UNIVERZITET U SARAJEVU

FILOZOFSKI FAKULTET
ODSJEK ZA HISTORIJU

Mehmed Fatih
-esej-

Ismar Sueska Hadi

Sarajevo, 2015

Nakon pada Carigrada 1453. godine Mehmed Fatih smatra da je upravo on najvei
muslimanski vladar u to vrijeme. Daljnim osvajanjima eli dokazati nadmo nad vladarima u
Iranu i Egiptu. Osjeao se odgovorinm za sporovoenje osmanskog sistema u Anadoliji i
Balkanu.1 Osmanlije se okreu daljnim osvajanjima. Prvenstveni cilj bilo je osvajanje
teritorije do Dunava. Izmeu Ugarske kraljevine i Osmanskog carstva nalazila se Srpska
despotovina koja je sluila kao tampon drava izmeu dvaju zaraenih strana. Prvi napadi
Osmanlija usmjereni su ka Novom Brdu, veoma bogatoj rudnoj oblasti. Novo Brdo se
uspjeno branilo 40 dana ali nakon tekih artiljeriskih napada primorani su da se
predaju.2Sporazumom koji je uslijedio nakon napada 1455. godine pomenuto mjesto ulazi u
sastav Osmanskog carstva a Srpska despotovina nastavlja plaati tribut dok ura Brankovi
zadrava teritoriju Stefana Lazarevia , odnosno onu samo oko june Morave3. U oktobru iste
godine Moldavija je poela da plaa danak Osmanlijama. Naredni cilj jo uvijek mladog
sultana bio je Beograd koji je bio u rukama Ugarske. Osvajanjem Beograda Osmanlijama bi
bio otvoren put ka daljnim osvajanjima.
Poetkom jula 1456. godine Mehmed Fatih die opsadu na ovaj dobro utvreni grad. Tadanji
najvei neprijatelj Osmanlija, Janjo Janko Hunjadi i kralj Ugarske ipak uspjeva da ue 15.
jula u grad. Tim inom odbrana grada dodatno jaa te se pokree opamobilizacija
stanovnitva pri emu veliku ulog ima franjevac Jovan Kapistata. Osmanlije kreu u opi
napad 21. jula. 1456. godine a doivljavaju poraz narednog dana pri emu je i sam sultan
ranjen. Poraz pred Beogradom bio je prava katastrofa za Mehmed Fatiha.Topovima je uspio
da slomi zidine te je pjeadija brzo ula u grad. Ipak tu su upali u zasjedu te u krvavim
uliniom borbama poraeni.4Borba za Beograd obilovala je ulinm borbama i sukobima na
Dunavu.Ovaj poraz teko je pao osvajau Carigrada.5

An economic and social history of the Ottoman empire,H.Inalcik,1994 17

Historija Naroda 1, 475
3
Ibidem,476
4
Military history of the Ottomans, Mesut Uyar, 2009, 37
5
Istorija Osmanskog Carstva,Robert Matran,2002, 105
2

Mehmeh II ve 1454. godine uspostavlja kontakte sa Tatarima na obalama Crnog Mora. 6Novi
veliki neprijatelj Osmanlija je Skenderbeg Kastrioti koji podie lokalno stanovinitvo i
ujedinjuje Albaniju. Ipak Osmanlije su uspjele da ga poraze 26.juna.1455. godine kod Berata
te su u daljnjem prodiranju pustoili. Tadanja Albanije je u sutini bila ujednjena pod
Skenderbegom u borbi protiv Osmanlija ipak postojali su unutranji problemi koje
pokuavaju iskoristiti Osmanlije. Veliku pomo Skenderbeg dobija od kralja Napulja Alfonsa.
Sam kralj iz straha od izlaska Osmanlija na more podrava Skenderbega. Zaokupiranost
Osmanlija koristi kralj Bosne Stjepan Toma koji osvaja nekoliko Srpskih gradova 1457.
godine da bi ipak 1458. godine potpisao sporazum sa Osmanlijama. Trupe Osmanskog carstva
predvoenu Isa begoim dozivljavaju teak poraz kod Tomorica 2.septembra. 1457. godine.
Skenderbeg je uhvatio Osmanlije dok su odmarali uz veliki faktor iznenaenja nanio poraz.7

