Zavod za elektroakustiku

Utjecaj uma na kvalitetu

prijamnika

Utjecaj uma na prijamnoj strani

Odnos

Zavod za elektroakustiku

signal um;
Temperatura uma;
Faktor uma;
Razina detekcije korisnog signala;

Degradacija kvalitete prijenosa

-um

Zavod za elektroakustiku

um je prisutan u svim sustavima (analognim i digitalnima);

u analognim sustavima um degradira kvalitetu primljenog
signala (snijeg u TV signalu) ili konstantni um kod projenos
zvuka;
u digitalnim sustavima se broj pogreno prenesenih bitova
poveava te je potrebno bolje kanalno kodiranje ili ponovno
slanje unitenih paketa.

um u kanalu i na prijamnoj
strani

Zavod za elektroakustiku

izvori uma na prijamnoj strani su antena i elektroniki

sklopovi;
izvori vanjskog uma su takoer atmosferski um, galaktiki
um i interferencija od drugih kanala;
unutranji um se moe podijeliti na impulsni i termiki um;
impulsni um nastaje zbog toga to se elektroni ne gibaju
konstantnom brzinom ve naglo kreu u pojedinom smjeru
termiki um nastaje zbog kontinuiranog gibanja elektrona
zbog toplinske uzbude;
oba dvije vrste uma su stacionarne i imaju Gaussovu
raspodjelu amplituda;
analiza uma zahtijeva znanje stohastike matematike i
stohastikih procesa;
moe se predvidjeti srednja vrijednost (mean) i varijanca
moguih amplituda uma

Termiki um u otporniku

Zavod za elektroakustiku

izvor uma zbog vibracija molekula u otporniku R

2
RMS vrijednost napona je dana izrazom: v RMS = 4 k T R B
gdje je k=1.3810-23 J/K Boltzmannova konstanta, T- temperatura u
Kelvinima, R- vrijednost otpora i B irina pojasa u kojemu se
T
promatra
1
v
(
t
)
=

v (t ) dt = 0
srednja vrijednost napona uma je 0:
T

srednja kvadratna vrijednost nije 0:

v 2 (t ) =

v 2 (t ) dt 0

RMS vrijednost: vRMS = v 2 (t )

spektralna gustoa snage uma u viem frekvencijskom podruju
(iznad 100 GHz) se izvodi iz Planckovog zraenja crnog tijela u
odreenom pojasu radiokomunikacijskih frekvencija.

Nadomjesna shema otpornika i prijenos

snage na teret

postavlja se pitanje koliki dio snage uma e se prenijeti na teret (ulazni krug
sa pojaanjem):

iznos ukupne disipirane snage ekvivalentog izvora izvora uma na dva

otpornika je:
2
vRMS
Puk =
maksimalan prijenos snage uz R=R L,
R + RL
2
vRMS
Puk =
= 2 k T B
2R
PL = k T B

Zavod za elektroakustiku

PL
= N0 = k T
spektralna gustoa snage uma na teretu (ulaz u prijamnik) je:
B

Zadatak 1: Ekvivalenti napon, snaga i spektralna

Zavod za elektroakustiku
gustoa uma

odrediti RMS vrijednost napona uma, snagu uma u pojasu 1 MHz i

spektralnu gustou snage uma na otporniku 50 pri sobnoj temperaturi
20
C.
2
23

v RMS = 4 k T R B v RMS = 4 k T R B = 4 1.38 10

PL = k T B = 4 1015W

snaga uma na prilagoenom teretu:

PL
21
spektralna gustoa snage uma: B = N 0 = k T = 4 10 W / Hz
odrediti ekvivalentnu temperaturu uma otpornika ako je zadana
spektralna gustoa snage u N0=5.5210-21 W/Hz u pojasu 1MHz.
N 0 = k Te Te =

