Guncel Meseleler

lk Ocaklar
Eitim ve Kltr Vakf Genel Merkezi
ETM PROGRAMI
GNCEL MESELELER
mtiyaz Sahibi
Harun ZTRK
Genel Yayn Ynetmeni
Osman Ertrk ZEL
Yaz leri Mdr
Onur AHN
Dizgi-Mizanpaj-Kapak
Ahmet ALKAN
dare Yeri
Ouzlar Mah. 1387. Sok. No : 26
Balgat / Ankara
Telefon
0312 285 44 44
www.u
l k u o c a k l a r i.org.tr
indekiler
AB ve Trkiye ........................................................................................................................ 4
Kreselleme.......................................................................................................................... 14
Uluslararas Kurulular.......................................................................................................... 38
Kresel Ekonomik Krizler..................................................................................................... 45
Terr ve Terrizm................................................................................................................... 66
Genlik ve lkszlk.......................................................................................................... 69
Tarikat ve Cemaatler.............................................................................................................. 83
Laiklik.................................................................................................................................... 98
Sivil Toplum Kurulular....................................................................................................... 114
Ulusalclk.............................................................................................................................. 128
II. Cumhuriyetilik................................................................................................................. 135
fade zgrl..................................................................................................................... 143
Byk Ortadou Projesi(BOP).............................................................................................. 153
Trk Aydn............................................................................................................................ 169
Alevlik, Snnilik ve Bektalik............................................................................................. 186
Trkenin nemi................................................................................................................... 189
Misyonerlik............................................................................................................................ 197
Alm.................................................................................................................................... 216
Sivil Anayasa ve Bakanlk Sistemi....................................................................................... 219
Kimlik Araylar................................................................................................................... 227
Trkiye zerinde Psikolojik Sava........................................................................................ 231
zelletirme........................................................................................................................... 234
Trkiyede Ekonomi ve Gvenlik Sorunlar......................................................................... 239
Trkiyede barts Meselesi.............................................................................................. 242
Arap syanlar........................................................................................................................ 245
Basn ve Medya..................................................................................................................... 248
lk Ocaklar Eitim Program
AB-TRKYE
Emrah KKZKAN
ZET
AB-Trkiye ilikilerini inceleyecek olan bu alma iki blmden oluacaktr. almann birinci
blmnde okuyucunun gnmzdeki gelimeleri daha iyi kavrayabilmesi adna AB-Trkiye
ilikilerinin tarihi alt yapsna deinilecek, ikinci blmde ise oluturulan bu tarihi alt yapnn
nda gnmz AB-Trkiye ilikileri gzden geirilecek ve bu erevede bir takm nerilerde
bulunulacaktr.
Trkiye-Avrupa Birlii likilerinin Tarihi Arka Plan
Trkiye-AB ilikilerinin temeli 1963 ylnda o zamanki ad ile Avrupa Ekonomik Topluluu
ile imzalanan Ankara Antlamasna dayanmaktadr. Bu antlama, siyasi ve ekonomik artlarn
salanmas halinde gmrk birliinin kurulmasn ve tam yelik yolunda bir takm kaplar
almasn ngryordu. Fakat bunu izleyen yllarda Trkiyenin siyasi atmosferinde yaanan
gelimeler Trkiyenin AT ile olan ilikilerinde ini klara sebep olmutur. zellikle 1971de
yaanan askeri muhtra ve 1980 askeri darbesi ile gerilen siyasi ortam, Trkiye-AT ilikilerini ciddi
anlamda germi ve iki taraf arasnda siyasi bir tkankla sebep olmutur.
Fakat Trkiye iniler ve klar ile dolu bu siyasi ortamda bile topluluk ile olan ilikilerinde
geri adm atmam ve bunu sonucu olarak ise Avrupa Topluluuna 1987 ylnda resmi olarak
yelik bavurusunda bulunmutur. Her ne kadar Trkiye bu siyasi hedefindeki duruunu korusa
da, hem topluluun o yllarda tek pazar tamamlama almalar, hem de Trkiyenin demokrasi
ile olan problemleri ve bunun yannda Trkiyenin gneydousunda yaanan terr, 1989 ylnda
Trkiyenin bavurusunun reddedilmesine ve Trkiyenin tam yelik hedefini rafa kaldrmasna
sebep olmutur.
Fakat souk savan sona ermesi ile birlikte Trkiyenin evresinde radikal deiiklikler meydana
gelmitir. Bu erevede Trkiyenin souk sava sresince Sovyet yaylmaclna kar izlemi
olduu rol sona ermi, farkl bir d politika izlenmeye balanm ve farkl jeostratejik opsiyonlar
zerinde durulmutur. Bu balamda AB zerinde younlalm ve Gmrk Birliine giri sreci
zerindeki almalar hzlandrlmtr. Dier taraftan Avrupa btnlemesinin doas deimeye
balam ve siyasi bir boyut almtr.
1978ten bu yana demokrasi Avrupa topluluu yelii iin ak bir kriter olmu, 1986 ylndaki
Tek Avrupa Nihai Senedi ile ye devletler ierisinde insan haklar standartlar detaylandrlmtr.
4 lk Ocaklar Eitim ve Kltr Vakf Genel Merkezi
Siyasi kriter ise 1993te Kopenhagda Avrupa Konseyi tarafndan alnan karar ile tam anlamyla
detaylandrlmtr. 1996 ylnda Trkiye-AB Gmrk Birliinin yrrle girmesi iki taraf
arasnda ekonomik entegrasyonu en st seviyeye tam ve bu Trkiyede yeliin balangc
olarak alglanmtr.
Gmrk Birlii ile oluturulan bu atmosfer daha sonralar Avrupa Konseyinin 1997 ylnda ald
karar ile bozulmu ve iki taraf arasndaki ilikiler gerilmitir. Avrupa Konseyi Lksemburgda
alm olduu kararda Trkiyenin adaylk iin olan standartlar karlamadn belirtilmi ve bunun
yerine Avrupa stratejisini nermitir. 1989da yaananlarn aksine, iinde Trkiyenin yetersiz
olduu noktalar da barndran bu ikinci ret Ankara tarafndan ayrmclk olarak alglanmtr.
ABnin bu hamlesine karlk olarak ise Trkiye AB ile olan siyasi diyalogunu dondurmu, birlii
yelik bavurusunu ekmek ve KKTC ile btnlemek ile tehdit etmitir. 1999 ylnda Helsinki
Avrupa Konseyinde Trkiye aday lke ilan edilmi, fakat konsey Trkiye ile mzakerelerin
balatlmasn Kopenhag siyasi kriterlerini tam anlamyla yerine getirmesine balamtr.
Dier taraftan AB, Trkiyede reform srecinin salkl ilemesi asndan mali yardmlar balatm
ve Trkiyenin iinde bulunduu reform srecini desteklemitir. Bunun sonucu olarak AB-Trkiye
arasndaki balar kuvvetlenmitir. Fakat her ne kadar Trkiye bu sre ierisinde reformlar zerinde
ciddi anlamda younlasa da, AB Trkiyenin daha fazla aba sarf etmesi zerinde durmu, yaplan
reformlarn ise yava ve geici olduunu belirtmitir.
Bu balamda ilk ciddi krlma Ekim 2001de meydana gelmi ve Anayasann 34. maddesinde
Helsinkide alnan karardan iki yol sonra deiime gidilmitir. Yaplan bu reformlarn sonucu
olarak ise Trkiye-AB ilikileri ivme kazanm ve yelik mzakerelerinin balamas adna bir
takm admlar atlmtr.
Daha sonrasnda Kasm 2002de AKPnin iktidara gelmesi ile reform sreci hzlanm, 20032004 yllar arasnda lkede birok deiiklie gidilmesine sebep olan reform paketleri almtr.
Bunlarn en nemlileri ise; Anayasada yaplan deiiklikler, be ek yasama paketi ve yeni Ceza
Yasas olmutur. Bunun sonucu olarak ise Aralk 2004te Avrupa Konseyi, siyasi kriterlerin tam
anlamyla yerine getirildii ve katlm mzakerelerinin 3 Ekim 2005te balayabilecei kararn
almtr.
Ayrca AB lkeleri de mzakereler srecinde Trkiyenin desteklenmesi gerektiini belirtmilerdir.
Avrupa Konseyi ise ABnin yaplacak olan reform srecinde Trkiyenin nceliklerini belirlenmesini
ve bunun AB komisyonu tarafndan her yl yaymlanacak olan ilerleme raporlar ile uyumlu bir
ekilde yaplmasn ngrmtr.
Fakat bir sre sonra yaplan reformlar ivme kaybetmi ve ifade zgrln snrlayan bir takm
yasalarn kaldrlmasna ilikin reformlarn yaplmamas AB tarafndan kaygyla izlenmitir.
Dier taraftan ABnin nde gelen baz lkelerinin bu sre ierisinde Trkiye aleyhtar bir tutum
almas, reform srecinin neredeyse durmasna sebep olmutur. Fransada yaplan cumhurbakanl
seimlerinde u anki Fransa Cumhurbakan Nicolas Sarkozy seim kampanyasnda, Ermenilerin
youn bir ekilde yaad ehirlerde, Trkiyenin yeliinin referanduma sunulaca, szde
Ermeni soykrmnn reddinin cezalandrlaca gibi bir takm sylemler kullanm, bu da AB
ierisinde Trkiyenin yelii konusunda bir takm gr ayrlklarna sebep olmutur. Dier
taraftan Angela Merkel ynetimindeki Almanyann Fransannkine benzer bir politika izleyip
Trkiyenin tam yeliine karlk bir takm farkl opsiyonlar getirmesi sre ierisinde ciddi
problemler yaratmtr.
Her ne kadar AB ierisinde Trkiyenin tam yeliine ilikin bir takm gr ayrlklar olsa da,
birlik Ekim 2005te Trkiye ile mzakereleri balatmtr. Fakat bu tarihten bir sene sonra yaanan
gelimeler iki taraf arasnda mzakerelerin raydan kmasna sebep olmutur. Trkiyenin,
deitirilmi olan, iine Kbrs Rum kesimini de alan Gmrk Birliini uygulamamas, ABnin
www.ulkuocaklari.org.tr 5
Aralk 2006da Trkiye ile yaplan mzakerelerde sekiz bal amamasna sebep olmutur.
Bu alnan kararda ABnin, Trkiyenin Rum Kesimiyle ilikilerini normalletirmesine ve
tanmann yelik srecinde nemli bir unsur oluturduuna vurgu yapan 21 Eyll 2005 tarihli kar
deklarasyonuna atf yer almtr.
Karara gre, askya alnan 8 balk (mallarn serbest dolam, i kurma hakk ve hizmet sunumu
serbestsi, mali hizmetler, tarm ve krsal kalknma, balklk, ulatrma politikas, Gmrk Birlii
ve d ilikiler) dnda kalan balklar alabilecek, ancak kapatlamayacakt. Her ne kadar ABnin
genilemeden sorumlu komiseri Oli Rehn alnan kararn Trkiyeye kar herhangi bir ltimatom
olmadn sylese de, AB, alm olduu bu karar ile Trkiyenin nne tam yelik yolunda bir set
daha ekmi ve Trkiyenin yelii konusundaki ift tarafl tutumunu bir kez daha gzler nne
sermitir.
Son Dnem AB-Trkiye likilerine likin Stratejik Bir Deerlendirme
Bir nceki blmde de belirtildii zere Angela Merkel ynetimindeki Almanya ve Nicolas
Sarkozy ynetimindeki Fransa, Trkiyenin yeliine kart sylemleri i politika malzemesi haline
getirmilerdir. ABnin iki ana motor lkesi olarak Almanya ve Fransann yelik mzakereleri
srerken Trkiyenin AB yeliine negatif bakmalar ve bu bak asna paralel olarak Trkiyenin
AB yeliine alternatif bir takm projeler ortaya koymalar, Trkiye asndan bir takm soru
iaretlerinin olumasna sebep olmu, AB komisyonu bakan Jose Manuel Barrosoun konuya
ilikin yapm olduu gven tazeleyici aklamalar gnden gne deerini yitirmeye balamtr.
zellikle son dnemde Sarkozynin kendi kabinesinden de konuya ilikin atlak sesler kmas,
mzakerelerin ne kadar karmak bir hal aldn gzler nne sermektedir. Fransann Avrupa ler
Bakan Pierre Lellouche ve Senato Bakan Gerard Larchern konuya ilikin yapt aklamalar
bu atlan ne denli derin olduunu gstermektedir. Lellouchein Fransz Meclisinde sergiledii
tavr esasen kendi grleri ile de elimektedir. Lellouchein, Sarkozy tarafndan bakan olarak
atand gne kadar Trkiyenin yelii konusunda pozitif yaklamlar bulunmaktayd.
Fakat bakan olarak atandktan sonra konuya bak asnda ciddi deiim grnen Fransann AB
ilerinde sorumlu bakan, Fransz Meclisinde yapm olduu konumada Fransa dnda birok AB
yesi lkenin Trkiyenin yeliine kar olduunu fakat bunu alenen ortaya koyamadklar belirtti.
Dier taraftan Trkiyeye yapm olduu ziyarette de konuyla ilgili pozitif deerlendirmeler yapan
senato bakan Larcher ise Lellouchenin tam aksine gemiteki grleri ile elimemektedir.
Larcher Trkiyede bulunduu sre ierisinde basn mensuplarna yapm olduu aklamalarda
konuya ilikin yle bir deerlendirme bulunmutur: Kendisinin Fransz hkmeti ierisinde
bulunmasnn yapaca aklamalarda zerk olmayaca anlamna gelmediini ve Cumhurbakan
ile her zaman ayn grte olamayabileceklerini belirtmitir.
Buna benzer bir atmay Almanya siyasi hayatnda grmekteyiz. zellikle bu konu Alman
siyasetinde yakn bir sre sonra yaplacak seimlerin ana konusu olmu durumdadr.
Merkel ynetimindeki Hristiyan Demokratlar Trkiyenin AB yeliine kar kp imtiyazl
ortaklktan bahsederken, seimlerin dier iki gl aktr olan Yeiller ve Sosyal Demokratlar
Trkiyenin AB yeliini tam destek vermektedirler. Bu seimler sonucu ortaya kacak tabloya
gre de Almanyann konuya ilikin tutumu ekillenecektir.
Dier taraftan Fransa ve Almanya bata olmak zere baz ye lkelerin Trkiyenin AB yeliine
negatif olarak bakmalar, Trkiyeyi tamamen gzden karabilecekleri anlamna gelmemektedir.
Bu balamda AB gelecek 20 yl ierisinde Trkiyenin tam yeliine jeostratejik karlar
dorultusunda pozitif bakmak zorunda kalacaktr. Lakin medyann belirli kesiminde srekli olarak
Trkiyenin gelecek yirmi ylda ABye muhta olduu yolunda birtakm yorumlar yaplmaktadr.
Bu yorumlarn birou ise Trkiyeyi stratejik anlamda birok sorun ile kar karya brakacak
tavizlerin verilmesi gibi argmanlar erevesinde oluturulmakta ve bu paralelde youn bir
propaganda ile kamuoyu oluturulmaya allmaktadr.
Bu yorumlar genel olarak Kuzey Kbrs odakl yaplmakta ve Trkiyenin AB yelii erevesinde
Rum kesiminin tannmas gibi Trkiyeyi ciddi jeostratejik sorunlar ile kar karya brakabilecek
tavizlerin verilmesi zerinde younlamaktadr. Bu yorumlarn Trkiyenin jeostratejik
dinamikleri gz nne alnmadan yapld aktr. ABD Ulusal stihbarat Konseyi tarafndan bu
sene yaymlanan Kresel Trendler 2025 adl rapora gre, 2025 ylna gelindiine Avrupa enerji
gvenlii ciddi tehditler ile ka karya kalacaktr.
Gnmzde Almanya dhil birok Avrupa lkesi doal gaz bakmndan ciddi oranlarda Rusya
Federasyonuna baml bulunmakta ve bu bamllk her geen gn artan oranlarda ykselmektedir.
Her ne kadar Fransa dier AB lkelerine kyasla enerji retimi bakmndan nkleer teknolojiden
byk oranlarda yararlansa da, 2025e gelindiinde doal gaz tketiminin byyen oranlarda
olaca belirtilmektedir.
Bu balamda AB gelecek 20 yl ierisinde Rusyann siyasi ve ekonomik etki alanna girmemek
iin enerji ithalatn eitlendirmek zere bir takm politikalar gelitirmektedir.
Bu enerji politikalar ise Orta Asya ve Hazar enerji havzalar zerinde ekillendirilmektedir.
Bu tartmalar etrafnda Trkiye gvenli bir enerji koridoru olabilecek potansiyele sahip olmas
asndan byk nem arz etmektedir.
Dier taraftan Trkiyenin ran ve Irak ile yapaca ikili anlamalar sonucu bu lkelerin doal gaz
ve petrol retimlerinin Avrupal pazarlara rahat ve gvenli bir ekilde ulatrlmas, hem ABnin
enerji kaynaklarn eitlendirmesine sebep olacak, hem Trkiyenin nemli bir enerji datm
merkezine dnmesini salayacaktr. Ayrca kresel bir aktr olduunu iddia eden ABnin
Trkiyesiz bu pazarlarda etkili olmas imknszdr. Daha imdiden inli ve Amerikal aktrlerin
bu blgelerde byk etki alanlar yaratmas, ABnin bu iddiasnn gnden gne kan kaybetmesine
sebep olmaktadr.
Dier taraftan Trkiye blgede Avrupann gneydou gvenlik kanadnn oluturulmas asndan
byk nem arz etmektedir. stikrarsz bir ran ve Irakn bulunduu bu blgede Trkiye gibi ok
byk bir jeopolitik neme haiz olan bir lke AB iin kritik bir neme sahiptir.
rann uranyum zenginletirme almalarnda her gn biraz daha aama kaydetmesi ve buna
paralel olarak ABDnin, Avrupa zerine randan gelebilecek olan saldrlar engelleyebilecek olan
fze kalkan projesinden Rusyann yaratt baskdan dolay vazgemesi Avrupann gvenlik
kayglarn daha da arttrmtr.
Bu erevede Trkiyenin rann nkleer programna ilikin BM gzetiminde yaplacak olan
mzakerelerde arac rol oynayabilecek tek aktr olmas hem blgedeki hem de uluslararas
sistemdeki nemini gnden gne arttrmaktadr. Ayrca ABye aday olan bir Trkiyenin
araclnda yaplacak olan mzakerelerin baarya ulamas, hem ABnin uluslararas sistemdeki
prestijini arttracak, hem Trkiyeyi ileride yaanabilecek bu tr sorunlarn zmnde aranan bir
aktr yapacaktr.
Dier taraftan eer AB Trkiyeyi gnden gne kendinden uzaklatran bu politikasn izlemeye
devam ederse hem uluslararas sistemde gnden gne kan kaybedecek, hem de kendi ktas iine
hapis olacaktr.
1963den bu yana gelen bu sre ierisinde Avrupada bulunan hemen hemen her hkmet
Trkiyenin yelii konusunu i politika malzemesi haline getirmi, bu Trkiye kart sylemler
paralelinde oluturulan politikalar, sre boyunca daha nce hibir aday lkenin karlamad bir
takm sorunlar ortaya karmtr. Fakat 1963ten bu yana Trkiyenin stratejik karlarna ciddi
zararlar verebilecek bu sorunlarn bir ksm ya hkmetler tarafndan telenmi ya da gz ard
edilmitir. zellikle son dnemlerde AB ile olan ilikilerimizde yaananlar ise bunu en byk
aynasdr.
2002 Kasmndan bu yana devam eden sre ierisinde AKPnin ABye ilikin izlemi olduu
politikalar Trkiyeyi ciddi siyasi ve ekonomik problemler ile kar karya brakmtr.
2002den beri izlenen tavizkar politikalar sonucu 2004 Mays itibariyle Kbrs Rum Kesimi
ABye tam ye olmu ve bu da Trkiyenin sre ierisinde ciddi sorunlar ile karlamasna sebep
olmutur ve olmaya da devam edecektir.
Her ne kadar 5 Ekim 2005 itibariyle tam yelik iin mzakereler balatlsa da hem Trkiye hem
KKTC, Rum Kesiminin tam ye olmasndan kaynaklanan bir takm sorunlar ile kar karya
kalmtr. Bunun en ak rnei ise birinci blmde de belirtildii zere 8 mzakere balnn
birden kapatlmasnn Rum kesimi ile olan ilikilere balanmasdr. Her ne kadar 2006dan son
dneme kadarki sre ierisinde AB yetkili organlarndan konuya ilikin farkl deerlendirmeler
gelse de, Trkiye Rum Kesimini tanmadan bu balklarn almas ve dolaysyla mzakerelerin
sonlandrlmas mmkn olmayacaktr.
Sonu olarak Trkiye gelinen bu srete acilen AB ile olan ilikilerini gzden geirip, gelecekte
ataca admlar stratejik karlar dorultusunda belirlemelidir. ncelikli olarak atlmas gereken
adm 2002 Kasmdan bu yana izlenmekte olan, lkenin siyasi ve ekonomik karlarna ciddi zarar
veren tavizci ve gayri milli politikalardan vazgeilmesi olmaldr.
Bu erevede Trkiye ABye sahip olduu jeopolitik ve jeostratejik potansiyeli hatrlatmal ve
kartlarn bu ynde oynamaldr. Ayrca gelitirecei bu politikalarda kesinlikle en ufak bir tavize
yer vermemelidir. Dier taraftan onurlu yelii destekleyecek olan bu politikalarn en nemli
sacayaklarndan birini Kbrs meselesi oluturmaldr. KKTCnin uluslararas platformda tannmas
konusu Trkiyenin AB konusundaki nceliklerinden biri olmal, bu konuda herhangi bir tavize
kesinlikle gz yumulmamal ve getirilecek almlar bu ynde gelitirilmelidir.
Dier taraftan, Fransa bata olmak zere dier bir takm AB yesi lkelerin srekli olarak
uluslararas platformlarda, mzakerelerle hibir alakas olmamasna ramen, szde Ermeni
soykrmn Trkiyenin AB yelii ile ilgili olarak gndeme tamalar, Trkiye konusunda ne
kadar iki tarafl bir siyaset izlediklerinin en ak gstergesidir.
Bu erevede tavizkar bir takm politikalarn dier bir sonucu olan bu sylemlerin nne geebilmek
adna, yetkili mercilere kendi kamuoylarnda Trkiyenin yelii konusunda fikir birlii salanmas
konusunda bir takm uyarlarda bulunulmal ve bu uyarlarda Trkiye, sahip olduu jeostratejik
potansiyele vurgu yapmaldr. Ortaya konulan bu politikalarn odak noktas Trkiyenin ABye
olan ihtiyacndan ok ABnin Trkiyeye olan ihtiyac sylemi etrafnda ekillenmelidir.
BBLYOGRAFYA
Ayata, Ali. Trkiye Usul Avrupa Birliine Yaknlama. Akademik Aratrmalar Dergisi, 2009, Say. 40, s33-42.
Darby, James. French antipathy to Turkeys EU candidacy: the language dimension. Journal of Multilingual and
Multicultural Development, Mays2009, Say. 30, No. 3, s205-217.
Narbone, Luigi ve Tocci Nathalie. Running around in circles? The cyclical relationship between Turkey and the
European Union. Journal of Southern Europe and the Balkans,Aralk2007, Say. 9, s234-245.
Ker-Lindsay, James. The Policies of Greece and Cyprus towards Turkeys EU Accession. Turkish Studies, Mart2007,
Say. 8, s71-83.
AVRUPA KML
Hakk EKERBAY
Avrupa Birliinin geleceini sorgulamaya ynelik yaplan tartmalarda en fazla zerinde durulan
konu kukusuz ortak bir kimlik anlaynn ortaya konulmaya allmasdr. Bu konuyu nemli
klan neden ise Avrupann geleceinin belirsizliklerle dolu olmas ve Tm Avrupa nfusunu
kucaklayacak, ifade edecek genel bir kimlik oluturmann neredeyse imknsz olmasdr. ou
yazar ve politikacya gre, ABne ye lke vatandalarnn, ABye olan gvenilirliklerinin azald
ve balln giderek zayflad bir gerektir ve bu olumsuz gelime genel bir kimlik olgusunun
yerlemesiyle tersine dnecek ve ABye olan ballk artacaktr.
Bir kimlikten sz ederken doal olarak bakas ya da tekinin tanmlanmas kanlmazdr,
esasnda kimlik denilen olgu kendini dierlerinden ayrt edici zelliklerden meydana gelir. Bu
balamda Avrupa Kimliine tarihsel bir zeminde gz attmzda, teki toplumlarla olan iliki
rgsne bal olarak gelien ve deien deer yarglar sonucunda ortaya kan bir anlay gze
arpmaktadr. Kendi dndakilere ynelik bir duru mantyla var olan Avrupa Kimlii her zaman
geerli, belirgin ve kendisiyle zdeleen bir anlaya sahip olamamtr. Avrupa Birlii dncesi
erevesinde ortak bir kimlik yaratmak iin pek ok giriimde bulunulmutur. Bu giriimlerin en
nemlileri Avrupa Yurttal dncesi ile ortak bir Avrupa Anayasas yaratma fikri olmu
fakat bu giriimler sonusuz kalmtr. Bu baarszln en nemli sebebi Avrupallk bilincinin
henz yerlemi olmamasdr. Avrupallk sylemi daima birleme ve bnyesine katma ile ilgili
olmayp ayn zamanda dlanma ve farkllk kurgusu asndan da elikili bir grnm arz
etmektedir. Avrupa Birlii bugnk haliyle snrlarn tam anlamyla izememi olmakla beraber
karsndakileri ifade etmekten de kanmaktadr. Byle bir durumda Avrupa sylemi fikirler ve
ideallerin oluturduu byk karmak bir yapy temsil eder. Bunlarn yannda Avrupada hala
milliyetilik, dahas mikro milliyetilikler etkili olduu iin ulusal kimlikler gl yaplarn
muhafaza etmektedirler. Netice itibariyle Avrupa Birliinin yaratmak istedii uluslarst kimlik,
kabul grmemektedir.
Kimlik konusunu nemli klan dier nemli bir husus da Trkiyenin ABye ye olmak iin
bavurmu olmasdr. Avrupa Kimlii oluturma abalar ierisinde gndeme getirilen ve ortak bir
paydada badatrlmaya allan kltr, tarih, din, corafya gibi balca konularda Trkiye hesaba
katlmamakta ve dahas bir sorun olarak grlmektedir. Trkiyenin yelik sreci Avrupa kimlii
bahane edilerek srncemede braklmaktadr. Oysa dikkatli bir inceleme yapldnda belli bir
Avrupa kltrnden dininden corafyasndan ve kimliinden bahsetmek mmkn deildir.
Tarite Avrupa Bilincinin Oluumu
Avrupann kklerine ilikin analizlerin ounda batl yazarlar tarihsel gereklie uygun bir kimlik
tanmn pek nemsememiler ncelikle Avrupa uygarlna dayanak tekil edecek tarihsel olgulara
atflarda bulunmulardr. Aslnda, Avrupann kendi kimliini hangi kltr zemininde aradn
birazda mitolojiden yola karak ortaya koymak mmkndr. Bir efsaneye gre Avrupa adn
Yunanistan ve Zeusa borludur. Zeus, Europa adndaki tanray, kendi ocuunu dourmas
iin Bat Asya topraklarndan Girite karr. te Avrupann Yunanistan ile olan gbek ba
byle oluur. Birok Avrupal yazar Avrupann Helen soyundan geldiini ve kendi ruh bilincine
Yunanistanda vardn iddia eder.
Avrupa ve Yunanistan arasnda kurulan bu ba tarihin belli dnemlerinde krlmalara urar. Yunan
stnl zerine kurulu inancn zayflamasyla beraber daha yeni bir Avrupa kavram ortaya kar
ve Asya tekilik anlay ile betimlenmeye balar.
Avrupann soy ktnde kimlik dokusu olarak Helenden sonra Roma arln hissettirir.
Dou Akdeniz evresi Hristiyanln ilk yayld yer olarak bir dnem Avrupa kimliini oluturan
ana unsur olarak kabul edilmitir. M. 27- M.S 180 yllar Pax Romana (Roma Bar) dnemi
olmutur. Roma mparatorluu kendi ynetimi altnda geni bir corafyay tek bir kimlikte
birletirmeye almtr. Ortak ve tek bir emperyal ynetim, hukuk, edebiyat, dil ve din birletirici
unsurlar olarak dnlmtr. Ancak Romallar hibir zaman bir Avrupa ideasna sahip olmam
ve corafi boyutun tesine geememitir. Hristiyan bar slam dininin ykselmeye balamasyla
ayn dneme denk gelmitir. Bu dnemde Avrupa halklarnn Hristiyanlk ve kilise altnda
birletirilmesi hedeflenmitir. lk dnemlerde lml bir yol seilmi ve belli orada bir birliktelik
havas domutur. Ancak giderek yozlaan kilise ve dogmalara saplanp kalan din adamlar
glerini ve inanrllklarn kaybetmeye balamlardr. Bu gelime karsnda zor kullanma ve
sert ynetimlerin uygulanmas baarszl da beraberinde getirmitir. Avrupa ktasnn Hristiyan
kimliinin olumas Mslmanlarn istilalar sonucu yerlemitir. Yani zafer deil yenilgi zerine
kurulmu bir kimliktir. M.S IV. yzylda Roma mparatorluunun ikiye ayrlmas ve douda
Ortodoks Yunan, batda Latin Katolik Hristiyanln kurumsallamas sonucu bu kimlikte krlma
olmutur. Bundan sonra Avrupa Hristiyanlk ile zde hale gelmitir. Bu sayede Dou ile Bat
arasndaki dmanln da temelleri atlmtr ve Bat Avrupay simgeler hale gelmitir.
Birleik Avrupa Fikri
Kimi zaman dolayl yollarla da olsa, tarih boyu Avrupa bilinci, Avrupa Kimlii ya da Avrupada bir
btnleme srecini hayal eden gerek siyaseti gerekse yazarlar olmutur. XIII. Yzylda Dante,
dini ve sosyal btnlemeden bahsetmi, 1795 ylnda Kant, tm Avrupay birletirme fikrinden
bahsetmi, XVII. Yzylda Emeric Cruce gmrklerin azaltlmas suretiyle uluslararas ticaretin
gelitirilmesi ve Bir Avrupa Devletler Birliinin kurulmasn nermitir. XVIII. yzylda Voltaire
Byk Avrupa Cumhuriyeti ve XIV. Yzylda da Victor Hugo Avrupa Birleik Devletleri
hayallerinden bahsetmilerdir. Byk bir mparatorluk kurmak ve Avrupay tek bir ynetim
altnda birletirmek ve bu dncelerini gerekletirmek iin zor kullanma yolunu seen Napolyon
ve Hitleri de bu ksmda deerlendirebiliriz. Aslnda bu saylan isimlerin arasnda Hitlerin ayr
bir neme sahip olduu sylenebilir. II. Dnya Sava gibi ok byk bir savan kmasna sebep
olmasayd belki de bugnk kadar etkili bir Avrupa Birlii oluumundan bahsetmek mmkn
olmayacakt.
II. Dnya Savana kadar olan dnemde Avrupay birletirmeye ynelik abalar baarl olamam
ve hayata geirilememitir. Bunun nemli nedenlerinden birisi bu giriimlerin zor ve bask yoluyla
gerekletirilmek istemesidir. Braudel bu gerei u ekilde ifade eder: Tarihin verdii en nemli
ders; iddet Avrupann tmn ele geirmek isteyen hi kimse iin yeterli deildir. Avrupann
bugnk btnleme yntemi tarihin vermi olduu dersten hareketle gnl rzasna dayal bir
birlikteliktir.
Avrupa Kimlii; Kimlik Yaratma abalar
Yukarda da bahsettiimiz gibi kimlik kavram tekinin varl ile bir anlam kazanr. Her trl
kimlik bir taraftan iine alc, kabullenici yani kendinden olanlar kucaklayc, bir taraftan da
dlayc, reddedici yani kendinden olmayanlara kar mesafeli olan bir olgudur. Bu balamda
Avrupa Birlii sadece kurumlardan ibaret bir yaplanma deildir. nemli bir eksiklik vardr ve o da
halk boyutudur. Bugn Avrupa Birlii tarihte grlmedik bir iyimser havaya sahiptir fakat hala bir
Avrupa halkndan bahsedilememektedir. AByi sk bir yaplanmaya doru gtren antlamalarn
referandumlarda reddedilmesi yahut kabul edilen yasalarn kl pay kabul edilmesi btnleme
srecinin halk tarafndan benimsenmediinin bir kant olarak karmza kmaktadr.
Bugn Avrupa kimliini ne corafi bir anlaya ne kltrel bir anlaya ne de dini bir anlaya
oturtmak kolay grnmektedir. Bugn, Avrupa ktas dnda olup da kendini Avrupal olarak
gren birok devlet vardr. Yine Kbrs Rum Ynetimi farkl bir ktada olmasna karn Birlie
dhil edilmitir. Yine Avrupaya olduka yakn olan Fas, corafi nedenlerle birlie alnmam,
Afrika ktasna daha yakn olan Malta, Birlie alnmtr. Yine Trkiye Avrupa Ktasnda topra
bulunmasna ramen Avrupal olarak kabul edilmek istenmemektedir. Din asndan baklacak
olursa ortak gibi grnen tek alan dini kltrdr. Bu nedenle Avrupa Kimliinin Hristiyanlk
zerine kurulmas gerektiini dnenler bulunmaktadr. Yalnz AB nfusu iinde azmsanmayacak
bir Mslman nfus ve Yahudi nfus sz konusudur. Hatta ateist insanlarn says da olduka
fazladr ve bunlarn Hristiyan kltrden fakl bir kltrleri vardr. Yani Avrupal kim? sorusuna
verilecek ve hibiri tam olarak doru olmayan birok yant vardr.
Avrupa Yurttal
Yurttalk bireylerin eitlik ilkesi dorultusunda belirli evrensel hak ve grevlerle bir ulus- devletin
yesi olma durumunu ifade eder. Bu kavramdan ulus devlet ncesinde de bahsedilmi olmasna
ramen bugn bu kavram ulus devlete bal olma artna indirgenmi bulunmaktadr. Bugnk
yurttalk haklar ve yaps nceki yzyllara nazaran farkldr. G, misafir iiler, mlteciler gibi
etmenler yurttalk kavramn olduka karmak bir yapya sokmutur.
Avrupa yurttal ilkesi ulus devletin dnda ve tesinde bir vatandalk yaratlmasn amalayan
bir terimdir. Topluluk yesi lkelerin vatandalarnn arasnda herhangi bir ayrm yaplmamas iin
ve dier lkelerde kendi lkesindeymi gibi hareket edebilmesini salamak iin ortaya atlmtr.
Btnleme srecinde ekonomik alann yan sra sosyal kltrel ve siyasi alanlarda topluluk yesi
olmayan devletlerin vatandalar ile ye devlet vatandalarnn ayrlmas hedeflenmitir. Bu sayede
halktan kopuk, sadece siyasetilerin giriimlerinden oluan bir birlik yerine halk ile btnlemi
bir birlik hedeflenmektedir. Buna ramen kamuoyu yoklamalarnda halkn kk bir ksmnn
kendin Avrupal olarak hissediyor olmas Avrupa Kimliinin eksikliini ortaya koymaktadr.
Halkn kendini Avrupal hissetmesi iin birok giriimde bulunulmu; zellikle Akademik alandaki
giriimler, eitim programlar ve gnll projeler zerinde younlalmtr.
Avrupa yurttal ile salanan kolaylklar u ekilde sralanabilir; AB snrlar ierisinde serbest
dolam, baka lkelerde ikamet edenlerin o lke vatandalaryla ayn haklara sahip olmas,
belediye seimlerine katlma hakk, nc lkelerde kendi lkesinin temsilciliinin bulunmamas
halinde Avrupa Birlii Temsilciliinden yardm alabilmesi, dileke verme hakk vs.
Bu giriimler halkn sadece kar iin bir Pazar olarak dnlp, i adamlarn daha ok ilgilendirdii
eklinde eletirilmektedir. Avrupa yurttal ilkesinde kltrel dzeyde ulusal kimliklerin
korunmas, siyasi kimlik olarak ise Avrupa kimliinin kabul edilmesi istenmektedir. Herhangi bir
kimliin ortadan kaldrlmas gibi bir ey olmad gibi, mevcut kimliklere yeni kimlik eklenmesi
sz konusudur. Peki, hangi kimlik hiyerarik sralamada en nde gelecektir? te bu sorunun
cevab Avrupa Kimliinin nndeki nemli bir engeldir.
Avrupa Anayasas
Avrupa Anayasasnn da amac kimlik yaratmaktr. Tm Avrupa halkn kapsayacak bir anayasann
halk birbirine balayaca ve Avrupa bilinci yarataca beklenmektedir. Yalnz burada dikkat
edilmesi gereken bir ayrnt vardr. Anayasann var olmas anayasallama anlamna gelmemektedir.
ABnin anayasallamas iin halkn ynetime daha fazla katlmas gerekmektedir. Bu balamda
Avrupann anayasadan ok bir Avrupal halk ve ruh yapsna sahip olmas gerekmektedir.
Anayasa, yurttalk gibi devletin nemli elerinden birisidir. erii ne olursa olsun anayasann
varl bile nemlidir ancak ilevsel olabilmesi iin ulus-devlet yapsnn sona ermesi gerekmektedir.
Bylelikle bir devlete sahip olan AB, bir halkada sahip olabilecektir. Bu noktada en byk sorun
udur ki ulus devletler hala ok gldrler ve milliyetilik hala mevcut bir grtr ve Avrupa
ierisinde ykselme eilimi gstermektedir.
Avrupa Yurttal, Anayasa ve kimlik yaratmak iin yaplan tm abalar sembolik olmaktan teye
gidememitir. Yurttalk iin bir devletin olmas n kouldur. Ancak AB bugn devlet olmaktan
ok uzaktr. ok deil 60 yl kadar nce AB yesi lkelerin birbirleriyle kyasya ve acmasz bir
sava hali ierisinde olmalar gz nnde bulundurulacak olursa, kimlik yurttalk ve devlet olma
gibi hayallerin gereklemesi ok yakn gzkmemektedir.
Ortak D Politika ve Gvenlik Politikas
Birlie ye olan devletler, Avrupa Birliliinin gvenlik ve d politikasn ekince koymakszn
desteklemek ve bu erevede hareket etmekle ykmldrler. Bu politikalarn salkl yrtlebilmesi
iin kendi aralarnda bir i birlii oluturmalar da kanlmazdr. Bunun yannda ye devletler
ABnin karlarna ters decek bir d politika davranndan da kanmak durumundadrlar.
AB uluslarst bir yapya sahip olmasna ramen bugn hala, ye devletler d politikada kendi
karlarn stn tutmaktadrlar. Bu gerek entegrasyonu zorlatran bir etmendir. AB, ortak d
politika ve gvenlik politikasn oluturmak iin iyi bir kurumsal yapya sahiptir. Bu politikalar
Avrupa Konseyi belirler. ye lkelerin D leri bakanlarndan oluan Bakanlar Konseyi ise karar
organdr. Kararlar nitelikli oy okluu ile alnr. (Amsterdam Antlamas), dier nemli bir organ
da Avrupa Parlamentosudur. Bu organ ABnin uluslarst yapsn en iyi ortaya koyan organdr.
Burada grev yapan parlamenterler dorudan AByi temsil ederler; kendi lkelerini deil. ABnin
ortak deerlerini temel karlarn bamszlk ve btnln koruyan ortak d ve gvenlik
politika Avrupa Kimlii iin nemli bir adm olmutur. Bu uurda kurumsallatrlmaya allan
bir baka gelime de Avrupa Gvenlik ve Savunma Kimliidir. Grld gibi Avrupa Kimlii
ve Gvenlik, zdeletirilmeye allmaktadr.
Trkiye ve Avrupa Kimlii
Trkler tarih boyunca Avrupann tekisi olarak alglanm ve Avrupa bilincinin olumasna
katkda bulunmulardr. Hristiyanlarn ortak dman karsnda birlemeleri ve Hristiyan st
kimlii ile hal seferlerine girimeleri Avrupa iin nemli bir dnm noktas olmutur. Bu balamda
Avrupa corafi unsurlarn tesinde kltrel bir deer kazanm ve kimlik yolunda nemli bir adm
atlmtr. Bu nedenlerle tarihten gelen bir etki dolaysyla Avrupallar iin Trk, Mslman,
Osmanl, Trkiye gibi kavramlar olumsuz anlamlarla ykldr.
Avrupa Birliinin btnlemesi esnasnda Hristiyanlk deerlerinin nemli olduuna inanan baz
yazar ve politikaclar, Birlii Hristiyan Kulb olarak grmek istemekteler ve bu suretle Trkiyenin
AB yeliine kar durmaktadrlar. Avrupa medeniyetinin unsurlar olarak Hristiyanlk, Yunan
demokrasisi ve Roma hukuku saylmakta ve Trk darda braklmaktadr. Yalnz Trkiyeyi
Avrupa kltrnn iinde deerlendirenler de vardr. Avrupa Komisyonu eski bakan Jaques Deloros
ortak mirasa slam igallerini de eklemekte ve Avrupallarn bu sayede slam kltryle tantn
dile getirmektedir. Yukarda da deinildii zere Hristiyanlk zerine oturtulmaya allan Avrupa
Kimlii Trkiyeyi darda brakmann bir forml olarak deerlendirilmektedir.
Nfusunun % 99undan fazlas Mslman olan bir nfusa sahip Trkiyenin AB iin tehlikeli
olaca dnlmektedir. Huntingtonun dedii gibi farkl medeniyetler arasndaki etkileim
kiilerin ait olduu medeniyetin bilincine varmasna neden olarak medeniyetler arasndaki farklarn
belirginlemesine yol aar ve bu belirginleme atmaya doru yol alr. Aslnda sadece kltrel
deil, tarihsel olarak da Trkiyenin ABye yeliine kar klmaktadr. Bu gr savunanlara
gre Trkiye AB projesini alt st edecektir. AB farkl medeniyetlerle rasyonel ilikiler kurabilir
ancak Trkler Avrupann byk bir ksmna fakl bir medeniyet anlayyla uzun sre hkim
olmulardr. Bu bakmdan ilikiler sorunlu kalacaktr. nk Trkiyenin bu blgelerde brakt
miras canlandraca ve ABde en etkili lke konumuna gelecei ve Bat Avrupann stnln
Dou Avrupaya brakaca iddia edilmektedir.
Sonu
Avrupa Birliinin kimlik oluturma abalarnn devam edecei u an iin aikrdr. Ancak st
ste alnan baarsz sonular bu abalarn gzden geirilmesini ve yeni bir strateji izlenmesini de
gerekli klmaktadr. Avrupallk bilincinin yaratlabilmesi iin anayasa, yurttalk bilinci, bayrak,
mar, ortak para gibi birok giriim olmutur. Topluluun yelerine gemiten gelen ortak miras
ve ba ile Hristiyanlk, demokratik deerler, Yunan- Roma gelenei gibi rnekler vurgulanmaya
allmtr. Ancak izlenilen bu yntemin bugn baarya ulatn sylemek imknszdr.
Avrupa Bilinci ortak bir kimlik yaratabilmek amacyla oluturulmaya allmaktadr. Ortak kimliin
temel amac ise kiilere aidiyet duygularn glendirmek ve ABye olan inan ve gvenlerini
artrmaktr. Aslna baklacak olursa bunun salanmas iin kimlie deil insanlarn bireysel olarak
Avrupa birlii ynetimine daha aktif katlmlarnn salanmas gerekmektedir. Bu sayede belirli
bir Avrupallk kimlii olmasa bile ABye olan destek ve inan artacaktr. Kimlik oluturmak iin
gdlen politikalarn aksi bir tesir yaparak milliyetilikleri canlandrmas ve ulusal kimliklerin
Avrupa kimliine kar daha skca korunmasna yol ama ihtimali olduka kuvvetlidir.
Nihai olarak bugn iin bir Avrupa kimliinin yaratlmas ve baarl bir ekilde benimsetilmesi
olduka uzak grlmektedir. nk bugnk yapsyla AB ok sayda fakl ulus-devletten,
milletten, dilden ve kltrden olumu bir yaplanmadr. Dolaysyla bu hassas noktalar her
daim gz nnde bulundurulmaldr. Demokrasi ve effaflk yeterince salanamazsa, siyasi
btnleme ve ulus stclk sreci tabandan deil de, Avrupa siyasi elitlerinin giriimleriyle
gerekletirilmeye allrsa AB kartl artma eilimi gsterebilecektir. Bu durumda AB daha
gevek bir yaplanmaya doru gidecektir.
Trkiyenin durumuna baklacak olursa, Trkiye yelik srecini balatmasnn zerinden
neredeyse yarm yzyl gemitir. Gerek uluslararas sistemde meydana gelen deimeler, gerekse
Trkiyenin i politikasnda meydana gelen gelimeler ve Avrupa Birliinin i dinamiklerinin
etkisiyle Trkiye ye uygulanan ifte standartlar ve temkinli yaklamlar neticesinde Trkiyenin
Birlie katlm srekli sekteye uramtr. Bugn gelinen noktada Trkiyenin yakn bir zamanda
ye olaca olduka zor grnmektedir. Ekonomik kriterler ve refah dzeyi gibi ltler gz
nnde bulundurulacak olursa Trkiyeden daha kt durumda olan Dou Avrupa lkeleri bugn
ABye dhil olmulardr. Corafi ltler hesaba katldnda yine Trkiyeden daha az hatta
Avrupal olmayan lkeler ( Malta ve Kbrs Rum Kesimi) Birlie dhil olmulardr. Kltrel ve
Dini deerler lt alndnda Trkiyenin farkl yaps biraz daha netlemekle beraber Trkiyesiz
bir Avrupann hlihazrda 20 milyon Mslman, 1,5 milyon Yahudi ve tm nfusun % 20 gibi
byk bir ksmnn Ateist olmas gz nnde bulundurulacak olursa Trkiyenin sahip olduu
kltr ve din sorun olarak grlmeye bilir. Demokratik deerler gz nnde bulundurulduunda
Trkiyenin birok Avrupa Birlii yesi lkeden daha iyi durumda olduu sylenebilir. Avrupa
Birlii lkeleri Trkiyeyi kaybetmeyi gze alamamakta, bununla beraber Dou Avrupa lkelerine
gsterilen msamahay da gstermekten kanmaktadrlar. Grld gibi gelinen bu noktada sorun
ye lkelerin yaplaryla ilgili olmayp Avrupa Birliinin yapsyla alakaldr. Avrupa Birlii kendi
geleceini ve nasl bir siyasi yap ierisinde olacan net olarak ortaya koymal ve ye olmak isteyen
devletlere kar objektif yaklamda bulunmas gerekmektedir. Elbette ki Trkiyenin de Avrupa
Birliine hangi artlarla ye olmak istediini, taviz vermeyecei konularn hangileri olduunu net
bir ekilde ortaya koymas ve bunu her frsatta dile getirmesi gerekmektedir. Avrupa birliinde
fakl tarzda devletlerin ( Almanya, Fransa, ngiltere ve Dou Avrupa lkeleri) varln dnecek
olursak bu yapnn bu ekliyle srdrlmesi zor gzkmekte ve arzulanan dzeye erimek her
geen gn zorlamaktadr. Bu durum, Avrupann iinde bulunduu kimlik kmaz gz nnde
bulundurulduunda daha da zor bir srece doru gidildiine iaret etmektedir.
KRESELLEME
MLL DEVLET ve MLL KLTR
Erkan GKSU
Giri
Hemen her kavramda olduu gibi kresellemenin de herkesi memnun edecek bir tanmn yapmak
olduka zordur. Bununla birlikte krselleme denilince akla ekonomik faaliyetlerin dnya apnda
birbirine balanmas gelmektedir. Buna gre kreselleme; sermaye, ynetim, istihdam, bilgi,
doal kaynaklar ve organizasyonun uluslararas bir hale geldii hatta tam anlamyla birbiriyle
baml bir hale geldii ekonomik ve siyasi yaplanmadr. Baka bir ifadeyle kreselleme, ok
genel olarak sermaye, mal ve hizmet pazarlar ile bilim, teknoloji ve kltrn de yer ald ortak bir
havuza, bu sistemdeki btn aktrlerin giri imknn elde ettii bir ortamda yaanan ekonomik,
siyasal ve sosyal deiiklikleri ieren bir sre olarak grlebilir.
Bu tanmdan hareket edildiinde kreselleenin gnmz dnyasnn ulam olduu medeniyet
seviyesiyle alakal olduu sylenebilir. Zira gnmzn siyas, sosyal, iktisad ve teknolojik
gelimeleri hemen her alanda dnyay kk bir ky haline getirmi, farkl corafyalarda yaayan
farkl milletleri, farkl devletleri birbiriyle kaynatrmtr. Dolaysyla Milliyeti Hareket Partisi
programnda da ifade edildii gibi:
amzda daha ok sermaye hareketlilii ile mal ve teknolojik gelimelerin, ak toplum ve
rekabeti piyasann kazand boyutlar tanmlayan kreselleme olgusunu yok saymak ya da
kmsemek mmkn deildir.
Milliyeti Hareket Partisi, temel ilkeler ve deerler btnln, kresel deerlere katk salamada
engel deil, itici bir unsur olarak grmektedir. Birok alanda snr tanmayan gelimeler ve buna
bal olarak gelien evrensel deer ve politikalar zenginletirici hedef ve abalar, hem gerekli hem
de nemlidir.
Daha adil ve yaanabilir bir dnyaya ulama amacna, mill kimlik ve mill btnlk iinde
varmak ve bunlar paylamak, insan haklarn ve hukukun stnln esas alan demokratik mill
dzenimizle elimemektedir. Partimiz, kreselleme srecine milletler aras i birlii ve dayanma
ile adalet ve srdrlebilir rekabet ilkelerinin yn vermesi gerektiine inanmaktadr.
Ancak yine MHP programnda ifade edildii gibi Bu sreci yani kresellemeyi, insanln ulat
niha aama veya evrensel ve tek doru olarak kabul etmek mmkn deildir. Milli deerleri,
toplumsal duyarlklar iinde barndrmayan, insanlarn huzur ve refahna deil de ekonomik ve
siyasi karlara hizmet eden, milli ve manevi deerleri, milli kltrleri kresel birlik ve btnl
zenginletirme arac olarak grmek yerine onlar tahrip etmeye hatta yok etmeye alan baskc ve
dayatmac bir kreselleme kabul edilemez.
Bu almada genel olarak kreselleme hakknda bilgi verdikten sonra kresellemenin ngrd
devlet ve kltr anlay, bu anlay ierisinde mill devlet ve mill kltr mefhumlarnn yeri
zerinde durarak Varln mill kltr ve mill devlet davasna adam Trk lkclerinin
kreselleme sreci karsndaki tavr ne olmaldr? sorusuna cevap arayacaz. Bunun iin ilk
olarak kreselleme mefhumunun tarih arka plann ortaya koyarak ve zerinde yaadmz
Trkiye corafyasnn, Trk olmann boynumuza ykledii byk sorumlulua dikkat ekerek
meseleyi ele almay uygun gryoruz.
1- Kavramlar ve Tanmlar
Gnmz dnyasnda en etkili bask arac olarak kullanlan kavramlarndan biri olan kreselleme,
sadece lkemizde deil, dnyada da kmil anlamyla yerli yerine oturmu bir kavram deildir.
Neyin kresel olduunun veya olabileceinin bal bana tartma konusu olmas bir tarafa,
kreselleme kavramndan ne anlamamz gerektii bile yeterince ak deildir.[1]
Kreselleme denilince genellikle ekonomik faaliyetlerin dnya apnda birbirine balanmas,
mill ekonomilerin artan lde birbirine balantl hle gelmesi anlalmaktadr. Terim olarak
kreselleme, hem dnyann klerek younlamasn, hem de bir btn olarak dnya bilincindeki
younlamay ifade etmektedir. Kreselleme sosyal, kltrel ve ekonomik ynleri bakmndan
coraf snrlarn nemini kaybetmeye balamas ile birlikte toplumlarn da gitgide bunun bilincine
varmalar sreci olarak anlamlandrlmaktadr. Kreselleme, smrgeci ve smrgecilik sonras
hiyerari ile Birlemi Milletler, yardm kurulular gibi uluslararas dzenleyici organlarn
oluumuyla dorudan ilikili olarak, siyas yaplarn kresel kurumsallamasn ieren bir sre
olarak da aklanmaktadr.[2]
nceleri ekonomik etkinliklerin ayn anda birok lkeyi kapsayacak lde uluslartesi bir nitelik
kazanmas, dnya ekonomisinde bir btnlemeden sz edilmesine ve bu olguyu ifade etmek
zere kreselleme szcnn kullanlmasna ramen, btnn kucaklanmas ve kuatlmas
anlamnda kreselleme giderek siyas oluumlar da kapsayan bir ierie kavumaya balamtr.
Kresel ve kreselleme mefhumlarnn kkeni hakknda farkl grler ile srlmtr.[3]
Ancak bu mefhumlarn yaygn ve modern anlamda ilk defa 1961 ylnda Webster szlnde
tanmland bilinmektedir.[4] Daha sonraki yllarda ortaya kan nkleer silahlarla ilgili tartmalar
ve ernobil gibi birden fazla devleti ilgilendiren byk tehlikeler, dnyann tehditler ve tehlikeler
bakmndan kreselletiine dair izlenimler vermitir. Enformasyon alannda grlen hzl
deiim, televizyon ve dier toplu iletiim aralarnn, bilgisayar teknolojisi, telefon ve internetin
yaygnlamas, finans piyasalar ve insanlarn yaants zerindeki etkilerinin artmas gibi gelimeler,
sosyal ve ekonomik bakmdan kresellemenin ilk gstergeleri olarak nitelendirilir.[5]
1980li yllarn ortalarndan itibaren meydana gelen siyas gelimeler de kreselleme srecini
hzlandrmtr. zellikle Sovyetler Birliinde Gorbaovun ibana gelmesi ve Berlin Duvarnn
yklmasyla n btn dnyaya yaylan kreselleme, ideolojik bir boyut kazanarak yeni dnya
dzeni olarak nitelendirilmitir.[6] Btn dnyay etkileyen bir deiim rzgrna yol aan bu
gelimeler, demokratikleme, blgeselleme, pazarlarn kresellemesi, uluslararas sermaye
karsnda hkmetlerin zayf kalmas, okuluslu irketlerin ne kmas, snr tanmayan
finans sektr, milli devlet ve egemenlii tartmas, demokrasi ve insan haklar ihlal iddialar
zerinden lkelerin i ilerine mdahale edilmesi gibi bir dizi olguyu, bu deiim rzgrnn
ierisine almtr. te bazlarna gre bu deiim rzgarnn ortaya kard yeni dnya dzenin
kanlmaz ve karsnda durulmaz sonucu kreselleme olmutur. Yani dnya hzla klm,
kreselleme konusunda btn farkl yaklamlarn ortak slogan olarak dnya kresel bir ky
haline gelmitir.[7]
Baz yazarlar tarafndan sosyal ilikilerin lke d boyutlarnn domas ve hzla yaylmas
olarak tanmlanan kresellemeyi, esasnda daha nceden de var olan ilikilerin kuvvetlenmesi ve
yaygnlamasnn ideolojik sylemi olarak deerlendirmek mmkndr. Giddensn kreselleme
tanm bu yargy dorular niteliktedir: Ona gre kreselleme; bir lkede meydana gelen olaylarn,
baka yerlerdeki olaylar zerinde etkiye sahip olmas ya da ulusal snrlar dnda meydana gelen
olaylardan etkilenme balamnda sosyal ilikilerin dnya leinde younlamasdr.
Bu adan bakldnda kreselleme, nceden de var olan bir dizi etkileim ve iliki biiminin,
hzla gelien ulam ve iletiim teknolojileri ile younlamas olarak tanmlanabilir. Bu sre iinde
sadece bir takm geirgenlikler artm, herkesin birbirinden rahatlkla ve hzla haberdar olabilecei
bir yapsal dnm yaanmaya balamtr. Dolaysyla, Kreselleme mill, ekonomik, siyas,
kltrel yapnn bir dizi ulus tesi gelime ile koalisyonudur ve ideoloji olarak da her lkenin bir
dierini etkilemesidir diyen Mittlemann tanm kresellemenin genel erevesini izmektedir.
Bir baka adan yaklaldnda kreselleme, yeni iletiim biimlerinin, bilginin ak ve
iletiiminin devlet ya da baka bir otorite tarafndan denetimi ve snrlandrlmasnn nne
gemesi srecidir. Aslnda bu gelime, sadece diktatrlkleri deil, her trden devletin ve tabii
ki mill devletlerin egemenlik alann daraltan bir durumdur ve kresellemeye siyas anlamlar
yklenmesinin ardnda da bu gerek bulunmaktadr. Kresellemeye atfedilen bu siyas misyon,
onun tanmnda yeni pencereler almasna sebep olmutur. rnein kresellemenin snrlarn
kalkmas ile balantlandrlmas, bu yansmalardan biridir: Kreselleme; sosyal, kltrel ve
iktisad ynleri bakmndan coraf snrlarn nemini kaybetmeye balamas ile birlikte toplumlarn
da bunun bilincine varmalar srecini ifade etmektedir.
Kresellemeyle birlikte snrlarn kalkacana dair iyi niyetli mi yoksa art niyetli mi olduu
belirsiz yorumlarn mevcut oluu, buna mukabil kresellemenin srkleyicisi konumundaki
lkelerde, mesela ABDde, snrlar ama ynnde hibir temayl bulunmamas, hatta istenmeyen
gmenlerin giriini engellemek iin snrlarn eskiye oranla daha skca kapatlmas, aslnda
zerinde dnlmesi gereken bir konudur. Snrlar kalkyor. trnden ii doldurulamam
sylemlerle kastedilmek istenen ey, bilgi ve haber iletimi ile sermaye akkanlnn snr tanmaz
bir boyuta ulaml olsa gerektir. Yoksa dnya ne kadar kresellese de snrlar hl varlk ve
anlamn muhafaza etmektedir.
Snrlarn kalkmasnn daha ok ekonomik entegrasyonlar ve sermaye hareketleriyle ilikili
olduunu sylemek mmkndr. Zaten kresellemenin en nemli gstergelerinden biri, retimin
yeniden tasarlanmas ve retilen mallarn yeni pazarlama ve sat ilkeleriyle dnya pazarna
sunulmasndaki engellerin ortadan kaldrlmasdr.
Mill ekonomilerin zerk konumlarndan syrlarak dnya ekonomileri ile btnlemesi ve bylece
devletlerin ekonomik alanlardaki ilevlerinin farkllamas, kresellemenin bugn iin tespit edilen
en nemli sonularndan birisidir. Bu balam iinde dnldnde, kreselleme her eyden
evvel ekonomik bir sretir. Kreselleme denilince ilk akla gelen eyin ekonomik faaliyetlerin
dnya apnda birbirine balanmas, balantl hle gelmesi de bundan dolaydr.
Kresellemenin her eyden evvel ekonomik bir sre olmas, onun btn dnyada yaygn bir
sylem olarak kullanlmasn temin eden ba faktrn okuluslu irketler olmasndan da bellidir.
Gnmzde uluslararas irketlerin dnya ekonomisinin evriminde oynadklar rol ok dikkat
ekici bir boyuta ulamtr. Zamanmzda en byk 1000 uluslararas irket, dnya sanayi
retiminin yaklak %80ini gerekletirmektedir. Ulalan bu hacim, beraberinde siyas ve sosyal
argmanlarn retilmesini de getirmitir.
te taraftan uluslararas byk irketlerin hem yerli ve hem de ulustesi nitelii olan her trden
kk irketi srekli yuttuu ve dnya piyasasnda tekelleme eilimlerinin kuvvetlendii de
rakamlardan anlalmaktadr: 1997 ylnda, en byk 100 uluslararas irketin, yaklak 60 bin
uluslararas irketin yabanc lkelerde sahip olduu varlklarn %15ine, toplam satlarnn
%22sine ve toplam istihdamlarnn %19una sahip olduklar grlmektedir.
Gelimi lkeler ve onlarn okuluslu yapya kavumu irketleri yeni bir dnya tasarm iin bu
ekilde kollar svamken, gelimemi lkelerin durumlar ise pek i ac deildir. Sermayenin
gcnn bilgi gcyle bulutuu bu tarih aamada nde olanlarn ileri konumlar pekiirken, geride
olanlarn sefil ve amas vaziyetleri de gelimi iletiim teknolojileri sayesinde herkes tarafndan
bilinir ve gzlenir hale gelmitir.[8]
Dnya gelir dalmndaki adaletsizliin rahatsz edici durumu kadar, dnya ekonomisindeki etkin
aktrlerin dnyann eitli yerlerinde kmas muhtemel huzursuzluklar engellemek amacyla tesis
ettikleri eitli yardm/iyiletirme kurulular da (IMF, Dnya Bankas, vs.), son tahlilde ekonomik
sistemin rehabilitasyonu iin dzenlemeler yapmaktadr.
Ne var ki bu rehabilitasyonun da znde mevcut sistemin devamyla ilgili felsef bir dayana
olduu anlalmaktadr: IMF ve Dnya Bankas gibi norm gzetici kurumlar, devletleri karlkl
bamllk sisteminin kurallarn uygulamas iin dardan zorlayabilmektedir. Mal ve hizmet
retiminin, bilgi iletiminin ve sermaye hareketlerinin muhtevas ve ehresinde zellikle son on
ylda meydana gelen byk dnmler, bu dnme paralel biimde mahall kltrlerin zayf
dmesi ve geleneksel sosyal balarn zlerek mill devletin meruiyetinin tartmaya almas,
bu srecin anlamlandrlmas iin birok dnrn harekete gemesine sebep olmu ve ortaya
kreselleme tabiri atlmtr.[9]
II-Kresellemenin Tarihi Temelleri
Daha nce de belirttiimiz gibi kreselleme mefhumunun kkenleri ok eskilere dayandrlmakta
ve bu konuda farkl grler ileri srlmektedir. Ancak kesin olan bir ey vardr ki o da kreselleme
kavram ve ideolojisi, Bat tarafndan retilen ve btn dnyaya ihra elden eski ideolojilerin
gelitirilmi bir eklinden baka bir ey deildir.[10] Nitekim X. yzyldan itibaren Batnn Douyu
tanmak amacyla giritii bilimsel faaliyetler (oryantalizm[11]), daha sonraki yllarda siyas ve
ideolojik bir boyut kazanarak Bat emperyalizminin arac haline gelmi ve bu sre, Avrupann
i dnm sresince geirdii yeni dnya grlerine gre yeni sylemlerle varln devam
ettirmitir.[12] 16. yzyldan itibaren Bat Avrupada belirginleen ve giderek dnyann dier
yrelerini de etkisi altna alan kapitalizm[13], 19. yzylda Sanayi nklab ile yeni bir aamaya
girmitir. Bu dnemde emperyalizm ve smrgeletirme Avrupa ideallerinin ve metotlarnn
yaylndan ibarettir. Makinelemenin yani Sanayi nklabnn balangcndan itibaren bu akm
durdurabilecek ciddi bir engel grlmemitir. Smrgeletirme, Avrupallatrma davasnn bir
yn olarak ortaya ktnda zaman zaman kanl ve karanlk, zaman zaman sinsi ve bar bir
grntye brnmtr.[14]
Avrupay dnya ekonomisinin ve siyasetinin merkezi konumuna getiren ve 19. yzyl tam
manasyla Avrupann a yapan[15] sanayileme sreci, makinelemeye bal olarak retimi
srekli artrm ve ortaya kan ham madde ihtiyac, nceden beri var olan klasik smrgecilik
anlaynda deiik yaplmasn gerektirmitir. Buna gre koloniler, bir al-veri yeri ve
arac olarak sadece iyi ticaret yapmann vastalar olmann dnda ham madde deposu ve
retilen mallarn satlaca yeni pazaryerleri olarak grlmeye balamtr.[16] Bylece klasik
smrgecilik anlay[17], Yenia balarndan bu yana srdrd yamacl andran
mahiyetini deitirerek, daha ok yeni pazar bulma temeline dayanan emperyalizm haline
gelmitir.[18] u halde emperyalizm kavram, Avrupa g dengesi sisteminin bir paras olarak
diplomasi literatrne girmitir.[19] Avrupal devletler emperyalizmi Avrupa dna tayarak
Avrupa ii atmalar da baka blgelere kaydrmlardr. Nitekim Almanya ve talyann, Avrupa
g dengelerini bozaca zamana kadar, Emperyalizm, Avrupa ii atmalar nleyen bir emniyet
sbab olmutur.[20] Bylece emperyalizm, kendine zg metot, hedef ve argmanlaryla bir
ideoloji haline gelmi, Bat ile Dou arasnda nceden beri devam eden iliki, artk tamamen Bat
hegemonyasna dayanan, bilinli ve sistemli bir smr sistemi olumutur.
20. yzyl, iki byk dnya savan, eski smrgelerin mill devletler kurarak
bamszlamalarn, nkleer silhlarn gelitirilmesini, soykrmlar, bilim ve teknoloji alanndaki
hzl gelimeleri bnyesinde barndrmtr. Son 15-20 yl iinde ise, byk ve evrensel bir
dnmn yaanmakta olduu grlmekte, ekonomideki yapsal oluumlar ve hzl teknolojik
gelimelerle birlikte kreselleme ad altnda deta tm dnyay etkileyen bir deiim srecine
tank olunmaktadr.[21]
Bu sre ierisinde Bat, kavram olarak ypranan, kuram olarak eskiyen, uygulama olarak ifls
eden emperyalizm, kapitalizm, sosyalizm ve buna benzer birok ideolojik yaklam yerine yeni
felsef, insan ve ahlk almlar retmeyi ihmal etmemitir. Kapitalizm ve sosyalizm ekonomik
temellerini byk lde zihinsel ina zerine kurmuken, yeni kuram ve yaklamlar gerekler
ve uygulamalar zerine bina edilmitir. Kreselleme de ite byle bir zorunluluktan domutur.
Ypranm, insan deerler karsnda meruiyetini kaybetmi bu ideolojilerin yerine felsef, insan
ve ahlk almlar retmek gerekmitir. Bu noktada ok eski dnemlerden itibaren baz devlet,
din ve ideolojiler tarafndan felsef olarak dile getirilmi btnleme olgusu, hem tandk ve
zararsz bir mefhum hem de kolayca biimlendirilecek, istendii zaman farkl ekillerde anlamlar
yklenebilecek geni bir kavram olarak kreselleme olgusu oraya atlmtr.
Gerektende kreselleme, globalleme, okuluslulama, uluslarst kurulu sylemleri dikkatle
incelendiinde kapitalist ve sosyalist ideolojilerin bir arakesiti olarak karmza kar. Bu bakmdan
kapitalizm hkim snfn, sosyalizm ezilen snfn, kreselleme ise sper zengin ve egemen
oligarinin ideolojisi, bazen de hem kapitalizm hem de sosyalizm ideolojilerinin ortak paydas
olarak fikir pazarnda kolayca yerini almtr.
Gelimeler yaygn imge ve imaj bombardmanndan ayrtrlarak deerlendirildiinde,
kresellemenin balangta bir ideolojik kavramdan ziyade bir olgu olduu, daha sonra siyas
ve sosyal tesirleri gz nne alnarak ona ideolojik anlam yklemeleri yapld grlmektedir.
Kendi iinde iddetli tenakuzlar ve ahlk amazlar da bulunan bu olgunun, bir sre analizi
erevesinde deerlendirilmesi, konunun elee evrilmi zihinlerin daha fazla kartrlmasna yol
amadan anlalabilmesi iin asgar bir gerekliliktir.[22]
Grld zere kreselleme, kkleri ok eskilere giden bir mefhum olup, kapitalizmin gelime
srecindeki bir aama, ekonomik boyutu ve kutuplamay ne kararak gelimi baz lkelerce
maniple edilen bir ekonomik, sosyo-kltrel, siyas ve ideolojik bir kavramdr. Bu bakmdan,
her ne kadar bu kavramn kendiliinden gelien dinamik bir sre olduu iddia edilse de
kresellemeden ziyade kreselletirmeye dikkat edilmeli, kreselletirme srecinin ekonomik
olduu kadar, siyas ve kltrel boyutlarna da dikkat edilmelidir.
III-Kreselleme ve Milli Kltr
Kreselleme denilince akla ilk gelen mesele ekonomik faaliyetler olmakla beraber, bu srecin
milletlerin toplumsal ve kltrel yaps zerindeki yapaca etkiyi de incelemek gerekir.
Kresellemenin kltr ayanda en ok dikkat eken nokta, dnya vatandal gibi en azndan
imdilik hayalden te bir anlam tamayan kavramlar zerinde ykseltilen kresel kltr
tartmalardr.
Gnmzde kltrn insan topluluklar iin ne derece nemli bir unsur olduu konusunda herkes
ayn gr paylamaktadr. Bununla beraber kltrn tanm ve unsurlar hakknda birok gr
ileri srlmtr. Bu eitlilie dikkat eken Cemil Meri, kltr tahlili imknsz kaypak bir
kavram olarak nitelendirir.[23] Nitekim ok farkl ilm veya popler yaklamlara konu olan kltr
kavramna tarmdan idmana, balklktan medeniyete kadar akla gelen ve gelmeyen dzinelerce
anlam yklenmitir. Meriin ifadesiyle kltrn manasn kelimelerle belirtmeye kalkmak,
elinizde havay tutmak gibidir. Her yerde hava vardr, ama avularnz bombotur.[24]
Latince kkenli bir kelime olan ve topra ilemek, tarma hazr hale getirmek anlamna
gelen kltrn, gnmzdeki yaygn tanmlarndan biri, toplumlarn kendilerine zg hayat
tarzlardr.[25] Bir toplumu dier toplumlardan, geni halk ynlarn birbirinden ayran veya farkl
bir millet haline getiren karakteristik kltr zellikleri vardr. te kltrn milletlere has bir ekle
brnmesiyle ortaya milli kltr kavram kmtr. Dier bir ifadeyle evrensel yaay, duyu
ve davran ekillerinin, sosyolojik bakmdan millet seviyesine erimi toplumlarn yorumlaryla
ekillenmesi ile milli kltrler domutur.[26]
Millet olmann en bariz zellii, milli kltrdr. Nitekim birok yazar, millet tanmn medeniyet
ve kltr birliinin cari olduu en byk itima varlk olarak yapmtr.[27] Esasen milliyetilik
fikrinin gc de mill kltre dayanmaktadr.[28]
Daha nce de belirttiimiz gibi gnmzde kltrn milletler iin ne derece neli olduu
konusunda herkes hemfikirdir. Herkes bilir ki salam temellere dayanan kltr, ahsiyetli genliin
yetimesinde en byk amildir. Ecdad ile ba kopmu, dili diline, tresi tresine uymayan nesiller,
kkleri ve dallar budanm, ancak yine de meyve vermesi beklenen aa gibidir.
Bu noktadan hareket edecek olursak kltr, kk en eski atalardan gelen bir gen gibi nesilden
nesle aktarlm, her devirde insanlarn birlikteliklerini salayan bir unsur olarak hep var olmutur.
Ancak kltrn tarih iinde bilin seviyesinin artmas, baka milletlerle temas, corafya deiiklii
gibi sebeplerle srekli gelitiini ve deitiini unutmamak gerekir.
Genel olarak kltr deimeleri olarak adlandrlan bu durum, btn milletler ve kltrler iin geerli
olup gayet doal ve salkl bir durumdur. Ancak bu konuda aratrma yapan bilim adamlarnn da
dikkat ektii gibi, kltr deimelerinin birka ekli vardr. Bunlardan biri az nce bahsettiimiz
doal ve salkl kltr deimelerini kapsayan serbest kltr deimeleridir. Dieri ise milletlere
ve milli kltrlere en ar darbeleri vuran, en tehlikeli hastalklar bulatran gdml, mecburi
veya empoze yani dayatlm kltr deimeleridir. Serbest kltr deimeleri ne kadar doal ve
salkl ise mecburi, dayatlm kltr deimeleri o kadar gayri tabii ve salkszdr.
Varln znde yatan, insan medeniyetinin geliiminin daimi bir faktr olan kltr deimeleri
zerinde yaplan ilk aratrmalar mstemlekeci Avrupa lkeleri ve misyonerlere aittir. Bu tr
aratrmalarn ksa ve uzun vadeli faydalarn kavrayan ilk smrgeci devlet Hollandadr.
Balangta ilkel yerli kavimleri anlamaya ve onlar makul insani bir ekilde idare etme gibi
amalarla ortaya kan bu aratrmalar, daha sonra zamann en byk ve gelimi smrgeci
lkelerinden olan ngiltere ve Amerikada byk gelime gstermitir. te emperyalist glerle
kltrn bu bulumas, ortaya yeni bir kavram kltr emperyalizmi olgusunu karmtr.
Batnn Dou zerindeki emperyalist politikalarn ilk dnemlerinden itibaren inceleyerek ok
esasl tahliller yapan Edward Said, emperyalist ideolojinin kltr ayan u ekilde zetler:
mparatorluklar ayakta tutan, yalnzca asker g deil, bu asker gc etkinletiren, yeri geldii
zaman kullandran ve daha sonra baskc bir siyas otoritenin bilinen/allm metotlar ile btn
bunlar pekitiren etkenler olmutur. ngiltere, Hindistann geni topraklarn ou Hintli olan
birka bin smrge memuru ve bundan birka bin fazla askerle ynetmitir. Fransa Kuzey Afrika ve
in Hindinde; Hollanda Endonezyada, Portekiz ve Belika da Afrikada ayn ekilde hakimiyet
kurmulardr. Bu smrgeci devletlerin hepsindeki anahtar e emperyal bak asdr. Bu bak
as genel olarak uzaktaki yani hakimiyet kurduu topraklar ve bu topraklar zerinde yaayan
toplumlarn gerekliini, kendi bak tarzlarna indirgeyerek grme, o gerekliin tarihini kendi
bak asna gre ina etme, orann insanlarn kendi kaderleri hakknda karar yetkisi olmayan,
ancak uzaktaki yneticilerin onlar iin dndkleri en iyinin belirledii kadere uyan bir tebaa
olarak grme eklidir.
Emperyalizmin tehlikesiz ve gerekli bir ey olduunu ne sren teori de dahil olmak zere gncel
fikirler byle kastl bak alarndan beslenir. mparatorluklar bir arada tutan bu kavramsal tutkal
hakkndaki en zekice yorumlardan biri, Anglo-Polonyal deerli yazar Joseph Conrad tarafndan
yaplmtr. Conrada gre Dnyay, derileri bizimkinden farkl bir renkte, burunlar bizimkinden
hafife bask olanlardan alp koparma anlamna gelen dnyann fethi, dikkatlice incelenirse, ok
da ho bir ey deildir. Bunu bize balatan, makul bir eymi gibi gsteren sadece dncedir.
Bunun arkasndaki fikir, duygusal bir aldan deil, bir dncedir; ve tasarlayp, nnde boyun
eebileceiniz, uruna kurbanlar sunabileceiniz bu dnceye ynelik bencil olmayan bir
inantr.[29]
Saidin dikkat ektii hususlar, emperyalizm olgusunun ne derece sistemli ve sinsi bir kuatma
halinde insanl tehdit ettiini en ak ekilde ortaya koymaktadr. Bu srete emperyalist ideoloji,
ne askeri g ne de ekonomik ve dier maddi eler zerine deil, kltr dezenformasyonuna
dayandrlmtr. Cemil Meri de Bat, ruh yapmza kendi mefhumlarn zerk etmek suretiyle
idrakimizi meflu (fel geirmi) hale getirmektedir. derken kavgann ncelikle kelimeler
dnyasnda kazanlmas gerektiine iaret etmektedir. Nitekim kltr dezenformasyonu, ilk nce
milletlere ait temel mefhumlarn dezenformasyonu ile balar.
Herhangi bir lkede meydana gelen gelimelerin mill snrlar aarak kolayca baka toplumlar
etkilemesinin, onlarn karar alma srelerinde, yaama biimlerinde, alkanlklarnda ve
kltrel deerlerinde deiimlere sebep olmasnn kresel bir kltrn yaratlmasnda ilk adm
olduunu dnenler, bu kavramsallatrmann soyut ve kopuk bir mahiyet tad gereini
ihmal etmektedirler. Gittike trde ve tekbiimli hale gelen bir yapnn insanlar iselletirdii
deerlerden koparmasnn, kresel medeniyet tasarsnn paras olmak dnda hibir olumlu
taraf bulunmamaktadr.
Bir medeniyeti ekici ve imrenilir, ayn zamanda kresel (evrensel) klan eyin, o medeniyetin
derininde yer bulan kltrel renklerin zenginlii ve eitlilii olduu tespiti, yeni kresel dzenin
hi umursamad bir gerektir. nsanlk, teknolojik gelimenin her eyi belirledii, tek-tipletirdii,
standart hale getirdii, btn ara renkleri ldrd bir srele kar karyadr.
Dier yandan, kresel kltrn yapsnn btn kltrlerin eit veya orantl katlmyla gelimemi
olmas, onun daha dil ve sonunda hemen kabullenilebilecek bir zellik tamamasnn en nemli
sebebidir. Bu kltrn kategori ve standartlarn belirleyen unsur Bat orijinli kltrdr ve Batnn
yasal, brokratik, teknolojik ve sosyal kurum ve ilkelerinin btn dnyaya dayatlmasnn neresi
kreseldir?
Dnya zerindeki kltrlerin mmkn olan en st dzeydeki katlmyla gerekletirilecek ve
uzlamac bir zeminde ortak iyi zerine ina edilecek bir kresel kltr/medeniyet tasars
belki de gerekten dnyadaki insanlarn birbirlerini daha iyi anlamalarn salayabilir, savalarn
azalmasna ve huzur ortamnn gelimesine katkda bulunabilirdi. Ancak bugnk mevcut
uygulamada, ileri olan kural koyar dncesinden hareketle gelitirilen bir kltrel yaklam
mevcuttur ve bunun eninde sonunda baarsz olaca aktr.
Tketimin ideoloji hline getirilerek tketim toplumlarnn yaratlmas ve Illichin muhteem
tabiriyle tketim kleliinin yaygnlatrlmas da kreselleme srecine kout biimde
gelien ve bireysel dzeydeki yabanclamay besleyen tehlikeli meselelerden biridir. Vaktiyle
emperyalizmin temel metotlarndan biri olarak uygulanan ve imdi kresellemenin bir dayatmas
olarak ortaya srlen bu tketim klelii ile her trl mal veya rn fetiletirilmekte, normalde
mahall kltrlerin gstergesi olan rnler (in yemei, talyan pizzas, Afrikal kadnlarn takt
el yapm boncuklar, Budist giysileri, vs.) ait olduklar kltr corafyasnn hkim kodlarndan ve
tadklar kltrel arka plandan soyutlanarak endstrilemi halleriyle evrensel tketimin hizmetine
sunulmaktadr. Horkheimer ve Adornonun Ekonomik aygt, topyekn planlamadan nce, metalar
otomatik olarak insanlarn davranlarn belirleyen deerlerle donatyor. eklindeki tespitlerinin
gerek olduu bir sre yayoruz. Bu da kltrel zenginliin zayflamasna, hatta kaybolmasna,
te yandan tekbiimlemenin yaygnlamasna hizmet etmektedir.[30]
Kresellemenin kltr konusunda yapt tahriplerden biri de kresel bir boyut kazanan ve dnya
apnda yaygnlaan bireyselleme/bireyselletirme olgusudur. Bireyin kendini ait hissettii tarih,
mill, manev birliktelik ve zelliklerin bireyde bir kimlik basks yapt ve onu kleletirdii
iddiasyla idealize edilen bireyselletirme olgusu, bireyin kltrel kimliinden uzaklatrlmas
ile zgrleecei varsaymna dayanmaktadr. Halbuki zgrlk iin bireyi btn otoritelere,
aidiyet bilinlerine ve kimliklere isyana aran bu anlay; bireye yeni bir kimlik, yeni bir aidiyet,
dolaysyla yeni bir klelik nermekte ve ona topyekn yeni bir ballk elbisesi dikmektedir.
Kreselleme teorisyenleri ve bu yaklama destek verenler bu yeni klelikin ya farknda deiller
ya da yzyllardr devam eden empeyalizm ideolojisinin bu yeni metoduna bilerek veya bilmeyerek
destek vermektedirler. Ortak paydas krlm insanlar iin yeni ortak paydalarn bulunamamas,
onlar kimliksizlie ve anomiye srkler. Modern zamanlarn ynetim biimi olan demokrasiyi
bekleyen en byk tehlikelerden biri de budur.[31]
VI- Kreselleme ve Milli Devlet
Milli devlet kavram, insanlarn kendi kaderlerini mill politik mekanizmalar ve kurumlar
erevesinde belirleme fikrini ifade etmektedir. Tarih srete sosyolojik bir olgu olarak milli
devlet, feodal karakterdeki bir siyas dzenden merkeziyeti zellikleri ar basan bir siyas dzene
geii temsil etmi, ayn dili konuan, ayn soydan gelen, ayn dine mensup, ayn kltre sahip,
ayn tarih gemii paylaan, ortak dman veya dmanlar bulunan bir insan topluluu olarak
milletin, siyas olarak rgtlenmi biimi eklinde alglanmtr.[32]
Mill egemenliin doal sonucu olarak, bu srete insanlarn birtakm hak ve yetkilere sahip olduu
ve sorumluluklar bulunduunun kabuln kapsayan vatandalk anlay gelimitir. Bylece
devlet; merkezleerek topluma nfuz etme yeteneini artrm, hukukta eitlii ve ekonomide
btnlemeyi salamaya alarak vatandala sosyal ve siyas boyutlar katm, belirlenmi
snrlar dahilinde ynetme gc tekeline sahip, bu gc hukuk yaptrmna tbi klan, i ve d
iddet aralarn douran ve kontrol eden bir kurumsal egemenlik yaps hline gelmitir.
Modern milli devletler, meru otorite alannda yaplan anlamalar yoluyla herhangi bir faaliyet iin
konacak kurallar ve bu kurallarn konulu statsn belirleme kapasiteleriyle en nemli siyas
yaplanma biimidirler.
Ulus devlet dzeni, meruluunun temelini ilh veya kaltsal bir temele deil, seme seilme
ve dayanma esasna dayal vatandalk anlayna dayandrmak zorundadr. Bu anlamda,
geleneksel aile ve grup ballklarnn ve dank cemaat balarnn yerini, yeni bir kimliin almas
gerekmektedir. Bu yeni kimlii salayacak ideolojinin ad ise milliyetiliktir.
nceleri ekonomik etkinliklerin ayn anda birok lkeyi kapsayacak lde uluslartesi bir nitelik
kazanmas, dnya ekonomisinde bir btnlemeden sz edilmesine ve bu olguyu ifade etmek
zere kreselleme szcnn kullanlmasna ramen, btnn kucaklanmas ve kuatlmas
anlamnda kreselleme giderek siyas oluumlar da kapsayan bir ierie kavumaya balamtr.
Nitekim, Fransa Babakannn, 6 Nisan 2001 tarihinde Kreselleme siyas yapda bir sorundur,
siyas bir cevab gerektirmektedir. eklindeki konumasndan alt ay nce, Milliyeti Hareket Partisi
Genel Bakan Devlet Baheli, 5 Kasm 2000de yaplan MHP 6. Olaan Kongresinde yapt
a konumasnda, kreselleme olarak tanmlanan ok ynl deime ve gelime srelerinin
siyas ve sosyal boyutlarnn olumlu ve olumsuz ynlerini kapsaml olarak akladktan sonra,
Kresellemenin siyas yansmalaryla, ekonomik ve teknolojik gelimeler, bu noktada birbirini
tamamlayan bir rol oynamaktadr. eklinde bir tespitte bulunmutur.[33]
1990 sonrasnda yeniden biimlenen dnya dengeleri ve yaanan gelimeler, zellikle gelimi
Batl lke aydnlar arasnda; mill devletlerin ynetme ve hkmetme kabiliyetlerini yitirdii,
mill nceliklerin zamanla nemlerini kaybederek yerlerini kresel nceliklere brakaca, mill
devletlerin bundan byle mal/finansal piyasalar ve kresel aktrler karsnda ok zayf bir rol
oynayabilecei trnden fikirlerin yaylmasna ve bunlarn ksmen kabul grmesine yol amtr.
Bu fikrin temel dayana, souk savan sona ermesiyle mill devlete duyulan ihtiyacn azalm
olmas ve gerekli sosyal/siyas/ekonomik dzenlemelerin bundan byle ulusd organizasyonlar
tarafndan gerekletirilebileceidir.
uras aktr ki kreselleme olgusu, mill-devletin var ettii btnsel yapnn paralanmasna
ynelik bir tutumu beraberinde getirmitir. Mill devletin dayand ve kendisine meruiyet salad
topluluun yapsn deitirmek eiliminde olan kreselleme, bylece bu topluluun varlna
mndemi siyas egemenlii de tartmaya amaya ve hatta yok etmeye ynelmektedir.[34]
Egemen devlet, egemenliini baka bir otoriteden almayaca gibi, egemenliini kullanrken,
kendisinden daha stn baka bir otoriteye de baml deildir. Bu anlamda egemenlik; devletin,
kendi yetkilerini ve kendi temel hukuk kurallarn serbest iradesiyle belirlemesidir. Egemenlik
kavram iki unsuru iermektedir. Bunlarn ilki, olumsuz hibir eyle baml olmama, dieri
ise olumlu her eyi zorlayabilirledir. Yine egemenlik, yetkinin en st kullanm biimidir. Bu
anlamda egemenliin iki unsuru bulunmaktadr. D egemenlik, devletin dier devletlerle hibir
biimde bamllk ilikisi olmamas, yani bamszla sahip bulunmasdr. Devletin egemenlii,
devletin kaytsz ve artsz bamszla sahip olmas, dier devletlerle hukuken eit durumda
bulunmas ve sahip olduu stn kudret ve kuvvete lke dahilinde rakip olabilecek veya kar
gelebilecek bir baka kudret ve kuvvetin bulunmamas anlamna gelmektedir. Ancak devlet kudreti
veya devlet iktidar, mutlak bir kudret veya iktidar anlamn tamamakta, znde bir snrll da
ifade etmektedir. Hukuk, devlet kudret ve iktidarn snrlandrd gibi, ayn zamanda egemenlii
de snrlamaktadr. egemenlik ise devletin, lke ii asl ve stn g ve yetkili olmas anlamna
gelen devletin uyruunda bulunan zel ve tzel kiiler ya da guruplar karsnda stn yetkilerle
donatlm olmasdr. Devletin hukuk ahsiyete sahip olmasnn sonucu, devlet egemenlik ve
iktidarnn belli bir kiiye ve gruba deil, devletin manev ve hukuk ahsiyetine, yani siyas olarak
rgtlenen millete ait olmasdr. Bu sebeple, topluluk ierisinde yaayan herhangi bir kii veya grup
devletin ahsiyetine bal olan egemenlik hakk zerinde ahs bir hak iddiasnda bulunamaz.[35]
Ulus devlet, devletin egemenlii ve ulusal egemenlik esasna dayanmakta, uluslarn karlkllk
ilkesi uyarnca uluslararas ilikilerde eitliini ngrmektedir. Gemite, tm dnyay kapsamna
alan ve birbirleriyle etkileim hlindeki ulus devletlerin karlkl bamllna dayanan bir
sistem eklinde rgtlenmeye, ulus devletler aamasndan nce rastlamak mmkn deildir.
Ulus devletler; nfuslar, doal kaynaklar, ekonomik yaplar, siyas ve asker kapasiteleri, d
karlar ve politikalar, sosyo-kltrel zellikleri bakmndan birbirinden farkl olduklar hlde,
bir uluslararas sistem oluturup bu sistem iinde fonksiyon icra edebilmektedirler.
Ulus devletlerin arasndaki iliki alarnn oluturduu sisteme dahil olan her ye devlet, dier
ye lkelerle olan siyas, ekonomik ve kltrel ilikilerden ve bu ilikilerin oluturduu btnsel
yapdan nemli lde etkilenmektedir.
Geleneksel devlet yapsndan modern devlete geile birlikte devletin belli bal ilevleri; i
ve d gvenlii salamak, hukuk ve yarg dzeni kurmak ve ekonomi politikalar gelitirmek
olmutur. Ancak gnmzde ulus devletin mill snrlar iindeki ynetim ve dzenleme ilevleri
youn bir ekilde tartlmakta, devletin ulusalt ve uluslarst birimlerle daha sk ilikiye girmesi
ve ibirlii yapmas nerilmektedir. Aksi hlde ulus devletin sorun zme kapasitesini giderek
kaybedebilecei belirtilmektedir.
Bu anlamda bizdeki belli evreler ve zellikle Avrupal politikaclar devleti kltmenin stnde ok
durmaktadr. Bunun gibi, retide de ulus devletlerin tarihteki yerlerini aldklar ileri srlmektedir.
Fakat bu mitler, analiz sonularna uymamaktadr. Daha kts bu gr, uluslararas sistemde g
dalmn gizlemekte ve kreselleme ile gelen anti-sosyal politikalar merulatrmaktadr.[36]
Kreselleme srecine paralel gelien ve paradoksal bir durum ortaya karan etnik anlaylarn
glenmesi, paralanma ve ufalanma trendlerini popler hale getirmitir. Bylece mill devlet
yaps, bir yandan uluslararas ve ulustesi yeni aktrler ile g odaklarnn taarruzlarna maruz
kalrken, dier yandan da etnik ayrlklklar ve mikro-kimlik politikalarnn iten yapt siyas
basnlarla muhatap olmutur.
Hem bu gelimelerin etkisi hem de sermaye, enformasyon, imaj ve imgelerin ok hzl bir ekilde
yaylma istidadna kavumas, mill-devletin eitli konularda mdhale gcn azaltmtr. Bu
dnemde mill-devletin bir miktar anmaya uram olduu gerektir, ancak mill-devlet hl
birok insan iin kimliin birinci dereceden merkezi olma konumunu korumaktadr.
Bu adan bakldnda, mill-devletin d mdahalelere kar btnyle koruyucu bir emsiye ve
bu anlamda bir zerklik salayan bamsz yapsnn, teknolojik gelimelerin iddeti ve sermaye
hareketliliinin srati karsnda bir miktar ypranmaya ve anmaya urad dorudur. Ne var
ki mill devletin yerine konulabilecek ve yeterli nitelikleri hiz bir baka siyas/sosyal unsur
da henz neet etmi grnmemektedir. Hatta bu trden bir organizasyonun habercisi olarak
alglanabilecek tek oluum saylan ABde bile, gereklemesi ngrlen btnleme modelinde
millet kavramnn yerine konulacak geerli ve kabul edilebilir baka bir siyas/sosyal unsur hl
bulunabilmi deildir.
ABde btnsel ve kapsayc bir kimlik olarak ortaya konmaya allan Avrupallk kavramnn
henz gelimi beyaz Batl rk tasavvurundan bir adm teye gidememi olmas bir yana, bu
kimliin hangi etnik ve din gruplar iine ald, hangilerini dlad, gmenlere ve aznlklara
verilecek statnn ne olaca veya olmas gerektii bile tartmaldr. Mill-devletin vatandalk
ekseninde kimliklendirdii eitli aznlklarn, gruplarn ve topluluklarn Avrupa kimliinin
neresinde yer bulaca, ka yl Avrupada yaam olmann Avrupal saylmaya kifayet edecei
gibi sorunlar, imdilik teorik tartma aamasnda olan bu tasarnn amaz ve zorluklarnn basit
rnekleridir.
Teknolojinin ba dndrc gelimesinin, mill devletin kendi topraklar ve vatandalar zerindeki
temsil, hkmetme ve onlar adna irade sergileme yetkisine getirecei snrlamalar da znde
snrldr. rnein bir devletin snrlar iinde arazi satn alabilmek, mlkiyet edinebilmek veya
bir arazi zerinde bina yapabilmek hl belli kurallara bal kalmaya devam edecektir. Tapu ve
noter ilemlerinin elektronik ortamda takip edilmesi ya da elektrik, su, telefon, doalgaz gibi
hizmetlerin teknoloji sayesinde daha kolay elde edilebilmesi, devletin dzenleyici rol ile kontrol
edici egemenliine bir halel getirmemekte, sadece bunlarn daha hzl ve etkin gerekletirilmesinde
destekleyici bir rol oynamaktadr. Szgelimi, Trkiyede bir bina kiralayan uluslararas bir irketin
su faturasn nasl deyecei uluslararas toplumun sorunu deildir, bu ancak, Trkiye Devletinin
koyduu kurallar ve yapt uygulamalarla deerlendirilebilecek bir konudur.
V-Kresel Gler: Avrupa Birlii ve ABD
21. yzyl kresel imparatorluunun patronluuna ve jandarmalna soyunan ABD, kresel g
iin drt unsur belirlemitir. Bunlar ekonomik stnlk, asker stnlk, teknolojik stnlk
ve kltrel stnlktr. Gnmzde bu drt alanda rakipsiz bir konuma gelmek iin her yolu
mubah sayan ABD, her alanda olduu gibi kltrel stnlk alannda da dnyay hegemonyas
altna alma gayretindedir. Bu konuda ilk silah, milli kltrn en nemli esi olan dildir. ngilizce,
Amerikann kltrel stnln, kresel imparatorluun kurumsallamas yolunda en nemli ans
olarak belirtmektedir. Bu yaklamna delil olarak da, ngilizcenin dnya dili olmasn, Amerikan
filmlerinin dnya film piyasasnn drtte 3n kapsamasn, Amerikan tketim kltrnn ve
markalarnn dnya genlii iin ekim ve cazibe merkezine dnmesini gstermektedir.
ABD dnda ikinci kresel g ise Avrupa Birliidir. Avrupa Birlii teorisyenlerinin bu birlie
keke Avrupa Ekonomik Topluluu deil de Avrupa Kltrel Topluluu olarak balamann
daha uygun olaca eklindeki yaklamlar, kreselleme srecinin kltrel stnlk ilkesine ne
derece deer verdiklerini gstermektedir.
Gnmzde bir yandan Amerika ve ngiltere kltr temelinde milletleme projesini yrtme
srarndan asla vazgememekte; Fransa, lkesinden baka, dominyonlarnda bile, Franszcann
gelecei ve korunmas konusunda yasalar karmakta, bu dilleri kendilerinin merkezde bulunduu
bir kreselleme projesinin ilk admlar olarak kullanmaktadrlar.
Bat, kendi kltr anlaylar konusunda bu denli kskan ve hassas iken, bizim, mill kltrmz
kendi elimizle dinamitlemek isteyiimizi anlamak son derece zordur. Avrupa Birliine yelik
kapsamnda devletimize ve milletimize dayatlan uygulama ve szlemeler de lkemiz iin bu

tarz tuzak ve dinamitler barndrmaktadr.
Kreselleme ad altnda birok lkedeki mahalli dil ve kltrler yok olmaya yz tutmu, Trkiye
Cumhuriyetinin de niter ve mill devlet yapsn zedelemek iin her trl gizli ve ak faaliyetlere
hz verilmitir.
Kreselleme ideologlar, bir yandan mill kltrleri kmseyip, horlayp, yerlerine evrensel
kltr ad altnda ngilizAnglosakson orijinliAmerikan kltr ve dilini ikame etmeye almaktalar;
dier taraftan ise, bu tavrlaryla taban tabana elime pahasna da olsa, yerel kltrleri ve bu yolla
mikro milliyetileri ayartmaya gayret etmektedirler. Bu amansz eliki, esasen kendileri asndan
son derece tutarldr. nk her iki halde de, kresel saldrlar karsndaki en nemli dayanak ve
direnme kalesi olan mill kltrler ve mill devlet yaplanmalar hedef alnmakta ve ypratlmaktadr.
Btn bunlar yaplrken de, insan haklarnn dokunulmazl, demokratik almlar, ok kltrllk
gibi rtler ve klflarla, art niyetler ustalkla gizlenmektedir.
Gaflet ve dalalete kaplp, bu tr oyunlar grememek suretiyle mill yapda verilen aklar ve
gedikler, i ve d dmanlarca derhal deerlendirilmektedir. Kahraman Trk Silahl Kuvvetlerinin,
onca i ve d kskaca ramen, belini krp bcek gibi ezdii blc bir rgtn, aresiz olarak
siyasallama izgisine kayd ve bu dorultuda stratejiler gelitirmeye balad hepimizin
malumudur. Anlan rgt kalntlarnn, son gnlerde sistemli ve sinsi bir ekilde balattklar
Krte eitim kampanyasnn zamanlamas ve arka plann iyi grmeliyiz.
Kendi okullarnda kendi anadilleri dnda konuulmasna bile yasak getiren kresel Avrupa gleri
lkemizdeki blc hareketleri de demokrasi emsiyesi altnda kkrtmaya devam ettirmektedir.
Bu tr tetikileri azmettiren hangi glerin kiisel kar ve beklentilerini mstevlilerin siyas
emelleriyle tevhit etmek istedikleri ortadadr.
Trkiye, jeopolitik, jeo-stratejik ve sosyo-kltrel zellikleri itibaryla dnya g dengesi ierisinde
gayet hassas bir noktada bulunmaktadr. Dnyann herhangi baka bir yerinde gerekleen hadiseler
ou zaman devletlerin dikkatini ekmese de, Trkiye corafyasndaki her gelime btn dnyay
etkileyecek durumdadr. te bunun iin dnya g dengesi zerinde etkin olmak isteyen btn
devletler, bu corafyadaki gelimeleri kontrol etmek istemektedir. Bu amalarna ulaabilmek
iin de gsz bir Trkiye yaratmaya almaktadrlar. Bunun iin lkemiz zerinde kkenleri
ok eskilere dayanan siyasi, ideolojik, askeri, psikolojik ve sosyo-kltrel bir takm silahlar
kullanlmaktadrlar. Bunlarn en tehlikelisi ise kltr dezenformasyonu ile bu topran ocuklarn
bu topraa, bu millete yabanc hale getirmek, milli hassasiyetlerini, milli reflekslerini kaybettirerek
devleti ve milleti zerinde oynanan oyunlara kar kma azim ve kararln krmaktr.
V- Kreselleme Karsnda lkc Tavr
Kreselleme taraftarlarna gre, mal, hizmet, yatrm, finans ve teknoloji hareketleri, snrlarn
kalkt bir dnya ortaya karmtr. Hkmetler, siyasal, toplumsal ve gvenlik rollerini; i dnyas
ile uluslararas rgtler ve hkmet d rgtlerle paylamaya balamlardr. Baz kreselleme
taraftarlar bu srete devlet mefhumunun yok olacandan sz etmilerdir. Buna karlk bazlar
devletin yok olmamakla beraber paralara blneceini, bir ksm kresellemeci ise sz konusu
bu paralarn, dier lkelerdeki akranlar ile ibirliine giderek, btn dnyay megul eden terr,
rgtl sular, evre kirlilii, kara para aklama gibi su trlerine kar mcadelede ibirliine
gideceklerini ngrmektedir.[37]
Kresellemenin yksek insani deerlere hizmet etmeye ynelik hedefleri bunlarla da bitmez.
Milli devlet ve milli kltrleri aan bir dnya toplumu oluturulacak, yerel ve milli olan her
ey, kresel olana tabi olacaktr. Devlet, vatandana istedii gibi muamele edemeyecek, herkesi
ilgilendiren bu konu kresel bir denetime tabi olacaktr.
Devletlerin kendi haklar ve kaynaklar da kalmamtr. Kreselleme, baz uluslararas normlar
ve ahlk standartlarn douracak, bunlar ortaklaa tannacak ve bu suretle silahlanma, savunma,

gvenlik gibi sorunlar zlecek ve insanln dier ortak problemlerine ortak zmler retilecektir.
Grld gibi kreselleme taraftarlarnn, kresel glerin yksek insani deerlere hizmet
amac tayan dnceleri, ngrleri bitmek tkenmek bilmiyor.
Kreselleenin eski mahalle dkknlarnn duvarlarnda yazan Her ey bulunur, derde devadan
gayr cmlesiyle zetleyebileceimiz bu sylemlerini, btn dnya asrlardr dinliyor.
Asrlardr, Dnyay tek merkezli bir kresel imparatorlua dntrme projesine ynelen,
kresel imparatorluun jandarmalna, patronluuna soyunan batl glerin insanlk, medeniyet,
teknoloji, gvenlik ve demokrasi gtrmek amacyla el srd hibir corafyada kan ve gzya
dinmi deildir.
Kreselleme olgusu kuvveden fiile km, artk bir vaka haline gelmitir. Teorik olarak
insanln ulat medeni ve teknolojik seviyenin bir rn olarak alglanmaldr. Ancak btn
bunlar, uygulama itibaryla kresellemenin, tarihte birok rneine rastladmz emperyalist
politikalarn yenidnya dzenine uydurulmu bir ekli olduu gereine gzlerimizi kapatmamz
gerektirmez.
Kresellemenin zellikle milli kltrleri tahrip etme konusunda yrtt politikalar, gnmzde
ak bir ekilde anlalmtr. Kreselleme, nndeki en byk engel olarak milli kltr ve
milli devletleri grmekte ve bunlara kar ak veya gizli yollarla yrtt trl politikalarla
milli kltrleri, milli refleksleri ortadan kaldrmaya almaktadr. Zira kltrne yabanclam
milletlerin, kendilerine ynelecek igal ve saldrlara kar diren gsteremedikleri, hatta milli
kltr tahrifat neticesinde yabanclatklar devlet ve milletlerini, trl yalanlara kanarak igalcilere
bizzat kendilerinin teslim ettii birok tarihi vakayla sabittir.
Milliyeti Hareketin Lideri Dr. Devlet Baheli de bu konuya dikkat ekerek kresellemenin
milli kltr ve hassasiyet konusunda meydana getirdii ykmn artarak devam ettiini, Trk
lkclerinin bu konuda her zamankinden daha duyarl olmalar gerektiini vurgulamtr. Bu
noktada Trk lkclerine den, manzaray doru deerlendirmek ve zm yollarn tespit
ederek vakit kaybetmeden, korkmadan ve ylmadan mcadele etmektir.
Trk devletini ynetmeye memur edileceklerin kanlarndaki ve vicdanlarndaki cevher-i aslyi
daha bir zenle deerlendirmek, mill birlik ve btnlmz, zerinde titrenilecek temel ilke ve
deerler olarak grmek bizler iin mill bir dev olmaldr.
Bu konuda Trkiyenin en byk midi ve gc Trk lkcleridir. lkc genliin davalara
sahip kmas, hal, hareket ve dnceleriyle kresellemenin Trklk aleyhine giritii gizli veya
ak politikalarna, kavram kargaasna, maniplasyonlara kaplmadan dikkatli olmas ve topyekn
bir lkc duruu dosta dmana gstermesi gerekmektedir.
Bu konuda Milliyeti Hareket Partisi ve lk Ocaklarnn izgisi esastr. Bu kurumlarn milli
davalara yaklamna kesin destek verilmeli, lider ve tekilat tartmalarnn, muhalif hareketlerin
kresel glere hizmet edecei unutulmamaldr.
Babuumuzun dedii gibi:
Ben sizleri kolay bir baar vaat etmiyorum. Ksa zamanda bir iktidar umanlar bizimle yola
kmasnlar. Yolumuz uzun ve etindir. Bu yolda karmza menfaat teklifleri, tehditler ve daha bir
yn engeller kacaktr. Bu etin yola dayanabilecekler bizimle gelsin. Cesur olanlar, kuvvetli
olanlar. Gerekten inananlar kafilemize katlsnlar.
Dipnotlar
1] Takn Tak, Fantastik Bir Festival: Kreselleme, Dou Bat, Say 18, 2002., s.5-6.
[2] Fikret elik, Kreselleme Karsnda Ulus-Devletin Gelecei, lk Ocaklar Eitim ve Kltr Dergisi, ubat
Say. 32, ubat 2006, s.43.
[3] Konu hakkndaki greler hakknda ayrntl bilgi ve deerlendirmeler iin bkz., Paul HirstGrahame Thompson,
Kreselleme Sorgulanyor, ev. . Erdem-E. Ycel, Ankara 1998.; Mehmet Dikici, nsanla Dayatlan Kreselleme,
ATO Yay., Ankara 2004.Hatice Nur Erkzan, Kresellemenin Tarihsel ve Dnsel Temelleri zerine, Dou Bat,
Say.18, 2002, s.68 vd.; Serhat Grlek, Kreselleme ve Milli Devletin Gelecei Balamnda Trk Milliyetiliini
Yeniden Dnmek, Trkiye ve Siyaset, Say 5 (Kasm-Aralk 2001), s.27 vd.
[4] Grlek, a.g.m., s.27.
[5] letiim ve ekonomik faaliyetlerin kresellemesi hakknda ayrntl bilgi iin bkz.; Armand Mattelart, letiimin
Dnyasallamas, ev.H. Ycel, letiim Yay., stanbul 2001; Dani Rodrik, Yeni Kresel Ekonomi ve Gelimekte Olan
lkeler, ev. S.Gl, Sabah Kitapevi, stanbul 1998.; Ali Alp, Finansn Uluslararaslamas, Yap Kredi Yay., stanbul
2000.; Paul HirstGrahame Thompson, Kreselleme ve Milli Devletin Gelecei, ev. A. Seluk Can, Trkiye ve
Siyaset, Say 5 (Kasm Aralk 2001), s.137 vd.
[6] Esat z, Kreselleme, Demokrasi ve Milli Devlet: Yeni ada Milliyeti Bak Asnn Anlam ve Gereklilii
zerine, Trkiye ve Siyaset, Say 5 (Kasm Aralk 2001), s.16.; Dikici, a.g.m., s.123-124.
[7] Nevzat Ksolu, Kreselleme ve Milli Hayat, Trkiye ve Siyaset, Say 5, (Kasm Aralk 2001), s.97.
[8] Cem Somel, Az Gelimilik Perspektifinden Kreselleme, Dou Bat, Say 18, 2002.
[9] Grlek, a.g.m., s.27-30.
[10] Dikici, a.g.e., s.52 vd.
[11] Oryantalizm, Avrupallarn Douya hakim olmak, Douyu yeniden kurmak ve bu blgenin amiri olmak iin
gelitirdikleri bir kurumdur. Yani, Hristiyan Batnn Mslman Douyu siyasi, sosyolojik, askeri, ideolojik, bilimsel
ve estetik bakmdan ynetmesi demektir. Bu bakmdan Dou ile Bat arasndaki ilikilerinin ve gnmz politikalarnn
anlalmas konusunda oryantalizm, anahtar bir kavramdr. Ayrntl bilgi iin bkz., Edward Said, Oryantalizm,
Smrgeciliin Keif Kolu, ev. N. Uzel, stanbul 1995.
[12] Deerlendirme iin bkz., E. Fuat Keyman, Kapitalizm-Oryantalizm Ekseninde Kresellemeyi Anlamak, Dou
Bat, Say 18, 2002.
[13] Ayrntl bilgi iin bkz., Henri Sea, Modern Kapitalizmin Douu, Turan Neriyat Yurdu, stanbul 1971.
[14] Cemil Meri, Krk Ambar, stanbul 1980, s.289.
[15] Oral Sander, Siyasi Tarih (lkalardan 1918e), Ankara, 1995, s.152 vd.
[16] Klasik smrgecilik anlay iin b.k.z., Bayram Kodaman, Osmanl Siyasi Tarihi (1876-1920), DGBT, XII,
s.25
[17] Smrge ve smrgecilik kelimelerinin kullan ve manasyla ilgili olarak 1956da yaymlanan ktisadi limler
Szlne gre koloniyalizm (smrgecilik ya da emperyalizm) kelimesinin kkn tayin etmek gtr. Sistematik
olarak kullan koloniyal yaylma politikalarnn muarzlar arasnda ve bilhassa XIX. asrn ikinci yarsndaki
sosyalistlerde rastlanmaktadr. Marx kelimeyi eseri Kapitalde birok kez kullanmtr. Ona gre koloniyalizm Avrupa
ekonomisinin gelimesinde kapitalizm ncesi dneme has bir vakadr. Koloniyalizm denilince kastedilen genellikle
farkl milletlere mensup sosyal guruplar arasndaki mnasebetlerdir. Yani yabanc bir aznln yerli bir ounlua
empoze ettii hakimiyettir. Bu yabanc aznlk gerek soy gerekse kltr bakmndan farkldr. Bunlar stnlklerini
bir kural olarak dayatrlar. Yerli ounluk iktisaden geridir. Koloniyalizmin etkisi farkl alanlarda younlatna gre
eit eit koloniyalizmden bahsedilebilir. ktisad koloniyalizm, kltr koloniyalizmi, hatta din koloniyalizm. Btn
siyasi yaplar ayn lde yaylmac deildir. Gcn verdii saygnlk pratikte baka bir topluluk stnde siyasal
iktidar kurmann an ve erefi demektir. Her zaman ilhak etme ve egemenlik altna alma biiminde olmasa da gcn
genilemesi demektir. Byk siyasi topluluklar bu tr saygnlk iddialarnn doal yandalardr. Btn siyasi yaplar
tabii olarak gl komulara deil, zayf komulara sahip olmay yelerler. Gce dayal saygnlk iddias tayan siyasi
topluluklara Byk Devletler denmektedir. te bu byk devletler geni bir yrnge iindeki siyasi ve iktisadi sreler
ierisinde kar ve hak iddiasndadrlar. Max Weber, Sosyoloji Yazlar, stanbul 1993, s.155-157.

