T.C.

MARMARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
LETME ANABLM DALI
MUHASEBE DENETM BLM DALI

TRKYEDE BAIMSIZ DENETM UYGULAMALARINDA

BAIMSIZ DENETM KALTESN BELRLEYEN
ETKENLER VE TRKYEDEK DENETM FRMALARINA
YNELK BR ARATIRMA
YKSEK LSANS TEZ

Tuba GER
STANBUL, 2006

T.C.
MARMARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
LETME ANABLM DALI
MUHASEBE DENETM BLM DALI

TRKYEDE BAIMSIZ DENETM UYGULAMALARINDA

BAIMSIZ DENETM KALTESN BELRLEYEN
ETKENLER VE TRKYEDEK DENETM FRMALARINA
YNELK BR ARATIRMA

YKSEK LSANS TEZ

Tuba GER
Danman: PROF.DR. Mnir AKRAK
STANBUL, 2006

NDEKLER
Sayfa No
Tablo Listesi.............................................................................................

ekil Listesi...........................................................................................

IV

Ksaltmalar...................................................................................

zet............................................................................................

VI

Abstract ...........................................................................

VII

GR ......................................................................................................................

1. KALTE KAVRAMI VE BAIMSIZ DENETM

1.1 Kalite Kavram ...............................................................................................

1.2. Bamsz Denetim ........................................................................................

1.3. Bamsz Denetim Kalitesi ...........................................................................

1.4. Bamsz Denetimde Kalitenin Gereklii ve nemi ....................................

1.5. Bamsz Denetimde Kalite Kontrol ............................................................

2. BAIMSIZ DENETMDE KALTENN NTELKLERNE LKN OLARAK

TARAFLARIN TUTUMLARI ve DENETLERN KALTE ZERDEK ETKS
2.1. Bamsz Denetimde Kalitenin Niteliklerine likin Olarak Denetim Hizmeti
Alan letmelerin Tutumlar .................................................................................

11

2.2. Bamsz Denetimde Kalitenin Niteliklerine likin Olarak Denetilerin

Tutumlar ..

11

2.3 Mali Tablolarn Denetimde Bamsz Denetilerin Rol ve Kaliteye Olan

Etkileri .

13

3. BAIMSIZ DENETM KALTESN SALAYAN LTLER

3.1 Genel Kabul Grm Denetim Standartlar ....................................................

14

3.1.1. Genel Standartlar ...............................................................................

17

3.1.2. alma Sahas Standartlar ................................................................

17

3.1.3. Raporlama Standartlar .......................................................................

18

4. BAIMSIZ DENETMN KALTESN ETKLEYEN FAKTRLER

4.1 Bamsz Denetim Firmas le lgili Faktrler ................................................

20

4.2 Bamsz Deneti ile ilgili Faktrler ..

23

4.3 Bamsz Denetimin Kalitesini Etkileyen Dier Faktrler

24

5. KONTROLN BAIMSIZ DENETM KALTES ZERNDEK ETKS

5.1 Kontrol ve Denetim Kavram ..

27

5.2 Kontrol Sistemi ve Denetim Kalitesi .....

27

5.3 Denetimin Kontrolle likisi .....

28

6. ARATIRMA VERLERNN ANALZ EDLMES

6.1 Deikenlerin Frekanslarnn Yorumlanmas ..............................................

30

6.1.1 Ya .......

30

6.1.2 Cinsiyet ............

31

6.1.3 renim Durumu ....

31

6.1.4 Unvan ..

31

6.1.5 Deneyim ...

32

6.1.6 Bamsz Denetim Firmasnn Kalite Kontrol Sistemine Sahip Olmas

32

6.1.7 Kalite Kontrol Politika ve Prosedrlerinin Etkin Olarak Uygulanmas

33

6.1.8 Kalite Kontrol Sisteminin Denetim Kalitesine Etkisi ..

34

6.1.9 Bamsz Denetim Firmasnn e Alm Programna Sahip Olmas

ve Etkinliinin Denetim Kalitesi zerindeki Etkisi ...

34

6.1.10 Bamsz Denetim Firmalarnn Terfilerle lgili Politika ve

Prosedrlerinin Bulunmas

35

6.1.11 Denetilerin Eitimine Verilen nem ve Eitimlerin Etkinlii..

36

6.1.12 Eitimlerin Denetilerin Mesleki Geliimi in Yeterli Olup

Olmad ...................................................................................................

36

6.1.13 Bamsz Denetilerin Bamsz Denetim Kalitesi Konusunda

Bilinlendirilmesi ......

37

6.1.14 Bamsz Denetim Firmalarnn rgtsel Yapya Sahip Olmalar...

38

6.1.15 Bamsz Denetim irketlerinin Mteri Kabulne likin Politika ve

Prosedrlerinin Bulunmas

38

6.1.16 Bamsz Denetilerin Bamsz, Tarafsz, Drst Olmalar .

39

6.1.17 Bamsz Denetilerin Belirli Bir Dzeyde Mesleki Yeterlilie Sahip

Olmalar ....

40

6.1.18 Bamsz Denetilerin Sektrel Olarak Uzmanlamas .....

40

6.1.19 Bamsz Denetilerin Denetledikleri letme Hakknda Sahip Olduklar

Bilgi Birikimi .

41

6.1.20 Bamsz Denetilerin Denetim almalarnda likili Gruplarla

Kurduklar likiler .

42

6.1.21 Mesleki Standartlara Uygunluk ..

42

6.1.22 Mteri letme ve 3.ahslarn Bamsz Denetim Konusunda Sahip

Olduklar Bilin Dzeyi .

43

6.1.23 Kalitesiz Bamsz Denetim almas Sonucunda Zarar Gren

letmelerin Yasal Haklarnn Bilincinde Olmalar ..

44

6.1.24 Rotasyon Uygulamas .

45

6.1.25 Denetlenen letmelerin Denetim Sektrndeki Gl Rekabet Ortam

Hakknda Bilinli Olmas ..

45

6.1.26 Bamsz Denetim Karlnda Alnan cret

46

6.1.27 Bamsz Denetim irketlerinin Meslek Kurulular ve Dzenleyici

Otoriteler Tarafndan Denetlenmesi ..

46

6.1.28 Deneyim Sahibi Denetilerin Baka Sektrlere Geii ..

47

6.1.29 Denetim almasnn Sonunda Mteri letmeden Verilen Hizmete

Ynelik Grlerinin Alnmas ..

48

6.1.30 Bamsz Denetilerin Performanslarnn Deerlendirilmesi .

49

6.1.31 Tamamlanan Denetim almalarnn Bamsz Kiilerce

ncelenmesi .

.........................................................................................

50

6.1.32 Denetim almas Sonucunda Denetlenen letmelerin Memnuniyetin

Dzeyi ......

51

6.2. Deikenler Arasndaki likinin Analizi .

51

6.2.1 Ya-Unvan

52

6.2.2 Ya-Deneyim ....

52

6.2.3 Cinsiyet-Kalite Kontrol Sistemi

53

6.2.4 Cinsiyet-Kalitesiz Denetimden Zarar Gren letmelerin Yasal Haklarnn

Bilincinde Olmalar

54

6.2.5 Cinsiyet-Rotasyon .

55

6.2.6 Cinsiyet-cret ...

55

6.2.7 Cinsiyet-Meslek Kurulular ve Dzenleyici Otoritelerce Denetlenme

56

6.2.8 Cinsiyet-Tecrbeli Denetilerin Deiim Oran ...

56

6.2.9 Cinsiyet-Deneti Performanslarnn Deerlendirilmesi ....

57

6.2.10 renim Dzeyi-Deneyim ..

58

6.2.11 renim Dzeyi-Denetim Kalitesi Konusunda Bilinlendirme ..

59

6.2.12 renim Dzeyi-Denetim almalarnn Bamsz Kiilerce

ncelenmesi

59

6.2.13 Unvan-Deneyim ..

60

6.2.14 Unvan-Denetim Firmalarnn e Alm Programna Sahip Olmamalar

61

6.2.15 Unvan-Sektrel Uzmanlama .

62

6.2.16 Unvan-Denetlenen letme Hakknda Sahip Olunan Bilgi .

63

6.2.17 Deneyim-Kalitesiz Denetimden Zarar Gren letmelerin Yasal

Haklarnn Bilincinde Olmas ...

64

6.2.18 Unvan-Rotasyon ...

65

7.SONU

66

EKLER

72

KAYNAKA .........

77

TABLO LSTES
Sayfa No.
Tablo 1

Bamsz Denetilerin Yaa Gre Snflandrlmas........................

30

Tablo 2

Bamsz Denetilerin Cinsiyete Gre Snflandrlmas................

31

Tablo 3

Bamsz Denetilerin renim Durumu

31

Tablo 4

Bamsz Denetilerin Unvan ...

32

Tablo 5

Bamsz Denetilerin Sahip Olduklar Deneyim...

32

Tablo 6

Bamsz Denetim Firmalarnn Kalite Kontrol Sistemine Sahip

Olmalar .....

Tablo 7

Bamsz Denetim Firmalarnda KKPPlerinin Etkin Olarak

Uygulanmas .

Tablo 8

38

Bamsz Denetim Firmalarnn Mteri Kabulne likin Politika ve

Prosedrlere Sahip Olmasnn Denetim Kalitesine Etkisi .........

Tablo 16

37

Bamsz Denetim Firmalarnn rgtsel Yapya Sahip Olmasnn

Denetim Kalitesine Etkisi .

Tablo 15

37

Bamsz Denetim Firmalarnn Denetileri Denetim Kalitesi

Konusunda Bilinlendirmesinin Denetim Kalitesine Etkisi .

Tablo 14

36

Bamsz Denetim Firmalarnn Denetilere Verdikleri Eitimlerin

Mesleki Geliim in Yeterlilik Dzeyi......................

Tablo 13

35

Bamsz Denetim Firmalarnn Denetilerinin Eitimine Verdikleri

nemin Denetim Kalitesi zerindeki Etkisi .

Tablo 12

35

Bamsz Denetim Firmalarnn Terfi Politika ve Prosedrlerinin

Olmasnn Denetim Kalitesi zerindeki Etkisi ..

Tablo 11

34

Bamsz Denetim Firmalarnn e Alm Programlarna Sahip

Olmalarnn ve Etkin Kullanmnn Denetim Kalitesi zerindeki Etkisi

Tablo 10

33

Bamsz Denetim Firmalarnn KKSlerinin Denetim Kalitesi

zerindeki Etkisi ...

Tablo 9

33

39

Bamsz Denetilerin Bamsz, Tarafsz ve Drst Olmasnn

Denetim Kalitesine Etkisi ..
I

39

Tablo 17

Bamsz Denetilerin Belirli Bir Dzeyde Mesleki Yeterlilie

Sahip Olmasnn Denetim Kalitesine Etkisi .

Tablo 18

Bamsz Denetilerin Belirli Sektrlerde Uzmanlamalarnn

Denetim Kalitesine Etkisi .

Tablo 19

43

Mteri letme ve 3.ahslarn Bamsz Denetim Konusunda Sahip

Olduklar Bilincin Denetim Kalitesine Etkisi .

Tablo 23

42

Bamsz Denetilerin Mesleki Standartlara Uygun Hareket

Etmesinin Denetim Kalitesine Etkisi ..

Tablo 22

41

Bamsz Denetilerin Denetledikleri letmenin likili Gruplaryla

Kurduklar letiimim Denetim Kalitesine Etkisi ..

Tablo 21

41

Bamsz Denetilerin Denetledikleri letmeye likin Sahip

Olduklar Bilgi Dzeyinin Denetim Kalitesine Etkisi. ..

Tablo 20

40

43

Mteri letmelerin Kalitesiz Bamsz Denetim Konusunda Yasal

Haklarnn Bilincinde Olmasnn Denetim Kalitesine Etkisi ..

44

Tablo 24

Rotasyonun Denetim Kalitesine Etkisi

45

Tablo 25

Mteri letmelerin Denetim Sektrndeki Rekabet Ortamna likin

Bilincinin Denetim Kalitesine Etkisi .

Tablo 26

Denetim Hizmeti Karlnda Alnan cretin Denetim Kalitesine

Etkisi .

Tablo 27

49

Tamamlanm Denetim almalarnn Bamsz Kiilerce ncelenmesinin

Denetim Kalitesine Etkisi ....................................

Tablo 32

49

Denetim almas Sonucunda Bamsz Denetilerin

Performanslarnn Deerlendirilmesinin Denetim Kalitesine Etkisi

Tablo 31

48

Mteri letmeden Denetim Sonunda Grlerinin Alnmasnn

Denetim Kalitesine Etkisi .

Tablo 30

47

Deneyim Sahibi Denetilerin Baka Sektrlere Geiinin Denetim

Kalitesine Etkisi ..............................................................................

Tablo 29

46

Meslek Kurulular ve Dzenleyici Otoriteler Tarafnca

Denetlenmenin Denetim Kalitesine Etkisi .

Tablo 28

46

50

Denetim almalar Sonunda Denetlenen letmelerinin

Memnuniyet Dzeyinin Denetim Kalitesine Etkisi ..

51

Tablo 33

Ya-Unvan likisi .

52

Tablo 34

Ya-Deneyim likisi

53

II

Tablo 35

Cinsiyet-Kalite Kontrol Sistemi likisi

Tablo 36

Cinsiyet-Denetlenen letmelerin Yasal Haklarnn Bilincinde

53

Olmalarnn likisi

54

Tablo 37

Cinsiyet-Rotasyon likisi .

55

Tablo 38

Cinsiyet-cret likisi

55

Tablo 39

Cinsiyet-Meslek Kurulular ve Dzenleyici Otoritelerce Denetlenme

likisi

56

Tablo 40

Cinsiyet-Denetilerin Deiim Oranlarnn Ykseklii likisi .

57

Tablo 41

Cinsiyet-Denetilerin Performans Deerlendirilmesi likisi

58

Tablo 42

renim Dzeyi-Denetim Deneyimi likisi .

58

Tablo 43

renim Dzeyi-Denetim Kalitesi Bilinci likisi

59

Tablo 44

renim Dzeyi-Bamsz Kiilerce Denetlenme likisi

60

Tablo 45

Unvan -Deneyim likisi ..

60

Tablo 46

Unvan e Alm Programnn Bulunmas likisi

60

Tablo 47

Unvan Denetiler Sektrel Olarak Uzmanlamalar likisi ...

62

Tablo 48

Unvan Denetilerin Mteri letme le lgili Bilgi Birikimleri

likisi

Tablo 49

Tablo 50

63

Unvan-Kalitesiz Denetimden Zarar Gren letmelerin Yasal

Haklarnn Bilincinde Olmas likisi .

64

Unvan-Rotasyon likisi .

65

III

EKL LSTES
Sayfa No.
ekil 1 : Denetim Kalitesine likin Deikenlerle lgili Denetilerin Tutumlar

12

ekil 2 : Genel Kabul Grm Denetim Standartlar

16

IV

KISALTMALAR

BD

: Bamsz Denetim

BDF

: Bamsz Denetim Firmas

BDK

: Bamsz Denetim Kalitesi

BSU

: Belirli Sektrlerde Uzmanlama

: Denetlenen letmeler

DO

: Dzenleyici Otorite

DP

: Deneti Performans

DS

: Denetim Sektr

GB

: Geri Bildirim

GKGDS : Genel Kabul Grm Denetim Standartlar

GKGM : Genel Kabul Grm Muhasebe lkeleri
AS

: e Alm Program

: likili Gruplar ile Kurulan letiim

KD

: Kdemli Deneti

KKPP

: Kalite Kontrol Politika ve Prosedrleri

KKS

: Kalite Kontrol Sistemi

MK

: Mteri Kabul

MM

: Mteri Memnuniyeti

MMDK

: Mevcut Mteri ile Devam Karar

MS

: Muhasebe Standartlar

MY

: Mesleki Yeterlilik

PP

: Politika ve Prosedrler

TD

: Tamamlanm Denetim almas

TPP

: Terfiler ilgili Politika ve Prosedrler

OZET

TRKYEDE BAIMSIZ DENETM UYGULAMALARINDA

BAIMSIZ DENETM KALTESN BELRLEYEN ETKENLER VE
TRKYEDEK DENETM FRMALARINA YNELK BR
ARATIRMA
Bamsz denetim dnyada uzun yllardan beri yaplmasna karn, Trkiyede son
yllarda para ve finans piyasalarndaki gelimelere paralel olarak nem kazanm ve gelime
gstermitir.
skandallar

zellikle bata Amerika olmak zere dnyada meydana gelen denetim

ise, bamsz denetim hizmetinde bamszlk, tarafszlk ve drstlk

kavramlarnn neminin artmasna neden olmu ve bamsz denetim hizmetinde kalitenin

arttrlmas iin bir ok yeni dzenlemeler gerekletirilmitir. Trkiyede de bu
dzenlemelere paralel olarak gelimeler yaanmtr. Bu almayla, Trkiyede, Sermaye
Piyasas Kanunu kapsamnda faaliyet gsteren bamsz denetim irketleri tarafndan
gerekletirilen denetim almalarnda, kalite kavramnn ne olduu ve bamsz denetim
hizmetinde kalitenin hangi etkenlere bal olduu ortaya konmaya allmtr. Bu nedenle,
almamzda ncelikle Kalite kavram olarak irdelenmi, daha sonra bamsz denetimde
kalite kavramnn ne olduu incelenerek tanmlanmaya allmtr. Denetim kalitesini
salayan ltler ve denetim kalitesini etkileyen faktrler de almada farkl blmlerde
sunulmutur. Yaplan alma kapsamnda, Trkiyede faaliyet gsteren bamsz denetim
kurulularnda alan denetilere ynelik bir anket hazrlanm ve denetim firmalarna
ulatrlmtr. Alnan cevaplar dorultusunda, bamsz denetilerin cevaplar analiz edilerek,
bamsz denetimde kaliteyi etkileyen faktrlerin neler olduu belirlenmeye allmtr.
Buna gre, aratrmaya katlan bamsz denetilerin cevaplar deerlendirildiinde, bamsz
denetilerin, GKGDSna ve GKGM ne uygun denetimler gerekletirilmesinden ok,
bamsz denetim firmalarnn rgtsel yapya sahip olmalarn ve bamsz denetilerin
denetim faaliyetlerinde bamsz, tarafsz ve drst davranmalarn, bamsz denetim
kalitesini belirleyen en nemli etkenler olarak grdkleri belirlenmitir.

VI

ABSTRACT

THE FACTORS THAT DETERMINE THE QUALITY OF AN

INDEPENDENT AUDIT WITHIN INDEPENDENT AUDIT PRACTICES
AND A SURVEY ON THE AUDIT FIRMS IN TURKEY
Although independent audit has been conducted in many parts of the world for so many
years, in Turkey, it has recently started to gain importance and made considerable progress in
parallel to the improvements in monetary and financial markets. Recent audit scandals that
took place in the world, especially in the USA, have caused to increase the importance of such
notions as independence in the audit services, impartiality and honesty and ,consequently,
many regulations were put into practice in order to enhance the quality of independent audit
service. Similar developments have been witnessed in Turkey correspondingly. With this
work, it is aimed to expound what the concept of quality in the audits conducted by
independent audit firms operating under SPK Law is ,and which factors determine the quality
of an independent audit service. Thus, in this work, first the concept of quality is examined
and then, based on this, the concept of quality in independent audit is studied and defined.
Besides, the criteria that enable and the factors that determine quality audit are presented in
various sections of this work. While conducting such a survey, a questionairre for auditors
working for independent audit organisations operating in Turkey was prepared and delivered
to audit firms. Based on the answers given by the participants, a set of data was formed and
analysed so as to determine the factors that lead to a quality audit. When the answers given by
the independent auditors that participated in this survey are analysed, it is established that
independent auditors find the following as the most important factors determining the quality
of an independent audit: that independent audit firms should have an organisational structure
and that auditors should be independent, unbiased and honest in their audits, rather than that
they should conduct their audits according to GAAS (Generally Accepted Auditing
Standards) and GAAP (Generally Accepted Accounting Principles).

VII

GR

Muhasebe, bir iktisadi birimin finansal durumu ve faaliyet sonular hakknda bilgi
vermeyi amalayan finansal bilgi sistemidir. Muhasebenin hazrlad finansal raporlarn
kullanclar ise iletme yneticilerinden ziyade iletme d gruplardr. letme d gruplar
oluturan, kredi veren kurumlar, devlet ve kamu kurulular, alanlar ve sendikalar, sermaye
piyasas kurumlar ve yatrmclar, karar alma aamasnda iletme ile ilgili gvenilir finansal
bilgilere

ihtiya

duymaktadrlar.

Muhasebe

alannda

gvenilir,

doru,

tutarl

ve

karlatrlabilir bilgi alnmas iin genelde izlenen yol, bu bilgilerin bamsz bir uzman
tarafndan denetlenerek dorulanmasdr. Mali tablolarn bamsz bir deneti tarafndan
denetlenmesinin amac, bu tablolarn genel kabul grm denetim standartlarnn belirledii
ilke ve esaslar dorultusunda, genel kabul grm muhasebe ilkelerine uygun olarak doru bir
biimde oluturulup oluturulmad hakknda gr bildirmektir.
Trkiyede Bamsz Denetim Uygulamalarnda Bamsz Denetim Kalitesini
Belirleyen Etkenler ve Trkiyedeki Denetim Firmalarna Ynelik Bir Aratrma bal
altnda sunmu olduumuz almamzn amac, denetim irketlerinin yaplarndan, politika ve
prosedrlerine; denetilerin almalarndan, mesleki eitimlerine ve genel standartlara
bamsz denetimde kalitenin ne olduu ve hangi ltlerle salandnn ortaya konmasdr.
Kalite kavram, bamsz denetimin tanm, bamsz denetimde kaliteden ne anlald,
bamsz denetimde kalitenin nemi ve gereklilii, bamsz denetimde kalite kontrol,
almamzn birinci blmnde ele alnmtr.
kinci blmde, bamsz denetimde kalitenin niteliklerine ilikin olarak, denetim
hizmeti alan iletmelerin ve denetilerin tutumlarna ve bamsz denetilerin denetim
kalitesine olan etkilerine yer verilmitir.
almann nc blmnde, bamsz denetimde kaliteyi salayan ltlere; Genel
Kabul Grm Denetim Standartlarna ve alt blmleri olan Genel Standartlar, alma Alan
Standartlar ve Raporlama Standartlarna deinilmitir.

