predmetni programi za devetogodinju osnovnu kolu

Zavod za kolstvo

REPUBLIKA CRNA GORA

MINISTARSTVO PROSVJETE I NAUKE

ZAVOD ZA KOLSTVO

DEVETOGODINJA OSNOVNA KOLA

IZBORNI PREDMETI

predmetni program

HEMIJA KROZ EKSPERIMENTE

izborni predmet
VIII i IX razred devetogodinje osnovne kole

Zavod za kolstvo

predmetni programi za devetogodinju osnovnu kolu

1. NAZIV NASTAVNOG PREDMETA

IZBORNI PREDMET
NAZIV PREDMETNOG PROGRAMA
HEMIJA KROZ EKSPERIMENTE (izborni predmet)

2. ODREENJE PREDMETNOG PROGRAMA

a) Poloaj, priroda i namjena predmetnog programa
Hemiju, kao jednu od osnovnih prirodnih nauka, karakterie stalan i brz razvoj informacija, budui da je zasnovana na eksperimentalnoistraivakom radu ija dostignua nalaze gotovo trenutnu primjenu u praksi. Hemija je interdisciplinarno povezana sa drugim prirodnim
naukama, a njena saznanja predstavljaju temelje nekih industrijskih grana koje su od odluujue vanosti za porast privrednog razvoja.
Hemija tako utie na ekonomske i socijalne odnose u drutvu.
Hemija kao kolski predmet ima jednu od kljunih uloga u razvijanju prirodnjake kulture, koja podrazumijeva:
1. posmatranje i opisivanje pojava;
2. osmiljavanje opaanja;
3. sposobnost komuniciranja.
Usvajanjem hemijskih pojmova ostvarujemo etiri osnovna zadatka procesa obrazovanja:
1. uiti da bismo znali;
2. uiti da bismo znanje znali da primijenimo;
3. uiti radi sveukupnog linog razvoja;
4. uiti za zajedniki ivot.
U nastavi hemije mora se voditi rauna o razvoju cjelokupne linosti i podsticati kritinost, kreativnost, potenje, znatielju, slobodu misli i
govora i sposobnost prevazilaenja dogmi.
Druga vana funkcija hemije je razvijanje saznajnih procesa kod uenika/ca, kroz utvrivanje pojmova i navoenje primjera; snaenje
sposobnosti uoavanja osobina i prepoznavanja meusobnih povezanosti; uoptavanje i dovoenje u vezu sa teorijom. Taj se proces temelji
na povezivanju makroskopskih opaanja sa mikroskopskim objanjavanjem, pa je u njemu od najveeg znaaja razvijati sposobnost
vizuelizacije.
2

predmetni programi za devetogodinju osnovnu kolu

Zavod za kolstvo

U skladu sa zadacima hemije kao kolskog predmeta, nastava mora poivati na eksperimentalnoj i problemsko-istraivakoj osnovi. Pored
sadraja (aktivnosti, pojmovi, modeli, teorije), veoma su bitne i metode kojima se u okviru nastave hemije stie znanje. Zato je vano da
uenici/e (u daljem tekstu uenici) provode aktivnosti kroz koje:
- saznaju odreene sadraje i da li mogu rijeiti problem;
- analiziraju empirijske podatke koje dobiju eksperimentalno ili iz izvora informacija, i uz pomo nastavnika/ca razvijaju nove pojmove,
-otkrivaju veze meu njima i povezuju ih u pravila.
Pri izboru aktivnosti, kao i pojmova koje e uenici usvajati, u poetnim nivoima uenja hemije treba se ograniavati na primjere vezane za
neposrednu okolinu, a zatim to postupno nadograivati zahtjevnijim i manje poznatim primjerima. Na ovaj nain hemiju dovodimo u vezu sa
svakodnevnim ivotom, pribliavajui je i manje nadarenim uenicima. Povezivanje znanja iz hemije sa ivotom primarni je zadatak za
nastavnike/ce (u daljem tekstu nastavnike). Stoga oni moraju raspolagati sa to vie informacija, iz to vie razliitih izvora od klasinih,
kakve su knjige i asopisi, do savremenijih, u obliku baza podataka dostupnih na internetu.

b) Broj asova po godinama obrazovanja i oblicima nastave

Izbornom predmetu Hemija kroz eksperimente u 8. i 9. razredu namijenjeno je po 2 asa nedjeljno, dakle ukupno 68 asova u toku osmog i
62 asa u devetom razredu.
U okviru ovog predmeta zastupljeni su asovi teorijske nastave,vjebe i drugi oblici nastave predvieni programom. Nain na koji e se vjebe
realizovati zavisi od prirode odreene vjebe i od broja uenika: pojedinano, odnosno dijeljenjem odjeljenja na manje grupe.

