Muharrem Blakaj

Rozafa

Muharrem Blakaj
MISSIONI SEKRET
Roman

Biblioteka
Kuteli

Redaktor
Mehmet KRAJA
Sali BASHOTA

Muharrem Blakaj

MISIONI SEKRET
Roman

I
Tymi i gazit lotsjells ishte ngjitur lart, deri te dritaret e baness. Bardha, ashtu e tmerruar nga skenat
e llahtarshme q i shikonte tutje n sheshin e gjer, i
mbylli dritaret. E strukur te kndi i dritares prapa perdeve, shikonte rrugn matan, t mbushur plot me demonstrues. Turma brohoriste me t madhe. T shtnat
ishin shpeshtuar. Alarmi i makinave t policis, si dhe
burit e makinave zjarrfikse, e mbushn tr qytetin
dhe jehona e tyre dukej sikur e thernin kupn e qiellit,
duke ua futur t dridhurat n palc nnave, motrave,
nuseve dhe fmijve, t dashurit e t cilve gjendeshin
midis turms, duke u kacafytur me policin. Nga rruga ansore Bardha pa t vraponin n drejtim t turms
trupat e njsis speciale. Krejt n fundin e tyre pa t
apitej komandanti i njsis speciale. Ai dha urdhr
pr sulm. T veshur me xhaketa antiplumb, me maska
kundr helmeve, me helmeta n kok, me mburoja n
duar dhe me shkopinj, t gatshm pr t goditur, polict
u futen si pyk n mes t demonstruesve. T shtnat u
shpeshtuan. Alarmet vazhdonin me tinguj t frikshm
dhe t prvajshm njhersh. Pasoi nj rrmuj e vrtet. Dgjoheshin britma t mbytura, fjal teke, t shara, klithma, dhembje o Zot!

Sheshi filloi t boshatisej. Makinat e policis silleshin vrdall. Tymi i kaltr ngrihej prpjet si re. Bardha pa sesi i arrestonin pjesmarrsit n demonstrat,
veanrisht t rinjt. Kishte edhe vajza q polict i godisnin pa mshir, t cilat, ashtu t gjakosura, duke i
trhequr zvarr, i futnin n autoburg.
N mes t sheshit dalloi nj njeri t shtrir. Ai nuk
lvizte. Policia nuk i lejoi t afroheshin ca djem t rinj,
t cilt u shkputn nga turma dhe u suln drejt tij. U
b nj prleshje e vrtet dhe pas pak dgjoj t shtna.
Ata u goditn ashpr me shkopinj gome dhe, n fund,
u trhoqn n distanc. Pas pak t shtririn n mes t
sheshit, polict e trhoqn zvarr, duke e hedhur n automobilin e policis dhe, e ndjekur nga zhurmrima e
alarmit, vetura mori drejtimin e spitalit. Ndoshta sht
vetm i plagosur, mendoi Bardha me dhembje.
Zemrn e kishte t ngrir. Shpirti i prvlohej,
kur i shikonte ato skena rrqethse, pa qen e zonja
tu dilte n ndihm. Kishte merakun e vllait. Ishte e
pamundur q ai t mos kishte qen n ball t demonstruesve. Nuk i pritej derisa t vinte Feri. Ndoshta ai do
ti tregonte di m shum pr ngjarjen.
Pas pak nata mbshtolli do gj. N rrugt e
boshatisura nuk shihej njeri. Rrmuja kishte mbetur,
megjithat. Dritat e neonit kishte koh q ishin ndezur.
Vetm makinat e policis kalonin prmes shesheve,
duke ln prapa zhurmn mbytse. E molisur, Bardha
u lshua n minder. Se nga i erdh nj urrejtje pr komandantin e njsis speciale, q koh m par kishte
ardhur nga kryeqyteti. Befas ju kujtua biseda e par
q kishte pasur me gruan e tij, kur Feri i kishte ftuar

pr drek n shtpin e tyre, pak koh pasi ata e kishin

pranuar detyrn e re.
Gordana i kishte treguar pr shkollimin e saj,
pr aventurat, dashurin dhe martesn. T gjitha kto
sesi e kishin trazuar, edhe pse nuk ishte hera e par q
dgjonte rrfime t tilla nga vajzat apo nuset e fisit t
gjer t familjes s saj dhe t familjes s burrit. Kso
rrfimesh kishte dgjuar edhe nga vajzat e fshatit, ku
ishte rritur, ku ishte shkolluar dhe ku kishte dashuruar
nj her n jet. Por, aventurat e Gordans i qen dukur
disi ndryshe. N renditjen e ngjarjeve ajo her pas here
zinte n goj hotelet, restorantet, baret, muzikn, diskotekat, pastaj argtimet gjat netve, bile ndonjher
deri n agim. Pastaj, ajo kishte zn n goj alkoolin,
drogn brrrr, ishte rrqethur e tra, kur Gordana
kishte prmendur drogn. Mentori i kishte treguar pr
efektet e drogs. Ai kishte takuar n kryeqytet t droguar dhe kishte par veprimet, sjelljet, haren, gzimin
e tyre, gjumin buz trotuareve, agresivitetin dhe dehjen
e atyre q e prdorin drogn. Gordana i kishte thn se
ndjehej shum e mrzitur n kt vend t humbur. Ktu
un nuk njoh asknd dhe assesi nuk po e gjej veten
n kt shoqri t re. Edhe serbt ktu me dukn sikur
jan disi ndryshe, me ngjajn m tepr si shqiptar se
sa serb. Nuk e lidhi dot bisedn me ta! Pastaj, kto fytyra t urryera t shqiptarve, o zot nuk i duroj dot! M
fal, Bardha, se nuk e kam fjaln pr ty, i krkonte falje.
Bardha ishte inatosur. Shtriga, kishte thn me vete. Ke
ardhur ktu, t flassh me at gjuhn e gjarprit, si ata q
t kan drguar. Skam ti bj burrit tim, se ty shpejt
ta kisha treguar vendin!

E shtrir n shtrat, Bardha prpiqej ta largonte

gjumin. Dshironte me do kusht t priste derisa t vinte i shoqi. Ai po vonohej. Kishte shpresuar se sonte do
t kthehej. Koha ecte dhe, si pr inat, ai nuk po vinte.
Kishte disa dit q ai, pa asnj shkak, nuk kishte br
gjum n shtpin e tij. As nuk i tregonte se ku shkonte,
m k rrinte, bnte gjith kohn rrugve, restoranteve, hoteleve apo bareve. Bardha nuk e pyeste. Nj
her kishte gabuar dhe e kishte pyetur, por ishte ndshkuar rnd. Qysh nga e mrkura, kur kishte shkuar
n pun, nuk ishte kthyer m. Para se t martohej m
t, ajo kishte menduar se n qytet ndoshta do t ishte
m e qet dhe plaga e rnd e shpirtit do ti shrohej.
Mjerisht, nuk kishte ndodhur ashtu. Kishte ndodhur
krejt e kundrta. N vend q t gjente dashurin q e
kishte humbur dikur, kishte gjetur ferrin, bashk me
t nmurit e tij; kishte gjetur prbuzje, nnmim dhe
pranga t vrazhda, q ia kishin lidhur t dy duart e saj
t buta, n vend t hallhalleve e byzylykve. N shpirtin e saj prap kishte zn rrnj pema e mallit dhe
kujtimet e shkuara. do mngjes, kur zgjohej nga gjumi, e ndiente nj lloj ngufatjeje nga ajo qetsi e rnd
dhe e trisht e asaj shtpie t heshtur si varri. I vetmi
ngushllim i kishin mbetur lott. Mbyllej n dhomn e
gjumit dhe shkrehej n vaj. Edhe tani kujtimet i vinin
vrdall dhe ishte gati t shprthente. I bhej se ishte
hirushe n kt shtpi plot mrzi. Me kto kujtime e
kishte zn gjumi.
Si n ndrr, e kishte dgjuar kur i shoqi ishte
shtrir pran saj me trupin e tij t ftoht. Brrrr, ishte
rrqethur nj her, pastaj ishte rrotulluar n krahun

tjetr dhe, sakaq, ishte tretur thell n gjumin e rnd

t mesnats.
Hapi syt. Ishte drit. Qenka gdhir, mendoi, duke
e hedhur vshtrimin nga i shoqi q flinte qet. Pastaj
vshtrimin e hodhi nga dritarja. Jasht binte shi przier
me er. Xhamat ishin t lagur. U ngrit qet nga shtrati.
Me pelerinn krahve, u afrua edhe m pran dritares.
Dukej se jasht bnte ftoht. Era kryente me tallaze,
duke hedhur shiun zhurmshm n dritare. Gjurmt e
rrmujs s mbrmshme dukeshin qart n sheshin e
gjer. Bardha i shikonte nga dritarja. Mendjen e kishte t Mentori. Shikimin e hodhi nga shtrati, ku flinte
i shoqi. Deshi ta zgjonte e ta pyeste, por, pasi qe afruar fare pran, u pendua. Po t kishte ndodhur dika e
keqe, ai do ta kishte zgjuar q mbrm pr tia thn.
Ai knaqej kur n familjen e saj ndodhte ndonj zez
dit. I vinte keq vetm pr Ademin.
Me hapa t leht hyri n banje. Dera kishte mbetur
pakz e hapur. N brendi ajo dalloi uniformn e Ferit
t hedhur pa kujdes n dysheme. E mori ta paloste, por
n ast pa se qe prllour, ndrsa n mngn e xhakets kishte njolla gjaku. Ah! bri me vete, qenka me
gjak! Prap?!... Mjer ai q ka pasur pun me t! Si zakonisht, ajo filloi ti kontrollonte xhepat e rrobave, n
mnyr q pastaj rrobat e palara ti hidhte n shport.
N xhepin e xhakets prap gjeti najlonin e vogl, me
pluhurin e bardh brenda. Nuk ishte hera e par q n
xhepat e tij gjente gjra t tilla. Ai i kishte thn se ky
pluhur ishte ila, t cilin ia kishte preferuar mjeku.
E mori me mend se ai kishte rrahur dik, gjat
prleshjeve t mbrmshme me demonstruesit. Kur ina-

tosej, ai ishte shum agresiv, sidomos kundr atyre q

ishin m t dobt se ai. Sa e sa her e kishte prjetuar
inatosin e tij mbi trupin e saj. Ia kishte msuar mimikn
dhe rregullat e tjera q kurr n jetn e saj as q i kishte
shkuar mendja se ekzistonin. N prani te t tjerve ata
linin prshtypjen e nj ifti t lumtur, pr nj dashuri t
prsosur, pr nj ift t kulturuar, kurse n ann tjetr
e provokonte pa shkak, derisa ajo e humbiste durimin.
Pastaj e shtronte n dajak. Derisa ajo ishte nn peshn e
vuajtjeve t shkaktuara nga rrahja, ai nuk e linte t qet,
i hidhej mbi trupin e saj fillak dhe i shfrynte epshet e tij
shtazarake. Pas gjith ktyre vuajtjeve, pasonin miklimet dhe fjalt e mdha t dashuris.
Sikur t mos mjaftonin t gjitha kto, ai ishte edhe
gjysm narkoman. I kishte rastisur disa her ta gjente
n dhomn e gjumit n agoni t trisht, apo t tretur
thell n ekstaz. Hern e par, kur e kishte par, ishte
stepur nga tmerri. Sikur ta kishte lajmruar dikush, kishte ardhur Mentori.
Sa mir bre q erdhe! T lutem, shpejt, shpejt
se ai po vdes! kishte thirr Bardha e tmerruar, pa u
prshndetur fare me t.
Kush po vdes? ka ndodhur!?
Feri! Eja n dhomn e gjumit!
Mentori kishte hyr me t shpejt n dhom. Era
e rnd e mariuhans e bri Mentorin t dridhej. Ishte
e mundur q edhe dhndri i tij ta prdorte drogn?! O
bobo, edhe policia qenka e droguar?!
Mos u shqetso, Bardha. Nuk ka gj. sht i droguar. Do ti kaloj shpejt! i kishte thn Mentori.
Bardha nuk kishte dashur ti besonte. Pastaj i kishte

10

treguar se far duhani kishte pir. Ky sht duhan

burrash, duhan kaak, i kishte thn ai.
N mnyr t trthort Bardha ishte prpjekur q
marrdhniet me Babiqin t ftoheshin. T vepronin si
edhe t tjert, ngadal dhe pa u vrejtur t largoheshin
dhe
Mbylle moj ti, kur u br ti t kndosh ktu? Ti
sdi gj! e kishte ndrprer Feri dhe kishte vazhduar: Ne kemi nevoj pr t, prandaj duhet t mos i
shkpusim marrdhniet e mira q i kemi. sht koh e
keqe, si dihet, ndoshta do t na nevojitet ndonjher.
Bardha i kishte treguar se Babiqi nuk ishte serioz
me t, kishte nj shikim jo t zakonshm, pastaj kishte
shum dshir t frkohej rreth saj, me nj kujdes t
tepruar. Ka br shaka me ty, i kishte thn Feri.
Bardha i kishte treguar Mentorit, i cili kishte
marr flak, sa pastaj ishte penduar pse kishte folur.
Kishte frik se do ti dilte t vllait ndonj telashe me
t, gj q Bardha nuk e dshironte. Edhe pa telashet e
saj, Mentori kishte mjaft telashe me policin.
I mori rrobat dhe u vesh. Doli n rrug. U nis
drejt dyqanit pr t bler bukn. N do skaj t rrugs
shiheshin gjurmt q kishin ln demonstruesit nj
nat m par. Gur t shprndar, shishe t thyera,
copa drrasash, gzhoja, kpuc t mbetura teke gjat
shprndarjes s turms, rroba, pllakate t shkatrruara,
parulla, trakte dhe copa gazetash. Te fundi i rrugs s
gjat dukeshin puntort e ndrmarrjes Putnik, q kishin filluar pastrimin. Koh e keqe, mendoi. T gjith
shokt e tij e lshuan punn, kurse ky... Jo, jo, m mir
kshtu, i kishte thn ai sa e sa her, ndoshta do t

11

rregullohet kjo gjendje dhe un do t triumfoj... me

kupton? Do t triumfoj!
Furra e buks ishte e demoluar. Dritarja ishte e
thyer, kurse dera ndodhej disa metra larg, e prplasur
n asfalt. E paskan shkatrruar edhe furrn, mendoi
dhe prap iu kujtua Mentori. Ai i kishte treguar se n
demonstratat mparshme kishte njohur Zllatkon me
disa serb t tjer, q ishin przier me turmn e demonstruesve shqiptar dhe pastaj kishin filluar nga shkatrrimet, thyerjet dhe demolimet e vitrinave, xhamave
t dritareve, duke i vn n shnjestr dyqanet e rralla serbe, derisa ishin diktuar nga turma. Policia ksaj
radhe e kishte arrestuar Mentorin, por me ndrhyrjen e
Ferit ishte liruar. N mnyr t trthort, pastaj, i kishte
krkuar bashkpunim. Mentori ia kishte zgjatur duart
dhe i kishte thn: Mi vr prangat, por at mos ma
krko kurr. Nuk i kam mbajtur un pes vite burg pr
t bashkpunuar me ty dhe me ata t sojit tnd.
Mori rrugn pr te furra e Kalldrm-Sokakut, e
cila ndodhej n mes t qytetit. Edhe atje ishte e njjta
pamje. Me hapa m t shpejt arriti te furra e madhe e
qytetit. Nga larg dalloi se aty do gj ishte n rregull.
Kt e vrtetonte grumbulli i njerzve, t cilt prisnin
para sportelit.
Pasi mori bukn, me hapa t shpejt u nis pr n
shtpi. Kaloi pran kliniks private t gjinekologjis, t
ciln nuk kishte shum koh q e kishte hapur nj mjek
i specializuar nga Beogradi. Thoshin se ishte shum i
aft n punn e tij. Gordana kt mjek e njihte qysh
nga gjimnazi, kur kishte qen nxnse. Ai kishte qen
n klasn paralele me klasn e saj, por nj vit m i ri se

12

ajo. Thuhej se ai ishte n gjendje q, vetm me barra

popullore, grat q nuk kishin lindur kurr fmij, ti
bnte t plleshme. Prandaj edhe kishte ardhur ktu, q
tu dilte n ndihm grave dhe nnave t reja. Fare n
fillim, Feri i kishte thn se edhe ajo duhej ta bnte nj
vizit t ky mjek. Por Bardha nuk kishte pranuar.
Kishte dgjuar nga Merimani, nusja e Mentorit, t
ciln t gjith e thrrisnin me emrin prkdhels Meri,
se ai kishte ardhur pr t`i shteruar apo t`i shtynte drejt
abortit nnat e reja shqiptare. Ndaj kishte pasur frik t
vizitohej te ai mjek. M mir mos shko, i kishte thn
i shoqi n nj rast tjetr. Ske nevoj. Ti je shterpe!
Kishte arritur te rruga e Terzive. do gj dukej e
prmbysur, e hallakatur, e luajtur nga vendi, si t kishte ndodhur trmet. N skajin matan rrugs, pa nj
vetur t ndaluar dhe katr polic q kontrollonin dy
djem t rinj, t heshtur dhe me duar t lshuara posht.
U tmerrua kur dgjoi t prmendej emri Mentor, nga
njri polic. Pr nj ast iu duk sikur vrtet ishte Mentori dhe, sakaq, me hapa t shpejt u drejtua nga polict. N fillim e gnjyen edhe syt, por kur u afrua m
pran, u qetsua. Nuk ishte Mentori, edhe pse nga larg
iu duk ashtu. Ishte dikush tjetr. Pasi mori frym pak
e lehtsuar, me dshprim vazhdoi rrugn. Nga prapa
shpine dgjoi zrin e njrit nga polict, duke brtitur
dhe duke shar me fjal fyese. Kto sharje e bn q
t kthente kokn prapa. Ishte kureshtare t dinte se si
do t prfundonte fati i atyre unave. Edhe pse nuk i
njihte, kishte dhembje dhe parandjenj ogurzez pr ta.
Kur i pa polict t hakrryer duke goditur me gjith
fuqin q kishin mbi trupin e krrusur t unit, zem-

13

ra iu tkurr, sikur trumcakut kur e sulmon skifteri. Nga

pesha e t rnave, uni u krrus pakz nga e majta dhe
bri t largohej, por nga ana tjetr mori nj goditje t
fuqishme nga polici tjetr, pastaj edhe disa goditje t
tjera, derisa u plandos prtok. Shoku i tij u prpoq t`i
vinte n ndihm, por edhe ai e psoi t njjtin fat. Ashtu, me fytyra t gjakosura, ua lidhn duart dhe i futn
n autoburgun e policis.
Bardha u trishtua nga kjo sken. Nuk ishte hera e
par n jet q shihte polict duke i torturuar t tjert.
Kto ishin br tanim skena t prditshme. Kshtu i
torturon t rinjt edhe Feri o Zot, t dyja duart ju
thafshin! Nmi me gjith afsh dhe me z t lart. Ishte
nj sken e tmerrshme, q pr nj ast e la t lemerisur, n mes t trotuarit, duke e mbajtur dorn te goja.
Tani iu kujtuan fjalt e Ferit, q ia kishte thn sa e sa
her, se do dit e m tepr gjendja po shkonte duke
u prkeqsuar dhe pr polict ishte shum e vshtir
t qndronin n krye t detyrs. Kta s`duan t din
pr rregullat, pr ligjet, por dalin n rrug si t trbuar,
thrrasin e brohorasin lloj-lloj parullash, pastaj bjn
teatr nxnsit se gjoja jan helmuar npr shkolla, e
dokrra t tilla! Dokrra i duken atij, ishalla kryet e vet
e han kta polict ktu, me gjith at policin tim atje,
mendoi e tmerruar dhe me hapa t shpejt iku n drejtim t shtpis.
Mendimet i kishte t ngatrruara. E ndjente veten
t lodhur dhe disi t harruar nga bota. Kishte koh q
nuk kishte kontakte me shum shoqe, burrat e t cilave e kishin ln punn e policit, sepse ata nuk ishin
pajtuar me ndryshimet kushtetuese q kishin filluar t

14

bheshin n mbar Jugosllavin. Pastaj, kontaktet me

prindrit dhe me Mentorin ishin ftohur kohve t fundit. Bardha ishte n pozit t keqe. N njrn an Mentori ishte kundr ktyre ndryshimeve dhe ishte lidhur
ngusht me mbar protestat gjith popullore pr ndalimin e ktyre ndryshimeve, kurse n ann tjetr Feri
ishte pr mbrojtjen e tyre dhe ishte i lidhur ngusht me
urdhrat q vinin nga kryeqyteti. Dallimet n mes tyre
ishte thelluar dhe, sa her q takoheshin, ata ziheshin
me njri-tjetrin. N fund ndaheshin shum t zemruar.
Sikur nuk mjaftonin t gjitha kto, ajo ishte e rrezikuar edhe nga ai ujku q i vardisej. E kishte kuptuar q
nderin e burrit nuk e ruante dot, sepse ai nuk kishte
nder fare, por ishte e vendosur ta ruante nderin e vet, t
prindrve dhe t atij! Ah sa budallaqe q bhem!
Nuk gjente qetsi. Skena q pak m par e kishte
par n rrug, disi e kishte molisur fare. Qndronte n
kmb, prapa perdeve, me shikimin e humbur dhe t
hedhur ashtu kot, diku n mesin e oborrit t shkolls s
shkretuar. Sa tmerr ishte ta shikoje shkolln pa nxns.
N vend t fmijve, n at shkoll shiheshin ushtar
me mjekra t gjata, q do mngjes n orn gjasht zgjoheshin me zhurma t frikshme. Sa her q ndihej e
mrzitur dhe e vetmuar n kt shtpi t zbrazt, Bardha afrohej pran perdeve dhe me shikimin e mbrthyer
n oborrin e boshatisur t shkolls, tretej n kujtimet
e s shkuars. I dukej se e dgjonte zilen e shkolls,
kur i binte axha Lek, atje, n fshatin e saj. Dhe, ja, si
vraponin fmijt t futeshin n rresht. Pastaj, kur msuesja u jepte shenj, ata i lviznin kmbt e tyre t vogla
n mnyr t harmonishme dhe hynin n klas. Ja dhe

15

fusha e sportit, bosh dhe n fundin e saj muri i ult,

me kangjellat e ndryshkur sipri. Pr nj ast ju duk se
e pa Besn, e cila ather ishte e rritur dhe ashtu kokulur truponte oborrin e shkolls, me antn e librave t
hedhur n krah. Kalonte murin, duke u mbajtur pas hekurave t rrethojs dhe dukej se, q andej, nisej pr n
shtpi. Te kaubet, tutje, e priste Keri. Bardha i kishte
par shum her, t lidhur dora-dors, duke biseduar
me z t ult dhe duke i buzqeshur mbl njri-tjetrit. Sa t lumtur i qen dukur. Sa mir! Sa qejf! kishte
menduar me vete, duke ndaluar hapin pr ti par sa
m gjat ashtu. Si npr ndrr. Iu kujtua se, pasi kishin prfunduar at vit shkollor, kishte dgjuar se Besa
kishte lindur nj djal Marrja e zotit! Lindi kopil!
- i kishte dgjuar kur thoshin t rriturit.
Bardha kishte msuar shum vjersha epike. Ato i
gjente n librat e trash t Mentorit, t cilat me ndje i
msonte dhe ia recitonte babait, i cili i regjistronte n
shiritin e manjetofonit dhe i merrte me vete n Zvicr,
ku ishte duke punuar. Bardha shum her e kishte
par babin e saj duke i fshir lott, kur ajo e recitonte
Kngn e Rozafatit. Edhe n shkoll, kur ajo recitonte, t gjith e dgjonin me vmendje. Disa her ajo
ishte shpallur recituesja m e mir shkolls dhe kishte
marr dhurata nga drejtori. Sesi iu kujtuan vargjet e nj
vjershe, t ciln, kur qe dashuruar me Agronin, e recitonte me gjith afsh, sepse tamam ashtu e kishte pritur,
q trimi t vinte e ta rrmbente, sikur se djali q e kishte rrmbyer at vashn belkputur t poezis dhe n
heshtje filloi ta recitonte, por ksaj radhe me lot n sy.

16

thoni se tek burimi

me t par fluturn,
thoni se e zuri trimi
at belkputurn
...dhe n vend q t dgjonte zrin e msueses kur
i thoshte shklqyeshm, ajo ndjeu dern t hapej dhe
q andej t dilte Feri, si lugat.
*
Punt i kam keq i tha i shoqi, porsa hyri n
dhomn e pritjes.
Pse, `ka ndodhur? pyeti disi e shqetsuar,
duke qen akoma nn presionin e ngjarjes q pak aste
m par e kishte par n rrug.
Mbrm jan vrar dy polic.
E pastaj? pyeti ajo, pa interes.
Gjat prleshjes me demonstruesit, m ka humbur revolja. Kur turma u shprnda n nj skaj t rrugs,
n trotuar, ishin gjetur dy polic t vrar. Un e lajmrova rastin pr humbjen e revoles. Pastaj m drguan te komandanti i njsis speciale, i cili pr dy or me
mbajti n arrest. Assesi nuk bindej se vrtet m kishte
humbur revolja. Ai m tha se, pasi t bhej ekspertiza,
do t zbardhej do gj.
I pe ti polict e vrar?
Jo, nuk i pash!
Kush t tha se jan vrar?
Babiqi.
Pse ke frik, pra? Ti e ke Babiqin q t mbron! E
ke ruajtur pr kt dit! ia ktheu Bardha me ironi.

17

N fillim ashtu mendova edhe un, por tani, pasi

bisedova gjer e gjat me t, me duket se do gj ka
ndryshuar T shohim! Kt pun nuk e di askush,
prve nesh. Edhe gazetat do t shkruajn se ata e kan
humbur jetn aksidentalisht, n krye t detyrs. Do t
shpallen heronj, kurse hetimet do t vazhdojn n mnyr sekrete.
Kundr teje? pyeti Bardha.
Ndoshta, t shohim se far do t sjell ekspertiza.
Ra heshtja. Bardha iku n kuzhin, q t prgatiste kafen e mngjesit, kurse Feri mbeti n dhom,
me fytyr t ngrysur. Ishte ndoshta tepr von t ndrmerrte dika. U prpoq me kot ta sillte ndrmend rrjedhn e ngjarjes. Bri edhe nj her rikonstruktimin e
ndodhis, duke rikujtuar sesi kishte mundur t`i humbte
revolja, m k ishte kacafytur, cilin e kishte goditur me
shkopin e goms, distanca, lvizjet, rrotullimet, prleshjet dhe mundsia q kundrshtari t`ia rrmbente revolen nga brezi, pa e diktuar ky fare. Megjithat, nj gj
e kishte t qart: Q n fillim t prleshje e kishte diktuar Stojanin q sillej rreth tij, n vend q t sulmonte
turmn. N fillim kishte menduar se kt e bnte nga
frika. Ndoshta ai... kush e di?!
Pr t satn her e solli ndrmend bisedn e gjat
e t mundimshme q kishte pasur me Babiqin:
Ti je njri ndr shqiptart e rrall, q akoma
ndodhsh n mesin ton. Ne kemi besim t plot n
ty, ndaj edhe t mbajm pran. Ndodhi nj vrasje, ta
zm! Mir. N koh trazirash, ndodhin edhe vrasje,
por, megjithat, kjo vrasje nuk do t kishte pesh t

18

madhe, sikur t kishte ndodhur n nj koh dhe vend

tjetr. Ne duhet ti zhvillojm hetimet, por jo n adresn
ton. Nuk do ti krkojm kriminelt n radht tona,
edhe nse vrtet ata ndodhen mes nesh. Pra, kriminelt
do ti krkojm n adres t armiqve tan, edhe nse
ata nuk ndodhn n mesin e tyre. Dhe, ja, fare leht u
gjend zgjidhja. Me kaq problemit i vihet kapak. Por, a
mjafton kjo? A e kemi prfunduar detyrn ton? Un
them, jo! Ti sigurisht se do t pyessh: pse? Un do t
prgjigjm se terroristt shqiptar po bashkohen seciln
dit e m tepr kundr nesh. Ata kan avancuar shum
n pun t kundrshtimit t ligjit, por ajo q sht m
e tmerrshmja, m e rrezikshmja, pra, sht se ish-kolegt tuaj, q e kan braktisur detyrn e policit, ata q
e kan braktisur detyrn e ushtarakut, intelektualt,
mjekt, msuesit, po prgatisin plane t fshehta kundr
nesh. Ata kan krijuar polici paralele, institucione paralele dhe, sht m e keqja dhe m e rrezikshmja
pr ne, ata kan krijuar edhe Ministri t Mbrojtjes, mu
nn hundt tona! i thua ti ksaj, ?... Ti mund t na
ndihmosh. Ndaj un pres nga ti m shum. Ti ke lidhje me ushtarak, ndaj prdori taktikat tuaja dhe m se
largu pasnesr, dua nj raport n lidhje me ushtarakt.
M kupton? Po e prsris: pr ushtarakt! Nse nuk
sjell gj, mjerisht, ne duhet ti fillojm hetimet kundr
vetes son. E kam fjaln, kundr teje. sht tragjike,
apo jo?!
Bardha i solli kafet. Feri sikur u prmend. Pasi u
shkund pak, mori filxhanin n dor. Bardha e shikonte
profilin e fytyrs s tij t hequr, hutueshm. Nuk kishte guxim ta pyeste pr Mentorin. N kso rastesh, ai

19

t mbetej n qaf pr higj, e jo ta pyesje pr ata q

gjat gjith nats kishte luftuar kundr tyre. Shenjat e
trishtimit ai nuk i fshihte dot. E ndjeu se ai ishte i mbushur me pezm dhe para se t zbrazej, e pa t udhs t
largohej. Feri e ndoqi me sy, kur ajo apitej pr t dal
n dhomn tjetr. I plqente kjo apitje e saj, por ksaj
radhe nuk i bri prshtypje. E ndjeu t rndsishme t
fillonte nga detyrat, pa humbur koh.
Bardha, bhu gati se do t dalim! tha me nj
z luts, q ishte jasht zakonit t tij.
Ku? pyeti Bardha, duke larguar blerin e flokve nga fytyra.
Prgatitu, thash, e mos pyet shum!
Ishte fillimi i prillit. Koha ishte e ftoht dhe me shi.
Fusha kishte filluar t bleronte. Pemt kishin nxjerr
sythat. N rrug pellgjet ishin mbushur me uj. Diku
t fshehur nn streh, zogjt kishin filluar t kndonin.
Bardha rrinte e ulur n ndenjsen e par t veturs. Vshtrimin e mbante diku jasht, duke i prkdhel butsisht me shikimin e saj shkurret dhe kaubat, q dukej
se iknin vettimthi prapa, kur vetura afrohej pran tyre,
sikur edhe ato t ishin t friksuara nga polici i saj,
edhe pse tani ishte i konvertuar n civil, por njsoj i
rrezikshm. Feri e ngiste veturn me at pamjen tij t
rnd. Nuk fliste. Shikonte tutje rrugn dhe, her pas
here, shante npr dhmb, kur rrota e veturs binte n
ndonj pellg.
N kohn e dreks, arritn n fshat. N dhomn
e pritjes, prve nns, ishte edhe gjyshja. E shtrir n
minderin e saj, ajo kalonte ditt e fundit t jets, n at
pleqri t thell, duke u treguar strnipave dhe strm-

20

besave prralla t bukura. Kur Bardha e prqafoi, ajo

ndjeu t ftohtit dhe me zrin e saj t shterur, pyeti:
Qenke br akull, moj bij. sht ftoht jasht?
Si n dimr, gjyshe! u prgjigj Bardha.
E, moj bij, tash jan Plakat e Marsit, - tha ajo
mendueshm. U ngrohe tani ?
Po gjyshe, u ngroha ! - ia ktheu Bardha, duke
e shikuar me dashuri fytyrn e saj plot rrudha. Iu b
se do rrudh n fytyrn e saj tregonte nj breng, nj
mrzi, nj gjm apo nj mall, q me vite iu kishin
grumbulluar, duke krijuar rrudh pas rrudhe dhe tani e
plakur, e lodhur dhe e sfilitur ishte detyruar t shtrihej
n shtrat dhe tu nnshtrohej qet peshs s tyre.
Feri kishte zn vend n minderin e gjer, pran
dritares. Ademi i rrinte pran, duke i uruar mirseardhje. Mentori, me fytyr t skuqur leht dhe me sy t
qullur, rrinte pak i mnjanuar. Meri i solli kafet. Pas
prshndetjeve t para, ra heshtja. Feri, me shikimin
e tij zhbirues dhe t mpreht prej spiuni her shikonte
Mentorin, her Ademin, i cili me t rrall kollitej, duke
mbshtjell duhan.
Koh e keqe tha Ademi, sa pr t thyer at
heshtje. Nuk u mor vesh n e kishte fjaln pr motin e
lig, apo pr situatn politike, e cila ishte rnduar tepr
kohve t fundit. Sikur ishte duke e pritur kt fjal,
Feri u lkund qet, duke zn vend m mir n minder
dhe duke marr pamje serioze. Sikur ajo fjal t kishte
qen elsi i muhabetit, ai, duke shikuar her nga Mentori, her nga Ademi, filloi t fliste pr situatn:
Vrtet koh e keqe! Mua me duket se politika
serbe tani m sht e tejdukshme. T gjitha kto trazira

21

kan nj qllim t caktuar: ruajtjen e gjendjes ekzistuese dhe t kufizimeve kushtetuese pr shqiptart. Askush nuk i sheh m mir lvizjet politike, se sa masat
e gjra!
Qenke br patriot, o dhndr? Hajde, me hair,
me hair! Q kur kshtu?- e ndrpreu Mentori, i befasuar me fjalt e tij. Ishte hera e par q e dgjonte duke
mbajtur ann e popullit t vet.
Un gjithmon kshtu kam qen!
Ti!? Po me gzon shum! M sa e di un, ti gjithmon ke qen n ann e shkieve. Kosova nuk humb
asgj me ndryshimet kushtetuese, ke thn dikur!
Pse i quan shkie? tha Feri me sedr t fyer.
Si ti quaj, pra?
Serb!
Un i quaj shkie me nj emrtim shum m t
but se sa emrtimi serb, q ata e quajn veten. Fjala serb rrjedh nga latinishtja, serpent, q do t thot:
gjarpr, kurse fjala shkie rrjedh nga fjala skizm, q do
t thot: kish e ndar nga mospajtimet e brendshme.
Pra, do t thot ndarje, shqyerje e n kt rast e ka kuptimin ortodoks.
Ke t drejt, por, megjithat, ata ndjehen t fyer
nga ky emrtim. Edhe ne ndjehemi t fyer nga emrtimi i disa serbve t pandrgjegjshm q na quajn
shiftari!
Pajtohem! Ne ndjehemi t fyer, nga se ata qllimisht emrtimin shqiptar e deformojn n shiftari,
kurse un nuk e deformova emrtimin pr ta, i cili zanafilln e ka nga koha e ndarjeve t kishave latino-romane, me ato greko-bizantine, n vitin 1054 dhe -

22

tha Mentori i nxehur dhe desh t vazhdonte, por n ast

ndrhyri Ademi, si dukej, pr t larguar konfliktin:
Mbrm dgjova se jan vrar dy paramilitar
serb. Di gj ti si ka ndodhur? - tha ai duke ndrruar
temn e biseds.
Kam dgjuar se gjat prleshjeve me demonstruesit jan vrar dy polic, por rrethanat nuk i kam ende
t qarta!
Si? Polic t vrar gjat demonstratave!? pyeti Mentori kureshtar dhe vazhdoi: Jo, jo, e ke gabim.
Gjat demonstratave sht vrar nj demonstrues, nj
njzet e nj vjear nga fshati Eshk dhe kufomn e tij e
ka marr policia!
Ne kemi dgjuar se ata nuk kan qen polic, por
paramilitar dhe se jan vrar pr qrim hesapesh brenda tyre. Vrasja e tyre ka ndodhur n nj lokal nate, e jo
gjat demonstratave, ndrhyri Ademi, duke mos e
fshehur habin.
Thash, nuk i kam t njohura rrethanat pr kt
rast. Dgjova se dikush sht vrar, por saktsisht nuk
e di se kush dhe si ka ndodhur, tha Feri me nj z t
zbutur dhe njhersh ngriti vshtrimin drejt Bardhs, e
cila ishte br gati t fliste. Shikimi i rrept i Ferit e bri
at t ulte kokn.
Feri e ndjeu veten n pozit t keqe. Gjith ato
q i kishte menduar ti shtronte n kt ndej gjoja t
rastit, tani iu fashitn befas. Edhe me bisedn e fillimit
ishte tradhtuar. E kishte ndjer veten t pazotin, q ti
dilte mban qllimit t deprtimit t tij n cakun pr t
cilin ishte i ngarkuar. Ishte e pamundur q brenda nj
kohe kaq t shkurtr ta bnte grumbullimin e t dh-

23

nave q i krkoheshin. Edhe prezenca e Mentorit ishte

nj penges serioze, bile n nj ast iu duk penges
e pakalueshme. Befas mendja i shkoj te kompromisi i
dikurshm q kishte pasur me Ademin, prmes t cilit
ather kishte siguruar fejesn dhe martesn me Bardhn. Nj fije e holl shprese ia prshkoj gjith fytyrn
dhe buza i shkoj n gaz.
Mentori, ashtu me sy t qullur dhe t skuqur, u
ngrit dhe doli. Bardha i shkoi pas. N dhom ra heshtja. Pas pak iku edhe Meri, duke ln vetm Ademin
me Ferin dhe gjyshen plak, e cila tani kotej e ulur n
divan, pran stufs.
Me duhen shnimet e Mentorit! tha Feri me
z pshprime, duke e zgjatur kokn pran veshit t
Ademit.
Cilat shnime? pyeti Ademi me sy t zgurdulluar nga kjo krkes e papritur e Ferit.
Shnimet q i ka marr gjat mbledhjeve!
Kush i ka marr? pyeti Ademi i befasuar, pa
qen n gjendje t kuptoj se pr ka ishte fjala.
Mentori, thash! Mua me duhen sa m par ato
shnime, q ai i ka marr gjat mbledhjeve! Shfrytzoje rastin, kur ai nuk sht n shtpi dhe merri. Sa m
par mi sill! A more vesh?
Luj vendit, he burr! tha Ademi, duke i ra n
t krkess s tij.
H!... Un nuk t luta, por t urdhrova! Prandaj,
po e prsris edhe nj her: T gjitha shnimet i dua
nga ti! Mos, vall, e ke harruar q t kam n dor e
t shtypi si pleshtin, kur t dua, !? E harrove at q
e ke plagosur pr vdekje dikur? E harrove mbrojtjen

24

time?... ia ktheu Feri me nj z t ult dhe krcnues

bashk.
Jo, nuk i kam harruar, por Pr kompromis,
Bardhn e krkove ather, Bardhn e more kurse
kjo krkes e sotme me dukt e teprt, tha Ademi
pak i zbutur.
Leri ato tani! Afati sht i shkurtr. M se
largu nesr n mngjes i dua. Sa pr fillim, bn ti sigurosh edhe pjesrisht, pastaj shohim, tha Feri, pa
ia vn veshin ankesave t Ademit dhe prnjhersh u
ngrit n kmb. Bardha le t mbett ktu pr disa
dit, tha ai dhe doli.
*
Koha ishte t paraqitej t shkonte te gjykatsi hetues, pr t dhn deklaratn mbi humbjen e revoles
dhe pr rastin e vrasjes se policve. Pasi mbrtheu edhe
kopsn e fundit t xhakets, u kujtua se nuk e kishte
prgatitur raportin me shkrim. N ndonj rast tjetr, ky
raport nuk do t kishte pesh aq t madhe. Zaten, kjo
i kishte ndodhur n krye t detyrs. Por, vrasja e dy
policve ishte thelbi q ngatrronte do gj. Humbja e
revoles, kush e gjeti? Ku e gjeti? Dhe, n fund, zbrazja
e disa plumbave mbi polict dhe hedhja e revoles n
prapavij, atje ku ishte komanda. Se si i dukej e gjith
kjo. Ku u zhduk pastaj Stojani? Gjat gjith prleshjeve, nuk e pash m, bile as kur turma u shprnda. Dreq
o pun! Raportin zyrtar do ta shkruaj pastaj. Tani duhet
t jap nj deklarat formale mos vall Stojani?
Nj pjes t kolegve t puns i gjeti n sall. Rrinin t heshtur. Kur Feri u duk n der, t gjith e kthyen

25

kokn nga ai. Pr nj moment iu b se kokat e tyre

ktheheshin aq ngadal nga ai, sikur t kishin prdredhje qafe dhe do lvizje e kokave t tyre bhej me nj
ngr t zgjatur, si hapja e ders s pojats s vjetr,
atje n fshat. U afrua pran vendit t tij t prhershm
dhe trhoqi karrigen q t ulej, por Stojani e ftoi t ulej
pran tij. Ende pa u rehatuar n karrigen e drunjt, n
der u duk nj burr i veshur civil. Ishte nj puntor i ri,
q kishte ardhur nga kryeqyteti, specialist n degn e
kriminalistiks. Sot ishte hera e par q e takonte. Pasi
shikoi t gjith me radh, vshtrimin e ndali te Feri.
Ngriti dorn dhe e drejtoj kah ai. Me nj lvizje t ngadalt t gishtave, ia bri me shenj q ta ndiqte pas.
Kishte shum vite q punonte n kt kolektiv,
por asnjher nuk kishte qen n kt zyre. Kurr nuk
i kishte shkuar ndrmend q n kt ndrtes mund t
kishte kthina t tilla, sekrete. E po, ndrtes shtetrore,
mendoi. Burri q e prcolli i tha se duhej t priste pak.
Pr udin e tij, ai, pasi doli, e mbylli dern nga jasht.
E dgjoi rrotullimin e elsit n brav. Ndoshta iu duk.
Provoi ta hapte dern, por ajo vrtet ishte e mbyllur.
Tani do gj sht e qart, mendoi, jam i arrestuar. `po
ndodh me mua, vall? I kishte rn t rrinte i vetm n
dhom me der t mbyllur, por kurr nuk i kishte shkuar n mendje se nj mbyllje dere nga ana e jashtme,
nga nj person tjetr, mund t shkaktonte nj zbraztir
kaq t madhe n shpirtin e tij. Pr nj ast vetja iu duk
krijesa m e mjer n bot. Iu duk se ishte njeri i braktisur, i tretur, i humbur, q askujt nuk do ti dhimbsej,
madje as Bardhs.
Pritja n kt zyre ishte tmerrsisht e gjat. Dera

26

e zyrs ishte e veshur m saftjan t zi dhe n shum

vende, n form paralele, ishte e mbrthyer me pulla, t
cilat ishin t trhequra me forc nga ana e jashtme, ku
formoheshin n mnyr t harmonishme disa gjysm
gropza t vogla. Dera duhej t ishte shum e trash,
ndoshta edhe e blinduar. N ast iu kujtua se kjo dhom
duhej t kishte edhe dritaren. Ktheu kokn nga ana e
kundrt e ders dhe pa nj dritare mesatare, me perde
t lshuar deri posht mbi qilim. U afrua m pran dhe
n ann e jashtme t dritares pa hekurat e trash vertikal. O perndi, ku ndodhm kshtu? - pyeti veten i
tmerruar dhe i tri zu t dridhej. Kjo nuk sht aspak
e drejt t m mbyllin ktu! Do t krkoj t m drgojn menjher t drejtori. Un, edhe pse e kam kryer
punn e policit, jam ekspert i diplomuar i zbulimit dhe
kundrzbulimit. Nuk ma hedhin dot mua. Un nuk vras
polic. Nuk ka asnj prov!
Ndryshimi i till nga jeta normale dhe kthimi i
ngjarjeve n anormalitet, si dhe kto q i prjetonte, i
dukej se t gjitha kto nuk ishin t vrteta. I bhej se
ishte n nj makth, q ia kishte mbrthyer tr qenien e
tij, sikur t ishte n ndrr t nj nate t gjat dimri, kur
acari dhe stuhia, e mbshtjell me bor dhe e przier
me uturimn e ujqrve, e kishte rrethuar nga t gjitha
ant.
N astin kur i humbi shpresat se do t`ia hapnin
dern, u dgjua rrapllima e bravs nga ana e jashtme.
Ishte po ai q m hert ia kishte mbyllur dern. Edhe
ksaj radhe, si edhe m par, zgjati dorn dhe i dha
shenj q ta ndiqte pas. Ku po m on, vall?
M falni, por desha t di se kush jeni ju, ku po

27

me oni dhe `lojra po bni me mua?

Hyr n kt dhom, t lutem, tha ai, duke ia
hapur dern.
Edhe kjo ishte nj kthin tjetr, q nuk i kishte
rastisur ta kishte par ndonjher m par. Porsa hyri
brenda, u prsrit skena e njjt. Dera u mbyll nga
jasht. Dallimi ishte se ktu ishte terr, nuk kishte dritare. N t majt, lart n tavan ishte varur nj llamb
elektriku, me nj drit jashtzakonisht t dobt. N at
gjysmerrsir dalloi siluetn e nj burri, q i doli para
nga e djathta. Ashtu i trembur nga kjo befasi, deshi t
pyeste se kush ishte, por n ast n ann e poshtme t
gjoksit ndjeu nj t goditur grushti, sa q edhe frymmarrja ju ndrpre. I grmuqur dhe pa mundur t`i mbushte mushkrit me ajr, prjetoi edhe nj goditje t
dyt n fytyr dhe ndjeu trupin e tij q tani m nuk e
kishte nn kontroll, t mbshtetej pas murit. Se nga kishte mbir edhe nj burr tjetr. Nuk qe m n gjendje
t`i numronte t rnat. Ju b se u prplas diku pas murit, por sakaq e kuptoj se nuk ishte prplasur gjkundi,
por ishte rrzuar mbi dysheme. I kujtohej se n fillimin
e goditjeve kishte dgjuar nj klithm, por nuk e dinte
se e kujt kishte qen. Ndoshta e atij vet. Bri prpjekje
q t ngrihej n kmb, por ndjeu goditje mbi kurriz, sa
q e plandosi pr dysheme. Goditjet vazhduan edhe ca,
por tani, pr udi, nuk i ndiente m dhembjet e tmerrshme, si ato t fillimit.
Pasi erdhi n vete, hapi syt. Ishte qetsi absolute. Bri t ngrihej, por nuk ia doli. Ndjeu dhembje
t tmerrshme, pothuaj n t gjitha pjest e trupit. N
fillim iu duk se edhe gjymtyrt i kishte t thyera. Fy-

28

tyrn e kishte t prgjakur. U prpoq t fshinte gjakun

me mngn e xhakets. I dha vetes me t gjitha forcat
dhe arriti t ulej disi. Deshi t ngrihej n kmb, por as
kmbt nuk i bindeshin m. E ndiente nj shkaprderdhje n trup, q nuk e kishte prjetuar asnjher n jetn
e tij. Nuk i kujtohej q ndonjher t kishte prjetuar
nj zbrazje kaq t tmerrshme, sa shpirtrore aq edhe
fizike. Ishte e uditshme se nj dit m par ai kishte
goditur si i mendur mbi demonstruesit dhe kurr nuk
i kishte shkuar ndrmend se nj dit m von do t shkokrdhohej dajak nga urdhrdhnsit e tij. Tani disi i
mbushej mendja se sa dhembje u kishte shkaktuar ai t
tjerve, ndrsa i kishte rrahur deri n alivanosje.
Nga jasht, n der, u dgjua rrotullimi i bravs.
Si zakonisht i njjti person, me gjestet e njjta, prap
ngritja dors dhe shenja q ta ndiqte pas.
Nuk mundem! tha me nj z t mekur, q pr
nj ast ju duk se nuk ishte i tij, por nj z i dal nga
dheu.
T`i thrras ata te t ndihmojn? tha ai, duke i
dhn theks ironik fjals ata. Ferit ju kujtuan grushtet e shqelmat q i kishte prjetuar pak m par nga
ata.
Jo, jo, nuk ka nevoj, ohem vet! tha dhe i
dha trupit me t gjitha forcat, sa mzi u ngrit n kmb, duke u mbajtur pas murit. Koka i rndonte. Q nga
brenda ndiente nj buim dhe syt filluan t`i errsoheshin. E hetoi se do t binte, prandaj u prpoq t
mbahej edhe m fort pas murit. Ishte e kot. M nuk
kishte fuqi as gishtin e vogl ta prdorte pr shptim.
Frymmarrja i qe shpeshtuar. Pr nj ast iu b se ishte

29

duke u shtrir n nj shtrat t but. Leht u shkput nga

muri dhe ra pa ndjenja mbi dysheme.
Kur i hapi syt, s pari pa mbi vete tavanin e bardh. Diku afr mesit t atij tavani, pa nj llamb elektriku, q ishte e fikur. Drita vinte nga jasht. Me mundim
e ktheu kokn anash dhe pa nj shtrat t rregulluar bukur, me araf t bardh. U prpoq t kujtonte se ku
ndodhej. Ku kishte qen pr her t fundit, me k kishte
qen dhe far kishte ndodhur me t. N murin prball
tij pa t varur nj or t madhe. Dhjet e tridhjet e pes
minuta. Ishte e mundur t ishte akoma mngjes?
Si e ndjen veten tani? dgjoi nj z t`i vinte
nga ana e tjetr e shtratit. Me mundim ktheu kokn dhe
e pa at q foli. Ishte nj burr me mustaqe t zeza.
- Ke dhembje? Mos u mrzit, do t kaloj. Tani je n
vend t sigurt.
Tani filloj ngadal t`i sillte ndrmend t gjitha
me radh. M paskan br pr spital. `po ndodh me
mua, vall? Deshi t fliste, t krkonte shkakun dhe shkaktarin pr gjith kt hata, t thrriste n ndihm, t
ulrinte, t ngrihej dhe t largohej nga ky vend i mallkuar, por ishte shum i lodhur. Dua t fle njher! T
pushoj! Pastaj do t`i tregoj drejtorit pr t gjitha, dhe
ai sa mir t fle, t fle qetqet Dhe u tret prap
n agonin e mparshme.
*
Radovan Babiqi qndronte n kmb, n ann e
kundrt t tavolins. Para tij ndodhej nj dosje e hapur.
Edhe pse shikimin e kishte prqendruar mbi germat e
saj, nuk ishte n gjendja t lexonte se kishte t sh-

30

nuar n at dosje, nga distanca q ishte, por e ndjeu se

dika e tmerrshme po prgatitej kundr tij. Nj frik
tinzare ia prshkoi shpirtin dhe nga jasht i tr trupi
ju rrqeth. Babiqi i zgjati dorn, duke e shkundur nga
dyshimi. Sikur gjithmon i buzqeshur, ia prgatiti krrign t ulej dhe pasi e rehatoi, pas shpins s tij u soll
dhe u ul n ann tjetr t tavolins.
S pari t krkoj falje n emrin tim dhe t kolektivit pr torturn q ta kan shkaktuar me urdhrin
tim por, pa dashjen time. Ka ndodhur nj keqkuptim
n mes t urdhrit tim dhe t atyre q e kan zbatuar at
urdhr. Ti e di q nj dit m par ka pasur demonstrata
dhe shum t arrestuar. Un kam dhn urdhr q t
torturohej nj person tjetr, por ata t njsis sime, pa
dashje, e kan br ndryshimin e qelive t burgut dhe
gabim kan hyr n qelin tnde. Un i kam dnuar
ashpr ata pr kt sjellje brutale. Ata jan t gatshm
t vijn vet dhe te t krkojn falje, nse ti e dshiron
dhe e krkon nj gj t till.
Mjafton fjala juaj, shoku Babiq, tha Feri qet,
sikur ishte duke folur me veten e tij dhe ndjeu nj siguri t theksuar. Lvizi pak nga vendi, duke u afruar
m pran tavolins. Duart i vuri leht mbi syprinn e
tavolins, e cila pr nj ast iu duk jashtzakonisht e
lmuar dhe shklqyese. Iu b se pa fytyrn e vet si n
pasqyr. Pa edhe fashat q ia mbshtillnin nj pjes t
koks dhe iu duk se ishte i njtur dhe i zbeht n fytyr.
I trembur, hoqi shikimin nga syprina e tavolins, duke
ngritur pak kokn .
Sipas ekspertizs del se polict jan vrar me revolen tnde. Ndaj

31

Nuk ka pasur polic t vrar, shoku Babiq. At

nat n nj kafene t qytetit, pr qrim hesapesh, jan
vrar dy paramilitar. Kurse vrasja e policve sht
shpikje nga ana jon, do t thuash? sht m
mir t dgjosh njher, pastaj do t vij radha edhe
ty t prgjigjesh dhe t japsh mendimin tnd! Pra, si
t thash, polict jan vrar me revolen tuaj, ndaj Prokuroria e Qarkut ka dhn urdhr pr arrestimin tnd
dhe fillimin e hetimeve. Ti mos ke frik, kjo nuk do t
ndodh! Ti do t drgohesh n nj kazerm dhe do t
strvitesh fizikisht dhe moralisht pr aksione diversive.
Gjat ksaj kohe, nga ana jon, ti do t shpallsh i burgosur. Pas prfundimit t fazs fillestare t strvitjeve,
do t pasoj faza e dyt, pr t ciln do t njoftohesh me
koh, duke i marr nga ne edhe instruksionet e puns
q jan prpiluar n detaje! Besoj se e ke t qart?
Po nse un nuk e pranoj kt detyr? pyeti
Feri, duke shikuar Babiqin n drit t syrit.
Do t zhvillohen hetimet! Megjithat, edhe pr
kt do t bsh koncesione.
far koncesionesh? pyeti Feri, duke e par
veten pisk, por jo edhe aq sa e kishte menduar kto
ditt e fundit.
Pr nj koh t pacaktuar do t mbetesh vetm
dua t them pa familje. Pastaj do t jesh nn urdhrat
dhe mbikqyrjen e rrept t njerzve tan. Moszbatimi
i urdhrave sht vetvrasje. Pra, mendoj se koncesioni
sht i domosdoshm gjithsesi me i leht se burgu!
Vetvrasje apo vrasje? pyeti Feri, duke e shikuar zhbirueshm.

32

Edhe vrasje, edhe vetvrasje, merre si t duash.

Un t thash se do ti japim instruksionet dhe do t
fillosh aty ku je caktuar.
Ku jam caktuar? pyeti prap.
sht tepr hert t flasim pr kt tem. Tani
mjafton t me prgjigjesh: je apo nuk je pr koncesione? pyeti Babiq, duke vn pak buzn n gaz.
Pa nj sqarim nga ana e juaj, e kam t vshtir
t jap nj prgjigje t plot! tha Feri, duke e shikuar
n sy.
Ja ku po ta them tro. I ke dy rrug: e para, rrugn
e koncesionit me ato t dhna q ti dhash dhe, e dyta,
rruga e qelis. Zgjidh tani! tha Babiq, duke e humbur at buzqeshjen e akullt, q pak m par i varej n
buzn e poshtme.
Jam pr koncesione, tha ksaj radhe Feri,
prerazi.
Je i sigurt? - pyeti Babiq, duke e vn prap
buzn n gaz.
Po, jam i sigurt pr at q e them.
Mir. Edhe pr pak koh, pra, derisa t shrohesh
plotsisht, do t qndrosh n spital. Prej aty do t drgojm n nj kazerm, nuk e di as un se n ciln, por
atje do ti gjesh t gjitha, fjaln e kam pr planet, ushtrimet, strvitjet e shum t tjera. Deri n at koh, ti
do t shpallsh i burgosur. Nuk do t lejohet askush te
t vizitoj. Kur t vij koha tia fillosh detyrs s re,
ne do t shpallim person n krkim, pra si i arratisur
nga burgu! Plan i mrekullueshm, apo jo!? pyeti
Babiq.
Shum i mrekullueshm! - tha Feri, q akoma

33

nuk e kishte t qart pr far koncesionesh ishte fjala. Ishte i ndrgjegjshm se koncesionet do t ishin t
rnda dhe ndoshta tepr tragjike pr t, por si do q t
bhej, m t lehta se sa burgu sigurisht se do t ishin.
E kishte t qart se, nse do t fillonin hetimet kundr
tij, do t ishte i detyruar t pranonte at q nuk e kishte
br. Sa e sa t akuzuar vet i kishte detyruar, prmes
torturave, t pranonin veprat e pakryera. Iu kujtua rasti
i nj t riu, q dy vjet m par, prmes torturave njerzore, vet e kishte detyruar t pranonte se e kishte
dhunuar nj vajz t mitur serbe. Feri e kishte zbuluar se vajzn e kishte dhunuar ungji i saj, por pr ti
humbur gjurmt e turpit, ata ia kishin hedhur fajin t
riut shqiptar, i cili ishte dnuar me tet vjet burg. Pastaj
ishte rasti i rrnimit t varrezave, q e kishte br nj
serb dhe pr kt vepr ishin dnuar tre t rinj shqiptar,
e sa e sa raste t tjera.
Offff!... ofshau dhimbshm, pa gjetur dot
ngushllim.