[18] Toktam Ate, Siyasal Tarih, stanbul, 1994, s.196
[19] Kissenger emperyalizmin temel felsefesini yle aklyor. Ortaa Avrupasnda Roma mparatorluunun ve
Katolik Kilisesinin dnya grleri birletirilerek bir dnya dzeni oluturulmaya allm, Dnya, gklerin bir
yansmas gibi dnlmtr. Buna gre Tek bir Tanrnn cennette egemen olmas gibi, bir imparator laik bir
dnyaya ve bir Papa da Evrensel Kiliseye egemen olmaldr. Henry Kissenger, Diplomasi, (ev: brahim H.Kurt),
Trkiye Bankas Kltr Yay., Ankara 1998, s.41.
[20] Mustafa Ylmaz, Osmanl Yenilemesi, (Editr: M. Dervi Klnkaya), Atatrk ve Cumhuriyet Tarihi, Siyasal
Kitabevi, Ankara 1998,, s.22-23.
[21] elik, a.g.m., s.43.
[22] Grlek, a.g.m., s.27-30
[23] Cemil Meri, Kltrden rfana, stanbul 1986, s.9.
[24] Meri, ayn yer.
[25] Kltrn tanmlar, kltr medeniyet fark ve tartmalar iin bkz., Mmtaz Turhan, Kltr Deimeleri, stanbul
1994.; Ylmaz zakpnar, Kltr ve Medeniyet Anlaylar ve Bir Medeniyet Teorisi, stanbul, 1999.; Nurettin Topu,
Kltr ve Medeniyet, stanbul, 1970.; T. S.Eliot, Kltr zerine Dnceler, eviren: S.Kantarcolu, Ankara, 1981.
[26] Milli kltr kavram iin bkz., Erol Gngr, Trk Kltr ve Milliyetilik, stanbul 1986; Ayn yazar, Kltr
Deimesi ve Milliyetilik, stanbul 1986.; Orhan Trkdoan, Milli Kltr, Modernleme ve slam, stanbul 1983;
Nevzat Kseolu, Milli Kltr ve Kimlik, stanbul 1992.
[27] Turhan, a.g.e., s.40.
[28] Ernest Gellner, Milliyetilie Bakmak, ev: Simten Coar-Saltuk zertrk-Malan Soyank, stanbul, 1998, s.93.
[29] Edward Said, Emperyal Bak Alar, el-Ahram, ev. Ali zgr Adana, 24 Temmuz 2004.
[30] Szgelimi expresso kahvesi ien pek ok dnyal, onu farkl tat araynn nesnesi olarak deerlendirmekte,
bu kahvenin k blgesinde szkonusu kahvenin ifde ettii muhtemel derin anlam es gemekte ve dolaysyla
sdece bir dil lezzetiyle iktifa etmek zorunda kalmaktadr. Bir Trk iin ayn anlam, ounlukla hararetli ve
muhabbet dolu sohbetlerin kat olmak iken, bir ngiliz iin saat 5te aristokratik riteller eliinde yerine getirilen
merasimin vazgeilmez bir paras olmak anlamn tar. Oysa expresso kahvesi hem ngiliz ve hem de Trk insan
iin benzer bir zel anlama sahip deildir. Bir yerel kahvenin dnyann her yerinde iiliyor olmas, ona evrensel bir
boyut katmamakta ve onu zenginletirmemektedir. Kendi zamanndan ve meknndan koparlarak tketime sunulan
nesnelerin kreselletirildii dorudur. Ama onlarn anlamlarn muhafaza edebildiklerini ve kresel kltre bir
zenginlik kazandrdklarn sylemek mmkn deildir. Grlek, a.g.m., s.32; ayrca bkz. van llich, Tketim Klelii,
stanbul 1990.
[31] Grlek, a.g.m., s.33.
[32] elik, a.g.m., s.44.
[33] Devlet Baheli, Yeni aa Bak: Eletiriler, Tespitler ve neriler, Ankara 2000, s.7-10.; Muharrem skenderolu,
Kreselleme, Ulus-Devletin Gelecei ve Trkiye, Trkiye ve Siyaset, Say 5 (Kasm Aralk 2001), s.192.
[34] Grlek, a.g.m., s.34.; daha fazla bilgi iin bkz., Erol Manisal, Yirmi Birinci Yzylda Kresel Kska-Kreselleme,
Ulus Devlet ve Trkiye, stanbul 2001.
[35] Devlet ve hakimiyet konusu iin bkz.; Ali Fuad Bagil, Esas Tekilt Hukuku, C.I, stanbul, 1960, s.130.; Hseyin
Nail Kubal, Devlet Ana Hukuku, stanbul, 1950, s.129 vd.; Recai Galip Okandan, Umum Amme Hukukumuzun
Ana Hatlar, stanbul, 1948.; Cokun ok-Ahmet Mumcu, Trk Hukuk Tarihi, Ankara, 1991, s.167
[36] skenderolu, a.g.m., s.196
[37] Bu iddialarn reddi ve deerlendirilmesi iin bkz., zcan Yenieri, Kreselleme ve Entelektel Terrizm, 2023
Dergisi, Say.6 (Ekim 2001), 34 vd.; Dikici, a..g.e., s.259 vd.
Bibliyografya
Alp, Ali, Finansn Uluslararaslamas, Yap Kredi Yay., stanbul 2000.
Ate, Toktam, Siyasal Tarih, stanbul, 1994.
Baheli, Devlet, Yeni aa Bak: Eletiriler, Tespitler ve neriler, Ankara 2000
Bagil, Ali Fuad, Esas Tekilt Hukuku, C.I, stanbul, 1960
elik, Fikret, Kreselleme Karsnda Ulus-Devletin Gelecei, lk Ocaklar Eitim ve Kltr Dergisi, ubat Say.
32, ubat 2006.
Dikici, Mehmet, nsanla Dayatlan Kreselleme, ATO Yay., Ankara 2004.
Eliot, T. S., Kltr zerine Dnceler, eviren: S.Kantarcolu, Ankara, 1981.
Erkzan, Hatice Nur, Kresellemenin Tarihsel ve Dnsel Temelleri zerine, Dou Bat, Say.18, 2002.
Gellner, Ernest, Milliyetilie Bakmak, ev: Simten Coar-Saltuk zertrk-Malan Soyank, stanbul, 1998.
Gngr, Erol, Kltr Deimesi ve Milliyetilik, stanbul 1986.
Gngr, Erol, Trk Kltr ve Milliyetilik, stanbul 1986.
Grlek, Serhat, Kreselleme ve Milli Devletin Gelecei Balamnda Trk Milliyetiliini Yeniden Dnmek,
Trkiye ve Siyaset, Say 5 (Kasm-Aralk 2001).
Hirst, PaulGrahame Thompson, Kreselleme ve Milli Devletin Gelecei, ev. A. Seluk Can, Trkiye ve Siyaset,
Say 5 (Kasm Aralk 2001).
Hirst, PaulGrahame Thompson, Kreselleme Sorgulanyor, ev. . Erdem-E. Ycel, Ankara 1998.
Illich, van, Tketim Klelii, stanbul 1990.
skenderolu, Muharrem, Kreselleme, Ulus-Devletin Gelecei ve Trkiye, Trkiye ve Siyaset, Say 5 (Kasm
Aralk 2001).
Keyman, E. Fuat, Kapitalizm-Oryantalizm Ekseninde Kresellemeyi Anlamak, Dou Bat, Say 18, 2002.
Kissenger, Henry, Diplomasi, ev: brahim H.Kurt, Trkiye Bankas Kltr Yay., Ankara 1998.
Kodaman, Bayram, Osmanl Siyasi Tarihi (1876-1920), DGBT, XII, s.25.
Ksolu, Nevzat, Milli Kltr ve Kimlik, stanbul 1992.
Ksolu, Nevzat, Kreselleme ve Milli Hayat, Trkiye ve Siyaset, Say 5, (Kasm Aralk 2001).
Kubal, Hseyin Nail, Devlet Ana Hukuku, stanbul, 1950.
Manisal, Erol, Yirmi Birinci Yzylda Kresel Kska-Kreselleme, Ulus Devlet ve Trkiye, stanbul 2001.
Mattelart, Armand, letiimin Dnyasallamas, ev.H. Ycel, letiim Yay., stanbul 2001.
Milliyeti Hareket Partisi Program, Ankara 2000.
Meri, Cemil, Krk Ambar, stanbul 1980.
Meri, Cemil, Kltrden rfana, stanbul 1986.
Okandan, Recai Galip, Umum Amme Hukukumuzun Ana Hatlar, stanbul, 1948.
z, Esat, Kreselleme, Demokrasi ve Milli Devlet: Yeni ada Milliyeti Bak Asnn Anlam ve Gereklilii
zerine, Trkiye ve Siyaset, Say 5 (Kasm Aralk 2001).
zakpnar, Ylmaz, Kltr ve Medeniyet Anlaylar ve Bir Medeniyet Teorisi, stanbul, 1999.

Rodrik, Dani, Yeni Kresel Ekonomi ve Gelimekte Olan lkeler, ev. S.Gl, Sabah Kitapevi, stanbul 1998.
Said, Edward, Emperyal Bak Alar, el-Ahram, ev. Ali zgr Adana, 24 Temmuz 2004.
Said, Edward, Oryantalizm, Smrgeciliin Keif Kolu, ev. N. Uzel, stanbul 1995.
Sander, Oral, Siyasi Tarih (lkalardan 1918e), Ankara 1995.
Sea, Henri, Modern Kapitalizmin Douu, Turan Neriyat Yurdu, stanbul 1971.
Somel, Cem, Az Gelimilik Perspektifinden Kreselleme, Dou Bat, Say 18, 2002.
Tak, Takn, Fantastik Bir Festival: Kreselleme, Dou Bat, Say 18, 2002.
Turhan, Mmtaz, Kltr Deimeleri, stanbul 1994.
Trkdoan, Orhan, Milli Kltr, Modernleme ve slam, stanbul 1983.
ok, Cokun-Ahmet Mumcu, Trk Hukuk Tarihi, Ankara, 1991.
Weber, Max, Sosyoloji Yazlar, stanbul 1993.
Yenieri, zcan, Kreselleme ve Entelektel Terrizm, 2023 Dergisi, Say.6 (Ekim 2001).
Ylmaz, Mustafa, Osmanl Yenilemesi, (Editr: M. Dervi Klnkaya), Atatrk ve Cumhuriyet Tarihi, Siyasal
Kitabevi, Ankara 1998.
GLOBALLEEN KAPTAL
VE
TRK EKONOMSNN MESELELER ZERNE
lker KIROLU
Kapitalizm, tarih sahnesine kt 18. asrn ikinci yarsndan bu yana hep eletirilere maruz
kalmtr; fakat bu kadar sert eletirilere kar kapitalizm, asla dier ideolojiler gibi rmeye,
yklmaya yz tutmam ve girdii her krizden, tabir-i caizse deri deitirerek, kendisini restore
ederek ve en nemlisi de, Marksn ngrdnn tam aksine zayflayarak deil, glenerek
kmtr. Hal byle iken, Kapitalizmin bu hkimiyetinin, devamllnn nedeni nedir? gibi
bir sorunun cevab da, beeriyet iin ok mhimdir. Zira kapitalizmin mutlakl, ayn zamanda
art-deerin, yani smrnn yeniden retil(ebil)mesi anlamna gelir ki bu ayn zamanda, beerin
hayvanata doru tekmlne, yani bir nevi Ters-Darwinizme tekabl etmektedir. Beeriyet byle
bir tehlike ierisindeyken, hem dnya genelinde hem de Trkiye zelinde, vahi ve sosyallemi
kapitalizmin amatr bir tahlili, yazmzn muhtevasn tekil etmektedir.
lk ksmda, kapitalizm ve onun byk kardei globallemeye dair tespitler sunup; ardndan
ikinci ksmda, Trkiyenin mevcut kapitalist sistem ierisindeki sorunsallarn/ikili-kmazlarn
ve bu sorunsallara/ikili-kmazlara kar nerilen zm nerilerini izah etmeye alacaz.
1.Kapitalizm ve Byk Kardei Globallemeye Dair Tespitler
[1] ou iktisatnn aksine, baz iktisatlar 1929 Buhrann global bir kriz olarak kabul
etmemekte; kapitalizmin ilk global krizinin 2008 Buhran olduunu ne srmektedir ki bu
tespit bizce de daha dorudur; zira 1920-30lu yllar arasnda gerekleen krizin dnyaya etkisi,
yalnzca ABD ve AB ile snrl kalrken, bugn ierisinde bulunduumuz kriz, hemen her lkede
az ya da ok bir tahribat yaratmtr: zetle sylersek; 1929a oranla 2008 ylnda, globalleen
kapitalin bulacl ok daha yksek dzeylere ulamtr. Bu konuda ekonomist Dr. Mahfi
Eilmezin tespitleri de yol gsterici bir nitelik tamaktadr:
Kapitalist sistem tarihinde ilk kez bir kresel kriz yayor. nceki krizlere verilen kresel ad doru
bir tanmlama deildi. Buna benzer bir kriz 1929da kmtr ama o zamann dnyasnda piyasa
ekonomisini uygulamayan ve dolaysyla sistem dnda kald iin krizden bu kadar etkilenmeyen
lkeler vard. Dnya o dnemde bylesine entegre bir konumda deildi. 2008 ncesinde kan
krizler ise ya ulusal ya da blgesel dzeyde kald ve kreselleemedi. 2008 krizini btn nceki
krizlerden ayrp onu kresel kriz konumuna getiren ey sermaye hareketlerinin serbest braklm
olmasdr. Sermaye hareketleri nceki krizlerin hibirinde bu apta serbest ve yaygn deildi. (*)
[2] Globalleme, baz kesimlerin ne srd zere, ulus-devleti ortadan kaldrmaya deil, aksine,
dntrmeye/bakalatrmaya almaktadr. Uluslarn oluumu ile birlikte ortaya kan ulus/
lararas ticaret sayesinde, kapitalizm kendisini yeniden retebilecei pazar/tketim alanlarna

ulamtr. Hal byle iken, uluslararas ticaretin bir basamak daha zerinde yer alan ulus-tesileme/
globalleme iin ulus-devlet, yok edilmesi gereken deil, dntrlmesi ve dnt haliyle
glendirilmesi gereken bir yapdr. Bu konu zerine, sosyolog Prof. Dr. Kadir Cangzbayn
dt erh de argmanmz dorulamaktadr:
Baka bir ifadeyle, globallemenin, ister insan hayat veya sal, isterse Dnyann gelecei
sz konusu olsun, deiim deeri tamyorsa hibir eyi hesaba katmayan/her eyi ancak tad
deiim deeri kadar hesaba katan dnyasnda, ulus-devletler, globallemeye ramen deil,
globalletirmek zere varlklarn srdreceklerdir; tabii, srf fiziken ve/veya ruhen- lmeyim
demeleri dahi kendilerini globalletirici glerin karsnda bulmalarna yetecek olan insanlar
bastrp yldracak, daha da olmazsa yok edecek mahalli karakollar olacak. (**)
[3] Globalleme, sadece bir benzemeyi deil, ayn zamanda ulus-devlet yaplarnn andrlmas/
bakalatrlmas maksadyla bir farkllamay da dayatmaktadr: benzeme, gibileme
ve ortak tketimin fetiletirilmesi ile ortaya karken; farkllama ise kendisini, ulus-devlet
yaplar ierisindeki etnik/dini alt-kimliklerin, st-kimlik ile bir szde demokratikleme
mcadelesine/atmasna girmesi ile gstermektedir.
2. Trkiyenin Makro ktisadi Sorunsallar ve zm nerileri
uan dnyann ierisinde bulunduu finansal ve reel buhran, tpk 1929daki gibi yine
Amerikan yapmdr; ancak buhrann Trkiyeyi getirdii nokta, Trkiyenin, mevcut yapsal
sorunsallarndan tr zaten varaca nokta idi; zira Trkiyenin kalknma/byme stratejisi
ki aslnda strateji yerine, gndelik/ksa vadeli politika dersek daha uygun olacaktr- da
baml bir strateji olup, bu da bamll da esasen tasarrufsuzluktan kaynaklanan bir d
tasarrufa bamllk olarak amak, meseleyi daha net kavramamz salayacaktr. Trkiyenin
kurduu bu mevcut kalknma/byme politikas, ekonomiyi bak srtnda yrtmeye dayal,
riskli bir politika olmakla kalmayp, Trk ekonomisini, zaman ierisinde bir dizi ikilemler demetine
mahkm etmitir: kilemler demetinden kastmz, ksa vadede zm ok ama ok zor olan,
uzun vadeli zm ise radikal dnmlere muhta olan bir sorunsallar dizisidir ki bu ikilemler
dizisinin en mhim zelliklerinden biri de, evrensel iktisat literatrnde var olan baz temel
ilgileimleri tersine evirmesidir. Bu ters ilgileimlerin normale dndrlememesi durumunda,
Trkiyenin ierisinde bulunduu ksr dngden ve bak srtnda bymeden kurtulabilmesi
mmkn gzkmemektedir.
kilemlerden ilki byme- isizlik ikilemidir: Bilindii zere, bu iki makro iktisadi deiken
arasndaki ilgileim, evrensel iktisat literatrnce belirtildii zere pozitiftir; lakin Trkiyede
bu pozitif balant ilememekle kalmayarak, tersine ilemektedir: Yani Trkiye, bydke
isizlik sorunu azalan deil, artmaya devam eden bir lke durumundadr. Ayrca byme ile
isizlik arasndaki bu ters iliki, ters iliki olarak da politikalatrlabilecek bir ift ynllk
arz etmemektedir; yani Trkiye, madem bydke isizlik artyor, o zaman biz de bymeyi
durduralm, hatta klelim ve bylelikle isizlik sorununu zelim diyememektedir; zira son
krizde de grld zere, Trk ekonomisinin, yaanan i/d talep daralmasna bal olarak
klmesine ramen, isizlik daha da derinlemi ve %15 gibi ok yksek bir orana ulamtr.
Bymeyi durdurmak veyahut da klmek, Trkiye gibi gelimekte olan bir lke iin zm
nerisi olamayaca aktr; yleyse byme devam ederken isizlik artnn nedenleri tespit ve
tedavi edilmelidir. sizlik sorunu, sadece igc piyasas meneli bir sorunsal olarak deil, ayn
zamanda mevcut retim yaps gerei, d ticaret meneli bir sorunsal olarak da ele alnmaldr.
ncelikle isizlie neden olan igc piyasasndaki nedenlere bakarsak, karmza iki temel sebep
kmaktadr: bunlardan ilki, kayt-dlktr ki kayt-dln alt nedenleri olarak, yine iki neden
gstermemiz mmkndr: (I) iiler asndan, alma koullarnn nispi olarak ABye grekatl ve (II) iveren asndan, kayt-ii altrlan ii zerinden alnan vergilerin maliyete
yapt olumsuz katk. iler, kayt-ii almalar durumunda elde edemedii alma artlarn
(cret, alma saatleri vesaire), kayt-dlk sayesinde elde edebilmekte; ayn ekilde iverenler
de kayt-ii altrdklar iiler zerinden katlandklar maliyetten kayt-dla gei yaparak

kurtulabilmektedir. Yani zetle sylersek, ortada nlenmesi gereken bir kayt-dlk mutabakat
vardr. Ancak burada da sorun, kayt-iilik/kayt-dlk olarak adlandrabileceimiz, yeni bir
ikilem arz etmektedir: yle ki, bilindii gibi Trk sanayisi, tarmdaki artk emei, yani tarmdan
elde ettii geliri kendisine yetmeyen, son birim verimlilii sfr olan emei massedecek kapasiteye
sahip deildir; bu nedenle zellikle tarm kesiminde cretsiz aile iisi olarak alan, kente
gelmesini nlemede kayt-dlk bir tampon grevi tekil etmektedir: cretli aile iisi olarak
alan ve krsal alanda geimini bir ekilde salayan kesimin, kente gelmesi sonucunda, kentin
merkezini, kentli/leememi ve srekli gettolama eilimine sahip bir evre kuatmakta ve
bu evre, kentteki yalnzca iktisadi deil, ayn zamanda sosyal sorunlarn (gasp, tecavz vesaire)
msebbibi olmaktadr.
Hal byle iken, tarm kesimindeki tampon kayt-dln giderilmesi istenirken, sanayilemenin
hzlandrlmas art gz ard edilmemelidir. sizlik sorunsalnn, igc piyasasndaki ikinci
aya olarak, yine teoriye ihanet etmi bir ilgileimi gsterebiliriz ki bu ilgileim isizlik ile
cret arasndadr: Trkiyede bu iki makro iktisadi deiken arasndaki ba da kopmutur; zira
bilmekteyiz ki, cretler ile isizlik arasndaki ters orantl korelasyon yani cretler arttnda/
azaldnda, isizliin azalaca/artaca- Trk ekonomisinde ilememektedir. Bir misalle
izah etmeye alalm: Evli bir adam aylk 100 liralk geliri ile evinin geimini salyor ve ei
almyor; lakin bir sre sonra, herhangi bir sebepten tr, adamn maa 50 liraya dyor; bu
durumda cretler dm oluyor ve teori bize istihdamn azalacan, isizliin artacan sylyor;
oysa i hi de teorinin ngrd biimde gereklemiyor: eve giren 100 liralk toplam gelirin
kazanlabilmesi amacyla, adamn ei de 50 liralk bir i bulup almaya balyor ve cretlerdeki
azala ramen istihdamda bir art/isizlikte bir azal meydana geliyor. Bu teori-pratik kopukluu,
yalnzca Trk ekonomisinin deil, ayn zamanda hkim iktisat teorisinin de acizliini, aklama
yetersizliini gzler nne sermektedir.
Buradan geiyoruz isizlik sorunsalnn, igc piyasas-d bir nedeni olarak, Trk ekonomisinin
retim yaps sorununa: Trk ekonomisinin, zelde Trk sanayisinin mevcut retim yapsnn iki
tipik zellii de, isizlie, zellikle gen isizlie neden olmaktadr ki bu iki tipik zellik, da
baml/katma deeri dk retim ve vasfsz retimdir. Trk sanayisinin retimi, ithalat
bamll yksek olmasndan tr (%38) katma deeri dk bir retim olup, sermaye/bilgi/
teknoloji youn olmayan, daha ok emek youn olan bir teknie sahiptir. retimde istihdam edilen
bu emek ise, niteliksiz emek olup, eitim seviyesi ortalama 6,57 senedir. stihdam edilmeyen/
gen nfusun eitim seviyesinin ise, ortalama 7,58 sene olmas, Trk ekonomisinde nitelikli gen
emee ihtiya olmadnn aka gstermektedir. Bu adan bakldnda, Trkiyenin gen/
niversiteli isizlik sorunu zmesinde, igc piyasasndan ziyade, baml/vasfsz retim
yapsnda yapaca reformlar nem arz etmektedir; ancak bugne kadar ki kalknma planlarnda
istihdam politikasna gereken nemin verilmemesi, gelecee dnk karamsar tablolarn
olumasna neden olmaktadr.
Son olarak, byme-isizlik ilgileiminin ilemeyiini izah eden teorileri de zetleyerek, dier
ikilemimize geelim: neden bymemize ramen isizlik artyor sorusuna verilen cevaplardan
ilki ve belki de en mhimi teknolojik isizlik teorisidir; bu teoriye gre, teknolojinin geliimi
ile birlikte istihdam edilen emein verimlilii hzla artmakta ve bu verimlilik art sonucunda,
nceleri daha fazla emein yapt retimi, daha az miktarda emek istihdam edilerek yaplabilir
hale gelmitir. Bu teori, Trk ekonomisi iin de geerlilii olan bir teoridir.
Trkiyenin, bu ikili-kmazlar dnda, bir dier iktisadi sorunu da gelir dalm sorunudur.
Bu sorunun Trkiye zelinde deerlendirmesine gemeden nce, gelir dalmnda, adalet
kavramnn neyi ifade ettiini izah etmeye alalm: gelir dalmnda adalet demek, retime
katlan faktrlerin (emek, sermaye, toprak, mteebbis), retimden aldklar payn (cret, faiz, rant,
kar), eit olmas (%25) olmas demek deildir; gelir dalmnda adalet, tm retim faktrlerinin,
retime katlma orannca gelirden pay almas demektir: yani eer siz, retim tekniinizi,
[%10-emek,%90-sermaye] olarak belirlemi iseniz, o zaman retim sreci sonunda elde edeceiniz
gelirin adaletli datm da, ancak emein bu retim sonucu elde edilen gelirin %10unu cret,
sermayenin ise %90n faiz olarak almas ile mmkndr. Neo-liberal iktisat zihniyetindeki
bu adalet anlayndan hareketle, Trkiyedeki gelir dalm sorunsalna baktmzda ise, u
karmlar ve zm nerilerini sunabilmekteyiz: Trkiyede gelir dalmnn bozukluu, iki
temel sebebe dayanmaktadr ki bu iki sebebin de zm zel sektrn deil, devletin elindedir.
Bu sebeplerden birincisi, anayasal dayana olmasna ramen (1982 Anayasas, 2. Madde),
sosyal devletin sorumluluklarnn, devlet tarafndan yerine getirilmemesidir; ikincisi ise, gelir
dalmnn daha net anlalmas iin izah etmeye altmz, katlm orannda pay alma
prensibidir: Trk ekonomisinde, retilen gelirden en byk pay sermaye/faiz ve toprak/rant gelirleri
oluturmaktadr. Faiz ve rantn, direkt olarak retime/gelire katk yapmayan, retimin/gelirin
yeniden bltrlmesine yardmc olan faktrler olmalarna ramen, retimden yksek oranl
pay almalar, esas gelir yaratc faktrler olan emek ve mteebbisin, ekonomiden dlanmas
manasna gelmekte, bu da doal olarak ekonomiyi, yeni gelir yaratmadan gelir dalmn
yeniden dzenlemek kmaz ile kar karya brakmaktadr: bilindii zere, bir ekonomide
yeni gelir retmeden, mevcut geliri yeniden datmakla, gelir dalmnn adaletliletirilmesi
mmkn deildir; zira durumu iyiletirilen her kesim, aslnda durumu ktletirilen bir baka
kesim demek olacaktr. Gelelim ikinci soruna, yani devletin yeterince sosyalleememesine: sosyal
devletin bir gerei olarak, devlet vergilendirmeyi yeniden yaplandrmaldr; zira Trkiyede bte
gelirlerinin %80ini oluturan vergi gelirleri ierisinde, dolayl vergi oranlarnn yksek olmas,
adaletsizliin temel sebeplerinden biridir: dolayl vergilerin yksek oluu, gelir/kurumlar vergisi
zerinden alnan vergilerin azlna iaret etmektedir. Bu tespitler dnda, Trkiyede zet olarak;
kadn nfus, erkek nfusa oranla; tarmda istihdam edilen nfus, sanayide istihdam edilen nfusa
oranla ve geni aileler, ekirdek ailelere oranla daha yoksuldur. Burada yoksulluk kavramnn
nemi unutulmamaldr; yoksulluk kavramnn muhteviyat, ayr bir yaz olacak kadar derin
olduundan, burada sadece kavramn nemini hatrlatmakla yetiniyoruz.
Sonu: Sorunsallar Sarmal ve Ekonomik Model nerisi
Trkiye, yukarda basit bir izahn sunmaya altmz ikili kmazlar ierisindedir; bu ikili
kmazlar, zm ksa vadede mmkn olmayan/ancak uzun vadede mmkn olan
kmazlar olup, zm iin bir dizi iktisadi reform gerekmektedir. Ayrca, artk Trk ekonomisinin
aktrlerinin kavramas gereken husus udur: ekonominin tm sorunlar, tek bana mal/finans/
igc piyasas meneli olmayp, girift sorunlardr; dolaysyla her sorunun zm de, en az
sorunun kendisi kadar sofistike bir yap arz edecektir. Bu nedenledir ki, Trkiyenin her alanda
olduu gibi ekonominin dzle kmasnda da ilk yapmas gereken, zel sektr-kamu sektr/
devlet mutabakatn salamaktr. Kalknma ve byme iin tercih edilmesi gereken model ise,
katalizr devletin destei ile varln srdren bir serbest piyasa modelidir: Trkiyenin naif/
arnk bir sosyalist/komnist ekonomi modeli ile naif/arnk bir liberal ekonomi modeli arasnda
sallanan bir sarkac durdurmas gereken nokta, an gerekleri dorultusunda, liberal ekonomi
modeline yakn bir karma ekonomi modelidir; zira devletsiz bir serbest piyasa ekonomisinin
varln idame ettiremeyecei, 1929 Buhrannn ardndan bir kez daha, 2008 ylnda patlak
veren ve etkileri hala sren global kriz ile birlikte ispatlanmtr.
Kaynaka:
(*) Kresel Finans Krizi-Piyasa Sisteminin Eletirisi; Dr. Mahfi Eilmez; Remzi Kitabevi
(**) Kreselleme Ekseninde Trkiye in Stratejik ngrler isimli eserdeki nsann Can
Dman Globalleme Adl Makale; Prof. Dr. Kadir Cangzbay; Platin Yaynlar
KRESELLEME ve EMPERYALZM KARISINDA

MLLYETLK
Ahmet ERDOAN
1990 sonras iki bloklu uluslararas sistem alglamas sona erdikten sonra, bu sona ermenin temelini
tekil eden kreselleme evrimleerek, dalga dalga yaylarak, yeni grnmn somutlatrarak,
tm ideolojileri kendilerini yeniden sorgulamaya itmitir. Bu ideolojilerden biri de hi kukusuz
ki 19. ve 20. yzyla damgasn vuran milliyetilik ideolojisidir. Bu yazda bir duygu olarak
milliyetilik alglamasndan ziyade 18 yy. sonras ortaya kan bir ideoloji olarak milliyetilik
alglamas zerinden gidilmitir. zellikle okuyucunun yazy okurken bu hususu dikkate almas
ok nemlidir. nk bir duygu olarak milliyetilikin, baz yazarlar tarafndan insanln var
olduundan beri mevcut olduu ileri srlrken, baz yazarlar ise bunu be alt yzyl ncesine
gtrmeyi kafi olarak grmektedir. Burada iki grn yazarlar da bu konuda lt olarak biz ve
onlar bilincinin oluturulmasn alrlar. Ancak bu ltn ne kadar ile doru yahut yanl olduu
ayr bir tartma konusudur.
Bir ideoloji olarak milliyetilik alglamasna gelecek olursak, bu nokta bir nceki tartmann
aksine her iki tarafta, milliyetiliin ideoloji olarak tezahr ediinde 1789 Devrimini lt almakta
mutabklardr. Ancak konunun ilgililerinin belki de milliyetilik zerinde tek mutabk olduklar
nokta neredeyse bu diyebiliriz. rnein, milliyetilik birletirici midir, ayrtrc m? Baktnzda
milliyetilik bir yandan 1861de ve 1871de birletirici zelliini gsterip sras ile talyan ve
Alman Birliinin kurulmasn salarken, ayn milliyetilik Osmanl ve Avusturya-Macaristan
gibi imparatorluklardan kopmalara sebep olmutur. En basitinden burada da grld gibi
milliyetilik zerinde yzyllardr tartlm ve hala da olduka fazla tartlan bir ideoloji olmaya
devam etmektedir. nceki yzyllarda tutunum ideolojisi din, retim biimi feodalizm olduu
iin, bir bireyin ekonomik pazar olarak vatan anlay malikanedir. Ancak 18. yzyl ile beraber
retim biiminde feodalizmden kapitalizme gei ile beraber tutunum ideolojisi milliyetilik
olarak deimi, bu aidiyetin yce sadakat oda ise ulus olmutur. Bu sz konusu dnemde artk
her ey milletin yararna, millet iin olmaldr. Ancak buradaki millet anlay mmet anlayndan
farkldr hi kukusuz. Bilindii zere Osmanldaki millet sisteminde temel lt Mslman yahut
gayrimslim olmakt. Ancak kapitalizmle beraber bilindii zere 19. yzylda imparatorluktan
kopmalar ulus alglamas temelli isyanlar ile beraber olmutur. rnein, Yunanllar yaylan
milliyetilik akm ile beraber Osmanldan Hristiyan olarak deil, Yunanl olarak isyan etmi ve
ayrlmlardr. nk yukarda bahsedilen sz konusu deiim ile beraber siyasal rgtlenme de
deimi, vatan anlay bamsz ulusal devlet eklinde alglanmaya balanmtr ve grld
gibi de bu alglama devam etmi ve baarl da olmutur. Bir dnsel ve siyasi akm olarak
milliyetilik, ulus-devletin olumasnda en belirleyici etmendir. Ulus-devlet eklinde rgtlenen
siyasi iktidarn dayand meruiyet ilkesi olan ulus kavramnn ierii, yklendii bu ilevi yerine
getirebilecek ekilde milliyetilik akm tarafndan ekillenir.[1]
Doduu gnden bu yana en ok tartlan kavram olan milliyetilik, emperyalizm kavram ile
beraber dnldnde durum daha da karmaklamaktadr. Bat Avrupada kapitalizm k
ve tm corafyaya hkim olmaya balamas ile milliyetilik kendini dar vurmak zorunda
kalmtr. nk yaamas iin yeni pazarlar, yeni hammadde kaynaklar bulmas gerekiyordu.
te smrgeler byle dodu. Kendini da vuran Bat Avrupa milliyetiliin a burjuvazisi, kendi
ierisinde kavga etmektense, kendi milletinin yarar iin kapal topraklar olarak niteledii dier
topraklar ve bu topraklarn insanlarn smrmeye balad. te emperyalizm de byle dodu.
Doan bu emperyalizmin itici gc milliyetilik, lokomotifi ise bu milliyetiliin domasn
salayan ve buradan beslenen ldrm Avrupa burjuvazisi idi.
Yukarda bahsedilenin aksi ise Bat Avrupadaki gibi bir burjuvaziye sahip olmayan, smrmeye
pozitivist veya idealist olarak ynelmeyen topraklarda, bu topraklarn insanlarnda cereyan
etti. Arkasna Bat Avrupa milliyetiliini alan emperyalizme kar yine arkasna rnein Trk
milliyetiliini alan bu halk kar durdu ve savat. te tam bu noktadan tr bir ideoloji olarak
Trk milliyetilii, Bat Avrupa milliyetiliinden ayrlr. Trk milliyetiliinin hibir zaman
emperyalizm gibi tutkusu olmamtr. Bunun sebepleri nedir ne deildir o da ayr bir tartma
konusu olup, bu yaznn konusunu tekil etmemektedir. Bu iddiay temellendirecek olursak, rnein
Trkiye Cumhuriyetinin verilen Milli Kurtulu Savandaki baarsnn ardndan kurulmas
ile beraber genel olarak Trk D Politikas istisnalar dnda statkoculuu benimsemitir.
Trk Milliyetilii emperyal amalar gtmemitir, gtmeyecektir de hi kukusuz. Ancak Trk
Milliyetiliinin evrenselci bir yn vardr. Siyasal rgtlenmesi konusunda soyut hafzasnda
her zaman bir evrenselci devlet anlay vardr. Bu, gn gelir Turan olur, gn gelir nihai olarak
tm dnyay kapsayacak olan Nizam- Alem olur. rnein emperyalist bir anlayla in zerine
saldran Japonyaya direnen in milliyetilerinde ve bugnk in devletinde de bu evrenselci
anlay yoktur. Bu gn dnya devi olmaya aday in, d politikasnda olduka pasif davranmakta,
tm dnya iin herhangi bir alternatif dzen sunmamaktadr.
19. yzyl sonlar ile beraber iyice yorulan ve ypranan Osmanl mparatorluunu kurtarmak iin
etkin olarak Tarz- Siyaset belirmitir. nk arkasna Avrupa milliyetiliini alan emperyalizm
Trk topraklarna girmitir. Bu Tarz- siyaset ise ilk defa Yusuf Akurann yazd bir makaleden
sonra konuulmaya balanmtr. Yusuf Akuraya gre yklmakta olan Osmanl mparatorluunu
kurtarmak iin ilk nce tm Osmanl tebaasn bir arada tutmak iin Osmanlclk fikri ortaya
atld. Ancak bu tutmad ve baarl olamad. Daha sonra ise Osmanl Padiahnn halifelik sfatna
binaen tm Mslman tebaa bir arada tutulmak istendi. Ancak bu slam temelli politikalarda
baarya ulaamad. Ve son olarak Trklk ad altnda ilk defa ideolojik milliyetilik alglamas
ile Trk Milliyetilii bu mparatorluu kurtarmaya soyundu. Belki de bir ideoloji olarak Trk
Milliyetiliinin ilk defa kendini bu kadar belirgin bir ekilde gsterdiini syleyebiliriz.
Kreselleme ve Milliyetilik
Tpk emperyalizm ile milliyetilik arasndaki ilikinin boyutlarnda belirgin olarak grlen tm
elikiler ve hatta daha fazlas kreselleme ve milliyetilik arasndaki ilikide de bulunmaktadr.
Bu elikileri daha iyi anlamak ve zihinde havada kalmasn nlemek, yerli yerine oturtmak iin
milliyetilikten ziyade milliyetiliin siyasal rgtleni biimi olan mill devlet ile kreselleme
arasndaki ilikilerden yol almak gerekir. Bu yaznn bu blmnde de bu yol zerinden hareket
edilmitir.
Milliyetilik asl olarak kresellemenin ekonomik boyutu ile beraber en iddetli uzlamalarn
ve atmalarn 1990 sonras kresellemenin nc ayann[2] yaanmaya baland srete
yaamaya balamtr. 1990 sonrasnda kreselleme mill devlet ile yahut milliyetilik ile byk
oranda askeri emperyalizm eklinde deil de ekonomik emperyalizm olarak adlandrabileceimiz
ekilde ilikiye girmitir. Oysa ki ikinci ayan yayld 1890larda ise ekonomik emperyalizmin
yannda arlkl olarak askeri emperyalizm e gdml hareket etmitir. Szde uygar Avrupa
White Mans Burden (Beyaz adamn yk) meruluk klf ile emperyalizmini uygulam ve bu
teze anti-tez olarak karsnda milliyeti hareketleri doal olarak yaratmtr. leride de ayrntlar
ile deinilecek olduu gibi bugn Trk Milliyetiliinin yapmas gereken kresel ekonomiden,
kresel sermayeden olduunca korunacak tedbirleri almaktr. Ancak unu da belirtmek gerekir ki
kresellemenin olumlu yanlar da Trkiye gibi gelimekte olan lkeler iin yok da deildir.
Trk Milliyetilii kresellemeyi yok sayacak veya sadece Biz kresellemeye karyz diyerek
kreselleme ile yzlemekten kaacak kadar aklsz deildir. Unutulmamaldr ki kreselleme
kar olunacak bir ideoloji deildir veya seeceiniz, vazgeeceiniz bir ey de deildir. Aksine
kreselleme yaanan ve nmzdeki yllarda yaanacak olan (ne zaman sona ereceini kestirmek
mmkn gzkmemektedir) bir sretir. O yzden Trk Milletinin karn temel alan Trk
Milliyetilii de bu sreci yok sayamazdr, bizatihi tm kresellemenin olumsuz ynlerini
saptayarak, ona kar milli-ulusal politikalar gelitirmek zorundadr.
Kreselleme olgusu ile atan mill devlet kreselleme karsnda 3 dzlemde g yitirmektedir.
Bunlardan birincisi yukarya doru gerekleiyor. Mill devlet uluslararas rgtlere kar g
yitiriyor, onlarn karsnda zayflyor. kincisi, alta doru bir zayflama, yani devletin yerel
ynetimlere, belediyelere kar g yitirmesi. Son olarak ise yana doru zayflama geliyor. Burada
da devlet hkmet d kurulular (NGO) gibi devlet-d kurululara kar g yitiriyor. Burada
nemli olan bu zayflamalar tespit etmek deil, bu srecin ne ynde seyredebileceini ngrmektir.
Grlyor ki yukarda bahsedilen zayflama sebepleri artk iyice yerlemitir. Bu gn bir belediye
kresel dnyann ona salad imkanlar vesilesi ile gidip kendi devletinin dndaki bir baka
lkede parasn deerlendirebiliyor, ilem yapabiliyordur. rnein, Murat Karayaln Ankara
Bykehir Belediye Bakan olduu dnemde Ankara Bykehir Belediyesi ile Japon borsas
arasnda ilikiler kurmutur. Siz bu durumu 1900lerin banda hayal dahi edemezdiniz. Bugn
Diyarbakr Bykehir Bakan DTPli Osman Baydemir yer alt kaynaklarnn yerel ynetimlere,
belediyelere tahsis edilmesini istiyor. nk belli ki Baydemir kresellemenin ona sunduu
nimetlerden olan ok Uluslu irketleri arkasna almtr. te bu iki basit rnekte de grld gibi
kreselleme karsnda milliyetiliin, kendi z suyu olan mill devletini korumas iin yapmas
gereken ok ey vardr. Trkn kreselleme ile imtihan Trk Milliyetiliinin en ok ihmal
ettii konularn banda gelmektedir.
Bir dier eliki de Trk Milliyetiliinin devlet alglamasnn temelinde yer alan sosyal devlet
anlay ile kresellemenin mill devletlere dayatt uluslararas rekabet ve kaynaklarn srekli ve
durmadan retime sevki arasnda vuku bulmaktadr. Bir yandan Trk Milliyetilii kresellemenin
mill devlete ayakta kalmak istiyorsan sosyal politikann temel direkleri olan transfer harcamalar
gibi giderlerini kstla diye dayatmas ile mcadele edip, rekabetten kopmama ile savarken dier
yandan kendi teamllerinin dna kmama mcadelesi vermek durumundadr.
Trk Milliyetiliinin iktidarda iken mcadele etmesi gereken bir baka atma ise mill devletok Uluslu irketler (U) karlamas zerinden ilerlemektir. Kresellemenin nc aya
ile beraber olduka glenen Ular sermayesi ile girdikleri devletlerde olduka etkin bir
ekilde hareket edebilmektedir. zellikle medya, enerji, telekomnikasyon gibi mill devletin kilit
kurumlarnda yaplan zelletirmeler ile beraber, Ular devletlerin ilerine kadar sokulmutur.
Yeri geldiince ve gerekli grldnde bu Ular kaynakland devlet tarafndan ilerine
szdklar devletlerde Truva At misyonunu stlenmektedir. te bu nokta da Trk Milliyetiliinin
devlet ynetme sanatnda bu Ular ile mcadelesini zorunlu klmaktadr. Ancak bilindii zere
kreselleme sermayenin snrlarn kaldrmtr. Bu husus ise Trk Milliyetiliini bu mcadeleyi
daha taktiksel bir strateji ile yrtmeye mecbur brakmaktadr.
Yukarda bahsedilen ekonomik ve siyasi ilikiler ve mcadeleler a bir tarafa, Trk Milliyetiliinin
bir dier mcadele alan ise kltr zerine olandr phesiz. Parann bu lgnca dolam, iletiimin
bu mthi ulalabilirlii ve yaylm ile beraber kreselleme de yava yava kendi szde kltrn
oluturmaktadr. nk en basitinden siz cep telefonunu lkenize aldnzda, mesajlama kltrn
de otomatik olarak promosyon eklinde almak durumunda kalyorsunuz. Bunun nne gemek ise
belki de yukarda bahsedilen atmalarn verdii zararn nne gemekten daha byk bir aba
gerektirmektedir. Milli kltrn korunmas grevi de bu topraklarda bu kltrn sahibi olan Trk
Milliyetiliine dmektedir. Bu alanda baar ise gzken odur ki manevi kurumlarn yaatlmas
ve yozlamam milli eitim ile mmkn olmak durumundadr.
Trk milli kltrnn yabanc kltrler karsndaki durumu denince, elbette devaml mnasebette
bulunduu kltrlerden ne gibi tesirler aldn, onlara neler verdiini, ald tesirlerin kendi
bnyesinde ne gibi deimelere yol atn dneceiz. Bu bakmdan Trkiye bir yandan Bat
Medeniyetine intibak etmeye alan bir lke olarak, bir yandan da kendi kltrnn yaratt
hususi durumlar iinde ele alnmas gereken bir lkedir.[3]
Aslnda yukarda da Erol Gngrn de anlatmaya alt ey, bahsedilen dengeyi tutturabilme
meselesidir. Tam manas ile baarlmas gereken ve bir o kadar da baarlmas g olan nokta, bu
anlaml dengedir.
Ksaca son szleri syleyecek olursak, emperyalizm-kreselleme-milliyetilik lemesinin
ne kadar birbiri iine girdiini grmek mhimdir. Mesele aslnda sizin bu gene nereden
baktnzdadr. Bu yazda da bu genin sadece belki de bir kesine yer verilmitir. Bu konu
hakknda sylenmi ve daha da sylenecek bir ok ey, cevap bekleyen bir ok soru, bu genin
zerinde kafa yorulacak birok kesi bulunmaktadr.
Dipnotlar
[1] en, Furkan, Globalleme srecinde Milliyetilik Trendleri ve Mill devlet, 2004, Yarg
Yaynevi, Ankara.
[2] Kresellemenin birinci aya iin 1490 tarihini verebiliriz, ikinci aya ise 1890 ile beraber
kurumsallamtr.
[3] Gngr, Erol, Dnden Bugnden Tarih-Kltr-Milliyetilik,sf.144, 1999, tken yay., stanbul.
KRESELLEEN KAPTALN
BREYLER, KURULULARI
VE
NLENEMEZL ZERNE
lker KIROLU
Kreselle(tiril)en dnyann, uan itibariyle ierisinde bulunduu ekonomik krizi ele aldmz
dier yazlarmzda, hemen hemen tm ekonomik verileri incelemitik. Krizin sektrlere, finansal
yapya, istihdama, ksacas tm ekonomiye etkilerini gz nne serdik. 2009 ylnn ilk dnemini
geride brakrken, tm dnya genelinde halen krizle mcadele srmekte ve krizle mcadele adna
paketler aklanmaktadr. Trkiyede de hkmet krizle mcadele adna almalar yapmakta(!) ve
nlem paketleri sunmaktadr; ancak aklad paketin iinden kanlar nedense sadece st gelir
grubunun iine yaramaktadr. (Emlak vergisindeki indirimin 150 metrekare ve stne uygulanmas
gibi). Ancak tm bu ekonomik verilerden ve gnmz kriz uygulamalarndan syrlarak, kriz
bahanesiyle mevcut iktisadi sistemin ileyi mekanizmasn yeniden hatrla(t)mak yararl olacaktr.
Gerek ekonomik yapy gerekse bugn ki ekonomik krizi daha iyi anlayabilmenin yolu, hi phe
yok ki iktisadi statkoyu en iyi ekilde alglayabilmekten gemektedir.
Kresellemenin Kayna: nsan ve Bilgi
Yaps, ileyii ve tarihsel arka plan bakmndan dnldnde, kanaatimizce kreselleme bir
tercih deil, sretir. Bilinen ad ile kreselleme sreci. Batnn cihan hkimiyetine adm
adm yaklamas kimine gre; kimine gre ise, insanolunun tabiata kar verdii sava kazanmaya
baladn, doaya boyun edirdiini ispatlayan bir bilim, teknoloji, ulam ve iletiim patlamas!
Fakat bu tanmlardan hangisi zerinde mutabakata varlrsa varlsn, sonu kresellemenin sre
olma zelliini yok etmeyecektir. Sz konusu srecin z aslnda bilgidir ve bilginin sahibi de
insan.
nsan ftratnda olan dnme zellii sonucunda bir eyler renir ve bilgiye kavuur; ardndan
da bilgisi dhilinde kendisine bir yol izip, bir ideal belirler. deallerine ulamaya almas veya
ulamas, dnyevi hayatndaki en byk mutluluktur belki de.
Bugn, daha nce de belirttiimiz zere, dnyaya hkim olan sre kukusuz kresellemedir. Hal
byle iken, srecin etkisine birey baznda baktmzda ise; karmza kan ortak ideal udur:
Tketim.
Tketime ortak ideal dememizdeki sebep, tketimin, neredeyse her insann artk en byk
ideali halini almasndan kaynaklanmaktadr. nsan srecin getirdii veya dayatt bu durum ile
retmeden, hazr tketen bir parazit haline gelmektedir.
Parazit birey, bir sre sonra srecin kendine dayatt durumlar haricinde- ne iin?, kim iin?
gibi sorular sormaya balayacaktr. Bu sorularn cevaplar, bireye ben merkeziyetli bir hal
aldracak, dier bireyler ile arasnda ortak bir bak as veya bir btnlk kmasn nleyecektir.
Belki de bu durum ortak kltrn devam etmesine engel tekil edecek, bir baka deyile, daha
da vahimleip, millet olma bilincini yok edecektir.
Kreselleme kimse iin bir tercih deil, tam aksine, var olan, yaanmak zorunda olunan bir
sretir. Kanlmas, bir baka deyile, dnda kalnmas imknsz bir sretir. Bu srecin en
nemli aktrlerinden biri olan okuluslu irketler, lkeleri srece entegre edebilme adna youn
abalar ierisindedirler.
okuluslu irketlerin bir lkeye girmeden nce aradklar artlardan belki de en nemlisi, siyasi ve
ekonomik istikrar(!)dr. Dikkatlice sorguladmzda, akla gelen ilk soru udur: Siyasi ve ekonomik
istikrar olan bir lkede, ok uluslu irketlerin srece entegrasyon plan nasl gerekleecektir?
Bu soruya baka bir soruyla, yani Siyasi ve ekonomik istikrar salayclar kim? sorusu ile
cevap vermemiz gerekiyor.
Bahsettiimiz tabii ki de gelimekte olan lkeler asndan sz konusu bir durumdur. Bu sorularn
ardndan ortaya srecin dier nemli aktrleri, yani uluslararas kurulular kmaktadr. Fazla
detayna inmeden bahsetmek gerekirse; gelimekte olan bir lkede kimi zaman siyasi devrimlerle
(hkmetler devrilerek), kimi zaman i atma ortamlar oluturularak veyahut lkenin ekonomik
yaps, finansal dzeni sekteye uratlarak, mizahi bir deyimle Effect of Soros (soros etkisi)
oluturularak, lkeler bir ekilde da baml, yardma muhta bir hale getirilmekte, bu ksmdan
sonra devreye giren dier aktrler lkenin bamszln yok etmeye balamaktadrlar.
Biz sz konusu duruma iktisadi adan gz attmzda; IMF, Dnya Bankas, DT gibi uluslararas
kurulular aracl ile lkelerin ekonomilerine, ekonomi politikalarna, bazen dolayl yoldan, kimi
zamanda direkt olarak mdahalede bulunmaktadrlar.
Uluslararas kurulular ve kreselleme srecindeki rolleri
Kreselle(tiril)meye kar koymak imkansz hale geldi demitik. Alternatifi olmayan bir sistemi
yok etmek ne kadar mmkndr? Bu ok ak. Bu durumda bilinen baz tabular beklide ykmak
gerekmektedir. Bir zamanlar gl bir silahl kuvvetinin olmas, o silahl gc bulunduran lkenin
ok gl olduu anlamna gelmekte idi. Bilinmesi gereken artk g silahlanmann da tesinde,
yalnz silahl g yeterli olmamaktadr. Nitekim ekonomik bamszl olamayan, srekli
ekonomik sarslmalarn yaand, krizlerin grld bir lkede ok gl bir silahl kuvvetin ne
nemi kalyor? Kreselleme srecinde yada kapitalist sistemde gc artk kapital yani para,
g artk ekonomi, gl devletin gstergesi artk gl ve dayankl bir ekonomi.
Eskiden uluslararas sitemin temel aktr ulus- devlet iken imdi kresellemedir. Gnmzde
ulus- devletin yerini kresellemenin en gl aralarndan olan uluslar aras kurulular almlardr.
Kresellemenin ekonomi ayanda uluslar aras kurulular ve ulus tesi irketler etkin bir biimde
rol almaktadr.
Uzmanlar kreselleme srecinin, ekonomik alanda 3 fakl ynne dikkat ekmektedirler; ticari,
mali kreselleme ve retimin kresellemesi.
Ticari kreselleme: Kreselleme srecinde en nemli etkenlerden birisi, dnya ticaretinin
serbestletirilmesi bu yolla kresel ticareti oluturmak. kinci dnya savann ardndan ortaya
km olan bu durum bugn dnyann tek bir Pazar haline gelmesini arzularcasna hzla devam
etmektedir.
Ticaretin tm dnyada serbest hale gelmesini amalamakta ve uluslar aras rgtler aracl ile
gerekletirilmektedir. 1947 48 yllar arasnda Kbada toplanan dnya lkeleri uluslar aras
ticaret rgt(TO)n kurmak iin bir araya geldiler. Ama uluslararas ticarette gmrk ve dier
kstlamalar kaldrarak dnya ticaretini serbest hale gelmesinin nn amakt. Ancak ABD ve
gelimi baz lkeler tarafndan i politika mdahale gerekesi ile reddedildi. Reddedilmesinin
arkasnda yatan asl gerek neden ise yerli reticilerin karlarnn azalaca korkusu ile siyasi
otoriteler zerinde yaptklar bask idi. Ancak bu durum dnya ticaretinin serbestlemesi iin
verilen abalarn nne geemedi ve zellikle serbest ticarete merakl baz lkeler arasnda belli
anlamalar yapld. Ortaya, Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Tenel Anlamas ( GATT) adnda geici
bir anlama kt.
GATT faaliyetleri, ye lkeler arasnda belirli aralklarla yaplan grmeler ile lkeler arasnda
karlkl taviz vermek sureti ile yrtlyordu. GATT varln yaplan Uruguay grmelerine
kadar srdrm, Uruguay grmelerinde ise GATTn gelimi ve rgtlenmi hali diyebileceimiz
Dnya ticaret rgt (DT) kurulmutur.
Dnya Ticaret rgt, yasal hal alm biimde, yaptrm gc olan, sanayi, tekstil, tarm ve hizmet
ticaretinin serbestletirilmesi iin kurulmutur. Bugn DTye ye lkeler dnya ticaretinin %90n
oluturmaktadr. DTnn, kapsam dahilindeki anlamalarn uygulanmas ve ynetimi, yaplacak
yeni ok yanl ticaret grmeleri iin forum oluturmak, yeler aras kabilecek anlamazlklar
zmek, yelerin d ticaret politikalarn gzden geirme ve deerlendirme, IMF, dnya bankas
ve bunlara bal kurulularla i birlii yapmak, Gelimekte olan lkelere yardmc olmak gibi
temel amalar bulunmaktadr.
Kreselleme srecinde DT nemli yer tutmaktadr. Amalarndan da anlalaca gibi dnya
ticaretini tek merkezden kontrol etmeye ve lkeler arasnda ticari faaliyetlerdeki her trl snrn
kalkmasna almaktadr. Gnmzde halen dnya ticaretini ok ynl olarak serbestleebilmesi
iin almalarna devam etmektedir.
Mali kreselleme: Kresellemenin bir baka boyutu ise Mali Kresellemedir. Sermayenin
faizler, dviz kurlar ve borsa endeksleri araclyla uluslararas dzeyde gerekletirdii harekete
mali kreselleme denir. lkelerin ksa ve uzun vadeli sermaye akmlar ile ilgili uyguladklar
politikalar yurt iinden dnya piyasalarna dnk hale getirerek bir btnlemenin oluturulmasdr.
1980 yl sonrasnda ortaya kan bu sylem Kreselleme asndan bugn nemli bir yer
tutmaktadr. Son yllarda uluslararas alanda sermaye dolam byk lde artm, dnya tek bir
mali piyasaya sahip duruma gelmeye balamtr.
Dnyada mali kresellemenin oluturulabilmesinde belki de en byk organizasyon Uluslararas
Para Fonudur (IMF). kinci Dnya Sava ardndan ekonomik sistemin temeli 1944te Bretton
Woods konferansnda atlmtr. Bu konferansn sonuncunda, bata grevi Avrupa ekonomilerinin
onarlmasna katkda bulunmak olan ve sonra az gelimi lkelere kalknma yardm salamay
da ama edinen Dnya Bankas, uluslararas para ve mali sisteminin dzenini salamak amal
Uluslararas Para Fonu(IMF) kurulmutur.
IMFnin grevleri arasnda; ekonomik istikrarszlk iinde olan lkelere ksa vadeli kredi salamak,
uluslararas mali sisteme zarar vermesini nlemek iin lkelerin kur politikalarn gzetlemek,
mali kriz ierisindeki lkelere krizin atlatlmas iin kaynak salamak vardr.
IMF yesi her lkeye belli bir kota belirlenmitir. yeler bu kotalarnn oranlarna gre Fondan
faydalanabilir ve Fonun ynetimine katlrlar. Fonun temel politikalar belirlenirken oylama yaplr
ve kabul grmesi iin oy okluu yeterlidir. Oy verme arln belirleyen lkelerin kotasdr.
Kotas yksek olan lkeler Fonun ynetiminde ok etkilidirler. Bu da bize IMF politikalarnn
gelimi lkeler (hatta ABD ve gdmndeki lkeler desek yanl olmaz) tarafndan belirlendiini
gstermektedir. ye lkeler arasnda ABD tek bana % 20ye yakn bir kotaya sahiptir. Gelimekte
olan bir ok lkenin ise kotadaki paylar %1i gememektedir.
Ekonomik byme iin yabanc sermaye girii gereklidir; mali kreselleme mali istikrar,
ekonomik byme ve refah getirir. Sylemi ile IMF senelerce mali kreselleme politikalarn
srdrm, ancak ekonomik byme ve refah yerine gelimekte olan lkelerde, ekonomik krizler
yaanmtr. IMFnin mali kresellemesi sylediklerini yerine getiremiyor tam aksine hareketler
olumasna neden oluyordu. Bu durum birok lkenin IMFden uzaklamasna neden olmutur.
M. Ayhan Kose, Eswar Prasad, Kenneth Rogoff ve Shang-Jin Wei imzal, Financial
Globalization... yazarlar diyorlar ki mali kreselleme tezi ekonomik byme, mali istikrar
getirecekti. Mali kresellemeye ynelik eletiriler, kriz yarattn, ekonomik byme
getirmediini savunuyorlar. Biz, diyorlar, bu iki saptamann dndan yeni bir bak sunacaz.
IMF veri toplam, aratrm, sonunda, mali kresellemenin bymeyi hzlandracak sihirli bir
vuru olmad soncuna ulam. Ama getirdii riskler de iddia edildii gibi ynetilemez deilmi.
Mali kresellemede ileri giden lkeler, dierlerinden daha hzl bym grnyorlarm. Ama
aratrmalar sermaye hareketlerindeki serbestlemenin, ekonomik bymeye yararl olduunu
kantlayamyormu. Dier bir deyile IMF mali serbestlemeyle byme arasnda olumlu bir iliki
bulamam. yleyse, mali kresellemede ilerleyen lkeleri, mali kreselleme olmasayd belki
de daha hzl byyeceklerdi de denebilir! Zaten, Paradox of Capital , yazsndan, yabanc
sermaye girii dk olan lkelerin, gl ekonomik byme yakalama ans daha yksek oluyor
sonucu kyor.
Dnyann kreselletirilmesi srecinde en etkili kurululardan birisi de Dnya bankasdr.
Avrupa lkelerinin sava sonras skntlarn zmek amal kurulmu ancak daha sonralar amac
gelimekte olan lkelerin kalknmasna ynelmitir. Bor batana batm lkelere IMF politikalar
ile birlikte krediler salamaktadr.
Kresellemenin ekonomi ayanda son olarak deineceimiz ise retimin kresellemesi. Bu
akllara hemen ulus-tesi irketleri ve bunlarn snr tesi retimlerini getirmektedir. Bugn
dnyadaki retimin byk payn elinde bulunduran ulus-tesi irketler, kresellemenin nemli
aralarndan biri halini almtr. Kurulduklar kendi lkeleri dnda da yatrmlar yaparak retim
faaliyeti gerekletiren bu irketler, kimi devletlerden daha gl hale gelmilerdir.
Kresel Krizlere Ramen Kresellemenin Varl Neden?
Kreselleen dnyann Ekonomik bir hal alm krizi ( artk sadece finansal kriz deil ) 2009un
dnemini de tm hzyla geirmi durumda. Krize kar nlemler alnmaya devam etmekteyken
bir yandan da sistemin tartmalar balam, sisteme yani kapitalizme kar ideolojik olarak
eletirilerini yneltenler ve kapitalizmin savunucular krizi 2 farkl boyutta yorumlamaktadrlar.
Gr 1: Sistem artk geri dn olmayan bir yola girdi. Ne kadar nlem alnrsa alnsn, ne kadar
aba harcanrsa harcansn geri dn yok. Bu gre gre sonu; Sistem kecek.
Gr 2: Sistem yaps gerei kriz yaratma mekanizmasna sahip. Krizler meydana gelebilir ancak
bu durum dzeltilebilir ve tedavi edilerek sistem sorunsuz alr hale getirilebilir boyuttadr.
Aslnda burada anlatlan veya bizim anladmz; sistem her krizden daha da glenerek kar.
Bu iki gr ele alndnda hangisine katldmz dnecek olursak 2. gr daha gereki
gelmektedir. Burada 2. gr derken kapitalizmin savunuculuunu yapmaktan bahsetmemekteyiz.
Bizim gerekemiz tarihsel sre incelendiinde ve sistemin daha nce geirmi olduu krizlere
gz atldnda bu durum ispat olabilecek nitelikte rneklere rastlanmaktadr.
Bir dier gerekemiz ise sistemin kt varsayldnda, alternatif bir sistemin mevcut ya da
gndemde olmamas. Byle bir ey sylediimizde akllara direk u soru gelebilir; Yeni bir sisteme
geilemez mi? Daha nce var olmu sistemler tekrar hkim olamaz m?
O zaman ncelikle unu tartmaya amak gerekir. Bir sistemde aranlan en nemli art nedir?
Bunu gayet basit bir mantkla dndmzde akllara ilk gelen toplumsal refah olmaktadr.
Bunu saylayan en nemli faktrlerden biriside GSYHnn art. Her GSYH art birey refahn
artryor demekte yanl olacaktr (nfus art gz nne alndnda). ngiliz ekonomi tarihisi
Angus Maddisonun web sitesinde yaynlanan ve ekonomi yazar Mahfi Eilmezin evirdii
verilere baktmzda;
Kapitalizmin ya da piyasa sisteminin balangcn sanayi devrimi, onun tarihini de 1820 yl olarak
kabul edebiliriz. Milattan sonra 1 yl ile 1820 yl arasnda geen 1820 yllk kapitalizm ncesi
dneme bakarsak dnya nfusunun yzde 461, dnya GSYHs yzde 662 ve kii bana gelirin
yzde 143 artm olduunu gryoruz. Yani gelirdeki artn ou nfus artna gitmi. 1820
ylndan 2006 ylna kadar geen kapitalizmin 186 yllk tarihine baktmzda ise dnya nfusunun
kapitalizmden nceki 1820 yldan daha fazla artn (yzde 623), dnya GSYH snn nceki 1820
yln on kat daha hzl arttn ve kii bana gelirin de nceki 1820 yln 7.5 kat art gsterdiini
grebiliriz.
Kapitalizm, kendinden nceki sistemlerin 1820 ylda yzde 143 artrabildii kiisel refah dzeyini
bu srenin onda birinde yzde 1,091 orannda artrm grnyor. Kii bana gelirin yanl bir
refah ls olduu ne srlebilir. stelik hem lkeler hem de kiiler arasnda gelir dalmnn
bozukluu nedeniyle bu ortalamalarn pek anlaml olmad da iddia edilebilir. Ne var ki bu iddialar
nceki dnem iin de fazlasyla geerlidir. Yani l yanl bile olsa ayn l olduu iin verdii
sonu dorudur.
Kaynaka
Eski Kpee Yeni Marifet...-Ergin Yldzolu - 13 Mart 2007
Ted Walter- Dnya Ekonomisi Blm 8- sf190
Ted Walter Dnya Ekonomisi Blm 21- sf 562
Kreselleme ekseninde Trkiye iin stratejik ngrler editr Bilal Bulut
NATO ve BM
lker KIROLU
North Atlantic Treaty Organization (NATO)
North Atlantic Treaty Organization (NATO) yani Trkesi ile Kuzey Atlantik Antlamas rgt
4 Nisan 1949 tarihinde kurulmutur. Asl amac her ne kadar dorudan kurucu antlamas olan
Washington Antlamasnda belirtilmese de kinci Dnya Savandan sonra balayan Souk
Savaa yneliktir. rgtn kurucu yeleri sras ile yledir:
Belika, Kanada, Danimarka, Fransa, zlanda, talya, Lksemburg, Hollanda, Norve, Portekiz,
ngiltere ve Amerika Birleik Devletleri.
kinci Dnya Savandan sonra zellikle Avrupa byk lde her alanda tam bir yknt
niteliindeydi. Bu yzden ABD Avrupa devletlerine ekonomik yardm yapmak iin Marshall
Plann devreye soktu. Bu plan ile Avrupann tekrar ekonomik dinamiini salamas ve bylece
SSCBden gelebilecek olas bir tehlikeye kar mcadele edebilecek dzeye tekrar ulamas
hedefleniyordu. Ancak ABDye daha dorusu iki kutba ayrlan dnyann Bat Blokunu temsil
eden lkelere gre sadece ekonomik ibirlii SSCByi durdurmaya yetmezdi. O yzden askeri
alanda da mutlaka sk ibirliine gidilmesi gerekiyordu. Bu ihtiyac gidermek ve SSCBye kar
ortak bir savunma politikas yrtmek iin NATO 12 batl lkenin giriimi ile kuruldu. Merkezi
Belika, Brkseldedir.
Trkiyenin NATOya katlm ise Yunanistan ile ezamanl olmu, 18 ubat 1952de resmi olarak
iki lke NATO yesi olmutur. Trkiyenin NATOya yelik srecinde Norve ve Danimarka
gibi lkelerden baz eletiriler geldi. Norve ve Danimarkaya gre Trkiye Atlantikte deildi ve
bu rgte girmeyi hak edecek kadar demokratik de deildi. Ancak bu eletiriler havada kalm,
Trkiyenin yelii gereklemitir.
NATOya daha sonra 1982 ylnda spanya; 2004de Bulgaristan, Slovakya, Slovenya, Estonya,
Letonya, Litvanya ve Romanya; Nisan 2009da ise Hrvatistan ve Arnavutluk ye olarak
katlmtr.
NATOnun karar alma mekanizmas hakknda bilgi verecek olursak, temel nokta udur ki NATO
oy okluu ile deil, oybirlii ile karar alan bir organizasyondur. Bunun bir dier anlam udur ki
her ye devletin otomatikman veto yetkisi vardr. Bu duruma en gzel ve yakn rnek olarak uan
NATO Genel Sekreterlik grevini yrten Rasmussenin seimi srasnda ilk aamada Trkiyenin
red oyu sreci tkamt.
NATO kurulu amacn esnek yorulmas sayesinde, Souk Savan bitmesine ramen varln
gnmze dek srdrmtr. Halen de belki en gl ve nfuzlu uluslar aras askeri rgt olarak
tanmlamamz mmkndr. NATO kuvvetleri u an Afganistanda aktif olarak bulunmaktadr.
BRLEM MLLETLER (BM)
Birinci Dnya Savann ardndan Avrupa devletleri bata olmak zere ypranan uluslar aras
toplum bir daha byle bir savan yaanmamas bir zm, bir mekanizma arayna girmitir. Bu
arayn sonunda ise Milletler Cemiyeti kurulmutur. Ancak zorlayc st otoritenin olmad bir
toplum olan uluslar aras toplumun henz yeterince tecrbesi olmad iin Milletler Cemiyeti,
kinci Dnya Savann balamasn nleyemediinden anlalaca zere baarl olamam ve
ilevsiz hale gelmitir. Her ne kadar baarsz bir giriim olsa da Milletler Cemiyeti, henz yapm
aamasnda olan bir hukuk ve toplum olan uluslar aras hukukun geliiminde, daha dorusu ilerde
kurulacak Birlemi Milletlere giden yolda verimli ve kullanl bir tecrbe olmutur.
kinci Dnya Savann ardndan, yeni bir sava nlemeye ynelik yeni bir mekanizma aray
tekrar gndeme gelmi ve nitekim devletler yeni bir mekanizmann oluturulmas iim giriimlere
balanmtr. Bu giriimlerin sonucunda ise Milletler Cemiyetinden yapsal olarak farkllklar
gsteren Birlemi Milletler (BM) 24 Ekim 1945 tarihinde uluslar aras bar ve dzeni korumak
amac ile kurulmutur. BM 51 kurucu yesi olan bir organ olarak kurulmu olmakla beraber, uan
ulat ye devlet says ise 192dir. Ana merkez ABDde, NewYorkta bulunmaktadr.
Birlemi Milletler yapsal olarak eitli blmlere ayrlmtr. Bu blmlerin en nemlisi ve
ilevseli Genel Sekreterliktir. Ayrca ABD, in, Rusya, ngiltere ve Fransann daimi yesi olduu,
bu 5 daimi yeye ek olarak iki yllna seilen 10 geici yenin bulunduu toplam olarak 15 ye
devletten oluan Gvenlik Konseyide BMnin bir dier etkin organdr. Bu organda daimi yelerin
hepsinin mstakil olarak veto hakk bulunmaktadr. Trkiyede 1945ten gnmze dein eitli
yllar arasnda Gvenlik Konseyinde geici ye olarak grevlerde bulunmutur.
BMnin dier organlar ise yledir: Genel Kurul, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Ynetim Konseyi
ve Uluslar aras Adalet Divan.
DNYANIN LK GZ ARISI(!):
1929 BUHRANI
lker KIROLU
1929 buhran iktisatlar tarafndan gelmi gemi en byk kriz olarak nitelendirilmektedir ve yle
ki iktisatlar bu krizin dnyada sava etkisi yaratt konusunda hemfikirdirler. Krizin oluum ve
ortaya k srecine genel olarak baktmzda durum ok iyi bir dnemin ardndan gelen felaket
tablosu olarak karmza kar.
I.Dnya Savandan sonra hzla sanayileen Amerika da retim gibi artmaktayd dolaysyla
isizlik de azalyordu ve ekonomi byk bir hzla gelime- genileme srecine girmiti. Bu olumlu
gelimelerle birlikte borsa da devaml bir ekilde ykselmekteydi. yle ki bu yllara Kkreyen
20ler ad verilmiti
Bahsedilen Kkreyen 20lere baktmzda Braknz yapsnlar, braknz gesinler. felsefesinin
hakim olduu ekonomik yap dnya ekonomisini birbiriyle entegre hale getirmiti. Bu yllarda
otomotivden enerji alanna aklmza gelebilecek her alanda inanlmaz gelimeler yaanmaktayd.
Az sonra bahsedeceim gelimelerle birlikte artk iilerle asil diye tabir edilen insanlar arasnda
ki uurum azalacakt.
Kkreyen 20lerin en nemli bulularndan biri de seri retimdi. Henry Fordun bu buluu
ile retim katlanmaya balad. Otomobil asndan baktmzda retim says 4-5 katna kt ve
otomobil fiyatlar dt. Sonrasnda Ford retimin tketilebilmesi gerekir, bunun iin de gelir
artmal. mantndan hareketle grlmemi bir k daha yaparak ii cretlerini gnde 5 dolar
gibi bir seviyeye kard. Tarihte ilk kez iiler kendi rettikleri otomobilleri satn alma gcne
kavutu. Yllk izin kavram da gndeme gelmiti o dnemlerde. Dolaysyla turizm sektr de
canlanmt. Bu gelimeler saydmz kadaryla kalmam hayatn her alannda kendini belirgin
derecede gstermiti.yle ki sanat bile telakki edilir olmutu artk.
Ancak iler hep byle gllk-glistanlk gitmedi.Galbraith krizi anlatt kitabnda unlar aktaryor;
Yllk Ulusal Konferansnn yapld gn Babson isimli ekonomist krsde Borsann kmesi
kanlmaz., Sonular ok kt olacak. gibi szler sylemi ancak her eyin yolunda grnd
ekonomide bu szler ciddiye alnmam ve Babson New York Borsas tarafndan yalanlanarak
Wallesley Kahini diye anlmtr.
retimin bu kadar artmas, tekel irketlerin -lke ekonomisini kertebilecek derecede- mthi
glenii sonucu ve bankaclk sektrnn yeterli dzeyde gelimemi olmas tehlikeye kap
amt. 1920lerde Amerika da gnde 4-5 banka almaktayd. Bankaclk sisteminin gelimemi
olmas bir sre sonra bankalarn geri batmasna neden olmaya balamt. Ancak ekonominin
iyiye gidiyor olmas ile bu durum pek de dikkate alnmyordu. Yabanc yatrmclarn New York
borsasndan ekilmeleriyle balayan hzl d, 24 Ekim 1929 Perembe gn New York borsasnn
kmesiyle dnyay 10 yl kadar iinde srkleyecek krizi balatmt. nsanlarn alm gleri
zayflam, talep azalmt. Ar retim sonucu retilen mallarn fiyatlar dm retici gelir elde
edemez hale gelmitir. Amerikan ekonomisinden 30 milyar dolar bir anda buhar olmutur.
Krizin nedenleri ile ilgili birok alma yapld ve genel olarak krize unlarn yol at sylendi.
Gelir dalm dengesizlii, irketlerin mali durumlar arasndaki dengesizlik, bankalarn
yaplanmalarndaki bozukluk, d demeler dengesindeki bozukluk, ekonomi ynetiminde
tecrbesizlik, parada altn standartlarnda srar.
Ar retim Efsanesi
Avrupann balca lkeleri retim glerinin sava tarafndan gitgide fazla emildiini grdler.
Bu zaman zarfnda denizar lkeler kendi retimlerini artrdlar: nce kendi ihtiyalar iin ve
artk yetersiz kalan Avrupa kl ithalat an kapamak iin bu byle oldu; sonra da, Avrupann,
sava yznden lszce artm olan ihtiyalarn karlamak iin byle oldu. Sava bitince,
retimini yeniden kurmas iin Avrupaya ancak birka yl gerekli oldu; oysa denizar lkeler,
gerektiinde gmrk duvarlaryla da koruyarak, sanayilerini gelitirmeye devam ettiler. Byle
olunca, Avrupann yeniden kuruluu tamamlandnda, dnyann kendisini genellemi bir ar
retim halinde bulmu olmasna hi amamaldr; yle kapsaml bir ar retim ki ardndan gelen
kriz, izahn geni lde bunda bulabilir.
Bu izah basit ve mantki olduu lde kendisini kolay kabul ettirir grnmektedir. Fakat
bunu olaylar boyunca dorulamak gerekir. te glkler burada balamaktadr. Evvela, ksaca
grndmz iddetli fiyat alkantlarnn etkisi bir kenara itilerek retim hareketlerini lmek
gtr: zira bir btn kapsayan istatistiklerin ou, kantinler zerinden deil, deerler zerinden
ifade edilmitir. Sonra, nfus art ve insanlarn muhtemel zenginlemesi hesaba katlarak, normal
tketim imknlarnn nasl deitiini belirlemek ve retimin bu imknlar efektif olarak am
olup olmadn grmek gerekir. Ar retime kavramn ortaya karan ite budur.
1925ten itibaren retimin, ihtiyalar atn kabul etmek gerekir. O takdirde fiyatlar, satlar
dzenleyen ve snrlayan milletleraras anlamalar sayesinde, sun-i olarak desteklenmi olurdu.
Fakat milletleraras anlamalar ve karteller, satlmam, stoklarn birikmesine varrd. Mali kriz,
fiyatlar srdrmek iin meydana getirilmi tekmil anlama, kartel, pools, vs.nin kenara itilmelerini
abuklatrd; sonra da, birikmi stoklarn piyasaya aniden akmas, fiyat dmesini, felaket yaratan
llerde belirginletirirdi. B. Nogaro tarafndan tez budur.
Neticede: mmkndr ki baz hallerde ve baz mallar iin az ok sinsi bir ar retim, satlarn ve
fiyatlarn dmesini glendirerek krizi arlatrm olsun. Fakat, istisnai artlardan mesel Byk
Savan izlerinden ileri gelmi olsun olmasn, genel ve youn bir ar retimin 1929 ekonomik
musibetini hesaba katabilmi olduu sylenemez.
Wall Streette krach(patlama) ve Amerikan Krizi
Amerika da ve dnyada mali istikrar salama abasnda olanlarn korkusu, byk bir speklasyon
basksnn, esasen dayanksz dengelerini bozmasyd. Amerikan tarihi bu gibi nbetlere dme
rnekleriyle doluydu; ama bu nbetler harabiyet getirmeden nce hi grlmedik en gl ekonomik
gelimeye pek ok katkda bulunmutu. artlar imdi de msaitti: iddetli fakat ksa sreli 1921
krizinden sonra, Avrupa paralarnn gitgide dzelmesi, sava sonras imar ihtiyalarndan doan
faaliyet, Amerikan ekonomik evresinin tabii iyimserliini destekliyordu.
Speklasyon nce topraklarda grld; bu geri Birleik Amerikada allagelmi bir olayd. Ama
bu defa, sz konusu olan, abuk byme yolundaki sanayi ve ticaret ehirlerine yakn topraklarn
satn alnp tekrar satlmas deildi; gerekletirilecek artk-deer, gnee ve tatil neesine ilikindi;
parselleme ve inaat nbeti vaktiyle Cte dAzurde grld zere, 1925-1926 da Floriday
sard. Hemen ardndan, zellikle New York Borsasnda, menkul kymetler iin byk patlama
balad.
1929 sonbaharnda, canlanma genel grnrken, New York Borsasnda kurlar birden dmeye
balyor. Bu olaylarn tafsilatsna girmek yaraszdr zira bir gnden tekine ykselme ve dme
alkantlar borsa konularnda genel kuraldr. Belli bal izgileri vermekle yetinelim: eyllde, genel
eilim, o zamana kadar ykselme ynnde iken, istikrar buluyor hatta gerileme gsteriyor. Ekimin
son haftasnda gerek bir imek akyor: senet fiyatlarnda hzl bir dme; senet arzlarnn tekmil
rekorlar krd iki gerek panik gn: 24 ekim, 13 milyon senet satld. New York Times sna
deerler gstergesi, nceki 12 ayn krlarn silerek 43 puan kaybetti. Daha da rastlanmam bir
olay: Borsadaki dme, kademeler halinde birok yllar srecektir.
New York borsasndaki knty, hibir zaman grlmemi derinlikte ve genilikte ekonomik
kriz izlemitir. Fakat ikisi arasndaki iliki kendiliinden kurulmu deildir, hatta anlalmas pek
kolay deildir. Gnmzde grlen borsa krizlerinin normal etkisi uzun sreli yatrmlar daha g
hale getirmesinde grlr; ama cari ekonomik faaliyete yansmaz. XIX. Yzyl krizleri yle bir
zamanda vukua geliyordu ki, ok geni ve ok pahal olan yeni iletmeler, umulan ve kendilerine
sermaye getirenlere aktarlan randman elde edememekteydiler. Borsa patlamalar ekonomik
konjonktrdeki tersine dnn sebebi deil iareti idi. 1929 krizinin ortaya k ise ayn biimde
olmuyor; bu kriz mesela metalrjide, ar fakat geici gelimeye yol am bir demiryolu ina
iinin atei sonucu deildir. XX. Yzylda ekonomik genilemenin itici gc olarak baz ynlerden
balant kurmu olan otomobil ve petrol 1929 da, demiryolunun ve metalrjinin 1873 teki roln
oynam grnmyor.
Olup bitenleri anlamak iin kredi sistemine doru ynelmek gerekir. Borsann felaketli ilk seanslar
srasnda, bankalardan her biri, kendisi de senetler portfy zerinde para kaybna uram olsun
olmasn, yeni durumu karlamak iin alaca tedbirlere sahiptir: mevduat sahiplerinin anormal
miktarda para ekmelerini beklemelidir; zira bunlar da ya para kaybna uramlar ya da endieye
kaplmlardr. Banka u halde, likiditesini artracak yani kredilerini ksacak ve kendisinin baka
bankalardaki mevduatndan bir ksm para ekecektir. Btn bunlar ihtiyatla ve gizlice yaplr, zira
hibir ey gerek krizin patlamasna yol amak kadar berbat olamaz. Binaenaleyh, aylar boyunca,
halk ve hatta resmi makamlar, daha nce geen olaylara dayanarak krizin ksa sreli olaca,
dzelmenin imdiden ufukta belirdii izlenimini alabilirler.
Trkiyenin Buhrann Getirdii Sorunlara Yaklam
Trkiyenin de bu krizden etkilenmemesi gibi bir durum sz konusu olamazd. O yllarda ierisinde
yabac sermaye bulundurmayan Trkiye krizin sancsn d ticarette byk lde hissetmitir.
Tarmsal rnleri ihra eden Trkiye de d ticaret hacmi daralmaya gemiti. Tarmsal rnlerin
fiyatlar dm mallarn ihra edemeyen ve satamayan iftiler zor duruma dmlerdi. Sanayi
mallarn ithal etmekte olan Trkiye d ticaret hacminin de daralmasyla byk sknt iine
girmiti.
Trkiye Dnya Buhranna evrede baarl ulusal kurtulu savalarndan birinci gerekletirmi bir
lke olarak giriyordu. Trkiye de buhrana kar tutumu zaman ve mekndaki bu konumuna gre
seecekti.
Trkiyenin buhrana girmesi ile birlikte alnacak nlemlerin tartlmas beraberinde, Trkiyenin
iine girdii buhrann Dnya Buhrannn bir sonucu mu olduu, yoksa Dnya Buhranndan tam
bamsz olmasa bile Trkiyenin kendisine zg bir buhran m olduu tartmas getirmitir. Bu
tartma alnacak politika tedbirlerinin ynn tayin etmesi bakmndan nemlidir.
Trkiyedeki buhrann bir uzants olduunu ileri sren evreler, Trkiyenin buhrana kendi bana
bir zm bulamayacan ancak dnya buhrann zmlenmesine paralel olarak buhrandan
kabileceini savunmulardr. Bu nedenle Trkiyenin de uluslar aras zm nerilerine

katlmasn tavsiye etmektedirler. Bunlar genellikle liberal ekonomi eitimi grm brokratlar
olmutur. Fakat gn getike Batnn en ileri merkezi tekil eden kapitalist lkelerinde bile ulusalc
adan kararlar alnmas bunlarn nerilerini de zamanla ayn yolda gelitirmitir.
nerilecek temel politikann seilmesi asndan Trkiyedeki buhrann, dnya buhran ile
ilikisinin belirlenmesi nem kazanmaktadr. Trk ekonomisinin da ak hale geliinden sonra,
dnya buhranlarndan da bamllk derecesine paralel olarak etkilenecei aktr. Nitekim 1880
ylna kadar uzanan Trk d ticaretine ilikin istatistik gzlemler aka ortaya koymaktadr ki;
Trk d ticareti de dnya iktisadi dalgalanmalarna paralel olarak dalgalanmalar gstermektedir.
Trkiyede dnya buhranndan nemli derecede etkilenmitir ama bir taraftan ekonomik yaps
dier taraftan ulusal kurtulu sava vermi bir lke olmas bu buhrann birok evre lkesinden
greli olarak daha hafif geirmesine neden olmutur. Trkiyede de nemli siyasal dzenlemelere
sebep olmu liberal bir ekonomi politikasndan devletilie geilmitir.
KAYNAKA
J. NERE- 1929 Krizi- eviren: Prof. Dr. Vamk Toprak
1929 Dnya Buhrannda Trkiyenin ktisadi Politika Araylar
Not: bu yazdaki baz blmler bu kaynaklardan direkt olarak alnmtr.
KRESEL KRZN AYAK SESLER

1990LI YILLARDA KRZLERN
SEBEPLER ve SONULARI
Hilmi KOCAA
1994 Meksika Krizi
19941995 ylarndaki Meksika krizi makroekonomik istikrarn nispeten saland bir ortamda
ortaya kmtr. lkenin ekonomik durumu, gelimekte olan birok lkeye rnek tekil edebilecek
kadar salkl gzkmekteydi. Bir baka deyile Meksikada dier lkelerde grlen devasa bte
aklar mevcut deildi ve enflasyon oran dkt. Cari ilemler a hzla artm ve yatrmclar
bu an uzun sre srdrlemeyecei hissine kaplmlardr. Bunlarn dnda zel sektre alan
kredilerin hzla artmas paya dayal dviz kuru politikasnn devam ettirilmesi, uluslararas faiz
oranlarnn zellikle ABDdeki faiz oranlarnn ykselmesi, politik cinayetlerden dolay oluan
belirsizlikler gibi faktrler Meksika ekonomisine olan gveni olduka zayflatmtr. Meksika
hkmetinin 20 Aralk 1994 tarihinde dviz kuru bandn %15 orannda geniletme kararndan
sonra, pezo beklenenden ok daha hzl bir ekilde deer kaybetmeye balam, uluslararas
rezervler iki gn iinde 5 milyar dolar eridikten sonra bunun yeterli olmayaca dnlm ve
22 Aralkta pezo dalgalanmaya braklmtr. Bu durum faiz oranlarnn frlamasna yol am ve
bankalarn portfylerinin bozulmasn hzlandrmtr. Panik iindeki uluslararas yatrmclar hzl
biimde fonlarn geri ekmeye balamlar ve krize neden olmulardr.
1997 Gneydou Asya Krizi
Asya lkelerinin kriz ncesi dnemi incelendiinde, nemli saylabilecek makroekonomik
dengesizliklerin olmadn grlr. zel sektre alan kredilerdeki hzl art ve buna paralel
olarak zel sektrn bankalara olan borlarnn artmas, reel anlamda ulusal para birimlerinin ar
deerlenmesi, cari ilemler ann ykselmesi krizin ana nedenleri olarak gsterilebilir. Yksek
byme hzyla beraber, enflasyon orannn sadece tek haneli rakamlarla ifade edilir dzeyde
olmas, nemli oranda bte aklarnn bulunmamas nedeniyle izlenen maliye politikalarnn
salkl bir grnm arz etmesi (nitekim Taylandda 19881996 yllar arasnda her yl bte
fazlas gerekletirilmitir.), tasarruf oranlarnn yksek olmas, yabanc yatrmclar tarafndan bu
lkelerde makroekonomik istikrar asndan herhangi bir sknt bulunmad eklinde yorumlanm
ve gelimi lkelerde faiz oranlarnn dmesinin de etkisiyle, gelien pazarlar olarak kabul edilen
ve sermaye piyasas aralarnn getirilerinin yksek olduu sz konusu lkelere ynelik yabanc
sermaye akm hzla devam etmitir. Hzlanan sermaye k ise yksek oranl devalasyonlara
ve hisse senedi fiyatlarnn dibe vurmasna yol amtr. Bu erevede, Taylandda balayan kriz
benzer ekonomik tablo sergileyen dier lkelerin de ekonomilerine ilikin gven bunalmn
gndeme getirmi ve ayn senaryo o lkelerde de yaanmaya balamtr.
1997 ylna kadar Asya, gelimekte olan lkelere akan sermayenin neredeyse yarsna yaknn
ekmekteydi. zellikle Gney Asya ekonomileri yksek faiz politikas izleyerek yksek kar elde
etmek isteyen yabanc yatrmclar kendilerine ektiler. Bunun sonucu olarak bu ekonomiler
yksek miktarda scak para ektiler ve deerli kymetlerin fiyatlar ykseldi. Bu yllarda, yani
1980lerin sonlar ve 1990larn balarnda, Tayland, Malezya, Endonezya, Filipinler Singapur ve
Gney Kore ekonomileri %8 ile %12 arasnda yksek byme gerekletirdiler. Bu baar IMF ve
Dnya Bankas gibi eitli uluslararas kurumlar tarafndan sahiplenildi ve Asya mucizesinin bir
paras olarak grld.
Bu yllarda Tayland, Endonezya ve Gney Korenin byk miktarda zel sektr cari hesap
a vard ve dk kur politikas bor almay tevik ederek sektrlerin d dnyaya kar
krlganlklar arttrd. 1990larn ortalarnda iki olay ekonomideki konjonktrn deimesine yol
at. ABD ekonomisi 1990larn balarndaki durgunluun etkilerinden kurtulmaya balaynca
Alan Greenspann bakanlndaki Merkez Bankas faizleri ykselterek enflasyonu drme
frsatn ele geirmi oldu. Bunun zerine ABD, yksek ksa vadeli faiz oranlar sayesinde scak
para eken Dou Asya ekonomilerine gre daha ekici bir yatrm hedefi haline geldi, ABD dolar
deer kazand ve ABD dolarna pa ile bal olan Dou Asya para birimleri de bunun sonucunda
deerlendi. Deerlenen Dou Asya para birimleri yznden bu lkelerin ihracatlar daha pahal
oldu ve rekabet gleri azald. 1996 ilkbaharnda Dou Asya ihracat byk bir d gsterdi, bu
blgedeki lkelerin cari aklar daha da ktleti.
IMFnin kriz srasndaki tutumu olduka tartma yaratt ve yerel lkelerde bu krizin IMF krizi
olarak adlandrlmasna yol at. ncelikle IMF gelimekte lkelerin hzl bir kapitalistleme
yolunda gitmesini tevik etmiti. Bunun sonucu olarak mali sektr liberalleti (para zerindeki
snrlamalar kaldrld ve scak para serbestleti), yksek faiz politikas ile portfolyo ve banka
yatrmlar artt, para birimleri dolara sabitlenerek yabanc yatrmcnn para birimi riski azaltld.
Kriz ncesi tutumun yannda krizin kmas ile birlikte IMFnin tutumu da ok tartld. IMFnin,
bu krize hzl mdahale etmesine ramen beklenen sonularn alnmamas, IMF reetelerini de
tartmaya at. IMFnin borlarn deyemeyen irketlerin kapatlmasn art komas lkelerdeki
halkta honutsuzluk yaratt.
1998 Rusya Krizi
Rusya krizinin nedenlerini genel olarak sralayacak olursak; ok geni bte aklar, firmalarn ar
boyutlarda kur riskine maruz braklmas, yabanc kredilerde geri deme sresi bir yl iinde dolan
ksa vadeli borlarn arl, finans ve bankaclk sektrlerinde altyap ve denetim mevzuatnn
yetersizlii, maa ve cretlerin bte disiplinin kaybolmas nedeniyle denmemesi ve sosyal
demelere bal borlarn artmas, borlarn denmesi iin tekrar borlanmann getirdii faiz yk,
messeseler arasnda karlkl olarak borlarn artmas ve reel kesimde bir ok messesenin iflas
etmesi, dnya hammadde piyasasnda zellikle petrol ve gaz gibi rnlerin fiyatlarnda dmeler,
rublenin ABD dolarna endekslenmesi ve suni olarak ar deerli tutulmas, devletin ve mahalli
idarelerin zel sektrn sorunlarna ciddi yanamamas ve zel kesimle beraber iktisadi faaliyetlerle
birlikte i yapabilme veya entegre olabilmenin zayf olmas, sanayi ve tarm iletmelerinin
hantall, serbest pazar ekonomisinin talep ettii gl kanuni sistemin kurulamay nedeniyle
szleme, yatrm, irket kuruluu, iflas vb. alanlardaki sorunlar, iktisadi alanda yetersiz gvenlik
sistemi, cinayet, rvet ve yolsuzluklar, pazara hakim monopol ve oligopol firmalar, mteebbis
snfnn yetersiz olmas, Rusya Ynetiminin bu yapsal sorunlar zmek ve piyasa ekonomisine
daha yaygn ilerlik kazanmas iin gereken reformlar yapmay gze alamayacak kadar zayf ve
destekten yoksun olmas, iktisadi reformlar yrtecek kadrolarn keyfiyet ve kemiyet asndan
zayf olmas, dviz rezervlerinin dk seviyede olmas, ekonominin reel durumunu yanstmayan
borsann speklasyon karakterli olmas, iktisadi byme ve sanayi retiminde art salayacak
herhangi bir hkmet programnn olmay, dsal sebepler (Asya krizi, petrol fiyatlarnn dmesi
vb.,) gibi sebepler eklinde zetlenebilir.
1999 Arjantin Krizi
Ar deerlenmi dviz kuru, 10 senedir dolara eitlenmi durumdaki pesonun ihracatta
rekabet gcn azaltmas, devalasyon beklentisi, kamu harcamalarnn azaltlamamas, vergi
gelirlerindeki d, rekor isizlik (%17) Arjantin krizinin ana nedenleridir. Bunlar incelemeye
devam edelim. Yabanc sermayeye garanti vermek iin para birimini dolara balayan Arjantine
1990l yllarn ilk yarsnda sermaye ak nemli lde artm ve ekonomi beklenmedik
oranlarda bymtr. Konvertibilite plannn kapsamnda yer alan zelletirme sreci sonucunda
1991-1994 yllar arasnda toplam 12 milyar dolara yakn bir gelir salanm, bankalar, telefon
irketleri, gaz, su, elektrik, demiryollar, havayollar, havaalanlar, posta servisi ve metro dahi
zelletirilmitir. Gerekletirilen zelletirmeler sonucunda isizlik makul dzeyde artm, fakat
buna karn verimlilikte byk artlar kaydedilmitir. Bu gelimeler sonucunda uluslararas
sermaye piyasalarnda Arjantin ekonomisine olan gven yeniden salanmtr.Konvertibilite Plan
ayrca, hiper enflasyonist basklar kontrol altna almada nemli baar salam, tketici fiyatlar
art hz 1991den 1995 ylna kadar byk dler gstermitir.
Makro ekonomik istikrarn kurulmas ve ulusal mali piyasalarda gvenin salanmasna bal olarak,
yabanc yatrmclarn speklatif amal portfy yatrmlar hzla artmtr. Programn daha ilk iki
ylnda Arjantin ekonomisine toplam 15 milyar dolar yabanc sermaye girii gereklemi, yurtd sermaye girileri bir yandan toplam tasarruf hacmini artrm, dier yandan da dviz kurunun
reel olarak deerlenmesine yol amtr. Bu yolla gelen scak, ksa vadeli sermaye hareketlerinin
yn Meksikann krize girmesi ve Amerikan faiz hadlerinin ykselmesiyle birlikte eksiye
dnmtr. Arjantin iin krizin balad 1997 ylnda ABD dolarnn ar deer kazanmas,
Arjantinin rekabet gcn nemli lde azaltmtr. Devlet Bakan Carlos Menem dnemindeki
yolsuzluklar ekonomiye zarar vermi, ynetim iktidarn korumak iin eyaletlere byk miktarlarda
para aktmtr.1997 ylndaki Asya finansal krizinin Latin Amerika zerinde de yansmalar olmu,
bata komularndan daha az etkilenmi grlen Arjantin, 1998 ylnda Rusyann moratoryum ilan
etmesi ve 1999 ylnda da Brezilyann demeler dengesi krizine girmesi ve devalasyona gitmesi
sonucunda devaml olarak kendini tekrarlayan bir kriz sarmal iine girmitir.
zellikle Brezilya krizi, d ticaretinin yzde 30unu bu lkeyle yapan Arjantinin ihracatn
iyice geriletmitir. Bu krizler srasnda lkelerin ou ya dalgal kura geerek maliyet yaplarn
esnekletirmi ya da devalasyona giderek yeni bir denge dzeyine gemilerdir. Para kurulunun
varl nedeniyle Arjantin ekonomisinin kat yaps bu yeni durumlara uyum salayamamtr.
Dolarn uluslararas piyasalarda deer kazanp satn alma gcnn artmas Arjantin Pesosunu
da etkilemi, ksa vadede Arjantinli tketicinin satn alma gc artm, fakat reticiler rekabet
gleri azald iin cretleri deyemez hale gelmiler, ya iflas etmiler ya da klme yoluna
gitmilerdir.1999 ylnda ekonomik byme negatife dnm, isizlik hzla artmaya balam ve
yabanc yatrmclar alacaklarnn denmesi konusunda endielenmeye balamlardr. 2001 ylnn
ikinci eyreine kadar Arjantinin lke riski dier ykselen pazarlara kyasla artmtr.
Bu ortamda ekonomi ktye giderken, IMF, Arjantine yardmc olmamtr. IMF yetkilileri aylar
nce, belki de yllar nce pesonun dolar ile olan birebir eitliinin srdrlemeyeceini bilmelerine
ramen Arjantine iine dt parasal tuzaktan kurtulma ynnde rehberlik etmemitir. Bunun
yerine, IMF yetkilileri, Arjantine istikrar paketi nermeye devam etmi ve yolun sonuna gelinmitir.
Para Kurulu uygulamasnn devam ettirilmesi Arjantinin ihracatn olumsuz ynde etkilemi, daha
da fazla d borlanmaya gitmesine ve sonunda ekonominin iflas etmesine neden olmutur. 2001
yl Mart aynda yeniden ekonomi bakanl grevine getirilen Cavollo, finansal piyasalardaki
gl kredibilitesi ile ilk bata Arjantinin tam arad kii gibi grnmesine ramen, ekonomik
bymeyi vergi ve ticaret politikalarnn geleneksel olmayan bir karm ile gerekletirme
abalar ve para kurulu rejimini, euroya, dolarnkiyle paralel bir rol vererek deitirme giriimleri
piyasalar tarafndan iyi karlanmam ve kendisine pahalya mal olmutur. Arjantinin borlarn
deyemeyebilecei korkusuyla piyasalar ok yksek faiz talep eder hale gelmi, faizlerin geldii
seviyeler bor demelerinin durmasna neden olmutur. Borlarn ve dviz kuru politikalarnn
srdrlebilirlii hakknda oluan pheler, 2001 ylnn ilk yarsnda mevduat sahiplerinin
bankaclk sisteminden ve lkeden kamalarna neden olmutur. Uluslararas rezervler yln ilk
yedi aynda yaklak %40 dm ve sadece Temmuz ayndaki azal %25e ulamtr. Otoriteler
yurtii kredi piyasasndan borlanma imkan kalmadn grmlerdir. Fon transferini nlemek
iin hkmet vadesi gelen bonolarn ve ksa dnem borlarn yksek faiz oranl yeni uzun dnem
enstrmanlarla takas etmitir. Youn protestolar ve halk ayaklanmalar neticesinde nce Cavallo
ardndan da devlet bakan istifa etmek zorunda kalmlardr.
Arjantinin 1991 ylndan beri uygulad para kurulu ile birlikte kronikleen enflsyonu drmeyi
baarm da olsa, uzun yllar uygulanan sabit dviz kuru ile birlikte ulusal para birimi Peso ar
deerlenmitir. Buna bir de Arjantinin ihracat piyasalarnda en byk rakipleri olan ili ve
Brezilyada uygulanan gevek para politikalar eklenince, Arjantin ihracat piyasalarnda rekabet
stnln tamamen kaybetmitir. Yllarca sren kronik yksek enflasyondan kurtulmak amacyla
Nisan 1991 tarihinde bir Pesonun bir ABD Dolarna eitlenmesiyle para kurulu (currency board)
oluturulmutur.
Para kurulu uygulamas Avrupann smrgelerine uygulatt unutulmu bir sistemdir. Bu sistemde
smrgeler kendi paralarn basabilmekte ancak para kat bir biimde smrgeci lkenin parasnn
deerine bal klmakta ve bunun denetimini dvizlerden oluan rezervlere dayandran yasa ile
garanti altna alnmaktayd. Merkez bankasnn yerel banknotlarn tmn deitirebilecek kadar
smrgeci lke banknotu bulundurmas gerekmekteydi. Enflsyon 1989 ylnda %3000 civarnda
gereklemitir. Amac enflasyonu drmek olan Para Kurulu baarl olmu 1994 ylnda
enflsyon %4, 1995 ylnda ise %2ye indirilmitir
Arjantini iflsa srkleyen nedenlerin banda d borlar sorunu gelmektedir. Hkmet kamu
borlarn yeniden yaplandrmada ve borlar demek iin gerekli kaynaklarn salanmasnda
baarsz olmutur. Ayrca federatif yaps olan Arjantinde eyaletlerin kendi balarna borlanmalar
ve hkmetin sosyal kamu kurulularnn borlarn stlenmesi borlarn ykselmesine sebebiyet
vermitir. Arjantinin d borcunun 2002 yl sonunda 154 milyar Dolar olmas beklenmektedir.
Asya, Meksika ve Rusya krizlerinin etkisiyle ekonomisi zayflam olan Arjantinin olduka ksa
vadeli, denmesi zor d borlan 146 milyar Dolar olmutur.
1990 ylndan itibaren uygulanan hatal zelletirme politikalar ile oluturulan verimsiz irketler
ve karteller lke ekonomisine zarar vermektedir. Arjantin, mill petrol irketlerini bile stratejik
deerlendirme yapmadan satmtr.
Arjantin, 2001 yl sonuna kadar uygulad ve 2001 krizinin koullarn oluturan iktisat
politikalarn Mart 1991de uygulamaya konulan Konvertibilite (Cavallo) Program ile balatmtr.
Programn balatld srada, Arjantin uzun yllardr sregelen hiper-enflasyonla yaamaktayd.
Bu nedenle programn ncelikli hedefi enflasyonist sreci krmak ve parasal istikrar salamak
eklinde belirlenmiti. Enflasyonist sreci krmak iin seilen ara, dnemin hakim uluslararas
finans paradigmasna uygun olarak para kurulu sistemi olarak belirlenmiti.
Bu esaslar erevesinde hazrlanan Konvertibilite (Cavallo) Programnn temel unsurlar aadaki
ekildeydi:
Yerel para peso ile ABD dolar arasndaki parite sabitlenmitir.
Para basm uluslararas rezervlerdeki net deiime balanmtr.
Merkez Bankasnn kamuya kredi amas kanunla yasaklanmtr.
Kamu maliyesi alannda disiplinin salanmas ve srdrlmesi iin siyasi evrelerde
uzlama salanmtr.
Yapsal reformlar ve zelletirmeye hz verilmitir.
Etkin bir para politikas yrtlememesi sonucu ekonomik byme salanamam ve son yllarda
st ste yl daralma grlmtr.
Bu durum vergi gelirlerini drm ve isizlii artrmtr. Vergi gelirleri gerilerken kamu
harcamalarnda ayn oranda indirimlerin mmkn olmamas sonucu bte a bymtr. An
finansman iin i ve d borlanmada arta gidilmitir. Kamu an byten bir baka neden
ise federal bir devlet olan Arjantinde eyaletlere tannan geni mali zerklik olmutur. Merkezi
hkmet, kendi btesini kontrol edebilse dahi, eyalet hkmetlerinin harcamalarn her zaman
kontrol edememi ve kamu maliyesi disiplininin salanmas mmkn olmamtr.
Arjantin Pesosunun dolara endeksli olmas sonucu reel kur deerlenmi ve bozulan d ticaret
dengesi paralelinde Arjantin 1991den bu yana devaml olarak cari ilemler a vermitir. Bu
ak, ksa vadeli sermaye hareketleriyle kapatlmtr.
2001 Trkiye Krizi
Ar deerlenmi yerli para,yksek cari ak/GSMH oran,enflasyonun faiz oran kadar hzl
dmemesi,yerli paradan ka,devalasyon Trkiye krizinin ana sebeplerdir.
Trkiye Aralk aynn sonlarna ve Ocak 2001in balarna doru kriz ortamndan kmaya
balamtr. 5 Ocakta Merkez Bankas dviz rezervleri yeniden 25 milyarn zerine km ve
ubat krizine kadarda bu seviyenin altna inmemitir. 2000 Aralk ay sonunda ortalama %199
olan interbank gecelik faiz oranlar, Ocak aynda %42ye dmtr. MKB 100 endeksi de 4
Ocakta 10198 puana ykselmitir. Ancak bu tr olumlu gelimeler 19 ubat 2001de Babakan
ve Cumhurbakan arasndaki siyasi tartmayla son bulmu, Kasm krizi nedeniyle zaten hassas
olan piyasalar altst olarak dviz krizi balamtr. Kasm krizinde TL pozisyonlarn koruyan
insanlarn da ubatta dvize hcum etmeleri sonucu dviz kuru zerindeki bask artm,
Merkez Bankas krizi izleyen iki gn boyunca rezervlerini eritmek pahasna piyasaya mdahale
etmi ancak 22 ubat 2001 tarihinde, dviz kuru pasnn yrrlkten kaldrlp dalgal kura
geildiini ilan etmek zorunda kalmtr. 16 ubatta 27 milyar 943 milyon dolar olan dviz
rezervleri, 19 ubat 2001 itibariyle 22 milyar 581 milyon dolara inmitir. Merkez bankas bylece
bir gn iinde (17 ve 18 ubatn hafta sonu tatili olmas dikkate alndnda) 5 milyar dolarn
zerinde dviz rezervi kaybetmitir.
Dalgal kura gei kararndan sonra dolar 688 bin TL civarndan 962 bin TLye ykselmitir.
Artan dviz talebi yksek faiz silahyla durdurulmak istenince gecelik interbank faiz oranlar en
yksek %50den, % 6200e km daha sonra hzl biimde derek ubat ay sonunda %103lere
inmitir. 16 ubatta 10169 puan olan borsa endeksi, 19 ubatta 8683 puana inmitir . ubat 2001
kriziyle birlikte Aralk 1999da uygulamaya konulan enflasyonla mcadele programnn sonuna
gelinmi olunuyordu. Trkiyede ubat krizinden sonra 15 Mays 2001 tarihinde aklanan ve
Gl Ekonomiye Gei Program olarak adlandrlan yeni bir program yrrle girmitir. Bu
son programn Aralk 1999 niyet mektubuyla somutlaan 2000 enflasyonu drme programndan
temel fark, dviz pasnn yerine dalgal kura dayanan bir para program olmasdr. Yoksa 2000
programnn dier hedefleri (kamu kesimi reformu, sosyal gvenlik, zelletirme, tarm reformlar)
aynen bu programn hedefleri arasnda da bulunmaktadr. Bu program ncelikle bankaclk
sektrnde reformlarn yaplmasn ngrmektedir.Bu programla birlikte Trk Ekonomisinin
yapsal sorunlar olduu kabul edilerek bu sorunlarn stesinden gelinmeden kalc bymenin
salanamayaca ve enflasyonist sreten klamayaca kabul edilmitir. Gl ekonomiye gei
programnn deerlendirilmesi bu makalenin kapsamn amaktadr. Ancak u kadar sylenebilir
ki, 11 Eyll tarihinde ABDdeki olaylar sonucunda dnya ekonomilerini saran kriz dalgas,
Trkiyenin uygulamakta olduu ekonomik program da etkilemitir. Bu makalenin yazld
tarihlerde IMFye yeni bir niyet mektubu sunulmutur. zetle, Trkiyede Aralk 2000 tarihinde
uygulamaya konulan IMF destekli ve dviz kuru pasna dayal programn, tpk 1980lerde Latin
Amerika lkelerinde ve 1990larda Meksika ve Gney Dou Asya lkelerinde olduu gibi krizle
noktalanmas bu krizlerden karlacak nemli dersler olduunu gstermitir. zleyen blm bu
konu zerinde durmaktadr.
Dnyann en byk dokuzuncu ekonomisi konumunda bulunan ve uygulamaya koyduu Real
Plan ile son 4.5 yl iinde enflasyonu %2700lerden %1-3ler dzeyine indirmeyi baaran,
daraltc politikalar ile birlikte yllk yzde 4lk byme hzna ulaan; gerekletirdii baarl
zelletirme program ile gelimekte olan lkelere model olarak gsterilen ve yakn zamana kadar
uluslararas sermayenin akn ettii Brezilyada 13 Ocak 1999 tarihinde patlak veren mali kriz
herkesi artmtr. Brezilya krizinde de speklasyonun etkilerini grmek mmkndr. Dnyann
hzla byyen bu lkesine de kriz ncesi dnemlerde byk oranl bir yabanc sermaye akm
gereklemitir. Ancak yabanc sermaye akmlarnda 1998 ve 1999 yllarnda belirgin bir azalma
grlm, zellikle portfy yatrmlar kriz ylnda yaklak 18 milyar dolarlk bir gerileme
gstermitir.
Kaynaklar
www.econturk.org/Turkiyeekonomisi/Finvekriz1.pdf www.borsaistanbul.com/modules.php?name=Forums
www.tcmb.gov.tr/kutuphane/TURKCE/tezler/serkanozcan.pdf www.baskent.edu.tr/~gurayk/finpazpazartesi16.doc
www.tbb.org.tr/turkce/dergi/dergi42/Alpan%20Inan_.doc www.genbilim.com/index2.php?option=com_content&do...
www.econturk.org/Turkiyeekonomisi/bulent1.pdf
tez.sdu.edu.tr/Tezler/TS00306.pdf -
KRESEL EKONOMK KRZN