Situacija na Moreji nije bila nita bolja. Toma Paleolog ije je sjedite bilo u Patrasu i njegov
brat Dimitrije sa sjeditem u Mistri zajedno su upravljali poluotokom. Toma odluuje da
prestane plaati tribut sultanu na ta obojica bivaju pozvani na sastanak da bi se rijeio
postojei problem i obnovio tribut. Ipak braa su se ogluila te odbila doi.
Reakciju Osmanlija nije trebalo dugo ekati te se armija brzo podigla i uputila se ka
Peloponezu. Dio trupa ostavljen je na Korintu te je podignuta opsada, dok drugi dio nastavlja
prodor. U pomenutom prodoru im se predalo nekoliko gradova. Teku opsadu Korinta
zaustavio je komandant odbrane grada Matija Asan u augustu. 1458. godine pod uvjetom da
Osmanlije puste stanovnike da bez problema napuste grad, to su oni i uinili. Vrlo brzo braa
nisu imali vie opcija te su potpisali sporazum po kojem Osmanlije zadravaju osvojene
gradove a oni nastavljaju plaati tribut. Ovim sporazumom Atina je dosla u ruke Osmanlija.8
Srpsku despotovinu dodatno je uzdrmala unutranja kriza. ura Brankovi umro je
15. januara. 1456 a sin nasljednik 20. januara. 1458. godine. Ugarska i Osmansko carstvo
imali su svoje kandidate za prijestolje.
Osnovni cilj bio je irenje uticaja jednih i drugih. Glavna i osnovna snaga proosmanske struje
bila je zajednika mrznja prema katolicima i ugarima. Stanovnitvo Srpske despotovine koje
je veinski bilo pravoslavne vjeroispovjesti smatralo je da je bolje da budu pod vlau
6

History of the Ottoman empire and modern Turkey, Stanford Shawn,1976, 63

R. Matran,105
8
R.Matran, 107
7

Osmanlije jer ne remete vjerske obiaje. Mihajlo Anelkovi inae brat tadanjeg velikog
vezira bio je voa proosmanske frakcije te poziva Osmanlije. Ni prougarska frakcije nije
mirno gledala na pomenuta deavanja te u martu 1458. godine diu pobunu u Smederevu.
Mihajlo Anelkovi je protjeran a prougarska struja odnosi pobjedu te za vou brijazu
slijepog Stefana9. Ipak Mehmed paa je ve bio na putu ka Smederevu, ali ipak odluuje da
prvo zauzme Ni a u augustu 1458. godine osvaja Golubicu blizu Beograda. Za to vrije u
Ugarskoj je izabran novi kralj, sin Janka Hunjadija, Matija Korvin.10

Ugarska u tom trenutku prihvata prenoenje titule Srpskog despota na Stefana, sina
bosanskog kralja. Za uzvrat Bosna priznaje vrhovnu vlast Ugarske. Stefan na vlast dolazi
21.marta 1459 a 1. aprila se ozenio Jelenom, kerkom Lazara Brankovia. Ugarska se nalazila
u teskoj politikoj situaciji, nadolazee prijetnje na zapadnoj granici onemoguili su
adekvatnu odbranu Sprske despotovine.
Kralj Bosne Toma zbog okolne situacije odluuje da pone pregovre sa Osmanlijama.
Toma preputa Smedervo 1459.godine, te se osniva Smedervski sandak. Ova godina uzima
za kraj Sprske despotovine.11

U Moreji Toma koji je iz pohoda 1458. godine nije se mirio sa izgubljenim posjedom.
Njegov brat Dimitrije sa druge strane je prihvatio vazalstvo. Toma nastavlja tradiciju
Paleologate stupa u jo prisnije odnose sa Latinima na zapadu. Rimska papa obeava pomo,
ipak alje samo 300 ljudi u julu 1459. godine to nije dovoljno za adekvatne rezultate. Pored
toga Toma uz pomo lokalnih feudalnih velikaa die pobunu te napada Patros. U
mnogobrojnim manjim okrajima, despotovina njegovog brata se raspala.
Mehmed Fatih brzo reaguje te u Atinu alje Hamza pau da zamjeni pasivnog Omer bega. U
tom trenutku braa se mire, ipak Dimitrije izdaje brata na sta ovaj ustro reaguje. Toma je
opkolio Dimitrija u Monasiju, te ovaj zove Osmanlije u pomo. Toma nije imao anse te se