34

II
Ishte nj mngjes i zymt, me nj shi t imt q t
ndillte gjum. Nebojsha Mariq rrinte ende i shtrir, kur
e thirri e shoqja q t zgjohej nga gjumi, se po afronte
fillimi i orarit zyrtar t puns. E ndiente n tr trupin
nj lodhje t thell, sikur tani t ishte koha e gjumit, e jo
koha e fillimit t puns. Pasi lshoi nj oh t leht, u
ngrit nga shtrati. Me pelerinn e hedhur krahve, shkoi
n banje. Ndaloi pran pasqyrs, duke e par fytyrn
e tij t verdh dhe syt pakz t mbufatur nga gjumi.
Kishte koh q kjo verdhsi e fytyrs ia fuste frikn.
Kishte dgjuar nga nj fallxhesh, kur ishte student, se
njerzve q iu verdhet fytyra, vdekjen e kan afr. Fjal
gabelice, mendoi. Duke e shikuar plagn e mbyllur mbi
vetull, egrsohej dhe sakaq e harronte verdhsin e fytyrs dhe fjalt e gabelics. Eh, ajo plag ishte histori
me vete, por kishte ardhur koha e hakmarrjes! Sakaq n
mendje i shkoi takimi i par i drejtprdrejt q kishte
pasur me shqiptart, ku kishte psuar nj rrahje brutale.
Kishte qen duke udhtuar me tren npr Serbi.
Kishte nj takim pune n kryeqytetin provincial. Ishte
koha e rnies se tij, ndaj n kto rrethana ai e mbante t
ndezur pishtarin e zjarrit patriotik. N kupen e trenit,

35

nj grup bashkudhtarsh dgjonin muzik dhe bisedonin ndrmjet tyre. Nj plak me plis t bardh bisedonte
di n gjuhn shqipe. Nga toni linte t mendoje se ishte
i zemruar, por e do, kur nuk e kuptonte asnj fjal.
Ishte nevrikosur, kur nga manjetofoni i tyre kishte filluar muzika e urryer shqipe. Nebojsha ishte egrsuar dhe
krcnueshm kishte thn: Fike at m... Ata ishin
treguar t matur. I kishin duruar edhe shum fyerje t
tjera t tij. Por e keqja kishte ndodhur pasi treni kishte
filluar t ngadalsonte shpejtsin, pr t ndaluar n stacionin e Mitrovics. Njri nga ata, q quhej Tom (kt
emr aty pr aty e kishte dgjuar nga nj bashkudhtar
q ishte prpjekur ta zbuste pak egrsin e tij), e kishte
goditur me shqelma n bark, pastaj me grusht fytyrs,
duke i thn se ktu i thon Shqipri. Nuk i kujtohej m
sesi e kishin flakur jasht. Kishte mbetur n mes t binarve, i mbuluar me gjak. Do t hakmerrem, pr kt
jam betuar edhe ather, tha me z, duke e ledhatuar
leht plagn mbi vetull, tanim t mbyllur.
Pasi u vesh, doli n rrug. Me hapa t shpejt u
drejtua nga zyrat e Ministris s Punve t Brendshme.
Tani nuk e kishte larg ndrtesn e Ministris. Qysh kur
ishte emruar n kt post t lart t policis sekrete
pr Kosovn, kishte marr banes t re, bile shum
pran ndrtess s Ministris. Kjo ndrtes ishte ndrtuar viteve t fundit dhe kishte dgjuar se para tij ktu
kishte banuar nj npuns i lart federativ nga Sllovenia. Ata i kishin trhequr t gjith npunsit e tyre, n
shenj mospajtimi me politikn serbe ndaj republikave. Mir kan br, bile do t bnin mir sikur t`i trhiqnin t gjitha republikat t deleguarit e tyre, mendoi

36

dhe pr nj ast thell n shpirt ndjeu nj knaqsi q

nuk e kishte prjetuar prej kohsh. Ja, pra, m n fund,
ia arritm qllimit q edhe ne t organizohemi dhe t
vazhdojm luftn aty ku na e kishte ndrprer Tito.
Nebojsha kishte punuar si npuns i lart n Ministrin e Brendshme pr sektorin e Kosovs. Ather
kishte qen fare i ri. Sa e kishte filluar karriern. Kishte
pasur nj pasion t jashtzakonshm q t realizonte
plan-projektin pr problemet e pakicave n RSFJ. Fillimi kishte qen jashtzakonisht i mbar. Paraardhsit
e tij gjat lufts kishin arritur q n vendet kye t`i kishin njerzit e tyre. Kishin futur n dor udhheqsin
partiake dhe ushtarake t Kosovs. Kishin organizuar
n qytetin P. t Kosovs, Konferencn e Kshillit Nacionallirimtar dhe me miratimin e dhunshm t delegatve shqiptar, ia kishin dal q Kosova t mbetej
krahin n kuadrin e Serbis e t Jugosllavis. Nga
ktu, pastaj, kishin filluar t realizoheshin planet e tyre
pr problemin e pakicave n Jugosllavin e re. Kishin realizuar nj varg projektesh, si spastrimin e terrenit nga mbeturinat e fashizmit, pastaj grumbullimin
e armve, emigrimin e shqiptarve vullnetar pr n
Turqi dhe shum gjra t tjera.
Rrjeti i tyre kishte arritur deri n kupoln m t
lart t Federats. Qllimi ishte q, me nj grusht-shtet, t prmbysnin qeverin e udhhequr nga Tito dhe
udhheqja e shtetit t vihej n duart e Serbis. Pas Plenumit t Katrt t Lidhjes Komuniste t Jugosllavis
ishte kritikuar ashpr gjoja dhuna kundr pakicave, sidomos dhuna ndaj shqiptarve. Aleksandr Rankovii,
me shum bashkpuntor t tij ishte shkarkuar nga

37

pozitat partiake dhe shtetrore. Ktij shkarkimi nuk i

shptoi as Nebojsha.
Iu kujtua dita e par, kur e kishin transferuar n
detyr t re, pas shkarkimit. Me nj fjalim modest, me
pak fjal miradije dhe pa asnj duartrokitje, e kishin
br t tronditej deri n tmerr.
Pas ksaj rnieje t papritur, pa entuziazm kishte filluar t ngjitet n karrier, por pa ndonj post me
vler. Qysh n ditt e para ai e kishte ndier rnd peshn
e indiferencs. Harresa, mnjanimi dhe prbuzja kishin
qen ndjeks t vazhdueshm t puns s tij n vitet
vijuese. Rrall kishte ndodhur q t ftohej n ndonj
detyr speciale dhe at zakonisht n afate t shkurtra,
si, bie fjala, pr prgatitjen e terrenit pr udhheqsit
e lart, kur ata vizitonin Kosovn. Kishte marr pjes
edhe n disa detyra t rndsishme zbulimi n shtetet
e Evrops, por t gjitha pa ndonj vler t veant pr
karriern e tij.
Pas kryerjes s ktyre detyrave, pasonte prap
heshtja dhe si gjithmon, indiferenca, pastaj harresa,
mnjanimi, prbuzja...
Kto shfaqje-zhdukje kishin vazhduar deri n
prill t vitit 1981, kur ishte shfaqur haptas irredenta n
Kosov. E kishte parandier se ksaj radhe do tia kishin nevojn. Dhe ashtu kishte ndodhur. I kishin ardhur
n shtpi dy zyrtar t lart t Ministris s Punve t
Brendshme dhe i kishin thn se duhej t organizohej,
duke i treguar se ksaj radhe nuk do t kishte m indiferenc. Kemi nevoj pr kmbim prvojash, i kishin
thn ata. Nebojsha kishte pranuar detyrn e re, duke iu
prveshur puns, me metodat e tij t vjetra, por me fuqi

38

t reja. Me plane afatgjata kishte arrir t organizonin

diferencimin ideopolitik q ishte e domosdoshme pr
momentin. Kjo mas prarse duhej t futej n radht
e udhheqjes komuniste t Krahins, pastaj n Universitet, n ekonomi, n ndrmarrje shoqrore, n mjetet
e informimit publik, n sport e kultur, n kshillat komunale, deri te bashksit lokale. Kishte prpiluar nj
projekt-plan pr kthimin e serbve t zhvendosur n
Kosov, si dhe pr drgimin edhe t atyre q duan t
punojn e t jetojn n Kosov, duke prdorur privilegje shtes. Pastaj hapjen e dosjeve t vjetra, q nuk
ishin t pakta dhe prpunimin e tyre, si dhe prpilimin
e dosjeve t reja. Nuk kishte harruar ndrrn e tij t
vjetr, q krahas vijes institucionale, t ndiqte edhe
vijn utilitare.
Posa hyri n zyr, syt i shkuan mbi tavolinn e
tij t puns. Pa nj dng me letra. Paska ardhur posta
zyrtare, mendoi. Pasi hoqi pallton dhe e vari n varsen
prapa dere, u ul qet n kolltukun e tij t puns. Grumbullin e letrave e afroi m pran dhe zuri ti shikonte
me radh vetm titujt. Ishin pothuaj dosje t zakonshme. Kishte krkesa pr dhnie urdhrash, krkes pr
klasifikimin e planeve, seleksionime, vendime etj. Nj
dosje me ngjyr t kaltr ndodhej e veuar n krahun e
djatht, jo larg tij. Ku kishte qen kjo m par, q se
kisha vrejtur, mendoi duke e zgjatur dorn kah dosja.
Tepr sekret, Nr.09/89 SRS, lexoi tekstin me ngjyr t
zez, mbi kapakt e dosjes. Rrotulloi letrn e rekomandimit q ndodhej n faqen e par, q sipas rregullave,
do npuns duhej s pari ta lexonte, e pastaj t futej n
brendi t dosjes. Ty t lexoj m von, tha sikur vet fle-

39

ta rekomanduese, e shkruar me germa t zeza cirilike,

ta kishte lutur q ta lexonte t parn.
Ishin gjithsej katr nndosje. E hapi t parn dhe
filloi nga leximi: Nr.217, Brankoviq Marinko, i lindur
n Kralev n vitin 1958. I dnuar me njzet vjet burg
pr krime t rnda. sht shum i rrezikshm. Vuan dnimin n burgun e Pozharevcit. Pr ne shum i prshtatshm. Merr kontakt personalisht me t. M posht ishin
t dhnat e tjera rreth krimit, dokumentacioni i mjekut
psikiatr dhe gjendja e tij shndetsore.
E hapi nndosjen e dyt: Nr. 2217, Stareviq Misha, i lindur m 1956 n fshatin Hum afr Nishit. I dnuar me shtatmbdhjet vjet burg. Vuan dnimin n
burgun e Dubravs, n Kosov. Vrass serik. Shum i
rrezikshm. I prshtatshm pr ne. T dhnat e mjekut
dhe gjendja shndetsore e tij.
E hapi nndosjen e tret: Nr. 1717, Milivojeviq
Momillo, alias Moma, i lindur n fshatin Guresh n
vitin 1963, n Kosov. Njohs i shklqyeshm i gjuhs
dhe zakoneve shqiptare. I dnuar pr shum delikte, si
dhunues dhe vrass posarisht i vajzave t mitura n
vendlindjen e tij. I arratisur pr disa vite n Gjermani,
njohs i gjuhs gjermane. I krkuar nga policia gjermane dhe Interpoli pr trafiqe armsh, droge, dhunimi,
vrasje dhe prostitucioni. Shum i rrezikshm. Ndodht
n burgun e Sremit. Merr kontakt personalisht me t.
E mori nndosjen e fundit n dor. E hapi me kujdes, duke e mnjanuar, sikurse n rastet e para, letrn
rekomanduese: Nr. 711, Gjergjlekaj Fer, i lindur n fshatin J, n vitin 1962. Ekspert i zbulimit me akademi
policore t kryer n Beograd. I burgosur pr dy vepra:

40

Nxjerrje e sekretit shtetror para terroristve shqiptar

dhe vrass i dy policve serb gjat demonstratave t
nacionalistve dhe irredentistve shqiptar.
Zgjedhja e kriminelve npr burgje, student
vullnetar, t rinj nga jetimoret dhe drgimi i tyre n
detyra speciale ishin metoda t vjetra n politikn serbe. Edhe n Jugosllavin e vjetr ka pasur formacione
t tilla. N at koh formacionet e tilla quheshin Komit. Ktyre u lihej n dor do gj q nuk mund ta
bnte ligji. Kishin mundsin e veprimit t lir dhe n
munges t fakteve, e bnin vet sajimin e tyre. Vepronin n mnyr t papenguar nga organet e rregullta
dhe kishin n dor fuqin e jo fakteve. Polici nuk ishin,
ushtri jo, gzonin t gjitha privilegjet. Kishin t drejt
t vrisnin (kuptohet, vetm shqiptar), t dhunonin, t
plakitnin pa i dhn prgjegjsi askujt.
Nuk i kujtohej mir se sa grupe t tilla i kishin
drguar deri me tani n Kosov. Informacionet nga
terreni bnin t ditur se deliktet q nuk i zbulonin dot
trupat e rregullta policore, i zbulonin ata. Nj pjes e
tyre ishin t uniformuar dhe t rreshtuar n grupet paramilitare (tani pr tani t quajtur ushtar rezerv), kurse
pjesa tjetr ishin pa uniforma. Ata, zakonisht, vepronin
n terren, duke mbledhur informata, si dhe n shum
raste duke ndrhyr vet n ndriimin e delikteve t
komplikuara.
E mori n dor letrn e dyt rekomanduese. E
hapi ngadal dhe filloi t lexonte. Kshillat jepeshin
t qarta. Do t duhej t merrte kontakt sa m par me
Ministrin e Jashtme, pr nj takim t mundshm me
puntort e Ambasads s Jugosllavis n Zvicr. Do t

41

duhej q puntort e konsullats (vetm me ata q jan

t caktuar n letrn rekomanduese) t mbikqyrnin t
drguarit me misione speciale n Zvicr, vazhdonte m
posht letra rekomanduese. Pr do gj n lidhje m
ata, duhet t informohet Babiq.
Ishte i lumtur, nga se ktu shihte nj shans jashtzakonisht t prkryer, pasi q n Zvicr i kishte njerzit
e tij, t cilt prej kohsh i kishte organizuar n mnyr
t pavarur. Tani edhe kt pllumbin do ta drgonte n
kt grup dhe pastaj grupi do t legalizohej, le ti se
`thot ajo shkarravin rekomanduese. Ti do t punosh
pr mua. Nuk do? E di ti se un ta kpus kryet si zogut?
Do ta provosh? h, ashtu pra, t dua t zbutur dhe
nuk dua shum nga ti, jo, jo, nj pun t leht e dua nga
ti, shum t leht. Merre lapsin dhe letrn. Shnoji emrat e atyre trimave q veprojn n Zvicr kundr nesh
dhe mi sill mua. Mos ke frik, nuk dua ti vras, jo,
jo, n asnj mnyr, por dua tiu jap vetm pakz drog, dgjon? Drogha, ha, ha! dhe pastaj, lyp `t
duash! Do para, ja ku i ke! Do kurva, sa t duash! Do
drog, do ta sjellim ne atje! Do arm, zgjidh! Pastaj,
kuptohet, pjesa e luanit do t jet imja.
*
sht tepr urgjent - i tha sekretarja, porsa hyri
n zyrn e tij, duke ia dhn n dor nj zarf. Ishte
nj letr-ankes, e cila vinte nga nj fshatar serb nga
Kosova. Ai ankohej n fqinjt e tij shqiptar, t cilt ia
dmtonin pronat, e provokonin n baza kombtare, bile
kishte edhe t atill q kishin br prpjekje pr t`ia cenuar nderin familjar. Pastaj ai shkruante se, s pari, kis-

42

hte br ankes te organet komunale, por ata nuk kishin

ndrmarr asgj, duke i kujtuar se as serbt q punonin
n kuvendin komunal, nuk ia kishin marr fare para
sysh ankesn. N fund ai e mbyllte letrn me krkesn
pr arm, me t ciln, t paktn, do t kishte mundsi
t mbrohej vet nga shqiptart. Ashtu, pra, mendoi Nebojsha, planet tona kan filluar ti japin frutat e para. Ti
nuk je as i pari e as i fundit q ankohesh dhe arm do
t keni, prkrahje do t keni, para do t keni t gjitha
do t`i keni, vetm qndroni edhe pakz atje Dhe befas ju kujtua nj letr-ankes e nj fshatari shqiptar,
nga nj fshat i humbur diku n Kosov, q disa vite
m par, nse nuk gabohej kjo kishte ndodhur pikrisht at vit, kur Akademia e Shkencave dhe e Arteve e
Serbis kishte shpallur Memorandumin q Kosovs ti
merrej statusi i autonomis, i njohur n Kushtetutn e
vitit 1974. Kt letr ai ia kishte adresuar Kryetarit t
Federats Jugosllave, i cili n at koh ishte ai shqiptari
S.H. Fshatari shqiptar ankohej se gjoja policia ia paskshin mbytur nj djal n burg, kurse tjetrin ia kishin
burgosur, por pa br asnj faj kundr shtetit Sa ishte
br teatr me at letr, sa kishin diskutuar rreth saj dhe
gjithmon po nga ata komunistt naiv: Jo sht br
tejkalim i kompetencave nga ana e policis, jo nuk sht shqyrtuar n mnyr t drejt fajsia apo pafajsia
e tij, jo ai e ka var veten, jo e kan torturuar deri n
vdekje, jo vet i kan fajet, se ata gjithmon kan qen
kundr shtetit dhe shum brokulla t tjera si kto, dhe
pastaj me yrysh i kishin drguar dy sekretar t atij
shqiptarit tjetr, q ishte kryetar i Jugosllavis, pr ta
hulumtuar shtjen nga afr. Se far kishte ndodhur

43

pastaj, nuk i kujtohej m. Kurse sot te ne do dit vijn

letra t tilla. Strategjia kishte filluar ti jepte frutat e
para. Caktoi me t shpejt njrin nga vartsit e tij q
t udhtonte n Kosov, pr ta par shtjen nga afr.
Mori dosjet dhe shkoi n zyrn tjetr, ku ishte sekretarja. I la mbi tavolinn e saj dhe i tha q urgjentisht t`ia
bnte caktimin e datave.
Caktimi i datave ishte br ashtu si i kishte renditur vet. Tani kishin mbetur edhe ca prgatitje ansore, m t cilat merreshin dy vartsit e tij.
Ishte duke e pir kafen e mngjesit, kur cingroi
zilja e telefonit. Ishte njri nga vartsit e tij, q e lajmronte se nga ana e tyre do gj ishte gati. Udhtimi do t bhej me helikopter. Vartsi e lajmronte se
shoferi e priste t porta. Pasi u prshndet me gruan,
doli. Nebojsha u ul n ndenjsen e prapme t automobilit. Deri n pistn e helikopterve, q ndodhej n
ann e prapme t stacionit t policis, ai nuk foli fare.
Nuk ishte zakoni i tij t rrinte i heshtur, por sot sesi e
ndiente veten. Porsa arritn n pist, i pa t dy vartsit
e tij q ishin fare pran helikopterit, duke e pritur. Ata
i doln makins anash dhe n shenj respekti ia hapn
dern. Me hapa t shpejt Nebojsha u drejtua kah helikopteri.
Ishte nj dit e bukur vjeshte. Nga lart Nebojsha
i shikonte fushat. Npr lugshtaja, ku rrezet e diellit
akoma nuk kishin arritur t deprtonin, si nj tis i holl
e i bardh, bryma e kishte mbuluar tokn. N shum
vende shiheshin traktort, duke mbjell grurin, elbin
apo ndonj drith tjetr t bardh. Kemi nj fush t
bukur, mendoi, por kemi pak Tani sa e kemi filluar

44

luftn. Dalngadal dhe do ti zbojm t gjith shqiptart nga Kosova, pastaj do ta gllabrojm edhe Maqedonin. Edhe q andej do ta zbojm krejt elementin jo
sllav dhe t vendosim popullsi serbe. Eh shum pak
jemi shtuar viteve t fundit!
Pas nj dreke t majme n hotelin Grand t
qytetit, kishte ardhur koha e takimit. Pritja ishte organizuar n nj dhom t vogl, n ndrtesn e burgut.
Me urdhrin e drejtorit, gardiant e solln Milivojeviq
Momillon Momn. Nebojsha pr nj cop her
mbeti i hutuar. Ju duk se para tij ishte nj fmij, e
jo nj kriminel, si ishte i prshkruar n dosje. Moma
kishte nj fytyr t njom, me ca qime t rralla n faqe.
I ngjante m tepr nj uni mitar - adoleshent, se sa nj
krimineli ordiner dhe pr nj ast dyshoi se ndoshta
ishte br ndonj ndrrim me ndonj t burgosur tjetr.
Ai kishte nj pal sy q shklqenin padjallzish. Nuk
ishte i zhvilluar aq mir fizikisht. Kishte nj trup t ult
dhe thatak. Tani iu kujtua se, kur e kishte lexuar dosjen
e tij, kishte marr vesh pr krimet rrqethse q ai kishte kryer. udi, prapa ksaj fytyre me tipare femrore
t jen t fshehura ato krime t tmerrshme? E kishte paramenduar nj burr kallushan, shtatlart e muskuloz.
Si t quajn pyeti Nebojsha, pr tu siguruar
se personi nuk ishte ndrruar me ndonj tjetr.
Milivojeviq Momillo.
Aha, ti qenke Moma.
Po, pohoi Moma me mosprfillje.
Jeni t njoftuar pr kt takim?
Po.
Je dakord?

45

Sigurisht!
E njeh mir gjuhn shqipe? pyeti Nebojsha,
duke u prpjekur ta hetonte me nj shikim ngultas n
sy.
Shum mir, jam rritur me fmij shqiptar
Sa je i njohur me zakonet e tyre, me muzikn,
folklorin, epet, e traditat tjera?
Si t them, i njoh deri diku.
Do m thn, i njeh pak?
Po, pak, u prgjigj Moma, duke shikuar hutueshm.
Duhet t prgatitsh edhe n kt drejtim.
Moma rrudhi kraht, duke e thartuar fytyrn.
Mir. Tani do t njoftoj, shkurt, me misionin
q je ngarkuar. Ky sht nj mision sa fisnik, aq edhe
patriotik, por edhe i rrezikshm. Ti do t veprosh n
Zvicr. Koleg pune do t kesh nj shqiptar, por i njjti
nuk duhet t marr vesh se kush je dhe pr k punon. Ai
duhet te t njoh ty si shqiptar. N banes, n automobil,
n klube e kudo q t jesh, duhet t jesh komplet shqiptar. T mendosh, t kndosh, dhe t veprosh vetm
shqip. Si shqiptar do t krkosh azil politik, me emrin
Ylber Kraqa, alias Beli. Ditlindjen dhe vendlindjen do
ta kesh at q n t vrtet e ke. Krejt dokumentacionin e ke t rregulluar n kt emr. Me bashkfshatart
tuaj nuk duhet t kesh asnj kontakt. Do ti riprtrish
lidhjet e vjetra me biznesmenin Aleks Perovi dhe do
t vazhdosh aty ku e keni ndrprer veprimtarin tuaj
kontrabanduese, por ksaj radhe jo me arm e prostituta, por vetm me drog. Pra, do t kesh mision sekret,
mision droge dhe gjithmon nn urdhrat tona. do urd-

46

hr q t vij nga eprort, duhet ta zbatosh, prndryshe

e paguan me kok. Pr gjsende private nuk guxon ta
rrezikosh procesin, kurse para, drog e arm do t kesh
sa t duash! Furnizimi do t beht vetm prmes nesh.
Para se t shkosh n Zvicr, do t drgojm n nj baz
ushtarake q t strvitsh fizikisht dhe psiqikisht. E ke
rreptsisht t ndaluar t kesh kontakte me lokale t hapura serbe. Informacionet shtes do ti marrsh gjat
kohs s strvitjes.
Pr nj cop her Nebojsha nuk foli. Me nj
buzqeshje t varur n buz shikonte Momn, i cili iu
duk i hutuar fare. E kishte t qart se n takimin e par
nuk mund tia sqaronte t gjitha.
Pasi t prfundojn edhe ca formalitete, ti do t
largohesh nga ktu. Do t qndrosh n nj baz ushtarake, derisa ti prgatissh ato q i prmenda m sipr.
Pra, bisedn e shpalli t mbyllur. Pr sa biseduam, asnj fjal! Qart?
Si urdhro!
Shko tani, dhe me gishtin tregues Nebojsha
shtypi sustn e alarmit. N der u dukn gardiant.
Pr takimin e tij n Kosov ishte njoftuar me
koh. Tani kishin mbetur edhe disa prgatitje ansore.
Nuk ishte hera e par q udhtonte n Kosov. Vet
posti q mbante, ia impononte q t kishte lvizje dhe
vizita t shumta si n Serbi, ashtu edhe n Kosov e
Mal t Zi. Pa dashur iu kujtua takimi i fundit q kishte pasur n nj jetimore n kryeqytet. Aty ishte takuar
pr her t par me Sllavicn, drejtoresh e institutit
(q tani mbante kontakte t rregullta me t), e cila ia
kishte ofruar t gjitha t dhnat pr t rinjt q ishin

47

n moshn e shrbimit ushtarak. Sllavica i kishte propozuar q, sa pr fillim, t merreshin ushtar fmijt me
prejardhje shqiptare, rome dhe t tjer, duke ia dhn
nj list t gjat me emrat e tyre. Sllavica kishte qen
shum e kujdesshme n punn e saj. Qysh kur e kishte
filluar punn instituti, ishin mbajtur listat sekrete me
prejardhjen e fmijve. Kto shnime ndodheshin n
arkiv, atje ku ishte e ndaluar t hynte personeli tjetr,
prve drejtorit dhe puntorve t autorizuar. T gjith
fmijve u kishin vn emra serbsh, pavarsisht se
nga vinin ata. Pastaj, pr donjrin kishin sajuar nj lloj
historie q tregonte prejardhjen e fmijs dhe tragjedin q gjoja kishin psuar prindrit e tyre, ku ata ose
kishin humbur jetn tragjikisht, bie fjala n komunikacion, n ndonj ngatrres t rastit, ose nga ndonj
smundje e pashrueshme, apo kishin pasur ndonj
ndarje apo zhdukje tjetr. Dokumentet e sajuara mbaheshin n arkivin qendror dhe kishte t drejt do qytetar ti hulumtonte. Ndodhte t vinin nnat e vrteta dhe
ti krkonin fmijt e tyre. Natyrisht se ato drgoheshin n kt arkiv dhe ktu ishte e pa mundur t bhej
ndonj zbulim i mirfillt. Kuptohet q pastaj Sllavica,
n mnyr sekrete e gjente menjher t vrtetn dhe
nse ajo q e krkonte fmijn ishte nn serbe, kishte
fatin q ta njihte, ta prqafonte, ta ledhatonte, apo ta
rikthente prap fmijn e vet, kurse po t ndodhte q
nna t ishte jo serbe, nuk e kishte t njjtin fat. Fmijt
me prejardhje jo serbe ishin t edukuar n mnyr t
veant. Q n mosh t re atyre iu msonin pr historit dhe trimrit q kishin br serbt gjat historis
dhe, n ann tjetr, ua futnin n shpirt urrejtjen ndaj po-

48

pujve t tjer, e sidomos ndaj shqiptarve. Me kt urrejtje fmijt rriteshin dhe fitonin nj dshir t zjarrt
pr t luftuar kundr popujve jo serb, sidomos kundr
shqiptarve q kishin ardhur nga Shqipria (sipas msimdhnsve t tyre) dhe ua kishin rrmbyer tokn e
shenjt serbe, Kosovn. Ata ishin rritur duke zbatuar
urdhra dhe ishin jashtzakonisht t bindur dhe shum
korrekt n zbatimin e urdhrave. Prandaj, edhe nga ky
institut kishin drguar shum t rinj q t luftonin n
Slloveni, Kroaci e Bosnj. Tani kishte lindur ideja q
nj grup nga kta t rinj t drgoheshin n Kosov.
Me kto mendime zbriti nga helikopteri dhe u drejtua nga makina q e priste. Pasi e shikoi orn, sesi i
erdhi dhe i tha shoferit q ta ngiste makinn n drejtim
t jetimores s qytetit. Shoferi, disi i hutuar nga ky urdhr i papritur i shefit t tij, ktheu kokn prapa, q t
vrtetonte se a kishte dgjuar mir, apo shefi i tij kishte
br ndonj shaka. Pasi q u bind se shefi i tij nuk kishte br shaka, e shtypi gazin dhe vetura doli n rrug.
Pasi u rehatua n ndenjsen e prapme t veturs,
Nebojsha nxori nga xhepi pakon dhe ndezi nj cigare.
I dukej se makina po ecte shum ngadal dhe sakaq e
hodhi vshtrimin jasht, duke shikuar njerzit q ecnin
trotuarit. Ishte rrmuj e vrtet, por Nebojshs nuk i
bnte prshtypje. Tani ai ishte tretur n mendime, duke
kujtuar takimin e par me Sllavicn. Atbot, ai kishte
shkuar pr vizit pune n jetimoren e qytetit. N takimin e par kishte ndjer nj lloj ngrohtsie tek ajo grua,
q po u afrohej t dyzetave. Ishte nj grua e mbajtur
mir, me nj trup mesatar dhe mjaft mir t zhvilluar.
Ajo mbante veshur nj fustan t shkurtr, pakz pro-

49

vokativ, ngjyr vjollce, me disa lule t rralla t lakuara

n form gjysmharkore. Kishte flok t gjata dhe t
bojatisura bionde.
Sllavica kishte prgatitur tavolinn dhe kolltukt
n arkivin qendror. Prve dosjeve t sajuara, ajo kishte sjell edhe dosjet origjinale q ndodheshin n arkivin sekret. Pr donjrin nga kandidatt, ajo i kishte
sqaruar Nebojshs prejardhjen e vrtet. Ajo nuk kishte
harruar ti tregonte se cili nga kandidatt i plotsonte
kushtet t ishte n krye t lists. Ai quhej Raviq Goran. Ishte shum i ashpr, i rrept dhe jashtzakonisht
inteligjent. Rridhte nga prindr shqiptar. E ma e kishte lindur kur kishte qen vajz shtatmbdhjet vjee,
kuptohet jasht martese. Ajo kishte qen e shtrnguar
ta mbante t fsheht lindjen e foshnjs nga prindrit.
Kishte pranuar q t jetimores t prkujdeseshin pr
fmijn e saj. M von, ajo ishte martuar pikrisht me
t dashurin e zmrs se saj dhe disa her radhazi kishin
ardhur pr ta krkuar t birin e tyre, por Sllavica nuk
ua kishte dhn. sht e vrteta, Goranin ajo e kishte
dashur n mnyr t veant nga fmijt e tjer dhe
gjithher kishte pasur nj lloj smire ndaj tij, vetm pse
ai rridhte nga prindr shqiptar. Ajo e kishte msuar ta
thrriste Sllavicn nn. Tani ajo e ndjente detyr patriotike q Gorani i dashur i saj t rreshtohej n radht
e bijve m t mir t popullit serb, pr ta luftuar irredentn n Kosov.
Paske intelekt t holl!- i kishte thn Nebojsha.
Si urdhron, zotrote, pr kt dit i kemi rritur
dhe edukuar. Le ti vrasin vet prindrit, vllezrit dhe

50

motrat e tyre, ishte prgjigjur Sllavica krenare.

Megjithat, un kisha pasur dshir q t takohesha me kt un! kishte shprehur dshirn Nebojsha. Sllavica menjher e kishte lajmruar sekretaren
q ta thrrisnin Goranin t vinte n arkivin qndror.
Gorani kishte ardhur dhe Sllavica e kishte njohur at
n vija t trasha rreth aktivitetit t zyrtarit. Gorani, pa
dashje, i kishte par dy dosje t hapura mbi tavolin, ku
Nebojsha e shikonte her njrn, her tjetrn, dhe her
Goranin. Nj emr, e dy dosje, kishte menduar kalimthi
dhe prap ishte koncentruar n fjalt e zyrtarit t lart,
t cilin i kishte rastisur ta njihte prmes TV-s, por asnjher nuk i kishte shkuar ndrmend se do ta takonte
n mnyr kaq t papritur, edhe pse Sllavica koh m
par i kishte premtuar nj takim t till. Pas pak ai ishte
prshndetur me Nebojshn, duke ia shtrnguar dorn
miqsisht dhe ishte larguar nga arkivi.
Sllavica, qet-qet, i kishte shrbyer me kafe dhe
ia kishte vn afr shishen e konjakut. Nebojsha kishte
filluar t pinte, sikur t ishte n shtpin e tij. Edhe ajo
i kishte kthyer ca gota, t gjitha pr shndetin e njritjetrit, duke u shikuar n sy, sikur t ishin vrtet miq
t vjetr. Sllavica ishte afruar pran tij dhe kishte br
sikur shikonte dosjen q e mbante n dor Nebojsha,
duke i dhn udhzimet pr emrin q ndodhej n dosje.
Ajo ishte krrusur pran Nebojshs, fare afr cepit t
supit t djatht. Grsheti i saj e kishte gudulisur lehtas
mbi faqe e mbi vetull dhe, sakaq, kjo gudulisje Nebojshs ia kishte kujtuar nj histori t vjetr, q i kishte
ndodhur n internatin e universitetit, ku kishte studiuar.
Kjo gudulisje, ky ngacmim dhe kujtimi i asaj historie

51

n internat e kishin nxehur edhe m keq Nebojshn, i

cili tani krkonte vetm nj shkndij q t hidhej mbi
trupin e bukur t Sllavics. Prandaj, me dorn e majt
e largoi dosjen dhe ngadal, me dorn e djatht, filloi
ta ledhatonte, si pa dashje, dorn e saj. Si dukej, edhe
Sllavica ishte e msuar me ledhatime t tilla, prandaj
reagimi i saj ishte rrshqits, por edhe trheqs pr
Nebojshn, i cili bri sikur e largoi dorn e vet nga
dora e saj dhe, me nj lvizje t leht, ia rrmbeu belin. Ajo, qet-qet, ia kishte vn dorn rreth qafs
se tij t trash dhe ishte mbshtetur e tra n trupin e
tij. Nebojsha ishte ngritur n kmb dhe me nj shikim t rrufeshm, plot zjarr, i kishte afruar buzt e tij
pran buzve t saj. Sllavica jo vetm q nuk e kishte
kundrshtuar, por duke ia vn t dy duart rreth qafe, i
ishte qasur edhe m afr, duke e futur kmbn e tij n
mesin e kmbve t saja gjysm lakuriq, duke thithur
buzt e tij q tani m ishin t ngrohura nga rakia. Ajo,
lehtas, ishte ulur mbi tavolinn e puns dhe ngadal
kishte filluar t zhvishej...
Kishte koh q Sllavica kishte menduar nj aventur t till. Ajo i kishte vn syrin nj npunsi t ri,
q sapo ishte emruar n katedrn e inventarit n jetimore. Ajo e kishte fiksuar n memorien e saj qysh
ditn e par, kur ai kishte ardhur pr t paraqitur kandidaturn. Gjat biseds, ajo ishte dashuruar n disa
tipare t tij. Kishte koh q i shoqi i kishte vdekur.
N ditt e para pas vdekjes s tij, ajo ishte betuar n
veten e saj se pr s gjalli nuk do ta tradhtonte kurr
kujtimin e tij. Tani kishte kaluar koha e aventurave, do
t qndronte besnike, t paktn tani kur kam nj karrier jashtzakonisht t bujshme, kishte menduar. Por,

52

pas takimit t par me npunsin e ri, disi kjo ndjenj

iu kishte fashitur dhe marrzisht i kishte lindur dshira e zjarrt q ta shijonte edhe m tutje knaqsin e
t punuarit n zyr, si e kishte shijuar shum her n
karriern e saj. N shum raste i kishte dhn shkak
npunsit t ri q t afrohej pran saj, por ai gjithmon
i kishte rrshqitur nga dora dhe i qe larguar.
Kur i kishte ardhur lajmi se nj npuns i lart
nga Ministrija e Punve t Brendshme do t vinte pr
ca pun tepr sekrete, ajo ishte prpjekur q t ishte
sa m e prgatitur dhe tia bnte nj pritje ashtu si e
donte nderi. Kurse, n ann tjetr, kishte menduar se
kishte ardhur koha t bnte mos q t ngjitej n karrier, ndoshta prmes tij. Ajo kishte miq n Ministrin e
Punve t Brendshme, ku menjher kishte marr kontakt me ta, duke kompletuar imazhin e saj me t dhna
t reja pr npunsin e lart.
Me tu takuar syt e saj me syt e tij, kishte pasur
nj ndjenj prulje, si ndodh zakonisht te npunsit e
vegjl, kur qndrojn kundruall t mdhenjve, q rrall
iu rastis t takohen me ta. Por syt e ktij npunsi t
lart t Ministris s Punve t Brendshme se kishin
dika t veant. Tamam ashtu si e kishte menduar.
N fillim e kishte ndjer veten disi t hutuar dhe t pa
zonjn q tu bnte ball atyre shikimeve dhe nuk kishte gjetur vrim se ku ti fshihte syt! Thell n shpirt
ajo e dinte se kto ishin shikime nazeqare, prmes t
cilave krkonte arritjen n cak...
Duke i mbyllur dosjet, i kishte ardhur nj e qeshur
e madhe, sa zrin e saj e kishte dgjuar edhe sekretaria n fundin e korridorit dhe disi nj ndjenj gzimi e

53

kishte prshkuar n t gjith qenien, duke ia gudulisur

leht zemrn. Ia kishte arritur qllimit. Mbetej t shihej se sa koh do t ishte e zonja ta mbante kt lidhje
t re.
Sllavica pr Nebojshn kishte prgatitur nj dosje
t re, ekstra. Kishte gjetur edhe shum emra t unave
me prejardhje shqiptare, t cilt ishin mjaft t prgatitur nga do aspekt. Gjithashtu, kishte br edhe seleksionimin e tyre, duke e br nj caktim provizor q ata
t drgoheshin pikrisht n ato rrethe ku edhe i kishin
prindrit dhe fisin e tyre. N fillim Sllavics i kishte
ardhur keq pr kt sjellje t saj ndaj ktyre unave,
por sakaq e kishte larguar nga mendja, duke e ditur
se po bnte nj pun patriotike n njrn an, dhe nj
stimul pr karriern e saj, n ann tjetr. Sllavica ishte
njoftuar pr udhtimin e Nebojshs n Kosov, prandaj kishte punuar nj koh t gjat, bile shpesh duke i
marr dosjet n shtpi, q ti prfundonte para se ai t
arrinte. Dhe ia kishte arritur qllimit. Dosjet ishin gati,
t prpiluara n detaje, kurse Nebojsha ishte fare pran
ders...
*
Udhtimi i tij n Kosov ishte njoftuar edhe
prmes mjeteve t informimit. N aeroportin ushtarak
afr Prishtins do ta prisnin zyrtar t lart t Krahins
t Kosovs e Metohis. Pas nj fjalimi q do ta mbante
para mass s tubuar n Fush-Kosov, ai do t merrte
pjes n nj mbledhje mbyllur, q do t mbahej n
ndrtesn e Komitetit Krahinor dhe aty, n prani t
prfaqsuesve besnik serb, do t lexonte nj raport
n pika t shkurtra, q ishte i prpiluar n form ma-

54

nifesti.
Ishte shum i lumtur q m n fund do t merrte
pjes personalisht n nj tubim kaq t lart, para mass,
sidomos n nj mbledhje t partis, ku do t kishte rastin ti shikonte pr s afrmi kundrthniet politike n
mes t udhheqsve t lart krahinor serb dhe atyre
shqiptar, t cilt tani ishin para zhdukjes. Kishte informacione se prarja n mes tyre kishte arritur deri n
at pik, sa q ishte i sigurt se fjalimi i tij do ti sillte t
gjitha gjrat n nivelin e duhur, pra n at t ndarjes definitive. Ky ishte synim i tij i mhershm. Ishte betuar
se do t bnte mos q t shkatrronte n themele bashkim-vllazrimin n mes t serbve dhe shqiptarve,
edhe ashtu t brisht. Pastaj, do t bnte edhe nj rirenditje t kandidatve dhe nj ndryshim sekret t donjrit nga udhheqsit e lart krahinor, duke u dhn
shum m shum kompetenca zyrtarve serb. Rndsi
t veant, pr momentin, do t kishte ndrtimi i disa
nn komisioneve, si ai politik, juridik, ushtarak, ekonomik, shndetsor dhe kulturor. Nn komisioni politik
do t merrej me shtjen e fjalimeve, bisedave, replikave, komunikatave etj. Nn komisioni juridik do t merrej me dhnien e kompetencave pr fuqizimin e urdhrit
ekzekutiv, pastaj zvendsimin e gjyqtarve dhe prokurorve shqiptar me kuadr t prgatitur serb. Nn
komisioni ushtarak do t merrej me largimin e t gjith
kuadrove shqiptare, q ishin t inkuadruar n mbrojtjen
territoriale dhe civile t Kosovs dhe q kishin prgatitje shkollore, duke i zvendsuar me oficer serb. Proteksioni civil do t merrej me koordinimin e puns dhe
sinkronizimin e prbashkt me obligues ushtarak dhe

55

obligues policor, si dhe plotsimin me obligues nga

mbrojtja civile, duke formuar shtabe civile territoriale
dhe shtabe t prbashkta, q do t kishin nj bashkpunim t ngusht n mes t policis sekrete, policis
s rregullt, grupeve paramilitare, militare dhe grupeve
t tjera civile t armatosura. Nn komisioni ekonomik
do t merrej me t ardhurat ekonomike t Krahins, ku
do t futeshin sektort e bankave, ndrmarrjet e mdha
shoqrore, doganat, hoteleria si dhe menaxhimet tregtare. Nn komisioni shndetsor do t kishte n gjirin e
vet kontrollin e medicins mjeko-ligjore, t spitaleve,
t ambulancave, barnatoreve, drogrive etj. Dhe nn
komisioni kulturor do t merrej me censurimin e literaturs n gjuhn shqipe, me kontrollin e shtpive
botuese, shtypin ditor, mjetet e informimit, teatrin,
koncertet, ndeshjet sportive etj.
Kto ishin bazat kryesore t veprimeve t mtutjeshme t koordinuara mir. Mendohej se gjat procesit dhe varsisht nga rrethanat do t kishte variacione,
por pa e dmtuar bazn.
Fjalimi i tij para mass n Fush-Kosov ishte
i shkurtr dhe inkurajues pr popullatn serbe. Aty
Nebojsha nuk harroi t prsriste citate nga fjalimi i
famshm i ideologut t denj t tij, q koh m par
i qe drejtuar mass n Gazimestan, ku ndr t tjera u
kishte premtuar serbve se askush nuk do t guxonte t
luante m me fatin e tyre, si kishte ndodhur gjer tani.
Edhe populli serb, sikurse edhe popujt e tjer
t Federats Jugosllave, ka t drejt t jetoj, t punoj, dhe ti krkoj t drejtat e veta. Kt duhet ta
ket t qart edhe Federata, dhe mbar bota, qofshin
ata miq apo armiq t Serbis. Prandaj, vllezr e motra

56

t ndershme serbe, ju bj thirrje q mos t ju dhimbset

asgj pr atdheun tuaj, pr popullin tuaj hyjnor, pr fmijt tuaj, pr strgjyshrit tuaj q luftuan ndr shekuj
me trimri dhe patriotizm t rrall pr ti mbrojtur kufijt, kulturn, gjuhn, fen dhe kishat q jan ruajtur
dhe mbrojtur me aq shum gjak e sakrifica ndr shekuj
dhe q sot kan ardhur buz zhbrjes nga terroristt
shqiptar. Bashkohuni rreth flamurit, rreth kishs son
t shenjt ortodokse, rreth kulturs dhe gjuhs s zotit,
n luft kundr t pafeve, t pabesve, t nmurve t
zotit, deri n zhdukjen e tyre dhe t kthimit t liris n
tokn e shenjt serbe t Kosovs. Le ta din t gjith
armiqt e popullit serb se aty ku jeton nj serb, aty sht Serbi, dhe ne do ta marrim me hir apo me pahir, me
dshir apo pa dshir, me paqe apo me luft! Ne luftn
do ta fitojm gjithsesi, qoft me plqimin e bashksis
ndrkombtare, qoft pa plqimin e saj, qoft edhe
kundr vullnetit t bashksis ndrkombtare!... Rroft
populli hyjnor serb! Rroft Kosova serbe! Rroft Serbia jon e madhe!
Brohoritjet nuk kishin t ndalur. Jehona e zrave t
mass q buitnin si n kor, dukej sikur thernin kupn
e qiellit, duke e mbushur edhe ajrin tani m t rnduar
me re krcnuese. Turma buiste dhe hidhte sloganet e
tyre. Duam arm! Jasht shqiptart nga Kosova jon!
Rroft Serbia! Kosova sht Serbi. Dhe pastaj, si n
revansh, turma ua merrte kngve etnike:

Gjurgjev dana etniki sastanak,

Mitrov dana etniki rastanak.

57

Disa pleq t emocionuar nga kto kng, t cilat

ua kujtonin luftrat e tyre q i kishin br kur e kishin
liruar Kosovn nga thundra pesqind vjeare osmane
dhe ia kishin bashkangjitur Serbis, ishin tubuar n nj
qoshe dhe t veshur me veshjen e tyre kombtare, me
sy t prlotur nga gzimi dhe emocioni, brohorisnin me
gjith qenien e tyre. Ata kishin krkuar edhe nj takim
me Nebojshn. Nebojsha kishte zbritur nga foltorja dhe
duke i prqafuar pleqt, u kishte premtuar se nuk do t
kishte fuqi n bot q do t guxonte m t luante me
ndjenjat e popullit serb.
Pasi e shpalli tubimin t prfunduar para mase,
Nebojsha u largua nga foltorja dhe, i shoqruar nga policia, u drejtua pr n godinn e Kuvendit Krahinor.
N nj sall t improvizuar, Nebojsha kishte ftuar
m besnikt. Ai, n pika t shkurtra, i njohu pr punn
dhe qllimet e ktij takimi. Edhe pse mbledhja kishte
karakter konsultativ dhe shtjet pr unifikimin e Serbis duhej t viheshin n diskutim, Nebojsha i urdhroi
besnikt e tij se brenda n sall rrjedha e mbledhjes
duhej t merrte kahjen e faktit t kryer, deshn apo nuk
deshn udhheqsit shqiptar t Krahins. Ai, gjithashtu, dha edhe disa udhzime t fshehta sesi duhej t menaxhohej situata.
Pas konsultimeve me t pranishmit, Nebojsha,
bashk me stafin e tij, hyn n salln e madhe, e cila ishte e mbushur me delegat. Kryetari i Kuvendit, pasi e
hapi mbledhjen, ia dha fjaln Nebojshs, i cili e kishte
t ngulitur n kujtes elementin e fjalimit, q me vite
t tra ai nuk bnte tjetr, pos q e prsriste si refren:
diferencimi ideopolitik, mospajtime, kritika, dnime,

58

kurse n ann tjetr pr t privilegjuarit shprndante

lvdata, urime, dekorata. Dalja e tij n foltore u shoqrua me duartrokitje frenetike. Ai, duke shikuar n
nj pik t paprcaktuar, e filloi fjalimin:
Vendimet e Kuvendit t Serbis, q jan marr
kohve t fundit, kan t bjn kryesisht me unifikimin
e Serbis. Kto vendime jan votuar njzri nga delegatt e Kuvendit t Serbis. Nuk e shoh t arsyeshme
q edhe nj her t beht votimi i tyre ktu. Jam i sigurt
se pr kto vendime nuk do t ket ndonj kundrshtim nga ana e delegatve t Kuvendit Krahinor.
Me sa di un, shtja sht n diskutim! foli
dikush nga mesi i salls.
Jo. shtja sht diskutuar dhe votuar nga delegatt e Kuvendit t Serbis
Por jo edhe nga delegatt legjitim t Kuvendit
t Kosovs!
Me duket se jemi keqkuptuar. Megjithat, m
von do ti jap t gjitha sqarimet. Pra, si e thash, ne
luftn duhet ta fillojm ktu
Nj tollovi n mesin e salls bri q Nebojsha ta
ndrpriste fjalimin. Dikush fliste me z t lart dhe pjesa m e madhe e delegatve ishin ngritur n kmb.
Pas disa shtyrjeve, u dgjuan t shtna. Nebojsha
nuk arriti t dallonte se kush qlloi, por pa se delegatt
u shprndan me t dgjuar krismat. Tutje, n mesin
e salls pa at q pak m par kishte folur. I plagosur
rnd, prplitej n krrign e tij. Pastaj vari kokn
posht, sikur donte t merrte dika nga dyshemeja. N
gjoksin e tij t gjer pa kmishn e tij t bardh q
skuqej nga gjaku. Lvizjet e tij t gjith i morn si prplitjet e fundit t njeriut q po jepte shpirt. Ishin zh-

59

gnjyer. Ai nxori revolen dhe qlloi kuturu. Njri nga t

ardhurit nga kryeqyteti, me revole n dor q qndronte prball tij, bri disa hapa prapa, duke u prplasur
pr dysheme. Plumbi e kishte goditur mbi vetulln e
djatht. E shtna e dyt bri q njeri q gjendej pran
foltores ta mbante barkun me t dy duart. T shtnat e
fundit e qetsuan t plagosurin. Ai rrshqiti lehtas nga
froni i tij, duke u rrotulluar mbi dysheme.
T pranishmit u turrn n drejtim t viktims, kurse ai q pak m par kishte zbrazur disa plumba mbi
viktimn me revole n dor, iku drejt Nebojshs.
Kishte koh q i kundrshtonte vendimet tona.
Filloi etapa e re e lufts son,- tha Nebojsha n
vend t prgjegjs.

60

III
Pr shkak t dshtimit t hetimeve, q po zbatoheshin kundr ish inspektorit t zbulimit Fer Gjergjlekaj,
ishte caktuar paraburgimi n afat prej gjashtdhjet
ditsh, konform urdhrit ekzekutiv, kishte deklaruar
prokurori publik. Kt e kishte konfirmuar edhe gjykatsi hetues. Ai kishte deklaruar s Feri kishte br
shum delikte, t cilat kishte ardhur koha t shkoqiteshin nj e nga nj dhe t kompletoheshin n thyerje ligji
pr kundrvajtje. Prve ktyre veprave q e rndonin,
ai tani akuzohej edhe pr korrupsion. Pr kt shkak,
para disa vitesh, ai e kishte humbur detyrn e inspektorit, duke e zbritur n shkalln e policit t thjesht, pa
asnj kompetenc.
Bardha kishte br prpjekje q ti dilte n ndihm, jo vetm prmes avokatit, por edhe prmes Babiqit. I kishte shkuar n shtpi. Kishte biseduar me
Gordann, pastaj edhe me Babiqin. N fillim fjalt e
tyre i qen dukur inkurajuese, por pastaj nga shikimet
zhbiruese t Babiqit disi kishte rn n plogshti t
plot dhe, ashtu e penduar pse kishte ardhur ktu, e
kishte ndier veten keq. Pastaj, edhe biseda kishte marr
nj ngjyr interesi t paprmbajtur nga ana e Babiqit.
Ai, n nj far mnyre, linte t kuptohej se synimin e
kishte te parat dhe te trupi i saj fillak, q ia shtonin

61

epshin. Duke mos pas fuqi ti bnte ball shikimit provokues t Babiqit, Bardha ishte ngritur dhe kishte dal
jasht, e ndjekur nga nj premtim i ftoht nga ana e tij.
N mnyr t trthort ai ia kishte br me dije se ajo
duhej t vinte m shpesh pr t marr informacione
shtes. Edhe pas prshndetjes s dhunshme, deri n
fundin e korridorit t gjat e kishte ndjekur zri i tij, q
vinte si i venitur, her provokativ e her luts.
Pasi q n mnyr t trthort ia kishte br me
dije Babiqit se nuk do t shkonte m n zyrn e tij, pa
vones kishte marr vendimin nga komuna pr largim
nga banesa. Aty do t vendosej nj inspektor i lart i
Sigurimit Shtetror, i cili para nj kohe kishte ardhur
nga Serbia, si prforcim i masave t dhunshme. Bardhs i qe dashur t krkonte ndihm nga vllezrit e saj,
pasi q familja e Ferit nuk e kishte honepsur fare. T
gjitha plakat i kishte drguar n shtpin e prindrve.
Por, pak m von kishte plasur sherri me prindrit e
Ferit, pr shkak t plakave. Ata i qen krcnuar q
sa m par tua kthente t gjitha, se pr ndryshe do
ta lajmronin n polici. Deshi apo nuk deshi Bardha,
kishte pranuar q t gjitha kishte tua kthente, pa pasur t drejt t shkonte edhe ajo bashk me plakat n
shtpin e burrit.
At dit, kur ata kishin ardhur pr ta marr pajn e saj t nusris, sesi i ishte ndjer Bardha, sikur
kishte nj boshllk n brendi. Ishte shkrehur n vaj.
Tani ajo kishte mbetur e vetme. Ishte e pa mbrojtje.
Mentori q gjithher i dilte n ndihm, kishte koh q
ishte larguar nga vendi. E kishte ndjer Bardha se, sa
her q Mentori mungonte, dika e rnd, e tmerrshme
do t ndodhte n jetn e saj. Edhe ather kur Mentori

62

ishte n burg, Ademi e kishte shfrytzuar mungesn

e tij dhe e kishte fejuar dhe martuar, pa e pyetur fare.
Kur ai ishte liruar, do gj kishte qen akt i kryer. do
prpjekje pr prmirsimin e atij gabimi, kishte qen
e von. Shkakun e largimit t tij nuk e dinte t sakt,
por kishte dgjuar nga nusja e tij se edhe ksaj radhe
ishte marr me shtje politike. Ajo i kishte thn se ai,
bashk me shum shok, kishin br prpjekje pr t
formuar e Ministrin e Mbrojtjes.
Bardha u dridh nga fjalt q dgjoi. I erdh mir
q ishte larguar me koh, se, n t kundrtn, do ta kishte psuar sikur hern e par, kur ishte burgosur gjat
kohs s studimeve si kadet n Akademin Ushtarake
n Beograd. Befas iu kujtua Bardhs seanca e gjykimit t Mentorit. Nj koh t gjat trupi gjykues ishte
marr me leximin dhe zbrthimin e vargjeve q gjat
bastisjes ata i kishin gjetur t shkruara n notesin e tij.
Pasi i mbylli syt, sikur ishte duke lexuar n notesin e
Mentorit, ju kujtuan disa nga vargjet:

...atdheu im rnkon,
me dhembje e dnes!
Trupin kur ia han
duke i hequr pjes!
Mushkri e zemr
Nga dora e kirurgut
q rri nkryeqndr!
Pastaj kishin vazhduar debatet: Cili sht atdheu
i juaj q rnkon? Nga kush rnkon? Kush ia ha trupin? Cilat jan mushkrit? Cila sht zemra? Pastaj,
cili sht kirurgu? Kryeqendra? Dhe n ast ju duk

63

se e pa Mentorin me at pamjen e tij t qet, duke iu

prgjigjur pyetjeve t tyre, sikur t ishte duke folur n
od me shokt e tij, atje n fshat, e jo para gjyqit: Atdheu im sht toka ku un kam lindur, ku jam rritur,
toka e t parve t mi, kurse rnkimi i saj vjen nga
dhembjet q ia shkaktoni ju, duke i hequr pjes, duke e
shfrytzuar nntokn e pasur pr interesat tuaja
Policia, bashk me Babiqin, kishin ardhur disa
her pr ta krkuar. Dy her ishte bastisur e tr shtpia.
Mentori nuk kishte ln gjurm. Bardha kishte pasur
shum frik se mos ata do ti hidhnin ndonj material propagandues dhe pastaj do ta merrnin at si prov
faktike. Pr kt ishte e sigurt se ata do ta bnin, po qe
e nevojshme pr ta. Feri i kishte treguar Bardhs se ai
vet, n disa raste, gjat bastisjeve n shtpit e atyre
q ua kishin vn syrin pr ti burgosur e q nuk kishin pasur prova t mjaftueshme, ua kishte futur ndonj
trakt, pamflet a ndonj libr t ndaluar dhe pastaj fare
leht i kishin burgosur.
Edhe tani, kur ia kishin rrmbyer t gjitha rrobat e nusris (fustanet e mods q Feri ia kishte bler
her pas here, e q ai nuk ia kishte bler pr nj dashuri
t iltr q kishte ndaj saj, por pr ti fshehur paudhsit e tij q i bnte ahengjeve npr kafene, bareve t
ndryshme t mbushura plot me kurva t ardhura nga
Serbia), nuk iu kishin dhimbsur fare.
Kishte raste krizash (tani uditrisht t shpeshtuara), q, pasi ngopej s qari ashtu e shtrir n shtrat,
zinte fillin e kujtimeve t se kaluars.
Ishte shtator. Sot fillonte dita e par e shkolls.
Bardha ishte zgjuar hert n mngjes dhe pasi kishte
veshur teshat e reja q dit m par ia kishte dhuruar i

64

ati, t sjella nga Zvicra, kishte br gati edhe librat, duke

i futur n ant. Ishte kujdesur t mos harronte edhe
ditarin, n t ciln i kishte t shnuara titujt e librave
q i kishte lexuar gjat pushimeve t vers. Aty kishte
t shnuar edhe shum ngjarje mbreslnse. Kishte
edhe disa poezi si dhe shnime-kujtimi t shoqeve t
saj. Flokt i kishte ndar n mes. N njrn an flokt i
rrinin t shpupuritur butsisht mbi supe, kurse n ann
tjetr i kishte lidhur prapa me nj fjongo t kuqe. Nuk
kishte harruar q, nga lulet q i kishte mbjell vet n
kopshtin e vogl para shtpis dhe ishte kujdesur gjat
gjith vers pr to, t kpuste m t bukurat pr tia
dhuruar kujdestares. Dhe ashtu, duke u prgatitur pr
ditn e par t vitit t ri shkollor, ajo kndonte me z
t ult kngn e preferuar, q zakonisht e kndonin n
kor, bashk me shokt dhe shoqet e klass:

T rash pas, moj, t rash pas,

Rrugs kur shkoje pr gjimnaz !
Dhe, ashtu e gzuar e me kng n goj si ishte,
kishte br t dilte n oborr. Aty, t pragu i ders, gati
sa nuk ishte prplasur trup me trup m Ademin. Ai e
kishte shikuar nga koka te kmbt dhe pastaj shikimin
e kishte ndalur n tufn e bukur t luleve, q Bardha
me nj kujdes t veant e mbante n dor. Sikur ato
lule t ishin shkaktari kryesor q Ademi ta rrmbente
nga dora dhe me nj zemrim t paprmbajtur ia kishte
prplasur pr tok, duke ju hakrryer:
Shkon n shkoll ti, apo shkon nuse?
N shkoll, - ishte prgjigjur Bardha dhe gjith

65

ajo hare, gjith ai shend q pak m par nuk kishte

mundur ta fshihte dot, tani ju shemb dhe u b nj me
dheun q e kishte nn kmb.
Ne kshtu i prcjellim vetm nuset. Hyr brenda,
sa sti shkula flokt me rrnj, moj e prdal!
Bardha, e dshpruar, ishte kthyer n dhom. N
asnj mnyr nuk ishte n gjendje ta kuptonte shkakun
e vrtet t ktij ndalimi t papritur. Por, megjithat,
ajo kishte vendosur q fshehurazi t shkonte n shkoll. Dhe ashtu bri.
Pas shum ndrhyrjeve t drejtoris s shkolls
n njrn an, dhe t Mentorit n ann tjetr, ai kishte
pranuar q Bardha t vazhdonte lirshm edhe kt vit
t fundit t shkolls fillore, duke u zotuar q n asnj
mnyr nuk do ta lejonte q ti vazhdonte msimet n
gjimnaz.
*
Ishte mesnat. T gjith flinin. Edhe Bardha kishte
koh q bnte prpjekje t flinte, por nuk e zinte gjumi.
Dafina e vogl, mbesa e saj, ishte shtrir pran, duke
e gudulisur leht me flokt e saj t art, q iu kishin
shprndar mbi jastk. Kishte koh q Dafinn e kishte
kapluar gjumi. Ajo flinte e shkujdesur dhe pr nj ast
Bardhs iu kujtua vetja kur ishte vajz n moshn e
saj. Edhe ajo, n at koh, kishte qen e shkujdesur.
Tr ditn kishte vrapuar pas luleve, pas fluturave,
kishte hipur n pem, kishte luajtur me shoqet guracak, kishte vrapuar pas shqerrave dhe pas qengjave n
pranver, kishte luajtur vizak, pastaj lojn e nuseve
dhe n mbrmje, kur kthehej n shtpi, derisa zinte t

66

errej nata dhe t dilnin yjt n kupn e qiellit, luante me

vajzat e fqinjve n oborrin e tyre t madh, atje prapa
pojats s vjetr, duke vrapuar pas xixllonjave dhe
n fund, dalngadal, duke dgjuar prralln e gjyshes,
e zinte gjumi. Kurr nuk i kishte shkuar mendja se do
t kishte nj fat t till! dhe duke e shikuar vajzn
e vogl q grhiste qet n at mugtir q e krijonin
rrezet e arta t hns, e uronte q ajo, t paktn, t mos
kishte fatin e saj.
T lehurat e qenve sikur e tundn nga ajo amulli
kujtimesh dhe krceu nga shtrati. Me hap t leht, sikur
t kishte frik se mos e zgjonte nga gjumi t mbesn, u
afrua pran dritares. N dritn e hns dalloi siluetat e
policis, q e kishin mbushur tr oborrin.
Uf! T mjert ne! Policushtar! klithi si e
hutuar dhe hapi dern. Doli me t shpejt n korridor.
Por, ishte von. Ata kishin zn do knd t shtpis.
Ishin shum. Hynin e dilnin npr dhoma, si n ndonj
kafene. Krejt shtpia ishte nn kontrollin e tyre.
Ku sht Feri? - pyeti dikush prapa krahve t
saj. Bardha ktheu kokn t shihte se nga i erdhi ai z,
sepse i tinglloi si i njohur. Nuk kishte gabuar. Ishte
Babiqi. Nuk kishte frik. Ishte n mesin e familjes s
saj. fardo q t ndodhte jan t gjith ktu, kurse t
kishte pranuar t shkonte atje, edhe sikur mos t kishte
ndodhur asgj, nuk do t shptonte pa njoll.
N burg sht ai. Pse, far ka ndodhur?
Ishte n burg, por sht arratisur dhe pr kt ju
duhet ta dini, sidomos ti! dhe Babiqi bri me gisht
n drejtim t Bardhs.
Ne nuk kemi asnj lajm, q nga dita kur e keni

67

arrestuar. Ku ta dim ne? tha Bardha kt radh, por

shikimi i mbrthyer i Babiqit n gjoksin e saj e bri t
kujtohej se kmisha e nats nuk ishte mbrthyer deri
lart nn gush dhe pjesa e eprme e gjinjve t saj t zhvilluar, ishin lakuriq. Me t dy duart ajo filloi ti mbrthente kopsat. Kurse n kok i buitn fjalt e Mentorit, q ia kishte thn, pasi ata e kishin burgosur Ferin:
Ai nuk sht fare n burg. Jam i sigurt q ai ndodhet
jasht, i rekrutuar pr ndonj detyr speciale!
Kontrolloni do dhom n imtsi! urdhroi
Babiqi.
Tani m ishin zgjuar t gjith. Dafina ia kishte krisur vajit, duke e br Bardhn t kthehej me vrik n
dhomn ku ishte vajza. Babiqi e shikoi derisa ajo u fut
n dhomn prbri tij, pastaj e urdhroi policin q ndodhej pran t mos lejonte lvizjen e askujt, derisa vazhdonte kontrolli. Vet u fut n dhom, pas Bardhs.
Bardha, ti je shum e bukur, - i tha ai, posa
hyri n dhom, duke e mbyllur dern prapa krahve
t tij. Bardha, n vend q t prgjigjej, mori Dafinn
n parzme, duke u prpjekur ta qetsonte. Babiqi, kur
e pa se ajo nuk po e honeps fare, ia rrmbeu brutalisht
upn nga duart, duke e prplasur pr dysheme. Dafina
u mpak. Me sy t prlotur dhe duke zgjatur duart e saj
t vogla, sikur krkonte ndihm nga Bardha, e cila me
nj lvizje t shkathta arriti ta trhiqte vajzn nga dyshemeja. Babiq ia rrmbeu prap nga dora dhe me nj
brutalitet t papar e hodhi jasht nga dera, sikur ajo t
ishte nj trup i ngurt e i pashpirt dhe jo njeri. Vajza e
mpakur u prplas t kmbt e gjyshes, e cila e mori n
prehr. Babiqi e prplasi dern.

68

Nse kundrshton, do ta vras Dafinn, n vend,

para syve tuaj, - dhe, pa nj pa dy, e rrotulloi mbi
shtrat, i cili akoma ruante ngrohtsin e Dafins.
Me t gjitha forcat ajo prpiqej t lirohej nga duart e tij. Bardha kishte piskatur, duke krkuar ndihm,
por askush nuk kishte mundsi ti ndihmonte. Q t
gjith ishin n t njjtn pozit. Bardha i dha trupit me
t gjitha forcat dhe u gjend jasht kontrollit t tij. Babiqi, duke e par se mund ta humbte betejn, e sulmoi
pr t dytn her, duke e goditur shuplak fytyrs, sa
i hngri krahu. Pastaj e rrmbeu nga supet dhe e rrotulloi mbi shtrat dhe nga brezi nxori revolen, duke ia
drejtuar tytn e zez e t ftoht nn mjekr. Bardha,
pa ju trembur syri fare, ia largoi dorn q i dridhej dhe
prap i doli nga kontrolli. Babiqi ksaj radhe prdori
grushtin, duke e goditur n gjoks. Bardhs pr nj ast
ju errn syt. Ju b s e gjith pesha e shtpis rndonte
mbi kurrizin e saj. Pas disa luhatjeve, ra pa ndjenja. Pa
vetm duart e Babiqit q u zgjatn n drejtim t saj, dhe
pastaj errsir. Errsir dhe qetsi bashk.
*
Pas asaj agonie, t ciln Bardha nuk ishte n
gjendje ta prcaktonte se sa kishte zgjatur, e kuptoi se
ishte e dhunuar, e turpruar dhe e shkatrruar fizikisht. Ndiente dhembje n gjoks, aty ku e kishte goditur
Babiqi. T koka i rrinte e ma. Ajo, me lot n faqet e
saj t vyshkura, prpiqej ti jepte ndihm. Kishin lajmruar edhe nj mjek, por ai po vonohej. Fmijt ishin
mbledhur rreth saj. Meri me sy t prlotur prpiqej ti
vinte n ndihm. Dafina, e lemerisur, qante fare pran.