NEDENLER, SONULARI
ve
KTSAT DEOLOJSNDEK YER ZERNE
Frat KARGIOLU
Bu hkmet artk, halkn, halk tarafndan ve halk iin deildir; irketlerin, irketler tarafndan
ve irketler iindir.
ABD Bakan Hayes
Tm dnya genelinde etkilerini giderek arttran ve kimi iktisatlara gre, kapitalist sistemin 1929
Bunalmndan sonra- iine dt en byk ikinci kriz olarak gsterilen Kresel Ekonomik
Krizin nedenleri ve sonular neler? Yaanan bu kriz, kapitalist sistemin ve bugn dnyada hkim
olan iktisadi grn (neo-klasik iktisat) sonu mu yoksa tam aksine szn ettiimiz egemen
grn ve yine onun dikte ettirdii ekonomik sistemin kendini yeniden yaratmas m? Krizin
etkilerinin azaltlmasna ynelik dnya genelinde ve Trkiye zelinde ne gibi nlemler alnyor?
Bu sorular cevaplamaya ncelikle krizi tetikleyen mekanizmay aklayarak balamak, durumun
ciddiyetini kavramay kolaylatracaktr.
ABDde dk ve orta gelirli vatandalarn konut sahibi olmas amacyla bankalar tarafndan
verilen ipotekli konut kredileri (mortgage), konut talebini ve dolaysyla da konut fiyatlarn
arttrm, daha sonra bu ipotekli konut kredisi alanlarn deme zorluu ekmeye balamalar ve
panik satlar yapmalarnn ardndan konut fiyatlarndaki ibre aaya doru dnmtr. Konut
fiyatlarnn dmeye balamas, ipotekli konut kredisi alanlar iki ynden skntya sokmutur.
Bunlardan ilki; krediyi alanlarn teminatlarnn deerinin dmesidir. kincisi ise; konutlarn
deerinin, konut fiyatlar artarken, konut kredisine gerekli olan teminatn zerine kabilmesidir.
nk bu sayede kredi alanlar, teminat aan ksm da teminat gstererek baka krediler alabilmi
ve daha borlu duruma gelmilerdir. zellikle dk gelirli gruplarn bankalara olan borlarn
deyememeye balamasyla, bankalar evlere el koymu ve bu evleri nakde evirmek istemitir. Bu
amala bankalar da konut piyasasna satc olarak girmi ve konut fiyatlarndaki dme daha da
hzlanmtr. Burada dikkat edilmesi gereken nokta udur: potekli konut kredisi veren bu bankalarn
fonlar iki kalemden olumaktadr. Bu kalemler, piyasaya tahvil ihra ederek topladklar mevduatlar
ve bankalarn kendi mevcut sermayesidir. Hal byle olunca bankalar, nakit skkl ektikleri
iin kredi vermek amacyla ihra ettikleri tahvillerin demesinde sknt yaamaya balam ve
tabi bu da tahvilleri ellerinde bulunduran ekonomideki dier mali kurumlarn da bilanolarn
bozmutur. Varlklar tamamen veya byk oranda bu tarz tahvillerden oluan mali kurumlar,
gn geldiinde tahvil sahiplerine borlarn deyemez duruma gelmitir. Bunun nedeni, satla
kardklar konutlarn deerlerindeki dmeden dolay krediyi verirken kaybettikleri nakdi geri
dndremeyileridir. Konut piyasasyla balayan bu srete demelerin yaplamamas, sermaye
piyasalarnda gvensizlie yol am ve mali kurumlarn borlanma faizlerini ykseltmitir.
nk mevcut belirsizlik ortamndan dolay, mali kurumlar karsndakine verdii borcun
geri dneceine inancn yitirmi, bu nedenle de nakit fazlalar varsa da zerine yatmay tercih
etmilerdir. Sonu olarak ekonomide nakit sknts eken mali kurumlar yksek faizle aldklar
kredilerle bilano dengelerini iyiden iyiye yitirmi ve sermaye erimesiyle kar karya kalmlardr.
Sermayeleri daralan bu aktrler de kredi musluklarn kapatm ve ekonomi tam bir kredi daralmas
ile kar karya kalmtr. Kredi musluklarnn kesilmesiyle reel sektrde de sknt ba gstermi;
araba, beyaz eya satlarnda ve turizm harcamalarnda azalma gzlemlenmitir. Reel sektrde
irketlerin bu ekilde zor duruma dmesi ise kendi kendini besleyen bir sre olarak, onlara kredi
veren mali kurumlarn bilanolarnda bozulmaya yol amtr. lkelerin merkez bankalar, faiz
indirimine giderek ve likidite salamaya alarak srece mdahale etmeye alm ancak bu
politikalar krizin nne gemede yeterli olamamtr.
Dnya genelinde ne gibi nlemler alnd?
Merkez bankalarnn rutin mdahalesiyle nlenemeyen krizi durdurmak, mali kurumlarn likidite
skklklarn gidermek amacyla ABD, piyasalara 850 milyar dolar enjekte etme karar ald.
Ardndan bu tarz bir mdahale Avrupadan da bekleniyordu ve netice de geldi de. rnein
Almanyada; Der Spiegel dergisi, finans yardmnn hzl ekilde yrrle girebilmesi iin
bir hafta iinde yeni yasann Federal Meclis, Federal Eyalet Temsilciler Meclisi ve Almanya
Cumhurbakan Horst Khler tarafndan kabul edilmesinin planlandn yazd. Uzmanlar
yaplacak sermaye desteinin 50 ila 100 milyar avro arasnda olacan ne srmekte. Ayrca
Almanya Dileri Bakan Frank-Walter Steinmeier, dergiye yapt aklamada yeni uluslararas
mekanizmalarn kurulmasn nerdi.
Bu ulusal kriz politikalarnn yeterli olmamas sonucunda, dnyann en zengin ve sanayilemi yedi
lkesinin oluturduu G7 grubu toplanp be maddelik ve detaylar henz belli olmayan bir eylem
plan kararlatrd. ABD, Japonya, Almanya, ngiltere, Fransa, talya ve Kanadann oluturduu
G7 grubunun hazrlad eylem plannn maddeleri ise unlar:
Sistem iin nemli olan banka ve finans kurulular desteklenecek, batlarna izin
verilmeyecektir.
Kredi piyasalarndaki donukluu gidermek iin gerekli nlemler alnacak, bankalara ve irketlere
kredi ak salanacaktr.
Bankalarn halktan ve ortaklarndan gerekli kayna salamak iin yapacaklar giriimler
desteklenecektir.
Mevduat garantisi sistemleri canlandrlacaktr.
Skntdaki mortgage sisteminin ayaa kaldrlmas iin gerekli nlemler alnacaktr.
ABD Bakan George W. Bush, G7 lkelerinin maliye bakanlaryla Beyaz Sarayda yapt
toplant sonras: Krizin stesinden hep birlikte geleceiz. dedi. Ayrca ABD Bakan, krizin
kresel olduunun farknda olduklarn, bu nedenle tepkilerinin de ciddi ve kresel dzeyde
olaca aklamasnda bulundu.
Peki, Trkiye zelinde durum ne?
Trkiyede krizin u ana kadar verdii hasar ve gelecei hakknda siyasal iktidar ve ekonominin
patronlar ayr tellerden alyor diyebiliriz. TSAD Bakan Arzuhan Doan Yalnda
dnyas olarak ok tedirginiz, zel sektr bu borcu nasl evirecek? diye yaknrken, Devlet
Bakan Mehmet imek, Washingtondan Trkiye ekonomisinin esneklii ve dayankll
yksek Trkiyede bankalar iyi bir sermaye yapsna sahip. Varlk kaliteleri ok iyi ayrca
zehirli varlklara ( burada zehirli varlktan kast; yazmzn ilk banda aklamaya altmz,
mali kurumlarn elinde bulundurduu tahviller ve trevleridir-.B.K) sahip deil. aklamasnda
bulundu ve ekonomik bymenin de ksa vadede d gstereceini ifade etti. Merkez Bankas
Bakan Durmu Ylmaz ise; emtia fiyatlarndaki de paralel olarak enflasyonun da de
getiini ve yabanclarn klarndan dolay dvizdeki ykseli basksnn enflasyon zerindeki
talep daralmasyla dengelenebileceine iaret etti. Grld gibi kamu otoritesi zel sektre
oranla ok daha pembe bir tablo iziyor, biraz klmeden baka ekonomide herhangi bir kriz
etkisi alglamyor. Ancak nmzdeki yl irketlerin faiz dnda 40 milyar dolar bor demesi
gerekiyor ve iinde bulunduumuz dnemde dardan borlanmaya esas tekil eden faizler iki
katna km bulunuyor. Bakan Mehmet imek tarafndan da aklanan ekonomik bymenin
yavalamas, retimin yavalayaca anlamna geliyor; retimin yavalad ve dardan bor
bulmann maliyetinin ok zor olduu bir ortamda da zel sektrn borlarn demekte zorluk
ekecei apak ortada.
izilen pembe tablonun ok da gerei yanstmad halkn bor bata ierisinde olmasndan
da ortada: Gelirleri enflasyon orannda artmayan vatandalar ihtiyalarn karlayabilmek iin
bankalara sarlyor ve tam bir bor da yaratyor. Vatandan bankalar, katlm bankalar ve
finansman irketlerinden kullandklar tketici kredileri ile kredi kart harcamalarndan oluan
bor yk, 3 Ekim itibariyle yaklak 120 milyar YTLye ulat. Merkez Bankas verilerine gre,
2007 sonunda 95 milyar 164 milyon YTL dzeyinde bulunan sz konusu bor, ylbandan bu
yana geen 9 ayda %25,5 orannda ykselerek -24 milyar 282 milyon YTL artarak- 119 milyar 446
milyon YTLye ulat. Bunlarn dnda, ekonomik bymenin yavaladn ve retimin ksldn
da Austos ayndan beri gzlemleyebiliyoruz. Trk Sanayi retiminde bu durum kendini bariz bir
biimde gsteriyor: Austos aynda otomobil retimi %14,4, minibs retimi %33,2, kamyonet
retimi %13,7, traktr retimi %60 azalrken; tekstilde de yn iplii retimi %12,5, sentetik iplik
retimi de %26,9 azalmtr.
Son olarak; 10 Ekim 2008 tarihli yazsnda Uur Grsesin, krizin Trkiyeyi nasl etkileyeceini
ele alan ve srasyla portfy, kredi ve ticaret kanallarnn douraca etkileri aklayan yazsna
deinmek, durumun ciddiyetini gzler nne sermeye yetecektir:
Finansal piyasalarda portfy yatrmlar olan yatrmclarn varlk satlar yoluyla kmaya
almalarna tank oluyoruz, olmaya da devam edeceiz. Bunun anlam, hisse senedi ve tahvil
fiyatlarnn dmesi, dviz kurlarnn artmasdr. Bu hareket oldu, geti gitti denilebilecek bir
ksa vadeye deil, orta vadeye uzanacaktr.
Finansal piyasalarda finansal kurumlarn salna ilikin kayglar darda gelitii gibi
olmayacaktr. Belki de ksa vade de en az kayg duyulmas gereken alan budur. Ancak lkemizin
dardan salad yabanc kaynak giriinde azalmaya, hatta ka tank olacaz. Kendi
lkesindeki irketlere ya da bankalara kredi imkan salama konusunda tereddtleri olan kreditr
bankalar, lkemizin bankalarna ve irketlerine at kredileri de ksacaktr. Bu da, demeler
dengesi finansmannda skklk, daralma demek olacaktr. Bunun orta vadede nihai sonucu dviz
kurunun yukar doru seyretmesidir.
Portfy kanal, kredi kanal yannda ticaret kanalndan gelecek etkiyle ihracat olanaklarmz
azalacaktr. Resesyona girecek olan ABD ve Avrupa ekonomilerinden mallarmza olan talep
orta vadede azalacaktr. Ekonomi ticaret kanalndan gelen bu etkiyle yavalayacaktr. stihdam
daralmas sz konusu olacaktr. Yani isizlik art ile kar karya kalacaz.
Portfy klar, d kredi olanaklarnn azalmas, ihracat olanaklarnda azalma; tketim ve yatrm
harcamalarnn azalmas, reel sektr irketlerinin skntya dmesi demektir. Bu krizin Trkiyeye
getirecei sonu ve brakaca iz, kayda deer lekte reel kesim irketinin batmas olacaktr.
Trkiye krize bir kriz politikas olmadan girdi
Tm dnyada zengin ve sanayilemi ekonomiler bata olmak zere- krize ynelik ciddi nlemler
alnmakta iken, Trkiyede babakan ve kurmaylarnn srekli krizin gelip geici olduunu ve Trk
bankalarnn yaplarnn salam olduunu vurgulamalar gerekten hayret vericidir. Yneticiler,
ciddi bir ekonomik programdan medet ummak yerine, yurt dndaki vatandalarmzn tasarruflarn
kurtarc olarak grmektedir. Yani yabanclarn lkemizden kmasndan dolay oluacak an,
ABD ve Avrupa Bankalarna kar gvenleri sarslan yurttalarmzn tasarruflarnn Trkiyeye
girmesiyle kapatlabilecei dnlyor. Ancak bu ekonomi yazarlar tarafndan finansal bir

efsane olarak grlyor. nk her kriz dneminde bu beklenti yneticilerde oluuyor; Trk
vatandalarnn dardaki tasarruflarnn 100 ila 150 milyar dolar olduu syleniyor fakat yine her
dnemde giriimler sonusuz kalyor ve ekonominin ilac olabilecek bir miktar gelmiyor. Bunun
da en byk nedeni, kriz dneminde ABDde ve Avrupada bankalardaki mevduatlara salanan
gvencenin limitinin ykseltilmesi olarak grlyor.
Peki, Trkiye bu srete ne yapacak, ne yapmayacak? Bu konuda ekonomi yazar Fatih zatayn
nerileri zet bir kriz reetesi niteliinde:
nce ne yapmayacamz: Gvenli limanz., Bu kriz gelip geici., Gereken her nlem
alnmtr. gibi ii bo demelerden kanmak gerekiyor. Bu tr demeler, Acaba yneticilerimiz
durumun farkndalar m? phesini uyandryor nk.
imdi de yapacaklarmz: Birincisi, bankalardaki mevduat gvencesinin arttrlmas,
gerekirse bankalara sermaye enjekte edilmesi ve zor durumdaki irketlerin borlarnn yeniden
yaplandrlmas iin gerekli yasal dzenlemelerin hazrda tutulmas gerekiyor. Bu konuda 2001
2002 deneyimine bavurulabilir. Mevduat gvencesinin arttrlmasnn imdiden hayata geirilmesi
de dnlebilir (ufak kprtlar baladysa). kincisi, bu dzenlemelerin hazrda tutulduklarnn
kamuoyuna aklanmas gerekiyor. Burada hassasiyet var; aklama Ne oluyoruz? phesi
uyandrmamal. Onun iin de bankalarmz da ABD ve Avrupadakine benzer bir problemin
olmadn (yleyse) gerekeleriyle aklamak gerekiyor. Bu hazrlklarn, en ktye zaman
geirmeden cevap verebilmek iin yapld anlatlmal. Salkl iletiim ok nemli bu konuda.
ncs, BDDK zaten yapyordur ama belki ok daha sk bankalarn fotorafn ekmeli. Birinci
maddedeki hazrlklar ve gerekirse bunlarn hayata geirilmesi asndan elzem bu. Drdncs,
Merkez Bankas her trl likiditeyi (lira ve dviz cinsinden) salamaya ynelik tedbirleri aldn
bir kez daha duyurmal. Zaten Merkez Bankas hafta iinde dvize ynelik byle bir alm
yapt. Bu konuda engin deneyimi de var. Beincisi, dnyada ortaklaa alnan (eer alnacaksa,
alnmayacaksa zaten durum kt) kararlarn bizim aleyhimize bir fiili durum yaratmamasna
dikkat etmeliyiz. Mesela bankalarn tm borlarna gvence verilmesi, ama bizim vermememiz bir
hassasiyet yaratabilir. Bu durumda ne yapacamz zaten birinci maddede var. Altncs, btede
sk duracaz. Yerel seimler poplist alkanlklar hortlatmamal. Geriye kalanlar da belli ve ne
yazk ki artk tekrarlana tekrarlana ileri boalma aamasna geldiler: AB apas, IMF apas ve
mikro reform paketi. (13 Ekim 2008, Pazartesi)
Krizin iktisat ideolojisindeki yeri ve kriz zerine senaryolar
Krizle ilgili ideolojik tartmalar da son hzla srmekte; kimileri kapitalizmin keceini, kimileri
aslnda bu krizin ABD-AB ortak yapm bir oyun olduunu, kimileri ise kapitalizmin kmenin
aksine bu krizden daha da glenerek kacan iddia etmektedir. Ortaya atlan bu iddialarn
hangisinin gerekleeceini ise imdiden kestirmek olanaksz gzkmektedir.
Ancak burada baz tespitler de yapmak zor deil: Kapitalizmin kmesi gibi bir eyden u an iin
sz etmek ok zor gzkyor. nk kapitalist sistem, rnein Marksist-Leninist sistem gibi yapay
bir sistem deildir; aksine insan doasna ynelik tespitlerden yola kan doal bir sistemdir. Yani
pazarn olduu her yerde kapitalizm vardr bugnn dnyasnda. O yzden doal dzen yasalarna
dayanan byle gl bir sistemin hemen kmesinden sz etmek yanltr, kapitalizm bugn
Marksn o zamanlardan iaret ettii dnemsel krizlerinden birini yaamaktadr. Tpk 1929da
olduu gibi
Yaplan bir dier nemli tespit de u: nsanlar bugn kendi alk-yoksulluk sorunlarn bir kenara
brakm, acaba irketler batacak m batmayacak m bunu konumaktadr. Bunun sorumlusu ise;
ekonomi demek irket demek anlayn dayatan kapitalist lkelerin byk irketleridir. David C.
Korten, When Corporations Rules adl kitabnda bu konuya yle aklk getiriyor:
irket liberalcilerine gre, merkezi ekonomiler baarsz ve halkn zararnadr. Oysa bugn
dnyann en byk 100 ekonomik gcnn yars irketlerdir. En byk 10 irketin toplam
satlar, en kk 100 lkenin toplam gayrisafi milli hslasndan daha fazladr Piyasa doas
gerei zengin bireyler lehine temellenmitir. Piyasa serbestletike ve kreselletike, ynetme
gc gittike daha fazla oranda milli hkmetlerden kresel irketlere gemektedir ve o irketlerin
karlar gittike halkn karlarndan daha fazla uzaklamaktadr. ada irketler gittike kendini
oluturan bireylerden bile ayr bir varlk olarak gelimektedir. Onlarn kazand zgr kurumsal
g, bireylerden ve mekndan soyutlandka, irket karlar insan karlarndan farkllamaktadr.
Durum neredeyse uzayllarn dnyay istila ederek smrgeletirmesi ve insanlar aresiz iiler
haline dntrmesi gibidir irketler bugn milliyetsizlik ile vnyor. Bunu takip eden dnem
ise okulusluluk da braklacak, hibir milli kimliin bnyede barndrlmad ulus tesi irketlere
geilecektir.
Sonu
Bugn yaanan kresel kriz, kapitalist sistemin sonu gibi deil, kapitalist sistemin restorasyonu
gibi grlmektedir. Kresel ekonomiyi yneten IMF, Dnya Bankas ve WTO gibi uluslar aras
iktisadi kurulularn sorgulanma zaman gelmitir. lerleyen zamanlarda bu kurulularn yeniden
yaplandrlmasnn gndeme gelmesi olasdr.
Trkiye zelinde ise, tm gzler yabanclarn paralarn ekip ekmeyeceine odaklanm
durumdadr. lerleyen gnlerde krizin derinleip derinlemeyeceini, szn ettiimiz bu
yurtdndan gelen fonlarn lkede kalp kalmamas belirleyecektir.
KAPTALZM ZERNE BR POTPUR:

OLU, LEY VE AKSAYI
Frat KARGIOLU
Girizgh: Kapitalizmin Elifbasn z(ebil)mek
Kapitalizm veya onun teorik arka plann ina eden Klasik ktisat Okulu ve Neo-Klasik
ktisat Okulu derken neyden/kim(ler)den bahsettiimizin ne kadar farkndayz acaba? Farknda
ol(a)madmz ak; zira yle bir gz ucuyla bakldnda bile, kapitalizm denen olgunun hayli
garip bir taraftar kitlesine sahip olduu hemencecik fark edilmekte: bu taraftar kitlesi yle bir
taraftar kitlesi ki, takmna iten ateli bir itaat ve sadakat besler iken, herhangi birisi onlara
Hangi takmlsn? ya da Kapitalizmci misin? diye sorduunda, Hayr canm ne alakas var!
veya Hayr ben milliyetiyim/slamcym/sosyalistim/feministim/anaristim vesaire eklinde
itirazlar ve hatta daha da trajikomii, kapitalizme/kapitalizmciye/kapitaliste ard arkas kesilmeyen
beddualar: nallah bu sene kme decekler, Artk sonu geldi, son rpnlar olur inallah.
vesaire ve vesaire Kapitalizm ise, byle bir taraftar kitlesi ile deil son bulmak/yok olmak,
kendisini besleyen dinamiklerin geniledii ve gelitii lde, gitgide bir dnya karmas olma
peinde Dier tm izmlerin ya da daha masumane dnce sistemlerinin oyuncularn ya
transferlerle ya da kiralk olarak kendisinde top koturtan bir dnya karmas
Bu karma, 21. yzyln dnyasnda tedrici bir biimde tamamlanmakta; ancak kapitalizmin iktisadi
ampiyonluk iin bir araya gelmi bir dnya karmas olarak halen sorun(sal)lar var: ite bizim bu
yazmzdaki ama, kapitalizmin gnmzde yaad zel sorunlardan ziyade, genel manada/
her daim sahip oluu ve belirli periyotlarda ortaya kan nbetler halinde yaad hastalklarn
temel dinamiklerini, basit bir biimde izah etmekten, dier bir deyile kapitalizmin elifbasn
zmekten ibarettir.
Evvela: Bu Kapitalizm Dedikleri Ne Ola ki?
Her ey, yani modern iktisadi yap olarak kapitalizmin inasna dair her ey bir ahlk felsefesi
hocas olan Adam Smithle balad: Smithin 1776 ylnda yaymlanan iki ciltlik/1000 sayfalk,
Milletlerin Zenginliinin Doas ve Nedenlerine Dair Bir nceleme adl eseri, bir iktisadi dnce
tarihi yazar olan Mark Skousenin deyiiyle, dnya apnda ses getiren bir entelektel glleydi[2].
Smith, ksaca Milletlerin Zenginlii olarak anlan bu eserinde, insann ahlki doasnn bir
rn olarak proto-kapitalizmi ina etmi ve bir refah makinesi olarak insanln kullanmna
sunmutu. nsanlk da kendisine sunulan bu frsat, yine Smithce bir yaklamla doas gerei,
ok ama ok iyi deerlendirmiti: Brigham Young niversitesinden Larry Wimmerce hazrlanan
bir istatistie gre, ngilterede 1100l yllardan 1770lere kadar geen sre ierisinde 2.000
dolar gemeyen kii bana reel gelir, 1770ler sonrasndan 1990lara gelindiinde yaklak 18.000
dolara erimiti.[3] Ezcmle, 1776 yl sonras dnya artk hibir zaman eskisi olamayacak bir
biimde deimiti.
Baz zamanlar insanlk tarihinin dnm noktalardr. 1776 tarihi de bunlardan biridir. Bu
peygamber ylda hayat derecede nemli iki zgrlk iln edilmitir: siyasal zgrlk ve serbest
giriim. Endstri devrimini harekete geirmek iin bu iki olgu birlikte ilemitir. Modern ekonominin
1776nn hemen ardndan balam olmas bir tesadf deildir.[4]
Peki, ne diyordu Klasik Okulun temsilcileri: onlarca, zenginliin/refahn/mutluluun kayna,

kendilerinden evvelki merkantilist dnemin hkim grnn aksine, altn/gm gibi deerli
madenleri biriktirmekten deil, almaktan, nam- dier emekten gemekteydi; dolaysyla
milletleri zengin klacak olan iktisat politikas, iktisadi retim faktrlerinin (emek, sermaye, toprak
ve daha sonralar Sayin bir katks olarak mteebbis/giriimci), zellikle asli retim faktr
olarak emekin etkin/israf edilmeden kullanlmasyd. Bu, bir. Ayriyeten ekonomileri gelitiren/
byten dinamik olarak tasarruf, yani sermaye birikimi yaratlmas ve bu tasarrufun/birikimin
yeniden ve yeniden, her defasnda daha fazla retmek iin yatrma dntrlmesi, kapitalist
ekonomi modelinin bir dier asli politikasdr. Bu, iki. Elbette ki son olarak: bir maln deerinin
kullanm ve mbadele/deiim deeri olarak iki ayr izahnn yaplmas ve kapitalist ekonomide
retilen maln, kullanm deeri zerinden deil mbadele deeri zerinden deerlendirilmesi/
fiyatlandrlmas dolaysyla maln da kullanlmak iin deil mbadele edilmek iin yeniden ve
yeniden retilmesi. Yani insann yemek/imek iin deil, satmak iin ekmek/su retmesi Bu da,
. Kapitalizmin tm taraftarlarnca sevilmeyen yzn oluturan yasalar, yzeysel olarak byle
izah edilebilir. Kapitalizmin iktisadnn tanm da, yaplacak bu mbadele iin/kr gdml
retimin merulatrlmas zerine kurulacakt elbette: iktisat, snrsz insan ihtiyalarnn, snrl
dnya kaynaklaryla karlanmas salamak amacyla ina edilmi bir bilimdir yalan. Bu insanl
yanl bilinlendiren/ideolojik yalana en gzel cevaplardan birini ise, Douglas Dowd veriyordu:
lkel alarda kabileler saylmayacak kadar oktu. Zamanmzda sadece iki kabile kalmtr.
(Disraelinin szleriyle): Biri epeyce kk ve ok zengin, dieri anormal byk ve ok yoksul.
stelik ilerleme denilen eye ramen ikisi arasndaki ak kapanmad, hatta onun yznden
ald ve hzlanarak almaya devam ediyor.[5]
Neo-klasikler asndan iktisat, ekonomiyi anlamak iin ne gerektii konusunda kamuoyunu
bilgilendirme araynda olan bir disiplin deildir. nk onlarn iktisad, ekonomi hakknda hibir
ey sylemez. ktisat tanmlar yledir: Kt kaynaklar snrsz isteklere tahsis bilimi. Oysa
iin gerei, ne kaynaklar kt, ne de insan istekleri snrszdr. Tabii eer bir yandan tketimin ve
retimin sama sapan, kaynaklar israf edecek bir yne gitmesini salarsanz, kaynaklar kt yapar
ve br yandan da reklam vs. yoluyla istekleri snrsz klarsanz durum deiir.[6]
Elbette ki bu anlattklarmz kapitalizmin teorik doumuna ilikindi; onun esasen ne olduu sorusu
ise, vlgarize edilmi bir biimde, yani kabaca/basite, sosyolog Cangzbay tarafndan yaplan
izah sunalm:
Kapitalizmi Kadky skelesinin hemen karsnda tandm. 1967ydi, zmit-Adapazar otobsleri
oradan kalkard; bilet fiyatlar buuk-drt lira iken, bir gnde aniden drt misli artt, on ikion lira oldu. Ben de merak edip sordum, niye byle oldu diye. Otobsler, adeta alay ettiler
benimle: A olum, haberin yok mu; Adapazarnda deprem oldu; ehir yerle yeksan; orada yakn
akrabas varsa, adamdan, deil on-on be lira, btn maln mlkn istesen, batan vermeye
raz Yani, ortada alacak bir ey yoktu: bilimsel anlatmyla, arz-talep dengesi talep lehine
bozulmu, bu durumda da, ekonominin nesnel kurallar (kapitalist ekonomi-politiin orman yasas)
gerei fiyatlar ykselmiti; ite o kadar.[7]
te bu da kapitalizmin ete kemie brnm/pratikteki hali; imdi, kapitalizmle ilgili hem teorik
hem de pratik meneli bu izahlar sunmamzn ardndan, kapitalist ekonomiye gelmeden evvelki
iktisadi retim sistemleri nelerdi? sorusuna dair birka iktibas ve bu iktibaslar zerine dlen
naizane erhlerimizi sizlerle paylaalm; sonrasnda da neden kapitalizm tu kaka bir eydir?
ya da neden kapitalizm krize girer? eklinde zetlenebilecek dier bir meseleye gei yapalm.
Kapitalizm: Her eyin Pazar-inletii Bir Dnya
Kapitalizmi, kendinden evvelki, yani pre-kapitalist retim biimlerinden/ilikilerinden ayrt
edilebilecek en byk fark, hi phesiz ki, her eyin alnp satlabildii, dolaysyla da her eyin
alnp satld kadar deeri olduu bir dnya ina etmi olmasdr: kapitalizm de, insan/emek de
dhil olmak zere her ey, kendisine ihtiya olunduu kadar deerli, yani kendisine ihtiya
var ise yaam/var olma hakkna sahiptir. Peki, insanlk, bu vahi/gayri-insani retim biimine
nasl geldi? diye sorar isek ki insanlmz koruyup kollamak iin bu soruyu sormamz arttr,
bu soruya vereceimiz cevaptaki anahtar kelimeler ihtiya ve art-deerdir. yle ki: insanlk,
geirdii retim ilikisi/biimi evrelerinde, ihtiyatan art-deere, yani nam- dier sermaye
birikimine/kra/dondurulmu emee doru bir ama deiimi gerekletirmitir; bu evreleri Leo
Huberman, Feodal Toplumdan Yirminci Yzyla adl eserinde u ekilde zetlemitir:
Endstriyel rgtlenmenin birbiri ardnca sralanan aamalarna ksaca gz atmakta fayda var:
I- Ev ya da aile sistemi: Ev halk sat iin deil kendi kullanmlar iin mal retir. , d pazar
beslemek iin yaplmaz. Erken Ortaa.
II- Lonca sistemi: ki kiiyi yannda altran bamsz usta kk, dengeli bir d pazar
beslemek zere retim yapar. iler hem iledikleri hammaddelerin, hem de kullandklar aletlerin
sahibidirler. Emeklerini deil, emeklerinin rnn satarlar. Ortaa boyunca.
III- Eve i verme sistemi: Lonca sisteminde olduu gibi usta ile yardmclar evde alarak byyen
d pazar iin retim yaparlar. Ama nemli bir fark vardr ustalar artk bamsz deildirler;
aralarna sahiptirler ama hammaddelerini kendileriyle tketici arasna giren aracdan alrlar; artk
cretle alan para iisi olmulardr. Onaltnc ile onsekizinci yzyllar aras.
IV- Fabrika sistemi: Ev dnda, iverenin binalarnda ve sk gzetim altnda gittike genileyen ve
dalgalanan Pazar iin retim. iler bamszlklarn btnyle yitirmilerdir; ne lonca sisteminde
olduu gibi hammaddelerin, ne de eve i verme sisteminde olduu gibi aletlerin sahibidirler.
Makinenin yaygnlaan kullanmndan tr ustalk eskisi kadar nemli deildir. Sermaye her
zamankinden daha nemlidir. Ondokuzuncu yzyldan gnmze.[8]
Hubermandan zet olarak aktardmz bu iktibasnda dorulad zere, insanln retim biimi/
ilikileri, giderek emei plaklatran ve insan proletaryaya, yani ocuklarndan baka kendisine
ait hibir eyi olmayan varlklara dntren bir tarihsel sreten gemitir: bu vahi evrim, tabiri caizse beerin hayvanatlat bu ters-Darwinist sre, 2-3 yalarndaki ocuklar bile, stelik
yle eski alarda filan deil, daha dn gibi hatrlayacamz 1930lu yllarda, bugn dnyann en
demokrat/zgrlk/insan hak(!!!) lkesi olan ABDde, Metal Endstrisinde altrabiliyordu
.[Kaynak: Leo Huberman, Feodal Toplumdan Yirminci Yzyla, Connecticut Fabrikasyon Metal
Endstrisinde Evileri raporu; Eyalet alma Mdrl, Asgari cret Blm, Hartford, Conn.
(Eyll 1934)]
Evet, kapitalizm byle dodu, geliti ve bugnlerine geldi; ancak elbette ki bu dou, geliim ve
bugne geli evreleri sancsz gemedi: kapitalizm, bir retim manyakl ve onun ontolojik gerei
olarak bir tketim manyakl zerine kurulu olmasndan tr, tarihi boyunca, baz bunalmlar
yaad ve halen de yaamakta; zira retim manyaklar, kendi varolularn dayandrdklar
tketim fetiistlerini her daim aradklar yerde/kadar bulamadlar; dolaysyla da kapitalizmin
krizleri/buhranlar hemen her zaman bir retim krizi/buhran olarak karmza kt ve 2008-2009
periyodunca yaanan krizde, byle bir dnemsel retim bunalmndan ibaret aslnda teorik
olarak. imdi, son olarak kapitalizm (teorik) olarak neden krize girer? sorusunu yantlayalm,
ardndan da ksa bir sonu blm ile yazmz tamamna erdirelim.
Kapitalizmin Kriz Nbetleri: Dnemsel retim Buhranlar
Evvela: kapitalizmin neden krize girdiini ele alrken, kapitalist retim tarznn temel elikisini
kavramamz arttr; zira kapitalizm zerine yaplan iktisadi/istatistik/matematiksel hesaplardan
nce, kapitalizmin sosyolojik manada nasl bir mlkiyet yaps ve bu mlkiyet yapsnn nasl
bir toplumsal yap ina ettiinin farkna varmak, son derece mhim bir mevzudur. Bu mevzu,
ayn balkla, yani kapitalist retim tarznn temel elikisi bal altnda ve mrn kapitalizmi
zmlemeye vakfetmi bir iktisat/sosyolog olan Marxn rehberlii dorultusunda, Marksist
ktisat El Kitabnda yle izah edilmitir:

Kapitalizm, gelime seyri iinde, durmadan artan sayda iinin emeini skca birbirine balar.
Toplumsal iblm geniler. imdiye kadar birbirinden neredeyse bamsz olan sanayi dallar
kendilerini bir dizi girift ve karlkl baml sanayiye dntrr. ktisadi ilikiler, irketleri,
blgeleri, lkeleri birbirine balar. Olan, emein kapitalist toplumsallamas, retimin kapitalist
toplumsallamasdr.
Ama bu toplumsallama, balca kaygs krlarn artrmak (bu onlarn sa kalm kouludur) olan
az sayda sermayecinin karna ilerler. Dolaysyla kapitalist sistem, ayrlmaz paras olan derin
bir elikiyle cebelleir: retim toplumsal bir karakter kazanrken retim aralarnn mlk edinilme
(mlkiyet) biimi retim srecinin toplumsal karakteriyle badamaz.
retimin toplumsal karakteri ile retimin sonularnn zel, kapitalist mlk edinilme biimi
arasndaki eliki kapitalist retim tarznn temel elikisidir. Bu eliki, kapitalizmin gelimesi
devam ettike keskinleir (emein nesnel toplumsallamasnn art sermayenin merkezilemesi
ve younlamasnn artna elik eder).[9]
yle bir dnn: byle bir retim ilikisinde/biiminde krizler, sosyal patlamalar olamayacak da
nerde olacak; ite byle bir iktisadi yapy ikin bir toplumsal yapda yayor bugnn insan, taa
onsekizinci yzyln ikinci yarsndan beri: ss kpeine 325.000 dolarlk kulbe yaptran Paris
Hiltonlarla, Hilton otellerinde alan yzlerce alann mutabakata vard bir iktisadi yap
Kapitalizmin refah/mutluluk datclnn temel elikisi, hatta dpedz yalan Herkesin yalan
olduunu bildii ama peki bu yalansa doru ne? diye sorulduunda ete kemie brndrlebilecek
bir cevap veremedii, kocaman bir yalan
Gelelim kapitalizmin dnemsel retim buhranlarnn iktisadi sebeplerine; evvela kapitalist
retim, basit yeniden retim modelini deil, geniletilmi yeniden retim modelini ngrr
ki bu ngr u manaya gelir: basit yeniden retim modeli sonucu retilen art-deer, yeniden
yatrlmamak zere, kapitalistlerce tketilir ve bu sre her defasnda tekrarlanr; geniletilmi
yeniden retim modelinde ise durum farkldr; zira retilen art-deer, kapitalistlerce tketilmeden
yeniden yatrma aktarlr ki bu yatrm, ayn i kolunda ya da farkl bir i kolunda olabilir: misal
olarak, basit yeniden retim modelince retilen bir ekmek, retim faktrlerinin paylar datldktan
sonra, kapitaliste tketilir (burada tketilen ya ekmein kendisi ya da ekmein deerince trampa/
para yoluyla alnan baka tketim mal ya da hizmetleridir); ancak geniletilmi retim modelince
retilmi bir ekmekten, retim faktrlerinin paylar datldktan sonra elde edilecek olan art-deer,
kapitaliste tketilmeden, yeniden daha fazla ekmek retebilmek adna yatrma dntrlr.
te kapitalizm iin makbul/caiz olan, birinci deil, ikinci retim modelidir; zira kapitalizmde en
ikin davran tketmeyip biriktirmektir ki bunu da en etkin bir biimde hayata geirebildii
retim modeli, geniletilmi retim modelidir. Kapitalizm, sermaye biriktirmek eylemini, insann
doas/ftrat gerei bir eylem olarak kutsar/verken, adeta insan, yine hayvanata atf yaparak,
insan biriktiren bir hayvandr olarak tanmlar. Kapitalizmin bu tanmlamasn, akademisyen
Durmu Hocaolu, gnmz finansal krizine dair kaleme ald bir yaz dizisinde ak bir biimde
izah etmekte:
Btn canllar gibi insanolu da yaamak iin evresini kullanr; evresinden gda ve enerji alr,
dntrr, artklarn atar, sonra yenisini alr ve bu sre hayatta kald srece devam eder gider;
buna tketim (istihlk) diyoruz. Yalnz, sdece ve mnhasran insandr ki, evreyi kullanrken
ayn zamanda onu deitirir ki buna kltr diyoruz ve yine sdece ve mnhasran insandr ki
terkm yapar, yni ihtiycndan fazlasn biriktirir ki buna mlkiyet tutkusu diyoruz, ve yine
kezlik, sdece ve mnhasran insandr ki, tketirken ayn zamanda tketim maddelerine mdhale
eder ve onlar yeniden dolama sokar, buna da retim (istihsl) diyoruz. te, insan budur ve
bu hassalar (spesification, zelik) yni yalnz Onun ztna mahsus hussiyetleri (specilization,
zellik) ile hayvandan ayrlr. Hayvan evresini deitirmez arlarn polenleri tayarak bitki
dllenmesine hizmet etmesi ve benzeri faaliyetler bu neviden deildir -, onda mlkiyet duygusu
yoktur ve retim de yapmaz; szgelimi, arslanlar ihtiycndan fazla ceylan depolamaz, ceylan
iftlii kurmaz, srlar ekin ekmez, bimez, tarla srmez vs..; hayvan yalnz hazr olan tketir,
evresi tkenip verecei bir eyi kalmaynca da ya toplu hlde g ederler, ya uzun srede evreye
adaptasyon gsterirler veya resizlik iinde yok olurlar.[10]
Devam edelim: kapitalizm, geniletilmi yeniden retim modeli ile hep daha fazlasn retme
peinde koarken, ayn zamanda teknolojik devrimlerin ilerleyiiyle, kapitalizmin sermayesinin
organik bileiminde, deiir sermayenin, yani emekin pay giderek azalrken, deimeyen
(yalnzca sabit demek yanl olur) sermayenin, yani makine-tehizat vesairenin pay giderek
artar; dolaysyla krn temel kayna olarak emein retimden ekilmesi, hem kr oranlarn
drr, hem de teknolojik isizlik olarak adlandrlan bir isizler ordusu ortaya karr. Byle
bir durumda ise sonu aktr: insansz/emeksiz/krsz yaplan bir retim ve o retimi tketemeyen
bir insan/emek/isiz ordusu Devlet de burada ne tarafsz, ne de insandan/emekten/isizlerden
yana; hatta tam aksi bir tarafgirlikle, kalknma iin tasarruf/sermaye birikimi art! mottosuyla,
gerek lke iinde gerekse lke dnda ticaret hadlerini hemen her daim kapitalizmin has evlad
sanayi lehine bozmakta, tarm evlatlktan reddetmektedir. Ezcmle: kapitalizmin ileyiindeki
temel aksaklk, bir yandan emee muhta olmas, ama bu emee muhtalnn sebebi olarak da
emek tmeyi gsteren bir retim ilikisini/biimini ngrmesidir. Misal olarak, traktr reten
bir sanayici, kendi maliyetlerinin dk olmas, dolaysyla sermaye birikiminin/krnn yksek
olmas adna, tarm mallarnn fiyatlarnn ucuz olmas, yani tarmda istihdam olunan insann
dk bir yaam standardnda hayatn srdrmesini arzular; ancak bir yandan da tarmda alan o
insann gelirinin yksek olmas iin de dua eder; zira eer iftinin geliri yoksa sanayicinin rettii
traktr kim/nasl satn alacak?
Sonu: Ne Olursa Olsun, Yine de Kapitalizm!
Yukardaki aklamalarmzda altn kaln izgilerle izmeye altmz kapitalizm elikilerine/
yalanlarna ramen, kapitalizm, bugn de maalesef alternatifsiz bir iktisadi sistem: elbette bunun
birok sebebi var ve bu sebepler, bu yaznn sonu blmnde ele alnamayacak kadar uzun ve
meakkatli tetkikleri gerektirmekte; ancak kapitalizmin mrn uzatan belki de en mhim nedeni
syleyemeden de gemek niyetinde deiliz: kapitalizm, kendisi dndaki, kendisine dman tm
idealleri, kendi ierisine alp, ya kendinden yapan ya da topyekn tp yok eden bir iktisadi
sistem; kapitalist bir toplumun caddelerinde yryen insanlara dikkatle bakn: o caddelerde,
kapitalist sistemin birer paras haline gelmi, tketim fetiizminin kalesi olan dev al-veri
merkezlerinden alnm, zerine sosyalist Chenin ya da stanbulun Fatihinin baslm olduu
tirtleri greceksiniz Tm ideallere tecavz eden/kirleten, sonra da onlar kendisiyle evlenmek
zorunda brakan, insan/emek yedike doyan bir materyal te kapitalizm
Dipnotlar
[1] lgener, Sabri F., Tarihte Darlk Buhranlar, Derin Yaynlar, stanbul, 2006, s:5 [Roma rakaml blm ncesi]
[2] Skousen, Mark, ktisadi Dnce Tarihi Modern ktisadn nas, evirenler: Mustafa Acar Ekrem Erdem Metin
Toprak, Adres Yaynlar, kinci Bask, Ankara, Ekim 2005 , s: 12
[3] A.g.e., s: 13
[4] A.g.e., s: 13
[5] Dowd, Douglas, Kapitalizm ve Kapitalizmin ktisad Eletirel Bir Tarih, eviren: Cihan Gerek, Yordam Kitap,
stanbul, Mays 2008, s: 16
[6] A.g.e., s: 33
[7] Cangzbay, Kadir, Sosyalizm ve zynetim Reel Sosyalizmden Sosyalist Realiteye, topya Yaynevi, 2003,
Ankara, s: 7

[8] Huberman, Leo, Feodal Toplumdan Yirminci Yzyla, letiim Yaynlar, eviren: Murat Belge, stanbul, 2004, s:
132-133
[9] Orijinal Knye: Marxist Economics: A Handbook of Basic Definitions, Chippendale, Resistance Books, 1998,
ngilizceden eviren: Nail Satlgan, Yordam Kitap, stanbul, Haziran 2008, s: 46-47
[10] Hocaolu, Durmu, Finans Krizinden Dersler: II, retmek ve Tketmek: II, Yenia Gazetesi, 27.10.2008,
Pazartesi
TERRZM
Alper ERTA
Uluslararas ilikilerde gvenlik kavram tarihin her dnemde baat faktr olarak karmza
kmtr. Souk Savan sona ermesi ile uluslararas ilikilerdeki yumuama temaylnn en ste
dereceye kaca ve bu anlamda gvenlik sorunlar ile ilgili kayglarn kreselleme srecinin de
getirdii olumlu etkilerle en aza indirilecei umuluyordu. Bu kapsamda dnya siyasetinin gelecei
ile ilgili pek ok pembe tablo senaryolar retiliyordu. Fakat hibir ey beklenildii gibi olmad
ve dnyann pek ok blgesinde gvenlik alglamalarna bal olarak atmalar hzlanarak srd,
kresellemenin beklenilen etkisinin tersine dini ve milli ayrmalar artarak devam etti. zellikle
11 Eyll sonrasnda uluslararas ilikiler tartmalarnda gvenlik yerini iyice salamlatrmtr.
Bu srete gvenlik kavram terrizmin artan nemi ve uluslararas niteliiyle n plana kmas
nedeniyle yeniden tanmlanm ve terr gvenlik alglamalarnn merkezine yerlemitir.
Terr ve terrizm gibi haddinden fazla siyasilemi kavramlara kesin genel geer tanmlar koymak
imknsz gibidir. lber Ortayl terr tarifi ve tasnifi zor ama hayatmzn iinde mekn ve zamandan
bamsz her an birlikte yaadz bir olgu olarak tarif ediyor. Pek ok devlet kendilerine dman
eylemleri terr olarak deerlendirip ayn tarz eylemler baka devletlerin bana geldiinde konuyu
terr olarak kabul etmeyebilmektedir. Fakat yine de terr, terrizm ve uluslararas terr gibi baz
belli bal tanmlar ok genel anlamda burada belirtmekte fayda olduu kansndaym.
Trk Dil Kurumu terr kavramn yldrma, korkutma olarak, terrizmi ise yldrclk olarak
tarif etmi. nternet ansiklopedisi Wikipedia ise terr bir korku hali olarak, terrizmi terr
eylemlerinin bir bask unsuru olarak sistematik bir ekilde kullanlmas diye tarif etmi. Kasm
2004de Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinde alnan bir kararda ise bir topluluun gzn
korkutmak, bir devleti ya da uluslar aras rgt bir ey yapmaya ya da yapmamaya zorlamak
amacyla sivillere ve sava d dier unsurlara kar giriilen eylemler olarak tanmlanmtr terr
ve terrizm. lkemizde ise bu konuda bavurulacak en nemli kaynak phesiz 3713 sayl Terrle
Mcadele Kanunudur. Sz konusu kanunun 1. maddesinde terr; cebir ve iddet kullanarak;
bask, korkutma, yldrma, sindirme veya tehdit yntemlerinden biriyle, Anayasada belirtilen
Cumhuriyetin niteliklerini, siyas, hukuk, sosyal, laik, ekonomik dzeni deitirmek, Devletin
lkesi ve milletiyle blnmez btnln bozmak, Trk Devletinin ve Cumhuriyetin varln
tehlikeye drmek, Devlet otoritesini zaafa uratmak veya ykmak veya ele geirmek, temel
hak ve hrriyetleri yok etmek, Devletin i ve d gvenliini, kamu dzenini veya genel sal
bozmak amacyla bir rgte mensup kii veya kiiler tarafndan giriilecek her trl su tekil
eden eylemler. Olarak tarif edilmektedir. Yine Emniyet Genel Mdrlnn internet adresinde
terrizm ile ilgili olarak, Sava ve diplomasi ile kazanlmayan sonular elde etmek, korkutmak
ve itaat ettirmek iin bir teoriye, felsefeye ve ideolojiye dayanlarak siyasi maksatlarla, iradi
olarak terr ve iddetin sistemli ve hesapl bir ekilde kullanlmasdr tarifi yaplmaktadr. Ayn
internet sayfasnda uluslararas terrizm ile ilgili olarak ise u tanmlama yaplmaktadr; Bir veya
birden ok lke vatandalarnca oluturulmu, desteini ieriden ve dardan, bir veya birden ok
kaynaktan salayan organizasyon, kii veya guruplarca, her hangi bir toplum, devlet veya devletler
zerinde bask yaratmak suretiyle baz kazanmlar salamak, etnik ve blgesel sorunlar tahrik
ederek lkelerin ulusal menfaatlerine zarar vermek amacyla iddet eylemlerine bavurulmas.
Bu tanmlar yaplan kavramlar ierisinde bugn en fazla nem kazanan husus terrn uluslararas
boyutu ya da genel olarak adlandrld ekilde uluslararas terrizm kavramdr. Bu kavramdan
pek ok ey karlabilir fakat bizce Emniyet Genel Mdrl sayfasnda yaplm olan tanm bu
konunun pek ok zelliini ortaya koymaktadr. Bu tanmda eksik olan d glerin terrizm ile
ilikileri de yine ayn internet sayfasnda uluslararas alanda etkin ve gl devletlerin, gelimemi
veya gelimekte olan lkelerin ierisindeki sosyal, ekonomik, kltrel ve benzeri birok alandaki
sorunlarn istismar edilmesi sonucu, var olan veya suni olarak olumas salanan iddet ierikli
fikir ve hareketlerin belirli bir ama iin harekete geirilmesi sonucu ortaya kmaktadr denilerek
kapatlm gzkmektedir. Buradan anlalan udur ki bir toplumdaki mevcut skntlarn birtakm
odaklar tarafndan istismar edilerek suni bir ekilde abartlmas ve toplumdaki ayrmalarn
kkrtlmas sonucu terr ciddi boyutlara ulamaktadr.
iddet ve sava insanlk tarihinin ayrlmaz bir rkndr. Dnya zerinde savasz geen bir dnem
olmamtr. yle ki; savan artk politikann askeri aralarla devam ettirilmesi olarak yaplan
tanm kabul grmtr. Elbette bu savan her zaman geleneksel sava yntemleri ile yrmesi
gerekli deildir. zellikle II. Dnya savandan sonra her geen gn etkisini arttrarak devam
ettiren Kreselleme olgusu uluslararas sistemi kkten deitirmitir ve yeni aralarn ortaya
kmasna sebep olmutur. Yeni dnemle birlikte geleneksel sava yntemleri deimi, gelien
artlara uyum salayarak evrilmitir. kinci Dnya Savann ardndan dnya yerel atmalar
dnda byk savalara sahne olmamtr. Halbuki lkelerin milli karlarn her eyin stnde
grdkleri ve bunun iin mcadele edecekleri kabuln deitirecek bir deiim olduunu kabul
ettirecek herhangi bir ikna edici delil de gzkmemektedir. yleyse lkeler milli karlarn
gerekletirmek iin ne yapmaktadrlar? Sorunun cevab aslnda basittir, bugn dnyann tmne
bakldnda terrn ve terrizmin ne kadar yaygn olduu grlecek ve lkeler arasndaki savan
aslnda rtl olarak devam ettii grlecektir. Bu yzylda terr dzenli ordularn kullanld ve
bir devletin btn glerini seferber ederek ak bir ekilde savaarak gerekletirildii geleneksel
savan dnda bir atma tr olarak ortaya kmtr. Devletler geleneksel savan maliyetlerini
ve kayplar gze alp eskisi gibi milli karlarn gerekletirmek iin geleneksel sava yntemlerine
bavuramadklarndan, terr kendi karlarna uygun ynetimleri ibana getirmek, stratejik baz
noktalarn kendi nfuz alan dahilinde kalmasn salamak iin arac olarak kullanabilmekte, rtl
bir sava hkm srdrebilmektedir. Burada asl ama genellikle hedef lkeyi topyekun yok etmek
deil, zayf drmek olmaktadr. Souk Sava dneminde iki blok arasnda bir mcadele yntemi
olarak ortaya kan darbeler, terr eylemleri, isyanlar, kkrtmalar, souk savan sona ermesinin
ardnda da evrilerek byyerek devam etmitir. Terrizmin belli bal zelikleri onu uluslararas
mcadelede nemli bir ilev kazandrmtr. Her eyden nce lkeler terr destekleseler bile
belli lkeleri uluslararas hukuka gre terr ile sulamak mmkn deildir. Askeri ve sivil
hedefler arasnda ayrm yapmad iin terrn toplumlar zerinde ok ciddi etkileri olmaktadr.
Mcadele edilmesi zor olan bir yap arz etmektedir. Ucuz olmasna ramen zaman zaman olduka
etkili olabilen bir yntem olarak ciddi kabul grmektedir. Uluslararas mcadelede kendi milli
karlarn gerekletirmek iin sava yntemine bavuramadklarndan daha ucuz ve etkili olaca
dncesiyle terr rgtlerini desteklemektedir. Emniyet Genel Mdrlnn Terrle Mcadele
bahisli sayfasnda terrizm hakknda dolayl ypratma yntemlerinin kullanld bir dnya i
sava olarak da adlandrlabilir denmektedir ki bu gerekten de dorudur. Bugn lkeler arasnda
adeta bir nc dnya sava yrtlmektedir ve bu sava rtl olarak terrizm zerinden devam
etmektedir.
Trkiyenin gelecee daha gvenli bakmasnn, ekonomik olarak kalknmasnn nndeki en
byk engel bamza musallat edilmi olan terrizm sorunudur. lkemizin kaynaklarn smren,
psikolojik olarak ylgnlk meydana getiren terr sorunu byk Trkiye nndeki en byk
engeldir. Trkiyenin blgesel g olma ve ekonomik kalknmasn tamamlayarak kresel g
odaklarndan birisi haline gelmesini engellemek isteyen uluslararas aktrlerin perde arkasndan
terr ve terrizmi desteklediklerini kabul etmemek saflnda tesinde bir alklktr olsa olsa.
Bu kapsamda 11 Eyll saldrlarnn arkasndan yakn corafyamzda meydana gelimeler ve
lkemize ynelik terr saldrlarna bu pencereden bakmann salkl olaca kansndayz. 11

Eyll saldrlarnn ardndan btn dnya derinden sarslm fakat bu sarsntlarn en by
Orta Douda yaanmtr. ABD terr eylemlerini bahane ederek Afganistan ve Irak igal etmi,
blgeyi yeniden ina etme planlarn devreye sokmutur.
Bilindii zere, ABDnin terrle mcadele demokrasiyi yayma hedefleri kapsamnda uluslararas
ilikileri yeniden ekillendirme kapsamnda gndeme getirdii projelerden bir tanesi de Byk
Ortadou Projesi. Byk Ortadou projesi kapsamnda en nemli aralardan bir tanesi muhakkak
terrizm olacaktr. Trkiyenin stratejik pozisyonu onu ate emberinin ierisine itmektedir.
Dnyann en sorunlu blgelerinin kesiim noktasnda yer alan lkemiz srekli tehdit ve kontrol
altnda tutulmaya allmaktadr.
ABDnin Kuzey Irakta bir Krt devleti kurulmas noktasnda mulak tavr, PKKya kar duyarsz
kalmas kafalarda kukular olumasna neden olmaktadr. Kuzey Irakta resmi olmayan devlet ilan
eden Krtlerin pankrdist sylemleri artk kimsenin gznden kamamaktadr, zira gemi azya alan
Barzani ve Barzaninin lkemiz ierisindeki uzantlar bu ideallerini umarszca dile getirmekte ve
haritalar izmektedirler. PKKnn blgedeki Krt varlklarndan destek aldna dair bir ispat olmasa
bile bu blgeden lkemize ynelik saldrlarn kesilmesi iin herhangi bir giriimde bulunulmamas
dikkate deerdir. PKKnn bu blgedeki varlna son verilmesi ynndeki taleplerine kulaklar
tkadklar yetmezmi gibi uval Hadisesi ile Trkiyenin blgedeki arl yok edilmi, onuru
ayaklar altna alnmtr. Terr rgt PKKnn finansman ve lojistik kaynaklarnn byk blm
AB lkelerinden ynetilmektedir. Blc rgtn propaganda arac olan TV, radyo, internet siteleri
bu lkelerden yaynlarna kolayca devam etmektedirler. Yani AB lkeleri topraklarn Trkiyenin
topraklarna saldrlar dzenleyen bir terrist gruba kullandrmakta, onlar himaye etmektedir. ABD
brakn PKKya ynelik ciddi tedbirler almay PKKnn randa faaliyet gsteren PEJAK kolundan
ran istikraszlatrma program kapsamnda taeron olarak kullanmak istedii ve destekledii
artk ABDli kaynaklarca ak olarak dile getirilmeye balanmtr. ABDnin Kuzey Iraktaki Krt
temsilcilere ve terr rgtlerine bu boyuttaki destei ABDye kar duyulan gvensizlii hakl
olarak her gn daha da artrmaktadr.
Btn bunlar bize Trkiyeye Trk Milletine kar rtl olarak devam ettirilen istikrarszlatrma,
ekonomik, siyasi ve psikolojik g kaynaklarn ypratarak blgede ve dnyada gl bir aktr
olarak ortaya kmasn engelleme stratejisinde terrizmin nasl bir silah olarak kullanldn
gstermelidir. Bu stratejinin planlaycsnn Barzani ya da Talabani ya da PKK terristleri olduuna
inanmak zordur. Onlar ancak bu byk stratejide taeronluk grevlerini stlenmektedirler. Bu
adan bu oyunun arkasndakilerin yukarda bahsettiimiz apak deliller nda emperyalist bat
devletleri merkezli olduu ortadadr. Dolaysyla terr ile mcadele de buna gre ekillenmelidir.
Terrle mcadelede; tm dnya boyutundaki ve yerel lekteki bu gelimelerin dikkate alnarak,
terr elbette tamamen d etkilere balamadan fakat d etkilerin farknda olarak onlara kar
nlem alarak sosyal dokuyu kuvvetlendirici tedbirlerin alnmas gerekmektedir. Terrn tamamen
d dinamiklere balanarak i dinamikler yok saylarak zmlenmesi mmkn deildir elbette
fakat bunun tersi de doru bir yaklam deildir. Terrle mcadelede baar iin i ve d dinamiklere
ynelik olarak topyekun bir mcadele gerekmektedir. Fakat ncelikler belirlenirken dadaki terrist
deil onlarn batl devletlerdeki uzantlar ile mcadelenin balara alnmasnda yarar vardr.
GENLN NEM
ve
LKLER
Batuhan OLAK
Her eye karn muhakkak bir nura doru yrmekteyiz. Bende bu iman yaatan g, yalnz aziz
memleket ve milletim hakkndaki sonsuz sevgim deil, bugnn karanlklar, arlatanlklar iinde
srf gerek vatan akyla k serpmeye ve aramaya alan bir genlik grdmdendir.
Mustafa Kemal Atatrk
lk ve ideal kavramlar birbirinin e anlamls kelimelerdir. kisinin de anlam; hedef, gaye,

hedefler dorultusunda almak eklindedir. ki kavram arasndaki tek fark, lk kelimesinin
Trke, ideal kelimesinin ise Franszca olmasdr.
Trk Dil Kurumu lk kelimesini; Ama edinilen, ulalmak istenen ey, ideal eklinde
tanmlamaktadr.
Trk Milletinin tarihi her zaman nemli baarlar ve gelimelerle doludur. yle ki, Trk
Devletlerinin ykl sreleri dahi, dnyadaki g dengesini yerinden oynatabilmi, kurulan
yeni Trk devletleri ise, corafyalar deitirebilecek kadar kudretli olmutur. Trkn son vatan
ve devleti olan Trkiye Cumhuriyeti Devleti de, bu salam fikriyat, kltr ve temeller zerine
kurulmutur.
Bu kapsamda Trk Tarihinin nemli dnemelerine baktmzda, karmza kan en temel
unsurun genlik olduunu grmekteyiz. yle ki; genlik ne zaman nemli lkler yolunda hareket
etmi, o zaman Trk Milleti ahlanm ve liderlik vazifelerini btn dnyaya ispatlayabilmitir.
anakkalede ahlanan Trk Milletinin evlatlar gn gelmi Avrupaya nizam vermi, gn gelmi
stanbul Fethinin mjdecisi olabilmitir. Tarihimizin bu anl dnm noktalar bizim genliimizin
en byk referanslardr. Bu referanslardan feyz alabilmek ise, genliimizin yerine getirmesi
gereken temel vazifelerinin banda gelmektedir. Bu genlik ne zaman geleceine rehber olan
lklerini kaybetmi, ite o zamanlarda Trk Tarihinin hznl dnemlerine tank olunmutur.
lksz yetien nesiller ynetim kademesine gelmi, ahsi menfaatlerini milletinin nnde
tutabilmi, ahsi sorunlarn milletine dettirmitir (Osmanlnn k rnei). Bu yzdendir ki
genliimiz, ncelikle tarihsel ideallerini zmsemeli ardndan geleceini, lkesini ve milletini
lkleriyle ykseltebilmelidir.
Trk genlii, belirli idealler erevesinde rgtlendiinde ok hzl etki-tepki uyandrabilen,
iinde tad heyecan ve atlganlkla aksiyoner yn kuvvetli bir kitledir. Belirli idealler
olmad zamanlarda, baka milletlerin genliinden hibir fark kalmayan, sradan bir kitle
halini alabilmektedir. Bu kapsamda genliimizin tad potansiyelin farknda olabilmeli ve bu
potansiyelin en doru ekilde deerlendirilmesini salayabilmeliyiz. Genliimizin milli lkler
etrafnda birleebilmesi de bu yolla mmkn olacaktr.
Ne bugn ne de gelecekte, genliini kaybetmi bir millet dnemeyeceksek, idealleri olmayan bir
genlik de dnmemiz mmkn deildir. Bu noktadan hareketle temel hedefimiz; genliimizin
mevcut ideallerini arttrmak, unutulan idealleri canlandrmak ve milletimizin geleceini teminat
altna alabilmektir.
Trk Milletinin gelecek nesillerini oluturacak gnmz genliine bakacak olursak, ahsi ve milli
ideallere uzak bir yap ierisinde bulunduunu grmekteyiz.
Gnmz Trk Genlii
Trk Genliini yllar baznda ele almak yerine gnmzdeki tabloyu zetlemek, aklama bakmdan
daha kolay olacaktr. Bu kapsamda gnmz Trk Genliinin birok sorunla karlatn
grmekteyiz. Bu sorunlar; kltrel ve fikirsel boluk, milli ve manevi deerlerden uzaklama, sapkn
ideolojilere kaplma ve kimi zamanda asosyallik eklinde kabaca ifade edilebilir. Sz edilen bu
olumsuzluklar genliimizin bugnk sorunlarnn temel yaptalardr. Bu sorunlarn kavramsal ve
ieriksel ayrntlarnn tespit ve izah nemli bir gelecek yatrm olacaktr. Ancak bugnk artlar
erevesinde bu gelecek yatrmnn asgari dzeyde olduu grlmekle birlikte Trk Genliinin
adresleri, referanslar her geen gn vasfszlamakta, adreslerin ierii ve kltr empoze yoluyla
deitirildii grlmektedir. Kimi zaman marjinal ideolojiler, kimi zaman anti-slami, kimi zaman
da evre yollu farkllklarn etnik blcle eit olduu merkezler Trk Genliinin kendini ifade
ettii yerler haline gelebilmektedir. Bu balamda genliin temel sorunlarndan biri de; iinde
bulunduu sosyal evre ile bu evreden kazand davranlardr.
te yandan, gnmz genliimizin ok byk bir blm, ne yazk ki, ideallere uzak bir yaam
srmektedir. Gnmz Trk Genliini, yukarda belirttiimiz nedenlerden tr, gerek iyi bir
insan olma noktasnda, gerek mensubu bulunduu Trk Milletine hizmet noktasnda ideallere sahip
olamamakla birlikte, kimliinden uzaklatrld iin ceddinin tarihten gnderdii mesaj anlama
lzumu hissetmemekte, bu hususta bir aba dahi gstermemektedir. Trk genliinin milli tarihe,
milli ideallere uzak yaam tarz srmesi gelecek adna kayg vericidir. yle ki dnyay ynlendiren
devletlerin, uluslararas rgtlerin oluturduu ve Trkiye gibi lkelere ihra ettii poplarite ve
moda akmlar genliimizin mevcut durumunun olumasnda nemli bir etkendir. Daha doru bir
ifade ile genliimiz kendi meselelerine ve gemiine uzak, gelecek hakknda fikri olmayan bo
bir kitle haline getirilmek istenmektedir.
Genlik, bir milletin gelecek aynasdr. Bu gerein nda, bugnk Trk Genliinin durumu,
gelecek adna kayg vermektedir.
Kresellemenin Etkisi ve dealsizlik likisi
Kreselleme kavram ok eitli almlara sahip olsa da nihayetinde, ngrd ekonomi ve
devlet anlay ile tek tip bir dnya ve tek tip insan oluturma amacn tad aikrdr. Konuyu
biraz daha amak gerekirse kreselleme, lkeler ve insanlar arasndaki farklar asgari dzeye
ekmeyi amalamakta, oluturduu girdaptan uzak kalanlar ise, bu girdap nezdinde marjinal
addetmektedir.
Kreselleme olarak adlandrdmz sre, iinde bulunduumuz her dakikada dnyay,
devletleri, milletleri, toplumlar ve her eyden tesi insanl etkilemektedir. Birok olumlu yannn
olmasnn yan sra, milli kltrleri ve deerleri yok etmesi bakmndan ierisinde nemli sorunlar
barndrmaktadr. Bu sorunlar Trk genlii asndan ele alacak olursak nemli bir tehlikeyle
kar karya kalnd ortadadr.
Kresellemenin bu denli hzl yaylan ve herkesi kapsamay amalayan yapsnn, gelecek

zamanlarda da etkinliini srdrecek olduunu varsayar ve ne yazk ki dnyann siyasi
konjonktrnn bu varsaym destekler mahiyette seyrettiini kresellemenin amalar ile birlikte
ele alrsak, milli kimliin ve hatta bireyin ne derece tehlike altnda olduunu aka grrz. Bu
noktadan hareketle, Trk genliinin nne sunulan popler kltrn, aslnda poplerlikten ziyade
kresellemenin tm dnyaya ihra ettii tek tip kltr olduunu grebiliriz.
Duruma baka bir adan baktmzda genliin, dnyadaki moda akmlarnn, mzik akmlarnn,
marjinal abalarn, lks hayatn, para kazanma hrsnn, hret ve zenginlik kavramlarnn esiri
olduunu grmekteyiz. Genlik iindeki genie bir kesimdeki ideallerin, bu kavramlardan
meydana gelmesi daha da znt vericidir. Milli hedef ve ideallerden yoksun bylesi bir srecin
gnmzde tecelli bulmas, hayretten te, ac vericidir.
Genliimizin sorunlarn kabaca deerlendirdikten sonra, Trk Genliini hedef alan en nemli
yapnn kresel sermaye gruplar olduu aka grlmektedir. Trk Genlii, slamiyeti farkl
farkl sapkn fikirlere gre ekillendirme amac tayan kresel sermayenin en nemli hedefleri
arasndadr. Bu kresel sermaye gruplarnn Irak ve Afganistan igal etmeden nceki hamlelerini
iyi yorumlayabilmek, lkemizin bugnn ve geleceini doru bir eksene oturtacaktr. Bu kapsamda
ncelikle Trk Genliini bu sermaye gruplarnn hegemonyasndan karmak icap etmektedir.
Bu da gl iktidarlar, gl ekonomi ve genliine sahip kan bir toplum meydana getirmekle
mmkn olacaktr.
Tm bu sorunlar eitlendirilebilir, ancak genlii hedef alan kresel sermaye gruplarn soyut bir
hasm olarak dnmek yanltr. Bu hasm somuttur ve sadece ad kresel veyahut global deildir.
Kimi zaman bir terr rgt, kimi zaman alkol, uyuturucu kimi zaman da marjinal elence abalar
bu kresel sermayenin silah durumundadr.
Anlatmak istediimiz konu, ynlendirici glerin bir araya gelip: Trk Genlii bizim iin ok
byk tehlike arz ediyor, bunun nne gememiz iin moda, mzik v.b. durumlar nlerine sunup,
gelimelerini engelleyelim. tarznda bir soyut dman, soyut hedef oluturma meselesi deildir.
Meselemiz; genliimizin nne ideal olarak sunulanlarn tamamen d kaynakl olduunun altnn
izilmesi hususudur. nk soyut kelime ve laflarla olmayan bir dman yaratp, genliimizin
dman bunlardr demek yanl ve bir o kadar sorunlu bir gelecek vaat etmektedir. Evet, ynlendirici
birtakm gler vardr, bunlarn oluturduu rnler de bir ekilde genliimizi etkilemekte ve de
eitli aralar vastasyla en iyi yaam eklinde genliimize dikte ettirilebilmektedir. Lakin bu
durum kresel g baronlarnn oturup tartt bir meseleden ziyade, kresellemenin kanlmaz
sonularndan ileri gelmektedir. Ksacas sorun vardr, sorunu oluturansa kresellemenin btn
dnyaya ihra ettii kltrdr. Bu kltrden uzak kalnmas ya da bu kltrn anlalmamas bir
zm yolu deildir. Fakat kresellemenin oluturduu bu tek tip kltrden en az zararla kp
milli kltr yolunda ilerleyebilmek en mantkl zm yolu olarak grlmektedir. Bu kapsamda
kreselleme karsnda yok olup gitmemek iin milli kltrmze sahip kmalyz.
15-25 ya grubundaki genliimizin gelecekte hayal ettikleri yaam tarznn; zenginlik, para, hret,
rahat yaam v.b. gibi iinde manevi nitelik tamayan kavramlardan olutuunu grmekteyiz. te
bu durumun olumasndaki en temel etken kresellemenin oluturduu kltrdr.
Genlerimizin hayatlarnn nemli bir kesitinde ailelerinden alacaklar kltr ve davran
zelliklerinin, Trk Milli Kltrne uygun olmas durumunda, ifadesine altmz btn
bu olumsuzluklar son bulacak, genlerin ideallerinin salam temeller zerine kurgulanmas
salanabilecektir. Bu balamda 15-25 ya arasnda hayat gr ve temel karakteristik yaps
oluan genliin bu tehlikelere kar bilinlendirilmesi gerekmektedir.
Genliimizin istekleri blmnde eletirdiimiz, hret, rahat yaam, zenginlik, poplarite
gibi kavramlar tabiatyla insan hayat iin istenilen zellikler ve hedeflerdir. Ancak anlatmak
istediimiz mesele genliimizin ideallerini oluturan kavramlarn, sadece bunlarla snrl kalmas
sorunudur. Bu kavramlar da olacaktr, fakat ierisinde deer tayan, gemiinden ald bayra
ileriye tayacak, lkesinin ve milletinin karlarn n planda tutacak ideallerin, genliimizin ana
karakter yapsn tekil etmesi, hem gnmz hem de geleceimiz iin nemli bir gereklilik halini
almaktadr. Tm bu sorunlarn zm de yine kendi iimizde tadmz zenginliklerimizin iyi
analiz edilebilmesi ve retilmesiyle mmkndr.
Mevcut Eitim Sistemleri ve dealsizlik likisi
Genliimizin gelecek ideallerinin kstl kalmasna sebep olan en nemli hususlarn banda,
mevcut eitim sistemleri ve bu sistemler dhilinde sunulan snavlar gelmektedir. Henz
ilkretim andaki renciler iin; ilkretimi bitirdikten sonra gidecei lisenin eitim kalitesini
dnmesi, istedii liseye girmek iin belirli dakikalarla snrl olan snavlarda baar salamasnn
gerekliliini kavramas, son derece zor bir durumdur. Bu artlarda gnmz ilkretim rencisi
altnc snftan balamak kaydyla, youn bir snav stresi ve gelecek kaygs yaamaktadr. Ailelerin
de bu dorultuda hem zihinsel hem de maddi adan zorland aka grlmektedir. Ksacas
gnmz eitim sisteminin temel dnm noktalarnda, hem aileler hem de renciler zor durumda
kalabilmekte, maddi ve manevi ynden ypranabilmektedirler.
Her sene deien snav sistemleri ve bunlar dhilinde deien mfredatlar da, ilkretimini
tamamlayan her renci iin byk soru iaretlerini iinde barndrmaktadr. rneimizi biraz daha
somutlatrmak gerekirse; 2002 ylnda ilkretimden mezun olan rencinin ald eitim ile 2004
ylnda ilkretimden mezun olan rencinin ald eitim arasnda, byk farkllklar vardr. Bu
farkllklar dhilinde yetien nesiller, liseye geldiklerinde birtakm eitsizliklerle karlaabilmekte
ve olumaya balayan gelecek ideallerinde ksr bir dngye debilmektedirler.
lkretimde srekli yaanlan deiimler hi kuku yok ki gelecek nesillerimiz arasnda da temel
eitim bakmndan, byk farkllklarn domasna yol aacaktr. Bu sorunun giderilmesi iin,
mfredatlardaki noksanlklar iyi analiz edilmeli ve her sene yaplan batan savma deiiklerle
sorunlara yenileri eklenmemelidir. u durumda, eitim alannda uzmanlam akademisyenlerden
kurulacak komisyonlarda, mfredatlarn geni analizlerinin yaplmas ve eksikliklerin giderilmesi
bir zm yolu olarak dnlebilir.
lkretimde karlalan bir dier nemli sorun da; mfredatn yetersiz kalmas ve renciyi
skmasdr. rnein genliimize, Trk liderlerinin, devletlerinin dnya tarihini bile deitiren
baarlarn, basit ve sradan bir ekilde anlatmak son derece yanltr.
Elimizde var olan potansiyeli kullanmamak iin tm abay gstermemize ramen zmszlk
diye bir kavram milletimiz iin geerli deildir. Bu yzden bata retmenlerimiz ve milli eitim
sistemimizin bu gerekler erevesinde yeniden bilinlendirilmesi, ksa sreli fakat ierii kuvvetli
eitimlere tabi tutulmas, sorunlarn asgari dzeye inmesine imkan salayacaktr. Ksacas mevcut
eitim sistemimizdeki temel hedef; genel analiz, sorun tespiti ve bu sorunlar kapsamnda nlemlerin
alnmas olmaldr.
lkretimden sonra lise eitimine geen birey, oluan karakter yaps ve hayat gryle de yeni
bir dneme girmektedir. zellikle lise eitimin son 2 yl byk nem tamaktadr. Bu son 2
ylda bireyin hayatn etkileyecek ok nemli bir dnemece girilmektedir. Gerek fikr yapsnn
ekillenmesi gerekse niversite snavlar, bu dnemecin somut kantlarn oluturmaktadr.
Geleceimizin fikir adamlarn, liderlerini, oluturacak genlerimizin en hassas dnemleri, lise
eitimlerini aldklarn dnemdir. Bir dier ifade ile lise eitimi, genliimizin geleceini etkileyen
en nemli snr noktasdr. Milletimizin yetitirdii abide ahsiyetlerin, fikirlerinin ekillenmeye
balad, karakterlerinin oturduu en nemli dnem bu 15-19 ya aras dnemdir. Tespitimizin
iknas iin tarihimizin yetitirdii ve byk lkler dorultusunda dnya tarihini deitiren
liderlerimizin, kahramanlarmzn hayatlarn ekillendiren en nemli altyapnn, gnmzde lise
eitim dnemine tekabl eden 1519 ya aralna baklmas yeterli olacaktr.
niversiteye giri snavlarnn, birok gencimizin hayatnda ok byk deiikliklere yol at

ortadadr. Bu deiiklikler yalnz gencimizin hayatnda deil ailesinde ve evresinde de byk
deiikliklere yol amaktadr. te bylesi hassas bir dnemde oluan idealler ok byk nem arz
etmektedir. nk bu idealler devletimizin gelecek emanetilerinin idealleridir. Bu ideallerin kutlu
ve deerli olmas geleceimizin de kutlu olmasn salayacaktr. Fakat mevcut snav sistemleri
bakmndan, gen bireylerde oluan idealler niversite snavlaryla yok olup gidebilmektedir.
Mevcut snav sisteminin en byk a arz-talep kanununa uygun olmamasdr. Talep ok
fazla olmasna ramen, genliimize sunulan olanaklar ok kstl kalabilmekte, birok deerli
evladmz ideallerini kaybedip, sradanlaabilmektedir. lkemizdeki gen nfus potansiyelinin
bu denli yksek olmas gelecek iin umut vaat etmesine ramen, zellikle bireylerin lklerini
kaybetmesine yol aan imkanlarn kstl kalmas ve bu balamda yksekrenim grememe
sorunu son derece zcdr.
Tm bunlar da gstermektedir ki, gnmz Trk Genliinin mevcut sorunlar arasnda bulunan
ideallerin olmamas veyahut snav sistemlerine bal ideallerin olumas bu dnemlerde devlet
eliyle almas gereken temel sorunlardr.
Konu hakknda zm olabilmesi amacyla fikirlerimiz u ekildedir; genliimizin ideallerini
azami miktarda karlayabilmek, sorunlarn asgari dzeye indirebilmek iin devlet politikalarmzda
eitime ayrlan bte ve imknlar ykseltilmelidir. Bu saland takdirde lkleri snav sistemlerinde
kaybedilen genliimizi geri kazanma ansmz doacaktr. Bu ansmz, kaybettiimiz genliin
%1lik kesimini dahi kapsasa, ok byk bir baar salanm olacaktr. Kazanacamz bu %1lik
kesim yarnlarmzn teminat olabilecektir.
Sonu itibariyle, u anki eitim sistemimiz genel snavlar erevesinde ekillenmi olmakla birlikte
ilkretim ve ortaretimde mfredat aklarn iinde barndrmaktadr. Bu sorunlarn asgari
dzeye ekilebilmesi, kresellemenin yaratt tek tip genliin olumasnn nne set ekecek,
lk ve hedefleriyle aydnlk Trkiye geleceini oluturacak gen nesillerin dzgn bir temelde
yetimesine imkn salayacaktr. Bu dorultuda da, devletimizin geleceini salam bir eksene
oturtulmas yolunda byk bir engel alm olacaktr.
Ahlak ve lkler
Trk Dil Kurumu ahlak kelimesini:
1. Bir toplum iinde kiilerin uymak zorunda olduklar davran biimleri ve kurallar, aktre,
satre,
2. yi nitelikler, gzel huylar eklinde iki farkl anlamda tanmlamtr.
Ahlak kavram, her bireyde farkl zellikler gsterdii, yani znel olduu iin, tarafmzdan herkes
tarafndan kabul edilebilecek ortak bir ahlak tanmlamas yapmak zordur. Buna ramen doruyla
yanl ayrt edebilen herkes iin ortak bir ahlak anlaynn olduu da inkr edilemez. Bu doruyanl anlay da, toplumun iinde tad deerler, adet ve davranlar etrafnda ekillenmitir.
Ahlak bir insann karakter yapsn oluturan en nemli kavramdr. Bireyin ahlakn oluturan
birok etmen vardr. Bu etmenlerin en banda aileden alnan kltr, yaad toplumun gelenek ve
grenekleri, davranlar ve dini inanlardr. Bu temel yaptalarnn bir araya gelerek harmanlanmas
da bireyin ahlaki yapsn oluturmaktadr. Ksacas kiilerin davranlarn, kiiliini ve hayatn
en iyi ekilde yorumlayacak kavram ahlaktr.
Genelleme yoluyla zetlemeye altmz ahlak kavram sadece bireyin znde deil, toplumun
znde de bir har grevi grmektedir. Tarihe baktmzda byk milletleri oluturan ve asrlar
boyunca onu efsaneletiren en nemli unsurun milli ahlk olduunu grebilmekteyiz.
Atatrk, Trk Milliyetiliinin temeline oturtmaya alt milli ahlak da yle tanmlamtr:
Gerekten de, ahlakiyet zel fertlerden ayr ve bunlarn stnde, ancak toplumsal, milli olabilir.
Milletin toplumsal dzen ve skunu, hal ve gelecekte refah, mutluluu, selameti ve dokunulmazl,
uygarlkta ilerlemesi, ykselmesi iin insanlardan her konuda bilgi, gayret nefsin feragatini gerektii
zaman seve seve nefsinin fedasn talep eden milli ahlaktr. Mkemmel bir millete milli ahlakn
gerekleri o millet fertleri tarafndan adeta muhakeme edilmeksizin vicdani, duygusal bir nedenle
yaplr. En byk milli duygu, milli heyecan ite budur.
Millet analarnn, millet babalarnn millet retmenlerinin ve millet byklerinin evde, mektepte,
orduda, fabrikada, her yerde ve her ite millet ocuklarna, milletin her ferdine bkmakszn ve
mtemadiyen verecekleri milli terbiyenin amac, ite bu yksek milli duyguyu salamlatrmak
olmaldr.
Ahlakn milli, toplumsal olduunu sylemek ve maeri vicdann bir ifadesidir demek, ayn
zamanda ahlakn kutsal sfatn da tanmaktr. [1]
Alparslan Trke ise ahlakn toplum zerindeki nemini u szlerle vurgulamtr:
Memleketimizin ierisinde bulunduu bunalmn balca sebeplerinden birisi de ahlk buhran
ve toplumu saran manevi boluktur. Toplumlarn huzurlu olabilmesi, insanlarn ahlkl ve drst
olmalar ile mmkndr. Eer bir toplumda insanlar son derece bencil, son derece ahlk kurallarndan
uzak ve son derece dejenere olmu bir halde ise, o toplumda huzurdan sz edilemez. Bugn iinde
yaadmz bozuk durumu hazrlayan sebeplerin banda, toplumdaki manevi deerlerden uzak,
geleneklere saygs kalmam nesiller, Trk Milletinin yarnlara olan gvensizliinin esas kayna
olmular ve yllarca memleketi idare eden kiiler bu gerei fark edememilerdir. lk mektepten
niversitenin son snfna kadar millilik vasfn yitirmi bir eitim ve retim ile yetien genlerin
durumlar gzler nndedir. Aile ve toplum mnasebetlerinde vurdum duymaz ve byne saygs,
kne sevgisi kalmam, belli bir inantan yoksun genlerimizin iinde bulunduu bunalm
ite bu gerei bizlere aka hatrlatmaktadr. Bat zihniyetini anlamakszn ve renmeksizin,
sadece d grnn eklen taklit etmek ve kendisi gibi dnmeyenleri gerici, medeniyetsiz
diye nitelendiren kimselerin zavalll ibret verici bir durumdur. Biz Milliyeti Hareketiler olarak
her eyden nce memlekette yeni bir ahlak anlaynn hakim olmasnn kavgasn vermekteyiz.
Ahlktan yoksun bir toplumda iktisadi meseleler ne kadar halledilirse edilsin, huzurdan sz etmek
mmkn deildir. Memleketimizin insanlarnn birbirlerini sevmesi, saymas, birbirlerine yardmc
olmalar, milli birlik ve beraberlik ierisinde lkemizin iktisad kalknma savanda sadece
memlekete hizmet ve toplum yararna almak ancak bu ekilde mmkn olacaktr. [2]
Trkiye Cumhuriyetinin kurucusu Mustafa Kemal Atatrk ve yakn dnem Trk Tarihinin
yetitirdii en nemli fikir adamlarndan olan Alparslan Trkein ahlak ve milli ahlak
hususundaki grleri son derece ak ve aydnlatcdr. Bu grlerin sylendii gnlerdeki nemi
ile gnmzdeki nemi karlatrldnda, konularn halen daha ok nemli ve geerli olduu
grlmektedir.
lkemizde ahlak konusu son elli ylda ve gnmzde, nemini baka kavramlara devretmi, daha
doru bir ifade ile arka plana atlmtr. Bu da beraberinde byk bir manevi ve fikirsel bir boluk
yaratm, toplumsal buhranlara sebebiyet vermitir.
Toplum nazarnda ahlakn geri plana atlmas, her toplumda oluabilecek bir durumdur. Lakin
bu durumun uzun sreli olmas, kimi zaman devletlerin ve milletlerin sonunun gelmesine neden
olmutur. Ahlaksz ve ahlakl olmak arasndaki en nemli sonu fark da, bu dorultuda olmu,
ahlakszln tecelli ettii millet ve devletler tarih sahnesinden silinmilerdir. [3]
zetle ahlak kavram bireylerin davranlarn, fikirlerini ve yaantsn tmyle etkilemektedir.
Bireylerin davranlarnn da toplumu etkileyecei hususundan yola karsak, znde ahlaki
deerlerinden yoksun, milli hedeflerinden uzak yetiecek bir neslin ortaya kmas muhtemeldir.
Bu balamda genliimizin temel deerlerinden ve tarihinden uzak bir anlayla yetitirilmesi

beraberinde milli ahlak yok etmekte, bireylerin ahlaki vaziyetlerinde toplumla uyumsuzlama
sorununu yaratmaktadr. Bu uyumsuzlamann derinlemesi sonucunda da toplumsal ve bireysel
ahlaki yozlama ortaya kmaktadr. Milli bir ahlaktan yoksun yetien genler her geen gn
lk ve ideallerini znelletirmekte, toplumculuktan ferdiyetilie kayabilmektedir. Bu noktadan
hareketle toplumundan nce bireysel karlarn dnen bir ynetim mekanizmasnn ortaya
kmas muhtemeldir.
Sonu olarak mefkure (ideal) ve ahlak kavramlar birbirlerinden ayr dnlecek kavramlar
deildir. Hele ki milli hedef veya lklerin olduu bir ortamda ahlak ve idealleri ayn potada
eritmek temel grevimiz durumundadr. Bu iki olgunun dzgn bir btnlk ierisinde genliimize
aktarlmasnda en byk etkenler; aile, eitim ve toplumsal bilintir. Bu maddenin bir arada
ahlaki bir btnlk ve hedefler dorultusunda bizden sonraki nesillere ve gnmz genliine
aktarlabilmesi ok nemli bir husustur. Bu gerekliliklerin salanmas durumunda toplumumuzun
mevcudiyetinde bulunan ahlaki yozlama en dk dzeyde olacak, bata genliimizde etkili
olmak zere idealler dorultusunda fikirsel sevkiyatlar balayacaktr. Bu fikirsel sevkiyatlar da,
ncelikle genliimizin milli uuruna etki edecek ve bu uur dorultusunda gelecek zaman dilimleri
ierisinde millete ok byk baarlara imza atlacaktr.
Fikir Adamlarnn Yetimemesi Hususu ve lkszlk likisi
lkemizin iinde bulunduu dneme baktmzda, yetitirdii fikir adamlarnn son derece
yetersiz kald gze arpmaktadr.
Genliin rnek alaca lider says ve fikirsel manada eser retiminde rnek gsterilebilecek insan
says bir elin parmaklarn geememektedir. Fikirsel manada bylesi bir ksr dnemin yaanmas
ayn zamanda siyaset, bilim ve sanat adamlarnn da yetiememesine sebep olmaktadr.
Bu durumda genlie sunulan projeler, imknlar ve hedefler birer birer kaybedilebilmektedir.
Dolaysyla fikir adamlarnn yetimemesiyle, genliimizde ideallerin oluamamas arasnda
paralellik vardr. Hele ki konumuz bakmndan genlik ideallerinin olumamas meselesinde bu
durum daha net bir ekilde ortaya kmaktadr.
Kurtulu Savann verildii yllarda dahi srekli yetien fikir adamlar gnmzde tamamen
tkenme noktasna gelmitir. Genliimizin bir kesiminde dahi olsa yeni fikir akm olarak
tanmlanan fiiller, garip mzik topluluklarnn eitli sapknlklar olarak nitelendirilebilmektedir.
Ksacas fikir adamlar yetimedii gibi, yeni fikir olarak kabul edilen metalar da marjinallik
tamaktadr.
zellikle gen nfusumuzun youn olduu gnmz Trkiyesinde bu tr olumsuzluklarn
giderilmesi nemli bir gereklilik halini almaktadr. Fikir adamlarmzn mevcudiyetindeki azl
giderebilmek iin basit ve gnlk nlemler alnmas hibir ey ifade etmemekle beraber, eitime
u kadar bte ayralm, fikir adamlar artsn, idealler olusun anlay son derece cahilce bir
yaklamdr.
Bir toplumun fikir adamlarn yetitirebilmesi iin ncelikle eitim sistemi iyi analiz edilmelidir.
Batl anlaytaki okullarmz bir nevi fikir adamlarnn yetimesine imkn vermese de Prof. Dr.
Erol Gngrn konu hakkndaki grleri ok nemlidir:
Gemi yzyllarn byk ilim, sanat ve fikir adamlar, idarecileri bugnk gibi mektep
sralarndan yetimi kimseler deildi. Bunlar birer ustann yannda ahsi mnasebetler iinde
eitimlerini tamamlyorlardr; resmi mektebe gittikleri zaman da yine bir hocaya rak oluyorlard.
Aslnda bu tarz bir eitim btn dierlerine gre en tesirli ve en verimlisi idi, fakat imdi modern
dediimiz tipte bir lkede byle bir eitimi tatbik etmek imkan kalmamtr. zellikle modern
ilmin gelimesi sonucunda teknik eitim bile byk lde kitap bilgisine ve formel tahsile ihtiya
gstermektedir. Ayrca modern cemiyetin yaps ok sayda insann uzun sren bir tahsilden
geirilmesini mecburi klmtr. Bylece gnmzde retmensiz eitim adeta dnlemez bir
hale gelmi bulunuyor.[4]
Gngrn tahlil ettii husus halen geerlilik tamaktadr. Modern eitim sistemi olarak izah
edilebilecek mevcut eitim sistemimiz bir dorultuda fikir adamlarnn yetimesinin nnde engel
olarak nitelendirilebilir. Fakat fikir adam yetitirebilmek iin bilimden uzak, kiisel yorumlara
ak bir eitim sistemi elbette arzuladmz bir durum deildir.
zm; fikir adamlarmzn yetimesini salayabilmek iin en uygun mekanizmann
yerletirilmesidir. Bu noktadan hareketle mevcut artlarda en iyiye ulamak gerekmektedir.
Eitim sistemimizin teorik yaps sorgulanmamaktadr. Lakin pratikte oluturduu boluun acilen
doldurulmas gerekmektedir. Erol Gngrn gemi yzylda yetien fikir adamlar iin izdii
eitim tablosundan karlabilecek en nemli ana fikir, gemie damgasn vuran fikir adamlarnn
yannda yetitii kiilerin yksek vasfl olmas ve rencisine pratik younluklu bir almayla
eitim vermesidir. Bu eitim sistemini gnmzde uygulamaya kalkacak olursak; rencilerin
eitimcilerle olan iletiimi gelitirilmeli ve gerekirse birebir eitim srecine de girilmelidir.
rencilere sunulan teorik bilgilerin, pratikte de verimlilii arttrlmal ve fikirsel adan rencinin
potansiyeli iyi deerlendirilerek bu potansiyel gelitirilmelidir.
Fikir adamlarmzn yetimesini salayacak bir dier zm de, siyasi iktidarlarn genlie sunaca
projelerdir. Kapsam bakmndan rencinin yaratcln ve mevcut potansiyelini azami dzeyde
kullanmay amalayacak bu projelerin oluturulmas iin akademisyenlerden yararlanlmas son
derece yerinde bir uygulama olacaktr. Genlik iin kurulacak komisyonlar, kurulular, devlet
birimleri ve bu kapsamda yaplacak yatrmlarla, gelecein fikir adamlarn oluturacak genlie
destek olunmaldr. Kurulacak komisyon, kurulu ve projelerde siyasi iktidarlarn karlarnn
gdlmemesi ise en temel zorunluluk olmaldr.
Konumuzun banda, gnmzdeki fikir adamlarnn azlndan ve bu dorultuda da genliimizin
ideallerini oluturmada referans zorluu ektiinden bahsetmitik. Bu iddiamzdan yola karak
nerebileceimiz bir dier zm yolu; gemiimizin fikir adamlarnn, genliimize iyi
anlatlabilmesidir. Bu da; eitim sistemimiz ierisinde retilecek bilgilerle mevcuttur. zellikle
ilkretim ve ortaretim mfredatlarnda gemiimizin fikir adamlarna asgari dzeyde yer verildii
grlmektedir. Bu eksikliin giderilmesinde sorumluluk gnmz siyasi iktidarlar, kamuoyu
ynlendiricileri, STKlar ve genlik zerine bilimsel almalar yapan akademisyenlerimizin
elindedir. Konuya gerekli mdahalelerle ilgi gsterildii takdirde, gelecek nesillerimiz adna gzel
bir gelecek ngrlmektedir.
Ksacas mevcut eitim sistemimizin olanaklarn genileterek, geleceimize yatrm yapmak,
beraberinde ideallerin olumasn salayacaktr. Gnmzde az miktarda yetien fikir adamlar,
artlarn azami dzeyde iyiletirilmesiyle, hi deilse gelecekte daha ok yetieceklerdir.
Sonu olarak gelecekte, idealler ve fikirler dorultusunda yetiecek gnmz genlii, orta
ya grubu olarak ynetim mekanizmasnda olacak, kendisinden sonra gelecek neslin doru bir
ekilde yetitirilmesini salayacaktr. Bu noktadan hareketle de unlar sylemek mmkndr;
fikir adamlarnn yetitirilmesi ve bu kiilerin yetimesi balamnda genliimize ideallerin
kazandrlmas hem gnmz hem de geleceimize ynelik ift tarafl bir yatrmdr.
Genlie idealler retip, gelecee fikir adamlar yetitirebilmenin yolu da bu yatrmlardan
gemektedir.
Trk Genlii ve Milli lkler
Milletlerin varlklarnda rol oynayan en byk manevi g, muhakkak ki, lkleridir. nk
insanlar, bir lk etrafnda toplandklar zamandr ki, sadece kendi kk meseleleri iin yaayan
basit varlklar olmaktan kurtulur ve o manevi hava iinde adeta devleirler. [5]
Trkiyenin toplam nfusu iinde genliin oran son derece yksek olmakla birlikte, nfus
zellii bakmndan, gelimekte olan lke konumunda olduumuz grlmektedir. Gelimekte olma
hususu, yaklak 80 yl srecek bir sre olmamakla birlikte (Cumhuriyetin ilanndan gnmze),
gelimi lke olabilmek iin milli hedef ve amalarn olmas gerekmektedir. Bu kapsamda Japonya
teknolojik bakmdan, ngiltere ekonomik, ABD askeri ve ekonomik, Kanada ticari, talya turizm,
Almanya sanayi, Fransa ticaret ve sanayi, Rusya da hizmetler sektr bakmndan fark yaratarak
gelimi lke konumuna eriebilmilerdir.
Tm bu saydmz devletlerin tadklar niteliklerle, fark yarattklarn grebilmekteyiz. Bu
devletler, gelimi devlet olmann verdii gle rehavete kaplmamakta, genliklerini unutma
yoluna gitmemekte ve daima daha iyiyi hedeflemektedirler. Bunu yaparken de gelimek iin en
ok yatrmn genlie yaplmas gerektii bilinciyle, bata eitim olmak zere birok olanaklar
ve tasarruflar nda genliklerine umut ve gelecek oluturmaktadrlar. Geleceinden umutlu
olan her gen de doal olarak devletinin karlar dorultusunda iyi bir eitimle nemli mevkilere
gelebilmekte ve ynetim mekanizmalarn salkl bir ekilde meydana getirmektedirler.
Trk Milleti, yukarda rneklendirdiimiz genlie gsterilen nem ile ilgili, hibir devleti kendisine
referans edinmeyecek kadar tarihi gemie sahip dnyann en kkl milletlerinden biridir. te bu
byk tarihi gemi, gelecek yatrmmz en nemli referans kaynan tekil edebilmelidir. Bu
durumun bilincinde olup, genliimize idealler sunabilmek de bata devlet kurumlar olmak zere
her Trk vatandann da grevi olmaldr.
Bu kapsamda Trkiye, tad corafi zellikler, tarihsel btnlk, askeri g ve son yzylda
dnyann en nemli corafyas haline gelen Ortadounun kalbinde bulunmas bakmndan,
gelecein stratejik devletleri arasnda imdiden yerini salamlatrmtr. Fakat buna ramen,
gnlk ve gelir-geer iktidarlarn vuku bulmas, Trkiye geleceinde tehdit mekanizmalarnn hzla
oalmasna sebep olmu ve olmaktadr. Bu yzden Trk Genliinin u anki durumu milletimizin
gemi dnemleriyle mukayese edilmeyecek kadar nem arz etmektedir.
Genliimizin mevcut durumda hayatn kurtarmaktan (bir ie girmek v.b) baka bir amac, bu
kapsamda da milli bir hedefi bulunmamaktadr. Genliimize acilen, mantkl, milletimizin ve
devletimizin geleceini garanti altnda tutacak gl lkler belirlenmeli ve ortaya konulmaldr.
Yakn vadede ortaya koyabileceimiz en nemli lk; 2023 Ylnda Lider lke Trkiye
hedefidir. Bu lk, Cumhuriyetimizin 100.yln kutlayacamz 2023 yl Trkiyesinin dnyann
lider lkesi olmas gayesidir. Bu kapsamda gnmzde 15-25 ya aras genliimiz, 2023 ylnda
lkemizin ynetim mekanizmasnda olacaktr. Bu mekanizmann stn niteliklere sahip, milletine
hizmet akyla yanp tutuan kadrolardan olumas gerekmektedir. Geleceimizin lider kadrolarn
oluturacak bugnk genliimiz, Trkiye Cumhuriyeti Devletini, deien dnya konjonktrnde
nemli bir g haline getirecek ve lider lke olmasna olanak salayacaktr.
Tm bunlar baaracak gnmz Trk genliinin nne sunulmas gereken 2023 Hedefi, devlet
organlaryla, eitim sistemiyle iyi analiz edilmeli ve genliimiz bu lk etrafnda kenetlenmelidir.
Bu saland taktirde mevcutta yaadmz kltrel yozlama, ekonomik zorluklar, niter yapnn
sarsntya uramas v.b. gibi tm sorunlar son bulacak ve milli bir lk etrafnda bata genliimiz
olmak zere, tm Trk Milleti birleecektir.
Trk tarihine baktmzda kurulan 16 Trk Devletinin ykl aamalarnda milli lklerin
olmadn grmekteyiz. Ykm srecinin hemen ardndan kurulan ve corafyalar deitiren
devletlerimizi kuran gcn de milli lkleri olan genler sayesinde ortaya ktn grmekteyiz.
Yaadmz bu ac tecrbeleri bir daha yaamamak, lkemizi ve milletimizi layk olduu yere
tayabilmek iin almal, almal ve daha ok almalyz.
Karakteriyle Var Olan Trk Genci, dealleriyle Ykselecektir!
Kaynaklar
[1] Afet nan, Medeni Bilgiler ve M. K. Atatrkn El Yazlar, 1969, s.20-21
[2] Alparslan Trke,Temel Grler, Dergah Yaynlar, 1975 s.110-113
[3] Bu balamda, ABDde ahlakszln son derece yaygn olduu iddiasyla bu tezimizin rtlmesi fikri doabilir.
Fakat ABD iindeki i dzeni, din inanc ve toplumsal ahlakn yzdelik dilimde dalmna baktmzda, ahlakszlk
kapsamnda deerlendirebileceimiz su oranlarnn marjinal bir deerde olduunu grebiliriz. Bu da demektir ki
objektif bir yaklamla ahlakl veya ahlaksz toplumlar olarak nitelendirdiimiz kesimlerin, gerekte farkl bir ierik
tamas mmkndr. te bu noktada ok nemli bir fark ortaya kmaktadr. ABD gibi kreselleme srecinin baat
aktr olan bir lkede, ahlaki yozlama normal seyirde izlerken, dardan bakldnda milli ahlak bakmndan iyi
durumda olan, birok lke znde ok farkl bir sre yaamaktadr. Bunun sonucunda da yle bir tablo ortaya
kmaktadr; ABD dnyada kt gsterilip, insanlarn iinde biriken Amerikan kartl asgari dzeye ekilmekte, bu
sayede de en az tepkiyle en fazla zarar verilebilmektedir. Bu kapsamda kresellemenin nimetleri birtakm devletler
tarafndan alnrken (ABD gibi), dier devletlere de kresellemenin zararl ynleri verilmektedir. Bunun sonucunda
da, yozlam, kltr ve ahlaki zlmeye uram, ekonomik ynden zayflam devletler oluturulmaktadr. Fakat bu
srecin yaand birok devletin halk bu durumdan rahatsz olmamakta, nk srekli olarak yaam standartlarnn
st dzeyde olduu yalan ile uyutulmaktadr. Bylece de, belli bal kresel gler iin ynetilmeye hazr devletler,
milli ahlaktan yoksun toplumlar ortaya kmaktadr.
[4] Erol Gngr, Dnden Bugne Tarih-Kltr ve Milliyetilik, tken Neriyat, stanbul, 2005, s.57
[5] Trklk zerine Makaleler, Nejdet Sanar, Devlet-Tre Yaynevi, 1976
GENLK NEMLDR, NK
Batuhan OLAK
Genlik Nedir?
Genlik, bir toplumu ayakta tutan, geleceine yn veren, siyasi seyrini belirleyen en nemli
unsurlarn banda gelmektedir.
Kknel insann yaamsal dngs iinde genlik kavram u szlerle zetlenmektedir; nsan,
doumundan lmne dek belirli alar iinde geliir, duraklar ve ker. ocukluk, genlik,
olgunluk ve yallk olarak bilinen bu alar, birbirinden keskin snrlarla ayrlmamtr. Bir nceki
a, bir sonraki a etkilemektedir. Bundan dolay, ocukluk genlii, genlik de olgunluu
yaratr.[1]
Gelimi lke Olabilmek ve Genlik likisi
Genlie gereken nemi vermeyen her devletin ortak kaderi buhranlara ve krizlere gebe olmaktr.
Dnya tarihinde nemli roller stlenen birok devletin genel politikalar deerlendirildiinde
genlie verdikleri nem daha net bir ekilde grebilmektedir.
Osmanl tarihi rneinden yola karak; ehzadelerin eitimi, devirme sistemi, orduya asker
alm, ynetici ve din adamlarnn yetitirilmesi gibi ana balklarda toplanabilecek politikalarn
uygulanmasndaki en nemli faktrn genlik olduunu grlmektedir.
Bugnn devletleri ierisinde gen nfusu vasfl olanlarn, gelecekte gelimi lke statsnde
bulunacaklar dnlmektedir.
Duruma Trkiye asndan bakacak olursak; lkemiz gelecek iin ok byk bir potansiyel
tamaktadr. Bu potansiyelin ana harc da GENLK tir. Eer bu har iyi ilenir ve yorulursa,
gelecek 10 ila 15 yl ierisinde lkemiz byk bir g haline gelecektir.
Bu durum bir iddiadan ziyade, siyasetilerin, devlet kurumlarnn, askeri yetkililerin, sivil toplum
kurulularnn, uluslararas rgtlerin vb. yaplanmalarn kabul ettii bir gerektir. te bu gerekten
yola karak Trk Genliine doru yolu gsterebilmek, bulunduu durumdan en doru ekilde
faydalanmasn, olas sorunlardan kendi inisiyatifiyle kabilmesini salamak hepimizin ana
meselesi olmaldr.
Gnmz koullarnda istihdam, eitim gibi balca sorunlarla bouan genliimiz, iyi
yetitirilmesi ve gerekli imkanlar salanmas durumunda, lkemiz adna ok nemli bir stratejik
g olabilecektir. Bu balamda donanml bir genlik, gelecekte devleti ynetecek mekanizmalarn
etkinlii ve kurumlarn salkl ileyiinin temel dinamiklerini oluturacaktr.
Siyasi Balamda Genliin Karlat Sorunlar
Trkiyenin bulunduu siyasi ve corafi konum tm dnyay yakndan ilgilendirmektedir.
Ortadou corafyas bakmndan kilit lke olmas, gzlerin her daim lkemizde ve dolaysyla da
genliimizde olmasna neden olmaktadr.
Bu sebepten tr de genliimiz birok tehditle kar karya gelebilmekte, zarar grmekte,

geleceini kaybedebilmektedir.
Trkiye, her zaman iin birtakm siyasi glerin eitli oyunlarna maruz kalmtr. eitli oyunlara
maruz kalma durumu, yeryzndeki her devlette yaanlmas muhtemel bir sretir.
Ancak Trkiye Cumhuriyetinin kuruluunu balang kabul ederek, geldiimiz gn itibariyle ufak
bir siyasi analizini yaptmzda, karlalan komplolarn, tehditlerin ve oyunlarn hibir devletle
karlatrlamayacak kadar ok olduunu grmekteyiz.
Bu tarz oyunlarn, zellikle Trkiyenin nemli almlar yakalad dnemlerin hemen akabinde
gerekletiini grmekteyiz.
Bu balamda Cumhuriyetin ilan, Kbrs karmas, kalknma projeleri, GAP v.b. gibi tarihsel
admlarn atld olaylarn sonrasnda gelien srelerin objektif analizi bizi gereklere biraz daha
yaknlatracaktr. Analizler sonucunda da grlecektir ki, Trkiye ne zaman nemli bir adm atsa,
hemen arkasndan nemli bir krizle karlamakta ve bu krizler zamanla yerini toplumsal buhrana
brakmaktadr.
Buhranlar ncesinde piyon olan genliimiz, buhranlar sonrasnda sulu, gelien srete de tehlikeli
olarak addedilebilmekte ve nesillerimiz yok pahasna deersiz hale getirilmektedir.
Sonu
Gelimi bir lke olma amac tayan Trkiye, bu uurda byk atlmlar yapmak istiyorsa ncelikle
genliine sahip kmaldr. Bu nedenle genlie gerekli olanaklarn salanmas toplumsal
nceliimiz olmaldr.
Seim dnemlerindeki siyasi sylemlerin satr aralarna skan bir genlik yerine, milli hedef ve
irade dorultusunda yetiecek nesiller, gelecek gzel gnlerin balangc olacaktr.
Genlie gereken nemin verilmesi gelecek adna yaplabilecek en gzel yatrmdr.
Bu yatrm zaman kaybetmeden salamak, gn deil gelecei kurtarmaktr.
MLL KLTRE YABANCILAMA
Seyyid Ahmed ARVAS

ster kendi tecrbeleri ile edinmi bulunsun, ister sosyal temaslarla zenginletirilmi bulunsun, her
milletin kendine has bir kltr vardr.
Bir insan grubu, dier insan gruplar ile hi bir temasta bulunmasa bile, ilkel de olsa yine kendine
mahsus bir dile, bir say sistemine, kaba da olsa bir teknie, basit de olsa bir dnya grne ve
estetie ulaabilmektedir. XV. asrdan beri, yeni ktalar, topraklar ve dier insanlarla temas halinde
olmayan birok ada kefedildi. Buralarda yaayan insan gruplarnn hepsinin de kendi seviyelerine
uygun bir kltre sahip olduklar grld.
nsan, hayvandan ayran en nemli zellik, insann tabiat ileyerek ve deitirerek kltre
ulaabilmesidir. nsan, tabiatla yetinmez, kltre ihtiya duyar, madde ile yetinmez, mny zler,
yaratkla yetinmez, Yaradan arar. Bu insann tabiatdr. nsan, bu tabiat ile kinatn en gl
canls durumuna gelmi, bu sayede byk kltr ve medeniyetler kurmu bulunmaktadr. Bir insan
grubunun, yahut milletlerin gc ise, ulaabildii kltr ve medeniyet seviyesine gre deiik
olmutur. Gl milletler, gl ve orijinal kltr ve medeniyetlere sahip olabilenlerdir.
nsanlk leminin, eitli kltr dairelerine ayrldn biliyoruz. Bu durum, kltrlerin mill
karakterinin inkr edilemeyeceini ispat eder. Btn bunlarla beraber, komu kltr daireleri
arasnda, eitli sebeplerle ve vastalarla karmak bir etkileim grlr. Sosyal temaslarn ve bu
temas salayan tekniklerin gelimesi ile bu karlkl etkileim artar. Bylece, istense de istenmese
de milletler arasnda kltr mbadelesi grlr. Trk kltr ve medeniyeti incelenirse grlr
ki, her byk millet gibi biz de, dier kltrlerle karlkl bir etkileime girimiiz. Kltr
emperyalizmine dnmemek art ile, bu sosyolojik vakadr.
Ancak, zamanmzda, milletleraras mcadele, mahiyet deitirerek planl ve sistemli bir kltr
savana ve medeniyet boumasna dnm bulunmaktadr. Yeni smrgecilik, ad verilen
bu savata, kalknm devletlerin hedefi, artk her eyden nce, insan unsurunun kafas ve
gnldr. Bir lkenin madenlerini, bitkilerini ve hayvanlarn ele geirmeden nce, insann
ele geirme stratejisi zerine kurulu bu sava; ok sinsi ve ustaca yrtlmektedir. Smrgeci
devletler, smrmek istedikleri lkede okul amaya, o lke ocuklarn kendi lkelerine gtrp
okutmaya, smrmek istedikleri lkeye retmen, kitap, film... gndermeye can atyorlar. ok defa
beynelmilelci sloganlara yaparak vatan ocuklarn, kendi z tarihlerine, mill ve mukaddes
kltr ve medeniyetlerine, mill lklerine yabanclatrmaya, dinlerine, dillerine, bayraklarna ve
tarih mefahirine dman etmeye alyorlar.
Yabanclar, eitli kltr programlar ile lke ocuklarn her eyden nce kendi mill varlklarna
ve deerlerine yabanclatrma yolunu tutuyorlar. Mill ve mukaddes deerlerine bal, mill
kltr ve medeniyetlerini savunan milliyeti kadrolar, faist, gerici ve oven olmakla lekeleyip
mill kltr ve medeniyet deerlerine yabanclam, gruplar oaltmaya alyorlar. Bu suretle
mill tarih, mill kltr ve lklerden koparlm ynlar, yabanc kltr ve medeniyetlerce yama
ediliyorlar. Gnllere ve kafalara yabanc bayraklar dikiliyor.
ETM VE MLL KLTR

Seyyid Ahmed ARVAS
Eitim, yalnz sosyal ve ekonomik hayatn gelimesinde rol oynamaz. Belki eitimin en nemli ii,
mill kltr gelitirerek gen nesillere aktarmasdr.
Tannm sosyolog E. Durkheim, eitimi, itima verasetin gelitirilerek gen nesillere
devredilmesi tarznda cereyan eden bir itima vaka olarak ele alrken ok hakldr. Esasen,
okul olmasa da, sosyal hayatta eitim, bu suretle cereyan etmektedir. Gen nesiller, atalarndan
birikmi tecrbeler devralarak geliip olgunlamaktadrlar. Hi phesiz, bu tecrbe zamanla
gerek tek tek ahslarn tecrbeleri ile, gerek baka cemiyetlerle kurulan temaslarla daha da geliip
zenginlemektedir.
Eitimde, baka cemiyetlerin, ksaca beer tecrbenin nemli bir yeri bulunmakla beraber, mill
tecrbe, temel hammaddedir. Eitimin en bata gelen ii, mill kltr gen nesillere devretmek;
mill kltr malzemesini, en ileri ve en ince tekniklerle, mill ahsiyeti ve slbu zedelemeden
ileyerek gelitirmek adalarn hayran brakacak eserlere ulamak zere insanlarna sarslmaz
bir iman, irade ve heyecan vermektir. Eitimin asla vazgeilmez karakteri mill olmasdr. Her
millet, ocuunu, mill bir eitimden geirmektedir. Yine, her millet, eitimin temelinde mill
kltrn bulundurmaktadr. srail tecrbesi bize gstermitir ki, bir millet, vatann ve devletini
kaybedebilir, lakin mill ve mukaddes kltr deerlerini kaybetmedike yok olmaz. Aksine, mill
ve mukaddes kltr deerlerini kaybetmi, baka kltrlere intibak etmi bir millet artk yok olmu
demektir. Tarih, bu duruma dm milletlerin mezarl halindedir.
Hi phesiz, eitim, milli kltr zenginletirmek iin, baka milletlerin tecrbelerine de yer
verir. Bilfarz, gzel sanatlarn muhtelif dallarnda eitim yaplrken, eitim seviyesi msaitse,
ayn konularda Japonlarn, Hintlilerin, Araplarn, Parslarn, Greklerin, Franszlarn, Almanlarn,
hatt Nijeryallarn estetik anlaylarndan ve eserlerinden rnekler zerinde durulabilir. Her
sahada olduu gibi, gzel sanatlar da mukayeseli bir eitime nem verilerek milli tecrbe
zenginletirilebilir. Ancak, hibir millet baka bir milletin veya medeniyetin kopyacs yaplamaz,
yine yabanc kltr ve medeniyetlere yamanamaz. Beeri tecrbe, asla, sadece Bat dan
ibaret deildir. Trk ocuunu, Bat resmine, heykelciliine, musikisine, mimarisine, dansna,
dnce zevkine gre eitmek gayreti, eer gaflet deilse ihanettir. Kltr emperyalizmine, yeni
smrgecilie hizmettir. Hele, btn tarihi boyunca kltr emperyalizmine maruz kalarak millet
ve devlet btnln defalarca kaybetmi bir millet olarak artk bu oyunlara gelmemek gerekir.
Hunlarn, Gktrklerin, Seluklarn ve Osmanllarn nasl yklp gittiklerini unutmamak mmkn
mdr? Bilhassa byk Osmanl- Trk mparatorluunun kltr emperyalizmi yoluyla nasl
paralandn unutuyor muyuz? (Bu konuda daha geni bilgi edinmeleri iin okuyucularma Nahid
Dinerin YABANCI ZEL OKULLAR ad ile yaynlad kitabn tavsiye ederim.)
Eitim, kltr emperyalizmine frsat vermeden milletleraras kltr temas ve mbadelesini
salayarak lemmul eserlere imkn hazrlamaldr. Bunun yannda, kltr temaslarna fazlas ile
ak byk ehirlerde ve hudut boylarnda milli kltre yabanclama problemini yumuatmak,
aydn- halk atmasn hafifletmeli, ksaca, yabanclamadan adalamay temin etmelidir.
Nesiller aras intibak, baar ile dinamiklik iinde tutarak atmadan uzaklatrmaldr. Vatan ve
millet sevgisi vererek beyin gn nlemeli, genlere lkc bir ruh ve uur kazandrarak
yabanclarn ilim personeli korsanln durdurmaldr.
TARKAT
ve
CEMAATLER
Kayseri lk Ocaklar
1. Tarikat Nedir? Ne Zaman Ortaya kmtr?

