-1+ HIDROSTATIEKA 1, EULEROVI UVJETI RAVHOTEZE Is sirejuée realne ili idealne tekuéine isdvojime elemex- ‘arnu prigmu dufine bridova dx, dy, ds (81.7.). H7 ‘% Buduéi da jo tekuéina u mirujuéem stanju (odnosno, jor ne~ ma relotivneg gibanja jodnih olemenata tekuéine prema drugima), mo~ gude sv na plohema elemonta samo normalne aile i u eludaju rFeatlne teku6ine, Speoifitni pritisak je p = t(x,7,n), U todki A neka op,pritisak isnosi p. Zbog beskoneéno malih dimensi~ je elemonta, promjene specifisnog pritiske po njegovom oploSju su li ene, te je prema tome srednji specifitni pritisek na nekoj plo- bi bad onaj koji vrijedi u texistu te plohe, Na dvjoma plohama oko- mitim me os y isnosit 60 dakle srednji sp.pritisois as 2 2: 2p, a ve Zour fee Bw & eile na odgovarajuée plohe dobit Semc ponno#ivai gornje isnose « povrlinom te plohe (v.01.7.)- Hoke ne promatrani element djeluje jo 1 neka van j= eke ©1416 mase (na pr. sila tete, Siji Jo isnos po jedinios nese R, © Sije komponente u koordismjorovins isnose X, T, 2, tade wonjeru, na pre, off y dJeluje ng eloment ukupne sila maset Petr azs ayo ge-8- gaje jo (9 masa jodinice volumena, odnosno gustoéa to - kuédine, Sila Y, sama po sobi mote biti positivna i111 negative obsivom ne sm@jer o6i y, pa prema tome, u vosi sa ele7., motemo sa uvjet remoteze u smjeru csi y pisatir +22. 22, as ax an + +Yaxayds - Dz 2 Ve 2 a =p + 2 cay ¢ 22 8 DP, 8) cazeae 2 0 y (Olt oleate) @ nakon uredjonje 1 podijelivéi jednadtbu sa dx-ds, slijedis prtay «2? ay Qs 4 amalogno sa ostale koord. ool: : : Zorojivsi Jodnadddu 1., dodivamor . 2 Qe 2» ¢ (Xedz + Yedy + Zeds) = a ax “Z oay + a ods Doona strana jednadébe prodatavija potpuni prirast pritieka koJa dobivamo napredugués u koord.sistemu po prodevoljnoa elementu puta, igo prégjekoije isnose dx, dy, dz‘ (s1.8.) Proma tome jet Pr (Kode + Yody + Dede) = AP saves 2 Sila mace, na jediniou mase, R, moke da bude konstantna, kao Sto je to slu- aj se silom t tu isnoot Ra g «9,81 m/sek?, U tom slutaju emo snjerove koord. ost odabrati svr~ sipbodnd 4 to tako da Reg ima no pr. sujer negativne osi 5. U tom elusaju fo bitd (v.01.9.)1 Xa, Ya Zang pa Ge jednadibe 2. svodi ni ~ Peds apA ACXe, Yo,20) 3 R=9 y Bcxyz)” ah 31.9 Ako dmamo posla oa kapljevinom, t.J. prektidki, nestladi- vom tekuéinom, tada je = konst, pa jednadsbu 3, moZemo integri~ rati po bilo kojoj liniji “s" (s1.9)s dobivamos + de Konetantu intogracije odredjujemo is podetnih uslova, Heke je u to- Ski A pritieak posnat 1 iznosi p,, tade Je - Prene pee eeweGesesrenecees ~ Presser +e C= (+ Pees.) aligedis P=, + Peels, - #) pa uvretivu 4 414, buduéi da jo © = — 1 -s) . pros fe Sila m R woke, medjutin, u opéem slutaju biti promjon- jive po koordinatama, t.j. R = F(x,y,s), a analogno Se vatiti 4 se njene komponento, t.J.t X= Pi (x,y08), Ta Pi(xyyys) 4 2 = Py(xy¥,5) Integriramo 14 funkoiju PF) uw emjeru ost = (aakle paroijalno), dobit emo neku novu funkoi ju Us (z,y98)5 Reset fre =U pa mofemo pisati prema tome (postupivii enslogno sa ostalin kompo- ntama), da jerI -210- u v eas : te ae, Ze ah Dx dy Os 8 druge strane, jednadtbe 2. predstayijaju uvjet ravnoteze, pa uvr= stiv tamo israze 8,, a kratosi svaku od jedu.l, sa odgovarajudin koord,prirastom (dx, dy, dn), dobivamor sedetaceres Be a ee Derivacijom prve jednadtbe 9, po y, a aruge po x, slijedie 2, . pelt. Mey gM | Fe Ix Dy Oxdy 9y Ox Dy dx Buduéi da ou doeno strane Jodnadtaba 10, jodnake, slijedi, da jor seeeteeereecenes 104 ceeeve Te 1 2 4 enalogny bi 90 dokezalo da jo na pr. i Up eu 3 vee 12, fede Uy Be Vy RT eee Proma tome dolazimo do sakljuéka, da ée u mirujuéoj teku- 6ini ravnotezo biti noguéa alco se maseno sile dadu izvesti iz noke funket jo U(x,y,2), tako da jo (prema 8,)s me iag ye 28 Qe We ‘ vy’ S Ova funkoiju nazivamo potenci jalnom funkeijom (tosnije pavonot jal silo), @ silo koje se is nje Levode,konservats vain viloas ceeeesenesvernere Uy fd | Uvrstimo 1i israze 13, u jednad#bu 2., dobi vamos coe var 9 92 vey + Gas d= o @ jor jo isres u sagradi potpuni prirast funkoije U, elijodis Pav = ap Ovaj se isran dade integrirati, pe {menor FU = pte we Zs U =U, (u tose A/z,y,5,/, 01.9), P= Poy pa Jo | cos pu 1 ednonnor Pap + 2-(U-U,).. . Ide seereercasceces Gesie Dademo 1i jednad2Zbi 5., koja prodstavije sakon promjone spec.priti= aka pod utjo eile toze, oblikt Psp, + 9 +(es, - ss) see 1M. vidimo, weporedivsi 17, 08 16, da potenoijal sile tebe isnosir seee 18. Us -ge. Krotajuéi se po koord.sistemu tako, da prirast pritioka 4p bude jednak nula, ¢.j. po plohi istog pritiska, vidimo is 14, as 60 tade i aU biti jodnak nula, pa odatle olijedi da su plohe p= konst. istovremono plohe, dije je (implicitma) jednadiba dana ee U(x,y,#) = konst. (ckvipotencijalns ploha), Specijalno, u sluda- | gu sile tefe, slijedi iz 18, da 6e plohama U = konst. odgovarati Plohe s = konst., t.J, buduéi da Jo u ovom elutaju os s bile wi mjerena u pravou vertikale (smjor sile tebe), biti 60 ekvipotenci- §alne plohe horigontalne plohe. Po tim plohama je p = konst. ito takodjer slijedi noposredno iz 17s, odmoane 5. 2, PRITISAX U TEKUCINI POD UTJECAJEM SILE 782 eile teBe imali smo Za promjenu pritiska pod utjecaj Asros (jodn.5.)s Pert sels, - 8) . Aobiven is relacije 3.: = Pre-de = ap koje ustvari snai da priract priticke dp dr#i ravnotedu teliai @lomenta tekuéine visine dz (51,10), Tetina elementa iznoai a0 = f° -aF . de, pa uvjot ramotete glasi aps dP a - aGe- ft saPeas tide dp = = fede - 2 -arde @ ta Jo Jodnaddba idontitna gornjoj. z P a at} iG bap J «70 _ Po slobodnoj povrSini mirujuée tekuéine (kepljevine) dje- luje atmosfereki pritisek p koji potjede od tefine atmosfore (01,21.). o?~12- 8l.11 Jednadtbu sa pritisak prilogodit éomo prirodnim ckolnosti~ ma, stavivei, da za sc, priticak isnosi pj, pa jes pep + f-(f - 3) alde 2 ode PR t ft sceceeneneerses Radi 14 se 0 vodi, tada jo f*= 1000 xg + ® normalni pritisak = stnoefore innoet p, + 10333 28 = Zelimo 14 na6i ekvivalontnu visinu tekuéine (vode), koja 60 proizvesti isti pritisak na visini H kao i atmosfera, stavimor rr Po ie Uvretivéi ul, dobdivamo: - . eee ee eee orescence 2. P f(y +h) Visinur 3. Aen seeeeeeers sovemo visina pritieka uw todki A, Komunicirajué0 posude, Noka wu prinjo ‘yu 91.12, @jeluju, uelijed bilo kojih okolnosti, na nivoe u dvokr Koj posudt rezlititi epec.pritiso’ p, 4 Pp, ese= 13 Tokuéina Je na miru, pa u todkama A iB, koje se nalase ne istom horisontu (ekvipotencijalna ploha), mora vledati isti pri- tieak. S druge strane, rabunamo 1i pritisak u todki A, ovaj more = prema joan, 1. - dsnositit Perry t Phy aun Pps Pgt sth, Sd0E Py = Ppy Oligedir By bye he 1 tej. raslike visina ismedju obs nivoa jednake jo raslici visine pri- tYeake no tim nivoina, Primjener 