69

Lott e ngroht t saj i pikonin mbi faqe. Por, sikur mos

t mjaftonin t gjitha kto, Bardha, si n agoni, dgjoi
zrin e ngjirur t Ademit. Ai tani kishte ardhur dhe, n
vend q ti dilte n ndihm, iu hakrrye Bardhs:
Pr t gjitha kto, ti je shkaktare! Por ky sht
vetm fillimi. I mjeri vllai im se far fmijsh t
prishur ka rritur. Ai qeni na bri berbat shtpin, duke
dashur t krijonte gjoja Ministri t Mbrojtjes. Kjo bushtra, kur e hetoi punn e tij, e lajmroi te jarani i vet,
e ai trimi iku, duke na i ln kmbt e arushs n dor.
Sju vjen turp!...
Bardha deshi t fliste, t kundrshtonte. Ato q i
tha Ademi, nuk ishin t vrteta. Kjo nuk kishte pasur
ndonj lidhje me t, se burri i saj, Feri, q vet Ademi
ia kishte zgjedhur, kt jaranin ia kishte sjell n
shtpi sa e sa her, por Bardha asnjher nuk kishte
mundur ta gjente veten n kt shoqri t re. Sa her q
kishte ardhur pr vizit, kishte folur fjal q Bardhn e
kishin br t skuqej, duke e detyruar ti ult syt e saj
kalesh, kurse Ferin t qeshte e t zgrdhihej si idiot...
Dhe, ashtu n at agoni si ishte, Bardhs filluan ti
prfytyroheshin ato dit t trishtueshme...
...edhe Bardhs, kishin thn vajzat e mhalls,
asaj qurraveceje, asaj vajze t prdal q i kishte dal
nami pr ikjen dhe martesn, pr gjakun e derdhur
pr shkakun e saj, pr kthimin e saj te familja e prindit dhe hop, befas, si n prrall, i kishte dal fati
q shum shoqe t saj ia kishin pasur zili. E prdala,
kishin thn ato, sla gj pa br dhe prap i buzqeshi
fati, dhe fat se! T martohej me Ferin! I ri, i shkolluar, me detyr t zgjedhur, me banes n qytet, me ve-

70

tur t re, me orendi t reja, televizor me ngjyra dhe t

gjitha t mirat dhe udia kishte ndodhur, kur Bardha
e kishte kundrshtuar kt martes, sepse kt xhevahir
ia kishte gjetur Ademi dhe nga smira Bardha nuk donte
t martohej me t. Dhe pastaj ishte hapur gryka e thashethnave: Jo at akoma e mban shpresa e dashuris
s par, pr at studentin e ri, q u gjend i plagosur pr
vdekje, pikrisht pr shkakun e saj, sa e marr q sht,
edhe pse ajo dashuri u la me gjak, ajo prap nuk heq
dor, duke ndrruar se ai do ta kthej prap, sa budallaqe! Jo, moj, nuk sht fjala aty, fliste e dyta, ajo tani
ka gjetur nj tjetr jaran, shumarin ha, ha, ha Jo,
moj, un kam dgjuar se ka filluar ta dredh bishtin me
msuesin! uf qyqe, ai sht plak, moj! Plak, plak,
por ende beqar por edhe ai sht sikur ajo ha-haha M duket se po i shoh duke ecur krah njri-tjetrit,
si gjysh e mbes, ha, ha, ha!
Feri n fillim kishte qen shum i sjellshm me t,
i dashur, i sinqert. Ishte kujdesur q mos ta lndonte
n asnj mnyr, duke ia kujtuar t kaluarn e saj t
hidhur.
Shum koleg t tij kishin qen t befasuar q Feri
kishte pranuar nj martes t till. Prve prgojimeve si vajz e rritur n fshat, e prdalur, jo e ndershme,
naive, e pashkolluar, e cila nuk kishte as edukatn familjare q tu prgjigjej krkesave t kohs moderne,
shoqris se civilizuar t Ferit, njerzve me autoritet
q do ti takonte tu shrbente gjat vizitave familjare,
pastaj pjesmarrja n nett e gjata t festave shtetrore, aty ku do t nevojitej q edhe ajo t dinte t vishej
bukur, t prezantohej para eprorve t burrit t saj, t

71

merrte pjes n vallzim, ta njihte muzikn dhe llojin

e valles q duhej luajtur, duke treguar kultur, emancipim, edukat... T gjitha kto Bardhs i mungonin
Por arsyetimi intim, dhe n veten e tij, ku t tjert nuk
kishin nevoj t dinin pr kt intimitet, ishte pikrisht
bukuria e saj q, si dukej, as ajo vet nuk ia dinte
vlern. Natyrisht se Feri i kishte nuhatur edhe rrethanat
e tjera, prfshir edhe prgojimet q i bheshin Bardhs, e cila, nga ana e saj, duke qen e pafuqishme tu
bnte ball, prfshir edhe trysnin e Ademit, kishte
pranuar t martohej me t, i cili, nga ana tjetr, n rrethanat normale nuk do t kishte as m t voglin shans
q kjo bukuroshe t bhej nuse e tij. Ai, gjithashtu, e
kishte pikasur se ajo ishte e rritur n nj shoqri q nuk
i shkonin pr shtat lajkat, mendjemadhsit, por sinqeriteti dhe arsyeja e shndosh, gj q nuk i shkonin fare
natyrs s Ferit. Megjithat, e kishte n zemr dhe n
syt e tij do dit e m shum ajo bhej m simpatike.
E zbritur nga nj fshat malor, me vete Bardha kishte
sjell edhe nj lloj egrsie tipike malsore dhe prandaj
detyr parsore e Ferit kishte qen zbutja e saj. Kishte
br prpjekje q zbutjen e saj ta bnte duke prdorur
metodat q kishin prdorur msuesit e tij, atje n kryeqytet pr tia zbutur dhe zhdukur egrsin malsore q
kishte pasur edhe vet para se t shkonte atje. Pr egrsin e saj i kishte folur edhe Ademi, i cili ngutsisht ia
kishte lshuar n dor kt xhevahir, kt zan mali, si
t ishte ndonj mall pazari, sikur t kishte frik se nga
asti n ast do ti humbte freskia.
Bardha ishte prpjekur t harronte t kaluarn.
Donte q ta harronte edhe djaloshin q ia kishte rrm-

72

byer zemrn dhe duke ndrhyr t tjert n mes t asaj

zemre t rrmbyer, e kishin plagosur edhe m keq. E
ndiente se kjo plag e hapur n zemrn e saj nuk do t
shrohej aq leht dhe mendja i vajti t ajo dit q pr
her t par e kishte takuar Agronin.
Ishte dit pranvere. T gjitha vajzat e mhalls
kishin veshur teshat e reja dhe ishin stolisur bukur, me
flok t krehura dhe t lidhura me fjongo t kuqe. Disa
prej tyre mbanin flokt t lshuara. Edhe Bardha ishte
n mesin e tyre. Ishte e gzuar. Ajo kishte veshur nj
fustan t gjat, q shmbllente me lulet e pjeshks.
Flokt i kishte lshuar mblsisht mbi supe. Shamia
e saj boj vjollce, e lidhur paksa me naze rreth qafs
s bardh, me cepat q lshoheshin lehtas mbi gjoks,
frgllente mallngjyeshm. Ashtu n grupe-grupe, t
qeshura e t hareshme, ato zbritnin ngadal tatpjet
livadhit, duke shkelur leht mbi barin dhe lulet e njoma t pranvers. Tutje, n fund t livadhit, atje ku ndahej kufiri i fshatit me fshatin tjetr fqinj, ishte shtpia
e Ademkurtve. Ata kishin dasm. Ishte dita e divanit,
dita e nuseve. Vajzat e reja t fshatit mblidheshin tufatufa, t veshura dhe t stolisura bukur, shkonin pr ti
uruar nuses mirseardhjen dhe pr ta shijuar m prseafrmi bukurin e saj, sjelljet, rrobat, duvakun, ojmet dhe araft e qndisura pr ditn e nusris. I shikonin dhe nuk ngopeshin me bukurin dhe shklqimin
e tyre dhe natyrisht q donjra e paramendonte veten
nuse, me nj paj edhe m t bukur, edhe m t madhe
dhe me duvakun e bardh Andej nga oda e burrave
dgjohej iftelia dhe ritmet e kngs, q Bardhs akoma i buiste n vesh:

73

ou Rexho, ou djalo,
ou ma i miri i nans-o,
Se ska nana tjetr-oo!
N der, me nj aparat n dor, u duk nj djal.
Bardhs i mbetn syt n fytyrn e tij. Ai ishte i shkujdesur dhe duke u larguar n distanc, kishte vn
fotoaparatin n sy dhe - krrap! Fotoaparati nxori nj
drit t fort, sa q Bardhs pr nj ast iu errsuan
syt. Ai ia bri edhe disa fotografi nuses dhe pastaj u
kthye nga vajzat, duke pyetur se cila kishte dshir t
bnte ndonj poz me nusen. Ai pr nj moment u duk
si i hutuar. Syt i kishin mbetur t gozhduar n fytyrn
e Bardhs. Ishte nj shikim i zjarrt. Asaj pr nj ast
iu duk se shikimi i tij e prvloi gjith qenien e saj.
Shikimet u kryqzuan, por Bardha nuk mundi m ti
bnte ball shikimit t tij dhe uli syt prtok. Pas pak
ajo oi syt dhe e pa edhe nj her djalin n sy dhe
prap e njjta sken. Disa prej shoqeve t saj u afruan pran nuses dhe bn fotografi. Bardha nuk pranoi.
Erdhi koha q t ktheheshin n shtpi. Pasi shikimet e
tyre u kryqzuan edhe nj her, ajo doli n oborr. S
bashku me shoqet u nisn prpjet livadhit, duke shkelur mbi lulet e reja, t cilat n syt e Bardhs uditrisht nuk e kishin at shklqimin, freskin dhe bukurin
e mparshme.
ou Rexho, ou djalo! i ushtoi n vesh refreni i kngs dhe pastaj refreni pasues, q mbaronte me
shikimin e zjarrt t djaloshit.
Pas disa ditsh ata ishin takuar pr her t par,
pran shtpis s saj. N nj gavr muri, prapa poja-

74

ts s vjetr, Agroni i kishte thn se ktu do ti gjesh

letrat e mia. Pastaj, ti do t m shkruash dhe do ti lsh
po ktu dhe un do t vij e do ti marr. Mir? Po, mir,
ishte prgjigjur Bardha e skuqur nga turpi. Aty linin
letrat dhe prmes tyre ata caktonin edhe kohn e takimeve. Shum her kishte shkuar dhe ishte kthyer e zhgnjyer. Nuk kishte gjetur asgj. Sa gzohej kur gjente
letrn. Ajo me t shpejt shkonte n dhomn e saj dhe
fillonte nga leximi. Pastaj ia shkruante prgjigjjen dhe
fshehurazi e vente n zgavrn e murit, duke e mbyll
prap me gur. Sa ishte dshpruar kur Ademi nj her
ia kishte kontrolluar librat dhe ia kishte gjetur t gjitha
letrat, q ia kishte drguar Agroni. Ia kishte marr dhe
kur kishte ardhur i ati nga Zvicra, ia kishte dhn si
prov.
*
Ishte akoma errsir, kur autobusi grhiti me trishtim duke u kthyer drejt rrugs kryesore, duke marr
drejtimin e kryeqytetit. Udhtart, me sy t skuqur nga
pagjumsia, kishin filluar t dremitnin. Disa bisedonin
me z t ult. Nj vajz e vogl, sigurisht e ulur pran
nns s saj, akoma qante. E ma prpiqej ta qetsonte,
por edhe syt e saj ishin t mbushur. Her pas here gruaja e re vinte dorn pran xhamit dhe venronte prjashta. Errsir. Tek-tuk shihej ndonj drit e rrall, q
sakaq zhdukej n nat. Pas disa prpjekjeve, sigurisht
se kishte par siluetn e shtpis s saj, apo ndoshta
vetm siluetn e fshatit t saj. Ajo uli kokn dhe ia
plasi vajit. N kt kor vaji u bashkua edhe nj grua
e re, e cila ishte e ulur fare pran saj. Udhtart kthyen kokat nga t dy nuset e reja dhe duke mos pasur

75

askush ndonj fjal ngushllimi, uln kokat n shenj

dshprimi. Nga mesi i autobusit u pan edhe disa gra
t moshave t ndryshme, q ia kishin krisur gjms.
Sigurisht se ato nuk qanin se u vinte keq pse dy nuset e
reja, por nga se kishin hallet dhe mrzit e veta. Kishte
mjaftuar q vetm dikush ta grvishte pak at plag t
dhembjes s prbashkt dhe pastaj, si n kor, t qanin
gjysma e udhtarve.
Pushoni, more, se nuk kemi mort, u dgjua
nj z, atje tutje, nga mesi i autobusit.
Lum si ti q nuk je duke e par kt mort! iu
prgjigj Bardha me nj z t ult, sa ai q foli nuk e
dgjoi fare: Ai pyeti prap, por Bardha nuk foli m.
Fjalt e Bardhs i prsriti nj burr plak:
Lum si ti q nuk je duke e par kt mort, t
tha zonja! tha plaku, duke treguar me gisht drejt
Bardhs.
E shof, besa! tha burri mendueshm, duke
ulur kokn.
Kishte filluar t agonte. N mugtirn e hirt
t mngjesit vjeshtak, Bardha shikonte e dshpruar
prtej xhamit. Bregore, pyje, fusha, livadhe, ara, tektuk shihej ndonj qerre e trhequr nga kuajt apo qet,
diku shihej ndonj traktor dhe n hyrje t nj fshati
pa disa fmij t tubuar, q shkonin diku sigurisht
n ndonj shtpi-shkoll t improvizuar, pasi shkollat
i kishin ndaluar pr fmijt shqiptar, kurse lokalet i
kishin grabitur pr nevojat e ushtris dhe t paramilitarve serb. Tutje n horizont, andej nga lindja, qielli
ishte prflakur. Po agonte nj dit e re. Po agonte nj
dit e bukur, nj dit q Bardhn nuk do ta ngryste n
vendlindjen e saj, nj dit q Bardhn do ta degdiste

76

diku larg ndr dhera t huaja dhe ju kujtuan vargjet

q ua recitonte fshehurazi msuesi i gjuhs shqipe,
para se t fillonte msimin:

Lamtumir vendet e mia

Q po zhdukn dal nga dal
Lamtumir vendlindja ime! Lamtumir shtpia
ime! Lamtumir, o Drini i bardh! Lamtumir nna
ime plak! Lamtumir dashuria ime! Lamtumir Agroni im i shtrenjt!... me fal... me fal se nuk e mbajta dot
besn me fal se me detyruan te t tradhtoj, por t
dua shum t duaderi n vdekje t dua!... ah, ajo
dit..., pshertiu thell dhe val t ngrohta lotsh iu
lshuan tatpjet faqeve.
*
Pengesa kryesore sht Ademi. Edhe shpresat e fundit q i pata t babi, u shuan. Kategorikisht jan kundr ksaj fejese, - tha Bardha me nj z
mallngjyes dhe t dshpruar.
Po t grabita q sot, moj Bardha, a do t vije ti?
kishte pyetur Agroni, disi i ndrojtur.
Bardha kishte rrudh kraht dhe fytyra i kishte
ndrit nga nj lumturi e astit. Mendja i kishte shkuar
te pengesa pr shkoll q kishte pasur nga Ademi dhe
Bardha, pa e pyetur fare, kishte shkuar n shkoll dhe
kishte triumfuar. Edhe tani do ta provonte fatin.
Ishte pranver. Koha kishte filluar t ngrohej.
Njerzit, ashtu si t prgjumur nga ai dimr i acart
q kishte marr at vit, kishin filluar t dilnin nga
shtpit dhe ti ktheheshin puns. Bilbilat ia thoshin

77

kngs diku t fshehur prapa rremave dhe ndr streht

e shtpive, q kishin filluar t pikonin nga bora q po
shkrihej nn rrezet e ngrohta t diellit. Diku thell, n
oborrin e fqinjve, u dgjua nj kakarisje pule. Nj gjel
kndonte n at melodin e tij fare pran tyre. Kurse
tutje, nga fundi i livadhit, dgjohej knga e kushririt
t Bardhs, i cili, si thoshin t tjert, kishte rn n
dashuri me nj vajz t fshatit fqinj:

O shkoj nj mot, edhe gjysm viti

Se u deshm moj goc e lals
kush se diti
T strukur prapa pojats s vjetr, aty pran lajthishts, Agroni dhe Bardha e dgjonin kngn pa folur dhe duke e shikuar njri-tjetrin n dritzat e syrit.
Kndon pr ne, - tha Agroni, pasi ai e kishte
prfunduar kngn.
Po, ai kndon edhe pr ne!- ia ktheu Bardha.
Si thua, ikim?
Po, ikim. Ku?
N shtpin time, pra!
Don me mrrmbye!?
Po! dhe e rrmbeu nga dora. Bardha e ndoqi pas. T krrusur, ata kaluan gardhin dhe doln n
livadhin matan. Fare pran gardhit, si hije nate, u
avitn pran burimit dhe aty e thyen rrugn, duke u futur n zabel. Ecn sa ecn dhe pran nj kroi t vogl,
u ndaln t pushonin. Pasi u freskuan dhe e shuan etjen
me uj t ftoht bor t asaj gurre mali, ata vazhduan
rrugn tatpjet shpatit. Nga kodra shiheshin shtpit
e fshatit t Agronit. Pasi u ndaln n nj vend t hapur,

78

Agroni i tregoi se ku ndodhej shtpia e tij. Zbritn me

t shpejt, si dy pllumba dhe ran n ann e pasme t
shtpis, ku ndodhej nj kapixhik i vjetr. Agroni e shtyu leht dhe sakaq ata u gjendn n oborr. Fmijt q
luanin n oborr, posa i pan, vrapuan duke thirrur:
Oj loke, oj loke, erdhi nusja!
nuse zeza, moj loke e mjera lokja, e mjera! Un nuk kam prit nuse t grabitur, por kam pritur
nuse me duvak e me dyqind krushq!... - dhe gjyshja
plak e Agronit e mbshtolli Bardhn n prqafim.
Nuk t paska gnjyer syri, Agron! Kjo po shndritka si yll i sabahut, more bir. U trashgofshi! kishte
thn mixha Syl, duke i marr ngryk.
Kjo lumturi nuk kishte zgjatur shum. T nesrmen hert kishte ardhur Ademi me disa shok dhe me
rrmbim kishin hyr n shtpin e Agronit. Ata, me nj
sjellje t vrazhdt kishin thyer dhe prmbysur do gj
dhe ashtu t hakrryer si ishin, e kishin marr Bardhn me vete, duke e goditur me grushte e shqelma,
derisa dhunshm e kishin futur n nj vetur, q ishte
e ndaluar n rrug. Pastaj ishin zhdukur n drejtim t
fshatit t tyre. Edhe n shtpi e kishin keqtrajtuar. Si
gjithmon, ksaj vorbulle t ktyre ngjarjeve u printe
Ademi, ungji i saj. Por t gjithave do tu vinte kapak
Bardha, sikur ata, me kaq sa kishte ndodhur ta linin
t qet Agronin. Pas disa ditsh, n nj rrug ansore,
ishte gjetur Agroni i plagosur pr vdekje.
*
Arritm, ktu sht stacioni i fundit u dgjua
shoferi tu drejtohej udhtarve t lodhur e t drrmuar
nga rruga e gjat. Bardha pa nga dritarja me shpres

79

se do ta shihte Mentorin. Ishte nj dit e zymt, me nj

shi t holl.
Bardha, Bardhahej, ktej moj u dgjua
nj z femre q vinte nga ana e djatht.
Ua!Lulja! prplasi duart nga gzimi dhe sakaq u shkput nga Meri, duke ju hedhur n qaf. - Uf
Lule, Lule! Sa mir q t takova! Sa me paska marr
malli, moj!
Un u befasova kur t pash! Mir bre q erdhe.
Edhe mua me paska marr malli me t pa
Ku sht Feri? - pyeti Agimi prapa krahve t
tyre, duke hedhur hapat e mdhenj q tu afrohej.
Feri? Si je Agim? tha Bardha dhe me nj frym
vazhdoi: Nuk e dini ju se far na ka ndodhur ne?
pyeti Bardha paksa e hutuar, n vend t prgjegjs.
Po, po, ne i kemi dgjuar q t gjitha, prandaj t
pyes se prse nuk ka dal q tju pres ktu? pyeti
pr t dytn her Agimi, paksa i hutuar.
Ku, ktu? Un spo marr vesh asgjAi sht
n burg!
Jo, moj Bardha, ai nuk sht n burg, ai sht
ktu n Zvicr. Ksaj radhe foli Lulja.
Si?! Ai ktu?! Po pr Mentorin, dini gj ju?
Pyeti Bardha, kurse me vete mendoi: Qenka e vrtet
arratisja e tij nga burgu. Ai nuk sht fare n burg.
Jam i sigurt q ai ndodhet jasht, i rekrutuar pr ndonj
detyr speciale! I ushtuan n vesh fjalt e Mentorit.
Babi, babigjyshi! klithi Dafina duke i hapur
kraht n drejtim t tyre. T gjith kthyen kokn andej.
Tani Dafina ndodhej n kraht e gjyshit.

80

IV
Zilja e telefonit binte me ngulm. Si npr ndrr,
Besimit i bhej se e dgjonte. Sa prfundonte refreni,
ashtu i prgjumur, thoshte me vete: M duket se jam n
ndrr. Por refreni prsritej. U ndie vetm ather, kur
Sandra, e cila ishte e shtrir pran tij, e tundi fuqishm
nga krahu. Pasi u prmend, u ul n shtrat, dhe e mori
dgjuesen, duke u prgjigjur me nj alo t trash, si
t mos qe zri i tij. Nga ana tjetr e receptorit dgjoi nj
z q n fillim nuk e njohu, por pastaj sikur ta kishte
shpuar dikush me hosten, u ngrit n kmb dhe, duke e
trhequr kabllon e telefonit, me aparatin n dor, doli n
dhomn matan. Megjithat, edhe q andej dgjoheshin fjalt, por pasi biseda zhvillohej n gjuhn shqipe,
Sandra e siguruar se nuk ishte ndonj telefonat pr t,
u kthye n krahun tjetr, duke e mbuluar edhe kokn
me batanije, q t mos dgjonte bisedn.
Po, e kam t qart, si urdhro ma jep adresn
h! Po, po e kam t qart h, e di at dogan!
n sa ora? U b! mirupafshim Si!? vet po shkoj, pra! N rregulle di edhe garazhin. Po, ashtu
si jemi marr vesh Mirupafshim! dhe lshoi receptorin leht mbi aparat.

81

Duke u prvjedhur n maj t gishtrinjve, Besimi

hyri prap n dhomn e fjetjes dhe ashtu hajnisht, filloi
t vishej. Sandra e dgjoi dhe pr nj ast, e prgjumur,
e rrmbeu nga dora dhe e trhoqi nga vetja.
Po shkon n pun, shpirt? Kush ishte n telefon?
Jo, jo, me doli nj pun tjetr!
N ora tre t mngjesit!? tha ajo, pasi kishte
par orn, q gjendej mbi komodinn fare pran shtratit.
Po, n ora tre. Kur t kthehem, bisedojm. Ti
them t gjitha. Mir?
E di, e di. Kur t kthehesh ti, sme tregon asgj,
si gjithmon, enigmatik! tha Sandra me naze, pasi
ishte ngritur n kmb, duke e mbshtjell trupin e saj
t brisht me pelerin.
T tregoj, pra! Ksaj radhe, po. T betohem!
T vij dhe un me ty?
Nuk kam koh t pres, derisa ti t prgatitsh.
Mirupafshim, schatz. dhe pasi e puthi n gush, me
xhaketn n dor, doli me vrap. Sandra, me buz t
varura, mbylli dern me brav. Njerz t uditshm,
mendoi, derisa hapat e tij dgjoheshin akoma duke i
kaluar shkallt dy e nga dy. Shum t uditshm, mendoi pr t dytn her, dhe u shtri n shtrat.
Vetura e tij tani ante n drejtim t magjistrales.
Duhej t shkonte te nj pomp e karburanteve, fare
pran kufirit, n koh t caktuar, q fugoni t mos priste, por as Besimi nuk guxonte t ndalej e t priste gjat aty. Kt urdhr e kishte marr hern e fundit, kur
ishte takuar me Belin, si e quanin nj burr thatak,
trupvogl, rreth t tridhjetave, t cilit nuk dihej emri,

82

adresa, nacionaliteti, vend punsimi, profesioni Me

nj fjal, nj njeri enigmatik. I kishte thn se, pasi t
lajmrohej prmes telefonit, ai duhej ti dilte para, pr
ta udhzuar nj furgon, deri n adresn e caktuar, pra,
n garazhin e Zekiqit. N at takim ai i kishte dhn
edhe kodin e marrveshjes.
Rreth njqind metra afr kufirit, zvogloi shpejtsin, duke e kthyer veturn n t djatht t rrugs, n
sheshin e gjer, ku ndodhej pompa e karburanteve.
Qetsin e nats e au zhurma e automobilit, i cili
me shpejtsi marramendse dhe pa e respektuar shenjn e policit t dogans q t ndalej, mori drejt daljes.
Doganiert u prpoqn ta ndalonin, por vetura au n
drejtim t tyre dhe n momentin kur u duk se u shptoi doganierve, sesi e humbi kontrollin dhe me nj
t frenuar t rrufeshme, derisa nga gomat i doli tymi,
me pjesn e pasme u prplas pr shtylln e betonit, q
ndodhej n territorin e Zvicrs dhe aty u ndal. Polict
doganier, me arm n duar, t gatshm pr zjarr, u
turrn drejt veturs. Me duar t ngritura lart, nga vetura doln nj vajz dhe nj djal. Pasi i urdhruan ti
mbshtetnin duart mbi vetur, ata filluan ti kontrollonin. N ato aste n dogan ia behu nj furgon me ngjyr t bardh, i tipit Fiat Dukato. Doganiert e zn me
veturn, i bn nj kontroll t shpejt furgonit, pastaj i
dhan shenj t vazhdonte rrugn. Besimi, pasi e kishte
mbushur rezervuarin e veturs se tij me karburant, ose
kishte br se gjoja e mbushte, u ul qet-qet n veturn e tij, ndezi motorin dhe shtypi gazin, duke dal n
rrug. Prmes sinjaleve u morn vesh dhe tani do gj
shkonte sipas planit.

83

*
Nga ana e pasme ishte dera e madhe e garazhit,
q shrbente kryesisht pr makinat e mdha. Shoferi,
me ndihmn e Zekiqit, e futi furgonin n brendi t garazhit.
Si zakonisht, Zekiqi s pari ndrroi rrobat. Veshi
pantallonat dhe xhaketn q ishin t ngjitura njra me
tjetrn. Rrobat e mekanikut ishin t qndisura me emblemn e garazhit Fiat Garage, t shkruara me germa
t mdha e me boj t prhimt. Mbi xhepin xhakets,
mbi ann majt, ishte i shkruar emri i tij, por nuk dallohej mir, sepse ishte i prlyer me vajra e me katran.
Pasi u mshoi edhe nj her flokve me dorn e majt,
u afrua ngadal pran furgonit. Dukej sikur e kishte
ndrmend ta merrte me t mir furgonin, ta ledhatonte,
q t mos egrsohej, si bn zakonisht nallbani kur i
afrohet ndonj kali hamshor. Duke e shtypur sustn,
motori i vinit nxori nj zhurm t zgjatur, e cila n
qetsin e nats dgjohej i dyfishuar dhe ndillte njfar
frike. Befas iu duk sikur dikush prgjonte nga jasht
dhe, sakaq, lshoi sustn. Mbajti vesh. Asgj! Budalla!
T ka hyr frika n palc, frikacak! E shau veten, duke
e shtypur sustn prap. Dalngadal furgoni ngjitej
lart. Zekiq mori frym thell. Pr nj ast iu duk se,
me kt lart ngritje t furgonit, kishte kaluar edhe rreziku. Me t shpejt mori elsin e madh q rrotullohej
me shtypjen e ajrit q vinte nga kompresori dhe filloi
lirimin e vidave.
Fresku i agimit kishte filluar t shprndahej bashk me mugtirn. N xhaden kryesore, q kalonte
fare pran garazhit, kishte filluar t shtohet rrmuja.
Komunikacioni kishte filluar t dendsohej. Njerzit

84

shpejtonin secili n punn e tij. Q nga larg u dgjua

sirena e nj autoambulance. Pastaj u dgjua zhurma e
trenit, i cili kaloi mbi urn metalike, duke ln prapa
nj krcllim mbytse. Pran garazhit dikush ishte
ndaluar q ta mbushte automobilin e tij me karburant.
Sigurisht se dika nuk shkonte mbar, sepse ai shante
n italisht. Zekiq u detyrua t dilte dhe t pyeste se
far i kishte ndodhur. Pasi Zekiq e evitoi problemin,
ai u qetsua dhe vazhdoj punn e tij. Nga ndrtesat
prreth filluan t vrshonin fmijt, dikush me ant,
dikush me ndonj libr t vetm n dor dhe ata m t
vegjlit, me shirit t kuq t varur mbi kraharor, q tregonin se ata ishin fare t mitur, parashkollor. T gjith
drejtoheshin kah shkolla.
Brenda nj ore do gj ishte n vendin e vet. Kur
erdhi shefi, e gjeti duke punuar n riparimin e furgonit,
t cilin, si i tha shefit, e kishin sjell gjat nats pr
riparim dhe ishte tepr urgjent. Zekiq i tregoi shefit
se ciln pjes duhej tia ndrronte furgonit dhe shefi,
prmes telefonit, bri porosin.
Myshterinjt filluan t dyndeshin n garazh. Dikush kishte ardhur ta merrte makinn e tij. Dikush
kishte pasur ndonj defekt t vogl n automobil dhe
kishte ardhur ta riparonte para se t shkonte n pun.
Erdhn edhe shofert e makinave q koh m par
Zekiq, krejt sipas planit, i kishte mbushur me mall.
Ishin gjithsej tre veta. Kurr nuk i kishte par, sepse
makinat i kishin sjell aty pr riparim t tjer njerz.
Zekiq kt truk e dinte, kurse shefit as q i interesonte
se kush vinte e kush shkonte. E ka elsin, kishte
pyetur nj her shefi. Po, ishte prgjigjur Zekiq.
Ather, bje pagesn dhe - Hasta la vista!

85

Prmes mimiks Zekiq e informoi shoferin se do

gj ishte n rregull, sipas planit. Furgoni ishte i parkuar
jasht, pran ders s madhe. Pasi ai e bri pagesn te
arka, shoferi u largua. Zekiq e ndjeu veten t lodhur.
Zakonisht n kso rastesh ndihej i lodhur, si dukej, jo
aq nga puna, por m tepr nga frika. Tani ishte koha q
t trhiqej nga vendi i puns dhe t fshihej n vendin
e tij t preferuar, q askush nuk mund ta gjente, pr t
pritur reaksionin e par, pas gjith asaj pune t lodhshme e t frikshme.
Dita kishte filluar t thyhej. Edhe pak dhe do t
prfundonte orari i puns. Zekiq iku ndr t part. Shefi
e kuptoi dhe i dha leje q t largohej. Zekiq e lajmroi
gruan se kishte mbledhje t Partis Opozitare Serbe.
Doli n rrug. Disi e ndjeu veten m t sigurt n mes
t gjith atyre njerzve. Koha kishte filluar t ftohej
dhe pasi u mbshtoll mir me shallin bojkafe, hyri n
veturn e tij, q ndodhej e parkuar n skajin e rrugs.
M ndihmo, o Zot! - tha me vete dhe bri kryq.
*
Takimi ishte caktuar n ora shtat, plus minus dhjet minuta. Vendtakimi ishte n nj shtpi t vjetr dhe
t vogl, n dalje t qytetit. N pamjen e par t bnte
prshtypjen se n kt shtpi nuk banonte askush. N
oborrin e vogl para shtpis, q ishte i rrafshuar me
zhavorr, luanin ca fmij. Shoqruesi priu i pari drejt
hyrjes. Ai nuk i ngjiti shkallt prpjet, por n ann e
majt t ders zbriti nj pal shkall dhe u gjend para
nj dere tjetr. Nxori nga xhepi elsin e vogl dhe e
solli leht n der. Ajo u hap, duke br ngrrc t zgjatur. Zbritn edhe nj pal shkall. Aty nuk ishte ndonj

86

shtpi banimi. Ishte nj bodrum i madh dhe gjysm i

boshatisur. Pasi shoqruesi shtypi sustn, u ndez nj
drit dhe n fundin e atij podrumi u duken mobilie t
vjetra e t hedhura pa kujdes. Ishte qetsi. Nuk dgjohej
asgj, prve hapave t tyre. Shoqruesi mori drejtimin
nga mobiliet e hedhura pa kujdes dhe ua bri me shenj
q t uleshin diku, ku t mundeshin dhe rrudhi kraht
me nj buzqeshje t ngurt, n shenj shfajsimi.
Duhet t prisni nj grim! tha shoqruesi dhe
u kthye nga kishin ardhur.
Kta krkuan n at rrmuj dhe pasi gjetn disa
kolltuk t vjetra, u uln. N at qetsi u dgjuan hapat
e shoqruesit t tyre, por befasia ishte se ai nga jasht
ua mbylli dern me brav. Besimit i shkoi mendja t
arrestimi i tij, sepse njeriu q i shoqroi iu duk sikur t
ishte po ai, dhe pastaj zri i tij i qet dhe n fund, brava.
Sa e urrente bravn, dhe nj pal mornica ia prshkuan
trupin.
Pse e mbylli dern? pyeti si me vete. Beli e
shikoi me nj pal sy t akullt dhe nuk foli. Bri nj
lvizje t trupit nga ana e majt, duke br prpjekje
q t ulej m mir dhe nga xhepi nxori kutin e duhanit
dhe ia zgjati Besimit. Pasi ndezn nga nj cigare, Beli,
ashtu i shushatur si ishte, u kthye edhe m shum nga
ana e Besimit dhe me nj shikim pakz m t zbutur
dhe me nj buzqeshje t leht t varur n buzt e tij t
ujta, ngriti njrn vetull pakz lart dhe tha:
Nuk e mbylli dern pr ne, por q tmos hyjn
fmijt ktu. E sheh, kjo shtpi sht Foyer fr asylbewerber. Tani ka prfunduar orari zyrtar i puns dhe
ktu nuk ndodhet askush q prkujdeset pr t, prve

87

atyre q banojn ktu. Edhe ky djali ktu banon. Ky

kujdeset pr pastrtin e ktij objekti. Ke arm me
vete?
Po, pse ka ardhur puna deri te armt?
Jo, ashtu kot t pyeta.
Bnte ftoht. Ora ishte 17:03 minuta. Kishte akoma koh. Ndrkoh, qetsin mbytse t atij bodrumi
e prishi zhurma e hapave q, nga ana e ders, vinte si
e mbytur. U dgjua rrotullimi i bravs dhe fill pas saj,
u dgjuan hapat q po afroheshin. Prcjellsi u kthye
prapa, duke e mbyllur dern, por ksaj radhe jo me
brav.
Gutenabend prshndeti njri q qndronte
n ball t asaj ete t vogl t prbr nga pes veta.
Ishte nj burr i gjat, me flok t zeza dhe t gjata
deri mbi supe. Kishte nj mjekr t dendur, jo t gjat.
Mbante nj pal syze t errta dhe t mdha. Nuk deshi
t ulej. As shokt e tij, q rrinin prapa tij, nuk pranuan
t uleshin.
Sa kilogram i keni?- foli ai me nj gjermanishte
t al me theks arab.
Pr sa jeni n gjendje ta bni pagesn? pyeti
Beli.
Kjo sht shtje private, por nuk ka rndsi, ne
mund ti prgjigjemi nj krkese deri n njzet kilogram! E keni t pastr apo sht e przier?
Sipas nevojs suaj, kemi t pastr, por kemi edhe
t przier. Me vete kemi edhe paracetamol, prziers, t
ardhur nga Holanda
Ne, me dshir e marrim t gatshm, t przier
tha ai, duke e kthyer vshtrimin nga shokt e tij. Ata
pohuan me kok.

88

Ne kemi njzet buk!

Mir.
Doni ta provoni? - pyeti Beli
Sigurisht! u prgjigj prap i pari.
Pr pagesn e mparshme, si qndron puna? E
bni sot, apo pyeti Beli.
Edhe ajo sht e rregulluar, e bjm sot.
Beli i bri me shenj Besimit. Ai u ngrit dhe me
hapa t qet doli. T dera e hyrjes takoi shoqruesin.
Ai ishte ulur n prag dhe kishte filluar t luante me
fmij.
Mugtira e mbrmjes kishte filluar ta mbshtillte
kt pjes periferike t qytetit. Automobilat qarkullonin n rrugn matan. Tutje, n ann e djatht, shiheshin ndrtesat e mdha t fabrikave dhe t magazinave gjigante t ndrmarrjes Migros, ku dritat npr
rrugn kryesore i shndrisnin deri n disa kate, kurse
pjesa e eprme e tyre dukej e mugt dhe pa shenja jete.
Fare pran oborrit t ndrtess se vjetr, q Beli m
par e quajti Foyer fr asylbewerber, ndodheshin
disa kangjella t ndryshkura hekuri, kurse pas tyre nj
renditje harmonike e pemve me trupa t vegjl, q
tani n kt stin t vjeshts dukeshin t zhveshura,
jo vetm nga gjethet, por edhe nga bukuria. Dukeshin
sikur t ishin lakuriq dhe nuk dihej se far pemsh
ishin. Drita e dobt e oborrit i bri fmijt q t linin
lojn dhe t mblidheshin ngadal n dhomat e ngrohta, pran prindrve t tyre. Kur u turrn fmijt drejt
ders, Besimi i vrejti se disa ishin fmij zezaksh,
apo nga Sri Lanka, kurse dy t tjer i dgjoi t flisnin
turqisht. udi, kan ardhur nga an e knd i bots ktu
dhe jetojn n harmoni

89

Si t quajn? pyeti Besimi.

Hut Shkami, u prgjigj tjetri.
Ke koh q merresh me kt pun?
Jo, un vetm ndrmjetsoj n kso rastesh. T
merrem seriozisht me kt zeje, duhen investime t
mdha, q mua me mungojn.
Nse dshiron vrtet t merresh me kt pun,
un t ofroj drog sa t duash, dhe at veresie. Pagesn
e bn kur ta kesh shitur drogn. Fitimin e ndal pr
vete, ndrsa borxhin e kthen. M beso, ky zanat ka fitime prrallore...
E besoj. Nuk sht aspak pun e ndershme, por
un akoma nuk kam leje pune, familja nga Kosova
po krkojn para. Ata mendojn se, posa t arrish n
Zvicr, parat t presin t gatshme. Kshtu kam menduar edhe un, para se t vija ktu. T gjith presin
nga un! tha Huti, me nj z t ult, sikur krkonte
mshir.
I bie nj her me t shpejt: bam, bam, bam dhe
i shpton ata edhe veten. Por duhet t llogarissh edhe
rrezikun Takohemi nj her tjetr dhe bisedojm m
shtruar. Mir?
Shum mir!
Eja, tani, ata krkojn mallin!
Shkojm.
Beli qndronte i heshtur n kolltukun e tij. Dukej
se kishte ndrruar vend. Ishte afruar edhe m afr murit, duke e mbshtetur kolltukun e tij pas murit. Dorn
e djatht e mbante nn sqetull, kurse t majtn e kishte
mbshtetur pr faqen e tij t lmuar e pa qime. Edhe
kur u afruan Besimi me Hutin, nuk bri ndonj lvizje.
Vetm vshtrimin e oi pak m lart, duke i ngritur

90

vetullat e tij t holla jasht mase. Prcjellsi, me hapa

t leht, u afrua pran nj grumbulli me drrasa t mobileve t shkatrruara dhe filloi qet, pa br zhurm,
ti largonte ca sosh. Pastaj, nn at grumbull drrasash,
doli nj komodin e vjetr. Shoqruesi i dha shenj q
n kt pun ti ndihmonte edhe Besimi. T dy s bashku ngritn pezull komodinn dhe e vendosn n mnyr t drejt, n mes t Belit dhe t tjerve. Pasi bri
nj shtrirje t kurrizit, duke nxjerr nga goja nj oh
t leht, nxori nga xhepi nj els t vogl dhe hapi nj
derz t komodins. N brendi u dukn pako t vogla,
t mbshtjella me kujdes me nj najlon bojhiri.
Provoje! - tha Beli me nj z t ult, sa q mezi u
dgjua. Ai prap kishte at qndrimin e tij t ngurt. Pa
asnj lvizje, ai shikonte si i prhumbur n nj amulli.
do lvizje e bnte me kujdes. T njjtn gj e bnte
edhe Besimi, kurse shoqruesi nuk ishte m pran tyre.
Se ku ishte zhdukur, pa u par fare. Ishte qetsi e thell.
Askush nuk piptinte. Dgjohej nj Fsh-fsh nga lvizjet e burrit t gjat e me syze t mdha, gjat kontrollit t cilsis.
Cilsore! tha m n fund.
Sa buk jan gjithsej? pyeti ai me mjekr.
T thash m par, njzet.
Cili sht mimi i fundit? Do t ket ndonj
lehtsim, nse ne i marrim njhersh t gjitha?
Beli luhati kokn n shenj mohimi.
Mir, pra! Parat! dha urdhr mjekra. Beli u
afrua pran ants dhe nga mesi i njrit nga dengjet
nxori nj banknot. Ktheu kurrizin nga t pranishmit
dhe e shikoi n drit banknotn. Pastaj, nga xhepi nx-

91

ori nj letr t bardh dhe pasi e vendosi banknotn

mbi t, filloi ta frkonte. N letrn e bardh la shenj
ngjyra e banknots.
N rregull. Jan origjinale!
Pasi u b pagesa, ata morn pakon me drog dhe
doln. Shoqruesi ua hapi dern.
Beli hapi antn dhe nxori disa tuba parash dhe
pas nj llogarie t shkurtr, ia zgjati Besimit disa
sosh.
Kto jan pr ty, kurse t tjerat jan pr njerzit
tuaj. Tani sht koha t ikim! Un po dal, kurse ti eja
pas pes minutash. Mirupafshim! tha Beli, duke ia
zgjatur dorn.
Mirupafshim! Ku do t takohemi pr ta pir nga
nj? i tha Besimi me buz n gaz.
Do t gjejm koh edhe pr kt! tha Beli me
nj z t ult dhe doli.
Sa njeri i uditshm. Di t ruhet shum m mir
se sa un q jam i specializuar pr kto pun. Ka lindur
talent, sht pr tia pasur lakmi, mendoi dhe me hapa
t shpejt u drejtua nga vetura e tij. Kishte nj ndjenj
gzimi pr fitimet marramendse q ia sillte biznesi i
tij. Kurse, n ann tjetr, ndiente nj zymtsi pr shkak se dy dit m par ishte grindur me Sandrn. Do
ti kaloj inati, kishte menduar. Znka kishte ndodhur
pr shkak se ai kishte qndruar gati tr natn n nj
lokal, ku grumbulloheshin shum shqiptar. Ajo disa
her e kishte kundrshtuar pr shkak t vizitave t tij
t shpeshta n kt lokal, i cili, sipas saj, ishte lokal jo
pr ti kaluar ort e mallngjimit me bashkvendsit,
por pr t matur forcn fizike dhe trimrin. Para ca
kohsh aty kishte pasur grindje, rrahje dhe shkrehje

92

armsh. Me kto mendime ai hyri n dhomn e madhe

t pritjes. Mbi tavolinn e ult ishin gazetat ditore, q
i parapaguante Sandra, si dhe shum pliko. Filloi ti
hapte ngadal. Fletpagesa e rryms, mendoi, qiraja,
po kjo? Dhe vazhdoi leximin:
Ftes: Pr shpirtin e prindrve t ndjer, ndjes
pain, ju ftojm t merrni pjes n festn e Mevludit,
q mbahet n salln Gemainde Kirche Weisstrasse 21
Schlieren, me dat 12. 6. 1996 n ora 18:00. Pjesmarrja e juaj do t na nderoj. Me respekt, vllazrit
Dini dhe Vali.
N korridor u dgjuan hapat e gzueshm t
Sandrs, derisa ai mendonte se plani do t realizohej
ashtu si e kishin parapar. Ajo erdhi si gjithmon e
qet. Kuptohej se akoma nuk i kishte kaluar zemrimi. Nuk prshndeti fare. Ajo, pasi hoqi kpuct, hyri
n dhomn e gjumit. Besimi nga kndi e shikonte me
nj epsh t tepruar. Ajo kishte filluar nga zhveshja. E
ndjente se nuk do t prmbahej, prandaj u afrua fare
pran, kur Sandra ishte gati lakuriq. Shikimi i tij mbi
trupin e saj t bukur, nuk kishte asnj lidhje me grindjen. Kt e ndiente edhe Sandra. Edhe ajo ishte e ktij
mendimi, por n veten e saj, pa e shfaqur. E ndjente
dhe e dshironte at shikim t zjarrt t tij, prandaj
edhe lvizjet i kishte nazeqare. Nuk do t kundrshtonte, po ti afrohej Besimi. Ajo kt e priste, bile me
padurim. Disi, n mnyr provokative, gjoja se po i
hiqte rrobat, me duart e saj t vogla ledhatonte leht
pjest delikate t trupit, si pa e vn re fare shikimin e
Besimit. Dhe prpiqej ta prmbante veten nga nervoza pr vonesn e tij. E ndjeu se ai do t afrohej. Dhe
ashtu ndodhi. Ai tani ishte pran saj. Ajo ndjeu dorn

93

e tij, kur e lshoi leht mbi supin e saj gjysmlakuriq.

Ai mbajti qndrim, duke pritur reagimin. Kundrshtim nuk kishte, por as qasje t mtejme nga ana e saj.
Ather, qetsisht e trhoqi kah vetja dhe e mbshtolli
n prqafim. Me nj buzqeshje t paprmbajtur, ajo iu
hodh n gjoks, duke i afruar buzt e saj t kuqe pran
buzve t tij.
Sot mora nj thirrje pr mbledhje, tha Besimi.
Ku e gjen edhe ti t iksh, sa her q un jam e
gatshme pr
Jo sot, schatz, t dieln!
Aha - ia bri ajo, me nj z t zgjatur dhe
qetsisht e trhoqi drejt shtratit. Dhe un do t
mbetm fare e vetme n kt shtpi t trisht.
Ti me ke thn se do ti vizitosh prindrit?
, do t rri ktu ah ahh!
*
Nj koh t gjat kam punuar inspektor i policis dhe kam pasur nj jet t bujshme, aventuriere!
Pas orarit t puns i gjeja baret me luksoze dhe, pasi
t gjitha ishin t paguara nga ata q i kisha zn n
kundrvajtje gjat dits, si pije, meze, raki dhe, ishte
m e mira, edhe bukuroshe t reja, q kishin ardhur nga
Serbia, ha, ha, ha!... Pastaj, kur iu ndihmova demonstruesve, duke e vrar nj polic serb, ata me burgosn...
dhe deshi zoti ika! fliste Besimi, i ngazllyer nga
koha e shkuar, duke tundur duart dhe me ton t lart
prpiqej tua mbushte mendjen tre-katr burrave q i
kishte pr ball, se kishin t bnin jo me nj njeri dosido, por me nj t till q ka pasur nj karrier t bu-

94

jshme, me pozit t lart n shoqri, me prvoj t shklqyer n at mjedis ku kishte jetuar dhe pr shtje t
lart patriotike dhe kombtare kishte qen i shtrnguar
t arratisej. Si t gjith patriott e tjer, q ndodheshin
t strehuar ktu, kishte vendosur ti dilte zot atdheut q
ishte n rrezik, vazhdonte t fliste Besimi. Askush nuk
reagoi pr ato q ai i tha. Ra nj heshtje mbytse.
Po ju, ku keni punuar para se t vini ktu? pyeti njri shokun q e kishte pr bri, sa pr ta thyer at
heshtje gjumashe.
Kush, un? pyeti burri, disi i uditur nga kjo
pyetje e papritur.
Po, po, ti. ia ktheu tjetri prer.
Un gjith jetn jam grindur me kt, dhe bri
me gisht nga ai q pak m par e kishte quajtur veten
inspektor t policis. Besimi u skuq leht. Tr fajin
ia hodhi Dinit, i cili i kishte thn se t gjith t ftuarit
ishin tant. U zgjat edhe m fort kah ai, t shikonte se
cili ishte ai q u prgjigj. Tjetri kishte kyur gojn dhe
nuk fliste m. Ishte nj burr shtatlart, me nj pal sy
t trishtueshm, t fshehur thell prapa xhamave t syzave. Ai shikonte n drejtim t tij, me nj shikim ironik
dhe n buz i varej nj buzqeshje cinike. Besimi, pr
t mos i ulur syt para tij i turpruar, vuri buzn n gaz,
duke zbuluar dhmbt e tij t verdh. Do te t kushtoj
shtrenjt kjo prgjigje ironike q me bre t skuqem
para ktyre burrave, mendoi duke e larguar shikimin
nga ai dhe u ngrit. N korridorin e ngusht u takua me
Dinin. Pas nj bisede t shkurtr q pati me t, Besimi,
me nj buzqeshje cinike dhe me nj shikim ironik dhe
triumfues bashk, u kthye dhe u ul n vendin e vet.

95

Salla kishte filluar t mbushej me burra t moshave t ndryshme. N ball ishte vendosur nj tavolin
e madhe, e mbuluar me nj beze t bardh dhe n mesin e saj, ishte vendosur nj vazo e madhe e mbushur
me lule lloj-lloj ngjyrash. Edhe tavolinat e tjera ishin
t stolisura me lule, por jo edhe t mbuluara me beze.
Tavolina n ball ishte e rezervuar. Hetohej leht se ata
q ishin t ftuar t uleshin n at vend t stolisur bukur, ende nuk kishin arritur. N mesin e salls, posht
n dysheme, ishte vendosur nj televizor i vogl, kurse
n fundin e salls ishte vn nj kamer e madhe me
kmb t gjata. Kameramani i bnte provat e fundit.
Ndihmsi i tij mbante n dor nj kamer pak m t
vogl dhe her pas here e lshonte n veprim, q ta provonte nse ishte n vij harmonike me dy televizort
dhe kamern e madhe. Ai provonte edhe mikrofonin,
duke numruar:
Einz, zwei einz, zwei... - dhe zri i tij i trash
mbushte salln, pasi kalonte pr bukuri prmes zmadhuesve, duke i mbytur zrat e t pranishmve q bisedonin n mes vete me z t ult.
Erdhn! ngrehuni n kmb ju lutm! Erdhn! - thirri Dini.
Selam alejhi thirri kryehoxha, posa u duk n
der, i veshur me nj xhybe t zez q i arrinte deri n
fund t kmbve. N kok mbante allm. Kishte nj
pal sy t lvizshm dhe zhbirues, si dhe nj mjekr t
zez e t gjat. Pas tij hyn n sall edhe katr t tjer,
t veshur pothuaj njjt, por n vend t allms ata
mbanin n kok plisa t bardh, q dukeshin si ojme
t qndisura.

96

Alejhi selam u prgjigjn t pranishmit duke e

u ngritur n kmb. Zhurma e karrigeve e mbyti at z
t prbashkt, sa q mezi u mor vesh se vrtet xhemati
ia kishte kthyer selamin imamit.
Pasi zun vendet sipas rangut, hoxhallart i dhan
shenj xhematit q t qetsoheshin dhe t mbanin vesh
se kishte ardhur koha q tubimi t fillonte. Kryehoxha, pasi u kollit sikur donte ta pastronte zrin, ngriti
vetullat lart dhe, duke e prqendruar vshtrimin n
nj pik t pacaktuar, i dha zrit q buiti i dyfishuar
nga zmadhuesit, sa q e bri kameramanin t vraponte
pran aparaturs dhe ta ulte zrin.
Bismil-lahi Rrahmani Rrahim! N emr t Allahut xhenshanehu, po fillojm lutjen hyjnore pr shpirtin e prindrve t Nuredinit, rahmetli-muvludin, q
atyre Allahu iu ndihmoft dhe ua shndrit rrugn e
shtruar me lule drejt xhenetit! Amin!
Aaaamiiinnn buiti edhe zri i xhematit n
sall.
Pastaj njri nga hoxhallart, me nj z t holl,
filloi t kndonte n nj melodi arabe, por me fjalt n
gjuhn shqipe:

Bismil-lahi themi ne kur t fillojm

Emrin e All-llahut ne ta prkujtojm
N sall kishte rn heshtje. Vetm zri i imamve
dgjohej. Ata filluan t kndonin n kor, ksaj radhe n
gjuhn arabe:

Essalatu vesselamu alejke ja Resul All-llah

97

Njri nga me t rinjt, q deri m tani kishte qndruar n nj skaj i pavrejtur, befas trhoqi shikimet e
t pranishmve, kur me zrin e tij melankolik filloi t
kndonte, sa q edhe dejt e fytit iu fryn, duke marr
ngjyr t kaltr, ndrsa nga zori iu skuq fytyra. Q
n fillim la prshtypjen se nga zori do t ndrpriste
kngn, por ai vazhdoi, tani me z m t pastr dhe m
kumbues:

Prej mevludi, i vdekuri ka dobi

Profeti do ta prkrah me knaqsi
Nj redaktor gazete, i cili ndodhej i ulur fare
pran hoxhs, kishte vn duart n faqe dhe vshtrimin e kishte mbrthyer n nj pik t pacaktuar, mbi
parketin e lmuar t dyshemes. Fare pran tij ishte i
ulur botuesi, kurse pak m tutje ishte edhe realizuesi
kompjuterik, nj djal i ri me balluket e lshuara mbi
vetullat kaleshe.
Njri nga ndihmsit e hoxhs, q ishte i ulur fare
pran tij, kishte kthyer kokn nga ai dhe me dorn
pran gojs, i pshpriste dika n vesh. Hoxha lvizte
kokn n shenj pohimi dhe pastaj syt e tij t rrumbullakt i drejtoj nga Dini, duke ia br me dor. Dini
e prshndeti me kok dhe me dorn e majt n faqe,
u kthye nga Besimi. Me nj lvizje t leht koke i dha
shenj q ta ndiqte pas.
Edhe n korridorin e ngusht, derisa ata i zbrisnin
shkallt e vjetra dhe t drunjta, i ndiqte pas zri paksa i
molisur i hoxhs. Dinit i dukej zri luts i hoxhs sikur
i thoshte t kthehej prapa, se at q e kishte ndrmend

98

ta bnte nuk ishte e shkruar as n Kuran. Por tani hoxha kndonte n arabisht dhe nuk dihej se thoshte, e
luste t kthehej, apo e uronte t vazhdonte rrugn e
nisur.
N oborr ishte errsir. Q larg nga rruga vinin
rrezet e dobta t dritave t neonit, q ndrionin atje
tej trotuarin e gjer. Nj freski e holl i bri gjethet e
plepit t shushurinin. Ata, pa folur fare, u drejtuan kah
makinat e tyre. Hyn n makinn e Besimit. Ai nxori
nga xhepi telefonin mobil. Pasi formuloi nj numr, e
afroi dgjuesin pran veshit. N ann tjetr u prgjigj
nj z i thell mashkulli, n gjuhn gjermane:
Pantiq, klinika private dentare, urdhroni ju
lutm!
Me falni pr shqetsimin, un quhem Besim,
kam nj shok dhe dua ta sjell urgjent n klinik. Ka
dhembje t forta t dhmballs.
Silleni menjher. Si quhet ai?
Nuredin Keliqi.
Nu-re-din Ke-li-qi do gj sht n rregull,
Mirupafshim! u dgjua ai duke e ndar emrin n
rrokje pr ta shkruar n regjistrin e pacientve.
Ju faleminderit shum dhe mirupafshim. Bukur! - tha Besimi, pasi e kishte mbyllur telefonin celular. - Merre veturn tnde dhe m ndiq pas.
Pas pak veturat e tyre ishin n nj rrug t ngusht
q t shpinte n nj lokal nate, n periferi t qytetit,
pran nj zabeli. Posa kthyen n drejtim t autoparkut,
Besimi i fiku dritat. Ashtu bri edhe Dini. N gjysmerrsir ata i parkuan veturat e tyre, por nuk doln
jasht. Pas pak astesh ia behu edhe nj vetur. Pasi u
parkua, u dallua silueta e nj burri, i cili shikoi majtas

99

dhe djathtas, se mos e prgjonte kush. Mbi rrotn e

veturs se tij, ashtu i krrusur, krkoi apo la dika, dhe
me hapa t shpejt iku drejt hyrjes.
Nga asti n ast duhej t vinte sinjali pr fillimin
e aksionit. Pasi e kontrolloi edhe nj her revolen e
tipit Colt, Besimi fshehu dorn nn sqetulln e majt
dhe u mbush frym. Mendja i shkoi te nj aksion q
disa muaj m par e kishte organizuar dhe kishin pasur
sukses. Por, m pas, disa nga shokt q kishin marr
pjes n aksion, ishin arrestuar. Edhe ksaj radhe Besimi, pr veten e tij, kishte siguruar mos zbulimin, kishte punuar n mnyr profesionale, duke humbur do
gjurm. Kam profesion t mir, mendoi.
Nga telefoni celular erdhi alarmi. Pas katr
cingrimave, ai u mbyll. Besimi doli i pari. Pasi bri
disa hapa n drejtim t hyrjes, ai u ul pas veturs q
pak m par ishte parkuar aty. Dini tani ndodhej fare
pran tij. Besimi mori elsin mbi rrotn e veturs dhe
ia zgjati Dinit. Ai me t shpejt hapi automobilin dhe
nga ulset e pasme rrmbeu nj ant. Pasi e hetoj se
kishte brenda, ia bri me kok se do gj ishte n rregull. Besimi, me nj shikim t shpejt hulumtues majtas
e djathtas, i dha shenj t ikte, duke ia marr elsin
nga dora. Dini iku n drejtim t veturs se tij. Ndezi
makinn dhe fare qet u largua. Besimi, pasi shikoi
edhe nj her rretheqark, u nis n drejtim t veturs
dhe e ndoqi pas Dinin.
Kur u kthyen n sall, hoxha akoma ishte duke
knduar pjes nga suret e Kuranit. Qet dhe pa br
zhurm q t dy u uln n vendet e tyre t mparshme. Dini, me dorn e majt mbante faqen. Fytyra e tij
shprehte dhembje dhe pikllim bashk. Askush nuk e

100

dinte nse kjo pamje e fytyrs i vinte nga dhembjet

e dhmballs, nga fjalt mallngjyese t hoxhs q i
thoshte pr shpirtin e prindrve t tij t vdekur, apo pr
viktimat e tij t posa vjedhura. Pun e madhe, mendoi
me vete. Drog kam vjedhur!
N fund e mori fjaln kryehoxha. Pasi i shikoi
t pranishmit me radh, sikur nga fytyrat e tyre donte
t lexonte tekstin q e kishte formuluar me koh n
mendjen e tij, u kollit leht dhe pastaj, me nj z artificial dhe aktoresk, tha:
Ndodhemi ktu n mes t bots krishtere. Jo
vetm n mes t fabrikave t tyre, jo vetm n mes t
shkollave t tyre, jo vetm n mes t spitaleve t tyre,
por edhe n mes t kishave t tyre. Para se t vija ktu,
n kt sall, mbi portn e lart t ksaj ndrtese ishte e shkruar me germa t mdha Gemeinde kirche,
q do t thot n shqip: Kisha e komuns. Pra, islami po e mbrthen nga gryka krishterimin, i cili nga
paqartsia e tij, nga edukata shkatrruese e tij, nga msimet degjeneruese t tij ndaj njerzve e sidomos ndaj
femrave, shum njerz, popuj dhe shtete kan filluar
ta braktisin dhe ta prqafojn fen, gjuhn dhe fjaln
e Allahut xheneshanehu. Kt pranim t hapur, kt
adhurim t papar ndonjher n jetn e Islamit, kt
dashuri t madhe pr Kuranin, pr Muhamedin alejhi
selam, m se miri e ilustron autori anglez Michael H.
Hart n veprn e tij: Njqind njerz q e ndryshuan historin e bots, ku Muhamedin e v n vendin e par.
Kjo ka br q adhuruesit e krishterimit t gjenden
ngusht, t gjendn n nj mdyshje, n nj udhkryq
dhe i ka shtyr tu bien kambanave t alarmit, duke
derdhur gjith shafranin e tmerrshm propagandues, t

101

helmueshm dhe t hidhur si zeheri pr ta shkatrruar

Islamin. Kur nj i krishter ka nj dashuri kaq t lart
ndaj profetit ton, ather, a do t arrijn t tjert t
deprtojn deri te shkatrrimi i Islamit? Estaifurullah
tybe istiukfa! Un them: Jo! Fuqia e tyre sht e vogl para fuqis s Allahut fuqiplot, mshiruesit dhe
mshirbrsit! Lum si ai q e dgjon fjaln e Allahut!
Lum si ai q merr dhe e shprndan fjaln e shenjt
t Muhamedit alejhi selam! Lum si ai q me itikat e
besim t fort i prgjigjt thirrjes s shenjt t Allahut
dhe ata do ta ken t hapur dern e xhenetit dhe do t
rrojn n lumni n botn e amshueshme! Amin!
Amin! u prgjigjn edhe disa nga t pranishmit.
*
Vrasje n mes shqiptarve t Kosovs, tha
Sandra duke e hedhur gazetn prpara Besimit. Ai, me
sy t prgjumur, e mori gazetn n dor. N faqen e
par ishte shkruar me germa t mdha:
Prap shqiptart e Kosovs
Qrim hesapesh n mes t bandave mafioze rivale. Epilogu: nj i vdekur n vend dhe dy t plagosur
leht. N mesin e t plagosurve edhe nj mysafir rasti.
Policia e heton rastin
Ndodhin n do shtet t bots gjra t tilla, tha
Besimi, - dhe kjo nuk do t thot se t gjith popujt
jan t njjt, kriminel.
Kt nuk e thot askush, tha Sandra duke
marr gazetn, meq Besimi nuk kishte shfaqur ndonj
interes t veant pr at q shkruante atje. Kt mosinteresim e bri vetm n syt e saj, kurse n veten e

102

tij mendoi ndryshe. Nuk i erdh aspak mir q kishte

ndodhur ajo vrasje, pikrisht atje dhe ndoshta pr fajin
e tij. Sidoqoft, pr veten e tij kishte nj grrem t sigurt nga t mbahej. Frika vinte se kjo ngjarje mund t
ishte fillimi i dyshimit. Ndrsa fillimi i dyshimit sillte
drejt tij shikimet zhbiruese t spiunve, t detektivve,
t prgjuesve t specializuar n kto delikte dhe lvizjet e tij do t bllokoheshin. E dinte mir se do t
thoshte, kur syt e aparatit shtetror kthehen n drejtim
t dikujt pr hetimdo t thot zbu(o Zot! dhe ai
iu shmang fjals fatale zbulim) dhe me nj shikim
t trishtueshm dhe t frikshm e prlau Sandrn, e
cila, me kokn ulur mbi gazet, lexonte n heshtje at
q Besimi i saj e kishte filluar mbrm dhe t tjert e
kishin prfunduar ndrkoh. Ndoshta sht e shkruar
n gazet dhe nj dridhje tmerruese ia prshkoj krejt trupin. Nuk i pritej derisa ajo ta ket prfunduar s
lexuari dhe komentuari at artikull njoftimi, i cili pr
Besimin, n kto momente krize, dukej tmerrsisht i
gjat.
do gj pr momentin mbetet e errt, tha
Sandra qet-qet, duke ln gazetn mbi tavolin.
ke? Nuk ndjehesh mir?
Mir jam, por sesi me erdhi! tha ai dhe,
i lehtsuar nga fjalt e saj, doli n ballkon.
Pas pak u vesh dhe doli.
N klub e priti xha Hima. Ishte i shqetsuar.
Kishte nj pamje jo t zakonshme, me nj fytyr t
vrar. I kishte ikur ajo buzqeshja e prhershme. Pasi
e prshndeti, u ul n nj karrige pran tij. N salln
e madhe kishte pak njerz. Ata bisedonin me z t
lart. Tema e biseds ishte e njjt pr t gjith: Krimi

103

i mbrmshm q kishte tronditur nga themelt edhe nj

her mrgatn shqiptare.
More vesh gj ti? - pyeti Hima, duke u lkundur leht mbi karrige.
E pash n gazet.
Vrasje misterioze!
Si ndodhi? pyeti me ndrojtje Besimi.
Asgj nuk sht e qart tani pr tani. Koha do ti
sqaroj t gjitha. Por kam dhembje, mor bir... dhembje dhe turp bashk! tha xha Hima me z t ult,
sikur dshironte t mos e dgjonte askush at q tha.
Dhembje dhe turp bashk! - prsriti Besimi,
duke ulur kokn n shenj dshprimi.
M kot e krkoi Dinin. N klub priti gati nj or,
por ai nuk erdhi. Nuk ishte as n shtpi, as n klubin e
Valit. As n salln e bilardos nuk e gjeti. I than se kishte pasur nj takim urgjent me pronarin e nj agjencie
turistike. Fjala ishte pr nj drges simbolike nga vllezrit e tij q jetonin n Kosov, por ngarkesa kishte
prfunduar n qytetin Sant Morritz.
U kthye n banes. Sandra nuk ishte n shtpi. U
ul n kanape dhe hapi televizorin, me shpres se do t
msonte di m tepr pr vrasjet e nj nate m par.
E ndiente se edhe vet ishte nj personazh i skajshm
n kt ngjarje, q befas i kishte sjell nj rregullim
t papritur, nj frik q prej dits q kishte ardhur n
kt shtet nuk e kishte prjetuar asnjher m par.
Ishte i lodhur.
Leht u shtri mbi kurriz dhe me shikim drejt tavanit t bardh t dhoms s miqve, u prpoq ta zbrazte
trurin nga do mendim, por ishte e kot. Nj frik
tinzare iu kishte mbshtjell rreth gjith qenies s tij

104

dhe nuk e linte t qet. Ishte frika se mund t zbulohej

dhe... ktu shkputej nga gjith ai mondanitet dhe pasuri prrallore, q sapo kishte filluar ta shijonte. Pastaj,
do t pasonte edhe humbja e dyt, q gjithashtu ishte
e rnd. Zbulimi, burgosja, apo vrasja e tij nga (o
Zot, sa tmerr, dhe prnjhersh e largoi nga koka emrin e atij q n kto rrethana duhej ta vriste). N fund,
ka do t thoshte xha Hima, kur do ta merrte vesh se
intelektuali, trimi, politikani, patrioti q me fjalimet e
tij t zjarrta i bnte t derdhnin lot prmallimi mrgimtart, u burgos, apo u vra n fushn e kriminalitetit?! Tmerr! Jo, jo, nuk sht tmerr. Un jam i
paemr, i patrajt, i pa mbiemr, i pa datlindje, i pa
mosh, i paatdhe un jam hi, asgj, askush, i humbur. Po, po i humbur!
Zilja e ders e largoi nga ato vegime t tmerrshme, por edhe e ktheu n realitet, duke e tmerruar edhe
m tepr. Nuk ishte shtypja e susts s ziles n stilin e
Sandrs. Mos jan ata, mendoi, dhe zemra filloi ti
rrihte me shpejtsi. Cingrrima u prsrit. Me hap t
frikshm u afrua pran ders dhe duke ven syrin n
vrimn e saj, pa jasht. Ishte Dini. E hapi dern me
t shpejt. Disi u hutua, kur e pa at n der. Ishte e
mundur q t mos jet arrestuar akoma, pyeti veten me
ankth, kurse atij i uroi mirseardhje.
Drgesa ndodhet n Sant Morritz, tha Dini,
duke mos e fshehur frikn.
E mora vesh! Kam menduar gjat pr kt shtje, tha Besimi mendueshm.
Nuk kam njeri t prshtatshm q ta drgoj
atje
Un mendoj ta drgojm at burrin me syze, si

105

thua ti? tha Besimi, duke shikuar ngultas n sy Dinin, i cili i dukej fare i hutuar.
Ai nuk pranon! ia ktheu Dini i ndrojtur.
Nuk them q ai t merret pikrisht me transportimin e drogs, bile as q duhet ta kuptoj qllimin e
vrtet! N kt rast, ne duhet ta prdorim at pr ti
orientuar prgjuesit, nse ata ekzistojn. M kupton
ka dua t them? Kurse, me transportimin e drogs t
merret nj ekip tjetr!
Ku ta gjejm at ekip?!
I kemi njerzit tan t rryer n kto pun! Ku
ndodhet ai tani?
Kush?
Ai burri me syze, pra!
Ai punon
Lajmroje prmes telefonit celular n vendin e
puns dhe thuaji q t shkoj pikrisht n Sant Morritz
pr t transportuar ca makina, ose dika tjetr, kurse sa
pr transportimin e drogs ka se kush merret!
Po nse nuk pranon? pyeti Dini, me fytyr
pakz t elur nga ideja e Besimit.
Gjej mnyr ta bindsh! Krko t takohesh me t
personalisht dhe gjej njqind arsye pr ta bindur, si pr
shembull shndeti
E gjeta, e gjeta!... Kt pun ia lm Valit. Ai i
beson Valit dhe pr fjaln e tij ai do t pranoj pa asnj
hezitim t shkoj n Sant Morritz! Super! Pastaj, drogn mund ta transportoj vet Vali, apo dikush tjetr!
Si thua ti!?
E sheh, pra? Ta provojm nj her! Ideja sht e
mir! tha Besimi, pa ndonj entuziazm t veant.

