Professional Documents
Culture Documents
Kinh tế Luật - Lê Nết
Kinh tế Luật - Lê Nết
KINH T LUT
MC LC
1.
2.
3.
1.
2.
Kinh t v m ............................................................................................ 24
IV.
V.
1.
2.
3.
nh l Coase ............................................................................................ 32
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Hc thuyt v cc nh ch .................................................................. 45
VI.
VII.
1.
2.
C ch t qun ......................................................................................... 56
3.
2.
III.
IV.
V.
VI.
CU HI .......................................................................................................... 71
CHNG 3: KINH T LUT V NHM CHUYN NGNH LUT
DN S ............................................................................................................ 72
I.
1.
2.
3.
4.
Bo v quyn s hu ................................................................................ 76
Quyn tc gi ............................................................................................ 77
2.
Sng ch .................................................................................................... 78
3.
4.
B mt kinh doanh.................................................................................... 79
5.
III.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
IV.
KINH T LUT V BI THNG THIT HI THEO HP
NG................................................................................................................ 87
1.
2.
V.
KINH T LUT V LUT BI THNG THIT HI NGOI
HP NG ...................................................................................................... 90
1.
2.
3.
4.
5.
Thit hi xy ra ........................................................................................ 96
6.
Yu t li ................................................................................................... 98
7.
8.
VI.
KINH T LUT V CC QUI NH V C LI KHNG C
CN C PHP LUT .................................................................................. 100
VII.
1.
2.
3.
4.
5.
2.
IX.
1.
Kinh t lut v vic iu chnh hnh vi ca ngi tham gia t tng . 108
2.
3.
4.
5.
X.
CU HI : ...................................................................................................... 116
CHNG 4: KINH T LUT V CHUYN NGNH LUT HNH S
.......................................................................................................................... 119
1.
Khi qut chung v vai tr kinh t lut trong ngnh lut hnh s .... 119
2.
3.
Kinh t lut v ti mua bn, tng tr, s dng tri php cht ma tu ...
.................................................................................................................. 122
4.
1.
2.
2. Thc hin nhim v ca kinh t lut trong vic nghin cu lut kinh
doanh bo him .............................................................................................. 134
IV.
1.
2.
V.
1.
Kinh t lut v l thuyt v doanh nghip (theory of the firm) ......... 142
2.
3.
4.
5.
6.
VI.
KINH T LUT V CC QUI NH V DOANH NGHIP NH
NC ............................................................................................................. 154
VII.
1.
2.
3.
1.
2.
3.
X.
1.
2.
3. Kinh t lut v thu thu nhp c nhn (thng xuyn v khng thng
xuyn) .............................................................................................................. 169
4.
5.
6.
I.
IV.
LI M U
T lu nay, nhiu ngi nghin cu php lut ch gii hn trong lnh vc
khoa hc php l. Vic m rng ra cc lnh vc khc ch p dng cho
nhng ngnh lut c lin quan mt thit n kinh t nh lut cnh tranh
hay lut thu, ch khng phi nhng mn truyn thng nh lut dn s
hay hnh s. Khung sn cc ti nghin cu khoa hc thng bao
gm ba phn: c s l lun, thc trng v gii php. Tuy nhin cch phn
tch h thng nh vy i khi vic ny ch p v l thuyt ch cha chc
hiu qu. L ra, theo phng php lun ca ch ngha Marx, chng ta
nn bt u bng trc quan sinh ng, ri mi n t duy tru tng.
Th nhng nu bt u bng trc quan sinh ng ch khng phi cc qui
nh ca php lut th mi ngi li e ngi khng bit ly ci g nghin
cu tnh hnh thc tin. Khi t cu hi nh vy, mi ngi tm kim
cc phng thc nghin cu khc hiu qu hn phng thc nghin cu
php l thun ty. Trong s , vai tr ca kinh t hc c c bit coi
trng. Ngc li, kinh t hc cng pht trin, n cng c n nhn
nhng ngnh khoa hc khc nh mt cng c hu hiu tm hiu v
ra gii php cho ngnh hc ca mnh.
Kinh t lut (law and economics) tm hiu nhng trng hp xy ra trong
cc quan h x hi vn cn cha hiu qu, v bn thn c ch th trng
khng th no mang li hiu qu cho cc quan h. Khi , kinh t lut s
tm hiu nguyn nhn ca s km hiu qu v xut gii php - bng
cc qui nh ca php lut - cc quan h pht trin theo hng c
hiu qu hn. Tht vy, lch s pht trin ca loi ngi l lch s thay
i cc cng c, pht trin khoa hc k thut, tng cng lc lng sn
xut dn n thay i quan h sn xut. y l qu trnh ti u ho nng
sut lao ng, hay ni khc i l lm mi vic mt cch hiu qu hn.
Khi bnh xe xut hin th con ngi c th xy dng c nhng cng
trnh ln. Ch chim hu n l ra i thay th ch cng sn nguyn
thy. Sau tru b v cc cng c canh nng ra i lm cho cc hnh
thc lao ng th cng ca n l tr nn km hiu qu, v h khng th
lm tt nu h khng c tr thng xng ng. Cc n l ni dy
xo b ch chim hu n l v thay bng ch phong kin. Phi rt
lu sau khi cch mng cng nghip ra i th ch sn xut t bn
mi thc s pht trin. Khi quan st ton b qu trnh pht trin nh vy,
9
10
11
1.
Kinh t lut l g?
Coase, R. (1960) The Problem of Social Cost, 3 Journal of Law and Economics 1; Calabresi,
G. (1961) Some Thoughts on Risk Distribution and the Law of Torts, 70 Yale Law Journal 499.
2
Cooter, R. and Ulen, T. (1996) Law and Economics, 2nd ed., Wesley Addison, p. 2.
12
Cc thm phn tin phong l Stephen Breyer, Richard Posner, Frank Easterbrook, Guido
Calbresi, Douglas Ginsburg, Robert Bork and Alex Kozinski.
13
16
3.
18
Th san 1
Th san 2
Hu
10, 10
8, 0
Hu
Tho
Tho
0, 8
4, 4
Theo bang tren, ca hai ngi th san cung phai ap dung chien lc linh ong. Th
san 1 ch san hu neu th san 2 cung san hu, con ngc lai ca hai se cung san
tho. Tat nhien sau khi chia oi con tho bat c, ca hai se khong hai long, va thoa
thuan lan sau se cung san hu. Nh vay trong cuoc au tr nay khong co g chac la
moi th san se ap dung mot chien lc duy nhat.
Neu tnh xac suat cac lan san chung ta se co ket qua chnh xac la kha nang nao se
xay ra nhieu hn. Th du goi p1 la xac suat san hu cua ngi th nhat, 1 - p1 la
xac suat san tho, th tong hai xac suat se la: EPV (expected profit value) = 10p1 +
19
8(1-p1) = 8 + 2p1 > 8 > 4 (li ch khi ca hai cung san tho). Nh vay cho du la chon
xac suat the nao th s dung chien lc linh ong cung tot hn la ch ap dung mot
chien lc duy nhat la san tho. Tuy vay neu ch ap dung chien lc san hu th co
kha nang se b ngi th hai li dung khi ngi nay quyet nh "anh le." Sau khi
tnh toan xac suat, ca hai th san co the se i en cung mot ket luan la nen gianh
mot na thi gian san hu va mot na thi gian san tho. Ket luan nay goi la trung
iem (focal point) hay iem Schelling.