Tarikat; yol, yollar, gidilen yol anlamlarna gelmektedir. Literatrdeki anlamna bakarsak, kiinin
gnahlardan arnp nefsini terbiye etme ve kalbini saflatrma ilemi olan tasavvufun, metotlar
halinde ilendii yoldur. Baka bir ifadeyle tasavvuf metot ve mereplerinin ekolletii yollara
tarikat denmektedir.
Din hayatta hicri takvime gre ikinci asrdan itibaren bir zayflama gzkmeye balamtr. Yeni
fetihler ve slama yeni giren topluluklarla beraber slam Dini geni alanlara yaylmtr. Bu durum
eitli skntlar da yannda getirmitir. limler ve Salihler slam Dinine yeni girenlere, Onu
hakkyla anlatmak ve yaatmak iin byk abalar harcamlardr. Akaid limleri itikat konularna,
fkh limleri ibadet konularna, muhaddisler (hadis limleri) hadisleri tespite, mfessirler Kurann
tefsirine, dil limleri ise Arapaya ynelip slamn temel ilimlerini ihya etmeye ve insanlara
ulatrmaya almlardr. Bu yolda Allahn izniyle muvaffak olmulardr. Bu arada arif, salih,
veli, sufi ismiyle anlan Allah dostlar da dinin; edep, ahlak, kalp temizlii ve ilahi ak boyutuna
ynelmilerdir. Himmet ve gayretlerini bu alanda sarf etmilerdir. Ayrca, insanlarn ftratlarna
uygun terbiye metotlar, slah usulleri gelitirerek, Kuran ve snnet esaslarn kendilerine yol
edinmilerdir. Uygulama esaslar olarak, Sahabe-i Kiramn yaantlarn ve onlar takip eden salihleri
rnek almlardr. Dinin terbiyesini bizzat nefislerinde yaayp tadarak insanlara gstermilerdir.
Cismaniyetten te insanlarn gnllerine hitap ederek; sohbet, muhabbet, vaaz, nasihat, tvbe, ak,
gzel ahlak, incelik, sadelik, cmertlik gibi gzelliklerle gnlleri fethetmilerdir.
te bu maneviyat nderleri, hicri beinci asrdan itibaren slam leminde grlen terbiye yuvalar
olarak anlan tasavvuf okullarn kurmulardr. Bu okullar dinimizi ihya hizmetini yrtm ve
hlen yrtmektedir.
Fen, matematik, tarih, edebiyat gibi ilimler nasl konuma, duyma ve yaz yoluyla gnmze
kadar gelip bir nesilden dierine aktarlyorsa; hl, maneviyat ve kalp ilmi denilen ihls, feyiz,
sevgi, ilahi ak, gzya, edep ve gzel ahlaklar da, kalpten kalbe, gnlden gnle aktarlarak
ve bizzat yaanarak gnmze kadar getirilmitir. nk Kuran, snnet ve dinimize ait ilimlerin
ilahi koruma altnda olduu bilinmektedir. Bu nimet, Hz. Peygamber (s.a.v) Efendimizin lemlere
rahmet olma mucizesinin bir devamdr.
Seyyid Abdulkadir Geylan, Hoca Ahmet Yesevi, Yunus Emre, Mevlana Celaleddin Rm, Hac
Bekta- Veli, ah- Nakbend, mam Rabbani, Mevlana Halid, Ahmed Ruf, Seyyid Ahmed
Arvasi ve dier byk zatlar btn insanla ilahi ak yaayarak gstermiler, nicelerini de bu
saadetle tantrmlardr.
Bu byk zatlarn banda bulunduu terbiye yuvalar, padiahtan halka kadar cemiyetin her
kesimine terbiye vermi, halkn arasndaki fitneleri temizlemi, aile iindeki skntlara varana
kadar toplumun her noktasnda tm problemleri en kolay yoldan zm ve birlik ve dirliin
ncln yapmlardr.
Hak yolunun rehberi olan Allah dostlar, btn insanla rahmete vesile olurken, toplumda
tasavvufu kt emellerine alet etmek isteyen ehliyetsiz ve kt niyetli insanlar da ba gstermitir.
Kendilerine ait tarikatlar kurup, cemaatler oluturup bu yoldan rant elde etmeye alan, dini kendi
dnya zevk ve menfaatlerine alet edip maddi ve siyasi karlar elde etmek isteyen kiilerde ne
yazk ki azmsanmayacak kadar oktur. Tarikat ve onun yol at tasavvuf sistemi hibir ekilde
kii veya kiilerin dnyevi olarak kar salayaca yerler deildir. Bu durum siyasi, ekonomik ve
isterse de ahsi olarak deerlendirilecek olursa, tarikat ve tasavvuf bu durumlarn hepsine kapal
olup sadece Allah rzasnn arand, kiinin nefsinin ktlklere kar terbiye edildii yoldur.
Hepimizin de bildii gibi bu yol, Yce Allahn yoludur. Bu yolun ls, esas ve usul kyamete
kadar deimeyecektir. Yol aktr; usul bellidir, edep ve ahlak gizli deildir. Hl ve gidiat Kuran
ve snnete uymayan kimse, Hak yolunun baka bir ifadeyle tasavvuf yolu dediimiz tarikatn
ncs ve yolcusu olamaz.
BABU ALPARSLAN TRKE VE LKC HAREKETN
TARKATLARA BAKI AISI
Bu kutlu davann Babuu, merhum Alparslan Trkein slama ve tasavvufa bak as gayet
ak ve nettir. Merhum Babu, kk yatan itibaren; davalarnda birer haner olan Trklk ve
Trklk uuruyla bilenmi slam limlerinden dersler alm, vatan sevgisini, millet sevgisini ve
Trk slam davasn adeta bu uur ekseninde perinlemitir.
Babu Alparslan Trke slam dini ile ilgili grlerini u szlerle dile getirmektedir.
Mslmanlk yeryzne en son gnderilmi olan ileri, en iyi, gelimi bir dindir. slmiyetin yksek
esaslar insanlar arasnda kardelii, insanlarn birbirlerini sevmelerini, insanlarn birbirleriyle
mnasebetlerinde hakk, adaleti gzetmeyi n gren ilahi bir dn ve milletimize kuvvet vermitir.
Milletimizin byk enerjisini, disiplin iinde kullanmasn salamtr. Bu byk ruh ve bu byk
inanta Trk Milleti dnya zerine yeni bir nizam getirmi ve eski alarda bilinen dnyann hemen
her kesini kendi medeniyet klaryla aydnlatarak, lekesiz adalet sistemleriyle btn insanln
hayatnda mitler meydana getirmilerdir. Nitekim Avrupada Protestanln kurucusu olan Luther
dahi Trkleri bir kurtarc olarak grm ve Trklerin Almanyay da igal ederek orada da vicdan
hrriyetini salamalarn, lekesiz bir adalet nizam getirmelerini beklediini ifade etmitir.
Babu Alparslan Trke, ilesini ektii ve urunda hayatn feda ettii bu davada her zaman
Trk-slam fikrinin savunucusu, szcs ve ncs olmutur. Hayatnn her kademesinde davasn
anlatan bir bilge ve manevi yaantsnda bir eren olarak Trk bilge derviinin izlerini her zaman
tamtr. Davasnn her noktasnda Allah rzasn aramas ve Trkl slam sevdasyla savunmas
Onun tasavvuf hayatnda ne kadar saflatnn da bir gstergesidir.
Babu Trke, Milliyetilik ve Trklk anlayn, manevi uurlamaya dayandrmaktadr.
Babu, Trk Milletinin yaam felsefesine ve ahlk grne slamn yn verdiini, slamn
hakiki ehresi ve yksek prensipleriyle ele alnmasnn, Trkle yeni bir g ve hz vereceini
vurgulamaktadr. Trklkle slam birbirine zt veya dman grmenin Trk Milliyetilii ve slam
iin zararl olduuna dikkat ekmekte; ikisini birbirinin karsna karan insanlarn ya bilgisiz
ya da gaflet iinde veya Trk Milletini ykmak isteyen kt emellerin hizmetisi olduklarn
belirtmektedir. lk Mslman Trk Devletlerinde olduu gibi Osmanl Devletinin de kurulu ve
yayl felsefesinin Trk Milletinin hasletleriyle slamn faziletine dayandn belirtmektedir.

Babua gre; medeniyetler para ile deil, ilimle, imanla, ahlakla kurulmakta ve paraszlktan
deil ilimsizlik, imanszlk ve ahlakszlktan kmektedirler.
Bu cmlelerden de anlalaca gibi Babu Alparslan Trke Trk slam davasnda bir Hoca
Ahmed Yesevi tarz tasavvufu benimsemi olup, bilgelik, erenlik ve dervilik erevesinde stn
bir rnek devlet adamnn hangi zelliklere sahip olacan ak bir ekilde yaayarak ortaya
koymutur.
lkcler, Anadolunun Trklemesi ve slamlamas srecinde tpk Alperenlerin, yine ayn ekilde
Balkanlarn slamlamasnda Gazilerin stlenmi olduklar roln gnmzdeki temsilcileridir.
Trk milliyetisi ve lkcs o mbarek yolu, kutsal kavram temsil etmeyen, edemeyen ve bu
nurlu yolu birtakm kar ilikilerine alet eden; TRK Milletinin birliine, dirliine zarar verecek
bir hale getirecek yaplanmalara kardr. lkc Hareket, tarikata ve tasavvufa deil tarikatlk
yapana, yani bu mbarek yollar kendine mal edip bu sahiplenmeden kar kazananlarn karsnda
durmaktadr. Dier bir tabirle Trk-slam davasnn yegne savunucusu lkc Hareket Deryaya
deil kendini o deryann sahibi zannedenlere kar durmaktadr.
CEMAAT OLUUMU VE KADROLAMALARDA CEMAATLERN ROLLER
Tarihsel olarak incelediimizde tarikatlarn k yeri blgesel olarak Anadolu, Orta Asya ve
Orta Dou olmutur. Anadolu ve Orta Dounun tarihsel ve jeopolitik neminden dolay ba
hibir zaman beladan ve siyasi oyunlardan kurtulamamtr. Gemite ad Bizans olan, bugn
faaliyetlerini Avrupa Birlii ve ABD bata olmak zere zellikle Siyonizm olarak gerekletiren
Hal zihniyeti kendi dnya emellerini gerekletirmek iin Anadolu ve Orta Dounun zerine
gzlerini dikmitir.
13. yzyldan itibaren Hal seferleri dzenleyip bir trl zafere ulaamadklar topraklarmzda,
19. yzyldan itibaren strateji deiikliine giderek farkl metotlar uygulamaya balamlardr. Bu
strateji deiiklii ngiliz komutan Hamiltonun Birinci Dnya Sava dneminde Biz Trklerin
iinden Kuran- Kerimi kaldrmadka zafere ulaamayz szleri ile netlemitir. Savala Trk
milletini ve ondaki iman gcn yenemeyeceklerini anlayan hal stratejisi iimizde bulunan
tarikat ve cemaatlere girerek bizim manevi inanlarmzda deiiklikler yapmaya balamlardr.
zellikle sabetayclarn ve Siyonizmin kadrolamaya balad bir takm tarikat ve cemaatler
bugn devlet brokrasisinde st kademelere kadar ykselmeyi baarmlardr.
1960tan itibaren farkl sebeplerle bu lkenin insanlarnn bana bela olan bu zihniyet hep erevenin
dnda kalm bunun yannda birde gelien olaylara hakemlik yapmaya kalkmtr. imize Alevi
Snni atmasn sokan yine ayn ekilde Trk Krt anlamazln dayatan bu zihniyet sanki
olayla alakas yokmu gibi birde bu konularda bize yol gsterici olmaya kalkmaktadr.
Yine bu zihniyet Trkiyede u an byk bir potansiyel g olan cemaat ve tarikatlar kendi karlar
erevesinde kullanmaya almaktadrlar. Devlet kademelerinde kadrolaan ve bugn kendini
dnya zerinde en gzel ekilde rgtlemi olan bir takm cemaatlerin artk brokrasiyi kendi
dnceleri dorultusunda ynlendirmekte olduklarn grmekteyiz. Trk Milletinin karlarna
hizmet etmedikleri aikr olan bu tr faaliyetlerin, amalarna ulaabilmek iin insanlarn
kalplerinde besledikleri manevi duygular istismar etmekte hibir saknca grmedikleri aktr.
Hatta daha net bir ifade ile belirtmek gerekirse, asl beslendikleri damarn, Trk insann manevi
duygular olduunu sylemek daha yerinde olacaktr. u anda szde demokratik alm rtkanl
yaparak lkemizin blnmesi emellerine yol haritas olan blc faaliyetin arkasnda duranlara ve
savunanlara baktmzda ise bir ksm cemaatsel oluumlar grmekteyiz.
Asli grevi siyaset ve brokrasi olmayan byle topluluklarn, bu kadar siyasete bulamasn ve devlet
kadrolarnn iine nfus etmesini anlamak hi de zor olmamal. Bu bak asyla dndmzde
karmza iki sebep kmaktadr. Birincisi: Bu kiiler makam sahibi olmak ve bundan rant elde
etmek iin dini kullanmaktadrlar. kincisi: Bir takm d glerin desteiyle byle bir yaplanmaya
gidilip, devletin nemli kadrolarna szmalar gerekletirilerek Trkiyenin zerinde oynanan
blc faaliyetlerin ve en nemlisi srailin Frattan Nile kadar Yahudilerin olacak hayalinin
alt yaps hazrlanmaktadr. Birinci sebep iin dnya apnda bu kadar rgtlenmeye hem gerek
yoktur, hem de Siyonizm buna msaade etmez. Fakat hedefler byk ve ama dnyaya hkmeden
bir Yahudi devletinin kurulmas ise ite o zaman ikinci sebebin gereklemesi gereklidir.
Trkiyede u bir gerektir ki; Trk Milletinin taviz vermeyecei iki kavram vardr. Bunlar slamiyet
ve Trklk kavramlardr. Milliyeti kadronun iine szamayan ya da girmi olsa da baar elde
edemeyen bu d rgtlenme ne yazk ki baka bir potansiyel g olan dini temsil ettiini savunan bir
ksm cemaatlerin iine girmi bulunmaktadr. Dardan topla tfekle sindiremedikleri ve intikam
alamadklar Trk Milletinden bu ekilde intikam almaya almaktadrlar. Bugn kullandklar
cemaatsel faaliyet niversite kadrolarndan, devletin zirvesine kadar btn yaplanmasn
tamamlam durumdadr. Mesela, 28 ubat srecinde tasavvuf ve tarikatla alakas olmayan eitli
gruplar meydanlara srlrken halkn kafasna Tarikat ve tasavvuf kt bir ey; lml slam
modeline geelim ve bunu tarikatn lmls olan baz cemaatsel faaliyetler yerine getirsin. fikri
yerletirilmek istenmitir. Bu yozlama, milletimizin manevi deerlere bakndaki yumuaklk
kullanlarak gerekletirilmitir. lgintir ki 28 ubat dneminde dindar olduklar iin madur
rolnde olan insanlar, bugn Biz deitik, yenilendik, gmleimizi kardk gibi ifadelerle,
szde kat tarikatlktan ve anti-laiklikten, lml slam rolne gei yaptklarn zannederek laik
devletin ynetimini ve kadrolarn ele geirmektedirler.
Ortada iletilen bir sistem ve bu sisteme klf olarak giydirilen (yaktrlmas bile i bulandracak
kadar adice olan) manevi deerimiz slamn; siyasete, brokrasiye ve ranta dntrlmesi kabul
edilemez bir durumdur. Bunu da cemaat ve tarikat oluumlar altnda yapmaktadrlar.
u gerei belirtmekte fayda var ki, bunlarn ne anlattklar ne de yaadklar cemaat ve tarikat,
tasavvuf hayatnn yaand tarikattr. En bata da belirttiimiz gibi gerek tasavvufu ieren tarikat,
kiinin kendi nefsini terbiye etmesi, gnahlardan uzak durmas, kul hakkna girmemesi ve Allah
rzas iin insanlara hizmet etmesiyle olur. Tarikat siyasetin, rantn, ticaretin yeri deil; terbiyenin,
edebin, ahlak yceltip Hakka laykyla kul olmann yeridir.
Trk-slam sevdasna gnl vermi olan lkcler, kendilerine grev olarak kabul ettikleri
milli ve manevi deerleri koruma prensibiyle; gemite olduu gibi gereken bedeli deyerek, bu
vatann bir kar topran kimseye vermeyecek ve Allahn dini olan slam kimsenin tekeline
brakmayacaktr.
KAYNAKLAR
1. Alparslan Trke, Temel Grler, kinci Bask, stanbul 1975, 10,33
2. Alparslan Trke, 9 Ik, (Geniletilmi Birinci Bask), Hamle Basn-Yayn, stanbul (t.y.), 16.
3. Alparslan Trke, Temel Grler, 2.
4. Alparslan Trke, Temel grler, 2.
5. Alparslan Trke, Temel Grler, 34 Trke, 9 Ik, 180.
6. Alparslan Trke, Temel Grler, 39.
7. Alparslan Trke, Temel Grler, 1, 7, Trke, 9 Ik, 184.
8. mam- Gazali, Hak Yolunun Esaslar, Bedir Yaynevi.
KAN DKENLERLE DE M DYALOG ?
Atilla GKTU
Gndemde ok yer igal etmese de 2008 ylnn kasm ay ierisinde gelen bir haber olduka dikkat
ekiciydi. Haber; Fethullah Glen cemaatine bal, Feza Eitim Grubunun Irakn kuzeyinde bir
niversite amasyd. lk bakta normal gibi gzken bu olayn ardnda ise byk bir skandal
yatmaktayd.
Ik niversitesi adyla kurulan cemaat okulunun al iin arlan davetliler arasndaki isimler
ise olduka dikkat ekici:
Neirvan Barzani,
Trkiyenin Musul Bakonsolos Vekili Ahmet Yldz,
Milli Eitim Bakanl Yksekretim Genel Mdr Hseyin alk,
AKP milletvekilleri; Vahit Kirici, Saadettin Aydn, brahim Hasgr, brahim Halil Mazcolu,
Abdlhadi Kahya, Burhan Kayatrk
Szde Bayran nnde Konuma Yapld m ?

Irakn kuzeyinde oluturulan szde ynetimin babakan sfatyla orada bulunan Nairvan
Barzaninin ne amala davet edildii gerekten merak konusudur.
Sz konusu etkinlikte ekildii iddia edilen fotoraftaki skandal olarak nitelendirilecek trdendi.
Neirvan Barzani konuma yapt srada ekilen fotorafta; szde Krt bayrann hemen yannda
Trk bayra yer almaktayd (arzu edenler internette yapacaklar ufak bir aratrma neticesinde bu
fotorafa rahatlkla ulaabiliriler).
Bu skandal fotoraf Fethullah Glenin destekisi bir isme sorduumuz da alacamz yant:
Biz din,dil,rk ayrm yapmyoruz ve herkesle diyalog diyoruz. maiyetinde olacaktr.
Acaba bu kareyi meydana getirenler Ortadou ve Trkiye zerinden neyin hesabn
yapmaktadrlar?
AKPli vekillerin dahi konuma yapmad bir alta, Neirvan Barzaniyi konuturan
organizasyonun ardndaki ama nedir?
AKPli birtakm vekillerin de dahil olduu ilgin olay, biraz daha ayrntl incelendiinde nemli
bir senaryo ile karlatmz ortadadr.
Trende ayrca, Neirvan Barzaniye Ik niversitesi tarafndan plaket verilmesi bir dier
skandaldr.[1]
14 Yldr Sren Dostane likiler

Glen Cemaatine bal, Fezalar Eitim irketinin Iraktaki gemiini biraz daha aratrdmzda
ise olduka nemli verilere ulayoruz. Bu veriler nda 14 yldan beri Feza Grubunun Irakn
kuzey blgesindeki pemerge balaryla ok sk ilikiler iinde olduunu ve bu kapsamda anaokulu,
ilkokul ve liseler kurduunu reniyoruz.
Cemaat niversitesinde Krte Eitim !
Henz Diyarbakr Dicle niversitesi retim yesi sfatn tarken, Trbana zgrlk Bildirisine
imza atan Profesr Doktor Salih Hoolu, Irakn kuzeyine alan Ik niversitesine rektr olarak
atand. Yeni YK bakan dneminde yaplan atamada en byk faktrn Fethullah Glen olduu
ortadadr. Yeni YK yaplanmas kapsamnda, Trkiyedeki birok niversite rektrnn sz
konusu cemaat lideri referansl olduu su gtrmez bir gerek iken, Ik niversitesine yaplan
atamaya armamak gerek.
Ik niversitesi Rektr Prof. Dr. Salih Hoolu ilk aklamalarnda niversitenin Krte, ngilizce
ve Trke eitim vereceini sylemesi bizleri bir kez daha dnmeye itti.
SONU
Adm adm oluturulmaya allan Byk Ortadou Projesi kapsamnda Irakn kuzeyine biilen
rol ayyuka kmtr. Bu rol iin oluturulmas gereken szde Krt tarihi ve kltr iin byle bir
niversitenin kurulmas da nemli bir admdr.
imdi Fethullah Glen cemaatine u sorular sormak gerekiyor:
Irakn kuzeyinde yllardr Trkmen soydalarmza yaplan bask ve zulm politikalarnda
pemerge balarnn hi mi pay yoktur?
Irakn kuzeyinden szarak lkemizdeki nice kahraman evlatlarmz ehit edenlere kucak aanlar
yine bu pemerge balar deil midir?
Sizin alnzda konuma yapan Neirvan Barzani acaba ka PKK yanlsn himaye etmektedir?
Ve yine o Barzani blc terr rgt PKKnn Nevruzunu kutlarken siz ne dnyordunuz?
Eer siz evlatlarmza kurun skan ellere plaket verecek ve onlar organizasyonlarnzda barol
verecekseniz, sizin
Diyalog dediiniz kavram biliniz ki vatan hainliiyle e deerdir.
Bilginiz olsun
Kaynaklar
[1] Milliyet Gazetesinin 23 Kasm 2008 tarihli haberi
TRKYEDE
CEMAATLER ve KMLK
Prof. Dr. Hasan ONAT
I
Trkiyeyi doru anlayabilmek iin Trkiyedeki dini hayat, bunun iin de cemaat meselesini doru
anlamak gerekmektedir. Trk toplumunun ok dilli ve ok dinli Osmanldan devrald toplumsal
yapnn cemaat temelli olduu sylenilebilir. Cumhuriyetle birlikte cemaatten cemiyete geii esas
alan yeni bir toplumsal yapnn hedeflendii, inklaplarn bu dorultuda gerekletirildii; insanlk
tarihinde ender rastlanan ba dndrc bir sosyo-kltrel deiimin esas amacnn yeni bir
toplum yaratmak olduu bilinen bir husustur. Trkiye Cumhuriyeti Osmanlnn enkaz zerinde
ina edilirken, ktadan szlerek Anadoluya skan yaral insanlarn onurlu bir ekilde dimdik
ayakta durmalarn salayacak, Trk milletini yeniden zne konumuna tayacak muazzam iler
yaplmtr. Bu iler arasnda 1925de tekke ve zaviyelerin kapatlmas, o zamanki koullarda
atlabilecek en ileri admlardan birisi olmutur.
Tekke ve zaviyelerin kapatlmasnn hem mevcut toplumsal yap ile, hem de toplumda yaygn
olan cemaat temelli din anlay ile dorudan ilgisi vardr. Ancak olup bitenleri gerek Atatrkn,
gerekse devletin slam kartl yapt eklinde yorumlamaya kalkmak, ne tarihi hakikatle,
ne bilimle, ne de vicdanla badar. Burada dikkat ekilmesi gereken nemli bir husus vardr:
Din adna, laiklik adna, Atatrk adna kendi kiisel gr, tutum ve tavrlarn topluma egemen
klmak isteyenler, maalesef tarihi/ hakikatleri tahrif etmekten pek de rahatszlk duymamlardr.
Trkiyede bugn tartmalarn temelinde dinin mevcut olmasnn en nemli sebeplerinden birisinin
bu keyfi ina faaliyetleri olduunu belirtmekte fayda vardr. Atatrkn Sylev ve Demelerinden
aktaracamz u ifadeler, brakn din kartln, onun en nemli amalarndan birisinin slamn
evrensel gzelliklerinin aa kmas, aklla, bilimle ve insanln rettii evrensel deerlerle
bark bir din anlaynn oluturulmasn olduunu aka ortaya koymaktadr: Bizim dinimiz en
makul ve en tabii bir dindir. Ve ancak bundan dolaydr ki, son din olmutur. Bir dinin tabii olmas
iin akla, fenne, ilme ve manta tetabuk etmesi (uygun olmas) lazmdr. Bizim dinimiz bunlara
tamamen mutabktr. 1923 ylnda sylendiini tespit ettiimiz u szler zerinde ciddi olarak
dnlmesi gerekir: Trk milleti daha dindar olmaldr, yani btn sadelii ile dindar olmaldr
demek istiyorum. Dinimize, bizzat hakikate nasl inanyorsam, buna da yle inanyorum.
Medeni kanunun kabul, harf inklab, Diyanet leri Bakanlnn kuruluu, Kurann Trkeye
tercme ve tefsiri iin harekete geilmesi, Trk Tarih Kurumunun kurulmas gibi byk admlar,
din, dil ve tarih eksenli olarak gerekleiyordu. Bu durun, hem Atatrkn ada uygarlk
dzeyi ile ilgili tespitinin yeni bir uygarlk projesi olduunu, hem de Avrupadaki toplumsal
deimelerin de farknda olunarak bu yksek hedefleri gerekletirecek yeni bir toplumun
hedeflendii aka gstermektedir. Atatrkten sonra bu yksek hedefin gz ard edilmesi,
mevcut cemaat yaplanmasn, dinin cemaatler zerinden anlalmaya- yaanmaya allmasn
ve gittike karmaklaan kimlik tartmalarn anlamak iin zerinde durulmas gereken nemli
bir husustur. Osmanl toplumsal yapsndan devredilen cemaatsel yaplar, bastrlan alt kimlikler
olarak, st kimlikle olan gerilimini gnmze de aktararak, varln modernleme sreci boyunca
devam ettirdi. Millet sistemi Cumhuriyetle birlikte kmt. Fakat tarikatlar ve mahalle kltr
gnmzde kentsel bir boyutta, evreden merkeze doru kamusal alanda, yeni bir cemaat kimlii
ile grnr hale gelmeye baladlar. Bu yeni cemaat kimliinin tarihsel ilineklerinin yanna, kentsel
mekanlarda retilen, sistemin dikey kimliine alternatif yeni yatay kimlik ve eylem biimlerini
de eklemek gerekmektedir. G srecinde kentlerin varolarnda oluan ve merkeze doru akan
hemehrilik cemaatleri, ideolojik, politik talepleri dile getiren eylemlilik biimleri olarak yeni
siyasal cemaatler, etnik dini ve kltrel gruplanmalar, yeni kimlik biimleri olarak toplumsal
arenada, ekonomik, siyasal, kltrel talepleriyle var olmaya baladlar. Fakat bu oluumlarn iinde
gndelik siyasi, akademik ve entelektel gndemi en ok igal eden, toplumsal yapmzn tarihsel
srecine de uygunluk gsteren dini temelli cemaatsel oluumlardr (Yelken, Cemaatin Dnm,
Ank. 1999, 10).
Trkiyede, zellikle kkleri gemite olan dini, kltrel, siyasi ve sosyal sorunlarmzn bir trl
salkl zme kavuturulamamas, dinin ve laikliin lkeyi iki kutba ayracak ekilde kar karya
getirilmesi, salkl demokrasi kltr retilememesi gibi birtakm hayati sorunlarmzn doru
anlalabilmesi ve kalc zmler bulunabilmesi iin cemaat meselesinin anahtar nitelii tadn
belirtmekte fayda vardr. Ayrca, kreselleme sreci, cemaati yeniden n plana kartmtr.
Cemaatler, hem insanlarn aidiyet ihtiyalarn karlamakta, i, e, a imkan salamaktadr; hem
de insanlarn kimliklerinin belirlenmesinde etkin olmaktadr.
II
Cemaat, kelime olarak Arapa toplamak anlamndaki cemea kknden gelen, Trkede topluluk,
namaz iin bir araya gelen kk grup gibi anlamlar ifade eden kavramdr. Gnmz Trkesinde,
cami cemaati rneinde olduu gibi kk dini gruplara ve belirli isimlerin etrafnda, ya da
muayyen grlerin etrafnda, daha ok dini saiklerle oluan gruplamalara da cemaat denmektedir.
Osmanl dneminde, dini mensubiyetler Mslman cemaat, Ermeni Cemaati rneklerinde
olduu gibi cemaat kavram ile belirtiliyordu. Gnmzde de cemaat kavram, hemen dini bir
arm yapmaktadr.
Sosyolojik adan cemaati, en genel anlamda yle tanmlamak mmkndr: Cemaat, farkl bir
insan etkileimi ile biimlenen toplumsal bir rgdr (Yelken,20). Cemaat, karlkl ve duygusal
balarla temelli toplumsal ilikiler ebekesidir. (Kr. Yelken, 20, 259). Max Weberin cemaate
bakn onun u ifadelerinden tespit etmek mmkn grnmektedir: Bir toplumsal iliki, oradaki
toplumsal etkinliin yn ister zel bir durumda, ister ortalama olarak, isterse de ar rneindekatlanlarn ayn toplulua (cemaat) ye olma (Zusammengehrigkeit) yolundaki znel (geleneksel
ya da duygusal) duygusu zerine dayal ise ve dayal olduu lde, ona topluluk oluumu
(Vergemeinschaftung) denilecektir (M. Weber, Toplumsal ve Ekonomik rgtlenme Kuram, ev.
zer Ozankaya, Ank. 1995, 72). Bir baka adan bakldnda cemaatin, toplumsal hayatn doal
ak ierisinde ekillenen, insanlarn herhangi bir zorlamaya tabi olmakszn katldklar, birtakm
temel gereksinimlerin karlanmasn kolaylatran, meruiyetini gelenekten alan, iletiimin yz
yze olduu, szl kltrn etkin bulunduu bir oluum olduu sylenebilir. Bu tanmlar, cemaatin,
tarihsel aka ve toplumsal srelere bal olarak farkl yapsal biimleri olsa bile, bir ekilde
varln srdrdn dndrmektedir. Nitekim, insanolunun topraa bamllnn azalmas
cemaat yaplanmasnn sonunu getirmemitir. Modernitenin, ar seklerlemenin bunaltt
insanlar, zaten var olan cemaatlerin mevcudiyetini yeniden kefetmek durumunda kalmlardr.
Aile toplumum en kk birimidir. ekirdek aile, anne, baba ve ocuklardan oluur. Her ne kadar
aileyi kan ba etrafnda oluan bir cemaat, en kk cemaat olarak grmek mmkn ise de, cemaat
aileden farkl bir oluumdur. Belki baz byk aileleri cemaat gibi deerlendirmek imkan dahilinde
olabilir. yle olsa bile, cemaat ailenin tesinde bir oluumdur.
III
Trkiyede daha nce de ifade ettiimiz gibi cemaat denildii zaman, ister istemez akla dini
cemaatler gelmektedir. Cemaatin tanmn hatrlayacak olursak, dinsellik, baz cemaatlerin belirgin
bir zellii olarak anlalabilir. Ancak, Trkiyede, cemaat kavram zerinden hem bir zihniyet
atmas yrtlmektedir; hem de toplumun farkl istikametlerde deitirilmesi ve dntrlmesi

dnlmektedir. Bu sebepten, biz de cemaat ifadesiyle, daha ok dini cemaatleri kastettiimizi
belirtmeliyiz.
Trkiyede dini hayat, arlkl olarak cemaatler zerinden srdrlmektedir. Tekke ve Zaviyelerin
kapatlm olmas, tarikat faaliyetlerinin yeraltna ekilmesi gibi bir sonu dourmutur. Tasavvuf
devre d braklarak, gelenekten sadece meruiyet salamak iin yararlanlm, gzden uzak
denetimsiz alanda, tarikat cemaatleri olumutur. Bugn Trkiyede ad ne olursa olsun, yzlerce
tarikat cemaati vardr. Taraftarlar bir hayli kalabalk olan tarikat yaplanmalarnda bile, alt kmeler
cemaat eklinde varlklarn srdrmektedirler.
te yandan, Tekke ve Zaviyelerin kapatlm olmas, baz dini gruplarn, tarikat formunu
korumakla birlikte, yasal engellerle uramamak iin, en azndan dardan bakldnda tarikat
olarak alglanmayacak bir yaplanma biimini tercih etmelerine yol amtr. Bunun en ak
rnei Nurculuktur. Gnmzde Glen Cemaati ifadesi, zellikle bu cemaate mensup insanlar
tarafndan ne kartlan bir ifade biimidir. Ayn ekilde Sleymanclk ve Ikclk da tarikat
formunda, fakat cemaat iddiasnda oluumlardr.
Bektailerin ve Kzlbalarn durular da pek farkl deildir. yle ki, gnmzde AlevilikBektailik olarak kavramlatrlmaya allan sufi oluumlarn kkeninde, ikisi de Trkler tarafndan
kurulmu olan, Bektai Tekkesi ve Erdebil Tekkesi vardr. Buna ramen, Alevilik-Bektailikin
tarikat olmad, bir merep olduu ifadesine sklkla rastlamak mmkndr. Burada daha dikkat
ekici bir husus daha vardr: Alevi-Bektai rgtlenmeler, esas itibariyle siyasi rgtlenmelerdir.
Ancak, Almanyada ok ak olarak grlebilecei gibi, muhtelif sebeplerle (Almanyada Alevilik
Din Dersleri gibi), yava yava dini cemaat iddialar kendisini hissettirmektedir. Daha tuhaf olan
bir duruma da iaret etmek gerekmektedir: Baz ateist ve din kart olan bireyler, kendi bireysel
durularn Alevilik-Bektailik ina faaliyetinde devreye sokmaktadrlar. Alevilik-Bektailik
konusundaki bilimsel bilgi boluu, keyfi ina faaliyetlerini kolaylatrmaktadr. Alevilik-Bektailik
gereiyle hi badamayan, Aleviliin slamla ve Trk Tarihi ile ilgisi olmad, yeni bir din
olduu eklinde ortaya kan marjinal iddialarn bu dorultuda deerlendirilmesi mmkndr.
Bu arada Snni anlay paylaan birtakm dini cemaatlerde, slamn cemaatin tekeline alnmas
diyebileceimiz bir tutum varln hissettirmektedir. Hemen her cemaat, Hz. Peygambere
atfedilen 73 frka hadisi diye bilinen rivayette geen frkay naciyenin/ kurtulua ermi frkann
kendilerini olduunu aktan ya da gizlice dile getirmektedir. Bu durum, din alannda dorunun,
hakikatin tek temsilcisinin o cemaat olduu anlaynn cemaat iinde kklemesini salad gibi,
farkl cemaatlerde yer alan dier Mslmanlara hidayete erdirilecek insan gzyle baklmasna
sebep olmaktadr.
Trkiyede, hem bireysel kin, intikam ve nefret gibi olumsuz duygularn, hem zenginlik, hret,
liderlik gibi taleplerin cemaatler zerinden gerekletirilmek istendii dikkatle bakldnda gzden
kamamaktadr. Belki de insann toplumsal bir varlk olmasnn doal sonucu saylabilecek bu
durum, kanaatimizce birtakm bireysel taleplerin gelenek iinde meruiyet kazanmas ve topluma
ml edilerek gerekletirilebilirlik imkann artmasnn salanmas ile izah edilebilir. Bireysel
talepler, cemaatler sahip kt zaman kalc olma imkan da bulmaktadr. Ayrca, seilmi travma/
kuyruk acs haline gelmi olan aclarn, cemaat zerinden biriktirilerek ve younlatrlarak yeni
nesillere intikali de temin edilmi olmaktadr.
Trkiyede yasal olarak kurulan siyasi partilerin faaliyetleri bile cemaat mant ile yrtlmektedir.
Partilere mensubiyet, ou zaman bir cemaate mensubiyetten farkszdr. Partiler, taraftarlarnn
aidiyet ihtiyalarn bile karlamaya taliptirler. Hemen her partinin bir yardm kuruluu vardr.
Baz cemaatler, siyasi partilerin emsiyesi altnda, kendi yandalarna muhtelif menfaatler
salayabilmektedirler. Bu durumu, partinin ve cemaatin karlarnn rtmesi ile izah etmek
mmkndr. Ancak, dikkat edilmesi gereken husus, partinin cemaatlemesidir. Parti liderlerine
bak da cemaat liderine/nderine baktan pek farkl deildir. Belki de bu yzden, padiahl
kaldrmamza ramen, her parti bakan bir padiah gibi hareket edebilmekte; partilerin lider
deiimini sancsz baarabildii bir siyasi gelenek oluturulamamaktadr.
IV
Cemaatler, toplumsal hayatn doal ak iinde ortaya kan oluumlar olduu iin, her zaman,
insanlar cezbedecek bir ynleri olagelmitir. Bu sebepten, ncelikle cemaatlerin insanlara hibir
faydasnn olmadn, zaman gemi toplumsal yaplanma biimleri olduunu sylemenin hibir
anlam olmayacaktr. nsanlar, bir eyler bulmaktadrlar ki, cemaatler, btn olumsuz koullara
ramen varlklarn srdrme imkan bulmulardr. Toplumda bir boluk dolduran, dolays ile
bir anlam olan hibir yaplanma biimi, d etkenlerle yok edilemez. Zor karsnda, yer altna
ekilerek, klk deitirerek yine varln srdrebilir. Bunun en ak rnei, Trkiyenin seksen
ylda bir tr tarikat cennetine dnm olmasdr. yle ise, cemaatlere kar kmak yerine nce,
onlarn toplum asndan arz ettikleri anlam ve nemi doru anlamak, doru deerlendirmek
gerekmektedir.
Cemaatler, her eyden nce insanlarn sosyallemelerini salayan, aileden sonra gelen en nemli
yaam alanlardr. nsanlar, cemaatlerde kolayca yalnzlk duygusundan syrlabilmektedirler.
Yalnzlk gnmz insannn en nemli sorunlarndan birisidir. Ayrca, insanlardan kaan insanlar
iin de, cemaatlerin en gzel snak olabileceini unutmamak gerekir.
Her insann ihtiya hissedecei, yardmlama ve dayanma duygusu cemaatlerde ileri dzeyde
yaatlmaktadr. Yardmlama, hem cemaate ye kazandrma, hem de cemaat mensuplarn bir
arada tutma gibi ift ynl bir ilev grmektedir. Pek ok cemaat, muhtalara yardm konusunda
ileyen, ksmen kurumsallamaya balam rgtler oluturmulardr.
Her insan ilgiden holanr. Cemaat yaplanmas, insanlarn bir ekilde birbirleri ile ilgilenmesini
salar.
Baz insanlar, cemaat sayesinde gnah ilemekten uzak kalabildiklerini dnmektedirler.
Cemaat, insanlarn birbirlerini kontrol etmeleri sayesinde, aktan gnah denilebilecek birtakm
fiil davranlardan insanlar bir anlamda korumaktadr.
Trkiyede cemaatler, tutunacak dal arayan insanlar iin bir tr snak ilevi grmektedir. Gven,
insann en temel gereksinimlerinden birisidir. Her insan, her zaman, kendisini gven iinde
hissedecei bir ortamda olmak ister. Akrabalk ilikilerinin zayflamasyla oluan gven boluu,
devlet tarafndan da doldurulamaynca, bu ie cemaatler sahip kmlardr.
Hemen her cemaatin, hem yeni ye kazanmasna, hem de mensuplarnn kaynamasna imkan
salayacak renci yurtlar mevcuttur. Cemaatlerin dini duygular ne kartmas, aileler asndan,
ocuklar iin gven telkin eden bir durumdur. Maalesef, bu konuda da devletin yapmas gereken
ileri birtakm cemaatler yerine getirmektedir.
V
nsanlara birtakm faydalar dokunan cemaat yaplanmasnn beraberinde gelen baz amazlara
da dikkat ekmekte fayda vardr. Her eyden nce, doal bir zemin zerine oturan cemaat
yaplanmasnda, doal olmayan, insan ftrat ile rtmeyen bir zemin vardr. Bu zemin, insanlarn
kiiliklerinin trplenmesi/zedelenmesi yer yer sfrlanmas- ile oluan bir zemindir. Bunun iin
kullanlan en gl psikolojik silah gnahkarlk ve sululuk duygusudur. En gl argman da,
eytann akln kulland iin, enaniyetten dolay saptt/ cennetten kovulduu iddiasdr. Bu
hususla ilgili iki hatrlatma yapmakta fayda vardr: Birincisi, her insan gnah ileyebilir; hibir insan
masum deildir. kincisi, Allahn affetmeyecei tek gnah Allaha e koymaktr; Kuran bunun
sebebinin insann gurur ve kibiri olduuna dikkat eker. eytann sorunun da akln kullanmakla
deil, tam tersine akln kullanmamakla ilgili olduu ortadadr.
Cemaatler, birey bilincinin gelimesini ciddi olarak engellemektedirler. Cemaat yaplanmasnda

esas olan ortalama insandr. Bunun iin de, izilen ve yazlmasa bile yaanan snrlarn almas
hibir zaman ho karlanmaz. Farkl dnmek, snrlar iinde anlam kazanabilir. Snrlarn
almas, ayn zamanda zmnen dinin meruiyet snrlarnn da almas anlamna gelecektir. Her
cemaat mensubu, cemaat ortamna ne kadar iyi uyum salarsa, o kadar muteber olabilecektir.
Hakim kltr, itaat kltrdr. Bykler her ne syler ve yaparlarsa, ilk bakta size ters gelse
bile mutlaka bir hikmeti vardr. Byklerin hikmetinden sual olunmaz. Oysa, bir ey hikmet
ise, mutlaka sual sorulmaldr; sual sorulmayan/sorgulanmayan hikmet, hikmet olamaz. Kuran
asndan bakldnda, imann, sorumluluun ve kurtuluun bireysel olduu aka grlebilir.
Hi kimse bir bakasnn gnahn ekmez. Cennete, ancak hak eden gider.
Birey bilincinin gelimemesi, salkl demokrasi kltr yaratlmasnn nndeki en ciddi
engellerden birisidir.
Cemaat yaplanmasnda iletiim daha ok szel kltrle salanmaktadr. Bu durum, bireyin
eletirel dnmesini zorlatrmaktadr. nk szel kltrde, bilginin niteliini ve kaynaklarn
sorgulamak pek kolay deildir. Baz cemaatlerin, ilk bakta kitab ve okumay nemsiyorlarm
gibi grnmesine ramen, kitab da szel kltre dntrdkleri dikkat ekmektedir. yle ki,
cemaatin nemsedii kitaplar, cemaat iindeki kdemli birisi tarafndan okunur ve aklanr. Baz
cemaatler, sadece baz kitaplar okumakla alim olunacan bile iddia edebilmektedirler.
Cemaat yaplanmasnda ou zaman iman ve akln, birbirinin alternafi olacak ekilde
konumlandrld grlmektedir. man, inanlmas gereken birtakm n kabullere, sorgusuz sualsiz
inanmak olarak tanmlanmakta; imann bilgi ve tasdik boyutundan oluaca, akl olmayann
dininin de olmayaca unutulmaktadr. Baz cemaatlerde, lednni ilim, manevi ilim, ilham gibi
ifadeler altnda, liderin ya da nde gelenlerin malumatlar bir tr kutsallk zrhna sokulmaktadr.
Unutmamak gerekir ki, vahiy kaps Hz. Muhammedle birlikte kapanmtr. Kurann dndaki
her trl bilgi, her trl tahlil ve tenkide sonuna kadar aktr; nk beeri bilgidir.
Trkiyede cemaat yaplanmas, hzl sosyo-kltrel deiimin de etkisiyle, aile kurumunun
ekirdek aileye dnmesi ve akrabalk ilikilerinin eskisi kadar gl olmay yznden ortaya
kan boluu doldurmaya talip olmutur. Ailesinden ve akrabalarndan yeterli ilgiyi gremeyen
veya grmediini dnen, salkl bir aidiyet duygusu gelitiremeyen insanlar, bu eksiklikleri
cemaat iinde bulmaya almlardr. Bir cemaate mensup olmak, en genel anlamda ilgi grmek,
gven iinde olmak anlamna gelmektedir. nsanlar, en azndan barnacak yer endiesinden ve a
kalma tehlikesinden kurtulduklarn dnmektedirler.
VI
Trkiyede cemaat yaplanmas, toplumsal deimeye paralel olarak kendisini yenileyebilmekte
dir.Cemaat artk kentsel mekann kamusal alanlarnda varlk gsteren balan biimleri halini
almaktadr. Yeni cemaatlerin en nemli zelliklerinden birisi de, bireye kimlik kazandran bir
boyut olarak ne kmasdr. Etnik, dini ve kltrel ballklar kimlik politikas olarak kamusal
alanda grnr olmann yollar haline gelmektedir. Cemaat artk gemeinschaft anlamnda iine
doulan, yani hazr bulunan bir olgu olarak deil, kurulan/ina edilen bir yapnt olarak, etkileim
ve eylemlilik iinde olumakta, srece bal olarak devam etmekte ve biim kazanmaktadr.
(Yelken, Cemaatin Dnm, 14).
Trkiyede bir yandan cemaatler ina edilirken, dier yandan da insanlarn zellikle dini kimlikleri
cemaatler tarafndan ina edilmektedir.
nsan kimliinin olumasnda, varolusal kk e kan ba merkezli olsa da, dil ile birlikte sosyal
unsurlar hemen devreye girmektedir. Bir baka ifadeyle, kimlik, daha ok insann toplumsal bir
varlk oluuyla ilgilidir. Yaratl gerei sosyal bir varlk olan insan, dier insanlarla birlikte
yaarken varln daha derinden hissetmekte; hayatn anlamn bulabilmek iin aba sarf etmektedir.
Temel kimlik bilgileri, birey kendi kimliini kurmak iin zel aba sarf etmedii mddete,
bireyin dndaki dier insanlar tarafndan bireye yklenmektedir. Burada ilgin bir durum ortaya
kmaktadr: Bireye yklenilen bilgilerin nce gereklerle ne lde rtt; sonra da, bireyin
kendi kurgulad kimliin, sonradan yklenilenlerle ve gereklerle ne kadar rtt meselesi.
Cemaat psikolojinin, eletirel durua pek izin vermemesi, kimlik inanda etkin olan bilgilerin ne
kadar salam/gvenilir olduunun aratrlmasn nlemektedir. stelik cemaat merkezli kimlik
inanda, bireyin kimlii birey farknda olmadan biimlenmeye balar. Bylesi yaplanmalarda
ad konulmam olsa bile, bir tr mhendislikten/ kimlik mhendisliinden sz etmek pek yanl
olmasa gerektir.
Bireyin erkek ya da dii olmas doutan gelen bir zelliktir. Ancak erkeklik ve kadnlk rolleri,
doutan gelen farkllk zerine sonradan, toplum, iinde yaanlan ortam, rf adet ve gelenekler,
din ve kltr tarafndan sonradan ina edilmektedir. Cemaat yaplanmasnda, kadn ve erkein
rolleri zenle belirlenir. Dini cemaatlerin nemli bir ksmnda, kadnlarla ilgili sorunlar, bilinli bir
ekilde gz ard edilebilmektedir. Bu erevede, kadnlarn ciddi olarak onurlar ile oynandn
tespit etmek mmkndr. Kadnlarmz bu gerein farkna vardklar zaman, Trkiyedeki
cemaat yaplanmasnda pek ok ey deiebilir. Allahn affetmeyecei tek gnah irk, insann
affetmeyecei tek su, onurla oynanmasdr.
Kimlik, daha nce de dikkat ekmeye altmz gibi, en temelde insann varlk yaps ve kendini
alg biimi ile ilgilidir. Bireyin kimlii denilen ey, en geni anlamyla onun tm zelliklerini
kapsar. Hem kiinin kendisini nasl grd, hem de toplum tarafndan nasl grld kimlik
kavramyla balantl durumlardr. Kimlik, kiinin yaamda kendine bitii-uygun grd rol
veya kendisini alglay biimi eklinde tanmlanabilir. Bu nedenle insan yaamnda geliimin
temel zelliklerinden en nemlisi kimlik (identity) araydr. Kimlik uzun abalar sonucu
ulalabilen znel bir sreklilik, btnlk ve tutarllk duygusudur. Yine ve belki sadece, kiinin
kim olduu ile ilgili kendi kendine sorduu sorunun cevabdr. Bu soruya verilen cevap; bedensel
yap zellikleri, yaananlar, cinsiyet, etnisite, ya, stat, toplumsal konum, meslek gibi insann
hem kendini alglay, hem de bakalar tarafndan alglan erevesinde ekillenmektedir. (E.
Gka-M. Beyazyz, Yeni Dnya Dzeninin Kimlik Siyaseti: Psikolojik Bir Bak Denemesi,
Trkiye Gnl, say 83, K 2005, 17-18).
inde yaadmz koullar, hem bireyin kendisini doru alglamasn, hem de, znel bir sreklilik,
btnlk ve tutarllk duygusunun salkl bir ekilde gelimesini engellemektedir. nsanlarn
kimlikleri, bireysel-ruhsal gemilerinin ve toplumsal yapnn ortaklaa etkileimiyle kurulur.
Bireysel yap ve aile ortam ok gl ise en zorlu toplumsal dnemelerin yaratt bask bile
kolaylkla olmasa da atlatlabilir. Ama kimlik eer yeterince salam deilse en ufak dalgalanma
bile kiiyi databilir. Kimlik duygumuzu zedeleyen eylerin banda sahip olduumuz deerlerin
ve amalarn geersizletiini grmek gelir. (Gka-Beyazyz, ayn makale, 20-21). nsanlk, W.
Frankln ifadesiyle, varolusal anlam boluuna yuvarlanmtr. yleyse k yolu da ncelikle,
bu varolusal anlam boluundan kurtulmaktan gemektedir.
Dier taraftan, iine srklendiimiz kreselleme, hem deerler hiyerarisini alt st etmi, hem
de insann olay ve olgular alg biimini deitirmitir. Alg biiminin deimesi, doal olarak
kimlikle ilgili birtakm deimeleri de beraberinde getirecektir. Kimlik balamnda dnlecek
olursa, kresellemenin en dikkat ekici ynlerinden birisinin, hem farkllklar yok ederek,
hem de alt kltr, klt ve kimlikleri tetikleyerek kimlik krizine derinlik kazandrmas olduunu
syleyebiliriz.
Din, kimliin ina edilmesinde etkin olan elerden sadece birisidir. Din, hibir zaman tek bana
kimlik ina etmeye yetmez. Ancak, btnyle dinden uzak bir kimlikten sz etmek de mmkn
deildir. Dinin kimlik ina etmede belirleyicilii, bireyin ve onun iinde yaad toplumun
gelimilik dzeyine gre deiir. Bu etkinlik, hem olumlu, hem de olumsuz olabilir.
Din, kimliin ekillenmesinde en etkili olan aidiyet boyutlarndan birisi, belki de en nemlisi olduu
aka grlebilmektedir. Ancak, dinin, toplumsal ve kltrel kimlik asndan hem birletirici,
hem de paralayc rolnn zaman zaman birlikte etkin olduunu hatrlamakta fayda vardr. Din
ift ynl kesen bir kl gibidir. Toplum gl ve salkl olduu zaman, din, birlik-beraberlii,
retimi tevik eder; insanlarn yaratc yeteneklerinin etkin klnmasn salar. Bunun tersi de
dorudur; dindeki temel ortak payda kaybolduu, dinin dinamik boyutu ne kmad zaman,
tekfir mekanizmas ilemeye balar; din egemenlik arac olarak ilev grr ve paralamaya
balar. Benzer bir durum tespitini, bireysel kimlik asndan da yapmak mmkndr. Bireyin kimlik
btnlnde, ftrata uygun salkl din anlaynn olumlu katks ne kadar fazlayla; salksz,
sorunlu kimliklerin olumasnda, ya da kimlik bunalmnda arpk din anlaynn rol de bir o
kadar fazla olmaktadr.
Kimlik, en temelde insann varlksal yaps ile ilgili bir bilinlilik durumudur. Birey ve toplum
plannda salkl kimlik bilincinin geliebilmesi iin, ncelikle, insan olmann gerei olan temel
hak ve zgrlklerin gvence altna alnmas, her insann insan olma onuru ile ayakta durmay
baarabilmesi gerekmektedir. nsanlarn kimliklerini daha ok tehdit altnda olduuna inandklar
aidiyetleri zerinden ina etmeye almalar, zgrlk sorununun olduu yerde salkl kimlikten
sz edilemeyeceini gstermektedir. Evrendeki yaratc yeteneklerle donatlm varlk olan insan,
yaratcln ancak, gvenli ortamlarda gerekletirebilmektedir. nsan yaratclnn nndeki
her engel, ayn zamanda salkl kimliin olumasnn da engeli olarak grlmelidir. Din, hibir
zaman, bireysel ve toplumsal kimliin oluumunda tek aidiyet esi olamaz; ancak, bugn gelinen
noktada, kresel kimlik krizinden kabilmek iin, dinin desteine her zamankinden daha fazla
ihtiya olduunu sylemek mmkndr. Bir baka ifadeyle, din, birey ve toplum plannda salkl
bir kimlik inasna ciddi olarak katk salayabilir. Bu katknn daha ok anlam boyutunda olmas
gerektii unutulmamaldr.
Bata Trkiye olmak zere halk Mslman olan btn lkelerde ciddi bir kimlik krizinin
ve kimlik-sistem atmasnn yaand aka grlmektedir. Toplumsal sistem ve kimlik,
birbirinden farkl istikametlerde almaktadr. Hzl sosyo-kltrel deiim, kresellemenin de
etkisiyle, toplumun tm katmanlarnda zlmelere ve yeniden yaplanmalara yol amaktadr. Bu
deiimin salkl olabilmesi iin, toplumsal sistem ile toplumsal kimliin uyum iinde ve ayn
istikamette almas gerekir. Her eyden nce Trkiyenin toplumu bir arada tutan temel ortak
payday yeniden kefederek, salkl bir uzla kltr iin gerekli olan temel altyapy kurmas
lazmdr. Toplumlarda kimlik deiimi veya eski kimliin korunmas iin nkoul bu konuda
uzlamann salanmasdr. Dier taraftan sistemsel btnleme de toplumsal sistemlerin varlklarn
srdrmelerinin nkoulunu oluturur. Yeterli lde uzlama ve btnleme salanamad zaman
ise toplum kimliini yitirir ve paralanr. Uzlama ve btnleme toplum iindeki bunlara ynelik
eylemlerle gerekletirilebilir. Uzlatrc ve sistemi btnletirici eylemler toplumsal kimlik ve
sistemlerin nkoulunu olutururlar. Bu nedenle de eylem kavram toplumsal zmlemenin odak
noktas haline gelmitir. (Erhan Atiker, Bireyselleme ve Toplumsal Farkllama, st. 1998, 6)
VII
Cemaatler, Trkiyede ve dnyada, gelimilik dzeyi ne olursa olsun, bir ekilde varln
srdrmeye devam edecektir; nk insann varlk yapsndan kaynaklanan bir ihtiyaca cevap
vermektedir. Ancak, zellikle Trkiyede mevcut olan dini cemaatlerin yapsnn ve bireysel ve
toplumsal kimlik inasndaki rolnn salkl olduunu, en azndan yeterince salkl olduunu
syleyebilmek pek mmkn deildir. yleyse, ncelikle cemaatlerin salkl bir yapya
kavumalarn salamak gerekmektedir. Bunun iin de, ncelikle devletin ve toplumun ayn
istikamette almas, devletin byk kimlik adrnn, hibir grubu, hatta salkl dnebilen
hibir ferdi darda brakmamas, yksek gven kltrn yaratlmas ve adalet duygusunun
kuatc olmas gerekmektedir. Bireyin yaratc yeteneklerine engel kartldka, temel hak ve
zgrlklerle ilgili sorunlar olduka, hukukun stnl konusunda kukular kaldka, toplumsal
yapnn salkl olabileceini dnmek biraz zordur. Salksz toplum yapnn retecei, ya da
zerine oturaca cemaat yaplanmasnn salkl olabileceini dnmek de elbette pek mmkn
olmaz.
Trkiyede cemaatler, kk olsun benim olsun mant ile, var kalabilmek iin mensuplarn
itaat kltr, sululuk ve gnahkarlk duygusu ile terbiye edip, grup iinde tutmaya almak
yerine, retime dayal, ilkeli, effaf, rasyonel bir yaplanma ile, mensuplarnn bilinli ve kararl
tercihlerini temin etmeli, iyilik yolunda hem cemaat iinde, hem de dier cemaatlerle bir yar iine
girmelidir.
Cemaatler, kendi i btnln koruyabilmek, mensuplarn bir arada tutabilmek iin, en yakn
grdkleri cemaatlerle aralarna su szdrmak duvarlar ina etmektedirler. Bu dorultuda dinin
birletirici ilevi, tersine ayrtrc, paralayc bir hviyet kazanmaktadr.
Trkiyedeki salksz cemaat yaps, toplumda yaygn din anlaynn da salksz olmas gibi
sonu dourmaktadr. Cemaatlerin slama baknn, grme zrllere atfedilen mehur fil
tanmndan farksz olduunu anlamak iin birazck dikkatli bakmak yeterlidir. in en kt
yan, tekfir mekanizmas, ou zaman cemaat dzeyinde, kendileri gibi dnmeyen, kendileri
gibi yaamayan insanlar tekiletirmek iin kullanlmaktadr. Bu durum, bireysel ve toplumsal
planda dini kimliin, dinin, insannn kendini ina etmesi iin bir ara olduu gerei dlanarak
oluturulmasna imkan salamaktadr.
Cemaatlerin katksyla oluan dini kimliin salkl olabilmesi iin, cemaatlerin din-toplum
ilikisinin ekillenmesinde birinci derece belirleyici olmasnn nne geilmesi gerekmektedir.
Bunun yolu, toplumun din konusunda en azndan doru dnmeye yetecek dzeyde doru bilgi
sahibi olmasnn salanmasndan geer. Din alannda doru dnmeye yetecek dzeyde doru bilgi
sahibi olmayan insanlarn, din adna kendilerine sunulan bilgileri sorgulama imkanlar olmaz.
Salksz cemaat yaps, ahlak temelli olmayan, eklin n plana kt s bir din anlaynn
toplumda makes bulmasn da kolaylatrmaktadr. Bu dorultuda, dinin btnletirici ilevi
etkisini yitirmekte, gerek dinsel, gerekse etnik farkllklar tepkisel bir tavrla btnn yerini almaya
balamaktadr. Artk baz insanlar, hem Mslman hem de rk olabilmektedirler. te tam da
burada, Trkiyeyi bekleyen ciddi bir tehlikeye iaret etmek istiyoruz:
slamn rk olmasn nledii tek millet Trklerdir. Trkler, en az be bin yllk bir dile ve
buna paralel kkl bir devlet geleneine sahiptir. Bu srete adaletin temsilciliini stlenerek
hep mazlumlardan yana tavr almtr. Hakim unsur olmak, Trkleri rklk hastalndan uzak
tutmutur. te slam, bu temel altyap unsurlarnn zerine oturmu ve Trkleri rklktan
korumutur. Ancak bugn gelinen noktada, zellikle genler arasnda Krt dmanl zerine
ina edilmeye allan, cemaat psikolojisi ile beslenen salksz bir Trklk anlaynn olumaya
balad dikkat ekmektedir. ncelikle u gerein altnn izilmesinde fayda vardr: Trkln,
kime kar olursa olsun, dmanca duygulardan beslenerek ne kmas, Trklerin medeniyet
iddias ile badamaz. Kald ki, Trk-Krt evliliklerinin sanlandan ok daha ileri dzeyde olduu
bir Trkiyede, Trklerin ncelikle tarihlerinden gelen sorumluluun gerei olarak 72 millete
bir gzle bakmak felsefesini unutmamalar lazmdr. Medeniyet iddias, evrensel lekte deer
retilerek, insan olmann temel ortak paydasndan hareket edilerek srdrlebilir.
Toplumsal yaplanmann arlkl olarak cemaat temelli olmas, her trl sosyal rgtlenmenin
bir ekilde cemaat karakteri tamasna, dolaysyla dinle irtibatlandrlmasna yol amaktadr. Bu
durumdan hem tek tek bireyler, hem de slam dini ciddi olarak zarar grmektedir. Bunun nne
geilebilmesinin yolu, insanlarn din konusunda doru bilgilendirilmesinin salanmasndan
geer. Gnaha girme, ya da dinden kma korkusuyla dnemeyen insanlarn, dini duygularnn,
inanlarnn istismar edildiini fark etmeleri nasl mmkn olabilir? Kendi varlnn farknda
olmayan insanlarn salkl bir kimlik bilinci gelitirebilecekleri nasl sylenebilir? Toplumsal
yapnn cemaat temelli olmas, btnyle nlenemeyeceine gre, bilginin nemsendii, akln
etkin klnd bir cemaat yapsnn tevik edilmesi, ya da cemaatlerin bilgiye ve eletiriye ak
hale gelmesinin salanmas yaplabilecek ilerin banda gelmektedir.
Trkiyede gzlediimiz cemaat yaplanmasnn katklaryla da glenen kimlik krizi, sadece bize
zg deildir. Btn insanlk, kresel bir kimlik krizinin iine srklenmitir. Bu krize evrensel
boyutlu zm retmek gerekir. Kresel kimlik krizinin ilac, evrensel boyutlu yksek anlam
bilincidir.
Bu arada, kimlik krizine evrensel lekli zm dnrken, ailenin ve akrabalk ilikilerinin
de tekrar gzden geirilmesi gerektiini hatrlatmakta fayda vardr. Ailenin toplumlarn gelecei
asndan arz ettii nem her trl tartmann tesindedir. Ailedeki zlmelerin beraberinde
gelecek olan felaketlerin telafisi mmkn deildir. yle ise, aile yapsnn yeniden glendirilmesi,
etkin klnmas gerekir. Bunun iin de, genlerin evlilik ve aile konusunda bilinlenmesine
ihtiya vardr. Ailenin akrabalk ilikileri canlandrlarak, oradan gelecek destekle daha salam
hale getirilmesi mmkndr. Ailenin ve akrabalk ilikilerinin prsmesiyle ortaya kan boluk
cemaatler tarafndan doldurulduka, cemaatlerin salkl bir yapya kavumalar, dolaysyla,
insanlarn kimlik inasna olumlu katk salamalar biraz zor alacaktr.
Sonu olarak, sorunlara kalc zm retebilmek iin akla ve doru bilgiye gvenmek gerekir.
Kendi varlnn farknda olmayan, aklna gvenemeyen insanlar, her zaman snacaklar bir
liman ararlar; bu srete ou zaman maaralarn karanlklarnda kaybolup gitmeye mahkum
olurlar. Mevcut haliyle cemaatler, ciddi anlamda bir snak ilevi grmektedirler. Ancak,
cemaatin varl ve sreklilii birey bilincinin yok edilmesiyle, insanlarn itaat kltrn dinin
gerei olarak alglamasyla ve yaratc yetilerin trplenmesiyle saland iin, bu snaklar
insanlar kleletiren, toplumun geleceini karartan tuzaklara dnmektedir. Sadece Trkiyenin
deil, bir buuk milyara yaklaan tm Mslmanlarn gelecei, eletirel dncede ve slamn
zgrletirici boyutunun etkin klnmasnda yatmaktadr. Klelerle ve kle ruhlu insanlarla ne
bilimin gc yakalanabilir, ne de medeniyet iddias srdrlebilir. slam dini iman, sorumluluk ve
kurtulu bakmndan bireyi esas alr. Salkl birey bilinci hem salkl bir toplumsal yaplanmann,
hem de salkl bir demokrasi kltrnn en temel kouludur. Kuran, bir topluluk kendisini
deitirmedike, Allah onlarn durumu deitirmez (Rad, 13/11) buyurarak ok nemli bir
toplumsal yasay insanlara hatrlatmaktadr.
Kaynaklar
Atatrkn Sylev ve Demeleri
Yce Kuran ve Aklamal-Yorumlu Meali, Hazrlayanlar: A. ener, M. C. Sofuolu, M. Yldrm, zmir 2008.
Ramazan Yelken, Cemaatin Dnm, Ankara 1999.
Erhan Atiker, Bireyseleme ve Toplumsal Farkllama, st. 1998.
E. Gka-M. Beyazyz, Yeni Dnya Dzeninin Kimlik Siyaseti: Psikolojik Bir Bak Denemesi, Trkiye Gnl,
say 83, K 2005.
M. Weber, Toplumsal ve Ekonomik rgtlenme Kuram, ev. zer Ozankaya, Ank. 1995.
Victor E. Frankl, nsann Anlam Aray, ev. S. Budak, st. 2007
Manuel Castells, Enformasyon a Ekonomi ve Kltr- c. II Kimliin Gc, ev. Ebru Kl, stanbul 2006.
Phl Zuckerman, Din Sosyolojisine Giri, ev. . apolu-H. Aydnalp, Ank. 2006
Vamk Volkan, Kr Krne nan, ev. . Karaam, st. 2005
Abdulkadir evik , Politik Psikoloji, Ank. 2007.
LAKLK NEDR
TRKYEDE LAKLK
Osman Ertrk ZEL
Tarihin tm alarnda devlet ynetimi hususunda tartlan en nemli hususlardan birisi, devletin
yaratcnn yeryzndeki elisi tarafndan idare edildii (teokratik rejim rnei) inancdr.
Ynetenler, ynettiklerinin itaat etmesini salamak iin Msrda firavun, Hititlerde rahip-kral,
Trklerde kut sahibi olduklarn sylemilerdir. Bu dnemlerde, tanr adna kullanlan ynetme
yetkisi hibir ekilde sorgulanmamaktadr. Yzyllarca bu anlayla idare edilen devletler Avrupada
balayan ve dini devlet ilerinden ayrma olarak tanmlanan laiklik akmyla ortadan kalkmaya
balamtr.
Asl olarak laiklik; devlet ynetiminde herhangi bir dinin referans alnmamasn ve devletin
dinler karsnda tarafsz olmasn savunan prensiptir. Franszcadan Trkeye gemi olan laik
szc, din adam olmayan kimse; din adam dnda kalan halk anlamna gelen Latince laicus
szcnden tretilmitir. Roma dneminde din adamlarna Clerici, din adam olmayanlara da
Laici ad verilmektedir. Bilindii zere, laiklik konusunda nemli olan noktalardan biriside
laikliin tek bir tanmnn olmamasdr. Din devlet ilerinden ayrdr ve devlet tm dinlerden
uzaktadr tanm s bir tarif olmaktan teye geememektedir.
ki Almanyann(dou-bat) birlemesinden nceki ad Federal Almanya olan devletin Anayasas
bu kavram Devlet kilisesi yoktur diye aklamaktadr. talyan Anayasas Devlet ve Katolik
kilisesi kendi aralarnda bamsz ve egemendir. Diyerek laiklik mevzuunu ele almaktadr. Fransz
Anayasasnn 2. maddesi ise yledir: Fransa blnmez, laik, demokratik, sosyal bir cumhuriyettir.
Cumhuriyet, kken rk ya da din fark gzetmeksizin tm yurttalarn kanun nnde eitliini
salar, tm inanlara sayg gsterir.
Trkiye ve Laiklik
Peki, Trk milletinin laiklik konusundaki deneyimi ne kadar eskiye dayanmaktadr? Trkiye
Cumhuriyeti, Fransadan alp kanunlatrd laiklik ilkesi iin hangi aamalardan gemitir?
Trklerin laiklik deneyiminin Seluklulara dayandna dair grler de mevcuttur. Ancak, Milli
Eitim Bakanlnn nerettii slm Ansiklopedisindeki Seluklular ve Kanunname gibi
maddelerde yer alan Seluklularn laiklii gr isabetli deildir, tarihi vakaya uymamaktadr.
Nihayetinde, bu saltanatlarda sultan fermanlarnn ve bilahare kanunnamelerin, fkh ve eriat
yannda yrrlkte olmas, sultanlarn baz tasarruflarnda eriatn dna kmalar genel dinilik,
slmlik rengini ve vasfn deitirmemektedir. Btn bu slm devletlerinde eri mahkemeler
ve fetva makam varln srdrmtr. Kuran ve eriat balar stndedir; bahsi geen sistemde
laiklik kavramnn varl phesiz mmkn deildir.
Grld zere, laiklik ilkesinin Trk milleti iin manasn yzyllar ncesine dayandrmak
gtr. Bat ile Osmanl arasnda balayan etkileim sreci dhilinde Osmanl devleti 1876
ve 1908de anayasal sisteme geite byk admlar atmtr. Bat kaynakl yenilikler ve yeni
kanunlarn lkeye girmesi cumhuriyet rejiminde st seviyelere ulamtr. 1920 ylnda fiili olarak
kurulan Trkiye Cumhuriyeti bir meclis aracl ile ynetilmitir ve bu Kurucu Meclisin 1 Kasm
1922de saltanat kaldrmas, halife unvan da olan padiah tahtndan indirmesi laik bir sisteme
geileceinin ilk deil ancak kuvvetli sinyallerinden olmutur. 1922 ylnda kaldrlan saltanatn
halkta yaratt tepkileri nlemek amacyla halifelik makamna dokunulmamtr. Ancak halifelik
padiahtan alnp meclisin belirledii bir ahsa verilmitir. Nitekim gstermelik olarak yaplan bu
hamle, cumhuriyetin resmen kuruluundan (29 Ekim 1923) yaklak 1 sene sonra son bulmutur ve
3 Mart 1924te hilafet kaldrlmtr.
Anayasada Laiklik
Laikliin, Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnda yer bulmas birka aamada gereklemitir. Bu
aamalar srasyla; saltanatn ve hilafetin kaldrlmas sonrasnda eriye ve Evkaf Vekletinin
kaldrlmas, bu kurumun yerine sadece din ileriyle uraacak Diyanet leri Bakanl kurulmas,
sonrasnda tekke ve zaviyelerin kapatlmas olarak olarak dnlebilir. Bahsedilen aamalardan
geen laiklik kavram; TBMMnin, 1924 anayasasnda yer alan Trkiye Cumhuriyeti devletinin
dini slamdr. maddesinin tartmaya koyulmasyla byk bir yol kat etmitir. 10 Nisan 1928de
cumhurbakan ve vekillerin ant srasnda vallahi deme zorunluluunun kaldrlmas, eriat
hkmlerinin yrtlmesi szcklerinin de anayasadan kartlmas ve son olarak 5 ubat 1937de
anayasann 2. maddesinde laiklik ilkesine yer verilmesi ve Trkiye Cumhuriyetinin laik bir devlet
olduunun belirtilmesiyle laiklik devrimi tamamlanmtr.
Anayasamzn 2. maddesinde Cumhuriyetin nitelikleri arasnda sayldn belirttiimiz laiklik ilkesi
aslen 2 cepheden olumaktadr. Din hrriyeti ve din ve devlet ilerinin birbirinden ayrlmas olarak
snflandrabileceimiz laikliin temel fikirleri anayasamzn ilgili maddelerince dzenlenmitir.
Bilindii zere din hrriyeti, ibadet ve vicdan hrriyetini de kapsamaktadr. Anayasamzn 24.
maddesinin ilk fkrasnda herkes, vicdan, dini inan ve kanaat hrriyetine sahiptir eklinde
ifade edilen din ve vicdan hrriyeti herkesin diledii inan ve kanaate sahip olma zgrln
kapsad gibi herhangi bir dini inanca sahip olmama zgrln de kapsamaktadr. 24. maddenin
3. fkrasnda da belirtildii zere kimse ibadete, dini ayin ve trenlere katlmaya, dini inan ve
kanaatlerini aklamaya zorlanamaz, dini inan ve kanaatlerinden dolay knanamaz.
Anayasa Mahkemesi 1961 Anayasas dneminde verdii ve 1982 Anayasas dneminde de
tekrarlad kararlarnda laiklikle din ve vicdan hrriyeti arasndaki ilikinin esaslarn u ekilde
belirtmitir.
- Dinin, devlet ilerinde egemen olmamas esasn benimseme,
- Dinin, bireyin manevi hayatna ilikin olan dini inan blmnde aralarnda ayrm gzetmeksizin
snrsz bir hrriyet salamak suretiyle dini anayasal gvence altna alma,
- Dinin, bireyin manevi hayatn aarak toplumsal hayat etkileyen eylem ve davranlara ilikin
blmlerinde, kamu dzenini, gvenini ve karlarn korumak amacyla snrlar kabul etme ve
dinin ktye kullanlmasn ve smrlmesini yasaklama,
- Devlete, kamu dzeninin ve haklarnn koruyucusu sfatyla dini hak ve hrriyetler zerinde
denetim yetkisi tanma
Laikliin dier bir nemli hususu olan din- devlet ayrl ise eitli ynleri olan bir kavramdr. Din
ve devlet ilerinin birbirinden kati suretle ayrldn kabul etmemiz konusunda gereklilik arz eden
temel yaptalar ise unlardr:
a)Resmi bir devlet dininin olmamas, b) Devletin, btn dinlerin mensuplarna eit davranmas, c)
Din kurumlarnn devlet kurumlarndan ayrlm olmas, d) Devlet ynetiminin din kurallarndan
etkilenmemesi
Laiklik ilkesinin temel yap talar olarak sraladmz bu maddeler ile siyasi iradenin uygulamalar
olduka ters dmektedir ve laiklik ilkesi yaplan uygulamalarla sklkla ihlal edilmektedir.
zellikle, Diyanet leri Bakanlnn ve zorunlu din derslerinin varl Trkiyenin laiklii
konusunda doktrinde tartmalara yol amaktadr. Birok defa zorunlu din dersleri sebebiyle Avrupa
nsan Haklar Mahkemesinde yarglanan Trkiye ounlukla bu davalar kaybetmektedir. Ancak
AHMin kararlarndan da anlald zere Trkiye kendine zg bir laiklik anlay gtmektedir.
Anayasa Mahkemesi de bu elikileri bir ihlal olarak kabul etmektense lkenin ve milletin tarihte
ve gnmzde kar karya kald veya kalma ihtimalinin yksek olduu durumlar iaret ederek
mevcut durumlar olaan olarak kabul etmektedir.
Siyasi rade ve Laiklik
Bilinmektedir ki, Trkiye Cumhuriyetinde laiklik ilkesinin tartlmaya balanmasnda siyasi
partilerin ok byk etkisi olmutur. Devlet politikalar zerinde hkm yetkisi kullanm birok
lider ve siyasi parti, laiklik kart eylemlerin oda olmakla hkm giyerek kapatma, siyasetten
men etme ve uyar gibi yaptrmlarla kar karya kalmtr. ncelendiinde grlecektir ki: seimle
i bana gelen iktidarlar, henz seim aamasnda ortaya koyduklar projeler ve kullandklar
sloganlarla laiklik ilkesiyle elimeye balamlardr. i ehline verin, Halka hizmet Hakka
hizmettir eklindeki arlarla iktidara gelen partiler, iktidar dnemindeki uygulamalarnn da bir
sonucu olarak Anayasamzn temel ilkelerini korumakla grevli Anayasa Mahkemesi tarafndan
kapatlmlar yahut uyarlmlardr.
Mustafa Kemal Atatrk sonrasnda lke ynetimini elinde tutan ve Milli ef olarak anlan nnnn
Demokrat Partiye kar kaybettii ilk seimden itibaren, yani dzenli olarak ok partili siyasi
rejime geiimizin sonrasnda, laiklik tartmalar lke gndemimizden hi eksik olmamtr.
nn dneminden sonra greve gelen Menderes hkmeti yrtt politikalarla laiklik konusunda
sregelen tartmalara odak olmutur. Menderesin iktidar dneminde, Atatrk dneminden
beri Trke okunan ezann, Arapa okunmas serbest braklmtr, ilk olarak CHP hkmetinin
1948de kurduu imam hatip kurslar imam hatip liselerine dntrlerek, bu okullarn saylar
arttrlmtr. Menderesin 1957 seimleri ncesinde baz bakanlaryla beraber Said-i Nursiyi
ziyarete gitmesi ve benzeri olaylar, baz evreler tarafndan irticay hortlatma ve oy avcl olarak
adlandrlmtr. Laiklik ilkesini oturtmaya alrken Atatrkn emriyle yaplan uygulamalara
ters den politikalar yrten Adnan Menderes laiklik konusunda yaplan tartmalar derinlemesi
noktasnda nemli bir role sahiptir.
Ilml slam Projesi ve Laiklik
Trkiye, Ortadou corafyasnda gerek laik yaps gerekse jeopolitik zellikleri bakmndan rnek
bir lkedir. Trkiyenin bu zelliklerin yan sra milli devlet olma zellii de gl bir lke
halini almas, blgede kar olan kresel glerin iine gelmemektedir. te bu yzden hem bu
yapnn ypratlmas, hem de iktidarlarn ABD tarafndan kontrol edilebilmesi iin Ilml slam
projesi Trkiyenin nne konmaktadr. 1980 Askeri darbesi sonrasndaki dnemde Trkiyede bu
projelerin kolaylkla hayata geirilmesine sebep olmutur.
1980 sonrasnda Turgut zal babakanlnda ve Ilml slam projesi erevesinde nemli
admlarn atld bir dnem yaanmtr. Bu srete ABDnin I. Krfez Sava ad altnda Ortadou
corafyasna mdahalesi ve Trkiyede deien ynetim anlaylar dikkat ekmektedir. Turgut
zaln kurucusu olduu Anavatan Partisi (ANAP) 1983-1991 yllar arasnda iktidarda kalmtr.
Bu dnemde dini sylemlerin younlat grlmekle beraber, dini duygularn smrld
srelere de ahit olunmutur.
zaln Cumhurbakan seilmesinden sonra partinin bana Mesut Ylmaz getirilmitir. Ylmaz
dneminde dinin siyasete alet edilmesi biraz daha azalmtr. Bu da birilerinin Trkiyede dinci
izgideki bir partinin gerekli olduu yorumlarna yol amtr.
Ilml slam projesi kapsamnda Turgut zaldan sonra lider araylarnda Necmettin Erbakan
ad n plana kartlmtr. Erbakann kurduu Refah Partisinin politikalar ve siyasi sylemleri
incelendiinde dinin siyasete alet edildii grlmektedir. Ilml slamdan daha kat grnml
(kimilerine gre eriat yaklam) bir politika izleyen Refah Partisi 28 ubat 1997de ordunun
siyasete mdahalesiyle iktidardan ekilmi ve kapatlma srecine girmitir.
Refah Partisinin kapatlmasyla yerine kurulan Fazilet Partisi daha yumuak bir siyaset izlemi
ve Ilml slam projesine yeniden geri dnlmtr. Lakin Fazilet Partisi istenilen baary
yakalayamamtr. Bu esnada Fazilet Partisi ierisinde Erbakana muhalif olarak tanmlanan Tayyip
Erdoan ve Abdullah Gl liderliindeki yeniliki grup partiden ayrlmlardr. Bu ayrlk medyada
ok byk yer bulmu ve Erbakana gsterilen ilgi gn getike azalmtr. Birok medya kuruluu
ve sivil toplum rgt tarafndan yceltilmeye balanan yeniliki grubun iktidara gelmesi ok
srmemitir. 2002 Genel seimleri sonrasnda Adalet ve Kalknma Partisi (AKP) ad altnda tek
bana iktidara gelenler, Ilml slam projesine kaldklar yerden devam etmilerdir.
AKP ve Laiklik
AKP dneminde Trkiye iin Ilml slam devleti tanmlamalar yaplmaya balanmtr. Bu
tanmlamalarn AKPnin d politikada yakn iliki ierisinde olduu siyasilerce yaplmas ise
olduka dndrcdr.
3 Kasm 2002den bu yana hkm yetkisi kullanan mevcut iktidar, Anayasann laiklik ilkesine
ters den hareketleriyle srekli olarak gndeme gelmektedir. Bu balamda, Yargtay Cumhuriyet
Basavcs Abdurrahman Yalnkaya AKP hakknda laiklik kart eylemlerin oda olduu
iddiasyla kapatma davas amtr. Cumhurbakan Abdullah Gl ve Babakan Recep Tayyip
Erdoan dhil 71 kiiye siyaset yasa istendii bu dava Trkiyede laiklik tartmalarnn ivmesini
arttrmtr.
Yargtay Basavcs Abdurrahman Yalnkaya, ddianamede trban serbestsi getiren Anayasa
deiiklii iin, laiklik kart sylemlerden eyleme geiin gstergesi eklinde yorum
getirmitir. AKP, laiklik kart odak olmaktan yarglanm ve sadece 1 oy ile kapatma kararndan
kurtulmutur.
30 ayr olaydan dolay laiklik kart eylemlerin oda olduu tespit edilen AKP ve ynetimindeki
71 ismin kimlerden olutuunun bilinmesi mevcut lke ynetiminin laiklikle olan ilikisini anlamak
asndan son derece nemlidir.
te yarglanan listeden bir blm;
Recep Tayyip Erdoan (Genel Bakan)
Genel Bakan Yardmclar: Dengir Mir Mehmet Frat, Haluk pek, Mehmet Necati etinkaya,
Edibe Szen, Egemen Ba, Nkhet Hotar Gksel, Hseyin Tanrverdi, aban Dili, kr Ayalan,
Blent Gedikli, Reha Deneme.
Dier Yneticiler: Bekir Bozda, Mustafa Elita, Nihat Ergn, Nurettin Canikli, Sadullah Ergin.
dris Naim ahin (Genel Sekreter), Fatma ahin (Kadn Kollar Bakan), Hakan Ttnc (Genlik
Kollar Bakan), Blent Arn (eski TBMM Bakan, Manisa milletvekili)
Grld zere, devletimizin temel niteliklerinden biri olan ve deimez madde ile dzenlenen
laiklik ilkesi var olduu andan itibaren birok tartmaya konu olmutur. Ancak bilinmektedir ki bu
tartmalar ilkenin uygulanabilirliini arttrmak veya lke insannca benimsenmesine yol aramak
amal deildir. Trkiye, farkl zamanlarda, farkl siyasi iradeler eliyle verdii laiklik snavnda
snfta kalmtr. Birok siyasi lider ve siyasi parti tarafndan gerek suistimal yoluyla gerekse ihlal
etme yoluyla zedelenen devletimizin bu temel ilkesi zellikle gnmz iktidar tarafndan bir hayli
dlanmaktadr.
Dipnotlar
[1] Mehmet Dumanolu, TRKYEDE LAKLK (Berikan Yaynevi 2.bask 2005),arka kapak
[2] Prof.dr. Necat Tzn, ATATRK ARATIRMA MERKEZ DERGS, Say 10, Cilt IV, Kasm 1987
[3] Mehmet Dumanolu,Trkiyede Laiklik(Berikan yaynevi 2. Bask 2005),29
[4] Prof.dr Hayrettin Karaman, LAK DZENDE DN YAAMAK(z Yaynclk 2001)
[5] Trkiyat Aratrmalar Dergisi( Say:4 ,Konya 1997) 299-310
[6] http://arsiv.sabah.com.tr/2008/03/15/haber,0191D17BE82648DBAEECF2DA71CD1377.html 26 EYLL 2009
[7] http://arsiv.sabah.com.tr/2008/03/15/haber,0191D17BE82648DBAEECF2DA71CD1377.html 26 EYLL 2009
[8] Alparslan Trke ,DOKUZ IIK (Fener Yaynlar 1998)218-219
SYASAL SLAM
zmir lk Ocaklar
Souk Sava dneminin sona ermesiyle beraber uluslararas sistem yeniden ekillenmeye balad.
Sovyetler Birliinin kmesine paralel olarak ift kutuplu dnya dzeninden tek kutuplu dnya
dzenine giden bir sre gerekleti. Souk Sava dneminde Bat yanls blok, Amerika bata
olmak zere komnizm tehdidine kar ittifaklar yapmt. Sovyetler ktkten ve komnizm
tehdidi ortadan kalktktan sonra NATOnun varl sorgulanmaya balad. Bunun sonucunda NATO
varln devam ettirebilmek iin birtakm araylara girdi. ounluunu eski Sovyet corafyasndan
ayrlan devletlerden oluan ve Avrasya blgesinin jeopolitik nemini kullanan Dou blou lkeler,
Rusya ve inin nderliinde anghay birlii rgtn kurdular. Bu gelime NATO ittifakn
endielendirdi ve Souk Savan bitmesiyle beraber vizyon deitirdi. Eskiden askeri darbelerle
kendilerine yakn ynetimler oluturan NATO, deien dnyann artlarna paralel olarak lke
ynetimlerine mdahale etmek iin yeni yntemler gelitirdiler. Bu gelimelerle beraber komnizm
tehdidinin yerini radikal slam, askeri darbelerin yerini ise turuncu devrimler ald.
Kresel gler baz vakf ve sivil toplum ad altnda faaliyet gsteren paravan rgtlenmelerle
kamuoyu oluturup lke ynetimlerine mdahale etmeyi amaladlar. Bu durum demokrasi kisvesi
altnda yaplarak gemite ismi askeri darbelerle anlan NATO, bylelikle imaj tazelemi olacakt.
te bu durum dnyay yava yava Souk Sava ncesi dneme tekrar srklemektedir. Bir tarafta
Amerikann ban ektii NATO ittifak, dier tarafta Rusya ve inin ban ektii bir anghay
rgtlenmesinin dnyay yeniden ift kutuplu bir srece gtreceine ynelik iddialar mevcuttu.
Bu kapsamda yukarda bahsettiimiz gibi Bat ittifak zellikle eski Sovyetler corafyasnda
kendisine yakn ynetimler oluturmak iin birtakm giriimler olmutur. Bunun neticesinde
Ukrayna, Krgzistan, Grcistan ve baz realist dnrlerin iddialarna gre Kuzey Kbrs Trk
Cumhuriyetinde birtakm ynetim deiiklikleri meydana gelmitir. Bu iktidar deiiklikleri gl
devrimi, kadife devrim, turuncu devrim gibi eitli isimlerle anlmaktadr.
Ortadou Corafyas ve kar atmalar
Bu g mcadelesinin en youn yaand yerlerden birisi de Ortadou corafyasdr. Kresel
glerin hegemonyay srdrmeleri iin enerji kaynaklar ve enerji gzerghlar stratejik neme
sahiptir. Bu balamda Ortadou corafyasnn nemi gz ard edilmemelidir. Bu corafya yer alt
kaynaklar bakmndan olduka zengin olmakla beraber Hazar corafyas ve Avrasyadaki enerji
sevkiyatnda bir gei gzergah olduu iin ayr bir neme sahiptir.
11 Eyll terr saldrsyla gndeme gelen kresel terr sylemi gzleri bu corafyaya evirmitir.
Bu durum NATOnun radikal slam komnizmin yerine koyarak tanmlad dman konseptiyle
de rtmektedir. Bununla beraber blge lkelerinin anti-demokratik rejimlerle ynetilmesi,
Amerikann blgeyi igal altna almasnn nedeni olarak gsterilmitir.
te bu noktada Byk Ortadou Projesi n plana kmaktadr. Bu proje sadece Ortadou ile snrl
kalmamakta, Afrika ktasnn stratejik nem arz eden blgelerini de iine almaktadr. Bu projeye
gre Amerikann Ortadouda iki hayati kar mevcuttur. Birincisi srailin gvenlii, ikincisi
ise srailin kontroldr. Dnya ekonomisinin enerji kaynaklarnn neminin artmas sebebiyle
Asyaya kaymaktadr. Amerika ise hegemonyay srdrmesi iin enerji kaynaklarnn gvenliini
salamas gerekmektedir. Aksi takdirde yava yava okyanusun kysnda bir ada devleti haline
gelir. te bu noktada Byk Ortadou Projesi gndeme gelmitir.
Byle kapsaml bir projeyi yrrle sokmak iin blgede yerel ittifaklar salamak Amerika iin
zorunludur. Bu kapsamda Amerika ile srailin birbirlerine karlkl bamll sz konusudur.
nk Amerika srail olmadan blgeyi ekillendiremez, srail ise Amerika olmadan blgede faaliyet
gsteremez. Bunun iin baz dnrler Byk srail Projesi olarak da adlandrmaktadrlar. Blgede
srailin gvenlii ve enerjinin kontrol iin blgede lkelerin kk olmas gerekmektedir. Bundan
dolay kresel gler bu blgedeki mezhepsel ve etnik ayrlk hareketleri tetiklemektedirler.
Bu balamda 20. Yzyln projesi Irakn kuzeyinde bamsz bir Krt devleti kurmak idi. 21.
yzylda ise Lbnanda bir Hristiyan devleti kurmaktr. Blgedeki gidiat Lbnann nmzdeki
gnlerde gndeme oturacana dair dnceler mevcuttur.
Blgedeki devletlerin srail hari Mslman devletlerden olmas srailin saldrgan politikalarna
kar blgede lkelerinde bir reaksiyona sebep olmutur. Bu konjonktrn sonucunda blgenin en
kkl devletlerinden birisi olan ve dini esaslarla ynetilen ran ister istemez n plana kmtr.
rann Rusya ve in eksenli anghay birlii rgtne yakn politikalar izlemesi Bat tarafndan
rahatszlkla karlanmtr. te bu noktada blgede rana kar denge unsuru oluturabilecek bir
devlete ihtiya duyulmutur. Bu ihtiya blgede imparatorluk mirasna sahip laik, demokratik ve
ayn zamanda nfusunun byk ounluu Mslman olan Trkiyeyi Souk Sava dneminden
sonra tekrar uluslararas sistemin ortasna yerletirmitir. Trkiyenin blge lkeleriyle tarihsel
balarn oluu, bu blgedeki en byk ekonomik ve askeri gce sahip olmas Trkiyenin
uluslararas sistemdeki neminin artmasnda olduka etkili olmutur. Hem Amerikann Irak
igali gerekse srailin blgedeki Arap devletlerin tepkisiyle karlanmtr. Bu sebepten dolay
Bat ittifak Ortadouda yeni bir mttefike ihtiya duymutur.
Trkiyeye Biilen Rol
Uluslararas sistem Trkiyeyi blgede rana kar bir alternatif oluturmak iin blgede inisiyatif
almasn istemektedir. Trkiyenin bu sreteki yerini iyi okumamz bir zorunluluktur. ncelikle
Trkiyede cumhuriyetin yklp, eriat dzenine dayal bir devlet yapsnn olmas Bat ittifaknn
iine gelmektedir. nk byle bir durumda Trkiyeyi Bat
ittifakndan koparp bir Ortadou lkesi haline getirilmeye msait olacaktr. Fakat blgedeki
konumu ve blge lkeleri zerinde arlnn olmas iin dine srtn dnmeyen bir ynetim olmas
gerekmektedir. te bu noktada Ilml slam teorisi n plana kmaktadr.
Ilml slam Nedir ve Trkiyede Ilml slam
Ilml slam kavram henz tam olarak ii doldurulamam bir kavramdr. Blgede ran, Filistin gibi
lkeler radikal slamc olarak tanmlanrken, bu lkelerden ok daha kat, teokratik ynetimlere
sahip olan rdn, Suudi Arabistan gibi lkelerin lml slam rejimleri olarak tanmlanmas
dndrcdr. Buradan kan sonu, Amerikan kart lkeler radikal slam olarak tanmlanrken,
Amerikan yanls Mslman lkeler ise Ilml slam lkeleri olarak tanmlanmasdr.
Trkiyenin u an iinde bulunduu konumu iyi anlamamz iin sadece uluslararas sistemi ve
uluslararas dengeleri analiz etmemiz yeterli olmayacaktr. Bunun iin Trkiyenin i dinamiklerini,
yakn tarihini ve siyasal srelerine de deinmemiz gerekmektedir. Trkiyede lml slam
teorisinin ykseliinde d faktrlerin etkisinin yan sra birtakm i dinamiklerde etkili olmutur.
Byk Ortadou denilen corafya Osmanl mparatorluunun eski snrlarn kapsamaktadr.
Osmanl mparatorluu dini esaslara dayanan teokratik bir rejime sahipti. Bu balamda kendilerini
lml slam olarak tanmlayan kesimin d politika vizyonunun bu corafyay kapsamas ve
kendilerini Neo-Osmanl olarak tanmlamalar birbiriyle rtmektedir. Teokratik bir rejime sahip
olan Osmanl mparatorluunda ahilik tekilat ad verilen dini yaplanmalar lke ynetiminde
olduka etkiliydiler. Osmanlnn Fetret Dneminde balarnda padiah olmadan varln
srdrebilmesinin sebeplerinden birisi olarak bu ahilik tekilatlar gsterilmektedir. Teokratik bir
rejime sahip Osmanl mparatorluu paralandktan sonra yerine kurulan Trkiye Cumhuriyeti laik
bir rejimi benimsemiti. Bylece Trkler bu gelimeye paralel olarak mmet sisteminden millet
sistemine doru bir deiim yaanmtr. Fakat yeni kurulan Trkiye Cumhuriyeti devleti kendi
millet kavramn olutururken slamiyeti bunun dnda deerlendirmemitir. Bunun en somut
gstergesi Lozan Bar Antlamasnda mevcuttur. Bu antlamada Trkiyede gayrimslimler aznlk
olarak kabul edilmitir. Fransz devriminden etkilenen Jn Trkler yeni Trkiye Cumhuriyetinin
kurulmasnda olduka etkili olmulardr. Tek partili dnemde gerekletirilen inklplar genelde Bat
sistemlerine, Batl yaam standartlarna gre dizayn edilmitir. Bu sre ierisinde Osmanldan
beri sregelen ahilik tarz yaplanmalar yaam sahas bulamam ve cumhuriyet rejimiyle yldzlar
barmamtr.
Trkiyedeki bu dini unsurlar Arap kltrnn etkisinde kalmlardr. Bu nedenle ncelikle
Trke-Arapa ezan tartmas ok partili dzenin ilk yllarnda tartmalara sebep olmutur. ok
partili siyasal sisteme geilmesiyle beraber dinin siyasete alet edilmesi daha younlamtr. Din
olgusu kullanlarak oy avcl yaplmtr. Bu durum barts ve imam hatip liselerinin istismar
edilmesiyle siyasal srece etki etmeye almtr. Bu tekilatlanmalarn bazlar zaman iinde
d glerin gdmne girmitir ve rejime olan dmanlklarna karlk d glerin yardmn
almaktan ekinmemilerdir. Trkiyede siyasal slamn ve Neo-Osmanlcaln ykselmesiyle
beraber Byk Ortadou Projesindeki yeri ve nemi bu gelimelere paralel olarak artmtr. Bu
srete askeri mdahalelerin de nemli rol olmutur. 12 Eyll askeri mdahalesi dneminde imam
hatip liseleri istismar edilmeye balanmtr. Yine mimarlar tarafndan post-modern darbe olarak
adlandrlan 28 ubat srecinde bir barts sorunuyla kar karya kalnmtr. Evrensel insan
haklar normlarna aykr olan bu sre sayesinde dini siyasete alet eden kar gruplar sylem
kazanmtr.
Trkiyenin bu sreten kurtulmas iin ncelikle siyasi partilerimizin kimlik siyaseti yerine hizmet
siyaseti yapmas gerekmektedir. Buna paralel olarak dinin siyasete alet edilmesini engellemek iin
Trkiyenin en nemli sorunlarndan birisi olan barts sorununun en ksa srede zlmesi
gerekmektedir. Bununla beraber rejimin cami cemaatleriyle barmas gerekmektedir. Aksi
takdirde bu boluu devlet d aktrlerin kullanmas tehlikeli srelere sebep olabilir. Btn
bunlar evrensel insan haklar erevesinde yaplmal ve Trkiyenin demokratiklemesi ynnde
admlar atlmaldr.
ILIMLI SYASAL SLAM

EREVESNDE OYNANAN SENARYO
Batuhan OLAK
Onlarn her eylerini tahrip ettik. Felsefeleri, dinleri mahvoldu. Artk hibir eye inanmyorlar.
Derin bir bolua dtler. Anari veya intihar iin olgun hale geldiler
Luis Massignon [1]
Dnya srekli bir deiim iindedir; lkeler, toplumlar ve bireyler de srekli deimektedir. Bu
balamda siyasi partilerin politikalar, yaplanmalar, liderleri ve de faaliyetleri deiebilmektedir.
Trkiyede siyasi partilerdeki deiimlere baktmzda; genellikle seim ncesi dnemde yaplan
almlarn sklat grlr. 2009 yerel seimlerinin yaklat bylesi bir dnemde de eitli
almlarla karlamamz ok doaldr. Ancak yaplan almlarn arka plann iyi zmsemek ve
kavramak btn net bir ekilde grmemizi salayacaktr.
Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)nin seimlerin yaklat bu dnemde izledii politikalar olduka
farkl bir eksene oturmu durumdadr.
CHPnin parti yeliklerinde kara arafl ve trbanl (bartl deil) bayanlar partiye ye yapmas
ve bunun bizzat Deniz Baykal tarafndan yaplmas kamuoyunun olduka dikkatini ekmitir.
CHPnin Deniz Baykal dneminde sol eilimden kp milliyeti bir izgiye kayd grlrken,
kendi sylemlerinde bu deiim ulusalclk olarak tanmlanmtr.
MHP Liderinin ngrs
Siyasi sylemi ve kamuoyunda n plana kan isimlerin deitii (Kemal Kldarolu rnei)
CHPde yaplan araf almna eitli tepkiler geldi. Bu tepkiler arasndan MHP Genel Bakan
Dr. Devlet Bahelinin tepkisi phesiz en dikkat ekeniydi.
MHP genel merkezinde yaplan bayramlama srasnda CHPnin yapt alm deerlendiren
Devlet Baheli unlar syledi:
Hatrlanaca gibi son 10 yl ierisinde Byk Ortadou Stratejisinin bir unsuru olarak Trkiyenin
siyasi hayatnn yeniden ekillendirilmesi, lml siyasi slam ngrsyle gerekletirilmek
istenmitir ve lml siyasi slamn sa aya netlemi ad da konmutur, bu AKPdir. Acaba
imdi bota kalan lml siyasi slamn sol aya m oluturulmak istenmektedir? Bu almn yn
buraya doru mu gitmektedir?[2]
MHP Lideri Sayn Devlet Bahelinin bu szleri son derece nemlidir. nk son yllarda Byk
Ortadou Projesinin e bakan olmakla vnenler, gelinen noktada iktidarn deimez isimleri
olmulardr. Ortadounun Mslman halklarn sindiren, bastran ve katleden bu projeye destek
vermek dahi kabul edilemezken, birilerinin kendilerini bu projenin e bakan olarak tanmlamas
ve seimlerde yaptklarmz bal altnda bu konuyu referans kayna edinmeleri son derece
dndrcdr.
Byk Ortadou Projesi Nedir?