106

V
Zri i thekshm i nj gjeli e bri Fer Gjergjlekaj
t prmendej. Hapi syt. N fillim nuk iu kujtua se ku
ndodhej. Pas pak i njohu orendit dhe ndjeu nj ngazllim t paprmbajtur, kur pa veten n dhomn e tij t
dikurshme t dhndris. Ngriti pak kokn dhe shikoi
drejt valixhes q ndodhej n kndin e dhoms, e qet
dhe e heshtur. M n fund arritm, ju drejtua valixhes,
pastaj u rrotullua n krahun tjetr dhe u prpoq t rikthente gjumin. Ishte e pamundur. Pas ca prplitjeve t
kota, u ngrit prgjysm nga shtrati dhe u shtriq. Ashtu,
me fytyr t mbufatur nga gjumi, u afrua afr pasqyrs s madhe q ndodhej e vendosur mbi komo, duke
shikuar fytyrn e tij t lodhur. I dukej vetja m i lodhur sesa mbrm, kur ishte shtrir pas gjith asaj rruge
t gjat e t mundimshme. Ndjeu se akoma vesht i
ushtonin nga zhurma mbytse e motorit t autobusit.
Duhej t ishte br von.
Kurr n jetn e tij nuk kishte pasur dshir t zgjohej hert n mngjes. Sikur t ishte atje, tani do t
ishte n gjumin m t mbl. Pr t dita ishte pr t
fjetur, sidomos pjesa e par.
Nna ishte e gzuar pr ardhjen e tij t papritur.
Ajo kishte koh t gjat q e kishte pritur kt dit t
lumtur, q i biri ti kthehej, n fillim nga burgu, kurse

107

tani nga mrgimi. Ajo rrinte e ulur pran tij, duke e

shikuar me dashuri.
I ati, si gjithnj, rrinte i mnjanuar dhe pinte duhan. Ai nuk ndjehej aspak i gzuar pr ardhjen e tij.
Kishte nj parandjenj t keqe. Kur e kishte par t
hynte nga dera e oborrit, ishte rrqethur, jo nga gzimi
por nga frika. Ishte prpjekur ti sqaronte rrethanat n
t cilat ndodhej vendi, sepse, si thoshte ai, ti nga larg
e ke t vshtir ti kuptosh ato ngjarje q ndodhin ktu,
pa i prjetuar vet.
Feri u prpoq ta siguronte se ishte i garantuar
nga njerz me pozita t larta. Bile, pozitat e atyre q e
kishin garantuar ardhjen e tij pr vizit disaditshe n
gjirin familjar, ishin pozita jo t ish-kolegve t tij, por
t rangut republikan. Madje, nuk ishin shqiptar, por
serb! Kta njerz ia kishin mundsuar q t arratisej
nga burgu, ia kishin mundsuar inkuadrimin n pun t
zgjedhur atje n Perndim, ku kishte pasur fitime t
majme. Nga ato fitime i kishte ndihmuar edhe atij.
Plaku e shikonte me dyshim e me dhembje bashk. Rrethanat, pr t cilat i fliste i biri, ishin m tepr
nj prpjekje e tejdukshme pr tia mbushur mendjen
dhe pr ta shfajsuar veten. Edhe m par plaku i kishte
drguar t fala atje ku jetonte, duke ia trhequr vrejtjen se rruga n t ciln ndodhej nuk ishte rrug e mir.
Fjalt q ishin prhapur pr sjelljet e tij n Perndim,
kishin ndikuar n ftohjen e marrdhnieve t tij me
bashkfshatart, t cilt kishte koh q nuk e qasnin
dhe nuk ia jepnin vendin e merituar, q dikur e kishte
gzuar n mesin e tyre.
Ia ndrpreu bisedn, duke i thn se koha e miq-

108

sis me serbt kishte kaluar. Tani ne jemi n nj koh

tjetr, jemi n ndarjen definitive t gjrave, duke filluar
nga ato m t imtat, nga pazaret e deri t ato m t lartat, pra t politika, kultura, sporti e tjera. Ata na i kan
rrmbyer t gjitha. Edhe shkolln, ku ti ke qen nxns,
e kan shndrruar n pik kontrolli policor. do gj sht nn kontrollin e tyre. Por, ne tani kemi institucionet
tona paralele. Prandaj edhe ti duhet t largohesh nj
her e prgjithmon nga ata miqt e tu t Republiks
s Serbis. Pastaj i tha q, sa t rrinte, mos t dilte e
t sorollatej posht e lart, si e kishte pasur zakon,
sepse ishte me rrezik. Derisa t merret vesh se kush je,
t prlajn paramilitart. Pastaj e pyeti pr Bardhn,
ku ishte dhe n mardhnje ishte me t. Si gjithmon,
n vend t arsyes s shndosh, Feri kishte filluar ti
humbte nervat. Mos e prmend at bushtr. Ajo nuk
sht m gruaja ime, ishte prgjigjur plot nerva. Nna
u prpoq t hynte ndrmjet ktyre bisedave dhe ta largonte sherrin.
N shtpi mungesn e Bardhs m se shumti e
ndjente e ma. Edhe pse e dinte si kishin rrjedhur ngjarjet, edhe pasi i kishte dgjuar fjalt e fundit t Ferit,
ajo prap kishte dshir t dinte pr fatin e saj. Feri u
shti se prmendja e emrit t saj e bnte nervoz. Humbja
e saj ishte njra nga pjest e kompromis-marrveshjes
n mes tij edhe Babiqit.
Pas pak, n der u duk fqinja e par. Ajo, si zakonisht, filloi t drdlliste pr zotsin e Ferit, i cili, si
thoshte ajo, ishte br shembull pr rrethin. N fillim t
karriers s tij si inspektor i zbulimit, kto fjal t fqinjs e kishin inkurajuar dhe e kishin br krenar, kurse

109

sot ia shtuan edhe m tepr zemrimin. N vend t arsyes, ai ju hakrrye asaj me fjal t rnda. Si guxon ti,
kllok, t drdllissh pr zotsin time? E di vet un
zotsin time dhe nuk ka nevoj askush t m tregoj
se sa i zoti jam, kush jam, ishte shfryr me inat Feri.
Ajo ishte larguar e zhgnjyer, duke thn si me veten
e saj se, t gjith ata q kalojn disa vjet n mrgim,
bhen budallenj, e humbin arsyen.
Derisa ra muzgu i mbrmjes, ai nuk doli nga
shtpia. Gjat tr dits nuk ndrroi pothuaj asnj fjal
me asknd. E ndjente veten t braktisur dhe pr kt
fajin ua hidhte atyre q nuk e kishin honepsur fare. Pas
kaq vitesh q kishte kaluar n mrgim, e kishte merituar nj pritje m t mir. Takimin e par me antart
e familjes e kishte menduar fare ndryshe. Kishte menduar se ata do t ishin shum t gzuar. Do ti rrinin
pr bri, duke e pyetur se si i dukej ai vend ku jetonte.
Pastaj, kishte pritur ta pyesnin pr gjuhn, pr njerzit, zakonet, punn, rrogn, shpenzimet e prditshme,
pr rrethin e shoqrin, pr klubet ku takohej me bashkvendsit, ku do t mburrej me patriotizmin e tij, me
fjalimet e zjarrta e patriotike q kishte mbajtur gjat
mbledhjeve. Do tu tregonte pr parat q kishte paguar n llogari t ndihmave, t cilat i kishte t dokumentuara, pastaj do tu tregonte pr automobilin, t cilin,
kur t vinte hern tjetr, do ta merrte me vete dhe, sipas
nevojs, do tia falte t vllait. Pastaj do t shfletonte
albumin e fotografive dhe do tju tregonte Sandrn e
tij t bukur dhe ata do t mahniteshin me bukurin e
saj. Por, kishte ndodhur befasia. Ata, jo vetm q nuk
e kishin pyetur pr t gjitha kto, por kishin filluar ta

110

qortonin pse kishte ardhur! E kishin qortuar se kishte

br pun t pahijshme atje. Dhe, kulmi kishte arritur
kur i kishin thn q t hiqte dor prej atyre punve.
Dhe, vrtet, tani e ndjente veten t penduar pse kishte
ardhur.
Pasi u err, u vesh sipas zakonit t tij dhe doli n
rrug, pa i thn askujt asnj fjal. Mori nj taksi. Asfalti ishte shkatrruar edhe m keq. Gropat ishin br
t shpeshta dhe t mdha. Shoferi ishte i detyruar t
ngiste ngadal veturn. N udhkryqin e par ai mori
ann e djatht, q pr nj ast e bri Ferin nervoz.
Un t thash t me drgosh n qytet!
N qytet po shkojm. Nuk mund t kalojm
rrugs kryesore, q bie pran shkolls. Ka kontroll t
vazhdueshm atje dhe keqtrajtime nga ana e policis
serbe.
Ashtu? tha Feri i hutuar.
Vetura kishte hyr tani n fshatin Eshk. Kaloi
pran shtpis s Ademkurtve. Kishte qen n at
shtpi dhe kishte marr shum para duke ju premtuar
se do tu ndihmonte n zbulimin e djalit t tyre, q ishte
duke u rritur diku n nj jetimore n kryeqytet. Bile, n
fund, n pamundsi q t arrinte ndonj rezultat, u kishte sugjeruar q t zinin nj avokat. Ai ua kishte dhn
pastaj adresn e avokatit t mirnjohur Pavleviq Dragolub, i cili e kishte marr lndn e tyre. Nuk kishte m
dijeni se far kishte ndodhur pastaj.
Vetura u ndal pran trotuarit, n periferi t qytetit.
Zbriti nga vetura dhe pasi bri pagesn, sakaq u gjend n
trotuarin e rrugs kryesore. Vet kmbt e shpinin drejt
qendrs s qytetit. Rruga, jasht zakonit t dikurshm,

111

dukej e zbrazt. Nuk kishte m njerz q i mbushnin

trotuaret dhe sheshet n kt koh t mbrmjes. As n
korzo nuk kishte njerz, si dikur, q shtisnin deri n
ort e vona t nats. Nuk kishte as t rinj, t cilt dikur
n kt koh shiheshin trotuareve, duke biseduar me t
njohurit e tyre. Kaloi pran lulishtes s bukur t qytetit, e cila pr nj ast ju duk se nuk ishte ajo lulishtja
e dikurshme. Ishte e shkretuar fare. U afrua edhe m
pran, duke shikuar n mesin e lulishtes, ku m par
kishte qen i vendosur busti i militantit komunist, Ali
Kelmendi. Busti nuk ishte m aty. N vendin e tij ishte
i vendosur nj monument tjetr. N kt lulishte dikur
defilonin t dashuruarit, duke br shtitjet e gzueshme t dashuris, e sidomos t fejuarit, q rrinin t prqafuar deri n ort e vona t nats. Kurse sonte, n kt
mbrmje kaq t bukur vere, lulishtja ishte pothuaj fare
e boshatisur.
kishte ndodhur, vall, kshtu? Ku ishin fshehur gjith ata njerz, q dikur shtisnin t gzuar n
kt korzo? Ku jan t rinjt q shtisnin deri n ort
e vona t nats, n lulishten e dashuris, si e quanin
dikur ata? sht ky ndryshim? Dhe, befas, iu kujtua
Xha Hima, i cili, sa her q e takonte te stacioni i autobusve n Zrich, i thoshte se kto agjenci turistike,
pak nga pak, po e bjn zbrazjen e Kosovs nga t rinjt. Ndoshta ata autobus e kan zbrazur edhe qytetin
e tij!? Ska sesi komentohet ndryshe ky fenomen q
Feri nuk e kishte par asnjher nga afr. Atje, n Zrich, ishte krejt ndryshe, ishte vshtir ta dalloje ditn
nga nata. Lvizjet e shumta dhe t gjalla t njerzve,
automobilat, dritat, rrugt, rrokaqiejt, zogjt ishin t

112

lirshm dhe t gzuar. N rrug, n sheshe dhe n do

vend dgjoje njerz t moshave t ndryshme q bisedonin shqip. T bhej se nuk je n Zrich, por diku n
nj lagje t banuar me shqiptar, diku n nj qytet t
Kosovs. Kurse ktu, n kt qytet q dikur e kishte
ditur se si frymonte, e kishte ditur se kur ishte i gzuar,
kur ishte n zi, apo kur ishte i inatosur dhe i egrsuar,
ishte nj boshatisje e varfr dhe piklluese. Ishte nj
boshatisje edhe e gjuhs shqipe. Ndoshta sht gjuh
e ndaluar, dhe prap mendja i shkoj t xha Hima, q i
thoshte se gjuha shqipe sht gjuh e ndaluar, shkolla
shqipe sht shkoll e ndaluar, edhe populli shqiptar
sht popull i ndaluar! M mir t thuhet sht popull
i truar, mendoi.
N kafenen q dikur, n kohn kur kishte qen
inspektor (dhe befas iu kujtua ai mngjes i tmerrshm
i arrestimit), kishte kaluar net t tra t gzuara dhe t
mbushura me dashuri, pije dhe loj bixhozi, nuk ishin
m ata njerzit e zakonshm. Pr nj ast ju duk se ishte
i teprt n kt mes. N fundin e salls pa nj fytyr t
njohur. Pastaj edhe nj dhe m von pa edhe nj tjetr.
Por, megjithat, n vete ndjente nj zbrazsi shpirtrore, q ndoshta i vinte nga nj munges e gjat n kt
midis. As vajzat q shrbenin dikur, nuk ishin m ato q
i kishte njohur vet. Bisedat e zhurmshme pr nj ast
ia kujtuan nj kafene n periferi t Beogradit t Ri, ku
kishte kaluar nj koh t lumtur t jets s tij. Edhe kur
kthehej nga Beogradi pr vizit n shtpi t prindrve,
disi ndihej i mrzitur dhe i dukej dita e gjat. Mzi e
priste kohn e largimit. Pr udi, kt ndjenj e kishte
edhe tani. Se si i erdhi n kok nj mendim krahasues.

113

Q n rini t hershme vesht e tij ishin msuar t dgjonin biseda n gjuh t huaj. Kishte pasur nj simpati
t jashtzakonshme pr at gjuh, t ciln e kishte msuar shum rrjedhshm atje n Beograd, ndoshta edhe
m mir se sa gjuhn e tij. Bile, kishte pasur momente
q e kishte urrye gjuhn e vet, sepse n disa raste ajo
i prishte shum pun. Pastaj, kur kishte shkuar n Zrich, kishte hasur n nj gjuh tjetr. N fillim i kishte
ardhur shum vshtir q t fillonte belbzimet e para
dhe, pasi kishte filluar jetn e prbashkt me Sandren,
kishte vrejtur se ishte dashuruar n at gjuh. Edhe
n meset e mrgimtarve, q e zotronin mir gjuhn
gjermane, kishte dshir t komunikonte me at gjuh.
Edhe tani, n kt kafene, ndiente nj dshir t zjarrt
q ti dgjonte kto biseda n gjuhn gjermane dhe
pastaj t inkuadrohej edhe vet. Por, pasi nuk e fliste
askush, as gjuha serbe nuk do ti prishte shum pun,
prandaj priste ndonj rast t prshtatshm q t inkuadrohej n bised. E kishte elsin pr tu marr vesh
me secilin q mund ta takonte.
Atje, n mrgim, kishte dgjuar nga mrgimtart e
mom, sesi ndikonte ndarja e gjat nga familjet e tyre,
nga vendi ku kishin lindur dhe ishin rritur. Dalngadal
ata adaptoheshin m jetn n dhe t huaj, larg familjeve
dhe t dashurve t tyre, kshtu q, edhe kur shkonin
pr pushime, zakonisht nj her n vit, ata edhe pran
familjeve t tyre e ndjenin mungesn e lokaleve ku tuboheshin mrgimtart, ngase n vendlindje nga ndryshimet e prditshme q bheshin, ndjeheshin m t
huaj se sa q ishin atje n mrgim, ku e kalonin pjesn
m t madhe t jets. Pr udi, kt ndjenj kishte fillu-

114

ar ta prjetonte edhe Fer Gjergjlekaj. I dukej shum e

largt dita q kishte arrir n kt mes, ku kishte kaluar
pjesn m vitale t jets s tij, por edhe m e largt i
dukej dita kur do ti thoshte lamtumir ktij rrethi dhe
t zhdukej q ktej.
Pronari i kafenes, Ejup Agiq, e njohu. Dukej se
ai ishte shtuar n pesh. Faqet iu kishin gufuar dhe n
fytyr dukej m i bardh.
Ka vite q st kam par. Sa u gzova q t
pash. Urdhro, far dshiron t pish?
Dopio konjak, tha Feri dhe buzqeshi me dashamirsi, duke tundur kokn. Edhe ai buzqeshi dhe
iku, duke ia vn dorn mbi sup miqsisht.
Feri, me nj shikim t but, prlau gjith t pranishmit. Fytyrat e njohura, q pak m par i kishte
par, nuk shiheshin gjkundi. N skajin ku dikur uleshin pensionistt, tani aty ishin ulur disa burra me uniforma ushtarake. Ata bisedonin n mes veti dhe, her
pas here, e hidhnin shikimin nga ana e tij. Bisedonin
me z t lart dhe shanin dik, duke e prmendur emrin Stojan. Feri, pa dashje, u tkurr, me t dgjuar at
emr dhe nj pal djers ia mbuluan ballin. Edhe pse
ishte i garantuar, kishte nj lloj dyshimi n ata t
cilt e garantonin. Kishte frik se ata mund tia punonin prsri, sikurse hern e par, ndoshta edhe m
keq dhe me ndrojtje, vjedhurazi, edhe nj her hodhi
vshtrimin nga ana e tyre. Ishin fytyra t panjohura. T
gjith trupmdhenj dhe me mjekra t zeza e t gjata.
N prehr mbanin automatikt. N brez, n rrypin e
gjer u vareshin revolet dhe thikat.
m ka gjetur belaja me ta, tha kamerieri
pasi kishte zn vend pran Ferit. Vijn ktu, krko-

115

jn pije dhe meze dhe kurr nuk paguajn, por e keqja

nuk qndron ktu. Pr shkak t tyre, m jan larguar
edhe shum njerz t tjer t ndershm, q dikur vinin
ktu. Ka koh q shqiptart nuk vijn fare n kt lokal, vetm ndonjri, sa pr t br dnim-pagesn pr
ta dhe largohet i shushatur dhe kokulur. Vet pamjet
e tyre t frikshme i kan br njerzit q t largohen.
Me beso, edhe un q ju shrbej, kam frik nga ata. Kur
dehen, nuk din se flasin. Behn agresiv dhe shum
t rrezikshm. Pr nj fjal t pamatur, t shkon koka
dhe pastaj, jo vetm q nuk i merr kush n prgjegjsi, por fajet pr vrasje ua ln shqiptarve, n emr t
gjoja hakmarrjes. Pastaj, nga vet kta e psojn shum
njerz t pafajshm. Armt i kan gjithmon t mbushura dhe, t them t drejtn, kam frik nga ndonjri,
apo nga ndonj plumb qorr. M i rrezikshmi ndr ta
sht Gorani. Deri tash ai i ka vrar disa nga shokt e
vet, por nuk dihet se sa shqiptar ka vrar. Thuhet se ka
vrar, dhunuar e masakruar shum, dhe duke u afruar edhe m afr tij, i pshpriti t veshi Nse nuk ke
ndonj lidhje t fort, m mir ik q ktej, se po t futi
Gorani n dor, do ta psosh keq.
Cili sht ai? pyeti Feri me kureshtje.
sht i ulur n t majt t ders, i vetm fare. Ai
gjithmon rri i vetmuar dhe n kujtime. Thon se sht
rritur jetim.
Ndrkoh, dera e kafenes u hap dhe hyn brenda
dy burra t veshur me rroba zyrtarsh. Kamerieri, pasi
krkoi falje, u ngrit dhe iku n drejtim t mysafirve.
Feri njrin e njohu. Ishte Stojani. Qenka br edhe ky
dikush, mendoi. Ata pasi shikuan tavolinat me radh,

116

biseduan dika me kamerierin dhe hyn n kthinn e

ndar, q ishte pr mysafir t zgjedhur. Sa e sa her
Feri kishte kaluar net t tra n at kthin. Pas pak
burrat me uniforma u ngritn n kmb. Duke br
zhurm, njri pas tjetrit ata doln. I fundit doli Gorani,
i cili me nj shikim t vrazhd e prlau Ferin dhe kaloi
fare pran tij, duke shikuar si i marr dhe u drejtua kah
dera. Ky shikim pr t ishte i pakuptimt, i frikshm
dhe torturues. N kafene mbretroi qetsia.
Pas pak prap erdhi kamerieri. Ai e ftoi t shkonte
n kthinn e ndar. Edhe kamerieri tani e kishte kuptuar se si qndronte puna. Feri u ngrit n kmb dhe e
ndoqi prapa kamerierin.
Kthina kishte ndryshuar shum. Ishte shndrruar n nj kabare moderne. N form gjysmharku ishte banaku me karriget e larta e t palvizshme. Nga
tavani vareshin llamba t bukura, q sa nuk preknin
mbi banak, me nj dritz t kuqrremt dhe t dobt,
kurse mbi banak ishin t vendosura shandan tunxhi
t skalitura bukur me qirinj t ndezur. N knde ishin
t vendosura tavolina t ulta, me divane t bukura,
me ngjyr t kuqe. N kndin e djatht, prapa ders,
ishte ulur Stojeni. Kurse n karriget e larta pran banakut rrinin t ulura tri vajza dhe nj burr. Feri, pasi u
prshndet me Stojanin, zuri vend pran tij.
N fillim t biseds Feri ishte i ndrojtur. Fliste pr punn e tij n Perndim, duke i anashkaluar
shum gjra, pr t cilat kishte vendosur ti mbante
t fshehura. Edhe t folmen e kishte t vshtir dhe
me ndrprerje. Kishte prshtypjen se n kt mnyr
do t arrinte q aksionet q i kishte br n mnyr
t pavarur, mos ti zinte n goj, sepse kishte frik se

117

do ti krkonin llogari edhe pr ato. Pastaj, me qllim

t largimit t biseds nga fitimet e tij, nxori bllokun
e shnimeve nga xhepi, duke i treguar shnimet q
kishte arrir ti mblidhte, kohve t fundit. Ai i tregonte emra njerzish, adresa sallash t mbledhjeve,
vendime, pastaj pagesa, fletpagesa pr shtje humanitare, ndihma n t holla, organizime t oficerve pr
luft, blerje armsh, prpjekje q t bashkoheshin subjektet politike n luft t prbashkt e shum shtje
t tjera q ishin aktuale. Ferit, n nj moment, iu duk
se Stojani nuk kishte interes pr kt bised. Ai, pasi e
mori bllokun e tij dhe e futi n xhep, e bri me dije se
at do ta kontrollonte gjat orarit zyrtar t puns, kurse
sonte ai kishte ardhur ktu q t takohej me mikun e
tij m t ngusht, si e quante ai Ferin, dhe dshironte
t pinte dhe t bnte qejf. Pasi e pyeti edhe pr shum
shtje, filloi ti tregonte se ato q Feri i kishte prgatitur, ishin gjra t pakta, bile po thuaj ishin hi, n
krahasim me ato q i dinte vet. Stojani i sqaroi shum
shtje rreth organizimit t mrgats, aktiviteteve t
tyre t prbashkta, vendtakimet, mbledhjet e partive
politike, pastaj, taksat apo ndihmat q mrgimtart i
paguanin n emr t gjoja t qeveris s Kosovs. Pastaj nuk harroi t prekte edhe organizimin mafioz t
shqiptarve, q ka lidhje t drejtprdrejt me terroristt
q veprojn n Kosov, t rebeluar kundr shtetit. Foli
edhe pr shum shtje t tjera, duke ln edhe shum
sosh n mjegull, t pasqaruara dhe me fjal t largta e
t ftohta, q Feri nuk i kuptonte dot.
Po afrohej mesi i nats. Feri e dgjonte me goj
hapur Stojanin. Pasi ai kishte zbrazur shum gota
njrn pas tjetrs, kishte filluar t bisedonte me ton

118

edhe m t ult, duke nxjerr shum gjra n shesh,

pr t cilat Feri nuk kishte dgjuar m par. Ai i tregoi
se bosi i mafies serbe ishte i lidhur ngusht me mafien
ruse dhe n kt mnyr q t gjith ishin t kontrolluar
nga shrbimet sekrete serbe dhe ruse. N kt kontroll
jan t angazhuar nj pjes e mir e zyrtarve t lart
shtetror serb, t cilt, pas sanksioneve t vna n vitet
paraprake, e shohin drogn si t vetmin financim pr
shtetin. Si baza t rndsishme pr deponimin e drogave q vinin nga vendet e tjera, ai prmendi Maqedonin dhe Qipron. Pastaj prmendi edhe shum emra
udhheqsish t lart t Serbis. Feri shikonte i hutuar.
Nuk ishte hera e par q dgjonte biseda t tilla.
Dalngadal biseda kishte filluar t venitej. Stojani krkoi q njra nga vajzat t vinte dhe t ulej pran
tij. Ai burri q e kishte shoqruar Stojanin, kur kishin
ardhur n kafene, tani kishte filluar vallen me nj vajz,
pasi kishte filluar muzika. Feri, me gjith habin q ia
kishte shkaktuar biseda e Stojanit, vjedhurazi e hidhte
shikimin nga njra vajz q i kishte ln prshtypje
t kndshme, me tu takuar syt e tyre, n shikimin e
par. Stojani sikur e kishte kuptuar kt pozit t Ferit,
prandaj e thirri vajzn, duke e njohur me mikun e tij.
Feri u ngrit n valle. Muzika nuk kishte t ndalur.
Disa her u shuan dritat. M n fund filluan nga dashurit dhe secili me femrn e tij u ndan n pjes t ndryshme t lokalit. Dritat u shuan fare. T ndezur mbetn
vetm qirinjt, q ndodheshin mbi banak. Me dritn e
tyre t zbeht, qirinjt nuk arrinin dot t ndrionin qoshet e errta t lokalit, ku si hije n gjysmerrsir shiheshin trupat e bukur t vajzave lakuriqe. N zhurmn e

119

muziks, si n t rrall, dgjohej ndonj ah apo oh

e vajzave, q tani ndodheshin t shtrira nn peshn e
atyre burrave, t cilve pak m par u kishin shrbyer.
Kt ritual e ndoqi edhe Feri me vajzn flokverdh,
e cila, ashtu gjysmlakuriq, tundte vithet sipas ritmit
t muziks, me belin e mbrthyer nga dora e tij, e cila
disi e shqetsuar kishte filluar nj lvizje ledhatuese,
duke u ngjitur lart deri t shpatullat dhe, pastaj, si pa
t keq, duke u fshehur prapa flokve t gjata, q i binin
t shpupuritura mbi supet e saj t bardh dhe lakuriq.
Me nj lvizje t trupit n ann tjetr, Feri ndrronte
pozitat e duarve, duke ia vn dorn tjetr rreth belit
dhe ashtu duke e ngjitur lart, nn ledhatimin e leht
t flokve, ia prekte lakuriqsin e nxeht, prvluese.
Dihatjet e vajzave t tjera, q vinin edhe m t shpeshta
dhe m z t lart, e bn Ferin q ta trhiqte vajzn
fare pran, duke u ngjitur nj me trupin e saj. Ajo e
ndjeu afrimin e trupit dhe dorn e tij t fuqishme q e
trhiqte. Andaj, si me lajka i rrshqiti nga dora dhe u
largua pakz, duke vazhduar dridhjen e vitheve sipas
muziks. Ajo e dinte se ai kto ledhatime i kishte me
t pabes, por pikrisht ajo pabesi e bnte m trheqs,
duke e lshuar trupin e saj t nxehur mbi gjoksin e tij.
Feri nuk priti m. Dora e tij rrshqiti ngadal mbi gjirin
e saj t gufuar, duke e shtrnguar leht. Nj ah e dal
nga goja e saj e bri at q t trhiqej bashk me vajzn
n drejtim t kndit t errt, atje tutje, prapa banakut,
ku ishte divani bosh.
*
I hakrryer, shtyu dern e oborrit. Flakt kishin

120

prpi do knd t shtpis. Edhe pojata e vjetr ishte

duke u djegur, pastaj mullart Nga e kthente kokn,
shikonte vetm zjarr, zjarr dhe shembje t trarve q
digjeshin. Deshi t pyeste fqinjin e par, se far kishte
ndodhur, por ai iku pa i folur fare. As vllai i tij nuk
i foli. Ai e shikoi vrazhd dhe me plot urrejtje, duke
u larguar n drejtim t grumbullit t njerzve, atje n
mesin e oborrit. Askush nuk bnte as prpjekjen m t
vogl q t shuante zjarrin. kishte ndodhur, vall?
Pse nuk e shuajn zjarrin? Pse nuk m flasin? Ndoshta e kan br me qllim, pasi i kan gjetur parat n
antn time dhe pr ta fshehur grabitjen, e kan djegur
shtpin, pojatn, mullart dhe pastaj me ato para ti
ndrtojn t reja A sht e mundur kjo, vall?
Ku sht anta ime? - pyeti Feri me nj z t
thekshm dhe t vrazhd, pasi ishte afruar pran grumbullit t njerzve, ku n barin e njom pa baban t
shtrir dhe t prgjakur. Prbri tij ishte shtrir nipi
shtatmbdhjet vjear, i mbuluar me gjak.
Me thoni se far ka ndodhur?! - thirri pr t
dytn her. Pr udi, tani ai nuk e ndjente fare se ishte
i dehur. Mendja i qe kthjelluar. Ishte kmbnguls t
dinte se far kishte ndodhur dhe prap zemra ia bri
tak pr antn e tij, t ciln nj dit m par e kishte
sjell nga Zvicra, me njqind peripeci dhe me shum
shpenzime.
Shiko, or bir tutje, nga dera e oborrit! tha plaku
me gjysm zri, duke u prpjekur ta ngrinte dorn. Feri
pa andej nga i thoshte i ati, duke menduar se atje diku,
e fshehur n nj qoshe, ishte anta e tij. N mugtirn
e agimit ai dalloi nj arkivol. Nj dridhrim e leht

121

ia prshkoi zemrn. Dikush paska vdekur, mendoi pr

nj ast. Por nuk ishte n gjendje ta prcaktonte se cili
kishte vdekur. Ndoshta babai, mendoi vettimthi dhe
sakaq u qetsua, kur u kujtua se njeriu i vdekur nuk flet.
Ather, kush ka vdekur pra? Shikimin e rrotulloi pr
t dytn her mbi t pranishmit. Nna ishte grmuqur
pran nipit t plagosur. Babai ishte i shtrir dhe kunata
prpiqej ti jepte ndihmn e par, duke ia lar plagn e
gjoksit me uj. Vllai rrinte n gjunj pran t birit t
plagosur.
Kush ka vdekur, bab? pyeti ai me nj z t
prvajshm, duke harruar pr nj ast thesarin e tij.
Ende se ke marr vesh, a? ia ktheu plaku me
z t lodhur nga therjet e plagve, t cilat kishin filluar
t ftoheshin dhe dhembjet ishin br t padurueshme.
Ti ke vdekur, o bir, ti!
Un?! dhe instinktivisht preku gjoksin me
dor. Un jam gjall, bab, a sme sheh, a?
Pr mua jo! pr ne ti je i vdekur. Ti je i gjall
vetm pr ata q t kan garantuar Pr ata po!
Ik nga ktu! Ik, o pjell e keqe! Ik, o bukshkal!
Ik, o haram e haram t qoft buka e misrit q ta kam
dhan! Ik, zhduku q ktej, se ti nuk je djali imti je
vet i mallkuemi!
Ku sht anta ime? pyeti ksaj radhe me
nj z luts dhe shikimin e drodhi nga njri te tjetri,
duke u prpjekur t hetonte se cili nga ata do tia jepte
prgjigjn. Vettimthi ndjeu nj lumturi, duke mendar
se t gjitha do t rregullohen me parat q i kishte n
antn e tij. Me ato para ai mund t ndrtonte pallate
luksoze, mund t ndrtonte vila!

122

antn tnde e ka marr ai q t ka garantuar

t vish ktu dhe nuk sht shqiptar, por serb dhe me
pozit t lart n kuadrin republikan e q quhet Babiq! tha plaku me nj z t lodhur, sa q fjalt e fundit mezi u dgjuan. Nga dhembjet ai ra n agoni.
Ah! ia bri Feri, sa mezi u dgjua ky lloj
rnkimi dhe duke e par situatn, me hapa t shpejt u
kthye nga dera e oborrit. Ishte hera e par q, pas kaq
vitesh, kishte rn n dshprimin e asaj dite q Babiq
e kishte arrestuar. Ishte n dshprim t madh, q pr
kompromis kishte flijuar Bardhn, duke e ln n dor
t Babiqit, vetm pr egoizmin e tij. Kurse sot, prap
me egoizmin e tij t pangopur, kishte humbur do gj.
Kt nuk do ta fali kurr, o Babiq!dhe me kokn
ulur, me nj urrejtje t paprmbajtur u gjend n dern e
Agjencis Turistike Globi Tours.
Rrezet e para t diellit kishin rn mbi fushn e
gjer q ndodhej para pamjes s tij t venitur. Ishte nj
dit e bukur vere, por pr t ishte nj dit e zez si futa.
Kishte arritur n nj lloj zgripi q, edhe po t donte,
nuk mund t dilte dot. Kishte humbur do gj. Edhe
at pak autoritet q mendonte se e kishte pasur n gjirin e familjes, tani nuk e kishte m. Ishte i mallkuar
nga prindrit e tij, nga vllezrit e motrat, nga shokt
q ishte rritur me ta, nga fqinjt, nga fshatart, nga t
gjith edhe nga Bardha. Ishte hera e par, pas kaq
vitesh, q e kujtonte Bardhn me gjith qenien e tij dhe
pr nj moment e urreu veten. E ndiente se ishte njeri i
teprt n kt bot. Vetm nj shpres e mbante akoma:
hakmarrja!
Pronari i agjencis Globi Tours, me t kuptuar

123

se si qndronte puna, iu gjend pran. Ai e drgoi n

nj shtpi t nipit t tij, e cila ishte bosh. Aty u kujdes
q ti jepte zemr, duke i ofruar edhe ndihm n para.
Tri dit ai nuk doli fare nga shtpia. Ditn e katrt, kur
kishte ardhur koha q autobusi t fillonte rrugn, ndr
udhtart e fundit ai hyri n autobus, duke u ulur n
ulset e fundit, gj q e bnte q t ishte larg pamjes s
atyre policve, t cilt rastsisht mund ta njihnin dhe
ti nxirrnin telashe t tjera.
*
Ndodhia n fshatin Buron, prve njoftimeve n
gazetat e pavarura q botoheshin jasht censurs shtetrore, pshpritej vesh m vesh nga njerzit, bile
edhe nga ata q e quanin veten parimor dhe nuk prziheshin n pun politike. Ishte pak e habitshme sesi
kishte mundur t ndodhnin dy gjra rrnjsisht t
kundrta me njra-tjetrn dhe pikrisht t dyja brenda
t s njjts nat, n t njjtn familje. Dika misterioze kishte n kt mes dhe pikrisht ky misteriozitet
e bnte edhe m t rnd kuptimin e s vrtets. N
kafenen e vetme t fshatit, tani i dgjoje ata q ndienin
knaqsi q n raste t tilla t gjykonin ngjarjen, duke
folur me z t lart: Ai horri, q ndodhet i fshehur diku
n Perndim, i bri t gjitha. Ne e kemi ditur q ai ka
qen dhe sht njeri i tyre, prandaj, me t ardhur ktu,
ne ia trhoqm vrejtjen e par, duke ia vn arkivolin
n mes t oborrit. Por ai, pr ti fshehur gjurmt e veta,
i drgoi ish kolegt e tij t puns, pr tua br prindrve at q ua bn dhe pr ti shpallur viktima para nesh
dhe pr ti fshehur veprimet e tij, q i bn prapa shpins

124

s popullit t vet. Por a e beson kush kt?

Ata q e dgjonin, tundnin kokat, duke pohuar
n heshtje dhe duke i miratuar ato q i thoshte folsi.
Por kishte edhe nga ata q i jepnin t drejt familjes s
dmtuar, q kishte mbetur nn qiellin e hapur, t rrahur
dhe t plagosur pr vdekje, dhe akuzonte strukturat e
fshatit, bile edhe popullin q nuk iu kishin gjendur n
ndihm, pr ti shptuar nga m e keqja. Pasi t merret vesh sesi qndron puna, ata duhej t distancoheshin
apo ti qasnin.
Kshtu mendonin ata, por jo edhe kronisti, i cili n
mngjes hert kishte marr lajmin sesi kishte ndodhur
bastisja, plakitja, prleshja n mes t paramilitarve
dhe policis n njrn an dhe antarve t familjes
Gjergjlekaj n ann tjetr. Lajmsi e kishte njoftuar
se kjo kishte ndodhur si pasoj e ardhjes t papritur
t Ferit nga mrgimi. Ai nuk kishte harruar t shtonte
se, sipas raportit t pronarit t agjencis s udhtimeve
Globi Tours, Feri kishte sjell me vete nj shum t
madhe parash, ndoshta m shum se nj milion marka
gjermane, apo ndoshta deviza t tjera n kundrvler.
Thuhej se pikrisht ky thesar ishte br shkak pr kontroll. Nuk ishte e qart akoma se nga e kishin marr
vesh ata ardhjen e tij, por sipas lajmsit, ata kishin qen
t njoftuar n detaje pr ardhjen e tij dhe, posa e kishte
kaluar autobusi kufirin shtetror, kishte qen nn kontrollin e rrept dhe tinzar t spiunve. Edhe shtpia
e Gjergjlekaj, atje n fshat, kishte qen nn kontrollin
e rrept t spiunve. Madje, ata kishin arritur ti zinin
pikat strategjike, para se t arrinte vet Feri n shtpin
e tij. Ata kishin zn pozicionet n shtpit prreth dhe,

125

si thuhej n njoftim, njri nga spiunt m t regjur t

qytetit P. kishte marr pjes n prgjimin profesional,
duke arritur q t futej pa u diktuar fare n shtpin e
familjes Gjergjlekaj. Ai, si vazhdonte njoftimi, kishte
zn vend n nj skaj t errt n tavanin e shtpis,
duke kontrolluar do lvizje t antarve t familjes, si
dhe duke e dgjuar me vmendje do bised t tyre. Ai,
nga tavani, duke shikuar nga nj vrim e vogl brendin e dhoms s gjumit t Ferit, kishte par qart se
ku e kishte fshehur thesarin. Pastaj kishte dgjuar edhe
nj bised telefonike nga telefoni i tij mobil, por q ai
nuk e kishte marr vesh se far dhe me knd kishte
biseduar, sepse biseda ishte zhvilluar n gjuhn gjermane, por n kto rrethana ishte i sigurt se kjo bised
nuk do t ndikonte n aksionin e ardhshm. Ai kishte
qndruar tr ditn n at pozit, derisa Feri kishte dal
nga shtpia. Pr daljen e tij e kishin njoftuar prmes radiolidhjes q ai e mbante me vete. Pastaj, kur shtpia e
tyre ishte rrethuar diku rreth mesnats, para se ta anin
dern ata nga jasht, nga tavani i shtpis kishte zbritur
prgjuesi, duke mbajtur n dor revolen t gatshme pr
zjarr dhe me mask n fytyr, i kishte detyruar antart
e familjes ta hapin dern. N ball t tyre kishte qen
Babiq i maskuar dhe fill pas tij, kishte hyr rrmbyeshm duke prmbysur do gj q i vinte n dor Gorani
i tmerrshm, i vetmi pa mask n fytyr. Pastaj ata kishin shkuar drejt e n dhom, ku prgjuesi me mask e
kishte nxjerr n shesh thesarin, duke e hapur para syve
t plakut, i cili nga zemrimi i kishte sulmuar, duke
ia hequr maskn nga fytyra Babiqit dhe n kt ast,
ktij sulmi i ishte prgjigjur me zjarr Gorani, duke e

126

plagosur at pr vdekje. Pasi ata kishin kontrolluar dhe

kishin marr do gj q kishte pasur ndonj vler pr
ta, pr ti zhdukur gjurmt e plakitjes, ia kishin vn
flakn shtpis.
Pr kronistin parsore ishte njoftimi, t cilin e kishte prgatitur familja Gjergjlekaj dhe q duhej t botohej si sqarim mirkuptimi pr bashkvendsit e tyre. Ai
e mbante n dor duke e lexuar her pas here. Ai kishte
koh q e kishte pritur nj reagim publik t ngjashm
nga Gjergjlekajt.
Duke i mbledhur shkresat e shprndara mbi tavolinn e tij t puns, ai e hodhi vshtrimin tej dritares.
Kishte filluar t errej. N rrug njerzit kishin filluar t
rralloheshin. donjri ikte drejt shtpis, sa pa e zn
ora policore.
*
Sikur t mos kishin mjaftuar t gjitha ato t liga,
q e kishin gjetur gjat rrugs, t ligat e tjera e prisnin
n shtpi. N vend q ti gzohej t vetmit njeri q i
kishte mbetur akoma pran, kishte ndodhur ajo q m
s paku e kishte pritur. Gjat mungess s tij, Sandra
e kishte kontrolluar podrumin, duke gjetur sasi droge,
para e arm. Ajo, e tmerruar, n fillim kishte dashur t
lajmronte policin, por kishte pasur frik se ata nuk do
ta kuptonin, ndaj nga frika kishte ikur nga shtpia, duke
u strehuar t nj shoqe. Porsa kishte arritur Besimi, ajo
ia kishte zbrazur n fytyr t gjitha, duke e przn
nga banesa dhe duke ia hedhur valixhet jasht. Ai ishte
prpjekur t sqarohej, por kishte qen e pamundur. Ajo
kishte qen aq e egrsuar, sa q Besimi kokulur, i ngar-

127

kuar me valixhet e tij q m par ia kishte prgatitur

Sandra, ishte larguar. Streh kishte gjetur te Koli.
Besimi u zgjua i llahtarisur. ndrrat e kishin sjell
para mendje. Sa i mbyllte syt, prpara i dilte babai
me at pamjen e tij t vrazhd, i verdh si mejti dhe me
zrin e tij t mpakun, q gjithmon i thoshte t njjtn
fjal: Pr ne ti je i vdekur! Pastaj e ndiente nj rnkim
apo nj vaj, q nj her i dukej se ishte rnkimi i nns,
por m von i bhej se ishte vaji i Bardhs e pastaj ai
vaj shndrrohej n zrin krcnues t Sandrs. Ai z
bhej si i jerr dhe i dukej se ishte zri i Babiqit, i przier me nj z femre q i vinte si dihatje epshi e przier
me nj t qeshur t zgjatur, q i shmbllente nj t
qeshure shtrige. Disa her u rrotullua dhe, nga lodhja e
rrugs s gjat, prap qepallat i rndoheshin, dhe prap
nga e para. Babai, pastaj zra t przier, krcnimi i
Sandrs dhe hingrizja e shtrigs. Disa her u ngrit nga
shtrati. Koli flinte i qet. Ai nuk i dgjonte kta zra. O
Zot! Po mendm, mendonte dhe vendoste mos t flinte m, deri n agim. Shkonte n dhomn e pritjes dhe
e hapte televizorin. Pasi fillonte prap ti rndoheshin
qepallat, si n vegime prap fillonte tundja e tij npr t
njjtn ndrr, me t njjtt njerz dhe, n fund, qeshja
e shtrigs q gjithmon ishte e padukshme.
Me kt tortur e zuri mngjesi.
Nuk i pritej q t takohej me Belin. Ishte nj situat q medoemos duhej t konsultohej me t. Pasi u
vesh, i shqetsuar doli n rrug. S pari shkoi n lokalin e klubit dhe si gjithmon, aty takoi xha Himn. Ai,
kur e pa, hapi duart dhe e mori n prqafim.
Vetm nj jav e bre n familje?- pyeti ai.

128

Kisha ndrmend t rrija m gjat, por m diktuan

dhe t them t drejtn, mu desht ta ndrpres n gjysm pushimin dhe t kthehem.
Po, or bir, sht nj situat e rnd pr mbar popullin ton. E lexova n gazet se n fshatin K. kishin
arrestuar dy vllezr, n fshatin Buron e kishin djegur
nj shtpi, kishin rrahur dhe kishin plagosur t zott e
shtpis. N Drenic kishin br prpjekje q t futeshin n nj shtpi, por kishin hasur n rezistenc, duke
ln edhe polic t vrar
E ke gazetn? pyeti Besimi.
E kam, or bir, po e do! fliste xha Hima si
me vete, pa e vn re shqetsimin n fytyrn e Besimit dhe vazhdoi: Ktu sht burgosur nj band
shqiptarsh, q merreshin me shitjen e drogs, kurse
atje vrasje, burgosje, internime, plakitje dhe sikur t
mos mjaftonte kjo, ka akoma edhe t atill q edhe n
kto koh t vshtira punojn pr interesa t serbve.
Ja, lexoje kt njoftim! tha xha Hima, sikur t dinte
se vetm edhe kto njoftime i kishin munguar Besimit,
duke ia lshuar n dor ca gazeta. Ai uli kokn mbi
gazet. Njoftimi ishte trondits. Ishte hera e par prej
s njihej me xha Himn, q e ndjeu se do t zhgnjehej
para tij. Iu b se edhe pa folur, ai e kishte zbuluar t fshehtn. Pati frik se do t zbulohej nga ai edhe pa folur
fare, apo ishte zbuluar q m par dhe xha Hima nuk
dshironte ti tregonte i pari se kush ishte, por e linte
q Besimi t rrfehej vet para tij. E mblodhi disi veten
pa rn shum n sy dhe filloi nga e para, duke e lexuar
m qart dhe pa paragjykime njoftimin:

129

Njoftim
Familja Gjergjlekaj nga fshati Buron distancohet nga biri i tyre Fer Gjergjlekaj, azilant n Zvicr, i
cili kundr dshirs son ka vite q punon pr interesa
serbe, duke e dmtuar rnd shtjen ton kombtare.
Kt distancim e bjm, pasi ai vuri dorn e tij t tradhtis edhe mbi familjen e tij t ngusht. I ftojm t
dmtuarit nga dora e tij tradhtare pr mirkuptim me
familjen Gjergjlekaj. Presim me dshir q populli t
na pranoj prap n gjirin e tij t ngroht.
Me nderime, familja Gjergjlekaj
Fat, tha Besimi me z t lart, sa q e bri xha
Himn ta shikonte disi i hutuar.
E fat, more bir, ky sht fat i zi pr t gjith ne,
po ku po e sheh ti at fat!?
Jo, jo, xha Him, thash fat q e kan zbuluar
dhe e kan shpallur me koh prmes gazets, pa pasur
mundsi q ti dmtoj edhe t tjert, q nuk e kan
ditur se ai sht tradhtar. Kurse me veten e tij me
fjaln fat nnkuptoi q familja nuk kishte dhn ndonj
fotografi, q ta botonte bashk me njoftimin n gazet,
e pastaj do t shkatrrohej do gj para kohe, pa arrir
t hakmerrej kundr atyre q e kishin sjell n kt
situat. Ishte fat q ai, para xha Hims, nuk ishte Fer
Gergjlekaj, por Besimi, kurse para organeve zvicerane
ishte Mal Dalani. E lidhje kishte ky njoftim me t n
kt mes? Asgj!
Si pr inat, nuk e gjente se nuk e gjente Belin. Sa
e sa her e kishte thirr n telefonin mobil, duke i ln
edhe porosi, por ai nuk ishte ndier fare. Nuk la vend
pa e krkuar. Nuk ishte askund. Sikur ta kishte lshuar

130

toka. E krkoi edhe n nj lokal serb, q disa her e kishte gjetur aty. Bile, Besimi hyri aty me ndrojtje. M n
fund e la. Vendosi t kthehej e t pushonte n banesn
e Kolit. Tamam kur kishte marr fund krkimi, fare pa
pritur u takua me t n trotuarin e gjer t rrugs kryesore, n astin kur Besimi ishte duke shkuar n drejtim
t parkut t madh t qytetit, ku e kishte t parkuar veturn. Beli ishte duke ardhur nga ana e kundrt. Pasi
u prqafuan si miq t vjetr, Besimi i tregoi se far i
kishte ndodhur dhe planet pr t ardhmen.
Jo, tani! tha Beli, duke e ledhatuar leht mbi
shpatull me dashamirsi. Kam instruksione t reja.
Do ti marrim edhe disa aksione t prbashkta dhe,
n fund, edhe un do te t ndihmoj n planin tnd. Ne
jemi ortak t vjetr dhe un do ti kompensoj disa nga
humbjet tua. M beso se edhe un kam qen n kt
mendje, por nuk kam pasur guxim te t tregoj, kurse
tani ne do t jemi t pandar.
Nga ngazllimi i doli nj pshertim.
Muzgu i mbrmjes kishte filluar t afrohej. Ishte i
rraskapitur. Pas takimit me Belin, e ndiente veten pak
m t qet. I vetmuar, mori rrugn drejt liqenit. Shtiste qet-qet, i humbur n mesin e asaj turme spontane, q e rrethonte dhe q n pamje t par i dukej
e pabrenga. N kt shtitje ai gjente nj lloj qetsie
shpirtrore dhe me veten e tij thurte plane. Besimi nuk
e kishte dashur kurr vetmin, por sa her q kishte
pasur tronditje t mdha si kjo e fundit, kishte ndier
nevoj t domosdoshme q t rrinte vetm. Bile n nj
rast mjeku e kishte kshilluar q, n rast t krizave t
thella shpirtrore, sht e rekomandueshme t shtitej i

131

vetmuar n ndonj mal, ku do t kishte mundsi t fliste me z t lart dhe mllefin e grumbulluar ta shfrynte,
sikur t ishte duke ia thn t gjitha tro atij q e kishte
mllefosur.
Edhe ksaj radhe Besimit nuk i bnte ndonj
prshtypje siprfaqja e valzuar e liqenit. As pr pulbardhat nuk kishte ndonj simpati. Ai me veten e tij
thurte plane, duke tundur duart dhe dukej sikur ishte
duke folur me dik. As zhurmn e makinave nuk e dgjonte m.
Ishte i humbur n botn e tij.

132

VI
Pasi e lidhi kravatn ushtarake, nj cop her u
mor me rregullimin e jaks s kmishs dhe pastaj u
afrua edhe m pran pasqyrs, duke shikuar fytyrn e
vet t lmuar. Pr nj ast ju b se n ann e kundrt t
pasqyrs pa fytyrn e asaj vajze mitare, me ato vetullat
kaleshe dhe me lott si pika vese q kishin mbetur t
varur n cepat syve t kaltr, si qielli pa re. I trembur,
u largua nj hap prapa, duke tundur kryet pr ta bindur
veten se nuk ishte n ndrr. Kishte shum koh q ajo
pamje nuk i shqitej nga mendja, duke e trazuar n do
koh. Ishte i sigurt se at dit, ajo vajz kishte dashur
ti thoshte di, kt e kishte kuptuar nga shikimi i saj. U
largua nga pasqyra, duke dashur q edhe ato mendime
ti hiqte nga mendja. Me dorn e majt i ra leht faqes,
duke e trhequr nga posht lart pr t vrtetuar se ishte
rruar bukur, ashtu si e donte nderi ushtarak.
Jasht bnte ngric. T ftohtit ju duk se pr nj
ast ia preu si me brisk faqet e lmuara dhe sikur donte
t mbrohej nga ajo prerje, e mbuloj fytyrn me duar.
Qyteti dukej i prgjumur. N rrug nuk kishte
shum njerz. Rrall, tek-tuk, shihej ndonj kalimtar
i rastit. Sa m afr q i afrohej qendrs s qytetit, aq
m tepr shtoheshin lvizjet e njerzve. Dritat e neo-

133

nit ishin akoma t ndezura. Mbi asfaltin e rrugs shihej qart shtresa e holl e akullit, q kishte zn gjat
nats. Posht, te kryqzimi i rrugs, pa kur rrshqiti
dhe u rrzua nj grua e trash. Ajo u ngrit ngadal,
duke pshpritur dika por, ishte larg dhe nuk u dgjua
se far tha. N nj rast tjetr, Gorani do t shkulej se
qeshuri, por ksaj radhe sikur nuk i doli gazi.
Tani ndodhej prball Banks Komerciale. Befas
ju kujtua filiala e saj n kryeqytetin provincial, ku muaj
m par vet kishte marr pjes n mbikqyrjen e shkarkimit dhe deponimit t disa tonelatave droge n bodrumet e saj. Kjo sasi droge mbikqyrej nga sigurimi
shtetror, kurse transportimi i saj bhej nga Tigrat.
Kjo organizat kishte nj rrjet t gjer t veprimit n
tr Evropn. Forcimi i saj, dhe i organizatave t tjera
si Shqiponjat e bardha, Bereta e kuqe, Dora e
zez e shum t tjera, kishin br q, prve monopolit t mbikqyrjes s trafikut t drogave, t armve,
nafts, cigareve, t diktojn edhe lvizjet n politik,
duke korruptuar shum udhheqs t policis sekrete,
ndoshta edhe urdhrdhnsin e tij, Nebojshn.
N ndrtesn e ministris, fare n hyrje, u paraqit
t portieri, duke ia zgjatur letr-ftesn. Ai, pasi e shikoi
me dyshim, mori dgjuesen e telefonit dhe formoi nj
numr. Foli me z t ult, pastaj duke ia zgjatur letrn,
i tha t hynte brenda dhe t priste deri n nj urdhr t
dyt.
Hyri n nj dhom t gjer dhe u ul n stol. Ashtu
kot, pshertiu.
Pritja n kt dhom misterioze Goranit ju duk e
gjat. Skena t llahtarshme i vinin vrdall n kok.

134

Viktima, zjarre, eksplodime, klithje, kuj... kto e mundonin dhe ditn. Ti do gj mund t jesh, por m se
paku serb. Ha,ha, ha!... Ti i prngjan atij shqiptarit t
vogl, ha, ha, ha!... i ushtuan n vesh fjalt e Stojanit. Idiot, pederast, mir ta bra! mendoi.
Kishte raste, gjat netve kur ishte n gjum, ti
vinin vrdall ato viktima. Ato klithnin me zrat e tyre
t jerr dhe t frikshm, si kuj grash, si vaj fmijsh,
si mallkim i pleqve q nuk lviznin dot, si klithje vashash q pamshirshm dhunoheshin nga ai vet dhe
shokt e tij. Dhe ato viktima dilnin nga mesi i flakve
t shtpive q digjeshin, deprtonin nga zjarri, ngriheshin nga prushi, dhe ashtu prvluese, si gacat, e trhiqnin zvarr npr tokn e shkrumbuar. Edhe pse ishin
t vrara, t gjakosura, me koka t prera, me fytyra t
shkallmuara, me flok t shpupurishura, ato e sulmonin! Provonte t qllonte me arm, por as armt nuk i
bnin pun. Dhe viktimat, me zra t jerr, gjithnj i
afroheshin, kurse shokt e tij, atje tutje, zgrdhiheshin
duke qeshur me tragjedin e tij dhe, pastaj, ikja bhej
e pashmangshme, e gjat, e pafund, ndoshta e prjetshme!
N fundin e korridorit pa nj grua q vinte n drejtim t tij. E njohu, ishte sekretarja e Nebojshs. Sa her
vinte n zyrn e tij pr konsultime dhe pr t marr
urdhra t reja, ajo e shoqronte.
Si jeni, zoti Raviq?- pyeti ajo duke ia zgjatur
dorn me respekt.
Mir, ju faleminderit! Ju si jeni? - u prgjigj
Gorani, duke u ngritur n kmb.
Mir. Shkojm tani? - tha ajo me z t but.