22
KINH T VI M V KINH T V M
1.
Kinh t v m
phi hp, t chc cc ban ngnh, cch tr gi, u gi, thng tin bt i
xng.
Cc trng phi nghin cu (school) l mt tp hp gm nhng hc gi
c quan im ging nhau v ra c phng php gii quyt cc vn
ca x hi. Ngoi ra, cn c cc danh t khc nh phong tro
(movement), t duy (paradigm) hay chng trnh nghin cu (research
program). Mi danh t c ngha khc nhau. Cc khi nim ny ch c
ngha v mt hc thut, v th xin php khng bn tip y.
V.
1.
kinh t ot gii Nobel, Herbert Simon cho rng khi nim l tr phi
c cn nhc trn tng c nhn c th (bounded rational). Tuy nhin
chng ny chng ta ch phn tch l tr trng hp n gin nht:
ngi la chn c y thng tin v c thi gian tm thng tin.
Khi nim th hai trong kinh t vi m l cn bng. Khi mi ngi tng
li ch ca mnh, th ton x hi s t c v tr cn bng (equilibrium).
, mi s trao i gia cc ch th trn th trng t c v tr ti
u ho. V tr cn bng tn ti ngoi mun ca cc ch th tham gia
vo th trng. Cn bng c hai v tr: cn bng an ton v cn bng
khng an ton. Cn bng an ton l v tr m khi gi c th trng i lch
khi v tr th cc lc tng tc ca th trng ko gi c tr li v tr
cn bng. Cn bng khng an ton l v tr m gi c c khuynh
hngh ri khi v tr cn bng:
Khi nim quan trng th ba trong kinh t vi m l hiu qu (efficiency).
Mt qu trnh sn xut c coi l c hiu qu khi tha mn hai iu kin
sau:
-
31
nh l Coase
The Sveriges Riksbank (Bank of Sweden) Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred
Nobel (Nobel Economics 1991): Property and Transaction CosTS (R. Coase).
32
Cooter, T. and Ulen, R. (2000) Law and Economics. Wiley & Sons, Chng III.
Coase, R. (1988) The Firm, The Market, and the Law. The University of Chicago Press, IL.
9
Id.
8
33
Tnh tch bit ca cc loi chi ph giao dch (separable vs nonseparable cost function): th d, doanh nghip A gy nhim
mi trng. iu gy thit hi khng nhng cho doanh
nghip B, m cn thit hi cho doanh nghip A. V th, vic
tnh ton li ch chi ph nh l Coase p dng li cng kh
khn hn.
34
4.
36
gii thch ti sao mt s cng ng thnh cng hn cc cng ng khc trong vic qun
l ngun vn chung, trch tuyn dng ca hi ng xt duyt gii Nobel.
Aumann, sinh ti Frankfurt, c nhng mang quc tch M-Israel, l mt gio s ti
Trng H Hebrew ti Jerusalem. Cn Schelling l mt gio s thuc khoa kinh t
Trng H Maryland v l gio s danh d ti Harvard.
Robert J. Aumann cho bit ng nhn c tin mnh ot gii Nobel kinh t 2005 qua
in thoi t Vin hn lm khoa hc hong gia Thy in. Ti cm thy rt tuyt,
Aumann ni vi hng AP na gi sau khi nhn in thoi t Thy in.
Cc gii Nobel kinh t trong th k 21:
- 2004: Finn E. Kydland (Na Uy) v Edward C. Prescott (M) vi ng gp Kinh t v
m ng lc ni v thi gian chc chn ca chnh sch kinh t v ng lc ca chu k
kinh doanh.
- 2003: Robert F. Engle (M) v Clive W.J. Granger (Anh) vi ng gp Cc phng
php thng k cho chui thi gian kinh t.
- 2002: Daniel Kahneman (M- Israel) v Vernon L. Smith (M): nhng ngi tin
phong trong s dng kinh t tri nghim v tm l hc vo thc hin cc quyt nh.
- 2001: George A. Akerlof, A. Michael Spence v Joseph E. Stiglitz (M) vi nghin
cu kim sot thng tin nh hng n th trng.
- 2000: James J. Heckman v Daniel L. McFadden (M): pht trin hc thuyt gip
phn tch s liu lao ng v cch con ngi thc hin quyt nh cng vic v di
chuyn.
37
hong, con ngi "ngoan co" se b phat 10 nam tu. Neu ca hai cung khong nhan toi
th moi ngi se chu 2 nam tu. Xet ve li ch cua cac nghi pham th tot nhat la ho
khong nen nhan toi. Tuy nhien v ho khong c noi chuyen vi nhau nen khong
biet ngi kia se noi g vi ieu tra vien. Ho khong muon khong nhan toi roi phai
ngoi tu 10 nam trong khi ngi kia phan boi lai ho va c tha. Bang phan tch se
cho ta thay ket qua nh sau:
Nghi
pham 1
Im lang
Nhan toi
Nghi pham 2
Im lang
-2, -2
0, -10
Nhan toi
-10, 0
-6,-6
Trong cuoc au tr tren, cac nghi pham se phai tm chien lc an toan nhat cho mnh
khi biet ngi kia ch ngh en quyen li cua ban than ho. Neu nghi pham 2 im lang
th oi sach tot nhat cua nghi pham 1 la nhan toi. Ngc lai neu nghi pham 2 nhan
toi th oi sach tot nhat cua nghi pham 1 cung la nhan toi. Nh vay chien lc toi u
cua nghi pham 1 la nhan toi. Suy luan tng t cung ap dung cho nghi pham 2.
Cuoi cung iem can bang Nash cua cuoc au tr la ca hai cung nhan toi, chu 6 nam
tu.
Ket qua tren co ve hai hc, song thc te lai la chuyen xay ra nhieu trong thc te,
nhat la oi vi viec khai thac tai san cong cong (public good) ma Hardin goi la te
nan "cua cong khong ai lo" (tragedy of the common). Th du ngi dan Ban Me
Thuot co hai kha nang - mot la pha rng lam ray (tng ng vi "nhan toi" trong
cuoc au tr ngi tu), va hai la bao ve rng (tng ng vi "im lang"). Neu mot
ngi pha rng con ngi kia bao ve rng, th ngi bao ve rng cung khong c
li g, con ngi pha rng th c li. Neu ca hai cung bao ve rng th o la giai
phap toi u, song v khong ai tin la ngi kia se khong li dung mnh nen cuoi cung
moi ngi se bat chc nhau pha rng (neu phap luat khong can thiep). Chung ta
cung de dang nhan thay au tr "nghi pham" xuat hien nhieu trng hp khi phap
luat khong can thiep hay can thiep khong co hieu qua. Th du: gia cac cong chc
thoai hoa bien chat (nhan hoi lo hay khong nhan hoi lo), gia nhng ngi dan
trong mot khu du lch (xa rac hay khong xa rac), ngi xem phim VCD (mua o
goc hay o sao chep lau). Tam ly chung cua nhng ngi nay la: neu mnh lam tot
th cung chang c li ch g, v the tai sao khong i theo chieu hng xau. T cho
mot ngi co hanh vi xau nhng khong b trng phat se tao tien le e nhieu ngi
khac noi theo va hanh vi xau nay se tr thanh nhng hanh ong cua tap the
38
6.