Souk Sava sonras dnemde ortaya kan birok gelime vardr. Bu gelimeler ierisinde
kreselleme, kresel terr ve kresel ekonomik kriz gibi ifadelerle tanmlanan dnemler
sregelmektedir. Lakin zerinde durulmas gereken ve saydmz olaylar dnda dikkat eken bir
baka gelime daha vardr. O gelimenin ad da Byk Ortadou Projesi; yani BOPtur.
BOP, Amerika Birleik Devletlerinin (ABD) resmi sylemine gre ksaca ifadelendirilecek
olursa; Ortadouya bar, demokrasi ve insan haklar getirme abas olarak tanmlanmaktadr.
ok doaldr ki ABDnin birok resmi syleminde olduu gibi bu syleminde de gerekler dile
getirilmeyecek ve ABDnin karlar dorultusundaki teknolojik silahlar, Mslman halklarn
zerine evrilecektir. Ve iin en ac ksm birok Mslman devlet, BM, NATO ve AB gibi
topluluklar bu duruma seyirci kalacaklardr.
Byk Ortadou Projesi, ABDnin batda Fas, Moritanya, douda Orta Asya ve Moolistan, kuzeyde
Kafkasya ve Trkiye, gneyde Arap Dnyasndan Somaliye kadar uzanan bir corafyada yer
alan lkelere ynelik siyasi, hukuki, bilgi/eitim, ekonomi, sosyal ve gvenlik boyutlarn ieren
kapsaml bir slam corafyas dnm stratejisi olup, bu alanlarda uzun vadeli bir deiimi
hedeflemektedir. [3]
ABD Kongresinin 1957de kabul ettii Ortadouda Bar ve stikrar Koruma baln tayan
karar, bugnk BOP projesinden farkl olmamasna ramen sadece teoride kalmtr. Kararn teoride
kalmasnn en byk nedeni de ABDnin Ortadouya inmek iin bir bahanesinin bulunmamasdr.
Lakin ABD ok beklemeyecektir; nce Krfez Sava ile Ortadouya girecek ve yeni dzen
in temelini atacak, ardndan 11 Eyll 2001de yaplan terr saldrlar bahanesiyle de bu yeni
dzeni tamamlama evresine girecektir. Ksacas 1957de teorisi hazrlanan, Krfez Savanda
galas yaplan senaryo, 2001 yl ve sonras srete sahneye konacaktr.
BOP Srecinde Trkiye
te bylesi bir srete Ortadounun en kilit lkelerinden biri olan Trkiyede de kanlmaz
deiimler olmutur. Bu deiim srecinde de eitli yaplanmalar, rgtlenmeler, akmlar ortaya
kmtr. Ortaya kan bu deiimler neticesinde de blc terr rgt PKK kurulmu ve
desteklenmitir. Trkiye, terrle mcadele edebilmek iin askeri varln seferber ederken, siyasal
iktidarlar iin de Ilml Siyasal slam projesi hayata geirilecektir.
Aslnda Trkiye benzer bir sreci 1980 ncesinde de yaamt. Fakat o zaman Trkiyeye verilen
senaryoda; aktrler, roller ve dnceler iki kutuplu dnya sistemi zerineydi. O zamanki artlarda
rejimden rahatsz olup anari yoluyla Trkiyeyi buhrana srkleyen bir takm gruplar bu senaryoda
piyon olmulardr.
80 ncesi srece baktmzda, Trkiyenin bugnk ynetim mekanizmasnn sokaklarda,
niversitelerde sonu gelmez bir iddet ortamnda tldne ahit oluruz. te tam da bu zaman
diliminde herhangi bir gruba veyahut dnceye katlmayan o gnn slamclar bugnn lml
siyasal slamclar adeta grnmez bir el tarafndan sabitlenmiler ve bugnn iktidarlarnn
hesabn yaparcasna deerlerinden ve benliklerinden vazgeerek herhangi bir srece dhil
edilmemilerdir.
1980 sonras srete ortaya kan iktidarlardaki en nemli unsur hi kukusuz ki Siyasal slamdr.
Turgut zal, Necmettin Erbakan, Abdullah Gl ve Recep Tayip Erdoan bu hususa verilebilecek
en nde gelen rneklerdir.
Bu kiilerin ortak zellii Ilml Siyasal slam olarak tabir edilen; BOP kapsamnda ABDnin
Trkiye gibi laik lkelere bitii yeni sistemin temsilcileri olmalardr. Bu sistemin aktr
olabilmek iin gemite slamc olup yeri geldiinde gmlek deitirip iktidara talip olabilmek
nemli bir gerekliliktir!
Bu kiiler, savunduklar dnce ve yaptklar faaliyetler iinde garip ikilemlere de dmektedirler.

Necmettin Erbakan rneinde grebileceimiz gibi; Osmanl tipi dnce yaps ve bu dorultuda
bir ynetim sistemi arzulayan bu kiinin 26 kez hacca gitmesi olduka dndrcdr. yle
ki kendilerine referans ettikleri Osmanl Padiahlar lkelerindeki ekonomik darboaz, sava
vb. durumlardan tr hacca gitmeyerek devlet ileriyle ilgilenmeyi uygun grmler ve bunu
slamiyetin bir gerei olduu iin yapmlardr.
Son dnemde buna verilebilecek en gzel rnek Recep Tayip Erdoan rneidir. yle ki sayn
babakan askerlik yan gelip yatma yeri deildir dedikten sonra gecelii bir memur maann
yaklak 15 kat olan 7 yldzl otelde ailece bir haftalk tatil yapmas, incelenmesi gereken nemli
bir husustur. Hatrlanaca zere gemi yllarda Babakan maann azlndan tr Almanya
Babakanna yaknm ve maann yetmediinden dem vurmutur.
Burada anlatmak istediimiz husus, hal ve tavrda iyiyi rnek alp kty uygulayan kiilerin
gerek yzlerini bir nebze olsun gsterebilmektir. Bu balamda sz konusu kiilerin slamc
birey grnts izip, kendilerini topluma farkl bir ekilde lanse ederek yaadklar zenginlik,
lks yaam gibi veriler incelenmesi gereken nemli hususlardr.
Grld zere halka kar mazlum ve alakgnll duranlar u ufack iki rnekle aslnda lks
yaam ve israf noktasnda nasl rahat olduklarn aka gstermektedirler.
BOP projesi kapsamnda Trkiyenin siyasi olarak durumunu ele alacak olursak tek bir gerekle
karlamaktayz. O da lml siyasal slam olarak yabanc glerin kontrolnde bir din devleti
olabilmektir. Bu yapda yce dinimiz slam sadece klf olarak kullanlacak ve insanlar bu ekilde
sabitlenecektir. Bunun sonucunda da kendi istedikleri din ve inanla idare edilen bir halk ve kendi
elleriyle atayacaklar yneticilerle kontrol edilecek bir yap ortaya kacaktr.
Ilml slam ve CHP
Anlattklarmzdan yola karak u zamana kadar CHPnin lml slam erevesinde olmayan
tam aksi istikamette hareket eden bir parti olduunu sylemek mmkndr. Lakin gelinen sre
itibariyle, MHP Lideri Devlet Bahelinin de deindii gibi Trkiyeye oturtulmak istenen modelde
acaba CHPye yeni bir rol m verilmitir?
Bu dncemize kar kacak birok CHPli olmasna ramen tpk Siyasal slamclarda olduu
gibi onlarda da nemli bir eliki durumu ortaya kmaktadr. Hatrlanacaktr ki niversitelere
barts serbestlii getiren yasaya CHP byk bir tepki gstermitir. Bu tepki sonucunda sz
konusu yasa deiiklii Anayasa Mahkemesine tanm ve ardndan gelen srete CHPnin itiraz
dikkate alnarak laiklik ilkesi kapsamnda dzenleme yrrlkten kaldrlmtr. te bylesi bir
politikadan sonra CHPnin bartsnden ziyade, kara araf olarak tabir edilen; gzler hari
btn vcudun rtld rtnme biimini kabul eden kiileri medya nnde partisine ye yapmas
son derece anlamszdr. CHPnin temel politikalar ile elien bu durumun izah gerekten gtr.
Konunun medya tarafndan ana gndem maddesi haline getirilmesi de nemli bir sretir. Bu
srele birlikte CHPnin siyaseti ciddi anlamda tartlr ve eletiriye ak hale gelmitir. CHP
Genel Bakan Deniz Baykaln geri adm atmak yerine bu almn arkasnda durmas kafalardaki
soru iaretini daha da derinletirmektedir.
BOP erevesinde Trkiyeye biilen ynetim ekli olan Ilml Siyasal slam modeli acaba CHP
iin ne ifade etmektedir?
CHP bu projede yeni bir rol m stlenmitir?
Bu sorular herkes tarafndan kolaylkla kurgulanabilecek ve CHPnin merkez yneticileri tarafndan
cevaplandrlmas olduka g olacak sorulardr. nk ortada nemli bir ikilem ve mantkszlk
vardr.
CHPnin mevcut durumunu mantk erevesinde aklamak mmkn olmadna gre bu

mantkszln bir nedeni ve gelien srete bir alm olacaktr. te tam da bu noktada MHP
Liderinin szleri ok nemlidir. Bu szlerden hareketle Ilml slamn artk 2 ayakl olaca
ortaya kmakta ve sa ayann AKP, sol ayann ise CHP tarafndan meydana getirilecei
grlmektedir.
Bu sistem aslnda ABDnin uzun yllardr iinde bulunduu siyasi yapnn kltlm hali gibidir.
Nasl ki ABDde demokratlar ve muhafazakrlar olarak ayrlm iki ana siyasi dnce varsa,
Trkiye de byle bir srece adm adm gtrlmektedir.
Dz mantkla aklanmas g olan bu eklin BOP erevesinde ele aldmzda ABD adna son
derece olumlu, Trk halk adna son derece olumsuz bir tablo ortaya kmaktadr.
Eer srecin bu denli hzl ve almsal (!) yaps srerse Trkiye adm adm BOPun piyonu, ABD
ynetim eklinin kk temsilcisi olacaktr. Bylece lkemizdeki siyasi dncelerin gelimesi
ve gelitirilmesinin nne geilecektir. Dolaysyla lkemiz, 80 ncesinde bir takm gruplara ithal
edilen fikirlerle anari ortamna srklendii gibi bugn de benzeri bir srece maruz braklmak
istenecektir.
Trkiyenin ilerleyen zaman diliminde varaca nokta git gide daha da keskinlemektedir. Bu
keskinlik daha ok halk zerinde dindar-laik ayrm olarak tecelli edecek olsa da, zararn boyutu
geri kalmlk ve kimlik kaybyla byyecektir.
Sonu
Bata ABD olmak zere BOP senaryosunda Trkiyeye biilen Ilml slam elbisesi artk
dayanlmaz bir hal almtr. Her geen gn iktidar kadrolarnn devlet kademelerinde, niversitelerde
kadrolamas ve gelecek ynetimlerin ana eksenini oluturduu ak bir ekilde grlmektedir.
CHPnin de bu srece dhil olduu eklinde bir izlenim uyandran ve iinde ciddi boyutlarda
elikiler barndran almlar yapmas, durumun vahametini arttrmaktadr.
CHPnin daha nce yapt almlardan olduka farkl olan ve d kaynakl bir proje etrafnda
dnldnde srtan bir politikann varl gn gibi aikrdr.
Tm bu planlar erevesinde geri plana itilen ve dnsel tepkileri gze alnmayan bir toplum
vardr. Bu toplumun ad da Trk toplumudur. Dolaysyla Trkiyeye yazdklar senaryoda
rol verip, sonrasnda baml ve sonucunda da blnm bir yap grmek isteyenler byk bir
yanlg ierisindedirler. Tarihimiz gstermitir ki Trk insanna ahsi menfaatleri urunda rol
bien devletler her zaman kaybetmiler ve yine kaybedeceklerdir. Lakin onlar kaybederken de
Trk insannn zamann kaybetmesi adalama ve gelimilik noktasnda kt gnler geirmesi
kuvvetle ihtimaldir.
Gelecee umutlu bakmak iin dndmz zm erevesinde; genliimize byk grevlerin
dtn grmekteyiz.
Bu yzdendir ki; bugnn genleri kendilerini iyi yetitirip, dardan ithal edilen projelerde piyon
olmaktan kanrlarsa; gelecekteki senaryolar onlar yazacak ve o senaryolarda piyon deil ah
oynayacaklardr.
Kaynaklar
[1] (Edward Said. Oryantalizm, 1982.s.8)
[2]http://www.haberdokuz.com/politika/bahceli-ilimli-islamin-sol-ayagi-mi-olusturuluyor.html
[3] http://tr.wikipedia.org/wiki/B%C3%BCy%C3%BCk_Ortado%C4%9Fu_Projesi
TRKYE
ve
DNN STRATEJK KULLANIMI
Prof. Dr. Mustafa ERDEM
Dnyada milletler arenasnda birlikte yaamak; baz dengeleri salamak, baz zaaf ve beklentileri
deerlendirmek ve stratejik ngr ile mmkndr. Bu balamda Trkler de kendilerine vatan
olarak setikleri bu topraklarda, Seluklulardan itibaren bu hassasiyetlere dikkat etmi, hem
devletin hem de onunla birlikte inandklar deerlerin bekas iin zerlerine deni yapmtr.
Trklerin Anadolu topraklarna yerlemeleri ve Avrupa ilerine kadar gitmeleri tamamen stratejik
hesaplar neticesinde olmutur. Farkl dil, din, kltr ve etnik unsurlarn yaad bu corafyada,
gl bir devletin, asrlar aan bir srede yaamas elbette bu incelikleri deerlendirme ve aralar
kullanma ile mmkn olmutur.
Trkler, Abbasi devletinin g kaybndan yararlanarak, grnte ona yardm, gerekte ise slam
dinini yaatma ve baka corafya ve toplumlara yaymak iin Anadoluya adm atmtr. phesiz
o dnemde Anadolu topraklar zerinde Hristiyanla inanan Bizansllarn olmas, Trklerde
geleneksel olarak var olan cihat ruhunun ahlanmasna ve blgenin ksa srede onlarn kontrol
altna girmesine sebep olmutur. Ayrca blgede yaayan Hristiyanlar arasndaki inan uygulama
farkllklar, mezhep taassubuna dayal siyasi ayrmclk ve basklar, Trklerin bu zaaflar iyi
deerlendirmesine ve fetih iinin kolaylamasna katk salamtr.
Trkler Anadoluyu bir daha terk etmemek zerek vatan olarak kabul etmi ve kendi isim ve
sembolleriyle yeni bir kimlik kazanmasna sebep olmutur. Ancak bu durum Hristiyan dnyasnda
ok ac bir tesir icra etmi ve mezhep farkllklarna ramen btn Hristiyanlarn Trkler aleyhine
birlemelerine imkan salamtr. Bu nedenle Hal Savalar, Trklerin vatan olarak kabullendikleri
Anadoluda, karlkl olarak, bir hayat/ lm mcadelesi eklinde gemitir.
Hal Savalar, her iki taraf iin de din eksenli bir mcadele olarak gereklemitir. Konuya
Hristiyan dnyas asndan bakldnda; Hristiyan askerler,ncelikle kutsal yerlerin korunmas,
kaybedilen yerlerin geri alnmas gibi tamamen dini duygularn tahrikiyle artlandrlmtr. Buna
ilave olarak katlanlardan lenlere, lm tesiyle ilgili verilen mkafatlara ilave olarak hayatta
kalanlara dnyada elde edecekleri eitli ganimet ve dier nimet ve imkanlar vaat edilerek,
kazanmak iin motivasyon salanmtr. Nitekim Fransann Liyon ehrindeki Papa Urbun gibi
bir din adam, tamamen dini duygular kullanarak yapt vaazlarn tevik ve ynlendirilmesi ile
toplad askerleri Anadoluya gndermi , Hristiyanln yok olma tehdit ve tehlikesiyle kar
karya olduu vurgulam ve yllarca sren bir mcadelenin ateini yakmtr.
Trkleri Hallar karsnda gl klan da din olmutur. Zira onlar dinin uygulama alan olan
vatan savunmasnn diniden olduu, bu uurda lmenin ehitlik, hayatta kalmann da gazilik gibi
ok nemli bir manevi rtbe olduu bilinciyle, dini ve kutsal deerleri koruma uruna ok ar
bedeller deyerek bu saldrlara kar koymutur.Eer bu duygular olmasayd, bugn Anadolunun
Trk vatan olmasndan sz edilemezdi. Dolaysyla, hem hallarn toplanmasna ve yllar aan
bir srete Trkler karsnda savamasna, hem de onlar karsnda binlerce Mslman Trkn
ehit olmasna sebep din olmutur.
Trklerin Rumeliye gemeleri ve stanbulu fethetmeleri, zde siyasi ve askeri bir hareket olmakla
birlikte, sonu itibariyle dini din bir karakter tamaktadr. Zira slam yaymak ve Allahn adn
yceltmek iin Balkanlara geen Trkler, stanbul elbet fetholunacaktr! Onu fetheden komutan
ne gzel komutan, onu fetheden asker ne gzel askerdir hadisindeki vgye mahzar olabilmek
iin stanbulu fethetmitir.
Fatih Sultan Mehmetin stanbulun fethi esnasnda ve sonrasnda Ermeni ve Ortodoks Hristiyanlara
kar kulland projeler, tamamen stratejik hesaplara gre olmutur. Bylece Fatih, Hristiyanlarn
devlet ierisindeki olas problemlerini kontrol ve gvence altna alm, dardan gelecek Hal
tehditlerine kar onlarn g ve desteini salamtr. Trkler benzer siyasi yntemlerden hareketle,
fethettikleri yerlerdeki en byk kiliseyi camiye evirerek bir fetih hatras ve sembol olarak
deerlendirmilerdir. te stanbulun fethinden sonra Ayasofyann kiliseye evrilmesi, mabet
ihtiyacndan ok, dinin stratejik kullanmnn bir rneini tekil etmitir.
Osmanl Devleti dini inanlar ve devlet geleneklerinin bir rn ve dnya siyasetindeki gl
konumu nedeniyle, spanyada dini bask ve siyasi zulme urayan Mslman ve Yahudilere efkat
elini uzatmtr. Osmanllarn, kendileriyle ortak deerleri bulunmasna ramen Katoliklerin
lanetleyip soykrma urattklar Yahudileri, zulmden kurtararak barna basmas, yce bir ahlak,
ince bir siyaset ve kendisini dnyann idaresinden sorumlu hisseden gl, mfik bir devlet
anlay olarak nitelenmitir.
Osmanl devleti, ksmen dini esaslarn etkili olduu devlet ynetimi anlaynda gven unsurunu
esas alm, bu arada dil, din, kltr ve etnik ayrm gzetmemitir. Bu durum devlet ierisinde
yaayan bireylerin gvenliine paralel olarak bizzat devletin gvenliinin de esas alnmas
bakmndan, ok nemli stratejik bir uygulama olarak karmza kmtr. Bir anlamda gl
devlet yaps ierisinde farkl unsurlara verilen zgrlk, gnmzde Amerika Birleik Devletleri
iin tarihi bir rnek tekil etmitir.
Osmanl devletinin Yavuz Sultan Selim zamannda Hilafeti stanbula getirtmesi ve devlet
bakan olarak kendisinin de Halife unvann almas; Mslman tebaann birlik ve dayanma
iine girmesi, dier Mslman toplumlarn yan etkilerinin bertaraf edilmesi bakmndan olduka
nemlidir. Halifelik, Osmanl devletinin hem Mslman topluluklarn bir merkezde toplanmas,
sorunlarnn tek merkezden zlmesi, Mslmanlara kar yaplan saldrlara gl bir cevap
verilebilmesi bakmndan byk katklar salam, hem de yeni gelien artlara uygun projeler
retilebilmesi ve slamn dier blgelere yaylmas iin kurumsal bir grev icra etmitir. Bu
anlamda Osmanl devletinin Hilafet kurumundan en ok yararland dnem, II. Abdlhamit
zaman olarak gsterilmitir. Zira o, Osmanl devletini tarihten ve haritadan silmek isteyen
Hal zihniyetine kar, halifelii bir silah olarak kullanmtr. Bu dnemde II: Abdlhamit dini
hassasiyetle, hem dier Mslman lke ve aznlklara grevliler gndermi, onlar takviye etmi,
bamszlk mcadelesi verenleri desteklemi, hem de Hilafet merkezi Osmanl devletinin devam
iin onlarn lojistik desteini almay ihmal etmemitir.
Din, Osmanlnn son dnemlerinde ve kurtulu sava esnasnda stratejik olarak ok byk bir
grev ifa etmi, btn cephelerde askerler din ve vatan duygularyla motive edilmitir.
Kurtulu sava sonrasnda yeni kurulan Trkiye Cumhuriyeti devletinde de din i siyaset ve strateji
bakmndan nemli bir fonksiyon icra etmitir. Yeni devletini kurucusu Mustafa Kemal Atatrk,bir
taraftan Hilafet kurumunu kaldrr, tekke ve zaviyeleri kapatrken, dier taraftan modern bir hayat
ve din anlaynn kurumsal temellerin atmtr. O, Osmanl devletindeki meihat makam olan
eyhul-slamlk yerine Diyanet leri Bakanln kurmu, Kurann tercmesi, Tefsir ve
Hadis almalarn tevik etmitir. :unlardan en nemlisi, yeni kurulacak Trkiye Cumhuriyeti
devletini, toplumun byk ounluunu dikkate alarak, Ehl-i Snnet din anlayna uygun ekilde,
dini pratikleri uygulama ynnden Hanefi, inan esaslar bakmndan Maturid gelenei zerine
oturtmakla byk bir stratejik taktik yapmtr.
Trkiye Cumhuriyeti devleti laiklii Anayasal bir ynetim anlay olarak tercih edip, Tevhid-i
Tedrisat kanununu yrrle koyarak Diyanet leri Bakanl ve din eiti ilerini devlet olarak
stlenmitir. Bylece dinin sosyal alanda tetikleyecei infial duygusunun nlenmesi bakmndan
nemli bir uygulama biimi olarak karmza kmtr.
Trkiyedeki din/toplum/siyaset geninde zaman zaman skntlar yaanmtr. Ancak global
projelerde din hibir zaman gzard edilmemitir. Bunda Trk toplumunun Mslman olduktan
sonra dinine ne kadar bal kaldnn ve bu uurda ok fedakarlklara katlandnn etkisi vardr.
Ayrca gnmzde Trk kltr, nemli lde varln dine borludur. Nitekim yurt dna giden
vatandalarmzn bulunduklar yrelerde, kars kltrler tarafndan asimilasyona uratlmalarnn
nndeki iki byk engelden biri dil ise dieri de din olmutur. Hatta hayat artlarnn zorlamas
sonucu yurt dnda yaayan soydalarmz arasnda dilin kltr zerindeki belirleyici ve koruyucu
etkisi de azalmaya balam, tek bana din korumaclk misyonuyla kar karya kalmtr.
Sunu baz ac tecrbelerden sonra fark eden Trkiye Cumhuriyeti devleti, Dileri Bakanl
grevleri arasnda dorudan yer almamasna ramen, yurt dnda yaayan vatandalarmzn
dini ihtiyalarn temin ve sorunlarn zme konusunda Diyanet leri Bakanl ile bu bakanlk
ibirlii yapm, ortak projeler gelitirmi ve yrtm, Diyanet personelinden Mavir ve atae
olarak grevlendirilenlere diplomatik pasaport vermitir.
Trkiyede din, siyas alanda stratejik bir nem ifa etmi, zaman zaman baz siyasiler, siyas
baarlar iin dindin, din kurum, kurulu ve cemaatlerden yararlanma yolunu tercih etmitir.
Hatta bu balamda, dine ve dindara dorudan veya dorudan yaplan mdahaleler, dinin siyaset
gndeminin merkezine oturmasna sebep olmutur. Sonu itibariyle din siyasetin muharrik gc
olma yoluna girerken siyasiler, bazen dorudan bazen de dolayl bir biimde dini sylem ve
fenomenleri kullanarak onun etkileyici ve belirleyici katklarndan yararlanmlardr.
Trkiye Cumhuriyetinin kuruluundan sonra, devletin gerekletirmek istedii hedefler uruna din,
btn olarak stratejik bir ara olarak kullanlmtr. Bu alanda Hristiyanlk ve Hristiyanlara, slam ve
Mslmanlara ayr ayr roller verilmitir. Bazen Hristiyanlk, bazen de slam n plana kartlmtr.
slamn n plana kmas, Mslmanlar nasl olumlu veya olumsuz etkilemi ise, Hristiyanln
gndeme gelmesi de Hristiyanlar iin benzer bir karakter icra etmitir. Mslmanlara ynelik
din inan, uygulama ve eitimden kaynaklanan sorunlar benzeri Hristiyan veya din aznlklar
iin de, farkl boyutlarda olsa da olagelmitir. Hatta bu denklemde Hristiyanlarn gerek uluslar
aras anlamalar, gerekse uluslar aras desteklerle, onlar byk ounluk olan Mslmanlardan
daha rahat ve ansl bir konumda hayatlarn devam ettirmelerini salamtr. Buna mukabil Fener
Rum Patrikhanesi (Rum Ortodoks Kilisesi), Heybeliada Ruhban Okulu gibi Hristiyanlar asndan
nemli kurumlar, hem Trkiye hem de Hristiyan vatandalarmz hem de Bat Hristiyan dnyas
tarafndan karlkl stratejik unsurlar olarak polemik konusu olmu ve gndemi igal etmitir.
Bu meyanda Fener Patrii Bartholemousun srarla kendisini ekmenik olarak nitelemesi
ve Hristiyan dnyasnn, Rusya ve Bulgaristan dnda kalan byk ounluunun bunu byle
alglamas, dinin stratejik kullanmnn en canl ve tipik bir rnei olmutur.
Trkiye Cumhuriyeti din ve din fenomenlerden eitli ynlerden yararlanma yolunu tercih
etmektedir. zellikle Hristiyanln kltr mirasna ynelik nan Turizmi uygulamalar;
ekonomik girdi hesaplar iin Hristiyanln ve onlara ait olduu iddia edilen kltrel deerleri
yakndan tanma ve ziyaret maksadyla yaplan seyahat, konunun baka bir boyutunu gndeme
getirmektedir. Aslnda Hristiyan Bat dnyas m yoksa Trkiye Cumhuriyeti kaynakl m grnte
bilinmeyen, ancak bununla alakal baz sorular beraberinde getiren ve sonular itibariyle kimlerin
daha kazanl kaca belli olmayan bu projenin temelinde de din yatmaktadr. Trkiyenin
ekonomik kazanmlarnn n plana karlan bu projede, kayplarn zerinde hi dnlmedii ve
envanterinin yaplmad sanlmaktadr.
Hristiyan dnyasnn kendisine ait olduunu iddia ettii bu topraklarda, onlara ait olduunu
sylediimiz bu kutsal yerleri hac yerleri olarak kabul edip ziyaret etmeleri, Trkiye iin turizm
geliri, onlar iinde turistik bir seyahat olarak kabul edilebilir. Ancak yakn gemite ahit olduumuz
kadaryla, Anadoluda muhtelif devirlerde farkl kltrlerin miras olan bu kalntlarn srarla Grek,
Helen veya Hristiyanlara ait olduunun sylenmesi ve bunlarn Trk resmi belgeleri arasna
girmesi, sonu itibariyle kimlerin kazanan, kimlerin de kaybeden taraf olduunu gstermeye
yetmektedir. Her geen gn Hristiyanlara ait olduu ilan edilen yeni kalntlarn kefi, sonra
bunlarn kutsanmas, sonra buralara din grevlilerinin tayin edilmesi ve nihayet bazlarnn hac
yerlerin olarak ilan edilmesi, dinin birileri tarafndan stratejik amala kullanlmasnn sonucu
olarak karmza kmaktadr.
YEN DNYA DZENNDE

DENGELER DETREN
BELRLEYEN BR UNSUR:
SVL TOPLUM KURULULARI
Antalya lk Ocaklar
Tanm
Gerek anlamda Sivil Toplum Kurulular, resmi kurumlar dnda, bamsz olarak alan, ulusal
ve uluslar aras alanda toplumsal konular zerine lobi ve ikna almalar gibi fikri ve eylemsel
faaliyetler gerekletiren, alanlar gnlllerden oluan, kr amac gtmeyen ve gelirlerini
balar ve yelik demeleri ile aidatlar gibi maddi kaynaklar ile salayan kurululardr.
Sivil Toplum Kurulular genellikle oda, sendika, vakf ve dernek ad altnda faaliyet gsterirler.
Vakf ve dernekler kamuya yararl bir hizmet gelitirmek iin kurulmu yasal topluluklardr. Sivil
Toplum Kurulular, herhangi bir devlet organndan bamsz bir ekilde zel kiilerin giriimiyle
kanuni olarak kurulmu her trl organizasyon iin kullanlan genel bir terimdir. STKlarn
tamamen veya ksmen devlet organlar tarafndan desteklendii durumlarda bile STK bnyesinde
herhangi bir devlet yetkilisi bulunmadka, kuruluun STK niteliinin devam ettii kabul edilir.
Tarihe
Osmanl dneminde gze arpan vakf kltrnn eseri olan vakflar aslnda bugn Sivil Toplum
Kuruluu olarak alglanan ve bahsedilen insanla faydal kurulularn daha ilerisindeki bir
oluumu gstermektedir. Yine Anadolu Trkl iin nem arz eden ahilik kltrn de ierdii
insanlar aras yardmlama nitelii asndan Sivil Toplum Kurulularna tarihi bir rnek olarak
gsterebiliriz.
Yukarda belirttiimiz gemi tarihlerde de rastlamak mmkn olsa da bugnk manas ile
Sivil Toplum Kuruluu kavram ilk defa 1945 ylnda Birlemi Milletler tekilatnn kuruluu
srasnda, kurulu beyannamesinin 10. Blmnn 71. Maddesinde devlet ve ye lkelere
ait olmayan kurulularn danmanlk rol ile ilgili tanmlamada kullanlmtr. Sivil Toplum
Kurulularnn srdrlebilir kalknma alanndaki hayati rolleri ilk defa Birlemi Milletlerin
STKlar ile BM arasnda sk danmanlk ilikilerinin dzenlendii 21. ajandasnn 27. Balnda
dile getirilmitir.
Gnmz STKlarna Genel Bir Bak
Gnmz asndan bakldnda Sivil Toplum Kurulularn Topluma Faydal STKlar ile
Topluma Zararl STKlar olarak ayrabiliriz. Toplumlarn geliimleri, kltrel, milli ve manevi
deerlerinin yaatlmas, toplumun huzuru ve mutluluu iin samimi olarak faaliyet gsteren
kurulular faydal kurulular olarak deerlendirirken, toplumsal dzen ve dayanmann

aleyhine aleni veya gizli olarak faaliyet gsteren STKlar da toplum iin zararl STKlar olarak
nitelendirebiliriz.
Dnyada ve lkemizde saysz STK ve bu STKlarda aktif veya pasif olarak faaliyet gsteren
milyonlarca insann varl gnmzn gereklerindendir. Bu gerekler penceresinden bakldnda
Sivil Toplum Kurulularnn ne kadar byk bir gc elinde bulundurduunu kestirmek ok da zor
olmasa gerek. Bu sivil toplum kurulularnn tamam toplum iin faydal faaliyetler yrttklerini
iddia etmekte fakat birou bilinli veya bilinsizce emperyalizmin istekleri dorultusunda hareket
etmektedirler. Hatta baz Sivil Toplum Kurulular yaptklar toplumsal hizmetler ile kara para
aklamakta ve istemeden de olsa karanlk emellerin aleti olmaktadrlar.
lkemiz asndan da durum dnyada olan bitenden farkl deildir. Toplumsal deerlerle uyumlu
ve toplumun huzuru iin faaliyet gsteren bir takm STKlarn varl sz konusu olduu gibi
topluma zararl faaliyetler ierisinde olan birok STK da bulunmaktadr. Bu STKlar arasndaki
ayrm yapmak kurulularn maddi ve manevi destekilerinin iyi analiz edilmesi ile rahata
yaplabilecektir. Unutulmamaldr ki yanl ahsiyetlerden, kurum ve kurululardan bir gn para
alan, ertesi gn emir de alacaktr. Bu sz tarihi tecrbeler nda doruluu ispat edilmi bir
gereklii ifade etmektedir. Bu konuyla alakal olarak aada rnekler verilecektir.
unu belirtmek gerekir ki STKlar amz dnyasnn en etkili kurululardr. yi rgtlenmi,
alma sistemini oturtmu bir STKnn, arkasndan milyonluk kitleleri yrtmesi etki tepki ilikisi
kadar doal bir sonu olacaktr. Bu nedenle Sivil Toplum Kurulularnn faaliyetleri doru ve samimi
olmas kouluyla Milletimiz ve Devletimiz tarafndan da iyi alglanmal ve desteklenmelidir.
Trkiyede George Soros Tarafndan Fonlanan Ve Kullanlan Kurululara Baz rnekler
Bilgi niversitesi
Soros vakflar a Ak Toplum Enstitsnn Trkiyedeki ayann ynetim kuruluna
gz attmzda, Bilgi niversitesinin nde gelen ve basnda da ismine sk rastladmz
Akademisyenlerine rastlyoruz. Ayrca getiimiz yllarda yaplan Ermeni Konferans da yine bu
niversitenin giriimi ve ev sahipliinde yaplmtr. Sz konusu konferansta Trklerin Ermenilere
soykrm yaptn ima eder nitelikteki sylemler dikkat ekmitir.
Trkiye Ekonomik ve Sosyal Etdler Vakf (TESEV)
Nejat Eczacba, 1961de Ekonomik ve Sosyal Ettler Konferans Heyetini oluturdu. Bu kurulu
daha sonra Sosyal Ettler Konferans Vakf oldu.
19821983 ylnda ABD, yar ak Anti-Communist Leage rgtlenmesinden ak operasyon
rgtlenmesine gemiti. Artk lkelerde, dernek, vakf, oda rgtlenmesiyle bir a oluturulacak
ve i-d siyaset ierden denetim altna alnarak, uzaktan kumandaya balanacakt. Bu operasyonun
hedefinde Trkiye de vard.
Bu arada, 1984 ylnda, Boazii niversitesi Vakf, Ankara niversitesi Siyasi Bilimler Vakf ve
Eczacbann Vakf ortak giriimle TESEVi kurdular. Kurulua ayrca 200 kii katld.
TESEV kurucu ve yneticileri arasndaki sekin kiiler, Trkiyede oluturulacak geni an
dmlerini oluturdular. Kiiler kiilere, kurumlar kurumlara balanyordu. Birkan anmsamak
yeterlidir:
Blent Eczacba, Feyyaz Berker (Tefken Holding), Can Paker (Henkel-TUSAD, Sabanc
Holding, Soros Ak Toplum), shak Alaton (Alarko Holding), Mehmet Kabasakal (ISO, TESAV,
CHP, Sosyal demokrasi Okulu), Hasan Karaal (DPT, Tarih Vakf), Ziya Mezzinolu, stn
Ergder (Boazii niversitesi Rektr, Soros Ak Toplum),
Kurucular arsnda ve ynetimde yer alan drt kii balantlar ilginletiriyor.

Bunlardan Tarhan Erdem, CHP eski milletvekili, eski Sanayi Bakan, 19992000 arasnda
CHP Genel sekreteriydi. Erdal nnnn 2 yl nce son siyasal parti giriimi olarak balatt
Yeni Oluumun tzn hazrlad. Ancak Tarhan Erdemin en erdemli ii, Doan Medya
Koordinatrl ve Radikalde ke yazarldr.
TESEV direktr zden Samberk, Dileri Mstear, Almanya, spanya, Belika ve ngilterede
Bykeli idi. Turgut zal dneminde Cumhurbakanl danmanyd. TESEVe hareket getirdi.
Krt konferanslarna katld.
Fikret Toksz, Marmara Belediyeler Birlii sekreteri ve Murat Belge Bakanlnda kurulan
Helsinki Yurttalar Dernei kurucusudur. TESEVin yerel otonomi almalarnda etkindir.
TESEV kurucusu Ylmaz Argden de drdnc ismimizdir. Argden, 1978-1980 arasnda Ko
Holding ARGEde ynetim kurulu bakanyd, 1980-1985 arasnda RANDn Stratejik Analizcisi,
daha sonra Dnya Bankas Kredi Blm yneticisi oldu. 1991 ylnda Babakan Mesut Ylmazn
Badanmanyd. 2006da srail kurucusu olarak bilinen ve dnya para ann en byk aktr
saylan Rothscildlarn stanbul ubesi yneticisi oldu.
TESEV, ABDnin ve ABnin ortaklaa yrttkleri Trkiyeyi kontrol altnda tutma ve Ortadou,
Kafkasya ve Asyada smrgeler kurma giriimlerinin en nemli destekisi, ARI Dernei ile birlikte
Trkiyedeki ABD yanls sivil oluumlarn banda gelmektedir. Ayrca TESEV Genelkurmay
aleyhine de sk sk aratrma almalar ve szde raporlar yaynlamaktan da geri kalmamaktadr.
Toplum Gnllleri Vakf (TOG)
2000li yllarn banda genlerin nclnde, yetikinlerin destei ile slogan ile ortaya kan
TOG ksa zamanda Trkiye genelinde btn niversitelerde rgtlenmitir. Soysa Sorumluluk
Projeleri gerekletirerek faaliyetler yrten bu vakf 18-25 ya gnlllerin almalar ile
gnmze kadar faaliyetlerini srdrmtr. Vakfn kurucusu ve Ynetim Kurulu Bakan Garanti
Bankas eski genel mdr brahim Betildir.
Yaptklar faaliyetlerle toplum iin ok faydal olduklar grnts veren bu vakf da hayrsever
Sorosun destek ve yardmlarndan faydalanmaktadr. Getiimiz yllarda yaplan GepGen
Festival adndaki etkinliin dzenleyicisi TOG Vakf iken ayn etkinliin maddi destekisi Sorosun
Ak Toplum Enstits idi. alma tarzlar ve sistemleri ile Ukrayna, Srbistan, Grcistandaki
genlik oluumlarn anmsatan TOG faaliyetlerine bugn de hzla ve genileyerek devam etmekte.
Ayrca MEB ve Kltr ve Turizm Bakanl ile yaplan protokoller erevesinde ortak projeler
gerekletiren vakf takip edilmesi ve gzlemlenmesi gereken bir kurulu.
Abant Platformu
lkemizde ki Sorosu oluumlardan bir dieri de Abant platformudur. Platforma katlan dikkat
ekici isimler dahi hizmetin nereye olduunu ortaya koymaktadr;
Salim Uslu (Hak-i Bakan, 2002-2004 aras Ak Toplum Enstits danma kurulu yesi), ahin
Alpay (Zaman Gazetesi Yazar, 2001-2003 yllar aras Ak Toplum Enstits danma kurulu
yesi).
Mehmet Altan (Taraf Gazetesi yazar)
Prof. Dr. Levent Kker: AKP iin , Sivil Anayasa hazrlayan ekibin ba. Ve daha bir ok
isim
Her dnce ve grten insanlarn katlmnn saland sylemiyle ortaya atlan bu platform,
lke ve dnya gndemi hakknda grntlk tartmalar yaparak nceden ellerine tututurulmu
sonu bildirgelerini kamuoyuna aklamaktadrlar.

Getiimiz yllarda sz konusu toplantlarda yaplan szde tartmalarda, Trklerin Ermenilere
soykrm yapt, Kbrsta Annan Plannn uygulanmas gerektii, Krtlerin yaad blgelerin
Osmanl Dneminde zerk olduu, Trk Ordusunun PKK ile savamaktan vazgemesi gerektii
gibi sylemler ve kararlar dikkat ekmitir.
Fethullah Glen Cemaati
Gnmz Trkiyesinde ekonomik ve sosyal anlamda geni bir kitleye ve gce ulaan Fethullah
Glen cemaati de dikkat edilmesi gereken gayri resmi sivil bir oluumdur. Dnyann birok yerinde
kurduu okullar ve toplumsal rgtlenme yaps dikkate deerdir. Yllardr ABDde yerleik olan
ve cemaat oluumunu buradan kontrol eden ve bir slam by olarak nitelenen Glenin bir
gazeteye verdii u demeler ilgintir:
Amerika daha uzun zaman dnyann kaderinde nemli rol oynayacaktr. Bu gereklik kabul
edilmeli. Amerika gz ard edilerek urada burada bir i yaplmaya kalkmamaldr. Amerikallar
istemezlerse kimseye dnyann deiik yerlerinden hibir i yaptrmazlar. Simdi baz gnll
kurulular dnya ile entegrasyon (uyum, btnleme) adna gidip dnyann deiik yerlerinde
okullar ayorlarsa, bu itibarla, mesela Amerika ile attnz surece bu projelerin gerekletirilmesi
mmkn olmaz.
Fethullah Glen Cemaati dikkat edilmesi ve izlenmesi gereken bir oluumdur. slam dinini
sulandrma oyununun dier bir ifadesi olan Ilml slam veya dinler aras diyalog sylemleri
emperyalizmin lkemiz ve Ortadou ve tabi ki dnya siyasetinde sahneledii oyunlardan baka
bir ey deildir.
Milletimiz tarih boyunca birok defa tehditlere, saldrlara maruz kalmtr. Bu tehditleri ve saldrlar
bertaraf etmenin yolu zmz renmekten ve ona sahip kmaktan gemektedir. Dileimiz
yeni Trk neslinin zn bilen ve koruyan, okuyan, anlayan ve anlatan bir nesil olmasdr. u
da unutulmamaldr ki bir insann memleketine zarar vermesi iin mutlaka hain olmas gerekli
deildir. Tarih bilinsiz ve farknda olmadan memleketine zarar veren birok insanla doludur
KAYNAKA:
Sivil rmcein Anda, Mustafa YILDIRIM
2001 2008 yllar Ak Toplum Enstits Raporlar
Ak Toplum Enstits (osiaf) web sitesi; www.osiaf.org.tr
Toplum Gnllleri Vakf (TOG) web sitesi; www.tog.org.tr
TESEV raporlar,
OrtadouGazetesi;http://www.ortadogugazetesi.net/makale.php?yid=&makale=TESEV+Vakf%FD+ve+%DDcraatla
r%FD+Hakk%FDnda+Bir+Yaz%FD&id=1857
Turuncu Devrimler, Sorosun Yeni Dnya Dzeni: kinci El Demokrasi ve Neo-Conlar, Sinan OAN
Trkiye Stratejik Aratrmalar Merkezi; www.turksam.org.tr
Uluslar S www.usak.org.tr
Kbrsta Zeytin Dal Devrimi, Yrd. Do. Dr. enol KANTARCI
Milliyet Gazetesi, George Soros Rportaj, Can Dndar
KRESEL GLERN DNYA SYASETNDE

ETKN OLMAK N KULLANDII YNTEMLER
Antalya lk Ocaklar
Dnya siyasetinde ve devlet idarelerinde etkin ve sz sahibi olmak isteyen emperyalist odaklar
gnmzde bu amalarn genelde iki yolla gerekletirmeye almaktadrlar. Bu devletlerin
kulland birinci yntem direkt askeri mdahale yntemidir. 11 Eyll saldrlar sonrasnda
ABDnin dnya kamuoyunu da arkasna alarak gerekletirmi olduu Afganistan ve Irak igalleri
veya Rusyann Osetyaya yapt mdahale veya inin Dou Trkistan blgesine yapm olduu
saldrlar bu yntem bakmndan somut rnekler olarak karmzda durmaktadr. Bahsi geen birinci
yntem yani direk askeri mdahale yntemi siyasi ve askeri adan zayf ve toplumsal sorunlarn
youn olduu gsz devletlere kar bavurulan bir yntemdir.
Kullanlan bu yntem dnda kresel gler, amzda yeni bir yntem gelitirmitir. Aada
ayrntl olarak bahsedeceimiz ve temelde insanlk faydas iin faaliyet gstermek zere kurulan
Sivil Toplum Kurulular emperyalizmin yeni silah olarak gnmzde kullanlmaktadr. Bununla
beraber ayn amaca hizmet eden fonlarda gn getike etkisini arttrmaktadr. Bu kurulular ve fonlar
vastasyla devletler dardan askeri veya siyasi herhangi bir mdahaleye maruz braklmadan,
kendi i dinamikleri kullanlarak ve kendi vatandalar eliyle etki altna alnmakta hatta iktidarlar
devrilip emperyalizme hizmet eden kukla iktidarlar kurulmaktadr. amz bu gibi faaliyetlerin
rnekleriyle doludur, Srbistan ile balayp sonrasnda devam eden darbeler zincirine gnmzde de
yeni halkalar eklenmektedir. Demokrasi, insan haklar, zgrlk, adalet gibi sylemler kullanlarak
ve birok konuda sosyal sorumluluk projeleri gerekletirilerek insanlarn destei salanmakta, bu
destek zaman ierisinde siyasi oluumlara hatta darbelere kanalize edilmektedir. Bata ABD olmak
zere birok dnya devleti bu almalar iin ykl meblalar harcayp ayr bteler ayrrken,
milyarlarca dolar bulan bu kaynaklar el altndan lkelere datlmaktadr.
Gnmzde bu faaliyetler ile n plana kan en bilindik devlet ABD iken ABDnin bu iler iin
kulland isim ABDli speklatr (vurguncu) George Sorostur. Bir Macar Yahudisi olan Soros
1930 ylnda Macaristanda domu, 1943 ylnda Naziler Budapeteye girince babasnn hazrlad
sahte kimliklerle ailesi ile birlikte Londraya tanmtr. Burada 17 yandan itibaren Londra
Ekonomi Okulunda (London School of Economics) renim grm, hocas olan Karl Poperin
Ak Toplum dncesinden etkilenmitir. 1956 ylnda okulu bitince New Yorka gerek 1961de
ABD vatandalna girmitir. Ardndan ABDde borsa speklatrl yaparak para kazanmaya
balayan Soros, 80li yllarn banda dnyann en byk para iletmecisi ilan edilmi, 1992de
ngiliz poundunun de gemesi karsnda giritii vurgunculuk giriiminde 1 milyon dolar
ve Bank of England kerten adam unvann kazanmtr.
Uluslar aras arenada ve ABD d politikasnda nemli bir yere sahip olan George Soros hayatn ve
parasn Amerikann dnya siyasetindeki etkinliine harcamaktadr. Maddi olarak kt durumda
olan bir aile ierisinden kp bir anda dnyann en zenginleri listesinde boy gsteren Sorosun
bugnk noktaya hangi destek ve yardmlarla ulatn kestirmek ok zor olmasa gerek.
George Soros, sz konusu faaliyetlerini merkezi ABDde bulunan ve birok lkede temsilcilikleri
olan Ak Toplum Enstits (OSAF) araclyla srdrmekte yine bu kurulu vastasyla
lkelerde, medya patronlarna ve siyasilere maddi kazanm salamaktadr. Bu almalarla birlikte

birok STKnn kuruluuna ve desteklenmesine nclk eden George Soros el altndan ve aktan
aktt paralarn karl olarak Amerikann d siyaseti dorultusunda faaliyetler istemektedir.
Bu erevede oluturduu sivil toplum kurulularna 1994 ylnda 300 milyon, 1995 ylnda 350
milyon, 1997 ylnda 428 milyon, 2000 ylnda 494 milyon dolar harcamtr.
lkemizde zellikle 2000li yllarda boy gsteren George Soros birok televizyon kanalna, gazeteye,
siyasi kurulu temsilcisine, niversiteler gibi eitim kurumlarna maddi destek salamaktadr.
Ayrca lkemizde televizyon ekranlarnda izlediimiz, gazete satrlarnda yazlarn okuduumuz
basn mensuplarnn birou Sorosun ve dolaysyla ABDnin am olduu eitimlere katlmlar
sayesinde gnmzdeki nlerine kavumulardr.
Dnyadaki Sivil Darbeler
20. yzyln ortalarnda cephe savalarnn nemi azalm, bunun yerini farkl ve daha az maliyetli
yntemler almtr. amzn byk devletlerinin yeni sava alanlar, kendilerinden daha gsz
konumdaki devletleri kontrol altna alabilmek veya karsndaki byk gce kar stnlk
salayabilmek iin uygulad stratejiyi bilmek, tanmlamak, rnekleriyle aklamak ve bu yolla
genlerin dikkatini ekmek; bamza gelen veya gelmesi muhtemel tehlikenin olumasnn nne
geilebilmesi iin nemli bir hamledir. Sivil darbeler, byk glerin derin uzantlar tarafndan
desteklenen ve lkemizde de zerinde dikkatle durulmas gereken bir konudur. almamz sonucu
ulalan hedef kitle; ne kadar byk olursa, olas tehlike de o kadar klecektir. Kantlanm ve
proje sahiplerinin de inkr etmedii son dneme damgasn vuran baz rnekleri inceleyeceiz.
Srbistan
199lde sosyalist sisteme son verdiini ilan eden Yugoslavya Federasyonu, bu sreten sonra
emperyalist paylamn hedefi oldu. nce Federasyonda yer alan farkl uluslardan halklar,
emperyalist kkrtmalarla birbirine drld, ulusal boazlamalarn iine itildiler. Oluturulan
ortam ve i sava bahane edilerek, uluslararas emperyalist glerin mdahalesinin koullar
hazrland. Balkanlardaki i sava ve emperyalist saldrda on binlerce insan ld, yine on
binlercesi g etmek zorunda kald. Srbistana emperyalist mdahalenin bahanesi Miloseviti.
Byk Srbistan uruna Kosovaya sava aan Srp burjuvazisinin temsilcisi Milosevi, ABD
mdahalesinin hedef tahtasna oturtuldu. Haftalarca sren NATO bombardman sonrasnda, Srp
milliyetileri teslim oldular. Bundan sonra Kosovaya (kurtarma bahanesi) ile 42 bin BM askeri
yerletirildi. Kosovaya kar sava durduran Milosevi, uluslararas alanda yalnzlatrlmaktan
kurtulamad. Savan tahribatlar, ekonomik k ve yoksullama, halkn ynetime kar tepki
ve fke biriktirmesine neden oldu. ABD bu zemin zerinden, kitle muhalefetini gelitirmenin
yntemlerini devreye soktu. Devamnda yaanan olaylarla ABD istediini yapt ve Srbistanda
kukla bir ynetim oluturdu.
Grcistan (Gl Darbesi)
ABDnin Kafkaslardaki hedefleri bakmndan zgn bir konumda olan Grcistan, blgedeki
devrimlerin ilk rnei oldu. Grcistan Rus nfusunun youn olduu ve ierisinde ABD sleri
barndran bir blgedir. Rusya ile bir sre yrtlen emperyalist kapma, ABDnin zaferi ile
sonuland. Grcistan, 11 yldr Rusya Federasyonundan ayrlm bamsz lkelerden biridir.
Peki devrim nasl yapld? ABD, Eduard evardnadzeye kar Mihail Saakaviliyi destekler.
Nihayetinde evardnadze eski Sovyet brokrasisinden gelmektedir. 1991 gerici olaylarnda Yeltsin
gibi o da baat bir rol oynam olsa da, o dnemdeki Rus yanda pozisyonu, ABDnin onu devirme
giriimlerine neden olmutur.
Kmara (Yeter) adnda rgtn btn ehirlerde kurulmas, rgtlenmesi salanr. Rustavi adl TV
kanal, muhalefeti destekleyecek biimde yaplandrlr. Bunun yannda, Saakavili ve yandalar bir
nceki yaz yine Soros Vakf tarafndan Belgrata gtrlerek eitilirler. 2003 Ekim aynda seimler
yaplr. Seimlerde evardnadzeyi destekleyen partilerin nde olduu aklannca, gzlemcilerini

seimleri izlemeye gnderen Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat (AGlT), seimlerde usulszlk
yapldn aklar. Amerikan Global Strateji Grup, lke apnda sandk k anketleri yapar,
sonular aklar. Saakavili nderliindeki Ulusal Parti birinci, evardnadzenin Yeni Grcistan
Partisi ikinci sradadr. Halkn sokaa dklmesi ve Bakanlk Sarayn igal etmesiyle, ite ve
uluslararas alanda yalnzlaan evardnadze istifa eder. 2004te Saakavili artk devlet bakandr.
Ve bylece ABD yine hedefe ulamtr.
Ukrayna (Turuncu Devrim)
Her ne kadar seimler darbeler iin en uygun an olarak belirlense de, ABD kaynakl STKlar ok
daha ncesinden ie balarlar. Ukraynada da Soros Vakf ve Sorosun Ak Toplum Enstits youn
bir faaliyet yrtr. Bata Kiev olmak zere genlik rgtleri tm ehirlere yaylr. Srbistanda
ad Otpor (Direni) olan genlik rgtlenmesinin, Ukraynadaki ad Poradr ve Otpor yelerince
eitimden geirilirler. 21 Kasm 2004te yaplan seimlerin Rus yanls olarak bilinen Viktor
Yanokoviin kazand ilan edilir. ABD yanls Yuenko taraftarlar sokaa dklr. Uluslararas
emperyalist kurulular seimlerde hile olduunu ilan eder ve yine uluslararas emperyalist yetkililer
seim sonularn kabul etmeyeceklerini aklarlar. Kievde halk kitlesel protestolara giriir.
Ardndan parlamento (Turuncu giysili ve ellerinde gller olan insanlarca) kuatlr. 26 Aralkta
yeniden yaplan seimlerle Viktor Yuenkonun zaferi ilan edilir. Zafer yine ABDnindir
Krgzistan (Kadife Devrim)
Orta Asya Krgzistan, SSCBnin dalmas ile federasyondan ayrlm, Krgzistan halk, Akayevin
bakanlk yapt srede ekonomik, politik bask ve smr altnda yaamtr. Ukraynadaki
Lale Devrimi ncesinde Soros Orta Asya lkeleri de Ukrayna ve Grcistan rneklerini izleyerek
deimelidir demiti. Akayev buna kar, Krgzistanda asla bir kadife devrim olmayacak
demesinin ardndan, ABD gdml sivil darbe ile alaa edildi.
Be milyon nfuslu Krgzistanda Freedom House, NDI (National Democratic Institute), IRI (In
ternational Republican Institute), mehur Ak Toplum Enstits 1990larn ortalarndan itibaren
halk arasnda eitli projeler rgtlemeye balamlard. zellikle genlik almasna zel bir
arlk veriliyordu. Kel Kel genlik rgt, sadece genlik iinde almak zere kurulmutu.
Bunlar dnda halkn iinde kadn, ynetim, ekoloji, demokratikleme, salk, HIV yaylm,
yozlama vb. sorunlarna kar projeler gelitirilip, uygulanyordu. (Trkiyede Toplum Gnllleri
Vakf bu ve benzeri projelerini hayata geirmektedir-Demokrasi ve Haklarmz, Homofobi,
Osiaf destekli Gepgen Festival bunlardan sadece birka )
Krgzistan Asyann sviresi yapaca vaadiyle ie balayan Akayev, lke zenginliklerini kendine
ve yandalarna aktr. 2000e gelindiinde Akayev, kitlelerin nezdinde olduka ypranm ve te
hir olmutu. Geen srede iktidarn koruyabilmek iin daha fazla baskya bavurdu. Ekonomik
olarak giderek yoksullaan ve politik basklardan bunalan halkn, her geen gn fkesi artyordu.
2005 seimlerinde Akayev aday olmayacan aklad ancak, parlamento seimlerine muhaliflerin
girmesini engelledi, kendi yaknlarn (olu ve kz) ve yandalarn parlamentoya doldurdu. Mart
aynda, seim sonularna kar gsteriler ksa srede lkenin her yanma yayld. Kitlelerin sokaa
dklmesinde, emperyalistlerin kurulular olan STKlarn payn tahmin etmek hi de zor olmasa
gerek. Tabi ki sonrasnda dier sivil darbelere benzer gelimeler sonucunda yine ABD amacna
ulam oluyordu.
Ve Trkiye
Tm bu darbelerin grnen yz olan George Sorosun Can Dndarla yapm olduu rportaj
incelediimizde ekil olarak yaplanlar arptsalar bile faaliyetlerini ok da gizli yrtmediklerini
grmekteyiz. Rportajn satr aralarna gz atmak da fayda var:
Devirmiyor, devireni destekliyorum
Can Dndar: Diktatrler sizden korkuyor, nk siz gelince onlar devriliyor. Deiimi tetikliyor
musunuz, yoksa kokluyor musunuz?
George Soros: Deiim halktan gelmelidir. Elbette vakflarmzn demokrasi talebine katks
olabilir, ama halk desteklemedike bu hibir ie yaramaz.
Can Dndar: Ama muhaliflere para vererek deiime nayak oluyorsunuz.
George Soros: Hayr. Ben deil, orann halk nayak oluyor. Biz onlara destek veriyoruz. Grcistan
rneini alalm. Orada evardnadze yolsuzlukla mcadele iin iyi bir plan yapt. Vakfmz
buna destek verdi. Ancak yolsuzluun odanda polis vard ve evardnadzenin hayat polisin
korumasndayd. Bu yzden plan uygulanamad. Bazlar hkmetten destei ekip ona kar
rgtlendiler ve kazandlar. Seimde sandk banda saym yaptk ve gerek seim sonularn
ortaya koyduk. Neticede halk hkmetin aklad sonulara deil, vakfmznkine gvendi.
Deiime katkmz bu oldu. Rejimin devrilmesinden sonra polise makul bir gelir salanmas,
yolsuzluun nlenmesi iin yeni hkmete destek verdik. Bu, yeni rejimin en grnr baars
oldu. Ve ben buna katk saladm iin gurur duyuyorum.
Can Dndar: Srbistan, Ukrayna, Grcistan, Kazakistan Srada neresi var. Hangi toplum
alacak?
George Soros: Ukrayna daha bamsz olmadan biz vakfmz kurmutuk. Bamszln ilan
edince danmanlar salayarak yardmc olduk. Korkarm Krgzistan rneinde devrim, olmas
gerekenden erken geldi. nk henz kurumlar ok zayf. O yzden Ukrayna, Krgzistan gibi
yerlerde demokratik rejimlerin baarl olamayacandan endieliyim. Bence demokratik devrim
sadece bir balangtr, sonu deil. Bu deiim srecinin sonuca ulamas iin Bat daha aktif rol
almal. Bu konuda bask yapyorum.
Can Dndar: Peki Trk zenginleri ile Sorosun ilikisi ne durumdadr, bizim zenginimizin bu
faaliyetlerde rol ne olmutur? Trkiyenin blgedeki pozisyonu?
George Soros: Trkiyeyi ok takdir ediyorum. nk ok ak fikirli ve ileri grl bir liderlii
var. Bu zellikle Trkiyenin kapitalist snf iin de geerli nk benim bildiim kapitalistler
sadece daha fazla para kazanmann peindedir. Trkiyede ise bir grup zengin var ki, lkelerini
kale ediyorlar. Trkiyede vakf kurmamzn temelinde de bu var. Vakfmzn proje gelirinin ou
Trk sermayesinden geliyor. Buda memnuniyet verici.
Sorosun AKP analizi
AKP slami bir lkenin en demokratik partisidir. Bu , ok olumlu bir ey. slami demokrasinin
baarl olmas iin elden gelen her ey yaplmaldr. Trkiye dier slami lkelerden farkl bir
tarihe sahip olmasna ramen yine de slam dnyas iin ok deerli bir rnek olabilir.
Sonu Olarak:
Trkiyede Ak Toplum Enstits olarak almalara balayan ve 2009 yl bandan itibaren Ak
Toplum Vakf adn tayan szde sivil toplum kuruluu; tpk Krgzistanda masum grnen vakfn
benzerlerini lkemizde de maddi manevi desteklemektedir. Herkesin gz nnde TESEV, Bilgi
niversitesi gibi kurulular dnda gnlllk ad altnda faaliyet gsteren STKlar dikkatle
incelenmeli ve bu konuda Trk Genci uyank olmaldr.
imdi, gnmzde emperyalizm tarafndan kullanlan baz aralar alt balklar halinde, rnekler
vererek aklayalm:
Basn Yayn Kurulular (Medya):
letiim a olarak adlandrlan amzda yazl ve grsel basn byk nem tamaktadr.
Gazeteler, TV ve radyo kanallar, dergiler, internet zerinden yayn yapan siteler gibi basn ve
yayn organlarnn toplum zerinde braktklar etki ve toplumu ynlendirmedeki gleri kayda
deerdir. te bu g gnmzn emperyalist odaklar tarafndan da fark edilmi ve buradan
hareketle birok TV, radyo, gazete, internet sitesi sz konusu amalar dorultusunda kullanlmak
zere kurulmutur. rnein Grcistan`da Rustavi2, Ukrayna`da Kanal 5 televizyonu devrimin
sesi olurken, Krgzistan`da televizyonun yerini ResPublica ve MSN gazeteleri almt.
Bu almalarn yannda George Soros Trkiyede kendi TV ve radyo yldzlarn, kendi yazarlarn
yetitirmek iin almalar yrtmektedir. Bu almalar erevesinde ABDde dzenlenen
eitim seminerleri aracl ile Trkiye ve Dnya medyasndan birok isim emperyalizmin
amalar dorultusunda eitilmekte ve lkelerine dndklerinde birer ABD vatanda gibi hareket
etmektedirler. lkemizde kurulan veya desteklenen kurululara rnek olarak son zamanlarda
gndemi sk sk igal eden Taraf Gazetesini gsterebiliriz. Sz konusu gazetenin ynetim kurulu
ve destekileri dikkatle aratrldnda Soros ile aradaki balantlar ok ak olarak gn yzne
kmaktadr.
Taraf gazetesi, Ak Radyo gibi birok rnek gstermek mmkndr. Bu kurulular isim isim
saymak yerine genel zelliklerini bahsedecek olursak daha faydal olacaktr. Sz konusu basn
yayn organlar Trkiyenin taraf olduu her konuda tavizkar haber ve yaynlar ile devlet ve
millet karsnda bir tavr taknmaktadrlar. Tarihi boyunca asker millet olarak adlandrlan Trk
Milletinin ordusu bu kurulularn her zaman dman olmutur. Bu nedenle Trk Ordusunu
karalama almalarna ska rastlamak mmkndr. Bu kurulularn bir dier ortak noktas ise
Demokrasi, nsan Haklar benzeri sylemleri azlarndan drmemeleridir.
Kresellemenin salanabilmesi ve toplumlarn Ak Toplumlar haline getirilebilmesi iin olmazsa
olmaz artlardan olan Milliyetiliin ortadan kaldrlmasdr. te bu sebeple Trk Milliyetilii
de bu yayn organlarnn hedefindedir. Genel olarak saydmz bu nitelikleri tayan basn yayn
kurulularnn kk bir aratrma ile kimlere hizmet ettikleri ortaya kacaktr.
rnein ak toplum enstitsnn amalar dorultusunda yayn yapmak ve gndem oluturmak
amacyla ayn kurulu tarafndan Ak Radyo kurulmutur. 13 Kasm 1995te yayna geen Ak
Radyo, stanbul ve evresine yayn yapan blgesel bir radyo istasyonu olarak tanmlanyor.
Dikkat eken konuklar arasnda; George Soros, Orhan Pamuk, Hasan Cemal, Can Dndar
gibi isimler yer almakta. Bunlarn dnda , kenceciden ikence kurbanna, AIDS hastasndan
travestiye, 3 yandaki gen biniciden 93 yandaki tecrbeli mzisyene, 8 yanda kresel snma
kart aktivistten, 80 yanda sinema makinistine, adan at arabacsna, otistikten genetik
bilimciye, TESEVden TEGEVe, KADERden KAMERe, Amnestyden Greenpeacee, on drt
sene boyunca, her gn en az konuk olarak yayn politikalarn zetlemilerdir.
zetle bu iki yayn organ Trk Milletinin deerlerine hakaret edenlere kelerinde, stdyolarnda
yer vermektedirler. Basn yayn organlarnn neredeyse tamamnda yer bulan yazarlar, szde
aydnlar, STK temsilcileri bu iki nemli masum grnen demokrasi ad altna gizlenmi iki yayn
organnda seslerini duyurmaktadrlar.
a)
Siyasi Kurulular
19. yzyln sonlar ve 20. yzyln balar itibariyle dnya genelinde monarik sistemlerin glerini
yitirmeleri ve ortadan kalkmalarnn etkisi ile demokratik sistemlerin yaygnlat grlmtr.
Bu nedenle demokrasilerin olmazsa olmaz olan siyasi kurulular gnden gne nem kazanm ve
gnmz devletlerinde de yerlerini salamlatrmlardr. Emperyalizmin lkeleri etkisi ve emri
altna alma abalar ierisinde de siyasi kurulular nitelikleri itibariyle nemli bir yer almlardr.
Kimi zaman kukla partiler kurularak lke ynetimlerine demokratik darbelerle el konulmu, kimi
zaman ise var olan siyasi kurulular maddi kazandrmalar ile etki altnda tutulmutur.
lkemiz de emperyalizmin yukarda bahsettiimiz oyunundan nasibini alm, Trk Milletinin milli
ve manevi deerleri suiistimal edilmek suretiyle d destekli siyasi oluumlar iktidar koltuuna
kadar ykseltilmitir.
Dnya genelinde darbeler yaptn kendi azyla itiraf eden George Soros lkemizdeki almalarna
2000li yllarda balam, Sorosa yakn birok vakf 2002 seimleri sonrasnda Bakanlklarla (MEB,
Kltr ve Turizm Bakanl) ortak projeler gerekletirmitir. Sorosun aktan destek verdii
Bilgi niversitesi YK genel kuruluna en ok ye gnderen niversiteler listesinde ba ekmitir.
lkemizin bugnk iktidarnn icraatlar ile defalarca George Sorosun iltifatlarna mazhar olular
da dikkate deer bir durumdur.
Emperyalist odaklarn siyasi oluumlaryla alakal olarak syleyebileceimiz son ey yukarda
deindiimiz ve basn, yayn organlar iin geerli olduunu belirttiimiz genel zelliklerin bu
kurulular iin de geerli olduu ve siyasi kurulularn etkin olduklar toplumun ulusal deerleri
ile i ie grnerek toplumsal destek salamak ynnde alma gsterdikleridir.
b)
niversiteler, STKlar
Gemiten bugne tarihin her devrinde eitim ve retime nem veren bir kltre sahip olan
milletimiz iin niversiteler, gelecein dnyasnda sz sahibi olmak asndan byk nem
tamaktadrlar. Dier taraftan niversiteler zerk yaplar ve yasalar nndeki geni imknlar
nedeniyle emperyalizminde devletler ierisinde gzde aralar haline gelmilerdir. Szleri ve
sylemleri toplum iinde itibar gren, halka muteber ve gvenilir kabul edilen akademik kariyer
sahibi kiileri elinde bulundurmak, kendi istediini onlara syletmek emperyalist odaklar iin
kullanlmaya deer bir yntemdir. Bu nedenle bata ABD ve onu temsilen George Soros olmak
zere, AB gibi dnya siyasetinde ve devletler zerinde etkili olmak isteyen emperyalist odaklar
lkemizde ve dnyann birok yerinde niversitelere ve akademisyenlere dudak uuklatacak
rakamlarda maddi desteklerde bulunmaktadrlar. Her ne kadar bu yardmlar eitime destek olmaya
ynelik balar olarak gsterilmek istense de bu desteklerin altndaki ama farkldr.
KAYNAKLAR
Sivil rmcein Anda, Mustafa YILDIRIM
2001 2008 yllar Ak Toplum Enstits Raporlar
Ak Toplum Enstits (osiaf) web sitesi; www.osiaf.org.tr
Toplum Gnllleri Vakf (TOG) web sitesi; www.tog.org.tr
TESEV raporlar,
OrtadouGazetesi;http://www.ortadogugazetesi.net/makale.php?yid=&makale=TESEV+Vakf%FD+ve+%DDcraatla
r%FD+Hakk%FDnda+Bir+Yaz%FD&id=1857
Turuncu Devrimler, Sorosun Yeni Dnya Dzeni: kinci El Demokrasi ve Neo-Conlar, Sinan OAN
Trkiye Stratejik Aratrmalar Merkezi; www.turksam.org.tr
Uluslar S www.usak.org.tr
Kbrsta Zeytin Dal Devrimi, Yrd. Do. Dr. enol KANTARCI
Milliyet Gazetesi, George Soros Rportaj, Can Dndar
LKEY ELE GERME SRECNDE

STKLAR VE ABANT PLATFORMUNUN
DNDRDKLER
Batuhan OLAK
Birtakm kresel gler, az gelimi ya da gelimekte olan lkelere ynetim ve kltr ihra
etmektedirler. hra edilen bu kltr ve ynetim anlaylar erevesinde kendi istekleri dorultusunda
muhta devletler yaratmaktadrlar. nce ynetimleri ele geiren ve daha sonrasnda da kendi
kltrlerini o lkelere satan bu zihniyetin en nemli silah Sivil Toplum Kurulular (STKlar)
olmutur. Bu abalarn en temel amac da; modern smrgeler oluturmak ve bunlar araclyla
dnyay ynlendirebilmektir.
Sivil toplum rgtlenmeleri; varlklaryla iktidarlar zerinde bask unsuru veyahut bireyin
toplumsal sorumluluklarn yerine getirdikleri rgtl yaplar olarak tanmlanabilir. Lakin bu sivil
toplum rgtleri vb. yaplanmalarn d fonlarla ve dardan retilen dncelerle faaliyetlerini
srdrmesi sz konusu tanmlamay yetersiz klmaktadr.
Toplumu yneten ve ynlendiren gler haline gelen kimi sivil toplum kurulularnn kresel
glere ve ulus tesi irketlere hizmet ettikleri aka grlmektedir. Bu zellikleri bakmndan
farkl bir tanmlamay hak eden sz konusu yaplanmalar, k noktalar bakmndan bireyin
sosyal sorumluluklarn yerine getirdii iddiasndaki sivil toplum anlaynn da farkl bir eksene
oturmasna neden olmaktadrlar.
Gnmzde bir takm kresel glerin arac haline gelmi dnce kurulular, sivil toplum rgtleri
vb. yaplanmalar siyasi iktidarlar, medyay ve kamuoyunu ynlendirmektedir. zellikle Souk
Sava dneminin bitmesiyle younlaan sivil toplum hareketleri ve uluslararas rgtlenmeler
yeri geldiinde hkmet ve rejim deitirebilecek gce ulamlardr. Her geen gn artan gleri
bakmndan bu tarz yaplanmalarn, Ulus-devletlerin gelecei asndan nemli bir tehdit unsuru
haline geldikleri grlmektedir.
u anki durum itibariyle Dnyann birok yerinde, tek devletin ynettii bir dnya dzeni aray
erevesinde, demokrasi ve insan haklar ihra edilen toplumlar z deerlerini yitirmekle birlikte,
tarihlerinden de o iddette uzaklamaktadrlar. z deerleri ve kltrleri tek merkezden ihra edilen
demokrasilerle ynetilen lkeler haline gelen bu devletlerde; yolsuzluk, da bamllk ve trevi
olumsuzluklar gnlk yaam haline gelmektedir.
Anlatlanlardan yola karak lkemizdeki duruma deinecek olursak; zellikle son on ylda d
kaynakl STKlarn ve bu STKlar besleyen devletlerin youn bir etkinlik ierisinde bulunduklarn
grebilmekteyiz. Trkiyede grlen d kaynakl STK vb. yaplanmalarn ulus-devlet ve Atatrk
kartlklar dikkat ekmektedir. Kendilerine yeni liderler ve dini riteller oluturarak, binlerce
yllk Trk kltrn kendi istekleri dorultusunda ekillendirmek isteyen bu zihniyet, her geen
gn daha da glenmekte, siyasi iktidar noktasnda kendisine ifade etmektedir.
Yine lkemizdeki bir takm STKlar terr ve terrizm faaliyetlerinin propagandasn yaparak, bu
rgt sivil tekilatlanmasn salayacak kadar rahat hareket edebilmektedirler. Bu gibi oluumlarn
hukuki prosedre uygun olarak kapatlmas gerekirken hala faaliyetlerini srdrmelerini nemli
bir hukuki bolua iaret etmektedir. Bir elin parmaklarn gemeyecek sayda kapatlan baz terr
rgt yanls sivil toplum kurulularnn AB tarafndan yaplan basklarla ksa bir srete hemen
almas terrle mcadeleyi de dolayl yoldan pasif hale getirmektedir.
Gelinen srete, lkemiz zerinde oynanan oyunlarda maa haline gelen bir takm kurulular ve
bunlarn kadrolarnn ciddi bir alma ierisinde olduklar grlmektedir. Yaynlanan raporlar,
hazrlanan bildiriler, yaplan toplantlar ve kurulan platformlarn zamanlamalar olduka dikkat
ekmektedir. zellikle seim ncesi ve terrle mcadelenin younlat dnemlerde younluk
kazanan bu klar, srece zarar verdii gibi, gerek terrle mcadele noktasnda, gerekse de halkn
btnl asndan lkemiz aleyhinde yrtlen bir takm psikolojik sava yntemlerini hatra
getirmektedir.
Bu kapsamda lkemizde, ele alnacak ve geni kapsaml incelenmesi gereken birok STK ve
benzeri yaplanmalar bulunmaktadr. Lakin gndemi yorumlayabilmek adna zellikle son
dnemlerde dikkat eken Abant Platformu isimli oluumu inceleyeceiz.
Abant Platformu Nedir?
Abant Platformu olarak anlan ve hassas dnemlerde yaptklar faaliyetlerle toplumda provokasyonlara
yol aabilen oluum, dorudan doruya Fethullah Glen tarafndan ynlendirilmektedir. Gazeteciler
ve Yazarlar Vakfnn bir alt organizasyonu olarak faaliyetlerini yrten Abant Platformunun
al konumalarnn Glen tarafndan bizzat yaplmas, sz konusu ahsn bu oluum zerindeki
etkisini ak bir ekilde gstermektedir.
En son olarak Irakn kuzeyindeki Erbil ehrinde toplanan platforma katlan isimler de olduka
dikkat ekicidir. (Szde) Kuzey Irak Blgesel Ynetimi Kltr Bakan Falakaddin Kakeyi, Altan
Tan, Cengiz andar, Mmtazer Trkne, Etyen Mahupyan, Sero Kadir, hsan Da, Bejan Matur
gibi isimlerin katlmyla gerekleen toplantda tartlan konu ve yaplan aklamalarn Trkiye
asndan kabul edilir hibir yan bulunmamaktadr.
Toplantyla ilgili bilgilerin verildii Gazeteciler ve Yazarlar Vakfnn sitesindeki u bilgi konunun
vahametini bizlere gstermektedir:
Katlmclar, Trkiyeden gelen konumaclarn Krdistan tabirini kullanmamasn eletirdi.[i]
Artk lkemizin snrlarn ierisine alan ve d odaklarn yaklak yz yldr Trkiyeyi blmek iin
hayal ettikleri corafya ne yazk ki bu oluum tarafndan dile getirilmitir. yle ciddi boyuttadr
ki Krdistan tabirini kullanmayanlar, eletirilmektedirler!
Diplomatik Skandal!
Katlmclar arasnda Trkiyenin Musul Bakonsolosu Hseyin Avni Botsalnn bulunmas tam
bir skandal maiyetindedir. Diplomatik dilde Trkiye Cumhuriyetini temsil eden bir grevlinin,
bylesi bir organizasyonda bulunup konumas ve yaplan aklamalara herhangi bir tepki
gstermeyip aksine onaylamas kabul edilebilir bir durum deildir.
Ulus-devletlerin artk ortadan kaldrlmas gerektii, blc terr rgtn argmanlarnn
gereklilik olarak sunulduu bylesi bir ortamda bu bakonsolosun vasf nedir? Eer Trkiye
Cumhuriyeti Devletini temsilen orada bulunuyorsa, szde Krt ynetimi bayra altnda ve
szde Krdistan aklamalarna neden tepki vermemektedir? Acaba AKP Hkmeti resmiyette
yapamad tanma ilemi bu yolla m yaplmak istenmektedir ?
Karmak likiler A
Aslnda durum ok ak ve nettir. Sz konusu bakonsolosun orada bulunmas bir tesadf deil,
aksine bilinli bir abann sonucudur. Trkiye Cumhuriyetini temsilen oraya gnderilen bu kii
sayesinde szde Krt ynetimi ksmen tannm olacak ve Abant Platformunda ortaya atlan tezler,
diplomatik arenada meruluk kazanacaktr.

Sz konusu bakonsolosun daha nce Fethullah Glen-Barzani ortaklnda Irakn kuzeyinde
kurulan Glen cemaatinin okulu olan Ik niversitesinin alnda da bulunmas, karmak
ilikiler an biraz daha anlalr klmaktadr (Ik niversitesi Irakta pemergenin en etkin olduu
bir yerde Krte ve ngilizce eitim veren ve YK tarafndan tannan bir niversitedir).
Ksacas Bakonsolosu, Glen cemaatinin at Krte eitim veren okulun alna yollayan
zihniyet, Trkiye Cumhuriyeti Devletini temsilen de Abant Platformuna gndermitir.
ABD galini Meru Gren Zihniyet !
Fethullah Glenin, Erbildeki platformun al konumas iin gnderdii metin olduka ilgintir.
O konumadan baz blmler:
Son asrda blge, uluslararas youn bir siyasi ilgiye mazhar olmutur.
phesiz sava da bar da farkl insani ve uluslararas ilikiler retmekte ve ciddi kazanmlar
salamaktadr. Getirdii dramlarn yannda belki retici, insan olgunlatrc yanlar da
mevcuttur[ii]
Glenin bu szleri acaba hangi zihniyet ierisinde meruluk kazanmaktadr?
Irakta 400 bin Mslmann hayatn kaybettii son ABD mdahalesi Glene acaba nasl bir
olgunluk salamaktadr?
Yok olan aileler, ocuklarla acaba nasl bir uluslararas iliki renilmekteydi?Ortadouda
Mslman halklarn kan oluk oluk akarken tepkisiz kalanlar, sz konusu Krtler ve ABDnin
kurduu devletik olunca niin bu kadar geni kapsaml alma ierisine girmektedirler?
ok Szler!
Zaman Gazetesi yazar ve her iki yazsndan birinde eski lkcln anlatan Mmtazer
Trknenin Abant Platformunun Erbildeki yldz olduunu syleyebiliriz. Trk Milletinin nce
destanlarn, ardndan ahlakn ve en sonunda da corafyasn deitirmek isteyen bu zihniyetin u
szlerine bakmak durumun vahametini net bir ekilde gstermektedir.
Bir Krdistan haritas var... Kiminin hayali, kiminin kbusu... Trkiyede en ok Krt Diyarbakrda
deil, stanbulda yayor. O yzden hepimiz biraz Krdz![iii]
Kurtulu Sava dneminde lkemizi igal eden baz devletlerin, Anadoluyu paralamak, szde
haritalarla Trkiyeyi blmek istedikleri hatrmzdayken, 2009 Trkiyesinde hala bu szlerin
telaffuz edilmesi ve bunu kendini aydn olarak tanmlayan kiiler tarafndan yaplmas, lkemizdeki
hazin manzaray gzler nne sermektedir!
Sonu
Ne yazk bizler, Trk aydn yetitiremedik ve bir cahiller ordusuna yle bir imkn verdik ki,
kendilerine aydn dedirttik.
Bu balamda mevcut eitim sistemiyle iyi bir aydn takm yetitiremediimiz aka grlmektedir.
Her profesrlk unvann alann kendisini aydn olarak nitelendirdii bir dnemde, okyanus
tesinden talimat alan elitler(!) Trk Milletinin szclne soyunmuladr.
Son yedi yl ierisinde kurduklar ve eitli ihalelerle satn aldklar kendi medyalaryla halk
uyutmular, eitlendirdikleri blc sylemlerle PKK terr rgtnn kurulu srecindeki
argmanlarn aydn jargonu olarak kullanmlardr.
Trk Milleti iin, fikr manada bir kurtulu mcadelesinin balamas gerektii iaret eden bu
gelimeler, gnmz Trk Genliine byk grevler yklemektedir.
Trk Genci, zerinde oynanan oyunlarn farkndadr. Kendisi hibir zaman etnik kken ayrm
yapmam, yapanlar da iinde barndrmamtr.
yle ki yaad corafyaya Trkiye, kurduu hayale ise Turan adn koymu, yakn dnem
lksne de 2023 Lider lke Trkiye demitir. te bu genlik kendisine niversitelerde cretsiz
burs ve ev imkan salayan yaplanmalarn ana dmeyecek, din ad altnda insanlar smren
din dmanlarna olanak vermeyecektir.
Trk genci zerine den grevlerin bilinciyle hareket etmi ve etmeye devam edecektir.
Bu genlik kendisine gnlk szde hoca efendileri deil, bin yllk Babularn rnek alacaktr.
O Babular, gn gelmi Anadoluda Alparslan olmu, gn gelmi Avrupada Muhteem Sleyman
olmutur. Orta Asyaya nizam veren Ouz Kaanlarn izinde, nce Atatrk ardndan da Alparslan
Trke olmulardr. Onlarn icazet alaca makamlar CIA Blge eflerinin referansyla Amerikada
ikamet edenler deil, Trk Tarihinin anl simalar olmutur. Byle bir genlik hayal deil bizzat
gerek olmutur.
ABDnin 1990l yllarn bandan beri deitirdii Ortadou corafyasnda rol alan aktrlerin,
Trkiye masalar ve ebakanlar deifre olmutur. Gn aydnlanma, gn oynanan oyunlardan
uyanma gndr.
Krdistan corafyas diyenlerin aydn, Turan corafyas diyenlerin rk olduu bir dnemde ne
mutlu ki Trkm diyene !
Kaynaklar
[i] http://www.gyv.org.tr/bpi.asp?caid=453&cid=2773 Eriim tarihi: 6 Mart 2009
[ii] http://www.superpoligon.com/haber/8832 Eriim Tarihi: 7 Mart 2009
[iii] http://www.internethaber.com/news_detail.php?id=179586 Eriim Tarihi: 7 Mart 2009
ULUSALCILIK NEDR?
Antalya lk Ocaklar
ULUS: Belli bir corafyada yaayan, ortak dili, kltr, gemii ve gelecekte birlikte yaama
istei olan insanlardan mteekkil toplulua verilen isimdir
1. Halk, millet, kavim
2. Oba, airet kavim
ULUSALCILIK: Bireyin; mensup olduu Millete duyduu sevginin ifadesi olmakla birlikte,
milletin varln ve birliini srdrmesi ve yceltmesi iin dier bireylerle ortak alma bilincine
sahip olmasdr.
Yukardaki tanmlamadan hareketle unu syleyebiliriz ki Ulusalclk, Milliyetilik ile e
anlamldr, hatta ayn eydir. Ulusalclk ve Milliyetilik, Cumhuriyetin kurucusu Mustafa Kemal
Atatrkn devlete temel olarak koyduu deerin e anlaml iki ifadesidir aslnda. Kurtulu
Savan kazandran ruhun, devrimleri yaplndaki ana maddenin ve Trk Milletini ve Trkiye
Cumhuriyetini bugne kadar yaatan ve gelecekte de yaatacak unsurun, varlk kaynann addr.
ki terim arasnda fark var mdr? sorusunun yant hem evet hem de hayrdr aslnda. Bu konuyu
iki adan ele almak gerekiyor.
ULUSALCILIK VE MLLYETLK
Birincisi terimlerin bal bana ihtiva ettikleri anlamlardr. Bu adan bakldnda yukardaki
tanmda da grld gibi Milliyetilik ve Ulusalclk arasnda herhangi bir ayrm yapmak
mmkn olmamaktadr. Yani bu adan Milliyetilik ve Ulusalclk ayn eyi ifade etmektedir.
Milliyetilik, kendi milletini ve kltrn yaatmak ve onu yceltmek iin yaplan abalar ve
benimsenen ilkelerdir. Her milletin kendi kendini ynetmesi ve egemenliin millete ait olmasdr.
Her milletin kendi dilini, yurdunu, tarihini, sanatn ve kltrn yaatmasdr. Trk Milliyetilii
bu vatan ve karlarn i ve d dmanlara kar koruma gcdr; bu vatan zerindeki (kken
ve dinleri ne olursa olsun, Trk olmakla mutlu olan) insanlar sevmektir. Ulu nderin Ne Mutlu
Trkm Diyene! sz Trk Milliyetilii fikrinin anlamn ifade etmektedir.
Anayasamzn balang blmndeki tarif Milliyetilii ok gzel zetlemitir; ... Btn
fertlerini, kaderde kvanta ve tasada ortak, blnmez bir btn halinde, milli uur ve lkler
etrafnda toplayan ve milletimizi, dnya milletleri ailesinin eit haklara sahip erefli bir yesi
olarak milli birlik ruhu iinde daima yceltmeyi ama bilen Trk milliyetilii...
kincisi ise terimlerin ihtiva ettikleri anlamlarn tesinde fiili durum asndan yaplacak
deerlendirmedir. Her ne kadar zde ve teorik olarak Milliyetilik ve Ulusalclk e anlamda
olsalar da fiili olarak Milliyetiler ve Ulusalclar arasnda byk farkllklar grlmektedir. Aslnda
Ulusalclkla Milliyetilik arasndaki farkn tesinde; Ulusalc geinenlerle Trk Milliyetileri
arasndaki farkllktan bahsetmek daha doru olacaktr. Mukaddesat, gemiine sahip kan
ve gcn sevgiden alan Milliyetilerin karsnda, millete ve onun milli ve manevi deerlerine
daha mesafeli, slam vurgusundan saknan, bir Selukluya, Osmanlya hatta slam ncesine
sahip kmadan Ulusalc geinenler vardr... Bu farkllatrmann gn getike ykselen ve halkn
gnlnde, fikrinde yerini alan Milliyetilik fikrini ortadan kaldrmaya en azndan zayflatmaya
ynelik oyunun bir paras olduunu sylemek ok da hayalcilik olmasa gerek
ncelikli olarak Milliyetilik fikrinin tarihi geliimine bir gz atacak olursak... Avrupadaki
Milliyetilik (Ulusalclk) anlay yzyllarca kilise basks altnda, milli deerlerinden yoksun
yaayan insanlarn, ortaan karanln kiliseye ve dolaysyla Hristiyan birliine yklemesi ve
buna kar harekete gemesi ile ortaya kmtr. Fransz htilali ile ortaya kan bu anlay gcn
dier milletlere duyulan kin ve dmanlktan alan ve kendi dndaki milletleri smrgeletirmeyi
ama edinen bir fikir olarak gnmze kadar varln srdrmtr.
Trk Milliyetilii ise Trk tarihi kadar eski ve kkl bir gemie ve birikime sahip olan ve
temelde sevgi ile varln srdren bir anlaytr. Bu sevgi ierisinde insan, vatan, millet,
devlet gibi deerlere duyulan ball ve bu deerleri en gzele, en iyiye ulatrma abasn
barndrmaktadr. Trk Milliyetilii insanlar smrgeletirici deil kucaklayc bir dnce
sistemidir. Bizim Milliyetiliimizde yaanlan lke ile alakal bir ovenizm yoktur. Trk Dnyas
denen bir olgu vardr. Bu yzden Trk Milliyetisi olduunu iddia eden isimlerin ierisinde Kazak,
zbek, Trkmen, Azeri, Bakurt, Tatar, Pomak, Uygur gibi boylardan ve Alevi, Snni, Caferi
gibi mezhepler ve inan sistemlerinden ayr ayr isimler vardr. unu da belirtmek gerekir ki baz
kesimlerce farkl bir eymi gibi ortaya atlan Atatrk Milliyetilii de bu anlayn yani Trk
Milliyetiliinin zdr.
Aslnda akllarda olan ve olmas gereken soru Trkiyede neden Ulusalclk ve Milliyetilik
birbirinden farkl olgular gibi gsterilmek isteniyor? Bu soruya verilecek tek bir cevap phesiz
yetersiz olacaktr.
ULUSALCILIK VE TRK MLLYETL ARASINDAK
FARKLILAMANIN SEBEPLER
1. Bu farkllatrmann ilk sebebi udur ki Trk Milletinin tarihteki tm baarlarnn kazanlmasn
salayan g Milliyetilik (Ulusalclk) fikridir. Tarihe bir gz attmzda in karsndaki
Trkler ile stanbulu fetheden, anakkaleyi geilmez klan Trkler arasndaki ortak nokta
Trk Milliyetiliidir. Krad, Ulubatl Hasan, Fatihi, Nene Hatunu, Seyit Onbay var
eden, milletlerine ve onun deerlerine duyduklar sevgidir, sadakattir. te bu sebepledir ki Trk
Milliyetilii Trkn ykseli reetesidir. Milliyetiliin geni kitlelere yaylmasna engel olamayan
Trk dmanlar ve ierdeki ibirlikiler en azndan etkisi azaltmak istemektedirler. Dikkat edilirse
Trk Milliyetilerine kafatas, faizan diyen Babakan dahi artk biz de Milliyetiyiz demek
zorunluluu hissetmitir. nk bu ykselii durdurmak mmkn grlmemektedir. Ulusalclk ilk
olarak bu dedirmene su tamaktadr. Bu yolla Milliyetilik zayflatlmakta, ayrtrlmaktadr.
2. kinci olarak, gemite Trk Milliyetilerine d kaynakl fikirlerin (rnein komnizm) etkisi
altnda dmanlk etmi ve bugn bu yanllarnn farknda olmakla birlikte bunu dillendiremeyen
birok isim Milliyetilik yerine Ulusalclk kavramn kendilerine yaktrmakta bylece 12
Eyll ncesindeki dmanlar ile ayn tarafta olmadklarn vurgulamak istemektedirler. nk
Trkiyede milliyetilik, vatan sevgisi, millet sevgisi denildiinde akllardaki ve bilinaltndaki
adres bellidir.
Bu durumu Radikal Gazetesi Yazar Avni zgrel ok gzel bir ekilde zetlemitir:
Siz de gzlemlemisinizdir; ulusalc grte olduklarn syleyen insanlar aslnda ulus ve

millet szcklerinin eanlaml olduunun farkndalar. Ancak kendilerini ulusalc diye tarif
edilerinin zmnnda ama milliyeti deilim ifadesi de var. Bu ruh halinin sebebi ok belirsiz
deil aslnda. Akas MHPli deilim demek istiyor ulusalcym diyenler. ou CHPli ve sol
gemie sahip. Milliyetiyiz deseler kendilerini gemilerine ihanet etmi ve dman kampa
gemi gibi hissedecekler! MHP sadece ideolojik adan deil duygusal bakmdan da kar cepheyi
temsil ediyor onlarn gznde. Gemite btn olumsuzluklar zerine ykledikleri bir parti
Ama mahiyeti bu olsa ve kendisini ne kadar ondan deiliz diye tarif etse de bu dalgac ulusalcln
neticede MHP deirmenine su tadna phe yok... Radyoda Dou Perineki dinleyen bir taksi
ofrnn Abi adam doru sylyor, MHPye oy vermek lazm dediini yazmtm
Gnmzde kendini Ulusalc olarak niteleyen kiilere bakldnda grlecektir ki, bu kiilerin
birou bir dnemler milliyetileri faist, rk, kafatas olmakla sulam ve aalamlardr.
Eskinin solcular komnizmin iflas ile ulusalcl kendilerini tarif etmede bir ara olarak grdler.
Birka rnek vermek gerekirse;
Ulusalclarn nderlerinden Dou Perinek... PKKnn en ok can yakt dnemlerde bebek katili
APO ile birlikte PKK kamplarn denetlerken ki fotoraflar hatrmzdan kmamtr.
Bir dier isim Tuncay zkan... Dne kadar Cumhuriyet gazetesinde sradan bir ke yazaryd.
Bir sabah kalkt ve bir kanal kuracak kadar paras oldu nceleri Vatanseverlere hakaretler
ederdi. Sonra bir TV kanalnda vatansever bir ekilde ierdeki d destekli oluumlara eletirilerde
bulunmaya, iktidara muhalefet yapmaya balad, vatansever oluverdi. Sonra kurduu kanal ok
sert biimde eletirdiklerine, hainlik sfat yklediklerine satt
Bir baka rnek Nihat Gen Bu kiide yine eski yazlarnda milliyetileri geri kafallkla sulard,
imdilerde kimseye brakmyor ulusalcl
Evet te dnn milliyetilik ve tabi ki ulusalclk dmanlarndan, bugnn vatansever, aydn,
milliyetperver, ulusalclarna
3. nc bir neden olarak Trk Milletinin dini deerlerine kar duyulan haset de bu
farkllatrmann nedenleri arasnda saylabilir. Gemite Marksist, Leninist dnce iin mcadele
vermi ve halen modas gemi bu dnceleri kafasndan atamayan, yce dinimiz slamn yzyllar
ncesinden gelecee k tuttuunu anlayamayan, anlamak da istemeyen kiiler de milliyetilik
ve ona mensubiyetin millet deerleri ile birliktelii gerektirdii bilinciyle yeni bir terim yaratma
urana girimilerdir. te bu urala milletten kopuk, milletle btnlemeyen bir anlay olarak
gnmzdeki fiili ulusalclk karmza kmtr.
4. Dier taraftan dnya grlerini dnemin artlarna ve modaya gre deitiren ve bu ynyle
kendisini aydn, entelektel olarak nitelendiren, kresel beyinli ahslar da milliyetilii gnmze
ve aa uygun olmayan ve modas gemi bir anlay olarak grmekte, bunun karsnda kendi
milliyetilik anlayn yaratarak buna ulusalclk ismini vermektedir.
5. Ulusalcln, milliyetilikten farkl, milliyetilie alternatif bir hareketmi gibi ortaya
atlndaki dier bir neden olarak Trk Dnyas olgusunu ortadan kaldrma almalarn
gstermek de mmkndr. Tarih boyunca sregelen Trk Dnyasnn birlik sevdasnn varl
gnmzde de devam etmektedir. Bu birlik gerekletii gn Trkn sonraki hedefi olan dnyaya
nizam getirme lksnn gereklemesine engel olmak imknsz hale gelecektir. te bu bilinle
Trk Dnyasndan kopuk, Trk Dnyasn dnmeyen, nemsemeyen hatta dlayan ve sadece
Trkiyeye ile snrl bir milliyetilik anlay var edilmeye allmaktadr. Ulusalclk dier
taraftan bu uran da aracdr.
GNMZDEK ULUSALCILIK ANLAYII VE

TRK MLLYETL
Sonu olarak gnmzdeki ulusalclarn anlayn; tarihi kkleri ve manevi temelleri olmayan,
marur ve dier milletlere dmanlk besleyen ve yapay olan Trk Milletini deil Trkiye
Trklerini temel alan bu anlay Avrupa tarz bir milliyetilik anlay olarak tanmlamak
mmkndr. Biz bu anlaya Gnmzn Fiili Ulusalcl diyelim. Ortaya kan bu ulusalclk
akm Trk Milliyetiliinin yeni bir yorumu deil, olsa olsa milliyetilik izgisinden bir sapma,
bir ka olarak nitelenebilir. Szlklerde e anlaml olarak karmza kan, ayn anlam ve deeri
tayan milliyetilik ve ulusalclk bilinli bir alma ile d gler ve onlarn ierdeki ibirlikileri
tarafndan ayrtrlmaya allmaktadr.
Gnmzde, grmekte olduumuz fiili ulusalclk Trk Devletini ve Trk Milletini malup
etmenin savalarla mmkn olmadn gren yabanclarn ve onlarn i birlikilerinin Trkleri z
deerlerinden uzaklatrma, milliyetilikle senelerce mcadele edenlerin ve imdi piman olarak
yanllarnn farkna varanlarn vicdan rahatlatma, milliyeti olmay beceremeyeceini anlayanlarn
kendi milliyetiliklerini yaratma uralarnda, kullandklar yol ve yntemlerin addr.
Yukarda da belirttiimiz gibi Trk Milliyetiliinin(Ulusalclk) temeli sevgidir. Trk Milliyetileri
kendisine dman olanlar dnda kimseye dmanlk etmemiler, tm toplumlara kar adalet,
hogr ve insana saygnn rneklerini gstermilerdir. Bize gre ortak kltre sahip insanlar bir
millettir ve bu milletin her bireyinin refah ve huzurunun salanmas gereklidir. Kken nem arz
etmekle birlikte, esas rk deil, kltrdr.
Trk Milliyetiliinin (Ulusalclk) rneklerine bakalm : Yahya Kemal, Ahmet Hamdi Tanpnar,
Peyami Safa, Mmtaz Turhan, smail Gaspral, Mehmet Akif Ersoy, Necip Fazl Ksakrek,
Mehmet Emin Yurdakul, Mustafa Kemal Atatrk, Arif Nihat Asya, Dndar Taer, Ebulfeyz Elibey,
Ziya Gkalp, Yusuf Akura, Bahtiyar Vahapzade, Cengiz Aytmatov, Muhammet hreganl,
Muhammet Salih, Rauf Denkta, Dr. Fazl Kk, sa Gamber, Mustafa Cemil Krmolu, Navruz
Hasanov, sa Yusuf Alptekin, Abay Kunanbayev, Magcan Cumabyul, Namk Kemal, Oran aik
Gkyay, Osman Batur, Zeki Velidi Togan, Kazm Miran, Mehmet Emin Resulzade, Sadk Ahmet,
Alparslan Trke Hepsi birbirinden deerli isimler ou bilim adam ve edip hatta aralarnda
eitli dnemlerde lkeyi ynetmi kiiler de var... Fakat hi birisi unu ldr, bunu kes gibi
emirler vermemi, lkedeki dier etnik unsurlara kar topyekn sava ilan etmemitir. lkemizin
kurucusu ve byk Trk Milliyetisi Mustafa Kemal Atatrk; Biz kimsenin dman deiliz,
sadece insanlk dmanlarnn, dmanyz. derken aslnda Trk Milliyetisi olmann gereini
ifade etmitir.
Gnmz Trkiyesinde kendilerini Ulusalc olarak nitelenenlerin dnce sistemlerine bakacak
olursak bu ahslar; ABDye dman, ABye dman, Arapa dman, yabacya dman
Tamamen dmanlk zerine kurulu bir anlay... Trk Milliyetilii (Ulusalclk) dnyann
en kkl ve en eski fikri akm olarak ahslara, kurumlara, kurululara deil olgulara; rnein
hakszla, adaletsizlie, ktle dman olabilir ve olmaldr. Gncel Ulusalclarla, Milliyetiler
arasndaki bir dier fark da burada grlmektedir.
Trk Milliyetilerinin tekisi ya da aznl gayr- Mslim tebaa iken, gncel ulusalcln tekisi
Trkolu Trk olmayan herkesi iine alyor. Bu anlamda ulusalclk toplumun ortak paydas
olan slam milliyetilikten daha youn biimde kenara itiyor. Dier tarafta ulusalclkla Yusuf
Akurann etnik temelde tanmlamak istedii milliyetilik de fazla uyumuyor. Zira Akurann
etnik milliyetilii btn Trk Dnyasn iine alan ve Trk Dnyasna ilgiyi talep eden, dinamik
bir milliyetilik yorumudur. Gnmzdeki ulusalclk akmnn ise snrlar (fazlasyla Misak-
Milli snrlarn) kutsayan, iine kapanmac, dman ieride arayan ve toplumsal ahenk asndan
tehlikeli bir milliyetilik olarak ortaya kyor.
Milliyetiler ve ulusalc geinenler arasndaki farkllklar asndan Hasan Celal Gzel baz nemli
tespitlerde bulunmutur:
yle ki; Milliyeti dindardr; en azndan dine saygldr. Ulusalc, dini irtica olarak grr. Milliyeti,
laik devlete inanr, ancak Mslmandr. Ulusalc likidir; likilik adna manev deerleri inkr
eder. Milliyeti demokrattr. Ulusalc, darbeci ve dikta yanlsdr. Milliyeti halk adamdr; milletin
deerlerine nem verir ve halkla i iedir. Ulusalc, milleti, halk, mill ve manev deerleri hor
grr. Milliyeti sosyal adalete inanr fakat asla solcu ve sosyalist deildir. Ulusalc, solcu, tepeden
inmeci ve devletidir. Milliyeti Atatrkdr; Atatrkn muasr medeniyet gr erevesinde
gelimeye ve modernlemeye aktr. Ulusalc Kemalisttir; Atatrk istismar yaparak statkocu,
tutucu ve dogmatiktir.
SONU OLARAK
Sylenebilir ki ulusalclk ve milliyetilik teorik anlamla bir biri ile rten, ayn anlamlar ihtiva
eden, ayn olgulara ait, e anlaml iki ayr szcktr. Farkllk ulusalcl milliyetilikten farkl bir
gereklik gibi gstermeye alanlar ile samimi milliyetiler arasnda ortaya kmaktadr.
12 Eyll ncesinde Trk Milliyetiliine ve Trk Milliyetilerine duyduklar kini ve dmanl
aktan ifade edenler bugn milliyetiyim demenin ezikliini hissetmemek, eski dncelerinin
yenilgisini kabullenmemek iin yapay bir ulusalclk tanm ortaya atmaktadrlar.
Yukarda da belirttiimiz gibi ulus millet, ulusalclk milliyetilik kavramlarn birbirinden
ayrmak mmkn deildir. Trk Devletinin kuruluu ulus-devlet, milliyetilik gibi temeller
zerine atlmtr. 80 yl nce atlan bu temel bugn sarslmak istenmektedir.
Devletlerin kurulu felsefeleri, o devleti var etmek iin yaplan mcadelenin zetidir. Trkiye
Cumhuriyeti Devleti Trk Milliyetilii felsefesi zerine kurulmu, bu temel zerine ina
edilmitir. Dolaysyla temelin sarslmas demek sz konusu ina edilenin sarslmas, ypranmas
hatta yklmas anlamna gelmektedir.
Dn slam dinini Ilml slam, slami Terr sylemleriyle sulandrmak, ypratmak, ykmak
iin ura veriliyordu Bata Arap dnyas olmak zere slam corafyasnn bu uralardan
sonraki hali ortadadr. Kurulan cemaatler, satn alnan din adamlar ve kandrlan insanlar srdrlen
mcadele ne yazk ki gnmzde meyvelerini vermitir. Vehhabilik gibi temelsiz, slamdan uzak
bir anlayla Arap dnyas kukla idarelerin elinde kald.
Bugn de Trk Devletinin ve Trk Milletinin gemiten bugne varln srdren dnce sistemi
olan Trk Milliyetilii, rklk, faizm sylemleriyle toplum gznde karartlmakta ve c gibi
gsterilmekte, sz de ulusalclk ve ulusalclar aracl ile sulandrlmakta ve ypratlmaktadr.
Batnn Ortaadaki sava taktii sonraki yzyllarda deimi ve gnmze kadar sinsilik
zerine kurulu bir anlay hkim olmutur. dinamiklerin harekete geirilmesi ve kullanlmas
yoluyla devletlere mdahale edilmektedir.
Yaadmz ada Trk Dnyasnn ve mazlum milletlerin son midi olan Trk Milleti ve bu
milletin itici gc olan Trk Milliyetileri bu oyunlara kar dikkatli ve salam bir duru sergilemeli,
Trk Milliyetilii (Ulusalclk) kavramnn manasn iyi kavramal ve hayat izgisini bu manalar
nda izmelidir
ULUSALCILIK
Sinan GLER
Ulusalclk; dnyada ve lkemizde bilhassa 1991de Sovyetler Birliinin dalmasyla ortaya
kan srele beraber gndemi daha youn bir ekilde megul etmeye balayan bir siyas akmdr.
Ulusalcln seslendirdii temel tezler; kabaca tam bamszlktan, mill sanayinin yaratlmas
ve kollanmasndan taviz verildii, da bamllktan kurtulma hedeflerinin terk edildii, devletin
temel kurulu ilkelerinden kopulduu ve milli karlarn korunmad, AB yesi olabilmek iin
uluslararas platformdaki milli davalardan ve diplomasideki krmz izgilerden tavizler verildii,
lkenin iilerine Osmanl Devletinin yklndaki gibi yabanc devletlerce karld gibi iddia
ve sylemlerden olumaktadr.
Ulusalclarn, laiklik kadar hassas olduklar ve kar durduklar ve ikayeti olduklar olgulardan
biri de kresellemedir.
Ulusalclar; ekonomik alanda liberal politikalar ve serbest piyasa ekonomisinin yerine, Atatrkn
de devleti olduu iddiasyla devleti ekonomiyi savunmaktadrlar ve devlet teebbslerinin
zelletirilmesine kesinlikle kardrlar.
Milliyetilerden farkl olarak ekseriyeti eski Marksist, enternasyonalist kimselerden oluan
ulusalclar kendilerini anti-emperyalist olarak tanmlamaktadrlar.
Ulusalclk ise sol-enternasyonalizm ile ulus-devlet realitesi arasnda ba kurmak zere yola
kmtr. Ulusalclara gre henz kapitalizmi gerekletirememi tarm toplumlarnda sosyalizm
ancak nc bir grup eliyle gerekleebilir. Emperyalizme kar bakaldrya nclk eden bu grup,
ulusal bamszlk adna ulusulua soyunmakta ve ortaya her ulusun kendi kaderini tayin ettii
bir evrensel ulusuluk kmaktadr. Trkiyede ulusalcln neredeyse tek dayanann Kurtulu
Sava Mitosu olmas ve Kuvva-y Milliyenin sfat olarak benimsenmesi bu yzdendir.
Esasnda ulusalcln anti emperyalist, devleti syleminin altnda otoriteryen bir zihin yaps
yatmakta ve anti-demokratik bir tutumla btnlemektedir.
Ulusalc gruplar militarizmle ibirlii yapmak iin Atatrkl ve laiklii n plana karmak
suretiyle, ordunun ilerici ve devrimci olduu ortak grnden hareketle ordu zerinden siyaset
yapma yolunu semilerdir.
Bunlar halk desteiyle iktidara gelme umudu olmayan ve geleceklerini askeri bir darbeye
balayan gruplardr. Ak ya da kapal biimde darbe kkrtcl yapmaktadrlar. Bu amala da
ordunun duyarl olduu laiklii, Ermeni, terr ve Kbrs sorunlarn ara olarak kullanmaktadrlar.
ABye ye olmakla Kbrsn elden gidecei, Ermeni soykrmnn tannaca, Krtlerin lkeyi
blecei temalarn ileyerek militarizmle ibirliini salayacak kkrtmalar yapyor ve lkenin
demokratiklemesini engellemeye alyorlar.
Kzl elma ittifakn oluturan gruplar, subay kadrosunun Atatrk, ulusalc, bamszlk
yanls, laik bir formasyon aldn ve bu deerlere sahip kmak suretiyle orduyu ABD kart
anti-emperyalist mcadeleye kazanp iktidara gelmenin mmkn olduunu dnmektedirler.
Ulusalclk - Milliyetilik Fark