Razred
8. razred
9. razred
Ukupno

Oblici nastave
Teorija
22
20
42

Vjebe
46
42
88

c) Strategija uvoenja izbornog sadraja

Cilj uvoenja izbornog predmeta Hemija kroz eksperimente jeste da uenici, pored izuavanja hemije kroz obaveznu nastavu, dobiju
mogunost da bolje razumiju kako su hemijski eksperimenti utemeljeni na pojmovima i modelima i, s druge strane, kako se pojmovi i modeli
mogu razvijati kroz eksperimente.

Zavod za kolstvo

predmetni programi za devetogodinju osnovnu kolu

3. OPTI CILJEVI PREDMETNOG PROGRAMA

Kod uenika treba razvijati razumijevanje hemijskih pojmova kroz razliite aktivnosti, koje ukljuuju praktian rad, asove diskusije i
problemsko-istraivaki rad. Mora im biti dostupna odgovarajua literatura (knjige), kao i kompjuterska oprema. Nastavnik treba da pomogne
uenicima da razviju kriterijume uz pomo kojih e moi samostalno da procjenjuju upotrebnu vrijednost razliitih izvora podataka.
Uenici treba da razviju sposobnosti korienja hemijskih podataka i informacija, uz postupno uvoenje hemijskog izraavanja. Potrebno im je
objasniti znaaj upotrebe strunih izraza i simbola i predoiti da uz pomo grafikona, dijagrama i tabela mogu kvalitetno predstavljati
informacije i povezivati ih u novo znanje.
Uenici treba da saznaju to vie o raznim aspektima rada u razliitim sredinama (naroito u koli i kod kue): sigurnosti, zdravlju Oni
moraju izgraditi odgovornost pri radu sa supstancama i aparaturama i osposobiti se da, a uz pomo nastavnika i literature, procijene opasnost
pri radu sa supstancama, da naue njihove oznake i kako se njima rukuje.
Uenici e u radu upotrebljavati razliite, ali jednostavne aparature opremu koja im omoguava opaanje i mjerenje pojava. Ue se da
svoje znanje primijene u analizi eksperimentalnih opaanja. Takoe se osposobljavaju da razumiju, uvaavaju i koriste etike i estetske
argumente u raspravama o posljedicama primjene hemije u drutvu.
Uenici se obuavaju za eksperimentalni pristup radu: od planiranja eksperimenata, sabiranja, predstavljanja, analize podataka, do izvoenja
zakljuaka, te ocjene smisla zakljuaka i naina njihovog povezivanja sa teorijom.

Programski sadraj predmetnog programa hemija kroz eksperimente

VIII razred
1. Osnovni hemijski pojmovi
2. Struktura atoma i razvoj periodnog sistema
3. Grupe elemenata u periodnom sistemu
4. Kiseline,baze i soli (iz okoline)
IX razred
1. Koliinski odnosi
2. Nafta i derivati sirovina i izvor energije
3. Lipidi
4. Prirodni i preraeni polimeri
4

predmetni programi za devetogodinju osnovnu kolu

Zavod za kolstvo

4. SADRAJI I OPERATIVNI CILJEVI

VIII Razred
1. Osnovni hemijski pojmovi

Operativni ciljevi
Uenik/ca:
- razlikuje homogene i heterogene
smjee;
- shvata znaaj pripremanja smjea
ujedna enog sastava;
- shvata znaaj rastavljanja smjea na
iste supstance;

Aktivnosti
Uenici/e:
- pripremaju razliite smjee;
- izvode eksperimente rastavljanja
smjea:
1. kristalizacija stipse ili plavog kamena;
2. sublimacija naftalina;
3. frakciona destilacija smjee alkohola
etanola i vode;
- koriste literaturu o osobinama istih
supstanci i smjea.

Sadraji/pojmovi
- homogene i heterogene
smjee;
- rastavljanje smjea:
- kristalizacija,sublimacija,
frakciona destilacija.

Korelacija i didaktika uputstva

Fizika (promjena agregatnih stanja)

2. Struktura atoma i razvoj periodnog sistema elemenata

Operativni ciljevi
Uenik/ca
- upoznaje istorijat razvoja pojma toma;
- razumije znaaj otkria periodnog
sistema elemenata i shvata njegov
uticaj na dalji razvoj hemije;
- upoznaje razliite oblike periodnog
sistema elemenata.