Hai khi nim quan trng c nhiu ng dng trong kinh t lut l "ca
cha" v "ca lng". Ca cha hay ti sn/hng ho cng (public goods)
l nhng ti sn tha mn hai iu kin sau y: (i) gi tr s dng ca ti
sn khng gim khi nhiu ngi cng s dng mt lc (non-rivalrous), v
(ii) vic ngn cn mt ngi khng s dng ti sn l kh v i khi
khng th thc hin c (non-excludability). Th d in hnh ca ti
sn cng l ngn n ng: d di ngn n c bao nhiu ngi ng,
th sng ca ngn n cng khng bao gi gim, v vic ngn cn mt
ngi ng di ngn n c hng nh sng ca n l khng th
c. M rng th d, ta thy c rt nhiu ti sn cng xung quanh ta:
phn mm my tnh, cc i tng s hu tr tu, v.v.
Ca lng hay ti sn ca nhm (club goods) l nhng ti sn tha mn hai
iu kin (i) gi tr s dng ca ti sn gim khi s lng ngi s dng
t n mt mc no , v (ii) c th ngn cn ngi khc khng s
dng ti sn c. Th d in hnh ca ti sn nhm l con ng:
nu nhiu ngi i con ng th s dn n nn kt xe. Ta c th gii
quyt vn bng cch bin con ng thnh ng c thu ph v dng
ro chn, t s ngn cn nhng ngi khng mun tr tin m vn c
con ng dng.
Vn ca c ca cha v ca lng l khng ai chu ng gp xy
dng ca cha hay ca lng (nu mnh khng ng th cng c ngi
khc ng v mnh cng s c hng, m mnh ng th ngi khc
khng ng cng c hng). Tnh trng ny gi l ca cng khng ai
lo (tragedy of the common). Vn hin ti l lm th no lm gia
tng gi tr ca ca lng v ca cha, ng thi hn ch kh nng ln
trnh trch nhim ng gp xy dng v tm l nh v (free riding).
Coase gi l hai vn v chi ph x hi.
C hai cch gii quyt cho vn ca chi ph x hi. Theo Pigou, th cn
phi nh thu, v tin thu np cho Chnh ph cng xy dng ca
cha v ca lng. Vn l ch tin thu thu khng bao gi cng bng,
v i khi b s dng mt cch lng ph, khng hiu qu.
40
41
42
Hiu ng mng
43
Xem L Nt (2005) Kch bn cnh tranh ngnh vin thng Si Gn Tip Th, thng
12/2005.
44
Hc thuyt v cc nh ch
45
VI.
49
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10. Kinh t hc nh ch l g? Nu mt vi th d.
11. To n ng vai tr g trong vic gim chi ph giao dch?
12. Ti sao nhng cuc mc c theo nh l Coase t xy ra trn thc
t. Gi s chi ph giao dch bng khng, bn c tin rng nh l
Coase s ng khng? V sao?
52
1.
C ch t qun
Mc V.4, Chng 1.
56
1.
Bn cht hp ng ca cc l lun v nh nc
biu kin v thuyt phc ngi khc nghe theo kin ca mnh) v tun
th cc trnh t do php lut qui nh.
Bn cht hp ng trong cc quan h kinh t l rt r rt. nh l Coase
cho ta thy khi hot ng trn thng trng, tt c cc bn lun lun
phi tha thun vi nhau. Nu bn A hot ng khng hiu qu (khng
khai thc mt ti sn X sao cho c li nht), th bn B s mua li ti sn X
t bn A s dng ti sn X c hiu qu hn. Tng t, nu Bn A gy
thit hi cho bn B, m chi ph khc phc thit hi cho bn B ln hn li
ch m bn B nhn c t vic khc phc thit hi, th bn B s tha
thun vi bn A v mt khon bi thng bng tin hn l khc phc li
nguyn trng nh trc khi xy ra thit hi. Ni tm li, cch tt nht
t c cng l v hiu qu l cho cc bn t do tha thun. Cch can
thip tt nht ca php lut l lm gim chi ph giao dch gia cc bn,
sao cho cc tha thun mang li hiu qu cao nht.
i vi lut dn s, kinh t, thng mi, lao ng th nh vy, cn i
vi lut hnh s th sao? y chng ta thy c bn cht hp ng - kh
c x hi gia c nhn vi tp th ( y th hin qua quyn lp php
ca Quc hi). Lc ny, vai tr lm gim chi ph giao dch gia nhng
nhm quyn li trong x hi yu cu phi c tha thun gia nhng ngi
b thit hi do nhng hnh vi nguy him cho x hi gy ra v phn ng
ca x hi i vi nhng hnh vi ni trn. Trn mt kha cnh khc, lut
hnh s l hp ng gia nhng c nhn v x hi v ci gi m h phi
tr khi vi phm php lut. Nu hnh pht qu nh th c nhn s vi phm
php lut (v sau khi tr gi h vn cn li tng t nh nhng hnh
pht v ti tham nhng hin nay). Tnh trng php lut lng hnh s dn
n nhng phn ng tiu cc ca ngi dn (mua sng t v hay thu
bo v, hoc hi l cho xong chuyn v tham nhng l tnh trng chung),
lm tng chi ph cho x hi, gim hiu qu.
Ngc li, hnh pht qu nng cng khng c ngha l tnh trng ti phm
s gim, m c khi cn lm tng. L do l v nhng ngi b lin ly s
phi bao che hnh vi phm ti khng b trng pht (khi b pht hin).
Ngc li, nhng ngi phi i din vi n t hnh s ri vo cnh
khng cn g mt, khng hy vng c khoan hng, v v vy tip
tc gy ti c. Cch x l tt nht i vi lut hnh s l qui v lut hp
60
Trn th gii c hai cch ban hnh lut thng qua Quc hi hoc c
quan lp php (legislation) ca h thng lut lc a, hay thng qua cc
thm phn (judge-made law) ca h thng lut Anglo-Saxon. Theo
Posner (1960) v Hayek (1962), th h thng lut Anglo-Saxon hiu qu
hn, bi l thng qua tranh lun trc to, cc bn s t c tha thun
theo hng ai c kh nng s dng ti sn hiu qu hn s c trao
quyn s dng cc ngun li. Th d, trong v kin u tin bn c hiu
qu li b x sai, th cc to n tip theo s khng theo tin l sai , m
tm cch lch tin l bng cch ni rng trng hp ca h khc vi
61
Ostrom (2000) Private Properties and Common Properties, theo Encyclopedia of Law and
Economics (DeGeest v Geritz ch bin), Kluwer Law International.
64
65
nhng mnh lnh t trn xung. Chng ta thy rng phong tro Duy tn
hi u th k XX (ct tc, b tp qun nhum rng en, hc ch quc
ng thay cho ch nm), chng phi do mnh lnh t trn xung, m mang
li hiu qu to ln trong vic ci t x hi Vit Nam sao?