135

Shkojm! tha Gorani dhe e ndoqi pas. Kaluan

npr korridorin e gjat dhe, pas pak, arritn t dera e
zyrs s tij, e cila ishte e veshur me saftjan t zi.
Si shkojn punt atje?
Jo edhe aq mir! Po ktu, ka dika t re? pyeti
Gorani, duke e shikuar profilin e saj t kndshm.
t them?! Frika nga lufta sht dominante.
Zyrtart thon se presioni ndrkombtar sht shtuar,
deri n krcenim t hapur, tha ajo, duke e shtyr
dern. Pr nj ast Goranit ju duk aq e rnd ajo der e
mbshtjell me saftjan t zi, sa q iu b se gruaja me at
trup t imt dhe t brisht nuk do t kishte fuqi kurr ta
shtynte. Por dera u hap leht. Ajo hyri brenda.
Urdhroni, i tha gruaja, duke ia mbajtur dern
t hapur.
Pasi ia zgjati dorn, Gorani u ul n kolltukun q
ia afroi Nebojsha. Ishte pak i hutuar nga ajo pritje, nga
ato lvizje t tij disi artificiale, q nuk i shkonin fare
natyrs s tij. Kishte nj nervoz q nuk e fshihte dot.
Gorani e vriste mendjen pr shkakun e ftess.
Nebojsha e nisi bisedn ngadal, duke shikuar her
Goranin, her nj dosje t trash me ngjyr t kaltr q
e kishte prpara. Mbi kapakun e saj, me germa t mdha cirilike, shkruante: Sekret Nr. 09/89 SRS
T huajt na akuzojn se ne gjoja bjm krime mbi
popullsin civile. Si thua ti? Ti je n vendin e ngjarjeve, jan t vrteta kto q thon ata? pyeti Nebojsha
me nj vshtrim t akullt dhe zhbirues njherit, kurse
dorn e mbante mbi dosje, duke lvizur gishtrinjt me
nervoz. Gorani thartoj buzt, duke e futur trurin n lvizje, pr t gjetur prgjegjen adekuate. Zri kumbues i

136

tij, e bri q sakaq ti shprvjelt prap buzt n gjendjen e mparshme, duke u liruar nga ajo situata e vshtir dhe njhersh duke i dhn t kuptoj se ai nuk e
kishte me t, por me veten e tij: Natyrisht q nuk
jan t vrteta, u prgjigj aty pr aty vet Nebojsha.
Ne kemi t drejt ta mbrojm shtetin ton dhe lufta
jon bhet pr unifikimin e Serbis. Kt ne e kemi
arritur me 23 mars t vitit 1989. Tani vetm i mbrojm
kto vendime. Me Kushtetutn e vitit 1974 vetm Serbia, nga t gjitha republikat e Federats Jugosllave, sht ndar arbitrarisht n tri pjes. Vojvodina dhe Kosova kishin marr prerogativat ekuivalente t shteteve t
pavarura. Ne nuk e kemi shfuqizuar autonomit e tyre,
por i kemi suprimuar prerogativat e shtetit. Kurse tani,
ne nuk jemi duke zhvilluar luft kundr islamit, si na
akuzojn t huajt, por kundr separatistve shqiptar,
t cilt n mnyr t njanshme e shpalln Kosovn etnikisht t pastr dhe at zyrtarisht, kur dihet fakti q n
krahin jetojn me qindra mijra serb, dhe ata shum
m hert sesa shqiptart.
Pasi u shkund pak, sikur donte t gjente at fillin e
biseds q e kishte ndrprer, Nebojsha vuri duart mbi
syprinn e tryezs dhe vazhdoi t fliste. Gorani e shikoi
ngultas n sy. Ishte hera e par q dalloi nj t ar mbi
vetulln e tij t majt. Vall, si i kishte ndodhur?
Dhe na quajn t jashtkohshm, por ne nuk
jemi t jashtkohshm. Ne gjithmon kemi ecur me
kohn
Derisa Nebojsha fliste, shikimin e kishte t mbrthyer nn mjekrn e Goranit, tamam n vendin ku duhej
t ishte i shnuar numri dymbdhjet, sikur ai tishte

137

or. Gorani u dridh nga ky mendim dhe bri nj lvizje

nga ana e majt, sikur donte t merrte dika nga dyshemeja. Pastaj prap prqendroi shikimin mbi vetulln
e majt t Nebojshs, pikrisht aty ku ishte shenja e
plags s mbyllur. Ishte i shprqendruar fare nga ajo se
far thoshte Nebojsha. I shihte vetm buzt e tij pakz
t fryra duke i lvizur ngadal, kurse vetullat e tij t trasha, me at shenjn e plags mbi, her uleshin mbi sy,
duke krijuar mrrola t frikshme, her ngriheshin lart,
duke e mbuluar nj pjes t vogl t plags s mbyllur
dhe duke i zgurdulluar syt mnershm.
Kurse ata, pasi i kan mbushur xhepat plot me
miliona marka dhe dollar n mnyr jo legjitime, dhe
pr shkak t divergjencave t theksuara politike mes
nesh, me krcnojn mua dhe t urrejn ty
Si? kush? pse t me urrejn mua? - i doln
kto fjal shpotitse Goranit, sikur t kishin dal nga
nj zgavr druri, si del rrmbyeshm nj zog nga pylli.
Pr shkak t prejardhjes tnde, pra! Pastaj, pr
shkak se ti ke vrar paramilitar dhe nuk ke dhn asnj prgjegjsi. Ata e din se kt mbrojtje e ke nga un,
ndaj ata me urrejn edhe mua. Kt ata nuk e thon
haptas, por veprojn prapa krahve tan, duke i rrmbyer parat tona dhe duke na krcnuar me vrasje.
Gorani mbeti i nemitur. Ishte hera e par q flitej
kaq hapur pr prejardhjen e tij dhe kjo vinte nga nj zyrtar i lart, q deri n ato momente kishte pasur nj konsiderat t jashtzakonshme pr t. Deshi t insistonte
t dinte m tepr pr prejardhjen e tij, por nuk kishte
fuqi ta bnte nj pyetje t till. Mendja i shkoi sakaq

138

t Misha dhe fjalt e tij pr ngjashmrin me at unin

shqiptar, pastaj fjalt: Ti do gj mund t jesh, por m
s paku serb! Nj lloj frike se ndoshta prindrit e tij,
rastsisht, mund t ishin shqiptar, ndoshta ai sht o
Zot! Me kok t mbufatur nga gjithfarlloj mendimesh,
si nj ndrr e keqe, iu kujtua takimi i par q kishte
pasur me Nebojshn dhe dy dosjet e hapura para tij.
Ndoshta po arkivi sekret atje n jetimore, fsheh?
Jemi n prag t lufts, - vazhdoi Nebojsha.
Si e dim, lufta sht vrastare. Lufta glltit shum
njerz. Por dyfishi i glltitjeve t ktyre njerzve beht
kur n luft ka tradhti. Kjo sht esenca. Tradhtia sht
n mesin ton, ajo na vret, na poshtron, na plakit,
na dhunon dhe humbja sht e tmerrshme! Ndaj, ne
duhet ti luftojm ata. Duhet ti luftojm njsoj sikur i
luftojm edhe armiqt ton t jashtm, sepse edhe kta
jan njsoj armiq, por kta jan armiq t brendshm
dhe shum m t rrezikshm se sa t jashtmit. Pr armiqt e jashtm je n dijeni dhe prgatitsh pr luft
kundr tyre, kurse pr kta t brendshmit nuk e di dhe
natyrisht se pason humbja, gj q ne nuk e dshirojm.
Prandaj, t kam ftuar ty t me ndihmosh n kt pun
kaq t rnd dhe delikate!
Mua?! pyeti Gorani, pa e fshehur dot habin.
Po, po, pikrisht ty. Ti tani e tutje do t punosh n
nj dikaster tjetr. Atje nuk do t kesh pun me shqiptart, me ushtarakt, me policin, do t jesh civil. Do t
kesh pun vetm me mua n njrn an, dhe me vartsit tu, n ann tjetr. Kam frik se...
Fjala i mbeti n gryk nga cingrima e telefonit.
Nebojsha ngriti leht dorn e majt, q kishte koh q e

139

mbante mbi dosje, duke i dhn shenj q t ndrpriste

bisedn dhe, n t njjtn koh, ngriti dorn e djatht,
duke e marr receptorin.
Urdhro, po erdha! dhe me lvizje t shpejt lshoi vrullshm receptorin mbi aparat. M fal,
por duhet te t l vetm pr disa aste, tha ai dhe
me t shpejt doli nga dera, andej ku ishte e ndara e
sekretares s tij.
Vshtrimi i Goranit mbeti i ngulitur mbi dosje.
Zgjati dorn dhe e trhoqi. Ishte e hapur dhe, pasi i
kishte picrruar syt mbi germat, ai lexoi me z t ult.
Me nj lvizje t shpejt, nga xhepi nxori nj bllok t
vogl dhe shnoi di n t, duke e shikuar her dosjen
her bllokun. Pastaj e largoi tutje, duke e futur bllokun
n xhepin e xhakets ushtarake, nga e kishte nxjerr
pak m par. Dera u hap furishm dhe Nebojsha u
gjend n zyrn e tij. Gorani, n shenj respekti, u ngrit
n kmb.
Ku e lam? Po Pra, ngjarjet do ti shikosh nga
distanca. E merr me mend, n podrumet e Banks Komerciale n kryeqytetin provincial? Aty sht baza juaj
e ardhshme. Por, para se t fillosh detyrn e re, ke edhe
nj pun t vogl. Ma merr mendja se e ke t qart. Pak
m par t thash se jan disa q me krcnojn mua
dhe t urrejn ty. Ai q i ka mbshtjell t gjitha punt
tona sht Babiq. E di q ti nuk do t besosh, por un
kam prova t mjaftueshme dhe, q t mos keqkuptohemi, un do ti komunikoj t gjitha me radh, pa pasur
frik se po zbuloj ndonj sekret shtetror.
Dosjen me ngjyr t kaltr, q ndodhej pran tij, e
trhoqi nga vetja dhe filloi s shfletuari. Pasi krkoi nj

140

grim her, nxori nj letr nga dosja.

Ja njra! - dhe ia zgjati letrn Goranit, i cili e
mori n dor dhe filloj nga leximi. Letra ishte e shkruar
me makin dhe me alfabet latin.
Zrich, korrik 1997, Sekret nr. 07/97ZH: Raport
gjysmvjetor:
Sipas udhzimeve tuaja dhe sipas raportit t vitit
t kaluar, ju njoftojm se:
Prve grupit t Schliere-s, q pjesrisht u shkatrrua vitin e kaluar, ne kemi marr edhe nj varg
veprimesh t tjera shtes:
Shkatrrimin e degve dhe t nndegve te t
njjtit grup q vepronin n Schafhausen, Lausanne,
S.Morritz, Luzern, Blach dhe disa nngrupe t tjera
t parndsishme. Me keqardhje ju njoftojm se n
kt prfshirje nuk ka pasur asnj drejtues politik t
diaspors shqiptare, prve disa njerzve naiv, q me
punn ton kemi arrir ti infiltrojm n kt rrjet, pa
dijenin e tyre. Shkatrrimin e nj grupi n rrethinn e
Berns q ne e kishim krijuar m par, e q kishte filluar ti rrezikonte interesat tona. Pjesn e shndosh t
ktij grupi, me ndihmn ton dhe me plqimin e tij, ia
kemi drguar bashkpuntorit ton nr.120. Jemi duke i
trhequr edhe disa grupe t rinjsh shqiptar, n mesin
e t cilve ka edhe veprimtar t ashtuquajturave parti
politike si dhe drejtues klubesh, restorantesh dhe disa
biznesmen t vegjl.
Ju njoftojm se koht e fundit kemi pasur vshtirsi n furnizim.
Dhe n fund: sipas udhzimeve tuaja, spiuni nr.
78, pasi i sht marr drgesa n vler valutore n 2 mi-

141

lion DM, sht kthyer n baz, por shum i zhgnjyer.

Pres urdhrin tuaj pr veprim t mtutjeshm.
Me respekt i juaji: 1717.
E shikon? Kemi pasur vshtirsi n furnizim,
thot. Kjo ssht e vrtet. Ktu ka grabitje, vjedhje.
Ne kemi drguar atje drog t mjaftueshme, bile shum
m tepr sesa ka qen porosia. Kurse shuma e parave
q prmendet ktu e vrteton kt, tha Nebojsha dhe
vazhdoi: - Kurse ky ktu sht nj raport i shkruar nga
Babiq. Merre dhe lexoje, dhe do t bindsh vet.
P. Korrik 1997, Sekret nr. 07/97P. Raport plotsues:
Sipas planit ton t studiuar mir, n terren do
gj ka shkuar shum mir, me prjashtim t disa t
papriturave spontane. Gjat prleshjeve me antart
e familjes s bashkpuntorit ton nr.78, t cilt kan
arrir t me heqin maskn, kshtu q mua personalisht
me kan njohur, si dhe Goranin i cili sipas urdhrit tim
ka qen i pamaskuar. Pas ksaj kemi qen t shtrnguar t marrim aksione shtes dhe t vrazhda ndaj disa
antarve t familjes s tij q, seriozisht e kishin rrezikuar aksionin ton.
Thesari ndodhet n dorn ton. Pr shumn dhe
gjsendet e tjera do tju njoftoj n raportin plotsues,
porsa ti kemi br depozitimet bankare.
Me nderime, i juaji 242.
Mua nuk me duhet raport mbi mbarvajtjen e aksionit, mua me duhet raport pr shumat, m kupton?
Pr shumat! Pastaj, pse Babiqi duhej t vepronte i maskuar, kurse ti i pamaskuar? Ktu ka dika t dyshimt.
Ja, shikoji raportet e tjera, si at t janarit, t shkurtit, e

142

me radh. Vetm raporti i gushtit njofton pr nj shum

t pacaktuar parash, por ai lidhet drejtprsdrejti me
shumn q e jep raporti nr: 07/97ZH. Kurse, deri tani
nuk ka asnj raport mujor, q sht dashur ta drgonte.
Pra, ai, q nga gushti e tutje, punon i rebeluar, pa
dhn asnj informat udhheqjes shtetrore. Ministri
i Brendshm m ka sugjeruar q kto shtje t arsyetohen me shifrn 001. Pra, t mbett pun e Tigrave,
gj q n esenc e kam pranuar. Sesi duhet t veprojm
tutje, ne i kemi duart e lira, ndaj t kam ftuar ty. Pas aksionit, bhet zhbllokimi i shumave t lartprmendura.
Nse do t kemi luft frontale me terroristt shqiptar,
ose do t prballemi me ndonj agresion t jashtm,
kto parallogariten t humbura, bashk me pronart
ilegjitim t tyre, kupton? Si rrjedhoj, t gjitha do t
jen n dorn ton. I vdekuri nuk flet, nuk dshmon!
Pas krimit, si gjithmon qndrojn shqiptart. E ke t
qart?
Po.
Planin dhe udhzimet e tjera do ti kesh gati s
shpejti. Shko tani e lodhu, deri n nj ftes tjetr.
Si urdhron, zoti Mariq.
Mirupafshim.
Mirupafshim! dhe pasi i shtrngoi dorn,
doli.
I poshtr, tha Nebojsha me vete, porsa Gorani
mbylli dern. Idiot. Bir kurve shqiptare. Do ti lesh
kockat si qeni, atje ku ke lindur!
Pas nj pauze, i knaqur ndezi nj cigare.
Ishte pasdite janari. T ftohtit kishte mbshtjell
gjith qytetin. Nga jasht ndrtesat gri t ministrive

143

dukeshin sikur t ishin tkurr dhe kishin humbur befas at krenarin e akullt, q e kishin pasur dikur. Kjo,
ndoshta, dukej nga t ftohtit. Kurse, brendia e tyre ishte
prvluese, nga tensionet e ngritura politike.
Pas gjith atyre krcnimeve, Nebojsha ndiente
nj rnie t heshtur dhe t tmerrshme karriere. Kjo vinte
si rrjedhoj e ngritjeve t shum njerzve t paprgjegjshm n shum poste kye. Ishte logjike q ata urdhrat
e tij nuk do ti zbatonin. Prpjekjet pr ngritje n karrier kishin dshtuar, ndaj kishte frik se rnia kishte
filluar. Dhe kjo rnie nuk do t ishte si t tjerat, kjo do
tishte nj rnie fatale, do tishte nj rnie pa shpres
pr ngritje t srishme, do t ishte ndoshta rnia e fundit... Dhe u tmerrua nga ky mendim, i cili kishte koh
q, n mnyr tinzare, ia kishte pushtuar tr qenien
e tij.
Gjat rrugs pr n shtpi qyteti ju duk m i zbrazt, disi i shkret. N rrug kishte pak lvizje. Afr nj
kontejneri pa nj plak, q hallakaste dika, por nuk e
dalloi se a ishte duke hedhur, apo duke krkuar di. Vetura kaloi pran kafenes se pensionistve. Nga jasht,
prapa xhamave t lagur dhe vende-vende t avullt, arriti t shihte n brendi nj tollovi t vrtet. T ftohtt i
ka bashkuar n kt kafene. Ndoshta n shtpit e tyre
nuk kan ngrohje t mjaftueshme, ndoshta nuk kan
as buk. Ata skishin marr pensione me muaj t tr.
Thuhej se do dit nga ura e madhe hidheshin n lum
nj apo dy t till. N shpirt ndjeu nj dshprim, sepse
edhe vet ishte n rrugn e pa kthim t pensionimit. U
dridh i tri, kur e mendoi veten plak pensionist, duke
zvarritur kmbt drejt urs pr tu mbytur n lum Ja

144

edhe ura tragjike T kmbt gjigante t urs pa nj

grumbull t rinjsh t droguar. N mesin e tyre dalloi
edhe shum vajza t reja, me flok t ngjyrosura n t
kuqe, t verdh apo t gjelbr, kurse djemt me flok
t gjata dhe m koka gjysm t rruara. Ktu ka politoksikoman, shanky, penner, panker ah rinia jon!
kt dreq droge sht dashur tua shprndajm falas t
rinjve shqiptar e pastaj nuk do t kishim m nevoj
Gospodin Markoviq, gospodin Markoviq! ia
preu mendimet nj z q vinte nga jasht, andej nga
trotuari, ku vetura qndronte e ndaluar n semafor.
Ktheu kokn ngadal, duke menduar se tani do ti
ndodh dika e tmerrshme. Dreq o pun, mendoi me
vete.
Me fal pr shqetsimin vazhdoj zri i
mparshm, duke ju drejtuar dikujt q akoma nuk kishte mundur ta pikaste s kush ishte. Nj burr, q ishte
duke ecur fare pran veturs dhe prandaj Nebojsha nuk
ia shihte dot fytyrn, ndaloi duke u kthyer prapa duke
nxjerr dorn nga xhepi. Nebojsha ndjeu nj ngazllim,
kur pa dorn e tij bosh t zgjatej drejt dikujt. Dyshimi i
frikshm se nga ai xhep i mallkuar mund t dilte ndonj arm, sakaq u fashit. Por, megjithat, me nj lvizje
t shpejt dore, ai mbylli xhamin e veturs.
Pr nj ast Nebojsha pati prshtypjen se kalimtart e rastit e kishin njohur. Ju b se dikush e shikonte me vrejtje, kurse nj burr me mjekr t thinjur,
me buzqeshje dashamirse, e prshndeti kur po kalonte bri veturs. Uli kokn m tepr dhe n vend q
tia kthente prshndetjen me nj lvizje koke si bnte

145

zakonisht, shau me vete q vetura nuk po lvizte nga

vendi. Por, n ast, ajo lvizi drejt urs s tmerrshme
(sesi i erdhi ky emrtim i rastit pr urn) dhe u zhduk
n mesin e automobilave t tjer, n rrugn e gjer.
E ndiente veten t lodhur. S pari zgjodhi nj muzik klasike dhe e lshoi manjetofonin, pastaj u shtri
n kanape. Pa dashje, syt i shkuan t ora e madhe e
murit. Ishte nj or e bukur, q e kishte bler gjat nj
udhtimi zyrtar n Mosk. Pr nj ast u ndie i lumtur,
se ajo or tregonte kohn jasht orarit zyrtar. Sikur e
njjta or t ishte e varur n murin e zyrs s tij, me
siguri se do t tregonte kohn zyrtare, kohn politike
t ngurtsuar, ashtu sikur ngurtsoheshin edhe ngjarjet politike. Koha jasht zyrs sht koh civile. Ajo
lviz bashk me ngjarjet, duke ua ln vendin njratjetrs. Kurse koha politike ngurtsohet n nj ngjarje
dhe pastaj si akrepat e nj ore t prishur qndrojn n
t njjtin vend. Ata prap mund t lvizin, por vetm n
mnyr mekanike. Me duket se edhe akrepat e kohs
son politike tani lvizin vetm n mnyr mekanike.
Or e prishur, mendoi duke i mbyllur syt.
Dhe iu b se ishte i lodhur, jo vetm nga puna,
por edhe nga krkimi i ushqimit n kontejnert e mbushur plot me mbeturina t ngrira nga acari. Pasi nuk
kishte gjetur asgj pr t ngrn, i dshpruar, kishte
shkuar t ura e tmerrshme. Aty ishte ndalur mbi harkun
gjigant dhe ishte hedhur n lum Prpiqej t lvizte,
por nuk lvizte dot. As zri nuk i dilte. I llahtarisur, i
hapi syt. Ishte djersitur nga tmerri.
*

146

Sa koh nevojitn pr kopjimin e ktyre elsave? pyeti Gorani.

T gjith i do? Ah, jo, t lutem! Kt els nuk
guxoj ta kopjoj pa pasur vrtetimin e pronarit, ky sht
els i mbrojtur nga shteti!
Edhe un jam i mbrojtur nga shteti! tha Gorani, duke i treguar lejen speciale.
Aha, brenda nj ore i ke t gatshm.
Mir, do t pres ktu, derisa ti kopjosh.
Kopjimi i elsave beht pr shum arsye. Kt e
di un. Dikush i bn pr ti pasur rezerv, dikush tjetr
kt e bn pr t vjedhur, kurse njerzit si ju, zotrote, i
bjn pr shtje t sigurimit shtetror. Edhe elsin e
veturs e do? pyeti ai duke e shikuar Goranin ngultas n sy.
T thash, t gjith i dua!
Do ti bj, mor djal, do ti shkrij fare. Kt zanat e kam q tridhjet e pes vjet. Eh, sa lloje elsash
kam kopjuar un, ti nuk do ta besosh, por ta them un:
elsa bankash kam kopjuar, elsa t kasafortave t
ministrive, elsa ushtaraksh, t detektivve, t spiunve, t hoteleve, t kafeneve, t shtpive publike,
pastaj elsa burgu, elsa t dhomave t fjetjes, kur
mi sillnin vajzat apo nuset e reja pr tua dhuruar, pastaj dashnorve t tyreha, ha, ha! eh, sa t leht
me dukeshin ata elsa, si era t leht me dukeshin,
si flladi i pranvers, bile nganjher i pyesja se kujt
do tua dhuronin dhe ato shkuleshin s qeshuri por
tani kan ardhur koh t vshtira. Po ndodhin shum
krime, vjedhje, plakitje, vrasje, t them t drejtn po
kam frik nga njerzit sidomos nga t rinjt, kur

147

m futn ktu n punishten time, si xhind, me flok t

rruara apo t bojatisura Por, kur po shoh djem si ti,
m ngrohet prap zemra dhe mendoj me veten time se
ka akoma njerz q vrtet do t luftojn kundr ktyre
rrugave!
Gorani qndronte pran tij n kmb. I dukej njeri
i uditshm. Ai, me nj shkathtsi t veant, edhe punonte edhe fliste, sikur t ishte duke folur me veten e
tij. Pasi i prfundoi, Gorani e bri pagesn dhe doli.
N rrug kishte filluar t errej. Dritat e neonit ishin
t ndezura. T ftohtit e kishte shtrnguar edhe m. Pellgjet e mbushur me uj kishin ngrir krejt. Krongjij akujsh qndronin t varur n streht e shtpive. N rrugt
periferike nuk kishte drita. Pr t arritur m shpejt n
banesn e tij, Gorani kishte zgjedhur rrugt e errta dhe
t shkreta t lagjeve periferike t qytetit.
*
Ndrtesa ishte hijernd dhe e ftoht. Dukej sikur ishte e tkurrur dhe e lodhur nga pesha e viteve dhe
e dimrit t akullt. Q larg Gorani vrejti se dritaret e
salls s madhe ishin t gjitha t mbyllura. Si hije rrshqiti fare pran dritareve t dhoms s dezhurnit, e cila
ishte e ndriuar. Si zakonisht, dritaret e podrumit t lavatrieve ishin t hapura. Eh, sa her kishte ikur nga
ato dritare dhe, pasi kishte kaluar pjesn m t madhe t nats npr disco t qytetit, ishte kthyer me t
gdhir dhe prap ishte futur brenda, pa u diktuar fare.
Edhe ksaj radhe e prdori t njjtn taktik, por nuk
shkoi drejt ish dhoms s tij t gjumit, por drejt arkivit
qendror dhe, sakaq, me elsat q i kishte n dor, e

148

hapi dern, duke u gjendur n brendi t arkivit. Pasi e

njihte n detaje edhe radhitjen e dosjeve, ashtu n at
gjysmerrsir, ai e gjeti dosjen e tij. U afrua pran dritares dhe, n dritn q vinte nga neoni i rrugs, arriti ti
gjente t dhnat e amzs dhe nj certifikat t lindjes,
t ciln e mori me vete.
N korridor ishte errsir dhe qetsi. Pr t kaluar deri n arkivin sekret, duhej medoemos t kalonte
pran ders s dezhurnit. Edhe pse prpiqej t ecte sa
m leht, prap se prap izmet e tij t rnda nuk i bindeshin. Pr nj ast ia mori vetes inat q nuk kishte
mbathur dika m t leht. I krrusur dhe n maje t
gishtrinjve, kishte arritur pran ders s arkivit sekret. Zemra i rrihte fuqishm. Kishte nj parandjenj t
keqe. Sikur t ishte dika e mir, ata nuk do ta krijonin
fare edhe nj arkiv sekret, krahas arkivit qendror. Si
pr inat, as duart nuk i bindeshin. Mezi arriti t gjente
elsin pr ta hapur dern. Pas nj prpjekje t gjat,
dera m n fund u hap, duke lshuar nj ngrrrrc t
zgjatur. Ju b se ishte aq e fort jehona e saj, sa q nga
asti n ast priste t dgjoheshin hapat e dezhurnit n
korridor. Pasi kishte ndaluar pr disa aste, duke pritur
se mos do t kishte ndonj reagim, e shtyu dern dhe
prap ajo ngrrc e zgjatur.
Pasi hyri brenda, pr tu siguruar, e mbylli dern
me els dhe e hapi dritaren, q n rast nevoje t hidhej
jasht. Pastaj filloi nga kontrolli. Arkivi ishte i madh.
Kishte shum dosje t vendosura npr rafte. N fillim u
prpoq q n at mugtir ta gjente raftin me shkronjn
R sipri, por ishte e pamundur ti dallonte shkronjat,
ndaj e prdori llambn e xhepit. Drita e llambs lvizte

149

ngadal mbi germat. Ja germa R, tha me t pshpritur, pastaj Ra, Rad, Ras, derisa e gjeti Rav.
Raviq Darko, Raviq Stefan, Raviq Goran, ja kjo sht,
tha me vete dhe zemra ia bri tak. far do t dal nga
ajo dosje e tmerrshme si vdekja? Llambn e xhepit e
futi n goj, pr ti pasur duart e lira dhe filloj nga shfletimi. E hapi dosjen ngadal, sikur t kishte frik se
ajo vrtet ishte kutia e padors dhe, posa t hapej, do
ti nxirrte n siprfaqe t gjitha t kqijat e bots.
N ball t dosjes me germa t mdha shkruante
Raviq Goran, pastaj n brendi gjeti t shkruar n form
certifikate:
Raviq Goran, i lindur me 9. 08. 1975 n fshatin
Eshk, Kosov, nga nna Besa Kamberi, e lindur me
17. 05. 1960 dhe babai Ker Ademkurti, i lindur me 21.
11. 1956.
O Zot! po mendm! dhe pr nj ast ju b
se dgjoi nj gjm t llahtarshme, nj dridhje t rafteve, rnie t dosjeve n dysheme, thyerje xhamash
dhe ashtu, i mpakur, vuri duart mbi fytyr pr t mos
par e dgjuar kataklizmin! Pastaj, me sy t zgurdulluar, u prpoq t gjente nj shteg pr tu larguar nga ajo
rrmuj, nga ai trmet dhe pasi hapi syt, e kuptoi
se jasht qenies s tij nuk kishte ndodhur asgj! do
gj ishte n vendin e vet. Dollapt, dosjet t renditura
dhe t heshtura, dritaret, xhamat Rrmuja, trmeti,
kataklizmi kishte ndodhur n shpirtin tij U hap kutia
e Padors, mendoi. O zot, kam br!... dhe syt i prqendroi prap n fletn e bardh, q e mbante n dor,
duke vazhduar leximin:
I pa pagzuar nga prindrit. I lindur jasht

150

martese. Pr tiu shmangur problemeve familjare, me

plqimin e t dy prindrve, bhet adoptimi i tij n jetimore. Pas adoptimit, kompentecat pr t i takojn jetimores.
N faqen tjetr gjeti t shkruar:
17. 02. 1979. bhet krkesa e par nga prindrit
legjitim t tij pr kthimin e fmijs. Drejtorati i jetimores e hedh posht krkesn si t pabaz.
O Zot, nnshkrimi i Sllavics! ajo i ditka t
gjitha
Kurse n faqen pasuese vazhdonte:
Me 23. 08. 1984 parashtrohet krkesa e dyt nga
prindrit e tij legjitim pr rikthimin e Goranit n gjirin
familjar. Krkesa hidhet posht si pa baz juridike nga
ana e drejtoris s jetimores.
Prap nnshkrimi i saj!
Pasi e mori pak veten, vazhdoi hulumtimin n
dosje. Gjeti edhe disa shnime t parndsishme. Fare
n fund pa edhe nj letr:
Shkurt 1989.
Avokati Pavleviq Dragoljub, nga Fush-Kosova,
me autorizimin e prindrve legjitim t Raviq Goran,
shtron krkesn pr informata t plota pr fmijn e
tyre q me dat 9. 08. 1975, me plqimin e tyre, sht
br adoptimi n jetimore.
Pr shkak t situats momentale politike, drejtoria
e sheh t arsyeshme q pr momentin mos t jap asnj
informacion lidhur me rastin e lartshnuar...
Pasi i palosi me kujdes t gjitha flett q ndodheshin n dosje, i futi n xhepin e xhakets. Dosjen boshe
e la prap n vendin e vet.

151

Kishte koh q n shpirt i kishte t ndara dy bot.

Njra ishte bota e prditshme, bota e qart, e prekshme, e kapshme, konkrete... dhe, n ann tjetr, ishte
bota e panjohur abstrakte, e mistershme. Ishte nj bot
e mugt n fillim, dhe pastaj e errt si nata! Edhe pse
kishte pasur nj dshir pr ta njohur at bot, fillet e
s cils nuk kishin qen t largta nga qenia e tij fizike
(n t njjtn ndrtes), se kishte njohur dot. Ajo bot
ishte mbajtur e fshehur. Nuk e kishte akoma t qart
pse ishte dashur t mbahej e fshehur prejardhja e tij
dhe e t gjith atyre q ishin t radhitura npr raftet e
arkivit sekret. Prania e shum dosjeve tregonte qart se
do dosje kishte n vete nj mister q individi, t cilit
i takonte ajo, nuk e dinte. Pa dashur, iu kujtuan shum
moshatar t tij, q pas shum vitesh e kishin njohur familjen, nnn apo babin, vllezrit e motrat dhe shum
prej tyre ishin kthyer prgjithmon n gjirin familjar.
Ata i kishin shkruar pastaj, duke i treguar pr dashurin
e nns, pr ngrohtsin e saj, pr dorn e saj t leht
dhe ledhatuese. Ah, sa do t dshironte q t paktn
nj her ta prjetonte at dor t leht, at ledhatim,
at dashuri nne! Dhe do ta kishte prjetuar at dor,
at ledhatim nne, at dashuri prindrore, at ndodhje
n mesin e motrave dhe t vllezrve sikur mamaja
(mama ore, shtriga, thuaj), ti kishte pranuar krkesat
e prindrve t mi. Ata m kan dashur. Ata m kan
krkuar. Ata kan angazhuar edhe avokat!...ata me
don mua!... kurse un?! Do ti gjej nse nuk i kam
vrar vet! Ndoshta avokati e di?
Tani kishte nj lehtsim n shpirt. Nuk jetonte m
n dy bot. Nuk ishte i dyzuar. Ishte i ndar n nj bot

152

t vetme. Si gjith njerzia. Ishte nj. Ishte shqiptar!

E dinte se ishte i grabitur arbitrarisht. E dinte se ishte rritur dhe edukuar pr nj qllim t caktuar dhe nj
pjes t jets ia kishte kushtuar pikrisht ktij qllim caktimi q ishte prer dhe farkuar nga dikush tjetr dhe
pa dijen e tij. Se a kishte koh akoma pr rishqyrtimin
e ktij qllim-caktimi, mbetej t shihej.
Kishte ardhur koha t mendonte, t planifikonte
dhe t vepronte ashtu si ishte n t vrtet, i pavarur,
si shqiptar!
*
Kupet ishin t mbushura plot me pasagjer. Edhe
korridoret nuk ishin m t lira se sa kupet. U mbshtet
pran dritares dhe, me shikimin e humbur diku jasht,
priste i heshtur derisa t nisej treni. Vrshllima e trenit
ishte sinjal i nisjes. Mori frym thell dhe ndezi nj
cigare. Ashtu si rritej shpejtsia e trenit, rritej edhe
rrapllima e hekurt e vagonve.
Pasagjert bisedonin me njri-tjetrin. Nga ana e
majt dgjoi dik duke shar. Ishte nj burr i trash,
me nj hund t madhe, q i kishte dal si gung sipri
mustaqeve. Fliste m z t lart dhe vazhdonte t shante. Disa her tentoi t hapte dern e nj kupeje, por nj
grua q ishte pran tij nuk e lejonte duke e trhequr me
gjith fuqin nga dora. Ajo i fliste di t veshi n form
t pshprims dhe pastaj ai sikur qetsohej. Por sa dukej se i ran nervat, ai prap merrte zjarr. T sharat ishin
t rnda. N fund u dgjua duke shar nnn shqiptare.
Gorani e mori me mend se ai ishte i inatosur me dik
q ndodhej n at kupe dhe sigurisht se ai duhet t ishte

153

shqiptar. Pa humbur koh, u afrua pran burrit.

ke q shan? pyeti Gorani
Si, kam?! Dua t ulem aty! dhe tregoi me
gisht nga kupeja. Gorani zgjati pak kokn dhe pa n
brendi. Ishte nj burr, nj grua dhe katr fmij t rritur.
E sheh? Nuk paska vend t lir! ia priti Gorani.
Ata le t ohen dhe t dalin menjher jasht,
jan shqiptar! Un dua t ulm. Por ti bj q spo
me le gruaja, se ua kisha treguar vendin atyre un, pr
dritare i kisha nxjerr jasht!
Mos i nga m! tha Gorani prer dhe mosprfills.
Kush je ti q me urdhron mua? Shikoje ti punn
tnde! Edhe ata menjher duht t dalin jasht! dhe
me t shpejt hapi dern e kupes, duke iu drejtuar atyre
i nxehur, me fytyr t skuqur nga inati: Hej! ju shiftari, dilni jasht menjher!
T thash, mos i nga m! tha Gorani me inat,
duke e shtrnguar pr jakt e kmishs. T urdhroi
ta mbyllsh menjher gojn, sa sti hodha trut ner,
a more vesh? Dhe, porsa burri deshi t fliste dika,
Gorani e ndrpreu duke i thn me krcnim: - Mora
vesh thuaj! - dhe me inat e shtyu tutje.
Kush je ti? Je serb apo shqiptar? Prse i mbron?
- tha ai tani, me nj ton luts dhe pruls bashk.
Shqiptar jam! - dhe nga xhepi nxori lejen speciale, duke ia afruar t hunda. Ai, sikur ishte duke folur
vet me veti lexoi emrin, pastaj me sy t zgurdulluar e
shikoi Goranin. - Mos i nga m, pr her t fundit t

154

thash!
Burri iku duke e trhequr pas vets nj thes. Pasi
e mbshteti thesin n nj skaj q ishte pak m i lir,
pa br z, u ul. Nxori nga xhepi kutin dhe ndezi nj
cigare. Her pas here ia hidhte vshtrimin tinzisht Goranit. Gruaja i qndronte pran.
Gorani nuk lvizi nga dera e kupes, ku ishin t
ulur shqiptart. Kishte nj dshir t ishte i ulur pran
tyre dhe t bisedonte me ta, por nuk kishte vend t lir
dhe ata as nuk e qasnin. Ishte hera e par n jet q
ishte n ann e shqiptarve. Pr nj ast i erdhi mir q
e kishte at zotsi tju ndihmonte. Sikur ta kishte ditur
q nga fillimi q ishte shqiptar, sigurisht q do t kishte
vepruar ndryshe.
Pas disa ndaljeve, treni filloj t lirohej. Burri, q
pak m par kishte br zhurm, kishte zbritur. Korridori ishte liruar thuaja krejt. Qndronte i ulur n
nj gjysm karrige rezerv, q ndodhej e ngjitur n
t ndarn n mes t dy kupeve. Mendimet i vinin t
ndrprera. Copa bisedash, pjes urdhrash, certifikata t
lindjes, avokat q gjurmonin, vula, nnshkrime
I mbshtetur, kishte filluar t kotej. Iu b se e gjeti
shtpin e tij. Ishte nj plak i thinjur, q i thoshte se
kjo sht nj kolibe e vogl, por sht shtpia ku ke
lindur ti! E sheh? Dhe Gorani ktheu kokn, duke par
nj fush t gjer dhe t mbushur me lule t kuqe e t
bardha bashk. Fare pran tij ishte nj shtpi e vogl,
shum e vogl sa q filloi t uditej se si ishte e mundur t hynte njeriu n kt shtpi, kur nuk kishte vend
as pr nj mace. Pastaj, n ann tjetr pa nj lum me
uj t pastr dhe nj ur t vjetr. Kishte urdhr ta ka-

155

lonte at dhe t dilte n ann tjetr. Nuk ia kishte besn

asaj ure, sepse ajo ishte gati pr tu rrzuar. Sakaq u
gjend n uj. Dukej se ishte uj i qet, por pasi ra n
t, iu b se shkonte rrmbyeshm. Krkonte ndihm,
duke e zgjatur dorn. Se nga doli nj grua dhe ia zgjati
dorn. E trhoqi n breg. Ajo i fliste shqip. Ia kishte
vn dorn mbi sup dhe, duke e tundur, i fliste shqip. I
bhej se ajo ishte duke e prkundur. Hapi syt dhe e pa
n fytyr. Ishte fytyra e nns se tij. E kishte par edhe
her t tjera. E njihte. Kush me ka thn se un nuk e
njoh nnn time? Dhe ajo vazhdonte t fliste shqip,
duke buzqeshur
Treni lvizi, duke ia humbur pr nj ast ekuilibrin. Gorani u mbajt instinktivisht pas karriges ku ishte i ulur, duke hapur syt. Nga kabina dgjohej zri i
gruas q fliste shqip. U ngrit dhe shikoi n brendi. Nuk
ishte ajo fytyr e ndrrs. Ajo fytyr e ndrrs duhet t
jet nna ime! Thon se edhe ndrrat tregojn!
Mngjesi e zuri n stacionin e provincial. Zbriti
me t shpejt nga treni dhe mori nj taksi. Pasi ia dha
shoferit adresn, u mbshtet pr ndenjsen e pasme,
duke shikuar nga rruga. Koka i ushtonte akoma nga
rrapllima e trenit. Akoma nuk ishte rehatuar mir, kur
vetura ndaloj pran nj dere. Shoferi i tregoj se kjo ishte adresa.
Me prit derisa t mbaroj pun! i tha Gorani
shoferit. Ai pohoi me kok.
Zbriti nga vetura dhe sakaq u gjend n nj zyre.
Nj burr i imt, me kok tullace, me nj pal syze t
varura n maje t hunds rrinte i qet, duke shfletuar
disa letra. Kur pa se u hap dera, ai ngriti syt nga letrat

156

q i kishte t shprndara mbi tavolin.

Nuk kam koh sot, t lutm eja nesr!
Si? Nesr? Me fal, por un kam disa pyetje t
shkurtra. Nuk do tu marr shum koh. Jeni ju avokati
Pavleviq Dragoljub? pyeti Gorani.
Po, un jam.
N vitin 1989 ju keni pasur nj pal pr tiu ndihmuar pr gjetjen e fmijs s tyre? Ju kujtohet kjo?
Do ta kontrolloj arkivin tim dhe do ta gjej, ndaj
t lutm eja nesr ah jo nesr se jam i zn, eja,
eja
Jo nesr, as pasnesr as pas nj jave, por sot! e
ndrpreu Gorani. - Kt pun duhet t ma prfundosh
sot, dhe at tani, menjher!
Un krkoj shum para pr raste urgjente!
Krko dosjen nj her, pastaj krko parat! tha
Gorani me ton urdhrues.
Eja pas nj ore dhe do gj do t jet gati ! tha
avokati, duke u ngritur n kmb pr ti dhn shenj
Goranit se vrtet e kishte ndrmend ta gjente dosjen.
Jo, do tpres ktu. Nuk kam shum koh!
N cilin vit the?
N vitin 1989
Mir, n vitin 1989. A t kujtohet muaji?
Po, muaji shkurt.
Viti 1989, muaji shkurt, a t kujtohet kush me ka
angazhuar dhe pr k?
Po, t ka angazhuar Ker Ademkurti dhe Besa
Kamberi pr t krkuar Raviq Goran!
Aha! Po, po tani po me kujtohet ky rast. Me duket se e kam rregulluar. Prse t duhet? - pyeti, duke

157

kontrolluar me duar n raftin e madh. Shkurt. Kjo?

Jo, ssht. As kjo nuk sht. Kjo duhet t jet! Jo, nuk
sht as kjo! Ah po, kjo sht, e gjeta! Me dosjen
n dor, ai u ul n kolltukun e tij dhe i hapi kapakt e
dosjes me ngjyr hiri. Sakaq i humbi ajo buzqeshje,
q pak m par me shpoti i lvizte npr fytyr. Nj
lloj trheqjeje n fjal, si dhe nj shikim zhbirues, e
bn avokatin e imt e tullac q t tkurrej edhe m nn
ngushtimin e sakos se tij t zez.
Me falni, zotri, por, para se t hapi dosjen dua
t di se cili jeni ju dhe prse e krkoni pikrisht kt
dosje?
sht koh lufte dhe mua nuk me plqejn aspak
prezantimet. Me nj fjal, sht fshehtsi ushtarake.
Me vjen keq, por kjo dosje nuk ka prfunduar
akoma. Pr shkaqe politike n at koh un kam qen i
shtrnguar ta ndrpres hetimin
I njeh ti tani ata njerz? pyeti Gorani
Besoj se po. Ata kan ardhur disa her tek un.
Me kan paguar mir, edhe pse un nuk kam pasur
mundsi tju ndihmoj m tepr.
Mua me duhet dosja! tha Gorani, duke e shikuar hutueshm n sy.
E kthen prap? pyeti avokati.
Nuk e di se si do t ndodh. Un po e drgoj
n komand dhe pastaj dhe rrudhi kraht, duke i
shtrir duart prpara, n shenj shfajsimi.
Mir, meq sht puna kshtu, merre! tha
avokati serioz, duke ia zgjatur dosjen.
*

158

Fshati Eshk i tri ishte i boshatisur. Shtpit ishin t djegura, t shembura, krejt grmadha. Ngado q
vshtroje, shkret. Ishte ajo shkreti q gjat vers vet
Gorani e kishte krijuar, duke e ln n mes t flakve,
zhurms e zallahis. N qendr t fshatit pa ndrtesn
e bukur, n t ciln dhunshm i kishin mbajtur t mbyllura vajza e nuse t reja shqiptare, t cilat i kishin dhunuar dhe masakruar pamshirshm. Qndroj disa aste
para saj, duke shikuar me prbuzje slloganin e unitetit
serb, q me katr C cirilik formonin Samo Sloga
Srbina Spasava, q ishte simbol lufte dhe q dikur
vet e kishte shkruar me krenari. I erdhi turp nga vetja
e tij pr ato krime e masakra q i kishte br.
Gorani u sorollat n do skaj t fshatit, duke krkuar ndonj njeri t gjall. Asgj nuk piptinte. Nga
larg i erdhi si e venitur pallja e nj lope dhe pastaj si
prgjegje u dgjuan ca t lehura qenesh. Mbajti vesh
andej nga erdhn zrat dhe pa e kuptuar as vet, mori
pikrisht at drejtim. Afr prroit dalloi nj lvizje.
Vrapoi n drejtim t asaj hijeje q i erdhi si vegim dhe
kur u afrua buz lumit, pa nj plak. Sakaq u gjend prball tij. Ishte i lodhur dhe i rraskapitur. Kur e pa Goranin, ai u tremb.
Si quhesh? pyeti Gorani me nj z t but, q
pr nj ast ju duk se nuk i shkonte fare natyrs s tij.
Mark. tha plaku, duke shikuar me dyshim.
Ku jan banort e tjer t fshatit?
!? - ia bri plaku, duke i rrudhur kraht me
dyshim.
Fol, mos ke frik! Un do t ndihmoj, po pate
nevoj! - tha Gorani me ton luts.
Paramilitart i kan przn, nuk e di se ku

159

ndodhen tani! tha plaku me nj mosbesim t prmbajtur.

E njeh ti Ker Ademkurtin? pyeti pas nj heshtje t shkurtr Gorani.
Po, e njoh, u prgjigj plaku, duke shikuar i
hutuar.
Ku ndodhet ai tani? pyeti prap Gorani.
Nuk e di! prgjigj plaku me mosprfillje.
Ku e ka shtpin?
Posht, nn xhade.
Cila sht shtpia e tij?
Ja, ajo atje! - dhe ngriti dorn duke e zgjatur
n drejtim t disa shtpive t shkatrruara, q Gorani
nuk e prcaktoi dot se pr ciln shtpi e kishte fjaln
plaku.
Se dalloj dot se cila sht.
Eja me mua, - tha plaku ende i friksuar.
Plaku ecte ngadal, duke krkuar vend t prshtatshm pr ta vn kmbn n mesin e atyre mbeturinave. Ndihej nj er e rnd shkrumbi.
Gorani e ndiqte pas. Nuk fliste. Fytyra e gruas s
ndrrs i rrinte pezull mbi kok. I bhej se ajo i pshpriste di pran veshit, por nuk e kuptonte. Nga t
dyja ant e krahve i vinin zra t akrdisur, si n nj
episode filmi. N kujtes iu shfaqn skena nga ngjarjet e asaj dite. Sa m shum i afroheshin shtpis, aq
m tepr i kristalizoheshin ato ngjarje. I bhej se akoma dgjonte copa urdhrash, sharje nga ana e tij dhe e
shokve t tij, klithje njerzish q po largoheshin, vaje
fmijsh dhe krisma armsh, t vrar, t plagosur, t
mbuluar m gjak dhe trheqja zhagas e atyre q ishin
t plagosur, me fuqi t humbura, t molisur Pastaj,

160

britma trishtuese t shtazve q digjeshin t gjalla, t

mbyllura npr stalla, q kishin marr flak. Iu kujtua
Stojani, i skuqur deri t vesht nga droga dhe rakia,
kur si n prrall ja kishte lshuar n dor nj vajz t
bukur, q gjer aty e kishte trhequr zvarr dhe n at
gjendje ekstaze q i qe dukur nj bukuri e shndritshme,
vezulluese, si ngjyrat e ylberit. Pr nj ast u tkurr, kur
pa se ishin afruar t vendi q kishte br dashuri me
t... dashuri me dhun! Aty pr aty i doli prpara fytyra
e saj e heshtur dhe ai shikim O zot! Nuk ishte hera e
par q e kujtonte at shikim, ata sy t kaltr e kalesh
q e shikonin mshirshm
Kjo sht shtpia e Kerit, tha befas plaku,
duke treguar me gisht shtpin gjysm t djegur.
Gorani eci drejt hyrjes. Plaku ndaloi t dera. Kishte frik. Gorani e ftoi. Plaku nuk lvizi.
T lutem, eja m ndihmo, ndoshta do t gjej
ndonj dokument apo ndonj fotografi
Plaku nuk foli. Gorani e shikonte ngultas. udi
q tani ai nuk egrsohej, si e kishte zakon. E shikoi
plakun butsisht, sikur ti lutej q ti dilte n ndihm.
Por plaku nuk e kuptonte qllimin e tij. Frika se, pasi t
hynte brenda mureve t shtpis, do t ndodhte tmerri
nuk i shqitej. Gorani e pikasi kt mdyshje t tij. Ai
qet doli nga shtpia. U afrua pran plakut dhe me z
t but e ftoi t hynte brenda.
Me vraj ktu e mos me fut n shtpi t huaj,
tha plaku i vendosur.
Nuk t vras, jo! tha Gorani dhe vazhdoi me
nj ton t mallngjyeshm. Kjo sht shtpia ime
sht shtpia e prindrve t mi, me kupton? Un jam
djali i Kerit jam djali i Bess e din ti, o plak?

161

Si? tha plaku i hutuar. Ti?... i biri i Kerit?...

ai i humburi? Ai i rrituri diku n jetimore? Ah, more
bir, shum t kan krkuar t gjort! Nna jote gjithmon thoshte se nuk mund t vdes pa e gjetur djalin
tim! fliste plaku, duke u afruar gjithnj drejt hyrjes.
N brendi vinte nj er e rnd shkrumbi. N skajin e djatht t dhoms s pritjes ndodhej nj tavolin
gjysm e shkatrruar, kurse fare pran, n dysheme ishte televizori i prmbysur. do gj ishte e prmbysur, e
hallakatur, e djegur apo gjysm e djegur. N murin prball akoma ishte vitrina e madhe me xhama t thyer.
N brendsi kishin mbetur libra t nxira nga tymi dhe
pjes gazetash, copa xhamash t thyer, tesha t hallakatura si dhe n qoshe, pran nj djepi t boshatisur
ndodhej akoma nj shishe e mbushur prgjysm me
qumsht, si dukej e prgatitur pr foshnje, por gjat
zallahis e harruar aty. Gorani, pa humbur koh filloi
ti hapte dollapt dhe t kontrollonte n brendi. Shihej
se ishte i shpejt n kt drejtim. Pas pak, me nj grumbull letrash dhe fotografish n duar, u kthy nga plaku, i
cili vetm shikonte i hutuar.
Me thuaj, t lutem, cilt jan kta n fotografi?
pyeti Gorani, pasi ishte afruar fare pran plakut.
Kta nuk i njoh. Ndoshte jan miq. Ky ktu sht
Dreni. Kurse ktu sht Dreni me motrn e vet, Shqipen, ndrsa ky ktu sht Kujtimi.
Gorani pr nj ast u shkput nga fjalt e plakut.
Syt i kishin mbetur t mbrthyer n nj fotografi q
plaku e mbante n dorn tjetr. Pa folur, Gorani zgjati
dorn dhe e mori fotografin nga dora e plakut, duke e
shikuar nga afr. Nuk fliste. Shikimi i kishte mbetur i

162

ngrir. Plaku fliste duke i treguar disa nga fotografit,

q ai i mbante n dor, por Gorani nuk dgjonte m.
sht e mundur kjo? Ju b se e thirri nj z nga brenda
tij. O zot, sa shum i prngjan gruas s ndrrs! Dallimi
ishte vetm se gruaja n ndrr kishte pasur t hedhur
krahve nj pelerin t bardh, q i hapej prapa shpins
valvitshm dhe flokt i kishte t gjata dhe disi t prflakur, kurse kjo e fotografis nuk e kishte as pelerinn
e hedhur krahve, as flokt e prflakur
Kjo sht Besa kurse ky pran saj sht Keri.
Kta posht ulur jan fmijt e tyre.
Syt e Goranit u ndalen n shikimin e gzueshm
t vajzs q ia kishte dhuruar Stojani ditn e djegies s
fshatit. Ishin po ata sy q pak m par e kishte ndier
prvlimin e tyre. Kurse tani iu b se ata sy, si ather,
edhe tani krkonin di nga ai. Ata sy nuk e shikonin
mshirshm si dikur. Tani e shikonin gzueshm, butsisht dhe me nj dashuri dhe para sysh, si n vegime,
pa vajzn q befas rrshqiti nga fotografia dhe, po me
at buzqeshje, po me at shikim, i afrohej duke e shikuar grmushm n sy, o zot! far sysh! mendoi
dridhshm.
Kjo sht Rina, tha plaku, duke e shkputur
nga vegimet dhe vazhdoi me ndrojtje. E kan dhunuar paramilitart dhe e kan masakruar! Atje tutje e
kam varrosur me duart e mia. far vajze ishte! pr
ta pir n kup! Un, n vend t nns se saj, e kam
vajtuar sipas zakonit, tha plaku me z t dridhur dhe
lott i vrshuan faqeve. Edhe Goranit ju mbushn syt
me lot.
Pa folur, mblodhi fotografit dhe i vendosi n

163

dosjen t ciln gjat gjith kohs e kishte mbajtur n

dor. Me nj shikim t prlotur, ia zgjati dorn plakut.
Nse mbijeton, fal me shndet prindrit e mi,
motrat e vllezrit! - tha me z t guluar, duke ia
kthyer kraht plakut.
Dita kishte filluar t thyhej. Gorani, pasi u ul n
ndenjsen e prap me t automobilit, i tha shoferit q t
merrte drejtimin e kryeqytetit provincial. I shkrmoqur
n mendje dhe shpirt, u prpoq ti mbyll syt. Nuk
kishte m dshir t shihte as fushn e prvluar, as
xhaden boshe, as shtpit e djegura.
Edhe nse shrohet plaga, shenja e saj do t mbetet, mendoi, dhe mendja i shkoi te shenja plags s
mbyllur mbi vetulln e Nebojshs.
*
Se nga i vinte nj shije e hidhur n goj. Disa her
u mbllait, duke i lpir buzt dhe, porsa i dukej se
iu kishte larguar dhe e harronte, prap i vinte e njjta
shije e hidhur dhe e that. Me mundim arriti t kaprdihej. Kishte etje. Jasht xhamit t djersitur t autobusit
nuk dallonte asgj. Ishte i lodhur nga bredhjet e dits.
I bhej se kjo kishte qen dita m e gjat n jetn e
tij. Kishte harruar fare se kur ishte zgjuar, kur e kishte
shijuar at agim t ftoht dhe t kthjellt dhe pastaj...
Ishte e pamundur q t gjitha kto i kishte prjetuar
brenda nj dite! Me sy t mbyllur dhe nga tundjet e
autobusit, si n vegim, iu kujtua kur ishte fmij atje
n jetimore. I mbyllur prapa atyre mureve t mistershme dhe t frikshme, kur i dgjonte hapat e rnd t
kujdestares, e cila sorollatej nga reparti n repart, me

164

shkop n dor, duke i krcnuar apo goditur n kok,

her njrin e her tjetrin nga fmijt q guxonin t hapnin dern pr t dal sadopak n korridorin e gjer, pr
t lozur. Sa her e kishte prjetuar at vrshllim t
atij shkopi mbi kok, duke e br q t mblidhej grusht
para kujdestares. Kishte raste kur ajo e kishte goditur
pa mshir mbi kokn e tij t rruar. Dhembjet ishin t
tmerrshme dhe vaji i tij fmijror ishte i heshtur, i dridhshm, i mjer dhe i pa mbshtetje. Shpirti i tij i vogl
kishte ndier nj tulatej plot nderim t dhunshm e t
grshetuar me frik e nnshtrim ndaj atyre q, prmes
shkopit dhe shuplakave, ia thurnin edukatn hyjnore e
mitike serbe. far edukate!tha me z t ult dhe pshertiu me dhembje.
Pr t dytn her bri prpjekje t mbyllte syt
sadopak. Ndoshta nga lodhja dhe nga t ftohtit e dits
q fare pa e diktuar i kishte arritur deri n palc, nuk e
kishte diktuar kt lodhje, q tani i ulur n ndenjsen
e but t autobusit dhe nga ngrohja kishte filluar ta
ndiente drobiten e trupit. Sa dshironte t flinte vetm
pak, ti mbyllte syt dhe t flinte i qet, pa brenga, si
dikur. Do t pranonte tishte fukara por i qet, i lumtur
pa kto brenga, q askush nuk i dinte dhe askujt nuk
mund tia thoshte. Kishte mbetur si pika e shiut e varur
n gjemb. As nuk binte, as nuk qndronte dot.
Nga anta e vogl, e cila kishte koh q iu kishte
br si shok besnik dhe i pandashm, nxori dosjen. E
shikoi trishtueshm dhe me duar q i dridheshin e hapi
kapakun e saj. I bhej se nj z nga brenda saj e thrriste, i lutej q ta hapte dhe sikur i thoshte se edhe ti je
ktu, n kt dosje, n mesin ton edhe n fotografi

165

je pran nesh! Edhe nse nuk e gjn veten n shikimin e par n fotografi, do ta gjesh pastaj, ja sikur tani,
q e gjete veten t shkruar n kt dosje, ashtu do ta
gjesh veten edhe n fotografin ton t prbashkt, se
edhe ti je aty, tamam sikur n dosje! Shikimin e kishte
t mbrthyer n fotografi dhe ashtu iu b se vrtet ishte
duke komunikuar me ta, si t ishin t gjall. Si nj
ndrr e largt iu kujtua ai mngjes, i cili, sa m shum
q zbardhshin misteret e dosjeve, aq m tepr i kristalizohej edhe ajo dit q tinzisht kishte hyr n jetn e
tij dhe ishte shndrruar n nj dit tmerri, q e kishte
shkaktuar vet: Pasi kisha ngrn mngjesin, n zyrn
e komands, kishim filluar t drogoheshim, bashk me
disa shok t tjer. Pas drogimit, pr disa aste nuk
pash asgj. Mu b se dgjoja nj muzik. Ato tone t
prkryera q larg m vinin si t valzuara, me ca ritme
q nuk i ndaja dot, si muzika e himnit shtetror, pastaj
shndrrohej n tingull t dridhshm alarmi. Mu b se
ishte duke gdhir nj agim i bukur, plot me drita vezulluese. Pastaj mu b se rash n ekstaz. Nuk e di m se
sa ka zgjatur kjo, por, kur i kam hapur syt, pash Stojanin pran meje. Ai fliste me mua. Nuk e di se far
thoshte, por fliste dhe ishte jashtzakonisht i gzuar, i
qeshur. Me bhej se ai lozte valle, sipas ritmit t muziks. Nuk me kujtohet as tani sesi kemi arritur deri te
ato shtpi. Nuk e dija se n cilin vend isha dhe prse
isha aty. Kush me kishte drguar n at lagje, pran
atyre shtpive dhe pastaj ajo rrmuj e papar ndonj
her n jetn time. Njerz t gzuar, t qeshur, t lumtur, q si me britma gzimi silleshin vrdall dhe pastaj
largoheshin tutje, deri n tretje. Ishte e mundur q

166

njerzit, kur jan t lumtur, t gzuar, t jen njhersh

edhe t rrezikshm dhe t ashpr? Nj turm njerzish,
burra, gra, fmij iknin pran meje. I shikoja se ishin t
trishtuar, t tmerruar, por nuk e kisha t qart pse ata
duhej t ishin ashtu t tmerruar, t trembur, nga kush?
Mua me dukej se ata i shikoja n kinema. Me lindi
dshira q ti prekja njerzit q luanin n kinema. Kujdestarja, atje n jetimore, m kishte thn se ata njerz
q luajn n film, nuk prekn dot, nuk kapn, ata jan
vetm hije, hije drite e artistve t regjistruara n shiritin e filmit ha, ha, ha, sa budallaqe q sht treguar,
ja ku i kam njerzit e kinemas, hijet e regjistruara n
shiritin filmik, por un i prek, ja dhe sakaq zgjata
dorn dhe kapa nj fmij q ikte pran meje. Ishte fare
i ri, e kapa nga gryka dhe e hodha tutje, pastaj e godita
me thikn time kurse nna e tij, sigurisht ashtu e kishte rolin, irrej duke qar dhe un qllova me revole.
Ajo u rrotullua ja kshtu! Isha i sigurt q edhe regjisori do t jet i knaqur me kt sken Pastaj u largova tutje. E ndjeja veten t lodhur. Tutje, ishte i shtruar
nj qilim i kuq. E pash dhe e preka. Isha i lodhur. Goja
me ishte thar. Pastaj etja. Kisha etje, por nuk gjeja uj.
Do t pushoj pak, thash dhe u ula. Por nuk qndrova
gjat aty. Nj plak m lshoi di n dor. I njoha ato
letra q plaku mi dha. Ishin para. Deviza. Eh, pr kto
para me ka drguar mamaja ktu. Sa do t gzohet kur
un do tia dhuroj gjith kto para! Po, po, t gjitha do
tia dhuroj asaj! I futa parat n xhep. Por plaku nuk
me shqitej. Ai fliste dhe me dor tregonte nga turma. I
thash t shkonte, por ai nuk shqitej. Nxora revolen dhe
qllova. E pash plakun q u rrzua, duke mbajtur

167

gjoksin me duar. Ra mbi qilimin tim t kuq, ku isha

duke pushuar. Sa budallaqe q ishte kujdestarja!
kam, vall, kshtu? Pse me djegin syt? Edhe fyti
mu ka thar fare. Ndoshta nga tymi. Nga vjen ky tym,
vall? Aha! Nga shtpit q po digjen. Mu b se me
thirri dikush. Ktheva kokn andej dhe pash Stojanin.
Ai ecte disi valvitshem. Krah tij ecte nj vajz. Mu
duk se ishte e bukur. Me erdhi nj dshir q edhe un
t jem pran asaj vajze! Stojani vazhdonte ecjen, pa me
shikuar fare. Pastaj ai erdhi drejt e te un. Kjo sht pr
ty, me tha. Pr mua? Oh, sa mir! E mora vajzn nga
krahu. Ajo kundrshtoi. Un e shtrngova edhe m fort
dhe e trhoqa kah vetja. Stojani qeshte tutje. Me dukej
se ishte i lumtur. Pse, vall, qesh ai kshtu? Ai me nderon. Ndrsa vajza prplitej me kokn ulur. E trhoqa
prap kah vetja vajzn. Posht, n nj livadh, pran nj
lisi binjak, e rrzova vajzn. Nuk m kujtohet se si kisha arrir deri n at vend kaq t mrekullueshm. Mu
b se aty ishte nj shtrat i gjer, i mbuluar me araf t
blert. Vajza prvjeli pakz buzt. E pash. I kishte t
kuqe, disi si petalet e lules, dhe pastaj i pash dhmbt
saj t bardh. N fillim mu dukn ashtu, por nuk ishin
t bardh. far ngjyre ishin, vall? Kurr n jetn time
nuk kam par ngjyra m t bukura. Shklqimi i tyre
ishte vezullues. Ajo rrinte e qet. Mua mu b se ajo me
dashuronte. E shikova gjoksin e saj, pak t fryr. Por
nuk pash gj. Kishte t veshur nj xhaket t gjelbr,
apo nj ngjyr tjetr, q nuk m kujtohet tani dhe un ia
hoqa nga trupi. Ajo kundrshtoi. Por un kisha fuqi,
ndaj nuk e pyeta fare. Pastaj, sesi me lindi nj dshir e
zjarrt t bja dashuri me t. Isha i gatshm pr shprt-

168

him. Ajo m dashuronte. Isha i sigurt. Ia pash fytyrn

t skuqur nga epshi. Nuk vonova dhe u gjndra mbi
trupin e saj. Ajo klithi trishtueshm, kur un deprtova dhe mu b se ajo tani qante. Eh, nuk kam koh
tani t shikoj se far bn ajo, qesh apo qan! Derisa
un isha duke shfryr epshet e mia, prap mu b se ajo
ishte e lumtur. Ajo qeshte. Ishte nj qeshje e mbl, q
kurr n jetn time nuk e kisha par q njeriu t qesh
kaq gjat dhe kaq mbl. Dhe nga ai gaz pash sesi
lott i rridhnin nga syt. Ishin lot apo me dukeshin
mua? Jo, jo, kta nuk qenkan lot, qenkan krongjij akujsh! Krongjij akujsh nga syt?! E tmerrshme! Ajo
mbylli syt. I pash qerpikt e saj t zinj jo nuk ishin
t zi, ishin n nj ngjyr tjetr, q un kurr nuk e kisha
par, por t bukur dhe t paprshkrueshm. Dhe aspak
nuk gabova. Ajo ngriti ngadal qerpikt, duke i zbuluar
syt, q mu b se kishin ngjyra t shumta dhe ishin t
shndritshm, si drita e ndonj ylli q shquhet atje lart
n gjithsi. Por un isha i knaqur. Dhe nga kjo knaqsi ndieja nevoj t lvizja pandrprer, dhe oh sa
mir! Ohhh! Jam i lodhur. Nga me erdhi gjith kjo
lodhje? Ska gj. Do t pushoj pak. Nuk do t lviz fare
pr ca aste, pastaj ndoshta prap kisha humbur n
ekstaz. Kur hapa syt, pash se isha vetm. Mu duk
vetja n gjendje t mjer. Tutje dgjova zhurm. Pash
Stojanin t shtrir prmbys. bn ai, vall? Ngrita pak
kokn dhe pash me mir. Posht tij ishte vajza ime!
M bjn syt, apo sht ajo? U ngrita n kmb. Ajo
ishte. Nxora revolen dhe i thirra Stojanit. Ai u ngrit shpejt nga frika. E pash kur largohej, por un isha i neverikosur dhe nga inati q ai ma kishte rrmbyer fem-

169

rn time, e qllova me revole. Ai ra prmbys. Pastaj e

shikova vajzn. E prdala, mendova. Do t bsh dashuri me t gjith paramilitart? Edhe pse ajo qante, un e
qllova me revole. Ajo u rrzua, por ishte gjall. Bushtra, mendova, dhe me thikn time e godita n t gjitha
pjest e trupit. Dikur ajo u qetsua. E pash t qetsuar.
Pastaj e fshiva tehun e thiks me fustanin e saj dhe u
largova tutje!Agrooon, Agroooon! dgjova nj grua
t thrriste dik. Pak metra larg meje, pash nj paramilitar q e goditi gruan me breshri automatiku. Ajo u
plandos pr tok. Pash kur pran saj kishte mbetur i
palvizur edhe nj fmij. Ndoshta ai flinte, mendova,
dhe u afrova ngadal pr t mos br zhurm. Nuk doja
ta zgjoja nga gjumi Agroooonnnn! e dgjova prap
zrin e mekur t gruas q po jepte shpirt far emri?
thash me vete.
Pa e diktuar, autobusi kishte ndaluar n stacionin e
fundit n kryeqytet. Pasi i futi fotografit n dosje q e
mbante t hapur n dor, e mbylli at ngadal, sikur ti
kishte mbyllur n brendi t saj edhe kujtimet e hidhura.
Nga xhepi nxori dorzat dhe ngadal i futi n dor. Me
antn n sup, doli jasht. T ftohtit ia preku egrsisht
fytyrn. Ishte akoma hert. Dritat e neonit i shndrisnin
ftoht trotuaret e zbrazta. Qyteti flinte akoma i qet.
Rrall, ndonj automobil, apo autobus shihej n rrug.
Gorani shpejtoi hapat. Pa dashur edhe nj her i shkoi
dora n brez. Revolja ishte aty. Pa e pasur mendjen fare
aty, e rregulloi edhe nj her jakn e palltos dhe me
dor t ngritur i dha shenj nj veture taksie q vinte
me t shpejt prapa krahve t tij. Vetura ndaloi. Gorani i tha adresn.