Aktivnosti
Uenici/e:
- prikupljaju podatke iz literature o atomu
i periodnom sistemu elemenata;
- izvode eksperimente:
1. reaktivnost elemenata;
2. periode (Na,Mg,....Al,P,S) prema
kiseoniku i ispitivanje karaktera
dobijenih oksida;

Sadraji/pojmovi
- struktura atoma;
- razvoj i razliiti oblici
periodnog sistema;
- istorijat otkrivanja elemenata;
- promjena osobina elemenata
u periodi.

Korelacija i didaktika uputstva

Fizika (struktura atoma)

- Pt icom u plameniku dokazuju Na;

- koriste periodni sistem elemenata.

predmetni programi za devetogodinju osnovnu kolu

Zavod za kolstvo

3. Grupe elemenata u periodnom sistemu

Operativni ciljevi
Uenik/ca:
- predvia osobine elementa na osnovu
poloaja u periodnom sistemu i dovodi
ih u vezu sa strukturom njegovog
atoma;
- zna karakteristine fizike i hemijske
osobine zemnoalkalnih metala i
halogenih elemenata (hlor kao
dezinfekciono sredstvo i otrov);
- upoznaje neke graevinske materijale i
staklo.

Aktivnosti
Uenici/e:
- eksperimentalnim putem ispituju i
uporeuju reaktivnost Mg i Ca sa
vodom i indikatorom dokazuju baze;
- Pt icom u plameniku dokazuju Ca;
- izvode eksperiment dobijanja oksida
MgO i CaO i ispituju njihovu reaktivnost
sa vodom;
- fenolftaleinom dokazuju nastanak baze;
- koriste periodni sistem elemenata;
- izvode laboratorijsko dobijanje hlora,
posmatraju reakciju hlora sa vodom i
dokazuju proizvod reakcije indikatorom.

Sadraji/pojmovi
- zemnoalkalni metali:
- stijene;
- krenjak;
- kre;
- malter;
- staklo;
- graevinske opeke-cigle;
- halogeni elementi:
- nalaenje u prirodi;
- fizike osobine;
- hemijske osobine:
1. reakcija sa vodonikom;
2. reakcija sa alkalnim
metalima.

Korelacija i didaktika uputstva

Geografija (sastav zemljine kore)
Tehnika

(graevinski materijali)

Biologija (Ca i Mg, biogeni elementi)

4. Kiseline, baze i soli iz okoline

Operativni ciljevi
Uenik/ca:
- zna da izraunava maseni udio
supstance u rastvoru;
- zna da priprema rastvor poznatog
masenog udjela;
- zna da rastvorljivost soli u vodi zavisi od
temperature;
- tumai dijagram rastvorljivosti nekih soli
u vodi u zavisnosti od temperature;
- zna vanost soli u biolokim sistemima;
- poznaje kiseline u vou;
- poznaje baze u sredstvima za pranje i
ienje.

Aktivnosti
Uenici/e:
- izraunavaju maseni udio supstance u
rastvoru;
- izvode eksperiment pripremanje rastvora
poznatog masenog udjela;
- izvode eksperiment: rastvaranje NaCl u
vodi na sobnoj i povienoj temperaturi;
- prave zbirku soli;
- upoznaju zbirku minerali i rude Crne Gore;
- izvode eksperiment dokazivanja kiselina
u vou;
- izvode eksperiment dokazivanja baza u
sredstvima za pranje i ienje.

Sadraj
- izraunavanje masenog
udjela (% koncentracija)
kiselina, baza i soli u rastvoru;
- crtanje grafikona rastvorljivosti
soli u vodi u zavisnosti od
temperature;
- kiselost i baznost materijala u
naoj sredini (voe, povre,
sredstva za pranje i dr.).

Korelacija i didaktika uputstva

Matematika (elementarne raunske
operacije)
Biologija (soli kao intracelularne i
intercelularne tenosti)

predmetni programi za devetogodinju osnovnu kolu

Zavod za kolstvo

IX Razred
1. Koliinski odnosi
Operativni ciljevi
Uenik/ca:
- zna da izraunava relativnu molekulsku
masu;
- zna pojam koliine supstance;
- razumije vezu koliine supstance i
relativne atomske i molekulske mase;
- zna da izraunava koliinu supstance,
koliinu estica i masu supstance;
- zna da izraunava iz hemijskih jednaina
- eksperimentalnim putem moe odmjeriti
masu jednog mola supstance.