Drdnc blmde, bamsz denetim kalitesini etkileyen faktrler olan bamsz

denetim firmasyla ilgili faktrler, bamsz denetilerle ilgili faktrler ve dier faktrler ele
alnmtr.
kontroln bamsz denetim kalitesi zerindeki etkisini incelemek zere, kontrol ve
denetim kavramna, i kontrol sistemi ve i kontrol sisteminin denetim kalitesi zerindeki
etkisine, i kontrol ile i denetimin ilikisine, almamzn beinci blmnde yer verilmitir.
Altnc blmde ise, yaplan anketler sonucunda elde edilen bulgulara uygulanan ki-kare
testin sonular analiz edilerek, deikenlerin frekanslar ve deikenler arasndaki ilikiler
yorumlanm

ve

buna

dayanarak

varlan

sonular

zetlenmitir.

Birinci Blm
KALTE KAVRAMI VE BAIMSIZ DENETM
1.1 Kalite Kavram
Kalite, gnlk yaamda ou kez yanl, eksik veya olmas gerekenden daha dar
kapsamda bilinen ve kullanlan bir kavramdr. eitli mesleki yaynlarda, endstride ve
gnlk yaantmzda kalite ve bununla ilgili konularda bir kavram birliinin bulunmad
derhal gze arpmaktadr.1
Kalite denildiinde, nceleri bir mal veya bir hizmetin tketiciyi genellikle ne derecede
memnun ettii ya da onun ne kadar ikyetsiz olduu anlalrken, artk gnmzde bu anlay
gerek mal ve hizmet retenler, gerekse bunlar tketenler tarafndan daha farkl anlalmaya
balanlmtr.2
Literatrde yer alan tanmlarnda nemli farkllklar olmasna ramen kalite, kken
itibariyle Latince olup Qualis kelimesinden kken almtr. Trkede stnlk, deerlilik,
elverililik aamas ve vasf olarak tanmlanmaktadr.3
Kalite, szlkte kelime anlam olarak bir eyin iyi veya kt olma zellii olarak
geer.4
Kalite, pek ok kiinin bildii veya tanmlamaya alt mutlak anlamda en iyi
deildir. Kalite kiiden kiiye deiebilen ve herkesin kendine gre bir tanm yapt sbjektif
bir kavramdr. Kalitenin ancak hizmet ettii amaca gre bir anlam tayabilecei sylenebilir.
Dolaysyla kaliteyi ok genel olarak, amaca uygunluk derecesi (fitness for use) eklinde
tanmlamak mmkndr. 5
nsanlar, bir eyin kalitesi ile ilgili olarak ortak bir nokta zerinde anlaamayabilirler.
Kiiler, mal, hizmet, faaliyet veya insanlar memnun edecek ey ne ise onu kalite olarak
nitelendirirler. Memnun olduklarnda o mal veya hizmetin kaliteli olduuna, bunun aksi
durumda ise kalitesiz olduuna karar verirler.6
Erkan Oktay; M. Suphi zomak , Kalite Kavramndaki Gelime, Atatrk niversitesi ktisadi dari
Bilimler Dergisi, c.15, say:3-4 Eyll 2001 s.308
2
R. Bal, Eskiehir linde Sosyal Sigortalar Kurumu, Devlet ve niversite Hastanelerinde Toplam Kalite
Ynetimi erevesinde Hasta Memnuniyet Dzeylerinin llmesi. M. Salk Bilimleri Enstits, Salk
Kurumlar Yneticilii Anabilim Dal, Yksek lisans Tezi, 2001.
3
Sezai Tanrverdi, 220 Numaral Uluslararas Standart, Denetim almasnda Kalite Kontrol
www.malihaber.com/modules.php?name,10.04.2006
4
Trke Szlk, Trk Dil Kurumu Yaynlar:549,Ankara
5
Blent Kobu, retim Ynetimi , 8.bask, stanbul niversitesi Yaynlar, stanbul,1994, s.459
6
E.I Grant- R.S Leavenworth, Statistical Quality Control, 7.bask, McGraw-Hill Company, New York, 1996,
s.36
1

Kalite kavram, bu gne kadar konuyla ilgili kii ve kurumlarca birok kez
tanmlanmtr. Bu tanmlamalardan bir ka aada belirtildii gibidir.
Avrupa Kalite Kontrol Organizasyonu (EOQC)na gre kalite; bir mal ya da hizmetin
tketicinin isteklerine uygunluk derecesidir.
Amerikan Kalite Kontrol Dernei (ASQC)ne gre kalite; bir mal ya da hizmetin,
belirli bir gereklilii karlayabilme yeteneklerini ortaya koyan karakteristiklerin tmdr.
TS-ISO 9005e gre kalite; bir mamuln ya da hizmetin, belirlenen veya olabilecek
ihtiyalar karlama kabiliyetine dayanan zelliklerinin toplamdr.

Baz uzmanlara gre ise kalite:

Jurana gre kullanma uygunluktur. Baka bir ifade ile kalite mamuln yerine getirdii
fonksiyonla ilgili bir kavramdr.8
Crosbye gre kalite artlara uygunluktur.

Kalite ve kaliteli mamul-hizmet retme fikri son yzylda ortaya km ve hzla

uygulamaya konulmutur. Kalitenin ok boyutlu bir zellii sahip olmas nedeniyle, kalite
farkl alardan ele alnp aklanmtr.

Garvin 1984 ylnda kalitenin 8 boyutunu aadaki gibi tanmlamtr:

1-

Performans: Mamulde-Hizmette bulunan birinci zellik,

2-

Gvenilirlik: Kullanm sresi boyunca mamuln-hizmetin performans

zelliklerinin sreklilii,
3-

Dayankllk: Mamuln-Hizmetin kullanlabilirlik zellii,

4-

Hizmet grrlk: Mamulle-Hizmetle ilgili sorun ve ikyetlerin kolay

zlebilirlii,
5-

Estetik: Mamuln grnm

6-

tibar: Mamuln-Hizmetin gemi performans,

7-

Uygunluk: Spesifikasyonlara, belgelere ve standartlara uygunluk,

8-

Dier unsurlar: Mamuln-Hizmetin ekiciliini salayan dier unsurlar.9

Oktay- zomak , s.309

brahim Lazol, Kalite Maliyetlerinin Analizi ve Kontrol Uluda niversitesi ..B.F. Dergisi, s.I, Bursa,
1985 s.173
8

1.2. Bamsz Denetim

Denetim, iktisadi faaliyet ve olaylarla ilgili iddialarn nceden saptanm ltlere
uygunluk derecesini aratrmak ve sonular ilgi duyanlara bildirmek amacyla tarafszca kant
toplayan ve bu kantlar deerleyen sistematik bir sretir.10
Bamsz denetim (independent auditing), serbest meslek sahibi olarak kendi adna
alan veya bir denetim irketinin orta olan kiiler tarafndan iletmelerin mali tablolarnn,
genel kabul grm muhasebe ilkelerine uygunluk derecesini belirlemek amacyla yaplan
denetim almasdr. 3568 sayl Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali
Mavirlik ve Yeminli Mali Mavirlik Kanununun 2. maddesinde, gerek ve tzel kiilere
ait teebbs ve iletmelerin mali tablolarnn denetimini yapma yetkisi, serbest muhasebeci ve
mali mavirlere ve yeminli mali mavirlere verilmitir.11

1.3. Bamsz Denetim Kalitesi

Kalite bamsz denetimin kalbidir. Denetim kalitesi, denetimi, denetimin doasn ve
alma alann tanmlar ve sonra denetim kalitesine katkda bulunan nemli faktrleri test
eder. Andrew Ratcliffe, ngiltere denetim fakltesi (Audit and Assurance Faculty of the
Institute of Chartered Accounts in England&Wiles) bakanna gre denetim, tamamen
drstlk, bamszlk ve mesleki deerlendirme ile ilgilidir. Bamsz denetim bir rn
deildir ve hibir zamanda olamaz. Bir deneti, denetim sonunda doru gre, ancak gerekli
kalite prosedrleri mevcut ise varabilecektir. 12
Bamsz denetim kalitesi, konuyla ilgili bir yasa ya da ynetmelikte tanmlanmad
gibi, denetim standartlarnda da denetim kalitesine ynelik bir tanmlama yaplmamtr.
Denetim standartlar, denetilerin gvenilir ve kaliteli bir denetim gerekletirmelerinde yol
gsterici bir rehberdir. Standartlarla uyumlu bir denetim gerekletirilmesi kalitenin en
ncelikli

artdr.

Ancak,

standartlar

her

durum

iin

denetinin

ihtiyalarn

karlamayabilmektedir. Farkl firmalar iin farkl durumlar ortaya kabilmektedir.

Amerikada yeniden revize edilen denetim standard SAS 240, Denetim almalar iin

Douglas Montgomery, Introduction to Statistical Quality Control 2.bask, John Wiley and Sons Inc., New
York., 1991
10
Ersin Gredin, Denetim, stanbul niversitesi letme Fakltesi Muhasebe Enstits Yayn No:57, Avcol
Matbaas, stanbul, s.5
11
Celal Kepei, Bamsz Denetim, Geniletilmi 5. bask, stanbul, AvcolBasm Yayn, 2004, s. 8s
12

The Institute of Chartered Accountants,Audit Quality,

htpp://www.icaew.co.uk/library/articles/154855.asp,15.11.2004

kalite kontrol (Quality control for audit work) ile firmalarn denetim almalar boyunca
yeterli kaliteye ulamalar iin gerekli olan kesin standartlar dzenlenmitir.13
Denetim kalitesinin ok eitli tanmlar yaplmtr. Literatrde denetim kalitesi,
bamsz denetimin uygulanabilir denetim standartlarn karlama derecesi eklinde
tanmlanmtr. Bununla beraber, muhasebe aratrmaclar denetim kalitesinin ok farkl
boyutlarn belirlemilerdir ve bu boyutlar denetim kalitesinin farkl tanmlamalarn ortaya
karmtr.14
Denetim kalitesinin en bilinen tanmlamas 1981de DeAngelo tarafndan yaplmtr.
DeAngeloya gre denetim kalitesi, denetilerin muhasebesel hatalar ortaya kartabilme
gc ve sektr (pazar) tarafndan deerlendirilen (market-assessed) deneti bamszldr.
DeAngelo

tanmlamasnda,

denetilerin

bamszlnn

deerlendirilmesi zerinde nemle durmutur.

sektr

(pazar)

iinde

Palmrose (1988) ise denetim kalitesinin

tanmn gvence derecesine (level of asssurance) gre yapmtr. Bu tanma gre denetimin
amac, finansal tablolar zerinde gvence salamaktr. Denetim kalitesi ise finansal tablolarn
hata iermeme olasldr.
Titman ve Trueman (1986) denetim kalitesi yerine deneti kalitesinin (auditor quality)
tanmn yapmlardr. Deneti kalitesi, denetilerin yatrmclara saladklar bilgilerin
doruluudur. Davidson ve Nue nun (1993) denetim kalitesi tanm, denetilerin raporlanan
net gelirin (net income) ierdii nemli hata ve maniplasyonlar ortaya kartmas ve elimine
etmesi temeline dayanmaktadr. Lam ve Chang (1994) denetim kalitesinin firma baznda ayr
ayr durumlar iin farkl tanmlanmas gerektiini belirtmilerdir. 15
Sonu olarak, denetim kalitesi, finansal tablolardaki nemli hatalarn denetimle nasl
ortaya kartlabileceini ve raporlanacan tanmlar ve ynetim, ortaklar, kreditrler, kamu
otoritesi, alanlar ve mteriler arasndaki bilgi uyumazln azaltr. Yksek denetim
kalitesi, finansal tablolarla ilgili yksek kalitede bilgi ile birletirilmelidir. nk yksek
kalitedeki denetiler tarafndan denetlenen finansal tablolarn nemli hatalar ierme ihtimali
ok daha dktr.

13

Melanie Johnson, Audit Quality, http:// www4. icaew.co.uk/index.cfm?route=125835, 25.02.2006

Ann L. Watkins, Audit Quality: A Synthesis of Theory and Empirical Evidence,
http://www.findarticles.com/p/articles/mi_qa3706_200401/ai_n1360283/print , 13.04.2006
15
Li Dang, Assessing Actual Audit Quality, http://dspace.library.drexel.edu/retrive/2371/ch2.pdf.,
02.02.2006
14

1.4. Bamsz Denetimde Kalitenin Gereklii ve nemi

Bamsz denetim sonucunda hazrlanan ve denetilerin yaptklar almalar nda
denetlenen firmaya ilikin grlerini akladklar bamsz denetim raporlar, nitelik
itibariyle birok kurum, kurulu ve hs ilgilendirdiinden ve etkilediinden olduka nem
arz etmektedir.
Bamsz

denetim

hizmetini

gerekletiren

denetiler,

yalnzca,

denetimini

gerekletirdikleri irketin ynetim kuruluna kar sorumlu deildirler. Bamsz denetim

irketlerinin hazrladklar raporlardan denetlenen irketlerin genel kurullar, ortaklar,
finansman salayan kurulular, halka ak ise yatrmclar da yaralanmakta ve bu raporlar
temel alan kararlar almaktadrlar.
irket ortaklar, denetim raporuna bakarak yatrdklar sermayenin akbeti hakknda ve
bundan sonra ilave yatrm yapp yapmama konusunda karar vermektedir. Denetlenen halka
ak bir irket ise kk yatrmclar yatrmlarnn karlln lmek isteyecektir. Denetlenen
irkete finansman salayan kurulular saladklar finansmann akbetini grmek ve geri
dnp dnmeyeceine ilikin analizleri bamsz denetim raporuna ve denetimden geen mali
tablolara bakarak yapmak isteyeceklerdir. irket ynetimi, ald kararlarn ve uygulamalarn
ne derece doru olduunu grp, baarsn veya baarszln lmek isteyecektir.16
irketlerle ilgili tm taraflarn kararlarn etkileyecek bu ve dier bilgilerin gvenilirlii
ve doruluu da ancak yaplan denetimlerin kalitesiyle llebilecektir.
Denetim kalitesine olan ilgi her zaman yksek olmutur, ancak 2001 ylnda Amerikada
patlak veren Enron skandalyla bamsz denetimde kalitenin nemi iyice artmtr.
Enronun ani knn ardndan Amerikann birok byk firmas da raporlamayla
ilgili finansal zorluklar yaam ve kamusal ynetim ile ilgili kamu gveni ve kamu
firmalarnn denetimiyle ilgili krizler yaanmtr.17 Ayrca Enron ve WorldCom da olduu
gibi Qwest, Tyco ve Adelphia ve dierlerinde de ortaya kan finansal raporlama
yetersizlikleri bamsz denetimde, uluslararas denetim standartlarnn dnda, yeni
dzenlemelerin yaplmasnn gereklilii ortaya koymu ve Sarbanes-Oxley yasas (SarbanesOxley Act of 2002) 2002 ylnda uygulamaya Amerika da konmutur ve tm dnyada da ksa
srede uygulanmasna balanlmtr.18

aban Erdikler, Bamsz Denetimin Sahibi Kim?, http://turmob.org.tr/turmob/basin/22-01-2003(4).htm

17 Angus Duff, Dimesion of Audit Quality, www.icas.org.uk/site/cms/contentviewArticle.asp? article=313,
20.04.2005
18
Barbara Arel, Ricard G. Brody, Kurt Pany, Audit Firm Rotation and Audit Quality,
www. nysscpa.org/printversions/cpaj/2005/1057p36.htm , 13.05.2005
16

Tm bu gelimelerde gstermektedir ki, bamsz denetimde kalite ancak dzenlemeler

ve standartlarla salanabilmektedir. Standartlarn yetersiz kald ve/veya standartlara
uygunluun kontrol edilmedii durumlarda kaliteyle ilgili nemli sorunlar ortaya
kabilmektedir. Bu sorunlarda ancak Amerika da olduu gibi bamsz denetimde kaliteyi
salamaya ynelik yeni standartlarn gelitirilmesiyle ve bunlara uygunluun denetimiyle
zme kavuturulabilmektedir.
Dnyada bamsz denetimde kalite kavram, bamsz denetimde kalitenin nemi,
kaliteli bamsz denetim hizmetinin salad yararlar aklanarak ortaya konabilir.

Kaliteli bir bamsz denetim hizmetinin salad yararlar aada belirtilmitir.

Denetim sonularndan yararlanan kesimlere kar olan sorumluluk laykyla yerine
getirilmi olur.
Bamsz denetim firmasnn gvenilirlii ve gvenilirliinin beraberinde getirdii
itibar korunur ve gelitirilir.
Bamsz denetim firmasnn rekabet gc artar ve bylece Pazar pay karll da
artm olur.
Bamsz denetim firmasnn mevcut mterilerinin elde tutulmas salanr. Sunulan
kaliteli denetim hizmetinden memnun olan mteriler baka nemli sebepleri olmad
mddete, firmalarn deitirme ihtiyac hissetmezler.19
Sermaye piyasasnn baarsn arttrr. Sermaye piyasasnn baars; iletmelerinin
mali tablolarnn kaliteli bir bamsz denetimden geerek onaylanmasna, kamuoyunun tam
ve doru bilgilerle aydnlatlmasna ve bylece sermaye piyasas aralarna yatrm yapm
veya yapacak olan tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarnn korunmasna baldr.20
Bamsz denetim firmasnn aleyhine alacak dava ihtimali minimize edilir.
Bamsz denetim firmas aleyhine yatrmclar, bankalar, kamu kurumlar v.s taraflarn
denetim baarszl iddia edilerek alabilecek davalar potansiyel tehlike unsurudur.

19

Sadiye Oktay, Bamsz Denetim Etkinliinin Arttrlmasnda, Denetim Hizmetinin Kalite Kontrol ve
Trkiyedeki Denetim Firmalarna Ynelik Bir Aratrma, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
Muhasebe Bilim Dal Doktora Tezi, 2003, s.50
20
lk Ergun, Bamsz Denetimde Kalitenin nemi ve Sermaye Piyasas Kanunu Kapsamnda Faaliyet
Gsteren Bamsz Denetim Kurulularnn Grnm , Muhasebe ve Bilim dnyas Dergisi, no:1, Mart 1999,
s.157

Davarln aleyhte sonulanmas bamsz denetim firmalar iin, piyasadaki itibarn

zedelenmesi, ykl miktarlarda tazminat demeleri, mteri kayb, mahkeme masraflar gibi
olumsuz sonular doulabilir.
Meslek kurulular ve dzenleyici otoriteler tarafndan herhangi bir yaptrma tabi
olma ihtimalini minimize edilir.
Bamsz denetim firmalar, st dzey niteliklere sahip kaliteli kiilerin almak iin
tercih ettikleri firmalar olur.21
1.5. Bamsz Denetimde Kalite Kontrol
Muhasebe denetimi (ya da genel olarak denetim), ilemlerin etkili ve yeterli bir biimde
yrtlp yrtlmediinin aratrlmas amacyla bilgi toplama ilemlerinin ve btn
ynetim faaliyetlerinin incelenmesi ve deerlendirilmesini kapsayan bir hizmet ya da hizmet
srecidir.
Kalite kontrol ise gerek rn ve hizmetlerin performansnn llp, nceden
belirlenen bir standartla karlatrld ve uyumsuzluklar elimine etmek iin gerekli
admlarn atld bir sretir. Denetim hizmeti iin kalite kontrol, denetimin ilgili
standartlara uygun gerekletirildiini ve denetinin meslek ahlak ilkelerine (zellikle
bamszla dair ilkelere) uyduunu teminat altna almay hedefler.22
Denetim almasna ilikin kalite ya da gvenilirlik, mesleki rgtlerce ya da yasalarca
dzenlenen standartlarla salanmaktadr. Denetim firmalar da, bu gvenilirlii ve kaliteyi
salayabilmek iin, yaptklar tm denetimlerin ulusal veya uluslararas denetim standartlarna
ya da uygulamalara uygun yrtlmesini salayacak kalite kontrol politika ve prosedrlerini
oluturmak ve uygulamak durumundadr.
Bamsz denetim firmalar tarafndan uygulanacak olan bu standartlar ilk kez, 1979
ylnda AICPA bnyesinde oluturulmu olan Kalite Kontrol Standartlar Komitesi (Quality
Control Standarts Committe-QCSC) tarafndan yaynlanmtr. Bu komite 1982 ylnda
AICPA tarafndan fesih edilmi ve 1982 Kalite Kontrol Standartlar, AICPA Denetim
Standartlar Kurulu (Auditing Standarts Board-ASB) tarafndan yaynlanmaya devam etmitir.
.23

21

Oktay, s.50
Tanrverdi,10.04.2006
23
Larry F. Konrath, Auditing Concepts and Applications: A risk Analysis Approach, 3.bask. 1996, s.55
22

kinci Blm
BAIMSIZ DENETMDE KALTENN NTELKLERNE LKN
OLARAK TARAFLARIN TUTUMLARI ve DENETLERN KALTE
ZERDEK ETKS
2.1. Bamsz Denetimde Kalitenin Niteliklerine likin Olarak Denetim Hizmeti
Alan letmelerin Tutumlar

Denetim hizmeti alan iletmeler asndan, kaliteli bir denetim hizmetinde olmas
gereken niteliklerin belirlenmesi amacyla yaplan almalar sonucunda, denetlenen
iletmelerin, bamsz denetimde kalitenin salanmas iin denetilerin muhasebe ve denetim
konularnda gerekli teknik bilgi ve mesleki yeterlilie sahip olmalarn en nemli koul olarak
grdkleri belirlenmitir. Ayrca bu firmalarn, denetim firmalarnda ie alnacak deneti
yardmclarnn seiminde gerekli zenin gsterilmesinin, her kademede grev yapacak
denetim elemanlarna verilen hizmet ii eitimlerin yeterliliinin ve niteliinin, alma
alannn zelliine uygun denetim ekiplerinin oluturulmasnn yaplacak denetimin kalitesi
zerinde nemli derece etkili olduu grnde birletikleri ortaya kmtr.
Denetim hizmeti alan iletmeler, kaliteli bir denetim almas kapsam iinde, yl
iinde kendilerini dorudan ilgilendiren muhasebe uygulamalarna ilikin gelimelerden
haberdar edilmek, i kontrol sistemlerinin gelitirilmesi ve/veya etkin altrlmas konusunda
hizmet almak ve denetilerin, denetlenen iletmenin yneticileri ve i denetileri ile sk bir
iletiim iinde olmalarn istemektedirler.
2.2. Bamsz Denetimde Kalitenin Niteliklerine likin Olarak Denetilerin
Tutumlar
Yaplan aratrmalara gre, bamsz denetim almalarnda belirlenebilmi temel kalite
deikenleri bulunmamaktadr. zellikle denetim kalitesinin nitelikleri denetim firmalarna ve
denetilere bal olarak farkllklar gstermektedir.
Kaliteli bir denetimin nitelikleri konusunda zellikle ulusal ve uluslararas denetim
irketlerinin grleri arasnda da farkllklar bulunmaktadr.
Aada bamsz denetim kalitesi ile ilgili deikenlere kar denetilerin tutumlar
genel bir ema ile gsterilmitir.
10