1) Berometar (91.23). In 24, stavivld po = Poy Py = % © sligeds we F he S13 2) Manometar (njerenje pritiske w sradnom 7 Stavivei u 2. Po *P ye rm Sli jedis P-P, a-14- Ako Jou sl.12. pj =p, =p, tede jo b= 0 (81.15). horizont 3) RaspROSTIRANTE BART HUTS PREtESKA Plavino 14 pomodu etapa silom P tokuéinu u satvoreno§ posudi (01.16.) iznosit ée na povrsini F epecifitni pritisake sl. 16 Isdvojimo 14 neki oilinder tekuéine, od stapa do noke totke A, wahtijeva ravnotota cilindra de bude (ako nema eile tote): pee) GR) nt pea ad dy 1 gajo jo aF basa valjke. Mora dakle biti P, ce 1p 1 Analogno, vati i sa bilo koju drugu totku, pa koustatiramo da se narinuti pritieak biriu ¢ekuéini ne sve strane wu istom iznosu (Pascel-ov sckon), Sila tee ne 60 promijeniti na istaknutoj tinjenion niste,-15- Ako todu usmomo u obsir, onda 6e- samo uslijod wile to Ho ~ isnositi pritieak u tooks At : pe fa gajo je h vertikalna udaljenost of najvise todke reservoara, ako jo ovaj potpuno depunjen tekuéinoms (ova Sinjenica slijedi is proma~ tranja uslova ravnote%e ortkanog cilindra tekuéine us narinuti pri- tieok p, © 0 5 stop fiksiron). Reaultirajuéd pritioak bit Ge - po prinodpu superposied je (424 samjonivei uw jedn.1. proSlog poglavija p, 8a p,) + pe py + fh Prinjena. Hidreulitka proja (princip,é1.17.) SIT Zanemarivsi utjocaj cile toto (visinskih raglika), more vrijeditis P Q Sees % * Oanoeno, toret @ koji motemo sviadati silom P isnosit r, ae reg a Kod pomicanja stapova mora modjutim vatitir Fl +s) = Py +0, (Jednakest volumena) tee 5) Fg +.J. odnosno jednakost radnjes os ¥ - = Qe,- 16 = 4. SILA PRITISKA TEKUCINE HA SPIJENE Ieradunat emo silu priticke na plohu povréine FP, koje le#i u revaoj botnoj stijoni nokog rezervoare (c1.18-). Atmosferski pritioak p, mo¥emo odmah isluditi is rabuna, jer ovaj djeluje ne plohu F iz¥ans 4 isnutre (raaprostiruéi se kros tekuéinu po Pescal-ovu principu), Radeéi dekle samo sa pr e= tlakow, t.J. 8a viskon pritiska iznad atmosferskog, iznost ovaj na bilo kojem mjostu oti jenot 2 pe fb (Uinearni akon promjone; vidi dijagram u slici). Ma eloment povebind df djetujo oitd - okowito na ty povrsinu: QP = p+ aP= fehs aF Resultirajuéa sila isnosi: raf [ure F i ‘e L, Je Vertikalna udeljenost te#iste plohe F od gornjeg nivoa. Prema tome je resultirajuée sila: Poe ftener seeeee 1 hee komponenta ove sile isnosi (buduéi da je P okomito no ' gdje jor-e Oe ee Vertikalna kompononte isnosi PL PBL Pe 008K seeeeeeseeeee Be Buduéi da je Peoos projekeija plohe P wu gornji nivo (#1.19.), elijedi iz 3, da je vortikalna komponenta sile P_ jednaka teBint oilindritnog volumena tekuéine iznad te plohe, a Sija je besa Foos&% u gornjom nivou, V = Froese Ped slg Pravac djolovanja rezultirajuée eile FP (1 ako ova isnosi Pe f*ch,-P) no prolazi kroz teiste S plohe F, nego ispod istog, Kron todku C, Koordinate todke C, polotivsi oof x4 y u dotmu plohu, na6i Seno iz Jodnadsbe momenata eile P obsiron ne osi x4 yt Me Poy Sw-y woe res Saree Uvrotivet se PF 4 AP odgovarajuée isnose, slijedis Pee Pex = orf rearey t ase Pex = ff wars ® jer jer . by + ¥,:Sére ae boon ye Sin dobi vamos Pea, = Si OP les esc sees a as Be ggety ef rezedP ceeccrstsseeceseees Se Taras no desnoj strani Jed: Jest momont tromosti plohe F obsi~ Pom ne oo x, tJ, I,, au Jednadzbi 5, centrifugalni moment 11+ Za monent tromosti I,, snamo de isnosit 2 Trlj+Phey,me gdje Jo X moment tromosti ploho P obsirom ne proves, parats a° koji prolazi kron 8. ia jedn,4, si1jodi datlos 1 o - + y, seseeseoecaves 6° Fy, * 7s S usmjeru y, iznosis oak Waaljenost todko ¢ od Lr SO eee eee eee ences sesee Te 67 Ys 2 Analogno éono pronaéi koordinaty x, pomoéu centri fuhalnog monenta plohe, kejog Sena, u alutaju nepravilnog oblike plohe, morati 1sre. Sunati grafiski (keo 1 I). Ako ploha F ima liniju simotrije pare. © na toj liniji sa isnoa "se" ispod Se Spoeoijaini sSiutagy., Pritisak aa horison teino ano (a1.20.)e ete Soe hoJi jo isnos nosaviean o obliku pooude, tej. o to#ini tekuéine u posuds (bidrostatski paradokson). Jeinu y, nelasi se Ps Primjeor. Naéi silu pritiska i ajenu posiciju ce pravokutnu plohy (s2.21.).-19- Zadenot Pokubine vode ( f*e 1000 *$) a | ho = 10m . bos 3a los 40 Trali sos Po 4 hy (odnosne 0). Po {ch +P = 1000.10.3.4.0 120,000 ke « Ie Tet i | ° | on RF | {mamo u nadem sludajur | 1 ee 2 Fob 3 Bet 3.6 4 top otgt- ss 5. SILA PRITISKA WA ZAXRIVLJEWS PLORE Ako Jo povrdina stijenc sakrivijona, pojedini olemontarnt pritisot @P = feheaF, koji ajoluju okomito na odgovarajuéi ele- nent povriine aF, no oumivaju se algobarski kao u prothodnom slu~ Baju, nego vektorski (po cakonu paralelograma sila), Radi toga od~ meh traZimo komponente, regultirajuée sile u praveu svreishodno odabranih koord.ooi. Odaberime koord. oni propa 61,22; ishodidte u gorny vou. ; aie= 20 = Bile 4@P koja djeluje u praveu normale n isnosi aPois fe hs aF Osnatimo 14 kuteve Sto ih Sini n sa koord, osims oa (nz), (ny), (nn), isnose komponente gornje siles abe H snsaPvoos (az) ary dG sheaFvoos (ny) aris a PL ft cheaPeoos (nh) Produkt aF-oos (nx) jost projekoija plohe dF u ravninu okamitu na ow x (t.j. u ravminu y,h), pa moZemo pisati, (a po analogiji dodats Asraze za ostale osi): are Somer yar Smear, § Pe gt hear, Proma tone jor Re df rar, be Pye f fuar, 5 Pye 1 fuar, Osnadimo 14 projekoiju ploho F u ravninu okomitu na x oa PL enalogno ostale (81,23.), 6 udaljenosti toZiéta projiciranih plohe od gornjeg mivoa se bj, 1 hb), elijedi, kao 4 ranijer vee ‘ex Prefm Pe Ped my Rr Peete Vow Posioiju eile FP, 4 PF) naéi-éemo po ranijen pravilu, tretirejués plohe F, 4 FP, kao plobu F u tedanjem elutaju. Sila P, dobive 0 opet po istom pravilu keo i ranijes (P_ © J*-¥s volumen odreditt~ 21 arofiki, @ Mniju AJelovanja eile P,, obrasujuéi momente elenon- ternih te#ina volumena - AG - obsirom na os xi os ¥ 3 el)240)0 ok ot Xe Gr laGd H F A Sl 24. 6, HIDROSTATSKI UZGON Pritiske po povrdini tijela uronjonog u tekuéinu (91,25.), mogli bismo naéi prema smjernicams danin u prothodnom poglaviju. Resultanta tih priticaka bit 60 aktivna sila, koja 60 nastojati da Pomakne uronjono tijelo u pravou svog ajelovanja. Zamislimo 1i neki olementarni, horizontelni oilinda@r, koji presjoca tijelo, viadat 6e ne vanjskim plohama, koje au isjevene isvodnicama cilindra, sile pritisaka u smjeru oei cilindra - proma prethodnom poglaviju - a Pye ary fbear, gije Jeo a F_ projekoija spomenutih ploha u ravninu ckomitu na os oflindra. Prema tome, u horisontalnom emjeru, mo Se djolovati ne tijelo nikakova sila,= 22- Kod vertikalno postavijenog, Olementarnog oilindra bit 6e modjutin - prema prethodnom poglaviju ~ aPploe Seb ak 2 ap +a@P, %p h t.j. imat 6emo rasiiku aile pritiska koja djeluje prema goret ake ar, - ake fe (hg- bear 2 a odnosnot aan fe av gdje jo AV volumon elementarnog cilindra ograniden gornjom 4 do- njom plohom tijola, Pema eee rere eco cae ef ee creesdrcreeees neta uegonom, joanakas ae de fe fev. gdje je V_ volumen tijele, oinosno voluman istisnute tekuéine. Vidimo dakle, da je usgon jodnak toSini istisnute tekuéine, Sila A mora prolaziti kron teliate istisnutog volumona. Ako jo tolina tijela 6 ZB A, tijelo 60, prepudteno samo obi, tonuti, lebdjoti ili isplivati na povrdinu, Pri toma 60 tije- Jo dok jo uronjono i propuStono samo vobi, sauzoti etabilnu posios~ ju - proma vortikali - tako, da teliste tijole Sq ‘bude ispod te- B1Bta ietisnutog volumona (iotisnine) 5, na sajednictkoj vertikeli (81,26); obrnuta pozicija je labilna, jér pomakom is iste nastaje moment vrtnjo, koji tijelo vra¢e u stabilni polodaj. 