Tm li, n lc nn cng nhn tp qun nh mt ngun chnh thng
ca lut. Ngoi ra, cn suy ngh n vic nh hng sao cho ngi dn
c th t c tha thun xy dng nhng tp qun mi cho thi i
mi. Cc tp qun mi ny c th khng c a s chp nhn (th d v nhng ngi ny cha h bit khi thc hin thay i tp qun th
chuyn g s xy ra). V th, php lut phi c thit k sao cho nhng
tp qun tt th lun c cng nhn (phi c mt s nguyn tc mang
tnh nh hng xem tp qun nh th no l tt), cn tp qun xu s b
loi b, v khng hp o c hay khng ph hp vi tnh hnh mi. Nh
vy, pht trin tp qun tt p l mt qu trnh khng ngng, v bit khai
thc tt vai tr ca tp qun s c tc dng thc y x hi pht trin.
CU HI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
71
1.
72
Hnh thc s hu
ring, song mi ngi chung nhau tin thu bo v, chiu sng, cc cng
trnh cng cng. iu ny gip cho cht lng chung c tr nn tt hn
nhiu so vi vic c cho n nh ai ny rng. Bi hc cc chung
c ny cng cho thy ngay c cc cng trnh cng vn nn thu dch v
ngoi. iu ny s dn n cnh tranh gia cc cng ty dch v cng ch
khin cho cht lng v sinh chung c c bo m hn. Xt cho cng,
khng phi quyn s hu quyt nh, m cch thc iu hnh hp vi qui
tc u tr ca ngi chi s quyt nh hiu qu ca vic qun l mt ti
sn. Bi hc v l thuyt u tr c th p dng ti y em li hiu
qu (Mc V.5, Chng 1).
S hu tp th pht sinh khi nhu cu cn chia s nhng ngun lc hu
hn m khng th tch bch c, lm gim chi ph. Vic mi ngi
cng chung sng trong mt khu tp th trung tm thnh ph thay v
sng trong cc bit th ngoi l mt th d. Tuy nhin, s hu tp th
s dn n vn l lm th no phi hp qun l mt cch c hiu
qu, v c cch no gim thiu cc tc ng tiu cc ca cc yu t ngoi
vi (externalities) hay khng. Khc phc c hai nhc im l vn
chnh ca s hu tp th.15
Trc tin, ngi ta t ra mt s nguyn tc qun l s hu tp th, nh
ngha v trung thc, hp tc v quyn li ca nhau (fiduciary duty). Tuy
nhin do nguyn tc ny thiu c th nn nhng trng hp lm dng vn
xy ra. Calabresi v Melamed (1971) cho rng c hai cch x l hoc cng nhn quyn s hu (ch s hu khng th b xm phm quyn
tr trng hp c h ng ) hoc cng nhn quyn c bi thng
thit hi (ch s hu c th b xm phm quyn nu c bi thng tha
ng). De Geest cho rng vic cng nhn quyn c bi thng thit
hi s khin ca ci trong x hi c phn chia u hn. Tt nhin, iu
ny ng nu trn th trng khng c chi ph giao dch.
Cch qun l cc ti sn cng cng khc. Thng thng t c mt
x hi c trt t v mi ngi c li nh Singapore, cng dn phi hy
sinh nhng quyn c nhn nh t do, t quyt. Mc du vy, h c
hng cc quyn an sinh phc li x hi m nu mt x hi v trt t
15
75
Bo v quyn s hu
Quyn tc gi
Sng ch
16
78
3.
Nhn hiu
B mt kinh doanh
Mc V.6, Chng 1.
80
Son tho hp ng
Mc V.7, Chng 1.
81
Cohen (1999) phn tch hai trng phi son tho v gii thch hp ng trng phi gii thch hp ng theo ngn t (textual interpretation) v
gii thch hp ng theo hon cnh (contextual interpretation). Theo
ng, khng th kt lun c ngay trng phi gii thch no l ng
nht, m thng thng phi ty tng trng hp. iu ny ph thuc vo
chi ph giao dch son tho hp ng, kh nng mt bn li dng t
ng gy nhm ln bn kia, cng nh kh nng To n c th sai khi
gii thch hp ng.
Trc tin, l do cc iu khon khng r rng, yu cu phi gii thch,
i khi khng phi do trnh son tho km m do hp ng khng d
tr ht nhng trng hp c th xy ra trong tng lai. Khi , vic gii
thch hp ng nhm hng n vai tr hng dn cc bn cch c x
khi hp ng cha hon chnh. Hp ng khng hon chnh cha chc l
hp ng khng hiu qu. i khi li l ngc li. Vic d tr tt c cc
bin c c th xy ra trong tng lai c th lm cho chi ph son tho hp
ng ln rt cao, khng c cch no tt hn l da vo nhng t chung
chung nh nguyn tc thin ch, trung thc gii thch hp ng.
Khi nhng trng hp cha c qui nh c th trong hp ng xy ra,
To n phi xem xt xem mnh nn gii thch hp ng nh th no: tm
nh ch thc ca cc bn - da theo hon cnh lc giao kt hp ng hay da vo nhng vn khch quan th d da vo ngn t ca hp
ng. Nu l vic da vo ngn t ca hp ng th iu ny s ngn
chn c vic cc bn li dng nhng l hng trong hp ng m gii
thch theo bt c hng no mnh mun, thm ch ngc hn li vi qui
nh trong hp ng. Ngc li, nu ch da vo ngn t th c th bn
son tho hp ng s a cho To n nhng ngn t bt hp l trong
hp ng m bn kia lc son tho v xem xt hp ng khng .
Nh vy cn c s hi ho gia cc phng php. Kinh t lut xem xt
82
Ch ti khi vi phm hp ng
1.
87
1.
Chi ph nh gi thp
C hai ch nh u Ch nh bi thng
khng hiu qu
thit hi hiu qu hn
C hai ch nh u C hai ch nh u
hiu qu
hiu qu
2.
19
92
Can than
Ngi i bo
Bat can
(0, -1 trieu)
Can than
Bat can
(0, -1 trieu)
(-100, -1 trieu)
Can than
(-100, -100)
3.
94
4.
Mi quan h nhn qu
95
Thit hi xy ra
Yu t li
1.
Mc lng ti thiu
3.
Phn bit i x
Quan h v chng
Theo Brinig (1999), mi quan h cha con bin chuyn trong tng thi k.
Trc khi con tr thnh thnh vin trong gia nh, mi quan h ca cc
thnh vin trong gia nh nh mt quan h hp ng gia v v chng.
Khi con ra i, mi quan h ny ging nh quan h gia cc thnh vin
trong cng ty. Mi quan tm gia ch s hu v ngi qun l bt u
ny sinh. Sau cng, khi con trng thnh, chng tch khi cha, song
mi quan h cha con vn khng mt hn. Mi quan h ny c tnh cht
nh quan h nhng quyn (franchising).
106
Ti sao quan h trc khi sinh con li mang tnh cht hp ng? Becker
(1973) cho rng iu ny l t cc con s thng k v t l k hoch ho
gia nh hay s dng cc cng c nga thai ngy cng tng. V chng c
quan nim rng h c quyn quyt nh c con hay khng v c bao nhiu
con. Ngoi ra, theo Posner (1983), cn tn ti mt th trng l th
trng nhn con nui, trong cha m nui hp ng vi cha m v
nhng giao dch m i bn cng c li: cha m c nhn n b v
khng phi nui con (khi h thc s lo ngi v vic ny). Cha m nui
c nui con v quyn la chn ngi con m h mun nui. cc
nc u - M, t l nhn con nui tng ln, trong khi t l sinh con li
gim i. y cng l mt cu hi cho mn kinh t lut: hin tng ny
c ph v tnh bn vng ca gia nh hay khng, c li cho x hi khng?