Aktivnosti
Uenici/ce
- koriste periodni sistem elemenata kao
izvor informacija;
- izraunavaju masu supstance iz
koliine supstance i obrnuto;
- izraunavaju koliinu estica;
- prepoznaju koliinske odnose u
ureenim hemijskim jednainama;
- izraunavaju iz hemijskih jednaina
koliinu reagujuih i proizvoda
supstanci;
- izvode eksperimente odmjeravanje
jednog mola supstanci (ugljenika,vode,
sumpora, NaCl i dr.).

2. Nafta i derivati - sirovina i izvor energije

Operativni ciljevi
Aktivnosti
Uenik/ca:
- shvata znaaj nafte i petrohemijskih
proizvoda za ivot savremenog ovjeka;
- upoznaje alternativne izvore energije i
mogunost njihovog korienja;
- saznaje uticaj ugljovodonika i njihovih
halogenih derivata na okolinu;
- saznaje znaaj halogenih derivata
ugljovodonika kao biljnih preparata i
njihovu toksinost;
- upoznaje naine na koje pojedinci mogu
doprinijeti ouvanju ivotne sredine.

Uenici/e:
- prikupljaju podatke o upotrebi nafte i
njenih derivata;
- prikupljaju podatke o uticaju naftnih
derivata na okolinu;
- prikupljaju podatke koji se odnose na
istraivanja novih izvora nafte i alternativnih izvora energije;
- posjeuju hemijsku istionicu, Kombinat
aluminijuma, fabriku tekstila, mesnu
industriju itd.;
- uestvuju u diskusiji o nainu
preiavanja otpadnih voda;
- gledaju film o nafti i njenim derivatima i
unitavanju ozonskog omotaa.

Sadraj/pojmovi
- koliina supstance:
- mol, molarna masa,
Avogadrov broj;
- stehiometrijska izraunavanja.

Sadraj
- nafta i derivati:
1. nafta i derivati kao osnova za
razvoj savremenog drutva;
2. nafta kao izvor energije;
3. nafta kao sirovina za dobijanje
novih.materijala;

Korelacija i didaktika uputstva

Matematika
Fizika (mjerenja mase tijela pomou
terazija i zapremine tenosti
menzurom)

Korelacija i didaktika uputstva

Ekologija (zatita ivotne sredine)
Tehnika (motori sa unutranjim
sagorijevanjem)

- nafta i okolina:
1. uticaj ugljovodonika i njihovih
halogenih derivata na okolinu
(efekat staklene
bate;unitavanje ozonskog
omotaa);
2. toksinost halogenih derivata
ugljovodonika na ive organizme.
7

predmetni programi za devetogodinju osnovnu kolu

Zavod za kolstvo

3. Lipidi
Operativni ciljevi
Uenik/ca:
- upoznaje strukturu lipida i njihovu podjelu;
- prepoznaje predstavnike lipida na osnovu
njihove strukture;
- upoznaje fizike i hemijske osobine lipida i
uoava vezu izmeu grae i njihovih
osobina;
- upoznaje znaaj lipida za ishranu, u
kozmetici itd.;
- upoznaje razloge koji dovode do ueglosti i
nain na koji se kvarenje proizvodi i
spreava;
- upoznaje alkalnu hidrolizu lipida i postupak
dobijanja sapuna;
- eksperimentalnim putem upoznaje proces
dobijanja ulja.

Aktivnosti
Uenici/e:
- u pripremljenu tabelu unose nazive
predstavnika lipida, koje zna iz literature;
- pripremaju zbirku fotografija biljaka i ivotinja
koje sadre znaajne lipide;
- sakupljaju proizvode sa trita koji sadre
lipide (hrana, kozmetika, uljane boje itd.);
- izvode eksperimente:
1. rastvorljivost lipida;
2. dobijanje sapuna;
3. dobijanje biljnih ulja;
4. dobijanje majoneza i kozmetikih krema;
5. izrada arenih jaja pomou voska;
- posjeuju fabriku ulja u Baru, Rivijeru Kotor,
Hemomont itd.

4. Prirodni i preraeni polimeri na bazi polisaharida

Operativni ciljevi
Aktivnosti
Uenik/ca:
- upoznaje ugljene hidrate, kao glavne izvore
energije i gradivne materije organizama;
- upoznaje fotosintezu, kao glavnu reakciju
dobijanja ugljenih hidrata;
- upoznaje skrob, kao glavni izvor hrane za
ovjeka i ivotinje;
- upoznaje celulozu kao sirovinu za
proizvodnju papira i tekstilnih vlakana;
- upoznaje uzroke dobijanja eerne bolesti;
- upoznaje se sa testovima za dokazivanje
eera u krvi.

