse, renme o kadar etkili olmaktadr. Bu anlamda, grseliitsel ortamlar retim elemannn snf iindeki iletiim becerisini arttrc bir rol
stlenmektedir. Dahas, eitim teknolojileri retim srecini ksaltmakta, soyut kavramlar
somutlatrmakta, gereki yaantlar salamakta, ilgiyi canl tutmakta ve daha ok renme
istei yaratmaktadr. Grlmektedir ki, bu tr ortamlar, retim elemannn kaynak
rencinin de alc olarak dnld bir snfii etkileiminde, iletiim srecinin etkili bir
biimde ilemesi iin ekmek ve su gibi hayati bir neme sahiptir (imek, 2000).

593

Uygulama
retim tasarmnn uygulama aamas, eitimin gerekletirilmesi anlamna gelmez; tersine,
uygulama iin nceden tasarlanmas gereken boyutlar belirtir. Uygulamayla ilgili olarak
zellikle zaman izelgelerinin hazrlanmas, eitimin yaplaca evrenin dzenlenmesi,
maliyete ilikin hesaplamalarn yaplmas ve eiticileri eitimi gibi ilemler tamamlanr.
Kukusuz, her fakltenin sahip olduu zel koullarna bal olarak, uygulamada izleyecei
politikalar deiebilir. Ancak bunun salkl ve eitimi aksatmayacak bir temele oturtabilmesi
iin, retim elemannn bir tasarmc gibi davranarak baz konular nceden kararlatrmaldr
(imek, 2000).
Eitimin yrtlecei yer seilirken ya da ortamn ayarlamas yaplrken rencilerin salk ve
gvenliinin yansra, ergonomik adan renmeyi kolaylatracak olumlu bir atmosfer
yaratlmaldr. (McVey, 1996). Grlt yaltm, stma, havalandrma, temizlik, aydnlatma,
ses dzeni, renk kullanm, kii bana den alan bykl gibi etmenler mutlaka dikkate
alnmaldr. Ayrca, seilen ortam, deiik retim yntemlerinin ngrd bireysel ve
ibirliine dayal (kubak) alma biimlerine olanak tanmaldr. zetlemek gerekirse,
renci ile retim eleman arasnda etkili bir iletiim faaliyetinin gerekletirilebilmesi iin
eitimin yaplaca yer grltden arndrlmal, temiz tutulmal, ok souk ya da ok scak
olmamal, rahata havalandrlabilmeli, fazla yanstmamal, renci saysna uygun
byklkte olmal, ar devinim veya dinginlik artran koyu renklerde boyanmamal ve
hi kimseyi rahatsz etmeyen ama herkes tarafndan duyulabilen uygun bir ses dzenine sahip
olmaldr (imek, 2000). Ankete katlan retim elemanlar ise snf iindeki iletiimin
dzeyinde belirleyici olduklarna inandklar bu faktrlerin bir ouna mdahele
edemediklerini, mdahele etme ansna sahip olduklarnda ise bunlarn bazlarn dikkate
aldklarn belirtmilerdir.

Deerlendirme
retim tasarm srecinin son aamas deerlendirmedir. Burada, balangta saptanan
eitim gereksinimlerini gidermek zere gelitirilmi olan renme sisteminin kendi zgl
ilevini ne oranda yerine getirebilecei belirlenmeye allmaktadr. Bu noktada, retim
elemannn 3 tr farkl deerlendirmeyi gerekletirmesi beklenir. Ama ankete katlan
retim elemanlar byle bir deerlendirmeyi yapmadklarn belirtmilerdir (imek, 2000).
Deerlendirme eitleri ise unlardr:

594

Akran ncelemesi: retim elemannn gelitirdii ama henz kesinlemi

saymad rn (ileti) meslektalar tarafndan incelenerek eletiri ve neriler
getirilebilir. Bunlarn bazlar, alandaki uzmanlar arasnda gzlenen yaklam
farkllklarn da ierir. Bu yzden, belki tartmalar uzayabilir ama byle bir
tartmann retim eleman asndan ufuk ac olduu unutulmamaldr. Sonuta
renciye de olumlu bir katk salanacaktr.
Birebir Deerlendirme: rn (iletiyi, verilen bilgiyi) gerek yaamda kullanacak
olan renci kitlesini temsil edebilecek nitelikte kk bir rneklem alnr ve bu
insanlar rn bireysel biimde snayarak hatalar bulmaya ya da neriler sunmaya
alrlar. Bu ilem, yeni hata ya da neri kmayncaya kadar srer.
Alan Testi: retim elemanlar rn (iletiyi, ierii) yeterince gelitirdiklerini
dnr ve nceki deerlendirmeleri bile yapmadan dorudan gerek uygulamaya

geerler. Uygulama bittikten sonra (dnem sona erdikten sonra) retim eleman
sre ile ilgili kedi grlerini, yaad sorunlar ve nerilerini bir yere not eder.
Olanak varsa, rencilerin de dersle ilgili gr ve nerilerini almak da yarar salar.
En sonunda da retim eleman hem kendi grleri ile ilgili bulgular hem de
rencilerin grleri ile ilgili bulgular deerlendirir, gerekli dzeltmeleri yapar ve
daha etkili kullanm iin hazr hale getirir.
retim elemannn snf iindeki iletiim etkinliinde baar olasln arttrmak iin izlemesi
gereken retim tasarm sreci aadaki tabloda olduu gibi zetlemek mmkndr (Tablo 1).