C nn hp thc ho vic nui con nui khng? Nu c, c cn thit phi
m mt th trng nui con nui cng khai, nhm gim chi ph giao dch
cho cha m nui phi tm con v phi xc nh xem ngi con mnh mun
nui c b truyn nhim, bnh tt g khng.
Khi sinh con ra, cc quan h gia cha m v con c coi nh quan h
gia ch s hu v ngi qun l (principal agent relationship). Tuy
nhin c hai cch nhn v vn ny. Th nht, Alchian v Demsetz
(1973) cho rng cha m l ch s hu v con ci l ngi qun l (ti sn
ca gia nh hay uy tn ca gia nh). Trong , con ci phi tha mn
mt s iu kin m cha m t ra khi s dng ti sn ca gia nh, v ch
c lm nhng g cha m cho php. Cch nhn ny thng c cng
nhn cc nc chu phong kin xa kia. Th hai, Cooter v
Friedman (1991) cho rng cha m l ngi qun l (gim h) v con ci
l ch s hu. Nh vy cha m c mt s quyn v ngha v nht nh
tng t nh quyn v ngha v ca ngi gim h i vi ngi cha
thnh nin, ng thi phi thc hin nhng ngha v ny v li ch ca
con ci. Cch nhn ny c cng nhn l ph bin hin nay.
Khi cha m cn chung sng vi nhau, h coi nhau nh nhng thnh vin
trong cng ty v con ci c v nh ti sn chung ca h (mc d khng ai
coi con ngi l ti sn). Tuy nhin khi v chng ly d, h khng cn
quan h v ti sn chung na, mc d tnh yu i vi nhng a con
mnh sinh ra vn cn. iu ny l gii ti sao cha hoc m u mun con
107
1.
109
vai tr quan trng trong vic ngn cn cc bn gii quyt tranh chp thng
qua con ng to n, cc qui nh bt thnh vn v ph lut s mi thc
s l mi quan ngi ca cc bn trong vic quyt nh xem c nn khi
kin hay theo ui v kin hay khng. Kinh t lut nghin cu vn ph
lut s a ra cu tr li cho mt vn hin nay vn cn tranh ci:
l lut c nn cho php bn thng kin c i bi hon ph lut s hay
khng? Hin nay theo qui nh ca B lut T tng Dn s hay ca B
lut Dn s, khng c iu khon no cho hay khng cho php bn thng
kin c bi hon ph lut s. Trn thc t, rt t thm phn tuyn b
cho php bn nguyn n c i ph lut s. L do l v nhiu ngi
quan nim thu lut s l quyn ch khng phi ngha v. V th b n
khng phi l nguyn nhn trc tip nguyn n gnh chu ph lut s.
Khng ai ngh rng nu khng thu lut s th nguyn n cng kh lng
trnh by kin ca mnh trc to mt cch thuyt phc. iu ny gin
tip nh hng n kt qu ca v kin.
nhiu nc chu u, c bit l Anh, cho php bn thng kin c
yu cu bn thua kin tr ph lut s. Mt s nh nghin cu nh
Rasmusen (1998) cho rng iu ny lm cho b n ngn ngi khng dm
ngoan c, t d dng chu thua trc nguyn n trnh phi tr n
ph. Tuy nhin, cng cha c kt qu thng k no cho thy vic cho
php bn thng kin i bi hon ph lut s ca bn thua kin s lm cc
bn mau chng t c ho gii hn. Katz (1999) tin hnh nghin
cu nhiu thc nghim song ch nhn thy kt qu r rt nht ca vic cho
php bi hon l ch cc bn s sn sng b tin ra thu lut s hn
trc kia, ng thi cc lut s s cnh tranh vi nhau v cht lng hn
l v gi c. Du sao, cng cha c nghin cu no ph nh vic bi
hon ph lut s c tc dng tch cc n vic thc hin hai nhim v
quan trng ca t tng dn s, l gim chi ph cho cc bn trong vic
bo v quyn li ca mnh, v khuyn khch cc bn ho gii. Tuy
nhin, c quan im lo ngi rng vic cho php bn thng kin c bi
hon ph lut s s khin cc bn tiu qu nhiu tin vo vic thu lut s,
v thng thng bn no thu lut s gii nht s thng kin. Hin ti
cha bit iu ny c phi l s tht khng, v y l vn m kinh t
lut cn nghin cu. Tuy nhin, nu mt h thng php lut m kt qu
ph thuc vo lut s bn no gii, ch khng phi v bn no thc hin
ng lut hn, th h thng php lut c vn . V th, thit ngh
112
113
22
114
115
2.
3.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
117
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
118
Khi qut chung v vai tr kinh t lut trong ngnh lut hnh s
121
3.
Kinh t lut v ti mua bn, tng tr, s dng tri php cht ma tu
Trong nhiu nm tr li y, tnh hnh mua bn, tng tr, s dng tri
php cht ma tu ngy cng tr nn phc tp. Cc v bun lu ma tu
pht hin ngy cng nhiu, v sau ln hn v trc. Khng phi nhng
k bun ma ty khng bit rng pht hin tng tr trn 150 g Heroin l c
th b t hnh. Tuy nhin h vn lm. V sao vy?
Cc nh nghin cu kinh t lut ch ra rng vic x pht nng hnh vi
bun bn ma tu khng nh hng n nhu cu s dng ma ty. Do ma
tu l cht gy nghin, nn nhu cu s dng ma tu khng gim ch v
hng ho khan him hn hay gi c tng (demand inelasticity). Con
nghin lun cn s dng ng c cho d gi c c tng bao nhiu. Khi
nhu cu s dng ma tu ngy cng tng th vic tng nng hnh pht ch
lm tng gi bn ma ty, bin vic bun ma tu tr thnh siu li
nhun ch khng gim c ti phm ma tu.
Nh vy, i vi ti phm ma ty th phng quan trng hn chng.
Cn gio dc tc hi ca ma ty, nghin cu cc bin php cai nghin
hiu qu hn l ch n thun tng nng hnh pht i vi ma ty. i
vi cht ma ty, ch khi no lm gim c nhu cu i vi ma tu th ti
phm v ma tu mi gim. H Lan, ngi ta th im m hnh cho
bn ma ty dng nh tho mn nhu cu ca ngi nghin, ng thi
y mnh gio dc tc hi ca ma tu. Tt nhin, do trnh dn tr ca
H Lan cao hn Vit Nam, nn nhng g xy ra ti H Lan cha chc
p dng c Vit Nam, song y cng l iu ng cho chng ta
suy ngh.
4.
2.
3.
4.
5.
123
1.
Vn n b gii to
(ii)
(iii)
131
1.
Kinh doanh bo him l ngnh kinh doanh da trn ri ro. Khi hai bn k
hp ng (th d hp ng vn chuyn hnh khch), c mt vn khng
bn no mun chu ri ro (th d tai nn v thit hi xy ra cho khch), th
h s ngh n chuyn mua bo him v y ri ro cho cng ty bo
him. Khi mt ngi hng ngy tin hnh cc hot ng dnh ti ri ro,
h mun mt ngi khc lnh trch nhim chu ri ro khi h gy tai nn,
hoc php lut mun phi c bo him ngi b thit hi d dng i
c khon tin bo him. Nh vy, mc ch ca vic k kt hp ng
bo him l cc bn c th yn tm vi nhau trong giao dch, lm gim
chi ph thc thi quyn khi thit hi xy ra, cng l mt dng chi ph
giao dch. Ni theo ngn ng ca Coase, th bo him l mt cng c
lm gim chi ph giao dch (xem Mc V.4, Chng 1).
