1 TOKOVI NA TRANSPORTNIM MREAMA

1.1 INTENZITETI TOKOVA NA TRANSPORTNIM MREAMA

Pod intenzitetom toka u transportu se obino podrazumjeva koliina robe ili broj putnika koji
prolazi kroz neku taku u jedinici vremena, tj:

kolicinakoja prolazi kroz tacaka na grani

i, j u int ervalu vremenaod t do t td

f ij t
dt
odnosno

kumulativna kolicinakoja prolazi kroz

d
tacku na grani i, j za vrijemeod 0 do t

f ij t
dt
Intenziteti tokova su veliine koje se mjenjaju tokom vremena. Promjene su uoljive po mjesecima
tokom godine, po sedmicama, po danima tokom nedjelje i konano po asovima tokom dana. Na Sl. 1
prikazana je funkcionalna zavisnost intenziteta toka od vremena tokom dana karakteristina za mnoge
pojave u saobraaju i transportu.

Sl. 1

Sa f t je na gornjoj slici oznaen intenzitet toka, a sa T interval vremena tokom koga su

izraeni zahtjevi za prevoenjem.
Do oblika intenziteta toka dolazi se najee snimanjem ili anketiranjem. Za funkcionalne
zavisnosti intenziteta tokova od vremena tokom dana karakteristino je najee postojanje dva
maksimuma, odnosno dva pica-jutarnjeg i veernjeg.
Za tok se obino kae da je stacionaran, ukoliko je intenzitet toka na posmatranoj grani tokom
posmatranog perioda vremena priblino konstantan. U teoriji transportnih mrea najee se operie sa
stacionarnim tokovima. U veini sluajeva transportne mree koje se prouavaju, posmatraju se tokom
kraeg perioda vremena, tako da se zanemaruju promjene intenziteta tokova grana sa vremenom i tako da
se zanemaruju promjene intenziteta tokova grana sa vremenom i tako da se zanemaruju promjene
intenziteta tokova grana sa vremenom i tako da se zanemaruju promjene intenziteta tokova grana sa
vremenom i svaku granu i, j karaterie jedna jedinstvena vrijednost intenziteta toka f ij 0 .

1.2 ZAKON ODRAVANJA TOKOVA NA TRANSPORTNIM

MREAMA
U stacionarnim uslovima, tokovi na transportnim mreama se ne mogu iznenada stvoriti, ni biti
uniteni. Interpretacija ove tvrdnje na bilo koji vor u transportnoj mrei zavisi od toga da li vor stvara ili
privlai saobraaj. Na primjer, u sluaju tranzitnog vora suma intenziteta svih tokova koji ulaze u
tranzitni vor, jednaka je sumi intenziteta svih tokova koji izlaze iz tranzitnog vora. Uobiajeno je da se
vorovi koji stvaraju, odnosno privlae saobraaj nazivaju centroidima. Ukoliko se posmatraju ovi
vorovi moemo da konstatujemo da je suma intenziteta svih tokova koji izlaze iz centroida jedanka
intenzitetu toka koji se stvara u centroidu i da je suma intenziteta tokova koji ulaze u centroid jednaka
intenzitetu toka koji centroid privlai.
Oznaimo sa f ij intenzitet toka na orjentisanoj grani i j . Takoe, sa ai oznaimo intenzitet

toka koji se stvara u centroidu i , a sa bi intenzitet toka koji privlai centroid i . Veliine f ij , ai , bi su

nenegativne. Uoimo transportnu mreu G N , L . Sa A i oznaimo skup vorova poslije, a da

B i skup vorova prije vora i , tj. neka je:

A i j j N , i, j L

B i j j N , i, j L

Znai skup A i pripadaju svi oni vorovi u kojima se zavravaju grane koje izlaze iz vora i , a

skupu B i svi oni vorovi iz kojih zapoinju grane koje se zavravaju u voru i .
Zakon odranje toka na transportnim mreama moe se napisati u obliku slijedeih jednaina o
odranju toka:

f ij ai

A i

ukoliko je i centroid
f ij bi
B i

f ij f ji 0 ukoliko je i tranzitnivor

Ai

Bi

Da bi sistem gornjih jednaina imao rjeenje sumaintenziteta tokova koji izviru iz svih vorova
transportne mree koji stvaraju saobraaj ai v mora da bude jednaka sumi intenziteta tokova koji

ulaze u vorove transportne mree koji privlae saobraaj, bi v . Poto je broj grana najmanje dva
puta vei od broja vorova u transportnoj mrei, to je i broj nepoznatih u sistemu jednaina o odravanju
toka mnogo vei od broja nepoznatih, te sistem jednaina o odranju toka mnogo vei od broja
nepoznatih, te sistem jednaina o odranju toka mnogo vei od broja nepoznatih, te sistem jednaina o
odranju toka nema jedinstveno rjeenje. Ovo znai da istu transportnu mreu moe karakterisati vie
razliitih skupova intenziteta tokova na granama.

Primjer:

Sl. 2

Na Sl. 2 prikazana je transportna mrea sa centroidima 1 i 4 i tranzitnim vorovima 2 i 3.

Intenziteti tokova du pojedinih grana naznaeni su na slici. Tranzitni vor 2 zakona o dranju toka se
veoma lako dokazuje. U sluaju ovog vora je:

A 2 3,4

i2

B 2 1,3

tako da je

A2

f2 j

B2

f j 2 f 23 f 24 f12 f 32 3 15 9 9 0

1.3 INTENZITETI TOKOVA U TRANSPORTNOJ MREI SA JEDNIM

ULAZOM I JEDNIM IZLAZOM
Pod ulazom ttransportne mree podrazumjeva se vor u koji ne ulazi ni jedna grana, a pod izlazom
vor iz koga ne izlazi ni jedna grana. Transportna mrea sa jednim ulazom i jednim izlazom prikazana je
na Sl. 3

Sl. 3

vor s predstavlja ulaz, a vor t izlaz transportne mree prikazane na Sl. 3.

Veliki broj razliitih problema saobraaja i transporta moe da bude prouavan u okviru
transportne mree sa jednim ulazom i jednim izlazom. Cjelokupni protok kroz transportnu mreu jednak
je zbiru intenziteta grana koje izlaze iz ulazne mree s , odnosno zbiru intenziteta grana koje ulaze u izlaz
mree t .
Drugim rjeima, je:

f sj v

f ij

A s

A i

f ji 0 ,

Bi

i s, i t

f jb v

Bt

gdje je v cjelokupni protok kroz transportnu mreu.

Skup vorova N transportne mree G N , A podjelimo na dva disjunktna podskupa X i X , tj.

X X N
X X
i neka s X i t X

Skup svih grana X , X koje polaze iz vorova skupa X a zavrava se u vorovima skupa X
naziva se presjekom transportne mree. Znai da je:

X ,

i, j i, j A,

i X,

j X

Intenziteti tokova kroz presjeke transportne mree definiu se kao:

f X , X
f X , X

i , j X , X

f ij

f ji

j ,i X , X

Potp je:

V f sj i

f js 0

A s

B s

to je:

V f sj f js
A s

B s

S druge strane je:

f ij f ji 0, i s , pa je i :

A i

B i

f ij f ji 0

i X A i
is

B i

Moemo, znai napisati da je:

V f sj f js f ij f ji
A s
B s
i X A i
B i

is
odnosno:

V f ij f ji
i X A i

i, j X , X

i X B i

f ij

i, j X , X

f ji

Konano je:

V f X , X f X , X
Pokazali smo da je cjelokupni protok kroz transportnu mreu jednak razlici intenzinteta tokova
kroz odgovarajue presjeke trenaportne mree. Napomenimo jo jedanput da je ovo ispunjeno jedino u
sluaju kada ulaz i izlaz transportne mree pripadaju razliitim podskupovima X i X .