Denetim
irketlerinin Tr
Ulusal
Uluslar aras
Denetilerin
zellikleri
Deneyim Sresi
Denetim
firmasndaki
pozisyon
Mesleki Unvan

Kaliteli Bir Bamsz Denetim

ile lgili Deikenler
Bamszlk, Tarafszlk,
Drstlk
Kant Toplama (Mesleki
zen ve Titizlik)
Mesleki Yeterlilik ve
Tecrbe
Mteri Seimi ve in
Devamll
Gc ve Denetim Ekibinin
Planlanmas
Ynetim ve Personel
Politikalar
Denetimin Yrtlmesi
Davalar
Piyasadaki tibar
Teknik Donanm
Mesleki Kurulularda Grev
alma

Ulusal Denetim
Firmalarnda
alan
Denetilerin
Tutumlar
Ulusal Denetim
Firmalarnda
alan
Denetilerin
Tutumlar

ekil 1. Denetim Kalitesine likin Deikenlerle lgili Denetilerin Tutumlar

Ulusal denetim firmalar ve uluslararas denetim firmalarnda grev yapan denetilerin

kaliteli bir denetimin niteliklerine ilikin tutumlar farkldr. Bu farkllklarla, denetilerin
mesleki nitelikleri, deneyim sreleri, mesleki belgeye sahip olma veya olmama zellii ve
denetim firmasndaki pozisyonlar ve bal bulunduklar denetim firmasnn tr (ulusal ve
uluslararas) arasnda anlaml bir iliki vardr. Ancak bu iliki denetilerin altklar
firmalardaki pozisyonlar ile bal bulunduklar denetim firmasnn tr arasndadr. Bu
farklln ana nedeni sorumlu ortak ba denetilerin uluslararas denetim firmalarnda
beklenenden ok daha az sayda olmalar ve buna karn ulusal denetim firmalarndaki
sorumlu ortak ba denetilerin beklenenden daha fazla sayda olmalardr. 24

24

Lerzan Kavut, Ulusal ve Uluslararas Denetim Firmalarnda alan Denetilerin Bamsz Denetim
Hizmetinin Kalitesine likin Tutumlar, Ynetim Dergisi, say 41, s.7-21

11

2.3 Mali Tablolarn Denetimde Bamsz Denetilerin Rol ve Kaliteye Olan

Etkileri
letmelerin mali tablolarndaki bilgilerle dorudan veya dolayl olarak ilgili bulunan
birok kullanc kii ve grup vardr. Bu ilgili kii ve gruplar; yneticiler, ortaklar, yatrmclar,
bor verenler, finansal analistler, ii sendikalar, satclar, devlet ve halktan olumaktadr.
Para ve sermaye piyasalarnn gelimi olduu lkelerde irket yneticileri ile
kullanclar arasndaki bilgi akmn dzenleyen eitli meslek gruplar bulunmaktadr ve bu
meslek gruplarnn gelimilik seviyesi para ve sermaye piyasalarnn gelime seviyesi ile
doru orantldr. Para ve sermaye piyasalarnn gelitii lkelerde, irketten kullanclara
doru gl bir akm vardr ve piyasa meslekleri gelimitir.
Kullanclarn yararlandklar bilgiler irket yneticileri tarafndan hazrlanr. Yneticiler
mali tablolarn ierdii bilgileri ve dier bilgileri hazrlar ve yllk faaliyet raporunda
yaynlarlar.
irket yneticileri tarafndan yaynlanan ve 3. ahslar tarafndan kullanlan bilgilerin
doruluunun saptanmas ise bamsz denetiler tarafndan yaplmaktadr. irketler
tarafndan yaynlanan bilgilerin ancak bir ksm bamsz denetiye, incelenmesi iin verilir.
Mali tablolarn incelenmesinde, bamsz denetiler Sermaye Piyasas Kurulunun aklama
kurallar ile kendi mesleklerinin gerektirdii kurallara uyulup uyulmadn, ayrca bu
bilgilerin genel kabul grm muhasebe ilkelerine uygun olup olmadn aratrrlar. Bu
incelemeyi yalnzca mali tablolardaki bilgiler iin yapabilirler. Mali tablolarda yer almayan ve
yllk faaliyet raporu ile aklanm veya aklanmam olan dier bilgiler, bamsz
denetinin grev alan iinde deildir.

12

nc Blm
BAIMSIZ DENETM KALTESN SALAYAN LTLER
Bamsz denetimde kalitenin salanmas iin belirli ltlere ihtiya vardr. Bu ltler
ise Genel Kabul Grm Denetim Standartlardr (GKGDS). 25 GKGDS, kaliteli bir bamsz
denetimin erevesini belirler. Bamsz denetim almalarnn kalitesi, bu standartlara
uygunluk derecesi ile llr. Eer yaplan almalarnn nitelikleri bu standartlarda
ngrlenlere uymuyorsa, yaplan denetimin yeterli ve gvenilir olmad kabul edilir.

26

Yeterli ve gvenilir olmayan bir denetim almasnda da kaliteden sz edilemez. Ancak

standartlara uygun bir denetim almas yaplm ise kabul edilebilir kalite dzeyinde olan bir
denetimden sz edilebilinir.
GKGDS, denetim almalarnn kalitesini gvence altna alan standartlardr.27 Bu
standartlar bamsz denetim mesleinin belli bir disiplin iinde yrtlmesini salayarak,
denetim sonularndan yararlanan kesimlere kaliteli ve gvenilir bir denetimin gvencesini
verir.28
3.1 Genel Kabul Grm Denetim Standartlar
Denetim almalarna ilikin kalite ya da gvenilirlik standartlarla salanmaktadr.
Bunlar ayn zamanda deneti iin bir klavuz nitelii tar.29
Denetim, bir doruluk, uygunluk ve aklclk sorgulamas olduundan, denetim
faaliyetinin bizzat kendisinin de kalite ve gvenirlik sorgulamasnn yaplmas bir
zorunluluktur. Denetimde kalite ve gvenirliin gvencesi ise, denetim faaliyetinin nceden
belirlenmi ltlere uygunluuna baldr. Bu belirleme bizi denetinin niteliklerine ve
denetim srecinin geneline ynelik denetim standartlarna ulatrr. Denetim standartlar bir
yerde yaplan iin kalitesine ilikin ltler btn olup, hem kiisel zellikleri itibariyle
denetiyi, hem de bandan sonuna kadar tm denetim srecini kapsar.

25

David Ricchiute, Auditing Concepts and Standarts, Cincinnati, Sounth-western Publishing Co., 1982. s.179
Hasan Grbz, Muhasebe Denetimi, 4.bask, Eskiehir, Bilim Teknik Yaynevi,1995, s.34
27
Mahsun Trker, Recep Pakdemir, Uluslararas Denetim Standartlar, Trkiye Uygulamas ve
Beklentiler 17. Trkiye Muhasebe Kongresi, Muhasebe, Vergi ve Denetimde Yeni Yaklamlar, stanbul,
10-12 Ekim 2002, s. 3.
28
Lerzan Kavut. Genel Kabul Grm Denetim Standartlar ve Trkiyedeki Durumu Muhasebe ve
Bilim Dnyas Dergisi, No:4, Aralk 2000,s. 13.
29
Oktay Uur, Trkiyede Bamsz D Denetim Uygulamalar, Vergi Dnyas Dergisi, No:214, Haziran
1999, s.39-40
26

13

Denetim standartlar, denetiye mesleki sorumluluunu yerine getirmesinde yardmc

olan, ona denetim faaliyetinde k tutan genel ilkelerdir. Yaplan denetimin uygun ve geerli
kabul edilebilmesi iin denetinin bu ilkelerden hibir ekilde ayrlmamas gerekir.30
Denetim Standartlar, ilk kez 1947 ylnda ABDde Amerikan Sertifikal Muhasebeciler
Enstits (Ameican Institute of Certified Public Accountants AICPA) tarafndan Genel
Kabul Grm Denetim Standartlar (Generally Accepted Auditing Standart- GAAS)
ad altnda dzenlenmitir. Gnmze kadar ok az deiiklie urayarak gelen standartlar,
birok lke tarafndan benimsenmi ve uluslar aras denetim standartlarna (International
Financial Reporting Standard- IFRS) temel oluturmutur.31
AICPA, ayrca denetilere almalarnda kolaylk salamas amacyla tebliler
denebilecek raporlar yaynlamaktadr. Bunlara Denetim Standartlar Aklamalar
(Statements on Auditing Standarts- SAS) ad verilmektedir ve 1972 ylndan itibaren
yaynlanmaya balanlmtr. 32
GKGDSna ilikin bir tanm vermek gerekirse ; GKGDS, denetinin ve denetim
kalitesi ve gvenilirlie ilikin ltler btndr. Denetimin yasas gibi dnlr. 33
GKGDS,

denetim

almalar

asndan

uyulmas

gereken

asgari

nitelikteki

standartlardr. Bunlarn azami kurallar olarak dnlmemesi gerekir. GKGDSnn varl,

bamsz denetinin bu standartlar kr krne uygulamas gerektiini de ifade etmez.
Karlalan bir durum da, bamsz deneti standartta nerilen yolun o duruma
uygulanmasnn olanaksz olduunu grr ise, kendisinin karar verecei baka bir yolu
izleyebilir. Ancak bu durumda tm sorumluluu zerine alr. Olumsuz bir sonucun domas
halinde bunun yklenecei klfet bamsz denetiye ait olacaktr.34
GKGDSnn temel zellikleri ise u sralanabilir;
Standartlarn amac denetim almalarnn kalitesini st dzeyde tutabilmektir,
Bu standartlar denetilerin niteliklerini, sorumluluklarn, yapmalar gereken
almalarn neler olmas gerektiini genel dzeyde belirleyen kurallar topluluudur,

30

Bte ve Mali Kontrol Genel Mdrl, Denetim Standartlar,

www.bumko.gov.tr/proje/proje4/dokuman/denstandart.htm, 01.03.2006
31
Oktay Uur, s.39-40
32
Bozkurt, Muhasebe Denetimi, ? bask, stanbul, Alfa Yaynevi, 1998, s.36
33
Uur, s.39-40
34
Gredin, Denetim, s.26

14

 Standartlar denetilere yol gstermeyi amalayan klavuzlardr. Bu nitelikleriyle

kstlayc zellie sahip deildir. Denetim almalarnda uyulmas gereken asgari standartlar
olma zelliine sahiptirler. Bundan sonras her denetinin kendisine braklmtr. rnein,
ilgili standart denetiden almalarn planlamasn istemektedir. Ancak planlamann ierii
ve kapsam denetiye braklmtr.35

Genel Kabul Grm Denetim Standartlar ana grup halinde zetlenmitir;

1.

Genel Standartlar

2.

alma Sahas Standartlar

3.

Raporlama Standartlar36

GENEL KABUL GRM DENETM STANDARTLARI

GENEL
STANDARTLAR
Mesleki Eitim
ve Deneyim
Standard
Bamsz
Davranma
Standard
Mesleki zen
ve Titizlik
Standard

ALIMA
SAHASI
STANDARTLARI

Planlama ve
Gzetim
Standard
Kontroln
ncelenmesi
Standard
Kant Toplama
Standard

RAPORLAMA
STANDARTLARI
GKGMne
Uyum
Standard
Devamllk
Standard
Aklama
Standard
Gr Bildirme
Standard

ekil 2. Genel Kabul Grm Denetim Standartlar

3.1.1.

Genel Standartlar

GKGDSnn ilk blm olan, genel standartlar uzman denetilerin karakterleri

davranlar ve mesleki eitimleri ile ilgili esaslar ierir ve bamsz denetinin mesleki
eitimi, kiisel ve ahlaki nitelikleri, davranlar ve almalarnn kalitesini konu alan
standarttan oluur. 37
35
36

Nejat Bozkurt, Muhasebe Denetimi, Alfa Kitapevi, 1998, s.35

Haluk Kulaba, Trkiyedeki Bamsz D Denetimin ncelenmesi, ,stanbul 1993, s.

18
U.Serkan Tarmur , Trkiyede Bamsz Denetim, Bamsz Denetim irketleri ve Sorunlar, s.34
stanbul-1997

37

15

Mesleki Eitim ve Deneyim Standard: Bamsz denetim almalarnn

yeterli mesleki eitim, deneyim ve uzmanla sahip kii veya kiilerce yaplmasn ngrr.

Bamsz Davranma Standard: Bamsz denetilerin, almalaryla ilgili

tm konularda, bamsz dnce iinde olmalarn ve bakalar tarafndan da bamsz olarak

alglanmalarn konu alr.

Mesleki zen ve Titizlik: Bamsz denetilerin, bamsz denetim

almalarnn her aamasnda, meslein gerektirdii zen ve titizliin gsterilmesini ngrr.

3.1.2.

alma Sahas Standartlar

GKGDSnn ikinci grubunu oluturan alma sahas standartlar, bamsz denetinin

doru ve gvenilir bir denetim grne ulamasnda uymak zorunda olduu kurallar konu
alan standarttan oluur. Bu standartlar bamsz denetiye denetim srecinde izleyecei
temel yolu gsterir. Denetim kantlarnn toplanmas ve deerlendirilmesinde klavuz grevi
grr.

Planlama ve Gzetim Standard: Bamsz denetim almalarnn yeterli bir

ekilde planlanmasn ve eer varsa yardmclarn uygun ekilde gzetlenmesini ngrr.

Denetim plannda yer almas gereken unsurlar ise unlardr:
Uygulanacak denetim politikas ve prosedrleri,
Elde edilen bilgilere gre hazrlanan denetim programlar,
Gerekli niteliklere sahip kiilerden oluan denetim ekibi,
letmenin i denetisinden yararlanma biimi,
Gerektiinde uzmanlna bavurulacak kiiler.

Kontroln ncelenmesi Standard: Bamsz denetim almalarnn

planlanmas ve denetim prosedrlerinin nitelii, uygulama zaman ve kapsamnn belirlenmesi

amacyla i kontrol yapsnn incelenmesini ve deerlendirilmesini ngrr. letmeler,
bnyelerinde istenmeyen olaylarn gereklemesini nleyebilmek ve gvenilir bilgi elde
etmek iin Kontrol Yaps ad verilen eitli politika ve prosedrler olutururlar.
kontrol yaplar, bamsz denetilerin almalarnda dayanak noktas olarak kullandklar

16

nemli dzenlemelerdir. ki unsur arasnda dorusal bir iliki vardr. kontrol yaps ne
kadar kaliteli ise, bilgilerin gvenilirlii de o oranda artmaktadr.

Yeterli Say ve Nitelikte Kant Toplama Standard: Denetlenen mali

tablolara ilikin gr oluturabilmek iin yeterli say ve kalitede kant toplanmasn ngrr.
Standart ayrca bu kantlarn toplanabilmesi iin uygun denetim tekniklerinin (denetim kant
elde etmeye yarayan eitli aralar) kullanlmasn ngrr.

3.1.3.

Raporlama Standartlar

GKGDSnn nc grubunu oluturan raporlama standartlar, bamsz denetinin

denetimle ilgili grn bildirdii denetim raporunun yaps ve hazrlanmas ile ilgili esaslar
konu alan drt standarttan oluur.

Genel Kabul Grm Muhasebe lkelerine Uygunluk Standard: Bu

standart denetiden incelenen iletmenin mali tablolarnda yer alan bilgilerin genel kabul
grm muhasebe ilkeleri ile olan uygunluk derecesini belirtmesini ngrr.
Mali tablolarn salkl olup olmadnn belirlenmesinde muhasebe ilkeleri anahtar
konumdadr. lkelerden sapmalar varsa denetiler bunlar nem srasna gre raporlarnda
belirteceklerdir.

Devamllk Standard: Bu standart, denetim raporunun nceki dnemlerde

uygulanan GKGMnin denetlenen dnemde de aynen uygulanp uygulanmadn

belirtmesini ngrr. letmenin denetlendii yl ile nceki yla ait mali tablolarnda yer alan
bilgilerin karlatrlabilir zellik tayp tamadklarn kontrol altna almaktadr.

Aklama Standard: Denetim raporunda, aksi belirtilmedike, mali tablolarn

ekinde yer alan aklayc dipnotlardaki bilgilerin yeterli olarak kabul edilmesini ngrr.
Mali tablolarn temel yapsnda yer alan saysal bilgilerin yannda, iletmeler ilgililerin
yeterli bir biimde bilgilendirilmesini salamak amacyla dipnotlarda eitli bilgiler
vermektedirler. Deneti bu aklayc bilgilerin yeterli olup olmadn raporunda belirtmek
zorundadr.

17

Gr Bildirme Standard: Denetim raporunun, bir btn olarak mali

tablolara ilikin olarak bildirilen bir gr veya bir gr bildirilemiyorsa bu durumun

nedenlerini ilikin olarak yaplm aklamalar kapsamasn ngrr.
Bamsz denetiler GKGDS erevesinde denetledikleri iletmelerin mali tablolar iin;
Olumlu Gr, artl Gr, Olumsuz Gr bildirebilirler veya Gr Bildirmekten
Kanabilirler.

18

Drdnc Blm
BAIMSIZ DENETMN KALTESN ETKLEYEN FAKTRLER

Bamsz denetim almalarnn kalitesini etkileyen faktrler, genel itibariyle deneti ve

denetim firmalaryla ilgili faktrlerdir. Ancak bunlarn dnda baz faktrlerde denetim
almalarnn kalitesi zerinde etkili olabilmektedir. Denetim firmasnn kalitesiyle ilgili
faktrler aada aklanacaktr.
4.1 Bamsz Denetim Firmas le lgili Faktrler
Bamsz denetim firmas ile ilgili faktrler yaplan denetim almalarnn kalitesi
zerinde nemli bir etkiye sahiptir. Bu faktrler aadaki ekildedir.

Bamsz Denetim Firmasnn Bykl: Bamsz denetim firmasnn

bykl, bamsz denetim kalitesi zerinde ok nemli bir etkiye sahiptir. Byk bir firma
olmann beraberinde getirdii zellikler bamsz denetimin kalitesini etkilemektedir. Byk
bamsz denetim firmalarnn geni bir mteri portfyne sahip olmalar, mteri kaybetme
kayglarnn olmamas ve piyasada sahip olduklar n ve itibar daha ok arttrma istekleri,
bamsz denetimin kalitesini olumlu olarak etkilemektedir.38 Byk denetim firmalar kk
denetim firmalarna nazaran kaynak asndan ok daha iyi imknlara sahip olduklarndan bu
durum bamsz denetim kalitesini olumlu ynde etkilemektedir.

Bamsz Denetim Firmasnn Ulusal veya Uluslararas Olmas: Ulusal

denetim irketleri ile Uluslararas denetim firmalarnn denetimin kalitesine ilikin tutumlar
birbirinden farkldr. Uluslararas denetim firmalar, bamszlk ve tarafszlk ilkesine
uyulmasnn, yeterli sayda ve gvenilir kant toplanmasnn, mteri seimi ve ayn mteri
ile denetim anlamasnn yenilenmesinde izlenecek prosedrlerin, ie alnacak denetilerin
seimi, terfi, atama koullar ile mesleki mesleki retkenlii arttracak politikalar ve
prosedrler saptanmas ve izlenmesinin, denetilerin sektrel uzmanlk derecelerinin kaliteli
denetimlerin gerekletirilebilmesi iin vazgeilmez derecede nemli nitelikler olduklar
konusunda ulusal denetim firmalarna nazaran daha yksek bir oranda katlm

38

L. De Angele, Auditor size and Audit Quality, Journal of Accounting and Economics, No:3, 1981, s.189199

19

gstermektedirler. Ayrca, uluslararas denetim firmalar, bir denetim firmasnn piyasadaki

itibar ve nnn kalite ile ilgili nemli bir gsterge olduu grndedirler.
Ulusal denetim firmalar, yukarda saylan niteliklere ksmen katlmann yan sra,
denetlenen iletme ile denetim ekibi arasndaki bilgi alveriinin denetim kalitesi zerinde
nemli bir rol oynadn ifade etmilerdir.
Hem uluslararas hem de ulusal denetim firmalar alan davalar ve bu davalarn
sonularndan denetim firmalarnn sulu bulunmasn bir kalitesizlik gstergesi olarak kabul
etmemilerdir.39

Bamsz denetim firmasnn kalite kontrol sistemine sahip olmas ve

sistemin etkinlik derecesi: Bir bamsz denetim firmasnn, bamsz denetim

uygulamalarnn kalitesi, firmann tanmlanm olan her bir denetim iinin kalitesine baldr.
GKGDS, bamsz denetimin kalitesini salama ltleri olduu iin, firmann denetim
uygulamalarnn kalitesi her bir denetim iinde GKGDSna uyulmasna baldr. Bamsz
denetim firmalar, mterilerine ve denetim sonularndan yararlanan kesimlere kar olan
sorumluluklarn yerine getirebilmek iin belli bir dzeyde kaliteyi salamak zorundadrlar.
Bu nedenle bamsz denetim firmalar, her bir denetim iinde GKGDSna uyulmasn
salamak iin kalite kontrollerden faydalanrlar.40 ABDde, muhasebe mesleinin en st
kuruluu olan AICPA tarafndan bamsz denetim firmalarnda kalite kontrol konusunda
eitli dzenlemeler yaplmtr. Bu dzenlemelerin nemli ayan Kalite Kontrol
Standartlar (KKS) oluturmaktadr. 41
Denetimde kalitenin salanabilmesi iin denetim firmalarnda uygun Kalite Kontrol
Sistemlerinin oluturulmas ve etkin bir ekilde uygulanmas gerekmektedir.

Bamsz denetim firmasnn ie alma programnn olmas ve programn

etkinlik derecesi: Bamsz denetim firmalar tarafndan verilen hizmetin kalitesi, nemli
lde denetim faaliyetini gerekletiren denetilere baldr. Bu nedenle, denetim
firmalarnn zellikle yeni denetilerin ie alnlarnda son derece dikkatli ve titiz davranmalar
gerekmektedir. Bunu salamak iinde denetim firmalarnn nceden belirlenmi ie alm
politika ve prosedrlerine sahip olmalar ve bu politika ve prosedrleri etki bir ekilde
uygulamalar denetim kalitesinin salanmasnda nemli bir etkiye sahiptir.
39

Lerzan Kavut, Ulusal ve Uluslararas Denetim Firmalarnda alan Denetilerin Bamsz Denetim
Hizmetinin Kalitesine likin Tutumlar, Ynetim Dergisi, say 41, s.7-21
40
David N.Ricchiute, Auditing, 4th ed., Cincinnati South-Western College Publishing,1995, s.47.
41
Oktay, s.56

20

Bamsz denetim firmasnn terfi politikas ve prosedrlerine sahip

olmas: Denetim kalitesinin salanmasnda doru kiilerin uygun mevkilere terfi ettirilmesi
son derece nemlidir.
Terfi ettirilecek denetinin, kendisine yklenecek yeni grev ve sorumluluklar yerine
getirebilecek niteliklere (karakter, zeka, muhakeme yetenei, i motivasyonu, meslek ahlak)
sahip olmas gerekir.42

Bamsz

denetim

firmasnn

personelinin

kalite

konusunda

bilinlendirilmesi: Denetim firmalarnn st dzey yneticilerinin personeli, firmann kaliteli

denetim yapma konusunda bilinlendirmeleri, kalite zerinde ok nemli bir etkisi vardr.
Denetimde kalitenin salanmas iin ncelikle denetim firmalarnn, kaliteli denetim
anlayn firma bnyesinde yerletirmeleri gerekmektedir.