Bo him c chia thnh nhiu loi ri ro: bo him nhn th v phi
nhn th, trong bo him phi nhn th cng chia thnh nhiu loi ri ro
khc nhau: bo him trch nhim dn s i vi bn th ba, bo him ti
sn, bo him chy n, bao him tai nn lao ng, v.v. Mt s bo him
mang tnh bt buc, nhm gim chi ph giao dch gia ngi gy thit hi
v ngi b thit hi. Ngoi ra, chc nng ca bo him cn l vic chia
s ri ro. Nu nhiu ngi cng chung sc gnh chu ri ro th ri ro s
nh i i vi tng ngi. Vn cn nghin cu ca kinh t lut l loi
bo him no nn c coi l bo him bt buc v mc bo him bao
nhiu th l va .
132
Thc hin nhim v ca kinh t lut trong vic nghin cu lut kinh
doanh bo him
134
chnh ca cng ty bo him cng phi thc hin k hn, thng xuyn
hn cc cng ty bnh thng. Sau cng php lut ca cc nc cng cho
php mt s u i i vi cc cng ty bo him - th d nh cc tha
thun phi cnh tranh gia cc cng ty bo him trong mt chng mc c
th c min tr, nu nh l iu cn thit bo him ri ro cho
ngi c bo him cng nh cho php cc cng ty c th ti bo him
ca nhau.
IV.
1.
1.
Xem Recommendation 2.1, trong Principles of Good Corporate Governance and Best
Practice Recommendations ca Australian Stock Exchange (ASX) Corporate Governance
Council 2003.
145
Phan Huy Hng, L Nt: Trch nhim ca php nhn , Tp ch KHPL s 6/2005.
147
Thng thng, khi c nhn tham gia vo hot ng thng mi, h phi
chu trch nhim bng chnh ti sn ca mnh. iu ny s dn n ri ro
ln cho c nhn, khi h c th ph sn v chnh nhng sai lm ca mnh.
Ngoi ra, c nhn tham gia vo nhiu hot ng thng mi khc nhau c
thm mt bt li na l tht bi trong hot ng thng mi ny c th
lm hot ng thng mi kia ph sn. C ch trch nhim hu hn chnh
l cch c nhn s dng hn ch ri ro cho bn thn mnh. Trong
trng hp tht bi, h ch chu trch nhim trn s vn mnh gp vo
doanh nghip m thi. Gia trch nhim ca doanh nghip v trch
nhim ca c nhn c mt bc mn - gi l bc mn doanh nghip
(corporate veil).
Tuy nhin, i ly quyn li ny, h phi c nhng ngha v nh qui
nh trong iu l v Lut Doanh nghip. l nhng ngha v phi tm
kim s ng thun vi cc thnh vin gp vn trc khi quyt nh, hay
ngha v phi bo co ti chnh minh bch, phi kim sot hot ng ca
nhng ngi qun l cng ty. Nhim v ca kinh t lut l phi lm sao
c ch ny hot ng mt cch c hiu qu, trnh tnh trng mt
ngi ch nm c 10% vn trong cng ty nhng li c th thao tng ton
b hot ng ca cng ty (xem bi bo v Qun l Doanh nghip nu
trn). Tnh trng nguy him c th xy ra l mt c ng gp vn thao
tng ton b hot ng ca mt doanh nghip, ri sau tuyn b doanh
nghip ph sn v li hu qu cho ngi giao dch vi doanh nghip.
trnh tnh trng ny, php lut Hoa K qui nh rng cn phi c c
ch vn bc mn doanh nghip (piercing the corporate veil). C ngha l
khi mt c ng can thip qu su vo qu trnh ra quyt nh ca doanh
nghip, c ng s b coi l t mnh vn bc mn doanh nghip v sn
sng chu ri ro thay cho doanh nghip. Vn l ti sao php lut li c
th qui nh nh vy v nu c th qui nh nh vy th khi no s can
thip ca c ng vo doanh nghip c coi l qu su. tr li cu
hi ny, trc tin cn xut pht t nhu cu ca cc i tc ca doanh
nghip. Khi cc i tc giao dch vi doanh nghip, h tham gia vo mt
cuc u tr hp tc. Trong khi c ng c th dng bc mn doanh
nghip gy thit hi cho i tc. Cuc u tr s tr thnh u tr
bt hp tc. Nhim v ca kinh t lut l phi lm cch no bin mt
148
gii nht, thng qua qui ch u thu hay u gi. Theo nh l Coase,
khi chi ph giao dch thp, mi ngi s giao dch vi nhau chn ra
ngi s dng ti sn c hiu qu nht. Vic cn lm cn li ca chng ta
l chng minh tnh ng n (hay bc b gi thit) ca Coase trong lnh
vc qui nh v cp php.
5.
154
1.
Qung co ng vai tr quan trng trong vic cung cp thng tin cho
ngi tiu dng c bit vic c nn mua mt sn phm hay khng.
Tuy nhin php lut cng qui nh mt s iu cm trong qung co:
khng c qung co so snh trc tip v gi, thuc bn theo toa, khng
c qung co thuc l, khng c qung co mt s sn phm m
vic lu hnh qu nhy cm v phi c kin cc chuyn gia. Ngoi ra,
mt s hip hi ngnh ngh cng c nhng qui nh ring v qung co.
Cc on lut s thng thng c qui nh cm lut s khng c ng
bo qung co v dch v ca mnh. Nh vy, nhng vn m kinh t
lut cn nghin cu bao gm nhng vn nhm lm r nhng vn
no cn c hn ch qung co, vn no khng cn v ti sao, xt
trn quan im kinh t hc.
i vi qung co v gi, tuy cc doanh nghip khng qung co trc tip
so snh v gi, song vn c nhng qung co nh: gi thng ngy
100.000 ng, gi c bit hm nay 80.000 ng, gi ni khc l
100.00 ng, nhng y ch bn c 50.000 ng v.v. Cc qung co
nh vy c nn cm khng, v ti sao li cm? Xt trn quan im kinh
t hc, vic so snh gi s lm cho ngi tiu dng c cm gic hng ca
mnh r hn hng ca ngi khc, ng thi cng ngm thng bo cho
cc i th cnh tranh bit v gi c mc gi thch hp. im ng lo
156
3.
161
1.
chn sao cho c li nht: hoc thu ht c nhiu vn song phi cung cp
y thng tin, hoc thu ht t vn hn v v th cng cn cung cp t
thng tin hn. Cc qui nh trn th trng chng khon thc y mt
cng ty cng phi lm n hiu qu, khi cng b thng tin trn th
trng chng khon th cc kt qu ca mnh thuyt phc c cc nh
u t b vn.
Th ba, lut v th trng chng khon xy dng uy tn cho cc cng ty.