Tablo 1. leri Besleme Becerilerinin (retim Tasarmnn) Aamalar, lemleri ve ktlar

Aamalar
zmleme

Tasarmlama

Gelitirme

Uygulama

Deerlendirme

lemler
Gereksinimleri saptama
Hedef kitleyi inceleme
Kurumsal zmleme
Eitim ncelikleri belirleme
Amalar yazma
erii seme ve dzenleme
Stratejileri gelitirme
lme aralarn hazrlama
Ders planlarn gelitirme
Eitici klavuzunu hazrlama
renci kitabn hazrlama
Grsel-iitsel gereleri retme
Zaman izelgesi yapma
Ortam dzenleme
Eiticinin kendi yeterliklerini gzden geirmesi ve
eksikleri varsa gelitirmesi
Akran incelemesi
Birebir deerlendirme
Alan testi

ktlar
Veriler

Kararlar

rnler

Planlar

Dzeltmeler

retim tasarm, retim elemannn eitsel iletiim srecinde ileri besleme zellikleri
asndan baarsn belirlemede byk bir neme sahiptir. Ayrca, retim tasarmna ilikin
aklamalardan anlalmaktadr ki, eitsel iletiim srecinde etkili olan ok sayda deiken
bulunmaktadr. Hibir LER BESLEME almas yapmadan eitsel iletiime (snf iinde
rencilerle etkileime) balamak, ii tmyle ansa brakmak anlamna gelmektedir. Bu da,
hata ve aksamalara batan itibaren ak ve bir uygulamay gze almak demektir. Ne yazk
ki, eitimdeki hatalarn faturasn ounlukla renciler demektedir. Bu nedenle, eitsel
iletiim almalarn retim elemanlarnn kiisel tercihlerine brakmak yerine, srecin
ayrntlarn tasarlamak ve bunu yaparken eitsel iletiimi etkileyebilecek deikenlere
ilikin verileri dikkate almak gerekmektedir (imek, 2000, ss. 32-49).

595

5.2. retim Elemanlarnn Kaynak zelliklerinin Deerlendirilmesi

Eitsel iletiim srecinde kaynak, ou zaman retim elemandr. retim eleman snf
iinde rencilerle arasnda etkili bir iletiim kurabilmesi iin hem eitsel hem kiisel hem
de beden dili sembollarini kullanma asndan beceri sahibi olmaldr.

5.2.1. retim Elemanlarnn Eitsel Yeterlikleri

Herhangi bir meslei yerine getiren insanlarn alma alanlaryla ilgili baz bilgi, tutum ve
becerilere sahip olmalar gerekir. Bu durum retim elemanlar iin de geerlidir. Ayrca,
retim elemanlarnn etkili retim asndan baz yeterliklere de sahip olmas beklenmektedir.
Bu yeterlikler genel kltr, alan bilgisi ve reticilik becerileridir. Ad geen bu yeterlikler
renciyle aralarnda gerekleen iletiimin etkili biimde balatlmas ve srdrlmesi iin
gerekli olan durumu resmetmektedir.

Genel Kltr
retim eleman engin bir genel kltre sahip olmaldr. Genel kltr, eitli kavram ve
olgular birbirleriyle ilikilendirebilmeye olanak salar. Bylece, retim eleman, verecei
bilgileri deiik balamlara kolayca oturtabilir. Bu da rencilerin gznde bilgiyi daha
nemli ve anlaml klar. retim elemann yapt kapsaml aklamalar ve verdii deiik
rneklerden yola karak, renciler, rendikleri bilgilerin gnlk yaamdaki yeri, nemi ve
deerini yakndan grebilirler. Genel kltr bilgisi zayf olan retim eleman ise, konuyu
amlamada glk ekecei gibi, kendisine yneltilen sorular doru anlamada ya da o
sorulara anlaml yantlar vermede de zorlanabilir. Ayrca genel kltr, iyi zmsenmi
bilgilerden oluan salam yaps nedeniyle, alglama ve renmeyi, dier bir deyile iletiim
srecinde kaynaktan alcya bilgi akn kolaylatrc bir deer tar. Geni genel kltrn
retim elemanna kazandrd zgven, hzl alglama, ilikilendirebilme ve empatik iletiim
becerileri renciler zerinde olumlu etkilerini hemen gsterir (imek, 2000). Ankete katlan
retim elemanlarnn %50si yeterli bir genel kltre sahip olduklar grne katldklarn,
%50si ise kesinlikle katldklarn belirtmilerdir. Buna karn, retim elemannn engin bir
genel kltre sahip olduu grne rencilerin %57si kesinlikle katldklarn, %34,1i
katldklarn, %5,2si ise kararsz olduunu belirtirken; %2,2si katlmadklarn ve
%1,5i de kesinlikle katlmadklarn ifade etmilerdir.