1aioe, = 23 - J. PLIVANIE I STABILITETA Ked tijela, kojo plive, uzgon jo jednak te#ini ti jelar dae fe ow re Aetionine, racligit, u ovon elutaju, of volume~ gije Jo ¥, volunon ne tijole (91.27). st 27 stabsino-t plivanja jo sama po nebi raswmlgi~ Ako 38 Sq Aepod 8, ostaje WA, Jor ako 90 tijolo sakrene in urvotne posicijo 91428.) Sq a simotrali “s", © 5,. 80 zbog promjone oblika volumena istionine nastaje par sila koji vraéa tijalo u rani ju posieijus 8 pomise u Si; nije Ww ovon slugaju ditno, jar da Je 8, ontac, Pomdcanje 8, 8.28 na ovom ranijem mjostu (na aimotrali), stabilisirajuéi par sila opet Bi ce pojavio, Zakrotanje tijola vrdit 60 se rotacijom oko iste oai 0, koje fo definirane u yoriciji 2 01.28,, jer cao na tej nedin mote V, cotati isti u obs slutaja (a mora ostati sbog O = konst.). 04 praktidnog jo interese, medjutia, pitanje stabiinosts 2a eludaj, da Jo tefiste tijela S, isuad tesiste istienine 5, (1, 29,). aa) Zakret tijela sa kut AY , movemo u slici samijeniti za kretom nivoa sa isti kut, Plivanje ée biti stabilno ako se 8, po- take, da linija usgona 4 sijete aimetralu u totki M near) Asnad 8, t.J. ako bude b, (visina motacontra) > 0, Vdimo da Jo ovdse pomak 8, u 8! biten po stabsinost, Taj pomsk Bastaje uslijed dodavanja volumena 4 ye ma degnoj i njegova ibte-Bavenja ne lijevoj strani (odnosno dodavanja i 188esavanja odgova- rajuéeg 4 A). I Prema tome mora vrijediti (51.30,): PY coy Bro err evescoscveie De sl 30 Osnadimo 14 8 1 dudinu tijele u-ravnini nivoa, isnosi som (sa mais AP)e ‘ Aaed= Jeane ° J reaxesaf Sox 3 x odnosno 2 Aur apy fa= 25~ todo 2 Oded © ape fet, - 2, gdje Jo I, uoment tromosti povriine prosjeke tijele sa revninon névos, oko°oai sckretanja. Uvretivsi 2. u 1,, wlijedis aeS 2 op d1, odnoenot I ° Se yap. = Baduéi ds jo A= f+ Vy, olijedir I 2 fap seeseeeseees Is 01.29. va male kutove AY - vidimo dea motomo pisatis Je (+ ap pa uvretiv u 3, dobivancr | I 1 (a, + a) © + | . 4 | Vieina metacentre isnoot dakler i 1 © By SUE 8 crerereceteeeteteretee be ak tobibte tijole 1 tefiste istionine. ste je a Kako vidimo iz 91.29., postojat ¢e stabilnost, ako bude a > GO, t.J. na tomelju jodn.4,, ako bude i, j goes “s Prim jor. Ze prismatitno tijelo dusine 1, pravokutnog pre- ejeke 4 + y (02.31.), Sise oe toziste melest ne vioini ©, isned njo plohe, naéi dubinu plivanje # 4 welov otebilnosti Ako Je teins tijole G, vrigedit or Gade steed Se odnosnce Moment tromosti plohe tijele u ravnini uivoa obsiron na os kros 0 (okomitu na sliku) ienosis LLa ig sliker odnosnor tede mora biti: Za _y manjo od iznosa deone stranc gornje nojednadibe, tijelo o no 80 moi odréati u pozioiji 01.31. 8. RAVUOTEZA ATNOSFERE 9 Ovaje 60 sakon pritiska u ovionosti od vieine ataosfore poprimiti oblik ragli8it od onog za kapljevine, sbog ovienosti gu~ stoée plina « pritieku. Ovaje more, medjutim, takodjer vatiti uslov ravnoteie je~ nog elements, dan jednadzbom 3. prvog poglavijer - Geis = ap odnosnosro - ae + Fae © ap (priveet priticka Jednsk je tofini olementa). Smjer oai 2 ide u pravou vertikale prema gore (keo 4 ranije) - 61.32. ~- Ordinata s prodstavije dakle vieinu isnad povrsine zemlja. OD} Boke pie pursing zen Mh Pod auposicijom de je speoifitna to%ina sraka konetantna \4 Jednaka onoj us powrSinu semljey t.J. + Se SS = konst. @obivams integraci jom jedn.1. u granicama od Pt - delas a) or - sl. 32 doe fod py do = 0, Py = Pgs Pa der Pow pl = Se cesee eee 1 2. Pritisak p ignosit 6e p-=o u visini s = Bye koju dobivamo de 2.2 P Zoe ee ceeeeee oe de e & Visinu Z, fovemo visinom jednoiike atmosfere (homogene°atmosfere), In jednad%be stanja pline: pev = Ref > oft], vey Pe °C + 273°, @dje jor moBemo isratumati vieinu 2; jer: Je p«v =-2-, pa u navom sludaju du veri sa 3. vrijedi + P, ‘° on ° eR Plinska konetentea sa subi srak isnosis Re 29.27(edakle Jo fie gee - 2B Uz konstantnu temperatur: ¢ = 0°C (t= 273°), dit 60 daw kles 2, norm, 7 29+2T712T3 = 8026 M eeeessesecereee 6+ kao normalne visina jednolike atmosfere, koja proisvodi - svojom tobinom ~ pritieak.p, ma povriini zemlje. Kod promjono temperature pri somlji, mijenja” ve take definirana vieina Z,, pa 60 kod ton~ perature % = t/0 ienomiti veces To Z = ReB, = Be(4) + 273) oe 411 (pomoéu 6,)s ee a) “<2 Q+e—bh)., ‘0 75 norm 273° Stvarna promjena pritiska sa vioinom ne Se, naravno odgobarati jed~ nadBbi 2., jer jo ova dobivena pod supozicijom g~= konat. Stvarno 60 80 f* mijezjati po sakonu 4 B Roe ». Uvrstivsd ovaj isras u jodnadtbd 1., sli jedi -ace 2 @ wR P Za integraciju ove jednadsbe trebalo bi posmavati sakon promjeno temperature sa visinon, Suponirajmo da je temperatura konstentna i jodnaka onoj Prd semiji, te da isnosi 9), tede Gemo integracijom 9. u istin granicana kao i ranije, dobitis nd w, 71 Za 2, = 0, Je py =P, 4 onim toga Je, proma 7., BT = 2, sees De a(s - 6 uokon uvrétenja dobivamo: ne Gornja relacija, koja isra%ave ovisnost visine o pritisku, ima praktiini smisac, jer pomoéu iste mo%emo, us euposioiju pod kojom vrijedi, mjerenjem pritiska p, odrediti visinu na kojoj se nalasi~ mo. (avi jact ja). Transformactjom Jednadébe 11, dobivamor- 29 - Pp. = pritisak pri semlji, a 2) + apestomp. Vidimo ig 12. da 6e pritisak p biti pe 0 teoretski u peskonatnoj visini. Nadalje mo%emo is 12, konatatirati da u manjim visinema p brie pade nego u veéim visinama (61.33) tangenta «A A sf 33. Jodnadtbo 11, i 12, vrijede sa t.nv. izsoteormitku at- mosferu, Ustveri-tomperatura pada - kako snamo - 58 vieinon Ipak su 4 u tom sluaju spomenute relacije uporabive, ako se atmo- sfora podijels na slojeve i ratuna 6 konstantnom - srednjom - tempe- raturom svakog 81oj: Realnosti je blite supozicija tesv. politropske atmos fere, wkojoj so mijonja temperatura, ali take da vali jednadtba +13. pov" w konst | k eeseseseeee Pomosu jodnadtbe stanja, koje vrijedi u svakom slutajus pev a Re dobivemo, uvrétenjem u 13, ovisnost temporeture o pritiekus ne: aa