HNJ 1 477
R.Matran, 108
11
Ibidem, 109
10

povlai i bjei u Rim a Mleani uspjevaju zadrati svoje pozicije. Dimitrije se predaje 30.
maja 1460. godine te Moreja pada pod Osmansku vlast.12

Nakon pada Moreje, Trapezunt je postao jedina slobodna Grka drava. Car Kalojan
Komin dao je kerku Katarinu Uzun Hasanu, koji je pod svojom vlasu drao zapadnu
Anadoliju, Azerbejan i Mezopotamiju. Uzun Hasan kree u ofanzivu te unistava
Dandarijsku kneevinu a nakon toga mu se Sinop samostalno predao. Osmanlije odluuju da
reaguju te napadaju Trapezunt. Opsada je trajala due od mjesec dana a Uzun Hasan nije
poslao obeanu pomoc. Glavni komandant odbrane grada David predaje grad 15.augusta.
1461. godine uz garanciju da nece biti ubijanja stanovnitva. Veliki proj pomenutog
stanovnitva prebaen je u Istanbul.13

Za to vrijeme, dok je Mehmed Fatih bio zauzet deavanjima na istoku, Nikolo Gatiluzi vladar
na Lezbosu otvara svoja vrata Katalonskim gusarima. Pored toga Vlaka kneevina sklapa
sporazum sa Ugarskom a Vlad III Drakul prelazi Dunav te pljaka lokalno stanovnitvo.
Osmanlije brzo reaguju te 1462. godine pobjeuju Drakula a kao vladara postavljaju njegovog
brata Radula. Zbog pomenute saradnje sa gusarima, 1462. godine napadnut je i Lezpos a
godinu dana kasnije i Lepant.14

Bosanski kralj Stefan oekivao je napad Osmanlija, te trai pomo od pape Pija III i Mletake
republike. Pij III trai i da Ugarska reaguje te da zajedno krenu u napad. Za to vrijeme
Osmanlije svojom propagandom okreu narod protiv kralja.
Toma upozorava da je mogu napad i na Italiju ako Bosna padne. 15 Osmanlije u periodu od
maja do juna 1463. godine bez veih problema osvajaju Bosnu. Prvo je pao Bobovac da bi
nakon toga i Jajce. Stefan je pokuao da se sporazumom izvue te je ak i pomogao pri
osvajanju ostatka zemlje, ipak bio je smaknut. Osmanlije ipak nisu uspjeli osvojiti
Hercegovinu koja se uspjeno branila gerilskim nainom ratovanja.16
12

R.Matran,109
Ibidem,110
14
R.Matran, 110
15
Mehmed the conqueror and his time, Franz Babinger, 1957 121
16
R.Matran, 111
13

Padom Bosne i Dubrovnika sruio se plan Venecije o miru. U cilju zajednike borbe protiv
Osmanlije formira se anti osmanski savez zajedno sa Ugarima.Sultan se dosta istoriio za
vrijeme rata u Bosni te je to dalo priliku njegovim neprijateljima da reagiju. 17 U rat se krenulo
22.jula. 1463 a prvo je napadnuta Argos a nakon toga su opsjeli i Korint. Namjesnik Bosne
Turhanov sin Omer bega brzo reaguje te dolazi u Moreju. Doznavi za to, Matija Korvin ulazi
u Bosnu ali na kratko. Mleani doivljavaju poraza povlae se dolaskom Mahmud pae.
Porazom u Moreju okreu se Skenderbegu te on dobiva njihovu punu podrku. Bosna 1466.
godine ponovno dolazi pod Osmansku vlast.18

Osmanlije se ponovo okreu Albaniji. U svojim pohodima pustoe zemlju ali ipak nisu
uspjeli da zauzmu Kroju. Dobro utvreni gran na uzvienju uspio je da se odbrani. Kroju su
branili Albanici predvoeni Skenderbegom zajedno sa Melanima. Sultan pokree jo jedan
veliki napad 1468. godine. Albanija je primila veliki udarac smru Skenderbega 17.januara.
1468. godine. Kompletna Albanija bila je ujedinjena pod Skenderbegom a nakon njegove
smrti se podjelila u nekoliko manjih kneevina. Mehmed Fatih se u ovom trenutku okree
istoku jer je situacija na zapadu bila relativno mirna. Osvaja bitan trgovaki grad Negropont iz
svog petog pokuaja 11.jula.19 Pri osvajanju ovog grada mornarica i pjeadija odlino je
suraivala te uspjela da probije teku opsadu.20