Uenici/ce:
- sastavljaju modele
- izvode eksperimente:
1.dokazivanje skroba jodom;
2. hidroliza skroba;
3. alkoholno vrenje glukoze;
4. sinteza acetatne svile (opcijski);
5. sinteza nitroceluloze;
- posjeuju fabrike:
Plantae, nikika pivara, fabrika papira
''Beranka'', medicinske laboratorije itd.

Sadraj
- podjela lipida i predstavnici lipida;
- rastvorljivost lipida;
- lipidi i deterdenti;
- saponifikacija i sapuni;
- metabolizam lipida;
- lipidi u hrani, energetska
vrijednost;
- lipidi u kozmetici, emulzije
(kreme);
- holesterol i arterio-skleroza;
- proizvodnja i rafinacija ulja;
dobijanje margarina; dobijanje
uljanih boja;
- ueglost masti i spreavanje
njihovog kvarenja.

Sadraj
- prirodni polimeri:
1. mono i disaharidi;
2. polisaharidi (skrob i celuloza);
3. znaaj ugljenih hidrata za ivi svijet;

Korelacija i didaktika uputstva

Biologija (metabolizam lipida)
Likovna kultura
(primjena uljanih boja)

Korelacija i didaktika uputstva

Biologija (metabolizam ugljenih hidrata)

- preraeni polimeri na bazi

polisaharida;
- derivati celuloze viskoza, celofan,
acetatna celuloza,nitrati celuloze i
bakarna svila.

Napomena:
Nastavnik moe dopuniti predloeni sadraj novim cjelinama ili atraktivnim eksperimentima, ija je osnovna namjena razvijanje ljubavi prema
ovom predmetu.
8

Zavod za kolstvo

predmetni programi za devetogodinju osnovnu kolu

5. DIDAKTIKE PREPORUKE
U pogledu nastave hemije u osnovnoj koli, vano je istai potrebu da se, posredstvom hemijskih pojmova, na osnovu eksperimentalnih opaanja
izrazi sutina eksperimenta. Eksperiment u koli ima dvostruku ulogu. Kroz eksperiment upoznajemo osobine materije, zapisujemo podatke,
ureujemo ih, utvrujemo povezanost meu konstantama i promjenljivima, te postavljamo istraivake hipoteze. Na drugoj strani, eksperiment nam
slui za potvrivanje istraivakih hipoteza i teorija. Obje uloge eksperimenta zastupljene su u koli. Nastavnik treba da planira eksperimente
zajedno sa uenicima, to je u skladu sa potrebom da uenik zaista bude u sreditu procesa obrazovanja i da se osjeti neposredno odgovornim za
svoj uspjeh. Saradnja uenika pri izvoenju eksperimenata je znaajna i kod demonstracionih eksperimenata koje, po pravilu, izvodi nastavnik ili ih
samo pokazuje kao video-snimak.
Prilikom izvoenja eksperimenata nastavnik navodi uenike na zapaanje promjena supstanci (promjena boje, mirisa, izdvajanje gasova, taloenje
teko topljivih soli, itd.), kao i energetskih promjena. Pritom se uporeuje izgled, a po mogunosti i druge osobine reaktanata i proizvoda. Promjene
najprije treba zapisati imenima jedinjenja koja uestvuju u hemijskim reakcijama; potom slijedi pisanje simbola i formula jedinjenja, pa sreivanje
hemijskih jednaina. Pisanje hemijskih jednaina vjebamo na jednostavnim primjerima reakcija izmeu elemenata, izmeu elemenata i jedinjenja i,
na kraju, izmeu jedinjenja. Promjene organskih reakcija zapisujemo u obliku shema reakcija, koje stehiometrijski ne sreujemo. Prilikom uvoenja
optih hemijskih pojmova ne treba razlikovati neorgansku i organsku hemiju: npr., u toku obraivanja kovalentnih (atomskih) veza taj pojam
objanjavamo na primjerima jednostavnih neorganskih i organskih jedinjenja. Osnovni princip u radu je da poinjemo jednostavnim primjerima
(nastajanje molekula vodonika), postupno ih dopunjujui zahtjevnijim (molekuli kiseonika, ugljenika, vode, metana, etena, itd.). Slian nain
povezivanja primjera koristimo prilikom obrade kiselina, hidroksida i soli. Npr., kod kiselina predstavljamo, pored neorganskih, i siretnu (etansku),
mravlju (metansku) i benzoevu kiselinu. Ili, kada obraujemo soli, kao primjere navodimo i soli organskih kiselina (npr. natrijum-benzoat, kao poznati
konzervans).
Nastavno gradivo uenicima predstavljamo problemski, ali je poeljno da veina problema bude vezana za uenikovu okolinu i uzrast. Na poetku
asa, nastavnik navodi nekoliko pitanja na koja e u nastavku pokuati da nae odgovarajue odgovore zajedno sa uenicima. Pri izboru i
osmiljavanju eksperimenata neophodno je voditi rauna o tome da pojmove razvijamo na osnovu primjera, to znai da uvijek treba izvoditi
odgovarajue eksperimente. Takvo planiranje eksperimenata pogoduje razvoju saznajnih procesa: posmatranju i zapisivanju zapaanja, traenju
povezanosti izmeu pojava, definisanju zakljuaka, njihovom uoptavanju i dovoenju u vezu sa teorijskim objanjavanjem. Sve podatke o pojavama
nikako ne moemo dobiti samo kroz eksperimente, ve moramo koristiti i druge izvore informacija. Nastavnik treba da upuuje uenike na
informacijske izvore, navodei ih time na samostalno traenje podataka i njihovo kritiko vrednovanje. Prilikom odabira primjera za pojmove,
postepeno prelazimo od jednostavnih ka zahtjevnijima. Kod opisivanja pojava, na poetku upuujemo uenike na opisivanje procesa pomou rijei, a
zatim veoma postupno uvodimo hemijski jezik, tj. izraavanje upotrebom simbola i formula, te kvantitativnih veliina. Prilikom povezivanja
eksperimentalnih zapaanja, tj. podataka iz literature, sa teorijskim objanjenjima, esto se moramo sluiti tehnikom vizuelizacije, kako bi uenicima
omoguili da dovedu u vezu makroskopska zapaanja sa mikroskopskim obrazloenjem.
Izborni predmet Hemija kroz eksperimente obuhvata pojmove koji se u nastavku kolovanja nadograuju, a na nivou osnovne kole su od
esencijalnog znaaja za razumijevanje pojava. Uenik moe izabrati ovaj predmet ako to odgovara njegovim interesima i sklonostima. Aktivnosti koje
se provode na asovima prilino su zahtjevne, trae grupni istraivaki ili individualni rad uenika, planiranje eksperimenata i obilazak razliitih
ustanova koje su povezane sa predloenim sadrajem. Po pravilu, aktivnosti su zasnovane interdisciplinarno.
9