Cc cng ty ny ngoi vic chu s kim sot ca s k hoch v u t
hay cc thu ni h ng tr s, cn phi chu s kim sot ca y ban
chng khon Nh nc. Do b kim sot nhiu nh vy, h phi bit cch
thit lp c ch kim sot trong ni b cng ty sao cho va khoa hc, va
hiu qu. Thc t cho thy, cc cng ty lm n c hiu qu hn c thng
thng s cho bn c phiu trn th trng chng khon mc d phi
cng b nhiu hn.
Th t, lut v th trng chng khon em li li ch cho chnh ph, bi
l nhng nc th trng chng khon hot ng mnh, vic lin tc
lm tng ch s trn th trng chng khon l mt cch chng minh
s hiu qu ca vic qun l ca chnh ph. V vy chnh ph khi ban
hnh cc c ch qun l cng nh ngh nh hng dn phi tm cch to
c ch thng thong v bin gi, iu kin nh u t nc ngoi
tham gia vo th trng nh th no ch s giao dch trn th trng
chng khon lin tc tng.
Cui cng, lut v th trng chng khon phi thc y c s cnh
tranh ca cc doanh nghip trn th trng. Thng qua vic cung cp
thng tin y , c quan qun l cnh tranh c th thu thp cc thng tin
chnh xc v th phn, doanh thu, v.v. ca tng doanh nghip trong tng
thi k. T , vic d on nh hng ca mt iu lut i vi s cnh
tranh trn th trng cng tr nn d dng hn. Thc t cho thy mt
nc th trng chng khon cha pht trin th vic thc thi lut cnh
tranh cng kh hn.
Nh vy, nhim v ca kinh t lut l phi nghin cu xy dng qui nh
v th trng chng khon sao cho phc v c nm mc tiu k trn.
164
2.
Ngoi ra, khi cc nh ch ngn hng pht trin trong nn kinh t ton cu
ho, th cc qui nh v ngn hng cng cn phi c nhng thay i thch
hp. Vic Chu u thnh lp ng tin chung, cng nh ban hnh cc qui
nh kim sot ti chnh chung cho thy vic qun l ri ro cho cc ch ti
khon ton cu dn dn tr nn mt nhu cu quan trng.
X.
1.
Benjamin Franklin, mt trong nhng ngi son tho l Hin php Hoa
K pht biu c hai vic chc chn trong i thu v cht. Thu l
cng c quan trng to ngun thu cho bt k chnh quyn no. Mt chnh
quyn cn phi c nhng khon chi cho nhng mc tiu chung nh h
tng c s, b my cn b cng quyn, lc lng v trang nhn dn v b
my ca cc t chc chnh tr - chnh tr x hi. Khi , cn phi tng cc
khon thu m bo nhu cu chi tiu ca chnh ph.
Lut thu c mt chc nng quan trng, l ti phn phi li ti sn
trong x hi. C hai quan im v vn ny. Quan im th nht cho
rng vic ti phn phi ti sn trong x hi nhm m bo s cng bng.
C ngha l nhng ngi c thu nhp thp s phi ng thu t hn ngi
c thu nhp cao, v thu nhp ca ngi c thu nhp cao s c s dng
vo nhng mc ch cng cng, mang li cng bng cho x hi. Quan
im th hai cho rng vic phn phi ti sn x hi s lm gim ch lm
giu ca ngi dn. Thng thng, nhng ngi c thu nhp cao l
nhng ngi sn sng gnh chu ri ro v u t cho doanh nghip. Khi
, cc doanh nghip s phi thc cch phn chia li nhun lm sao
thu nhp ca ngi ng gp nhiu nht cho doanh nghip khng nn cao
qu. Shavell (1980) cho rng qui nh ca php lut thu nn c s
dng phn chia li thu nhp ca x hi, t iu chnh hnh vi ca
cc ch th trong x hi. Khi cc ch doanh nghip mun ng thu (chi
ph) t nht cho thu nhp cao nht, h s phi tnh ton sao cho phn chia
thu nhp cho nhng ngi khc h cng c thu nhp v nh vy x
hi s t ng cng bng hn, m khng cn phi c cc cuc cch mng
hay cc v kin.
167
Thu thu nhp c nhn thng thng nh trn tng thu nhp ca c nhn.
Nh vy ngi np thu khng c khu tr nhng khon chi tiu ca
mnh hay ca gia nh. iu ny s dn n s bt cng l mt ngi c
thn cng ng thu nh ngi c gia nh, trong khi chi tiu ca ngi
c gia nh cao hn v v th khon tit kim s t hn. Mt im bt hp
l tip theo l cc mc thu ly tin khin nhng ngi cng kim c
nhiu tin th cng phi ng nhiu tin thu hn nhng ngi thu c t
tin. Ngoi ra, cc khon chi tiu khng c tr thu s khin cho c
nhn c xu hng chi tiu thai mi vo nhng khon chi nh hn l tit
kim vo nhng khon chi ln. Sau cng, s bt hp l gia thu thu
169
nhp c nhn (khng c khu tr chi ph) v thu thu nhp doanh
nghip (c khu tr chi ph) khin cho mi ngi c xu hng lp cty
c gim thu. Khi , cn c c ch c bit hn ch vic nh
thu i vi c nhn, cho php khu tr mt s chi ph c bit v c mc
thu ly tin hp l. Nhim v ca kinh t lut l xc nh xem khon chi
ph no th nn c khu tr v mc thu ly tin hp l l mc thu g.
Andrews (1974) cho rng vic cho php khu tr chi ph trong thu thu
nhp c nhn cn c cn c trn s khuyn khch ca nh nc vo
mt s khon chi ph ca ngi dn. Th d, vic s dng tin ca c
nhn vo mc ch ng gp t thin cn c coi l mt khon chi ph
c min thu. Hn na, nu Nh nc mun khi ng th trng bt
ng sn, th nn cho php cc khon tin mua nh c khu tr thu.
Tng t, nu Nh nc khuyn khch sinh con, th c th cho php hai
v chng c khu tr mt khon chi c nh trong thu nhp ca mnh
nui con. Trong khi , nu Nh nc khng khuyn khch cc chi ph
mang tnh cht tiu th xa x th khng nn cho php khu tr i vi
nhng chi ph nh chi ph tiu dng, gii tr, mua sm xe hi, v.v.
Mt s hc gi khc cng cho rng mt s thu nhp c bit nh thu nhp
t vic bn chng khon hay li vay ngn hng nn c tnh thu theo
cch thc khc vi nhng cc tnh thu nhp thng xuyn. T ny
sinh ra cch tnh thu phn bit gia thu nhp thng xuyn v thu nhp
khng thng xuyn. Mc ch ca cch phn nh ny n gin ho
cch tnh thu, v cng trnh kh nng ngi np thu ngi u t trong
trng hp mi khon thu nhp u c coi l thu nhp thng xuyn
(ngi np thu s ngi u t vo nhng khon u t nh c phiu hay
cho vay). C thi k, khuyn khch u t trn th trng chng
khon, Chnh Ph Vit Nam tm min cc khon thu nhp t bn c
phiu, tri phiu, li vay ngn hng. Ngoi ra, vic tnh thu thu nhp
khng thng xuyn khc thu nhp thng xuyn cng trnh trng hp
cc thnh vin trong mt gia nh gi to chuyn cc khon thu nhp bt
thng (nh qu tng, x s, v.v.) cho thnh vin c thu nhp t nht,
nhm hng cc u i v thu.
