Bab 21

Kraf Tradisional dan Dimensi Baru Ukiran Kayu

1 Ukiran kayu merupakan hasil ukiran permukaan kepingan kayu yang bertujuan
untuk menghasilkan corak yang indah dan menarik.
2 Ukiran kayu menghiasi pintu, tingkap, kisi-kisi tingkap, tiang seri dan
sebagainya.
Bentuk-bentuk Ukiran
1 Ukiran layang

bahagian latar tidak ditebuk. Silat dibuat hanya pada

corak.
2 Ukiran bunga timbul
papan tidak ditebuk dan hanya mengukir di
bahagian latar untuk
menimbulkan bunga ukir.
3 Ukiran tebuk tembus

papan
ukiran ditebuk bahagian latar menggunakan pahat atau gergaji.
4 Ukiran arca
keindahan di sekeliling kayu ukiran seperti ulu keris.
5 Ukiran larik
batang kayu diukir bulat atau bersegi mengikut susunan
gelang seperti
perabot, tongkat gasing dan kisi-kisi tingkap atau
tangga.

Ukiran Layang

Ukiran bunga
timbul

Alat dan Bahan

1
Pahat betul atau pahat
kuku
2
Ketam kayu
3

Gergaji berhalang

Getar atau cetar

Pisau wali

6
7
8

Tukul kayu
Kikir pari
Gergaji kecil

Daun mempelas, daun

lalang dan kertas pasir

Ukiran Arca

Ukiran larik

Menebuk, membuang dan melicinkan bahagian dasar

yang tidak ditebuk.
Melurus, merata dan melicinkan permukaan kayu
sebelum diukir
Memotong dan membentuk lengkungan pada ukiran
kayu
Membentuk kayu secara kasar untuk mendapatkan
permukaan yang baik
Membuat silat, mengikis, membuat dan melicinkan
corak
Mengetuk pahat apabila melakukan proses menebuk
Merata dan melicinkan corak ukiran kayu
Memotong bahagian yang tidak diperlukan dalam
ukiran tebuk tembus
Melicinkan permukaan corak ukiran yang telah siap.

Getar / Cetar

Ketam
kayu

Gergaji
Berhalang

Pisau wali

Kikir pari

Daun
Mempelas

Bahan
1. Kayu
- Dipilih daripada jenis yang halus dan liat uratnya. Contoh kayu
cengal, kayu sena,
kayu merbau, kayu nyatoh dan kayu
jelutong.
2. Pewarna - Pewarna yang digunakan untuk mewarnakan ukiran kayu terdiri
daripada kunyit,
mirathon, kiwi, syelek dan pewarna kimia
lain yang terdapat di pasaran.
3. Gam kayu - Gam kayu digunakan bagi melekatkan papan atau kayu yang
disambung.
Proses Mengukir
1. Kayu dalam bentuk papan dipilih daripada jenis yang sesuai dan dipotong
mengikut ukuran yang dikehendaki.
2. Permukaan kayu diratakan dengan menggunakan ketam kayu.
3. Lukis corak pada permukaan kayu.
Jenis-jenis Silat
1 Silat leper penimbulan ukiran rendah dan lebar.
2 Silat belah rotan bentuk ukiran dibulatkan separuh
3 Silat dada tuma lengkungan dibahagian tengah dan lebih bergaya
Silat Dada
Tuma
4 Silat serong terdapat juring tajam pada bahagian tepi.
5 Silat Minangkabau tinggi dan tajam di bahagian tengah manakala di bahagian
tepi rendah.

Silat Leper

Silat belah
rotan

Silat Serong

Silat
Minangkabau

Corak Ukiran
Motif awan larat diambil daripada gambaran awan yang melarat-larat atau
berselerak.
3 jenis motif awan larat iaitu :1. Awan larat Melayu asli - juga dikenali awan larat Jawi, jenis ini mempunyai bunga
yang besar
- dan jarang. Coraknya diperlihatkan dalam rupa bentuk
daun, ranting,
bunga dan buah.
2. Awan larat Jawa
- Lebih kecil dan rapat dari segi corak bungaukirnya.
Susunannya
berpusar dan melarat hingga memenuhi ruang.
Coraknya
menampakkan motof yang bergulunggulung, berlilit serta
mempunyai banyak cabang daun yang saling
bertindih.
3. Awan larat corak silang digunakan dalam

Awan larat Melayu

Asli

Corak silang yang dikenali kerawang dan selalu

ukiran tebuk tembus tanpa silat.

Awan larat corak

Awan larat
Jawa

Motif Awan Larat

1. Motif flora
bunga-bungaan

- terdiri daripada tumbuh-tumbuhan yang merangkumi

dan daun-daun.

Bunga ketumbit

2. Motif fauna

Unduk-unduk (kuda
laut)
Lebah
gantung
Kepala cicak

3. Motif kaligraf
4. Motif kosmos
seperti
dan sebagainya

- Huruf-huruf kaligraf Arab dan tulisan Jawi.

- menerapkan unsur yang melambangkan alam semesta
matahari, bulan, bintang, awan, gunung-ganang

Semayang

Awan bayan

Awan
telipuk

Pola-pola Corak Ukiran

1 Pola bujang/pola putu diambil dari kuntum bunga, putik buah dan matahari
seperti kuih putu dan
bunga cengkeh.
2 Pola pemidang/bingkai bersifat sederhana dan mempunyai bingkai atau
pemidang seperti itik
pulang petang, badak mudik dan setampuk manggis.
3 Pola lengkap/induk menggunakan semua motif dalam satu ukiran, bermula dari
akar hingga ke
pucuknya.