Bamsz denetim firmasnn rgtsel yapsnn olmas: Denetim firmasnda

grev ve sorumluluklarn tanmlanm olmasnn denetim kalitesi zerinde nemli bir etkisi
bulunmaktadr.43rgtsel yaps tanmlanm bir firmada herkes grev ve sorumluluklar
konusunda bilgi sahibi olacaktr ve bylece grev ve sorumluluklar konusunda karklk
yaanmayacaktr.

Denetim firmasnn yeni mteri kabul ve/veya mevcut mteri ile devam

etme karar: Bamsz denetim firmasnn yeni mteriyi kabul edip etmeme ve/veya mevcut
mteri ile i ilikisine devam edip etmeme kararnn bamsz denetimin kalitesi zerinde
nemli etkisi vardr. Denetim almalarnn doru ve en iyi ekilde tamamlanabilmesi iin
denetim ekibiyle mteri iletmenin ibirlii iinde olmas hi phesiz ki ok nemlidir.
Denetim firmas mteri kabul ve/veya ayn mteri ile devam karar alrken, mteri iletme
ynetiminin

drstl,

mesleki

yeterlilii

ile

ykmllklerini

yerine

getirip

getiremeyeceini dikkate almas da kalite asndan nem tamaktadr.

42

C. William Thomas, Emerson O. Henke, Auditing Theory and Practice, 2. bask., Boston, Kent Publishing Co.,
1986, s. 116.
43
lk Ergun, Sermaye Piyasas Kanunu Kapsamnda Bamsz Denetim Faaliyetini Yrten Kurulularn
Grnm, zmir, lkem Ofset Basm ve Tic. Ltd. ti.,1995 ,s.100

21

4.2. Bamsz Deneti ile ilgili Faktrler

Bamsz denetinin bamszl, tarafszl ve drstl: Bamsz

denetim mesleinde en temel ilke, denetilerin mesleki faaliyetlerinde bamsz, tarafsz ve

drst davranmalardr. Denetilerin bamsz, tarafsz ve drst olmalar bamsz denetim
kalitesini etkileyen nemli faktrlerden biridir. Bamsz denetilerin, bamsz, tarafsz ve
drst olmalar ile denetim almasnn ve denetim raporunun doruluu ve gvenilirlii
arasnda dorudan bir iliki bulunmaktadr. 44
Bamsz denetim faaliyetlerinde deneti bamszlndan kast, denetinin dorudan
veya dolayl olarak mteri firma ile i ilikisi iinde olmamas ve/veya deneti yaknlarnn
mteri iletmenin karar mevkiinde bulunmamalardr. Aksi bir durum bamszln
zedelenmesine yol aarak, deneti tarafndan hazrlanan rapora olan gveni azaltacaktr.

45

Bamsz Denetinin Mesleki Yeterlilii ve Tecrbesi: Bamsz denetinin

mesleiyle ilgili yeterli bilgi ve tecrbeye sahip olmas, bamsz denetimin kalitesi zerinde
nemli bir etkendir. Mesleki yeterlilik; denetinin denetim mesleini ifa edebilecek temel
eitimi alm olmas ve mesleini gerekletirebilecek dzeyde mesleki bilgi ve deneyime
sahip olmasdr. 46
Bamsz denetinin kaliteli bir denetim hizmeti sunabilmesi iin yeterli dzeyde bilgi
ve tecrbe sahibi olmasnn yan sra iine gereken nem ve zeni de gstermesi
gerekmektedir. Denetimin dolaysyla denetinin baars, yaplan ilerin kalitesi ile
llmektedir. Denetiler, denetim almasnn her aamasnda mesleki sorumluluklarn
tamak zorundadrlar.47
Bamsz denetinin belirli sektrlerde uzmanlam olmas da denetim kalitesi zerinde
olumlu bir etkiye sahiptir. Denetinin mteri iletmenin faaliyet gsterdii sektr ile ilgili
bilgi ve uzmanlk derecesi arttka, sektrdeki sorunlar, zel durumlar ve konular tespit
etme ve ortaya karma kabiliyeti artmaktadr.48

44

Oktay , s.60
JR.KINNEY, WILLIAM R. (1999) Auditor Independence : A Burdensome Constraint or Core Value,
Accounting Horizons, 13/1:68-75
46
Lerzan Kavut, Ulusal ve Uluslar aras Bamsz Denetim Firmalarnda alan Denetilerin Bamsz
Hizmetinin Kalitesine likin tutumlar, Ynetim Dergisi, No:41, Ocak 2002.
47
Bozkurt, s. 39
48
John T. Reseich, Ideas for Future Research on audit Quality. EastCarolina University,
http://aaahq.org/audit/Pubs/Audrep/00fall/item04.htm, 06.05.2006
45

22

4.3. Bamsz Denetimin Kalitesini Etkileyen Dier Faktrler

Mesleki Standartlara Uygun Davranlmas:

Denetim mesleine ait

standartlarn var olmas denetim kalitesini etkileyen nemli unsurlardan biridir. Bu

standartlarn belirlenmesi sorumluluu, meslek kurulular ve dzenleyici otoritelere aittir.49
Denetim standartlar hem denetim hizmetinin nasl ve hangi artlarda sunulaca hem de
denetim kalitesinin salanmas konusunda meslek mensuplarna yol gsterici bir klavuz
niteliindedir. Standartlara bal olmadan gerekletirilecek denetim faaliyetlerinde kaliteli
denetim hizmetinden sz etmek zordur. Standartlarn var olmas kadar denetinin standartlara
uygun hareket etmesi de denetim mesleinin kalite asndan nem tamaktadr.

Denetim Bilinci: Denetim faaliyeti sonularndan yararlanan taraflarn

(denetlenen iletmeler, denetim sonularndan yararlanan 3. ahlar) denetim konusunda sahip

olduklar bilin ve bilgi denetim faaliyetinin kalitesini olumlu anlamda etkileyecektir.
Gerek denetlenen iletmelerin gerekse denetim sonularndan yararlanan kesimlerin
kalitesiz bamsz denetim hizmetinin douraca sonular karsnda sahip olduklar yasal
haklarn bilincinde olmalar da bamsz denetim firmalarn denetim hizmetinde kaliteye iten
nemli bir faktrdr. 50

Rotasyon Uygulamas: Rotasyon, bir iletmenin,

denetim faaliyetlerini

yrten denetilerinin belirli periyotlarda deitirilmesini ifade etmektedir. Rotasyon

uygulamas ile bir iletmenin srekli olarak bir deneti tarafndan deil de farkl denetiler
tarafndan denetlenmesi amalanmaktadr. Bylece denetimde tarafszln ve bamszln
salanmas ve korunmas salayarak denetim kalitesini desteklenmektedir.
lkemizde de rotasyon uygulamas Seri X No:19 Sermaye Piyasasnda Bamsz
Denetim Hakknda Teblide deiiklik yaplmasna Dair Tebliinin 2. maddesine gre,
bamsz denetim firmas, halka ak irketler iin en fazla 5 hesap dnemi hizmet
sunabilirler. 51

Mteri letmenin Tutumu ve Bamsz Denetim creti: Denetimi yaplan

mteri iletmenin denetime kar tutumu da denetim kalitesi zerinde nemli bir etkendir.

49

Gramham W. Cosserat, Modern Auditing, Chichester, John Wiley Sons Inc. ,1999, p.24
Oktay, s.64
51
Emre ehsuvarolu, Pay Sahiplerinin Korunmas ve Tarafsz Denetim, Denetim Dergisi, No:5, Sonbahar
2002,s. 57-58
50

23

Mteri iletme ynetimleri denetim firmalarna olumlu gr bildiren raporlar

hazrlamalar konusunda bask yapabilmektedirler.

Mteri iletme ynetimleri bu tarz

basklar denetim firmalarna, gelecek dnemde bamsz denetim firmas deiikliine

gidilebileceini belirterek gerekletirirler.52 Bu tarz basklar sonucunda denetim firmalar
denetimlerde tespit ettikleri sorunlar grmezden gelerek incelemelerini daha yzeysel
tutmaktadrlar. Ayrca denetim firmalar bir sonraki denetim dneminde de ayn mteri
iletme ile alabilmek iin mteri iletme ynetimi ile de ilikileri olumlu bir dzeyde
tutmaya almaktadrlar.
Bamsz denetim hizmetinin kalitesini etkileyen dier bir faktrde denetim hizmeti
karlnda alnan cretin uygun dzeyde olup olmaddr.
Bamsz denetim creti, mteri iletmenin denetimi iin gerekli olan sre ile denetim
ekibinde yer alan denetilerin her biri iin belirlenmi cretle arplmas sonucu bulunan
tutardr. 53
Denetim firmasnca iin kabulnden sonra hazrlanan denetim anlamasnda yaplacak
denetimde yer alacak denetilerin her bir iin saat creti ve ortalama planlanan alma saati
ve bunun sonucunda denetim creti belirtilir. Bylece kabilecek bir anlamazlk en batan
nlenmi olmaktadr. Denetim cretinin dnda yaplan masraflarn, seyahat harcamalarnn
ve dier harcamalarn crete eklenmesi de sz konusu olabilmektedir. Bu konuda da
anlamazlk kmamas iin taraflarn en bata anlamaya vararak ilgili maddeye denetim
szlemesinde yer vermeleri vermektedirler.
Bamsz denetim creti, verilecek hizmete gre uygun ve tatmin edici bir dzeyde deil
ise bu durumun denetim hizmetinin kalitesini drecei aktr.54
Denetim creti ve denetim kalitesi konusunda dier bir husus ise denetimi gerekletiren
denetim ekibinin alma koullar ve artlarn iyilik dzeyidir. Hi kukusuz bamsz
denetilerin alma koullar iyiletike verimlikleri de artacaktr. Ayrca denetim cretinde
olduu gibi denetilere almalar karlnda tatmin edici dzeyde cret verilmesi denetim
iinin kalitesi olumlu olarak etkileyecektir.

52

Anthony Wilson, Muhasebe Denetiminde Meslek Ahlak Asndan Karlalan Glkler, III. Trkiye
Muhasebe Sempozyumu, Muhasebe Denetim Mesleinde Yetkiler Sorumluluklar ve Meslek Ahlak, Ed.
Recep Pakdemir, stanbul, SMMO Yayn, No:20,1998,s. 90
53
Grkan Yahyaolu , Bamsz D Denetimin Yaps ve levi , Maliye Yazlar: Maliye, ktisat, Hukuk,
Eyll-Ekim 1991, s.94.
54
Halim Ergen, Bamsz D Denetiminde Meslek Ahlaknn atma Alanlar, Muhasebe Bilim Dnyas
Dergisi, No:1 Mart 2003, s.14

24

Bamsz Denetim Firmalarnn Meslek Kurulular ve Dzenleyici

Otoriteler Tarafndan Denetlenmesi:

Bamsz denetim de kalitenin salanmas iin

bamsz denetim firmalarnn mesleki kurulular ve dzenleyici otoriteler tarafndan

dzenlenmi denetim standartlarna uygun denetimler gerekletirmeleri bir zorunluluktur. Bu
durum mesleki kurulularn ve dzenleyici otoritelerin, bamsz denetim kurulularn,
dzenledikleri bu standartlara uygun denetimler gerekletirip gerekletirmedikleri
konusunda kontrol etmelerini gerekli klmaktadr. Bu kontrol ve incelemeler etkin olarak
gerekletirildii takdirde bamsz denetim firmalarnn yanllar, eksikleri ve aksayan
ynleri tespit edilerek bunlarn dzeltilmesi salanr ve bylece bamsz denetim kurulular
tarafndan gerekletirilen denetimlerin kalitesi olumlu olarak etkilenir.

25

Beinci Blm
KONTROLN BAIMSIZ DENETM KALTES ZERNDEK
ETKS
5.1 Kontrol ve Denetim Kavram
alma alan standartlarnn ikincisine gre deneti, denetimi planlamak ve
yaplacak testlerin niteliini, zamann ve boyutunu belirlemek iin i kontrol sistemi
hakknda yeterli bilgi elde etmelidir.
Kontrol (control) kavram, muhasebe literatrnde denetim (auditing) kavramndan
farkl anlamda kullanlmaktadr. Muhasebe literatrnde kontrol kavram olaylara, faaliyetlere
ve kiilere etki edebilme gcne sahip olma anlamnda kullanlmaktadr.55
Denetim ise ekonomik olaylarn gerek mahiyetinin ilgili mevzuat ve GKGMne uygun
olarak kaytlarda yer alp almadn tarafsz olarak delilleri ile aratrp sonulandran ve
onaylayan sistematik bir almadr.56
5.2. Kontrol Sistemi ve Denetim Kalitesi
letme faaliyetleri, iletme ynetimi, ortaklar ve evresi dnda iletmenin sosyal
evresi, yasalar ve doal koullar gibi d faktrlerden de etkilenmektedir. letme
faaliyetlerini etkileyen ve ynlendiren bu faktrlere d kontrol denilmektedir. letme iinde
mevcut kontrolleri iletme dndakilerden ayrmak iin ise i kontrol (internal control)
terimi kullanlmaktadr.
kontrol sistemi, iletme ynetiminin bir fonksiyonudur. letmelerin bymesi, ilem
saysnn oalmas faaliyetlerin karmaklamas, hatalarn giderilmesi, gelir ve gider
unsurlarnn saptanmas, ltlerle karlatrlabilir ve gvenilir verilerin toplanmas iletme
ynetimleri iin bir gereklilik halini almtr. letmedeki veriler ve muhasebe bilgileri
verimlilik ve iktisadilik ilkelerine uygun olarak temin edilmelidir.57
Genel Kabul Denetim Standartlarna uygun olarak denetiler denetim planlamasn
yaparken denetleyecekleri iletmelerin i kontrol sistemini incelemeli buna uygun olarak bir
denetim plan oluturmaldrlar.

55

Celal Kepeki, s.65

Murat Erdoan, Muhasebe, Denetim ve Bamsz Denetimin Gereklilii, Dou niversitesi Dergisi,
2002,(5), 5163
57
Kulaba, s.8
56

26

Uluslararas Muhasebe Uzmanlar Federasyonuna gre i kontrol sistemi, iletmelerin

varlklarnn korunmas, yanllklarn ve yolsuzluklarn nlenmesi ve bulunmas, muhasebe
bilgilerinin doruluk ve gvenilirliinin salanmas, muhasebe bilgilerinin zamannda
hazrlanmasnn salanmas, iletme faaliyetlerinin ynetim politikalarna uygunluunun
salanmas amalarna ulamak iin iletme faaliyetlerinin dzenli ve etkin bir ekilde
yrtlmesini salanmada yardmc olan, iletme ynetimi tarafndan kabul edilmi politika
ve prosedrlerdir.
Bu tanlamadan da anlalaca gibi kontrol amalar, denetim amalarnn ayns
deildir. Denetim amalar kontrol amalarnn yeterli olup olmadn ve bu amalara ulalp
ulalamadn deerlemeyi ierir. Kontrol amalar ynetim amalar olarak dnlmelidir.
letme ynetimleri kontrol amalarn iletmelerine en uygun ve etkin ekilde
uyguladklar takdirde bu durum bamsz denetilerin hem denetim faaliyetlerini doru ve
efektif olarak planlamalarn salayacak hem de denetilerin doru verilere ulamasn ve
almasn salayacaktr. Yani doru tanmlanm ve uygulanm kontrol amalar kaliteli bir
denetim almasnn n kouludur.
5.3. Denetimin Kontrolle likisi
denetim, i kontroln nemli ancak farkl bir boyutunu oluturmaktadr. Trkiye
Denetim Enstitsnn tanmna gre; denetim, bir kurumun faaliyetlerini gelitirmek ve
onlara deer katmak amacn gden bamsz ve objektif bir gvence ve danmanlk
faaliyetidir. denetim, kurumun risk ynetim, kontrol ve ynetiim srelerinin etkinliini
deerlendirmek ve gelitirmek amacna ynelik sistemli ve disiplinli bir yaklam getirerek
kurumun amalarna ulamasna yardmc olur.58
kontrol, bir kurumun, kuruma ait politikalarn ve hkmet programlarnn istenilen
sonulara ulamas; bu programlar iin kullanlan kaynaklarn, belirlenen ama ve
organizasyon hedefleriyle uyumlu olmas; programlarn israf, hile ve kt ynetimden
korunmas; gvenilir ve zamannda bilginin elde edilmesi, korunmas, rapor edilmesi ve
gerektiinde karar alma mekanizmalarnda kullanlmas amacyla oluturulan organizasyon,
politika ve prosedrler btndr. Etkin bir i kontrol sisteminin oluturulmas, bu sistemin
gerektii ekilde iletilmesi ve izlenmesi ynetimin sorumluluundadr. Ne kadar ayrntl ve
zenli bir biimde tasarlanm olursa olsun, hibir i kontrol mekanizmas hatalarn ortaya
karlmas ve nlenmesi bakmndan yzde yz gvence salamaz. Bu nedenle, ynetimin i
Trkiye Denetim Enstits, Denetimin Tanm,
http://tide.org.tr/TIDEWEB/IcSayfa.aspx?KodAl=288, 05.05.2006
58

27

kontrol yapsnn etkinliini dzenli bir biimde izlemesi ve gzden geirmesi gerekir.
Yneticiler i kontrollerin kalitesi hakknda bilgiyi, i kontrol yapsnn bir paras olarak
oluturulan i denetim biriminin raporlarndan edinebilirler.59
denetim birimince ynetime i kontrollere ilikin raporlar hazrlanmas ve bunlarn
yneticilerce deerlendirilmesi hi kukusuz ki i kontrol sisteminin etkinliini nemli lde
arttracaktr. Daha ncede belirttiimiz gibi etkin bir i kontrol sistemi kaliteli bir denetimin
vazgeilmezlerinden biridir.

59 Bte ve Mali Kontrol Genel Mdrl, Denetim ve Trkiye Uygulamas,

www.bumko.gov.tr/proje/proje4/dokuman/IcDenTurUyg.doc, 05.05.2006

28

Altnc Blm
ARATIRMA VERLERNN ANALZ EDLMES

Trkiyede SPK kanunu kapsamnda faaliyet gsteren bamsz denetim firmalarnn

verdikleri bamsz denetim hizmetinde kalitenin yerini ve nemini tespit etmek amacyla
gerekletirilen bu anket uygulamasnda, 92 firmann tmne mail yoluyla anket ulatrlm
ancak 13nden cevap alnabilmitir.
Anket verilerinin analizi iin ki-kare (Chi-Square) test ynteminden yararlanlarak,
yaklak 500 tane apraz iliki tablosu (Cross Table) oluturulmu ve deikenler arasnda
anlaml iliki aranmtr. Test sonucunda, aralarnda anlaml iliki olan deikenlerle,
aralarnda anlaml bir iliki olmas beklenip de aralarnda byle bir ilikiye rastlamadmz
deikenler aadaki blmde incelenmitir.
Aratrma kapsamnda giren denetim firmalarnn bnyesinde alan denetilerden,
anketimize katlm gsterenlerin cevaplar sayesinde salanan verilerin analizi ise Frekans
Dalmlar bal altnda sunulmaktadr.

6.1. DEKENLERN FREKANS DAILIMLARI

6.1.1. Ya
Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin
ya dalm, Tablo 1de gsterilmektedir.
Tablo 1
Bamsz Denetilerin Yaa Gre Snflandrlmas

Ya

Frekans

Yzde

Geerli
Yzde

Kmlative
Yzde

25-35
35-45
45+

74
10
1

87.1
11.8
1.2

87.1
11.8
1.2

87.1
98.8
100.0

Toplam

85

100.0

100.0

Tablo 1de grld gibi, ankete katlm gsteren firmalarn denetilerinin %87si 25
35 ya grubunda, %12si 3545 ya grubunda yer almaktadr.

29

6.1.2. Cinsiyet
Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin
cinsiyetlerinin ayrm, Tablo 2de gsterilmektedir.

Tablo 2
Bamsz Denetilerin Cinsiyete Gre Snflandrlmas
Frekans Yzde
Cinsiyet

Kadn

Erkek
Toplam

39
46
85

45.9
54.1
100.0

Geerli
Yzde
45.9
54.1
100.0

Kmlativ
Yzde
45.9
100.0

Tablo 2de grld gibi ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %46s kadn,
%54 erkek denetilerdir.

6.1.3. renim Durumu

Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin
renim durumuna ilikin detaylar, Tablo 3de gsterilmektedir.

Tablo 3
Bamsz Denetilerin renim Durumu

renim

Frekans

Yzde
87.1

Geerli
Yzde
87.1

Kmlative
Yzde
87.1

Lisans

74

Y.Lisans
Toplam l

11
85

12.9
100.0

12.9
100.0

100.0

Tablo 3de grld gibi ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %87si lisans
mezunuyken, %13 yksek lisans mezunudur.

6.1.4. Unvan
Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin
sahip olduklar unvanlarn detay Tablo 4de gsterilmektedir.

30

Tablo 4
Bamsz Denetilerin Unvan
Frekans
Unvan

Senior
Mdr
SMM
Toplam

59
18
8
85

Yzde
69.4
21.2
9.4
100.0

Geerli
Yzde
69.4
21.2
9.4
100.0

Kmlativ
Yzde
69.4
90.6
100.0

Tablo 4de grld gibi ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %69u senior
(danetimleri gerekletiren deneti), % 21i denetim blm mdr, %9u ise SMM (Serbest
Muhasebeci Mali Mavir) olarak kendini tanmlamtr.

6.1.5. Deneyim
Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin
denetim sektrnde sahip olduklar deneyimin detaylar Tablo 5de gsterilmektedir.