170

Pa u ndier, ishte afruar pran ders. Rrugt ishin t

qeta. elsat i mbante n dor. Para se t hapte dern,
shikoi edhe nj her prapa, pastaj majtas dhe djathtas
dhe, pasi u bind se nuk ishte duke e prgjuar askush,
futi elsin n brav, duke e rrotulluar leht. N korridor ishte errsir. Qet u afrua te dera dhoms s pritjes. Errsir dhe qetsi. Thon se gjumi i mngjesit sht i rnd, mendoi. U afrua pran dritares. Pasi ndezi
dritn, fare qet ia vuri n tyt revoles antizhurmuesin.
antn me dosjen brenda e rregulloi mir, duke e hedhur prapa shpine dhe gjalmin krahaqaf.
Mama! thirri, kur ishte afruar fare pran ders
s dhoms s gjumit, ku ajo flinte, duke i rn leht
ders.
Kush sht? u dgjua ajo nga brenda.
Jam un, Gorani
Ti?... krkon tani?... Erdha, erdha!
Pas pak astesh, dera u hap. Me pelerinn e nats
boj lule pjeshke, me sy t mbufatur, ajo doli n korridor.
ka ndodhur? pyeti ajo, pa u prshndetur
fare me t.
Ti solla parat, mama!
Pse, tani?
Kam urdhr nga Nebojsha, udhtoi sot urgjent!
Si?! Nga Nebojsha? Si sm ka thn gj ai?
Kush sht atje, Sllavica? erdhi nj z burri
andej nga dhoma e gjumit.
Gorani! tha ajo duke ecur drejt dhoms s
gjumit. Gorani e ndoqi pas. N shtratin prrallor, q
gjendej n ball t asaj dhome magjepsse, pa Nebojs-

171

hn t shtrir dhe t mbuluar me batanije deri n gryk.

Vetm fytyra i shihej n dritn e dobt t abazhurit,
kurse syt i shprehnin trishtim dhe frik bashk.
krkon ktu, kaq hert? pyeti Nebojsha,
duke trhequr batanijen deri t goja.
Gorani nuk foli. Me hapa t ngadalshm dhe pa u
ndier fare q i hidhte mbi tepihun persian, u afrua edhe
m pran shtratit. Sllavica qndronte n kmb n ann
tjetr. Me kmbn e majt Gorani shtyu dern furishm. Prplasja e saj shkaktoi nj krism, q n mes t
asaj qetsie ju b Sllavics s dgjoi nj trmet.
M solli dosja nr. 7/75 nga arkivi sekret i jetimores!
Do ti sqaroj t gjitha! foli Nebojsha, q kishte
mbetur n nj pozit t vshtir. Nuk ishte n gjendje
as t lvizte.
Jo, zoti Mariq. I kam sqaruar t gjitha vet. Me
vjen mir q t gjeta edhe ty ktu, se prndryshe nuk
do t kisha arritur kurr atje ku ishe... Por, ti, mos ke
frik, do t shpallsh hero dhe me nj lvizje t
shpejt nxori revolen dhe i dha zjarr. Plumbi i par e
goditi fare pran plags s shruar mbi vetull, kurse
plumbi i dyt n gjoks, n ann e majt, ndoshta mes
pr mes zemrs.
Pr nj ast Sllavica mbeti e nemitur. Pasi e mori
pak veten, deshi t klithte, por shikimi i trbuar i Goranit e mbrtheu n vend. Ajo, me duar n faqe, e tmerruar filloi ti lvizte kmbt q i dridheshin n drejtim
t ders. Vrshllima shurdhuese e arms e bri at t
ndalonte. Plumbi e kishte goditur n kok. Sakaq ajo
u prplas mbi trupin e Nebojshs. Gorani e futi revo-

172

len n brez dhe fare qet, sikur mos t kishte ndodhur

higj, doli nga dhoma e gjumit. Pasi mbylli dern me
brav, u gjend n garazhin e Sllavics. Qet hyri n
veturn e saj dhe doli n rrug. Pr her t par, pas
kaq ditsh, e ndjeu veten t lehtsuar. Edhe gjumi iu
kishte larguar fare. N shpirt kishte nj pushtim, si afsh
t nxeht, q ia ledhatoi zemrn dhe iu ngjit ngadal
prpjet, duke i dhn nj fuqi dominante.
Kishte filluar t agonte. Nga ana e lindjes shihej
nj prflakje alli, q paralajmronte agimin e acart, por
me nj dit t bukur dhe pa re. Vetura ante n drejtim
t magjistrales. Lamtumir, skterr! tha me vete,
derisa ishte duke ia ndrruar shpejtsin mecedesit.

173

VII
Njqind dollar, kushtojn pes SFr, nuk zbres
m posht n mim, tha prer Hoffmann.
sht mim i lart. Un nuk paguaj asnj rapp
m tepr se tre SFr, tha Besimi.
Mir, sa dollar i do?
T thash, varet nga mimi
Nse i blen mbi nj milion, do t jap n mimin
e caktuar nga ti, nse blen nn nj milion, ather nuk
ndryshoj asgj nga mimi.
Po nse i blej pes milion?
Aha!? Ti i do t gjitha? Ke t drejt, ather.
Kshtu po! Pajtohem plotsisht. M fal se qenkemi keqkuptuar!
Ska gj. Pr transportimin e tyre duhet t presim, derisa t bj organizimin.
Mir. Merremi vesh prmes telefonit.
N asnj mnyr. Pas dy javsh, n kohn e
njjt plus-minus gjysm ore n restorantin Mvenpick, n vendin e quajtur Wrenllos. Takimi sht i
rastsishm, fliste Besimi, sikur me veten e tij, duke
mbajtur gazetn prpara.
Mir. Megjithat, un dua kapar.
Para vetes i ke. Numroji, jan dhjetmij SFr.

174

Kishte koh q Besimi prpiqej pr arritjen e nj

kompromisi pr blerjen e disa miliona dollarsh t falsifikuar. Pas prpjekjeve intensive, bashk me Belin, kishin gjetur tregun dhe kishin br shitjen e tyre. Pjesn
m t madhe e kishte shitur n Ukrain dhe Rusi, ku
edhe do t bhej pastrimi i tyre. Kurse mbetjen e kishte
prgatitur q ta drgonin n shtetet ballkanike. Transportimin e tyre e kishin marr prsipr blersit. Pun e
tij ishte vetm ndrmjetsimi.
Q nga psimi q kishte pasur vitin e kaluar, Besmi kishte punuar n mnyr intensive pr t korrigjuar
at, q, pr shkak t pakujdesis, t fatit apo t papriturs e kishte humbur. Me gjith prpjekjet e tij pr t
humbur do gjurm t paudhsive t tij, si dukej, nuk
kishte pasur sukses. Pa e kuptuar as vet, kishte rn
n gjurm t rrethit q e rrethonte. Pa ndonj buj t
madhe ishte br n at rreth i paprfillshm. Njerzit,
te t cilt dikur kishte qen t thuash idhull, tani nuk
e honepsin m. Pshpritej gjithnj e m afr rrethit
t tij se nuk kishte qen gj as puna e tij. Dukej njeri i
shkolluar, i aft, i dashur dhe patriot, kurse n t vrtet kishte qen nj hi! Rruga q kishte marr kishte
koh q ishte vrejtur. Tani nuk ishte koha q t ruhej
nga bashkvendsit. Ishte nj koh kritike, q m tepr
duhej t ruhej nga organet e sigurimit shtetror. Ishte
i ndrgjegjshm se, po u hetua, nuk do t shptonte si
hern e par, pr shkak t interesit q ata kishin pasur
pr t. Nga kjo frik, q tinzisht i kishte zn vend
n shpirt, ai kishte filluar t dyshonte n shum njerz,
edhe n ata me t cilt ishte n shoqri do dit, si n
Kolin, Arianitin, Hutin I vetmi q akoma i besonte,

175

ishte Beli. Sikur t mos mjaftonte e gjith kjo, prap n

gazet kishte lexuar nj njoftim t ngjashm me prononcimin e familjes s tij, por q ksaj radhe vinte nga
ish gruaja e tij, Bardha.
T papriturat vijn t rrufeshme, mendoi. Ato, me
dashje apo pa dashje, zn vend n qenien tuaj. Dhunshm marrin timonin n duart e veta, duke t diktuar
rrugn. Ato zn vendin e t priturave, t planifikuarave dhe nuk t ln shteg pr mendim, pr kthyerie
prapa, pr rrugdalje dhe, ashtu jasht vullnetit, t trheqin drejt t panjohurs dhe mbetesh n duart e
fatit! Le t dal ku t dal!
Pasi kishte ln punn, pr t mos rn n syt e
organeve t entit pr inkuadrim, Besimi kishte arritur
ta bnte nj kontrat pune me nj biznesmen turk. Kushtet q ishin t shkruara n kontrat prputheshin me
ligjet e puns, kurse kushtet e marrveshjes t pashkruar favorizonin interesat e tyre. Kshtu, Besimi do
muaj e paguante biznesmenin turk, e ai nga ato para
ndante pjesn e tij konform marrveshjes, kurse pjesn
tjetr ia paguante Besimit rrogn mujore prmes llogaris bankare, konform kontrats s puns.
*
Ishte dit e shtun. Koha ishte e zymt. N dukje
t par t mbetej prshtypja se ishte nj dit vjeshte,
nga ato ditt e mrzitshme q t ndjellin lodhje dhe
gjum.
Lvizjet n qytetin e madh, q akoma dukej i
prgjumur, ishin t ngatht dhe t rralla. N rrugt
kryesore, t lagura nga shiu q akoma vazhdonte t
binte, kalonin vetura dhe kamion t ndryshm, duke

176

mbytur at gjysm qetsi mngjesi q sapo kishte filluar t lkundet nga gjumi i nats. N Langstrasse shitsit
kishin filluar ti nxirrnin mallrat e tyre buz trotuarit.
Kishte n mesin e atyre mallrave rroba t mndafshta, fustane, poluvera, kostume meshkujsh e femrash t
markave t njohura, si Versai, Giani, Armani, Boss,
Valentino, Paco-Cobana, pastaj batanije, araf t bukur e t qndisur, vello pr nuse, pelerina e shum gjra
t tjera.
N kndin e djatht fare, pran kafenes, ishte
nj kiosk dhe prbri tij kishte zn vend nj kamionkuzhin, me banak t hapur. N pllakn e varur sipri
shkruante Imbis. Nj burr me mustaqe qndronte i
heshtur, duke shfletuar gazetn. Dukej se me lezet e
rrufiste kafen n tas plastik, nn strehn e ,,Imbisit.
Pran tij ishte nj grua e re. Kalimtart e rrall venin e
vinin pa interes. Shiu vazhdonte t binte.
N ann e djatht t rrugs ndaloi nj vetur. Ajo
jepte shenj se donte t kthehej nga ana a djatht. Ndrtesa ishte e lart, kurse n katin prdhes ishte nj der e
madhe, gjysmharkore, e mbyllur me grila. Kur vetura
u afrua ngadal pran ports s madhe, grilat n mnyr automatike u ngjitn lart. Vetura lvizi dhe sakaq
u gjend n brendi t ndrtess. Grilat e ders u lshuan
teposht, duke u prplasur leht mbi pragun e hekurt.
N t majt t asaj dere ishte nj vitrin e madhe xhami. N brendi t saj ishin t vendosura or dore
t llojeve dhe tipave t ndryshme, si Shopard, Kartie,
Piage, Roleks etj. Kishte edhe gjsende t arta dhe t
argjendta, si unaza me gur t mueshm xhevahiri:
Smark, Rubin, Safir, Brilant etj. Pastaj kishte byzylyk,

177

vth, gjerdane t art e t argjendtt. Mbi der ishte

vendosur pllakati me mbishkrim: IWC UHREN. Nj
burr dhe nj grua e re kishin koh q qndronin pran
vitrins, duke i shikuar me admirim ato or t prkryera dhe, duke diskutuar rreth tyre.
Nga larg u dgjuan t rnat e kambans. Tregonin
orn. Pronari, nj burr i trash rreth t pesdhjetave, u
duk n brendi t bizhuteris. Me hapa t ngadalt hapi
dern. Pastaj u kthye drejt banakut. Pasi u ul, mori n
dor gazetn. Spikeri i radios lokale vazhdonte me lajmet e shkurtra t mngjesit. Zilja automatike me nj
ding-dong trishtues pr nj ast mbyti zrin e spikerit dhe bri pronarin ti ngrinte syt nga gazeta, duke
kthyer shikimin nga dera.
Guten morgen, prshndeti gruaja me nj
buzqeshje t mbl.
,,Morgen mitenand, ia ktheu pronari dhe vazhdoj. far mund t bj pr ju?
,,Jemi t interesuar pr kt komplet orsh dore,
dhe gruaja i tregoj me gisht n brendi t vitrins.
,,Po, kto jan or t prkryera, nga firma e njohur IWC. Jan t praruara n 18 karat ar, ka edhe t
praruara n ar t bardh, apo ar t kuq po ashtu 18
karat. Jan or t lehta dhe petake, me nj trashsi 1,85
mm, me diametr 36 mm, me xham safir dhe qndrueshmri prej 9 gradsh. mimin e keni par sigurisht,
pra kjo e praruara n ar kushton 5.150 SFr, kurse kjo
tjetra e praruar n ar t bardh kushton 5.500 SFr.
Pastaj
,,Po kjo or dore ktu, sa kushton? - pyeti gruaja.
,,Kjo sht nj or me ngjyr t art dhe e praruar,

178

e tra n 18 karat ar t verdh. Edhe mbshtjellsin

rreth dore e ka nga i njjti ar. Me mekanizm automatik dhe rotor platin. E mbrojtur nga magneti dhe me
nj qndrueshmri nn uj deri n nntdhjet metra.
Ka xham safir, treguesin e dats me xham zmadhues.
Qndrueshmri prej 9 gradsh. Kushton 19.500 SFr.
Kjo sht e prdorshme pr t dy gjinit Pronari
fliste qet duke shfletuar nj katalog ku ishin shum
or t madhsive dhe ngjyrave t ndryshme.
Shum e bukur, ? - tha gruaja e mahnitur.
Burri i qndronte pran, duke pohuar me kok ato q
thoshte gruaja.
Po kjo, sa kushton? pyeti prap gruaja, duke
e vn gishtin mbi katalogun q pronari e mbante n
dor.
Ah, kjo sht or unikate. Nuk e kemi ne n shitje. Kjo blihet vetm me porosi. Nga kto or brenda
vitit prodhohen vetm dy sosh. I prket nj prkryerje
teknike, I1 Distriero Scafusia nga familja e orve
IWC, q nuk mund t prshkruhet as me fjal. Pr
prodhimin e saj jan t angazhuar shum specialist,
t cilt humbasin qindra or pune pr ti farkuar pjest
e imta nga platini dhe ari. Ka 76 gur rubini dhe 21
funksione komplekse. Prve sekondave, minutave
dhe ors s sakt, ka treguesin Destriero, q tregon
datn kalendarike, ditn e javs, muajin, vitin, decenien dhe shekullin. sht nj or e prkryer. mimi i
saj sht 350.000 SFr dhe
,,Mos lvizni! tinglloi thekshm nj z i przier bashk me ritmin e ziles. Dy burra t maskuar,
me revole t drejtuara drejt pronarit dhe iftit, tani m
kishin zn vend n mes t dyqanit. Pronari ngriti du-

179

art lart. Ashtu veproi edhe ifti. T maskuarit e shtyn pronarin t futej n kthinn matan. Me t shpejt
ata u kujdesn q ta mbyllnin dern nga brenda dhe
kt pun e detyruan ta bnte gruaja e re, e cila kishte
filluar t dridhej. Njri merrej me pronarin n kthinn
matan, kurse tjetri, i prkulur prapa banakut, kishte
filluar rrmbimin e orve, unazave, zinxhirve dhe
stolive t tjera, q gjendeshin n vitrin. T gjitha, pa
ndonj kontroll, i fuste n nj ant diplomatike. Plakitsi me vete mori edhe disa broshura dhe katalog t
orve e stolive t tjera, bile edhe katalogun q pak m
par pronari e kishte shfletuar pr tu dhn informacione myshterinjve, q kishte mbetur i hapur mbi banak.
Pasi u mbush anta e par, ai e hapi t dytn. Pastaj t
tretn. N fund, me revole n dor, t dy u bashkuan
n kthinn ku ndodhej pronari i lidhur. Ata ia morn
elsat e veturs dhe u turrn drejt garazhit, duke e ln
pronarin t lidhur pr karrige, me duar t lidhura prapa
shpine, me kmb t lidhura dhe me goj t mbyllur
me shirit ngjits plastike. Ata mbylln edhe dern q e
ndante kthinn nga dyqani, pastaj telefonin q ndodhej
n banak dhe at q ndodhej n kthin ata i morn me
vete. Pas pak roleta i ders s madhe gjysmharkore u
hap. Vetura, e cila rreth njzet minuta m par kishte
hyr nga ajo der, tani, ashtu qet, si kishte hyr edhe
doli. N kthesn e par ajo mori nga e majta, n drejtim
t autostrads. Sirena e alarmit t veturs s policis i
mbushi rrugt e qytetit.
Rruga t shpinte n nj fshat malor. Ishte nj rrug
q prdorej zakonisht pr pun, si dhe i takonte nj
zone t lejuar pr shtitje. N mesin e pyllit ishte nj

180

shtpi e vogl, q prdorej pr deponimin e mjeteve t

puns si spat, sharr e gjra t tjera q nevojiteshin
pr pastrimin e malit n sezonin e pranvers. N nj
shesh, jo larg asaj shtpie, ishin t ndrtuara oxhaqe t
sheshta pr ndezjen e zjarreve gjat piknikve.
Vetura u ndal fare pran gurrs. Currili i ujit rridhte qet n lugun e drunjt, i cili ishte i mbushur me uj
deri n buz. Shiu vazhdonte t binte me nj ritm t
shtuar. Besimi doli nga vetura. Pasi mori antat diplomatike q i kishte t vendosura n ndenjset e prapme,
i tha Kolit t sillte shpejt bidont e benzins, q nj
dit m par i kishin fshehur n nj kaube, jo fort larg
nga gurra. Koli ishte i shkatht pr kto pun. Ai i solli
bidont dhe me t shpejt e bn sprkatjen e veturs,
duke i hedhur benzin n brendi, mbi motor dhe gjetiu.
Pastaj i vun flakn. Rreth njqind metra larg, e fshehur
ndodhej vetura e tyre. Pa humbur koh, ata u gjendn
n rrugn e asfaltuar, q t shpinte drejt qytetit.
Besimi e kishte plotsisht veten n dor. Ishte i
larguar nga dyzimet dhe frika e mparshme. N shpirt
kishte nj qetsi dominante, q, si mburoj, i rrinte pezull mbi kok, si tishte nj ogur i mir q do ta mbronte nga do e papritur. I bhej se tanim rreziku kishte
kaluar.
Derisa priste n vetur, Besimi thithte duhan.
Pran tij Koli kotej. Kishte kaluar rreth nj or pas aksionit. Radioja lokale kishte dhn menjher njoftimin. Edhe drejtimin se nga kishte ikur vetura e kishte
dhn t sakt. Kurse krcnimin q Koli e kishte br
n gjuhn gjermane gjat aksionit, ata e kishin cilsuar
si gjuh gjermane me theks ballkanik. Beli erdhi. Ai

181

nuk foli shum. Mori antat diplomatike dhe iku. Koli

i lehtsuar pshertiu.
Ky sht nj aksion q e kemi kaluar me se lehti
dhe me nj shpejtsi konstante, tha Koli.
h! tha Besimi duke ndez motorin e veturs.
- Sonte do t luajm barbut.
*
Ndodhej n tehun e ndarjes nga t qenit i zgjuar,
n njrn an, dhe t qenit n gjum, n ann tjetr, kur
nga dhoma matan buiti knga boshnjake, q Besimin e shkputi nga ajo agoni e astit, duke i hapur syt
mallngjyeshm.
N dhomn matan jetonte nj boshnjak. Quhej
Muradif. Kishte ikur nga lufta. Ishte i kursyer n biseda. Pas orarit t puns, rrinte zakonisht i mbyllur n
dhomn e tij dhe kryesisht i vetmuar. Thuhej se gjat
lufts e kishte humbur familjen. Pa e pyetur fare, Besimi kishte marr pr shfrytzim lokalin e podrumit q i
takonte Muradifit. Ai nuk e kishte shfrytzuar. Besimi
kishte bler nj dry t madh dhe e kishte mbyllur. N
at podrum Besimi kishte fshehur shum para t gatshme dhe shum gjra t tjera t vlefshme, si bizhuteri,
aparate elektronike, kompjuter dhe sasi t konsiderueshme drogash. Ishte i sigurt se n rast kontrolli, ajo
pjes e podrumit nuk do t kontrollohej dhe do gj do
t mbetej aty. Pr kt e kishte njoftuar edhe Belin, t
cilit ia kishte besuar kopjen tjetr t elsit. Koli nuk
ishte przier fare. Ai thesarin e tij e kishte fshehur n
vend tjetr t sigurt.
N kokn e tij vrshuan kujtimet. Knga boshnjake i solli nostalgji pr t kaluarn. Thell n zemr

182

ndieu nj mall q kishte koh q nuk e kishte ndier.

Sikur e kishte harruar fare rinin e tij. Pr nj ast
mbeti si i hutuar. Tani m gjumi i mesit t asaj dite t
trisht dhe plot shi u tret. I yshtur nga mallngjimi, ai
u ngrit nga shtrati. Sakaq, para sysh i doli ajo pamje
e trishtuar q e kishte par me syt e tij, n oborrin e
shtpis s tij q po digjej. Baban e shtrir dhe arkivolin n fundin e oborrit. Ti ke vdek vdek
dekek ek! i jehuan n vesh fjalt e tet.
Vrtet kam vdekur. Si rrodhn ngjarjet dhe mbeta fillikat vetm? Karafil beg!...
I vrar nga kto mendime, doli.
Pasi kishte ardhur nga Kosova, n vitin e par
t qndrimit n kt vend e kishte provuar t shkonte
edhe n klube dhe lokale serbe. Kt e kishte br n
shoqri me Belin. Q n fillim nuk i kishin pritur mir.
M von, kur marrdhniet kishin filluar t merrnin
nj kahe tjetr, ata i kishin sulmuar. Fal pronarit t
lokalit, q me t shpejt kishte ndrhyr, duke i larguar
nga lokali, se do ta kishte psuar shum keq nga disa
t rinj malazias.
Lufta n Kosov dukej se ishte e pashmangshme. Mrgata ishte e organizuar si asnjher m par.
Mblidhnin ndihma n para, ushqime, veshmbathje,
barra. Nga mrgata kishin shkuar shum vullnetar
pr t luftuar. Shqiptart, kudo q ishin, jepnin ndihma
pr Kosovn. Atdheu n rrezik, thoshin ata. O sot, o
kurr! Kurse Besimi, pr kt, fajin ua kishte hedhur
partive politike, q nuk kishin gjetur akoma nj gjuh
t prbashkt. Kt e thoshte para bashkatdhetarve,
sa pr tu arsyetuar, kurse n fakt arsyeja e vrtet ishte
krejt tjetr.

183

Nj pjes e madhe e popullit n Kosov, e detyruar q ti lshonte vatrat e veta, jetonte npr male, nn
qiellin e hapur. Kishte marr vesh se edhe familja e tij
ishte larguar nga shtpia dhe jetonte e fshehur ndr miq,
diku n Dukagjin. Me mundim kishte rn n kontakt
me ta. Ata as q donin t dgjonin m pr t. E vetmja
nna kishte pranuar n nj rast t ndrronte disa fjal
me t. Ajo i kishte thn se ne mir jemi dhe n fund i
kishte thn se ndoshta do t mbushesh mend. Kaq.
Besimi jetonte i trhequr. Me xha Himn kishte
koh q nuk ishte takuar fare. Kishte prshtypjen se ai
kishte nuhat dika pr sjelljet e tij, si dhe pr misionin q i kishin ngarkuar. Kto ia kishte thn nj dit
Koli, derisa po kalonin me veturn e tij buz ndrtess
s klubit. Tani largohej n rretht e largta, ku njerzit
nuk e njihnin. Kishte filluar t shkonte n fshatin Butchwil. Atje kishte muzik shqip. Vinin njerz nga an t
ndryshme. Besimi rrinte zakonisht i vetmuar. Dgjonte
muzik dhe shikonte iftet dhe t rinjt, kur ngriheshin
n valle. Zemra ia donte t hidhej edhe vet n valle,
por si? Grumbullimi i t zezave ishte aq i madh, sa q
vetm gota e birrs dhe shpresa se do ti vinte koha nj
dit e t hakmerrej kundr atyre q ia kishin shkatrruar jetn, e mbante akoma. Ata me ndan nga gruaja,
mendonte her pas here, me ndan nga prindrit, nga
vllezrit e motrat, nga fisi dhe fshati, dhe me plakitn Eh, sikur ta kisha Bardhn! Ndoshta edhe ne
do t na gzonte zoti me ndonj fmij Dhe sonte
un nuk do t isha i vetmuar ktu. Do t hidheshim
edhe ne n valle, ja, si ai ifti atje. Sa t lumtur q jan!
Do t kndonim dhe do t krcenim, pastaj do t shko-

184

nim n shtpi dhe do t knaqeshim me fmijt tan!

Dhe ne Kush ne?! far, more! Mbaruan t gjitha!
Ajo n shtpi t vet, e un Un as shtpi skam. Si
jam katandisur! Kam mbetur n shtpi t bots, duke u
strukur nga t gjith. Tutu nga serbt, tutu nga shqiptart, tutu nga policia, tutu edhe nga hija ime O Zot,
deri kur kshtu!? As paraja nuk paska vler!
Npr klubet e shqiptarve nuk shkonte pothuajse fare. Edhe nse ndonjher shkonte, disi nuk e ndjente veten mir, kur njerzit e kthenin kokn nga ai
dhe e shikonin me mosprfillje. Nj pjes e madhe e
kishin marr vesh se far pune kishte kryer, para se
t vinte ktu. Nj pjes tjetr ishte e njohur me punn
q e bnte tani. Kishte edhe nga ata q dikur i kishte
torturuar. Njri e kishte shikuar vngr, me nj urrejtje t paprmbajtur. Kurse nj tjetr e kishte sulmuar
me fjal t rnda. I gjith klubi ishte kthyer n ann e
tij dhe Besimi kishte qen i detyruar t dilte jasht, i
turpruar. Kto nuk i duronte dot. Ishte nj lloj prmimi nga ana e tyre. Pastaj i druhej edhe hakmarrjes,
q dikush mund ta bnte, edhe pse ndodheshin n vend
t huaj. Ec e dije se cilin e ke keqtrajtuar para shtattet vitesh. Pastaj, sikur e gjith Kosova ka ardhur ktu.
Leht ishte ather, kur un erdha s pari. Nuk t njihte
askush, edhe po t rrije gjith kohn n klube apo n
lokalet plot, me muzik shqipe. Kurse sot, n do hap
takon fytyra t reja, q kan ardhur taze nga Kosova.
Ata q i kam keqtrajtuar, nuk jan t pakt. Mjafton
nj t me diktoj, pastaj, edhe nse nuk m godasin,
mjafton vetm vrshllima mbi kokn time e asaj shpate hakmarrse, q un me vite e kam kultivuar.

185

I mbetur fillikat dhe i pastreh, pjesn me t madhe

t kohs e kalonte npr kafene. Gjat dits ai shtiste
npr kafene t qytetit, kurse n mbrmje mblidhej n
lokalet e kazinove, ku n mnyr ilegale luhej barbuti,
letrat dhe lojra t tjera bixhozi.
Zakonisht zinte vend n ann e djath t ders dhe
ia fillonte t pinte birr. Si gjithher, i pari arrinte n
kt lokal. Pastaj vinte Koli, Huti, Arianiti, Dauti, Zefi
e shum t tjer, q nuk i njihte me emra. Ndaheshin
n dy grupe. N njrn an luanin shqiptart, kurse n
ann tjetr italiant, turqit apo serbt. Ishte e vrtet se
n kto lojra m t mirt ishin turqit dhe serbt. Mirpo, edhe Besimi me Kolin ishin lojtar t mir. Besimi i kishte edhe meritat e veta. Ai shpesh edhe bnte
hile dhe ishte jashtzakonisht i shkatht n kt drejtim. Edhe pse ishte e ndaluar biseda gjat lojs, Besimi
gjente arsye dhe duke folur arrinte ti hutonte t tjert
dhe fitimi i mbetej atij. Kur ishte i dehur, ishte edhe
trim. Ai i nxirte t gjitha parat nga xhepi dhe i hidhte
mbi tavolin dhe, ashtu inator si ishte, duke br hile,
i skuqur flak nga inati, shante m shum Kolin q e
kishte partner se sa kundrshtart q ishin n avantazh.
Kur ndodhte q t ishte vet n avantazh, ather ai
nuk pushonte s prqeshuri paln kundrshtare.
*
I nxehur pak nga vera, Besimi liroi kravatn. Fytyra i shndriste nga hareja. Her pas here e ngriste lart
dorn e djatht, duke e valvitur n ajr, sikur t ishte
duke e valvitur shamin, kur i printe valles dhe, sipas ritmit t muziks, lvizte kokn. N salln e madhe

186

jehonte mbl zri i motrave Libohova, kngtare t

njohura t ardhura koht e fundit nga Tirana. Nj burr
rreth t tridhjetave, i ulur n tavolinn prball, prpiqej t ndiqte ritmin e kngs, por nuk e arrinte dot, sepse gjuha ju kishte trashur dhe zri i dilte me vshtirsi
dhe, pasi nuk kndonte dot, shante me fjal t ndyta,
duke thyer gotat mbi dysheme. Pronari ia trhoqi vrejtjen. Ai sikur u qetsua.
Prbri Besimit kishte zn vend Koli. Ishte nj
shok nga ata t heim-it t azilantve. Me t kishte banuar n t njjtn dhom pr pes muaj rresht. Edhe
tani ishte duke banuar me t, q nga dita kur e kishte
przn Sandra nga banesa. N fillim me t kishte qen
i rezervuar. Por, me kalimin e kohs, kishte vrejtur
se ai ishte nj i ri i prkryer. Gjat bisedave ai e kishte
njohur se cili ishte. Nj koh Besimi e kishte pasur n
dor dosjen e tij, kuptohet pa emr, por vetm me t
bmat e tij. Po ta kishte zn ather, do t kishte lar
lesh mbi kurrizin e tij. Tani ndryshonte puna. E kishte
partnerin m besnik. Koli kishte dezertuar nga ushtria
jugosllave. Ishte i shoqrueshm dhe fjalpak. Nuk
nxitohej n biseda dhe prpiqej ti prshtatej biseds,
duke ln prshtypje t mira n rrethin q e shoqronte.
Orientohej dhe iu nnshtrohej shpejt dshirave t tjetrit,
duke treguar nj maturi t lakmueshme. N vendlindje
ai kishte qen disa her i arrestuar dhe i burgosur, si
delikuent i mitur. M von ai kishte br disa vjedhje
dhe plakitje t stilit profesional, pa ln gjurm. N t
shumtn e rasteve, Besimi mblidhte informacione dhe
instruksione, duke ia dhn atij. Thyerjet, vjedhjet apo
plakitjet i bnte zakonisht i vetmuar, apo, n raste spe-

187

cifike, i shoqruar nga Besimi.

Kam instruksione t reja, tha befas Besimi.
Ku? pyeti Koli kureshtar.
N magjistralen 14, n fshatin e quajtur L. N
dalje t fshatit ndodhet nj pomp karburantesh.
Ma jep nj skicim m t hollsishm!
Porsa t hysh nga dera e jashtme, - dhe me laps
bri nj katror, pastaj n njrn an bri kryqzimin e
vijave, duke treguar se ku ndodhet dera. - N krahun e
majt, afrsisht dhjet hapa larg, ndodhet dera e zyrs.
Porsa t futesh n zyr, n t djatht ndodhet trezori,
me nj madhsi rreth gjysm metri. Kujdes, ka t instaluar alarm!
Ska gajle, ia bj arn atij. Sesi e kam nj vullnet t paprshkrueshm pr nj aksion t till sonte.
Besoj se do t kthehem prap ktu.
Jo, jo, takohemi n banes.
Mir. Ika un!
Koli u ngrit dhe, pasi prshndeti me kok, doli.
Muzika vazhdoi me buim. Zri melankolik i vajzave
q kndonin n duet, buiti kndshm.

Mora rrugn nga Janina,

Isha vetm
Besimi mbushi gotn. Kurse burri q ishte ulur
n tavolinn prball, prpiqej t kndonte dhe, meq
nuk e zinte dot ritmin e kngs, duke u gajasur shikonte
nga pronari dhe n vend q ta hidhte prap gotn mbi
dysheme, ngrinte dolli Pr shndetin e pronarit!
Pasi bri pagesn, n mes t asaj zallahie, Besi-

188

mi doli. Fresku i mesnats ia ledhatoi butsisht fytyrn dhe ballin e djersitur. Ishte nj nat e bukur vere,
me nj qiell t mbushur plot yje. Hna e plot derdhte
rrezet e argjendta mbi siprfaqen e qet t liqenit, q
shtrihej para pamjes s tij. Rrall e tek qetsin e nats
e therte ndonj zhurm veture, q kalonte rrugs fare
pran vendparkingut t veturave. Besimit i plqeu t
freskohej pr ca aste n vetmi, pran veturs s tij,
duke thith duhan n qetsi. Edhe pse kokn e kishte
t rnduar nga vera q kishte pir, kjo nat disi i ndillte
kujtime.
Me kmb e shtypi bishtin e cigares mbi asfalt.
Hyri n vetur dhe ndezi motorin. Sakaq u gjend n
rrug. Mori drejtimin e klubit.
Klubi ishte nj ndrtes e lart, e veuar, buz
malit. Dikur ajo kishte qen shtypshkronj. N katin
prdhese akoma ndodheshin makinat e tipit Original
Heidelberg Zylinder. Nj koh t gjat ndrtesa ishte
prdorur nga Partia Komuniste e Kurdistanit, pr t
shtypur materiale propagandistike kundr Turqis. N
katin e par ndodhej nj sall e madhe. Aty mbaheshin mbledhje t PKK-s, si dhe n raste t rralla ishte
prdorur edhe nga lvizja marksiste- leniniste e shqiptarve, q vepronte n perndim. Kati i tret kishte
pasur arkivin dhe magazinat, kurse kati i katrt ishte
prdorur pr banim. Me kalimin e kohs, kt ndrtes
e kishte marr me qira nj biznesmen turk. Ai e shfrytzonte si magazin mallrash pr dyqanet e tij, kurse
katin e katrt ia kishte dhn me qira Besimit. Me nj
investim t vogl, Besimi e kishte rinovuar dhe e kishte shndrruar n nj apartament t bukur. Me ndihmn

189

e Big-mamas ai kishte arrir t krijonte nj agjenci

shoqrimi t quajtur Nacht Service. T punsuarat
ishin vajza t ardhura nga Afrika, pastaj nga ekia, nga
Rusia, nga Bosnja, si dhe dy shqiptare, t cilat kishin
ardhur nga Kosova, pas t dashurve t tyre, por q kishin dshtuar rrugn dhe kishin prfunduar n duart e
tij. Besimi ishte prezantuar se ishte turk, duke e fshehur identitetin e vet para tyre. Ato e kishin diktuar se
ishte shqiptar dhe i kishin krkuar ndihm. N vend t
prgjegjs, ai i kishte shar n gjuhn turke:
eneni kapat oruspu!...
Nga jasht ndrtesa dukej e qet. Dritat ishin t
fikura. Dritaret t mbyllura. Rreth e qark mbretronte
qetsi. Doli nga ana e pasme dhe, nga dera ansore q
t shpinte n bodrum, hyri brenda. Sa her q kthehej
n ort e vona t nats, gjithmon hynte nga ajo der.
U ngjit shkallve dhe arriti n katin e katrt. Pa trokitur, hyri n dhomn e Big-mamas. Ishte nj grua e
trash, rreth t dyzetave. Vinte nga Afrika. Kishte vite
q e ushtronte kt zeje. Ishte vartse e Besimit dhe
shefe kryesore e prostitutave. Disa her kishte qen
e burgosur pr delikte t tilla. Kishte marr pjes n
disa plakitje dhe vjedhje. Merrej edhe me shitblerjen
e drogave. Kishte nj vajz q para ca vitesh ia kishin
marr policia, pr shkak se, kur kishte qen nn ndikimin e drogs, n mes t nats e kishte nxjerr vajzn
e mitur nga dhoma, duke e ln gjysmlakuriq n mes
t rrugs. Vajza kishte qar. Pas mesit t nats, t lajmruar nga dikush, kishin ardhur polict dhe e kishin
arrestuar at bashk me dashnorin e saj, kurse vajzn e
kishin drguar n nj jetimore t qytetit. Prostitutat, q

190

nuk i zbatonin urdhrat e saj, i shkallmonte grushte. T

gjith e quanin Big-mama. Emrin e vrtet askush nuk
ia dinte. Kishte tipare mashkullore.
Big-mamaja ishte duke prgatitur nj shirit kokaine mbi syprinn e tavolins. Kur Besimi hyri brenda,
ajo ktheu kokn rrmbyeshm dhe me nj buzqeshje
t shfrenuar zgjati dorn drejt tij. Besimi ia zgjati dorn
dhe pastaj u ul fare pran saj, duke shikuar me admirim
shiritin e bardh t drogs t zgjatur mbi tavolin.
Nuk kam tjetr, por e ndajm s bashku, tha
ajo, duke ia ledhatuar flokt butsisht.
Kam un!
Ma jep, pra! E sheh se edhe ashtu kam pak!
Merre! dhe ia zgjati nj qesk t vogl me
pluhurin e bardh n fundin e tij.
Big-mamaja e mori najlonin dhe e hapi shpejt,
duke e derdhur me kujdes dhe duke e trhequr zgjatshm mbi tavolin. Pastaj, ajo afroi hundn mbi tavolin, fare pran fillit t pluhurit. Me nj trheqje t
rrufeshme frymmarrjeje, ajo e trhoqi pluhurin, duke
e thithur prmes vrims s hunds. Sikur t kishte pir
ndonj pije t lezetshme, me nj ah t leht dhe duke
frkuar hundt u largua nga tavolina, duke ia ln radhn Besimi, i cili prsriti veprimin e saj.
Si shkojn punt ktu? pyeti Besimi pastaj.
Mir. Vajzat shqiptare kan m se shumti krkesa, sidomos nga bashkvendsit e tyre. Por, mua po me
brengos nj gj: klientt shqiptar, pasi ti ken shfryr
epshet e tyre mbi to, ulen e iu mbajn ligjrata patriotike, duke ua marr kohn. Kjo spo me plqen aspak.
Ju t gjith me dukeni se jeni t njjt. Fshehurazi jeni

191

seksualisht t trbuar, kurse haptas paraqiteni moralist

t prkryer!... Bionden ta kam rezervuar. T them t
drejtn, ajo nuk t do ty. Pse e do pikrisht at. Eja t
un, - dhe zgjati duart drejt tij, duke e trhequr nga
vetja dhe vazhdoi: Prap m ka thn se
E di se thot ajo. sht vetm n dhom?
Po. sht shum e shqetsuar sonte. Ka nj
breng, por nuk ma tha.
Do tia largoj un brengat shkova!
Nse t kundrshton, t lutm mos e nga. Eja te
un! Ka disa dit q m sht ankuar se ti po e nget
si te t them, me duket se po e tepron!
At e di un! - tha Besimi me nervoz dhe
doli.
U afrua afr ders s biondins dhe pr disa aste
qndroi i heshtur. Pasi u bind se ajo vrtet flinte, e shtyu dern. Vajza flinte e qet. Ishte e shtrir n bark.
Flokt e gjata dhe t verdha iu kishin shprndar butsisht mbi jastkun me lule, kurse disa blej i rrinin t
shpupurishura mbi supin lakuriq. U afrua ngadal dhe
ia hodhi leht dorn mbi sup. Pastaj, ngadal, e ngjiti
lart deri t qafa, duke i przier gishtat me flokt e saj
t buta si mndafshi. Ajo u shkund pakz dhe vazhdoi
grhitjen e qet. Besimi e lvizi prap dorn, por ksaj
radhe n tjetr kahe. Pllmba e tij tani kishte zn
vend mbi vithet e saj. Ajo u prmend dhe befas, sikur
ta kishte sulmuar dikush, me nj klithje trishtuese u
rrotullua, duke u ulur n shtrat e friksuar.
Lugat! Me trishtove! T lutem, m lr t qet.
Nuk ndjehem mir. T lutem!

192

Shshsht! Qetsohu nj her!

M lr t qet, pra! T lutem!... Nuk e ndjej veten
mir! shko tani ik!...
Pr kt pun t paguaj, tha qet Besimi,
dhe me dorn e djatht e rrotulloi mbi shtrat. Vajza
kundrshtoi. Besimi, pa e zgjatur, i ra shuplak fytyrs
dhe prap e shtriu n shtrat. - Rri si t them un, se t
plasa! u krcnua ai, pasi q me pllmbn e djatht
e kishte shtrnguar rreth fytit t saj t holl. Ajo nuk
lvizi m. E shtrir n shtrat, me kokn e kthyer nga
muri, me duar t hapura sikur ishte duke pritur dik q
e donte ta merrte n prqafim, ndjeu peshn e trupit t
tij mbi vete. Lott i rridhnin tatpjet mollzave, duke
e lagur cepin e veshit dhe t vthit t saj, q shklqente
n dritn e kuqrremt t abazhurit.
Disa her kishte tentuar t largohej nga ky ferr,
por kishte dshtuar. Parat q kishte mundur ti sajonte
pr ikje, gjat nj kontrolli ia kishte konfiskuar Besimi.
Pastaj Big-mamaja e kishte keqtrajtuar fizikisht. Kurr
nuk kishte menduar se do t binte n nj rrjet t till.
Kur ishte nisur nga shtpia, kishte menduar se po shkonte n nj shtet t civilizuar, pr t punuar pr tre
muaj me leje studentore t qndrimit dhe pastaj, me
parat q do t fitonte, do ti vazhdonte studimet n
vitin e tret.
Kishte nj muaj q nuk e kishin lejuar t dilte as
n rrug, as n ndonj park t qytetit, q t merrte pak
ajr t pastr. Eh, sikur t dinte mamaja se ku ndodhem
un! Dhe prap vala e lotve
Pas prfundimit t epsheve t tij, Besimi me nervoz ia prplasi kmbt pr muri, duke i shkaktuar dhem-

193

bje. Ajo u mblodh kruspull. Me dor trhoqi batanijen,

duke e mbuluar edhe fytyrn. Tani qante me dnes.
Besimi, ashtu i ngurt si ishte, doli. Pasi i mori parat
q i kishte mbledhur Big-mamaja gjat asaj dite, iku n
banes, ku e priste Koli.
*
Kaher gota e birrs kishte mbetur e zbrazur. Pr
t dytn her erdhi kamerierja, pr t marr porosi t re.
Besimi nuk pranoi. Jam n pritje, tha. Vonesa nuk ishte
e zakont. Ai, kur vonohej, e lajmronte. Do t pres
edhe pak, mendoi. As vet nuk e kishte besuar se do t
priste kaq gjat. Disi nj lloj frike n mnyr tinzare
i kishte hyr n tr qenien e tij. Mbrm kishte pasur
nj nat t keqe. Kishte par ndrra t tmerrshme. Tani
edhe kjo pritje sesi ia shtonte edhe m shum dyshimin.
N tavolinn matan kishte zn vend nj i ri me
flok t gjata dhe t prlyera. Kishte veshur nj xhaket
xhins dhe n dor mbante nj qese t vogl me ngjyr
t verdh. Mbante kokn ulur, duke lexuar gazet. Disa
her Besimi e ndjeu peshn e shikimit t tij. m shikon ashtu? Sigurisht krkon drog, shanky.
Ksaj radhe kishte vendosur t ikte. Thirri kamerieren dhe bri pagesn. N rrug e ndjente veten me t
sigurt, n mes t asaj tollovie. Sakaq e gllabroi turma,
e cila ishte shtuar uditrisht n koht e fundit. Ishte
buz mbrmjeje. Orari zyrtar i puns kishte prfunduar.
Njerzit t lodhur nga dita e gjat e puns, si dhe nga
vapa vraponin secili q t gjente nj vend t qet pr t
kaluar at pushim t shkurtr t buzmbrmjes dhe pr

194

tu freskuar n freskun e mbrmjes q po avitej.

Pran nj vitrine ndaloi. Ju b se pa nj fytyr t
njohur n mes t asaj turme. Vrapoi pas saj, duke br
nj rreth t gjer, por duke e mbajtur gjithnj n sy t
njohurn. I doli prpara. Nuk ishte gabuar. Ishte Bardha. Ajo apitej me at stilin e saj t njohur dhe shum
t dashur pr t. Dukej e qet pran babait dhe Dafins.
Sa qenka rritur Dafina? O zot, si po kalonin vitet! Pr
nj ast mbeti si i mpir. Vrtet ishte Bardha. Iu duk se
ishte br edhe m e bukur. Kishte veshur nj fustan
ngjyr vjollce dhe nj bluz t bardh, t qndisur me
lule n t dy ant dhe e stolisur me sedefe. N mes t
gjoksit t fryr dhe t bukur, kishte t pikturuar nj figur vajze. Besimit iu duk se flokt i kishte m t gjata
dhe, ashtu t lshuara, i valviteshin mbi supe. Kur ajo
kaloi pran, n profil pa edhe gushn e saj t bardh
dhe vthin t varur n vesh. Sa do ta dshironte at
gush t bukur, at faqe t lmuar dhe at trup, q ju
b se kishte shtuar pak n pesh. Ajo ia ktheu shpinn
me t njjtn apitje dhe Besimit nuk i shptoi dot pa i
vrejtur lkundjet e lehta t vitheve. Duke biseduar me
baban, kaloi fare pran tij. Ia dgjoi edhe zrin kur i
thoshte tet:
t kthehem n shtpi, se ndoshta do t lajmrohet n telefon - dhe nuk e dgjoi m, sepse ajo u
largua. Besimit ju duk se ndjeu edhe ern e njohur t
flokve t saj. Ishte nj er q n ast ju duk e mbl, e
njohur, nj er q i ndolli kujtime dhe mall. Sa paskam
pasur mall pr t dhe nuk e kam ditur! T shkojm n
shtpi, tha. Do t thot se ajo banon n Luzern. Sa e
bukur q ishte. O Zot, si u bra budalla dhe e humba! Si

195

ta kthej prap ? t bj? Ta prcjell deri n shtpin e

saj, s paku t mallem me t nga distanca!
Si i mendur vraponte pas tyre dhe, kur i arrinte,
kalonte n ann tjetr t trotuarit, pastaj, ashtu i strukur
prapa vitrinave, shikonte si i shastisur. Edhe frika q
pak m par ia kishte mbshtjell tr qenien e tij, tani
i qe larguar si tia kishte hequr dikush me dor. Edhe
merakun pr mosardhjen e Zefit e kishte harruar fare.
Tani n kok i ziente vetm nj mendim: Si t zbulonte
se ku banonte ajo dhe si t bnte q ta rikthente prap.
Kjo duhet t ndodh patjetr. Do ti krkoj falje dhe
pastaj do t largohem s bashku me t nga ky vend.
Bashk do t fillojm nj jet t re. Fundi i fundit, ajo
akoma sht gruaja ime. Kam kuror me t. Sa mir.
Vetm t mos rrmbehem, t mos bj ndonj marrzi
pastaj ti bj punt m! Sa mir q e pash!
Sa vinte dhe mbrmja po afrohej. Dritat e neonit
ishin ndezur. Flladi i mbrmjes ishte shtuar si puhi e
leht, q butsisht ia thithte djerst, duke ia mbushur
mushkrit me freski. Q larg u dgjua sirena e trenit.
N rrug lviznin veturat dhe, n dukje t par, kishe prshtypjen se shkonin me nj shpejtsi t madhe.
Posht, te kryqi, pa kur u mbyll semafori pr kalimin
e kmbsorve. Bardha ndaloi. Edhe kalimtart e tjer
ndaluan. Besimi deshi t kalonte rrugn n nj vend
tjetr, pr ti prer rrugn edhe nj her Bardhs. Si
npr ndrr iu b se pa at fytyrn e shankyt, q
e kishte par n restorant. Ktheu kokn edhe nj her
pr t vrejtur m mir. Ishte e njjta fytyr. Si sht
e mundur q edhe ky t ket arrir kaq shpejt ktu?
Nuk pati koh as t mendonte m gjat, sepse shanky

196

afrohej me nj shpejtsi marramendse. Mendjen e kishte t Bardha, q akoma ishte duke pritur te semafori.
Shanky ishte afruar tani fare pran, duke zgjatur dorn
q n t e kishte akoma at qesen e verdh dhe u b gati
t fliste. Sigurisht do t me pyes pr ndonj rrug, apo
at fjaln e tyre t njohur Hsch etwas? kur krkojn
drog. Dorn q e kishte t lir, e futi n xhep. Besimi
mendoi se pr nj ast ai do t nxirrte ndonj letr, n
t ciln do t kishte t shnuar pyetjen, q do tia bnte,
dhe sakaq u kthye nga ai.
Kriminal polizei! tha ai q deri n at moment
e kishte quajtur shanky. - Ausweis bitte!
Besimi hodhi nj shikim t rrufeshm n drejtim t
semaforit, q sapo ishte hapur. Bri sikur e fuste dorn
n xhep pr t nxjerr letrnjoftimin dhe, me sa fuqi
q pati, me t dy duart e shtyu shankin, duke ia dhn
vrapit n drejtim t semaforit. Porsa i kaloi kmbsort
dhe u ndodh n mes t rrugs automobilistike, se nga
doli edhe nj tjetr burr, duke e kapur fuqishm nga
dora. Besimi i dha krahut q t shkputej nga ai, por
ishte e pamundur. Tani aty kishin mbrritur edhe dy
burra tjer. Sakaq e pa veten t shtrir prtok. Njri ia
vuri kpucn e rnd n qaf, duke shqelmuar thuaja
me krejt peshn q kishte, kurse revolen e gatshme pr
zjarr ia mbante mbi kok. E hetoi kur nj tjetr ia vuri
prangat. Ndoshta ishte shanky, mendoi kalimthi. Pasi
e trhoqn, duke u ngritur n kmb, pa Bardhn. Ajo
e njohu dhe instinktivisht e vuri dorn t goja, duke
lshuar nj uaa nga habia.
udi, gjith ai ngazllim i mparshm, gjith ajo
dshir pr t qen pran saj, ajo mahnitje pr at bu-

197

kuri t harruar, ajo dshir pr ta par nga afr, ai afsh

i paprmbajtur pr ta prekur, pr ta ledhatuar at trup
q ju b se e kishte harruar fare, gjith ai mall u shua
sakaq, si nj flak kashte, duke ju kthyer n urrejtje t
paprmbajtur. Iu b se e tra ishte nj grack e prgatitur enkas nga ajo, dhe asgj m tepr! Dshiron t m
heq qafe, mendoi trishtueshm.
Nga brezi ia nxorn revolen, q nuk kishte pasur
koh as dorn ta shtrinte drejt saj. E trhoqn n drejtim t nj veture, q ishte e ndaluar n trotuarin matan
rrugs. Pasi e futn dhunshm n vetur, ktheu kokn
dhe pa edhe nj her nga Bardha, e cila akoma mbante
vshtrimin nga ai dhe t dy duart n faqe. Uli shikimin posht, i turpruar. T paktn ajo t mos m kishte
par, mendoi.
*
Muzgu i asaj mbrmje e zuri n nj qeli t vogl burgu n qytetin Luzern. Ndrtesa e rrethuar me
kangjella hekuri dhe me tela katrore, q ndodhej n
qendr t qytetit, i qe dukur e njohur. E dinte se deri
afr saj kishte qen disa her. E kishte ditur se aty sht stacioni qendror i policis kriminale. Shum her,
kur kishte kaluar pran saj, mornica t ftohta ia kishin
prshkuar tr trupin. Vet puna e tij e kishte detyruar
q po thuaj do jav ta vizitonte kt qytet.
N qeli ishte edhe nj burr tjetr, me flok t gjata dhe t thinjura, q sorollatej sa posht-lart, duke i
shpupuritur flokt me dor. Porsa hyri Besimi, ai i krkoi cigare. Besimi nxori kutin dhe ia zgjati. Ai e mori.
Duke e futur cigaren n goj, i tha faleminderit.

198

Qelia e burgut ishte mesatare. N ann e djatht,

pran ders s hyrjes, ishte dera e banjs. Pak m tutje, po n t njjtin krah, ishin dy shtretr t vendosur
njri mbi tjetrin. N krahun e majt ishte nj tavolin
e prforcuar n betonin e dyshemes dhe dy karrige,
po ashtu t prforcuara n murin ansor. Mbi tavolin
ishte edhe nj grumbull gazetash. Besimi u ul n njrn
nga karriget dhe, pa e pasur mendjen aty, filloj ti shfletonte gazetat.
t ka ndodhur? pyeti burri hutueshm.
Asgj. N rrug m arrestuan. Ndoshta ju ngjaj
n ndonj person n krkim. Po ju? pyeti Basimi,
duke e shikuar me mosprfillje.
Pr tatim. Jam guvernator i nj banke private dhe
me akuzojn se gjoja un nuk ia kam paguar tatimin
shtetit, u prgjigj tjetri.
Ra heshtje. Si npr ndrr, Besimit iu duk se dgjoi muzik. Nuk ia kishte vn veshin, sepse muzika
q n fillim kishte qen e pranishme. N murin e majt, pran ders s hyrjes, pa t vendosur nj pllak, t
cils burri iu afrua dhe, duke shtypur nj sust, i dha
m shum z radios. Muzika paralajmronte fillimin e
lajmeve. Besimi deshi t fliste dika, por burri, duke e
afruar gishtin tregues te hunda, ia bri shshshsh!
Besimi nuk foli. Syt i hodhi prap mbi gazet.
Spikerja vazhdonte t lexonte lajmet. Pas pak iu b se
dgjoi emrin e nj rruge t njohur, pastaj njoftimin se
nga kati i katrt i nj ndrtese kishte krcyer nj vajz
njzetvjeare, me kombsi eke. Pastaj prap muzika.
Se si i erdhi ky njoftim, disi i njohur. Pr nj ast mbeti
i hutuar. Syt i kishte zgurdulluar, duke e shikuar bur-

199

rin q prap kishte filluar t sorollatej posht-lart qelis, duke ju rn flokve me dor. Burri e hetoi se ai
ishte kureshtar t dinte di, por nuk e kishte t qart se
krkonte. Pasi ndaloi pak hapin, duke vn buzn n
gaz, e pyeti:
Nuk ndihesh mir? Mos u merakos. Edhe un
ditn e par t arrestimit kam qen n kt gjendje. Do
t kaloj.
Jo, jo, por m fal se nuk e kuptova mir, ka
ngjar me at vajzn q e tha pak m par spikerja n
lajme?
Aha. Nj eke ka br vetvrasje, duke u hedhur
nga kati i katrt, u prgjigj burri. Kjo ka ndodhur
mbrm, pas mesit t nats. Tr ditn, n do emision
t lajmeve e kan dhn njoftimin.
Ku ka ndodhur rasti? pyeti Besimi i shqetsuar n vete, por me nj mosprfillje t shtir.
N Zrich, prtej qytetit t vjetr, buz nj
mali.
Aha! ia bri Besimi, prap duke ulur kokn
mbi gazet, sikur donte t lexonte. Kurse thell n shpirt ndjeu nj shkputje. Iu b se edhe fryma do ti zihej. Si nj val e nxeht, prvluese, i erdhi ky njoftim,
duke ia prshkuar gjith trupin. E kishte t qart tani
se kishte ndodhur mbrm me vajzn q kishte pasur
marrdhnie pa dshirn e saj. E ndjeu se kjo do tishte
humbja m e madhe dhe m e rnd n jetn e tij, nse
sht fjala pr at vajz! Vuri t dy duar mbi mollzat
e faqeve dhe u krrus edhe m, duke u br nj me
tavolinn. Nuk dinte se nga ti fillonte mendimet. Si t
gjendej. O zot! Lule isha dje, ku rash sot!