J / K 293K 50 B = 0.9V

N0
= 400 K
k

razmotriti dva otpornika sa termikim umom spojena u seriju, odrediti

ekvivalenti RMS napon te otpor i temperaturu uma;
razmotriti dva termika otpornika spojena u paralelu, odrediti RMS
vrijednost napona uma te ekvivalentu temperaturu uma;

um dva otpornika u seriji

i paraleli

Zavod za elektroakustiku

ukupna vrijednost kvadrata ekvivalentnog RMS naponskog izvora je:

2
v RMS
= 4 k T1 R1 B + 4 k T2 R2 B = v12RMS + v22RMS

Ruk = R1 + R2
T1 R1 + T2 R2
2
v RMS = 4 k Teq Ruk B Teq =
R1 + R2

ukoliko su otpornici spojeni u paralelu koristi se ekvivalentni strujni izvor:

2
iRMS
= 4 k T1 G1 B + 4 k T2 G2 B = i12RMS + i22RMS

Guk = G1 + G2
T G + T2 G2
2
iRMS
= 4 k Teq Guk B Teq = 1 1
G1 + G2

um u krugovima sa induktivitetom i
kapacitetom

Zavod za elektroakustiku

induktivitet i kapacitet ne unose um ali imaju svojstvo filtra pa

priguuju snagu uma ovisno o frekvencijskoj karakteristici:

2
vRMSeq
= 4 k T

Re{Z ()} df
0

odrediti kvadrat RMS napona um RC kruga zadanog slikom:

Openito krug sa izvorom signala

umom otpornika:

ekvivalentni

Zavod za elektroakustiku

napon izvora se odredi prema:

VT ,s

R2
= Vs
R1 + R2

RT = R2 + R 1
R3
v T2,n = 4 k RT B

Temperatura uma antene

Zavod za elektroakustiku

antena takoer predstavlja izvor uma, prijamna strana;

otpor ica antene pretpostavlja se da je R0 pa ostaje um koji se
prihvaa iz atmosfere (zraenje crnog tijela-ekvivalenti otpor antene);

RMS napona uma antene se moe izraziti: va2, RMS = 4 k Ta Ra B

fizikalno je temperatura antene Ta povezana sa jednadbom zraenja
crnog tijela koja zrae u prostor.

Zadatak 2: Odrediti odnos snage

signala prema umu na anteni

Zavod za elektroakustiku

pretpostaviti da je ulazni otpor prijamnika Rr (isti kao otpor

isijavanja antene);
zadano: ekvivalentna temperatura antene Ta=300 K, napon
korisnog signala Va=10mV, i ekvivalentni otpor antene
Rr=200 ;

Razmatranje antene, prijamnog

kruga i tereta(ulazni otpor antene)

Zavod za elektroakustiku

Faktor uma

Zavod za elektroakustiku

predstavlja kvarenje odnosa SNR na izlazu neke mree prema odnosu

SNR na ulazu te mree;

S )
(
faktor uma je definiran kao: F = N IN
(S N )OUT

postoji i noise figure slika uma u logaritamskom mjerilu:

NF [dB] = 10 log10 F
ulazni um se definira ili mjeri preko termikog otpornika R=50 sa
danom temperaturom uma Ts=293 K (sobna temperatura)

Raunanje faktora uma F za

pojaalo

Zavod za elektroakustiku

pretpostavimo da je zadano pojaalo sa pojaanjem G i da na ulaz dolazi

korisni signal snage PS i um sa snagom Ns
omjer SNRi na ulazu pojaala se moe
P
napisati kao:
SNR = in
i

Ns

odnos signal um na izlazu pojaala se

G Pin
SNRo =
G N s + N amp,o
moe napisati kao:
gdje Namp,o predstavlja izlazni um
pojaala bez prisutnog ulaznog signala i uma (moe se mjeriti) a G je
pojaanje snage pojaala ;
Pin
Pin
SNRo =
=
N amp,o
dijeljenjem izraza sa G dobije se:
N s + N amp,i
N +
s

promatranjem omjera ulaznog i izlaznog odnosa SNR dobije se faktor

uma u obliku:
Pin
F=

SNRi
=
SNRo

N s + N amp,i
N amp,i
Ns
=
= 1+
Pin
Ns
Ns
N s + N amp,i

Faktor uma i temperatura uma

pojaala

Zavod za elektroakustiku

Zadatak 3: povezati faktor uma pojaala s temperaturom uma

pojaala razmatrajui zadani sustav otpornika R=50 na sobnoj
temperaturi:

F=

N amp,int + k T0 B
SNRi
=
uz N amp,int -unutarnja snaga uma pojaala prije pojaanja,
SNRo
k T0 B

formula iz prethodnog lista

N amp,int = k Te B
F=

k Te B + k T0 B
T
= 1+ e
k T0 B
T0

Te ekvivalentna temperatura uma pojaala

To ekvivalentna temperatura uma na otporniku R=50 na sobnoj temperaturi 293 K

Temperatura uma i faktor uma

kod nekih pojaala
Te

Zavod za elektroakustiku

FdB (dB)

290

870

2030

16

12

4350

UREAJ

PODRUJE

Te

(K)

(degree K)

FdB (dB)

FREKVENC

POJAANJE
(dB)

IJA
Obino pojaalo

audio

400

3.73

40

Ga As FETamp

9 GHz

330

4.45

Ga As FET amp

1 GHz

110

1.4

12

Silicijski tranzistor

400 MHz

420

3.9

13

L C pojaalo

10 MHz

1160

7.0

50

Type N cable

1 GHz

2.0

2.0

Antena na Zemlji
(prema gore)

20

0.3

Faktor uma kaskadnih sklopova

pretpostavimo da su impedancije pojaala prilagoene tako da je

ukupno pojaanje snage G=G1G2

za svako pojedinano pojaalo dan je faktor uma u obliku:

Fi =

Zavod za elektroakustiku

N amp,i
SNRi
= 1+
SNRo
Ns

po definiciji um koji dodaje svako pojaalo (na ulazu) je dan

izrazom:
N amp,i = N s ( Fi 1)
N amp,i ' = N s ( F1 1) +
Fuk = 1 +

N amp,i '
Ns

N s ( F2 1)
G1

F 1
= F1 + 2
G1

F 1 F3 1
+
+ ...
openito : Fuk = F1 + 2
G1
G1 G2

Faktor uma kaskade

Zavod za elektroakustiku

vidi se da je utjecaj uma svakog sljedeeg sklopa sve manji i manji;

um prvog pojaala u kaskadi je najkritiniji i zato se u komunikacijskim
sustavima upotrebljava na ulaznim stupnjevima niskoumno pojaalo
(LNA=Low noise amplifier);
tipino niskoumno pojaalo ima pojaanje snage G=20 dB (malo
pojaanje) i faktor uma 1.5 dB;
ukoliko se zamijene faktori uma sa temperaturom uma dobije se
jednadba:
T
T
3 + ...
Tuk = T1 + 2 +
G1 G1 G2

prilikom konstrukcije sustava izbjegavati kao prvi element dugaku liniju

s gubicima, kontrolirati potrebu za visokim pojaanjem jer pojaala sa
veim G imaju i vei faktor uma,
prije mijeala koja takoer imaju veliki faktor uma koristiti niskoumna
pojaala sa manjim G
ukoliko se kupi antena sa malom temperaturom uma, to nita ne znai
ako ulazni krug ima vei faktor uma od same antene;

Zadatak 4: Primjer sa beumnim pojaalom,

Zavod za elektroakustiku
mijealom i RF pojaalom

Zadano je G1=15 dB, NF1=1.5 dB, G2=10 dB , NF2=10 dB i G3=40

dB NF3=20 dB
iako sklopovi rade na razliitim frekvencijama, ako su prilagoeni
moe se koristiti forula za ukupni faktor uma;
F 1 F3 1
potrebno je pretvoriti NF iz dB u
Fuk = F1 + 2
+
+ ...
G1
G1 G2
apsolutne vrijednosti:
NF