Ulusalclk, milliyetilik gibi kapsaml bir hareket deildir. Bu iki akmn arasndaki fark sadece
ideolojik bir fark deildir. Bunu geniletmek lazmdr. Bu bir dnya gr ve medeniyet anlay
farkdr.
Milliyetiliin medeniyet anlay, Seluklu-Osmanl gibi zgn bir sentezdir. Sadece biz Trkler
iin deil, bu corafyada yaayan btn milletler iin, bugn farkl devlet ve milletler olan btn
halklar iin... Bu medeniyetin btn miras Trk milliyetilerinin sahip olduu bir mirastr.
Trk Milliyetileri bu senteze sahip karlar. Trk Milliyetileri bu sentezden bir mill devlet
kardklarnn farkndadrlar.
Oysa ulusalclar Osmanldan, Selukludan ok kendilerini Hititlere, Friglere yakn
hissetmektedirler. Onlar bu sentezi reddederek esasen sahip olduumuz medeniyetin sahip olduu
birikimi reddederler. Bu nemli bir ayrmdr.
Milliyetilik toplumu ana eksenine almaktadr, ulusalclar ise devleti merkeze almaktadrlar.
nemli baka bir nokta, devletilikle milliyetilik birbirinden ok farkldr. Ulusalc yaklam
aslnda brokratik elitin, tabiri caizse imparatorluk gelenei ierisinde Tanzimattan sonra
neredeyse devletin tek sahibi konumuna gelmi, nispeten bir bamszl olan brokratik elitin
ideolojisidir. Onlarn, Batllamann 1930-40l yllardan sonraki trnak iinde resm ideolojisidir.
60l yllardan sonra siyasal harekete dnen Trk Milliyetiliinin ise dayand taban tm Trk
Milletini kapsamaktadr. En byk fark da burada ortaya kmaktadr.
II. CUMHURYETLK:
YAP-BOZCU ZHNYETE
ELETREL BR YAKLAIM
Frat KARGIOLU
Israrla demokrasiden, parlamento stnlnden ve hukuk devleti anlayndan

uzak bugnk devlet yaplanmasnn hzl demokratiklemesini talep ediyoruz.
Mehmet Altan
Girizgh: II. Cumhuriyetilik Dedikleri

ktisat tarihisi E. J. Hobsbawm Sanayi Devriminin ilk aamasn (17801840) anlatrken yle
bir cmle ile konuya giri yapm: Sanayi Devriminden bahseden pamuktan da bahsediyor
demektir. Biz de bu giri cmlesinden ilham aldk ve dedik ki: II. Cumuhuriyetilikten bahseden
Mehmet Altandan da bahsediyor demektir. Niye mi? nk nasl klasik iktisat denince akla
Adam Smith ya da oryantalizm denince akla Edward Said geliyor ise, II. Cumuhuriyetilik
denince de akla Liberal Marxist Profesr Mehmet Altan gelir. Bu nedenledir ki, II. Cumhuriyetin
ne olduunu bilmek, Mehmet Altann kim olduunu bilmekten geer; bir baka deyile: Mehmet
Altan bilmeyen II. Cumhuriyeti ne bilir?
Mehmet Altan, Trkiyedeki II. Cumhuriyetiliin hem hocas hem mrididir; zira hemen hemen
ondan baka hi kimse, onun II. Cumhuriyetilik ismi altnda dile getirdii dncelerine
katlsa bile, kendisini II. Cumhuriyetiyim diyerek tanmlamaz: zira onlar da bilmektedir ki
Altann I. Cumhuriyete kar taknd tavr, anariste/militancadr. Altan, I. Cumhuriyetten
II. Cumhuriyete geii, Kemalist Cumhuriyetten Demokratik Cumhuriyete gei olarak izah
eder ve I. Cumhuriyetin Alt Ok olarak adlandrlan kurulu ilkelerinin ierisinde demokrasi
olmadndan yaknr durur. Elbette bununla bitmez: ona gre I. Cumhuriyetin Alt Oku,
demokrasiyi iermemesinden tr eksik olduu gibi, artk yeryz standartlarna (bu laf
kullanmaya bayldn da hatrlatarak) da uymad iin yanl/gereksiz/anlamszdr. Biraz da
kendinden dinleyelim:
Cumhuriyetin temel niteliklerini Alt Ok belirliyor.
Bu ilkeler, Cumhuriyetilik, Milliyetilik, Halklk, Devletilik, Laiklik ve nklplk.
Bu temel niteliklerin nemli blmnn anlamszlat ortada
Hem Avrupa Birlii gibi ulus-st bir organizasyona tam ye olmay hedefleyip, hem de bugn
artk ada yeryznde kymeti harbiyesi kalmam ilkelere sk skya yapmaya kalkmak bal
bana bir eliki[1]
Alt Oktan hangisi anlamszlam diye dnesi geliyor insann bu satrlar okuyunca:
Cumhuriyetilik anlamszlam olamaz; zira o zaman ikinci/yeni bir cumhuriyet talep eden biri
olarak Mehmet Altan kendisi elimi olur. Dierlerine bakalm: ada/modern denilen dnyann
her yerinde ulus-devletler cirit atarken, Milliyetilik mi anlamszlat? Bu da imknsz Peki ya
Halklk desek? E zaten cumhuriyetin Alt Oku ierisinde demokrasiyi aran en mhim ok
Halklk deil mi? O zaman bu da olmad. Gelelim Devletilik okuna: tm dnya kapitalizmin
dnemsel retim buhranlaryla sarslmyor mu bugn halen? Bu sarsntlar, serbest piyasa
ekonomisinin ayakta durabilmesi iin, zaruri olarak bir Devlet mdahalesini gerekli klmyor
mu? yleyse bunu da geelim. Sradaki ok Laiklik ki burada sadece unu sylememiz yeterli:
eer bugn Trkiye Cumhuriyeti Devleti laik olmasayd, Mehmet Altann biricik kardei Ahmet
Altan, Trk toplumu gibi muhafazakr bir toplumda ensest ilikiyi onayladn apak bir
biimde dile getiremezdi. Sanrz bu cevap kfi. Son olarak da nklplk: nam- dier, srekli
yenilik/ilerleme Bu mu anlamszlam her eyin deitii, popler tabirle, deimeyen tek
eyin deiimin kendisi olduu dnyada? Hayr, maalesef bu da olmad Sayn Altan. Bylelikle
Alt Okun anlamszlatna dair teziniz, bizim tarafmzdan reddedildi.
Bir demokrasi sevdasdr tutturmutur Mehmet Altan; kendisine cumhuriyet-demokrasi ve
demokrasi-halklk ilikileri zerine sorulan u iki soruya vermi olduu cevaplar, onun I.
Cumhuriyete olan dmanln gstermesi asndan hayli nem tekil eder:
Soru[1]: Cumhuriyet ve demokrasi kavramlarn nasl ilikilendiriyor ve bunlarn ban Trkiye
Cumhuriyeti tarihi asndan nasl kuruyorsunuz?
Altann Cevab: Cumhuriyet pratik olarak hanedann elinden iktidar almaktr. Yani tersinden
sylersek hanedann iktidarna son vermektir. Pratikte de baka bir yarar yoktur. Bunu yle de
ispatlayabiliriz: rnein bugn Saddam rejimi kendisini cumhuriyet olarak sunmaktadr. Humeyni
rejimi, Hafz Esat rejimi cumhuriyettir. Fakat bunlarda hibir demokratik iklim sz konusu
deildir. Demek ki cumhuriyet ve demokrasi arasnda hibir benzerlik ve balant yok. Buna karn
ngilterede cumhuriyet yoktur, ama en gelimi demokrasilerden biridir. Hollanda, Belika iin
de ayn eyleri syleyebiliriz. Demokrasi her trl fikrin rahata sylenip propaganda yapabilmesi
ve rahata rgtlenmesidir. Eer cumhuriyeti demokrasi ile besleyemezseniz, yani cumhuriyet
erevesini demokrasiden yoksun brakrsanz, bunun bir faist ynetime dnmesi de sz konusudur.
Cumhuriyet ve demokrasiden birisine ierik birisine de ereve olarak bakyorum. Demokrasiden
yoksun bir cumhuriyetin de ok fazla ie yarayacan sanmyorum. Nitekim bizde de 1923 ylnda
cumhuriyet ynetimi iktidar hanedann elinden alm ama halka vermemi. Egemenlik tek parti
diktatryasnn eline gemi ve demokrasi kendine yol aamam. Nitekim Alt Okun kendisinde
de demokrasi yoktur.
Hemen arkasndan, Soru[2]: Ancak halklk ilkesini demokrasi olarak grenler var
Altann Cevab: Halkl demokrasi olarak grmek resmi ideolojinin propagandasdr. Bence
Alt Ok iindeki en faist ilkelerden birsidir halklk. nk, kaynam, snfsz, imtiyazsz
bir kitleyiz mant demokrasinin zyle eliiyor. Sosyal snflar yadsyan; o toplumun
gelimesinde en yararlanacamz dinamii yasaklayan; o dinamiin olumasn salayacak temel
alt yapy dman sayan bir anlaytr. Hakln demokrasi ile hibir ilikisini gremiyorum. Tam
tersine toplumlar gelitirecek olan ztlama dinamiine dman bir ilkedir.[2]
Altann suallere vermi olduu cevaplarn neresinden dzeltmeye balasak acaba? Evvela unu
belirtelim: cevaplarn zerine, radikal/militan/anarist bir zgrlk olma hevesinden tr, ok
ar bir mbalaa kokusu sinmi.Altan, demokratik zgrlkleri ierik olarak tanmlayp, cumhuriyeti
de bu ierie ereve olarak belirliyor ama bu erevenin neden yaplacan sorduunuzda bir
cevap almanz mmkn gzkmyor; zira Altann her soruya yant ayn: zgrlk, zgrlk ve
zgrlk. Yani yle bir fotoraf ki kendisi de zgrlk, erevesi de zgrlk; ezcmle sylersek:
zgrlklerin snrlad bir zgrlk. Neyse, bu eliki abidesi fotorafn zerine gitmeye lzum
yok daha fazla; biz gelelim I. Cumhuriyetin anti-demokratik olduu safsatasna: Trkiye
Cumhuriyetinin demokratikliini yarglamadan, hatta yargsz infaz etmeden evvel, iki eyi ok
iyi bilmemiz gerekiyor. lk olarak: Altan diyor ki, bizde egemenlik tek parti diktatryasnn eline
gemi ve demokrasi kendine yol amamm, nitekim Alt Okun kendisinde de demokrasi
yokmumu. Doru, Alt Okun muhtevasnda direk olarak demokrasi yoktur; lakin yine Altan
ve benzerlerince en faist anayasa olarak damgalanan 1982 Anayasasnda dahi demokrasi,
deitirilemez, deitirilmesi dahi teklif edilemez maddeler ierisinde yer almaktadr. Bu mudur
diktatr/faist bir Trkiye Cumhuriyetinin gerei? Elbette cumhuriyetimizin/demokrasimizin
aksaklklar/eksiklikleri olabilir, olacaktr da; ancak bu Trkiye Cumhuriyetinin anti-demokratik,
hele de faist olduunu filan asla gstermez. zetle, demokratiklik cumhuriyetimizin bir nitelii
olarak, tabir-i caizse kap gibi durmaktadr anayasamzda. Gelelim Altann ikinci ikyetine ve
bizim bu ikyet hakkndaki dncelerimize: Altan, kendisi liberal bir Marxist olarak tanmlyor
ve sek Marxist zamanlarndan kalma bir sylemle halklk okuna saldryor: Bence Alt Ok
iindeki en faist ilkelerden birsidir halklk dedikten sonra, Durkheim/Gkalp izgisi zerine
ina edilen solidarist toplum modelinin aslnda yanl olduunu, dorusunun ise Marxist/
atmac toplum modeli olduunu iddia ediyor. Yani Altana gre cihan harbinden km bir
toplum olarak Trk toplumu, kalknmak/bymek iin yle dayanmaya filan girimemeli, bir de
aralarnda sentetik snf savalar kararak birbirini yemeliymi. Vallahi bravo, I. Cumhuriyetin
kurucularnn bunu dnememesi ne kadar vahim ve II. Cumhuriyeti Altann bu apak geree
parmak basp, Trk toplumuna a atlatmas ne kadar takdire ayan
Dilerseniz imdi biraz da demokrasi ve zgrlk kavramlarnn ieriinin, II. Cumhuriyetiler
tarafndan nasl doldurulduuna bakalm. Zaten yukarda da izah etmeye altmz zere, aslnda
II. Cumhuriyetilik, Liberal teorinin bir mezhebi niteliinde; bundan daha beride ya da tede bir
ey arz etmemekte
Liberal teorinin bir mezhebi derken neyi kastettiimizi biraz aalm
II. Cumhuriyetilikin topik Arka Plan zerine ki nemli Not
Not[i]: II. Cumhuriyetilik, eer illa ki bir ideoloji ile ilikilendirilecekse ki ilikilendirilmeli, bu
ideolojinin liberalizm olduuna dair iddiann altna ekinmeden imzamz atabiliriz; zira ancak
liberal teori ve onun ultra srm olan anarko-liberal akm, her zaman ve meknda, insann
kendisini/ailesini/milletini/mmetini vesaire rahatsz etsin yahut etmesin, belirleyiciliklere,
hiyerarilere veya otoritelere kar bir zgrlk fedaisi misali, kavgaya girimesini emreder. Bu
biim bir zgrlk algs, bir yandan erdem saylabilecei gibi, dier yandan da hastalkl bir
yanl bilinlilik haline tekabl eder. Neden derseniz, zgrl mutlu/huzurlu olmak iin bir
ara olarak, dolaysyla Komnizmin ihtiyaca gre/ihtiyaca kadar mottosuna benzer bir motto
ile ifade edersek, sizi mutlu/huzurlu yapt kadar/srece sahip olmanz gereken bir ila olarak
grmeyip, onu bir lk haline dntrdnzde, bunun Nazizmin rk, Faizmin devleti
fetiletiren/kutsallatran/putlatran anlayndan hi ama hibir fark kalmaz: ortaya kacak olan
buz gibi bir zgrlk fetiizmidir. Bu akm, anarizmin babalarndan Proudhonun zgrlk
anlayndan beslenir. Proudhon, mealen der ki: zgrlk ve zgr toplum, statik bir halde sizi
beklemez; yani onlara ulap, onlarla ebet-mddet bir yaam srmeniz mmkn deildir. Dolaysyla
zgrlk, yaamn her annda, sahip olabilmek iin, yeniden ve yeniden fethedilmesi gereken bir
haldir. Proudhonun bu izah, takdire ayan bir kusursuzluktadr; lakin yalnzca teorik manada
Zira byle bir zgrlk seferine kan birey, sonu gelmeyecek bir savata, bitip tkenmeyecek
dmanlara kar ki bu dmanlara genelletirerek tm egemenlikler diyebiliriz, kl sallamaktan
te bir yaam tahayyl edemez. Her ey belirlenmilik kokar onun iin, anne olmaktan tr
doabilecek bir egemenlik bile Birey tedrici bir biimde paranoyaklar, anaristleir ve
militanlar; e tabi bu haliyle de topluma zarar vermeye balar. nsanlar zgr olmalar adna/
uruna, mutlu olduklar halleri terk etmeye, ksacas toplumsala kar ayaklanmaya/isyana zorlar.
te tam bu noktada, anarist Proudhonun topik, ayaklar yere/realiteye basmayan teorisine

cevap olarak, liberal muhafazakar Edmund Burke sz ister: zgrlk bile, sahip olabilmek iin
snrlandrlmaldr. Burkenin bu sz, anarko-liberalizmin mritleri zerinde adeta bir amar
etkisi yaratacak gtedir ve onlar realiteye arr.
Trkiye Cumhuriyetinin ilk ve tek erevesi de, aha ak bir ifadeyle anayasal snrlar da, bu
sz zerinden bir kez daha meru ve salam klar. I. Cumhuriyetin snrlar, ayn zamanda Trk
Milletinin zgrlnn snrlardr; ancak bu snrlar, II. Cumhuriyetilerin zannettii gibi, yle
Trk Milletini mutsuz/huzursuz klmak iin deil, tam aksine, Trk Milletinin mutluluunu/
huzurunu muhafaza etmek zere konulmutur. Toplumsal insan, zgrlklere ne kadar muhtasa,
snrlara da en az o kadar muhtatr. Eer II. Cumhuriyetilik snr dmanl ise, o zaman zaten
patolojiklik, bu akmn ontolojisinde mndemitir. Dnsenize: tabir-i caizse, dzensizliin
dzenini savunanlar ordusu
imdi, ne demek istediimizin daha da net anlalmas asndan, Mehmet Altan imzal bir iktibas
buraya aynen aktaryoruz. Bu iktibas, II. Cumhuriyetiliin aababas Mehmet Altann, Atatrk
Sami Selukun Sivil Toplumda Atatrklkn Konumu balkl yazsndan alntlar yaparak
oluturduu, kendisinin Birinci Cumhuriyet zerine Notlar isimli kitabnda yer alan bir yazsnn
belli blmlerinin terkibidir:
lkin ben bir demokratm. Bir hukuku yurtta olarak militan devleti, militan demokrasiyi
reddediyorum. O nedenle, Anayasada, hibir resmi gre, bu arada Atatrklke de yer
verilmemelidir.
Deerler atmasnda ve hiyerarisinde, demokrasi, Atatrklk dhil, her trl gre stn
tutulmaldr.
Esasen, Atatrklkn de uzak amac demokrasi olduuna gre, baka trl dnmek
olanakszdr. Yakn ama gereklemi ve varlk nedenini yitirmise, demokrasi denilen uzak ama
karsnda Atatrk bir anayasann ve devlet anlaynn son zmde bu sonuta birleeceine
inanyorum. Trkiyede demokrasiye hazrlk dnemi bitmi, salt demokrasiye geilmitir. Byle
bir dnemde, devlet ve anayasa, resmi grlerden arndrlmaldr. Esasen kim demokratsa, bir
baka sonuca varamaz.[3]
kinci paragrafa ltfen dikkat edelim; zira Sami Selukun bir demokrat olarak kulland,
demokrasiye resmen kfr saylabilecek iki cmle var: baka trl dnmek olanakszdr., bu
birincisi Esasen kim demokratsa, bir baka sonuca varamaz., bu da ikincisi Demokratmz,
kimsenin kendinden farkl bir dnceye sahip olmamasn, bu da yetmezmi gibi, kimsenin
kendinden farkl bir sonuca varmamasn talep ediyor. Vay demokrat vay, demek geliyor insann
iinden; aln size ite tipik bir demokrasizm misali
Neyse, devam edelim ve son bir paragrafla noktay koyalm:
zetle, ben, demokrat olduum iin yansz bir devleti ve byle bir devlet ve toplumda, her trl
dncenin, bu arada savunduum Atatrklkn, laikliin, kar ktm faizmin, komnizmin
ve kktendinciliin bir akm olarak yan yana yaama ve rgtlenme haklarn savunuyorum.
Bunlardan herhangi birinin yaama haklarna son verecek her trl tutumun karsndaym.[4]
Trajikomiklie bakar msnz: bir komnist, bir faist ve bir kktendinci zat, birbirleriyle hi
atmadan, ayn rejim ierisinde rgtleniyor; kardeim bunu nasl beceriyorsunuz? diye
soranlara da, ite demokrasi byle tlsml bir ey eklinde cevap veriliyor. Peki, acaba Altann
topik demokrasisinde, ayet halk faist, komnist ya da kktendinci bir iktidar talep ederse ne
oluyor? Bu rgtler baa geip, lkeyi ynetebiliyor mu? Durun, cevab biz verelim: hayr!
Neden mi? nk daha ncede belirttiimiz zere, II. Cumhuriyetin demokrasisi, izmlemi
bir demokrasidir ve ontolojik olarak liberalizmi ikindir. Dolaysyla II. Cumhuriyetilik hibir
kolektiflik arz eden fikir sistemine/inanca yaama hakk tanmaz.
Not[ii]: kinci notumuz birincisinden ksa olsa da, en az onun kadar mhim: sz konusu II.
Cumhuriyetiler, I. Cumhuriyetilerin tepeden inmeci bir modernlemeyi balattklarn geveler
dururlar; kendilerinin de yeni bir binyln banda tepeden inmeci, stelik de kaynam bir
toplumu zc/paralayc bir zgrlemeyi balattklarndan bey haber bir biimde Bunu
sylerken, sermayedarna kapitalistlemeyi/kresellemeyi, imamna seklerlemeyi, Trkl
sosyolojik ve hukuki manada iselletirmi etnik kimliklerine de rklamay/etniklemeyi
tleyen ve zgrlk adna/uruna dayatan bir zihniyetten sz ettiimizi unutmamz gerek
Ezcmle sylersek: II. Cumhuriyetilik ve benzeri akmlarn zgrlk anlay, Marxtan dn
aldmz bir benzetme ile adeta afyonlatrlm bir zgrlktr.
Sonu: II. Cumhuriyetiliin Basit zah
Umarz yukardaki aklamalarmzn ardndan, II. Cumhuriyetilik akmnn bir anarkoliberalizm mezhebi olduu, dolaysyla yle ok da kale alnmasna, derinlemesine tartlmasna
lzum olmayan bir zgrlk fetiizmi olduunu anlalmtr. Biz, yalnzca u iki mhim noktann
iyi anlalmasn mit etmekteyiz:
lk olarak: tekrarlayalm; II. Cumhuriyetilik, lmpen bir liberal demokrasi hareketinden te bir
ey deildir. Bu lmpen akma yarar bir izah gerekirse, u tanm bizim iin kafidir:
II. Cumhuriyet, I. Cumhuriyeti sevmemektir. Sadece bu kadar
kinci ve son olarak: Bir Trk milliyetisinin II. Cumhuriyetilik akmna kar nasl bir tutum
sergileyecei, apak bir husustur; zira I. Cumhuriyet, Trk Milliyetilii zerine ina edilmi bir
cumhuriyettir. Dolaysyla bu I. Cumhuriyetin rafa kaldrlmas, yerine yenisinin konulmas, Trk
Milliyetileri asndan kabul edilemeyecek bir durumdur.
Kaynaklar
[1] Altan. Mehmet, Birinci Cumhuriyet zerine Notlar, Birey Yaynclk, 4. Bask, stanbul, Mays 2005, s: 39
[2] Altan, Mehmet, II. Cumhuriyet, Demokrasi ve zgrlkler, Birey Yaynclk, 2. Bask, stanbul, Mays 2005, s:
120121
[3] Altan. Mehmet, Birinci Cumhuriyet zerine Notlar, Birey Yaynclk, 4. Bask, stanbul, Mays 2005, s: 14 -15
[4] A.g.e., s: 15
II. CUMHURYETLERE NAT:

YAASIN I. CUMHURYET
Aslhan DNER
Trk, varolduu gnden beri atele snanm, bir millettir. Her snav elie su verircesine daha
da kuvvetlendirmitir. Ouz Kaann Asya ortalarndan vermeye balad mcadele kah Atilla
olmu, kah Alparslan olmu, kah Osman Gazi olmu, kah Fatih, kah Yavuz yada kah Gazi Mustafa
Kemal Atatrk olmu...
Bu mcadele erlerinin, bu gnl ve fikir adamlarnn ayr ayr yzyllarda ayr ayr devletlerde ve
ayr ayr koullarda verdikleri mcadelenin ortak paydas Trk Milleti idi.
Tek amac adan aa Allahn adn yceltmek ve Trk Milletinin erefinin emanetisi bu
devlet adamlarnn yzyla ve Trk Milletinin kaderine mhrn vuran Babu Atatrkn Trk
Milletinin tabiat ve iarna en mutabk(uygun) olan idare ekli dedii cumhuriyetimizin ilannn
86. yln kutluyoruz.
ounun idrakiyle kendi kendimizi ynettiimiz cumhuriyet rejiminin ne kadar farkndayz.
Cumhuriyetin milletimize kattklarn anlayabiliyor muyuz? Son gnlerde dilden dmeyen ve
adeta prim yapar hale gelmi olan rejim kartl, cumhuriyet, kurucu ekip ve Mustafa Kemal Paa
dmanlklar arasnda kutlamaya hazrlandmz cumhuriyetin 86 yl nceki kurulu servenine
doru uzanalm...
Yl 1914, btn dnyay kan ve barut kokusu sarm bloklaan lkeler sahte bir kvlcmla ate
topuna dnmt. Ortaya salnan ate topu birok lkeyi iine alarak yava yava byyordu. Tm
dnya lkeleri isteyerek yada istemeyerek bu senaryoya dahil oluyorken, tarihin gelmi gemi
en byk devlet ve medeniyetlerden birisi olan Osmanl Devleti de kaytsz kalamazd. Hele hele
birde sava sebeplerinden birisi topraklar zerindeyken...
Sava artlarnn yan sra, son 300 yln verdii yorgunluk, yanl politikalar, kifayetsiz devlet
adamlar ve ekonomik buhranlar Osmanly zayf drmt. Eski gcn toplamak ve
topraklarn korumak zere girdii savata verilen olaanst mcadele ve kahramanlk destanlarna
ramen, Sarkama, Hicaza ve anakkaleye ramen, cephede kazanlanlara ramen, masada
kaybedilerek nihayete ermiti... te tam bu noktada, tamam son darbe ve son hamle denilinen
noktada devletin en hasta, milletin en yorgun olduu anda Gazi Mustafa Kemal Paa tuttu ellerinden
ve kaldrd ayaa, Kazm Paa doudan omuz verdi, smet Paa batdan, Karaylan Antepten,
St mam Maratan, ete Emir Aye Egeden, srt verdi, omuz verdi bu kutsal mcadeleye.
Hasan Tahsin ilk kurunu att, Elif mermileri bebesinin kundana sararak tad. Analar oullarn,
kocalarn yollad, yetmedi kazmayla krekle arkalarndan kotu. Btn dnyada zaman durmutu,
mekan duygusu kaybolmutu... Teknoloji, g ve makineler Trkn bilei karsnda bklm
ve dnmeyi dnmeden klan bu yolda zafere doru koulmaya balanmt. Zaman Trkt,
mekan Trkt, yer-gk Trkn rengi kan krmzsyd ve...
Allah akyla, rz-namus, haysiyet uruna, bamszlk ve hrriyet adna verilen mcadele, Hak
iin verilen hakl mcadele Hakkn rzasyla kazanlmt.
Dman yurttan atlmt... Dememiti vatanmza namahrem eli, uzanan eller krlm, saplanan
hanerler sklp atlmt...
Millet artk bamszd, tpk asrlardan beri olduu gibi... Srada ise devlet vard, yine asrlardan
beri olduu gibi Trk devletsiz olamazd! Meclisin iinden birok farkl ses kyordu, kimisi
merutiyeti, kimisi saltanat... Babu Atatrk ise Trk gibi dnyor ve deien dnyann, insan
ihtiyalarnn ve ynetim geleneine uygun, insana, slama ve Trke en uygun ynetim eklini
istiyordu. Uzun zamandr ta ortaokul yllarndan beri aratrd tarihi ve milletinin yeni ve aa
uygun ynetim ekline karar verdi: cumhuriyet. ounun hayal edemedii, telaffuz etmeye bile
ekindii; cumhuriyet! Bir akam yemeinde anszn arkadalar ve devlet adamlarna aklad
ve te asl savamz imdi balyor. diyerek yola koyulduu, bkmadan yorulmadan yurdun her
kesine dek diyerek tek tek insanlara anlatt, tantt, birou milleti aalayp, cahil diyerek
diye itham ederken, sadece milletine gvenerek 19 Maysta Samsunda tutuan kvlcm dev bir
yangna dnerek bym ynetim gerek sahihi, tarihin, gemiin gelecein ve vatann gerek
sahibi olan millete verilmitir.
Cumhuriyet, nice gen kzn knal ellerinin emei,
Cumhuriyet, nice byklar terlememi yiidin kanyla yazd yank trk,
Cumhuriyet, analarn babalarn yreklerindeki atein vatan akyla tutumasyla ortaya km
Trkn aydnlk mealesidir.
Gazi Mustafa Kemalin dedii gibi; Cumhuriyet ahlaki fazilete mstenit bir idaredir. Cumhuriyet
fazilettir. Sultanlk korku ve tehdide mstenit bir idaredir. Cumhuriyet idaresi faziletli ve namuskar
insanlar yetitir, sultanlk korkuya , tehdide mstenit olduu iin korkak, zelil, sefil, sefil, rezil
insanlar yetitir.(14 Ekim 1925) Bu kadar zorluk eken bir millete insanca yaayabilme frsatn
sunarak, Trkn tarihten bu yana gelen bamsz ve halk Hakkn emaneti bilerek ynetme istei
ile hareket etmitir. Trk Milletinin aa yeniliklerinden geri kalmayarak, her trl adalama
yolunda ilk admn ynetim yapsn ve dncesinin deimesinde esas olarak dnmtr. Bu
dnceyle klan yolda birok zorluun olacan bilerek en iyi ynetim eklini var etme gayretini
sergilemitir.
Trk Milletinin binlerce yllk devlet geleneinin temeli olan milleti esas alarak, yeni bir anlay
ve demokratik ynetimi yani cumhuriyeti benimseyerek, milletini yeni ufuklarda daha byk
hedeflere doru ilerleme lksn btn dnyaya haykrmtr. Bu lky baarlara ulatrma
gayesi Mustafa Kemal Paann tarihe yazd bir destann temel esas olmutur. adalama,
gsterdii yolda en bata yer almaktayd. Fakat adalama ve batllamann yanl anlalarak,
milleti var eden z deerlerin tahrip edilmesini, gelecee yrmekten ok geriye gtrc bir
hareket olarak nitelendirir.
Cumhuriyet rejiminin getirdii yenilikler, baz yobaz ve kar sahiplerini rahatsz etmeye balamt.
Halkn deerlerini ve inanlarn sinsice planlara alet ederek, devlet ba kaldrmaya almlardr.
Bu hain emellerine ulamak iin insanlar katletmekten bile ekinmediler. Ama istediklerine
ulaamayarak halkn iinde yer bulamadlar. Belki bu talihsiz olaylar tarihte kalsa da cumhuriyete
ilk yllarnda ilk darbeyi vurdular. Atatrk ve dava arkadalar mayas salam bir yap ile btn
badireleri atlatarak Trkn tarihini yeniden yazmlardr.
Deiimin her alanda olmas gerektiini ifaden Mustafa Kemal Paa, ortamn uygunlamas
takdirinde birok reform gerekletirdi. Milletine yeni bir ehre yaratarak, gl devletler arasnda
mhim bir konum kazandrmay hedeflemitir. Bu erevede halkn iinde olan ve milletini
yceltme payesiyle yeni fikirler retecek aydnlarn nderlii nem arz etmekteydi. te bu sayede
cumhuriyet rejimi en iyi ekilde gerekletirilebilecekti.
Kltrel alandaki yenilemede cumhuriyetle stn medeniyetler seviyesine ulamtr. Her
alandaki medenilemenin ve ilerlemenin balang noktas ve temeli cumhuriyet rejimi olmutur.
Osmanlnn son yllarnda balayan siyasal zlme nce Millet Meclisini almas ve
bamszln kazanlmasyla beraberindeki rejim deiiklii ile siyasal anlamda otorite yeniden
kuruldu. te bunu baaran Atatrk, Trk Milliyetilii fikriyat temelinde, milletinin hakkettii
ynetimi ve katksz bir dnce ekseninde zaman yakalama hevesiyle Trk tarihinin emsalsiz
liderlerinden birisi olmutur.
Cumhuriyetle beraber getirilen en nemli yenilik kadnlara verilen haklardr. Asrlarca hakir
grlen kadnlarmz cumhuriyet ile haklarn kavumulardr. Tarihimizin en zor imtihan olan
Kurtulu Savamzn en etkili gc tereddtsz olarak kadnlarmzdr. Onlarn verdii onurlu ve
soylu mcadele ile Trk Milleti cesaretini yeniden toplayarak dnyaya meydan okumutur. Cephe
gerilerinde mermi yapmnda, askere kyafet temininde, cepheye cephane tamada ve daha birok
ar ileri ylmadan ifa ederek bu vatan dman elinde brakmayarak Trk kadnnn emsalsiz
gcn tarihe naketmitir. Bunu gren ve tarihte bu yana hak ettii konumu kazandrmak adna
kadnlara hem sosyal alanda hem de siyasi alanda birok hak ve eitlik verilmitir.
Bir milletin kltrn vareden ve canl tutan dili olduunu bilen Mustafa Kemal Paa, cumhuriyet
rejiminin resmi dilini Trkn z dili olan Trke olarak ilan etmitir. Belki de kltr alannda
yaplabilecek en kkl ve salam yenilik olmutur. z dilini yeniden kazanmak ve konumak millete
yaplabilecek en gzel en iyi harekettir. Yaz dilinin halk tarafndan bilinmemesi ve anlalmamas
baz elit kesimlerin elinde bir gizemdi. nk halkn habersiz ve bilmeden yaamas onlara idari
bakmdan g salyordu ve demokrasi varln yitiriyordu. te bu ksr dngy yok eden ve
kilitleri zen bir yenilik, cumhuriyetimizin ilk meyvesi dil ve yaz reformudur.
Trk milleti, cumhuriyeti kazanmak uruna cephelerde birok sevdasndan ve hatta yaamndan
vazgeerek, hibir ayrm yapmadan bir btn olarak vatan savunmasn kanyla yaparak insanca
yaama hakkn elde etmitir. Hibir g ve unsurun cumhuriyeti sekteye uratmasn yce millet
izin vermeyecektir. Babu Atatrk, Cumhuriyeti biz kurduk ona sahip karak yceltecek olan
sizsiniz. diyerek genlere yani istikbali vadeden nesillere brakmtr. Yeni nesil bu emaneti
korumak ve yceltmek iin nce z deerlerini bilerek sahip kacak daha sonra kltr ve ilim
sahibi olmaldr. Ancak milletimizin istikbali bu sayede iyi olur ve cumhuriyetimiz payidar olur.
FADE ZGRL
Sinan GLER
fade zgrl; kiinin dnce ve kanaat edinebilmesi, edindii bu dnce ve kanaatleri

aklayp aklamama konusunda zgr olmas olarak tanmlanabilir.
Belli bal btn insan haklar belgeleri tarafndan garanti altna alnan ifade zgrl, birinci
kuak insan haklar (klasik insan haklar) iinde de yer almakta ve demokratik dzende ok nemli
bir rol oynamaktadr.
fade zgrl yalnzca dncesini aklayan aktif sje iin deil bir o kadar da aklanan
dnceye ulaan pasif sjeler iin de byk nem arz etmektedir.
Medyann gnmzdeki gc gz nne alndnda; dncelerin ve kanaatlerin kitle iletiim
aralar yoluyla aklanmasnn ayr bir nem tekil ettii grlecektir. Zira medya araclyla
aklanan dnceler, daha geni bir kitleye ulamaktadr. Bylece medyada yer bulan dnce ve
kanaatlerin kamuoyu yaratma olasl daha fazla olmaktadr.
O halde; ifade zgrln anlaml klann medya olduunu sylenirse doru bir ifade olacaktr.
Bu nedenle ifade zgrlnn ilevsel olabilmesi iin basn zgrlnn olmas gerekmektedir.
Dier bir ifadeyle basn zgrl, ifade zgrlnn nkouludur.
Birbiriyle bu denli yakn iliki ierisinde olan ve i ie gemi olan basn zgrl ve ifade
zgrlnn tarihsel sre ierisinde ortaya kna ve bu zgrlklerin felsef ve dnsel
temellerine deinmekte fayda vardr.
fade zgrlnn Ortaya k
Alman Johann Gutenbergin 1440 ylnda kurduu ilk matbaa ile dnyada modern basnn temeli
atlmtr. 1444 ylnda ilk kitap baslm ve bunu dier kitaplar izlemitir.
Daha sonra basmevleri hzla tm Avrupaya yaylm; kitap says ve buna paralel olarak okuyucu
says giderek artmtr.
Matbaann kuruluu ve kitaplarn seri olarak basmnn kolaylamasyla birlikte ifade zgrl
tartmalarn gerek anlamda balatan bir gelime Fransada yaanmtr. 1631 ylnda Theoproste
Renoudot tarafndan la Gazette isimli haftalk gazete yayn hayatna balamtr.
Dnyada ilk gazetenin yaynlanmasndan itibaren de basn zgrl ve sansr meselesi her zaman
tartlagelmitir.
Klasik Basn ve fade zgrl Kuramlar

Modern anlamda basn ve ifade zgrl fikrinin doum yeri olan Avrupada, ilk basn zgrl
tezlerinde basn ve ifade zgrlne kar tek tehdidin hkmetlerden geldii nkabuld.
Klasik dnemde basn ve ifade zgrln savunan 4 temel yaklamdan bahsedilebilir:
- Bu yaklamlardan birincisi devlet sansrn ve ifade zgrln engellemeyi teolojik adan
eletiriyordu. Buna gre, sansr ve engeller, Tanrnn insanlara bahettii akln kullanlmasn
engelliyor ve su iliyordu.
Bu yaklam Henry Burtonun, Henry Robinsonun, William Walwynin ve John Miltontun
eserlerinde sistemli bir ekilde ilenmitir.
John Milton, kitaplarn ruhsata ve sansre bal olmasn buyuran bir hkmet kararna kar, Tanr
ak ile zgr ve bilgili ruhun serpilip gelimesi iin zgr basna ve ifade zgrlne arka
kyordu.
Miltona gre; basna ve ifade zgrlne konulan snrlamalar faydasz, ayrca da etkisizdir.
Milton, insan akln Tanrnn dn verdiini iddia ederek akln evresinin kapatlmasna iddetle
kar kmaktayd.
- Basn ve ifade zgrln savunan klasik kuramlardan ikincisi; basn ve ifade zgrln
doal haklara dayandran kuramdr.
Basnn davranlarnn bireyin haklarna uygun olmas fikri John Locke tarafndan ortaya ilk
olarak atlm, daha sonra John Asgill tarafndan gelitirilmitir.
Matthew Tindal, bir eserinde basn zgrln dinsel gerekelerle savunanlar bir kenara itiyor
ve ar bir ekilde eletiriyordu. Tindala gre matbaaclk sanat insanlar inim inim inledikleri
papaz basksndan kurtarmak iin ortaya kmt ve insanl yeniden ruhan klelie indirgemek
isteyen sofu sahtekrlarn ve kutsal dzenbazlarn bir arac haline gelmemeliydi.
Ayrca bu kurama gre, doutan gelen doal haklara sahip olan bireyler bu haklarn devlet
erklerine devretmemeliydi. Bu doal haklarn banda da basn ve ifade zgrl gelmekteydi.
- Klasik kuramlardan ncs faydaclk kuramdr.
Faydaclk kuramna gre, siyasetin amac ynetilenlerin faydalarn maksimize etmektir. En iyi
hkmet ve en iyi yasalar da en fazla insan iin en fazla mutluluu salayanlardr. Buna gre,
devlet sansr de istibdatlara verilmi ak bir kartt ve ynetilenlerin mutluluunun en st
dzeye karlmas ilkesine aykryd.
William Godwin ve James Millin yaptlarnda bu kuramn pek ok esine kolayca
rastlanmaktadr.
Jeremy Benthamda ise basn ve ifade zgrl araclyla iyi ynetime ulama tezi en gelikin
dzeyine ulamtr.
Faydaclk kuramna gre; zgr basnn olmad yerde dzenli olarak yaplan seimlerin bir anlam
yoktur. Buna gre basn zgrl, baskc hkmetlere kar bir denge esi olarak grlyor,
adeta bir dizginleyici rol veriliyordu.
- fade ve basn zgrln savunan drdnc yaklam, hakikate yurttalar arasndaki
kstlamasz tartma yoluyla ulalaca dncesine dayanyordu.
Leonard Busherin ngilizce bror bu grn nemli bir rneidir. Brorde; Nasl saman
rzgrn nnde duramazsa, yanl da dorunun nnde ayakta kalamaz. yazyordu.
Bu grrn en nemli ve en mehur savunucusu John Stuart Milldir. Mill, hakikate ulamada
basn ve ifade zgrlnn roln sekler bir anlayla ortaya koymutur.
Mill, zgrlk zerine isimli yaptnda basn ve ifade zgrlne faydac bak asyla
savunanlar eletirmekte ve onlar hakikatten bahsetmemekle sulamaktadr.
Mille gre hkmetin veya toplumun yanl olduu iddiasyla susturmaya alt bir gr
esasnda doru olabilir. Bu grn susturulmas halinde hakikat ortaya kamam olacaktr.
Ayrca bir dnce yanlsa bile, iinde bir dirhem dahi olsa hakikat krnts barndrabilir. Bu
nedenle yeni grler susturulmamaldr.
Mille gre bunlardan belki de daha nemlisi; bir gr hakikatin ta kendisi bile olsa, kart
grlerle zorlanmadnda nyargya ve dogmaya dnecek; yozlaacaktr.
Grld zere yukarda ksaca belirttiimiz klasik kuramlarda basna ve ifade zgrlne
getirilebilecek sansr ve engellerin sadece hkmetlerden gelebilecei ngrlm ve devlet
sansrne kar fikirler ortaya koyulmutur.
Gnmzde fade zgrl
Bugn ise dnyada ve lkemizde hkmet ve devletlerin basna ve ifade zgrlne
mdahalesinden daha tehlikeli ve yaygn olan dier aktrlerden oluan tehditlerdir. Bu tehditlerin
balcas medyadaki younlama ve holdingleme eilimleridir.
Medyada younlamay kabaca tanmlamak gerekirse, bir medya kuruluu sahibinin ayn medya
dalnda ve / veya dier medya organlarndan birounu eline alarak tek sesli bir biimde basn
mlkiyeti edinmesidir.
Yani bir gazete sahibinin ayn zamanda baka gazetelere ve dergi, televizyon, radyo ve haber ajans
gibi farkl medya kurulularna sahip olarak gndemi belirleme ve kamuoyu oluturma noktasnda
ciddi bir g elde etmesidir.
Byle byk bir medya gcn elinde bulunduran patronun ayrca pek ok farkl alanda ticaret
yapmas da holdingleme olarak tabir edilebilir.
Bir holding sahibinin kamuoyunu belirleme ve zihinleri ynlendirme gcn eline almas demokrasi
asndan ve halkn doru bilgilendirilmesi asndan ok byk bir tehdittir.
Patronun ticari ilikilerini zedeleyecek doru haberler sahip olduu medya kurulularnda
yer almayacak, elinde tuttuu medya kurulular, ticari faaliyetlerinde adeta bir tetiki rol
grecektir.
Osmanlda ve Trkiyede fade ve Basn zgrl ve lgili Mevzuat
brahim Aa, ileride bir basmevi kurma dncesiyle 1719da zerine oyma bir Marmara haritas
kliesi hazrlamtr. Sadrazam brahim Paaya verilmek zere hazrland anlalan ve halen
stanbuldaki Milli Eitim Bakanl Basmevinde saklanan bu klienin zerinde Benim Devletl
Efendim, eer fermannz olursa daha bykleri yaplr. Sene 1132, (1719) yazldr. Bu sanatndan
dolay o dnemde kendisine Basmc brahim Aa denilmitir.
Babas Pariste Bykeli olduu iin orada drt sene kalan Sait Efendi stanbula dnnce
basmevi kurmak iin giriimde bulunmu ve daha nceden tand, baskclk sanatnda yeteneini
bildii Dergah - Ali mteferrikalarndan tercman brahim Efendiyi kendine ortak ve yardmc
semitir.
Sadrazamn olumlu karlamas ve Sait Efendinin abalar sonucu zamann eyhlislam Mevlana
Abdullah Efendi, basmevi kurulmasnda din asndan saknca bulunmad, yolunda fetva
vermitir. Bu fetva zerine padiah 3. Ahmet de 1726nn Temmuz aynda, din kitaplar basmamak
kouluyla izin verdiini belirten fermann karmtr.
brahim Mteferrika tarafndan baslan ilk kitap Vankulu Szldr. (1729)
Osmanlda Trke gazete yaynlanmas iin ilk basmevinin kuruluundan sonra bir asr gemesi
gerekmitir. Bu srada Avrupadaki baz gazetelerin tirajlar yz binlere ulamtr.
Osmanl lkesinde egemen olan ar taassup nedeniyle, Trke gazetelerin ortaya kmas
gecikince, ilk gazeteler yabanc dilde genellikle Franszca olarak yaynlanmtr.
Osmanl ile Trkiye basn yayn tarihi incelendiinde Trke olarak yaynlanan ilk gazetenin
Takvim i Vakayi (1831) olduu kabul edilmektedir.
Takvim - i Vakayi Padiah 2. Mahmut tarafndan desteklenmi resmi bir gazetedir.
Ceride - i Havadis devlet tarafndan desteklenmi, zel aba ve sermaye tarafndan karlan yar
resmi ilk Trke gazete saylmaktadr. 1 Austos 1840 tarihinde, William Churchill adl bir ngiliz
gazeteci tarafndan yaynlanmtr.
Ekim 1860ta yayn hayatna balayan Tercman - Ahval, zel giriim tarafndan ve hazineden
yardm almadan karlan ilk Trk gazetesidir. Bu ynyle Trk basn tarihinde bir dnemin
balangc saylmaktadr.
Tercman - Ahval profesyonel gazeteci olan Agah Efendi tarafndan karlmtr.
Tercman - Ahvalda eitim sisteminin aksaklklarn belirten yazlarla ilk siyasi eletiri rnei
de verilmitir. Yazar Ziya Paa olduu ileri srlen ve eitimdeki aksaklklar konu alan, her yaz
zerine, hkmet duruma mdahale etmi ve 1861 Maysnda Tercman - Ahval iki hafta sreyle
kapatlmtr. Bylece basn tarihinde ilk gazete kapatma olay meydana gelmitir.
Bu kapatln eitli nedenleri olduu akla yakn gelmektedir. Ya hkmet Ceride - i Havadis ile
Tercman - Ahval gazeteleri arasnda kan tartmadan endie duymutur. (nk taraflardan
birisi ngiliz uyrukludur ve lkede kaptilasyonlar vardr) ya da hkmet, eitim politikasnn
eletirilmesini ho karlamamtr. O gnlerde, lkede henz bir basn kanunu ya da basn
tz mevcut olmadndan Tercman - Ahvaln kapatlmas keyfi mahiyette bir ilem olarak
deerlendirilmitir.
Daha sonra Tasvir - i Efkar gazetesi yayn hayatna girmitir. inasinin kalemiyle hrriyet
dncesini yaymas asndan, bu gazetenin Trk basn tarihinde ok nemli bir yeri vardr. O
dnemin en gl, en zl ve en kltrl yazlar onun kaleminden kmtr. Tasvir - i Efkar
kendinden nce yaynlanm gazeteden daha gelimi bir nitelikte, o dneme gre gl bir fikir
gazetesi olarak, stunlarnda halk iin ok yararl makalelere ve bayazlara yer vermitir. Gazete
okuyucu mektuplarn yaynlayarak halkn fikirlerine stunlarnda yer vermitir.
zel gazeteler oaldka bask ve sansr de artmaya balamtr. Gazetelerin kapatlmas,
gazetecilerin srgne gnderilmesi, gazetelere n sansr uygulamalar ve ekonomik basklar
balamtr.
1860l yllarda yayn hayatna katlan 3 yeni gazeteden biri ve nemlisi Ali Suavi ynetiminde
kan MUHBR gazetesidir. Trk basn tarihinde zel bir yeri ve nemi bulunan bu gazetenin
sahibi, okuyup yazmas pek fazla olmayan ancak gazetenin yaynlanmas iin gerekli sermayeyi
salayan Filip Efendidir.
Ali Suavi, hkmet politikalarn sert bir ekilde eletiren bir gazetecidir.
Ali Suavi yazlarnda, hkmetin Girit Sorunu konusundaki tutumunu yetersiz bulduundan,
hkmeti sert bir dille eletirerek, lke sorunlarnn zm iin, yurttalk haklarna dayal bir
yasalar dzeni ve halk oyuyla seilen bir parlamento nermitir. Muhbir gazetesi ayrca, Giritte
ezilen Trkler ve Mslmanlar iin yardm kampanyas am ve nemli bir miktarda para
toplamtr.
Muhbir Gazetesinde Belgrat Kalesinin elden kmas nedeniyle Ali Suavi tarafndan yazlan
bir yaz nedeniyle gazete bir ay sreyle kapatlm ve Ali Suavi Kastamonuya srgn edilmitir.
Kastamonuya srgn edilen Ali Suavi, Namk Kemalin yardmyla Fransaya karlmtr.
Yurtdna karlan Ali Suavi gibi gazeteciler, orada Hrriyet, Ulus gibi gazeteler karmlardr.
Bunlar arasnda ngilizce, Franszca ve baka dillerde karlan gazeteler de vardr.
Osmanlda zellikle ilk Trke gazeteler, genel anlamda hkmetin icraatn duyurma amacyla
yaymlanm ya da yaymlatlmtr. Ancak bir sre sonra basnda, hkmetten talimat ya da nakdi
yardm almadan zel kiiler tarafndan yaymlanan gazeteler grlnce, ynetimin keyfi kamtr.
Bu gazetelerin hkmete ve onun icraatna muhalefet etmeleri, yeni neriler ortaya atmalar,
hkmetleri baz nlemler almaya yneltmitir.
1857 tarihli Matbualar Nizamnamesi bu amaldr. Dorudan basnla ilgili olmamakla beraber
basmevlerinin ancak padiahn izniyle alabilecei, kitap ve risalelerin basmdan nce sansr
edilmesi hkme balanmtr.
Nizamnamedeki hkmlere gre, stanbulda basmhane amak isteyenlerin durumlar Maarif
Meclisi ve Zaptiye nezaretiyle tahkik olunduktan sonra, ad geen meclisten ve sadrazamlk
makamndan sorulacak, saknca grlmezse basmevi aabileceklerine ilikin Sened - i
Mahsus verilecektir. teki illerde oturanlar, valiliklere bavuracaklar ve onlar iin de ayn ilem
yaplacaktr.
Bu nizamnamede basn aleyhine bir hkm bulunmamasna ramen zaman zaman basn aleyhinde
de kullanlmtr. Bu nizamname 1908 ylna kadar yrrlkte kalmtr.
Daha sonra 1864te Matbuat Nizamnamesi yrrle konmutur.
35 maddeden oluan bu nizamname, 1852 ylnda basn denetim altna almak maksadyla Napolyon
tarafndan karlan kararname rnek alnarak hazrlanmtr. Basna hukuki bir dzen vermeyi
amalamtr.
Ruhsat verilebilmesi iin, Osmanl uyruundaki kiilerin 30 yan bitirmi, ceza kanununun
herhangi bir maddesine gre cezalandrlmam ve kiilik haklarn kullanabilir durumda olmalar
gerekmektedir. eitli basn sular ile bunlara verilecek para cezalarnn da belirlendii nizamname,
hapis cezalarnn yan sra, kapatma cezalar da iermektedir.
Nizamname, yabanc dildeki basnn, kaptilasyonlarn ngrd ayrcalklardan
yararlanamayacaklar belirtilerek, yerli, yabanc basn farkn ortadan kaldrm ancak Osmanl
yneticileri ve memurlar gibi yabanc hkmdarlar ve elileri de dokunulmazlk statsnde
brakmtr.
Nizamnamede ayrca, n sansrn kaldrlmas basn davalarna bakacak mahkemelerin belirlenmesi
ve basmn denetimi iin Matbuat Dairesi kurulmas konularnda hkmler de yer almtr.
Nizamnamenin ikinci blmndeki maddelerle, ceza gerektiren fiiller yle sralanmtr:
-Ruhsatsz gazete karmak
-Gazetenin imzal bir saysn ilgili devlet dairesine gndermemek
-Hkmetten gelen resmi yazlar yaymlamamak
-Devletin i gvenliini bozacak sulardan birinin icras iin baz kiilerin kkrtlmas
-Genel adaba ve milli ahlaka aykr yazlar bulundurmak
-Padiah ve ailesini tahkir ve hkmranlk haklarna tecavz saylabilecek yazlar yaynlamak
-Bakanlara dokunacak szlerin yazlmas
-Dost hkmdarlara dokunacak deyimlerin kullanlmas
-Meclisleri, mahkemeleri ve devlete kurulan heyetleri ktleyen yazlar barndrmak
-Devlet memurlar aleyhine kt yazlar yazmak
-Yabanc elileri ktlemek
-Halk ktlemek
Bu nizamname 1908 ylna kadar 45 yl yrrlkte kalmtr.
Baz gazeteler, hkmetin Girit politikasn srarl bir ekilde eletirmeyi srdrnce Sadrazam Ali
Paa tarafndan 1867de li Kararname karlmtr.
Bu kararnamenin geici olarak karld sylendi ise de uzunca bir sre yrrlkte kalm.
Abdlhamit tarafndan da sk sk kullanlmtr. Bu kararname ile basn zgrl kaldrlarak
gazeteler kapatlm, gazeteciler srgne gnderilmitir.
Bu kararnamede zetle, stanbulda yaymlanan gazetelerin bir sredir kullandklar dilin ve
tuttuklar yolun lkenin genel yararna aykr arlklarnn, devlete bile uzatmalarnn ayrca fesat
aleti olarak bir takm zararl fikirleri ve yalan haberleri yazanlarn, hkmete tasvip edilmedii
belirtilerek, asayiin ve lkenin muhta olduu dzenin korunmas, bu kaideye aykr davranan
gazetelerin btn devlete ve millete olan zararlarnn nlenmesi iin, matbuat nizamnamesi dnda
olarak, hkmete eitici ve nleyici tedbirler alnmasna karar verilmitir. denilmitir.
Bu arada Abdlhamit 31 Austos 1876da lkeye merutiyet rejimini getireceine sz vererek
tahta kt. Gerekten de 23 Aralk 1876da Trkiyenin ilk anayasasn ilan etti. 18 Mart 1877de
ift Meclisli (Ayan Meclisi ve Mebuslar Meclisi) Parlamentoyu at. Fakat 28 Haziran 1877de
meclisi kapatt. Abdlhamit kuruntulu bir yapya sahipti. Her eyden ve herkesten phelenir,
byk lde jurnalcilerin etkisinde kalrd. Onun zamannda ok iddetli, bazen de komik sansr
uygulamalar yapld.
Rejimin baka dayana ise sansrd. Kapsamna yalnz gazete ve dergileri, kitaplar almakla
yetinmeyen tramvay biletine, ilanlara, konyak iesi etiketlerine kadar akla gelen ve gelmeyen her
eye uygulanan ve sonunda gln olan Abdlhamit sansr.
119 maddeli Osmanl Anayasasnn 12. maddesi Matbuat kanun dairesinde serbesttir. Hkmn
tamaktadr. Oysa basna eitli kstlamalar getiren 1857 tarihli Matbualar Nizamnamesi, 1864
tarihli Matbuat Nizamnamesi, 1867 tarihli Ali Kararname hala yrrlktedir.
II. Abdlhamit devrinde karlan baz nizamnameler ve iradelerle basn zgrl tamamen yok
edilmi, n sansr uygulanan kitaplar dardan gelen kitaplar ve gazeteler denetim altna alnmtr.
Gazetelerde masum birtakm kelimelerin kullanlmas dahi yasaklanmtr. Burun, yldz, bomba,
anari, Girit, grev, hasta, msavat, suikast, vatan, kargaalk, istibdat, inklap, ihtilal, hrriyet gibi
kelimeler bunlar arasndadr.
Basnn ve ifade zgrlnn bu denli snrland bir dnemin ardndan 1908de ttihat ve Terakki
Cemiyeti nderliinde 2. Merutiyet ilan edildi.
Bu dnemin belli bal gazeteleri kdam, Sabah, Tercman - Hakikat ve Saadettir. Merutiyetin
ar ortam iinde yeni yeni gazeteler kmaya balamtr. Gazetelerde zgrlk, eitlik merutiyet
kavramlarn ieren ateli yazlar yaymlanmtr.
Sansr, 24 Temmuz 1908 gn kdam ve Sabah gazeteleri sahipleri kendi aralarnda anlaarak,
gazete provalarn sansre gndermemiler, gelen sansr memurlarna Gazeteler hrdr, sansr
yasaktr! demelerinden sonra sansr kalkmtr.
Halkn gazetelere rabeti artm, baz gazetelerin tirajlar 50 bine kadar ykselmitir. Halkn istedii
genel af basnn da isteiyle kabul edilmi. Af kanunundan yararlanarak stanbula dnen srgnler,
byk sevgi gsterileriyle karlanmlardr. Ancak gazetecilik hakknda hibir fikri olmayanlarn
ayrca gazete karmaya yeterli sermayeleri dahi bulunmayanlarn kiisel hnlarn dile getirmek
amacyla gazete yaymlamaya kalktklar bu dnemde basn, her trl frenden yoksun kalmtr.
Yayndan evvel kontrol ve muayene kalkt gibi yayndan sonra da hibir cezalandrma sz
konusu edilmediinden, o gnlerin basn hayatn, tam bir anari olarak nitelendirmek daha doru
olacaktr.
24 Temmuz 1908 sabah gazeteler sansrden kurtulmutur, ancak sonsuz bir zgrlk iinde deil.
Son 30 ylda, son 300 ylda sylenmemi eyleri syleme hrsna kaplan basn, ilk okla 31 Mart
1909da karlamtr.
Dervi Vahdeti adl bir yobazn kkrtmasyla bir ksm halk ve baz askeri birliklerin katlmas ile
Sultanahmet Meydannda gsteriler yaplm. Tanin ve urayi mmet gazeteleri tahrip ve yama
edilmi. Baz nazrlar ve mebuslar ldrlmtr. Bylece 9 ay sren sonsuz zgrlk ortam
sona ermitir. Mahmut evket Paa komutasnda Selanikten gelen Hareket Ordusu ayaklanmay
bastrm, Dervi Vahdeti ve arkadalarn idam edilmitir.
31 Mart Olaynn bastrlmasndan sonra baz gazeteler kapatlm basna sansr konulmutur.
14 Temmuz 1909da Millet Meclisinden Fransz basn kanunundan rnek alnarak yeni bir basn
kanunu karlmtr. Bu kanun olduka zgrlk bir kanundan ve 1931 ylna kadar sonradan
yaplan baz deiikliklerle yrrlkte kalmtr. Daha sonra yaplan deiiklikler zgrlk ynnde
olmamtr.
1909 Basn Kanununun balca hkmleri unlardr:
-Gazete karmak iin hkmete bir bildiri verilmesi yeterli olup, ruhsat alma zorunluluu yoktur
-Meclislerin ve mahkemelerin gizli oturumlarndaki konumalarn yaymlanmas yasaktr
-Kanun ve ynetmeliklerin, hkmete resmen aklanmadan nce gazetelerde yaymlanamayaca
hkme balanmtr
-Osmanl lkesinde tannm dinlerden, mezheplerden ya da unsurlardan herhangi birine yazyla
hakaret sutur
-Vatandalar su ilemeye kkrtan yazlarn yaymlanmas yasaklanmtr
-Basn yoluyla antaj yapmak ya da baka trl kar salamak sutur
-Aslsz sahte bilgilerle bakalar sulanamaz
-Ahlak kurallarna uymayan yaz ve resim yaymlanamaz
-Yayndan zarar grenlere cevap hakk tannmtr
-Basn yoluyla halk su ilemeye kkrtmalarda, dava sonucunu beklemeden hkmetin
gvenliini korumak amacyla gazeteyi kapatabilecei hkm getirilmitir
-Padiaha, meclis yelerine ve resmi kiilere yaz ile hakaret edenlere hapis cezalar konulmutur.
Anayasada Matbuat kanun dairesinde serbesttir. Hibir vehile basmdan nce tefti ve muayene
edilemez hkmne ramen bundan sonra zaman zaman gazetelere sansr uygulanmtr.
Kabul edilen 13 maddelik Matbualar Kanunu ile de, her Osmanl vatandana basmevi ama
hakk tannm, basmevi aabilmek iin stabulda ileri Bakanlna, tarada valiliklere bir
bildiri verilmesi yeterli grlmtr.
Basn Kanununun yrrle girmesine ramen, lkedeki askeri ynetimin uygulad basn
sansr, 1912 ylna kadar srmtr. Ayn yl sansrn kaldrlmas ksa olmu 22 Ocak 1913
tarihinde ttihat ve Terakki yanls subaylarn gerekletirdikleri Bab Ali Baskn sonras
Kamil Paa sadrazamlktan dnce , oluturulan yeni hkmet tarafndan yine basna sansr
konulmutur. Sansr, ttihat ve Terakki Partisi ileri gelenlerinin, I. Dnya Sava yenilgisi sonras
yurtdna kamalar zerine kaldrlmtr.
Sz konusu yasa, yaplan 15 kadar deiiklikle, 8 austos 1931 tarihine kadar, 22 yl yrrlkte
kalmtr. Bu deiikliklerden balcalar unlardr:
1 3 Mart 1912 tarihli geici kanunla, siyasal gazete imtiyaz almak iin stanbulda 500, tarada
200 lira depozito yatrlmas, askerlerin yaz yazmalarnn yasaklanmas hkme balanmtr.
2 16 ubat 1913 tarihli geici kanunla, ahlak kurallarna aykr yaz ve resimlerin yasaklanp
toplatlmas kabul edilmitir.
3 9 Mart 1913 tarihli geici kanunla mebuslarn Ayan Meclisi yelerinin gazete sorumlu mdr
olmalar yasaklanm ve gazete satclarnn polisten belge almalar zorunluluu kabul edilmitir.
4 9 Kasm tarihli geici kanunla, devletin i ve d gvenliini bozabilecek biimde yayn yapan
gazetelerin, bakanlar kurulu kararyla kapatlabilmesi ngrlmtr.
5 25 Austos 1914 tarihli geici kanunla, askeri sansr memurlarnn izni olmadan, ordu
hareketiyle ilgili haberlerin yazlmamas hkme balanmtr.
6 5 ubat 1919 tarihli kararnameyle, skynetim blgelerinde sansr kurulunun izni olmadan
yaynlanmamas ngrlmtr.
7 5 Austos 1920 tarihli kararnameyle, i gvenlik ve d ilikilerle belge yaynlanmamas kabul
edilmitir
8 19 Ekim 1921 tarihli kararname ile Kuran ayetlerinin ve hadislerin hibirinin baslmamas
kararlatrlmtr.
30 Ekim 1918de Mondros Mtarekesi imzalandktan sonra galip devletler Osmanl topraklarn
igale baladlar. Mustafa Kemal 19 Mays 1919da Samsuna ayak basarak Milli Mcadeleyi
balatmtr. Anadolunun eitli illerinde vatansever aydnlar tarafndan mcadeleyi destekleyen
gazeteler karlmaya balanmtr. Anadolu basn byk bir ounlukla Mustafa Kemali
desteklemitir. stanbul basn ise iki kampl bir grnteydi. Bir ksm stanbul basn, Milli
Mcadele aleyhinde hatta igal kuvvetleri yannda yer alacak kadar hainlik iindeydiler. Dier
birtakm stanbul basn ise Mustafa Kemali hararetle desteklemitir. 5 ubat 1919 tarihli
Osmanl Hkmetinin kard kararname ve igal kuvvetlerinin uygulad sansr vatansever
basnn almalarn gletirmitir. Buna ramen leri, Vakit ve Akam gazetelerinin cesurane
almalar yadsnamaz.
Kurtulu Sava ve bu sava yrtenlere kar amansz bir biimde saldran gazeteler, stanbul
hkmeti ve igal kuvvetleri tarafndan olabildiince desteklenmitir. Bu gazetelerin arasnda
stanbul, Alemdar, Peyam i Sabah saymak mmkndr.
Mustafa Kemal, Anadoluya getikten sonra, Milli Mcadeleyi desteklemek amacyla baz
gazetelerin kmasn emretmitir. Bunlar arasnda Sivasta karlan rade i Milliye, Mcadele
i Milliye, Gaye i Milliye ve Ankarada karlan Hakimiye - Milliye gazeteleri vardr.
Matbuat Kanunundaki 1912, 1913, 1914 deiiklikleri padiahn, sadrazamn ve iki nazrn
imzasyla, geici yasa olarak yaymlanmt. 1919 ubatnda karlan ise kanun hkmnde
kararname idi. Bu kararnamenin baz maddeleri unlardr:
1.madde, Matbuat Kanununun ilgili maddelerini askya alarak her trl yaynn ve basl kadn
askeri ynetim ya da Sansr Kurulunun zel yazl izni olmadan baslp yaynlanmasn kesinlikle
yasaklyordu.
2.madde, bu yasaa aykr olarak yaynlanan her eyin hemen zabtaca toplatlp zorla alnmasn,
gazete ve dergi sorumlu mdrleriyle, basmclarnn ayn suu ilemi saylarak 6 aydan 3
yla kadar hapis ve 25 liradan 100 liraya kadar para cezasyla ya da bunlardan yalnz biriyle
cezalandrlmasn ngryordu. Sreli olmayan yaynlarda yazar,, basmc ve datmclar ayn
suu ilemi saylacakt.
3.maddeye gre, nceden sansrden geirme kuralna aykr hareket edenlerle, sansr kurulunun
kard yaymlarn gazete ve dergileri uygun bir sre iin geici olarak kapatlacak ya da bunlar
uyarlacak, tekrarlanmas durumunda gvence parasna el konulmakla birlikte gazete ve dergi iin
karma yasa uygulanacakt.
4.madde, askeri ynetimce yaymlanmas ve datlmas yasaklanan her trl kitap, dergi ve basl
kad, durum gazetelerde ilan edildikten sonra satanlarn ve yaymlayanlarn ayn suu ilemi
saylarak hapis ve para cezalaryla cezalandrlmalarn ngryordu.
5.madde, bu yasaklara aykr hareket edenlerin sk ynetim mahkemesinde yarglanmalarna
ilikindi.
stanbulun igalinden sonra sansr kurulunda igal komutanl temsilcileri de yer ald. Burada
ngiliz subaylar etkin rol oynuyorlar ve basna en kk hogr gstermiyorlard.
6 Mays 1920 tarihli Ankara Hkmetinin kard bir kararname ile stanbulla her trl
haberlemeye sansr kondu.
Ankarann koyduu bu sansr, Anadoludaki gazete ve dergileri kapsayan geni anlamda bir
sansr deil, yalnz stanbuldan gelecek yaynlara ynelik bir nlem niteliinde idi.
Cumhuriyetin ilk dnemlerinde de Trk basnnda bu kstl zgrlk ortam devam etmitir. 1925e
kadar olan dnemde basn biraz rahat etse de, eyh Sait ayaklanmasnn ardndan, Cumhuriyet
hkmeti, Mart 1925te kabul ettii Takrir-i Skun yasasyla basn sk denetim altna ald. Bu sk
denetimden en fazla etkilenen stanbul basn oldu. Yine Cumhuriyet dneminde kabul edilen 1931
Matbuat Kanunu dneminde ve bunu izleyen yllarda, zellikle II. Dnya Savann yaand
1938-1946 yllar arasnda Trk basn, zerindeki sk denetimden kurtulamad. Bu dnemlerde,
basn zgrl kavram youn olarak tartlmaya baland ve 1946 ylnda, hkmetin kontrol
dnda, bamsz faaliyet gsteren Gazeteciler Cemiyeti kuruldu.
1950 ylnda kabul edilen ve gnmzde hl zerinde yaplan eitli deiikliklerle yrrlkte
olan 5680 sayl Basn Kanunu kabul edilmi, bu kanunla Trk basn zerindeki bask olduka
azald. 1954 ylnda ise gazeteciler zerindeki bask yeniden artm, iktidarda bulunan Demokrat
Parti ynetimi, muhalefeti destekleyen ve kendi ynetimini eletiren gazete ve gazetecileri
susturmak iin eitli tedbirlere bavurmutur. zerindeki bask sonucu, grevini tam anlamyla
yerine getiremeyen Trk basnnn bu durumu 1960 ylna dein srmtr.
Bu tarihte, yeni bir Anayasa hazrlanncaya kadar Silahl Kuvvetler ynetime el koymutur. Bu
dnemde, DP zamannda alnan basn kstlayc nitelikteki kanunlar yrrlkten kaldrlm,

ayrca gazetecilere eitli haklar tanyan 212 sayl yasa kabul edilmitir.
Yine ayn tarihte oluturulan Basn lan Kurumu vastasyla, iktidarn resmi ilanlar datrken
tarafl davranabilme olaslnn nne geilmi, resmi ilanlarn datm bu bamsz kuruma
braklmtr. 1971de 12 Mart muhtrasyla birlikte yeniden sk bir denetim altna giren basnn
zgrl kstlanmtr. 12 Eyll 1980de balayan nc askeri srete de bu durum devam
etmitir.
1980li yllarda Trk basnnda yeni bir sayfa almtr. Bu dnemde, Trk basnnda gazeteci
kkenli olmayan, farkl sektrlerden gelerek meslee dahil olan i adamlarnn hakimiyeti geerlilik
kazanm ve bu durum gnmzde de devam etmektedir.
SEVRDEN
BYK ORTADOU PROJESNE
Prof. Dr. Semih YALIN
Byk Ortadou Projesinin Tarihsel Geliimi

Byk Ortadou terimi ilk defa 1902 ylnda Amerikal tarihi ve strateji uzman Alfred Thayer
Mahan tarafndan Fastan Hindistann batsna kadar olan blgeyi tanmlamak iin kullanlmtr[1].
II. dnya sava esnasnda ise Msrda konulu olan ngiliz Komutanlnn sorumluluuna verilen
blge Byk Ortadou olarak anlmtr. Sz konusu komutanln sorumluluk alannda Trkiye
ve rann yannda Kuzey Afrika, srail, rdn, Suriye, Lbnan, Irak, Arabistan Yarmadas yer
almaktayd. Bu lkelere ilave olarak Afganistan ve Pakistan da politik adan Msrdaki ngiliz
Komutanlnn sorumluluk alanyla birlikte mtalaa edilmekteydi. Daha sonra Orta Asya lkeleri
de Byk Ortadou blgesine dahil edilmitir.
Byk Ortadou kavramnn, klasik Ortadouyla birlikte bamszln yeni kazanm Orta
Asya ve Kafkasya lkelerini de kapsayacak biimde akademik dzeyde kullanl, 1990larn
ortalarna rastlamaktadr[2]. ABD Ulusal Savunma niversitesi, Ulusal Stratejik almalar
Enstits editrlnde yaymlanan ve askeri konulara arlk veren Joint Force Quarterly dergisinin
Sonbahar (Autumn) 1995 saysnda Jed C. Snyder imzas ile Byk Ortadouda Trkiyenin
Rol balkl bir makale yaymlanm, makalede Trkiye NATO yesi olmayan stratejik mttefik
olarak gsterilmitir[3].
2003 ylndan itibaren BOP tabirinin siyasal ortama tand grlmektedir. BOP konusunda en
nemli admlardan biri 22 Haziran 2003 tarihinde Ronald Asmus ve Kenneth Pollack imzas ile
Washington Post gazetesinde yaymlanan The Neoliberal Take on the Middle East (Ortadounun
Neoliberal Adan Ele Aln) balkl makaledir. Makalede zet olarak Ortadoudaki tehditlerin
g kullanmak yerine Avrupal mttefiklerin de katksyla ekonomik, sosyal, kltrel ve siyasal
boyutlu kapsaml bir proje yrtlerek ortadan kaldrlabilecei belirtilmektedir[4].
Ekim 2003de ABD Dileri Bakan Yardmcs Marc Grosman tarafndan dile getirilen Byk
Ortadou Projesi, 6 Kasm 2003 ve 4 ubat 2004 tarihlerinde Bakan Bush ve mteakiben 6 ubat
2004 tarihinde Davosta, ABD Bakan Yardmcs Dick Cheney tarafndan yaplan konumalarla
ekillendirilmitir. Proje, 9 Haziran 2004 tarihinde ABDnin Georgia blgesinde Sea Islandda
yaplan G-8ler Zirvesinde byk lde akla kavuturulmutur. Bu zirvede BOPun kapsam,
Genilemi Ortadou ve Kuzey Afrika olarak belirlenmi ve projenin amacnn da belirlenen bu
blgeye demokrasiyi getirmek, blgede serbest ekonomiye geii salamak ve blge lkelerinin
sosyal yaplarn zenginletirmek olarak aklanmtr[5].
Byk Ortadou Projesinin Kapsad Corafi Alan

Dar anlamda Ortadou dediimizde; Bahreyn, Irak, rdn, Kuveyt, Lbnan, Umman, Katar, Suudi
Arabistan, Suriye, Birleik Arap Emirlikleri, Yemen, Filistin ve Msrdan oluan 12 Arap lkesi ve
srailden oluan blge anlalmaktadr.
Geniletilmi Byk Ortadou ise kesin snrlar tartmal olan 12 milyon km2lik bir alan
kapsamakta ve blgede yaklak 650 milyon insan yaamaktadr. Projeye dahil olan lkeler balca
be grupta tasnif edilebilir[6].
A.Kuzey Afrika Grubu: Moritanya, Fas, Cezayir, Tunus, Msr, Libya
(Projede varl henz teyit edilmemitir),
B.Akdeniz lkeleri: Trkiye, Suriye, Lbnan, rdn, srail, Filistin (Arap-srail anlamazlnn
iki devlet eklinde zmn ngrmektedir),
C.Kafkas lkeleri: Azerbaycan, Ermenistan, Grcistan,
.Krfez lkeleri: Suudi Arabistan, Bahreyn, Birleik Arap Emirlikleri, Katar, Kuveyt, Umman,
Yemen, ran, Irak,
D.Asya lkeleri: Kazakistan, Krgzistan, Trkmenistan, zbekistan, Tacikistan, Afganistan,
Pakistan, Banglade.
Ortadou lkelerinin Ekonomik Ve Toplumsal Yapisi
Blgenin sergiledii genel tablo; yoksulluk, geri kalmlk, olmayan bir byme hz, hzl nfus
art, g, antidemokratik ynetimler, terre kaynaklk etme, anlamazlk ve atmalardr[7].
2002 yl Arap nsani Geliim Raporuna[8] gre:
Blgedeki 22 Arap lkesinin Gayri Safi Mill Hsla toplam, spanyadan (850 milyar Dolar) daha
dktr. Halkn te ikisinin gnlk kazanc 2 dolardan azdr.
Son 20 ylda OECD lkelerinde ekonomik byme yllk % 1,4, Dou Asyada % 5,8 iken,
Ortadouda sfrdr.
Blgede alabilir nfus art hz ok yksektir. Bu oran Suriyede %4.8, Cezayirde %4.9,
Yemende % 5.6 dr. Ayn oran ABDde %0.04, ABde ise %0.08dir. alabilir nfusun fazla
olmas i gc bakmndan nemli ise de bu nfusa i bulmak bal bana bir problem olmakta ve
isizlik nfus artna paralel olarak bymektedir.
Blgedeki isizlik % 12 ila % 35 arasnda deimektedir. 15-24 yalar arasndaki 90 milyon
Arapn, 14 milyonu (% 16) isiz durumdadr.
Ortadou lkelerinin isiz saysndaki yllk art oran % 3,5 tur. Blgede nmzdeki 15 yl
iin ylda 6 milyon kiiye i bulunmas gerekmektedir. Bunu baarmak iin imdiye kadar hibir
ekilde ulalamayan yllk % 4lk byme salanmaldr.
Blgedeki ii cretleri son 30 ylda hi artmamtr. Gayri safi milli hasla dier blgelerin 20 yl
gerisinden gelmekte olup, blge global ekonomik dzenden tamamen kopmu durumdadr. Mesela
Suudi Arabistann 1974 ylnda kii bana 24.500 dolar olan milli geliri bugn 7.000 dolarn
altna dmtr.
Ortadou lkelerinde, okuma yazma bilmeyenlerin oran % 40 olup, blgede yaplan yllk yayn
says tm dnyada yaplann sadece % 1.1ini oluturmaktadr.
Blgedeki doal zenginliklerden nfusun ancak % 5-10u faydalanmaktadr.

Kadnlara negatif ayrmclk yaplmaktadr.
Mevcut nfusun sadece % 1,6s internete eriim salayabilmektedir. Bu rakam, Afrika dhil,
dnyadaki tm blgelerden daha dktr.
Arap lkelerinin parlmentolarndaki sandalye saysnn sadece % 3,5u kadnlar tarafndan
doldurulmaktadr. Bu rakam, Afrikada dahi % 8,4tr.
Arap genliinin % 51i darya, zellikle Avrupaya iltica etmek istemektedir.
2003 Yl Arap nsani Geliim Raporuna gre, 1980-1999 yllar arasnda 9 Arap lkesi, yeni icatlar
iin ABDde 370 patent, ayn srede sadece G.Kore 16.428 patent mracaatnda bulunmutur.
Btn bu istatistik deerler, Byk Ortadounun, kontrol altna alnarak demokratik ortamlarda
modern batl toplumlar seviyesine karlmasnn ne kadar zor olduu konusunda fikir
verebilmektedir.
Byk Ortadou Projesinin Gerekeleri
ABDli yetkililerin aklamalarna gre Byk Ortadou projesinin be temel stratejik amac
vardr.
- Doal kaynaklara kesintisiz ve ksntsz eriim,
- srailin bekasnn salanmas,
- Kkten dinci terrn nlenmesi,
- Blgede serbest ekonomiye geii salamak ve
- Blgenin demokratikletirilmesidir.
zellikle srailin bekas blgede ABD menfaatlerinin korunmas konusunda hayati nem
tamaktadr. srailin Araplar tarafndan kuatlmlktan kurtarlmas maksadyla ABD
Irakn kuzeyinde krt oluumuna scak bakmakta ve Trkiyenin sraille yaknlamasn
desteklemektedir[9]. Bunun yannda, nmzdeki 10 -15 yl iinde srail, Bat eria ve Gazze
eridi birlikte ele alndnda Yahudilerin aznlk durumuna decek olmas demografik bir tehdit
yaratmaktadr[10]. Bu nedenle ABD, srail ve Filistinin bir arada deil, ama yan yana yaayaca
ki Devlet formln bir an nce hayata geirmeye almaktadr.
ABDnin Byk Ortadou Projesi ile gerekletirmek istedii hususlar resmi kaynaklarca
aklananlar kapsamakla beraber biraz daha geni ve stratejik nemdedir. ABDnin muhtemel
beklentileri yle sralanabilir:
-
ABD ulusal karlarnn Ortadouda korunmas,
Blge lkelerinin rejimlerinin lml slam temeline oturtulmas,
Enerji kaynaklarnn kontrol,
Enerji ulam yollarnn kontrol ve denetimi,
Asimetrik tehdidi kaynanda yok ederek terrist eylemlerin nlenmesi,
-
Blgede blgesel g konumuna erimeye alan devletlerin zayflatlmas ve asker
glerinin kltlmesi,
Terrist eylemlerde kullanlabilecek olan kitle imha silahlarnn retimine engel olmak,
Mali ve ekonomik yardm suretiyle blgede ABD nfuzunun yaygnlatrlma
Bat kartlna yol aan anlamazlklarn ortadan kaldrlmas.
Avrupa Birlii, Rusya ve inin blgede etkin hale gelmesini nlemek,
Trkiyeyi Bat ile slam lkeleri arasnda bir kpr olarak kullanmak,
Amerikan yatrmlar iin blgede gvenli ortam salamak,
-
NATO imkanlarndan daha fazla yararlanarak ABD Silahl Kuvvetlerinin masraflarn
azaltmak[11].
Byk Ortadou Blgesinin Jeopolitik nem

A.G Merkezleri in Hayati nemde Bir Mcadele Alan Olmas:
Kendi ulusal karlarn kar tarafa kabul ettirebilme yeteneine veya kar taraf etkileyebilme
yeteneine sahip, uluslararas dinamikleri kresel ve/veya blgesel dzeyde kendi karlar
dorultusunda ekillendirme kabiliyetine haiz olan devletler veya devlet gruplarn g merkezi
olarak tanmlayabiliriz. Dier bir ifade ile uluslararas alanda gcn younlat, derinletii
lkeler veya blgeleri g merkezi olarak tanmlyoruz. G merkezleri, bu yeteneklerini askeri,
ekonomik veya siyasi glerinden alrlar ama ounlukla da bu glerini kullanmadan kar tarafn
bu gc alglayp kabul etmesiyle isteklerini elde ederler.
Batllarn Hegemonic Power bizim ise hegemon g veya baat g olarak ifade ettiimiz ise;
hemen hemen btn devletlerin dnya lideri olduuna rza gsterdii veya kanaat getirdii g
demektir.
Dnyann bilinen ilk g merkezi Mezopotamyadr. Zira ilk yerleik devletler burada kurulmu,
uygarlklar burada olumaya balam, ilk ticaret burada yaplm, yaz burada ortaya kmtr.
Sonraki yllarda Msr, in, Pers mparatorluu, Atina ve Sparta, skender mparatorluu nemli
g merkezleri olmulardr.
Roma mparatorluunu ise dnyann ilk gerek kresel g merkezi daha doru bir ifade ile ilk
baat g olarak tanmlayabiliriz. Roma imparatorluu ok geni topraklar zerinde kurulan ilk
cumhuriyettir ve bugnk ABDye rnek olan eyalet sistemiyle idare edilmitir. Hkm srd
topraklar zerinde Roma Hukuku uygulanm, Roma Paras geerli olmu ve Latince resmi dil
olarak kullanlmtr.
Yeni ala birlikte denizlerde ticareti kontrol edebilen dolaysyla sadece kendi lkesi ve
etrafndaki komularyla deil denizler tesinde de faaliyet gsterebilen devletlerin baat g
olarak ortaya ktn gryoruz. 15nci yzylda Portekiz, 16nc yzylda Osmanl mparatorluu
ve spanya, 17nci yzylda Fransa; 18 ve 19ncu yzyllarda ise ngiltere zerinde gne batmayan
imparatorluu kurarak baat g olmulardr. 1945den sonra da ABD yeni baat g olarak tarih
sahnesine kmtr.
kinci Dnya Savandan souk savan bitimine yani Sovyetler Birliinin 1991de dalmasna
kadar olan dnemde ABDnin yannda Sovyetler Birlii, ngiltere, Fransa ve 1960larn sonundan
itibaren in Halk Cumhuriyetinin g merkezleri olarak ortaya ktn gryoruz. Daha sonra
Sovyetler Birliinin yerini Rusya Federasyonu alm, AB oluturularak Avrupada ekonomik
entegrasyon salanm, NAFTA ve APEC (Asya Devletleri Ekonomik birlii) gibi bir takm yeni
ekonomik g merkezleri eklenmitir.
Kresel veya blgesel g merkezlerinin uluslararas karlarn en st dzeyde salamak ve

etkinliklerini daha da artrabilmek iin zerlerinde denetim kurma mcadelesi ierisine girdikleri
iktisadi, siyasi, stratejik nemi haiz blgelere mcadele alanlar diyoruz. Bu mcadele alanlar ele
geirildike ve denetlendike onu denetleyebilen g merkezinin kresel anlamda gc daha fazla
artacaktr.
Gnmzde Gney Amerika, Gneydou Asya, Orta Asya, Kafkasya, Ortadouyu mcadele
alanlar olarak sayabiliriz. Bu alanlar ksaca incelersek
1823 ylnda ABD Bakan James Monroe Gney Amerika ABDnin arka bahesidir, biz Avrupa
ilerine karmayacaz, Avrupallar da gelip Gney Amerikaya karmasnlar. diyerek Gney
Amerikada etkili g merkezinin ABD olduunu ilan etmitir. eker kam, kahve, kereste
gibi son derece nemli ticari kaynaklar yannda petrol ve panama kanal ile nemi artan Gney
Amerikaya son yllarda ABnin ilgisi de giderek artmaktadr. Blgeyi Pazar olarak deerlendirmek
isteyen ve 2003 ylnda bir Gney Amerika Avrupa Birlii Zirvesi dzenleyerek blgede etkin
olmaya alan ABnin tutumunun ABDyi rahatsz ettii aktr.
Gneydou Asya mcadele alannda yine ABDnin etkili olduunu; in, AB ve Japonyann bu
lkeyi takip ettiini gryoruz. Blge finans piyasalar ve ticaret yollar ile nem kazanmaktadr.
Gneydou Asya Japonyann Ortadouyla ticaretinde ve petrol tamasnda son derece nemli
bir gei yolu olma zelliini tamaktadr.
Dier bir mcadele alan Orta Asyadr. Klasik jeopolitik teorilerde jeopolitiin babas saylan
Mackinderin Heartland olarak adlandrd Trkeye kalpgah olarak tercme ettiimiz merkez
blgenin nemi Mackinder tarafndan Heartlanda kim hkmederse, Dnya adasna da o hakim
olur. Dnya adasna kim hkmediyorsa, Dnyaya da o hakim olabilir. denilerek aklanmtr[12].
Blge zengin doal kaynaklar, enerji hatlar ve merkezi konumu ile nem tamaktadr. Blgede
etkin g Rusya Federasyonudur. in, anghay Altls ile, ABD Orta Asya Cumhuriyetlerine
yakn ilgisi, AB zellikle Almanyann ekonomik yatrmlar ile blge zerinde etkili olmaya
almaktadrlar.
Bu gnn dnyasnda G Merkezlerinin yerletikleri blgeler ve yukarda belirtilen mcadele
alanlar dnda egemenlik tesis edilebilecek blgeler olarak sadece, Orta Asyann bir ksmn da
iine alan Byk Ortadou ile orta ve gney Afrika kalmtr. Orta ve Gney Afrikay da ikinci
derecede ekonomik deerlere sahip olmas, sosyal ve ekonomik sorunlarnn baa klamayacak
llere ulamas nedeniyle bir yana brakacak olursak; dnyada mcadele alan olarak Byk
Ortadou kalmaktadr.
Tarihsel sre ierisinde, Ortadoudaki nfuz mcadelesinin balca taraflar; 1nci Dnya Harbine
kadar olan dnemde Osmanl mparatorluu, Fransa, ngiltere, Rusya ve Almanya olmutur. Rus
mparatorluunun varisi Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii (SSCB) Birinci Dnya Harbi
sonrasnda blgeyle ilgisini devam ettirmi, 2nci Dnya Harbinden sonra ise balca aktrler;
ABD, SSCB ile ngiltere ve Fransa olmutur.
Gnmzde, jeopolitik zellikleri ile tm g merkezlerinin ilgi oda olan blge baat gln
srdrmek isteyen ABD iin hayati nemdedir. Zira blgenin kontrolnn baka bir g merkezinin
eline gemesi orta vadede yeni bir baat g adayn ortaya karabilecek gibi grnmektedir.
Ksaca ABD bu tehlikeyi ortadan kaldrmak ve kendisinden sonraki baat gc yeertebilecek
jeopolitik zelliklere sahip olan blgeyi kontrol altna alabilmek iin Byk Ortadou Projesini
hayata geirmeye almaktadr. G Merkezlerinin Blgeyi kontrol altna almak maksadyla
yrttkleri faaliyetler zet olarak unlardr:
a.ABD :
Blgede en fazla etkili olan kresel g merkezi ABDdir. 1957 ylnda bakan Eisenhower
kendi adyla anlan doktrinini ilan ederek Sovyetler Birliinin Ortadouya inmesine izin
vermeyeceklerini ve bu maksatla isteyen lkelere asker de dahil olmak zere yardm edeceklerini
aklamtr.
ABD, 1979 ylna kadar ran ahn destekleyerek blgede ABD menfaatlerinin bekisi olarak
kullanmtr. ran Devriminden sonra bakan Jimmy Carter Basra Krfezinin ABDnin yumuak
karn olduunu aklayarak burada herhangi bir blgesel ve yahut kresel gcn tek bana egemen
olmasna kesinlikle izin verilmeyeceini, buraya yaplacak askeri mdahalenin ABDye yaplm
saylacan belirterek arln koymutur[13]. ran-Irak sava srasnda ABD donanmas Basra
Krfezinde trafii denetlemi, 1990-1991 yllarnda Krfez Harbi ile blgenin kontroln byk
lde salamtr.
ABD 11 Eyll 2001den sonra Afganistan Operasyonu ile, baat gce bir meydan okuma olarak
kabul edilebilecek terrist saldry cezalandrrken blgedeki askeri varln Orta Asyay da
kontrol edebilecek noktalara ulatrmtr. Halen sren Irak Harbi ile ABD Basra Krfezine askeri
yerleimini byk lde tamamlamtr.
ABD 2006 ylna kadar Almanyadan 40.000 askerini ekmeyi ve Avrupadaki slerinin bir ksmn
kapatmay planlamaktadr. Bulgaristan parlamentosu 16 Aralk 2003 tarihinde, ABDnin lke iinde
s kurmasna ve asker bulundurmasna imkan tanyan bir karar onaylamtr. Ayn konuda Polonya
ve Romanya ile grmeler devam etmektedir. Ayrca ABD Dou Akdenizde yaplmakta olan
Active Endeavour NATO Deniz Tatbikatn genileterek Karadenize yaymaya almaktadr.
Bu husus da dikkate alndnda ABDnin Bulgaristan ve Romanyaya yerletirecei kuvvetlerle
Balkanlarda etkinliini artrmann yannda Karadenizi ve Boazlar, dolaysyla enerji yollarn
kontrol altnda tutmay hedefledii sylenebilir[14].
ABD, halen ynetimini deitirerek kendisine yakn bir iktidarn i bana gelmesini salad
Grcistann NATO yeliini desteklerken, ABD-Grcistan savunma ibirliini ve bu lkeye
166 milyon dolarlk bir yardm gndeme getirmektedir. Ayrca, ABD Azerbaycann terrizm,
uyuturucu ve silah ticareti ile mcadelesine yardm edecek bir Hazar Denizi koruma giriimi
ortaya atarak Kafkasyann kontrol iin nemli aama kaydetmitir.
ABD bir Kazak Deniz Filosu kurulmasn salamaya almann yannda zbekistan ve Krgzistana
yerletirdii askeri ile Byk Ortadounun Orta Asya blmn kontrol etme ynnde kazanmlar
elde etmitir. ABDnin Heartlande bu kadar yaklamasnn Rusya Federasyonu ve ini
telalandrd sylenebilir[15].
ABDnin Byk Ortadou blgesinde, Msr, Birleik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan, Yemen,
rdn, Pakistan, Banglade gibi lkeleri de kendisine yakn ynetimleri i bana getirerek ve bir
ksmn da ekonomik desteklerle kontrol altnda bulundurduu bilinmektedir.
Bunlarn yannda ABD, Blgede srail gibi bir stratejik ortaa sahiptir. ran, Suriye ve Libya gibi
lkeleri de gzda vererek bask ve kontrol altnda tutmaktadr[16]
b. Avrupa Birlii :
AB, kendisine komu olan lkelerin refah, gayri kanuni yollarda Avrupaya mlteci olarak gelip
aramalar yerine, AB ile yakn ekonomik ibirlii ile refaha kavumas gerektiini savunmaktadr.
Bu balamda, Avrupa ve Akdeniz Serbest Ticaret Blgesi tekili planlanmaktadr. lave olarak
genilemi Avrupa blgesini kapsayacak ve genilemi Avrupa ile Byk Orta Dou lkelerinin
tamamna ak olacak bir Avrupa Serbest Ticaret Blgesi tekili ngrlmektedir. AB ayrca, kendi
aralarnda gmrk birlii kuran Krfez birlii Konseyi yesi lkeler ile serbest ticaret anlamas
yapma almalarna devam etmektedir.
ABnin genilemi Avrupa kapsamnda byk nem verdii Akdeniz Blgesine ilikin politikas,
1995 ylnda 15 AB lkesi ile, Fas, Cezayir, Tunus, Msr, srail, rdn, Filistin, Lbnan, Suriye,
Trkiye, GKRY ve Maltann katld Barselona Sreci olarak tanmlanan Avrupa-Akdeniz ortakl
mekanizmalar vastasyla uygulanmaktadr. ABnin bu ortaklk ile, Akdeniz blgesindeki lkelerle

siyasi, gvenlik, sosyal ve ekonomik alanlarda zel bir iliki tesis etmek suretiyle, bir taraftan
blgeyi ekonomik olarak kendisine balarken, dier taraftan bu blgeden kendisine ynelebilecek
terr, uyuturucu ve insan kaakl vb. tehditlere kar blge lkeleriyle ibirliini ngrd
anlalmaktadr.
Genilemi Avrupa terimi ile, toplam 52 lkeden oluan 810 milyonluk bir nfusa ve 9,5 trilyon
dolarlk bir gelire sahip bir blge kastedilmektedir[17]. Orta Dou blgesi ve ABD ile Kanada
Genilemi Avrupann komu blgeleri olarak tanmlanmaktadr. Genilemi Avrupa ve komu
blgesi olan Byk Orta Dou blgesi toplam 77 lkeden oluan ve nfusu 1,2 milyar olan bir
sahay kapsamaktadr.
Ayrca AB, zellikle Almanya vastasyla Kazakistan bata olmak zere Orta Asya Cumhuriyetlerinde
ekonomik yatrmlarla etkili olmaya almaktadr.
c. Rusya :
SSCBnin dalmasn mteakip Avrupa ve Orta Douda sz hakk kalmayan Rusya Federasyonu
eenistanda skntl bir dnem geirmektedir. Rusyann AB ve ABD ile mcadeleyi Orta
Asyada srdrmeye; Kafkasya ve Orta Asya atma alanlarn denetleyebilmek iin bamsz
devletler topluluunu bir arada tutmaya alt grlmektedir.
Bunun yannda Rusya Federasyonu rana nkleer teknoloji satarak blgede etkinliini artrmaya
almaktadr.
. in :
anghay Altls ile Orta Asyada etkili olmaya almaktadr. anghay birlii Tekilat, ekonomik
ibirliinin yan sra, askeri ve politik ibirliini de ierecek ekilde geniletilmitir. Hindistann da
bu tekilata katlmas gndemdedir. Tekilatn 2002 ylnda yaplan zirvesinde, tek srekli organ
olan bir anti-terrizm ajans Bikekte kurulmutur.
in Trkiye ile siyasi ve ticari ilikilerini gelitirmeye almakta, rana ipekbcei fzeleri ve
nkleer teknoloji kazanmasna katk salayabilecek malzeme satarak Ortadouda etkili olmaya
almaktadr.
B. Enerji Kaynaklarnn Jeopolitik nemi:
Byk Ortadou, dnya petrol rezervlerinin yaklak %68ni elinde bulundurmaktadr. Petrol
rezervlerinin %10u Orta ve Gney Amerikada, %7si Rusyada, %6s Kuzey Amerikada, %9u
da dier blgelerde bulunmaktadr[18].
ABD kstl petrol rezervine karlk dnya petrol retiminin %25ni tketmektedir. Bu durum
ABDnin Byk Ortadouya ilgisini aklamaya yeterli olabilir. Benzer ekilde Avrupa Birlii
Kuzey Denizinde az miktarda kan petrol dnda Byk Ortadou ve Rusyaya bamldr. in,
yok denecek kadar az petrol ile ok byk lde; Japonya ise tamamen Byk Ortadouya
bamldr. Rusya yeterli miktarda enerji kaynana sahip olmasna ramen petrol fiyatlarndaki
dalgalanmalardan nemli lde etkilenmektedir[19].
Byk Ortadou Blgesi dnya doal gaz rezervlerinin de %40na sahiptir. Doal gaz rezervlerinin
%31i Rusyada, %8i Asya-Pasifikte, %9u Amerika Ktasnda, %11i dier blgelerdedir. Doal
gaz asndan da Rusya hari tm g merkezleri Byk Ortadouya baml grnmektedir.
C.Ulatrma Hatlarnn Jeopolitik nemi:
Halen dnyann uluslararas ticarette en fazla kullanlan su yolu Svey Kanaldr. Enerji kaynaklarn
Svey Kanalyla birlikte deerlendirmek uygun olacaktr. Zira Bu kanaln denetlenmesi 1956
ylnda savaa neden olacak kadar nemlidir. Msrn kanal milliletirmesi zerine ngiltere,
Fransa ve srail birlikte mdahale etmilerdir. Ancak, savatan sonra kanaln denetimi tekrar
Msra verilmitir.
Svey Kanalna ilaveten Akdeniz, Trk Boazlar, Cebelitark Boaz, Aden Krfez, Basra
Krfezi gibi stratejik ulam hatlarnn blgede dmlenmesi de eklenince, Byk Orta Dou
blgesinin jeopolitik nemi ortaya kmaktadr[20].
Ayrca blge dnyann en youn petrol ve doalgaz boru hatlarna sahip olmas ile de byk nem
tamakta ve asimetrik terrn hedefleri arasnda ncelikli bir yer tutmaktadr[21].
.Toplumsal Yapnn Blgenin Jeopolitiine Etkisi:
Byk Ortadou, ok sayda etnik anlamazlk ve atmann younlat bir blgedir. zellikle
Arap milliyetilii ve sosyalizmi ya da slami temel zerine kurulu anti-demokratik rejimler
Batnn doal kaynaklar deposu olan bu blgeye kesintisiz ulamn tehdit etmektedirler. Ayrca,
blgede hzl bir silahlanma ve kitle imha silahlarna sahip olma yar vardr.
Blge lkelerinde gelimi lkelerdekine benzer sosyal gvenlik sistemi de bulunmadndan
isizler sua yatkn olmakta ve terr rgtlerinin istismarna ak hale gelebilmektedir.
Ekonomik ve sosyal skntlarn yan sra asrlardr toplumun kontrol maksadyla yozlatrlan
ve gelitirilemeyen slami kltr bat kartlnn ve terrist faaliyetlerin kolayca yeerebildii
bir ortam yaratmtr. Bu durum batllarn slama terrizm ile zdeleen bir genelleme ile
yaklamasna neden olmaktadr.
Ayrca, kurumsallamann kkleemedii, sivil toplum rgtlerinin geliemedii Byk Ortadou
blgesinde, ekonomik tekilatlanma, silahlarn kontrol ve kolektif savunma anlay gibi
dzenlemeler de mevcut deildir[22].
Asimetrik terrn unsurlarndan olan uyuturucu retim ve ticareti, organize sular ve insan
kaakl gibi istikrarszlk kaynaklar da blgede uygun ortam bulabilmektedir. Sadece
Afganistanda ylda, dnya genel retiminin % 75ni tekil eden 4.000 ton afyon retilmektedir.
Byk Ortadou Projesinin Geliimi
ABDnin gelitirmekte olduu Byk Ortadou Projesinin sosyal, siyasal, ekonomik ve asker
alanlar ihtiva eden projeler dizisi ile gerekletirilmesi ngrlmektedir. Projenin olumlu
sonularnn ancak orta vadede alnabilecei; bu maksatla ABDli yetkililerin hedefledii tarihin
2025-2030 yllar olabilecei deerlendirilmektedir. Bu zamana kadar geecek sre ierisinde,
ABDye yakn, ABD deer lleriyle yetimi gen bir neslin yaratlmas mmkn olabilecektir.
Bu nesil; blgede ABD karlarnn korunmas iin gerekli olan ynetim kadrolarnn da alt yapsn
oluturabilecektir.
Ekonomik anlamda, Byk Ortadou Projesinin iki nemli arac mevcuttur:
A.Orta Dou Serbest Ticaret Giriimi (MEFTI Middle East Free Trade Initiative).
Bu giriimin maksad blgede istikrarl bir ekonomik yapnn kurulmas, srdrlebilir ekonomik
bymenin salanmas ve blgenin dnya ticar sistemiyle btnlemesinin gerekletirilmesidir.
Bu kapsamda Amerikann, Byk Ortadou corafyasndaki lkelerle bir serbest ticaret
alan kurmay ve blgeyi ekonomik ve ticar anlamda da kendisine balamay plnlad
deerlendirilmektedir.
Bu arada, Amerika ile rdn ve srail arasnda mevcut olan ve Trkiyenin de dhil edilmesi
iin aba harcanan Serbest Ticaret Blgesi uygulamasnn blge lkelerine de yaygnlatrlmas
beklenmektedir.
B. Orta Dou Ortaklk Giriimi (MEPI Middle East Partnership Initiative

Amerikann, bu ortaklk giriimini kullanarak GOP lkelerinde, piyasa ekonomisini, hukuk
sistemini ve demokratik sistemi gelitirmeye alaca deerlendirilmektedir.
Nitekim, Amerikan Dileri Bakan POWELL, ABDnin 2004 ylnda Orta Dou Serbest Ticaret
Anlamasn yrrle koymay plnladn ve balang btesi 20 milyon dolar olan ve 2004
yl iin 145 milyon dolar tahsisi planlanan ve bilhare 1 milyar dolar amas beklenen Orta Dou
Ortaklk Giriiminin, bu blgedeki siyas, ekonomik ve eitim reformunun hzlandrlmas iin
etkinliini artrmay dndklerini belirtmitir.
Byk Ortadou Projesinde Trkiyenin Rol:
Trkiye, corafi konumu itibar ile Byk Ortadounun merkezinde yer almaktadr[23].
Trkiye, Byk Ortadouda, oluturulacak tm politikalar etkileyebilecek veya bakalar
tarafndan retilecek politikalardan etkilenebilecek bir konumdadr. Trkiyenin tarihi, kltrel,
ekonomik, siyaset ve gvenlik balar ile bal olduu Byk Ortadou blgesindeki gelimelerden
etkilenmemesi mmkn deildir[24].
ABD ynetimi yeni stratejilerinin hedefinin bir lke, rejim ya da din olmadn zellikle
vurgulamasna ramen, Amerikal yetkililer Ilml slam kullanlarak blgenin kontrol
edilebileceini; bu yntemin radikal slami akmlara da set ekebileceini dnmektedir.
Proje ile Trkiyenin lml slamla btnletirilerek blge lkelerinin zenecei bir model
oluturmasnn amaland deerlendirilmektedir. Kasm 1999da ABD Bakan Clinton,
Trkiye ile slam zletiren yeni bir terim reterek, Trkiyeyi Laik bir slam Devleti olarak
tanmlamtr. ABD Byk Ortadou projesi ierisinde Mslman kimlikli lkelere Mslman bir
halkn, laik ve demokratik bir sistemle ynetilebileceini Trkiyeyi rnek gstererek ispatlamaya
almaktadr.
Sonu
ABD; Yeni Amerikan Yzyl Projesi adnda dnyay yeniden ekillendirmeyi amalayan
bir stratejik yaklam gelitirmitir[25]. Bu stratejik yaklam, dar bir pencereden bakldnda
Amerikan halknn korunmas ve sahip olunan refah dzeyinin srdrlmesi ihtiyacna dayanyor
gibi grnmektedir. Buna karlk daha geni bir pencereden ve dnyann baat gcnn gzl
ile bakldnda, baat g olmay srdrebilme abas olduu grlecektir.
Dnyada g merkezlerinin kontrol altna almaya alt mcadele alanlar incelendiinde;
Byk Ortadou, gerek stratejik nemi gerekse sahip olduu enerji kaynaklar ile Baat g olma
mcadelesinde hayati nem tamaktadr. Blge, tm g merkezleri tarafndan mutlaka kontrol
altna alnmas gereken bir blge olarak deerlendirilmektedir.
Baat g ABD, 11 EYLL 2001 saldrsndan nce Avrupa Birliini kontrol etmeye ilaveten,
Byk Ortadou Blgesini, imdiye kadar yrtt gibi kendisine yakn iktidarlar ve ekonomik
yardmlarla kontrol etmenin yeterli olabilecei dncesinde idi. Bu nedenle Trkiye laik,
demokratik ynetimi ile Avrupa Birliinin bir paras olmal, Birlik iinde halen Almanya
Fransa mihverinin lehine olan g dengesini ngiltere ynnde deitirmeliydi. Bu husus zellikle
gelecekte Avrupa Birleik Devletlerinin tekilinde parlamento dengeleri asndan ok nemli
olacakt.
Ancak, 11 Eyll saldrlar dnyadaki tm dengeleri birden bire deitirmitir. Byk Ortadouyu
uzaktan kontrol edebileceini dnen ABD bunun mmkn olmadn grm; Avrupa Birlii,
bu blgenin yalnz pazar olarak grlmesinin mmkn olmadn; enerji kaynaklar ve enerji
hatlar yannda kkten dinci terr ve yasa d insan g gibi nedenlerle mutlaka kontrol edilmesi
gerektiini fark etmitir[26].
Bu noktada ABDnin Trkiye politikalarnda byk bir ikileme dtn gryoruz. ABD o
zamana kadar dengeleri deitirmek zere Avrupa Birliine tam ye yapmaya alt Trkiyeye
Byk Ortadouda ihtiya duymaktadr.
Benzer bir ikilem Avrupa Birlii iinde de yaanmaktadr. Akl banda yneticiler Birliin
Trkiyeye iddetle ihtiyac olduunun farkndadr. Trkiyenin Avrupa Birliine yelii, hem
Birliin Byk Ortadouda glenerek ABD, Rusya ve ine kar stnlk salamasna imkan
salayacak; hem de yarataca dinamizmle birliin mrn uzatabilecektir. Zira Birlik yalanan
ekonomisi ve nfusunun yannda, duran byme hz ve sosyal sorunlaryla mrnn sonuna
gelmi ihtiyar bir nar gibi grnmektedir. Bu haliyle in ve hzla toparlanan Rusya karsnda
ans olmayacaktr. Bu artlarda Trkiyenin Avrupa Birliine yeliini 20 yanda gen kzn
70lik ihtiyarla evlenmesine benzetebiliriz. Byle bir evlilikte fedakarlk yapan ve yklce bir
balk paras almas gereken kz, yneticilerinin ar istekli grnen kiiliksiz politikalar yznden
devaml taviz veren taraf olmutur. Muhtemelen Trkiye ye olabildiinde ihtiyar Avrupann
balk paras verecek serveti de kalmayacaktr. Bu dnceler yannda baz Avrupal yneticilerin
Trkiyenin nfusu nedeniyle dengelerin ngiltere, dolaysyla ABD ynne kayacandan endie
etmeleri yannda Trkiyenin yeliinin beraberinde nemli sorunlar da getireceinden korkan
Trkiye kart cephenin unuttuu en nemli ayrnt Avrupa Birliinin glenemedii takdirde
dalaca gereidir.
ABD ve Avrupa Birliinin elikileri bir noktada rtmektedir. Trkiyenin Avrupa Birliine
tam yelik yerine ekonomik ve askeri arlkl balarla balanmas ve rejimini lml slama
dntrerek Byk Ortadou Birlii ierisinde model oluturmasdr.
11 Eyll dnm noktasna kadar kiilikli politikalar yerine AB ile ABD arasndaki bir izgide denge
arayan Trkiye imdi zor bir dnemetedir. Trkiyenin karlat sorunlar yle sralanabilir:
A. Trkiyenin ABye dahil olma giriimlerinin ne ekilde sonu verecei ye lkelerin
tutumlarna bal kalm, bu yolda gsterdii ar arzu, Trkiye asndan dn anlamna gelen
dzenlemelerin kabul edilmesine ve gerekletirilmesine yol amtr. Trkiyenin birlie niter ve
ulus devlet yapsyla kiiliini kaybetmeden ksa sre iinde ye olmas baz ekonomik ve sosyal
kazanmlar elde etmesini salayabilecektir. Ancak srenin uzamas kazanmlar azaltaca gibi
reform grntsndeki dnlerin belli bir snrda tutulamamas Trkiye iin geri dn giderek
gletirmektedir.
B. Byk Ortadou Projesinin mimarlarna gre Trkiyeyi ve Trkiye gibi slam lkelerini, lml
bir slami rejimle ynetmek en doru hareket tarzdr. Trkiyenin ABye girebilme arzusuyla
yapm olduu ve yapaca reformlar, BOPnin gerekletirilmesi iin giderek uygun bir alt yap
oluturmaktadr[27].
Byk Ortadou Birlii iinde yer alacak bir Trkiyenin kar karya kalaca en byk tehlike;
ulusal birliinin ve lke btnlnn korunamamasdr[28]. Zira projede balayc unsur olarak
slamn kullanlmas planlanmaktadr. Siyasal slam, milliyetilii reddedip mmetilii esas alan
yaps ile blge lkelerinin ulusal kimliklerinin yok edilmesinde kullanlabilecek bir yntem olarak
dnlmektedir. Ancak bu noktadaki en byk tehlike siyasal slamn radikal slama dnerek
kontrolden kmasdr.
C. ABDnin Karadenizde Romanya ve Bulgaristanda deniz slerine sahip olma giriimi ve NATO
Deniz Tatbikatn Karadenize kaydrma abalar, Trk Boazlarnn bugnk statsn belirleyen
Montr Anlamasnda tadilat yaplmasn gndeme getirebilecektir. Rusya Federasyonunun
bu giriime katkda bulunarak, ABD ile ortak hareket etmesi de dikkate alnmas gereken bir
olaslktr.
. Bugne kadar ABDyi en yakn mttefiki olarak gren Trkiye, ABDnin ulusal karlar sz
konusu olunca, toprak btnl de dahil olmak zere, birok konuda Trkiyeye kar bir tutum
izleyebileceini dikkatlerden uzak tutmamaldr.
D. ABDnin Byk Ortadouda bir Krt devletinin oluumuna scak bakarak sraili yalnzlktan
kurtarmak ve Trkiyeye alternatif yaratarak bu piyon devlet vastasyla Ortadou politikalarn
uygulamak isteyebilecei dikkate alnmaldr.
Trkiye bu sorunlarla ba edebilmek iin ncelikle kiilikli bir politika izlemeli, ulus devlet yaps
ve lke btnlnn korunmas temel koul olmak kaydyla, AB ve Byk Ortadou dnda
nc ve milli bir seenek yaratmaldr. ABne girmek iin varn younu ortaya koyan Trkiye
Atatrkn u szlerine kulak vermelidir. Muhtelif milletleri mterek ve genel bir isim altnda
toplamak ve bu eit unsur ktlelerini ayn hukuk ve erait altnda bulundurarak gl bir devlet
kurmak parlak ve cazip bir siyasal noktaya nazardr. Fakat aldatcdr[29].
Ancak; Trkiye Avrupa Birlii ve Byk Ortadou Projesi dnda kalmakla birlikte, ncelikle
projenin yarataca olumsuz etkileri ortadan kaldracak tedbirler alrken blgedeki gelimeleri
ynlendirebilecek konumda olmaktan da uzaklamamal Blgesel G olmak zere milli bir
hamle balatarak jeopolitik deerinden de istifade ederek ksa sre iinde gelimi lkeler iindeki
yerini almaldr.
Mslman lke ifadesi Trkiyeyi tanmlamaktan ok uzaktr. Mslman lke ya da lml slam
lkesi ifadesi hibir platformda kabul edilmemelidir. Trkiye Cumhuriyeti laik bir devlettir. Trk
Ulusunun kimlii Trkiye Cumhuriyeti vatandal ve Trk kimliidir. Bu kimlik tarihsel sre
iersinde Orta Asyadan Anadoluya g ederek yerleen Trk kavimlerinin sosyolojik etkenler
sonucunda deiimiyle ortaya kmtr. Ulusumuzun Trk kimlii, Mslmanln ortaya kt
7nci yzyldan drt bin yl ncesine dayanmaktadr.
Sonu olarak Byk Ortadou Projesi blge lkelerinin hak ve menfaatlerini korumak iin deil;
ABD ve Avrupa Birliinin menfaatlerini korumak iin gelitirilmektedir. Trkiye Projeye dahil
olmakla ulusal hak ve menfaatlerini korumak yerine niter yapsn da tehlikeye atabilecektir. Bu
artlarda Trkiye proje dnda kalmal, ancak; bu blgede gsz bir lkenin yaama ansnn
olmad bilinci iinde Silahl Kuvvetlerinin zayflatlmasn nlemeli, milli birlik ve beraberliini
glendirirken kalknmasn hzlandrp blgesel g konumuna ulamaldr.
Kaynaklar
[1] Geni bili iin bk. (Sleyman zmen, Ortadouda Etnik, Dini atmalar ve srail, stanbul 2001)
[2] ar Erhan, Ortadaki Byk Oyun BOP-1, Cumhuriyet, 22 Haziran 2004.
[3] Jed C. Snyder, Turkeys Role in the Greater Middle East, JFQ Forum, Autumn 1995.
[4] ERHAN, Ortadaki Byk Oyun BOP-1, Cumhuriyet, 22 Haziran 2004.
[5] U.S. Working Paper For G-8 Sherpas, Al-Hayat, 13 ubat 2004.
[6] zmen, Ortadouda Etnik, Dini atmalar ve srail, 2002:XI.: ERHAN, Ortadaki Byk Oyun BOP-1,
Cumhuriyet, 22 Haziran 2004.
[7] U.S. Working Paper For G-8 Sherpas, Al-Hayat, 13 ubat 2004.
[8] U.S. Working Paper For G-8 Sherpas, Al-Hayat, 13 ubat 2004.; ERHAN, Ortadaki Byk Oyun BOP-1,
Cumhuriyet, 22 Haziran 2004.
[9] Okan Konuralp, Bopun Temelinde Krt Devleti Yatyor, Tempo, 1-7 Temmuz 2004.
[10] Servet Cmert, Trkiye Batdan Kopacak - 4, Cumhuriyet, 25 Haziran 2004.
[11] Necdet Timur, Byk Ortadouya Trkiye Modeli, Ulusal Strateji, Haziran 2004.
[12] Suat lhan, Trkiyenin Jeopolitik Konumu ve Trk Dnyas, Ankara 1999, s.21.