Alan Bilgisi
retim elemannn eitim yapaca konuyu ncelikle derinlemesine bilmesi gerekir. Bu
durum, retim elemannn kendi uzmanlk alannda hereyi bilmesi gerektii anlamna
gelmez. Byle birey zaten olanakl da deildir. retim eleman, iyi bilmedii bir konuda
veya yantn veremeyecei bir soru karsnda ekinmeden bilmiyorum diyebilmelidir.
Kukusuz, bu cevabn hangi sklkta ve nasl bir yaklamla kullanld nemlidir. Eer
retim eleman hi dnme zahmetine katlanmadan bilmediini sylyor ve bilmek
zorunda olmad havasnda davranyorsa, bu rencileri olumsuz ynde etkiler. Baz
eitimciler de kendilerine yantn bilmedikleri bir soru yneltiinde rencilere dnp siz ne
dnyorsunuz demeyi yelemektedirler. Yantn birlikte retilmesi veya iletiim srecine
596

renci katlmnn zendirilmesi asndan bu yaklam yarral olabilir; fakat eitimci bunu
kendisine yneltilen sorudan bir ka yolu olarak kullanrsa, bu davran renciler zerinde
olumsuz bir etki yaratr. zellikle vurgulamak gerekir ki, eitsel iletiim srecinin kendine
zg doas ve renilen yeterliklerin daha sonradan kullanlacak olmas nedeniyle, retim
elemannn alan bilgisinden rencilerin kukusu olmamaldr. Eer byle bir sorun ortaya
karsa, snf iinde gerekleen iletiim sreci aksayacak, bir grlt durumu ortaya kacak
ve kaynan gvenilirlii sorgulanacaktr (imek, 2000). Dersin alanyla ilgili bilgi, beceri ve
tutuma sahibim sorusuna retim elemanlarnn %50 katldklarn ve %50si de kesinlikle
katldklarn belirtmilerdir. Buna karn renciler ise ayn soru balamnda retim
elemanlarn deerlendirmiler ve sonu olarak rencilerin %64,4 kesinlikle katldklarn,
%27,4 katldklarn, %4,4si ise kararsz olduunu belirtirken; %2,2si katlmadklarn
ve %1,5i de kesinlikle katlmadklarn ifade etmilerdir.

reticilik Becerileri
Bir konuyu bilmek, onu retebilmek iin tek bana yeterli deildir. zellikle retim
iinde, alan bilgisinin yannda, yetkin reticilik becerileri de gereklidir. reticilik
becerileri eitli ve ok ynldr. Yaamsal nokta, bunlardan hangilerinin ne zaman
kullanlmasnn uygun olacana karar verebilmektir. Snf iindeki iletiim srecinde alc
olan renci kitlesinin renme gereksinimleri, konunun zellikleri, eitim yaplacak yerin
dzeni, teknolojik olanaklar, retim iin ayrlan sre, kullanlacak yntemler, beden dili,
snf ynetimi, disiplin, deerlendirme sistemleri, bilginin gerek kullanm alanlar,
beklenmeyen durumlarla baedebilme gibi bir takm durumlarn analizine gre bu
becerilere karar verilmelidir. Dier bir deyile, iletiim srecinde kaynak roln stlenmi
olan retim eleman alcnn zellklerine ve evre analizine gre reticilik becerilerinden
hangisini kullanacan belirlemelidir. Bu nokta nemlidir, nk hibir eitimci karsnda
ideal bir renci kitlesi bulamaz ve bulduuyla yetinmek zorundadr. Ayn durum,
renciler iin de geerlidir. Bu gerekler, baarl bir retim eleman iin genel kltr ve
alan bilgisinin yansra, reticilik becerilerinin de ne kadar nemli olduunu ortaya
koymaktadr. Bir retim elemann snf iindeki iletiim srecinde baarl olabilmesi iin
gerekli olan unsurlardan biri olan eitsel yeterliklerin dalm aada grlmektedir
(imek, 2000).