Situacija u Anadoliji nije bila mirna. Karamansko kraljevstvo podjeljeno je krizom

1464. godine izmeu sinova Ibrahim bega. Ahmedu je pripala Konya sa velikim dijelom
zemlje. Nezadovoljan trenutnom situacijom drugi sin Ishak trai pomo Uzun Hasana, inae
velikog neprijatelja Osmanlija. Uzun Hanas stupa u kontak sa Mletakom republikom.Prvi
kontakt Venecije i Uzun Hasana desio krajem 1463. godine i poetkom 1464. godine, senat
17

The Ottoman empire, Colin Imber,202,31

R.Matran,113
19
Ibidem.114
20
M Uyar. 67
18

prihvata saveznitvo 13. marta. 1464. godine.21 Dugim pregovorima dogovorili su se da Uzun
Hasan dobije vatreno oruije dok bi on otvorio front u Anadoliji to bi zapadu dalo priliku.
Uzun Hasan ispunjava svoj dio dogovora te pomae Ishaku i hvata Ahmeda te izaziva ustru
reakciju Osmanlija.Uzun Hasan oko sebe je okupio sve turkmene koji su prezirali vlast
sultana a obeana im je ponovna nezavisnots. 22Mleani sa druge strane nisu poslali obeano
oruije a nisu ni iskoristili novi front. Osmanske trupe pod rukovodstvom Hamza pae
pobjeuju Ishaka koji prvo bjei Uzun Hasanu a nakon toga u Egipat. Ahmed sa druge strane
pokuava da uspostavi nezavisnost Karamana na to Osmalije reaguju 1468. godine te ulaze u
Konyu bez otpora. Mahmud paa pobjeuje Ahmeda u bitci na ta ovaj bjei u planinske lance
gdje nastavlja sa otporom.
Mletaka republika je odbila ponueni mir 1470. godine u nadi da e Uzun Hasan poraziti
Osmanlije.23Zauzevi Konyu i okolicu sultan kao namjesnika postavlja sina Mustagu. Durgi
Ahmedov brat Kasim 1470. godine die pobunu koju veliki vezir nije uspio ugasiti. Braa se
ujedinjuju sa Uzun Hasanom 1472. godine te napadaju Konyu te tjeraju Mustafu na
povlaenje. Mehmed Fatih za novog velikog vezira postavlja Mahmud pau. Sukob je
kulminirao kod Otluk Belija gdje Uzun Hasan doivljava katastrofalni poraz 11. augusta.
1474. godine. Kao glavni razlog katastrofe Uzun Hasana navodi se nedostatak vatrenog
oruija. Mahmud paa iz neobajnjivih razloga forsira primirije koje je potpisano, nakon toga
on podnosi ostavku a novi veliki vezir je Gedik Ahmed paa. Sultanov sin Mustafa umira od
bolest a naslijedio ga je Dem.24

Latisnka flota kruzi oko Male Azije 1472. godine i pruta podrku Karamancima.
Podmetnuli su poare u Smirni i Galipolju ali to nije imalo nekog poesbnog efekta.Nakon to
je porazio Uzun Hasana mogao se okrenuti ponovo ka Balkanu gdje su se javljale prve bune u
Bosni. Nakon toga cilj je bio da se sa prostora Albanije otjeraju Mleani. 25 Osmanske trupe
vre konstantne upade prema Srednjoj Evropi te dolaze do granica Evrope. Pokuavaju i da
osvoje ostatak Albanije ali prilikom opsade Skadra u periodu od 15. jula do 28. augusta 1474.
godine gine beglerbeg Rumelije. Zbog pomenutog poraza Osmanlije se povlace a napad na
21