NF [ dB ] = 10 log10 F F = 10 10 F1 = 1.413, F2 = 10, F3 = 100

G1 [ dB ] = 10 log10 G1 G1 = 10

Fuk = 1.413 +

G1[ dB ]
10

G1 = 31.62, G2 = 10, G3 = 104

10 1
100 1
+
= 2.01 3.01dB
31.62 31.62 10

Zadatak 5: Prijamnik sa dugakim

kabelom

Zavod za elektroakustiku

odrediti ukupni faktor uma sustava prema slici:

primijetiti da je ulazna linija s gubicima atenuator s G=0.5 to

jest F1=1/G1
ukupna vrijednost faktora uma: F=3.95.
Kolika je ekvivalentna temperatura uma cijelog sustava
prijamnika?
predloiti kako bi smanjili ukupni faktor uma i kakav je
doprinos meufrekvencijskog pojaala u ukupnom faktoru
uma (zamijeniti LNA i kabel).

Zadatak 6. Minimalna razina detekcije korisnog

Zavod za elektroakustiku
signala

Ako sustav prijamnika zahtijeva minimalni odnos signal um SNRo=10 dB za

detektiranje signala razine 1mV odrediti minimalnu razinu ulaznog signala uz zadani
faktor uma sustava od 10 dB (apsolutna vrijednost 10) . Pretpostaviti irinu pojasa
B= 10MHz.
F=

SNRi
SNRo

Pmin
SNRi
Ns
SNRo =
=
10
F
F

Pmin 10 N s F = 10 k T0 B F
Pmin dB = 10 dB 174dB + NF + 10 log B

Za irinu pojasa koja se razmatra B=10 MHz ispada da

je minimalna razina snage signala koja je potrebna za ispravnu detekciju je:
Pmin dB = 10dB 174dB + 10dB + 70dB = 84dB

potrebno smaniti NF za smanjivanje minimalne ulazne detektabilne razine

na prijamniku;

Detaljnjiji proraun snage u

komunikacijskom kanalu (link budget)Zavod za elektroakustiku

Antene, ulazni, krug, pojaala i mikseri su elementi koji se

razmatraju prilikom odreivanja praga detekcije signala
Lista parametara koja se razmatra u projektiranju radio-linka:
1. snaga odailjaa Pt u W izraena u dBW;
2. Dobitak odailjake antene Gt u dB;
3. Dobitak prijamne antene Gr u dBW;
4. Gubitak u slobodnom prostoru zbog propagacije Lp
5. Gubici u koaksijalnim kablovima, valovodima..
6.Gubici u razdjelnicima;
7. Gubitak zbog toga to antena nije direktno usmjerena prema
odailjakoj anteni;
8. Gubici u atmosferi, zbog snijega, kie,jako ovisi o frekvenciji
9. Sigurnosna margina (Fade Margin), sigurnost zbog pojave
viestaznog propada signala (uzima se 3 dB)

Zadatak 7: Odrediti odnos korisnog

Zavod za elektroakustiku
signala i uma u geostacionarnoj vezi

Ako radio-veza radi na frekvenciji f=400 MHz te je

udaljenost satelita i povrine zemlje d=35 800 km, a
snaga odailjaa (elektrina) Pt=10 dBW, dobitak
odailjake antene Gt=1 dB, dobitak prijamne antene
Gr=22 dB a temperatura uma pojaala na satelitu je
T=200 K. Odrediti raspoloivu snagu na prijamniku te
odrediti omjer SNR ako se koristi modulacijski postupak
BPSK-a sa 2400bit/s a spektralna korisnost tog postupka
je 1 bit/s/Hz. Napomena: Kod modulacijskog postupka
dolazi do proirenja pojasa sa faktorom 2 (lijevi i desni
boni pojas oko nosioca) pa je ukupna irina pojasa 4800
Hz.