see Lhe +r pri semlji je speci jalnos seee 156 Uvritenjom ovog israza u 9., te integracijom 1 daljnjom rasradom = Keo 1 tamo - dobivamosacl | 5 reyG er sees reeeeee By iz koje vidimo da je 1 linearno ovisno o s, koji se resultat odnosi na pretpostavijenu politropsku atmosforu. Stavivdt u 16, p= 0 dobivamo visinu poli - tropeke atmosfore tr By cere sees 196 p" Bt” %o Usmomo 14 22 n vrijednost koja odgovara promatranjima u ni Zim plojevima atmosfore: ne 1.2 Dobivamo 0 rani jo isvedenon vrijodnotéu 2, Y 8 kas : 1,2, : Oe 8 = 48 km kao visinu politropske atmosfere; ova jo kako vidimo konatne visine | za razliku od isotermitke atmosforc, koja se prostire u beskonad~ nost, Oba rosultata odgovaraju, dakako, pretpostavkama, & nipodto | stvarnosti. Znamo, na temelju promatranje meteora, da se atmosfora prostire sigurno 1 do 300 km. Svojstva atmosfere su u rasnim visinama razlidita. Do vi- eine ~/ 12 km-imamo t.sv, troposferu, u kojoj s8 rastuéom visinom temperatura pada, U troposfori odigrava so vedina meteoroloskik po- java. Isnad troposfere usdife se stratosfera karakteristiina po konstantnosti temperature koja u njoj viada (cca - 55°C). Ovdje ne- ma onih atmosforakih porturbaci je karakteristiénih po troposferu, Troposferi odgovara politropski sakon promjene pritiska s: ekeponentom n = 1,2 (srednje vrijednost),dok stratosferi.odgovars igotermiski sakon promjene pritiska ("isotermitka etmosfera"), Stratosfera, vjerojatno, ne sausima sav ostatak atmosfore, Jer, proma nokim istrazivatima, u visim slojevima atmosfere izglede de temperatura podinje rasti. Asvedene relacije sa promjonu pritiska sa visi- Prema to-3- nom, mogu s@ suatrati samo aproksimacijama, uporabivim u nifim dlo~ Jevima atmosfere, Treba jos useti u obsir da se ~ pored nesigurno- oti U cojeni temperature - u-volikim visinana bitno mijenje sestay atmosfere, @ ¢ tim 4 plineka konstants 3, Procontualni sadriaj kisika stalno pada, te u vieinema oke 100 km praktitki, i8¥eseva. Dudik tekodjer - postigavés makeimalni procentualni sadrtaj od 88% u visini oko 40 km - iédezava breo. Ki- sik 4 duSik ustupaju mjesto laganim plinovima, Ukoliko ne bi ekei~ stirali regni hipotetiéni plinovi (ostaci atoma), gornji slojevi atuoefere pripadaju vodiku,~32- LDRODI NAME kA z Tz OPCz_PosMOVE I _DEFINICISE 1, KARAKTERISTIKA GIBANTA TEKUGINA ~ ~ REALNA IDEALNA TEKUCINA UVelijed lake medjusobne pomisnosti pojedinih elemenate to~ kuéine, braine ovih ima, opéenito, a rasnim mjostima tekuéeg medi- Ja, raslisitu velitinu i smjor, Du% aokog pravoa, koge kao takovog u nokom momentu gamisljemo unuter tekuéine, koja se kreée, odnosno struji, imaju dakle elenenti opéonito ragno brzine u rasnim prav- cima, tako de €0 ~ ako ova} pravec Shvatimo sastavijonim od materi- Jalnih todaka tokuéine, dekle supstancijalnim ~ isti poprimiti u iduéem momentu oblik neke sakrivijene linije, koji 6 se oblik stal~ no, u toku gibanja, mijenjeti. Kako jo voé u Uvodu spomenuto, pod pojnom tokuéine, shva~ Gamo tekuéino u Sirem smislu ¢.j, kapljevine i plinove, te ée, gdje bude potrebno, raslika u ponaenju jodnih i drugih, biti iataknutas Costo Gomo za objekt useti idealnu tekuéinu, Sija jo doti~ nici je dane u Uvodu, Te aproksimacije 6c nem omoguéiti da u mnogo plutajeva ne reletivno jodnostavan nedin, ipak dodjomo do praktidkt uporabivog rozultate. Nepomenimo jo da idealnu tekuéinu shvadano Kao ~ do u nejmanje prostorne dijelove - jednoliko rasprostrtu me~ su, teJ- kao kontinwum, Recline tekuéine, sbog molekularnog sastava, nisu kontinuun u strogom smislu rijesi, Medjutim pogreska koja se Sini, postupajués u analizi o realnom tokuéinom keo kontinuumom, pri prolasu na beskonatno male velitine, no igra praktiéne ulogs, Jer Jo ta pogroBka deleko ispod ono, koju Sinimo 4 pri najtotnijom mjerenju onih voliéina, koje igraju ulogu u konatnom rezultatu ra~ sune, Tronjo naravno ne éomo mo¢i redovito sanomariti, a to ée biti u evima onim slndejevima, gdje ono postaje bitan faktor stru- Janja i ostalib pojave u vesi » gibanjem, Dodajmo, da jo strujanio ealnih tokuéina u vosi 6 tronjom i snadajnim modifikacijama koje trenje isasive, danes u centru istratiwanja, Unutaraje trenje kod sraka 4 vode ~ tekuéine, koje nej~ Betée dolase u obsir kod primjene - igra testo malu wlogu, take da u tim slutejevima mo%e biti sanomareno, no u drugim valnim sluta- Jevima igra cnatnu ulogu tako, de karsktor strujanja bive bitno demi jenjen proma onom ideaine tckuéine, Medjutim i u ovim potonjin sluéajevime, moguée je, katkada, dovesti taj ismijenjeni oblik stru~ janja pod onu sakonitost, koje vali sa idealne tekuéins i |boo = 33- 2. OPGA PODJELA Obsirom na prektitnu primjenu, problematika hidrodinamike dade se uglavnom svretati u tri gruper I. Problems protjeoan ja, Ovi obuhvataju pojave strujanja tekuéine kroz cijevi, kanale 1 uopée ismedju krutih etijena, te njihovo izuSavanje daje podlogu sa rjedavanje sada- take s podrudja transporte tekuéina putem strujanja. Il, Problemi optjeoan ja obubvaéaju pojave rela- tivnog 414 apsolutnog krotanja tokuéine oko nekog krutog ti- jela vronjenog u tekudinu, to njihovo iguéavanje opet, dajo podlegu za rjosavanje sadatake s podrutja transporte krutih tjelasa kroz tekuéinu (aviont, vrodovi i t.d.). : III, Problemi, koji proma evrsishodnosti bivaju svrstavani, ili mo- gu biti svrstani u jednu ili u drugu grupu, Na pr. strujanje igmedju ili oko lopatica turbostrojeva, usima se katkeda kao protjeocan je izmedju krutih stijena koje satinjavaju lopatice, ili pak kao opt jecan je oko samih lopation uronjenih u tekuéinu, (91.34. strujanje kroz sistem lopatica). si sl 34 Zausimanje jednog 114 drugog stanovists dovodi seuto do novi sposnaje o biti strujanja, odnosno popratnih.efekata. STRUJHICE, STRUJHI TOKOVI I VRSTE STRUJANJA: Strujnice su linije, Siji smjer u nekoj todki daje smjor kretenja olomonta tokuéine ne tom mjestu, Breine elementa jest us~ Bjerena volisina - vektor - siji se smjer podudara 6 tangontom na strujniou, (V.81.35. £8 slutej strujanje tekuéine oko nekog tijele).eri i =©O= — oo —— a 835. Opéonite 60 ce slika strujanja s vremenom mijenjati, %.4. strujnica Ge mijenjati oblik ili - drugim rijedima ~ brsina u nekoj fikenoj tovki, (nepomitnoj obziron na odabrani koord.sistom), mije- ajati 60 volidinu i smjerj strujenje jo u tom slutaju nesta - eionarno. Gide 14 ee krvto tijelo jeduolikom breinom v, po praveu kroz mirajuéu tekuéinu, elomenti tekuéine ée biti otavf joni u pokret 41 to tako, da ispred vijele bivaju potiskivani u pravou kretanje, a ig tijela slijedo isto popunjavajuéi prostor, koji tijele napusta. Ovo rometenjo, inate mirujuée tokuéine, jenjava, keko namo iz is- kustva, s udaljenoSéu od tijela, i - ako medij samislimo neogranite— no