Zavod za kolstvo

predmetni programi za devetogodinju osnovnu kolu

6. STANDARDI ZNANJA
VIII RAZRED
Uenik treba da zna:
1.
2.
3.
4.

pojmove:
homogene i heterogene smjee;
rastavljanje smjea;
kristalizacija, sublimacija, frakciona destilacija;
eksperimente:
kristalizacija plavog kamena;
sublimacija joda ili naftalina;
frakciona destilacija smjee etanola i vode;
strukturu atoma (osnovne estice atoma i njegovu grau);
promjenu osobina elemenata po periodama i grupama, kroz
eksperimente (reaktivnost elemenata druge grupe i tree periode prema
kiseoniku; dokazati karakter dobijenog oksida u reakciji sa vodom);,
5. da uoi i razumije zavisnost osobina elementa od strukture njegovog atoma i poloaja elementa u periodnom sistemu;
6. da izraunava maseni udio supstance u rastvoru;
7. da napie jednaine reakcija druge grupe i tree periode sa kiseonikom i dobijenih oksida sa vodom;
8. tehniki vane materijale (kre, malter, staklo, opeke i dr.);
9. halogene elemente (reaktivnost, znaaj, jedinjenja, nalaenje, eksperimenti dobijanja hlora itd.) i njihove osobine, reakcije sa alkalnim
metalima;
10. da dokazuje kiselost i baznost materijala u okolini.
IX RAZRED
Uenik treba da zna:
1. da izrauna koliinu supstance i koliinu estica;
2. da odredi masu supstance i njenu molarnu masu;
3. da uredi hemijsku jednainu i izrauna koliinu i masu reaktanata i proizvoda reakcije, kao i koliinu estica istih;
4. znaaj nafte kao izvora energije i sirovine za dobijanje novih materijala;
5. uticaj ugljovodonika i nafte na okolinu;
6. strukturu i znaaj lipida;
7. ta su polimeri i koji je njihov znaaj.
10

Zavod za kolstvo

predmetni programi za devetogodinju osnovnu kolu

7. NAINI PROVJERIVANJA ZNANJA I OCJENJIVANJA

U nastavi hemije kroz eksperimente nastavnik ocjenjuje:

kontinuirani rad uenika;

aktivnost na asu;
spretnost i preciznost u izvoenju eksperimenata.