200

Nuk i kujtohej sa koh kishte qndruar n kt

agoni. Kishte harruar se n at dhom ndodhej edhe
nj person tjetr. U prmend vetm ather, kur ai i
foli dika. Pasi nuk e mori vesh se far i tha, Besimi
e pyeti:
Si the, t lutm?
Thash, sht koha pr t fjetur. Tani i fikin dritat. Ktu ka rregull! tha ai, duke i dhn fjals nj
ton ironik.
U shtri edhe vet. E kishte t qart se gjumi nuk
do ta zinte, por, megjithat, rregulli Ah, sikur ta kisha ditur m hert, mua nuk do t me kishin zn fare,
mendoi i trishtuar.
Koha kalonte dhe gjumi nuk i vinte. I bhej se
nganjher i afrohej, duke iu rnduar qepallat, por sakaq, disi rrmbimthi, sikur ta kishte goditur dikush i
padukshm, i tretej n gjysmerrsirn e qelis, q i ngjante si nj varr i hapur, kurse shtrati si tabut. Burri n
shtratin posht tij kishte koh q grhiste leht. I bhej
se ishte duke u prkundur si n nj anije dhe para sysh
prap i dilte skena e nj nat m par, duke br krahasimin. Deshi t shikonte orn. Pasi e zgjati dorn, iu
kujtua se edhe at ia kishin konfiskuar. Mbrm isha
kam qen i droguar, mendoi ai, dhe iu b se kto fjal
ishte duke ia thn hetuesit. Qepallat iu kishin rnduar.
Syt filluan ti mbylleshin vet. N fillim iu b se pas
gjith asaj lodhjeje, do t flinte i qet, por ishte zhgnjyer. Prap, te cepi i shtratit, iu b se ishte vajza.
N at gjendje boshe si ishte, as vet nuk e dinte m se pr t satn her e solli at ngjarje trishtuese
npr mend. Iu duk se ishte duke i ngjitur shkallt e

201

vjetruara t Klubit t tij. Q larg, n korridor dgjoheshin t qeshurat e gzuara t vajzave. Ishin mbledhur n dhomn e Big-mamas dhe bisedonin. I knaqej
syri duke i par lvizjet e tyre, bisedat dhe t qeshurat
e tyre. Ato sikur dridheshin t trat nga hareja, duke
frkuar leht flokt dhe pjest delikate gjysmlakuriq
t trupit. Knaqej duke i shikuar dhe e ndjente se ato
vetm ia shtonin edhe m tepr epshin. Sa mir t jesh
n mesin e tyre, t knaqsh me ledhatimet e tyre, me
frkimet, gudulisjet dhe puthjet
Hapi syt. N at gjendje gjysmndrritse, kujtoi se ishte gdhir. Ishte mashtruar. Drita vinte nga
jasht. U udit, kur pa veten n at dhom t mugt.
Pr nj ast nuk iu kujtua se ku ndodhej. Filloi ti dallonte orendit e pakta t dhoms, pastaj iu duke se e pa
veten diku lart, duke qndruar pezull. Ktheu kokn
drejt qiellit, por shikimi i tij u ndesh me tavanin, q
e kishte fare pran. Zemra ju ndrydh n ast. Ishte n
qeli.
Pshertiu thell. Ishte nj pshertim e that. Doli
si nga nj zgavr e vetmuar, kurse dufi q kishte filluar
ti shtresohej prap, ngeli brenda mureve t qenies s
tij, aty fare pran zemrs, ku zakonisht z vend.
Prap u rikthye t ngjarja. Iu b se ndjeu zrin e
saj: Lugat! Me trishtove! T lutm me le t qet. Nuk
ndjehem mir. T lutm! dhe pastaj u ngrit dhe doli
nga dhoma, duke e ln vajzn t qet. Hapi dern, ku
ndodhej Big-mamaja dhe, pa nj pa dy, iu hodh sipri.
Ajo e dshironte dhe iu b se dgjoi t qeshurn e saj...
Eh! Pshertiu mjerueshm. Vrtet do t ishte mir t
kishte ngjar kshtu. Ndjeu se aty pran zemrs shtre-

202

sa e dufit zinte shtresa t reja, pal-pal.

Kishte filluar t agonte. E vetmja shpres pr t
ishte t prfitonte nga ndonj rast q ti jepej dhe t
arratisej.
Si n agoni, ndjeu kur u hap dera. Kishte dremitur
prap. Hapi syt. Shoku i qelis ishte ngritur dhe vazhdonte ecejaket npr dhom. U hodh posht pa vullnet dhe shpejt u vesh. N der qndronte nj burr. Ia
bri me dor q ta ndiqte pas. Posa doli n korridor,
ia vun prangat n duar, prapa shpine. Pastaj, duke e
mbajtur nga t dy kraht, e shoqruan n autoburgun
e policis.
Vetura ante npr rrugt e qytetit, por se ku ishte
dhe ku po e onin, nuk e dinte, sepse nuk shihte asgj.
Pas pak vetura ndaloi. I dgjoi dyert t hapeshin. Prap
dy burrat civil. E kapn nga t dy kraht dhe s bashku
me t, u nisn drejt nj dere t madhe. Nuk vonoi dhe e
drguan n nj dhom, te e cila arritn duke zbritur nj
pal shkall. E mori me mend se ishte ndonj podrum.
Ia hapn nj der t rnd dhe, pasi ia zgjidhen duart,
e futn n nj qeli boshe. T vetmet orendi ishin nj
karrige e vogl, e prforcuar n murin ansor, dhe nj
tavolin. N ball ishte dritarja me hekura t kryqzuar. U afrua dhe e hapi. Fresku q erdhi nga jasht ia
ledhatoi fytyrn e lodhur. N dukje t par hekurat e
kryqzuar ju dukn t rrall, por pr t deprtuar nuk
ishte i sigurt. Ta provoj nj her, mendoi dhe e afroi
kokn pran hekurave. Ishte i sigurt se aty ku deprton
koka, mund t deprtoj edhe trupi. Gjat shtyrjes s
dhunshme, pati dhembje. Pr nj ast pati prshtypjen
se do t mbetej i bllokuar n mes hekurash, sepse nuk

203

ishte m n gjendje as t deprtonte e as t trhiqej.

Koka i kishte mbetur n mes hekurash dhe n ast iu
duk se e kishte vn kokn e vet n karamanjoll dhe
tani pritej vetm tehu i mpreht i shpats. Djers t
ngrohta val-val ia prshkuan kokn, duke i rrjedhur
tatpjet faqeve dhe qafs dhe pr nj ast ndaloi manovrimin. Kishte mbetur pezull. Nuk ishte n gjendje
as t trhiqej, as t vazhdonte para, kurse nga ana tjetr
kishte frik nga dera, nga ardhja e atyre. I dha edhe
nj her vetit zor. Edhe nse me mbett nj pjes e lkurs s koks, ndoshta edhe vesht, sepse tani kishte
dhembje pikrisht n vesh, me duhet t deprtoj. M
e vlefshme sht koka se vesht, mendoi. Koka, sht
ajo q me duhet tani, dhe i dha me sa fui q pati... dhe,
hop. Mrekulli! Koka deprtoi. Tani i mbetej trupi. I
kthyer nga krahu i majt, i dha trupit me gjith fuqi q
pati. Duke rrshqitur dhe duke i duruar dhembjet, arriti
t deprtonte. U shkput dhe sakaq u gjend n tok.
Tutje ishte rrethoja me kangjella t hekurt, q nuk ishte
ndonj vshtirsi pr ta kaluar. Shikoi majtas e djathtas
se mos e kishte par dikush dhe me t shpejt ua dha
kmbve. Me nj t hedhur u gjend jasht murit t ult
rrethues. Me vrap iku, duke pritur se tani apo m von
do t dgjohej alarmi i veturave t policis.
Arriti t gjente pak para nga nj plak dhe nga
nj kabin telefoni ju lajmrua Belit. I dha adresn se
ku ndodhej dhe mbeti i fshehur prapa nj ndrtese t
mnjanuar, n pritje t tij.
Nuk kishin kaluar as dhjet minuta, kur pran
vendit ku ishte i strehuar, arriti nj vetur. Burri q
doli nga vetura thirri n emr. Besimi doli nga skuta

204

dhe shkoi drejt tij. Sa shpejt erdhi, mendoj i gzuar!

Beli ka nj organizim t mrekullueshm, mendoi dhe,
sakaq u gjend n vetur.

205

VIII
Happy birthday to you,
Happy birthday dear Dafina!...
Dafina i fryu qirinjt e vegjl, q ishin t ngulur
n ann e eprme t torts. Nuk u fikn t gjith. Nj
mbeti i ndezur. Dafina u mbush prap me frym dhe e
fryu. Qiri u fik. T pranishmit, q pak m par kishin
knduar n kor kngn e njohur t ditlindjes, duartrokitn gzueshm.
Mami, qiriu q nuk u fik pr t parn her, tregon
fat, a po jo?
Besoj se po! u prgjigj Meri.
Mami, kjo sht shoqja ime m re. Quhet Zana!
tha Dafina, duke qndruar nj cop her bri saj.
Zana u skuq leht.
Sa emr t bukur paske, moj bij! E gzofsh!
T faleminderit! u prgjigj ajo.
Si quhet nna jote? pyeti Meri, duke ia hedhur
leht dorn mbi sup. Vajza u tkurr pak, duke u trhequr
prapa. Instinktivisht vuri duart n faqe, duke e mbuluar
fytyrn. Me kokn ulur, shikimin e kishte mbrthyer
n nj pik t pacaktuar, diku n mesin e qilimit. Ajo
dukej e hutuar. Hareja q pak m par i kishte lvizur
gzueshm n fytyr, iu zhduk n ast.

206

Nuk kam nn!... e vran shkijet!... tha vajza,

duke u shtyr edhe m prapa dhe duke u mbshtetur
fort pas mbshtetses s but t minderit. N ast Dafina e trhoqi nga dora dhe t dyja s bashku ikn n
dhomn e saj.
Ra zilja. N korridor doli plaku, babai i Mentorit.
Apartamenti ku banonin ishte i madh. Ishte nj shtpi
e vjetr, pak e mnjanuar, n periferi t qytetit. Pas
krkess pr azil politik, Mentori ishte vendosur n
kt shtpi, n fillim me baban, pastaj kishin ardhur
Meri me fmijt dhe me Bardhn, kurse tani, t larguar dhunshm nga forcat ushtarake serbe, kishin arritur
edhe prestart e tjer t familjes.
N der ishte Agimi me Lulen dhe me fmijt e
tyre. Q nga koha kur Agimi kishte ushtruar detyrn
e policit, bashk me Ferin, Lulja nuk i kishte shkputur lidhjet e vjetra me Bardhn. Kjo lidhje sikur ishte
forcuar edhe m, kohve t fundit, kur familja e Lules
ishte masakruar thuaja e tra. Kishte shptuar vetm
nj un dhjet vje, i cili, pas shum vuajtjeve dhe me
ndihmn e Agimit, kishte arritur pran halls s tij.
Edhe ai sonte ndodhej n mesin e tyre. Rrinte i mnjanuar dhe i heshtur, pa bezdisur asknd me pikllimin
e tij. Ulej zakonisht pran Lules dhe her pas here ia
merrte dorn, sikur kishte frik se edhe ajo, e vetmja
shenj e familjes dhe e fisit t tij, do t zhdukej nga
asti n ast.
Lulja e puthi leht Dafinn, duke ia lshuar n
dor nj dhurat, nj pako t mbshtjell me letr t
shklqyer dhe t lidhur me nj fjongo t kuqe.
Pasi u prshndeten me tpranishmit, zun vend
n divan. Prball tyre u ul plaku, kurse n t djatht

207

rrinte n kmb Bardha, duke u dshiruar mirseardhje.

Pran Lules u ul nipi i saj, i cili ia mbante akoma dorn,
i heshtur dhe kokulur. Shyqyr q nuk ishte m par, kur
u kndua knga e ditlindjes, se do t mrzitej, mendoi
Bardha, duke u afruar pran tij dhe duke ia ledhatuar
kndshm flokt e tij t zez.
Q kur kishte filluar lufta n Kosov, nuk kishte
ndodhur q nj mbrmje t kalonin vetm pr vetm
me antart e familjes. Para se t fillonte lufta, shtpia
e tyre kishte qen vendtakim pr shum patriot, e vemas pr ushtarakt. Ata, megjithq t degdisur npr
vende t ndryshme nuk i kishin shkputur lidhjet me
njeri-tjetrin, duke gjetur mnyr pr tu takuar her pas
here. Kishte edhe nga ata q vrtet ishin veshur trash
me rrobat e dimrit politik, q po afronte, i rnduar dhe
i acart si asnjher m par. Kjo veshje politike kishte
br q si pyk n mes tyre dhe politikanve t futej
thika e prarjes. Megjithat, kishte edhe nga ata q
nuk i kishin ndrruar uniformat e tyre ushtarake me kostumet politike.
Mentori ndodhej n luft, bashk me shum shok. N shtpin e tyre venin e vinin shum njerz.
Dikush vinte thjesht pr kuriozitet. Dikush vinte pr
ngushllim. Disa vinin pr tu dhn zemr. Kishte
edhe nga ata q vinin pr ti dshpruar edhe m keq.
Mir tu beht edhe nse ai vritet atje. Vet i kan fajet,
zhelja e tij do t merret me politik. Kush? Ky n luft?
E paa nqaf! Jam i sigurt se ai sht diku i fshehur, n
ndonj hotel atje n Tiran. Po far lufte bn ai!?
Sa vinte dhe zrat e ktyre t fundit paksoheshin
dhe dita-dits pjesa m e madhe e tyre e ndjente pr

208

turp pr ato q kishin thn dikur. Koha i kishte nxjerr

shum gjra n pah. Nuk kishte familje shqiptare n
mbar Kosovn q nuk ishte luajtur nga vendi, q nuk
ishte dridhur nga tmerri, q nuk kishte humbur t dashurit e tyre, q nuk ishte plakitur, dhunuar, gjakosur,
poshtruar e shndrruar nga barbarit serbe.
Prap ra zilja. Dern e hapi Bardha. Ishte zonja
Hegmann. Si gjithmon, e qeshur dhe e hareshme. T
linte prshtypjen se ishte nj grua q nuk kishte brenga
fare. Pas puthjeve t zakonshme q ia bri Bardhs, ajo
puthi mbl Dafinn, duke i lshuar n dor nj dhurat.
Mir se na erdhe, zonja Hegmann! tha Bardha
n astin q ju duk se t gjith mysafirt kishin zn
vendet.
Mir se ju gjej! tha zonja Hegmann me shqipen e saj t thyer me nj theks t veant gjerman.
Kishte shum vite q zonja Hegmann punonte si
koordinatore sociale pran qendrs s pranimit t refugjatve. Ajo kishte nj konsiderat t jashtzakonshme
pr shqiptart n prgjithsi. Kur Mentori kishte vn
krkesn pr azil politik, ajo i kishte ndihmuar n sistemimin dhe n inkuadrimin n rrjedhat e jets. Pastaj,
Mentori kishte treguar nj zgjuarsi t pashoqe, duke e
msuar shpejt dhe rrjedhshm gjuhn gjermane. Duke e
par talentin e tij, zonja Hegmann e kishte marr pran
zyrs s saj, pr ti ndihmuar n sistemimin e shum
refugjatve shqiptar, q pareshtur vinin n tokn zvicerane. M von kishte ardhur Bardha dhe Meri. Ajo
i kishte angazhuar edhe ato, t cilat tani ishin krah i
fort n sistemimin e refugjatve. Ve ksaj, Bardha

209

ndihmonte edhe n integrimin e familjeve shqiptare n

kulturn e vendit, t atyre familjeve q kishin probleme
t theksuara, si fjala vjen probleme ndrmjet burrit dhe
gruas, apo ndrmjet prindrve dhe fmijve. N rastin
e par shkaktar pr problemet n familje ishte gruaja.
Kulturn e vendit ajo e kthente n prdalie imorale, q
Bardhn e kishte dshpruar pa mas.
Pas urimeve dhe prshndetjeve, m n fund me
nj z t qet, plaku i ftoi t pranishmit t shkonin n
kuzhin. Ishte shenj se darka ishte gati. T gjith u
ngritn njri pas tjetrit. Meri, si gjithmon n kso
rastesh, q n shtpin e tyre tani ishin br t prditshme, rrinte n kmb, duke u gjendur her t tryeza e
fmijve, her t tryeza e mysafirve. Bardha nuk ishte
ulur bashk me mysafirt. Edhe ajo rrinte n kmb,
duke sjell ndonj pjat, apo duke ua mbushur gotat
mysafirve me uj mineral apo me ver. Lulja, her pas
here ngrinte kokn duke e shikuar me admirim fytyrn
e hijshme t Bardhs. Dshironte t mbetej vetm pr
vetm me Bardhn dhe t bisedonte por nuk gjente
se nuk gjente ndonj rast t prshtatshm.
Bardha, dua te t them dika! i tha pran
veshit, kur Bardha ishte krrusur t merrte pjatn boshe
t sups, q Lulja e kishte larguar nj ik tutje.
Fol, Lule, - tha ajo po ashtu qet, me z pshprits.
Lulja e ndjeu se n zrin e saj kishte nj pezm,
nj breng q e mundonte. N fillim, kur kishte ardhur nga Kosova, Bardha kishte qen vrtet shum e
dshpruar. Kishte pasur nj breng t atill q edhe
po t donte ti qasej dhe t merrej seriozisht me t, nuk

210

kishte pasur hapsir veprimi. E dshpruar pr shkak

t dhunimit, disa her kishte menduar ti jepte fund
jets. Pastaj, sikur t mos mjaftonte e gjith kjo, befas
e kishin molepsur edhe m keq paudhsit e t shoqit,
q deri n nj koh e kishte gnjyer shpresa se ai do t
kthehej dhe do t fillonin nj jet t re, n nj vend dhe
n nj koh tjetr. Kto ndjenja ishin shkalafitur, kur
familja e tij e ngusht, prmes gazets e kishte dhn
njoftimin se nuk e njihnin pr bir t tyre, pr shkak t
tradhtis q kishte treguar kundr popullit t tij. N pamundsi shkurorzim, bashk me familjen e saj, Bardha kishte marr vendim t njjt m at t familjes s
Ferit, duke u distancuar prej tij prmes nj komenti t
shkurtr t botuar n gazet. Q nga ajo koh Bardha
kishte jetuar e lir.
E dekurajuar, nuk dshironte as t bisedohej pr
martes. Kishte marr frik, nj lloj irritimi pr meshkujt n prgjithsi, sa q, kur i kujtoheshin rrjedhat
e jets s saj n mes t tre burrave, mallkonte veten
dhe nnn q e kishte lindur. I bhej se ishte e lindur
vetm pr t vuajtur, pr ta nprkmbur t tjert, duke
luajtur me fatin e saj. Sikur kishte lindur q me trupin
e saj t bukur tua shuante epshet shtazarake njerzve t poshtr. I kishte ndodhur q, kur ishte puna pr
t shkatrruar lidhjen e saj edhe ashtu t brisht, ishin
t pranishm shum njerz, kurse tani, kur vinte puna
pr ndihm, at ia kishin kushtzuar me nderin e saj.
Kt sjellje t keqe e kishin pasur edhe disa nga miqt
e shtpis. Shum her pendohej para tet pr egrsin
dhe tonin e rnd t fjalve q ia thoshte, kur ishte
n kulmin e dshprimit, me rast nuk i harronte as

211

kta miq. Ai, me kokn ulur, dgjonte ato q thoshte

Bardha, por nuk bzante dhe, nn peshn e rnd t
fajit, syt i mbusheshin me lot. Kur e shihte Bardha n
kt gjendje, i vinte keq pr t dhe, duke i krkuar falje,
shkrehej n vaj.
N sallonin e madh u dgjua zilja e telefonit.
Bardha hodhi vshtrimin nga i ati. Ai ngriti pak kokn
dhe vshtrimin ia hodhi Merit, sikur donte ti thoshte:
merre, moj bij, merre, pse m shikon ashtu? Meri, ft,
u gjend n dhomn e ndejs, ku ishte telefoni. Zri i saj
arrinte i qet deri n kuzhin:
Urdhroni!po, ktu sht. Po luan me Dafinn.
N dhomn tjetr. Si urdhro, menjher! - dhe
ngriti kokn, duke e shikuar Bardhn. Pastaj iu drejtua
asaj, pa e larguar dgjuesen nga veshi, por duke e mbuluar me dor mikrofonin. - Lajmroje Zann, t krkon babi, i thuaj! ja tani po vjen, natn e mir, ska
gj! dhe e largoi dgjuesen e telefonit nga veshi.
Nga dhoma matan dgjohej zri i Bardhs, duke i
thn Zans se e krkonte babai. Zana erdhi me vrap.
Alo, babi. Mir, po luaj. Babi, Dafina ma ka br
nj dhurat t bukur h. Sa mir sht ktu, babi,
si n shtpin ton, atje n Kosov! h, po babi.
Menjher? Babi, t lutm vetm edhe pak dua t rri
ktu! E di q do t bhet nat, por mua deri n banes
me shoqron me shoqron - dhe shikimin e hodhi
nga Meri, e cila qndronte n kmb pran saj, duke e
shikuar me dashuri e dhembje bashk. Meri e kuptoi se
far dshironte t thoshte me at shikim, ndaj ia bri
m kok n shenj pohimi. Zana, me nj shndritje t
beft fytyre, vazhdoi: - M shoqron deri te banesa

212

nna e Dafins t betohem, babi, besa-bes! dhe

prap vshtrimin e ndali mbi fytyrn e Merit, e cila i
dha prap t njjtn shenj. Edhe dy or jeeee! T
faleminderit, babi. Mirupafshim, babi! dhe e lshoi
dgjuesen e gzuar. Dora-dors me Dafinn ikn n
dhomn tjetr.
Derisa Zana fliste n telefon, nga kuzhina arritn
mysafirt, duke u ulur secili n vendin e vet. Zonja
Hegmann erdhi e fundit. T gjith u ngritn n kmb,
duke ia lshuar rrugn t ulej n vendin e saj. Ishte e
msuar me sjellje t tilla t shqiptarve. Thell n shpirt ndiente nj lloj krenarie pr kt respekt, t cilin n
fillim e kishte quajtur respekt i tepruar.
Lulja kishte dshir t gjente ndonj rast t
prshtatshm pr t biseduar me Bardhn, por n kohn
kur po bhej gati t fliste, tinglloi si i molisur zri i
zonjs Hegmann, q i drejtohej Agimit:
Me gjith prpjekjet e mija q arrestimet e fundit
t disa shqiptarve t mos shpalleshin n shtyp, nuk
arrita dot. Mediat e tjera e dhan njoftimin, duke mos e
dhn identitetin e t arrestuarve, kurse e vetmja gazeta
Blick e shpalli publikisht identitetin e tyre. T them
t drejtn, n kt situat, ky njoftim ishte skandal pr
luftn e drejt t popullit tuaj. Kto arrestime i vrtetojn deklaratat e disa zyrtarve perndimor, t cilt
UK-n e paraqesin organizat marksiste-leniniste t
implikuar thell n trafikun e drogs dhe q fitimet i
prdor pr blerjen e armve n tregun e zi, duke e zbehur rezistencn e lufttarve separatist.
Kjo sht e vrtet. Por ata q merren me trafikim droge jan t pakt n krahasim me numrin e

213

shqiptarve q jetojn ktu. Nga njerzit e ndershm

ata jan t mnjanuar dhe realisht nuk kan asnj lidhje
me lufttart e liris. N kemi lista t prpiluara n detaje se nga e kan burimin parat q jan grumbulluar
pr blerjen e armve. Kemi edhe raporte konkrete se ku
dhe si jan bler armatimet.
Un ju kuptoj, por n kt rast nuk do tju kuptojn ata q jan kundr lufts suaj.
Ata q jan kundr lufts son t drejt, nuk duan
ta kuptojn realitetin e ri q sht krijuar. Vendimet e
Konferencs s Rambujs pr Kosovn e vrtetojn
kt. Me t drejt ne mendojm se n sfondin e ksaj
konference sht pavarsia e Kosovs, tha Agimi,
duke shikuar her nga zonja Hegmann, her fytyrn me
rrudha t plakut, i cili fjalt e tij i miratonte me luhatje
koke.
Ra heshtja. Dgjoheshin vetm lvizjet e Merit,
q ishte duke i mbledhur filxhant dhe pshpritjet e
Lules, e cila i thoshte dika Bardhs fare pran veshit.
Sikur t ishte trembur nga ajo qetsi e beft, ajo uli
edhe m tepr zrin.
Agron e quajn! sht i mrekullueshm,
ka qen drejtor shkolle t ne! bisedojm nj her
tjetr! tha Lulja, duke ia vn leht dorn mbi sup
Bardhs, e cila ishte hera e par q nuk ishte nevrikosur me kt bised, edhe pse ajo i fliste hapur pr nj
mashkull.
Njri nga t arrestuarit sht arratisur nga burgu, tha zonja Hegmann.
Dgjova, por nuk e mora vesh identitetin e tij,
tha qet Agimi, duke shikuar hutueshm fytyrn e

214

zonjs Hegmann.
Shqiptar ishte! tha ajo.
Plaku ishte ngritur n kmb dhe, me gotn e vers
n dor, me buzn n gaz, iu drejtua nga mysafirt:
Epo, gzuar dhe mir se na keni ardhur! tha
dhe ngriti dollin.
Gzuar, pr shndetin e Dafins, t Mentorit q
gjendet n front dhe t mbar familjes suaj! tha Agimi, duke e ngritur i pari dollin.
Bardha la gotn dhe u hodhi nj sy t pranishmve, duke e ndalur vshtrimin t Lulja. Ajo rrinte n
kujtime. N kso rastesh ajo ishte e prekshme dhe e
gatshme pr t qar.
Ra prap zilja e telefonit. Meri e mori receptorin.
Urdhroni! si je Mentor? ngriti zrin Meri.
Ne mir jemi mir, po i dgjoi po, po dgjohen
shum mir. Shokt si jan? Si? Po, e kemi marr
vesh n lajme. Edhe n gazet ishte! Urime! Po, kemi
mysafir. E festojm ditlindjen e Dafins! Alo! Mentor, nuk dgjohesh fare alo!... u ndrpre! E kishin
prfunduar me sukses betejn. Kishin pasur shum t
vrar!... O Zot, si dgjoheshin t shtnat!
M n fund mysafirt u ngritn njri pas tjetrit,
duke u uruar natn e mir. Zana kishte mbetur akoma
n korridor, duke pritur se kush do ta shoqronte deri
n shtpin e saj. Ishte e gzuar se kishte qen n kt
dark, q kishte lozur me shum shoqe, por ishte e merakosur, disi e piklluar se e kishte ln babin vetm n
shtpi. Ajo asnjher nuk e kishte ln babin kaq gjat
vetm. Shum her, kur ishte kthyer nga shkolla, e kishte gjetur babin t mbytur n lot. Ai qante pr mamin,

215

pr Dylin e vogl, pr Vjollcn q i kishin masakruar

para syve t tyre, pastaj pr gjyshen plak, q e kishin
djegur t gjall n shtpi. Ajo, e dshpruar ulej pran
tij dhe t dy bashk qanin shum qanin, nuk e dinte se sa gjat qanin, por qanin derisa i zinte gjumi
Ndoshta edhe sonte do ta gjente babin duke qar. Dhe
syt ju mbushn me lot.
Eja, Zana, i tha plaku, duke ia zgjatur dorn.
Zana, pasi iu uroi natn e mir dhe pasi iu falenderua
Merit, Bardhs dhe t tjerve, ia zgjati dorn plakut
dhe bashk doln n rrug.
Bardha e mbylli dern prapa krahve t tyre. Ishte
von. E ndiente veten t lodhur. Pasi tha natn e mir,
ajo u shtri n shtratin e saj. Nesr sht dit pushimi,
mendoi, duke u lkundur leht mbi shtrat. E ndiente se
nuk do ta zinte gjumi. Kjo i vinte si trazim i shkaktuar
nga sihariqi i Lules pr nj Agron t imagjinuar, por
pa pasur mundsi pr sqarime t mtejme dhe fjalt e
frikshme t zonjs Hegmann, se i arratisuri nga burgu
ishte shqiptar.
*
Ju b se ishte pran tij. Ishte e humbur krejt n at
prqafim. E ndjente. Ai e ledhatonte dhe e shtrngonte.
Sa e dshironte at ledhatim! Ishte aq e molepsur, sa
q, nga frika se mos ishte n ndrr, pyeti veten: Jam n
ndrr, apo e zgjuar? Megjithat, prqafimi dhe ledhatimi i tij vazhdonte. O Zot, nga erdhi ky ktu? Sa mir q
jam pran tij. Iu b se hapi syt hutueshm. E pa n sy.
N fillim ishin po ata sy, po ajo fytyr, po ai shikim, po
ajo buzqeshje dhe disi ishte e uditur q nuk e kishte

216

harruar pas kaq vitesh. Por pas pak e pa se ai po ndryshonte. Kishte nj fytyr t vrazhdt, me nj shikim t
egr dhe mallngjyes nj hersh. Kishte nj pamje t
trisht dhe t frikshme, pr t mos thn t shmtuar.
Por ishte e sigurt se ai ishte. Edhe me kt pamje ajo
e dshironte. E shikoi ngultas n sy dhe e sigurt, ai
ishte... oh sa mir!... dhe zgjati dorn pr ta prekur, por
ai befas e trhoqi fytyrn tutje, u largua... Zgjati dorn
m fort. Ai u trhoq edhe m larg. I dha dors fuqishm
pr ta kapur, por ndjeu dhembje. E kishte goditur murin. E dgjoj edhe trokitjen. Hapi syt. Nat. Errsir.
E vetme n shtrat. Zgjati dorn dhe ndezi abazhurin.
Drita e solli n vete. Kishte ndrruar. U prpoq edhe
nj her t rikujtonte ndrrn. Ishte vrtet e mrekullueshme. Sa do t dshironte tani ta kishte pran. Me
t dy duart shtrngoi leht gjinjt e saj t fryr, pastaj
i zbriti duart posht trupit, duke ledhatuar leht zonat
erogjene. ndrr, tha me vete dhe iu kujtua Lulja dhe ai
Agroni i imagjinuar. Ndoshta emri i tij e kishte stimuluar drejt ndrrimit. Kishte lexuar diku se truri i njeriut ka nevoj t vazhdueshme pr stimulim. Gjat dits
truri stimulohet nga jasht, kurse gjat nats, kur nuk
ka stimul t jashtm, truri bn vet prpunimin e atyre
imazheve, q i ka hasur gjat dits dhe pason ndrra. Si
n vegime, iu kujtua se, para se t ndodhte bastisja dhe
dhunimi i saj, kishte par ndrr dy gjarprinj t mdhenj q e kishin sulmuar. N at mugtir kaltroshe ajo
ishte fshehur, por n mnyr dinake, prapa krahve, e
kishte sulmuar njri gjarpr, duke e kafshuar n kmb.
jan kta gjarprinj n kt mugtir, kishte pyetur
veten dhe mendja i kishte shkuar te gjyshja plak, e cila

217

i kishte thn se gjarprinjt nuk lvizin n errsir.

E tmerruar ishte shkundur dhe kishte arritur q t ikte
prej tyre, por befas kishte rn n nj pus t thell dhe
kishte mbetur e vetmuar. Edhe pse ajo nuk kishte qen
kurr bestyte, disi ata gjarprinj dhe ai pus i frikshm
pr nj koh t gjat nuk iu kishin shqitur nga mendja.
Gjumi i qe larguar fare. Ngadal u ngrit nga shtrati. Nj cop her ndenji n mes t dhoms, pa ditur se
far t bnte. Pastaj e shikoi orn. Tre pa nj erek.
Hapi dritaren. Fresku i mesnats ia ledhatoi faqet. t
bj tani, pyeti veten. Ndezi poin elektrik. Vshtrimin e
hodhi rreth e qark dhoms s mobiluar thjesht, pastaj
vshtrimin e ndali mbi dollapin e vjetr, q ishte i montuar n mur. I bardh dhe i ftoht. Hapi derzn ngadal
dhe filloj t gjurmonte. Rroba t vjetra, gazeta q pr
ndonj artikull i ruante akoma Mentori, libra, rroba t
trasha dimri, ombrella, kpuc o Zot, ka ska ktu,
mendoi. Ato q nuk prdoreshin, i hidhnin n kt dollap, ashtu pa kujdes. Po t krkoje di n kt rrmuj,
s pari duhej q t nxirreshin gjysma e tyre, derisa t
gjeje at q e krkoje. Kishte edhe shum dokumente
t tet. Befas ju kujtua se ai, para disa ditsh, i kishte
thn se ato dokumente duhej t nxirreshin nga dollapi
dhe t bhej nj seleksionim i tyre, sepse kishte edhe t
atilla q nuk kishin m ndonj vler, si fletpagesa t
baness, t rryms, t sigurimit shndetsor etj..
Duke nxjerr njrn pas tjetrs dosjet, n mesin e
tyre gjeti nj zarf t madh, mbi t cilin ishte i shkruar
emri i saj. Shkrimi ishte i t atit. E mori n dor. E hapi
me kureshtje. Nuk ju prit derisa ta fuste dorn brenda
dhe ti nxirrte gjrat nj nga nj, por ashtu si ishin

218

i zbrazi mbi syprinn e komodins, ku ishte abazhuri. Nga brendia doln copa letrash dhe kaseta t magnetofonit.
Ua! bri Bardha, e uditur dhe e gzuar bashk. - Letrat e Agronit, q mi ka marr ather Ademi.
Sa mir q i gjeta! Edhe kasetat qenkan ktu! tha me
z t ult. Ishin kasetat q ia kishte incizuar t atit, kur
ishte n shkoll, me epet dhe vjershat q i kishte recituar. Pr nj ast i harroi letrat, duke krkuar me sy manjetofonin. Nuk e pa. Tani iu kujtua se mbrm e kishte
marr i ati pr t dgjuar lajmet n Zrin e Ameriks.
Kasetat i dgjoi m von, mendoi dhe sakaq vshtrimin e hodhi mbi letrat. E njohu shkrimin. Ishin letrat
q dikur i kishte gjetur t fshehura n zgavrn e murit,
atje prapa pojats s vjetr, q ia kishte shkruar Agroni.
Sa mir q i gjeta. Prse i ka ruajtur babi kto!?
pyeti veten e uditur. Gjeti edhe letrn e vet, q ia
kishte shkruar Agronit, e cila kurr nuk i kishte rn
n dor, sepse Ademi ia kishte rrmbyer nga anta e
librave t saj. Do ti lexoj t gjitha me radh, mendoi.
At qetsi nate e theri kambana e kishs, q vinte
nga qendra e qytetit pak e venitur, me tonin e saj t hekurt. Diku larg, gati e shurdhr, u dgjua sirena e trenit.
Nga rruga matan, si t prgjumura, dgjoheshin lvizjet e rralla t veturave. Bardha ndjeu t ftoht. La letrat
mbi komodin dhe u shtri n shtrat, i cili ende ruante
ngrohtsin e trupit t saj. Ndjeu se nj pal mornica ia
prshkuan trupin. Ishte e sigurt se ato letra do ti sillnin
nostalgji pr tkaluarn, por megjithat e dshironte at
nostalgji. Shikimin e hodhi mbi to. Ju duken t dashura, t afrta, por nj hersh edhe t heshtura, t ftohta,

219

indiferente. Ato nuk thoshin asgj. Po i more n dor

dhe fillove ti lexosh, ato do t flasin. Do t flasin nj
gjuh, kuptimin e s cils e di Bardha, e di babi, e di
edhe Ademi, q dikur i kishte grabitur ato letra nga
anta e saj dhe ia kishte dhn tet pr prov se vajza
e tij e ka thyer kodin e moralit familjar dhe ka dashuruar. Turp, kishin thn ather. Faqja e zez. Marrja
e zotit!... Kurse sot? Ata jetojn t lumtur. Ju gzohen
fmijve t tyre, i gzohen dashuris s fmijve t
tyre dhe pr ata nuk sht turp, nuk prishet kodi i moralit familjar, foli me vete, duke e kthyer kokn anash,
pr tu siguruar se nuk kishte asknd pran. Nga kto
kujtime t zhveshura iu b se nuk e kishte pran as
veten e saj.
*
Edhe ditt e vers n kt vend ishin si ditt e
marsit. I bhej se brenda dits ndrroheshin t katr
stint e vitit. Pastaj, dy dit bnte mot i mir, me diell
dhe vap. N fushat e blerta pran lumenjve dgjohej
zri i ngjirur i gjinkalls. Rrugt e asfaltuara dukeshin
si vegime t ujta nga vapa. Dhe, befas, qielli mbushej
me re t dendura dhe t strngarkuara. Fillonte t murmuronte. Pas pak ia fillonte shiu me rrmbim.
Pas disa ditsh t ftohta dhe t mrzitshme, m n
fund kishte aguar nj dit e bukur. Dielli kishte lshuar
rrezet e ngrohta. Natyra, si e prgjumur pas nj dushi
t ftoht, dukej edhe m e blert dhe e freskt. Gjethet
dhe bari ishin akoma t lagura dhe ruanin freskin e
shiut. Rreth e qark parkut t bukur, t mbushur plot

220

me lisa dhe bar t njom, dgjohej cicrima e zogjve.

Tutje, n ann e djatht, shklqente si pasqyr faqja
e valzuar e liqenit. N ann e majt, lart n shpat,
dukeshin vilat e bukura, q tani pothuaj pjesa m e madhe e tyre ishin t boshatisura, sepse pronart e tyre
kishin ikur n pushimet e vers. Edhe n qytet kishin
mbetur pak njerz. Kjo vrtetohej nga rrugt, sheshet,
dyqanet, parqet, q kishin mbetur pothuaj fare bosh.
N rrug lvizjet e kalimtarve ishin t pakta. Bile
edhe nga shqiptart kishin mbetur pak. Pjesa m e madhe ishin kthyer nga kishin ardhur, kurse nj pjes, q
me vite t tra e kishin pasur t ndaluar t shkonin n
vatrat e tyre, tani t mallngjyer kishin shkelur tokn e
djegur te t parve. Kishte pasur nj thyerje masive q
e kishte mahnitur mbar botn. Derisa fmijt luanin,
Bardha e ulur n nj stol druri, e kishte hedhur vshtrimin drejt ndrtesave gri t qytetit. Ditve t para,
kur kishte ardhur, i kishte kaluar n kt park, me nj
pikllim t pa prshkruar. Sa her kishte qen e mrzitur, kishte ardhur n kt park. Ishte ulur n nj skaj
dhe ishte tretur n kujtime t largta. Edhe fillimi i nj
jete t re n kt dhe t huaj pr t kishte qen nj problem m vete. Shum her e dshpruar kishte kaluar
npr rrugicn e shtruar me gjethe, q binin me fshfritje dhe ishte knaqur me fluturimin marramends
t zogjve. Vetm cicrimat e zogjve ishin t njjta me
cicrimat e zogjve q i kishte ln n atdheun e saj. T
tjerat ishin krejt ndryshe. E kishte ndjer veten t humbur dhe t mjer n mes t atyre ndrtesave gri. Gjuha,
zakonet, kultura, muzika, disiplina, orari, serioziteti,

221

pastrtia, siguria ishin krejt ndryshe.

Tani q Mentori pritej t kthehej nga dita n dit,
ajo ndiente nj gzim t pa prshkruar. Ishte knaqsi
e madhe t kesh nj vlla si ai, q e lir, pa ndrojtje, ia
shpreh at q t mundon. Dhe ai t do, t kshillon,
st l vetm, t jep zemr, t gzon
Hodhi vshtrimin nga fmijt q luanin. Pa Dafinn q luante me Zann. Nj cop her nuk e hoqi
vshtrimin, duke u knaqur me lojn e tyre. Pran vajzave, i ulur n barin e njom, pa nj burr. Ai lexonte
gazet me kokn ulur. Ishte n distanc dhe nuk ia dallonte dot fytyrn, por disi ndjeu se zemra ju trazua. Ishte nj fytyr q e kishte par diku, e njohur, e dashur,
e paharruar, por tani disi i dilte e deformuar. Ndoshta
ishte vetm ndonj ngjashmri rasti, mendoi dhe hoqi
vshtrimin.
Babi, dua akullore erdhi i thekshm zri i
Zans.
Sa shoqe i ke me vete, Zana? pyeti burri. Zri
i tij e bri Bardhn t dridhej. Sakaq ktheu kokn. O
zot! Jam n ndrr, apo e zgjuar, pyeti veten. Agroni!?... T jet ky Agroni? Pr nj cop her mbeti duke
shikuar. Ishte e molisur. Sesi i erdhi nj dshir t ishte
m afr tij. Edhe pse e shikonte, nuk u besonte syve.
Shikimin nuk e kishte larguar. Me vmendje pa do
lvizje t tij. Ai, pasi ia dha parat Zans, duke marr
prsri gazetn n dor, pa nga Bardha. Pas nj shikimi
t shkurtr, vuri buzn n gaz. Ishte ai. Ju b se e pa
n mes t grave dhe t vajzave me aparatin n dor, q
edhe ather kishte pasur t njjtn buzqeshje. Ju b

222

se dgjoi zrin e kngtarve: ou Rexho ou djalo dhe refreni tjetr ishte pikrisht shikimi i tij, t
cilit edhe tani ia ndiente peshn.
Ai u ngrit n kmb dhe me hap t leht dhe, disi
t al filloj t afrohej nga Bardha. O Zot, mendoi
Bardha me vete, duke u ngritur n kmb. Pasi ai ia
kishte zgjatur dorn, ashtu e hutuar si ishte, Bardha
kishte br t njjtin gjest.
Si je Bardha? pyeti ai, pasi n dor e kishte
shtrnguar dorn e saj.
Mir. Ti, mir je? foli Bardha q n ast iu
duk se nuk ishte zri i saj dhe, si pa dashje, uli syt.
Eh! ofshani ai n vend t prgjegjs. Bardha
e shikoj n sy. Ai ishte si i mpir. Lufta mi vodhi t
gjitha. Nuk m ka mbetur askush n kt bot, vetm
Zana. Mi vran t gjith mi vran edhe nxnsit
eh, kam prjetuar! Kurse un ja kshtu, si me
sheh, gjysm njeriu!
Mir m duksh! tha Bardha e uditur.
Mir! Por me mungon njra kmb! Kam protez. Edhe ti e vetme Bardha? pyeti befas.
Po! u prgjigj ajo me vshtrimin prdhe.
Me ka treguar Lulja. Mi ka treguar t gjitha.
Nuk e kam zn n goj fare lidhjen ton t dikurshme.
Megjithat, pajtohem me propozimin e saj.
Cilin propozim? pyeti Bardha e hutuar
St ka thn gj Lulja? pyeti Agroni, n vend
t prgjegjs.
Po, me ka thn, por un un nuk jam pr ty!
tha Bardha, pa mundur t ndalte vajin. Agroni ia vuri
leht dorn mbi sup, duke e tundur leht.

223

pate, moj ti? Bardha, t lutm, mos qaj!

Me beso se un t dua, por nuk jam pr ty
nuk jam! dhe peshn e rnd t dors se tij e ndjente
mbi supin e saj. Ishte pesha e nj dore q e digjte flak.
Ishte nj pesh q me lehtsin m t madhe dhe me
lumturin m t dshirueshme do ta mbante t varur mbi
supin e saj tr jetn. Jam e dhunuar - tha dhe
sakaq ia dha t qars me ngashrim. Ajo, edhe pse e
mbytur n lot, pesha e dors q ishte akoma mbi shpatulln e saj, e prligjte at vaj. Ndjeu se dora e tij filloi
t humbte peshn dhe sa m e leht bhej, aq m tepr
largohej shpresa. N momentin kur pritej shkputja definitive e asaj dore, e asaj shprese magjepse q me vite
e kishte ndrruar me shpresa t zhveshura, befas, si
n nj ndrr t bukur pranvere, ndjeu peshn e saj t
dyfishuar, t trefishuar q jo vetm ia rndoi shpatulln, por e trhoqi furishm duke ia humbur ekuilibrin dhe duke e mbshtetur furishm n gjoksin e tij.
Ishte nj shenj, nj shpres, q moti e kishte shpallur t
mbyllur, t humbur por q tani befas po rikthehej me
gjith vrullin e saj, me gjith afsh dhe dashuri. Ndoshta
akoma nuk do t ishte von pr ta shijuar at dashuri q
t tjert padrejtsisht ia kishin ndrprer, posa kishte
filluar ta shijonte nektarin e saj, q n gjenez!
Nuk i kujtohej m sa kishin qndruar n at gjendje. U prmendn vetm ather, kur pan fmijt q i
kishin rrethuar, duke i shikuar n at gjendje pakz t
uditur. Bardha, e skuqur leht dhe me lott n cepat
e syve q akoma nuk iu kishin terur, u shkput nga ai
prqafim q deri n ato momente kishte qen vetm
imagjinat e kndshme.

224

Njiheni ju q m par? pyeti Dafina.

Po. Qysh kur ishim fmij t moshs suaj. u
prgjigj Bardha.
Sa bukur dukeshit njri pran tjetrit! tha Dafina me nj shikim t ngazllyer, kurse Zana uli kokn
e skuqur.

225

IX
Vetura ndaloi pran restorantit Podgorica, q
ndodhej n periferi t qytetit. Pasi e shtypi sustn e
ziles, dern e hapi nj vajz e veshur me uniformn e
kamerieres. Hyri brenda, kurse ajo e mbylli dern me
brav. N korridorin e ngusht e priti pronari. Ishte nj
burr rreth t pesdhjetave, me mustaqe dhe flok pis t
zeza, t bojatisura. Ishte malazez, i ikur nga Shqipria
para tridhjet vitesh, i lindur dhe i rritur n nj fshat n
rrethin e Shkodrs. E fliste rrjedhshm gjuhn shqipe.
Pasi kaluan tri shkall, u ndodhn para banakut
modern. Prapa tij i prshndetn dy vajza. Kaluan salln e madhe dhe t rregulluar bukur. Tavolinat ishin
t radhitura n pes rreshta dhe t mbuluara me coh
t bardh. N ball ndodhej nj der e madhe pakz
e hapur. Kaluan n salln tjetr, e cila ishte edhe m e
madhe dhe m e gjer se e para. N fundin e saj shiheshin dy pastruese, duke rregulluar karriget dhe duke pastruar rrmujn e nj nate m par. Kjo sall prdorej si
kabare, apo rezervohej nga miq t zgjedhur, pr orgji,
darka dhe ahengje t porositura. N ball ndodhej skena me perde t hapura dhe n brendi shiheshin instrumente muzikore. N kndin e djatht ishin shkallt e
ndrtuara n mnyr rrethore, q t shpinin n katin e

226

dyt. Ishin t veshura me tepih, ndrsa mbajtset ansore t metalta dhe me ngjyr t art shklqyese.
Ngjitn shkallt. Kaluan korridorin e gjat dhe u
gjendn prball nj dere. Pronari e shtyu dern. Ndaloj jasht pragut, duke i dhn shenj me dor, me nj
prulje t leht, n shenj respekti, q ai t hynte i pari.
Dhoma ishte e madhe, e shndritshme dhe e mobiluar
bukur. N kndin e majt ishte nj tavolin e madhe n
form t germs L. Mbi tavolin shiheshin dosje t
hapura dhe shkresa, si dhe monitori i madh i kompjuterit. N ann tjetr t tavolins ishte nj kolltuk i veshur
me saftjan, kurse pran dritares nj vazo e madhe me
kurorn e blert t nj limoni. N ball ishte i vendosur
nj televizor i madh, kurse pran tij nj divan dhe nj
tavolin e ult.
Pronari i dha shenj t ulej n divan, pastaj duke
ngrit receptorin e telefonit lajmroi kamerieren q t
vinte pr t marr porosit.
Derisa kamerierja ishte duke i marr porosit,
pronari fiku televizorin q ishte duke transmetuar hyrjen triumfale t trupave ndrkombtare n Kosov.
Ktu je n vend t sigurt, tha pronari i
buzqeshur, sikur donte tia trhiqte vmendjen nga
pamjet n televizor.
Ju faleminderit, ia ktheu Besimi, me nj udi
t prmbajtur. Pikrisht n kt restorant ishte zn
me serbt para ca vitesh dhe pikrisht ky burr q tani
ndodhej i ulur ball tij e kishte shptuar. T ket qen
e tra nj kurdisje, apo sht nj rrjet q un nuk jam
i njoftuar pr t? Dhe vazhdoi: T gjitha shpresat i
kam t varura te ju.

227

Ke arsye t plot, miku im. Ja, e sheh! Un rrezikoj veten pr t mbrojtur ty. Ne jemi si vllezr, ndaj ia
kemi me borxh njri-tjetrit ndihmn.
Ashtu sht. tha Besimi mendueshm.
Dera u hap. Ishte kamerierja. Me tabaka n dor
dhe me hapa t shpejt i solli pijet e porositura. Ajo,
pasi ju tha ju bft mir, doli. Pronari u ngrit dhe
prap mori dgjuesen e telefonit.
do gj sht n rregull. Mirupafshim! tha
dhe lshoi dgjuesen mbi aparat. Pastaj, me hapa t
leht, u ul n vendin e vet, duke marr gotn n dor.
Epo, gzuar, dhe mir se na erdhe!
Gzuar dhe mir se ju gjeta! tha duke ngritur
gotn e konjakut. Vetm sa i iku buzt dhe e la mbi tavolin. E ndjeu se ishte i uritur. Pronari sikur e kuptoi.
Dshironi t hani di?
Oh, me gjith dshir!
Me fal, se po ju l vetm pr pak koh, tha
pronari dhe doli.
I dukej si n ndrr. Me nj gzim t prmbajtur
u shtriq, duke ngritur duart lart. Shptova ksaj radhe,
mendoi. Befas i shkuan syt te ora e madhe e varur n
murin prball. Nnt pa nj erek. Ishte e mundur t
jet kaq hert?
Pronari i solli mngjesin. N tabaka ishte edhe
gazeta ditore. Dashamirsia dhe sjellja e mbl q e
kishte pasur n fillim, i kishte tretur. Vetullat i kishte
varur mbi sy. Gojn e kishte kyur. Pasi i vuri tabakun
prpara, me gishtin tregues i tregoi germat e zeza mbi
gazet. Njoftimi ishte rrqeths. Nj pal mornica t
ftohta ia prshkuan tr trupin. N vend q t hante,

228

ai mori gazetn. N faqen e par, me titull t madh

shkruante:
U arrestua dhunuesi dhe vrassi i bukuroshes
eke
Pasi e lexoi njoftimin, ngriti kokn drejt pronarit.
Nj pal djers t ftohta ia prshkuan ballin, edhe ashtu t verdh. Syt sikur ju fikn. Tmthat ju b sikur i
kullonin gjak nga plagt q kishte marr gjat deprtimit n mes t hekurave dhe pr nj ast iu b se akoma
e kishte kokn n mes t atyre hekurave vertikal, q
ia shtypnin pa mshir. Nj frik tinzare ia prshkoi
gjith trupin. Mendimet i vinin t shpeshta, duke mos
ia lshuar vendin njra-tjetrs, por duke u grumbulluar njra mbi tjetrn, t paqarta, t ngatrruara dhe t
frikshme. Asnj ide pozitive, sado e vogl, nuk i vinte
e kthjellt, e pastr dhe e arsyeshme pr momentin.
T largohej nga ktu? Ku t shkonte? Vetura i kishte
mbetur n qytet, bile edhe sikur ta kishte pran, nuk do
t guxonte ta prdorte! T qndronte, ishte fare pran
atyre q e krkonin dhe ishte rrezik jo vetm pr t,
por edhe pr t tjert. T kthehej n atdhe, ishte frika
tjetr edhe m e rnd sesa burgu ktu! Ishte frika e
hakmarrjes, e vrasjes! Pfffiiiuuu! pshertiu i dshpruar! I vetmi shteg i hapur pr momentin iu duk se ishte
e kthyera e tij atje ku ishin urdhrdhnsit e tij. Balli i
shndriti nga hareja! Kjo zgjati vetm disa aste. Prap
u zymtua! Si t shkonte n gojn e tyre, n kt koh
q ata nuk ia kishin m nevojn. Ata e kishin shtrydhur
si limonin, deri n pikn e fundit, ndaj mbetjen e tij do
ta hidhnin n koshin e plehrave. Ishte hera e par q ia
mori inat Belit. Qysh nga fillimi e kishte mbajtur me

229

lajka se edhe ai do ti ndihmonte n planet e tij, por

sa her q ia kishte kujtuar premtimin, ai i kishte ikur
biseds me mjeshtri, duke e shtyr deri n pafundsi.
Pa dashur, mendja i shkoi t thesari i tij i fshehur n bodrumin e Muradifit. Sigurisht se Beli tani do ti bart n
ndonj vend t sigurt. Pastaj, e kishte njoftuar q t vinte vet e ta drgonte n nj baz t sigurt, pr t ciln sa
e sa her i kishte folur, e jo t organizonte njerz t tjer
dhe ti ngatrronte edhe m keq punt. Sigurisht sht i
zn me Instinktivisht, me dorn e djatht, fshiu gjakun n tmtha q i shkonte rrke tatpjet faqes. Pastaj,
me sy t zgurdulluar shikoi dorn. Nuk ishte gjak, por
djers. Djers q i rridhnin nga frika.
sht koh trazirash, q as qeni nuk e njeh t
zon, ndaj un mendoj se ti duhet t largohesh n nj
shtet tjetr, t przihesh me t dbuarit e tjer shqiptar dhe t krkosh azil politik, tha pronari, duke u
prpjekur ta merrte veten.
Ashtu kam menduar edhe un, por do ta pleqrojm edhe me Belin, tha Besimi, duke shikuar nga
ora. Dukej se kishte ndalur. Iu b se ishte mngjesi m
i gjat q kishte prjetuar ndonj her n jetn e tij.
*
Mugtira e trisht q e rrethonte, si dhe zhurma tipike e muziks serbe q vinte nga salla e madhe, e bn
Besimin t ndjehej i mrzitur. Knga buiste hovehove, duke e dridhur leht dyshemen nn kmbt e tij.
I mrzitur dhe i friksuar tej mase, lshoi rnd trupin e
tij amorf mbi divan. Iu b se edhe ajri u zhvendos, duke
i lkundur leht gjethet e fikut.

230

Dera trokiti leht dhe akoma pa arritur q t

thoshte hyr, ajo u hap ashtu leht, si kishte trokitur.
Besimi brofi n kmb, kur e pa Belin. Si gjithmon i
heshtur dhe serioz. Pasi u prqafuan shqiptare, u uln
t dy ball njri-tjetrit. Pas prshndetjeve t zakonshme, Besimi i tregoi n imtsi se si i kishte ndodhur.
Beli n fund i vuri dorn leht mbi sup, pastaj duke e
goditur n shenj miqsie, i tregoj n pika t shkurtra
pr planet q i kishte:
Jemi n nj koh krize, ndaj ne duhet t trhiqemi, pa rn n duart e policis vendase, e nisi bisedn i qet Beli. Pasi u kollit nja dy-tri her, sikur donte
q prmes kolls ti nxirje fjalt q edhe ashtu i kishte
t pakta, vazhdoi me t njjtin ton: Ka ardhur koha
q punn ton tua lm t tjerve. Pjesn m t madhe
t inventarit, lndn e par si dhe produktet finale q
i kemi t deponuara n magazinat tona, duhet ti shesim. Laboratorin e kam shitur me nj mim premtues.
do gj q mund t shndrrohet n para t gatshme, ne
duhet ta bjm dhe at nj or e m par. Nj pjes t
thesarit, si fjala vjen pikturat e shtrenjta, xhevahiret,
ort dhe t gjitha bizhuterit q i kemi, duhet ti marrim
me vete. Ktu nuk guxojm ti qesim n shitje, kurse
atje t ne i ha pazari!
Si do t organizojm transportin? pyeti Besimi.
E kam rregulluar. Prmes ndihmave humanitare.
Doganimin e tyre e kan marr prsipr njerzit tan t
konsullats.
Mugtira e mbrmjes kishte zn t trashej. Pas
nj dite me vap, mbrmja sikur kishte sjell me vete

231

freskun. Ajri, nga dera e hapur e ballkonit hynte i qet,

duke e mbushur dhomn me freski, si dhe duke i tundur perdet e lehta.
Dera u hap, duke sjell me vete edhe nj insert t
zhurmshm t muziks q vinte pa ndrprer nga salla posht, ku, si dukej, tani kishte filluar me tension
t shtuar orgjia dhe ahengu. N dhom u duk pronari,
kurse pas tij ishte nj grua e re, e veshur me nj fustan
t shkurtr dhe me gotn e shampanjs n dor. Belit
i ndriti fytyra. Leht u ngrit n kmb duke ia zgjatur
dorn e tij t mbushur plot me mansheta gruas s re,
kurse n gisht Besimi pa unazn e tij t madhe, me
nj gur rubini n mes, q shklqente n dritn e poit
elektrik.
Ata nuk u uln. Biseda zhvillohej n kmb.
Edhe Besimi rrinte n kmb. Asnjher nuk e kishte
par m t hareshm se tani Belin. Ai fliste, qeshte dhe
bnte shaka, pastaj t tre qeshnin me t madhe. Besimi
dgjonte pa ndonj prshtypje, bile uditej se nga ju
vinte gjith ai disponim. Po, helbete, ata nuk e kishin
hallin e tij.
Nuk i kujtohej sa kishte zgjatur ajo bised dhe ato
shaka pa krip, por u prmend vetm ather kur dgjoi
Belin t thoshte se po ikim. Pronari nuk e kundrshtoi.
Pasi hapi dern, nga posht erdhi vala e muziks. N
korridor dgjohej edhe m e theksuar. Kaluan prmes
salls s madhe, gjysm t errt, q buiste nga t goditurat e tupanve dhe zallahia e instrumenteve t tjera dhe, sakaq, u gjendn n oborrin e gjer. Besimi
u kthye nga pronari, duke ia zgjatur dorn dhe duke
e falnderuar przemrsisht pr ndihmn q ia kishte
ofruar n astet m kritike. Gruaja e re nuk kishte dal

232

fare pr ti prcjell. Hyn n veturn e tipit Cryssler, q ndodhej e parkuar prapa ndrtess. N kabinn luksoze, lart n mes t xhamit t prparm ishte
i varur nj flamur me shkabn dykrershe n form
trekndshi e me thek t verdh. N ann e djath t
kabins, po ashtu n xhamin e prparm, ishte e varur
nj xhufk e mbshtjell me fjongo t ngjyrave kuq e
zi, pastaj n mnyra t rregullt vareshin edhe shum
xhingla t tjera, q as n gjoksin dhe duart e tij nuk
ishin t pakta. Beli ndezi motorin.
Pasi e nxori veturn n rrugn kryesore dhe mori
drejtimin e qytetit Zrich, Beli zgjati dorn dhe futi kasetn n manjetofon. Buiti muzika. Pastaj, me nj z
si t prvajshm, filloi knga me melos turk, por me
fjalt shqip. Muzika vazhdonte me ritmet e saj, Beli e
ndiqte me vrshllim. Besimi kishte thartuar turinjt
dhe pa e br t gjat zgjati dorn dhe ia uli zrin manjetofonit. Beli ktheu kokn nga ai, por pasi nuk vrejti
gj n fytyrn e tij sepse ishte errsir, shtypi gazin m
vrull, duke dal nga rruga kryesore n autostrad.
Tani, pasi i dukej se e kishte kaluar rrezikun, Besimin e hante meraku i thesarit. Nuk i kishte mbetur
asgj n kt jet, vetm ato gjra t mueshme q pr
fitimin e tyre e kishte futur edhe kokn sa e sa her n
rrezik.
u b me thesarin tim? pyeti m n fund Besimi, duke shikuar nga Beli me ata syt e tij t akullt,
por pasi nuk arriti t dallonte gj n fytyrn e Belit, iu
b se edhe syt e tij e kishin harruar zakonin e vjetr
t zhbirimit. Vite t tra ai nuk kishte br gj tjetr,
por vetm kishte zhbiruar, hetuar e spiunuar njerzit,

233

duke i marr n qaf. Kishte akoma nga ata, q pr shkakun e zhbirimit t syve t tij, kalbeshin n burgjet e
ftohta dhe t largta serbe, kurse fmijt e tyre kishin
mbetur barkthat, zhele-zhele dhe vaji i sokakut. Por,
ksaj radhe ai nuk e kishte hedhur shikimin drejt Belit
pr zhbirim, pr hetim, pr spiunim por e kishte hedhur
thjesht pr kuriozitet.
Si gjithmon. do gj sht n vend t sigurt!
tha Beli pa prishur fare terezin e vet pr shqetsimin
e tij.
Ndodhen n bodrumin e Muradifit, apo i ke larguar q andej? pyeti prap Besimi.
I kam larguar me tu dhn lajmi pr vetvrasjen e vajzs eke, un t krkova, por pasi nuk t gjeta,
shkova e lajmrova Kolin dhe me ndihmn e tij t gjitha
gjsendet i rregulluam n baz, sqaroi Beli.
Besimi sikur u qetsua pak. Ktheu prap kokn
drejt tij. Edhe pse nuk arriti t dallonte gj, prap i erdhi nj val gzimi n gjith qenien e tij. Shikonte me
admirim shptimtarin e tij. Por, sakaq, vala e gzimit
sikur u tret. Vendin e saj e zuri vala e friks dhe shum
pyetjeve q sa e sa her ia kishte shtruar vets, por
pa prgjigje. Shptimtari nuk mund ta mbronte gjith
jetn, kt e kishte t qart! Ai e kishte nxjerr nga dallgt e shfrenuara t rrebeshit dhe ishte i sigurt se do ta
trhiqte deri n bregun e qet! Po pastaj? t bnte
pastaj? Ku t mbytej? Nga tia mbante? T qndronte
akoma n kt shtet, ishte e pamundur. T shkonte n
nj shtet tjetr, ishte e mundur, por thesarin se merrte
dot me vete. Ta linte n duart e t tjerve, ishte nj pun
q nuk bhej. Nuk ia kishte besn askujt. Tani kishte

234

filluar t dyshonte edhe n Belin. Ky dyshim nuk i vinte nga ndonj mashtrim sado i vogl nga ana e tij, por
n natyrn e tij tani m ishte krijuar nj bindje e till.
Pastaj, fjala e tij, se do ta merrte me vete gjith bizhuterin, sikur zgjuan nj ndjenj frike n shpirtin e
tij. Po un ku do t mbetm? Ndoshta edhe un do t
udhtoj me t, mendoi dhe thell n shpirt sikur ndjeu
nj lehtsim.
Vetura doli nga magjistralja, duke e ngadalsuar
shpejtsin. Pasi hyri n rrugn kryesore, u pa se shpejt
do t futej n unazn periferike t qytetit t madh. Dritat e neonit shndrisnin rrugt, tani pothuaj t boshatisura. Semafort ishin shkyur, duke lshuar drit t verdh. N udhkryqin e par vetura mori n t majt, n
nj rrug t klass t dyt, q t shpinte thell n zonn
periferike t qytetit plak. Krejt rrugs, derisa arritn
pran nj ndrtese buz mali, nuk foln. Vetura ndaloj
n oborrin e ngusht t nj shtpie prdhese. Pasi Beli
fiku motorin, si dhe dritat, vendin prreth e mbuloi nj
shtres e trash errsire, sa q Besimi nuk pa se ku po
e hidhte kmbn. Kur u afruan pran shkallve t betonit, n mnyr automatike u ndez drita q ishte e varur
mbi dern e hyrjes. Nga jasht Besimi dalloi nj vil
t bukur, t rrethuar me kangjella hekuri q dukeshin
t vendosura mbi nj mur t ult imentoje. Beli hapi
dern. N korridorin e gjer n kmb i priste nj vajz
e re, me nj pelerin nate t hedhur krahve, pa kujdes.
Ishte hera e par q Besimi vizitonte shtpin ku banonte Beli. Ishte nj apartament luksoz, me orendi druri t skalitura me mjeshtri t lart artistike. N dhomn
e gjer t pritjes ishte nj divan i madh, i mbshtjell

235

me lkur t zez, kurse n ball kishte zn vend nj

televizor i madh i tipit Philips me madhsi 16:9, fjala
e fundit e tekniks.
Vajza, pas prshndetjeve n gjuhn serbe, iku n
kuzhin duke u apitur me hapin e saj t mbl. Pr nj
ast Besimit i mbetn syt n vithet dhe kofsht e saj
gjysm lakuriq, q pelerina nuk i mbulonte dot. Pasi
ajo ishte zhdukur n kuzhin, Beli gjith ngazllim ju
drejtua Besimit, duke u prpjekur t mos linte asnj
shteg dyshimi:
sht nga Serbia. Pas arrestimit tuaj, domosdo
edhe mua mu desh t krkoj vend m t sigurt, ndaj
erdha n banesn e saj! tha Beli me z t ult q
mos t dgjonte ajo.
Epo, mir bre ti! ia ktheu Besimi. Deshi t
thoshte edhe di, por prania e saj n der e bri Besimin t ndrpriste bisedn, duke ia hedhur nj vshtrim
dashamirs vajzs, e cila me tabaka n dor afrohej
drejt tavolins s ult. N do hap q hidhte, kofsha e
djatht, e bardh dhe e plot shfaqej jasht cepit t shtrembr t pelerins, q si pa dashur e ngacmoi kndshm epshin e fjetur t Besimit. Ajo u prkul leht pr
ti vendosur kafet mbi syprinn e tavolins, ku edhe
ksaj radhe Besimi mbrtheu si pa t keq shikimin e tij
plot epsh t prmbajtur n gjoksin e saj t bardh, q
varej kndshm nn kmishn e nats. Pr sa koh ajo
qndroi n at pozit, Besimi lbyri syt duke zgjatur
turinjt si fek thiu. Ajo e kishte diktuar me koh peshn e vshtrimit t tij, ndaj n mnyr edhe m provokuese, si pa dashje, zbulonte nj ik pjest e trupit dhe
pastaj me naze i mbulonte si pa t keq.