rasprostrt - u beskonatnoj udaljenosti brain olomonata ée biti jednaka nuli, Slika strujenja, obsirom na neki mirujuéi koord. si- stom, prikazana je pribliino ne 31.36. U boskonaéno malom elementu vremena dt, pojedini clomen- 44 G0 opisati putanjc dutino de = o-dt (c = loksina breina), to 60 momontana slika etrujanja isgledeti » vidv isprekidanih linije du- Zino ds, ukolike bismo elements uSinili vidljivime. Linija, koje spaja sve omjerove as, koji kontinuirane prelaze jedan u drugi, tako da su elomenti de dijelovi te linije, Jost momentana strujnica u smisiu ranije definicije (u slici’ straj- nice kroz todke 4 1B). Strujnica se u ovom slugaju no podudara oa ejelokupnom stazom jednog clemonta tekuéine - izugev du% elementa puta ds ~ jor se momentana slike strujanje kreée obsirom na miruju- 64 koord.sistem brzinom v., zajedno sa tijelom, Tako ée element tekuéine koji so momentano® naiezi u fiksnoj totki A (xy) ¥yr 24) stiéi mekon vromena dt u totku A’ prevalivéi put ds = o,-dt. Nakon istog odsjoka vrenona kroz 4’ prolazit 60 analogne strujnica onoj, Koja sade prélasi kroz B (= todke udaljene za vidt od A’), te 6e u A’, nakon tog vromena, braina isnositi po smjeru i velitini Oy. Strujanje Je dakle u ovom sixtaju nestecionarno, buduéi da se u nokoj fiksnoj tetki braing mijonja, Gide 1i se koord. sistem cajedno sa tijolom jedmolikem br- zinom v, po pravou, to 60 obsirom na taj koord,sistem slike etru- Janje iti iete ona, koju bismo imali, kad bi tijelo, sajedno 5z og x 1 ret e : koord.sistomom mirovalo, « tokuéina se kretala u suprotnom smjoru jon sa brainom v, u beskonatnoj udaljonosti. U tovki A, fikenoj obsi~ Yom na gibajuéi se koord,eistem, breina v ¢e imati stalen smjer 4 velidinu (21.37.). HEE dd tse : 8.37 ! Strujanjo 60 biti s tacionarno, a strujnios 6o Astovremeno biti staza, koju opisuje jedan element tekuéine u toku ibanja, Gornje strujanje je dakle 6 apsolutne totke glediste ne- | stacionarno, @ s relstivne todke gledista stacionarno, Brzine sti cionarnog ~ u naSem sludaju relativnog - strujanje dobiva se doda- davajués apsolutnoj braini oc, brsinu kretanje tijela v, u su~ eS Protnom smjeru (u vidu paralelogrema, odnosno trokuta breina), Ova | Protvorbs nestacionarnog u stacionarni slutaj bile je mogués usli~ Jed okolnosti, Sto se je tijelo gibale jeadnoli'kom brei- Le= 36 - nom ¥, po pravou, Medjutin soguénost pretvorbe nesteoionarnog u etaciofarni oblik strujanja - kako 6e se vidjeti - postojs 4 u piu- Baju rotacije tijela © jednolikom kutnom brsinom @ . Pojmovi sta cionarnog i nestacionarnog, te apsolutnog 1 reletivnog strujanja wozani su kako us problome optjecanja, tako i us one protjecanja. Zamislimo 11 povuSene sve strujuice koje prolaze po peri- feriji neke povrdine F unuter tokuéine, tada one dofiniraju strug ni tok (61.38.), a ako je povr8ina beskonatno malena, dakle dF, tode imamo posla sa elementaznin strujnim to- kom, Strujni tok mote biti momentan ~ u slugaju nestacionarncg otrujanja - 8 mo%e biti i trajan, Sto je slutaj kod stacionarnog strujanja. U potonjem sludaju, masa tekuéine koja se momentano na- lesina pr. demodju Fi F, (#1.38), ostati Se i nadalje, u toxa gibenja unuter strajnog toka, t.j. nema izmjono masa izmedju vanj- ske tekuéine i one u strajnom toku; strujni tok funkeionira kao ke~ nal sa krutim stijonama, st. 98A, JEDNODIMENZIOWALNA TEORISA 1, JEDNADSBA KONTINUITETA Indvojimo 1i is problema optjecanja 111 protjecanje neki elemontarni strujni tok - momentan ili trajen - tade u sluaju ne~ otlative’ tekuéine vazi (s1.39.)+ seceeeee Do oyaP) = 0,€F, = aa sees Sl. 39 gaje Je produkt o aF = 4@ kolitina tokuéine koja protjede u jo~ dinioi vremena kroz bilo koji presjek, ukoliko je taj (dF) okomit ne enjor breine, Buduéi de u radun ulesi dF, modemo usimati cekonst po cijelom prosjoku, Za tok konanih dimonsija valit Jovy . Se 1aFp = @ 4a q 3 se ofS] waar (a8) , eissear o/—S] (0 siusaju nostacionarnog strujonja produkt o-dF ima biti uset na obs prosjecka istovremeno). JEDNADZBA BERNOULLI-a Promatrajmo raynotetu elementa maso tekuéine dm unutar elementarnog strujnog toka idenine tekusine, Presjok aF toka varira du# linije strujnice "s", Breina "cY 1 spec.pri- tisak p takodjer eu variablini, (S1.40.). Bile, koje djoluju na elemenat mase dm, ou slijedeses 1) Pritisci susjedne tekufing pea a (p + BEd).ar » te pritisca na bokove elements 2) Sile te#e: dmg 3) Sile inercije u pravou ot a38 = Psradius zakrivgenast a 2 TY nite wsporedtenia _ sl. 40 2 4) 8112 ineroige -L na ct ans Promjenu d(aF) u radunu pritisaka sanomarujemo, jor ove @aje boskonaSno male velitine viseg stepona od onih, koje dolase konaénom obratunus | Q(aP,) [aeons abe J | Uslov ravnotete u smjeru strujenje (= smjer o, odnosno du), unev vo priraste kao positivne, glasis Pear - (p +22 ge)ar + amegroosx - ante = 0 aioe, koja - se pravokutni presjek elem. toka - isnosi (81.42): Pee ans ar, + ot | | Prirast bobnog pritiska, takodjor daje komponentu u smjeru struje | Medjutim sa olemontarni tok kut EPO, teJo postaje d€ , Pa gornji isnos postaje deck, m, velitina viseg etepens of ostalih u radunu, Buduéi da je dm = aFeds- £ » eligedit * ao . coe % = APs FE rds i 0 a -at- aP + Years, 81.42.) & jer je cos XH = - 2 (positivnom ds, odgovara negativai ah, |i i - 39 - So an, "S, nivo_usporedenfa 47 imamot BB ao + PPE an He ca eo peer te U opéem slutaju jo strujanjo nestacionarno, pa jo ce « £ (t,8) tako da je potpuni prirast brzine nakon vremena dt: ao = deuat + peas ao Qo , Do , ae ae" OF es at Buduéi da je as = o-dts~ 40 = Uvestiv taj isres u aif.jedn. 1 1 a Qn # os £90 dos fortran + Loo. Zo ae +L. 22 vas 0 mo¥emo ovu ajelomi$no integrirati, jer prva tri Slana sadrie potpu- no priraste u snjeru os, t.J. Beran = ops Beer a, s Goa + a0, | | gdje indeke “o” anadi da se radi o prirastu du% strujnice, pa radi toga moramo i intograciju obaviti dud iste linije. Izostavsi indek- se "s", jer snamo o kojim se prirastima radi imanot | o £28 as 20 ap + fans. oacet. : a ul & & at pa, nakon integracije dobivamo jedn, Bernoulli-a | C » konstanta integracije, odrediva us neke posetne 114 granitno uslove Za sluteaj stacionarnog strujanja brzina c je samo funkoi- eled) as-pepeiseloronclitocer ee = 0 (lokalna promjona braine) 4 Born. jodnadzba glasit I pt fene +o? Const d Podijeliv sa spec, tozinom dobivamo: | i > 2 | Benelac lh g te | Svaki Slan u jednadtbi ima dimensiju duZines ako na pr. | uvrstinot ke kg iz ) > ’ s nfl s 0 fSjer [S] 0 s6)> + tede svaki Olen ima dim. [m], pa jes i p r+ Visine pritioke bh = geodetske visina “Fy + visine breine Prema B, Jednad#bi suma navedenih visina du 6 tr u-j- ni 0 more biti konst, Za dva, kojagod presjeka, elomontarnoghe -4a- toke mokemo B. jedn, pisati 4 u obliku (81.43,): — Ako elementarni tok shvatine kao oijev krutih atijena,pe na proizvoljnin mjestima prikIjutino t.2v. piozometritke oijevi, u potonjima 66 se tekuéina di6i na visinu, koja odgovara visind priticke na mjestu prikijutke, Uz dodatak visine preine dobi vaso horigontalnu liniju udaljenu ze H = © (= konstanta Bern, jednadtbe) oa konvenoionalneg nivoz usporedjenja (sl.44.). honvencip 44 U Born, jednadtpi mogu pritise’ biti sastupans kso apso- Intni 114 kao protleci ianad ns pr. atuosferskog Pritiake y+ Tete 66 u giudaju 61.44, + u plosometritkos oigevi bitd apsolutat | ed= 42 - Aznoe ukoliko na gornjem ~ otvorenom - kraju cijevi ne ajeluje pri- teak stmoofore; u protimon slusaju —B- Diss Go rieina pretlake, 3. SADRZAT ENSRGTIZ ODREDIJENE KOLICINS TREKUCINE Enorgija nekog kvantuma tekuéino sastoji ee iz: kinetiéKe enorgije, tletne onergije i onergije polotaja. 