Genel Kltr
Alan Bilgisi
reticilik Becerileri

%12,5
%50
%37,5

Ankete katlan retime elemanlarnn %50si eitim yaptklar konuyla ilgili yetkin
reticilik becerilerine sahibim sorusuna kesinlikle katldklarn belirtirken, %50si de
katldklarn ifade etmilerdir. Dier bir deyile, reticilik becerileri balamnda kendisini
dk dzeyde gren retim eleman yoktur. Buna karn, retim elemanlarnn yetkin
reticilik becerilerinin etkili olduu grne rencilerin %25i kesinlikle katldklarn,
%43 katldklarn belirtirken; %23 de katlmadklarn belirtmilerdir.

597

5.2.2. retim Elemanlarnn Kiilik zellikleri

Snf iinde etkili iletiim becerisi birtakm kiilik zelliklerini de beraberinde gerektirmektedir.
retim elemannn renciyle olan iletiiminde baarl olabilmesinde bir kaynak olarak
eitsel yeterliklerinin (genel kltr, alan bilgisi, reticilik becerisi) yansra bunlarn ie
koulmasn dorudan etkileyen baz kiilik zellikleri de nemlidir. Bu zelliklerin varl,
eitimcinin kendi kiiliinin bir iletiim engeli olarak ortaya kmasn nler ve srecin
baarsna katkda bulunur. Snf iinde renciyle salkl bir iletiim balatabilmenin ve
srdrebilmenin nemli koullarndan biri olan retim elemannn kiilik zellikleri unlardr
(imek, 2000):

Gvenilirlik
yi bir retim eleman, hem sunduu bilgiler konusunda, hem de bir insan olarak
karsndaki kiilere gven vermelidir. Byle bir zellik, iletiim srecinde paylalan
iletilerin doruluu konusunda rencilerin ikna olmalarn kolaylatrr. Ayrca, renciler,
retim elemannn kendilerine verdii hertrl szleri de yerine getireceine inanmaldr.
Dahas, retim eleman gerektiinde kiisel srlar saklayabilen ve renciler hakknda
edindii zel bilgileri bakasna aktarmayan biri olmaldr. Kiisel olarak gvenilmeyen bir
insann, eitimci olarak verdii bilgilerin de gvenilirlik dzeyinin dk olaca, en
azndan rencilerin durumu byle alglayaca unutulmamaldr (imek, 2000). Ankete
katlan akademisyenlerin %25i karmdakilere gven veririm grne kesinlikle
katldklarn belirtmilerdir. Katlyorum diyenlerin oran ise %75tir. retim elemannn
gvenilir olduu grne rencilerin %34,8i kesinlikle katldklarn, %40 katldklarn
belirtmilerdir. Buna karn, %4,5katlmadklarn ve %3,7si de kesinlikle katlmadklarn
ifade etmektedirler.

ekicilik
letiim srecinde retim eleman ile renci arasnda scak ve yakn ilikilerin kurulmas
nemlidir. retim eleman, kendisini rencilere kar olan bir insan olarak grmemeli ve
davranlaryla sevecenlik gstermelidir. renciler, akademisyenle yakn olmaktan, onunla
sorunlarn paylamaktan, gerektiinde yardm istemekten, kiisel rnlerini gstermekten,
baar veya sevinlerini paylamaktan ekinmemelidirler. Bunun iin eitimcinin srekli
glmseyen bir ki olmas deil, rencilerin kendisiyle rahat iletiim kurabilmesi iin uygun
koullar yaratan bir kii olmas yeterlidir. Sinirli, ask suratl, kskn veya azarlayc bir kiiye
renciler birey sormak istemezler, sorsalar da renecekleri phelidir (imek, 2000). Bu tr
bir kiilie sahip retim eleman renciyle olan iletiim srecini iletmeye zaten byk
engellerle balayacaktr. Bu kriterle ilgili olarak, retim elemanlarnn %75i rencilerin
kendisi ile rahata iletiim kurabilmesi amacyla uygun koullar yaratt grne kesinlikle
katldklarn belirtmilerdir. %25iyse katldklarn belirtmilerdir. Olumsuz dnen yoktur.
rencilerin grlerini deerledirdiimizde ise, %31,1i rahata iletiim kurabilmek iin
eitimcinin uygun ortam yaratt grne kesinlikle katldklarn, %43 katldklarn
belirtirken; %4,4 katlmadklarn ve %1,5 i de kesinlikle katlmadklarn ifade etmilerdir.