[13] Tanju Erdem, ABDnin Byk Ortadou Giriimi ve Trkiye, Mdafaa-i Hukuk, Haziran 2004. s.13-17.
[16] Anthony H.Cordesman, The Transatlantic Alliance: Is 2004 the Year of the Greater Middle East?, Center for
Strategic and International Studies, January 2004.
Strategic and International Studies, January 2004.; Anthony H.Cordesman, The Role of Europe in the Middle East:
An AmericanPerspective, Center for Strategic and International Studies, March 11,2004.
[19] Sinan Snmez, Bir Avu Petrol in - 2, Cumhuriyet, 23 Haziran 2004.
[20] Necdet Timur, Byk Ortadouya Trkiye Modeli, Ulusal Strateji, Haziran 2004.
[21] Sinan Snmez, Bir Avu Petrol in - 2, Cumhuriyet, 23 Haziran 2004.
[22] U.S. Working Paper For G-8 Sherpas, Al-Hayat, 13 ubat 2004
[24] Yaar Hacsaliholu, Trkiye s Yaplacak - 3, Cumhuriyet, 24 Haziran 2004.
[25] ERHAN, Ortadaki Byk Oyun BOP-1, Cumhuriyet, 22 Haziran 2004.
Strategic and International Studies, January 2004.
[27] ERDEM, ABDnin Byk Ortadou Giriimi ve Trkiye, Mdafaa-i Hukuk, Haziran 2004.
[28] Yaar Hacsaliholu, Trkiye s Yaplacak - 3, Cumhuriyet, 24 Haziran 2004.
[29] Necati zgen, Byk Ortadou Projesi ve Trkiye, Mdafaa-i Hukuk, Haziran 2004, s.6-9.
BOPUN
IRAK AKTRLER VE TRKYE
Batuhan OLAK
Trkiyedeki Terr Eylemleri ve Irak likisi

Bilindii zere Trkiyede uzun yllardr sre gelen blc terr eylemleri sreklilik halini almtr.
Ardndan gelen siyasallama sreci de nemli bir dnm noktas olarak ifade edilebilir. Bu dnm
noktasnn Trkiyenin aleyhine birok abalarda bulunmas da ak bir ekilde grlmektedir.
Krfez Savanda BM glerinin, Saddam Hseyin liderliindeki Iraka yapt mdahale ve
ardndan gelen sre Iraktaki niter yapnn sarsntya uramasna yol amtr. Daha doru
ifadeyle federal bir yap halini almasna neden olmutur. Bu durum resmi olarak kabul edilmese
de, Irakn kuzey blgesindeki farkl bir g otoritesi varln ak bir ekilde grlmtr.
5 Nisan 1991de, BMnin 688 sayl karar erevesinde Huzur Operasyonu balatld. Bu kararla
birlikte, Irak-Trk snr boyunca ylm olan binlerce insann can gvenliinin salanmas, insani
yardmn tedarik edilmesini ve meydana gelebilecek herhangi bir Irak Ordusunun saldrsndan
korunmalarn garanti altna alyordu. Bu kapsamda 36.paralelin kuzeyinde bir gvenlik blgesi
oluturuldu. [1]Koalisyon kara birliklerinin Irakn kuzeyinden ve Trkiyeden ekilmelerinden
sonra, Irak Hava Kuvvetlerinin 36.paralelin kuzeyindeki uua kapal blgeye girmesini nleme
grevini yerine getirmeyi devam ettirmek zere bir koalisyon hava kuvvetleri grubu, Trkiyedeki
ncirlik NATO ssne brakld. TBMM, ad ve yaps deitirilen bu kuvvet iin izni, eki
G Operasyonu ad altnda ve 1996 ylna kadar olmak zere alt aylk bir temelde yeniledi.
Bu srete Trk siyasetileri, eki G Operasyonunu eletirmeyi srdrd ve Trk halknn
da, Amerikann bu operasyonun bir paras olan Amerikan askerleri aracl ile PKKya askeri
destek salad ynnde kukular vard.
I.Krfez Savanda ABD basklaryla Irakta 36. Paralel olarak ifade dilen blge tarafsz ilan
edilmi ve Irakn kuzeyinde bugnk yapnn olumasna zemin hazrlanmtr. Zamann
Cumhurbakan Turgut zaln Irakn kuzeyindeki bu yaplanmay desteklemesi ve ardndan
gelen srete Talabani-Barzani ikilisine krmz pasaport vermesi ise son derece dndrcdr.
Tm bu gelimeler nda Irakn kuzeyinde merkezi ynetimden ayr bir otorite domu ve
bu otoritenin yrtcleri olarak da Talabani-Barzani ikilisi seilmitir. Zaman iinde bu yap
medyamz tarafndan da merulatrlm ve Iraktan ayr bir blge haline getirilerek Kuzey Irak
tanmlamas yaplmtr.
Tm bu sreler esnasnda Trkiye, terr eylemleri karsnda zor gnler geirmi ve terrn en
youn olarak grld dnemlere ahitlik etmitir. zellikle blc terr rgtnn kamplarnn
burada yaygnlatrlmas, krmz pasaport hediye ettiimiz pemerge balar tarafndan
gerekletirilmitir.
Irakn kuzeyinde kendi balarna buyruk bir ekilde otorite kurarak, bata ABD olmak zere
birok lkenin desteini alan Tabalani-Barzani, Irak-Trkiye snrna kurduklar snr karakollar
araclyla da Trkiyenin ban artmlardr. Terr rgtne maddi gelir salayan kaaklk,
uyuturucu ve silah ticareti gibi yasad yollardan byk kazanlar elde etmilerdir. Irakn
kuzeyinden gelip, Trkiyedeki hedeflere saldran bir ok rgt yesi genellikle bu snr karakollarna
snmladr. Blgede grev yapan komutanlarn da basn ve kamuoyuna akladklar gibi;
Dostumuz olarak grdmz pemerge karakollarndan zerimize defalarca ate aldna ahit
olduk eklindeki sylemleri son derece nemlidir.
Bu srete belirtilmesi gereken nemli konu; Krfez Krizinin PKKya salad avantajlardr.
lk olarak; Trkiye, ran ve Irak topraklarnda airet ayaklanmalar, blgesel isyanlar, silahl ete
faaliyetleri, legal ve illegal propaganda faaliyetleri eklinde cereyan eden Krt faaliyetler, uzun
sre blgesel ve mevzii olmaktan ileri gidememi ve bu durum Krt organizasyonlarda handikap
yaratmtr. Ancak, Krfez Krizinin bitiminde Irak Kuzeyinde meydana gelen deimeler
nedeniyle Krtlk sorunu, batl devletlerin ve medyann da abalaryla bir anda dnya gndemine
girmitir. Szde krt sorunu bylece uluslar aras bir boyut kazanmaya balamtr. PKK bylece
Kuzey Irakn kuzey eridine randan Suriye hududuna kadar olan blgede oluturduu kamplarda
elemanlarn mevzilendirerek serbeste hareket etme imkn kazanmtr. [2]
PKKnn dier bir avantaj, elde ettii silahlar olmutur. 1988 ylndan itibaren Irak istihbarat
ile iliki salayan PKK, bu irtibatn Krfez Krizi esnasnda devam ettirmitir. Savan bitiminde
kuzeyden ekilen Irak ordusu silahlarn PKKya terk etmitir. Ayrca sava srasnda lkemize
snan Kuzey Irakllardan ok miktarda silah ve mhimmat gasp edilmitir. te yandan 36nc
paralelin kuzeyindeki topraklarn Irak ynetimine kapatlarak, Krtlerin szde koruma altna
alnmas iradesini blgede bir krt devleti kurulmak istendii eklinde deerlendiren PKK, dier
krt rgtlerinin nne geerek blgede varln glendirmeye balamtr. Bu amala Haziran
1991 tarihinde Szde Krdistan zgrlk Partisi (PAK) isimli paravan rgt kurmutur.[3]
II. Krfez Savann Trkiyedeki Terre Etkisi
11 Eyll 2001 terr saldrlarndan sonra sklkla telaffuz edilen kresel terr kavram, dnyada
yeni bir srecin baladn haber veriyordu. nce Afganistan ardndan Irakn igal edilmesi bata
Trkiye olmak birok lkeyi yakndan ilgilendiriyordu. Terr rgt PKKnn birok yesinin
Kandil Da bata olmak zere, Irakn birok blgesine barnmas ABDnin bu mdahalesini bir
kat daha nemli klyordu. ABDnin ksa bir sre iinde Saddam devirip kendi anlaynda bir
ynetim kurmas fazla uzun srmedi. Irak adeta savamadan alan ABD, Irak ierisindeki Snniii-Krt gruplarn birbirlerine girmesiyle son derece zor bir srece girmi ve bugn dahi ar
koullar devam etmektedir.
Devam eden srete ABD, Trkiyenin 90l yllarn banda pemerge olarak grd, Talabaniyi
Irak Devlet Bakan, Mesud Barzani ise szde krt blgesinin bakan olarak konumlandracakt.
Bata Trkmenlere yaplan basklar ve kuzeyde zorunlu glerle deitirilen demografik yap
gelecekte Trkiyenin ban artmaya aday sorunlardr.
Snrda Ticaret Vergisi
ABDnin silahlandrmaya alt Krt gruplarn en nemli endiesi rant KYB ve KDP, tarmn
yaplamad hayvancln kr topal yrtld blgede, BMnin izin verdii gda karl
petrol gelirinin yzde 13n alyor. ki rgte yurtdndaki sivil toplum kurulularndan ylda
100 milyon dolar yardm geliyor. BM fonlarndan blgeye ylda 700 milyon dolar para aktlyor.
Haburdan Trkiyeye 57 bin tankerle geirilen akaryaktn litresinde 12 sent vergi kesen gruplar,
bu ekilde ylda 150 milyon dolar para topluyor. Haburdan snr ticareti vergisi ve ayakbast paras
ad altnda toplanan gelir dnldnde, Krt gruplarnn kasasna ylda en az 3 milyar dolar
girdii hesaplanyor.[4]
Grld zere ABDnin Iraka mdahalesinin Irakn kuzeyindeki gruplara salad ekonomik
avantajlar ortada Bu avantajlarn siyasetle birletirilmesi ve Trkiye aleyhine faaliyetlerde
kullanlmas sz konusudur.
Blc terr rgtnn de bu ekonomik gelirden faydalanmas, lojistik imknlarn gelitirmesine

sebebiyet vermitir.
ABDnin Iraka Mdahalesi Terr Nasl Canlandrd?
Kuzey Iraktaki PKK varlna kar askeri bir operasyon yapmamakta direnen ABD, terr
rgtnn propaganda yapmasna da gz yumuyor. Barzani ve Talabani ile ibirliine giden
PKKnn, Kerkkte 16 irtibat brosu bulunuyor.
Irak polisi ve ABD kuvvetlerinin Pemerge Aalar Barzani ve Talabaninin partileri adyla faaliyet
yrten PKK brolarna mdahale etmedii biliniyor. rgt mensuplarnn Kerkkl Krtler ile
ortaklaa altklar ve Trkiye krsalndaki terristlere her trl lojistik destein, buradan verildii
bildirildi. ABDnin tm bu olanlar bilmesine ramen, terr rgtnn almalarna mdahale
etmemesi dikkat ekiyor.[5]
BOP Plan ve Seilen Aktrler
ABDnin dnya yeni bir dzen amacyla uygulamaya koyduu Byk Ortadou Projesi aslnda
tm bu anlattklarmzla birletirilmesi gereken bir sre. Bu projenin baaryla sonulanmas
durumunda ABD dnyadaki petrol rezervlerinin ok nemli bir blmne sahip olmas durumu
ortaya kacaktr. te bu erevede I.Krfez savanda provas yaplan Irak igali, II. Krfez
Savanda gerekletirilmitir. Bu srece lkemiz asndan yaklaacak olursak, snrlarmzn
dnda yetitirilip, eitli devletlerin, rgtlerin aktan destekledii ve en temel hedefi
siyasallama olan etnik, blc terr gereiyle karlamaktayz.
Temelleri 90l yllarn banda atlan BOP Projesinden en ok zarar gren lkelerden biri
Trkiye olmutur. Buna ramen mevcut Babakan Recep Tayip Erdoann BOP hakkndaki
sylemleri olduka dikkat ekicidir. Bunlardan bazlar:[6] 15 ubat 2004 tarihinde, Kanal D isimli
televizyonda, Teke Tek Programna katlan Babakan Erdoan aklyor:
ABDnin Byk Ortadou Projesi iinde Diyarbakr merkez yapacaz.
21 ubat 2006 tarihinde, TBMMdeki AKP Grup Toplantsnda da Babakan bu sefer unlar
sylyor:
Geniletilmi Ortadou ve Kuzey Afrika projesindeki rolmz bize zellikle Ortadouda nemli
grevler yklemektedir.
4 Mart 2006da, AKP stanbul Bayrampaa le Kongresine katlan Babakan Erdoan BOPun
e bakanym diyor!
30 Mays 2006 tarihinde TBMMdeki AKP Grup Toplantsnda da unlar sylyor Erdoan:
E bakanlk grevini kabul ettik.
Pemerge balar, blc terr rgt ve onlarn ierideki destekilerinin BOP kapsamnda karmza
muhatap olarak sunulurken, babakann bylesi bir projeyi destekler maiyetteki aklamalarnn
Trk Halknn nazarnda meru olduu iddia edilemez.
Bu balamda Uzun yllar CIAnn Ortadou blgesi sorumluluu gibi nemli grevlerde bulunup,
yllarca Trkiyede kalan Graham Fuller son gnlerde medyaya yansyan szleri olduka dikkat
ekicidir.
Samimiyetle sylemem gerekirse, bence Orta Douda Amerikan planna dahil olmak, Trkiyenin
ya da blgedeki baka lkelerin karlar asndan idam fermann imzalamas anlamna gelir.
[7]
Yllarca ABDnin karlar dorultusunda alan bir CIA ajannn bile dz mantkla durumu
kavrayp, Trkiyeye yol gstermesi ilgintir.
Sonu
ABDnin Iraktaki aktrlerinin Trkiye zerinden ulaacaklar hedefler ve karlar nelerdir?
Milli hedeflerden ve kltrden uzak gsz bir Trkiye en ok kimin iine yarayacaktr?
Hemen yan bamzda deien corafyalar, ynetimler, bayraklar, diller, kltrler varken ve bunlar
daha nceden planl bir ekilde yaplrken, bu sorularn cevaplarn bir kez daha dnmemiz
gerekir.
Kaynaklar
[1] Kemal Kirii, Trkiye ve Kuzey Iraktaki Krt Gvenlik Blgesi, Avrasya Dosyas, Cilt 3, No.1
[2] Hamza Kele, Nuh Mete Yksel ve Talat alk, Ankara Devlet Gvenlik Mahkemesi Cumhuriyet Basavclnn
26/04/1999 gn ve 1998/98 Esas Noku iddianamesi 2.blm sy: 44
[3] Hamza Kele ve dierleri, sy: 44
[4] Mehmet Fara, PKKnn ifreleri, Cumhuriyet Kitaplar, Ocak 2008, sy.47
[5] Star Gazetesinin 10.08.2004 tarihli haberi
[6] Serdar Ant / Madalyonun iki yz 9 Aralk 2007 tarihli yazs http://www.dengeli.net/content/view/1911/51/
[7]http://haber.gazetevatan.com/haberdetay.aspdetay=CIA_ajanindan_BOP_itirafi__210503_1&Newsid=210503
ILIMLI VE HOGRL
AYDINLAR
Alper ERTA
Tarihimizin son yzyl boyunca mnevver kalem eksikliini ziyadesiyle yaamaktayz. zellikle
neo-liberalizmin ve kresellemenin vahiliini azamiye kard bir dnemde fikri hr, vicdan
hr dik durabilen aydnlara ihtiyacmz oktur.
Kendilerini srekli olarak belli sfatlarla adlandrmay seven birok aydn tipolojisi mevcuttur.
Bu eitlilik iinde bir aydn zmresi vardr ki, bunlar ne davann kalemi, ne de adamn adam
olmay baarabilmilerdir. Bu zavall zmre iin nemli olan sretir ve srecin kalemorluunu
stlenmektir.
Gn gelir bakarsnz ki, kalemorluunu yaptklar srece de o kadar yabanclardrlar ki; evrelerinde
cereyan eden gelimelere tepkisiz, duyarsz veya lml grebilirsiniz.
Dnce terkipleri tam anlamyla elikilerle dolu olan bu zavall lml aydn grubunun bindikleri
gemi de yapmalar gereken tek ey; rzgrn estii yne gre yelken tutmaktr.
Mslman Trke kar kopartlan frtnalara kar nasl bir yelken tutacaklarn merakla izlerken,
birka konuya da deinmek istiyorum.
Son dnemlerde kulaklarmz aina olduu bir kavram zerinde durmak istiyorum. slamc
yazar, aydn... Temennim odur ki bu mefhum bilinsizce kullanyor olsun. Aksi takdirde bu szde
aydnlarn yaptklar yanllarn msebbibi yce dinimiz olarak alglanabilir.
Dier bir ynden ele aldmzda ise, kendilerine belli bir saygnlk ve meruluk kazandrmann
bir ihtiyac olarak bu kavrama sk skya sarlmaktadrlar. Ne aldklar eitimleri ile, ne de
dn tarzlaryla bu saygnl yakalayamayan zavalllar, istismarc siyasetin paral kalemlerini
oluturmaktadrlar. zellikle, yedi senelik bir srete, toplumu kutuplatrmay her frsatta
deerlendirmek isteyen zavall gruh, bunu bizdensen Mslmansn hem de ok samimi bir
Mslman, deilsen jakoben laiksin dedirtebilecek kadar ileri gitmektedir.
Hibir samimi Hristiyann kendisini Hristiyanc, Musevinin Musevici diyerek tanmlamasnn
doru olmayaca gibi Mslamann ise kendisini slamc olarak nitelendirmesi olsa olsa ancak
abesle itigaldir.
Belli bir dnemde Trk-slam lksn diyalektik olarak alglayarak bu kutlu davann yer yer
rk, neferlerini kfir olarak sfatlandran kiralk kalemlere sormak istiyorum. slamda nasl bir
eksiklik veya ar scaklk grdnz ki lklatrma ihtiyac hissettiniz?

Az buuk gndemi ve sreci takip eden bir insan bilir ki, aslnda lml ve radikal slam
kavramlarn kullanmak, Amerikann dnyann her yerinde aktt Mslman kann
merulatrmaktr. Kendi karlarna kar tehlike arz eden Mslmanlar radikal hatta terrist
olarak yaftalayarak vakur duruu ezmek istemektedir.
Protestan anlayn slama entegresi iin uraarak reform abalar gden zihniyet, ya
slam bilmemekte ya da bizlerin bilmedii kansnda olacak ki, bylesine ucuz oyunlar
oynamaktadrlar.
Tarihsel srecimize baktmzda, Mslman Trke her frsatta Hal Seferleri ile saldran Baty,
dnyann hemen her yerinde Mslman kardelerimizin kann dken, gz yalarn aktan, oluk
ocuk demeden bombalar yadran okyanus tesi gc dost olarak kabul eden zihniyetin nasl
olurda masum olmasn bizden bekleyebilirler.
Devrann bu hale gelmesindeki sebepleri adeta bir kenara iterek, yese sarlan cenah iin sylenecek
bir sz varsa, onu da milli airimiz Mehmet Akif Ersoy yaklak olarak bir asr evvelinden
sylemitir. Atiyi karanlk grerek azmi brakmak/ Alak bir lm varsa, eminim, budur ancak. /
Kurtulmaya azmin neye bilmem ki sreksiz?/ Kendin mi senin, yoksa midin mi yreksiz?
Aslnda bu tr rzgra kar yelkenci zihniyet, tam anlamyla tekerrrden ibarettir. uurdan yoksun
almlarda uzmanlaan bu beyinler, Milli Mcadele dneminde, manda ve himaye fikrini de
benimsemitir. Onlara gre zaten igalciler ok glyd! Savaarak bamszlk kazanlamazd!
Mslmanl manda ve himaye altnda da ok iyi yaabilirdik! Bu cmleleri kurarak dnemde
zihinlerine hkim klan teslimiyetilerin imdilerde saykladklar da bunlar deil mi?
Maturudi itikadndan yer yer kopan, mcadeleye ve insann czi iradesinin adeta yok sayld
bir bilgi kirlilii oluturularak hep bir kurtarc beklenilmesi istenilmitir. Bu sefer yanl hesap
Anadolunun drt bir yanndan dnecekti.
Sabr ve dua silahlarn bizlere tembellik ve teslimiyetilik olarak vermeye alan bu aydncklar,
anlyoruz ki bu iki mefhumun ardndaki srra vakf olamamlar. Sabr ve duann temelinde aslnda
mcadele yatmaktadr. Bu mcadele ak azimle birletii zaman ancak tam manasyla sabr ve
dua tatbik edilmi olmaktadr. Azimle yrtlen bu kutlu mcadele uur ve idrakle harmanlanrsa
davaya dnmektedir. Dava uurundan yoksun, mcadele aknn bulunmad, her devrin
rengine brnmeyi hogr ve uzla olarak gren zihniyetten bylesine bir sabr ve dua alglamas
beklemek de ne kadar dorudur?
1980 sonrasnda muhafazakr olarak adlandrlan bir kesim, stat atlamtr. slami holding olarak
bilinen sermayelerin irketlemesi ile ortaya bir nevi slam Burjuvazisi kartmtr. Bu sreten
sonra yaanlan olgulara bakldnda, aslnda slamn yorumlanmasnda bile byk farklarn
ktn grebilmekteyiz. Bu tefrikalar ise aslnda derin kopular ve yozlamalar da peinde
getirecektir. Tacir mant gerei birok deer sermaye iin istismar edilecektir. Sosyetemizin
ve o nurlu aydn olan slamc ahsiyetlerimizin Umreye giderlerken, bir medya ordusunu da
arkalarna almalar, Kbe manzaral odalarda kalmalar, hangi slami hassasiyete uymaktadr.
Haccn zne bakldnda slamn eitliini grebilmekteyiz. Kim ve ne olursan ol, ihrama
girdiinde herkes eittir. Bir nevi maher-i Kbrann dnyadaki temsilidir, ama bakldnda
Mslman sosyetemiz orada da stats korumay baarmaktadr.
Neo-muhafazakrlk kelimesinin son dnemlerde bu kadar ok kullanlmasnn ardnda yatan
sebep de belki budur. Gazze iin gzya dken zat- muhterem hanmefendilerin balarnda, bir
ailenin aylk gelirinden daha fazla fiyat olan, markal trbanlar tercih etmeleri birok elikileri
de beraberinde getirmektedir.
Aydn Zaviyesinden stismar

Trkiyedeki aydn profillerinden istismarc bir gruha baktmzda belli krlma noktalarn
grebilmekteyiz. Oluturmaya allan lml Mslman kavramnn aslnda iinin ne kadar bo
olduu malumunun ilanndan baka bir ey olmadn bilmekteyiz.
Bylesine lml rnek bir aydn olabilmenin eitli artlar mevcuttur. Bunlardan birincisi;
emperyalizim zulm altnda kalan kardelerimizin acsn yreklerde hissetmek yle dursun,
radikal olmadnz duyurmak iin zalimlerle dost olmanz gerekmektedir. Bu dostluk ban
adeta gurur madalyas gibi nian- zian gibi hep gstermeniz lazm. Hal byle olursa biz nasl
Mslman kardelerimiz dertleri ile dertlenebiliriz?
Kapitalizmin dayatt ortak tketim bilinci ve daimi tketim bilincine sk skya sarlmanz
gerekmektedir. Sefahat, atafat ve gsteriin adnn slami estetik olarak deitirilmesini bu
balamda deerlendirebiliriz. Komusu a iken, tok yatan bizden deildir Hadis-i erifine binaen
bir ka soru sormak gerekmektedir. Dorusu bylesine zengin muhitlerde oturan bu aydncklarn
komular a yatmayabilir ama biliyoruz ki bu sosyete ekibinin belki de ikindi ay iin dedikleri
hesap ile bir ailenin aylk mutfak masraf karlanr.
Bu artlar gerekli fakat yeterli deildir. Yeterli olabilmesi iin en bata okyanus tesinden ncelikli
icazet almanz gerekmektedir akabinde, aldklar bu icazet sertifikas ile belli gazetelerde ke
balarn zapt ederek toplumu lmlatrmas gerekmektedir.
Papann, Peygamber Efendimize kstaha dil uzatmasna kar tepki gstermeyi, adeta
gerekletirdiklerine inandklar diyaloglarna indirilmi bir darbe olarak grebilirler. Her ey
bunla da kalmamaktadr. Milli durua her bulduklar frsatta atmay yegne vazifeleri olarak gren
zavalllar, PKK terr sorunun ismini terrizm hari her bir kavramla aklamaya altklarn
grmek bunlarn asl yzn gstermektedir. Milletimizin hep birlikte ortak bir duru sergilemesi
gerektii dnemlerde, verilen tepkileri bo davran olarak gren zavall aydncklar nedense
zulme kar sergileyemedikleri dik durular ile bilmekteyiz.
Bu lkeyi karlksz seven fedakr evlatlar olan lkc genlik ile ilgili mesnetsiz iddialar
hkm gibi veren holdingleen szde muhafazakr zde istismarc medyann reklamlarnda kar
ktklar filemeleri bizatihi kendileri yapmaktadrlar.
ok hassas gnler geirdiimiz dnemlerde en ufak bir ak bulmak iin pusuya yatan aydncklar,
her frsatn yakaladklarnda Trk Silahl Kuvvetlerimize ellerinden gelen ypratma operasyonunda
bulunmulardr.
Byk Ortadou Projesinin e bakanlarn gklere kartan kiralk kalemler, projenin
geniletilmesinden de byk bir haz duyduklar muhakkaktr. Szde demokrasi getirme projesi
olan bu safsatalara kendilerini bile inandran zavallcklar, yeniden Osmanl gelecek hayalleri ile
avunmaktadrlar.
slam deerlerini istismar eden ve bununla da yetinmeyip bu deerlerin zerinden kutuplama
siyaseti reten entelijansiya varl tehlikesi artk grmeyiz. Zalime Yunus olup da mazlum kardeine
Yavuz olmay dstur kabul etmi bu ekibi Erbilde kardelik nutuklar ekerken grebilirsiniz. Bu
platformlar ise hogr ve diyalog adna olumlu bir gelime gibi utanmadan yanstabilirler.
Aslnda aydn sorunumuzun kanayan bir yaras, asln bilmemektir. Halktan kopmu ama
kiralk, satlk veyahut devren satlk fikirleri ile toplumumuzu ynlendirmeye almaktadrlar.
Bu topraklarda Yunus Emreler, Hac Bektalar, Hac Bayramlar, Alperenlerin, Gazi Dervilerin
slam anlay vardr. Hibir dnemde okyanus tesinin ve batnn slam yorumu, Anadoluda
yeermeyecektir. Bylesine aalk psikolojisinde bir talebimizde olmamtr.
Dnyay Trke okuyamayan gruhtan da slam Hoca Ahmed Yesevi hazretleri gibi yorumlamasn
beklemek zaten doru olmayacaktr. Kelerinden bazen de siyaset alanlarnda slamiyete atf
yapan zat- muhteremlerden beklentimiz ise, Hz. mer adaleti ve Hz. Ali cesareti olacaktr.
Ilml, radikal yetmezmi gibi imdi de liberal kavramn kazandrmaya allmaktadr. Bu
faaliyetlerinin hepsinin bir tek aklamas olabilir o da eksiklik gstergesidir. ok merak ettiim
ey ise, eksik grdkleri ey slamiyet midir yoksa Onun idrakinden yoksun beyinler mi? Eer
cevap birinci seenekse ortaya koyduunuz yeniliin, szde reformun slam ile uzaktan yakndan
bir alakas olmayacaktr. ayet cevap ikincisi ise, o zavall kalemleri Hakka ve hakikate davet
ediyoruz.
slamn itima yapsn grmezden gelerek nasl olur da neo-liberal tutumlarla salt bireyselcilie
indirgenebilir. Bylesine dalalet iindeki amazn ne gibi bir izahat olabilir. Kapitalizmin sermayesi
iin smr olarak kullanlan dini deerlerimiz tahribat iin baka bir boyutudur. Tesettrl
mayolarn reklamlar, mankenlere tesettr defileleri yaptrlmas vb. gibi.
Kapitalizmin kendini yeniden retmesinde de bu kullanlmtr. Kendi televizyonlar alana kadar
TV izlemeyi kt olarak zihniyet, imdi artk belli kanallar izlemeye cevaz vermektedir. Ayn
ey gazeteler iinde geerlidir. Milletimizi yaftalamakta yarlmayacak kadar iyi olan bir yayn
organn takip edersiniz hakikati grebilirsiniz! Onun haricindeki her yayn yalan sylyordur.
Allah raz olsun o gazeteden ki yazar kadrosu Mslman Trkn hassasiyetlerini derin bir ekilde
yayorlar! ylesine derin bir hassasiyet ki; aralarnda 301 ile yarglanan m ararsn yoksa szde
soykrm yalanlarnn rtkanlklarn yapanlar m... Bitmedi daha bu ara moda olan biraz
ondan olalm, biraz bundan olalm, hepimiz baka bir ey olalm diyen kimliini kaybetmi ve
hkmsz olduunu ilan etmi kalemler de vardr.
Milli airimiz Mehmet Akifin bir iirinde syledikleri bu lml gruha dstur olmas gerekmektedir.
Zulm alklayamam, zalimi asla sevemem; / Gelenin keyfi iin gemie kalkp svemem. Zulm
alklamak, yaplan zulme ortak olmaktr. Zalimi alklamak bizzat zalim olmaktr. Zalimleri dost
edinmemek kesin ve kati bir emr-i lahidir. Hele her devrin adamlna soyunan uursuzlar,
kraldan daha ok kralc olmalar hasebiyle her frsatta gemie svebilirler. Aslnda svdkleri
sadece gemileri deildir. Gemi denilen ey tarihsel bir btnlk arz eder. Hal byle olunca
aslnda kendi deer btnlne svm olunur. Bylesine mukaddes deerler zerinde hem
istismar edip, hem de bu deerler btnne gelenin keyfine gre sven zihniyete airimiz gzel
cevaplar vermi.
Ilml ve hogr maskeleri ile dnya dengelerini gzetenler bilmelidirler ki bu dengeler elbet
bir gn deiecek peki o zaman siz nerede olacaksnz? Hepsinin birer hesab var ama biz de
biliyoruz ki hesaplarn stnde bir de Cenab- Hakkn hesab var. Bakalm o zaman hangi renge
brneceksiniz?
YEN BR MAKAS DEMNN ENDE

TRKYEDE AYDIN VE ULUS-DEVLET
Ali Burak KUL
Yirminci yzyln son yirmi ylndan itibaren dnsel ve toplumlar aras ilikilerin ulat nokta
itibariyle balatabileceimiz 21. yzyl toplumlarn yaamlarnda siyasal, sosyal ve ekonomik
alanlarda byk apl deiiklikler ifade etmektedir. Toplumlarn ou durumda btn bu
deiim srelerine hazrlksz yakalanabilmektedir. Toplumsal dinamikleri sarsacak problemlerle
karlalmas bu durumlarda vakadr. te byle durumlarda aydn denilen zmrenin ne karak
karlalan sorunlar karsnda etkin zmler bulmas beklenir.
Aydn bu vizyonu gereince aslnda toplumsal ina misyonunu da yklenmi olur. Aidiyet ve
ballk duygularnn temelinde yatan elerle an karlalan sorunlarna ynelik mill zmler
bulmas aydnn en nemli toplumsal grevlerindendir.
Sz konusu Trkiye olduunda bu ideal durum bir anlamda tam tersi bir grnt ierisine
girebilmektedir. Gerekten son zamanlarda Trkiyenin toplumsal dokusunu deitirmeye ynelik
ok ynl ve ok boyutlu almalar gerekletirildii grlebilmektedir. Bu noktada en temel
gereke de 1970li yllar itibariyle sosyal bilimler alannda ciddi bir yer tutan ve gnmz gerek
devletler aras ilikilerini gerekse toplumlar aras ilikileri aklamada yardmc bir kavram olarak
bavurulan kresellemedir. Bir sre olarak kreselleme gereke yaplarak Trkiye zelinde
toplumsal ayrtrma ve kutuplama projeleri yrrle konmaktadr.
Konu edinilen alanlarn banda toplumu bir arada tutan, milli birlik ve beraberliin simgeleri
olan kavram ve kurumlar gelmektedir. Gerekten sre ierisinde milliyetilik, ulus-devlet,
aidiyet, ballk, mill kimlik gibi kavramlarn ii boaltlarak Trkiye ierisinde uygulama alan
aranmaktadr.
Kendisine yukarda gsterilen toplumsal ina projesini yine de vizyon olarak kabul eden
ancak bu sefer milli kimlik eleri temelinden uzaklaarak kreselleme srecinin en popler
kavramlarndan olan demokrasi, insan haklar, kltrel haklar gibi kavramlar kart argman olarak
kullanlmaktadr.
Bu alanda kendisine aydn sfat layk grlenler ne n sralarda ilimsel almalar ile bu projeye
katklar sunmaktadrlar. Grlmektedir ki Trkiyede ciddi bir aydn sorunu vardr.
Trkiyede aydn sorununun bir dier nemli boyutu aydn denilen zmrenin kendi lkelerinin
gereklerinden kopuk olmasdr. Bu kopukluk yaad milletin ve devletin tarihine, corafyasna
ve deerler sistemine yabanclamann da tesinde bir anlam ifade etmektedir. Yabanc kaynakl
kavramlarla adeta kendi toplumuna bir dmanlk gsterilmektedir.
Szde aydn kesiminin kulland btn kavramlarn olduu gibi bu kesimi oluturan kiilerin
sacl, solculuu, liberallii, sosyalistlii de tamamen ithaldir. Hibir ekilde yaadklar toplumu
yanstmamaktadrlar. Buna ramen bugn ok ciddi bir kafa karklna iaret edebilecek ekilde
bu kimliklerin her birine ayr ayr dhil olmann yan sra birbirlerine zt anlamlar ifade eden
kavramlarn ikisine birden de aidiyet duygusu oluturabilme karmakl da bahsi geen Trk
aydnn karakteristik bir zelliidir.
Liberal solcu olabilecek kadar geni bir zihni yap arz eden bu kesimin yine de toplumsal ina projesini
yerine getirme abas ierisinde olduklarn sylemek mmkndr. Ancak bu sefer eviri eserler,
taklit yaptlar ile kompleksli bir yaklam ile bu vizyonlarn yerine getirmeye almaktadr. Bu
halde nihai aamada amaladklar toplum Trk deildir, ierisinde Batl kavramlarn anlamlarn
ierecek ekilde bu sefer Trkiyelidir. Btn bu anlatlanlar gstermektedir ki Trkiyede aydn
sorunun arka plannda aydnn kendisine setii referanslar vardr. Trkiyede aydn kendisine
referans olarak yabanc kaynaklar gstermektedir.
Gnmz Trkiyesinin aydnlarnn en nemli sorunu grld gibi yabanc yap ve deerlerin
rn olan kavramlarla yerli yaplar deerlendirme abas ierisinde olmaldr. Bu hl ne teki ne
de beriki olamama sonucunu dourmaktadr. Gerekten kavramlar grnrde tamamen birbirlerine
benzer bir durumda olsalar da ierdikler anlam farkldr. yle ki aslnda bu anlamlar ifade eden
kelimelerin ayn olmas da gereki bir tutum deildir. Bu halde kavramlarn belirli bir tarih,
sosyal, siyasal, ekonomik ve kltrel gemileri olduklar dikkate alndnda zellikle farkl
medeniyet ve bir adm daha tede kltr alanlarn ifade eden corafyalarda ayn kavramlarla
toplumsal gelimelere aklamalarda bulunulma abas gereki bir tutum deildir.
Tarih, coraf ve kltrel iklimleri birbirlerine benzemeyen ve zt olan toplumlarn birbirlerinin
kavramlarn kendi tarihsel sreleri iersinde gelien fikr yaplar szgecinden geirerek
kullanmalar bir zorunluluktur. Niha aamada her toplumun kendi gerekliklerinin rn olduu
bir hakikattir.
Aydn sorunun kiilerden bamsz olarak bir adm ncesinde ifade ettii ierik aslnda tanm
sorunudur. Gerekten Trkiye zelinde tarm toplumundan kent toplumuna gei srecinde okuma
yazma orannn dk olduu bir yap ierisinde aydn mektepli kiiydi. Bu ortam ierisinde
aydnn okumuluk endeksli ile tanmlanmas normal bir durum olarak kabul edilebilir. Yap
okumu her insan aydn olarak kabul etmeye hazrd. Ancak bugn bu yaklamn terk edilmesi
zaman gelmitir. Aksi halde 150ye yaklaan yksek retim kurumu ile Trkiye bugn bir aydn
pl olmaya mahkm edilmi olur. Biraz da bugn ierisinde olduumuz kreselleme sreci
ile ve srecin bilgiye ulamada salad kolaylklar neticesinde aydn kavramna yaklamn
deimesini zorunlu klan bir dnem ierisindeyiz.
Ulus-Devlet Kartlnda Birleen Trk Aydn
21. yzyln en nemli tartma alanlarndan birisi u gne kadar hi phesizdir ki ulus-devletin
akbeti olmutur. Konu temelde kreselleme sreci ile birlikte zellikle mekn kavramnn nemini
yitirmesi iddialar ile bata siyaset bilimi ve uluslararas ilikileri olmak zere dier pek ok sosyal
bilim alannda da konu edilmitir. Bu ereveden bakldnda ulus-devlet tartmalarnn en etkili
zuhur ettii alanlardan birisi de sosyoloji olmutur.
Bu alanda sadece ulus-devlet deil, daha da genel olarak bir devlet sorunu ortaya atlmtr.
lkemiz aydnlar iin de bu tartma popler bir alan olmutur.
Tartmann kavranabilmesi ulus-devlet ve daha da genel olarak devlet kavramlarnn ifade ettikleri
anlamda gizlidir. Devlet insanolunun icat ettii en ilgin aralardan birisidir. Tarihsel sre asndan
baktmzda devlet-birey ilikisi arasallk balamnda terazinin iki taraf arasnda geli gidiler
arz etmitir. Buna ramen devlet zellikle Bat medeniyeti ierisinde asrlardr tanmlanmas ve
anlamlandrlmas zor bir fenomen olmutur. Nitekim Platondan Hobbesa, Hegele kadar pek ok
devlet tanm yaplmtr ve devletin bu srete misyonu srekli bir deiim ierisinde olmutur.
Milli devletlerin oluumu genel kabul gren tarih yazn ierisinde 11. yzyldan itibaren Avrupada
feodal yapnn zlmesiyle balayan bir srecin sonunda 1648 Westphalia Anlamas ile tarih
sahnesindeki yerini almtr. Bu srete milli devletin felsef yapsn gsteren Hegel, bir milletin
duygu ve bilincinin ancak devlet uurunda birlemesiyle anlam kazanacan ve bu bilincin sadece
devletle oluabileceini, aksi bir durumda milli unsurunun bir anlam iermeyeceini belirtmitir.
Ulus-devletlerin ekonomik anlaynn arka plannda var olan ve onun bir sonraki aamasnda ortaya
kan kapitalizmin bugn kreselleme sreci ile birlikte geldii noktada halen mill ekonomilerin
ve mill sistemlerin varlna ramen ulus-devlete olan ihtiyac sorgulanmaya balamtr.
Kresellemenin bata ekonomi alannda mekn olgusunu ykmasyla bugn ulus-devlete olan
ihtiyacn artk ortadan katln iddia edenler vardr.
Ulus-devletin bu devletler arasndaki ve daha da genel olarak uluslararas ilikilerdeki faydac
yaklamnda sistem ierisinde yerinin varl tartladursun bugn zellikle lkemizde devlete
kar bir tavr ierisinde olmak aydn bir gereklilik halini almtr.
Trkiye aydnnn devlete kar aldklar tavrda referans noktalar yine Bat merkezli bir dnce
yaps olmas kayg vericidir. Buna gre bugn post-modernizm dedikleri bir dnemdeyiz. Hakikatin
bir kurgudan ibaret olduu ve gerein grelilii sylemi ile modern dncenin kesinlik iddiasna
bir bakaldr ortaya kmtr. Bu balamda modernizmin rnleri olan milli-devletlerin bizzat
millilikten kaynaklanan eleri ypratma srecinin ana maddeleri haline gelmitir.
Post-modern gr, zellikle kimliksel farkllklarn da bir arada yaamas gerekliliini belirterek
milli-devlet yaplarnn millilik zelliini ypratmaktadr. ok kltrllk, alt-st kimlik,
kltrel haklar, ana dil gibi kavramlar bu srecin birer enstrman olmutur. Hmanist sylemin
post-modern yorumu olarak pan-hmanizm ve hibiryeristan sylemleri ile insanlarn
hangi milletten olduklarnn nemini yitirmeye balayarak milletler-st bir kimlik ina abas
gzlemlenmektedir. Pan-hmanizm ile kastedilmek istenen kresellemenin giderek daha fazla
insan odakl olmasndan yola karak, insan yeniden kefettii bir aa girmesidir. Snrlarn,
ordularn, savalarn olmad bu ada devlete de ihtiya kalmayacaktr dncesi bir adm
sonra sylenecek olan iddiadr. Modernizm sonras bu yeni dnemde rka dayal ulus-devletin
alarak, insanlarn topluca ayn deerleri ve rgtlenme biimini paylaacaklar kresellemenin
dinamiklerini pekitirecei sylemi hibiryeristann fikri altyapsn oluturmaktadr.
Btn bu gelimeler bahsi geen kavramlarn ifade edildikleri anlamlar ile ana vatan olan Bat
Avrupada bile geri tepmesi lkemiz aydnlar iin grmezden gelinmitir. leri srlen tezlerin
hibir ekilde uygulama alan bulamamas ve halk tarafndan geri tepmesi aydnlarmz iin bir
anlam ifade etmemitir.
leri srlen grlerin anavatanlarnda bile reddedilmesine ramen lkemizde halen bu derece
popler olduu durumda zerinde bulunduumuz corafya asndan devletin ifade ettii anlam
ksaca belirtmek gerekmektedir.
Kreselleme srecinin tm dayatmalarna ramen devlet zaman ve mekn kavramlarn aan bir
anlam ifade etmektedir. Bu anlam devletin birey ve millet karsndaki konumunu gsteren bir
ekilde yukarda bahsi geen devlet tartmalarna da taraf olabilecek bir tez olmaktadr. Buna
gre devlet insan yaatma ve milleti bir arada tutma grevi yklenmelidir. Trk devlet felsefesi
bunu gerekli klmaktadr. Bir arada olma ve aidiyet duygusu dier taraftan da devletin millliini
ortaya koymaktadr.
Bu ekilde mill bir devlete kar gelitirilecek kar klarn da milllik zerinden balamas
bu anlamda doal bir sonutur. Zira blnm ve kutuplam bir halk yaratma abalar devletin
milllik zelliini ypratma abalarnn bir aamasdr. Halknn blnm olduu bir devlet
yabanclamann ve benzemenin bir rndr. lkemizdeki btn abalar ister sadan ister soldan
olsun tam da bu noktada birleebilmektedir.
Trkiyede bu dorultuda gelien devlet kartl tam da iki tarafn birletii bir noktada zuhur
etmektedir. Nitekim bu birleim birbirleriyle elien iki kavramla insanlarn kendilerini tanmlama
sonucunu gstermektedir. rnein, Trkiyede bir kesim aydn kendisini Marksist-liberal
olarak tanmlayabilmektedir. Marksizmin liberalizme kar ortaya km bir tez olduu gerei
unutularak, Marksizmdeki hmanizm ile (pan-hmanizm) liberalizmdeki bireyin stnl
ilkelerini benzetirerek iki akmn da daha az devlet peinde olduklarn iddia etmektedirler. Yeni
gelen an iki akm arasnda bir sentez a olduuna yaplan vurgu Trkiyede ulus-devlet kart
tezlerin merkezinde bulunmaktadr.
Marksist-liberal kesim ulus-devlet kartln dier bir taraftan aslnda Marksistlii ile ters olarak
kreselleme sreci ile deerlendirmektedir. Sre ierisinde yeni teknoloji ile proletaryann
tarihten silinecei ancak bunun da tesinde burjuvazinin de yava yava yok olaca iddias ile
burjuvazinin bir aygt olarak grdkleri ulus-devletin de tarih sahnesinden silineceini iddia
etmektedirler. Ancak Bat Avrupa milliyetilii sonucunda ortaya kan mill devlet kavram
Trkiyede salt bu kaynakta gzlendii gibi burjuvaziye dayanmamaktadr. Trkiyede milllik her
eyden nce kapitalist ilikiler ana deil, tarihsel ve kltrel elere dayanmaktadr. kinci olarak
birey-devlet ilikileri de Trkiyede Avrupada gzlenen rneklerinden farkldr.
Eski Marksist kimliklerini brakmadan adeta liberallemeye uram bu kesim kresel yamadan
ve yeryznn nimetlerinden yararlanma sevdasna tutulmu bir zihin yapsn temsil etmektedir.
Kendilerine aydn sfat layk grlen bu kesim sosyal mhendislik grevlerini de yerine getirmek
iin gayret gstermektedirler. Yeni dnya iin yeni kimlik sylemi ile ulus-devletin ve daha da
tede milli olan her eyin karsnda durmaktadrlar.
Sonu olarak bugn Trkiye yeni bir makas deiiminin eiindedir. Bu eik Trkiyenin gelecek
on yllarn ekillendirecek, Trkiyenin iinde bulunduu sk bir imtihan durumunu gsteren bir
tercihin ncesidir.
Milletin de, devletin Bat deerlerinin bir rn olan tanmlamalar dorultusunda tarihin belirli
dnemlerinde balatp belirli dnemlerinde sona ereceini iddia etmek tarihin kendisine ihanetten
baka bir anlam ifade etmez. zellikle Trk milleti ve milleti meydana getiren unsurlar iin
tamamen yabanc Bat kavramlar ile deerlendirme abalarna girmek bugnk sreci doru bir
analizden geirmeyi imknsz klar.
TRKYEL AYDINLAR
Batuhan OLAK
Aslnda tartma konusu dahi olmayacak bir olgudur Trklk
Ancak gel zaman git zaman deien dnya, kreselleme, BOP, POP derken Trkiyede bu
gelimelere ayak uydurma yoluna gitti. Bu ayak uydurmann bir kltr halini alabilmesi ise,
Trk aydnlarnn gnl ve fikirlerinin fethiyle mmkn olaca bilen Avrupa ve Amerika gibi
srekli yeni dzen arayndaki lkeler, Trk aydnlar zerindeki faaliyetlerine biraz daha arlk
verdiler.
Bu faaliyetlerin en somutu uluslararas rgtler tarafndan bir takm vakflara tannan imkanlar,
AB fonlar, Soros katklar derken grld ki, Trkiye aleyhine ne kadar proje retilirse o kadar
ok byk paralar geliyor.
Eee bunu gren durur mu? Durmaz tabiiHemen Ben aydnm ama Trk Aydn deil Trkiyeli
Aydnm diye ktlar ortaya.
Trk Aydn ile Trkiyeli Aydn arasndaki fark nedir? diye sordular.
Dedi ki; Trk Aydn tarihiyle vnr gemiini iyi bilir fakat doru yorumlayamaz. Ancak benim
gibi Trkiyeli aydnlar unu ok iyi bilir ki Trkler, Ermenileri keser, Krtleri yok eder.
Bu cevaptan olduka tatmin olanlar daha sonraki adma geerek Trkiyeli Aydn dllendirdiler.
nce Alman Edebiyat dl sonrasnda Nobel!
te karnzda olmas gereken aydn modeli
***
Yukarda izahna altmz mesele son yllarda Trkiyenin belki de en nemli sorunsal haline
gelmitir. Srekli kendini aydn olarak niteleme ihtiyac duyanlar bildiriler, basn aklamalar ve
hatta arklar syleyerek kamuoyunun gndeminde kalmay baarmlardr.
Ancak bunu yapanlarn 3-5 kii olaca yerde bir kitle halini almas acnlas bir durumdur.
yle ki son gnlerde PKKllara yaptklar ak desteklerinden tr DTPli milletvekillerinin
dokunulmazlklarn kaldrlmas gndemdeyken hemen bu Aydnck kitleden bir tepki seli
gelmeye balad.
10 Ocak 2008 tarihinde stanbulda bir takm Trkiyeli aydnn yaptklar aklamay
okuyalm;
Fikir ve ifade zgrl asndan Trkn szlerinin su tekil etmediini ve lkemizde eletiri
st hibir kurumun olmamas gerektiini dnyoruz. Demokratik hukuk devletiyle ynetildii
iddia edilen bir lkede Ahmet Trkn szleri su oluturmaz. Buna ramen su saylacaksa bizler
bu sua katldmz bildiririz
Bu aklamay destekleyen isimler ie yle;

Adalet Dinamit (Bar Giriimi)
Ahmet Dindar (hukuku)
Ahmet nsel (Prof. Dr.)
Ali Bayramolu (gazeteci)
Aydn Engin (gazeteci)
Aye Berktay (Bar Giriimi)
Aye Bura (Prof. Dr.)
Baskn Oran (Prof. Dr.)
Betl Tanbay (Prof. Dr.)
Bircan Yorulmaz (Bar Giriimi)
Blent Bilmez (akademisyen)
Caner Canerik (Bar Giriimi)
Cengiz Gle (Prof. Dr.)
Gndz Mutluay (Bar Giriimi)
idem Mater (gazeteci)
ilekden Eti
Dou Ergil (Prof. Dr.)
Ergin Cinmen (Hukuku)
Etyen Mahupyan (Gazeteci)
Ferhat Kentel (Do. Dr.)
Fsun elikz (Bar Giriimi)Genay Grsoy (Prof. Dr.)
Hacer Ansal (Prof. Dr.)
brahim Kabolu (Prof. Dr.)
hsan Bilgin (Prof. Dr.)
lhan Uzgel (Do. Dr.)
Kadir Cangzbay (Prof. Dr.)
Levent Ylmaz
Mebuse Tekay (Hukuku)
Mehmet Selim Baki (Bar Giriimi)
Melek Taylan (Belgeselci/Bar Giriimi

Murat Belge (Prof. Dr.)
Nee Erdilek(Aratrmac)
Nil Mutluer (Akademisyen)
Nuri demi (Bar Giriimi)
Orhan Alkaya (air),
Osman Kavala
Oya Baydar (Yazar)
mer Lainer (Yazar/ yaync)
zlem Dalkran (Bar Giriimi)
Sait etinolu
Semra Somersan (Akademisyen)
Seyfettin Grsel (Prof. Dr.)
anar Yurdatapan
ehbal enyurt (Belgeselci)
Taner Timur (Prof. Dr.)
mit Karda (Hukuku)
nal nsal (Emekli Bykeli)
Vecdi Sayar (sinema eletirmeni, yazar)
Yaln Ergndoan (gazeteci)
Zafer Kra (Bar Giriimi)
Zeynep Tanbay (bale sanats)
Yurtdndan Destekleyenler:
Noam Chomsky (ABDli Dilbilimci ve Felsefeci)
Eugene Schoulgin (Uluslararas PEN rgt ynetim kurulu yesi)
Yukarda grlen listedeki isimlerin Ahmet Trk dnce ve ifade zgrl kapsamnda
desteklemesi son derece arpcdr.
Bu kitleye gre Ahmet Trkn szleri fikir ve ifade zgrl ise Mehmetie sklan kurunlarn
yakn zamanda gl olarak nitelendirilmesi gayet normal olacaktr.
DTPli Ahmet Trk iin bu kadar aba sarf edip bir araya gelen aydnlarmz gnl isterdi ki 15
Austos 1984 tarihinden beri sren PKK terrn knarken de grebilelim.
YazkHem de ok YAZIK!
AYDIN BOLLUUNDA
GEREK AYDINI GREBLMEK
Batuhan OLAK
Devlet, gelimemi artlarda kurgusal bir temadr. Devlet, ne zaman gelimilikle bir araya
gelirse o zaman kurgusal olmaktan kacak, milletin yararna olacaktr. Gelimemi bir devletin
vatandalar geri kalmaya mahkmdur.
Trkiye, devlet olma niteliinin yannda, gelimi bir devlet olma gereklilii bulunduu corafya
ve gelecek asndan ok byk nem tamaktadr. yle ki, salt askeri g ve nfus potansiyeli,
gelecei gvence altna alma asndan hibir teminat vermemekte, dahas yenilenen corafyalar
bakmndan yeni sorunlar da iinde barndrabilmektedir.
Bir devleti gelitiren, kurumlar ve vatandalaryla btnletirip gelecee tayan birok vasta
vardr. Bu vastalarn nitelik ve nicelik bakmndan, sahip olduu grevlerde azami faydaya
ulamas, gelimiliin mjdeleyicisi olabilmektedir.
Gelimi lke olabilmenin yolu da, bata ayn dili ve vatan paylaan, ayn hedefler dorultusunda
emin admlarla yryebilen bir millet olabilmekten gemektedir. Gnmzn gelimi lkelerine
baktmzda kurumlar arasndaki uyum, gnlk hayattaki sistem ve vatandalk haklarnn geni
yasal dzenlemelerle kontrol altna alndn grmekteyiz. Bu sayede huzursuzluk, kavga, atma
v.b. durumlarn zellikle devleti oluturan organlarn arasnda olumadna ahit oluyoruz.
Kurumlar arasndaki uyumsuzluk, milli hedeflerin eksilii (salt AB dncesi), ayn dili kullanmada
oluturulan sorunlar (anadilde yayn tartmalar), siyasi arenada yaanlan krizler, iktidarlarn
meruiyetlerinin sorgulanmas hususundaki eksiklik gibi genel sorunlar ne yazk ki lkemizde
youn bir ekilde grlmektedir. Bu balamda lkemizdeki sorunlarn yukardaki paragrafta
deindiimiz gelimi lke olma zelliklerinden tam tersi olduunu grmekteyiz.
Uzun lafn ksas, kurumlar arasndaki uyum, kullanlan dil gibi ortak deerlerin tartlmamas,
gereki d politika, milli hedefler ve bu amalara inan noktasndaki birliktelik, gelimi lke
olma abasnn temel harcdr. Bu harc youran ustalar ise fikir ve dnce adamlardr.
***
Gnmzde kendisini aydn ve fikir adam olarak niteleyenlerin fikirleri, almalar, rettikleri
meruiyeti tartlr bir hal almtr. Lakin kendilerini aydn olarak nitelendirip, dnceleriyle ve
ellerindeki kalemleriyle kan dkenler, dktrenler lkemizde aydn olarak kabul grebilmektedir. Bu
yzden gerek aydn ile kendini aydn ilan eden arasndaki fark iyi kavramak gerekmektedir.
Trkiyedeki baz aydnlarn fikirleri yle ilgin boyutlara ulamtr ki, istiklal marn cokuyla
okumak bile, eletiri konusu haline gelmitir.
Aslnda hi dikkat etmediimiz ve millet olabilme gayemizde bize byk zellikler katan bu gibi
milli deerlerin (istiklal mar rnei), sorgulanmas son derece dndrcdr. Ufak bir rnek
vastasyla izah etmeye altmz husus; milli ve manevi deerlerin aslnda kendilerini aydn
olarak nitelendirenlerin, birer oyunca haline geldii hususudur.
Sz konusu milli ve manevi deerlere ar milliyetilik eletirisi boyutunda eletirel yaklamlar

gelitirmek yanltr. Bu yanll bilimsel zeminde olgu haline getirebilmek gerekir ki, bunun
yntemi de; sz konusu aydnlarn (II.cumhuriyetiler, terrizm yanls aydnlar, Trkiyelilik
kmaznda boulanlar v.b. gibi) Trk Toplumunda oluturduu sosyolojik ikilemlerin ayrntl
incelenmesi gerekmektedir.
Konuya bir baka adan baklacak olursa, birtakm yetitirilmi kiilerin, medya organlar
tarafndan sslenip, biimlendirilmesi ve bu deiimler sonucunda aydn eklinde halka sunulmas,
objektif bir gzle bakldnda kurgusal durmaktadr.
Dolaysyla birtakm aydn kelimelerinden kastmz olan szde aydnlarn, toplum zerinde
yaratt kafa bulankln sosyolojik zeminde analiz etmenin yan sra, szde aydnlar ortaya
gerek aydn sfatyla sunan medya organlar, kii ve kurumlarn da objektif bir zeminde ett
edilmesi son derece yerinde olacaktr.
ncelenmesi gereken bu konularn gerekleri yanstmasndan phe olmayaca iin, lkemizin
mevcut artlarnda gerek aydn ile szde aydnlarn arasndaki nanslar iyi kavramak
gerekmektedir.
Sonu olarak terr gruplarna terrist dahi diyemeyen, verilen canlara sradan olarak bakacak
hibir zihniyet, Trkiyenin gnne ve geleceine ekil izemez.
lkemizin gnne, geleceine ve rettii milli hedeflere ekil verecek en nemli grup gerek
aydnlardr. Bu balamda milletimizin nne sunulan hazr yapm aydnlarn arka planlarnn iyi
irdelemesi ve sorgulamas gerekmektedir. Bu sorgu neticesinde gerek aydnn kim olduunu
grmek daha rahat olacaktr.
Unutulmamaldr ki, milletinin hizmetinde olmayan ve gelimilii zihinlerinden silenler, hibir
zaman gerek aydn hviyetine ulaamayacaklardr.
SSTEM AYDINLARI
Ahmet ERDOAN
Yzyllardr sregelen bir tartmadr aydnlar. Nasl olmaldr aydn, niin ve daha da nemlisi
kim iin oynatmaldr kalemini? Burada kim iin sorusunun kiminde kastedilen sosyal tabaka
aslnda. Bu sorularn cevab zerinde henz mutabakata varlm deildir ve bu yazda da, yllardr
varlamayan o ulalmaz mutabakat noktasna bir adm yaklama iddias ile oynatlmtr kalem.
Bu yaznn deinmeye alt bir nokta da en ok ihmal edilen kavramlardan birisi olan entelektel
sorumluluk meselesidir. Aydnlar bir nevi ideoloji, bir nevi toplumsal hareket gibidir esasnda.
Nasl ideolojide yahut harekette nemli olan onun yksek sadakat oda ise aydnlar meselesinde
de durum ok farkl deildir aslnda. Dier taraftan, entelektel sorumluluun ihlalidir u an ki
sosyolojik ve olduka politize olmu meselelerin temeli. Bu gn rutin gnlk hayatta bile insanlarn
tartt kavramlar entelekteller, aydnlar deil de kim icat etti veya getirdii lkemize? Kim
ekti bu kavramlar topramza? Kim retti bize batllamay, komnizmi, oryantalizmi, Avrupa
Medeniyetini, kimden okuduk ve konumaya baladk sa ve solu? Bu sorularn cevab burada
yazmaya gerek olmad ve duyulmad kadar basittir aslnda. Ama biz cevap hakkn Cemil
Merie verelim: Geni halk tabakalar, ecdattan mntekil imanlarna sk skya baldrlar.
Rasyonel, irrasyonel gibi nevzuhur tefriklerden habersizdirler. slamiyeti toptan benimserler. thal
mal ideolojiler intelijansiyamzn inhisarndadr. Btn zorluklar onlarla zer, btn mehulleri
onlarla aydnlatrlar. slamiyet halk tabakalarnn kltrdr. Bu szde dnyevi kltr ise aydnlarn
dini Aydnlar zerine sz sylemeye baladysak ve bu, bir tr kar kmann da vurumu
ise Cemil Merie deinmeden olamayacann, bu mmknler aleminde mmkn olmadnn
farkndayz phesiz. Ayrca bu yazy yazmaya balamama nayak olan kavram rendiim, bu
kavramn isim sahibi olan Antonio Gramscidir bir dier durak da. Yaznn ilerleyen satrlarn da
bir de St. Gallene gideceiz, yl 1982. Krsde ki isim Karl Raymond Popperdir ve heyecanla
konumaktadr, o da gururlu ve marur bir ifade ile kendini, kendi gibileri eletirmektedir: bir
entelektel olarak sorumluluklarndan bahsedecektir ve gerei tm entelektellerin yzne de
vuracaktr kendi kelimeleri ile.
Kapitalizmi Yeniden retme
Kapitalist sistemin baars kendini yeniden retmesinde yatar ve aslnda bu, her aygt veya
sistem iin geerlidir ve gereklidir de. te mevcut sistem olan kapitalizm, baarsn, bu yeniden
retilme konusundaki sk almlna borludur esasnda. Sanldnn aksine savunduum
udur ki kapitalizmi ayakta tutan, daha dorusu ve daha da arpc olan bu sistemi srekli klan
kesim, sonsuz sermaye sahibi byk patronlar deil, beyaz yakal orta snftr. Kalem oynatmasn,
kavramlarla, kelimelerle oynamasn ok iyi bilen beyaz yakal aydnlar. Gramsciye gre aydnlar
zerk ve bamsz bir snf deillerdir. Ayrca her snfn belirli bir organik aydnlar vardr.
Bu organik aydnlar gzel sz syleme sanatn icra etmekten ve srekli duygu esine nem
vermekten ok inorganik balarla bal olduu konuamayan, seslenemeyen, ezilmi snfa, bu
snfn ihtiyalarna hizmet etmelidir. Oynatlacaksa kalem, bunun iin oynatlmaldr. Yani aslnda,
organik aydna evrilmesini istediimiz aydnlar retici olmayan ii olarak adlandrabiliriz. Daha
nceden belirttiimiz gibi her snf kendi aydnn yaratmtr ve nitekim kapitalist sistemin egemen
snf olan sermaye sahipleri de kendi sistemlerini halkn gznde meru klmak iin bu ii yapacak
taeron aydnlarn yaratmaktan geri kalmamtr. Hatta byle bir tabaka yaratma da en baarl
snftr. yle ki kapitalizm tarafndan izilen snf ayrm izgileri vardr. Bu izgilere gre ya
burjuvasnzdr ya iisinizdir ya da vs. Ancak bu snflardan ii snf ift yzldr: beyaz yakal
iiler ve mavi yakal iiler. Mavi yakal iiler genel olarak kas gcn emek yapan iidir.
Beyaz yakal iiler ise kafa gcn emek yapanlardr. Bu yaznn temel konusu olan aydnlar
da yeni kodlamalarla snflandracak olursak yle diyelim; mavi aydnlar ve beyaz aydnlar. te
aydn ilevine sahip olmayan aydna, beyaz aydnadr bizim fkemiz. Saygmz mavi aydnadr
kukusuz. Unutmamak gerekir ki toprak ne kadar zengin olursa, orada bir ey yetitirememek o
kadar affedilmez olur. Gnmzde ki pek ok aydn da -beyaz aydnlardr bunlar- bu vahi kapitalist
sistemin memurlardr esasen. Sistemin aydnlardr onlar artk halkn deil. Onlar mavi olmamay
kendileri semitir. nk onlarn satrlar, kelimeleri satlktr. Halk pek de nemsemezler. Ama
ayn zamanda varo kltr zerine belgesel yaparlar. Seslenmek gerek beyaz aydnlara: ya
renginizi deitirin ya da brakn artk bizi kendi renginize boyamay. Ne sizi istiyor bu millet ne
de durmadan yeniden rettiiniz o harika sisteminizi.
Akln yolu birdir phesiz de, aklda oktur fikrimizce. O bir dorudur kukusuz. Grn
ite iki farkl akl ve dorunun teklii. lk akl Karl Popperdir. Kelimelerini yle seip ve
sralamaktadr:Bizlerin (aydnlarn, entelektellerin) ansszl, zekmzn, etik bilincimizden
daha hzl gelimesidir. te bu stn zekmz sayesinde, atom bombalarn ve hidrojen bombalarn
yapabilmiiz. Fakat her eyi yok eden savatan bizleri koruyabilecek bir dnya devleti kurabilmek
iin, yeterli etik olgunlua ulaamamz. te bu zeletirideki cesarettir hayran kalnas olan
ve aymlk. Ve bir olan dorunun yolunun bir dier akl da farkl kelime seimleri ve farkl bir
sralama ile gtrr kendini ve bizi o tek ve doru olan yola. Sz Meritedir ve yledir: nsan
kucanda yaad toplumdan syrlamaz, syrlrsa okunmaz ve anlalmaz.
Mesele aydn olma meselesi deildir, mesele aydn ilevine sahip olma meselesidir. Kzgnlmz
ve krgnlmz da bu ileve sahip olmayan, olamayan dahas olmamay tercih eden aydnlaradr.
Onlar ki Rus edebiyatn yahut Paris komnn okumulardr. Onlar ki hem Van Gogh hayrandrlar
hem de Arjantin ve futbol hakknda konumay severler ve yine onlardr en iyi ak iirleri bilen, her
frsatta Pablo Nerudadan msralar okuyan. Bunlar elbette gzeldir gzel olmasna. Fakat dme
dikmekle terzi olunmad gibi, sadece kitap okumakla da aydn olunmaz. Dedik ya i kendine
aydn olmakta deil, i aydn ilevine sahip olmakta. te bu beyaz aydnlar Dostoyevskiyi en ok
bir elinde krmz arap barda varken konumay severler. Ancak artk bize yaamdan dakikalar
sunan, yorum farklarn anlatan aydn istemiyoruz. Biz, organik balar ile bize, sosyo- ekonomik
balamda egemen olmayan snfa, bal aydn istiyoruz. Tpk Gramsci, tpk Spivak gibi aydnlar,
Meri gibi aydnlar istiyoruz. Neden mi? nk bu mavi aydnlarmz, madun u konutururlar
yazlarnda. Nedir mi madun? Madun aslnda her toplumda mevcuttur. Hem iimizdedir hem de
btn ile dmzda. Ve bu iki durum ayn an da paylaabilirler. Madun, ses kar(a)mamasnn
nedeni dilsizliinden kaynaklanmayan insanoludur. Tandk gelmiyor mu?
Tm bunlara ek olarak bizim bu beyaz aydnlarmz ayn zamanda ve istisnasz katksz
demokratlardr. Demokrasi her eydir onlarn dediklerine gre. Neden mi? Demokrasi
ynlendirilmeye aktr ve yine bu zekas etik bilinlerinden daha hzl gelimi bu aydnlar, bilirler
nasl yaplr ynlendirme ki yaparlar. Bizatihi onlara beyaz rengini veren de yaptklar bu i deil
midir? Bilindii gibi demokrasi Yunanca bir kelimedir. Dilimize oradan aktarlmtr. Szcn
kkenin de demos vardr. Ve bu demos halk demektir. Peki, nerede bu liberal, kelimeleri satlk
aydnlarmzn demokrasilerinde bu demos? Ya da onlarn demosu bu kusursuz sistem mi? yle
ki bu halkn karlarn sistemin ileyiine feda edebiliyorlar. Her gn yeniden yeniden retiyorlar
kapitalizmi.
Entelektel Sorumluluk
St. Gallendeyiz imdi, dedik ya yl 1982 ve krsde yine gerek aym Popper. K.Poppere gre
gnmzde en temel meselelerden birisi de entelektel sorumluluktur. Genel olarak aydn olarak
adlandrdmz ahslarn en ok ihmal ettikleridir bu olgu. Tekrarlanmaktadr beyaz kada her
karalaylarda. Gelecek ardna kadar aktr Poppere gre. Deitirilebilir ve aydnlara seslenir:
Deitirebiliriz. te tam da bu yzden ar bir yk vardr aydnlarn srtnda, kaldrmakla
mkellef olduklar. Bugn insanlarn, okuyucularn peinden gittikleri isimler zgr deillerdir,
her istediini syleme ve karalama noktasnda. Kurtarlabilir Pol Potun kurbanlar. Nasl Rus
askerlerini Afganistana gnderen zihniyeti Rus intelijensiyasnn yazd kitaplar yaratt ise, yine
bu aydnlar kurtarmaldr ldrlen Afgan. Meriin dedii gibi onlar bilginin gmrk memurlar
olmaldrlar. nk syledikleri bir sz, yazdklar iki satr milyonlar srkler peinden, kardei
kardee dman eder. Grmedik mi bunlar, yaamadk m? Daha ne diye izin veriyoruz bu nlenebilir
meselenin devamna. Seslenmek gerek szde aymlara: Siz demek lazm, siz entelekteller, siz
deil misiniz her hounuza gideni bu topraklara getiren, bize etnik kimlik, alt-st kimlik reten?
Hitler kimden rendi Alman rknn stn (ari) rk olduunu, kimdi bu akll akl hocalar?
Kimdi o dnemin Hitler destekisi aydnlar, entelektelleri? Evet siz yaptnz bunu entelekteller,
siz! Ve der Popper, artk entelektellerin her eyi bilen peygamberi oynamay brakp, kendilerine
gelmelerini, biraz olsun nlerine bakmalar gerekir. Ekler Popper, aydnlarn dili kirli olmamaldr,
anlalmaz grnerek bilgili olmayalm der. Bugne kadar yazdklar kitaplarla yerin bu yzn
gzelletirdiini dnen aydnlar evirmedi mi bu dnyay cehenneme. Hitlerin Almanyasnda
Alman ruhunun srayn grenler, bunun zerine kitaplar yazanlar o dnemin Alman intelijensiyas
deil de kimlerdi?
TRK AYDINININ KISA ELETRS
lk nce unu belirtmek gerekir ki her iktisadi sistem bir siyasal dzen dayatr. Burada bahsedilen
siyasal dzen salt siyaset yapma yeteneinin cereyan ettii alann yannda toplumun ileyiini
salayan yar mekanik olarak niteleyebileceimiz alan da kapsar. Bu cmleleri temellendirecek
olursak, bugnlerde etrafnzdaki duvarlara bir bakn. Asl duran panel, konferans afilerinin
ounun balnn dnya ekonomisinin gelecei ve dayataca yeni siyasal dzen gibi ve benzeri
olduunu greceksinizdir.
Bu noktadan hareketle Trkiyeye bu ereve iinde bakacak olursak; Trk aydn dediimiz
kesim asl olarak Osmanl ekonomisinin kapitalizme entegre olma srecinin iinde domutur.
Kapitalizme entegre olmakla balayan yeni bu iktisadi deiim kanlmaz olarak Tanzimat,
reform vb. aracl ile toplumsal ve siyasal deimelere de yol amtr. Cumhuriyet Trkiyesin
son dnemlerini ele alacak olursak, vahi kapitalizm asl olarak 1980 sonras dnemde Trkiyeye
szmaya balam ve gittike hzlanarak ilerlemitir. 90lar ile beraber gelen kreselleme dalgas
szmann olduu duvarlar neredeyse tamamen ykmtr. Gz ard edilmemelidir ki gelen sermaye
yani altyap yannda ek olarak kanlmaz bir ekilde styapy da getirmitir.
Asl mesele ite bu 90lar sonras yaanan srecin eletirisinin da vurumunu yapmaktr. fkemiz
ve krgnlmz 90larn yarat bu aydn tiplemesinedir. O aydnlar ki duvarlarn yklmasna
gz yumdular, onlar ki entelektel sorumluluklarnn balcas olan gmrk bekilii grevlerini
yapmadlar. O aydnlar ki 90larda aydn olmay, aydnlanmay, modernlemeyi dine kar olmak
olarak anladlar ve dahas anlattlar. Ama bugn bakyorsunuz AKP iktidar ile beraber lml
slamn en iyi savunucular bunlar oldular. Kapitalizmin avukat, szde akl selime ermi bu
hogrl demokrat aydn oldular. Bu tip aydnlarn her iktidar dneminde ekil deitirmede
bu kadar baarl olmasnn altnda yatan ise onlarn omurgasz olmalardr. Her ekle rahatlkla
girebilirler. Onlarn kelimelerini parasn veren alabilir, nk nemli olan kapitalizmin bekasdr.
Ayn zamanda bu tip aydnlar yeni dnemde tamamen retim ile kavramlarla kafa yormay brakp,
tam bir tketim kltr aydn oldular. Aslnda bu gayet doaldr. nk onlarn yksek sadakat
oda olan kapitalizm yeni dnemde onlara bu grevi vermitir. Normal olarak Trk halkn
uyandrmas gereken bu aydnlar, bu gn Trk televizyonlarnda bize yaamdan dakikalar sunmakta,
asli grevlerinin yerine getirmemektedir. Tamamen tketim kltr zerinde younlaarak halktan
kopuk bir ekilde, organik balar olmadan devam etmektedirler. Aslnda Trkiyedeki bu tipler
aydn deillerdir. nk en bata da belirttiimiz gibi aydn olma ilevine sahip olma noktasnda
snfta kalmlardr. Eskinin azl solcular imdi byk patronlarn gazetelerinde grevlerini icra
etmeleri iin verilen kelerde bir anda AKP zihniyetini benimsemitir. Bunlar hogrl klanda
yada onlarn deyimi ile demokrat klan da dncelerini stan da aslnda parann, sermayenin
scaklndan baka bir ey deildir.
KAYNAKA
Gramsci, Antonio, Aydnlar ve Toplum(Denemeler), 1967, stanbul, rnek Yaynlar.
Trkdoan, Orhan, Trk Toplumunda Aydn Snfnn Anatomisi, 2003, stanbul, Tima.
Meri, Cemil, Bu lke, 2005, stanbul, letiim.
Meri, Cemil, Umrandan Uygarla, 2006, stanbul, letiim.
en, Sabahattin, Trk Aydn ve Kimlik Sorunu, 1995, stanbul, Balam.
Popper, Karl, Hayat Problem zmektir,
Popper, Karl, Daha yi Bir Dnya Aray,
TRKYEDE
ALEVLK-BEKTALK
Prof. Dr. Abdurrahman KK
Trkiyedeki Alevlik-Bektalik d ve i boyutu bulunan ve inan temeline dayanan ve gelecekte

daha da byk sorunlarn habercisi olacann sinyallerini veren bir konudur.
Trkiyedeki Alevlik-Bektalik, zet olarak Trk Alevlii/Bektaliidir. Bu oluum; Trklerin
slm ncesi inan ve anlayndan getirdii motifler ile slm anlaynn karmasdr/sentezidir.
Eski Trk nan ve Geleneklerini ortaya kararak slm bir anlayla yourma, Trke zg
slm anlayla yorumlama eklidir.
Trk Milletine ait gemi baz deerlerin, gelenek ve greneklerin yaatlarak gnmze
getirilmesinde, kendilerini Alev-Bekta olarak niteleyen Mslman Trk kitlesinin katksnn
byk olduu bilinmektedir. Trk Dilinin yaatlmasnda da Alev-Bekta Deyilerinin ve
dualarnn (Glbank) rolnn bykl kabul edilmektedir. Bunun yannda Alev ve Snn Trkler,
yaklak 1200 yldan bu tarafa beraber yaam ve aralarnda ciddi saylabilecek olaylar olmam; ayn
kltrn, ayn dinin, ayn deerlerin ve ayn Trk Milletinin ayrlmaz paralar olmulardr. Tarihin
bir dneminde meydana gelmi ve Trklerin iinde yer almad baz olaylarn taraf gibi gsterilme
gayretlerinin bir yana braklmas, karlkl hogrnn ne karlmas, skntlara beraber gs
gerilmesi, gzelliklerin birlikte yaanmas, birliin ve btnln korunmas, dirlik ve dzenlik ile
gelimiliin ve kalknmln salanmas gnmzdeki ortaklaa gerekletirilecek nceliklerdir.
Dnyada diyalog dnemi yaanmakta ve Dinleraras Diyalog gndemde tutulmaktadr. Ortak
paydalar olduka az olan topluluklarla diyalogun nemsendii byle bir dnemde mterekleri
% 95lerden fazla olan Alevsi ile Snnsi ile Trk insann ncelikle kendi ierisindeki diyalogu
gerekletirmesi, sorunlarn bakalarna brakmadan zmesi gerekmektedir. Sorunlara birlikte
makul zm bulmak; i ve d odaklarn, ajan provokatrlerin de oyunu boa karacaktr. Bu
durum da sorunlarn, ortak paydann ve kalc zmlerin ortaya konmasna baldr.
Trkiyede Alevlik ve Bektalik konusunda, zerinde ittifak edilebilecek makul bir zm
bulunmas kanlmaz noktaya gelmitir. Alevlik-Bektalik konusunda doru bilginin verilmesi,
Alevlik-Bektaliin temel kaynaklarnn ilgili kurumlarca yaynlanmas ve ilgili aratrma
birimleri oluturulmas da zerinde durulmas gereken hususlardandr.
Burada genel ve toplumun btn kesimlerinin tasvip edebilecei, ounluun benimseyip ortak
karar altna alabilecei zm bulmak gerekmektedir. Bu konuda yaplmas gereken ncelikle
Alev-Bektaleri temsil edecek kurumlarn netlemesi, temsil konusunda netleen kurumlarn bir
araya gelerek, niversiteler ve lhiyat Faklteleri ile Diyanet leri Bakanlnn katlmyla,
Trkiye gerekleri, slmn temel esaslar ve Trk Kltr temeline dayal bir rada tartmas
ve ortak noktalarn oluturulmasdr. ra ncesi Trk Milletinin konumunu, ihtiyacn ve
beklentilerini ortaya koyacak ihtiya ve beklenti analizi yaplmas gerekmektedir.
Trk Milletini din konularda bilgilendirmek ve ynlendirmek ile grevli olanlara nemli
sorumluluklarn dt de unutulmamaldr. Bu tespit dorultusunda Din grevlilerinin,
Alevlik-Bektalik konusunda doru bilgiler ile donatlmas, bu konudaki gelimeleri ve bilimsel
aratrmalar takip etmesi gerekmektedir. Bu yolla; aratrmalarda ortaya kan nemli sonular ve
doru bilgiler Trk Toplumuna aktarlarak Alev-Snn Gerginliinin ve birbirini dlamasnn
nne geilebilir.
Gemite Trk Toplumu bnyesinde yaanan Alev-Snn Gerginlii nemli noktada kendini
gstermitir.
Bunlar:
a) Krlma
b) Ayrma
c) Buluma sreleridir.
A) Krlma; Krlmann yaand dneme gelinceye kadar Trklerin tavr aktr. Trkler, Hz.
Muhammedin soyundan gelenlere kar iktidar gasp eden Emevilerin balattklar zulm ve
ikenceyi kabullenmemiler, Ehl-i Beyte sahip kmlar ve taraf olmulardr. Trkler; Mslman
olduktan sonra, yzyllardr srp gelmi krgnl, kzgnl ve ksknl, kendi gc ve
imkn orannda ortadan kaldrma yoluna gitmi; Hutbelerde Drt Halifenin ismini birlikte anarak
ve camilere/mescitlere birlikte yerletirerek, ocuklarna Ali Osman ismini vererek bartrmaya
ve gemiteki hakszl gidermeye almtr. Toplumumuzda yzyllardan beri srp gelen
ztlama siyas temellidir. Fatih ile Uzun Hasan arasnda meydana gelen 1473 tarihli ErzincanOtlukbeli Savanda su yzne kan ve 1514 aldran Sava ile belirginleen bu meseleye
uygun ve yerinde zm retilmemesi Trk tarihindeki ilk krlma noktasn meydana getirmitir.
Trkiyedeki Alevler-Bektaler arasnda din kimlik tanmnda netlemenin olmamasnda
1514 ylndan bu tarafa takip edilen politikalarnn da rol byktr. Konu bu tarihten itibaren
derinleerek, i ve d tahriklere ak bir alan olarak Cumhuriyetin kuruluuna kadar intikal
etmitir.
B) Ayrma; kinci nemli krlma noktas da Padiah Sultan Mahmudun reformlar srasnda
yaanmtr. Padiahn reformlarna Yenieri Oca kar kmaktadr. Yenieriler de genelde
Alev-Bekta Trklerinden olumaktadr. Reformlar karsnda durmalar zerine Padiah,
eyhlislmdan Alevlerin-Bektalerin inanlar bozuktur fetvas alm ve Alevlere kar
iddet uygulamtr. Devletin bask ve zulmnden kurtulmak iin Alev Trkler, ulalmas zor,
kenar ve dalk blgelere yerlemi, uzun sre eitim-retim ve kltr ortamndan uzak, kendi
kapal evreleri iinde yaamlarn srdrmlerdir. Bu dlanma hali Cumhuriyetin ilnna kadar
yaklak yz yl srmtr. Onlarn, kendilerini dlayan Osmanl Ynetimini Snn slmn
temsilcisi olarak grmler ve bu konuda kar duru sergilemilerdir. Birbirlerine farkl bak
bir araya gelmelerini, sorunlarn beraber zmelerini nlemitir. Kii bilmediinin dmandr
kutlu sz erevesinde Alevler Snnleri Yezid, Snnler de Alevleri Rafiz/Din d grmeye
balam, ibadetlerde ve ibadet yerlerinde ayrmalar, muhalefet anlay erevesinde uzaklamalar,
birbirinin yaptnn tersini sylemeler ve yapmalar balamtr. Bu durum gnmze kadar
srm ve birbirleri hakknda baz yanl nyarglarn oluumunu salamtr. Bu nyarglar,
birlikte yaama kltrn zayflatmakla kalmam, ztlamaya ve kutuplamaya yol amtr. te
toplumumuzda ikinci krlma noktas bu gelimeler sonrasnda ayrmaya dnmtr.
C) Buluma; Gemite yaanan bu iki olumsuz gelime sonrasnda Trkiyede Alevlik ve
Bektalik konusuna, zerinde ittifak edilebilecek makul zm ilk ortaya koyanlar Cumhuriyeti
kuranlar olmutur. Trkiyedeki Aleviliin ve Bektailiin Trk milletine zg olduunu,

Anadoluda yaayan Alevilerin tamamna yaknn(%98) Trk kkenli ve Mslman olduunu
grebilenler Atatrk ve arkadalardr. Alevi Trkler ile Snn Trkler arasndaki ayrlk noktalarn
sadece %5, buna mukabil ortak hususlarn % 95 olduunu grebilen Atatrk; Snn veya Alev
olmay bir ayrcalk deil birbirinin varlk sebebi ve zenginlik olarak kabul etmitir. Grld gibi
Trk devletinin kuruluuyla birlikte Alevi ve Bektailer Trk milletinin ve Trkiye Cumhuriyeti
Devletinin esas, asl ve vazgeilmez unsuru olarak kabul ve ilan edilmitir. O halde bu balamda
alt izilecek olan tarihi gereklik; 1920 ylndan itibaren her iki kesimin, ncelikle birbirini tekrar
karde olarak grmesinin yolu alm ve buluma zemininin salanm olmasdr. nk
Cumhuriyetin kurulu felsefesinde Trk Kltr ortak paydadr.
Buraya kadar izah ettiimiz tarihi srete meydana gelen olaylara bakldnda lkemizde
Alev-Snn her iki kesim; ncelikle birbirini doru tanmaya ve nyarglardan kurtulmaya,
birbirini dlamaktan ve incitmekten vazgemeye ve birbirini karde olarak grmeye balad
grlmektedir. Yukarda yapm olduumuz l tasnife bugn iin bir balk eklememiz gerekirse
bunun ad dertleme ve helalleme olmaldr. nk bizim iin Alev-Snn vatandalarmza rol
olarak biilen blclk oyunu artk sona ermitir. Bu sebeple bugn kardelik temeline dayal
bir dertleme anlay ierisindeyiz. Dertleirken; Alev-Bekta Kimliinin ne olduunu, AleviSnni meselesiyle ilgili nyarglar, Cemevleri meselesini, Diyanet leri Bakanlnn tutumunu,
okullarda zorunlu olarak okutulan Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Derslerini deerlendirmekteyiz.
Btn bu deerlendirmeler sonrasnda ise karlkl hogry ne kararak, farkllklarmz
zenginlik olarak kabul ettiimizi, ayrlklarn krklenmesi yolunu benimseyenlere Alev ve
Bektalerin kltrel aznlk deil, zbez Trk, Mslman ve Trk Milletinin ayrlmaz bir paras
olduunu aka bir defa daha ifade ediyoruz. Bylece modern bir toplum olarak oluturacamz
ortak noktalarla birlikte, ihtiya ve beklenti analizi yaparak, Alevlii-Bektalii, asl
dokusu dnda bir ierie brndrmek suretiyle oluturulan bir Alev-Snn istismarclna
frsat verilmemi olacaktr.
Trkiyenin ve Trk Milletinin birlii ve btnl zerinde ok ynl oyunlar oynand
bilinmektedir. Trkiyenin birlii ve btnl zerinde oynanan oyunlar boa karmak; Trk
Milletinin tamamn kucaklayan ve merkezde siyas bir parti olan MHPnin temel felsefesinin ve
anlaynn btn kesimlerce bilinip benimsenmesiyle yakndan ilgilidir. Trkiyede ya etnik
ya dinsel veya gnbirlik meseleler zerine siyaset yapan siyas ve sivil oluumlar Trk
Milletinin sorunlarna zm bulmak yerine, ayrtrarak sorunlara yeni sorunlar eklemilerdir.
Bu sorunlara kalc ve makul zm bulmak; dertlemek ve hatta gerekiyorsa helallemek
Trk Milletini bir btn olarak gren ve kucaklayan Trk Milliyetilerinin nceliklerindendir.
Sonu olarak krlma, ayrma ve buluma noktalarnn iyi deerlendirilip yorumlanmas; gemiten
ders alnarak tarihin doru okunmas ve gelecein beraber oluturulmas gerekmektedir.
Biz olan, bizim olan Alevi-Bektai Trklerinin sorunlarna, Trk Milletinin birliine, Trkiye
Cumhuriyeti Devletinin niter yapsna zarar vermeden zm retmek zorundayz. MHP olarak
bu erevede oluturulacak zmlere hazr olduumuzu, yani dertlemeye ve helallemeye
hazr olduumuzu burada bir kez daha ifade etmek istiyorum.
Szlerimi Hnkar Hac Bekta Velinin Bir olalm, diri olalm, iri olalm zdeyiiyle bitiriyor, bu
bilimsel toplantnn lkemize hayrlar getirmesini diliyor, sayglarm sunuyorum.
DLN
TMA DEER
Seyyid Ahmed ARVAS
Dil zerinde srdrlen tartmalara dikkat ediniz. Meselenin itima yn ihmal edilmekte,
tartmalar, daha ok, dilin yaps, grameri, estetii, yenilii, eksiklii, yabancl, yerlilii, yeni
kelimeler retilip retilemeyecei konulan etrafnda dolamaktadr. Bazen dilin itima ynne
dokunmak isteyenler kmakta, bunlar da meseleyi sadece aydn-halk atmas asndan ele
almaktadrlar.
Oysa, mesele bu kadar basit deildir.
Dil, itima bir messesedir. Benzeri messeseler gibi kavmin ihtiyacndan domu, gelimi
ve kendini kabul ettirmitir. Dil, millete aittir, fertlerin ve zmrelerin dili olmaz. Dil, milldir, ahs
olan slptur. Leheler, iveler ve azlar dahi itima zaruretlerin dourduu ve mill dile ait farkl
grnlerdir. Dil, bir milletin btnn kavrar. O, herhangi bir neslin, snfn kurumun, ahsn
inhisarnda deildir.
Milli dil, kendi tarihi rotasnda geliirken, elbette akademik almalarla desteklenmeli ve
zenginletirilmelidir. Ancak, dilde uydurmaclk, itima bir mesele olmaktan ok marazi bir
psikolojik sapmadr. Psikiyatristlerin neolojizm adn verdikleri kelime uydurmacl
izofreni belirtisi ve tedaviye muhta bir durum olarak ele alnmaktadr.
Hi phesiz, kelime uydurmaclar, daima neolojistlerden ibaret deildir. Bunlarn yannda,
samimiyetle dilin gelimesine hizmet ettiini sanarak kelime icat etmek iin uykularn
karanlara da rastlayabilirsiniz. Umumiyetle bunlar, milletler aras kltr etkileiminden
dillerin de faydalandn ne hikmetse kabul etmeye yanamayan ve sadece dilde yerlilemeyi
isteyen kimselerdir. Oysa, bunlar tepeden trnaa kadar yabanclar gibi giyinir, oluk-ocuklar
ile yabanclar gibi yaar, mzikten dansa ve edebiyata kadar yabanclara zenirler. Yani dilde
ulusalclk iddias iinde bulunan zevat, ne hikmetse yabanc uygarlklara vurgudur. Fakat
bunlardan farkl olarak, kk bir aznlk durumunda da olsa, ok sinsi ve plnl alan, baka bir
grup daha vardr. Bunlar, Trk-slm kltr ve medeniyetine dmanl bulunan, milletimizi tarih
kitaplndan koparmak isteyen, Dnya Trkln datmay hedef alan art niyetlilerdir.
Bilindii gibi, insan gruplar, hayvanlardan farkl olarak tecrbelerini biriktiriyor ve kendinden
sonraki nesillere gelitirerek aktaryorlar. Yazl ve szl dil, bu kltr verasetini aktarmada
ok nemli rol oynar. Yaz ve dil, bir milletin dn, bugn ve yarn arasnda irtibat salayan bir
kltr kprsdr. Yaz ve dil, gemi bulunan, yaayan ve gelecek olan nesilleri bir dierine
balar, onlarn birbirlerini almasn ve renmesini salar. Bu sebepten hibir millet, yaama
iradesini kaybetmedike, kendi dilini brakarak yabanc bir dili konumak istemez. O, ne yabanc
dillerin boyunduruuna girmek ister, ne de dilinin tahrip edilerek itima fonksiyonunu yapamaz
duruma drlmesine msamaha eder.
Bazlarna gre, tarih, yaz ile balamtr. Bu, mill ve beeri tecrbenin yaz ile tespit edilip
saklanmas demektir. Kitaplar bylece dodu. Her millet, gelimesini ve gcn, kitaplndan
alr. Bu sebepten gen nesillerin gzlerinin, kafalarnn ve gnllerinin bu kitaplkla irtibat asla
koparlmamaldr. Mill eitim politikas, bu temel zerinde kurulabilir.
Nesilleri bir dierinden, milleti gemi ve geleceinden koparan bir dil politikas, baarl olduu
nisbette tehlikeli olmaktadr. Hibir kimse ve hibir kurum, byle bir baar ile nmemelidir.
MLL BTNLMZ VE TRKE
Dil, bir milletin gemiteki, haldeki ve gelecekteki nesillerini birbirine balayan, onlar bir millet
haline getiren ok gl bir itima badr. Hele, Trk milliyetilii, asndan Trke, mill
varlmzn temelidir. Dil ile millet varl etrafnda eitli grler ortaya konabilir. Dilin, u
veya bu milletin hayatndaki deeri zerinde tartlabilir. Btn bunlarn yannda asla tartlmadan
kabul edilecek bir husus vardr, o da udur: Trk milleti Trk dili ile ayr ve mstakil bir millet
olabilmektedir.
Bu konuda Prof. Dr. brahim Kafesolu yle yazmaktadr: Milliyetilik ile dil arasnda mevcut
olan bu tecezzi kabul etmez birlik, bilhassa Trke iin muteberdir. nk yeryznde, birbirinden
ok uzak lkelerde yaamakta olan yz milyona yakn Trk duygu ve ruh mihverinde birletiren
ve aralarnda kardelik hissini her zaman uyank tutan en mhim kltr unsuru Trk dilidir. (Bkz.
brahim Kafesolu-Trk Milliyetilii ve Trk Dili adl makale Hergn Gazetesi, 12 Temmuz
1978).
Trk milletinin btn tarihi boyunca ve yayld byk corafya iinde bir tek dili vardr ve bu
dilin ad Trkedir. Milletimiz, tarihi boyunca hep Trke konumutur. Biz, tarih ve corafya
iinde blnmez bir btn halinde idrak ettiimiz Trk milletinin, tarih boyunca konutuu
dili, ayr ayr isimlendirmeyi uygun bulmuyoruz. Bu sebepten, Hunluca, Gktrke, Uygurca,
Karahanlca, Selukluca demediimiz gibi, kanaatimizce Osmanlca da diyemeyiz. Trk dili,
zaman ve mekn iinde gerek tekml ile gerek kltr temaslar ile olsun, devaml bir gelime ve
deime iinde bulunmasna ramen hatta zaman zaman ykc tesirlere maruz kalmasna ramen
daima Trkedir.
Osmanlca bir stlahtr, asla bir dilin ad deildir. Osmanlca diye ayr bir dil yoktur. Esasen 19131914 yllarna kadar Mekteplerde Trke, Lisan- Trk ad ile okutulurdu. Ancak, devletimizin
zayf dmesi zerine, aznlklarn basks ile bu dersin ad deitirilerek, onlar memnun etmek
zere Lisn- Osman yapld. Trk yurdunda Trkeden rahatsz olup Osmanlca dememizi
isteyenler aznlklardr. Bizler de safiyetle bu kelimeyi benimsemi olacaz. Osmanlcay
Trkeden farkl bir dil sananlara sormak gerekir. Osmanlar, Orhanlar, Muradlar, Yldrmlar,
Fatihler, Yavuzlar... Trke konumuyorlar myd?
Tpk bunun gibi, eitli corafi meknlara dalan Trk kavimlerinin dili de ayr ayr
isimlendirilemez. Trkmence, zbeke, Krgzca... yoktur, Trk vardr. Trk dilinin meseleleri ele
alnrken, yalnz Trkiye Trkesi, yahut dar bir havza gz nnde bulundurularak deil, btn
Trkln dili olarak dnp hareket edilmelidir. Kkl, geni ve sabrl bir alma ile, ilm ve
akademik aratrma ve programlar ile btn Trk milletinin, bir tek kltr dilinde toplanmas
zaruri gzkmektedir.
D ve i dmanlarn byk Trk milletini nce dilde paralamak isteyen oyunlarn bozmann
baka yolu yoktur. Btn dnya Trkln yazl ve szl dilde birletirmeyi vazgeilmez bir
lk edinmemiz gerekmektedir. Btn dnya Trkl, yazda ve dilde birlemelidir.
Dil, mill kltrn en hayat badr. Kltr snrlar iinde farkl gelimelere maruz
braklmamaldr. Bu konudaki dman oyunlar dikkatle takip edilmelidir. Trk dili, mill ve ada
ihtiyalara gre, tahrip edilmeden ilenip gelitirilmelidir. Ders kitaplar, basn, yayn organlar,
radyo ve televizyonlar, btn Trkln ihtiyalarna gre ve uzun vadeli plnlarla vazife yapar
duruma getirilmelidir.
MLL DL BR TARH HAZNESDR
Mill dil, mill macera ve tecrbeyi yanstan ve bnyesinde tayan ok zengin bir tarih hazinesidir
ve bal bana bir tarih belge sidir.
Milletin corafyas, temas kurduu milletler ile ekonomik, sosyal, kltrel ve politik hayat,
milletin dilini eitli ynlerden biimlendirir. Yani bir milletin dilini inceleyerek tarih macerasn,
temaslarn, ekonomik ve sosyal faaliyetlerini, ahlk ve tefekkrn yakalayabilirsiniz. Grlyor
ki, bu durumu ile mill dil, bal bana bir belgeler hazinesidir. Nitekim, Kagarl Mahmudun
Divan- Lgatt-Trk adl kitab, Trk kltr ve medeniyetini renmek isteyenler iin, bitmez
tkenmez bir hazine durumunda deil midir? Hi phemiz yoktur ki, yarnki nesiller de, bugn
dilimiz, kltr ve medeniyetimiz etrafnda oynayan oyunlar ve evrilen dolaplar, baz evrelerin
hazrladklar szcklere ve uydurulan dilciklere bakarak zeceklerdir. Trk Milletinin
tarih macerasn bnyesinde tayan ve bal bana bir hazine durumunda bulunan Trk dilinin
nasl tahrip edildiini ve nasl bir dil anarisine drldn hayretle reneceklerdir. Bununla
unu da kavrayacaklardr, mill bir dil, suni mdahalelerle asla mahva terk edilmemelidir ve bu
teebbsler mutlaka nlenmelidir.
Dil, canl ve dinamik bir itima messese olarak elbette iinde bulunduu artlara intibak edecek
ve o artlarn izlerini bnyesinde tayacaktr. Bu iler, tarihiler, etnologlar ve sosyologlar iin
ok nemli gzkmektedir. Dile yaplacak suni bir mdahale, bu izlerin mahvna sebep olacaktr.
Dil, milletin iinden getii ve yaad tarih, sosyal, kltrel, ekonomik ve politik maceray
yanstt iin zaman ve meknlara gre az ok biim deitirir, yeni intibaklar yapar. Bu intibak
geni halk kitlelerine de sirayet etmekle birlikte, devrin aydn tabakasnda daha fazla hissedilir.
Bilhassa, devrin aydnlar, yazl ve szl ifadelerinde bu intibak fazlas ile yanstrlar. Osmanl
Hanedanl dneminde de mnevverler ve ulema, Trkemizi, imparatorluun sosyal, kltrel,
ekonomik ve politik yapsna gre ele almlardr. Tpk bunun gibi, bugn de dilimiz, baka artlar
altnda, baka temas ve tesirlere maruz kalmaktadr. Dilimiz, hi phesiz, bir tarih belgesi olarak,
bu tesirlerin de izlerini bnyesine alarak gelecek zamanlara doru akmaya devam edecektir. Bir
bakma, bu itima vakann basksndan kurtulmak mmkn gzkmemektedir.
Biz, siyasi mnda imparatorluumuzu kaybetmi bulunuyoruz. Ama, bu imparatorluk, tarihimizde,
kltrmzde, medeniyetimizde ve dilimizde varln devam ettirmektedir. Mill hafza, tarih
demektir ve hibir millet tarihini unutmak istemez. Trk Milletinin hayatnda, bir Seluklu, bir
Osmanl dneminin mevcudiyetini kim inkr edebilir? Trk tarihinden bunlar skp atabilir
misiniz? Bu konudaki gayretler hep boa gitmedi mi ve gitmeyecek mi? Hibir millet, tarihinin
hibir dnemini atmaya ve unutmaya zorlanamaz. Bu hem mmkn deildir, hem de cinayettir.
te bunun gibi, her dilin arkasnda, onu oluturan, youran ve zenginletiren bir tarih vardr. Mill
dil, tarih kklerinden sklp koparlamaz, tarihi macerasna yabanclatrlamaz. Dil, sun ve
kksz bir yap deildir. Hibir millet, dil konusunda kazand binlerce yllk tecrbesini bir
kenarc brakamaz. Bu doru da deildir. Bir dil, meydana getirdii kitapl ile ayakta durur.
Kitaplndan koparlm bir dil, kknden kopmu veya koparlm bir iek gibi solmaya
mahkmdur. Yahut yabanc kitaplklarn esaretine ve boyunduruuna girmek zorundadr.
ESK VE YEN DL
Dilimizde, bir nesil iin eskiden kelimeler ve terimler -bunlar ister mill kkten, ister yabanc kkten
gelsinler- bizim iin lm saylamazlar. Trk milletini, btn halinde, renmek, incelemek ve
tanmak isteyen herkes, o kelime ve terimleri anlamak zorundadr.
Yaayan nesillerin konumakta ve yazmakta olduu kelimeler ve terimler dilimizin aktif kelime
ve terimleredir. Bugnk nesiller iin eskiyen kelime ve terimler ise kitaplmza, kltr ve
medeniyetimize mal olmu pasif kelime ve terimlerimizdir.
Trk milliyetileri, gleri yettii lde, Trk dilini, aktif ve pasif kelime hazineleri ile tanmak,
bilmek, retmen arzu ve iradesini gstermelidirler. Trk mill eitimi, en az liselerden balayarak
ve btn yksek tahsil kademelerinde devam ettirmek zere, okullara eski metinlerimizi inceleme
dersleri koyarak, kltr ve medeniyetimizde yeri olan btn yazlarmz nem srasna gre
retmenlidir. ocuklarmz kltr ve medeniyetimizi anlayacak, kavrayacak seviyede okumaya
ve dnmeye hazrlamaldr.
Dilimize ait szckler, bu i kolaylatrc ekilde hazrlanmaldr. Tarihimiz boyunca, yazl ve
szl dilimize giren btn kelime ve terimleri ihtiva etmelidir. Bu yaplnca -ki btn gl lkeler
byle yapyor- grlecektir ki, Trk dili dnyann en zengin dillerinden biridir.
Zengin ve gl bir dil, o nisbette baarl ve verimli bir tefekkr zemini olacaktr. Kelime hazinesi
zayflam bir nesil, brakn yepyeni bir tefekkre ulamay, kendinden nce hazrlanm eserleri
bile anlayamaz. Kendini, yabanc fikir akmlarndan kaynaklanm birka slogann esaretinde
bulur.
Dil, mill ve beer verasetin intikalinde ok nemli rol oynadndan dengeli bir geliim iinde
olmaldr. Mill yazl ve szl itima verasetin nesilden nesile geiinde kopukluklar meydana
gelmemelidir. Milli eitim, mutlaka, temel prensip olarak her eyden nce atalarmzn tecrbelerini
tevars etmeyi kabul etmelidir. nsanolu, kendinden nceki tecrbeleri kazanmasa, tevars etmese
ok fakir ve geri bir hayat tarzna mahkm olacakt. Bunun gibi, bir millet, mill eitimde, mill
tecrbesini temel almasa idi milli ahsiyeti tehlikeye girecek, mill varln kaybedecekti. Hi
phesiz, mill eitimde, mill tecrbe beer tecrbenin en nemli parasdr.
Milletimizin erefli tarihi iinde, binlerce ilim, sanat ve fikir adamnn ad ve emei vardr. Trk
ocuu, her eyden ve herkesten nce bunlar, eserleri ile tanma ve tecrbelerini gelitirme imkn
ve frsatn bulabilmelidir. Bunu yapamayacaksak, yazk olur milletimize. Milli eitim, her eyden
nce kendini bilmektir. Bu sebepten Milli Eitim Bakanlmzn alnna Yunus Emrenin u
mehur ktasn, ateten yazlarla yazp amaldr:
lim, ilim demektir,
lim, kendini bilmektir,
Sen kendini bilemezsen,
Bu nice okumaktr.
Sevgili Yunusumuzun bu msralar, Bilge Kaann erkek naras ile Orhun Kitabelerine kazdrd:
Ey Trk! Kendine dn ihtarnn, bar yank bir Anadolu ocuunun dilinde hznl ve alayl
bir tarzda; asrlarca sonra ortaya kmasdr.
MLL DLE YABANCILAMA VE DLDE ANAR
Kltrler arasndaki srtmeler ve kltr temaslar bir bakma zaruridir. Bunu nlemek hem
mmkn ve hem doru deildir. Btn kltr deerleri gibi, dilin de zenginlemesi, bu milletler
aras kltr mbadelesine baldr. Ancak, bu dei tokularn ve al verilerin milli dili tahrip
etmesine, yabanc bir dilin boyunduruuna sokmasna kadar varrsa, buna kltr emperyalizmi
ad veririz. Ziya Gkalpn da ok isabetle belirttii zere, milletler birbirlerinden kendilerinde
mteradifi bulunmamak art ile kelime alabilmitir ve alabilir. Fakat bir lisan, baka lisanlardan
siga (kip) alamaz (Bkz. Z. Gkalp-Trkln Esaslar-1977 - S. 177). Gkalp, bir dilin baka
bir dilden -kendinde karl yoksa- kelime alabileceini, ancak siga, edat alamayacan, yabanc
terkiplere (tamlamalar) zenemeyeceini belirtirken tamamen hakldr. Her millet mmkn

mertebe kendi kelimeleri ile ve mutlaka kendi grameri ile konuup yazmaldrlar. Aksi halde, diline
yabanclar.
Tarihi iinde Trk milleti, birok millet ve dolays ile pek ok dil ile temasa geti. Bu arada birok
kelime ald ve verdi. Ancak, zaman zaman bu al veri mill dile yabanclama lsnde tehlike
dourdu. te o durumlarda, milletimizin yetitirdii dhiler, Trk dilini savunan eserler verdiler,
abideler diktiler. Bilge Kaan, in dil ve kltr karsnda, Kagarl Mahmud Arapa karsnda,
Ali ir Neva Farsa karsnda seslerini ykselterek Trk dilini kurtardlar. Osmanllar dneminde,
gerekten dilimize pek ok mteradif (bizde karl olan) kelime girdi, Trk dili yabanc siga,
edat ve terkiplere gre bozuldu. Bu gidie isyan ederek ortaya kan Gen Kalemler elbette
hakl idi. Ziya Gkalp ve arkadalarnn, Trkemizin, Arapa ve Farsa terkipler iinde, mteradif
kelimelerle halktan koparlmas karsndaki klarn, Trk dilinin yeni bir silkinii olarak
deerlendirmek gerekir.
Trk dili, iki yahut yzyldan beri, Batdan gelen tesirlerin altndadr. Dilimize talyanca,
Franszca, ngilizce, Yunanca ve Almancadan kelimeler akmaya balamtr. Spordan teknie,
modadan politikaya kadar dilimizde bu kelimeler, gittike artarak yerlemektedir. stelik, bu
durum, normal ve tabii bir kelime ve terim al verii biiminde cereyan etmemekte, kltr
emperyalizmi lsnde gelimektedir. Yani dilimize Batdan mteradif kelimeler de, dilin
yapsn ilgilendiren gelimeler de akp durmaktadr.
Elbette Trk dili, bu gidie de teslim olmayacak, yeni bir silkinile dorulup ayaa kalkacaktr.
Ancak, bu gidi, hissi, zevksiz, kksz ve ilimsiz bir reaksiyon ile nlenemez. Elektrik kelimesini
evire evire yaltrk; filozof kelimesini kua evirerek bilisev gibi acayip uydurmalara
yamamaya alanlarn yazlarn bugn kahkahalarla okuyoruz. Tesadf kelimesini Arapadr
diyerek atanlar ve onun yerine Farsa rast kkn alp raslant; yine mecburiyet kelimesini
ayn gereke ile atarak yerine Farsadan zur kelimesini alarak zorunlu kelimesini icad
edenler, bu ii baaramazlar. Bu i, gerekten bir Trk Dili Akademisi meselesi haline gelmi
bulunmaktadr. Her sahada olduu gibi, dilde de tam bir anari iinde bulunuyoruz. Bu anari
de hem dtan, hem iten krklenmektedir. Radyolar, televizyonlar, ders kitaplar,... yangna
krkle gidiyorlar. Btn Trk Milleti ile beraber bizler de bu dil anarisini btn deheti ile
yayoruz. Yazlarmz, kitaplarmz, konumalarmz bu anariyi yanstp durmaktadr. Bu durum
dil anaristini sevindirmekte, bak bak, bizim uydurduumuz szckleri siz de kullanyorsunuz
diye zafer lklar atmaktadr Dil anaristi nmekte hakldr. nk, itiraf edelim ki, hemen
hemen hepimiz, bu dil anarisini yayoruz.
BOZULAN TRKE
Hseyin Nihal ATSIZ