236

Pasi hngrn dark, vajza solli ver. Biseda filloi e

qet. Vajza pyeti pr t kaluarn e tij, pastaj pr gjendjen e tanishme. Beli, pasi kishte thartuar turinjt, e
ndrroi bisedn, duke i treguar Besimit pr laboratorin,
si dhe shum detaje q pr Besimin ishin t panjohura.
Ai nuk kishte pasur asnjher rastin ta vizitonte laboratorin, sepse detyra e tij kishte qen shprndarja dhe
gjetja e mnyrave pr shitjen e drogave q prodhoheshin aty. Pasi e pa se Besimi nuk e kishte t qart, Beli
futi video-kasetn n rekorder dhe, duke i par pamjet,
Beli i sqaronte pr funksionin e aparaturave. Befas syri
i zuri Zefin, duke punuar n nj repart me nj epruvet
n dor. Pa i kaluar habia e par, pa edhe Hutin.
Edhe kta punojn ktu!? pyeti Besimi, pa
mundur ta fsheh kureshtjen.
Po, pse a st kan treguar, a? tha Beli, edhe ai
i habitur me padijen e tij.
Jo! tha Besimi i prekur n sedr.
?!... Po ata e kan bler laboratorin! tha
si pa t keq Beli.
Si!? E kan bler laboratorin, kurse ti bn incizime private? E di do t thot kjo kaset, po ra n
duart e policis? tha Besimi i tronditur, dhe mendja i
shkoi te tragjedia q e kishin psuar antart e familjes
s Hutit n Kosov. Ata ishin masakruar brutalisht nga
tigrat pr shkak se Huti nuk kishte mundur tua paguante borxhet pr drogn q e kishte marr prej tyre
veresie! Sikur nuk mjaftonte kjo q i kishte ndodhur,
tani edhe incizimi i tij n laborator!... o zot, po kjo t
bn t mendsh!
Harroje! Brenda dy apo tre ditsh, ne do t ikim

237

q ktej. Pastaj edhe kasetn do ta zhdukim!

Po, po, por ai do t vazhdoj t mbetet ktu
dhe... tha Besimi disi i ndrojtur
Ju lutm, lni ato biseda. Un u gzova kur ju
pash. Beli me ka folur sa e sa her pr juziveli! e
ndrpreu vajza e paknaqur me bisedn e tyre, duke e
ngritur lart gotn e vers.
Ziveli - ia kthyen t dy gati njzri.
Biseda rrodhi tek pikturat q Beli i mbante t fshehura n bazn e tij. Ato ishin piktura t vjetra dhe
t rralla, t punuara nga autor t mdhenj. Kishin nj
vler t madhe artistike. Qysh tani ishin t shitura. Dy
prej tyre ia kishte shitur politikanit rus Zhirinovski,
kurse t tjerat do ti drgonte n Serbi, ku do ti shiste
prmes porosis.
Pasi gjat biseds kishin kthyer edhe disa gota me
fund, vajza u ngrit, dhe ashtu duke u kalamendur nga
pija, arriti pran radio-studios duke lshuar muzik.
Pastaj arriti te dera, duke fikur dritat. Vendin e zuri drita e mekur e ca qirinjve, q ishin vendosur n shandan
n kndin e dollapit. Drita vinte edhe nga televizori, ku
tani shfaqeshin skena erotike, t cilat t pranishmve
edhe m tepr u ndillnin epsh.
Ktu jemi t veuar nga rrethi dhe fqinjt, ndaj,
nse dshironi, ne mund t bjm muzik dhe t hedhim
valle deri n mngjes, tha vajza, duke mos e prcaktuar se me cilin fliste.
Pa i dhn prgjigje propozimit t saj, ata hyn n
valle. Rakia, muzika, dfrimi sikur e kishin br t veten. Vajza, ashtu e hallakatur si ishte, e hoqi pelerinn
duke mbetur vetm n kmishn e holl t nats. Be-

238

simit i shndritn syt. Dshira ia donte t jet i ngjitur

pr trupin e saj, por prania e Belit E ndjeu se ishte i
teprt n kt mes, ndaj krkoi t largohej. Gruaja e re
e trhoqi nga vetja, duke e puthur. Beli kqyri me buz
n gaz. Pastaj ajo u afrua edhe m pran tij dhe me
lvizje t ngathta t gishtrinjve t saj t holl filloj
tia shprthekonte kopsat e kmishs. Kurse Beli kishte
filluar ta zbaviste, duke ia ledhatuar shpinn dhe belin.
Pasi Beli ia hoqi nga trupi at tis t holl q e mbulonte
akoma trupin e saj t bshm, duart e tij plot mansheta,
zinxhir e unaza ia prkdhelnin vithet e saj nga prapa,
kurse Besimi e ledhatonte me dor gushn dhe faqen e
saj. Nj ah plot epsh dhe si e mbytur doli nga goja e
saj
*
Zilja e telefonit binte me ngulm. Besimi u prmend. Pas pak pushoi. Drita e diellit kishte rn nga
dritarja drejt e n shtratin e prbashkt, ku ishin t
shtrir q t tre. Ajo ishte e shtrir fare pran tij. Flokt e saj t shpupuritura ishin shprndar butsisht mbi
jastk dhe, pa dashur, ia kujtuan flokt e arta t Bardhs. Me nj nostalgji t theksuar pshertiu. Prap ra
zilja e telefonit. Besimi ngriti kokn. N ann tjetr t
shtratit nuk e pa Belin. Vajza vazhdonte gjumin e shkujdesur. Besimi e tundi. Ajo u prmend. Porsa u b gati
t merrte telefonin, ai u ndrpre. Ajo prap e futi n
prqafim Besimin. Pas pak telefoni ra prsri.
Ku sht Beli? pyeti ajo.
Nuk e di, - u prgjigj Besimi.
Izvolte! tha ajo, pasi e kishte marr telefonin.

239

Besimi iku n banje. Zhurma e njohur e ujit, si dhe

shkuma e sapunit, pr nj ast ia larguan t gjitha mendimet q e torturonin sa her i kujtonte. Edhe zbavitja
e nj nate m par kishte qen mrekulli jetshkurtr n
shpirtin e tij t trazuar. Iku pija, iku mrekullia, mendoi.
Derisa po rruhej, fytyra e tij e mbuluar me shkumn
e sapunit i dukej si gjithher normale, por pasi ishte
rruar dhe fytyra i kishte mbetur e lmuar, pa shkum e
pa qime, iu duk se ishte shfaqur lakuriq, ashtu si ishte
n t vrtet, pa mask, e zbeht, e mjer, e friksuar.
Pa dashje iu b se i qe jerr maska e dyfytyrsis s
tij. E vrteta lakuriqe se cili ishte dhe se far misioni
kishte kryer deri tani, kishte dal n shesh. Pasi e kishte par edhe Bardha kt jerrje maske, ishte e kot
t prpiqeshe ta mbuloje kt t vrtet t hidhur. Nuk
mbulohet dielli me shosh. U plaka para kohe, tha, por
pr t mos e dshpruar edhe m keq veten, e ndryshoi
n ast: u zbulova para kohe! Kishte frik nga ajo e
vrtet, sikur nga xhebraili. Pran pasqyrs pa fytyrn
e vet. Syt iu dukn t menduar dhe t trishtuar bashk,
disi t rritur uditrisht, t fryr, apo t mbufatur nga
pija e mbrmshme dhe gjumi i gjat dhe i shqetsuar,
q e kishte br derisa e kishte zgjuar ai telefon i mallkuar. Por, brengat nuk kishte fuqi q ti dbonte nga
qenia e tij. Nuk i largonte dot as rakia, as ekstaza as
o Zot!... dhe pshertiu i dshpruar.
Pasi u kthye n dhomn e ndejs, pa vajzn q
ishte veshur bukur. Fustani i saj ishte i shkurtr, mini.
Bluza ishte e ngusht dhe e shkurtr dhe nj pjes e
barkut shfaqej lakuriq. Flokt i kishte lidhur me nj
fjongo mndafshi me ngjyr t verdh. Buzt i kishte

240

mbushur me boj t kuqe, ndrsa kapakt e syve i kishte shminkatur me ngjyr vjollce. Nj cop her Besimit i mbetn syt e gozhduar mbi fytyrn e saj t bukur.
Pr nj ast mbeti i nemitur nga ajo bukuri. Vall, ishte
ajo q mbrm?
T plqen ky model?
Shum! u prgjigj shkurt Besimi.
Ua, se gati harrova! Beli tha mos t dalsh nga
shtpia, derisa t kthehet ai.
Mir. T tha gj, kur kthehet?
Dikur n mbrmje. N dollap ka buk. Prgatit
ka t duash dhe ha drek. Mirupafshim - tha ajo,
duke ia kthyer shpinn plot naze.
Besimi mbeti prap n vetmin e tij t trisht dhe
t frikshme. Sikurse edhe nj dit m par, edhe sot
duhej t rrinte fare i vetmuar. Ishte nj rreth q i ndillte
frik dhe trishtim bashk. N rrethin e tij, edhe pse ishte
i vetmuar, gjente shok dhe dita i kalonte rrufeshm, pa
u ndier fare, bile shum her uditej se sa shpejt ikte.
Kjo ndodhte kur s bashku me ta luante letra, barbut,
apo ndonj loj tjetr bixhozi.
Nga dritarja me grila t kaltra vinte zhurma, tutje nga rruga. Dita kishte filluar t zymtohej. Ca re t
errta ishin shfaqur n pjesn veri-perndimore t
qytetit. Nj er e leht kishte filluar ti rrihte pamshirshm grilat, zhurma e t cilave e bri nervoz, me at
zukatje mbytse q lshonin. Ai mbylli dritaret, pastaj
si npr ndrr iu kujtuan skenat e laboratorit me Zefin
dhe Hutin, q nj nat m par i kishte par n videokaset. Nga kureshtja u ul pran televizorit dhe duke
kontrolluar kasetat me radh, u dha t gjente kasetn

241

q i kishte t incizuara ato pamje t rrezikshme. Kishte shum kaseta. Nj pjes e madhe e tyre nuk kishin
asnj mbishkrim. Nj pjes tjetr ishin origjinale, me
foton e ndonj aktori t njohur. N mesin e tyre gjeti
edhe shum filma pornografik t metrazhit t gjat.
Kishte edhe shum filma jugosllav, pastaj koncerte,
kng, valle e muzik klasike. Por at q e krkonte,
nuk e gjeti se nuk e gjeti. Kqyri edhe n pjest e tjera
t dollapit duke hallakatur, por nuk gjeti gj.
Mugtira ishte trashur. T bhej se tani kishte filluar t binte nata, edhe pse ishte mesi i dits. Befas
qiellin e au nj shkreptim, sa q pr nj ast i ndriti
edhe dhomat gjysm t errta dhe pothuaj n t njjtn
koh, plasi nj gjmim i fort, sa q pr nj ast Besimit
ju b se e grreu krejt at vend, duke e rrotulluar dheun,
sikur plugu kur e lvron tokn. Nga gjma e fort edhe
xhamat e baness u dridhen dhe sakaq ia plasi nj shi
i rrept, i shoqruar me breshr dhe me furtun. Nj si
mjegull e dendur e mbshtolli krejt shtpin. Nga rruga matan nuk dallohej asgj. Vetm kokrrat e breshri
dhe pikat e shiut dukeshin si nj litar i gjat, i pandrprer, q fillin e kishte diku lart n qiell dhe fundin
n tok, ja, aty pran mureve t shtpis. Iu b se ata
ishin litar shptimi, litar q do ta largonin nj her
e prgjithmon nga kto vuajtje t rnda t toks dhe
do ta degdisnin atje lart, n nj vend t sigurt n
amshim! Pa dashur i buitn n vesh, por tani me zrin
e bubullims, fjalt e tet: Ti pr ne je i vdekur!
Nuk i kujtohej se sa kishte qndruar n kt gjendje. Shiu kishte pushuar, por jo edhe mugtira dhe gjma
e motit q prsritej her pas here. Me hap t rnd u

242

afrua pran dritares. Posht, n fundin e kopshtit, prapa

tarabave pa nj grua. Ajo shikonte n drejtim t tij. Pr
nj cop her Besimi nuk ia shqiti syt, pastaj me nj
frik n palc u largua nga dritarja. Me duket se me
njohu, tha i fiksuar dhe prap ktheu kokn nga andej,
nga kopshti. Gruaja nuk ishte m aty. Duhet t largohem nga ky vend i mallkuar, mendoi dhe me shpresa t
humbura u shtri n shtratin, ku e kishte kaluar natn.
Nuk i kujtohej sesi kmbt veta e kishin futur n kt
dhom.
Ashtu i shtrir si ishte, iu b s dgjoi dern t
hapej, pastaj zra burrash. Hapi syt i friksuar. Erdhn, i paska lajmruar gruaja, q m pa pak m par.
N maje t gishtrinjve u afrua pran dritares, q t hidhej jasht, n rast se do ta sulmonte dikush. Pasi vuri
re edhe nj her, zrat erdhn m t qart dhe me t
kapshm. Ishte zri i Belit kurse zri i bashkbiseduesit
t tij ishte i panjohur.
Hapi dern ngadal. Tani e kuptoi se ishte vrtet
Beli me nj burr tjetr. Me hapa t plogsht, sikur kishte dhembje n t dy kmbt, hyri n dhomn e ndejs.
Beli ishte me kurriz nga dera, kurse mysafiri me fytyr. Kur e pa Besimin, ai zgurdulloi syt i uditur. Beli
vrejti ndryshimin e tij, ndaj ktheu kokn nga dera.
Si e kalove ditn, u mrzite? pyeti Beli n
shqip, porsa shikimi i tij u ndesh me shikimin e Besimit.
Mir, besa. T faleminderit pr ndihmn q me
ke ofruar, tha Besimi, duke u afruar pran Belit.
Burri, pasi ia shtrngoi dorn, ia tha emrin:
Gorani. Gzohem q ju njoha. Me ka folur Beli

243

pr ju, tha Gorani duke u rehatuar edhe m mir n

kolltukun ku ishte ulur.
Edhe mua me vjen mir q ju njoha, ia ktheu
shkurt Besimi.
Nga Kosova jeni? pyeti Gorani.
Me falni, doni t pini? pyeti Beli, pasi ishte
ngritur n kmb.
t ket ndonj lng, ju lutm, tha Gorani.
Ashtu edhe un, ndonj lng! tha Besimi dhe
vazhdoi, duke iu drejtuar Goranit: Po , nga Kosova.
Nga cili qytet? pyeti me kureshtje Gorani.
Nga rrethi i qytetit P.
Atje kam shrbyer disa vite. E di ku gjendet fshati Eshk?
Po. sht fqinj me fshatin tim. Njeh ndonjrin
nga ky fshat?
Ekzakt jo, por kam shrbyer pr nj koh t gjat, tha ai duke e shikuar ngultas n sy.
Besimi pr nj ast mbeti i hutuar. Ishte i sigurt
se para veti kishte nj fytyr t njohur, por assesi nuk i
kujtohej se ku e kishte takuar.
E njeh Ker Ademkurtin? pyeti Gorani, duke
shikuar nga dera, sikur donte ti largohej shikimit t
turbullt t Besimit.
Po. t lidh ty me t?
Asgj, vetm e njoh pak
Ky ka shrbyer n Kosov, ndrhyri Beli
qllimisht, dhe deshi t vazhdonte, por zilja e telefonit
bri q biseda t ndrpritej. Beli mori dgjuesen.

244

Izvoltestooo!?... dhe pr nj ast fytyra

e tij mori nj pamje t vrar. Fytyra iu b edhe m e
ngrysur. Largoi dgjuesen nga veshi, edhe pse zri nga
ana tjetr dgjohej si zukatje zekthi. Pastaj, pa e br t
gjat, e lshoi dgjuesen mbi aparat. Me nj lvizje t
ngadalt u kthye nga tpranishmit. Vetullat i kishin rn
mbi sy. Buza e poshtme ju dridh leht, prvajshm. Duart ju dukn t teprta dhe me nervoz i lvizte, duke
mos gjetur pozicion t prshtatshm sesi ti mbante.
O, Zot, sht e mundur kjo? Aleksi!? Aleksi
sht gjetur i vrar n veturn e tij, buz nj mali, jo
larg hotelit t tij. Koh e keqe. Atje u gjend i vrar Nebojsha, kurse ktu Aleksi tha me z t prvajshm
dhe me dhembje t paprmbajtur. Filloi t vrtitej sa
lart posht, pa gjetur ngushllim.
Lajmi ra si bomb n mesin e tyre. Kto vrasje t
kreut sekret serb ishin ndjellakeqe. Ishte e pamundur
q n kto vrasje t kishte ndonj ndikim nga jasht.
Bheshin nga brenda radhve t tyre dhe kjo vinte si
pasoj e ndonj xhelozie t mendur, apo nga ndonj
qrim hesapesh nga rivalt e tyre mafioz.
Kur sht vrar? pyeti Gorani me nj pikllim
t heshtur n fytyrn e tij.
Sot n mngjes sht gjetur nga kalimtar t rastit. Policia thot se ka gjasa t jet vrar natn e fundit, sqaroi Beli.
Pas gjith asaj shtrngate q kishte derdhur si me
shtamb ujin mbi tokn e ngroht nga dielli, tani ret
kishin filluar t zvarriteshin tufa-tufa e t rregullta, si
nj ushtri e thyer n vijn e frontit. Beli nj cop her
nuk u ndje, u ngrit n kmb dhe, ashtu i heshtur, doli.

245

Pas tij u ngrit edhe Gorani.

Pas ksaj tragjedie, jam i shtrnguar t marr
masa. Me duhet t takohem me nj shok pr kshilla.
Ti, Besim, qndro ktu. Nuk do t vonohem dhe do
t kthehem me nj vendim t koordinuar pr veprime
t mtejshme. Mirupafshim! tha Beli, duke nxjerr
vetm kryet n der.
Mirupafshim, ia ktheu, Besimi duke u tkurrur
edhe m tepr nn trysnin e misterit.
Pr disa aste mbeti si i ngrir n mes t dhoms.
Nuk dinte se nga tia fillonte mendimeve. Gjrat ishin
t ngatrruara, sa pr nj ast iu b se t gjitha kto i
lvizte nj dor mekanike e fshehur dhe tinzare. Befas
nj shkendi dyshimi i erdhi krejt e vetme, por e largt.
Goranin, q pak m par e kishte pran, e kishte par
diku, ishte fytyr e njohur dhe, si nj shirit filmi, kujtesa
filloi tia shkoqiste gjrat: Iu kujtua kafeneja n qendr
t qytetit, pronari i saj Ejup Agiq, pastaj sht i ulur
n t majt t ders, i vetm fare. Ai gjithmon rri i
vetmuar dhe n kujtime. Thon se sht rritur jetim,
i buitn kto fjal n vesh. Po, po! Ky sht. Gorani
i tmerrshm! Nj frik tinzare ia mbshtolli krejt qenien e tij. Shum mendime t frikshme dhe ndjellakeqe
i loznin n trurin e tij t lodhur. Tani ishte i sigurt se ai
ishte drguar nga policia sekrete pr ta vrar at, edhe
Aleks Peroviin Po Keri? hyn ktu Keri? Pse
m pyeti? Dale nj her, dale! Dhe u ngrit n kmb.
Tani vrejti se dhoma ishte e errt fare. Vet kmbt
e shpurn drejt ders dhe, pasi ndrydhi sustn, ndezi
llambn elektrike. Dhoma u mbush drit dhe nga drita
e fort puliti syt, duke i ulur n dysheme. N divanin

246

prball, ku pak aste m par kishte qen i ulur Gorani, pa xhaketn e tij t stilit ushtarak, t hedhur ashtu
pa kujdes. Pasi shikoi nga dera, me rrmbim u afrua
pran dhe me nj shpejtsi t rrufeshme me dorn e
tij t strvitur pr kontrolle t shpejta, sa hap e mbyll
syt, i nxori nga xhepat t gjitha gjsendet. N fund
fare gjeti letrnjoftimin t lshuar nga organet zvicerane. E hapi me t shpejt. Nuk desh tu besonte syve:
Name: Ademkurti, Vorname: Agron, Geburtsdatum: 9.
08. 1975, Ort: Eshk
Nj ngazllim i beft ia prshkoi gjith qenien.
Tani ishte i sigurt se ai nuk ishte i drguar pr vrasjen e
tyre, por sigurisht sht duke u hakmarr kundr atyre
q e kan sjell n kt gjendje. Mendja prap i fluturoi n shtpin e tij. Iu kujtuan flakt dhe pa baban e
plagosur n mes t oborrit. Dhe iu b se pa me syt e tij
Goranin e tmerrshm, duke ia futur flakn shtpis s
tij. Pastaj thesarin n dorn e Babiqit...
Pa e br t gjat, i futi t gjitha gjrat n xhepa,
ashtu si kishin qen. Disi i lehtsuar, me buzn n gaz,
fiku dritn dhe doli n ballkon.
Nga ajo kodrin, ku ndodhej vila, si n shuplak
t dors shiheshin dritat si nj prushan e madhe q
vezullonin n qytet. N rrugn matan qarkullonin
automjetet me fara t ndezur. Nj freski e leht bri
gjethet e pemve n kopsht t shushuritnin dhe mendja
sakaq i shkoi n selishtn e tij q ishte para shtpis.
Nj arom e kndshme i gudulisi flegrat e hunds. Ishte
arom e trndafilit q kishte shprthyer plot me gonxhe
atje tutje, n kopsht, kurse errsira sa vinte e bhej m
dendur.

247

*
Serbja e bukur kishte koh q ishte kthyer n
banes. Ajo kishte prgatitur darkn dhe bashk me
Besimin kishin ngrn, duke cakrruar gotat e vers.
Biseda zhvillohej e qet. Besimi ishte liruar krejt nga
stresi i friks. Hezitimet, mdyshjet dhe ankthi dukej se
i qen darovitur. Tani e ndiente veten shum t sigurt,
pasi zbulimi q kishte br ishte nj udhrrfyes. Ishte
i sigurt se Gorani, i konvertuar tanim n Agron, do t
ishte nj mburoj e gjall dhe nj shptim i sigurt, q,
si dukej, vet Zoti ia kishte drguar si nj engjll pr
ta shptuar nga fatkeqsit dhe pr ti rrfyer rrugn
drejt shptimit t sigurt, deri n largimin nga ky vend
i mallkuar. Tani nuk i kishte mbetur asgj, vetm ta
vazhdonte dfrimin e nj nate m par, por tani vetm
ai me serben e bukur.
Pas pijes dhe dfrimit, kishte ardhur koha e gjumit. Kokn e kishte t rnduar, por mendjen ende t
kthjellt. Pesha e rnd e nats sa vinte dhe rndohej
mbi qepallat e tij. U shtri t flinte n nj dyshek q ia
solli vajza, kurse ajo u mbyll n dhomn e saj. Dua t
fle e patrazuar nga askush, tha ajo, duke i uruar natn e
mir me nj puthje t lezetshme.
Nuk i kujtohej se sa kishte fjetur, kur dgjoi dern
t hapej vajtueshm. Si nj hije e frikshme, n maje
t gishtrinjve, ajo u afrua pran dyshekut ku ishte i
shtrir Besimi. N at gjysmerrsir, Besimi njohu Belin.
N gjum je? pyeti Beli me nj z pshprits.

248

Isha, por tani sa u zgjova. kemi?

Ngrehu! Me duket se na kan rn n gjurm.
Sipas informatave q kam, nesr hert n mngjes
shpejt, shpejt!
Kush t tha? pyeti Besimi, me sy t zgurdulluar. Beli nuk vrejti gj n mimikn e tij, por nga zri
e njohu se i kishte hyr frika n palc.
Eja, shpejt! Pasi t dalim jasht, t tregoj do
gj! Ngutu, ngutu!
Besimi tani ishte n kmb, i gatshm pr t dal.
Beli priu i pari dhe sakaq u gjend n Ballkon. Me nj t
krcyer u gjend n kopsht. Pas tij u hodh edhe Besimi.
Fresku i nats ia prshkoj ballin e djersitur. Jasht vazhdonte t binte nj shi i imt dhe her pas here qiellin e
ante ndonj vettim gjarprore. Pas saj, si e mbytur,
dgjohej krisma e largt e motit me nj grrham t
venitur.
Pasi kaluan mes pr mes kopshtit me lule, u
gjenden n skajin verior. Regtima e drits s neonit,
q mezi arrinte deri t cepi kopshtit, ua mundsoi ti
gjenin kangjellat dhe, pasi u ngjitn fort pas tyre, ata u
gjendn jasht kopshtit, n rrugn e ngusht. Me hapa
t leht dhe t shpejt, ata u afruan pran parkingut t
veturave. Beli hapi dern. Sakaq t dy u gjendn n
vetur. Pasi u rehatua mir n ulsen e tij, Beli ndezi motorin. Ju duk nj zhurm alarmuese grrhama e
motorit. Beli nuk pati koh t merrej me at grrham.
Duke i lvizur me shpejtsi duart mbi timon, sakaq u
gjend n rrug.
Kur vetura u gjend n rrugn kryesore, dritat e
neonit deprtonin n kabinn luksoze t veturs. Besimi, porsa hapi gojn pr ti treguar Belit pr sa kishte

249

par n xhepat e Goranit, vmendjen ia trhoqi ndryshimi i vogl n kabinn e veturs, q e bri t ndrronte mendje, duke mos nxjerr z. N vend t flamurit
shqiptar, n xhamin e prparm ishte i varur flamuri
serb, kurse xhufka n ann tjetr nuk ishte fare aty. N
dor, jasht zakonit t tij, Beli kishte vn dorza. Pr
tu bindur se ky ndryshim ishte i pranueshm, pa pyetur fare Belin, shtyu kasetn duke e lshuar manjetofonin. Kabinn e mbushn tingujt e nj knge etnike.
Kjo e papritur e bri t dyshonte, se di nuk ishte n
rregull. Duke u prballur me nj ndryshim t theksuar
dhe duke e marr parasysh frikn e tij t tepruar se
gjoja kishin rn n gjurmt e policis, disi e ndjeu
veten t futur n nj grack. Pa dashje iu b se akoma
koka e tij gjendej n mes t hekurave. Tmthat iu b
se iu fryn dhe e ndjeu se zemra i rrihte me nj ritm
t shpejtuar.
Ku po me on? mori zemr m n fund dhe
pyeti.
Mos ke frik. E vrejta shqetsimin tnd. E kam
ndryshuar kabinn, sepse sot gjith ditn kam pasur
pun me njerzit e konsullats. Tani un po t drgoj
n nj zon kufitare, q nuk kontrollohet natn dhe ti,
sakaq, do t gjendesh n ann tjetr t kufirit. Atje t
presin njerzit e mi. do gj sht e organizuar mir.
Thesarin n prgjithsi e kam nisur. Pasi t kalosh
Austrin, do ti bashkohesh karvanit t kamionve dhe
bashk me ndihmat humanitare, ti si prcjells i tyre,
do t jesh n Beograd. Edhe dokumentet e udhtimit i
ke gati. Pasi t kalojm kufirin, do ti marrsh dhemirupafshim n tokn e lir! tha Beli me nj qeshje t
paprmbajtur

250

Vetura mori nj kahe q t nxirrte n nj zon kufitare. N tabel mundi t lexonte: Zoll 40 km. Paska koh mjaft, mendoi. Frika iu kishte darovit. Pas
fjalve t Belit, e ndiente veten m t sigurt. Nuk e
kishte t qart akoma se sa do t qndronte Beli n kt
vend, por tekefundit kjo nuk kishte ndonj rndsi t
veant. Rndsi tani kishte largimi i tij nga ky vend
dhe at sa m par. Pastaj, t gjitha rregullohen. I shkujdesur ndezi nj cigare pr veti e nj pr Belin.
Shiu vazhdonte t binte. Rrall, tek-tuk, vinte
ndonj vetur nga ana e kundrt. Diku larg, fare prapa tyre, u dukn dritat e gjata t nj veture q vinte
pas tyre, me nj shpejtsi t madhe. Beli shau npr
dhmb, sepse dritat e gjata nga reflektimi i pasqyrave i
binin n sy. Vetura u afrua dhe doli n ann e kundrt,
duke i kaluar me nj shpejtsi marramendse.
Derisa u afruan buz malit, ata nuk foln fare. Pasi
Beli e ndaloi veturn, i fiku dritat dhe me nj shpejtsi
t vogl filloi ta ngiste drejt malit. Nga errsira e dendur mezi dallohej rruga. Beli mbante mesin e rrugs.
Mali nuk ishte larg. Vetura sa vinte dhe afrohej. Beli
fiku edhe motorin. Vetura tani ecte ngadal, se rruga
kishte marr t tatpjetn. Fare buz mali, n nj shesh
t gjer n ann e majt, Beli e parkoi veturn.
sht mir q kt pjes t shkurtr rruge ta
bjm n kmb. Vetm nj zhurm sado e vogl n
kt qetsi nate, do t mjaftonte pr t na zbuluar.
Mir, ecim n kmb. sht larg q ktej?
Rreth njqind metra. Eja pas meje, n distanc,
tha Beli dhe sakaq u zhduk n dendsin e malit. Besimi e ndiqte pas. Errsira ishte e madhe. Ata ecnin n

251

nj distanc, por pa mundur ta shquanin njri-tjetrin.

Beli ndezi pran kmbve t tij llambn e xhepit, q e
kishte marr me vete, para se t dilte nga vetura.
Shiu vazhdonte t binte me intensitet t shtuar.
Dgjoheshin vetm pikat e shiut, q binin mbi gjethet e
lisave, me zhurm monotone, si dhe hapat e tyre. Befas
Beli ndaloi. Pasi e hodhi dritn rreth e qark tij, u kthye
nga Besimi, i cili ishte afruar tani fare pran.
A ke marr arm me vete? pyeti Beli me z
t ult.
Jo. E harrova, por besoj se nuk do t kem nevoj
pr t, u prgjigj po ashtu me z t ult Besimi.
Ti nuk do t kesh nevoj pr t, kurse un q
kam nevoj, e kam marr me vete, ja ku e kam! dhe
sakaq e nxori armn nga brezi.
N dritn e llambs Besimi pa revolen n dorn e
tij. Ju duk se ishte e madhe, me tyt t gjat. Por nuk
pati koh t mendonte gjat pr formn e saj, sepse ai
vrullshm e ktheu tytn n drejtim t tij.
Kshtu, pra, ktu prfundon misioni yn shoku
Fer Gergjlekaj.
Cili mision!? pyeti i hutuar dhe i fiksuar Besimi.
Misioni sekret! u prgjigj qet, ndrkaq drita
e llambs luajti duke ndrruar pozicionin. Pastaj dgjoj
zhurmn e njohur t hekurt, gjat trheqjes s arkut.
pate!?... Mos luaj me arm, Ylber! tha
me z shpotits, q ju b se nuk ishte zri i tij. Mornica t akullta ia prshkruan tr trupin, duke iu ngjitur
nga fundi i kmbve, deri n tepn e kres, por atje
arritn t nxehta, t prvluara, sa q djerst i doln nga

252

ankthi, duke u bashkuar me ujin e pikave t shiut q i

shkonte rreke ballit dhe faqeve. Leqet e kmbve zun
ti dridheshin.
Nuk jam Ylber Kraa, por jam Moma... Momillo Milivojeviq!
Si!?... kurse un?!...
Po, pikrisht. Kshtu i kemi pasur rolet!
krkon nga un? tha Besimi me z luts.
N emr t Serbis - dhe fjalt e tjera nuk
i dgjoi. Dgjoj vetm nj vrshllim t shurdhr,
t shoqruar me nj flak regtuese, si dhe dhembjen
djegse n mes t barkut. Pastaj ndjeu edhe nj therje
tjetr t zjarrt n gjoks dhe instinktivisht u b grmuq,
duke mbajtur plagt me t dy duart. Ndjeu se syt po i
errsoheshin, kurse drita e llambs sa vinte e venitej. E
pa se nuk do t mbahej dot n kmb, ndaj zgjati ngadal dorn e majt, pr ta mbshtetur sado pak diku n
tok, por tani as tokn nuk e gjente dot. Nuk e dinte se
n form ishte duke qndruar n mes t asaj hapsire
t errt dhe t patrajt. Drita e llambs filloi t sillej
dhe t merrte trajta t ndryshme, ndrsa dheu dhe balta
e lagur ju prplas pamshirshm fytyrs. Ndjeu pikat e
shiut q i binin mbi fytyr. Iu b se ato po ia freskonin
faqet dhe ballin q i digjeshin flak. Qenkam i shtrir
mbi kurriz, mendoi, dhe u prpoq t ngrihej, por trupi
nuk ju bind. Gjuha iu kishte trashur, kurse goja i qe
mbushur me shije gjaku. Si n ndrr hetoi nj pal
duar q po e tundnin. E mori me mend se ishin duke
ia marr gjsendet e pakta q i kishte npr xhepa. Ato
lvizje i ndjeu edhe mbi dor q rrshqitshm ia nxorn
orn, unazn, pastaj ia hoqn gjerdanin nga qafa. Si

253

n agoni dgjoj hapa q largoheshin, por disi ata hapa

ishin t rnd, t largt e t humbur. Qerpikt i kishte
plumb t rnd. Me mundim arriti ti hapte syt. Asgj
nuk dalloi. Errsir dhe qetsi. I mbylli prap syt. Kishte dshir t flinte, t pushonte dhe pastaj nga me
erdhi kjo shije e gjakut n goj q spo me shqitet? Ah,
sikur t kisha nj pik uj!
Shiu vazhdonte me ritmin e tij. Shushurima e
gjetheve nn pikat e shiut dukej se e prishte at heshtje
varri. Qiellin e au nj vettim gjarprore, pastaj e vonuar, gati e shurdhr u dgjua gjma e motit, si grrhatje gjumi dimror. Tutje, n fundin e rrugics malore, u
dgjua refreni i kngs etnike, pastaj ushtima e motorit t veturs, duke e shuar fare at z t jerr e t
frikshm, q iu b se vinte nga amshimi. Diku, n mesin e pyllit, u dgjua cicrima e nj zogu. Pastaj iu b se
dgjoi zrin e qyqes. Vall, k e vajton ajo qyqe me at
z t trishtuar? Por, kto zra shpezsh nuk ishin ndonj vajtim. Ishin shenjat e para se po agonte dita e re.
*
Kishte koh q priste n at lokal t vogl n periferi t qytetit. Ndodhej pran rrugs kryesore, q onte
drejt qytetit, jo larg hajmit t azilantve. E priste Belin, pastaj s bashku do t shkonin pran nj magazine,
ku ishin t deponuara shum ndihma humanitare, q u
dedikoheshin refugjatve serb nga Kosova. Aty do t
bhej ngarkesa n kamion t mdhenj. Gorani ishte
caktuar n nj detyr speciale dhe ishte varts i Belit.
N fshehtsi t thell do t merreshin me ngarkimin
e nj kamioni, jo me ndihma, por me thesar t vjed-

254

hur dhe para t fituara nga kontrabanda e drogs, q

kapnin nj shum rreth pesmbdhjet milion dollar.
Pr kt detyr ishin caktuar njerzit m besnik, kurse kontrolli bhej nga polic sekret serb t veshur me
petkun diplomatik.
Kafen e kishte pir kaher. Vshtrimin e mbante
drejt rrugs. Mendimet i shkonin vrdall. Kishte disa
dit q nuk e kishte takuar Besimin, t cilin e kishte
trajtuar si e vetmja lidhje q mund ti ndihmonte n
gjetjen familjes se tij, pastaj kishte edhe shum gjra
q duhej tia sqaronte, t cilave ai qorras iu besonte. E
kishte pyetur Belin, por ai i kishte thn se e kishte drguar n nj baz m t sigurt, sepse krejt policia ishin
vn n krkim t tij.
Pr disa dit rresht Beli qllimisht ishte mnjanuar nga Gorani. Kt e kishte br gjoja pr shkaqe
sigurie. Goranit nuk iu kishte mbushur mendja. Kishte
krkuar t takohej me ish-kolegun e tij t puns, detektivin Mariq, q tani shrbente si npuns i konsullats.
Sipas biseds, dilte se Beli at e kishte mnjanuar pr
shkaqe korrupsioni. Ishin marr t gjitha masat q kjo
gjendje t evitohej.
Kishte filluar t mrzitej me pritjen e gjat. Me
nervoz mori njrn nga gazetat q ndodhej n raftin
pran banakut. Pasi filloi t shfletonte, pa nj fotografi
dhe iu duk e njohur. Pasi ia picrroi mir syt, nn t
ishte dhn emri: Mal Dalani, u gjet i vrar me dy
plumba n gjoks, dhjet km larg kufirit gjerman. Fytyra n fotografi ishte e Besimit. Ai ishte n dijeni se
ai para organeve vendase kishte emr tjetr. Tani e kishte t qart sesi kishin rrjedhur ngjarjet. Beli, tha me

255

vete dhe u ngrit n kmb i xhindosur, duke turfulluar

nga inati. Pasi bri pagesn, me nguti doli nga lokali.
Por, sakaq, u step. Beli kishte arrir dhe tani po dilte
nga vetura. Ai i buzqeshi, kur e pa dhe prap u ul n
vendin e vet. Pas tij, n vetur hyri Gorani. I shtrngoi dorn, pa mundur ta fshehte zemrimin. Beli kt
zemrim t tij e mori si shkak t voness. Ai, pa shikuar fare, merrej me nj video-kaset q e rrotullonte
npr duar, duke krkuar mnyrn m t prshtatshme pr ta futur n nj zarf q ishte shum m i madh
se sa video-kaseta. Pasi e futi disi, e mbylli zarfin, pa
vn re shikimin zhbirues t Goranit, mori lapsin dhe
mbi t, me germa t mdha e t shtrembruara, shnoi:
Kripo Zrich. Pastaj, si pa t keq, ia lshoi n dor
zarfin dhe ndezi motorin. Vetura doli n rrug, duke u
przier me lumin e madh t veturave dhe makinave t
tjera. Pasi hyn n qytet, Beli ndaloi veturn pran nj
kutie poste. Mori zarfin nga dora e Goranit dhe e hodhi
n kuti, pastaj qet-qet vazhduan rrugn.
Vetura doli nga qyteti dhe u fut n qarkun periferik t ans tjetr. Kaluan nj fush futbolli, t rrethuar
me tela katror. Pastaj iu futn rrugs q shpinte n
nj zon industriale. Ndrtesat e mdha dhe sheshe t
gjra para, si dhe postblloqe t mdhenj t shpedicionit. Derisa arritn n cak, pran nj magazine t till
shpeditive, ata nuk foln fare.
Depoja ishte e madhe. Mallrat ishin t paketuara n pako mesatare dhe t njjta. Ishin t ndara n
dy grumbuj. Beli mori dokumentacionin dhe, n baz
t etiketave t ngjitura mbi pako, i krahasonte duke
shikuar n dokumentet sekrete, q i mori me vete nga
vetura.

256

Fillo t ngarkosh nga pakot e fundit, - i tha Beli

nj burri q rrinte i ulur mbi nj pako t madhe. S
pari bjere pakon ktu, t bj regjistrimin n notes,
vazhdoi ai me z t lart, pasi q burri ishte larguar.
Kurse ti, Goran, merri ato pako dhe sa m shpejt
hidhi n kamion. Renditi sa m mir, n mnyr q
n fund t ket vend pr t gjitha. Ku jan t tjert?
iu drejtua burrit q tani ishte afruar fare pran tij, me
pako n dor.
N kthinn tjetr, duke br ambalazhimet e
fundit! u prgjigj burri.
Ka shum pr tu ambalazhuar?
Jo. Pjesn m t madhe e kemi ambalazhuar sot
n mngjes. Tani kan mbetur fare pak.
Mir! Shpejt! Shpejt, se koha nuk pret, brtiti
Beli, duke ju drejtuar dy burrave q posa u dukn n
fundin e errt t repartit dhe me ton krcnues iu drejtua Goranit, q kishte marr n dor nj pako dhe e
onte drejt kamionit. Jo at, jo! Ku dreqi i ke syt,
hej?! Mos i prziej si lesh arapi, se pastaj nuk i ndan
dot. E sheh se t gjitha jan t njjta? Kt grumbull
pakosh nuk guxon ta ngarkosh fare. Aty jan t paketuara ilaet, t cilat mbesin ktu, kurse ktu sht
i paketuar thesari, q duhet ngarkuar, a more vesh
tani? tha Beli duke treguar me dor nga grumbujt e
mdhenj t pakove.
Si urdhron! tha Gorani, me sedr t prekur,
duke lshuar pakon aty ku e kishte marr dhe duke
shikuar me nj urrejtje t paprmbajtur. Shpejt do te t
drgoj t miku juaj, Aleksi, mendoi dhe me nj shikim
prbuzs u drejtua nga grumbullit i pakove q Beli ia
kishte treguar me dor.

257

Q nga koha kur e kishte zbuluar prejardhjen e tij,

nuk e duronte dot komandn e t tjerve. Kjo i vinte
ndoshta se ishte rritur duke zbatuar urdhra nga m t
ndryshmit, pastaj gjat shrbimit nuk kishte br gj
tjetr vetm kishte zbatuar urdhra, duke vrar e duke
sakatosur t tjert, pr tekat e mendura t urdhrdhnsve t tij. Kishte shum raste q urdhrat i kishte
pranuar, duke ia shar nnn, motrn, zotin... dhe zbatimi i urdhrave i kishte ardhur n maje t hunds. Edhe
ky urdhr-krcenim i Belit i vinte i till, edhe pse ishte
akoma pa t shara, por kjo nuk do t thoshte se ai nuk
do t shante.
Pas ngarkimit, kamioni doli nga postblloku, duke
ln prapa grrhamn mbytse t motorit dhe tymin
e zi. Kopjet e fletudhtimit, flet doganimit dhe dosja
sekrete ishin aty. Gorani e pa kur Beli i futi me kujdes
n dosjen kryesore, me kapak blu.
Ishin duke e pastruar lokalin, kur Beli la dosjen
n zyrn e vogl, q ishte e ndar nga reparti i gjer
i magazins. Pasi mbylli dern me brav, ai u largua,
duke marr veturn e tij dhe duke ju vn n prcjellje
kamionit gjer sa t arrinte n baz dhe t bashkohej me
karvanin e kamionve t tjer.
Gorani u afrua pran ders s zyrs s vogl. N
ann e djatht t ders ishte dritarja e vogl, q shrbente si sportel. Ajo kishte mbetur pakz e hapur. Me
mundim Gorani zgjati dorn, duke marr dosjen n
dor. Shikoi majtas e djathtas dhe, pasi u sigurua se
askush nuk ishte afr, edhe pse nga thellsia e repartit dgjoheshin zra, hapi dosjen me kapak blu. Sakaq
nga brendia e saj nxori komplet dosjen sekrete, t ciln
pak m par Beli e kishte deponuar aty me nj kujdes

258

t veant. Pastaj e ktheu dosjen n vendin e mparshm.

Nuk vonoi dhe Beli u kthye bashk me nj burr
q Gorani nuk e kishte par asnjher. Tani, si dukej,
rreziku kishte kaluar. Kt e shprehte m se miri sjellja
e Belit, si dhe hareja q tregonin syt e tij.
Kamiont kan marr rrugn drejt Austris. Jam
i sigurt se rreziku ka kaluar. Prandaj, vllezr, e meritojm nj pushim t shkurtr. Shkojm! tha Beli
krenar. Pastaj, duke hapur dern, mori dosjen dhe pas
pak u gjend n veturn e tij. Gorani mbeti duke shikuar
n mes t sheshit t gjer, para magazinave.
Goran, eja me veturn e Ivanit! dgjoj zrin e
Belit, kur makina e tij i kaloi fare afr kmbve.
Gorani shikoi rreth e rrotull, duke krkuar me sy
se cili ishte Ivani. Pasi asnjri nuk u lajmrua, disi e
ndjeu veten t lehtsuar. Nuk e bri t gjat, por me
hapa t rnd dhe mosprfills u drejtua kah rruga
kryesore. Pasi kaloi nj shteg q ishte i shnuar enkas
pr kmbsor dhe pr biikleta, Gorani u gjend ball
nj stacioni t autobusve.
Pritja n kt stacion iu duk tmerrsisht e gjat.
Nj plak qndronte i ulur n stolin e stacionit periferik,
duke thith duhan me llull. Pran i rrinte qeni trupmadh, i cili kishte nxjerr gjuhn jasht nga vapa. Veturat qarkullonin pa nda. Her pas here i bhej se ishte
vetura e Belit q e krkonte, dhe mornicat i shkonin
npr trup. Pasi kalonte vetura pran tij, disi e ndjente
veten t liruar, dhe prap Kur n rrug q larg dalloi
se nuk kishte vetura q vinin nga drejtimi i qytetit, nga
xhepi nxori flett e bardha dhe nj laps, duke shnuar mbi fletn e bardh numrin e tabels s kamionit.

259

Pasi i palosi mbi faqen q nuk kishte t shkruar asgj,

shnoi: Kripo-Zrich Express, dhe e futi n xhepin e
xhakets.
Autobusi erdhi. Pasi zuri vend fare n fund, vshtrimin e hodhi tutje nga rruga. N mes t atyre pak udhtarve, disi e ndjeu veten m t sigurt. Iu b se bashkudhtart nuk kishin brenga. Ata dukeshin t lumtur,
t hareshm, t dashur, mikprits, t padjallzuar, edhe
pse ishin t mbyllur n seriozitetin e tyre.
Pran stacionit kryesor t policis, n qendr t
qytetit, n kutin e posts hodhi dosjen sekrete, n t
ciln ishin t shnuara t gjitha bizhuterit, ort, ari,
pikturat e vjedhura q krkoheshin nga policia, si dhe
dokumentacioni i doganimit q ishte br me ndrhyrjen e konsullats. N fund ishte i shnuar edhe numri i
autotargs s kamionit.
I knaqur, pasditen e kaloj duke lozur futboll me
fmijt e refugjatve shqiptar. Her pas here u jepte
para pr t bler akullore apo pije tjera freskuese. Kishte vendosur q gjith thesarin q e kishte sjell me
vete, tua shprndante fmijve t refugjatve.
Fresku i mbrmjes ia ledhatoj faqet. Veturat n
rrugn kryesore sa vinin e paksoheshin. Mugtira e
mbrmjes kishte filluar t binte mbi qytetin e madh.
Fmijt akoma luanin. Agron Ademkurti rrinte ulur n
divan n dhomn e tij t ngusht. Para vetes kishte nj
shishe t vogl birre dhe her pas here duke shikuar televizorin ngrinte shishen duke pir n qetsi t plot.
N televizor, n emisionin e lajmeve t ors dhjet, q transmetohej do mbrmje, dgjoi njoftimin,
q krejt at pasdite e kishte pritur me shqetsim:

260

Sot, nga policia kriminale u kap nj laborator

dhe nj sasi e konsiderueshme droge. Me kt rast u
arrestuan dy shqiptar nga Kosova. Ndrsa n ort e
para t pasdites, pr qrim hesapesh, u gjend i vrar
i quajturi Ylber Kraqa. Policia dyshon se i vrari sht
kriminel i shumkrkuar nga Interpoli, Milivojeviq
Momillo, alias Moma. Po t njjtn dit, n mesin e
konvoit me ndihma humanitare q u dedikoheshin refugjatve serb nga Kosova, u zbulua nj thesar i madh
stolish, si diamante, or t marks IWC, bizhuteri ari e
argjendi, piktura t shtrenjta t artistve klasik, si dhe
para t pastruara q kapin nj vler rreth pesmbdhjet milion dollar. U bn shum arrestime. Hetimet
vazhdojn.
Agroni fiku televizorin dhe me shishen e birrs n
dor doli n oborrin e gjer t hajmit. U ul n stolin
e drunjt dhe me nj buzqeshje t paprmbajtur q shprehte gzim, ngriti dorn lart, duke e shoqruar me
fjaln gzuar, q iu drejtua ca t rinjve, t cilt akoma bisedonin dhe bnin shaka me njri tjetrin, kurse
me vete mendoi: M n fund, ndodhi ajo q e kam pritur pr nj koh kaq t gjat Eh, si qenka jeta! Linda
shqiptar, u rrita, u edukova dhe luftova serb dhe tani
jetoj dhe dua t vdes shqiptar!... Me fal, o Zot! Me fal
o popull shqiptar, o populli im! Me fal, o nna ime! Me
falni, ju, o vllezrit e motrat e mia e di q liria q e
fituat me gjak e sakrifica do tua shroj plagt, do tua
lehtsoj dhembjet, por vrragt e atyre plagve, therjet
e atyre dhembjeve do t mbesin gjith jetn e jetve, n
kujtesn tuaj dhe t brezave q do t vijn pas! Kurse
un do t luftoj gjith jetn pr ta fituar at q e humba

261

gjat asaj lufte qetsin shpirtrore!

Lvizjet e veturave tutje nga rruga tani nuk i bnin
prshtypje fare. As fresku i asaj nate t bukur vere, me
at puhi t kndshme, nuk e joshte m. As zogjt q
cicronin t fshehur ndr gjethet e lisave, diku prapa
shtpis s madhe, nuk i sillnin m nostalgji si dikur.
Kurse gota e birrs, q e mbante n dor, iu b se nuk
ishte e freskt. Edhe peizazhi i mugt q shfaqej para
tij, kishte filluar ti ndrronte trajtat valvitshm, duke
i lakuar ato objekte n form rrethore, kurse dritat e
neonit buz trotuarit sikur largoheshin tutje, duke ln
prapa nj vij t lakuar drite, q regtinte e venitur.
Von e kuptoi se ndrrimi i atyre trajtave bhej vetm
nga shikimi i tij, sepse syt i kishte me lot.

262

EPILOG
Mugtira e mngjesit pranveror sa kishte filluar
ti shuante yjet q regtinin n qiell, kur n oborrin e
mbushur plot bar e lule ndaloi makina.
Nga rruga e gjat dhe e mundimshme Bardhs
akoma i ushtonin vesht. Pasi doli jasht, fresku ia
prshkoi leht fytyrn, duke ia shpupurishur flokt
butsisht. Ato pamje, n at drit t mugt t mngjesit
pranveror, pr nj ast iu duken t pabesueshme. Ishte
e mundur, vall, q shkatrrimi i do gjje njerzore
t ket arrir deri n kt pik? Prball ndodheshin
grmadhat e shtpis, kurse para murit shquheshin
grumbuj mbeturinash t karbonizuara, thngjij t shuar
dhe mbi to, si me qesndi, kishte gufuar hardhia, e cila
sikur nuk kishte dashur t pajtohej me katrahurn.
N kndin e murit rrethues pa dern e vogl dhe iu
b se ishte gjysm e hapur. Ishte pikrisht ajo der q
dikur, prmes saj, pr her t par kishte hyr nuse n
kt shtpi. Fare pran ders iu b se pa gjyshen plak
t Agronit, e cila afrohej me hapin e saj t ngadalt,
duke pshpritur si m vete, me at zrin e saj t mekur: nuse zeza, oj loke!
Nga ana e lindjes qielli kishte filluar t prflakej.
Yjet ishin shuar fare, kishte mbetur akoma i vetmuar,

263

i shndritshm dhe vezullues Ylli i Karvanit. Sa vinte e

m tepr kristalizoheshin konturet e trishta t shtpive
t shkatrruara dhe, pr nj ast, ndjeu n vete nj trishtim dhe dhmbje bashk, duke iu mbushur syt me
lot. Prbri saj, si n ndrr, erdhi zri i Agronit, q nuk
i prngjante fare zrit t tij. Iu b se dgjoi nj murmurim t njeriut q flet me veten e tij, dhe zri i mbytur
ishte si i dal nga ai grumbull shkrumbi, kurse ai q
fliste ishte pjes prbrse e atyre grmadhave. E tra u
dridh nga ky mendim dhe sakaq frkoi syt, sikur donte
t largonte at tis t holl q ju kishte veshur si vegim
para syve e nuk i shqitej dot.
Kishte koh q kishin filluar t kndonin gjelat.
Agroni ishte zhdukur fare, diku n brendi t shtpis
s shkatrruar, kurse Bardha kishte mbetur si e humbur
n mes t oborrit. Pr nj ast u shtang, kur pa se dera
e vogl cijati vajtueshm dhe q andej u shfaq silueta
e nj burri plak, q Bardhs ju b se ishte fantazm. Ai
afrohej me shikimin e mbrthyer drejt saj. Bardha nuk
lvizi. Kishte mbetur n nj situat q nuk e dinte se
ka ishte m mir t vepronte: ti dilte prpara t porsaardhurit dhe ti uronte mirseardhje, apo t zhdukej
n brendi, ku ishte Agroni...? Nga kjo situat, sikur ta
kishte porositur dikush, e nxori vaji i Dylit. Bardha u
gjend pran veturs.
U zgjove nga gjumi, pllumbi i nns?! tha
Bardha, pasi kishte marr ndr duar foshnjn. Sa her
e merrte n prqafim Dylin, i kujtoheshin fjalt e ishburrit t saj, q i thoshte her pas here me ironi: Shterp! Dhe, ashtu, me Dylin ndr duar, u kthye nga i porsaardhuri.

264

Mirmngjesi! tha plaku, q tani m ishte

afruar fare pran Bardhs.
Mirmngjesi! ia ktheu Bardha, duke ia zgjatur dorn dhe duke e shikuar hetueshm fytyrn e tij.
Mixha Syl! befas klithi Zana, q pa u vrejtur kishte zbritur nga vetura dhe sakaq iu hodh plakut
n gjoks. Ai e shtrngoi fuqishm me duart e tij t thata, duke ia prkdhelur flokt.
Zan, moj bij!... t dija t vdekur t kam vajtuar edhe ty, bashk me t tjert, edhe pse nuk ah,
u gzoft kjo dit!... - dhe zri filloi ta humbte at
buimn e mparshme, duke u dridhur leht, prvajshm. Bardha pa se plakut po i dridhej buza e poshtme.
Iu b se e kishte takuar diku at plak ah, po! Nuk
t paska gnjyer syri, Agron! i ushtuan n vesh fjalt
e tij, kur e kishte takuar ditn e par q kishte shkelur
pragun e ksaj shtpie.
Nga thellsia e grmadhave doli Agroni. Me hapa
t shpejt u sul drejt plakut, i cili vjedhurazi prpiqej
ti fshinte syt, q ju kishin mbushur me lot.
Sa t kam krkuar, more bir!... t dinim t vdekur!... tha plaku i ngashryer.
Bardha kishte mbetur si e hutuar. Ajo shikonte
ato pamje dhe mendja i vajti t gjyshja e saj e ulur n
divan prapa stufs, e cila, kur mrzitej pr ata q i kishte dashur dikur dhe q me koh kishin vdekur, qante
n heshtje, ja, si sot mixha Syl...
Po kjo? Kush sht kjo? pyeti plaku, duke
shikuar nga Bardha me sy t prlotur.
sht Bardha.
Bardha!?...
Po, mixha Syl, sht ajo Bardha q dikur

265

Bardha e bukur?! ia preu fjaln plaku, duke

e marr n prqafim Bardhn dhe duke ia ledhatuar
flokt, si ia kishte ledhatuar pak aste m par edhe
Zans. Plaku nuk u prmbajt dot ksaj radhe. Duke dnesur, i turpruar, u largua drejt grmadhave t shtpis. T gjith kishin mbetur t heshtur, me kokat ulur.
Vaji i plakut e theri Bardhn mu n zemr. I vetmi n
kt mes q nuk e vrisnin aspak kto emocione, ishte
Dyli.
*
Vetura kaloi fare pran oborrit t shkolls. Bardha hodhi vshtrimin andej. Ndrtesa e vjetr e shkolls
nuk ishte m. N vendin e saj kishte filluar ndrtimi
i sholls s re. Oborri i shkolls ishte po ai q kishte
qen dikur, por tani i mbushur me material ndrtimor,
kurse muri rrethues me kangjellat e ndryshkura dhe t
shtrembruara i kishte qndruar kohs. Edhe kauba e
dikurshme prapa murit rrethues ishte po aty, por tani ishte rritur, ishte br lis. Si n vegime iu b se pa Besn,
duke biseduar dora-dors me Kerin. Vall, ku ndodhet
ajo tani, pyeti veten dhe trupin ia prshkuan mornica
t ftohta, kur ju kujtua tragjedia e Rins, pr t ciln i
kishte treguar Agroni.
Kur vetura u gjend fare pran shtpis s shkatrruar t Gjergjlekajve, pa ish- vjehrrin dhe ish-kunatin
q merreshin me nj fill armature t zgjatur rrugs. Ata
u mnjanuan skajit t rrugs, pr ti br rrug makins,
dhe e njohn! Bardha nuk reagoi fare n habin e
tyre, por shtypi gazin, duke ln prapa nj re pluhuri.
E ndjeu veten t lumtur q, pas kaq vitesh, nuk duhej

266

t kthente drejt atyre shtpive, tani m t shkatrruara

nga lufta.
Pasi e ndaloi veturn prapa pojats s vjetr, q
i kishte shptuar uditrisht katrahurs, Bardha zbriti.
Pr nj cop her mbeti si e nemitur, duke kundruar
tutje nga lajthishta. Ishte e shkatrruar, e prer dhe e
djegur. Filizat dhe pinjollt e rinj q kishin gufuar pas
gjith asaj furtune, shushuritnin qet nn peshn e leht
t flladit pranveror. Ju b se nga larg, si i venitur, i erdhi refreni i kngs q kushriri i saj e kndonte me
gjith afsh, kur ishte i dashuruar. Pr nj ast ndjeu nj
trishtim n tr qenien e saj. E dinte se at z nuk do ta
dgjonte kurr m.
Muri rrethues i pojats ishte aty. I shkret, i ftoht
dhe indiferent. Edhe zgavra n mur ishte aty, e mbyllur,
ashtu si e kishte ln vet dikur. Bardha zgjati dorn
dhe hoqi rrasn dhe uditrisht i lindi nj dshir q
aty t gjente di, si kishte gjetur dikur. Sa her e kishte
gzuar ajo zgavr, por m shum e kishte dshpruar
dhe mbytur n lot! Ajo kishte qen gzimi i saj, shpresa
dhe ndrra e saj dashuria e saj!
Oborri i shtpis ishte i boshatisur, i mbushur me
bar. Nuk dgjoheshin t lehurat e qenit, as kakarisjet e
pulave atje pran kotecit. Mani i vjetr n mes t oborrit nuk ishte m. As stoli i drunjt i gjyshes, nn hijen e
tij, nuk ishte. Nuk ishte as gjyshja. Kishte vite q trupi
i saj kalbej nn dhe. As Ademi nuk ishte m. Trajtohej i zhdukur. Tutje, nga selishta, pa pjeshkn q kishte shprthyer me lulet e saj t bukura. eljen e ksaj
pranvere e kishte pritur me nj gzim t paprmbajtur.
I bhej se kjo ishte pranvera m e bukur e jets s saj.

267

Tani q ndodhej n mes t luleve, t gjetheve t mugulluar, mbi barin e njom dhe n mes t cicrimave
t lirshme t zogjve, disi ndjeu se ishte e mallngjyer.
Iu b se ajo pamje aq e bukur, aq e dashur pr t, ato
lule q kishin shprthyer me arom e gonxhe t reja,
selishta e blert e plot lule ngjyra-ngjyra po valvitej si
n vegime t blerta e t ujta, t prthyera si ngjyrat e
ylberit, duke ndrruar ngjyrn dhe trajtn. Pasi i fshiu
syt me dor, pa se jasht qenies s saj nuk kishte lvizur asgj. Selishta me pem e lule ishin aty, e qet. do
gj kishte qen tronditje, q kishte ndodhur n brendi
t shpirtit t saj t mallngjyer dhe pikat e lotve e bn
t kuptonte se ishte duke qar. Por, ksaj radhe qante
nga mallngjimi.
Fund
13. 01. 2000

268

Muharrem Blakaj
MISIONI SEKRET
Roman
Redaktor teknik
Ramadan Mehmeti
Realizimi kompjuterik
ARS poetika
Adriana Mehmeti - Bajrami
U shtyp n shtypshkronjn
PROGRAF
Prishtin
2004
Katalogimi n publikim - (CIP)
Biblioteka Kombtare dhe Universitare e Kosovs
821.18-31
BLAKAJ, Muharrem

Misioni Sekret: Roman / Muharrem Blakaj.- Prihtin:
Rozafa, 2004 (Prishtin: Prograf).- 271 fq,; 20 cm.- (Biblioteka Kuteli)
ISBN 9951-02-047-X

269

270