598

Sabr
Her renci ayn biimde veya hzda renemez, zaten byle bir zorunluluk da yoktur.
retim eleman, herkesin bireysel farkllklarn dikkate alarak sabrl davranmaldr.
Gsterilen sabr, baz renciler iin ek bir renme frsat olabilir. Akademisyen, her
rencinin tm konularda baar gstermesini beklemek yerine, rencileri iyice tandktan
sonra onlarn kiisel durumlarna gre baar beklentisi oluturmaldr. Kukusuz, bir
beklentiyi oluturmak kadar, onun gereklemesi iin sabrla almak ve destek salamak
da nemlidir. Bir renciyle ilgilenmemek ya da onu gereinden fazla zorlamak, daha
byk sorunlara yol aabilir. Sabrla ilgili bu trl sorunlar da beraberinde iletiim srecinin
olumsuz ynde ilemesine sebep olacaktr (imek, 2000). Anketi cevaplayan retim
elemanlarnn %75i sabrla davranrm sorusuna katldklarn belirtirken, %25i de
kesinlikle katldklarn ifade etmilerdir. Buna karn renci grleri farkllamaktadr.
Bireysel farkllklarmz dikkate alarak retim eleman sabrl davranr grne,
rencilerin %19,2 kesinlikle katldklarn, %43 katldklarn, %26,7si kararsz
olduklarn, %7,4 katlmadklarn ve %3,7si de kesinlikle katlmadklarn belirtmilerdir.

Hogr
Bir snf ortamnda farkl zelliklere sahip renciler bulunacaktr. rencilerin yalnzca
beklenti ve tutumlar deil, duygu ve dnceleri de birbirinden ayrlmaktadr. Hatta
davranlar da farkllamas doaldr. Etkili bir iletiim becerisine sahip retim eleman
yarglayc olmaktan ok, hertrl farkll sonsuz bir hogryle karlamaldr. Ankete
katlan retime elemanlarnn %50si rencilerin farkl duygu ve dncelerini sonsuz bir
hogryle karlarm grne kesinlikle katldklarn belirtirken, %50si de katldklarn
ifade etmilerdir. Anketteki en dk sonulardan biri de rencilerin bu grle ilgili
dnceleridir (imek, 2000). renciler akademisyenlerin farkllklar hogryle
karladklar grne %14,8le kesinlikle katlyoruz ve %39,3 katlyoruz derken; %14,1i
katlmadklarn ve %4,4 de kesinlikle katlmadklarn belirtmilerdir.

Dzenlilik
yi bir retim eleman, retme-renme srecinin her aamasnda sistemli davranmal ve
ne zaman, nerede, ne yapacan bilmelidir. Rastgele veya aklna geldii gibi davranan bir
akademisyen, rencilere gven vermeyecektir. Belli bir etkinlii gerekletirirken bile
retim eleman dzenli olmak zorundadr. Derse zamannda gelmeyen, tahtay sistemli
kullanmayan, tepegz saydamlarn kartran, belirlenen sre iinde konuyu yetitiremeyen
retim elemannn dzenli olduunu syleyemeyiz. Dzenli olmayan bir retim eleman
da renciyle arasndaki iletiimde birtakm grlt kaynaklarnn ortaya kmasna neden
olacaktr (imek, 2000).

Ynlendiricilik
retim, genellikle renmenin klavuzlanmas olarak tanmlanr. Bu anlamda, retim
eleman, rencilerinin gereksinimini iyi bilen ve bunlarn karlanmas konusunda yol
gsteren bir insan olmaktr. Bu da etkili bir kaynan en temel zellii oarak tanmlanabilir.
599

Bu zellik retim elemannda sevecen, yol gsterici ve adanm bir kiilik gerektirir. Byle
bir kiilik de etkili iletiimin srdrlebilmesi iin temel koullardan biri olarak
deerlendirilmektedir (imek, 2000).

Aratrmaclk
Gerektii gibi yapldnda, eitim en zor ilerden biridir, nk her renci ayr bir
dnyadr ve eitimcinin grevi bireysel dnyalarn daha da zenginlemesine ilevsel
katkda bulunmaktadr. Bu da bal bana bir iletiim becerisini gerektirmektedir (imek,
2000).

5.2.3. retim Elemanlarnn Beden Dili Sembolleri

Eitsel yeterlikler ve uygun kiilik zellikleri letiim Bilimleri Fakltesinde letiim-1
snfndaki iletiim srecinde kaynak ile alclar arasndaki ileti alveriini byk lde
kolaylatrmaktadr. Ancak bunlarn yansra, etkili iletiimin olup olmadnn
deerlendirilmesinde beden dilinin retim elemanlar tarafndan nasl kullanldnn da
belirlenmesi gerekmektedir.

Grn
retim eleman grn ile kimseyi rahatsz etmemelidir. Buna retim elemannn tra,
makyaj, taklar ve fiziksel grnts gibi zellikler de dahildir. Snf iideki iletiimde
zellikle ar makyajdan kanmak, abartl taklar kullanmamak ve temiz grnmek
gerekir. letiim srecinde yaygn olarak kullanlan ilk sekiz saniyedeki geici izlenim
oluturma eilimini en ok etkileyen deiken, kardaki kiinin d grndr. Bu
nedenle retim elemannn en aznda rencilerle yakn ilikiler gelitirinceye kadar
grnne zen gstermesi ve dikkati datmamasnda yarar vardr (imek, 2000). Ankete
katlan renciler, retim elemannn grnyle ilgili grlerini olumlu olarak ifade
etmilerdir. rencilerin %63,7si akademisyenin grnnn kendisini rahatsz etmedii
grne kesinlikle katldn belirtirken, %28,9unun da katld gzlenmitir.