Tablo 5
Bamsz Denetilerin Sahip Olduklar Deneyim

Deneyim

0-5
5-10
10+
Toplam

Frekans

Yzde

57
27
1
85

67.1
31.8
1.2
100.0

Geerli
Yzde
67.1
31.8
1.2
100.0

Kmlativ
Yzde
67.1
98.8
100.0

Tablo 5de grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %67si
denetim sektrnde 5 yla kadar deneyim sahibi iken, %32si bu sektrde 510 yl arasnda
deneyime sahiptir. Ankete katlan denetilerden sadece %1i 10 yldan daha fazla deneyime
sahip denetilerdir.

6.1.6. Bamsz Denetim Firmasnn Kalite Kontrol Sistemine Sahip Olmas

Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
bamsz denetim firmalarnn kalite kontrol sisteminin var olmasnn, denetim kalitesi
zerindeki etkisine ynelik grleri Tablo 6da gsterilmektedir.

31

Tablo 6
Bamsz Denetim Firmalarnn Kalite Kontrol Sistemine Sahip Olmalar

Kalite Kontrol
Sisteminin
Olmas

1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
Toplam

Frekans

Yzde

Geerli
Yzde

Kmlativ
Yzde

40
23
1
16
5
85

47.1
27.1
1.2
18.8
5.9
100.0

47.1
27.1
1.2
18.8
5.9
100.0

47.1
74.1
75.3
94.1
100.0

Tablo 6de grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %74
bamsz denetim irketlerinin kalite kontrol sistemine sahip olmasn denetim kalitesi
zerinde nemli bir etken olarak grrken, %23 kalite kontrol sisteminin kalite zerindeki
etkinliine inanmadn belirtmitir.

6.1.7. Kalite Kontrol Politika ve Prosedrlerinin Etkin Olarak Uygulanmas

Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin
altklar denetim firmalrnda etkin bir kalite kontrol politika ve prosedrlerinin olup
olmadna ilikin grleri Tablo 7de gsterilmektedir.

Tablo 7
Bamsz Denetim Firmalarnda KKPPnin Etkin Olarak Uygulanmas
Frekans

Yzde

Geerli
Yzde

Kmlativ
Yzde

4
8
61
12
85

4.7
9.4
71.8
14.1
100.0

4.7
9.4
71.8
14.1
100.0

4.7
14.1
85.9
100.0

Kalite Kontrol
Politika ve
Prosedrlerinin
Etkinlii

2.00
3.00
4.00
5.00
Toplam

Tablo 7de grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin % 86s
altklar bamsz denetim firmalarnda kalite kontrol politika ve prosedrlerinin etkin bir
ekilde uygulandn dnrken, %9u ekimser kalmakta, %5i ise kalite kontrol politika
ve prosedrlerinin kendi irketlerinde etkin olmadn belirtmektedir.

32

6.1.8. Kalite Kontrol Sisteminin Denetim Kalitesine Etkisi

Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin
kendi firmalarnda uygulanan kalite kontrol sisteminin denetim kalitesi zerinde olumlu bir
etken olup olmadna dair grleri, Tablo 8de gsterilmektedir.

Tablo 8
Bamsz Denetim Firmalarnn KKSnin Denetim Kalitesi zerindeki Etkisi
Frekans

Yzde

1
4
6
57
17
85

1.2
4.7
7.1
67.1
20.0
100.0

KKSnin
1.00
2.00
zerindeki 3.00
4.00
5.00
Etkisi
Toplam
Kalite

Geerli
Yzde
1.2
4.7
7.1
67.1
20.0
100.0

Kmlativ
Yzde
1.2
5.9
12.9
80.0
100.0

Tablo 8de grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %87si
firmalarnda uygulanan kalite kontrol sisteminin bamsz denetim kalitesi zerinde olumlu
bir etkiye sahip olduunu sylerken, denetilerin %7si kararsz kalm, %5i ise kalite
kontrol sisteminin denetim kalitesi zerinde nemli bir etken olmadn belirtmitir.
6.1.9. Bamsz Denetim Firmasnn e Alm Programna Sahip Olmas ve
Etkinliinin Denetim Kalitesi zerindeki Etkisi
Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
denetim firmalarnn ie alm politikalarna ynelik olarak gelitirdikleri ie alm
programlarna sahip olmalarnn ve bu program etkin olarak uygulamalarnn bamsz
denetim kalitesi zerindeki etkisine ilikin grleri Tablo 9da gsterilmektedir.

Tablo 9
Bamsz Denetim Firmalarnn e Alm Programlarna Sahip Olmalarnn ve Etkin
Kullanmlarnn Denetim Kalitesi zerindeki Etkisi
e Alm
1.00
Program 2.00
ve 3.00
4.00
5.00
Etkinlii
Toplam

Frekans Yzde
28
19
9
20
9
85

32.9
22.4
10.6
23.5
10.6
100.0

33

Geerli
Yzde
32.9
22.4
10.6
23.5
10.6
100.0

Kmlativ
Yzde
32.9
55.3
65.9
89.4
100.0

Tablo 9da grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %55i
bamsz denetim irketlerinin ie alm programna sahip olmalarnn denetim kalitesi
zerinde olumlu bir etkiye sahip olduunu dnrken, % 10u bu konuda ekimser kalmtr.
Denetilerin % 34 ise ie alm programna sahip olmann ve bu program etkin bir ekilde
uygulamann denetim kalitesi zerinde olumlu bir etken olmadn belirtmitir.
6.1.10. Bamsz Denetim Firmalarnn Terfilerle lgli Politika ve Prosedrlerinin
Bulunmas
Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
bamsz denetim irketlerinin firma ii terfilerle ilgili politika ve prosedrlerinin
bulunmasnn denetim kalitesi zerindeki etkisine ynelik grleri Tablo 10da
gsterilmektedir.

Tablo 10
Bamsz Denetim Firmalarnn Terfi Politika ve Prosedrlerinin Olmasnn Denetim
Kalitesi zerindeki Etkisi
Frekans Yzde

Terfi
Politika

1.00
2.00
Ve
3.00
Prosedrlerinin
4.00
5.00
Olmas
Toplam

31
23
11
16
4
85

36.5
27.1
12.9
18.8
4.7
100.0

Geerli
Yzde
36.5
27.1
12.9
18.8
4.7
100.0

Kmlativ
Yzde
36.5
63.5
76.5
95.3
100.0

Tablo 10da grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %64
bamsz denetim irketlerinin terfilerle ilgili politika ve prosedrlere sahip olmalarnn
denetim kalitesi zerinde olumlu bir etkiye sahip olduunu dnrken, % 13 bu konuda
ekimser gr bildirmitir. Denetilerin % 24 ise terfilerli ilgili politika ve prosedrlere
sahip olmann ve bu program etkin bir ekilde uygulamann denetim kalitesi zerinde olumlu
bir etken olmadn belirtmitir.

6.1.11. Denetilerin Eitimine Verilen nem ve Eitimlerin Etkinlii

Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
bamsz denetim irketlerinin denetilerinin eitimine verdikleri nem ve bu eitimlerin
etkinliinin

denetim

kalitesi

zerindeki

etkisine

gsterilmektedir.

34

ynelik

grleri

Tablo

11de

Tablo 11
Bamsz Denetim Firmalarnn Denetilerinin Eitimine Verdikleri nemin Denetim
Kalitesi zerindeki Etkisi
Deneti
Eitimine 1.00
2.00
Verilen nem
3.00
4.00
ve
5.00
Etkinlii
Toplam

Frekans

Yzde

4
2
1
21
57
85

4.7
2.4
1.2
24.7
67.1
100.0

Geerli
Yzde
4.7
2.4
1.2
24.7
67.1
100.0

Kmlativ
Yzde
4.7
7.1
8.2
32.9
100.0

Tablo 11de grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %92si
bamsz denetim irketlerinin denetilerinin verdikleri nem derecesinin ve bu eitimlerinin
etkinliinin denetim kalitesi zerinde nemli bir etken olduunu dnrken, denetilerin %
7si ise denetim irketlerinin denetilerinin eitimine verdikleri nem derecesinin ve bu
eitimlerin etkinliinin denetim kalitesi zerinde olumlu bir etken olmadn belirtmitir.
6.1.12. Eitimlerin Denetilerin Mesleki Geliimi in Yeterli Olup Olmad
Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
kendi grev yaptklar bamsz denetim irketlerinde denetilere verilen eitiminlerin
denetilerin mesleki geliimi iin yeterli dzeyde olup olmadna ilikin grleri, Tablo
12de gsterilmektedir.

Tablo 12
Bamsz Denetim Firmalarnn Denetilere Verdikleri Eitimlerin Mesleki Geliim in
Yeterlilik Dzeyi
Eitimlerin
Mesleki
Geliim
in
Yeterlilii

1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
Toplam

Frekans

Yzde

2
6
23
45
9
85

2.4
7.1
27.1
52.9
10.6
100.0

Geerli
Yzde
2.4
7.1
27.1
52.9
10.6
100.0

Kmlativ
Yzde
2.4
9.4
36.5
89.4
100.0

Tablo 12de grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %64
altklar bamsz denetim irketlerinde denetilere verilen eitimlerin, denetilerim
mesleki geliimi iin yeterli dzeyde olduunu belirtirken, % 27si bu konuda ekimser gr

35

bildirmitir. Denetilerin %8,5u ise denetilere verilen eitimlerin, denetilerim mesleki

geliimi iin yeterli dzeyde olmadn belirtmitir.

6.1.13.

Bamsz

Denetilerin

Bamsz

Denetim

Kalitesi

Konusunda

Bilinlendirilmesi
Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
bamsz denetilerin denetim kalitesi konusunda bilinlendirilmesinin denetim kalitesi
zerindeki etkisine ynelik grleri, Tablo 13de gsterilmektedir.

Tablo 13
Bamsz Denetim Firmalarnn Denetileri Denetim Kalitesi Konusunda
Bilinlendirmesinin Denetim Kalitesine Etkisi
Denetilerin

1.00
2.00
3.00
Hakknda
4.00
Bilinlendirilmesi 5.00
Toplam
Denetim Kalitesi

Frekans

Yzde

1
3
5
43
33
85

1.2
3.5
5.9
50.6
38.8
100.0

Geerli
Yzde
1.2
3.5
5.9
50.6
38.8
100.0

Kmlativ
Yzde
1.2
4.7
10.6
61.2
100.0

Tablo 13de grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %89u
denetileri bamsz denetim kalitesi konusunda bilinlendirilmesinin denetim kalitesi
zerinde nemli bir etken olarak grrken, % 6s bu konuda ekimser gr bildirmitir.
Denetilerin %5i ise denetileri bamsz denetim kalitesi konusunda bilinlendirilmesinin,
denetim kalitesi zerinde nemli bir etken olmad ynnde gr belirtmitir

6.1.14. Bamsz Denetim Firmalarnn rgtsel Yapya Sahip Olmalar

Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
bamsz denetim firmalarnn rgtsel yaplarnn olmasnn denetim kalitesi zerindeki
etkisine ynelik grleri, Tablo 14de gsterilmektedir.

36

Tablo 14
Bamsz Denetim Firmalarnn rgtsel Yapya Sahip Olmasnn Denetim Kalitesine
Etkisi
Frekans

Yzde

Geerli
Yzde

Kmlativ
Yzde

rgtsel Yapya
Sahip Olma

4.00
5.00
Toplam

46
39
85

54.1
45.9
100.0

54.1
45.9
100.0

54.1
100.0

Tablo 14de grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %100,
bamsz denetim irketlerinin rgtsel yapya sahip olmasnn denetim kalitesi zerinde
nemli bir etkiye sahip olduuna katldklarn belirtmitir.
6.1.15. Bamsz Denetim irketlerinin Mteri Kabulne likin Politika ve
Prosedrlerinin Bulunmas
Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
bamsz denetim firmalarnn yeni bir mteri ile almaya veya mevcut mterileri ile
almalarn ettirmeye karar vermesinde, firmaca belirlenmi politika ve prosedrlerinin
bulunmasnn ve bu politika ve prosedrlere uygun hareket edilmesinin, denetim kalitesi
zerindeki etkisine ynelik grleri Tablo 15de gsterilmektedir.

Tablo 15
Bamsz Denetim Firmalarnn Mteri Kabulne likin Politika ve Prosedrlere
Sahip Olmasnn Denetim Kalitesine Etkisi
Frekans

Mteri
Kabul

3.00
4.00
5.00
Toplam

3
34
48
85

Yzde

3.5
40.0
56.5
100.0

Geerli
Yzde
3.5
40.0
56.5
100.0

Kmlativ
Yzde
3.5
43.5
100.0

Tablo 15te grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %96,5u
bamsz denetim irketlerinin mteri kabulnde seii davranmasnn ve bu nedenlede
kendine uygun politika ve prosedrlere sahip olmasnn, denetim kalitesi zerinde nemli bir
etkiye sahip olduunu dnrken, % 3.5u bu konuda fikri olmadn belirtmitir.

37

6.1.16. Bamsz Denetilerin Bamsz, Tarafsz, Drst Olmalar

Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
bamsz denetim firmalarnda alan denetilerin denetim faaliyetleri esnasnda bamsz,
tarafsz ve drst davranmalarnn, denetim kalitesi zerindeki etkisine ynelik grleri,
Tablo 16da gsterilmektedir.

Tablo 16
Bamsz Denetilerin Bamsz, Tarafsz ve Drst Olmasnn Denetim Kalitesine
Etkisi
Tarafsz,

Frekans

Yzde

Bamsz,
Drst
Davranma

4.00
5.00
Toplam

22
63
85

25.9
74.1
100.0

Geerli
Yzde

Kmlativ

25.9
74.1
100.0

25.9
100.0

Yzde

Tablo 16da grld gibi ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %100
bamsz denetilerin denetim faaliyetleriyle ilgili olarak bamsz, tarafsz ve drst
davranmasnn denetim kalitesi zerinde nemli bir etkiye sahip olduunu dnmektedir.

6.1.17. Bamsz Denetilerin Belirli Bir Dzeyde Mesleki Yeterlilie Sahip

Olmalar
Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
bamsz denetim firmalarnda alan denetilerin belirli bir dzeyde mesleki yeterlilie
sahip olmasnn denetim kalitesi zerindeki etkisine ynelik grleri Tablo 17de
gsterilmektedir.

Tablo 17
Bamsz Denetilerin Belirli Bir Dzeyde Mesleki Yeterlilie Sahip Olmasnn Denetim
Kalitesine Etkisi
Frekans
Belirli Dzeyde
Mesleki
Yeterlilie Sahip
Olma

3.00
4.00
5.00
Toplam

4
26
55
85

Yzde

4.7
30.6
64.7
100.0

38

Geerli
Yzde
4.7
30.6
64.7
100.0

Kmlativ
Yzde
4.7
35.3
100.0

Tablo 17de grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %95i
bamsz denetilerin belirli dzeyde mesleki yeterlilie sahip olmasnn denetim kalitesi
zerinde nemli bir etkiye sahip olduunu dnrken, % 5i bu konuda fikri olmadn
belirtmitir.

6.1.18. Bamsz Denetilerin Sektrel Olarak Uzmanlamas

Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
bamsz denetilerin belirli sektrlerde uzmanlamalarnn ve uzmanlk alanlarnda denetim
faaliyetleri gerekletirmelerinin denetim kalitesi zerindeki etkisine ynelik grleri, Tablo
18de gsterilmektedir.

Tablo 18
Bamsz Denetilerin Belirli Sektrlerde Uzmanlamalarnn Denetim Kalitesine Etkisi
Frekans

Denetilerin

2.00
Sektrel Olarak 3.00
4.00
Uzmanlamas
5.00
Toplam

Yzde

5
8
40
32
85

5.9
9.4
47.1
37.6
100.0

Geerli
Yzde
5.9
9.4
47.1
37.6
100.0

Kmlativ
Yzde
5.9
15.3
62.4
100.0

Tablo 18de grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %85i
bamsz denetilerin belirli sektrlerde uzmanlamasnn denetim kalitesi zerinde nemli bir
etkiye sahip olduunu dnrken, % 9u bu konuda fikri olmadn belirtmitir. Denetilerin
%6s ise bu gre katlmadn belirtmitir.
6.1.19. Bamsz Denetilerin Denetledikleri letme Hakknda Sahip Olduklar
Bilgi Birikimi
Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
denetilerin denetledikleri iletmeler hakknda sahip olduklar bilgi birikiminin denetim
kalitesi zerindeki etkisine ynelik grleri, Tablo 19da gsterilmektedir.

39

Tablo 19
Bamsz Denetilerin Denetledikleri letmeye likin Sahip Olduklar Bilgi Dzeyinin
Denetim Kalitesine Etkisi
Frekans

Yzde

Denetlenen
letme Hakknda
Sahip Olunan
Bilgi

3
2
36
44
85

2.00
3.00
4.00
5.00
Toplam

3.5
2.4
42.4
51.8
100.0

Geerli
Yzde

Kmlativ
Yzde

3.5
2.4
42.4
51.8
100.0

3.5
5.9
48.2
100.0

Tablo 19da grld gibi ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %94
bamsz denetilerin denetledikleri iletmeler hakknda sahip olduklar bilgi birikimi arttka
yaplan denetim almasnn da kalitesinin artacan dnrken, % 2si bu konuda fikri
olmadn belirtmitir. Denetilerin %3,5u ise denetilerin iletmeyle ilgili sahip olduu
bilgi seviyesiyle denetim kalitesi arasnda bir ilikinin olmadn belirtmitir.

6.1.20.

Bamsz

Denetilerin

Denetim

almalarnda

likili

Gruplarla

Kurduklar likiler
Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
denetilerin denetim almalar srasnda iletmenin ilikili gruplaryla (i denetim blm,
denetim komitesi v.s) kurduklar iletiim ve ilikinin (bu gruplarn almalarndan
yararlanma)

denetim

kalitesi

zerindeki

etkisine

ynelik

grleri,

Tablo

20de

gsterilmektedir.

Tablo 20
Bamsz Denetilerin Denetledikleri letmenin likili Gruplaryla Kurduklar
letiimim Denetim Kalitesine Etkisi
Frekans

Yzde

Geerli
Yzde

likili

Kmlati
v
Yzde

Gruplarla
1.00
2.00
3.00
letiim Etkisi
4.00
5.00
Toplam
Kurulan

19
27
5
16
18
85

22.4
31.8
5.9
18.8
21.2
100.0

40

22.4
31.8
5.9
18.8
21.2
100.0

22.4
54.1
60.0
78.8
100.0

Tablo 20de grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %54
bamsz denetilerin denetledikleri iletmenin ilikili gruplaryla birlikte almann ve
onlarn almalarndan da yararlanmann, denetim kalitesine olumlu katkda bulunacan
dnrken, % 6s bu konuda fikri olmadn belirtmitir. Denetilerin %40 ise
denetilerin bu gruplarla almalarnn denetim kalitesi zerinde nemli etken olmayacan
belirtmitir.

6.1.21. Mesleki Standartlara Uygunluk

Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
bamsz denetilerin denetim almalarn mesleki standartlara uygun olarak yerine
getirmelerinin denetim kalitesi zerindeki etkisine ynelik grleri Tablo 21de
gsterilmektedir.
Tablo 21
Bamsz Denetilerin Mesleki Standartlara Uygun Hareket Etmesinin Denetim
Kalitesine Etkisi
Frekans

Yzde

Mesleki

Geerli
Yzde

Yzde

Standartlara
3.00
4.00
Davranlmas
5.00
Toplam
Uygun

Kmlati
v

5
29
51
85

5.9
34.1
60.0
100.0

5.9
34.1
60.0
100.0

5.9
40.0
100.0

Tablo 21de grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %94
mesleki standartlara (GAAP, IFRS, SPKn) uygun hareket edilmesinin denetim kalitesini
zerinde nemli bir etkiye sahip olduunun dnrken, % 6s bu konuda fikri olmadn
belirtmitir.
6.1.22. Mteri letme ve 3.ahslarn Bamsz Denetim Konusunda Sahip
Olduklar Bilin Dzeyi
Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
mteri iletme ve denetim almasnn sonularndan yararlanan dier kii ve kurulularn,
bamsz denetim konusunda bilili olmasnn, denetim kalitesi zerindeki etkisine ynelik
grleri Tablo 22de gsterilmektedir.

41

Tablo 22
Mteri letme ve 3.ahslarn Bamsz Denetim Konusunda Sahip Olduklar Bilincin
Denetim Kalitesine Etkisi
Frekans

Yzde

Bamsz

Geerli
Yzde

Kmlati
v
Yzde

Denetim
Konusunda
Sahip Olunan
Bilin

2
7
49
27
85

2.00
3.00
4.00
5.00
Toplam

2.4
8.2
57.6
31.8
100.0

2.4
8.2
57.6
31.8
100.0

2.4
10.6
68.2
100.0

Tablo 22de grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %89u
mteri iletme ve denetim almasnn sonularndan yararlanan dier kii ve kurulularn,
bamsz denetim konusunda bilili olmasnn denetim kalitesine olumlu katkda bulunacan
dnrken, % 8i bu konuda fikri olmadn belirtmitir. Denetilerin %2si ise mteri
iletme ve 3. ahslarn sahip olduklar bu tarz bir bilincin, denetim kalitesi zerinde nemli
etken olmayacan belirtmitir.
6.1.23. Kalitesiz Bamsz Denetim almas Sonucunda Zarar Gren letmelerin
Yasal Haklarnn Bilincinde Olmalar
Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
kalitesiz bamsz denetim sonucunda zarar gren mteri iletmelerin yasal haklarnn
bilincinde olmalarnn, denetim kalitesi zerindeki etkisine ynelik grleri Tablo 23de
gsterilmektedir

Tablo 23
Mteri letmelerin Kalitesiz Bamsz Denetim Konusunda Yasal Haklarnn
Bilincinde Olmasnn Denetim Kalitesine Etkisi
Frekans Yzde
Zarar Gren
letmelerinin

1.00
2.00
Yasal Haklarnn
3.00
Bilincinde
4.00
5.00
Olmalar
Toplam

30
28
16
7
4
85

35.3
32.9
18.8
8.2
4.7
100.0

42

Geerli
Yzde
35.3
32.9
18.8
8.2
4.7
100.0

Kmlativ
Yzde
35.3
68.2
87.1
95.3
100.0

Tablo 23de grld gibi ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %68i
kalitesiz bamsz denetim sonucunda zarar gren mteri iletmelerin yasal haklarnn
bilincinde olmalarnn, bamsz denetim kalitesini olumlu olarak etkileyeceini dnrken,
% 18i bu konuda fikri olmadn belirtmitir. Denetilerin %13 ise mteri iletme yasal
haklar konusunda sahip olduklar bu tarz bir bilincin, denetim kalitesi zerinde nemli etken
olmayacan belirtmitir.