Rijeenje zadatka 7

Zavod za elektroakustiku

Snaga odailjaa

10 dBW

Dobitak odailjake antene

1 dB

Gubici u kablovima odailjaa

-1 dB

Odaslana snaga

10 dBW

Gubici u slobodnom prostoru

-176 dB

Dobitak prijamne antene

+22 dB

Gubici u kablovima na prijamniku

-1 dB

Snaga na prijamniku

-145 dBW

Margina zbog fadinga

-3 dB

Minimalna razina snage

-148 dBW

Snaga uma N=kTB gdje je B=4800 kHz zbog 100% proirene irine impulsa
(Nyquistov kriterij)P=(1.38 1023 J/K)(100 K)(4800 Hz)=6.6 1018 W=-171.8 dBW.
Kako je snaga signala ustvari snaga nosioca signala C=-148 dBW a snaga uma
N=-171.8 dB onda je omjer C/N=24 dB, najloiji planirani odnos signal um u ovoj
radio-vezi?Razmotriti to se dogodi ako se tok podataka povea na 24 kbit/s?(povea se
irina pojasa i snaga uma u tom pojasu);

Spektralna korisnost digitalnih

modulacijskih postupaka

Zavod za elektroakustiku

bitna u odreivanju irine pojasa uz zadani tok podataka i

vrstu modulacije;
prema Nyquistovu kriteriju idealni pravokutni impulsi
dolaze u slijedu 101010.sa brzinom vN onda se oni
mogu filtrirati tako da se oblikuju u vremenu da nema
intersimbolne interferencije ako vrijedi VN=2*fg gdje je fg
gornja granina frekvencija filtra;
maksimalna spektralna korisnost u osnovnom pojasu
(digitalni signal) VN/fg=2bit/s/Hz0.5 Hz/(bit/s);
u digitalnim modulacijskim pistupcima se smanjuje brzina
toka podataka jer se bitovi pretvaraju u simbole a i
poveava se fg jer se simboli oblikuju sve radi smanjenje
irine pojasa kanala pa se dobivaju razliite spektralne
korisnosti odnosno razliita irina pojasa uz neki zadani
tok podataka;

Energija po bitu i odnos signal

um

Zavod za elektroakustiku

energija

po bitu Eb se rauna kao omjer snage

signala nosioca C [W] i toka podataka R [bit/s]
(Eb=C/R);
spektralna gustoa snage uma na prijamniku je
N0=kTe gdje je Te temperatura uma;
snaga se dobije mnoenjem spektralne gustoe
snage uma sa irinom pojasa;
obino se u komunikacijskim sustavima trai omjer
C/N (SNR) na prijamniku ili Eb/N0
veza izmeu ovih dvaju parametara: Eb
C
N0

k Te R

Zadatak 8:

Zavod za elektroakustiku

Usporediti odnose C/N prema Eb/No za link iz

prethodnog zadatka.
Razmotriti sluaj kada se koristi QPSK modulacijski
postupak i tokom podataka od 10 Mbit/s;
u QPSK postupku je spektralna korisnost 2 bit/s/Hz. To
znai 0.5 Hz /bit/s. Ako se uzmu dvije strane oko
nosioca ispadne da je irina pojasa ovakvog signala 10
MHz i u tome pojasu se nalazi um spektralna korisnost
je ve izraunata pretvaranjem bitova u simbole).
to bi se dogodilo ako bi se koristio 16 QAM
modulacijski postupak sa spektralnom korisnou 4
bit/s/Hz.

Nauiti:
Definiciju

Zavod za elektroakustiku

faktora uma i temperaturu uma;

RMS vrijednost kvadrata napona uma na
otporniku ili pasivnoj mrei sa induktivitetom i
kapacitetom;
Projektirati kanal sa zadanim snagama signala na
pojedinim mjestima i modulacijskim postupkom i
njegovom spektralnom korisnou;
Faktor uma kaskadnih spojeva i utjecaj prvog
elementa u spoju;