Giyim
Aslnda retim elemannn giyimi, onun kiilii hakknda ipular verir. Ar ssl,
uyumsuz ve dikkat ekici giyim rencilerin kafasnda yanl bir eitimci imgesi
oluturabilir, bu da iletiim faaliyetinin salkl ilememesine sebep olabilir. Snf iinde
temiz ve sade giyinmek en gvenli yoldur. Giyim biimi eitim yaplacak yere, prgramn
ieriine, kurum kltrne ve hedef kitlenin zelliklerine gre deimekle beraber; genel
olarak eitimcinin renciden biraz daha formal giyinmesi nerilebilir (imek, 2000).
Ankete katlan renciler, retim elemannn giyimiyle ilgili grlerini olumlu olarak
ifade etmilerdir. rencilerin %63 akademisyenin giyiminin kendisini rahatsz etmedii
grne kesinlikle katldn belirtirken, %28,9unun da katld gzlenmitir.

600

Duru
letiimin etkinlii asndan retim elemannn snfta nerede durduu ok nemlidir.
Ayrca, bedensel duru biimi de iletiim ortamnn iklimini etkilemektedir. Belli bir yerde
sabit duran veya srekli hareket eden bir eitimciyi izlemekte renciler glk eker. Bu
glk de iletilerin etkili bir biimde alglanmasn engelleyebilir (imek, 2000). Ankete
katlan rencilerin toplam %80i retim elemannn srekli olarak sabit bir yerde
durmaktan kandn belirtmilerdir. %15i ise bu gre katlmadklarn ifade etmilerdir.

Eller
ou insann sunu srasnda en ok uratt ve kurtulmaya alt organlar elleridir.
Oysa, eller bedensel iletiimi en ok destekleyen organlardr. Elleri kullanrken retim
eleman rahatlk izlenimi vermelidir ki, beraberinde renciler de buna ayak uydurabilsin.
Ayrca, eitimci, rencilere doru kolunu uzatp ierik zerinde vurgulama yaparken
parmaklarn deil, ellerini kullanmaldr ve olabildiince eller ak tutulmaldr. Parmakla
iaret edildiinde, sanki bireysel renciler hedef gsteriliyormu izlenimi domakta; elle
iaret edildiinde ise, dikkatin younluu belirli bir blgede oturan rencilerin tm
zerine dalmaktadr (imek, 2000).

Ayaklar
Ayaklar, ellere oranla daha az sorun karmaktadr. Bunun nedeni, ayaklarn zaten kendi
ilevleri olan vcudu dengede tutma greviyle megul olmasdr. retim eleman mmkn
olabildiince ayakta ders yapmaldr. Oturmak zorundaysa, ritmik ayak hareketlerinden
kanmaldr. Genellikle, masa altndan yaplan ayak hareketlerini vcudun st ksmlar
tireimler olarak yanstmaktadr. Bu da rencinin gznde, eitimcinin ciddiyetini
olumsuz etkilemektedir. Sonuta da iletiim srecine etkide bulunmaktadr (imek, 2000).

Yz fadeleri
Birok kltrde beden dili denildiinde genelde yz ifadeleri akla gelmektedir. Aslnda bu
yersiz de deildir, nk szsz iletiime katlan organlar arasnda deiik biimler alabilme
asndan insan yz ok gl bir kapasiteye sahiptir. retim eleman olumsuz anlamlara
gelebilecek yz ifadeleriyle rencilerin cesaretini krmamal ya da onlar arkadalar
nnde kk drmemelidir. rnein, bir renciye iltifat ettikten hemen sonra snfa
dnp gz krpan bir retim eleman aslnda renciyle alay etmektedir. Bunun farkna
varan renci zlr, ardndan eitimciye kar tutum gelitirir ve sonunda gr
bildirmeme karar alabilir (imek, 2000). Dier bir deyile, kendisini retim elemanyla
iletiim kurmaya kapatr. Oysa, eitimde kaybetmek iin bir renci bile ok fazladr
kural egemen olmaldr.