Ocjenjuje se:

usmeni odgovor;

seminarski rad.

8. OPTIMALNI USLOVI ZA REALIZACIJU NASTAVE

a) Materijalni uslovi, standardi i normativi za nastavu predmeta hemija kroz eksperimente u osnovnim kolama
1. Prostorije za nastavu hemije:

hemijski kabinet, odgovarajue opremljen za izvoenje demonstracijskih eksperimenata i laboratorijskih vjebi, sa multimedijskim
kompjuterom i prikljukom za internet;
mjesto za skladitenje hemikalija, koje odgovara vaeim standardima njihovog skladitenja;
biblioteka sa prikljukom za internet i zbirkom primarne literature iz oblasti hemije i srodnih nauka, iji sadraj odgovara razvojnom nivou
uenika.

2. Zatitna i protivpoarna oprema

2.1. Zatitna oprema:

posebni, nezapaljivi ormari za uvanje hemikalija, koji se mogu provjetravati (za kiseline i baze, za lakozapaljive materije, za hemikalije);
digestor.
11

predmetni programi za devetogodinju osnovnu kolu

Zavod za kolstvo
2.2. Protivpoarna oprema:

aparat za gaenje (prah, ugljen-dioksid);

odjea za gaenje i pokrivanje.

2.3. Oprema za prvu pomo:

ormari sa kompletom za prvu pomo;

ispiralica za oi.

2.4. Zatitna sredstva:

zatitne naoari, sa zatitom sa strane, za nastavnika i uenike;

zatitne rukavice za nastavnika, laboranta i ake;
mantil za nastavnika i uenike.

Pribor i nastavna sredstva

12

Broj
komada

R.br.

3.1. AUDIO-VIZUELNA SREDSTVA

1.
2.

Multimedijska oprema: PC- raunar, CD-ROM ureaj, zvuna kartica,

zvunici, prikljuak za internet, datoskop (LCD projektor)
TV-aparat sa video-rikorderom

R.br.

3.2. INSTRUMENTI ZA MJERENJE

BROJ INSTRUMENATA

1.

Digitalna precizna vaga;

Opseg mjerenja do 1200g, oitavanje 0,01 g

2.

kolska digitalna vaga za uenike

3.

Digitalni pH-metar

4.

kolski niskonaponski izvor

1
1

predmetni programi za devetogodinju osnovnu kolu

Zavod za kolstvo

R.br.

3.3. LABORATORIJSKO STAKLO

Broj
komada*

1.

Laboratorijska aa, razliite veliine (100 ml, 400 ml)

16 x odreena veliina

2.

Erlenmajerova tikvica, razliite veliine (250 ml, 500 ml)

16 x odreena veliina

3.

Balon (500 ml)

16

4.

Reagensna boica, razliite veliine (100 ml, 250 ml, 500 ml)

16 x odreena veliina

5.

pric-boca, razliite veliine

16 x odreena veliina

6.

Tikvica sa kapaljkom (50 ml)

16

7.

Zdjela za ispiranje

8.

Kristalizator

9.

Petri-ploa

28

R. br.

POSUDA ZA MJERENJE (veliine po preporuci)

Broj komada

Menzura, razliitih veliina (10 ml, 100 ml, 250 ml)

16 x odreena veliina

Mjerni balon, razliite veliine (100 ml, 250 ml, 1000 ml)

6 x odreena veliina

Pipeta, za punjenje (10 ml)

Graduisana pipeta (10 ml)

12

Bireta (50 ml)

6
13

predmetni programi za devetogodinju osnovnu kolu

Zavod za kolstvo
LABORATORIJSKI PRIBOR

14

1.

Hofmanov aparat za elektrolizu

2.

Lijevak

16

3.

Lijevak za biretu

4.

Lijevak za razdvajanje

5.

Vazduni hladnjak

6.

Vodeni (Liebigov) hladnjak

7.

Balon za destilaciju

8.

Gasna ispiraljka (po Dreshselu)

9.

Erlenmajerova tikvica sa pumpom

10.

Staklena kada

11.

Kleme, razliite

30

12.

Sahatno staklo

30

13.

Epruveta 16 x 160

200

R.br.