1) Kinetidka energija Ima 14 G kg ‘toxuéine brainu lS], taeda kinetitka energija to | nace isnosi = 80K) j oo [kg] * e Fees sex’) Gee} > [aed] Specifistna kin, enorgija ili kin, energije 1 kg tekuéine isnosit ée: a, CS] 4 Sb El Speoifiine energija ina dakle dinensi ga [m] « 2) Bnergija tlak Spojimo li strujni tok, koji aamitljamo kao krutu cijov, cilindrom u kom mote da se krodo stap (01.45.), tada - ako jo sredisnjice oilindra na istoj visini kao i prikljuéno mjesto ~ ukupna sila ne stap isnosi p-F, 2 rednja koju ta sila isvr8i na stapnom putu "es" Jost radnja tlaka, te iznosi: riko usporedenja 845 B+ pers [een]om | | i me as Radnju je isvréile koliina tekuéine, koja ispunja volumen F.et Ge Fes ft ke Specifitna radnja tlaka isnosir 1 2 _p| kgm --+(EJ+ 3) Energija polo%aja. Kolitina tekuéine @ (kgJ, koja jo u prethodnom sludaju isvreila radnju tlake u of- Lindru, mo%e nakon toga biti jo upotrebljona da silom svoje tezi~ no, spubtajuéi se do nivos usporedjenja, isvrSi radnjus a, = oon (ken) ili specifitne radnje sile tee ignosit kgm GE) -*G] Prema tome, na prikljutnom mjostu (p,c,h) ukupna energija 1 kg tekuéine isnosi ° Pen “amt *)> CJ ~ : ao @ to su upravo sumandi Bernoulli oblikur ve jodnadtbe, koja nam dakle u S— + h = Const kate, da je sedrfej onorgije 1 kg tekuéine du% strujna- 0 6 konstanten, Postoji samo promjena jednog oblike onergije u @rugi, Ova konstatacija vali modjutim samo sa co tucioanar- no strujanje idealue tekuéine, jer se nestacionarnin Slanom Ber- noulli-eva jednadéba glaci: 1, [2 eon Se se kako je ranije dobiveno. B.jednadiva prelasi v posnati sekon hidro- ike fo 008 statskog pritiska: - os C-b sa he r sees 3, h ee ze 2o8 ey) e— + (Eh t °F= 44 = sl 46 4, NSK3 PRIMJENE BSRNOULLI-ove JEDNADZBE 1) Vontur protjocajne x a cijevimjeronje Sine tekuéine, “« ednosnor Strogo vati gornje jodnadibse samo sa jodnu atrujnicu (elomentarni tok), al: ako usmomo da jo brsina konstantna po presjeku cijevi (Sto jo modjutim i sa ideainu tokuéinu, kod sakrivijenih sti jona f Kencla, samo aproksimecija) mofemo jodnadzbu upotrediti i se tok konadnih diuensi ja,ily - 45 - Buduéi de je protjecajna koliéina tokués! Qe Ro ere, slijedit 2. R fir fger de oF = . e1ij0a4 nekon uredjenja : a 2-e+(py-P,) e -{/—+ 2 r&- 4p Rot | Py - », 22 Aw mjorimo pomosu na pr. piesometarske cijevs (424 u sluteju veéib pritisaka manometrom), pa imamor U slugaju realnih tekuéina treba gornji isras snabdjeti koofios~ Jontom na ine tronja, turbulentnosti strujanje 1 t.d, koji koefi- dijént dodivamo okep.putem. 2) Tetjeoanje $l. 48- 46 - Born, jednad%ba za olemonterni strujni tok od neke totke A u reuer= voaru do prosjeka 2 u mlagu istjeocanja glasi (s1.48.): 2 | 5 ° P, 2 ‘A °. 3 } 7 mt Yep tagth Ako jo rezervoar vosih dimonsije tada je 80 njogov kvadrat mode zancmariti: malono, pa Radi sanemarivo braine u unutarnjosti rezorvoara pritieak se u njom mijenja po hidrostatskom sakonu, pa je ¢ F A Uvestiv u B.jodn., dobsvamor: ° ee ostomy - 2+ Doon pat RT wet proma alice 48. Jor t, +B, - hy = Hy pa Je preine Lorseoanga [es Veer | j | | ° 2 | (Jodnadzba vesi se stacionarni slutas, t.J. ako gornji ni- | vo podréavamo na konstantnoj visini, odnosno ako pritiée onoliko \ tekuéine, Koliko istede na sapnici), } Ako je prosjox mlaza FP, tade Jo kolitina koja iatjeve u | sok + i Cr 2g 8 Presjok mlaza manji je od otvora sapnice (v.s1.48.), t,j- dolasi prigodom istjocanja do kontrakeije mlaza; odnos Py rs sovemo koofici jontom kontrakcijo, pa jo a+ PVece Koa realnih tekuéina dolazi jot do utjocaja trenje tokuéine, pa Jo breina neste monja, Sto Usimamo u obsir 6 Koeficijentom trenja PP» i on feet 5 9 ¥ 0,97 ae PP Ys vfYeew Sade jor“4h Produktt snor~ Yam soveno koeficiJjentom istjecanja, pa Je eee. F Vege Koofici jont 80 odredjuje sksporimentalno, te ovisi o vrsti toku~ oo Sine, odliku‘otvora, poziciji otvora obsirom na dno posude i t.d. (Vrijednosti oo mogu naéi u prirudnicime), ») Istsocanso kros volike otvore Kod volikih otvora treba uzeti u absir, da 60 pojedine strujnioe mlaza imati bitno rasliéitu udaljenost (po vertikeli) of | gornjeg nivoa, pe treba ofckivati i bitno razliditu brsinu u pojedi- njom pim todkama presjeka mlaza, koje su se razlike kod malog otvora mo~ | gle sanomariti, | met cl t Pr sl. 49 1 Pitemo 14 B, Jodnadzbu v.0l.49. 2a strujaicu od A do 2’ 1 od B do 2", Us suporioiju da Jo o, = 0, = 0 i dou presjeku 2 #10bo04- no tet jeduéog mieze viede pritisak atmosfere p, (ato Jo obziron na sakrivijenost strujnica aprokeimacija, kako 60 90, ka- snije vidjeti), tada na natin kao 'u prethodnom slutaju, dobivamos ot » View o” = Veg ae ted. 0" > 0? Kolitinu tekuéine mofemo isratunati integracijom po preajeku (2) » ali buduéi da nam graniéne kote presjeke mlasa nisi pornate integrirano po samen otvoru korigirajuéi ov pogredku kpeficsJenton ’ i age feeds an /2gh &, eae fa- 48 - Ze pravokutni otvor inemot @ she peev fee [zt . 7 Zo bh, «0 imamo ietjecanje u vidu preljeve (21.50.), po jer st. 50 2 ea a-prime “Vee H troba mjeritd u stanovitos udaljenosti (3 H) of stijenc, jor se nivo spuste u dlizini otvora za isnos visine brsine gornje struj- nice, (Ako jo u todki 2 braina op, tada vai sa strujniou od 1 do 2 i — -— + - An, ako je nivo usporedjenja u | e v z / gornjem nivou rezervoara). ako brainu dotoka tekuéine u rezervoaru ne smijemo sanoma- riti (c1.51.), t.j. ako imamo posla sa kanalom, tada u dovoljnoj pe sl. §7. Udaljenosti od stijone u kojoj 80 nalasi otvor, mofemo pretpostavi~ ti da 60 se tekuéina po cijelom prosjoku kanala gibati istom breinom ©, » Paralelno dnu kanela, Za kojugod strujnicu, na pr. od A do 2., motemo pisati usev nivo usporedbe kroz 2.1 | P of P CH | A A ° 2 | es + eee eee \ re te ay OT 26 i |ne -— - 49 = Buduéi da Jo gidanje u kenalu jednoliko, sakon hidrostatekog priti~ ake ne G0 ge izmijeniti, Jor Jo tetine elementa opet urammotetons sano prirastom pritiska, pa je: pes ; s uvretivid taj teres 4 usevBi wu obsir da Jo t, +b eh f 0, © 0,5 elijedis 2 2 voy ke ok te e odnosno: { 2 = |e d+ oF KoliSina koja istjede u sek, bila bi sada, se pravokutni presjeks 2 2 8 o % Q “supe wn =) - 0, +") a 0 preljevs oF oF eng ipee Vee [es ee Formule sa proljov imaju praktitnu vatnost sa mjorenjo ve~ 1b kolisina vod Radi informacije navodimo eksperimentalnim puten utvrdjeni koeficijent ae od strane ragnih autora: Dolje navedeno formule vase sar 1) potpuni preljev tj. W > by 2) otre bridove preljevace otvoraa Sto 3) u prostoru D ispod mlaza mora viadati atmosfereki pritisak p. 5 u sluteju preljeva po oijeloj Sirini | kanala B (s1,53.) treba © s6 ga ow okolnost narotic to pobrinuti buienjen otvore sa strane kanala, b <3 (01-52.). 