6.1.24. Rotasyon Uygulamas

Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
rotasyon uygulamasnn (bir iletmeyi denetleyen denetim firmalarnn belli periyotlarla
deitirilmesi) denetim kalitesi zerindeki etkisine ynelik grleri Tablo 24de
gsterilmektedir.

Tablo 24
Rotasyonun Denetim Kalitesine Etkisi
Frekans

Rotasyon

1.00
2.00
3.00
4.00
5.00

Toplam

26
33
17
7
2
85

Yzde

30.6
38.8
20.0
8.2
2.4
100.0

Geerli
Yzde
30.6
38.8
20.0
8.2
2.4
100.0

Kmlativ
Yzde
30.6
69.4
89.4
97.6
100.0

Tablo 24te grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %69u,
deneti rotasyonunun bamsz denetim kalitesinin zerinde nemli bir etken olacan
dnrken, % 20si bu konuda fikri olmadn belirtmitir. Denetilerin %11i ise rotasyon
uygulamasnn denetim kalitesi zerinde nemli etken olmayacan belirtmitir.
6.1.25. Denetlenen letmelerin Denetim Sektrndeki Gl Rekabet Ortam
Hakknda Bilinli Olmas
Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
denetlenen iletmelerin denetim firmalar arasndaki gl rekabet ortamnn farknda
olmalarnn

denetim

kalitesi

zerindeki

etkisine

gsterilmektedir.

43

ynelik

grleri

Tablo

25de

Tablo 25
Mteri letmelerin Denetim Sektrndeki Rekabet Ortamna likin Bilincinin
Denetim Kalitesine Etkisi
Frekans
Mteri
letmelerin
Denetim
Sektrnn
Rekabeti
Konusunda
Bilinli Olmas

1.00
2.00
3.00
4.00
5.00

Toplam

15
29
27
10
4
85

Yzde

17.6
34.1
31.8
11.8
4.7
100.0

Geerli
Yzde

Kmlativ
Yzde

17.6
34.1
31.8
11.8
4.7
100.0

17.6
51.8
83.5
95.3
100.0

Tablo 25te grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %52si,
denetlenen iletmelerin denetim firmalar arasndaki gl rekabet ortamnn farknda
olmalarnn bamsz denetim kalitesini etkileyeceini dnrken, % 32si bu konuda gr
bildirmekten kanmtr. Denetilerin %17si ise mteri iletmenin sahip olduu bu bilincin,
denetim kalitesi zerinde nemli bir rol oynamayacan belirtmitir.

6.1.26. Bamsz Denetim Karlnda Alnan cret

Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
denetim irketlerinin denetim faaliyeti karlnda aldklar cretin uygun dzeyde
olmamasnn

denetim

kalitesi

zerindeki

etkisine

ynelik

grleri

Tablo

26da

gsterilmektedir.
Tablo 26
Denetim Hizmeti Karlnda Alnan cretin Denetim Kalitesine Etkisi
Frekans

Yzde

Denetim almas
Karlnda
Alnan cret
Dzeyi

1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
Toplam

5
15
9
31
25
85

5.9
17.6
10.6
36.5
29.4
100.0

Geerli
Yzde
5.9
17.6
10.6
36.5
29.4
100.0

Kmlativ
Yzde
5.9
23.5
34.1
70.6
100.0

Tablo 26da grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %66s,
denetim irketlerinin denetim faaliyeti karlnda aldklar cretin uygun dzeyde
olmamasnn bamsz denetim kalitesini etkileyeceini dnrken, % 11i bu konuda gr

44

bildirmekten kanmtr. Denetilerin %23,5u ise denetim irketlerinin aldklar cret

dzeyinin, denetim kalitesi zerinde nemli bir rol oynamayacan belirtmitir.
6.1.27. Bamsz Denetim irketlerinin Meslek Kurulular ve Dzenleyici
Otoriteler Tarafndan Denetlenmesi
Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
denetim irketlerinin meslek kurulular ve dzenleyici otoriteler (BDDK, SPK) tarafndan
denetlenmesinin, denetim firmalarnn gerekletirdii denetim faaliyetinin kalitesi zerindeki
etkisine ynelik grleri Tablo 27de gsterilmektedir.

Tablo 27
Meslek Kurulular ve Dzenleyici Otoriteler Tarafnca Denetlenmenin Denetim
Kalitesine Etkisi
Frekans
Meslek
Kurulular ve
Dzenleyici
Otorite
Tarafndan
Denetlenme

2.00
3.00
4.00
5.00
Toplam

3
2
61
19
85

Yzde

3.5
2.4
71.8
22.4
100.0

Geerli
Yzde
3.5
2.4
71.8
22.4
100.0

Kmlativ
Yzde
3.5
5.9
77.6
100.0

Tablo 27de grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %94,
denetim irketlerinin meslek kurulular ve dzenleyici otoritelerce denetlenmesinin bamsz
denetim kalitesi zerinde nemli bir etkiye sahip olduunu dnrken, % 2,4 bu konuda
gr bildirmekten kanmtr. Denetilerin %3,5u ise denetim irketlerinin bu kurulularca
denetlenmesinin denetim kalitesi zerinde nemli bir rol oynamayacan belirtmitir.

6.1.28. Deneyim Sahibi Denetilerin Baka Sektrlere Geii

Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
denetim sektrnde deneyim kazanm denetilerin baka sektrlere gei orannn yksek
olmasnn bamsz denetim kalitesi zerindeki etkisine ynelik grleri Tablo 28de
gsterilmektedir

45

Tablo 28
Deneyim Sahibi Denetilerin Baka Sektrlere Geiinin Denetim Kalitesine Etkisi
Deneyimli
Denetilerin
Baka
Sektrlere
Gei
Orannn
Ykseklii

Frekans

Yzde

13
35
23
14
85

1.00
2.00
3.00
4.00
Toplam

15.3
41.2
27.1
16.5
100.0

Geerli
Yzde
15.3
41.2
27.1
16.5
100.0

Kmlativ
Yzde
15.3
56.5
83.5
100.0

Tablo 28de grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %56,5u,
denetim sektrnde deneyim kazanm denetilerin baka sektrlere gei orannn yksek
olmasnn, bamsz denetim kalitesi zerinde nemli bir etkiye sahip olduunu dnrken,
% 27si bu konuda gr bildirmekten kanmtr. Denetilerin %16,5u ise deneyimli
denetilerin bu durumunun denetim kalitesi zerinde nemli bir rol oynamayacan
belirtmitir.
6.1.29. Denetim almasnn Sonunda Mteri letmeden Verilen Hizmete
Ynelik Grlerinin Alnmas
Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
denetim almasnn tamamlanmasndan sonra mteri iletmenin ald denetim hizmetine
ilikin fikirlerinin deerlendirilmesinin bamsz denetim kalitesi zerindeki etkisine ynelik
grleri Tablo 29da gsterilmektedir.

Tablo 29
Mteri letmeden Denetim Sonunda Grlerinin Alnmasnn Denetim Kalitesine
Etkisi
Frekans

Yzde

Mteri letmeden

Geerli
Yzde

Kmlati
v
Yzde

Verilen Hizmete
liknGrlerinin
Alnmas

1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
Toplam

24
47
7
6
1
85

28.2
55.3
8.2
7.1
1.2
100.0

28.2
55.3
8.2
7.1
1.2
100.0

28.2
83.5
91.8
98.8
100.0

Tablo 29da grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %83,5u,
denetim

almasnn

tamamlanmasndan

46

sonra

mteri

iletmenin

grlerine

bavurulmasnn, bamsz denetim kalitesi zerinde nemli bir etkiye sahip olduunu
dnrken, % 8i bu konuda gr bildirmekten kanmtr. Denetilerin geri kalan %8i ise
mteriden denetim almas sonucunda grlerinin alnmasnn denetim kalitesi zerinde
nemli bir rol oynamayacan belirtmitir.

6.1.30. Bamsz Denetilerin Performanslarnn Deerlendirilmesi

Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
denetim

almasnn

tamamlanmasndan

sonra

denetilerin

performanslarnn

deerlendirilmesinin bamsz denetim kalitesi zerindeki etkisine ynelik grleri Tablo

30da gsterilmektedir.

Tablo 30
Denetim almas Sonucunda Bamsz Denetilerin Performanslarnn
Deerlendirilmesinin Denetim Kalitesine Etkisi
Frekans

Yzde

Deneti
Performanslarnn
Deerlendirmesi

1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
Toplam

2
5
6
51
21
85

2.4
5.9
7.1
60.0
24.7
100.0

Geerli
Yzde
2.4
5.9
7.1
60.0
24.7
100.0

Kmlativ
Yzde
2.4
8.2
15.3
75.3
100.0

Tablo 30da grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %85i,
denetim almasnn tamamlanmasndan sonra denetilerin performanslarnn mdrleri
ve/veya takm efleri tarafndan deerlendirilmesinin bamsz denetim kalitesi zerinde
nemli bir etkiye sahip olduuna katlrken, % 7si bu konuda gr bildirmekten kanmtr.
Denetilerin geri kalan %8i ise performans deerlendirilmesinin denetim kalitesi zerinde
nemli bir rol oynamayacan belirtmitir.
6.1.31. Tamamlanan Denetim almalarnn Bamsz Kiilerce ncelenmesi
Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
tamamlanan denetim almalarnn bamsz kiilerce (firma dndan kiiler ve uluslararas
denetim firmalarnn yurtd yetkilileri) incelenmesinin bamsz denetim kalitesi zerindeki
etkisine ynelik grleri Tablo 31de gsterilmektedir.

47

Tablo 31
Tamamlanm Denetim almalarnn Bamsz Kiilerce ncelenmesinin Denetim
Kalitesine Etkisi
Frekans

Yzde

Denetim
almalarn

1.00
Bamsz Kiilerce 2.00
3.00
ncelenmesi
4.00
5.00
Toplam

1
4
6
40
34
85

1.2
4.7
7.1
47.1
40.0
100.0

Geerli
Yzde
1.2
4.7
7.1
47.1
40.0
100.0

Kmlativ
Yzde
1.2
5.9
12.9
60.0
100.0

Tablo 31de grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %87si,
tamamlanan denetim almalarnn bamsz kiilerce incelenmesinin bamsz denetim
kalitesi zerinde nemli bir etkiye sahip olduuna katlrken, % 7si bu konuda gr
bildirmekten kanmtr. Denetilerin geri kalan %6s ise denetim almalarn bamsz
kiilerce incelenmesinin bamsz denetim kalitesini etkilemeyeceini belirtmitir.
6.1.32. Denetim almas Sonucunda Denetlenen letmelerin Memnuniyetin
Dzeyi
Aratrma kapsamna giren bamsz denetim firmalarnda alan bamsz denetilerin,
denetim almalarnn sonunda denetlenen iletmelerin memnuniyet dzeylerinin bamsz
denetim kalitesi zerindeki etkisine ynelik grleri Tablo 32de gsterilmektedir.

Tablo 32
Denetim almalar Sonunda Denetlenen letmelerinin Memnuniyet Dzeyinin
Denetim Kalitesine Etkisi
Frekans

Mteri
letmelerin
Memnuniyeti

1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
Toplam

8
18
11
31
17
85

Yzde

9.4
21.2
12.9
36.5
20.0
100.0

Geerli
Yzde
9.4
21.2
12.9
36.5
20.0
100.0

Kmlativ
Yzde
9.4
30.6
43.5
80.0
100.0

Tablo 32de grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin %56,5u,
denetim almalarnn sonunda denetlenen iletmelerin memnuniyet dzeylerinin bamsz

48

denetim kalitesi zerinde nemli bir etkiye sahip olduuna katlrken, % 13 bu konuda
gr bildirmekten kanmtr. Denetilerin geri kalan %31i ise denetim almalarnn
sonunda mterilerin memnuniyet dzeylerinin bamsz denetim kalitesini zerinde
belirleyici bir etken olmadn belirtmitir.
6.2. DEKENLER ARASINDAK LKNN ANALZ VE YORUMU
Aratrmann uygulama blmn oluturan anket verilerinin analizine ynelik
uyguladmz ki-kare (chi-square) test sonucunda, her bir deikene (soruya) verilen yantlar,
kendi iersinde analiz edilerek yukar ki blmde yorumlanm bulunmaktadr. Bu blmde
ise uyguladmz bu test sonucunda arasnda iliki olduunu tespit ettiimiz deikenler ve
aralardaki iliki incelenecektir.

6.2.1. Ya-Unvan
Aratrma kapsamnda ynelttiimiz anket sorularn yantlayan bamsz denetilerin
verdikleri cevaplarn istatiksel analizi sonucunda, denetilerin yalar ve unvanlar arasnda
bir iliki tespit edilmi ve bu iki deiken arasndaki iliki Tablo 33de gsterilmitir.
Tablo 33
Ya-Unvan likisi
Unvan Toplam
Deneti Mdr SMM
74

25-35
Ya

59
35-45
45+
Toplam

59

11
7
18

4
3
1
8

10
1
85

Tablo 33de grld gibi, ankete katlm gsteren bamsz denetilerin yalar
arttka aldklar unvanlarda deimektedir ve ancak ortalama 510 yl arasnda denetilik
yapldktan sonra denetim mdr olunabilindii grlmektedir.
Ankete katlan bamsz denetilerin bir blm, kendini sadece SMM olarak
tanmlamtr. Denetilerin ve denetim mdrlerinin byk blmnn bu nvana sahip
olduu dnldnde tabloya bu deiken sadece 8 denetinin cevabndan tr
konulmutur.

49

Verilere uygulanan ki-kare testi sonucunda ki-kare tablo deeri 36.11 bulunurken, ya
ve unvan deikenleri arasndaki iliki %5 hata payyla anlamldr.

6.2.2. Ya-Deneyim
Aratrma kapsamnda ynelttiimiz anket sorularn yantlayan bamsz denetilerin
verdikleri cevaplarn istatiksel analizi sonucunda, denetilerin yalar ve deneyimleri arasnda
bir iliki tespit edilmi ve bu iki deiken arasndaki iliki Tablo 34de gsterilmitir.

Tablo 34
Ya-Deneyim likisi
Toplam
Deneyim

Ya

25-35
35-45
45+
Toplam

0-5
57

57

5-10
17
9
1
27

10+
1
1

74
10
1
85

Tablo 34den de anlald zere, denetilerin yalar arttka denetim sektrnde sahip
olduklar deneyim da artmaktadr. 2535 aras ya grubundaki denetilerin nemli bir
blmnn deneyimi 05 yl aras iken 35 ve zeri ya grubunun denetim deneyimi 5 yln
zerindedir.
Verilere uygulanan ki-kare testi sonucunda ki-kare tablo deeri 29.91 bulunurken, ya
ve deneyim deikenleri arasndaki iliki %5 hata payyla anlamldr.

6.2.3. Cinsiyet-Kalite Kontrol Sistemi

Aratrma kapsamnda ynelttiimiz anket sorularn yantlayan bamsz denetilerin
verdikleri cevaplarn istatiksel analizi sonucunda, denetilerin cinsiyetleri ve bamsz
denetim irketkerinin kalite kontrol sistemine sahip olmalarnn denetim kalitesine etkisi
arasnda bir iliki tespit edilmi ve bu iki deiken arasndaki iliki Tablo 35te gsterilmitir.

50

Tablo 35
Cinsiyet-Kalite Kontrol Sistemi likisi
KKS

Cinsiyet

Kadn
Erkek
Toplam

1.00

2.00

24
16
40

8
15
23

Toplam

3.00 4.00

1
1

5.00

3
13
16

4
1
5

39
46
85

Tablo 35te de grld gibi, ankete katlm gsteren kadn bamsz denetilerin
ounluu, kalite kontrol sisteminin varlnn denetim kalitesi zerindeki etkisi olduunu
belirtmitir. Erkek denetilerin bir blm kalite kontrol sisteminin denetim kalitesi
zerindeki etkisine katlrken bir blm ise byle bir etkiye katlmadn belirtmitir.
Verilere uygulanan ki-kare testi sonucunda ki-kare tablo deeri 12.28 bulunurken,
cinsiyet ve denetim irketlerinin kalite kontrol sistemine sahip olmalar arasndaki iliki %5
hata payyla anlamldr.
6.2.4.Cinsiyet-Kalitesiz Denetimden Zarar Gren letmelerin Yasal Haklarnn
Bilinde Olmalar
Aratrma kapsamnda ynelttiimiz anket sorularn yantlayan bamsz denetilerin
verdikleri cevaplarn istatiksel analizi sonucunda, denetilerin cinsiyetleri ve denetlenen
iletmelerin kalitesiz bamsz denetim sonularna kar bilili olmalarnn denetim kalitesi
zerindeki etkisi arasnda bir iliki tespit edilmi ve bu iki deiken arasndaki iliki Tablo
36da gsterilmitir.
Tablo 36
Cinsiyet-Denetlenen letmelerin Yasal Haklarnn Bilincinde Olmalarnn likisi
Denetlenen letmelerin Bilinli Olmas

Cinsiyet

Kadn
Erkek
Toplam

1.00
4
26
30

2.00
15
13
28

3.00
9
7
16

Toplam

4.00
7

5.00
4

39
46
85

Tablo 36da de grld gibi, ankete katlm gsteren kadn bamsz denetiler,
denetlenen iletmelerin kalitesiz denetim sonucunda yasal haklarnn bilincinde olmasnn
denetim kalitesi zerinde bir etki sahibi olduuna ilikin kesin bir tutuma sahip deilken,
erkek denetilerin byk bir blm mteri iletmelerin bu bilincinin denetim kalitesi
zerinde etki sahibi olduunu daha kesin yarglarla belirtmitir.

51

Verilere uygulanan ki-kare testi sonucunda ki-kare tablo deeri 27.13 bulunurken,
cinsiyet ve denetlenen iletmelerin yasal haklarnn bilincinde olmalar arasndaki iliki %5
hata payyla anlamldr.

6.2.5. Cinsiyet-Rotasyon
Aratrma kapsamnda ynelttiimiz anket sorularn yantlayan bamsz denetilerin
verdikleri cevaplarn istatiksel analizi sonucunda, denetilerin cinsiyetleri ile iletmelerin
denetimlerini gerekletiren denetim irketlerinin belli periyotlarla deitirilmesinin,
(rotasyon) denetim kalitesi zerindeki etkisi arasnda bir iliki tespit edilmi ve bu iki
deiken arasndaki iliki Tablo 37de gsterilmitir.

Tablo 37
Cinsiyet-Rotasyon likisi
Rotasyon

Cinsiyet

Kadn
Erkek
Toplam

1.00
9
17
26

2.00
15
18
33

3.00
8
9
17

Toplam
4.00
7
7

5.00
2
2

39
46
85

Tablo 37de grld gibi, ankete katlm gsteren kadn bamsz denetiler, rotasyon
uygulamasnn denetim kalitesi zerindeki etkisi konusunda birbirlerinden farkl grlere
sahipken, erkek denetiler rotasyon uygulamasnn denetim kalitesi zerindeki etkisi
konusunda hemfikirdirler.
Verilere uygulanan ki-kare testi sonucunda ki-kare tablo deeri 11.29 bulunurken,
cinsiyet ve rotasyon deikenleri arasndaki iliki %5 hata payyla anlamldr.

6.2.6. Cinsiyet-cret
Aratrma kapsamnda ynelttiimiz anket sorularn yantlayan bamsz denetilerin
verdikleri cevaplarn istatiksel analizi sonucunda, denetilerin cinsiyetleri ile bamsz
denetim irketlerinin denetim almalar karlnda aldklar cretin denetim kalitesi
zerindeki etkisi arasnda bir iliki tespit edilmi ve bu iki deiken arasndaki iliki Tablo
38de gsterilmitir.

52

Tablo 38
Cinsiyet-cret likisi
cret

Cinsiyet

Kadn
Erkek
Toplam

1.00
5
5

2.00
7
8
15

3.00
3
6
9

Toplam
4.00
16
15
31

5.00
8
17
25

39
46
85

Tablo 38de grld gibi, ankete katlm gsteren kadn bamsz denetilerden
bazlar denetim hizmeti karl olarak aldklar cretin denetim kalitesi zerindeki etkisi
olunu belirtirken bir ksm bu gre katlmam bir ksm ise bu konuyla ilgili gr
bildirmemitir. Erkek denetiler ise cretin denetim kalitesi zerindeki etkisi konusunda
hemfikirdirler.
Verilere uygulanan ki-kare testi sonucunda ki-kare tablo deeri 8.82 bulunurken,
cinsiyet ve cret deikenleri arasndaki iliki %5 hata payyla anlamldr.

6.2.7. Cinsiyet-Meslek Kurulular ve Dzenleyici Otoritelerce Denetlenme

Aratrma kapsamnda ynelttiimiz anket sorularn yantlayan bamsz denetilerin
verdikleri cevaplarn istatiksel analizi sonucunda, denetilerin cinsiyetleri ile bamsz
denetim irketlerinin meslek kurulular ve dzenleyici otoriteler tarafndan denetlenmelerinin
denetim kalitesi zerindeki etkisi arasnda bir iliki tespit edilmi ve bu iki deiken
arasndaki iliki Tablo 39da gsterilmitir.

Tablo 39
Cinsiyet-Meslek Kurulular ve Dzenleyici Otoritelerce Denetlenme likisi
MK ve DO Denetimi
2.00 3.00
Cinsiyet Kadn
Erkek
Toplam

2
2

4.00
34
27
61

5.00
5
14
19

Toplam

39
46
85

Tablo 39da grld gibi, ankete katlm gsteren kadn denetilerin hepsi bamsz
denetim irketlerinin mesleki kurulular ne dzenleyici otoritelerce denetlenmelerinin denetim
kalitesi zerinde etkili olduuna inandklarn belirtmilerdir. Erkek denetilerinde nemli bir
ounluu kadm denetilere benzer ekilde bu denetimlerin kaliteyi etkileyecei
belirtmilerdir. Bunun yannda erkek denetilerin bir ksm kararsz olduunu belirtirken, bir
ksmda bu gre katlmadn belirtmitir.
53

Verilere uygulanan ki-kare testi sonucunda ki-kare tablo deeri 9.55 bulunurken,
cinsiyet ve cret deikenleri arasndaki iliki %5 hata payyla anlamldr.
6.2.8. Cinsiyet-Tecrbeli Denetilerin Deiim Oran
Aratrma kapsamnda ynelttiimiz anket sorularn yantlayan bamsz denetilerin
verdikleri cevaplarn istatiksel analizi sonucunda, denetilerin cinsiyetleri ile bamsz
denetim irketlerinde alan denetilerin belli bir sre denetim sektrnde alp gerekli
tecrbeyi edindikten sonra baka sektrlere gemesi sonucunda oluan deneyimli deneti
kayplarnn denetim kalitesi zerindeki etkisi arasnda bir iliki tespit edilmi ve bu iki
deiken arasndaki iliki Tablo 40da gsterilmitir.