3.4. LABORATORIJSKO POSUE OD DRUGIH MATERIJALA

Broj
komada*

1.
2.

Zdjela od porcelana
Loni za arenje, porcelan

10
10

3.

Avan od porcelana

10

4.

Tuak od porcelana

10

5.

Buchnerov lijevak

6.

Boca za ispiranje, vjetaki materijal

30

7.
8.

Tanjir, vjetaki materijal

Petri-ploa, vjetaki materijal

30
30

predmetni programi za devetogodinju osnovnu kolu

Zavod za kolstvo

R.br.

3.5. LABORATORIJSKI PRIBOR OD DRUGIH MATERIJALA

Broj
komada*

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.

Plinski plamenik (Bunsenov) sa sigurnosnim ventilom

Elektrini reo
Gumena sisaljka
Vodena pumpa
Metalni stalak
Dra za balon
Dra za hladnjak
Dra za birete
Dra za epruvete (metalni)
Prsten za filtriranje
Mufovi
Tronoac
Keramika mreica
Keramiki trougao
Stalak za epruvete
Stalak za pipete
Pinceta
Metalna klijeta
Dra za epruvete (drveni)
Metalna kaiica za sagorijevanje tvrdih supstanci
Steza (po Hoffmanu)
Pt-ica za plamene reakcije
Lopatica (patula)
Termometar, razliiti

10
10
4
2
20
8
2
4
20
16
20
16
16
16
20
2
16
16
20
8
8
2
10
16

15

predmetni programi za devetogodinju osnovnu kolu

Zavod za kolstvo
R.br.

3.6. SITAN INVENTAR

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

Gumeni epovi (razliiti)

Metalni epovi
Kapaljka
Kaiica, vjetaki materijal
Stakleni tapii
Staklena cijev
Gumena cijev
Filter-papir (obini i plava traka)
Indikatorski papir (pH 0-14)

R.br.

3.7. MODELI I OSTALA SREDSTVA

1.
2.
3.
4.
5.

Modeli: dijamant, grafit, fuleren, led, natrijum-hlorid i dr.

Sastavljivi modeli (komplet)
Periodni sistem zidni
Video-kasete (po izboru)
Folije (kompleti po izboru)

Broj
komada*
100
16
30
30
30

Broj
komada*
1 x pojedini model
8
1

Legenda vrijednosti:
1 3 komada = demonstracioni eksperimenti
8 komada = rad u paru (za grupu od 16 uenika); 16 komada = rad u paru, individualni rad (za grupu od 16 uenika)
Broj komada je odreen u skladu sa normativima:
Hemikalije (prema programskom sadraju)

16

Izvor: Odredba o normativima i standardima u osnovnim kolama, Slubeni list br. 64/02.

Zavod za kolstvo

predmetni programi za devetogodinju osnovnu kolu

b) OKVIRNI SPISAK LITERATURE I DRUGIH IZVORA

1. A.A.Grabeckij: OGLEDI IZ HEMIJE, Zavod za izdavanje udbenika, Beograd,1963.
2. I.N.ertkov, P.N.ukov: HEMIJSKI EKSPERIMENT SA MALIM KOLIINAMA REAKTIVA, Moskva, Prosveenie, 1989.
3. Dek eloner: NARODNA BIBLIOTEKA SRBIJE, N.N.K.INTERNATIONAL, 2003.
Sva obavezna i pratea gradiva za nastavu hemije nabavljaju kole. Literatura e biti navedena u katalogu udbenika i drugih nastavnih
sredstava za osnovne kole. Do sada koriena literatura za uenike ne odgovara u potpunosti ovom nastavnom planu.

9. PROFIL I STRUNA SPREMA NASTAVNIKA I STRUNIH SARADNIKA

Nastavu predmeta Hemija kroz eksperimente u osnovnoj koli moe izvoditi nastavnik koji je zavrio:
-

univerzitetski dvopredmetni studijski program hemije sa srodnim predmetima (biologija ili fizika);

univerzitetski studijski program hemijskog obrazovanja (prirodno-matematiki fakultet, grupa hemija, profesor hemije, diplomirani hemiar,
diplomirani inenjer hemije)

17

Zavod za kolstvo

predmetni programi za devetogodinju osnovnu kolu

Predmetni program HEMIJA KROZ EKSPERIMENTE, izborni predmet za devetogodinju osnovnu kolu izradila je Komisija u sljedeem sastavu:
prof. dr Refik Zejnilovi, predsjednik
doc. dr Lidija Stefanovi-Kaljaj, lanica
Miomir Jevri, lan

18