2/2 | u formli aati me ne fee Rigas proma Svicarskin normama treba staviti: a 2 3,615-3() 4 2 jae [oost0 + 0,037)" + soe fs + 5B) Gey a) za preljov se kontrakcijom mlaza sa strane, t.j. d) Za preljev po oijelos Sirini kanela B bez Kontrakeijo ea stre- ne (stijono kenala se produiuju), otvar 2a zrak | sl. §3 a gajo jo H) =H + 0,0011fm] i ft 0,6035 + 0,813 r ©) Istjecanje poa vodom Bernoulli-eva jedn, ue strujniou od 1 do 2 gleai, usevat i kao nivo usporedbe donji nivo tekuéine (1.54. ): | 2 2 a) ». oie phe ny - he shen f° % a py * te 7 te Buduéi da oloment tokuéine na islasu struji pravoortno | (a no u vidu parabole, kao Kod ietjecanja u slobodmu atmosferu), | Jer Je njogova tefine uramotetona usgonom, vali sa p, sakon hidrost. pritiska t.j. | Rehbock upotrebljava nova temeljnu jednadzbur 2-5le imamo us a? na svaku strujnien, ra ZZ st. 54 Istjecanje iz otvora ne prikijuteni kanal (s1.55.) jest speci jalni elutaj prothodnog istjecanja, te ut dovoljno dug kenal i jednoliku brzinu u istos, moZcmo pisati Bern. jednad%bu s istim pretpostavk itd kao i ranije, pe dobivano: 1 o, + V 2-eAz «J. breina jo konstantna po cijelon presjoku kane: 4) Razne moguénos nja_u otvorenom kanala U produ%enju kanale is prethodnog sluteja idealna tekuéine 60, po principt inorcijo, nastaviti da so kreée jednolikom breinom ¢ (= 04) u kanalu s@ horisontelnim dnom, Sadr~ aj onergije kojeg bilo elomenta tekuéine (pro kg) isnoeit Ge usev- 54 kao nivo usporedbe dno. kanale (81.56.) + P. 2 P 2 o ° ° Sia wep ttesl 55. 2 Bene GU +t x 28 konstantno po cijelom prosjoku. Kod pravokutnog presjeke kanala, Birino b, kolidina koja protjete u sek, iznosi Q = oF = orted U prirodi se deSava da vodotok naglo promijeni rouim, te tote da~ lje sa povisenim (t_ ) ili snizenim (t_ ) nivoom. Budués de kod xy x2 povisenog nivoa isti kvantum tokuéine mora teéi ¢ sanjom breinom 4 obrmuto kod snizenog nivoa, izgloda da uistinu sadriaj energie moZo 4 Kod promjenjenog nivoa ostati isti, jor so >teisoau obrmu- tom smislu mijenjaju. Naéi emo novi t,, koji je 8 energetskog gledistea mogué. Sadriaj onergije u atarom 4 novom ro%imi strujanja more ostati isti, t.J.ie joan. kontinuiteta orteb = o,-t, ali joa pe je deklo + aad 0 2 oF, 2 _ 8 2 2 re a Teiviaino rjosenje je +, = t, pa podijozivss j6dnnttva oa (4, - t) Amanoe (2) 2 2 2 ° A t - +t. te te re 20 odavder 2 Pa "9 Tet 26 ‘ (Hogativmi predznak pred korijonom dajo negativni t,, rjos Kojo ne ulesi u odsir). Rijosit éemo Jo’ pod kojim welovina jo tct > x > sok Fl, td 0 F Vert wz. Us neismjonjoni tok (kao trivijalno rjeSonje), moguée Je dakie, de Be povisi nivo eko je o >Ye-t 4 da enisi ako Jo o Yg-t) neziva se u hidrotebniei "Sibanjen",: to u priredi odgovara broicama. Strujanje s2 e< Vat, kod kog jo dakle moguée samo spustenje nivoa, naziva so mirnim strujanjem, to u prirodi odgovare, uglevnon, tokt rijeka, 3reina o = Vg-t podu| dara co - txteetes te | 5 orsinon napredovanja valova na povr- Bini texuéine, pa se u veri s tin, mogu obje wrste strujanja prepo- snati, jor jo kod “Sibajuéos" strajanja povréina ercalasto glatka (ukogena) zbog nemoguénosti valova da se kreéu uzvodno. Do promjene retina strujanja dolazi u prirodi uslijed pro- mjene okolnosti, koje utjetu ma etrujanje kao na pr. pronjena nagi- ba kanala, promjona profile (preajoke) kanale, rene smetnje keo na pr. isboSine dna (pragovi) 4 t.d. Isradunata, na osnovu odrZanja onergije, visina t, novos relima strujanja, ne podudara se ~ komeieeee=tyees - 8 “nom, koju éemo dobiti na osnow stavka o impulsu, Braina, medjutin, © = Vet osteje 4 po potonjom stavku granicom izmedju ob oblike strujanja. 5. VARENSE BERNOVLLI-eve JEDNADEBE ZA BLEMENTE Wa RAZNIM STRUINICAMA Bernoulli-eva jodnad2ba dobivena jo intogracijom po jodnos elementarnon strujnom toku, pa se dakle smije - predbjo%no - sano tako 4 upotrebljavati. Usmimo de kroz neki kanal (cijev) struji tekuéina, koja 40 tjeve iz rezervoara, u komo praktiski miruje, 114 - na dovoljnoj udaljenoati od stijone, na koju je prikljuéone cijev ~ da struji Jednolikom brainon | po pravou, teda a2 dva elementa tokuéine 4 iB u oijevi na rasnfm strujnicama 1 odgovarejuée totke 14 2 regervoaru (91,58,) sa sludaj stacionarnog strujanja mofono pisatii-55- t I ive veporedenia fb YP : ie ‘sl. 58 2 oA Strujnica te + ce 2 °3 Strujnice we + by P. P P 2 o 2 efor te Pe eet em eae te P P, B 2 2 © 1 Pitty sp tt thy oe +E teJs dor Jo onorgija u 1 i 2 jednaka, motomo pisatir of 2 P C3 ‘A 2 ° Pome Mp tw ae pate Ako dekle idealne tekugina dolesi is podrudja u kom jo cadrtaj energije po jedinici totine (111 mase) konstantan u cijelom podrus~ Ju, mo%emo Bornoulli-cvwu jednadébu pisati i sa totke (elemente) ne rasnim strujnicama, Ova konstatacija, koja ostaje vosona us navede- Ai specijelni olutaj, bit ¢o kaonije generalno utvrdjona s2 struja~ nje 8 t.8v. potenci Jalon brsin- 56 - 6. RAVNOTEZA BLEUSNTA MASE OKOMITO NA STRUINICU Promstranje ravnotede olomente nase u elementarnon atruj nom toku dovelo nas je do Bornoulli-eve jodnadto, Promatranje ramnoteze u smjeru okomitom ne strujnice omo~ guéit 60 nam, da se informiramo o promjeni brsine i pritiska od strujnice do strujnice po danom okomitom presjeku, t.J. dobit 6emo, (ver kvalitativno), uvia w profil brzine 4 pritieake. Ako usmeme najopéenitiji eluéaj nestacionarnog strujanja, pe-indvojime jeden elenentarai tok (01.59.), tade de taj tok bitd momentani strujni tok i u idu¢em momentu (makon vremena dt) isti element mase dz pripadat 60 voé drugom toku voprimivSi drugu br- gimu po smjeru i velibini (01.60.). -adius zakrivnfenosti strujnice Usev8i smjer positivne normale u praveu radiues sakriv Ajenosti strujnice (strujnog toka), treba useti u obsir da osim nagnatenit sila (91,59), u tej pravac pada jod i sila inercije velijed lokalne promjone brzine, jer je strujanje nestacionarno, U iduéem momentu - kad se element 1 ne bi pomakao u smjoru @ ~ na iptom mjostn braina Ge biti