Tablo 40
Cinsiyet-Denetilerin Deiim Oranlarnn Ykseklii likisi
Denetilerin Deiim Oran Toplam
Cinsiyet Kadn
Erkek
Toplam

1.00
2
11

2.00
11
24
35

3.00
15
8
23

4.00
11
3
14

39
46
85

Tablo 40da grld gibi ankete katlm gsteren kadn denetiler arlkl olarak,
deneyimli denetilerin i deitirme oranlarnn yksek olmasnn denetim kalitesi zerindeki
etkisi konusunda fikir belirtmezken, dier kadn denetilerin bir ksm bu gre katlmadn
belirtmitir. Ayrca

tablodan

bu

gr

destekleyen

kadn

denetilerin

saysnn

katlmayanlara gre daha fazla olduu grlmektedir. Kadn denetilerle karlatrldnda

erkek denetilerin byk bir ounluunun deneyim sahibi denetilerin denetim sektrnden
baka sektrlere kaymasnn denetim kalitesini etkilediini dndkleri grlmektedir.
Verilere uygulanan ki-kare testi sonucunda ki-kare tablo deeri 17.30 bulunurken,
cinsiyet ile kdemli denetilerin farkl sektrlere gemesi arasndaki iliki %5 hata payyla
anlamldr.

6.2.9. Cinsiyet-Deneti Performanslarnn Deerlendirilmesi

Aratrma kapsamnda ynelttiimiz anket sorularn yantlayan bamsz denetilerin
verdikleri cevaplarn istatiksel analizi sonucunda, denetilerin cinsiyetleri ile bamsz
denetim irketlerinde alan denetilerin denetim almalarnn sonunda performanslarnn

54

takm efleri veya mdrleri tarafndan deerlendirilmesinin denetim kalitesi zerindeki etkisi
arasnda bir iliki tespit edilmi ve bu iki deiken arasndaki iliki Tablo 41de gsterilmitir.

Tablo 41
Cinsiyet-Denetilerin Performans Deerlendirilmesi likisi
Deneti Performanslar
1.00
Cinsiyet

2.00

3.00
1
5
6

Kadn
Erkek
Toplam

5
5

Toplam

4.00
26
25
51

5.00
12
9
21

39
46
85

Tablo 41de grld gibi, ankete katlm gsteren kadn denetiler, bamsz
denetilerin performanslarnn efleri veya mdrleri tarafndan deerlendirilmesini denetim
kalitesini etkileyen bir etmen olarak grrken, erkek denetilerin yantlar daha geni bir
skalaya yaylmitir. Erkek denetilerin nemli bir ksm kadn denetilerle ayn gr
paylap deneti performanslarnn deerlendirilmesini kaliteyi etkileyen bir faktr olarak
kabul ederken, bir blm de bu gre katlmadn belirtmitir. Dier yandan bu konuyla
ilgili fikri olmadnda belirten erkek denetiler bulunmaktadr.
Verilere uygulanan ki-kare testi sonucunda bu iki deikene ilikin ki-kare tablo deeri
9.60 bulunurken, cinsiyet ile bamsz denetilerin performanslarnn deerlendirilmesi
arasndaki iliki %5 hata payyla anlamldr.

6.2.10. renim Dzeyi-Deneyim

Aratrma kapsamnda ynelttiimiz anket sorularn yantlayan bamsz denetilerin
verdikleri cevaplarn istatiksel analizi sonucunda, denetilerin renim dzeyleri ile denetim
alannda sahip olduklar deneyim arasnda bir iliki tespit edilmi ve bu iki deiken
arasndaki iliki Tablo 42de gsterilmitir.

Tablo 42
renim Dzeyi-Denetim Deneyimi likisi
Deneyim

renim

Lisans
Y.Lisans
Toplam

0-5
51
6
57

55

5-10
23
4
27

Toplam
10+
1
1

74
11
85

Tablo 42de grld gibi, ankete katlm gsteren lisans mezunu denetilerin yksek
lisans mezunlarna gre daha fazla sayda olduu grlmektedir. Lisans mezunu denetilerin
yksek lisans mezunlarnn yksek lisanslarn tamamlama srelerini de (ortalama 1-2 sene)
denetim firmalarnda alarak geirdikleri gznne alndnda lisans mezunu denetilerin
sahip olduklar deneyim lisans mezunlarna gre daha fazladr.
Verilere uygulanan ki-kare testi sonucunda, bu iki deikene ilikin ki-kare tablo deeri
7.10 bulunurken, renim durumu ile deneyim deikenleri arasndaki iliki %5 hata payyla
anlamldr.

6.2.11. renim Dzeyi-Denetim Kalitesi Konusunda Bilinlendirme

Aratrma kapsamnda ynelttiimiz anket sorularn yantlayan bamsz denetilerin
verdikleri cevaplarn istatiksel analizi sonucunda, denetilerin renim dzeyleri ile
denetilerin bamsz denetim kalitesi hakknda bilinlendirilmelerinin arasnda bir iliki
tespit edilmi ve bu iki deiken arasndaki iliki Tablo 43de gsterilmitir.

Tablo 43
renim Dzeyi-Denetim Kalitesi Bilinci likisi
Toplam

Denetilerin Bilini

renim

Lisans
Y.Lisans
Toplam

1.00
1

2.00
2
1
3

3.00
2
3
5

4.00
39
4
43

5.00
30
3
33

74
11
85

Tablo 43de grld gibi, ankete katlm gsteren hem lisans mezunu hemde yksek
lisans mezunu denetilerin nemli bir ounluunun, denetilerin denetim kalitesi konusunda
bilinlendirilmelerinin denetim kalitesi zerinde nemli bir etkiye sahip olduu konusunda
uzlatklar grlmektedir.
Verilere uygulanan ki-kare testi sonucunda, bu iki deikene ilikin ki-kare tablo deeri
12.02 bulunurken, renim durumu ile denetilerin bamsz denetim kalitesi hakknda
bilinlendirilmeleri arasndaki iliki %5 hata payyla anlamldr.
6.2.12. renim Dzeyi-Denetim almalarnn Bamsz Kiilerce ncelenmesi
Aratrma kapsamnda ynelttiimiz anket sorularn yantlayan bamsz denetilerin
verdikleri cevaplarn istatiksel analizi sonucunda, denetilerin renim dzeyleri ile
tamamlanan denetim almalarnn bamsz kiilerce (firma dndan ve/veya uluslararas

56

firmalarn yurtd temsilcileri) incelenmesi arasnda bir iliki tespit edilmi ve bu iki deiken
arasndaki iliki Tablo 44de gsterilmitir

Tablo 44
renim Dzeyi-Bamsz Kiilerce Denetlenme likisi
Bamsz Kiilerce ncelenme
1.00
renim

Lisans
Y.Lisans
Toplam

2.00
4

1
4

3.00
5
1
6

4.00
32
8
40

Toplam
5.00
33
1
34

74
11
85

Tablo 44de grld gibi ankete katlm gsteren hem lisans mezunu hemde yksek
lisans mezunu denetilerin nemli bir ounluunun, denetilerin denetim kalitesi konusunda
bilinlendirilmelerinin denetim kalitesi zerinde nemli bir etkiye sahip olduu konusunda
uzlatklar grlmektedir.
Verilere uygulanan ki-kare testi sonucunda bu iki deikene ilikin ki-kare tablo deeri
12.18 bulunurken, renim durumu ile tamamlanan bamsz denetim almalarnn bamsz
kiiler tarafndan incelenmeleri arasndaki iliki %5 hata payyla anlamldr.

6.2.13. Unvan-Deneyim
Aratrma kapsamnda ynelttiimiz anket sorularn yantlayan bamsz denetilerin
verdikleri cevaplarn istatiksel analizi sonucunda, denetilerin unvanlar ile denetim
mesleinde sahip olduklar deneyim arasnda bir iliki tespit edilmi ve bu iki deiken
arasndaki iliki Tablo 45de gsterilmitir.

Tablo 45
Unvan -Deneyim likisi
Deneyim
0-5
Unvan

Deneti 55
Mdr
SMM
Toplam

2
57

5-10
4
18
5
27

Toplam
10+

1
1

59
18
8
85

Tablo 45de grld gibi, ankete katlm gsteren denetilerin denetim mesleinde
sahip olduklar deneyim arttka unvanlarnnda deimektedir. 05 yl aras deneyime sahip

57

denetilerin byk ounluu,deneti unvanna sahipken, 510 yl arasnda deneyim sahibi

denetilerin, mdr unvanna sahip olduu grlmektedir. 10 yln zerinde deneyime sahip
deneti says 1 ile snrl kalmtr. Bunun nedeni, aratrmamzn sadece deneti ve denetim
mdrlerini kapsamas, bu uygulamada sadece bu unvanlara sahip denetilere yer verilmitir.
Denetim irketlerinde alan 10 yldan daha fazla deneyim sahibi denetim mdrleri grev
yapyor olmasna karn rastlantsal olarak anketi uyguladmz denetim irketlerindeki bu
denetilerden sadece bir tanesinin anketi yantlamtr.
SMM unvan ise ankette ynelttiimiz unvan sorusuna, denetiler tarafndan cevap
olarak verildii iin analize dhil edilmitir. Oysaki SMM unvan, denetim sektrnde 23 yl
arasnda deneyime sahip birok deneti tarafndan sahip olunan, Serbest Muhasebeci ve Mali
Mavirler Odas tarafndan yaplan snavlar sonucunda alnmaya hak kazanlabilen, bir
unvandr.
Denetim mesleinde denetilerin meslekte geirdikleri zaman ile sahip olduklar
unvanlar arasnda dorudan bir iliki bulunmaktadr. Denetilerin, denetim mesleinde sahip
olduklar unvanlar, dorudan bu meslekteki deneyimlerine baldr.
Verilere uygulanan ki-kare testi sonucunda bu iki deikene ilikin ki-kare tablo deeri
70.18 bulunurken, unvan ile deneyim deikenleri arasndaki iliki %5 hata payyla
anlamldr.
6.2.14. Unvan-Denetim Firmalarnn e Alm Programna Sahip Olmamalar
Aratrma kapsamnda ynelttiimiz anket sorularn yantlayan bamsz denetilerin
verdikleri cevaplarn istatiksel analizi sonucunda, denetilerin unvanlar ile denetim
irketlerinin bnyesinde ie almlarar ilikin politika ve prosedrlerini ieren ie alm
programlarnn bulunmas arasnda bir iliki tespit edilmi ve bu iki deiken arasndaki iliki
Tablo 46da gsterilmitir

Tablo 46
Unvan e Alm Programnn Bulunmas likisi
e Alm Programnn Bulunmas

Unvan

1.00
Deneti 14
7
Mdr
7
SMM
Toplam

2.00
12
6
1
19

58

Toplam

3.00
9

4.00
19
1

5.00
5
4

20

59
18
8
85

Tablo 46da grld gibi, ankete katlm gsteren denetilerin yantlar dank bir
scalaya sahiptir. Denetilerin denetim irketlerinin ie alm programna sahip olmalarnn
denetim kalitesi zerinde nemli bir etken olduunu syleyen deneti ler ile bunun tam
tersinin syleyen deneti saysnda hemen hemen bir eitlik szkonusudur. Denetim
mdrlerinin nemli bir ounluu ise dnetim kalitesi iin denetim irketlerinin bu tarz bir
programa sahip olmalarnn gereklilii belirtmilerdir.
Verilere uygulanan ki-kare testi sonucunda, bu iki deikene ilikin ki-kare tablo deeri
23.97 bulunurken, unvan ile denetim irketlerinin kendi yaplarna uygun ie alm
programlarna sahip olmalar arasndaki iliki %5 hata payyla anlamldr.

6.2.15. Unvan-Sektrel Uzmanlama

Aratrma kapsamnda ynelttiimiz anket sorularn yantlayan bamsz denetilerin
verdikleri cevaplarn istatiksel analizi sonucunda, denetilerin unvanlar ile bamsz denetim
irketlerinde alan denetilerin sektrlere gre uzmanlamalar arasnda bir iliki tespit
edilmi ve bu iki deiken arasndaki iliki Tablo 47de gsterilmitir.

Tablo 47
Unvan Denetiler Sektrel Olarak Uzmanlamalar likisi
Sektrel Uzmanlk

Unvan

Deneti
Mdr
SMM
Toplam

2.00
3
2
5

3.00
7
1
8

4.00
25
13
2
40

Toplam
5.00
24
4
4
32

59
18
8
85

Tablo 47de grld gibi, ankete katlm gsteren denetilerin nemli bir ksm
denetilerin sektrlere gre uzmanlamasnn (Otomotiv, ,finans, sigorta irketleri v.s)
denetim kalitesi zerinde nemli bir etken olduu konusunda hemfikirdir. Denetim
mdrlerinin ve SMMlerinde denetilerden pek farkl dnmedikleri Tablo 47de
grlmektedir.
Denetilerin belli sektrlerde uzmanlamalar hi kukusuz ki yaplan denetimin
kalitesinin nemli lde etkileyecektir. nk srekli olarak, ayn sektrdeki iletmelere
denetime giden denetiler, gerek sektrle ilgili sahip olduklar mesleki bilgiler gerek
deneyimleri nedeniyle daha etkin ve efektif bir denetim gerekletireceklerdir.

59

Verilere uygulanan ki-kare testi sonucunda, bu iki deikene ilikin ki-kare tablo deeri
12.63 bulunurken, unvan ile bamsz denetilerin sektrel olarak uzmanlamalar arasndaki
iliki %5 hata payyla anlamldr.
6.2.16 Unvan-Denetlenen letme Hakknda Sahip Olunan Bilgi
Aratrma kapsamnda ynelttiimiz anket sorularn yantlayan bamsz denetilerin
verdikleri cevaplarn istatiksel analizi sonucunda, denetilerin unvanlar ile bamsz
denetilerin denetledikleri iletme hakknda sahip olduklar bilgi birikimi arasnda bir iliki
tespit edilmi ve bu iki deiken arasndaki iliki Tablo 48de gsterilmitir

Tablo 48
Unvan Denetilerin Mteri letme le lgili Bilgi Birikimleri likisi
letmeyle lgili Bilgi Birikimi

Unvan

Deneti
Mdr
SMM
Toplam

2.00
1

3.00
2

2
2

4.00
23
11
2
36

5.00
33
7
4
44

Toplam

59
18
8
85

Tablo 48de grld gibi, ankete katlm gsteren tm denetilerin (deneti, denetim
mdr, SMM) hemen hemen hepsi, denetilerin denetledikleri iletmeyle ilgili sahip
olduklar bilgi ve deneyimin yapacaklar denetimin kalitesini etkileyen nemli bir etken
olarak grdklerini belirtmilerdir.
Denetiler, denetleyecekleri iletmeyi ne kadar iyi tanrlarsa, karlaacaklar
problemleri de zme kabiliyetleri, o kadar artacaktr. Denetinin, iletmeyi daha nceden
tanyor olmas, denetim programnn nasl planlanmas gerektii, zaman planlamas, denetim
ekibi arasnda i blm, karlalabilecek sorunlar ve zmleme yollar ve iletmeyle ilgili
kritik konularn tespiti konusunda denetiye yardmc olacaktr.
Verilere uygulanan ki-kare testi sonucunda, bu iki deikene ilikin ki-kare tablo deeri
15.53 bulunurken, unvan ile denetilerin denetledikleri iletme hakknda sahip olduklar bilgi
birikimleri arasndaki iliki %5 hata payyla anlamldr.
6.2.17. Deneyim-Kalitesiz Denetimden Zarar Gren letmelerin Yasal Haklarnn
Bilincinde Olmas
Aratrma kapsamnda ynelttiimiz anket sorularn yantlayan bamsz denetilerin
verdikleri cevaplarn istatiksel analizi sonucunda, denetilerin unvanlar ile kalitesiz
60

denetimden zarar gren mteri iletmelerin yasal haklarnn bilincinde olmalar arasnda bir
iliki tespit edilmi ve bu iki deiken arasndaki iliki Tablo 49da gsterilmitir

Tablo 49
Unvan-Kalitesiz Denetimden Zarar Gren letmelerin Yasal Haklarnn Bilincinde
Olmas likisi
Yasal Haklarnn Bilincinde Olma

Unvan

Deneti
Mdr
SMM
Toplam

1.00
19
5
6
30

2.00
15
11
2
28

Toplam

3.00
14
2

4.00
7

5.00
4

16

59
18
8
85

Tablo 49da grld gibi, ankete katlm gsteren denetilerin (deneti, denetim
mdr, SMM) ounluu, mteri iletmlerin yaplan kalitesiz denetimler sonucunda
doacak zararlar karsnda yasal haklarnn bilincinde olmalarnn denetim kalitesini nemli
dzeyde etkileyeceini belirtmitir. Dier yandan deneti nvanna sahip denetilerin bir
blm bu konuda kararszken, bir blmde bu gre katlmamtr.
Verilere uygulanan ki-kare testi sonucunda bu iki deikene ilikin ki-kare tablo deeri
17.19 bulunurken, unvan ile yaplan kalitesiz denetim sonucunda zarar grmeleri durumunda
yasal haklarnn bilincinde olmalar arasndaki iliki %5 hata payyla anlamldr.

6.2.18. Unvan-Rotasyon
Aratrma kapsamnda ynelttiimiz anket sorularn yantlayan bamsz denetilerin
verdikleri cevaplarn istatiksel analizi sonucunda, denetilerin unvanlar ile rotasyon
uygulamas arasnda bir iliki tespit edilmi ve bu iki deiken arasndaki iliki Tablo 50de
gsterilmitir.
Tablo 50
Unvan-Rotasyon likisi
Toplam

Rotasyon

Unvan

Deneti
Mdr
SMM
Toplam

1.00
17
3
6
26

2.00
25
6
2
33

61

3.00
9
8

4.00
7

5.00
1
1

17

59
18
8
85

Tablo 50de grld gibi, ankete katlm gsteren denetilerden (deneti, denetim
mdr, SMM) deneti unvanna sahip olanlarn, rotasyon uygulamasnn denetim kalitesi
zerindeki etkisine ynelik yantlar, daha geni bir skala ierisinde yer almtr. Denetilerin
ounluu rotasyonunun, denetim kalitesi zerindeki nemli etkenlerden biri olduunu
belirtmitir. Dier yandan bir grup deneti, bu konuyla ilgili fikir beyan etmezken, bir ksmda
rotasyonun denetim kalitesi zerinde nemli bir etken olmad ynnde gr belirtmitir.
Ankete katlan denetim mdrlerinin hemen hemen yars, rotasyon uygulamasnn
denetim kalitesini nemli lde etkilediini belirtirken, dier yars rotasyonun denetim
kalitesine etkisi konusunda kararsz kalmtr. Sadece 1 denetim mdr rotasyonun denetim
kalitesi zerinde nemli bir etken olmad konusunda yant vermitir.
SMM sfat sahip denetilerin tm rotasyonun denetim kalitesine etkileyen bir etken
olduunu belirtmilerdir.
Verilere uygulanan ki-kare testi sonucunda, bu iki deikene ilikin ki-kare tablo deeri
18.89 bulunurken, unvan ile rotasyon deikenleri arasndaki iliki %5 hata payyla
anlamldr.

62

SONU
Denetim ihtiyac gvenilir bilgi elde etme ihtiyacnn hissedilmesiyle ortaya
kmtr. Karar verme durumunda bulunanlar kendilerine sunulan bilgilerin
gvenilirliinin kesinlii iin denetlenmi bilgilere sahip olmak isterler ve bu istek
denetim yaptrma zorunluluunu beraberinde getirir.
Karar verme durumunda bulunanlarn (kredi veren kurulular, ortaklar,
yatrmclar, kamu kurum ve kurulular v.s) gvenilir finansal bilgiler elde edebilmek
iin denetim yaptrma nedenleri ise hi phesiz denetilerin bamsz, tarafsz ve
drst olmalarnn yannda sahip olduklar mesleki bilgi ve tecrbedir.
Bamsz denetim hizmetinde kaliteden bahsedebilmek iin, ncelikle denetim
kalitesinin ne olduunun ve denetim kalitesini etkileyen faktrlerin belirlenmesi
gerekmektedir. Bylece hem denetiler hem denetim firmalar hem de karar alclar
bamsz

denetim

kalitesinin

ykseltilmesi

iin

neler

yaplmas

gerektiini

kararlatrabilirler.
Bamsz denetim hizmetinde kaliteden kast, denetim irketlerinin mterilerini
memnun edecek grler sunmalar deil, firmalarn gerek finansal durumlarn ortaya
koymalardr. Bir denetim firmasndan asl beklenen, iletmelerin mali tablolarnn ve
bunlarn dayanan oluturan bilgi ve belgelerin, genel kabl grm muhasebe
ilkelerine uygunluunun ve doruluunun, denetim standartlarna gre incelenip, mali
tablolarn gvenilirlii konusunda gr bildirmeleridir. Buna gre kaliteli bir denetim
iin ncelikle denetilerin genel kabl grm muhasebe ilkelerini iyi bilmeleri ve
genel kabl grm denetim standartlarn birebir uygulamalar gerekmektedir.
Denetim faaliyetlerinde kaliteyi salayan ltlerden balcas genel kabul
grm denetim standartlardr. GKGDS denetiler iin klavuz niteliindedir ve
denetilerin niteliklerini, sorumluluklarn, almalar srasnda yapmalar gerekenleri
asgari dzeyde belirleyen kurallar btndr.
Denetim faaliyetlerinde kaliteyi salayabilmek iin denetilerin finansal
tablolardaki hatalar ortaya kartacak ve irketlerin iinde bulunduklar gerek finansal
durumu raporlayabilecek mesleki bilgiye sahip olmalar gerekmektedir. Bu nedenle
denetilerin GKGDSna uygun davranmalarnn yansra genel kabl grm muhasebe
ilkelerini, ilgili mevzuat ve dzenlemeleri (UFRS, USGAAP, SPKn) iyi bilmeleri ve
doru bir ekilde uygulamalar gerekmektedir.