601

Gzler
Gzlerin nemi, hertrl iletiimde vurgulanmaktadr. nk hem konuma hem de
sessizlik annda gzlerin iletiimi hi kesilmeden srmektedir. stelik paylalan iletilerin
ieriini en doru biimde gzlerin yanstt belirtilmektedir. Eitsel iletiim srecinde
retim elemanyla rencinin arasndaki fiziksel uzakln akademik baaryla anlaml bir
korelasyon iinde olduu bilinmektedir. Baka deyile, n sralarda oturan rencilerin
baar puanlar, arka tarafta oturanlara oranla genelde daha yksek kmaktadr. Bunun
aklamas, en zeki rencilerin n sralarda oturmas deil; n sralarda oturanlarn retim
elemanyla daha youn bir gz ilikisi iinde olmalar ve bylece iletiimde sreklilii
pekitirmeleridir (imek, 2000).

Ses Tonu
Ses tonu, beden dilinin gizli aracdr. Gizli denilmesinin temel nedeni, aslnda kaynan veya
alcnn konuuyor olmasdr. Eitim srasnda, baz insanlar sylenenleri duyamadklarndan
yaknrlar. ok az da eitimcinin yksek ses tonuyla konumasndan rahatsz olduklarn
belirtirler. retim elemannn bu balamda renciyle iletiim kurarken ses tonuna dikkat
etmesi gereklidir.
Grlyor ki, iletiim srecinde baarl olan bir retim eleman, temel sorumluluklar olan
retimi planlama, bilgiyi sunma, snf ynetme, renci gereksinimlerini dikkate alma,
baary deerlendirme, ibirlii yapma, rencileri ynlendirme ve baar iin gdlemeyle
ilgili grevlerini yerine getirebilmek iin normal iletiim srecindeki bir kaynan sahip
olmas gereken zelliklerden daha fazlasna sahip olmak zorundadr. Bunlarn bazlar
eitim ncesinde, bazlar eitim srasnda, bazlar da eitim sonrasnda ilevsellik
tamaktadr. Fakat tmyle bir araya geldiklerinde ideal bir eitsel iletiim ortamnn
yaratld sylenebilir. deal ortam da, hem retim elemann hem de rencileri mutlu
klacaktr.

5.3. retim Elemanlarnn Kodlama ve Etkili leti Gnderme zelliklerinin

Deerlendirilmesi
letiim srecinde kaynak konumundaki kii veya gruplar bildikleri hereyi alclara
ataramazlar. Kendi birikimleri iinden gerekli olan kadarn paylama aarlar. rencilerde
belli bir etkiyi yaratabilmek amacyla zel olarak seilen bu bilgi, tutum ve beceriler retim
eleman tarafndan baz kodlama stratejilerinin ie koulmasyla aktarlr. Bunlar eitsel
iletiimde retim yntemleri olarak bilinmektedir. Eitsel iletiimde kullanlan retim
yntemleri, kaynak ile alc arasndaki ileti paylamn gerekletirmeye dnk ilemlerin
btn olarak tanmlanabilir.
Eitsel iletiim uygulamalarnda sk kullanlan retim yntemlerinin en ilevsel olanlar;
dz anlatm, soru-yant, tartma (beyin frtnas, vzlt kmeleri, apraz ate paneli),
rnekolay, gsterim, inceleme gezisi, rol oynama ve takm almasdr. Burada, szkonusu
yntemlerin hangi koullar altnda uygun olaca, balca stnlkleri, olas snrllklar ve
etkin kullanm iin ne gibi kurallara dikkat edilmesi gerektii konusunda retim

602

elemannn bilgi ve deneyim sahibi olmas renciye daha etkili ulamas anlamna
gelecektir. Bu da aralarndaki iletiimin etkili srdrlmesine zemin hazrlayacaktr.
Bu retim yntemlerinin yansra, snf iindeki iletiimin kalitesini belirleyici nitelikte
baka unsurlar da ortaya kmaktadr. Bu unsurlarn bazlar da etkili ileti gnderme
zellikleriyle ilgilidir. Fakltede retim elemanlarnn etkili ileti gnderme zellikleri
hakkndaki renci grlerini belirlemek iin veri toplama aracnda 6 nermeye yer
verilmitir. rencilerin bu nermelere verdii yantlar aadaki tablodadr (Tablo 2).

Katlmyorum(%)

Kararszm(%)

Katlyorum(%)

Kesinlikle
Katlyorum(%)

Anlatlan konunun karmaklna gre, konuma

hzn ayarlamakta glk ekmez
Ders anlatrken beden dilini kullanmakta glk
ekmez
Ses tonunu snfn byklne gre ayarlamakta
glk ekmez
Snfta n sralarda oturan rencilerle daha ok
ilgilenir
Yz hareketlerinden ve davranlarndan ne tepki
verdiini anlarz
Topluluk karsnda konumaktan sklmaz

Kesinlikle
Katlmyorum(%)

Tablo 2. retim Elemanlarnn Etkili leti Gnderme zellikleriyle lgili renci Grleri

60

20

1,5

6,5

12

37

43

14

50

26

28

55

11

11

55

26

61

26

Tablo 2de grld gibi, retim elemanlarnn konuma hzn ayarlamakta glk
ekmedii grne rencilerin %2si kesinlikle katlmadklarn, %4 katladn, %9u
kararsz olduunu, %60 katldn ve %20si de kesinlikle katldn belirtmitir. Aratrmada
dikkat eken bir durum retim elemanlarnn yarsndan ok daha aznn bu konuda arasra
glk ektiidir. Yukardaki tabloda yer alan dier maddeleri de bu balamda deerlendirmek
mmkndr.