F.Babinger,258
S.Shawn,65
23
C.Imber 34
24
R.Matran,117
25
mcmilan 36
22

Skadar je odloen. Venecija zbog pomenutih deavanja odluuje da potpie mir sa

Osmanlijama u trajanju od 6 mjesec.Za to vrijeme novi veliki vezir Gedik Ahmed paa
manevre sa flotom na Crnom Moru te osvaja Kafu na Krimu i Tanu na Azovom moru. Ovim
pobjedama smanjuje se uticaj enovljana na Crnom Moru dok na Levantu im ostaje samo
Knos. Krim je uzdrman unutranjim problemima. Han Mengel Giraj smjenjuje tatarskog
predstavnika Emenikea na Kafi a tada Han Zlatne Horde pustoe Krim.Emeniek zajedno sa
lokalnom aristokracijom trai pomo Osmanlije te Mehmed Fatih proglaava vrhovnu vlast na
Krimu.26
Mehmed Fatih 1476. godine odluuje da se suprodstavi Ugarima i Moldavcima. Za to vrijeme
Matija Korvin pokuava da oslobodi granice a najvei problem mu je predstavljala utvrda
abac koja je bila u Osmanskim rukama.
Kree u ofanzivu te opsjeda abac i kree ka Smederevu. Ipak 1477. godine naputaju
okolicu Smedereva a pri samoj odbrani su se iskazale tri drvene tvrave. Vojvoda Moldavije
Stefan Veliki pod svoju zatitu stavlja Vlaku to izaziva reakciju Osmanlije te kreu u
ofanzivu. Pri prvom pohodu poraeni su, godinu dana nakon toga 1478. godine kreu ponovo
u pohod gdje ih Stefan Veliki uvlaci u dubinu teritorije ali ipak je poraen 26.jula kod Valea
Albe. Obje strane su imale ogromne gubitke.

Osmanlije uvravaju svoj poloaj u Albaniji ali ne mogu da osvoje Skadar i Kroju odnosno
Lje. Nakon smrti Uzun Hasana nestao je i drugi front to nije odgovaralo Meltakoj
republici. Nakon 16 godina borbe potpisan je mir 25. januara. 1479. godine. Mleani su
primorani da predaju Skadar, Kroju, Limnos, Negropont i rt Majnu te plaaju 100 000 dukata
i primorani su da plaaju danak od 10 000 godinje.
U zamjenu u Istanbulu je postavljen bajila koji je imao sudsku vlast nad Mletakim
dravljanima te dobijaju pravo slobodne trgovine i a Mleani jos se obavezuju na
neutralnost.27

Mehmed Fatih uputio je sina Bajazira namjesnika Amasije da zauzme malu Grku kneevinu
Torul koja je blizu Trapezunta. Veliki vezir Gedik Ahmed paa sa manje uspjeha napada
26
27

R.Matran, 118
Ibidem,119

despotovinu Art a Osmanlije ne niu uspjeh ni sa Matijom Korvinom koji i dalje vri stalne
upade a i odnosi veliku pobjedu kod Kenjermenza u oktobru 1479. godine.

Rodos odbija da plati tribut te Mehmed Fatih pokuava 1480. godine da napadne ovaj otok ali
doivljava poraz. Rodos postaje veliki problem za sultana jer postaje gusarsko sjedite a zbog
svog geografskog poloaja predstavlja veliku prijetnju. Osmanlije zapoinju opsadu 23.maja.
1480. godine koju predvodi Mesih paa. Pijer de Obison glavni komandant odbrane grada
uspjeva obezbjediti bitne namjernice za grad a svoje vitezove alju brojne Evropske zemlje.
Opti napad odbijen je 28. jula uz velike gubtke Osmanlija.

Za to vrijeme Gedik Ahmed paa se uspjeno iskrcao u Italiju 28. juna.1480. godine a 11.
augusta osvaja Otrant. Napuljski kralj Ferante koji nije bio cijenjen od strane Firence i
Venecije je svojim ponaanjem pozvao Osmanlije da napadnu. Stanovnitvo Otranta je
pobijeno a Osmanlije su upadali sve do Brundizijuma, Leea i Tarenta. Napolitanci ipak
uspjevaju konsolidirati redove te kreu u ofanzivu pri emu potiskuju osmanlije. Papa Sikst
IV organizuje kriarski pohod te pravi flotu a Ferante uspjeva osvojiti Otrant 10. septembra.
1481. godine jer se Gedik Ahmed paa povukao zbog unutranjih problema. Mehmed Fatih
planira da napadne Egipat ali umire 4. maja. 1481.godine.28

Literatura
Economic and social history of the Ottoman empire, vol.1 , 1994, Halil Inalcik
Military history of the Ottomans, 2009, Mesut Uyar
History of modern empire and modern turkey, 2002, Stanford Shawn
28

R.Matran

Istorija Osmanskog carstva, 1976 , Robert Matran

Mehmed the coqueror and his time, 1957, Franz Babinger
Historija Naroda Jugoslavije, vol. 1 ,1953, grupa autora