c, 4 imati Se Komponenty ou praveu normale (s1,60,). U momentu kad jo fikeiran olementarni oF 51-59., Komponenta o, prolazi bas kroz vrijednost 0, alt °, ryg ima konadnu vrijednost. Usevsi redeno u obsiz, uvjot ravno- tee glasis 2 Qe, peat ~ (p » QPcandar + aa So + auegeooeB = tae ge? = 0- 19 - Ha lijevoj plohi dy ay viada sredaja breine vy, & ns Oy, t yen tts jer se braina wijenja of tetke do toth desnoj Vrowoneka (odnosno todnije lokalna variabilnost breine) ne wlasi u ovsiz, jer promatramo brzino.na objo plohe v istom monentu, Proma tone, U smjeru oi x , u danom momoatu, Blasi u jediniod kolidine tekuGine (volumensied ): vot dys as a islest « + axray-an Jest vidak istjocanja proma utjocanju, u smjoru osi x. Aialogno dobivano sa ostale amjorove koord.oai, kav vitkove: oy, ov, soph tdzeayeas 4 saxedyeas BY 7 we * @ suma sva tri isnosa: jest totelni isnos viska. Ako jo tekuéins nestlativs mora geraji immoy bitd jeduate puli, tejo - Oy, wy 2%, div Fe ce +t oo (Divergoncijs braine jeénake je nuli). To je jednadzba kontinnitota, ga koju swo - u jeduodiaen zionalnoj teoriji %.j. duz strujnog tuka - imali iurex + va?» konat. 2) RULEROVE OSNOWHE SEDMADIBE SERUSANTA Unutar tekuéine, koja struji, isdvojiwo ope’ elewentaran pricnu velidine dx dy da, ali ovog puta supstancijalnu, tj. prin na predstavija element tekuéine mase & 2 ayes am dxeayede- 120 - als dm = Q raxedy-ae Baise je gS gusteéa tekudine, Blomont ao kreé. brzinos, koja Jo yo omjern i volivini funkoi je vrouena i }oordinata, t.j. kao i ranijo w= tlxsys2,t) 4 analogno 2a nJons komponente vy. vy Yye Fo Newton-ovou zazon. vanjska sila, koja djelujo na proma- trani element teku‘ino dana jo sat : AML 4 koordinatnom obliku gdje su ap, aP, , aP, komponente eile GF u smjerovima koord. ay, oot, a Ge 4 tad. Konsonento exooloraciso u ietém amjorovinn. Axeoleract ja - odnoono pronjena breino u jodinied vromena, ne po- tjeote samo - kako vidimo iz same definioije - od lokalne promjene breine (t.j. uslijed nestecionarnosti strajanja), nogo takodjer 4 od promjene koja je vozans uz promjenv pozicije elementa u toku gi- vane, a koje bi postojals i u sluvaju stacionarnog strujanja. Proma tom akeelorecija u amjeru osi x iznosi, jor Jo = ft (x,y,0,t) + oy Oy Oe ae Me ay | Oe as ae" OF OE + Oy | at Oe at u toj Jodnadtpi velitine dx, ay, ds nisu kakvegod 1 nomaju nists sajedniskog ea stranicama elementa tekuSine. nego su to projekoi jo, u emjeru koord. osi, staze ade = vedt, koja u vremenu at predje element tokuéine (v,s1.112). Radi toga, jor Jo dsklo dz = vi+dt, dy = vyrat 4 de = vcat, moZemo gornji izraz pisati u obliku (4 odmah dodajmo, po analogiji, dmrase zo akcolerasijo u ostalim koord.smjcrovima) +- ta. sl 772 rope en it rp 2 ere sont tekuéine t Kao vanjoke sile djoluju no promatrani ol 1) Vanjeka sila mao (kongcxvatiens ~ koja se dade isvesta 0a nokog potonei jala). Pe jedinici mase neka komponanto te silo tanese % Pri tom va3i + Bead ote eon mio “or? ae Bajo je U(x,y,2) potencijalna funked ja. Kao vanjcka sila mase ule~ si u obsiry u praksi sila te%e iji nam je potoncijal ved posnat is Eidrostatike, Ma cloment texuéino ajoluju daklc u smjoru koord. osi ma~ no eile + PeKededyeas, —WeYeaxeayeds 1 PeZ-dxedyeds 2) Sile na graniénin plohama clementarnc prizm?, kojina su- Sjodna tekuéina djelujo ne element tekuéine, Ovdje - ako se ograni- Simone idealau tekuéinu ~ dolase u obsir pritis- 01 koji 2bog odsutnosti tronje - atoj? okonito na odgoverajucin plo~ hana, Speci fini pritisek se takedjor opéenite nijenje of tedke do, = 122 - todke i lokalno, t.J- Pos F(xyy¥sn,t) medjutim jo - sa razliky od breine spooifi¢ni pritisak ckalarna volitina, te Jo - u slutaju idealne tokuéine, odnosno odsustva tronja - & danoj todki nosavisan o smjoru bes obzira giba li se Gruso, Ete jo voé ranije dokazano. +113) nora spec.pri- tekuéine i14 c vrhn 4 nave slementarns oriams tisar ‘nmosi >. ae a! jy 2 Promjene pritisks po bes¥onatno suloj susjadnoj atranicd ay'de smijono smatrati 14 no ton kao srodnji spo~ eifsani pritieak na toj plohi saijenc vzoti onaj u eredistu te Plohe, @ taj iznori + U eredistu euprote plohe gdje dolazino napredujuéi po koordinate~ nace ax, $2 4-82, ajotuje priticak w protivnon amjoru i is nosi Op ay ,_Op_ , de Prop tay Pte Te (zanomarivsi baskonaino mele innose 2.stepona). Jinodime 1i razliku ovih specifiténih pritisaka sa odgova- Fajuéon plohom, dobivano resultirajuéu silu pritiske u spjeru ost x, tee 2s z ~BGE eayeas gdjo predemak ( - ) anavi da ova sila djeluje u smjeru negativnos= 123 - ze ako jo SE posttivns, Zajodno » nasenon silom, dodivaso kom ponentn ojelukupne vanjake silo u sajoru ost x + are GP eKeazedy-de - OR -azeay-as Ove mora biti jodnake umnoSiu was. slewonta i akosleract je usmjoru x, teJe av. a» (pre - 52) texedy eda @ QD edxedyeds =z Qu 114, mokom di joljonja ca Q raxedyede i usov u obsir da fu ko Gey ay, te uvrativ sa oo veg dobiveni invag (jodn.1,) dodivamo + Qu Oy Wy aE ayy ‘y 73E 4 anelogns 2a ostale osi + Qu 1 2 aan ay ge oF QF y Qu 1 oe 4 O% ATS oF wae yt Es yviveno jednadabo 4a “alorove ong: idrodinamitke jednadide Intogrirat: co mogu tek u sluéaji etactonaznog strujanja, ad tu pod stanovitin usloviss, J stacionsrnom slutaju - 2 takovih jo veéina u lokalne promjone brzine, pa jodzad#be dobivaju joa- praked - otpagejs noctavniji oblik + 2, e's y, ai ae’. * Transformirat 6emo gornje jednadébe dodavdi i odbivsd elijedese is~ nose: ary ay, prvoj jednaates os wi gee £ Yt oe OY, Q, eae 2% oy ' + ByrE ~ 124 - Oy, ' Ov, treéog jodmaans sv Ey sg ye 2 suma s deone strano jednadZaba moéi 60 9 pojednostavaits weno w obsir da jot veg. ¥ Dobi kad yey te 4 da parcijalne derivacije ovog izraza po x,y iz iznose ay ay, Oe 2 Dz ay 2 TV ay ay a tye oe ''y Be te De i uredjonja, dobivano : pa nakon uvrétenje u 3. a, 9%, on, toy, Qu 1 Dp vy nl ty, OE. Wx Pe EY or aE GR OES Qu 1 av ao eee av Pa ay i Oa atic Ne Ore eet Qu 1 2 Qy fear moan mersy Ve T Be es aE yar ae ? U owe forme doveli su dulerove jodnadzbe Lamb. 4 Gromeke (etovreneno), Znadonje karaktoriutitnih israza u tagradima @ desi strane jednadibe vposnati éono naskoro. Intogriret’ gornje jednadbo sna8i sunirati priraste evih volitina (@U, ap 4 ted. napredujuci u Koord. sistema po noko3 lini jt. Ako je ova linija proizvoljna t.j. ako su prigodom integracije koor- dinatne stope dx, ay, dz kakovegod, onda gemo jednadibe nofi inte- grirati samo ako ou dosne strane jednake nuli, (t+j. israsi u eagre- dama jednaki nuli). Pretpostavimo da je to slutaj, pa mnosesi jod- nad%be redom sa spomenutim proizvoljnim stopama dx, dy i dz, sumi- rajmo ihy tada dobivamo — a, (BE vax fa say + ae saz) - Ay pee + z ray + GB eae) - Israci u sagradema su potpunt prirasti odgovarajuéih funk-