170
Trn quan im ca kinh t lut, cch tnh thu thu nhp c nhn ging
nh mt cuc u tr gia Nh nc v ngi np thu. Thng qua cch
tnh thu, Nh nc s iu chnh hnh vi ca ngi np thu.
4.
Thu thu nhp doanh nghip v bn cht khc hn thu thu nhp c nhn.
Nu thu thu nhp c nhn nh trn thu nhp rng ca c nhn, th thu
thu nhp doanh nghip ch nh trn li tc sau khi cc khon chi ph.
Trong khi thu thu nhp c nhn b nh thu theo nguyn tc cng lm
c nhiu tin th cng b nh thu cao qun bnh thu nhp gia cc
cng dn, th thu thu nhp doanh nghip b nh thu theo nguyn tc
cng mt mc thu nh nhau, mc d php lut qui nh mt s ngnh
ngh s c min hay gim thu.
S khc bit gia thu thu nhp doanh nghip v thu thu nhp c nhn
to nn mt li th nht nh ca thu thu nhp doanh nghip. Stiglitz
(1976) cho rng thu thu nhp doanh nghip l loi thu em li c hi
cho cc nh khi nghip. Nh c thu ny m h c th u t xy dng
doanh nghip m khng phi ng thu. Ngoi ra, thu thu nhp doanh
nghip s gip doanh nghip cc c hi tnh ton u t nh th no
cho c li nht, vi nhng mc u i thu m Nh nc p dng cho
doanh nghip.
i vi cc doanh nghip xuyn quc gia, vic p dng thu doanh
nghip nhiu nc khc nhau s c nhng c hi tit kim cc khon
thu. T nhng nc c thu sut bng khng (nh British Virgin Islands
hay Cayman Islands) n nhng nc c thu sut cao n 50% Bc
u, cc doanh nghip c th thit k c cu thu ca mnh sao cho c li
nht cho doanh nghip.
Gn y, c xu hng mun xo s khc bit gia thu thu nhp doanh
nghip v thu thu nhp c nhn. Mt trong nhng xu hng u tin l
trnh s nh thu hai ln ca cng mt thu nhp (th d thu nhp t li
nhun c chia ca cng ty, nu ng thu mt ln ti doanh nghip
th khng phi ng thu thu nhp ca c nhn). Tuy nhin, vn cn
171
nhiu i tng ca thu thu nhp doanh nghip cha hiu qu, cn c s
nghin cu ca cc nh kinh t lut.
5.
6.
Thu gin thu bao gm thu tiu th c bit, thu gi tr gia tng hay
thu bn hng (sales tax) nhiu nc. Vic tm ra thu gin thu nhm
nhiu mc ch. Th nht, n gip vic thu thu c tin hnh mt cch
tin li nht v d dng nht. Nhn chung, thu gi tr gia tng rt kh
trnh v cng bng i vi vic mua i bn li mt hng ho. Trn mt
kha cnh, thu gin thu cng l mt dng ca thu ti sn. Khi mt hng
ho c mua i bn li c gi chnh lch, ngi mua i bn li s phi
tr tin thu trn khon chnh lch (phng php tr thu gin tip)
hay tr tin thu trn khon chnh lch gia khon thu GTGT u ra v
GTGT u vo.
Tng t nh thu bt ng sn, Nh nc c th iu tit nn kinh t
thng qua c ch ng n khuyn khch pht trin nhng ngnh cn
min gim thu. Th d, mua bn thc phm hay sch v c th ch chu
thut GTGT bng 0%. Trong lnh vc thu gin thu, nhim v ca kinh
t lut l tm c ch sao cho thu thu c hiu qu nht.
CU HI:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
174
III.
Lut thu quc t lin quan n hai vn . Th nht l thu sut chnh
lch gia cc nc, v th hai l giao dch gia cc cng ty lin thuc
cc nc khc nhau (gi l cc bin php chuyn gi).
i vi vn th nht, chng ta thy rng cc nc ang pht trin
thng thng cnh tranh vi nhau v cc thu sut u i thu ht u
t nc ngoi. iu mun ni l cc u i ny c em li li ch g cho
doanh nghip khng. Nu mt khon thu nhp ti Vit Nam c min
thu sau khi em v c b nh thu ti c th doanh nghip u t ti
Vit Nam cng khng c li g hn so vi vic thnh lp doanh nghip
ti c. V th trong cc hip nh trnh nh thu hai ln gia Vit Nam
v cc nc, vn trnh nh thu hai ln nh th no cho hiu qu
cng l iu phi bn ci. Th d, c c th min nh thu cc khon
thu nhp nh thu ti Vit Nam (phng php loi tr), hay c c
th khu tr cc thu np ti Vit Nam i vi tng thu nhp ti c
v Vit Nam ca mt doanh nghip (phng php khu tr). Phng
php u c v c li cho doanh nghip hn, song phng php sau c
cc quc gia s dng nhiu hn. Nhim v ca cc quc gia l m phn
cc Hip nh trnh nh thu hai ln sao cho c li cho c hai nc.
Ngoi ra, cc quc gia ang pht trin c khuyn khch p dng cc
bin php khuyn khch u i ngoi thu kho (nh gi nhn cng, s n
nh chnh tr hay mi trng kinh doanh r rng minh bch).
176
177
CU HI:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
178
KT LUN
Trong tnh hnh hin nay trong nc cha c mt quyn sch no vit
v ngnh nghin cu y mi m ny, ti a mn kinh t lut vo
ging dy ti Trng i hc Lut TP HCM l bc i u tin khai ph
cho mt mn hc thc s cn thit. Trong thi gian qua, cuc tranh lun
din ra trc k i hi ng ln th X v nhng vn nh: th no l
bc lt, ng vin c c lm kinh t t nhn hay khng, v.v. cho
thy mc d Marx ch ra rt ng n rng kinh t nm mi vn
ca x hi, song cch gii thch ca Marx hay Lenin, vn da vo thi k
th k 19 v u th k 20, khi bc sang th k 21 bc l nhiu iu
cn iu chnh. Trong khi , nhn loi tin mt bc di trong t duy
v lut php, nh cc cng trnh nghin cu lin quan n mn kinh t
lut ca cc nh kinh t ot gii Nobel nh Ronald Coase, John Nash,
Friederich von Hayek hay Joseph Stiglitz. C nm c nhng kin thc,
tinh hoa nhn loi trong lnh vc ny, chng ta mi c c may bt kp thi
i trong lnh vc nghin cu kinh t v php l. Nu khng, chng ta
vn ch lun qun trong nhng cu hi khng c li p v php lut l
ch ca giai cp thng tr, v nu vy ti sao lut ca Anh - M v lut ca
Vit Nam li nhiu im ging nhau.
Dng kinh t gii thch lut, v dng cc l thuyt kinh t gii thch
tng ngnh lut trong h thng lut ca Nc CHXHCN Vit Nam l c
mong ca tc gi khi vit ti ny. y l mt mong c qu ln so vi
mt ti NCKH cp trng. V vy, tc gi mong bn c coi y l
mt quyn sch nhp mn vi nhng tng gi m, cc ging vin,
cc sinh vin tip tc nghin cu v hon thin thm phng hng
nghin cu ni trn. Cc vn chnh c nu ra trong ti ny l:
1.
4.
5.
182
184
186