63

Kaliteli bamsz denetim hizmeti iin GKGDSna uygun hareket etmek ve

ilgili muhasebe ilke ve mevzuatlar bilmek ve uygulamak dnda bamsz denetim
firmalarnn kalite konusundaki bilinci ve tutumu da denetim kalitesini tamamlayc
faktrlerdendir. Denetim firmalarnn kalite kontrol sistemine ve kurumsal yapya sahip
olmalar, eitli ilem ve faaliyetleri ile ilgili politika ve prosedrlerinin bulunmas ve
bu politika ve prosedrlerin etkin olarak uygulanmas ve denetim irketlerinin
denetilerin eitimlerine verdikleri nemin derecesi, denetim kalitesini belirleyen
etkenlerdendir.
Trkiyede yaplan bamsz denetim uygulamalarnda denetim kalitesini belirleyen
etkenleri tespit etmeye ynelik olarak gerekletirilen bu aratrmaya katlan bamsz
denetilerin cevaplar deerlendirildiinde, bamsz denetilerin, bamsz denetim kalitesini
belirleyen etkenlerin GKGDSna ve GKGM ne uygun denetimler gerekletirmekten ziyade
bamsz denetim firmalarnn rgtsel yapya sahip olmalar ve bamsz denetilerin
denetim faaliyetlerinde bamsz, tarafsz ve drst davranmalar olduu konusunda
birlemilerdir. Denetilerin %94 ise mesleki standartlara uygun hareket etmenin denetim
kalitesi zerinde nemli bir etken olduunu belirtmitir.
Denetim kalitesini belirleyen faktrlere ilikin olarak, denetilerin %96,5u bamsz
denetim firmalarnn mteri seimine ilikin politika ve prosedrlere sahip olmasnn, yani
mteri seiminde titiz davranlmasnn, denetim kalitesini ykselttii konusunda gr
bildirmitir. Hi phesiz ki denetim kalitesi sadece denetim irketi veya denetilerle ilgili
deildir. Mterilerin denetime ve denetilere kar tavrnn, bilincinin ve ibirliinin de
denetim kalitesi zerinde kmsenemeyecek bir etkisi bulunmaktadr.
Denetilere, sahip olunan mesleki bilgi ve tecrbe dzeyinin denetim kalitesi zerindeki
etkisi sorulduunda; denetilerin %95i mesleki bilgi ve tecrbenin denetim faaliyetlerinin
kalitesini etkilediini belirtmitir. Bu sonucun da ortaya koyduu gibi denetim, bilgi ve
tecrbeye dayanan bir meslektir ve denetilerin mesleki bilgilerini srekli gelitirmeleri
gerekmektedir. Bu konuda denetilerin kiisel geliimleri iin kendi abalar yannda, denetim
irketlerinin de denetilerini desteklemeleri gerekmektedir.
Mesleki kurulular ve dzenleyici otoriteler tarafndan denetim irketlerinin
denetlenmesinin, denetim kalitesine etkisi hakknda, denetilerin %94 olumlu gr
bildirmitir. Kurallarn ve dzenlemelerin bulunduu her yerde olduu gibi, denetim
irketlerinde de bu kurallara uygunluun kontrol edilmesi, kurallar etkin hale getirecek
ve kii ve kurumlar bu kurallara uymaya zorlayacaktr. Bu durum hi phesiz ki
denetim kalitesini olumlu olarak etkileyecektir.
64

Yaplan aratrma kapsamnda, denetilerin %83,5u, denetim almalarnn

sonunda mteri iletmeden denetimle ilgili grlerinin alnmasnn, denetim kalitesi
zerinde nemli bir etken olduunu belirtirken, % 56,5u ise, denetim almalar
sonunda denetlenen iletmelerin memnuniyet dzeyinin, denetim kalitesini belirleyen
nemli bir faktr olduu ynnde gr bildirmitir. Daha ncede belirtildii gibi,
bamsz denetim mesleinde kalite, dier hizmet mesleklerinden farkl olarak,
mterilerin memnuniyetinden ziyade doru ve gerek finansal rakamlarn standartlara
uygun bir ekilde incelenerek ortaya konmas ve raporlanmasdr. Aratrmaya katlm
gsteren

denetilerin,

mterilerinin

yaplan

denetimle

ilgili

fikirlerine

ve

memnuniyetlerine, bu denli nem vermeleri ve mteri memnuniyetini denetim

kalitesini belirleyen bir etken olarak grmeleri, Trkiyede gerekletirilen denetimlerin
kalitesi asndan olumsuz bir tablo yaratmaktadr.
Aratrmaya katlan denetilerin verdikleri yantlar dorultusunda, Trkiyede
gerekletirilen denetim almalarnn kalitesini belirleyen dier etkenler u ekilde
sralanabilir; denetim firmalarnn kendilerine uygun kalite kontrol sistemine sahip
olmalar ve bu sistemi etkin olarak kullanmalar; bamsz denetilerin ie almnda titiz
davranlmas; denetim irketlerince terfilerle ilgili politika ve prosedrlere sahip
olunmas ve bu prosedrlere uygun hareket edilmesi; bamsz denetilerin sektrel
olarak uzmanlamalar; denetilerin ve denetim irketlerinin rotasyon uygulamasna
tabi olmalar; denetim sektrnde var olan gl rekabet ortam;
almalarnn

karl

olan

cret

dzeyi;

denetilerin

denetim

performanslarnn

deerlendirilmeye tabi tutulmas ve tamamlanan denetim almalarnn bamsz

kiilerce incelenmesi.
almamzn son blmnde anketimizi oluturan deikenler arasndaki
ilikinin analizi yaplmtr. Ancak, rnek birim saysnn azl nedeniyle, deikenler
arasnda istenilen ilikiler saptanamamtr. Deikenlere uygulanan ki-kare test
sonucunda, denetilerin demografik zellikleri ile dier deikenler arasnda daha
anlaml ilikiler tespit edilirken, aratrmamzn temelini oluturan; standartlara
uygunluk, mesleki bilgi ve tecrbe gibi deikenlerle dier deikenler arasnda anlaml
bir iliki tespit edilememitir.
Sonu olarak, daha gvenilir, daha etkin ve daha kaliteli bamsz denetim
hizmeti iin denetilerle, denetim firmalaryla, mteri iletmelerle, dzenleyici
otoriteler ve meslek kurulularyla ilgili birok faktrn bir araya gelmesi
gerekmektedir. Ancak, bu faktrlerin en nemlisi, var olan standart ve dzenlemelere
65

uymak ve bu standart ve dzenlemeleri doru bir ekilde uygulamaktr. Uluslararas ve

ulusal standart ve dzenlemeler, denetileri ve denetim firmalarn, gerekletirdikleri
denetim faaliyetlerinde, doruya ve geree ulatracak olan klavuzlardr ve bu
klavuzlarn bamsz denetiler ve denetim firmalar tarafndan bamsz, tarafsz ve
drst bir ekilde uygulanmasnn, bamsz denetim kalitesinin anahtar olduu ise
unutulmamas gereken bir gerektir.

66

EKLER

67

EK 1: ARATIRMADA KULLANILAN ANKET FORMU

Sayn Deneti
Bu anket formu, "Bamsz Denetimde Kalite konusunda yaplan yksek lisans tez almasnn
uygulama ksm ile ilgilidir. Bu aratrmann amac Trkiyede SPK kanunu kapsamnda faaliyet
gsteren bamsz denetim firmalarnn verdikleri bamsz denetim hizmetinde kalite seviyesinin ve
buna etki eden faktrlerin belirlenmesi ve tutumlarn lmektedir. Ankette yer alan sorular tamamen
akademik ve bilimsel amalara ynelik olarak kullanlacak ve vereceiniz cevaplar kesinlikle gizli
tutulacaktr.
Uygulamann kapsad sorular cevaplandrmak iin ayrdnz zaman ve gsterdiiniz ilgi iin
imdiden teekkrlerimi sunar, almalarnzda baarlar dilerim.

ANKET FORMU

A) Anket Formunu Dolduran Bamsz Deneti Hakknda Kiisel Bilgiler

1. Yanz:
2. Cinsiyetiniz:

1) Kadn

2) Erkek

3. renim durumunuz:
1) Lisans
2) Yksek lisans
3) Doktora
4) Dier (belirtiniz)
4.

Unvannz:

5. Denetim sektrnde sahip olduunuz deneyim (yl): .

68

B) Bamsz Denetilerin Denetim Kalitesine Ynelik Dnceleri

Aadaki sorular "(1) Kesinlikle Katlmyorum, (2) Katlmyorum, (3) Fikrim Yok, (4) Katlyorum, (5)
Kesinlikle Katlyorum" seeneklerine uygun gelecek ekilde cevaplandrnz.
1
6. Bamsz denetim firmasnn kalite kontrol sistemine sahip olmas
gerekletirilen denetim faaliyetlerinin kalitesi zerinde kesinlikle nemli bir
etkiye sahip deildir.
7. Kalite kontrol politika ve prosedrleri firmamzda etkin bir ekilde
uygulanmaktadr.
8. altnz bamsz denetim firmasnda uygulanan Kalite Kontrol
Sistemi, gerekletirdiiniz denetim faaliyetlerinin kalitesini, olumlu ynde
etkilemektedir.
9. Bamsz denetim firmasnn ie alm programna sahip olmas ve bu
program etkin bir ekilde uygulamas gerekletirilen denetim faaliyetinin
kalitesi zerinde kesinlikle nemli bir etkiye sahip deildir.
10. Bamsz denetim firmalarnn terfilerle ilgili politika ve
prosedrlere sahip olmalar gerekletirilen denetim faaliyetinin kalitesi
zerinde kesinlikle nemli bir etkiye sahip deildir.
11. Bamsz denetim firmalarnn, denetilerinin eitimine verdikleri
nem derecesi ve bu eitimlerin etkinlii, bamsz denetimin kalitesi
zerinde kesinlikle nemli bir etkiye sahiptir.
12. Firmanzca verilen eitimler denetilerin mesleki geliimi iin etkin
ve yeterli dzeydedir.
13.
Bamsz
denetilerin,
denetimin
kalitesi
konusunda
bilinlendirilmesi, denetim faaliyetinin kalitesi zerinde kesinlikle nemli
bir etkiye sahiptir.
14. Bamsz denetim firmasnn rgtsel bir yapya sahip olmas (gr
ve sorumluluklarn tanmlanm olmas), denetim kalitesi zerinde kesinlik
nemli bir etkiye sahiptir.
15. Bamsz denetim firmasnn, mteri kabul veya mevcut mteri ile
devam karar almasnda; seici davranmas, firmaca belirlenmi politika ve
prosedrlerinin bulunmas ve firmann bu politika ve prosedrlere uygun
hareket etmesi denetim faaliyetlerinin kalitesi zerinde kesinlikle nemli bir
etkiye sahiptir.
16. Bamsz denetim firmasnda alan denetilerin gerekletirdikleri
denetim faaliyetlerinde bamsz, tarafsz ve drst olmalar denetimin
kalitesi zerinde kesinlikle nemli bir etkiye sahiptir.
17. Bamsz denetim almasn gerekletiren denetilerin belirli bir
dzeyde mesleki yeterlilie (mesleki ve teknik bilgi, deneyim, koullara
uyum salama yetenei, teknolojik uzmanlk) sahip olmas yaplan
denetimin kalitesi (gvenilirlii, yeterlilii, standartlara uygunluu)

69

zerinde kesinlikle nemli bir etkiye sahiptir.

18. Bamsz denetim firmasnda alan denetilerin belli sektrlerde
(bankaclk-finans, retim, hizmet) uzmanlamas, yaplan denetimin
kalitesi zerinde kesinlikle nemli bir etkiye sahiptir.
19. Bamsz denetim firmalarnda alan denetilerin, denetlenen iletme
hakknda sahip olduklar bilgi birikimi, (iletmenin faaliyet konusu, i
ve d evresinde kar karya olduu riskler ve etkileri) yaplan
denetimin kalitesi zerinde kesinlikle nemli bir etkiye sahiptir.
20. Bamsz denetilerin, denetim almasn gerekletirirken, ilikili
olduu gruplarla (i denetim, denetim komitesi vs) kurduklar iletiim
(yaplan almalardan yararlanma) yaplan denetim faaliyetinin kalitesi
zerinde kesinlikle nemli bir etkiye sahip deildir.
21. Bamsz denetim firmalar tarafndan gerekletirilen denetim
faaliyetlerinde mesleki standartlara (GAAP, IFRS, SPK) uygun
davranlmas gerekletirilen denetimin kalitesi zerinde kesinlikle nemli
bir etkiye sahiptir.
22. Denetlenen iletmeler ile denetim almalarnn sonularndan
yararlanan dier kii ve kurulularn, bamsz denetim konusunda bilinli
olmas (bamsz denetimin ilevi, nemi ve sonular konusunda
bilgi sahibi olmas) gerekletirilen denetimin kalitesi zerinde kesinlikle
nemli bir etkiye sahiptir.
23. Yaplan kalitesiz bamsz denetim almas sonucunda zarar gren
iletmelerin yasal haklarnn bilincinde olmas, denetim almasnn kalitesi
zerinde kesinlikle nemli bir etkiye sahip deildir.
24. Rotasyon uygulamas (bir iletmeyi srekli olarak ayn bamsz
denetim firmasnn denetlememesi, belli periyotlarla denetim
firmasnn deimesi) bamsz denetimin kalitesi zerinde kesinlikle
nemli bir etkiye sahip deildir.
25. Denetlenen iletmelerin, denetim sektrndeki gl rekabet ortam
hakknda bilinli olmas denetim kalitesi zerinde kesinlikle nemli bir
etkiye sahip deildir.
26. Bamsz denetim firmalarnn gerekletirdii denetim hizmetlerinin
karlnda aldklar cretin uygun dzeyde olmamas yaplan denetimin
kalitesi zerinde kesinlikle nemli bir etkiye sahiptir.

27. Bamsz denetim firmalarnn meslek kurulular ve dzenleyici

otoriteler (BDDK, SPK) tarafndan denetlenmesi, bu firmalarn
gerekletirdii bamsz denetim faaliyetlerinin kalitesi zerinde kesinlikle
nemli bir etkiye sahiptir.
28. Denetim sektrnde tecrbe edinmi kdemli denetilerin, baka
sektrlere gei oranlarnn yksek olmas denetim kalitesi zerinde
kesinlikle nemli bir etkiye sahip deildir.

70

29. Denetim almas sonunda mteriden geri bildirim (feedback)

alnmas denetim kalitesi zerinde kesinlikle nemli bir etkiye sahip deildir.
30. Denetim almalar sonunda denetilerin performanslarnn
deerlendirilmesi, denetim kalitesi zerinde kesinlikle nemli bir etkiye
sahiptir.
31. Tamamlanm denetim almalarnn bamsz kiilerce (firma
dndan kiiler ve uluslararas firmalarn yurtd temsilcileri) incelenmesi
denetim kalitesi zerinde kesinlikle nemli bir etkiye sahiptir.
32. Denetim almalar sonucundan mterilerinin duyduu memnuniyetin
dzeyi yaplan almann kalitesine ynelik kesinlikle nemli bir
gstergedir.

71

KAYNAKA
Kitaplar
Bozkurt, Nejat. Muhasebe Denetimi, 5.bask, stanbul, Alfa
Yaynevi, 1998

Cosserat, Gramham W. Modern Auditing, Chichester, John Wiley

Sons Inc. ,1999

Ergun, lk. Sermaye Piyasas Kanunu Kapsamnda Bamsz

Denetim Faaliyetini Yrten Kurulularn Grnm, zmir,
lkem Ofset Basm ve Tic. Ltd. ti.1995, s.100
Grant, 1 E.I - Leavenworth, R.S. Statistical Quality Control, 7.bask,
McGraw-Hill Company, New York, 1996

Grbz, Hasan. Muhasebe Denetimi, 4.bs., Eskiehir, Bilim Teknik

Yaynevi, 1995.
Gredin, Ersin. Denetim, 7.bs., stanbul, Beta Basm Yaym Datm
A.., Nisan 1997.
Kepeki, Celal. Bamsz Denetim, Geniletilmi 5. bask, stanbul,
Avcol Basm Yayn, 2004.
Kobu, Blent.retim Ynetimi, 8. bs., stanbul, stanbul niversitesi
Yayn, 1994.

Konrath, Larry F. Auditing Concepts and Applications: A risk

Analysis Approach, 3.bask, West Publishing Company, 1996

Montgomery, Douglas. Introduction to Statistical Quality Control

2.bs., John Wiley and Sons Inc., New York., 1991.

72

Ricchiute, David N., Auditing, 4th ed., Cincinnati South-Western

College Publishing,1995

Ricchiute, David.N. Auditing Concepts and Standarts, Cincinnati,

Sounth-Western Publishing Co., 1982.

Thomas, C. William, Emerson O. Henke, Auditing Theory and

Practice, 2nd ed., Boston, Kent Publishing Company., 1986

Makaleler
Erdoan, Murat. Muhasebe, Denetim ve Bamsz Denetimin
Gereklilii, Dou niversitesi Dergisi, (2002),(5), 5163

Ergen, Halim. Bamsz D Denetiminde Meslek Ahlaknn

atma Alanlar, Muhasebe Bilim Dnyas Dergisi, No:1 (Mart
2003), S.14

Ergun, lk. Bamsz Denetimde Kalitenin nemi ve Sermaye

Piyasas Kanunu Kapsamnda Faaliyet Gsteren Bamsz
Denetim Kurulularnn Grnm, Muhasebe ve Bilim Dnyas
Dergisi, No:1, (Mart 1999), s.157
Lazol, brahim. Kalite Maliyetlerinin Analizi ve Kontrol, Uluda
niversitesi ..B.F. Dergisi, S.I, Bursa, (1985) s.173

Kavut, Lerzan. Ulusal ve Uluslararas Denetim Firmalarnda

alan Denetilerin Bamsz Denetim Hizmetinin Kalitesine
likin Tutumlar, Ynetim Dergisi, S. 41, s.7-21

Kavut, Lerzan. Genel Kabul Grm Denetim Standartlar ve

Trkiyedeki Durumu, Muhasebe ve Bilim Dnyas Dergisi, No:4,
(Aralk 2000),s. 13.
73

KINNEY, JR, WILLIAM R. Auditor Independence: A Burdensome

Constraint or Core Value, Accounting Horizons, (1999), 13/1:68-75

Oktay Erkan; zomak M. Suphi. Kalite Kavramndaki Gelime,

Atatrk niversitesi ktisadi dari Bilimler Dergisi, C.15, S:3-4 (Eyll
2001) s.308

Trker, Mahsun, Recep Pakdemir. Uluslararas Denetim

Standartlar, Trkiye Uygulamas ve Beklentiler 17. Trkiye
Muhasebe Kongresi, Muhasebe, Vergi ve Denetimde Yeni
Yaklamlar, stanbul, (10-12 Ekim 2002), s. 3.
Emre ehsuvarolu, Pay Sahiplerinin Korunmas ve Tarafsz
Denetim, Denetim Dergisi, No:5, (Sonbahar 2002),S. 57-58

Uur, Oktay. Trkiyede Bamsz D Denetim Uygulamalar,

Vergi Dnyas Dergisi, No:214, (Haziran 1999), S.39-40

Wilson, Anthony. Muhasebe Denetiminde Meslek Ahlak Asndan

Karlalan Glkler, III. Trkiye Muhasebe Sempozyumu,
Muhasebe Denetim Mesleinde Yetkiler Sorumluluklar ve Meslek
Ahlak, Ed. Recep Pakdemir, stanbul, SMMO Yayn,
No:20,1998,s.90
Yahyaolu , Grkan. Bamsz D Denetimin Yaps ve levi ,
Maliye Yazlar: Maliye, ktisat, Hukuk, Eyll-Ekim 1991, s.94.
nternetten Salanan Kaynaklar

Arel, Barbara- Ricard G Brody, Kurt Pany. Audit Firm Rotation and
Audit Quality,
www.nysscpa.org/printversions/cpaj/2005/1057p36.htm, 13.05.2005

74

Bte ve Mali Kontrol Genel Mdrl. Denetim Standartlar,

www.bumko.gov.tr/proje/proje4/dokuman/denstandart.htm,
01.03.2006
Bte ve Mali Kontrol Genel Mdrl. Denetim ve Trkiye
Uygulamas,
www.bumko.gov.tr/proje/proje4/dokuman/IcDenTurUyg.doc,
05.05.2006

Dang, Li. Assessing Actual Audit Quality,

http://dspace.library.drexel.edu/retrive/2371/ch2.pdf., 02.02.2006

Duff, Angus. Dimesion of Audit Quality

www.icas.org.uk/site/cms/contentviewArticle.asp?article=313,
20.04.2005
Erdikler, aban. Bamsz Denetimin Sahibi Kim?
http://turmob.org.tr/turmob/basin/22.01.2003(4).htm
Johnson, Melanie. Audit Quality,
http://www4.icaew.co.uk/index.cfm?route=125835, 25.02.2006
Reseich, John T. Ideas for Future Research on Audit Quality.
EastCarolina University,
http://aaahq.org/audit/Pubs/Audrep/00fall/item04.htm, 06.05.2006
Tanrverdi, Sezai. 220 Numaral Uluslararas Standart, Denetim
almasnda Kalite Kontrol
www.malihaber.com/modules.php?name,10.04.2006

The Institute of Chartered Accountants. Audit Quality,

htpp:// www.icaew.co.uk/library/articles/154855.asp,15.11.2004
Trkiye Denetim Enstits, Denetimin Tanm,
http://tide.org.tr/TIDEWEB/IcSayfa.aspx?KodAl=288, 05.05.2006

75

Watkins, Ann L. Audit Quality: A Synthesis of Theory and

Empirical Evidence,
http://www.findarticles.com/p/articles/mi_qa3706_200401/ai_n136028
3/print , 13.04.2006

Tezler
Bal, R.. Eskiehir linde Sosyal Sigortalar Kurumu, Devlet ve
niversite Hastanelerinde Toplam Kalite Ynetimi erevesinde
Hasta Memnuniyet Dzeylerinin llmesi, M. Salk Bilimleri
Enstits, Salk Kurumlar Yneticilii Anabilim Dal, Yksek
Lisans Tezi, 2001
Kulaba, Haluk.Trkiyedeki Bamsz D Denetimin ncelenmesi,
stanbul niversitesi letme Fakltesi Muhasebe Enstits Muhasebe
Denetimi Yksek Lisans Program, Yksek Lisans Tezi, stanbul 1993

Oktay, Sadiye. Bamsz Denetim Etkinliinin Arttrlmasnda,

Denetim Hizmetinin Kalite Kontrol ve Trkiyedeki Denetim
Firmalarna Ynelik Bir Aratrma, stanbul niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits Muhasebe Bilim Dal Doktora Tezi, 2003.

cal, Meryem. Bamsz Denetimde nemliliin Rol Hakknda

Bir nceleme rnei, stanbul niversitesi letme Fakltesi Sosyal
Bilimler Enstits Muhasebe Denetim Doktora Program, Doktora
Tezi,1996.

Tarmur, U.Serkan. Trkiyede Bamsz Denetim, Bamsz

Denetim irketleri ve Sorunlar, stanbul niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits Ynetimde Muhasebe ve Finansal Kontrol Yksek
Lisans Program, Yksek Lisans Tezi, 1997

76

77