Sonu
Aratrmada elde edilen bulgulardan hareketle, retim elemanlarnn genel iletiim
zellikleri asndan ok byk blmnn, konuyu anlatmadan nce, konunun nemi ve
gerekliliini akladklar, alanyla ilgili bilgileri sunmakta kendini yeterli bulduu ve
anlattklar konular gnlk yaamdan rneklerle ilikilendirdikleri saptanmtr. Ama derse
balamadan nce yaplmas gereken gereksinim saptama noktalarnda da eksiklerinin
olduu belirlenmitir.

603

Ayrca, retim elemanlarnn genel iletiim zellikleri asndan birounun snf ii

etkileimde rencilerin kiisel farkllklarn dikkate ald; rencilerle olan iletiimde
empatik davrand, derslerinde rencilere yanl yantlar verme korkusu yaatmadklar
belirlenmitir.
retim elemanlarnn etkili ileti gnderme zellikleri asndan ders anlatrken beden dilini
kullanma ve ses tonunu snfn durumuna gre ayarlama konularnda baarl olduklar
belirlenmitir.
Bu sonular daha da arttrmak mmkndr. iletiimin tanmn eitsel iletiim asndan
bakarak yaptmzda Zllolunun aklamasnn ne kadar da doru olduunu fark
ediyoruz. Yapt tanma gre, iletiim, anlamlarnda uzlalm simgeler araclyla
bilgilerin biriktirilip aktarlmas ve paylalmasdr.

Kaynaka
Altnta, Ersin. (2001). Snf Ynetiminde Yeni Yaklamlar. Ed.: Leyla Kkahmet.
Ankara: Nobel Yayn Datm.
Arslanta, Ylmaz. (2001). Snf Ynetiminde letiim Becerilerine likin retmen ve
renci Grleri. Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi. Abant zzet Baysal
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.
Balta, Acar. (1994). renmede ve Snavlarda stn Baar. stanbul: Remzi Kitabevi, 10.
Basm.
Bayrak, Cokun. (1999). Modern Eitimde retmen Profili, Anadolu niversitesi Eitim
Fakltesi Dergisi. Cilt:9, Say:1-2, ss.9-16.
Bingaman, Chistine. (1993). Etkili Sunu. eviren: Erhan Tuskan. stanbul: Rota Yaynevi.
Celep, Cevat. ( 2002). Snf Ynetimi ve Disiplini. Ankara: An Yaynclk.
Erden, Mnire. (1996). retmenlik Mesleine Giri. stanbul: Alkm Yaynclk.
Ergin, Akif. (1998). retim Teknolojisi letiimi. Ankara: An Yaynclk, kinci Bask.
Erolu, Erhan. (2003). nternet-ocuk letiimi: ocuun Dnyaya Baknda Yeni Bir
Pencere. Uluslararas letiim ve ocuk Sempozyumu stanbul: stanbul
niversitesi, 13-15 Ekim 2003.
Glasser, William. (1990). Okulda Kaliteli Eitim. ev.: Ula Kaplan, stanbul: Beyaz
Yaynlar.
Ksa, brahim. (2002). retmen-renci letiim, Snf Ynetimi. Ed.: Emin Karip.
Ankara: Pegem A Yaynlar.
McVey, G. F. (1996). Ergonomics and the learning environment. In D. H. Jonassen (Ed.)
Handbook of research on educational communications and technology (pp. 10451104). New York: Macmillan.
k Muharrem, (2002). Osman Gde ve Vesile Alkan. lkretimde retmen-renci
Etkileimine Snf Ynetimi Kurallarnn Etkisi,
http://www.yayim.meb.gov.tr/yayimlar/145/ok-gode-alkan.htm. 15.11.2002.
imek, Ali. (2000). Eitim letiimi. Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar, No:1251.
Usluata, Ayseli. (1995). letiim. letiim Yaynlar.
nl, Sezen, Atabek, Nejdet ve Tac Deniz. (2001). letiim Fakltelerindeki retim
Elemanlarnn Fakltelerdeki Eitim-retim Ortam Hakkndaki Grleri,
letiim. Ankara: Gazi niversitesi Yaynlar, ss.127-148.
Var, Fatma. (1998). Eitim Bilimine Giri. stanbul: Alkm Yaynlar.
Zllolu, Merih. (1993). letiim Nedir? stanbul: Cem Yaynevi, Birinci Basm.

604