P r o m j e r : Uoimo transportnu mreu prikazanu na Sl. 2. vor 1 je ulaz, a vor 4 izlaz mree.
Cjelokupni protok kroz ovu transportnu mreu je V 21 . Skup vorova ove mree podijelimo na dva
disjuntna podskupa, tj. neka je

X 1,2

X 3,4

Ulaz i zlaz mree pripadaju razliitim podskupovima. Bie:

f X , X f X , X f13 f 23 f 24 f 32 12 3 15 9 21 V

1.4 KAPACITETI GRANA I KAPACITET TRANSPORTNE MREE

U dosadanjim razmatranjima intenzinteta tokova grana transportne mree nismo uveli nikakvo
ogranienje u pogledu maksimalnih vrijednosti intenzinteta tokova na granama. Svakako da je neophodno
razmotriti sluaj kada postoje odreena ogranienja u pogledu kapaciteta pojedinih grana, odnosno itave
transportne mree. Intenziteti tokova f ij grana i, j esto moraju da zadovolje nejednakost:

0 f ij cij
Veliine cij nazivaju se kapacitetima grana.
Poto je:

V i, j A

f ij cij ,

to je i:

i j X , X

f ij

i j X , X

cij

odnosno

f X , X C X , X
gdje je

C X , X

i , j X , X

Cij

kapacitet presjeka transportne mree.

Znai, pokazali smo da je intenzitet toka kroz presjek transportne mree uvijek manji ili jednak
presjeku mree.
Kako je i :

f X , X 0
to je i:

f X , X f X , X C X , X
odnosno

V C X , X
Cjelokupni protok kroz transportnu mreu uvijek je, znai, manji ili jednak kapacitetu presjeka
mree.

1.5 ALGORITAM ZA IZNALAENJE MAKSIMALNOG PROTOKA

KROZ TRANSPORTNU MREU
U sluaju postojanja kapacitativnih ogranienja grana transportne mree, javlja se problem
odreivanja maksimalnog protoka kroz transportnu mreu. Ukoliko su neka dva vora povezana granom
samo u jednom smjeru, suprotan nedozvoljeni smjer je obino karakterisan kapacuitetom jednakim nuli.
Za odreivanje makismalnog protoka izmeu ulaza s i izlaza t transportne mree najee se koristi
slijedei algoritam:
KORAK 1: Proizvoljno odredimo lanac od vora s do vora t , tako da je du svake grane lanac mogue
proticanje izvjesnog broja putnika ili koliina robe. Ukoliko nije mogue odrediti ovakav
lanac prei na korak 3. Ukoliko je mogue odrediti lanac prei na korak 2.

KORAK 2: Sa CijI oznaimo kapacitette grana i, j u smjeru s t , a

sa CijII kapacitete grane i, j u smjeru t s . Neka je

min CijI 0
Od svih kapaciteta CijI oduzimamo vrijednost

Svim kapacitetima CijII dodajemo

. Sve stare kapaciteta CijI i CijII zamjenimo novim dobijenim oduzimanjem,

odnosno dodavanjem veliine i vratimo se na korak 1.
vrijednost

KORAK 3: Neka je C Cij

matrica poetnih kapaciteta i neka je C* C *ij

posljednja matrica

kapaciteta u koju je modifikovana poetna matrica C . Elemnti X ij matrice optimalnih

intenzinteta tokova X se izraunavaju kao

Cij Cij *
X ij
0

za Cij Cij *
za Cij Cij

Maksimalni protok V * izme ulaza s i izlaza t transportne mree je:

V * Vmax X si X jt
i

P r i m j e r : Odrediti maksimalni protok izmeu vora s i vora t transportne mree

prikazane na Sl. 4

Sl. 4

Matrica poetnih kapaciteta glasi:

s
1
2
3
4
t

5
15

8 14

6
5 8 9

5 2
10 12 5

9 3
7

8 3 6

Proizvoljno odaberimo lanac s, 1, 2, t . S obzirom da su kapaciteti svih grana koje pripadaju

ovom lancu vei od nule, to je du ovog lanca mogue proticanje putnika, odnosno robe. U sluaju ovog
lanca je:

I , c I min 5, 8, 9 5
min cSI1 , c12
2t
Novi kapaciteti su:

I 8 5 3 ;
csI1 5 5 0 ; c12

csII1 4 5 9 ;
Matrica kapaciteta glasi:

c2It 9 5 4

II 6 5 11 ;
c12

c2IIt 8 5 13

s
1
2
3
4
t

0
15

3 14

11
5 8 4

5 2
10 12 5

9 3
7

13 3 6

Odaberimo proizvoljno novi lanac. Neka je to lanac s, 3, 4, t . U sluaju ovog lanca je:
min c I , c I , c I min 15, 5, 7 5

S3

34

csI3 15 5 0 ;

4t

csII3 10 5 15 ;

I 5 5 0 ;
c34

c4It 7 5 2

II 3 5 8 ;
c34

c4IIt 6 5 11

Matrica kapaciteta glasi:

s
1
2
3
4
t

0
10

3 14

11
5 8 4

0 2
15 12 5

9 8
2

13 3 11

Za novi lanac biramo lanac s, 3, 2, t .

I , c I min 10, 5, 4 4
min cSI3 , c32
24t

csI3 10 4 6 ;

I 5 4 1 ;
c32

c2It 4 4 0

csII3 15 4 19 ;

II 5 4 9 ;
c32

c2IIt 13 4 17

Matrica glasi:

s
1
2
3
4
t

0
6

3 14

11
9 8 0

0 2
19 12 1

9 8
2

17 3 11

Slijedei lanac je s, 3, 7,4, t

I , c I , c I min 6 , 1, 8, 2 1
min cSI3 , c32
4t
24t
I 1 1 0 ; c I 8 1 7
csI3 6 1 5 ; c32
24

c4It 2 1 1

II 9 1 10 ; c II 9 1 10 c II 11 1 12
csII3 19 1 20 ; c32
4t
24

Nova matrica je:

s
1
2
3
4
t

0
5

3 14

11
10 7 0

0 2
20 12 0

10 8
1

17 3 12

Novi lanac je lanac s, 3, t

min cSI3 , c3It min 6, 1, 8, 2 1

csI3 5 2 3 ; c3It 2 2 0 ;
csII3 20 2 22 ; c3IIt 3 2 5 ;
Nova modifikovana matrica kapaciteta je:

s
1
2
3
4
t

0
3

3 14

11
10 7 0

0 0
22 12 0

10 8
1

17 5 12

Slijedei lanac je s, 3, 1,2,4, t

I , c I , c I , c I min 3, 22, 3, 7,1 1

min cSI3 , c31
12
24 4t
I 12 1 11 ; c I 3 1 2 c I 7 1 6
csI3 3 1 2 ; c31
12
24

c4It 2 1 1

II 14 1 15 ; c II 11 1 12 c II 10 1 11
csII3 22 1 23 ; c31
12
24

c4IIt 12 1 13
Modifikovana marica kapaciteta je:

s
1
2
3
4
t

0
2

2 15

12
10 6 0

0 0
23 11 0

11 8
1

17 5 13

Ne postoji vie ni jedan lanac du koga su kapaciteti svih grana vei od nule, zbog ega prelazimo
na korak 3 algoritma za iznalaenje maksimalnog protoka. Matrica optimalnih intenziteta tokova X
glasi:

X=

s
1
2
3
4
t

13
5

6 0

0
0 2 9

5 2
0 1 5

0 0
7

0 0 0

Maksimalni protok kroz razmatranu transportnu mreu je:

V * 5 13 9 2 7 18
Optimalni intenziteti tokova prikazani su na Sl. 5

Sl. 5