Trkiyede mill lknn hkmetler eliyle yok edilmesinden ve mill eitimin bana uzun yllar
kozmopolit unsurlarn gelmesinden sonra kltrn btn alanlarnda olduu gibi dilde de bir
yozlamann ve soysuzlamann balad bilinen, grlen bir gerektir.
Trkeyi Trkletirmekle, Trkeletiriyoruz diye bozmann birbirine kartrld zamanmzda,
ortada grlen manzara akln, mantn ve bilginin saf d edilmesidir.
Halk Partisi hkmetleri zamannda okullardan Trke gramerin yllarca kaldrlmas neticesinde
doru Trke yazamayan birka nesil tredii gibi, Trkeyi Trkeletirmek bahanesiyle yaplan
bozmalarn sonucu da ortaya dil diye gln bir cbe karmas olmutur.
Trkeyi yanl kullanma hastal, bir zamanlar, Mareal Fevzi akmakn Genel Kurmay
Bakanl srasnda askerlik terimlerini makul ve mantkl bir anlayla, bilgi ile Trkeletiren
orduya da bulamtr.
Bunun en belirli rnei rtbe adlarnda grlmektedir. Eskiden piyade yzbas, piyade
binbas, topu albay denirken ve phesiz dorusu da bu iken imdi piyade yzba,
piyade binba, topu albay denilmektedir. Piyade ve topu kelimeleri hem isim, hem
de sfat olduu iin, diyelim ki bu rtbe isimlerinde sfat olarak ele alnm ve piyade yzba
diyerek bir sfat tamlamas (= sfat terkibi) vcuda getirilmitir. Fakat istihkm, muhabere,
tank, gverte, makine, hava gibi sfat taran olmayp yalnz isim olan kelimelerle rtbeler
bir araya gelince ortaya makine albay, hava general gibi Trkenin kaidelerine ve selikasna
asla uymayan, yanl ve acayip terkipler ortaya kmaktadr.
Bu yanln tevil taraf, gerekesi yoktur. Ksaltmak iin yapld da sylenemez. Kutlu bir varlk
olan dil, ksaltmak, zamandan kazanmak iin bozulamaz.
Bugnk Trkede iki isim yan yana gelip toplu bir mn belirttii zaman ya ikisi, ya da en aa
biri tak alr: Trk Cumhuriyeti, Trk Bayra, evin kaps, milletin gzbebei gibi. Bunlarn Trk
Cumhuriyet, Trk Bayrak, ev kap, millet gzbebek haline getirilmesi nasl bir facia ise tank albay,
gverte binba da ayn eydir.
ki isim yan yana geldii halde ikisi de tak almazsa birinci isim, sfat olarak kullanlm demektir.
Demir kap, gm kutu terkipleri kullanl bakmndan byk yap veya kk kutu
terkiplerinden farkl deildir.
Corafya isimlerinde ikisi de tak almayan isimler isim terkibi olmak halini kaybedip kaynamlar,
tek kelime haline gelmiler, birleik isim olmulardr: Kadky, Gztepe, Tnaztepe, Adatepe
gibi...
Trkeyi yabanc ve lzumsuz kelimelerden temizlerken gdlecek prensip nce Trkiye
Trkesinden, sonra teki Trkelerden kelime almak olmad takdirde Trkenin kaidelerine,
kanunlarna, dil zevkine uymak artyla kelime tretmekti.
Acemler byle yapyorlar. Son zamanlarda imparatorie veya kralie karl olarak Ferah Db
iin kullandklar ehbn kelimesi bunlardan biridir. Farsann zevkine uygundur. lk iiten de
anlar. Bizde ise byle dil zevki gibi noktalara aldran yok. nklp yerine uydurulan devrim ile
hayat yerine uydurulan yaant hi phesiz Trkeyi hi bilmeyen cehele-i fecerenin karihai sabihasndan kmtr. Trkistan Trkesinde inklp karl zaten mevcut olan zgeri
kelimesi alnsayd, baka demek olan zgeden kt, bakalatrmak mnsna gelen
zgermekten yapld iin hem doru tretilmi olacak, hem de hi olmazsa eski edebiyat
bilenler tarafndan hi yadrganmadan kabul edilecekti?
Bunun gibi hayat kelimesinin Trkesi olarak zaten eski metinlerde bulunan dirlik kabul
olunsayd yaantya hi lzum kalmayacak, hayat atmak isteyenlerin eline de mantk bir koz
vermi olacakt.
Byle yaplmad. imdi herkes dili istedii gibi kullanyor. Bu, istedii gibi kullanma yalnz
ahslara mnhasr kalmayp resm dairelere de giriyor. yalnz kelime uydurmakla kalsa iyi.
Trkenin yaps, grameri de bozuluyor ve Mill Eitim Bakanl, Yemlhay kskandracak tatl
bir uyku ile uyumasna devam ediyor.
Eski Kltr Mstear Adnan tkenin Trk Dili in Mcadele bal altnda yaynlad
iki bror, bu faciann artk durdurulmas iin atlm ilk adm saylabilir. Adnan tken bu
memlekete bir Mill Ktphane kazandrm olan ahsiyettir. Bu bakmdan hizmeti byktr.
Trkle hizmetinin en byk delili ise kltr mstearl srasnda solcularn ona kltr dman
kltr mstear lkabn takmalardr. Hi phesiz uydurma ve iren tilciklerle, tmlerle,
ya dalarla konuan kltr maskaralar Adnan tkenin kltrn ve mill kltre hizmetini
anlayamazlar, anlasalar da satlm olduklar merkezlerin direktifi dolaysyla kabul edemezlerdi.
Trkenin bugnk ackl durumu karsnda ok ey yazlabilirse de burada, yaylmak istidad
gsteren bir tanesinin iaret ederek geeceim ve sylenecek baka eyleri ileriye brakacam.
Trkenin bir kaidesi de udur:
ahs zamirleri ile, gibi, iin, kadar, kelimeleriyle birletikleri zaman genetif haline
geerler. Yani benle yerine benimle dendii gibi ben gibi yerine de benim gibi demek icab
eder.
Yeni nesillerin benimle, seninle, onunla yerine benle, senle, onla, diye konumas Hristiyan
aznlklarn Trkesine benzemekte ve insan Trkeden irendirmektedir. Genlere bir ders olmak
zere burada bu kaidenin listesini veriyorum.
Yanl Doru
Benle Benimle
Senle
Seninle
Onla
Onunla
Bizle Bizimle
Sizle Sizinle
Ben gibi Benim gibi
Sen gibi Senin gibi
O gibi Onun gibi
Biz gibi Bizim gibi
Siz gibi Sizin gibi

Ben kadar Benim kadar
Sen kadar Senin kadar
O kadar Onun kadar
Biz kadar Bizim kadar
Siz kadar Sizin kadar
Ben iin Benim iin
Sen iin
Senin iin
O iin
Onun iin
Biz iin Bizim iin

Siz iin Sizin iin
Zamirin sonuna oul taks gelince bu kaide yrmyor: Onlarla, onlar gibi, onlar kadar, onlar
iin.
aret sfatlarnda da bu kaide yrrlkte deildir: o kadar, bu kadar, u kadar, o gibi, bu gibi, u
gibi...
Trke yazan genlerin bu kaideye dikkat etmelerini, konuurken de byle konumalarn
kendilerinden rica ederim.
Kaynak: TKEN, 30 EKM 1968, SAYI: 11
MSYONERLK NEDR?
GR
lkemiz, 21. asrn ya da nc bin yln balarnda eitli ekonomik, sosyal, siyasal, kltrel ve
dini sorunlarla kar karya hatta i ie bulunmaktadr. Btn bu sorunlar biri dierinin sebebi
olmakta ya da biri dierini tetiklemektedir.
Hastalkl bir beden nasl ki mikroplarla mcadelede baarsz olursa, toplumlar da onun varlk
sebebi olan deerlerin zayflamas sonucu dayanma gcn kaybederler. Milletler aras yarta
ne kmak isteyen toplumlar, rakip olarak grdkleri toplumlar kertebilmek iin eitli aralar
kullanarak, onlarda bir deerler erozyonu meydana getirmekte ve ounlukla dtan mdahalelerin
zor ve pahal olduu dnlerek daha kolay ve ucuz olmas sebebiyle iten kertme yntemi
uygulanmakta ve bundan da nemli lde verim alnmaktadr.
Souk sava dnemlerinde, toplumlarn rehavete dmeleri ve baz diren noktalarnn krlmas,
d glerin baarsn artrmaktadr. Zira gelecee ait hesaplar ve projeleri olmayan toplumlar, bu
tr souk sava dnemlerinde hazrlksz yakalanmakta ve ounlukla da scak sava artlarndan
daha byk bedeller demektedirler.
Toplumsal direnci zayflatan, deerler erozyonunu hzlandran etkenlerin banda lks, moda, iki
ve uyuturucu bamll, ahlaki ve dini kntler gelmektedir. Bu yzden toplumlar gelecek
konusunda kendilerini gvende hissedebilmeleri iin kimliini oluturan deerleri koruma
konusunda duyarl ve dikkatli olmak zorundadr.
Milli deerler tarih szgecinden geerek, rf adet ve geleneklerle btnleerek, her a ve corafyada
milleti ayakta tutarlar. Bir rman srkledii kum tanecikleri gibi birbirlerini trplerler ve
belli bir uyum salayarak ortak kaderi paylarlar. Bir arada olmalar onlar gven iinde mutlu
klar. Bu insicam her zaman d etkenlerin mdahaleleriyle bozulmaya aktr. Toplumlar da belli
lk ve deerler etrafnda varln mutlu bir ekilde srdrerek glerini korurlarken bakalar
bu mutluluu kendileri iin bir dezavantaj olarak grerek bozmaya yeltenebilir. te toplumsal
btnl tehdit eden ve onu tehlikeye sokan unsurlardan biri de misyonerliktir.
1-Misyonerlik Nedir?
Misyonerlik, Latince missio kelimesinden tremitir. ngilizce ve Franszcaya mission eklinde
gemitir. Szlk anlam itibariyle misyon, grev, yetki, vekalet, bir kimseye bir ii yapmas iin
verilen zel vazife anlamlarna gelir. En yaygn ve zel anlama gre misyon, Hristiyan olmayan
topluluklara ncili yaymaktr. Bu balamda misyoner; yetkili, grevli, kendisini bir fikrin yada
dinin yaylmasna adam kimse demektir.
Misyonerlik, mesajn dier insanlara ulatrmak isteyen, ayrca onlar istedii ynde deitirmeyi
planlayan, bunun iin zel bir hedef ve yntem belirleyen, bu amacna ulamak iin kaynak ve
destek salayan, yaylmac karakterli btn dinlerde u veya bu ekilde yer alan benzer faaliyetlerin
ortak addr.
Misyonerlik, bir dinin insanlara tebliini grev kabul etmi olan insanlarn, yani misyonerlerin
yapt itir. Genel olarak evrensellik iddiasnda bulunan ve yaylmac karakter tayan btn dinler
iin kullanlan misyonerlik kavram, gnmzde daha ok Hristiyanla arm yapm ve bu
dine zg bir biimde mehur olmutur. Misyonerlik tarihi srete Hristiyanlkla zdelemi
ve misyonerler onun sembol haline gelmitir. Deiik bir ifade ile misyonerlik denildiinde
Hristiyanlk, Hristiyanlk denildiinde de misyonerlik akla gelmitir.
Her ne kadar misyonerlik belli bir dini dier bir din mensubuna tebli gibi anlalsa da bu, bir dinin
masumane tebliinden farkl bir grnt sergilemektedir. nk bu faaliyetlerin tarihi gemii bu
grnty vermektedir. Zira misyonerlikte, en azndan iyi niyet ve masumiyet bulunmamakta;
insanlarn inanma duygular istismar edilmekte, zaaf ve beklentilerinden yararlanlmakta ve bu
srete baz dayatmalar yaplmaktadr. Hatta buna dayal olarak imkanlar lsnde kar inan ve
dnceler karalanmakta, tahrif edilmekte ve aalanmaktadr.
Misyonerleri misyonerlik konusunda ynlendiren, onlara dini yayma konusunu dini bir emir
gibi alglamalarna sebep olan bir takm referans kaynaklar vardr. Bu balamda dinlerin kutsal
metinleri ve din nderleri her din mensubu iin birer referans kayna olarak kabul edilmekte ve
misyonerler yaptklar almalarda onlar esas ve rnek almaktadrlar.
Misyonerlik kavram her ne kadar Hristiyanlara ait bir kavram gibi grnse de btn milletleri
ilgilendirmektedir. nk Hristiyan misyonerlii btn milletleri Hristiyanlatrmay
hedeflemektedir. Dolaysyla btn milletler Hristiyanln konusudur. Bununla birlikte misyonerlik,
uygulayan ve hedef olan toplumlarn alglama biimlerine gre farkllk arz etmektedir. Bir bakma
misyonerlik greceli bir kavram olup, bak asna gre anlam ve mahiyet kazanmaktadr.
Osmanl devleti adna dnldnde Misyonerlik, lke snrlar iinde yz yllardr bar ve
huzurlu bir ekilde yaayan Hristiyanlarn Mslmanlara dman edilmesi, onlarn devlet
aleyhine kkrtlmas ve devletin paralanmasna zemin hazrlanmas anlamna gelirken, Protestan
misyonerleri iin, bir ksm Ermeni ve Sryanilerin yanl inantan vazgeirilerek gerek inan
olarak dndkleri Protestanla geirilmesi anlamn tamaktadr. Gnmzde ise, Avrupa
Birlii normlarna gre misyonerlik din zgrlnn kapsam ierisinde ele alnan bir kavram
olarak deerlendirilmektedir. Hristiyanlara gre, en kk kilisede en kk hizmeti grmekten,
ayin ynetmeye, Hristiyan cemaatin hayr ilerinde almaktan farkl din ve inantaki insanlar
Hristiyanlatrmaya varncaya kadar yaplan her ey, yani kilise iin yerine getirilen her grev,
misyon kapsamna dahil edilmektedir. Bu yzden Hristiyan evreler misyonerlii kiinin
inand dini uygulama ve dier insanlara anlatma zgrl olarak kabul etmektedir.
Hristiyanlar kendi aralarndaki misyonerlik faaliyetlerinden doan rahatszlklar zebilmek iin
proselitizm kavramn kullanmaktadr. Misyonerlii ycelten Hristiyanlar, proselitizmi din ve
dnce zgrlnn snrlarn aan bir eylem olarak deerlendirmektedir.
Proselitizm, aslnda bir din veya inan mensubunun zaaflarn kullanarak veya ona kar orantsz
g kullanarak onun din ve dncesini deitirmeye almak, bu amala organize tekilatlar
kurmak demektir. Bu kavram, Hristiyanlar tarafndan, daha ok bir Hristiyan mezhebine mensup
kii veya cemaat zerinde alarak onlara baka bir Hristiyan mezhebini kabul ettirme almas
olarak deerlendirilmektedir.[1]
2-slamda Tebli
Genellikle btn insanl muhatap kabul etmesinden ve dnyann her tarafnda mntesipleri
bulunmasndan dolay slam dini de bir tr misyonerli din olarak kabul edilmekte ve slam,
yaylma srecinde uygulanan tebli metodu misyonerlikle karlatrlmaktadr. Bu nedenle tebli
ve misyonerlik arasndaki ilikiye ve slamn yaylma srecinde uygulanan dini metotlara ksaca
iaret etmekte yarar bulunmaktadr.
Mslmanlar, slamn yaylma srecinde tebli faaliyetlerinde bulunmutur. Bu faaliyetler lsnde
Mslmanlar Kuran- Kerim ve Hz. Peygamberin uygulamalarn rnek almlardr. Rum suresi
30. ayetinde (Resulm!) Sen yzn hanife olarak dine, Allah insanlar hangi ftratta yaratm ise
ona evir. Allahn yaratnda deime yoktur. te dosdoru din budur; fakat insanlarn ou bunu
bilmezler. eklinde ifade edilen din herkesin yaratltan almaya, inanmaya ve uygulamaya mecbur
olduu bir deer olarak belirtilmitir. Bylece din insanln ortak paydas olmas sebebiyle her
insan ad ne olursa olsun bir dine inana gelmitir. Bu noktada Kuran bir olguyu vurgulamaktadr.
Nitekim Hz. Muhammed (a.s.) de bir hadisinde ayn olguya dikkat ekerek her doan ocuk
ftrat zere doar. Ancak ebeveyni Yahudi ise ocuk, Yahudileir, Hristiyan ise Hristiyanlar,
Mecusi (atee tapan) ise Mecusileir[2] buyurarak dini iletiim ve etkileimin dini kimliin
oluumuna katksna iaret etmitir. Gerek Kurandan gerekse hadislerden hareketle insanlarn
potansiyel olarak inanma kabiliyetine sahip varlklar olduu gereini kavrayan Mslmanlar, bir
ekilde kendilerinin inanmad eylere inanarak doru yoldan sapan insanlar kurtarma yoluna
gitmiler ve onlar kurtarmann yollarn aramlardr. te bu durumda yine onlar Kuran ve
Hz Muhammedi kendilerine referans kayna olarak kabul etmilerdir. Bu durum bir anlamda
Kuran en iyi anlayan ve uygulayan Hz. Muhammedin rnek alnmas eklinde gereklemitir.
Bu konuda Ahzab suresi 21. ayet Mslmanlar tarafndan bir emir olarak alglanmtr. Andolsun
ki, Resullulah, sizin iin, Allaha ve ahiret gnne kavumay umanlar ve Allah ok zikredenler
iin gzel bir rnektir. Buradan hareketle Mslmanlar, Ey Resul! Rabbinden sana indirileni
insanlara tebli et... (Maide, 67.) ayetini de kendileri iin bir emir telakki etmiler ve slam
bakalarna ulatrmay manevi sorumluluklar arasnda deerlendirmilerdir.
Kuran- Kerimde Yce Allah dini tebli faaliyetlerinde uygulanmas gereken metodu yle
tavsiye etmitir: (Resulm!) Sen, Rabbinin yoluna hikmet ve gzel tle ar ve onlarla en gzel
ekilde mcadele et!... ( Nahl, 125). Dinin teblii ve aklamas konusunda peygamberine her
Trl imkan ve kolayl salayan Yce Allah; Ey Resl! Rabbinden sana indirileni tebli et. Eer
bunu yapmazsan Onun eliliini yapmam olursun. Allah seni insanlardan koruyacaktr. Dorusu
Allah, kafirler topluluuna rehberlik etmez. (Maide, 67) buyurmutur. Hal byle olmasna ramen
Hz. Muhammede dini tebli konusunda belli bir l verilmi; O halde (Resulm), t ver.
nk sen ancak t vericisin. Onlarn zerinde bir zorba deilsin. aiye, 21-22) buyrularak
insanlara din konusunda bask yaplmamas istenmitir. Hatta Yce Allah Bakara suresinin 256.
ayetinde dinde zorlama olmadna vurgu yaparak insanlarn zgr iradelerini kullanmalarn
ve bunun sonucuna da katlanmalarn hatrlatmtr. Zira dini inan konusunda bask altnda kalan
insanlarn kendi arzularyla inanmamalar durumunda, dardan inanm grnmenin bir yarar
salamayaca herkes tarafndan bilinen bir gerektir. Bunun iin Yce Allah Kafirun suresinde,
btn dini teblie ramen bir Mslman gibi inanmayan insanlar iin bir serbesti vermi ve bu
konu da hkm ahirete brakarak Sizin dininiz size, benim dinim de banadr. (el-Kafirun, 6)
buyurmutur.
Kuran- Kerimin bu nerilerini esas alan Hz. Muhammed, peygamberlik dneminde byk bir
baar elde etmi ve Arap yarmadasnda slam, onun vefatndan nce, Yahudilerden, Hristiyanlardan
ve putperest mriklerden birok kimsenin birey ya da kitleler halinde kabul ettii tek din haline
gelmitir. Hz. Peygamberin bu baars Kuranda yle vlmtr: O vakit Allahtan bir rahmet
ile onlara yumuak davrandn. ayet sen kaba, kat yrekli olsaydn, hi phesiz, etrafndan dalp
giderlerdi (Al-i mran, 159).
slam ok ksa srede dnyann eitli blgelerine yaylmtr. Bu yaylmada phesiz slamn
inan, ibadet ve ahlaki deerlerinin etkisi kadar Mslmanlarn tutum ve davranlarnn da etkisi
byk olmutur. Mslmanlar her gittikleri yerde yaam tarzlar ve sosyal adalet anlaylar gerei
birer ilgi oda olmu ve muhataplar onlara bakarak kendi dinlerini brakarak Mslmanl
benimsemilerdir. Bu konuda Mslmanlar misyonerler gibi rgtl, organize faaliyetler ierisine
girmemi, gittikleri yerlerde insani zaaflar, sosyal ve ekonomik zorluklar istismar etmemi,
fethedilen yrelerdeki insanlarn sahip olduklar imkanlar yine onlarn ihtiyalarna kullanmaktan
geri kalmamlardr. Bir anlamda tebli, smrye ara olarak kullanlmamtr. slamn yayld
yerlerde kardeler arasnda atma kmam, insanlarn mutluluunu glgeleyecek ahlak ve
insanlk d uygulamalar yaplmamtr.
3-Hristiyanlkta Misyonerlik
Yer yznde ok sayda din bulunmakta ve bu dinlere inananlar, dnyada ve lm tesinde
mutluluu yaamak iin kendi dinlerine inanmaktadrlar. nandklar kendi dinlerinin bu mutluluu
salayacandan emin olduklar iin onun emir ve yasaklarndan hibir kuku duymamaktadrlar.
Ancak doal olarak kar din mensuplar hakknda ayn tolerans gsterilmemektedir. Zira ou
durumda bir din mensubuna gre teki gnahkar veya kafirdir.
Her din mensubu gibi Hristiyanlar da Hristiyan olmayanlar kurtarlmaya muhta gnahkarlar
olarak grrler. Bu anlamda iyi niyetle olduu var sayldnda; baka dinden olan insanlarn
Hristiyanlatrlmas onlar iin dini bir zaruret ifade eder.
Hristiyanla gre Tanrnn Kurtulu Tasars Hristiyanlk erevesinde ekillenmektedir.
Yaratcy tanyanlarn hepsini ve bunlarn arasnda zellikle brahim Peygamberin imann
uygulayarak Hristiyanlarla birlikte, merhametli ve Kyamet gnnde insanlar yarglayacak olan
Tek Tanrya inanan Mslmanlar da kucaklamaktadr. Bu kurutuluun gerekleebilmesi iin
insanlarn Hristiyanlatrlmas gerekmektedir. Nitekim Kilise, Tanrnn erefini ykseltmek ve
Hristiyan olmadndan dolay umutsuz olan btn insanlarn kurtuluunu gerekletirmek iin,
sann man edip vaftiz olan kurtulacaktr; fakat iman etmeyen mahkum olacaktr.[3] eklinde
ifade edilen ve her yarata ncili vaaz edin eklinde uygulanan emrini daima hatrlayarak, zenle
btn dnyaya ncilin yaylmasn amalayan misyonlarn kalkndrmakta ve desteklemektedir.
Hristiyanlk inancna gre Kilise; kurtuluun btn insanlara ulatrlmas, Pavlusun Vaaz etmez
isem vay halime![4] ifadesinden hareketle, mevcut olmayan yerlerde cemaatler tam anlamyla
kuruluncaya ve bunlar ncili yayma grevini srdrecek hale getirilinceye kadar misyonerlerini
gndermeye devam edecektir. Bunun iin Mesih sann rencisi kabul edilen her misyoner
gnein doduu yerden batt yere kadar grevini baarl bir ekilde yapacaktr. Bylece
Kilise; btn Dnya Tanrnn halk, Mesih sann bedeni ve kutsal Ruh tapna oluncaya kadar
almalarn srdrecektir.[5]
Misyonerlik sradan ya da rastgele bir tebli faaliyeti deildir. O, Hristiyan geleneinden
kaynaklanan belirli metotlar kullanarak Hristiyan dini deerlerinin yaylmas ve dier insanlarn
Hristiyanlatrlmas iin yaplan sistematik faaliyetleri ifade etmektedir. Bu balamda misyonerlik,
bir kurum olarak slamdaki tebli ve irat faaliyetlerinden ayrlmaktadr.[6] Bunun iin de onlar
kendi kutsal kitaplarndan ve kendi din nderlerinden referanslar bulmak zorundadr. Ancak
burada bir Hristiyan iin Mslmandan farkl referans deerler vardr. nk Hristiyanlarn Hz.
saya baklar ve Kutsal Kitap anlaylarn Hz. Muhammed ve Kuran- Kerim ile mukayese
etmek mmkn deildir. Zira Hristiyanlara gre Hz. sa, Allahn olu ya da Baba/Oul/Kutsal
Ruhtan oluan l tanr anlaynn aktif yelerinden birisidir. Bu nedenle Hristiyanlkta her
ne kadar Allahn tanr olarak kabul edildii sylense de Hz. sa, insan st sfatlar verilerek
tanrlatrlmaktadr. Bu durumda Hristiyanlarn ellerindeki kutsal olduuna inanlan metinlerin
kayna Allah deil tanrlatrlan Hz. sa olmaktadr. Ayrca bu ncillerin yazarlarnn hepsi birer
beer olup, Hz. sadan duyduunu yazan, ya da kendilerine aktarlan bilgileri derleyen kiiler
olarak tannmakta ve bunlarn yazdklar ncillerin arasnda byk farkllklar bulunmaktadr.
Btn bunlara ilave olarak Hristiyanlkta ncillerden baka; insanlar tarafndan birer ilham rn
olarak yazld iddia edilen metinler de bu kutsal kitap klliyatna dahil edilmektedir. Bylece
bugn Hristiyanlarn elinde farkl kaynaklardan beslenen, farkl kiiler tarafndan derlenen Kitab
Mukaddesi, Kuran ile mukayese etmek mmkn deildir. Yine ayn ekilde Hristiyanlar iin,
belki Hz. sa, misyonerleri Hristiyanl yaymakla grevlendiren kii (varlk) olmak bakmndan
nem kazanmakla birlikte, onlar bu yolda Pavlusu daha ok ne karmaktadrlar.[7]
Pavlus, balangta azl bir Hristiyan dman iken Hz.sann lmnden/insanlar arasndan
ayrlmasndan sonra bir vizyon grdn ve Hristiyanl kabul ettiini aklayan bir Yahudidir.
Onun am a giderken, grd vizyon ve Hz.saya inanarak Hristiyanln ifade eden
szlerini kendinden baka bilen/duyan bulunmamaktadr.[8] Ama buna ramen o, sonraki yllarda
Hristiyanlar arasnda ok etkin bir konuma ykselmitir. zellikle, Hristiyanlktaki Mesih inanc,
Hz. sann tanrlatrlmas ve onun Hz. Ademin cennette iledii suun bedeli olarak lmesi
eklinde kabul edilen asli su anlaynn olumasnda byk katklar olmutur. Pavlus, farkl
bir Hristiyanlk anlay gelitirerek , Hz. sann hayatna ve o dnemde telkin ettii mesaja fazla
itibar etmemi ve kendisiyle birlikte Hristiyanln ana gndemine giren armh hadisesi ve onunla
balant kurulan btn dnce, inan ve uygulamalarn etkin hale gelmesine katk salamtr.
Onun sonradan eitli blgelerdeki tandklarna yazd mektuplar birer vahiy mahsul kabul
edilmitir. Pavlusun yazd mektuplar, Hristiyanlar tarafndan Kitab Mukaddes sayfalar arasna
yerletirilmi ve kendisi de ilk misyoner ve misyonerlerin lideri olarak sonradan rnek alnan ve
taklit edilen bir konuma ykseltilmitir. Halbuki Hz sa, slami anlaya da uygun gelecek ekilde,
insanlara tebli etmekle ykml olduu dini btn cihana yaymak zere deil, sadece yaad
blgedeki snrl bir toplulua peygamber olarak grevlendirilmi ve o da buna uygun hareket
etmi gnmz misyonerlerinin yapt gibi farkl etnik ve kltrden insanlara gitmemitir.
ncillerin Hz. sa ile ilgili blmlerinde onun dini tebli misyonunda hedef kitlesinin Yahudiler
olduu belirtilmektedir. Nitekim Hz. sa tebli faaliyetini Yahudilerle snrl tutmu ve Ben
srail evinin kaybolmu koyunlarndan bakasna gnderilmedim[9] demitir. Ayrca yakn blge
insanlarna bile byle bir tebli faaliyetinde bulunmamtr. Matta ncilinin 10. babnda bu konu
btn aklyla yle ifade edilmektedir: sa bu on ikileri gnderdi ve onlara emrederek dedi:
Milletler yoluna gitmeyin ve Samiriyelilerin ehirlerinden hi birine girmeyin; fakat daha ziyade
srail evinin kaybolmu koyunlarna gidin.[10]
Hristiyanlkta misyonerlik faaliyetlerinin kayna olarak kabul edilen Matta ncili 4. Bap 19.
cmlesinde yer alan ve Hz. sann Petrus ve Andreasa syledii ifade edilen u sz misyonerliin
i dinamikleri bakmndan baz ipular vermektedir: sa onlara dedi; ardmca gelin, sizi insan
avclar yapacam. Bu cmle, Hz. saya inananlarn kendi inan deerlerini insanlar avlamada
bir yntem olarak kullanabilecekleri iznini vermekte ve yllarca bu yntem sayesinde insanlar
iine dtkleri, sosyal, kltrel ve ekonomik artlarn zorlamas sonucu Hristiyan misyonerler
tarafndan avlanmaktadrlar. Ayn ekilde Matta ncilinin 28. Bap 18-20. cmleleri, misyonerliin
bir emir gibi anlalmasna ve her trl yolun merulatrlmasna sebep olarak kabul edilmitir:
sa yanlarna geldi ve onlara syleyip dedi: Gkte ve yerde btn hakimiyet bana verildi. mdi siz
gidip btn milletleri akirt edin, onlar Baba ve Oul ve Kutsal Ruh ismiyle vaftiz eyleyin. Size
emrettiim her eyi tutmalarn onlara retin ve ite ben btn gnler, dnyann sonuna kadar
sizinle beraberim.
Her iki cmle her ne kadar Matta ncilinde yer alsa da, bunlarn Hz. saya aidiyeti, ncillerin btn
zerindeki genel slami kanaat erevesinde tartlmaktadr. Ancak tarihin btn dnemlerinde
bu sz, Hristiyan misyonerliinin zn oluturmu ve Hristiyan misyonerlere hareket imkan
salamtr.
Hristiyanlk zerinde byk bir etkisi olan Pavlusun yazdklar Hristiyan Kutsal Kitabnda yer
alm ve kendisi Hristiyanl yaymay grev edinenlere en nemli rnek olmutur. Hristiyan
misyonerler eitli ynlerden onu taklit etmi ve szlerini kutsal vahiy metni olarak uygulamaya
zen gstermitir. te Pavlusun Korintoslulara yazd mektupta misyonerlere rnek tekil
eden ve misyonerliin i yzn btn aklyla ortaya koyan cmlelerinden bazlar: mdi
benim cretim nedir? ncilde olan salahiyetim ifratla istimal etmemek iin, ncili vazederken,
ncili karlksz olarak arz etmektir. nk ben zgrm ve kimsenin klesi deilim ama
daha ok adam kazanaym diye herkesin klesi oldum. Yahudileri kazanaym diye Yahudilere
Yahudi gibi davrandm; kendim kutsal yasann denetimi altnda olmadm halde, yasa altnda
olanlar kazanaym diye yasa altnda olanlara yasa altnda gibi davrandm; Allaha kar yasas
olmayanlardan deil, ancak Mesihin yasas altnda olarak, herhangi bir yasas olmayanlara, onlar
kazanmak iin yasaya sahip deilmiim gibi davrandm. Gszleri kazanaym diye gszlerle
gsz oldum; her suretle olursa olsun bazlarn kurtaraym diye herkese her ey oldum. Bu
konudaki bireysel sorumluluumun gerei olarak bunlarn hepsini ncil iin yapyorum.[11] Bu
cmlelerden etkilenen Hristiyan misyonerleri, Hristiyanl yaymak iin her yola bavurmu, her
frsat deerlendirmitir. in en ilgin olan yan ise bunu din adna yapmlardr.
slamdaki tebli bireysel bir grev iken Hristiyanlkta bu kurumsal bir nitelik kazanmaktadr.
Misyonerler, Mslman teblicilerin aksine mesaj dierlerine gtrmekle kalmamakla, asl
grevleri bundan sonra balamaktadr. Nitekim onlar gittikleri yerlerde Hristiyanlatrmay esas
almlardr. Siyasi gce paralel olarak egemenlikleri altnda yaayan farkl din ve kltrdeki
insanlar hzla eritmeyi, Hristiyanln asli grevi olarak telakki etmilerdir. Bu nedenle dnyann
her tarafnda Hristiyan devletler tarafndan igale urayan blgelerde yerli inanlar ve kltr
yok edilmi ve oralardaki insanlar Hristiyanlatrlmtr. Amerika, Yeni Zelanda, Avustralya ve
Afrikada yaayan yerlilerin karlatklar durum bunun en canl rneklerindendir.
Kaynaklar
[1] Bkz. A. Hikmet Erolu, Trkiyede Ortodoks Misyonerlii, Trkiyede Misyonerlik Faaliyetleri, stanbul 2004,
s. 135-136.
[2] Mslim, Sahih, C. IV, s. 2047.
[3] Markos, 16/16.
[4] I Korintoslular, 9/16.
[5] Lumen Gentiumun Trke evirisi, Tanrnn Ailesi, (Kilise), (Latinceden ev. Padre Vincenzo R. Succi), stanbul
1984, s. 36-38.
[6] . Faruk Harman, Genel Olarak Misyonerlik, Trkiyede Misyonerlik Faaliyetleri, stanbul-2004, s. 33.
[7] Bkz. Matta, 28/18-20.
[8] Bkz. Resllerin leri, 9,1-5; 22, 5-9; 26, 12-15.
[9] Matta, 15/24.
[10] Matta, 10/5-6.
[11] I. Korintoslulara, 9/18-23.
MSYONERLERN AMALARI
ve
KULLANDIKLARI YNTEMLER
Misyonerlerin yaylmac politikasnda, sa ve ncil merkezi rol oynamakta ve Hristiyanlk
kurtulu iin yegane seenek olarak gsterilmekte, bunun iin de vaftiz nerilmektedir. Her
toplum ve corafyaya uygun metotlar reten misyonerlerin ortak prensibi kar taraftaki insanlarn
her trl zaafndan yararlanmaktr. Bu konuda baar elde edebilmek iin ncelikle kar toplumda,
rf, det ve geleneklerde, daha genel bir ifade ile kltr ve dini deerlerde bir tahrip ve kiide
bu deerlere kar bir ilgisizlik meydana getirilmektedir. Kii evresinden kopartlarak bolua
drlmekte ve sonuta bir kimlik arayna zorlanmaktadr. Bu erevede misyonerler, eitli
problemlerle ba dertte olan, dini ve milli deerler konusunda yeterli donanma sahip olmayan
kimseleri hedef olarak belirlemekte ve onlarn beklentilerini karlamaya almaktadrlar.
Misyonerlerin kendi ifadelerinden anlaldna gre, misyonerlii aamada ele almak
gerekmektedir:
Misyonerliin birinci amac Hristiyanl yaymak yani Hz. saya iman gerekletirmek.
Hedeflenen lkelerde kiliseleri dikme srecinde ve diktikten sonra, kiliseleri yaatarak elemanlar
oaltmak. Bunun iin o lkenin aydnlarnn eserlerine ve kltrlerine Hristiyanlk unsurlarn
sokmak.
Gelimi olan Bat medeniyetini Hristiyanlkla ayn gstermek.
Bununla birlikte, bu konularda son dnemlerde zellikle kltre ynelik planlar, vaftiz
konusundaki esnek tavrlar ve kilisenin tanm konusundaki yeni yaklamlar balamnda baz
deiimlerin yaand da dikkat ekmektedir. Bunlara ilaveten, daha nceden gelimi Bat
medeniyetini Hristiyanlkla ayn gsterme tavrnda da baz deiiklikler olmu, Bat dnyasnda
yaanan olumsuzluklarn Hristiyanlkla ilikisi bulunmadn vurgulayan yaklamlar sergilenir
olmutur. Bu yeni tavr zellikle dinler aras diyalog faaliyetlerinde gndeme getirilmektedir. Bu
ve benzeri konularda amalarna ulamak iin sabrszlanan misyonerler, vaftiz yoluyla kesin
Hristiyanlatrmadan nce kltrel etkileimi ve kltrel faaliyetleri amalar iin en uygun ortam
olarak grmekte ve kullanmaktadrlar. Nitekim Rahip Samuel Zwemerin misyonerler iin yapt
u uyar ok anlamldr: Mslmanlar vaftiz etmek iin bo yere abalayp durmayalm. Baka
yollar, baka areler deneyelim. slam memleketlerinde girieceimiz faaliyetlerde onlara, Hristiyan
adetlerini, Hristiyan bayramlarn, Hristiyan kltrn, Hristiyan ahlakn alayalm...[1]
Uzun bir tarihe ve tecrbe birikimine sahip olan misyoner tekilatlar, bulunduklar yerlerin
durumuna gre ak ve gizli alma metotlar gelitirirler. Aktan yaptklar faaliyetlerde,
dorudan doruya Hristiyanlk propagandas yaparlar. Burada Hristiyanl hakl ve stn
gstererek, kar tarafn eksik ve yanllar zerinde dururlar. slam lkelerinde msteriklerin de
desteini alan misyonerler, slamn Hristiyanln bozulmu ekli olduunu ve esaslarnn ounu
Hristiyanlktan aldn zellikle propaganda ederler.
Misyonerler iin en byk tehdit ve tehlike Mslmanlardr. Mslmanlar gerek imanlarna

sadakat konusunda gerekse onun korunmasna ynelik fedakarlk konusunda gemiten gnmze
byk bedeller demiler, buna ramen onlar inanlarn baka hibir bedelle deitirmemilerdir.
Onlarn bu konuda en byk avantaj sahip olduklar birlik ve dayanma ruhu olmutur. Bu nedenle
misyonerlerin ilk hedefi Mslmanlar arasndaki bu birlik ve dayanma ruhunu datmak, onlar
paralamaktr.
Misyonerlerin bir dier hedefi ise kutsal topraklar Mslmanlarn elinden kurtarmak, hal ruhunu
rahatlatmaktr. Bunu yaparken de Mslmanlarn elleri altnda bulunan blgeleri ele geirmek ve
oralardaki imkanlardan yararlanmaktr.[2]
Misyonerlerin hedef kitlesini zellikle ocuklar ve genler oluturmaktadr. Bunlar arasndan en
ok renciler, kimsesiz ve yoksul ailelerin ocuklar, isiz ve olgunluk ana erimemi genler,
dini bilgilerden yoksun veya sosyal ve ekonomik yaantlar nedeniyle inan konusunda tereddtleri
bulunan ve kendilerini manevi ynden bolukta hisseden genler misyonerler iin en verimli
muhatap kitle olmaktadr. Bunlarn yannda etnik veya kltrel adan aznlk statsnde grlenler
ya da kendilerini byle tanmlayanlar, sava, i atma ve terr blgelerinde yaayanlar, deprem,
sel gibi doal afetlere maruz kalanlar misyonerlerin hedef kitlesi ierisinde yer almaktadr.
Misyonerlerin Kulland Metotlar
Misyonerler dorudan dini propaganda yerine insani yardmlar n plana kararak, faaliyetlerine
farkl bir karakter kazandrrlar. Dolayl ve gizli yrttkleri faaliyetlerde, ekonomik imkanlara
ilave olarak tbbi yardmlara ve eitim faaliyetlerine ncelik verirler. Aktan faaliyetlerin yararl
olmad veya sakncalar dourduu ortamlarda gizli metotlara bavururlar.
a-Sevgi:
Misyonerler, rnek aldklar ilk misyoner Pavlusun uygulad btn metotlardan yararlanma
cihetine gitmilerdir. Pavlus I Korintoslulara yazd mektupta misyoner iin en etkili yolun sevgi
olduunu yle aklamtr: Eer insanlarn ve meleklerin dilleriyle sylersem, fakat sevgim
olmazsa, ses karan bir bakr, yahut ten bir zil olmu olurum. Eer peygamberliim olursa ve
btn srlar ve her ilmi bilirsem ve eer dalar nakledecek btn imanm olursa fakat sevgim
olmazsa bir hiim. Ve eer btn mallarm sadaka olarak yedirirsem ve bedenimi yanmak zere
teslim edersem, fakat sevgim olmazsa bana hi fayda etmez. Sevgi ok sabreder, ltufla muamele
eder, sevgi haset etmez, sevgi vnmez, kibirlenmez, irkin muamele etmez, kendi faydasn
aramaz, hiddetlenmez, ktlk saymaz, hakszla sevinmez, fakat hakikat ile beraber sevinir, her
eye katlanr, her eye inanr, her eyi mit eder, her eye sabreder, sevgi asla zeval bulmaz[3]
Misyonerler, faaliyetleri esnasnda uygulanan her ara ve metottan ayr ayr yararlanm olmalarna
ramen Pavlusun asrlar nce uygulad ve kendinden sonrakilere tavsiye ettii sevgiyi en
yararl ve hedefe ulamada en etkili metot olarak kabul etmilerdir. Dolaysyla onlar, Mslmanlar
tek etkileyecek eyin sevgi, sayg ve samimiyet olduunu nemle vurgulamlardr. International
Missionary Councilde sekreterlik grevinde bulunan William Caton Mslmanlara yaklamada
dikkatli olmalyz. Hristiyann Mslmana ilk mesaj doktrin deil sevgi olmaldr.[4] diyerek
sevginin nemini vurgulamtr.
b-Blclk (Fitne/Nifak):
Misyonerlerin kar toplumlar iin kullandklar ve sevgi metodundan yeterince yararlanamadklar
yerlerde devreye soktuklar dier etkili metot nifak hareketleridir. Londra Misyoner Tekilat
bakan: Biz ngilizlerin mreffeh ve saadet iinde yaamamz iin Mslmanlar arasna nifak
tohumlar ekmemiz lazmdr. Onlarn iinde ihtilaf kvlcmlarn tututurmalyz. Biz Osmanl
Devletinin her tarafna fitne sokarak onu ykacaz. Byle yapmazsak ngilizler gibi kk bir
millet, nasl mreffeh olur? te Hampher, bunun iindir ki, slam dnyasn fesat ve nifak ateine
vermeden onlar tefrikaya sokmadan geri dnme! Osmanl Devleti ve ran, zayf dnemlerini
yayorlar. Onun iin mmkn mertebe halk, idarecilere kar kkrt! unu unutma ki tarih,
btn inklaplarn idarecilerden memnuniyetsizlik ve halkn ayaklanmasndan kaynaklandn
gstermitir. Her yerde nifak ve tefrikadan bahset. Onlar bir birine dr![5] diyerek bunu aka
ifade etmitir.
Misyoner-Casus tekilat bakan, Osmanl Devletinde faaliyet gsteren Hamphere Eer sen
slam lkelerinde Snni-ii kavgasn balatabilirsen, Byk Britanyaya en byk hizmeti
yapm olacaksn demitir. Yine Hampher hatratnda: Bir gn bir papazlar toplantsnda; Bu
Mslmanlarda zerre kadar akl olsa, asrlardr gemi olan bu Snni/ii atmasn kaldrr, onlar
mazide brakr ve birlik kurar birleirler dedim. Bakan hemen szm keserek; Senin vazifen,
bu ihtilaf ateini krklemektir; Mslmanlarn nasl birleeceini gstermek deil dedi[6]
c-Kltrel Tahribat (Dejenerasyon):
Amerikada 1911 ylnda Hartford kentinde Mslmanlar iin en zararl The Muslim World isimli
dergiyi karan Rahip Samuel Zwemer, kltrel deiimin nemini u ifadeler ile vurgulamaktadr:
Mslmanlar vaftiz etmek iin bo yere abalayp durmayalm. Baka yollar, baka areler
deneyelim. slam memleketlerinde girieceimiz faaliyetlerde onlara, Hristiyan adetlerini,
Hristiyan bayramlarn, Hristiyan kltrn, Hristiyan ahlakn alayalm.[7],,
Misyonerler faaliyet alanlarnda dorudan doruya Hristiyanlatrma yerine dolayl yollar
deneyerek bu alanda byk mesafeler kat etmilerdir. Btn bu metotlarn baarsn daha hayatta
iken gren misyoner Zwemerin u szleri ibretle zetlemektedir: slam memleketlerindeki
misyoner tekilat faaliyetlerinin iki cephesi vardr; yapc, ykc veya baka bir tabirle eritici ve
yeniden ekil verici. Mesela; Trkiyedeki muazzam deiikliklerin msebbibi, Bat medeniyetinden
ziyade misyonerlerde aranmaldr. Msrda ve btn slam aleminde de durum aynen byledir.
Bu memleketlerde Hristiyanlaan Mslmanlarn saysn renmek iin vaftiz istatistiklerine
bakmamaldr. Zira biz una eminiz ki gnmzde yzlerce Mslman kalplerinden slam
imann karmlar ve Hristiyan dinine gizlice inanmaya balamlardr. Onlarn Mslmanl
szdedir.[8]
Dnyada yrtlen misyoner faaliyetleri daima ekonomik ve siyasi destekten yararlanmaktadr.
Bir baka ifade ile misyonerler Hristiyan toplumlara ekonomik ve siyasi kar salamaktadrlar.
Misyonerler balangta masum gibi grnen dini duygularla muhataplaryla ilikiye girmekte,
bunu belli bir ekonomik ve siyasi gle desteklemektedirler. Daha sonra muhatap kitlelerin
Hristiyanlatrlmas, o yrelerin ekonomik ve siyasi smrye hazr hale gelmesine imkan
salamaktadr. Bu durumda din-ekonomi-siyaset ls misyonerlik faaliyetlerinin zn
oluturmaktadr. Yani bir anlamda misyonerlim dorudan bir dini iletiim ve etkileim tarz
olmaktan kmakta, ekonomik, askeri ve teknolojik ynden gelimi lkelerin smr arac haline
gelmektedir. Afrikada ve Uzak Douda bunun en canl rneklerinin yaand grlmektedir.
Afrikallar iin anlatlan ve sonradan bir atasz haline gelen Misyonerler gelmeden nce
onlarn ellerinde sadece ncilleri, bizim topraklarmz, madenlerimiz ve altnlarmz vard. Ancak
bizler Hristiyanlatrldktan sonra bizde sadece nciller kalrken topraklarmz, madenlerimiz
ve altnlarmz, misyonerleri gnderen smrgeci devletleri eline geti. ifadeleri misyonerlerin
kimler hesabna altklarn belgelemektedir. Ayn ekilde unu btn aklyla sylemek
mmkndr ki, dnyann neresinde bir atma varsa orada dinin ve dolaysyla misyonerlerin
parma bulunmaktadr. Nitekim Endonezyada bulunan Bali Adasnn, ayrlmas, gney Sudann
ayr bir devlet haline getirilmesinin bir takvime balanmas gibi henz taze olaylar, gemite
misyonerlerin gayretleriyle dnya zerinde yaplan parselasyonun gnmz versiyonlar olarak
grlmektedir. Buralardaki atmann ve ayrlk faaliyetlerin temel sebebi, Hristiyanlatrma
faaliyetlerine paralel olarak doal zenginliklerin smrgeci devletlerin kontrolne geirilmesi
mcadelesidir.
Misyonerler her ne kadar sevgi metodunu kullanmakta iseler de, onlarn bu konudaki
samimiyetsizlikleri, bunun yannda dier metotlarn kullanlmasnda kendini gstermektedir.
Onlar ilk zamanlar tepki ekmemek iin sevgiden sz etmektedirler. Nitekim faaliyet blgelerinde
onlara kar duyulan nefret, her halde sevgi fazlalndan deil, insanlar arasnda fitne ve atma
kmasndan kaynaklanmaktadr. Nitekim bu husus, Matta ncilinde Hz. sann dilinde yle
ifadesini bulmaktadr: Yer yzne bar getirmee geldiimi sanmayn; ben bar deil, fakat
kl getirmee geldim. nk ben adamla babasnn ve kz ile anasnn ve gelin ile kaynanasnn
arasna ayrlk koymaa geldim; ve adamn dmanlar kendi ev halk olacaktr.[9]
Hangi ad ile tannrsa tannsn, hangi mezhebe, hangi tarikata mensup olursa olsun misyoner, her
halkarda kendini kiliseye adayan adamdr. O, ncilin bir neferidir. Her an sa ile ve Hristiyanlk
uruna cann veren mistiklerle beraberliini dnmektedir. Misyoner bu hedefi iin her eyi
yapmay gze alabilir. Hi kimsenin almad yerlerde alabilir. Nitekim misyonerler, anaokulu
ve krelerde, ocuk yuvalarnda eitimin her kademesinde, hastanelerde, huzurevlerinde ve hatta
ak misafirhanelerde hayr hizmeti ad altnda grev yaparlar. Onlar gittikleri blgelerde her trl
dini, etnik, sosyal ve siyasal ayrmcl krklerler ve toplumsal barn bozulmasn salayarak,
o blge ve yaayanlarn kendi karlarna hizmet edecek ekilde kullanrlar. Dolaysyla tarihin
hibir dneminde misyonerlik faaliyeti sona ermemitir.
Misyonerlerin ksaca iaret ettiimiz bu genel metotlarna ilave olarak bir de onlarn sahip olmas
ve dikkat etmesi gereken zellikler vardr. Bunlar da ksaca yle sralamak mmkndr:
1-Misyoner mutlaka esnek bir yapya sahip olmaldr.
2-Son derece duyarl ve hassas olmaldr. Karlat olaylarda heyecanlanmamal ve
paniklememelidir.
3-ncilin mesajn kar tarafa sunarken kendini onlarn yerine koymaldr. Yani bir anlamda onlarla
zdelemelidir.
4-alt blgelerde, kendini muhataplarndan farkl grmemeli, onlarn yaad artlara raz
olmaldr.
5-Misyonerlik yaparken onlar, ncilin mesajn daha fazla kiiye ulatrmak ve bylece onlar
kurtulu yoluna sevk etmek iin bu faaliyeti sa Mesih adna yaptn her frsatta vurgulamaldr.
d-Evangelizm:
Kilise ve misyon evrelerinde 20. yzyln balarndan itibaren misyonerlik terimi yerine
evangelizm kavram gittike reva bulmaya balamtr. nk bu terim anlam olarak
misyonerlikten daha yumuak bir yapya sahiptir. Zira misyonerlik Kilisenin Hristiyan olmayanlara
ynelik tm faaliyetlerini ieren emsiye bir terimken, evangelizm iyi, mjdeli haberi tm
insanla sunarak deitirmeyi ifade etmektedir. Ayn ekilde misyonerlik tabiri Kilisenin veya
Hristiyanlarn Hristiyan olmayan kiilere ynelik Hristiyanlatrma faaliyetlerini ifade ederken
evangelizasyon sadece Hristiyan olmayanlara deil, ayn zamanda teorikte Hristiyan olsa da
pratikte Hristiyan inanc ile alakas olmayanlara da iyi, gzel haberleri (ncil) sunmay ifade
etmektedir. Buna gre Misyonerlik Hristiyan olmayanlarn Hristiyanlamasn ngrrken
evangelizasyon ayn zamanda Hristiyan olup da ondan uzaklaanlarn yeniden Hristiyanlamasn
ihtiva etmektedir. Bu anlaya gre misyonerlik terimi smrgeci ve emperyalist bir anlam ihtiva
ederken , evangelizasyon tabiri sadece sa-Mesihin bildirdii iyi haberlerin yani ncilin insanlara
sunulmasn ngrdnden ada misyon tekilatlar Hristiyan olmayanlara ynelik tebli
faaliyetlerinde bulunurken evangelizasyon terimini kullanmaktadr.[10]
e-ada Metot nkltrasyon (Kltrel Adaptasyon):
Misyonerlerin gnmzde en ok kullandklar metotlardan birisi de inkltrasyondur. Bu kavram
zellikle 1970li yllardan sonra kullanlmaya balanmtr. nkltrasyon; Hristiyanln mesaj
ile kltr veya kltrler arasndaki ilikidir. Bir anlamda Hristiyan hayat tarznn kar kltr
iine sokulmas olarak tarif edilmektedir. Katoliklerin teoloji szlklerinde bu terim; Hristiyan
mesajnn eitli kltrlere, sz konusu kltrlerin artlarna uydurularak, yani yeniletirilerek

uygun tarzda sokulmas sreci olarak ifade edilmektedir.[11] Bu tr misyonerlik faaliyetlerinin
amac, yava yava dininden uzaklaan Mslmann kltrel adan Mslman kalmasna izin
vermektir. Bylece, slamdan uzaklaan kimse, kendi halkyla beraber kalacak, kendi kltryle
birlikte yaadn sanacak ama ncil ile daha iyi iletiim kurabilecektir.
nkltrasyona bir rnek vermek gerekirse; Mslmanlar ayet kavramn, Allahn vahiy
mahsul olarak Hz. Muhammede bildirdii ve Kuranda bulunan, doruluundan kesinlikle
phe edilmeyen ilahi szler olarak kabul ederler. Buna mukabil Mslmanlar Kitab- Mukaddes
ile ilgili olarak ayn eyleri dnmemekte, onun insanlar tarafndan deitirildiini veya insanlarn
yazdklar eylerin ona yerletirildiine inanmaktadrlar. Bu inkltrasyon metoduyla misyonerler
Kitab- Mukaddes cmleleri iinde ayet kavramnn kullanlmasna zen gstermekte ve
bunu Mslmanlar arasnda yaygnlatrmaktadrlar. Bylece bu kavram kullanan veya duyan
Mslmanlar, tahrif edildiine inand bir metnin Allah kelam olduunu ve sahihliini zmnen
kabul etmi olmaktadr.
8-Misyonerlerin Kullandklar Dier Yntemlerden Bazlar
Misyonerler bu konuda ok sayda seenee sahip bulunmaktadr. Muhatap kitlenin etnik
yaps, yaad blge, kltr dzeyi, ekonomik ve sosyal durumu, hatta cinsiyeti gibi hususlar
misyonerlerin dini propaganda faaliyetlerinde belirleyici rol oynamaktadr. Bunlarn arasndaki
ortak noktalar yle sralamak mmkndr:
1-Kitap ve bror datm: Misyonerler bata gazete ilanlar olmak zere eitli yollarla zellikle
ncil, eitli Hristiyanlk propagandas ieren kitap, bror, dergi, sesli ve grntl yaynlar
cretsiz veya ok dk fiyatlarla kitlelere ulatrmaya alrlar.
2-nternet aracl: Misyonerlerin eitli internet siteleri bulunmaktadr. Datlan kitap ve
brorlerinde, gazete ilanlarnda bu sitelerin adresleri okuyucuya ulatrlmaktadr. Bu adreslerde
ilgilenenlerin sorular cevaplandrlmakta, gerek ahslarla bir ekilde diyaloga girmenin yollar
aranmaktadr.
3-Dorudan propaganda: Misyonerler atklar irtibat brolar, kitap sat yerleri, yayn evleri ve
ev kiliselerinde davet ettikleri kimselere dorudan Hristiyanlk eitimi vermektedir.
4-eitli sosyal ve kltrel etkinlikler: Misyonerler bir ekilde yanlarna aldklar ve sempatizan
durumuna getirdikleri kimseleri yurt iinde ve yurt dnda dzenledikleri kltrel etkinliklere
armaktadr. Yaz kamplar, mzik ve gezi programlar dzenlemektedir. Bylece bireylere grup
bilinci kazandrlmaktadr. Bu konuda bizzat Trkiyeye gelerek aratrmalarda bulunan tecrbeli
misyoner James E. Dittesin tavsiyeleri olduka nem arz etmektedir. Bu tavsiyeler ksaca u
grupta toplanmaktadr:
1-Hristiyanln dorudan doruya bildirilmesi: Her frsatta temel Hristiyan teblii aynen
sunulmaldr. Ancak, muhatab hemen bir deiime zorlamann mmkn olmayaca bilinmelidir.
2-Ak dini itirak: Halkn huzuruna hayati ve vakfedilmi bir dini grevle ykl bir insan olarak
klmaldr. almalar, ak ve btn insanlarn doru ekilde bilebilecei, inanabilecei ve
hareket edebilecei gayesine ynelik olmal, renmeye olduu kadar dinlemeye ve katlmaya da
arzulu bir kimse olarak klmaldr.
3- Zmni retim: almalarn gerekte dini olduu belirtilmemelidir. Trklerin dini reti olarak
tehis ettii szlerden ve fiillerden kanlmaldr. Hristiyanlk propagandas, Trklerin anlayaca
ve ona olumlu tepkide bulunabilecei bir ortamda ve kavramlarla verilmelidir. Trk halk genellikle
tarma, siyasete, filme, ilme ve ocuk bakmna en az din kadar nem vermektedir. Eer misyoner,
halkn i dnyasna girmek onunla kendisi arasnda bir ba kurmak istiyorsa, onu bu noktalarda
bulmaldr.[12]
slam dnyasnda misyonerlik yapanlardan Charles D. Egal ise daha ileri giderek Hristiyan
misyonerlerinin faaliyetlerinde Kurandan yararlanmalarn tavsiye etmektedir. Ona gre;
misyoner, Kurann sa hakkndaki retisini kullanmay, Mslmanlarla almak iin balang
noktas yapmaldr. Ayrca o, halkn dilini renmesini, halkn geleneini benimsemesini etkili
iletiimin temeli olarak grmektedir. Hristiyanlaan Mslmanlar iin kilisenin ayn zamanda
eitim ve ahadet iin en iyi ortam salamak amacyla artlara uydurulmas gereklidir. Dinlerinden
dnen Mslmanlar mmkn olduu kadar homojen bir yap ierisinde tutulmaldr. Ayrca cami
organizasyonu, Cuma ibadeti, ayakkablarn kartlmas vs. gibi deiik slam uygulamalar
benimsemekte hibir saknca yoktur. Bu faaliyetlerin amac, dininden ayrlan ve Hristiyanlaan
Mslmann kltrel adan Mslman kalmasna izin vermektir.[13]
Kaynaklar
[1] Bkz. Abdurrahman Kk, Misyonerlik ve Trkiye, Trkiyede Misyonerlik Faaliyetleri, Ankara 1996, 42-43.
[2] Muhammed El-Behiy, slami Dncede Oryantalist Etki, ev. brahim Sarm, stanbul-1996, s, 222-225.
[3] I Korintoslulara, 13/1-8.
[4] William Paton, Jesus Christ and World Religions, London 1938, s. 33-34.
[5] Mustafa Erdem, Misyonerlik ve Krgzistanda Misyoner Faaliyetler, Dini Aratrmalar, 1/3, Ocak-Nisan 1999, s.
15-16.
[6] Erdem, a.g.m. s. 17.
[7] Erdem, a.g.m. s. 13.
[8] Gnay Tmer, XIX. Yz Ylda Smrgecilerin Destek Kuvveti ve Yehova ahitleri Gerei, Trkiyede
Misyonerlik Faaliyetleri, Ankara 1996, s. 59-60.
[9] Matta, 10/34-36.
[10] inasi Gndz-Mahmut Aydn, Misyonerlik, stanbul 2002, s. 84-85.
[11] A.sra Gngr, Dinler Aras Diyalog ve Trkiye, Trk Yurdu, Temmuz 2000, say 155, s. 34.
[12] James E. Dittes, Hristiyan Misyonu ve Trk slaml, (ev. Turhan Yrkan), Diyanet leri Reislii, Say, 54,
Ankara 1957.
[13] Charles D. Egal, Ministering to Muslims, http://www.leaderu.com/isot/docs/minmuslim.html, 27.06.05
A- Misyonerler in Trkiyenin nemi

Son yllara kadar, uzun tarihi srete misyonerlerin en ok emek ve para harcayarak Hristiyanlatrmak
istedikleri blgelerin banda Trk dnyas ve Trkiye gelmektedir. Harcadklar byk paralar, sarf
ettikleri byk emeklere ramen gemite bu gayelerine ulaamamlardr. Onlar bu baarszla
iten ana unsur Trklerin sahip olduklar iman, karakter, seciye, kiilik, rf, adet ve geleneklerdir.
GNMZ TRKYESNDE
MSYONER FAALYETLER
Misyonerler arptklar bu yaln kayalar amak, karlatklar
bu muazzam kalenin surlarnda gedikler amak iin ylmadan usanmadan almalarna devam
etmektedirler. Bunun belli bal iki sebebi vardr. Birincisi Trklerin zerinde yaadklar bu
topraklar, dieri ise Trklerin bizatihi kendileridir.
ncelikle unu hatrdan uzak tutmamak gerekir ki, Anadolu Hristiyanln ilk yayld yerlerdir.
Bugnk Hristiyanln kurucusu olarak bilinen Pavlusun hatralarnn sakland ve Hristiyanlar
iin hac merkezi olarak kabul edilen yerlerin bazlar Trkiye snrlar ierisinde bulunmaktadr.
Ayrca buras, yllarca Hristiyanlarn yaadklar, tarihi ve kltrel anlarnn bulunduu
topraklardr. Belki de en az bu tarihi ve kltrel zellikler kadar, Trkiye jeopolitik konumu
itibariyle de Hristiyan dnyas iin vazgeilmez bir zellie sahiptir. Muhtemelen bu son durum
dnya siyaset ve ekonomik dengelerini ellerinde bulunduran Hristiyan evreler iin ou yapay
karakterli Hristiyanlk hatralarndan daha fazla nem arz etmektedir.
Amerikan Board tekilat tarafndan Osmanl topraklarna gnderilen Fsk ve Pasiona 1 Aralk
1883te verilen talimat mektubunda Anadolunun bu zelliine dikkat ekilmitir: Bir fetih
savana girmi askerler olduunuzu unutmayn ve her ne kadar mcadele manevi alanda, kafann
kafayla, kalbin kalple mcadelesi ise de, sizin silahnz Tanrnn inayetiyle glendirilmi bir silah
ise de, Napolyonun askeri giriimlerindeki kadar aratrma, bilgi ve dnceye ihtiya gsterir.
Bu mukaddes ve vaad edilmi topraklar, silahsz bir hal seferiyle geri alnacaktr.
Misyonerler asndan 19. yzyl Trkiyesi bir ncil lkesidir (Bible Land). Ayn ekilde
Trkiye Orta Dounun ekmek sepeti ve Asyann anahtar durumundadr. Gerek yer alt ve
yerst zenginlikleri, gerekse tarafnn denizlerle evrili olmas ve byk ktann merkezinde
bulunmas Trkiyenin nemini artrmaktadr. Bir anlamda Trkiye sahip olduu jeopolitik ve
jeo-stratejik imkanlar sayesinde dnyadaki ekonomik, siyasi, askeri ve dini merkez durumundadr.
Bu zellikleri misyonerler ve onlarn tetikisi ekonomik ve siyasi evrelerin itahn olduka
artrmaktadr. Ayrca Sovyetler Birliinin dalmas sonras ortaya kan manzara, oralarda kurulan
devletlerin Trkiye ile tarihi ve kltrel balarnn bulunmas ve ekonomik ynden smrlmeye
msait olarak yorumlanmas, Trkiyeyi eskisinden daha da nemli bir konuma getirmektedir.
Trkler, misyonerlerin ulamay ok arzuladklar ama bunu bir trl istedikleri oranda
gerekletiremedikleri bir toplumdur. Mslman olduktan sonra Trklerin slam ve Mslmanlara
saladklar katklar ve insanla getirdikleri huzur ve gven, tarihin her dneminde kabul gren
bir gerektir. Ayn ekilde onlarn slam ve Mslmanlar, Hristiyanlarn zararlarndan koruma
noktasnda yaptklar stn baar ve fedakarlk her trl takdirin zerindedir. Btn bu gzellikleri
Hristiyan dnyas kendisi iin bir zarar olarak telakki etmi ve yllarca bunun intikamn almak
iin frsat kollamtr. Zaman zaman bu emellerine ksmen ulamlardr.
Gnmzde Trkiyede gemitekinden daha youn ve etkili misyoner faaliyetleri yaplmaktadr.
phesiz bu alanda en ok etkilenenler Trkiyedeki gayr-i Mslim dini aznlklar olmutur. Ancak
mahalli unsurlarn bunlardan zarar grmediini sylemek mmkn deildir. Avrupa Birlii ncesi
heves ve sarholuk ortamn ve ekonomik krizi frsat bilen baz vakf, medya ve basn organlarnn
da desteini salayan misyoner tekilatlar youn bir kampanya balatm ve zellikle byk
ehirlerimizde genler arasnda ksmen etkili olmaya balamlardr. Bu erevede yeni kiliseler
almakta ve binalarda misyonerlik faaliyetleri yaplmaktadr. Baz gafil ve art niyetli evreler,
Avrupada yaayan Trklerin yaptklar camilerle Trkiyede alan kiliseleri mukayese etmekte
ve bunun hogr ve anlayla karlanmasn arzulamaktadr. Halbuki, lkemizde kiliseler, evlerin
iine, i yerlerine herhangi bir mahalli yneticiden izin almadan almaktadr. Buna mukabil
Avrupadaki Trk iileri, sadece kendi dini vecibelerini yerine getirmek iin, mahalli yetkililerin
izin verdikleri yerlerde cami yapabilmekte, ayet onlar izin vermemilerse bu dini grevlerini
yerine getirememektedirler. Ayrca bu camilere Avrupal Hristiyanlar deil, Trkiyeden veya
dier Mslman lkelerden gelen Mslmanlar devam etmektedirler. Halbuki Trkiyede alan
bu kiliselerin mdavimleri ise nceden Hristiyan olanlar deil, Hristiyanlatrlmak istenen ya
da Hristiyanlatrlan Mslman Trk ocuklardr. Dolaysyla bu durum, yetkili ve ilgililerin
zellikle duyarl olmak zorunda olduu bir husustur.
Gnmzde Hristiyan dnyas Trklerin kendileri ile olan gemiteki hesabn henz kapatmamtr.
Misyonerlerin szde sevgi, bar ve hogr maskesi altnda yrttkleri faaliyetler, Trk Milletinin
btn tarihi ve kltrel deerlerinin dejenerasyona uramasna neden olmaktadr. Bugn iine
dtmz deerler erozyonu, ahlaki buhran ve kimlik bunalmnda gizli intikam duygularnn,
sahte sevgi, insan haklar ve bar eklinde kamufle edilmesinin etkileri vardr.
Misyonerler, sahip olduklar tecrbe, ekonomik imkan, sabr, baz basn ve medya destei
yannda, i ve d ibirlikilerinin de katklaryla avladklar masum evreleri saflarna ekmekte
ve onlar Trkiyenin geleceini kertmek iin bir ara olarak kullanmaktadr. Batl devletlerin
ve misyonerlerin Trkiye zerindeki emelleri henz tam olarak gereklememitir. Dolaysyla
bu ideallere ulamak iin misyoner faaliyetleri deiik isim ve ekiller altnda devam edecektir.
Trkiyenin sahip olduu tarihi ve kltrel deerlere ilave olarak jeopolitik ve stratejik konum,
onlarn bu ideallerini hem zinde tutmakta hem de tetiklemektedir. Bu nedenle lkemizde eitli
Hristiyan gruplara mensup misyonerler yasal boluklardan ve nceden meydana getirdikleri
kltrel ve ahlaki dejenerasyondan da yararlanarak, arkalarna aldklar sper glerin eitli
destekleri ile youn bir ekilde devam etmektedir.
Misyonerler, Osmanl Devletini ykabilmek iin Anadoludaki aznlklar kullanmlar ve bu
emellerine kavumulardr. Onlar Trkiye zerindeki emellerine, Trkiye Cumhuriyeti Devleti
sebebiyle tam olarak ulaamadklar, Anadoluyu tam olarak igal edip Hristiyanlatramadklar
iin imdi ikinci etap olarak, nceki tecrbelerinden de yararlanarak yeni aznlklar aramak ya
da yaratmak abas ierisine girmilerdir. nceleri din ayrcal dolaysyla farkl etnik gruptaki
Mslman unsurlar zerinde etkili olamamlarken, gnmzde bu alanda zellikle Krt kkenli
vatandalarmz zerindeki youn faaliyetleri dolaysyla ciddi mesafeler kaydetmiler ve ayrlk
dncelerin gelimesine byk katk salamlardr. Bu gelinen noktada onlardan bazlarnn
Trk devletine kar ilgileri azaltlmtr. Hatta onlara dmanlk duygular telkin edilirken yaplan
Hristiyanlk propagandas ve datlan Krte ncillerle onlara ayr bir kimlik kazandrmaya
allmtr.
Misyonerler, bir taraftan etnik aznlk fikrini telkin ederken dier taraftan da Alevi vatandalarmz
dini aznlk olarak gsterme gayreti ierisine girmilerdir. Bata Almanya olmak zere eitli
Batl lkelerin salad ekonomik ve siyasi destek ile Trkiyede Alevilik konusu her geen gn
byyen bir problem haline dnmtr.
Misyonerlerin Trkiye zerinde yapt almalardan bir bakas da eski kltrler zerine dnme
araylardr. Nitekim bu noktada pek ok vatandamzn kafas kartrlm ve kimlik bunalmna
drlmtr. Bata Dou Karadeniz blgesi olmak zere Anadolunun eitli yrelerinde
yaayan insanlara, kendilerinin nceden Trk ve Mslman olmad, asimilasyon sonucu
Mslmanlatrld, birka gbek ncesinden farkl etnik ve dini kimlikle bu blgelerde yaad
telkinleri yaplmaktadr. Pontusuluk adna yaplan almalar, bu alanda yazlan kitaplar ve Fener
Rum Patrikhanesinin Yunanistanla dayanma ierisinde yrtt sinsi ve gizili faaliyetler
bunlarn sadece birkadr.
Misyonerler Trkleri Anadoludan atncaya kadar, ya da burada yaayanlar tamamen

Hristiyanlatrncaya kadar bu faaliyetlerinden vazgemeyeceklerdir. Bunu gerekletirebilmek
iin yeni aznlklar retilecek, gemite olduu gibi karlatklar engelleri amak iin yeni
oluumlardan, yeni sper glerden, AB, ABD ve AHMden destek alacaklardr.
lkemizdeki misyoner faaliyetlerinin nlenebilmesi iin Trkiye snrlar ierisindeki insanlara
gl bir milli ve dini kimlik kazandrlmal, onlara yeni ideal ve hedefler gsterilmelidir. Ayrca
ekonomik ynden da bamllktan kurtulmann yollar aranmal, lkemizin niter devlet yapsnn
korunmas iin yasal tedbirler ihmal edilmemelidir.
B- Trkiye Cumhuriyeti Devleti Dneminde Misyonerlik Faaliyetleri
Amerikadaki Hardvord Seminerine bal olarak 1950li yllarda Trkiyede faaliyetlerde
bulunan James E. Dittes, buradaki izlenimlerini 1955 ylnda The Muslim World isimli dergide,
The Christian Mission and Turkish slam bal ile yaynlamtr. Bu makaleyi Turhan Yrkan
1957 ylnda Diyanet leri Bakanlnn 54 sayl ilmi dergisinde Hristiyan Misyonu ve
Trk slaml, Trkiyede Hristiyan Propaganda Faaliyeti bal ile tercme etmitir. Yazar
bu makalesinde Trkiyedeki misyoner faaliyetlerinin Hkmetlerin sk kontrolnde bile olsa
otuz yln doldurduunu, alnan tedbirlerin misyonerlerin ilerini aktan yrtmelerine engel
oluturduunu belirtir ve u tespitleri yapar: Mslmanlar, inanc mhim telakki etmekle beraber
ibadeti, kurtulular iin hatta ok daha mhim telakki etmek ihtiyatndadrlar. Mslman, lahi
ltufu kazanmak iin baz eyleri yapmak ihtiyacn duymaya psikolojik ynden artlanmtr.
Ancak yazara gre Trklerde de inan ve ibadetler konusunda belirgin gevemeler meydana
gelmitir. O eskiye gre yeni Trkiyedeki durumu u cmlelerle tasvir etmektedir: Mslman
ayn zamanda, hak olan inanc bulmaya sevk edilmitir; bugnn Trkleri, dier nesillere nazaran,
bu inanca sahip olduklarndan pek emin grnmyorlar. Modern Trkiyede slam inancnn
evvelki nfuz edilemez yaps artk hayat iin birletirici, btnletirici bir merkez olma hizmetini
gremeyecek kadar hrpalanmtr. Dittes, Trk toplumunun mili ve manevi alanda bozulmasnda
ve ahlaken kntye uramasnda, Trkiyeyi istila eden Amerikan filmleri ve tercme edilen
kitaplarnn byk katklar olduunu belirtmitir.
lkemizde genel olarak, Katolik ve Protestan Hristiyanlarn, Yehova ahitlerinin, Bahailerin ve
dier guruplarn misyonerlik faaliyetlerine ahit olunmaktadr. Bunlar arasnda Katolik Hristiyanlar
daha ziyade genel konular ve inkltrasyon metotlaryla misyonerlik yaparken Protestanlar daha
geni alanlarda daha ok katlml, kapsaml ve organize misyonerlik faaliyetlerinde bulunmaktadr.
Trkiye Protestan Kiliseler Birlii ats altnda toplanan veya Mesih nanllar kimliiyle alan
bu gruplar dattklar belgelere yasalar erevesinde faaliyet gsterdikleri intiban vermekte ve
Trkiyenin her alannda herkese ynelik faaliyette bulunmaktadrlar. Bu kiliseler belli bir merkeze
bal olmayp, her kilise tecrbe ve bilgisine gre seilen Pastr, oban veya htiyar
ad verilen temsilcilerin bir araya gelerek oluturduklar bir Danma Kurulu veya ynetim
Kurulu tarafndan ynetilmektedir. Bu kiliselerde esas olan misyonerlik faaliyeti yapmaktr.
Nitekim Batkent Protestan Kilisesi Tz kitapnda bu husus yle ifade edilmektedir:
Trkiye Cumhuriyetinin kanunlarna ballmzla beraber, Trkiye Bamsz Cemaatleri,
bir merkezcilik anlay iinde olmadan, aralarnda haberleme araclyla iletiim ve paydalk
salamak amacyla Temsilciler Heyeti tarafndan temsil edilir. Bu cemaatleri, Hristiyan alemine
ball veya mezhepleriyle balantlaryla deil, ncile ballyla tanmlanr. Bu kitapkta
Kilisenin amac da u ekilde aklanmaktadr: Kilisemizin amac, lk nce Tanrya tapnmak,
Ona boyun eerek szn dinlemek, isteklerini yerine getirmek, Onun egemenliinin ilerlemesi
iin ncelikle yaadmz yerde, sonra da Tanrnn bizleri ard yerlerde hizmetler sunmak,
retilerini dier insanlara duyurmak ve retmek, bylece Onun kurtulua ilikin arsn ve
isteini yerine getirmektir.
Trkiyedeki misyonerlik faaliyetlerinde Almanya, Amerika, ngiltere, Gney Kore gibi lkelerin n
plana kt belirtilmektedir. Ayrca bu faaliyetlerin etnik ve dini ynden istismara msait blgeler
ile stanbul, Ankara, zmir, Bursa, zmit, Adana, Gaziantep, el, Hatay, Diyarbakr, Mardin ve
Trabzon illerinde youn olduu ynnde genel ikayetler bulunmaktadr. Aslnda Turizm blgeleri
de dahil lkemizin her yresindeki duyarl insanlar kendi blgelerinde misyonerlik faaliyetlerinin
her geen gn hzla artndan ikayet etmektedir.
Yurt dndan gelen kaynaklarla beslenen misyonerler, Trkiye iinde atklar kiliselere ardklar
insanlara Hristiyanlk alamakta; bu faaliyetlerini oluturduklar yaynevleri, ofis, bro, ev,
otel, motel toplantlar, sempozyum, konferans, gezi ve kurslarla desteklemektedirler. Ayrca
misyonerler ncil okuma evleri, genlik ve ocuk kamplarnda da Hristiyanlk propagandasnda
bulunmaktadrlar. Bu faaliyetlere paralel olarak kamuya ak yerlerde kitap, bror, kaset, dergi
ve mektup gibi materyaller datmakta, internet web siteleri hazrlamakta, radyo yaynlar
yapmaktadrlar.
a- Trkiyedeki Hristiyanlarn stekleri:
Trkiyedeki Rum Ortodoks Kilisesi, Ermeni Ruhani kurumlar, Sryaniler ve Katolik Kilisesi
temsilcileri, TBMM nsan Haklar Komisyonu bakan Mehmet Elkatma sunduklar bir mektupta,
aznlk haklar ve dini inan zgrlnn tam anlamyla salanabilmesi iin Hkmetten ve
Meclisten baz isteklerde bulunmutur. AB yelii srecinde Trkiyenin karsna sorun
olarak karlmas muhtemel bu konularn, imdiden devletimize iletilmesinin daha doru olaca
inancndayz ifadesinin yer ald mektupta istekler u ekilde sralanmaktadr:
1- Patrikhane ve kiliselerin tzel kiilik kazanmas,
2- Din adam eitimine olanak salanmas,
3- Yabanc lkelerden davet edilen din adamlarna, grev yapmalar iin Trk vatandal veya
ikamet izni verilmesi,
4- Aznlk sorunlarnn zm iin bir bakanln grevlendirilmesi,
5- Hristiyan vatandalarn, lkemiz gvenlii asndan sakncal gsterilmesine son verilmesi,
6- Kiliselerin mlk edinmesi, ellerinden alnan ibadethanelerin ve mallarn iadesi,
7- Trkiyede Hristiyanlarn yaad ilde bir kilisenin faaliyet gstermesine izin verilmesi.[1]
b-Misyonerlerin Trkiyedeki Faaliyet Alanlar:
1-Mevcut Kiliseler
Trk toplumu uzun yllarn ihmali sonucu dini alanda olduka geri kalm bulunmaktadr. Zaman
ierisinde ihtiya duyduu manevi ve dini problemlerini zmek iin, din adna akl d, bilim d
ve din d yollara bavurmaktadr. Bir anlamda toplum eitli iletiim aralaryla da bu alanlara
ynlendirilmektedir. Gerekte Trk toplumu iin referans deer niteliinde olan, gemi ile
gnmz arasnda bir kpr vazifesi gren, insanmz manen motive eden, onlara dini, milli ruh
ve g vererek kimlik ve kiilik kazandran Trk byklerinin eserleri, tarihi miras ve mezarlar
batl, hurafe, bidat olarak nitelenip ziyaret ettirilmemektedir. Hatta buralar ziyaret edenler cahil
ve mrteci olarak nitelendirilmektedir. Buna mukabil ounlukla blc ya da milli kimlikten
uzak yerler, kltrel zenginlik ve otantik deerler olarak Trk toplumunun gndemine yeniden
sokulmakta, buralara ziyaretler zendirilmekte, medyada buralarla ilgili zel programlar yaplarak
topluma sunulmaktadr. Buralara giden insanlarn din, bilim ve akl d istek ve beklentileri
haber programlar ile her geen gn toplumun eitli kesimlerine yaygn hale getirilmektedir.
stanbuldaki kiliseler ve Anadolunun eitli yerlerindeki yatrlar bu tr yerler arasnda yer
almakta, bunlarn saylar her geen gn artmakta, fonksiyonlaryla ilgili her yeni yl baz mitolojik
ilaveler yaplmaktadr. Bu balamda misyonerlik asndan olduka nemli iletiim ve etkileim
aralarndan birisi olarak kiliseler karmza kmaktadr. Hristiyanlk ile uzaktan yakndan ilikisi
olmayan insanlar bile karlatklar manevi problemlere zm aramak iin buralara gitmekte
ve oradaki faaliyetlerin tesirinde kalmaktadr. Hrriyet Gazetesi yazarlarndan Zeynep Kazakn

29.09.2003 tarihinde yaynlanan inceleme ve tespitleri bu bakmdan olduka ilgi ekicidir: Tp
ne kadar ilerlerse ilerlesin, insanlarda salkla ilgili sorunlarn bir mucize sonucu iyileivereceine
olan inan bir trl kaybolmuyor. Trkiyede byle bir umutla ziyareti salgnna en ok urayan
yerler trbe ve yatrlardr. Ancak uzun bir Hristiyan gemii olan stanbulda kilise ve ayazmalar
da yabana atmamak gerekiyor. ok eski bir gelenein bir paras olarak buralara pek ok Mslman
da gitmektedir. ifa bulduklarna inanan insanlarn dilden dile dolaan inanlmaz hikayeleri,
ziyaretilerin buralara akn etmesine ifa turizminin domasna yol amaktadr. Eski Bizans bakenti
stanbulda saysz Rum Ortodoks kilisesi bulunmaktadr. Her kilisenin belirli ayin ve ayazma
gnleri vardr. Bu gnlerde insanlar ifal olduuna inandklar sulardan imek, hastalklarna are
bulmak, dilek tutmak ve dua etmek iin kiliseleri doldurmaktadr. Dileklerinin gereklemesi iin
anahtar, an almakta, etraftaki aalara mendil, bez hatta zerlerindeki elbiselerden yrttklar
paralar balamaktadrlar. Baz kiliselerde hastalar iin zel dualar yaplmaktadr. Ayrca ifa
umudu arayan insanlar Ermeni ve Katolik kiliselerine de gitmektedirler. Hangi kilisenin hangi
konularda, hangi umut ve beklentilerle ziyarete tevik edildiini gstermek iin baz rnekler
verilebilir:
- Sinir hastalar ve felliler Aya Yorgiye;
- , ev, evlenmek ve ocuk sahibi olmak isteyenler Saint Antuana;
- Konuamayan ocuklar Aya Dimitriosa;
- Yryemeyenler, konuamayanlar Balat Ermeni Surp Hredagabete;
- Gz ve yzlerinden hasta olanlar Balkl Rum Manastr, Aya Paraskevi gibi yerlere gitmektedir.
Buralarda masum insanlara umut tacirlii yaplmakta, yapaca ba ve sunular burada kabul
edilmekte, deyim yerinde ise, bir tr dini festival havasnda insanlarn ihtiyalar buralardan
karlanarak ticari kar ve rant elde edilmektedir. nsanlarn problemlerine kesin zm
bulabilmeleri iin buralar belli periyotlarla ziyaret etmeleri, hatta bazlarnda gecelemeleri
istenmekte, buralara gelen insanlarla dorudan ya da dolayla iletiim salanarak Hristiyanln
kurtarc rol n plana karlmaktadr. Modern tp ya da mspet bilimle izah olmayan bu
uygulamalar dilden dile dolatrlarak yaygnlatrlmaya ve medya aracl ile grsel bir ekilde
daha geni kitlelere yaylmaktadr.
2- nternet Aracl le Misyonerlik
lkemizdeki Hristiyan misyonerleri almalarnda her trl iletiim aracn kullanmaktadr.
Bu arada en etkili yntemlerden biri olarak internetten yararlanma yoluna gitmektedir. nternette
Protestanlarn hazrlad propagandaya ynelik ok sayda site bulunmaktadr. Bu sitelerden 30u
kiliselerin, 6s yaynevlerinin, 2si radyolarn, 2si dergilerin hazrlam olduklar sitelerdir. Ayrca
44 site de deiik Protestan grup ve kiiler tarafndan hazrlanmtr. Bu siteler, kiliselerin zel
siteleri, propagandaya ynelik siteler, Hristiyanlkla ilgili genel konular ieren ve ilahiyat arlkl
siteler olarak snflandrlabilmektedir.[2]
Hristiyanlktan bahseden Trke siteler aratrldnda, misyonerlerin u alanlarda faaliyetlerini
younlatrdklar gzlenmektedir:
1- Hristiyanln temel dogmalar, Trk kltr motifleriyle yorumlanarak felsefi ve teolojik adan
temellendirilmektedir. Buralarda Trk okuyucunun Hristiyan olmas tevik edilmekte, bu konuda
nasl yardmc olunacann yollar gsterilmektedir.
2- Anadolu topraklarnn Hristiyanl ve kutsall vurgulanmaktadr.
3- Krtlere ynelik zel almalar yaplmaktadr.
4- Genlere ynelik Kilise Kamplar dzenlenmekte, Sokak ocuklarna Hizmet isimli projeler
retilmektedir.
5- slamiyet ve Trkler, Kuran ve Hadis, hanmlar ile ilgili slam karalayc iddialarda
bulunulmaktadr.
6- slamiyet ile ecinsellik arasnda iliki kurulmaktadr.
7- Atatrk dinsiz ve slam dman olarak tantlmaktadr.
Btn bunlara ilave olarak Trkiyedeki misyoner kurulularla balants olan kiliseler, yaynevleri,
kitap, CD v.s. tantmlar yaplmakta, adresleri verilmektedir.
Son zamanlarda baz evrelerde Trkiyede misyoner faaliyetlerinin abartld, gerekte bu
kadar youn bir uygulamann bulunmad ynnde haberler nakledilmektedir. Baz televizyon
programlarnda baz basn mensuplar ve ilgililer misyonerlik faaliyetlerinin tarihinin 200 yl
amasna ramen Mslmanlardan Hristiyanlaanlarn saysnn be binlerle ifade edildiini, bunun
da korkulacak bir husus olmadn vurgulamaktadr. Bu gerekelerle bir anlamda misyonerlere
dolayl destek verilmekte, kamuoyunda onlar aleyhine yaplan propagandalardan bir anlamda zr
dilenmektedir. Yine malum evreler eitli yayn organlarnda yaynlanan yazlar ile Trkiyede
Hristiyanlaan insanlarn aslnda kken itibariyle birer Hristiyan olduunu, gemite eitli yasal
ve sosyal basklar nedeniyle Hristiyan kimliklerini aklayamadklarn ifade ederek Mslmanlarn
bu olaya ilgisiz kaldklarn aklamakta ve Mslman Trk milletinin savunma refleksini dumura
uratmaktadrlar. Bu zavalllar misyonerliin sadece dini iletiim ve etkileim ekli olduu
ynnde tkanp kalmakta veya onlarn siyasi, kltrel, ekonomik ve sosyal alanlarda meydana
getirdikleri bozulmalar ya grmezden gelmekte veya saklamaya almaktadrlar. Elbette samimi
bir Mslmann bu kimlii ile Hristiyanlamas, milli ve manevi deerleriyle elien bir tutum
ve davran ierisinde olmas dnlemez. Ancak eitli kltrel eritme faaliyetleri sonucu dini
ve milli kimlikleri konusunda kiiliklerini kaybeden kimselerin, iine dtkleri bunalm sonucu
Hristiyanl kurtarc gibi grmeleri, milli ve manevi varl ile elien davran bozukluklar
sergilemeleri sradan bir olay haline gelmektedir.
Trkiyede meydana gelen ahlaki kntde, kimlik ve kiilik problemlerinin olumasnda, aznlk
bilincinin gelierek sosyal ve siyasal atmalara dnmesinde, yabanc kltrlerin egemen
olmasnda misyonerlerin rol inkar edilemez bir gerektir. Onlarn sosyal atmalara ve ahlaki
dejenerasyona ne kadar nem verdikleri yukarda ksmen alntlar nakledilen ve misyonerlere
birer talimat olarak verilen metinlerde yer almaktadr. Ayrca misyonerleri eitli zamanlarda
yaptklar faaliyetleri deerlendirdikleri ve yeni metotlar gerektiinde bunlarla ilgili deiklikleri
derhal uyguladklar bilinmektedir. Nitekim Suat yldrm, Protestan Misyonerlerin 1979 ylnda
Amerikann Colorado eyaletinde yaplan deerlendirme toplantlarnda Trkiye ile ilgili hususu
analiz ederken yle demektedir: 19. asrda Osmanl devleti hudutlar iinde alm olan okul,
hastane gibi sosyal tesislerin Hristiyanl yaymadaki rolne iaret etmekte ve fakat bunlarn fazla
baar gsteremediini belirtmektedir. Biz unu syleyebiliriz. Bu okullar, mezun ettii rencileri
Hristiyanla aka kazanmakta baar gsteremeseler de orada okuyan Trk ocuklarnn
ekseriyetini slami ve milli deerlerden uzaklatrm, gayelerine dolayl olarak ulamlardr.
lke idaresinde nemli yerlere gelen bu mezunlar farknda olarak veya olmayarak, yetitirildikleri
Hristiyan bat kltrnn tesirinde kaldklarndan, Avrupa lkelerinin menfaatlerine hizmet
etmilerdir.[3]
Kaynaklar
[1] Saliha olak, Milliyet Gazetesi, 26.09.2003
[2] M. Numan Malko, Trkiyede Protestan Misyonerlii, Trkiyede misyonerlik Faaliyetleri, stanbul 2004, s.
188.
[3] Yeni Umut, Ekim, Kasm, Aralk-1988, Say: 2.
TARH EREVESNDE
AILIM
Hakan ZKAN
Kurtulu Savann kazanlmas neticesinde Osmanl mparatorluundan arta kalan Anadolu

topraklarnda yeni bir Trk Devleti kurulmutur. Ulu nder Atatrk tarafndan temelleri atlan bu
yeni devletin ad Trkiye Cumhuriyetidir. Kurtulu Savandan sonra Sevr Antlamasnn yerine
yeni bir antlama iin tilaf Devletleriyle masaya oturulmu ve Lozan Antlamas imzalanmtr.
Lozan grmeleri srasnda baz noktalarda uzlamaya varlamamt. Ancak yeni Trk Devletinin
tavizsiz olarak ileri srd aznlk problemi kesin olarak zme kavuturulmutur. Bu netice
itibariyle Trkiyede aznlk gibi bir kesim ortadan kaldrlm, nfus mbadelesi gerekletirilmi
ve Trkiye Cumhuriyetinde yaayan ve ikamet eden her birey, Trkiye Cumhuriyeti vatanda
saylmtr. Mill Mcadele dneminde cephede dmana kar omuz omuza savaan bir milletin
grmecilerinden de baka bir sonu beklenemezdi.
Bu karar, Anadolu ve Trkler zerindeki emellerini baltalad iin elbette ki Batl devletleri
huzursuz etmiti. Ancak bu karara resmiyette uymakla beraber, Batl devletler menfaatleri
dorultusunda birtakm blc ve ykc faaliyetlerine devam etmilerdir. Bunun en bariz rnei
ise eyh Sait syan dr. Yeni kurulan Trk Devleti, kendi ayaklar zerinde durmaya balad ve
ncelikli problemlerine zm getirme yolunda almalarda bulunduu sralarda dou illerimizdeki
bu ayaklanmann nedeni, yeri ve zaman dndrcdr.
Osmanl mparatorluunun son zamanlarnda, aznlk sorunu imparatorluun bandaki en
byk dertlerden bir tanesiydi. Osmanl Devletini paralamak ve ykmak iin btn frsatlar
deerlendiren Batl devletlerin en byk kozu aznlklard. Aznlklar sayesinde devletin i ilerine
her frsatta karan ve imparatorlua Tanzimat ve Islahat fermanlarn ilan ettirmilerdir.
mparatorluk iindeki gayrimslim tebaaya, bu fermanlar neticesinde, birtakm ayrcalklar
tannmaya balanmtr. Bunu frsat bilen gayrimslim tebaa da Osmanllarn kendilerine salad
hogr ve huzuru unutarak bir ihanet iine girmiler ve imparatorluun paralanmasna hz
kazandrmlardr.
Yeni kurulan Trk Devletinde aznlk statsnn kaldrlmas ve lk iindeki tm bireylerin eit
haklara sahip vatandalar saylmasyla bu yaradan resmi olarak kurtulmutur. Ancak emellerinden
vazgemeyen Batllar fiil olarak el altndan dn olduu gibi bugn de her seferinde bu yaray
amak ve kanatmak iin ellerinden gelen her eyi yapmaktadrlar.
Son on yl iinde Trkiyede szn ettiimiz bu sorun n plana karlmaya balanm ve bu sre
giderek toplumu ayrtracak bir hal almaya balamtr. Son olarak da ortaya atlan ve faaliyete
geirilen alm bu ayrtrma srecinin zirve noktas olmutur.
Meseleyi daha ak bir ekilde ortaya koyabilmek asndan Trkiyenin Avrupa Birlii servenine
ksaca bir gz atmak yararl olacaktr.
Ekonomisini kurtarmak ve glendirmek iin areyi Avrupa Birliinde gren Trkiye, 1959
ylnda o zamanki ismiyle Avrupa Ekonomik Topluluuna bavurdu. 12 Eyll 1963 tarihinde
Ankara Antlamas imzaland. 14 Nisan 1987 tarihinde tam yelik bavurusunda bulundu. 1 Ocak
1996ta yrrle giren Gmrk Birlii Antlamas imzaland. 17 Aralk 2004 tarihinde ise Avrupa
Birlii Trkiyenin yelik mzakerelerinin balamasna karar verdi.
51 yl boyunca areyi Avrupa Birliinde grenler ABye kar olanca taviz vermitir. Konumuz
gerei verilen bu tavizlerin en nemlilerinden bir tanesi etnik ve din ayrtrmadr. Avrupa
Parlamentosunun Trkiye ye adayln kabul ettii 15 Aralk 2004 tarihinde kabul edilen belgenin
baz maddeleri unlardr:
-Krte, erkezce, Ermenice gibi aznlk dillerinde yayn ve eitim yaplmas zerindeki btn
kstlamalarn kaldrlmas (madde 10)
-Etnik ve din aznlklara bak asn radikal ekilde deitirmesini, bu aznlklarn Hasankeyf,
Ani, Akdamar Adas gibi lkenin kltrel mirasna yaptklar katklar tanyarak UNESCO Dnya
Miras Listesine kaydettirilmesi (madde 12)
-Gneydouda silah brakmay semi Krt gleriyle uzlama saylayacak admlar atma (madde
32)
Bu ve benzer maddeler gz nne alndnda Trkiyenin ABye girebilme iin ABnin i
ilerimize karmakta olduunu ve daha da nemlisi etnik ve din olarak halk iinde bir ayrma
gerekletirmek istedii kolayca anlalmaktadr.
Alm, ismini AKP Hkmeti ile duyduumuz bir terimdir. Bize gre AKPnin alm tanm;
lkemizdeki baz kesimlere daha fazla zgrlk ve demokrasi ad altnda sadece o kesimler iin
geerli olacak baz haklar tanmasdr. imdiye kadar ismini duyduumuz demokratik alm, alevi
alm, Ermeni alm, roman alm eklinde sregelen almlardr. Bu almlarn en nemlisi
kanaatimizce Krt Almdr. nk bu proje hibir kesime bir fayda salamam, kardelikten
ok aramza nifak tohumlar serpmitir.
Daha fazla demokrasi ve zgrlk getirmek iin yapld sylenen bu almlarn asl nedeni; AKP
Hkmetinin AByi memnun etmek iin 15 Aralk 2004 tarihinde imzalanan protokoldr.
Krt Alm daha sonra deien adyla Demokratik Alm ve en son haliyle Mill Birlik ve
Kardelik Projesi ismiyle anlan almdr. AB ile imzalanan protokol ya da alm gerei imdiye
kadar yaplanlar yledir:
-Krte yayn veren TRT-6 kuruldu.
-Okullarda okutulan stiklal Mar ve Andmz zorunlu olmaktan karld.
-Eve Dn Yasas yumuatlarak PKK kampndan gelen 34 terrist DTP seim otobsleri zerinde
kahramanca karlandlar ve kurulan seyyar mahkemeler tarafndan formalite icab yarglanarak
piman olmadklar halde pimanlk yasasndan faydalanarak serbest brakld.
Demokratik alm ad altnda yaplanlar yznden baz taleplerin dile getirildii Demokratik
Toplum Kongresi 1. zerklik altay yaplmtr. Bu altaydaki talepler unlardr:

-Ayr bayrak
Anayasamzn 126 ve 127. Maddelerinde deiiklikler yaplarak bu madde ierisine blge meclisleri
tanm eklenerek zerk ynetim talepleri.
-ki dilli yaam
-ki dilde eitim
-Kendi gvenlik glerinin oluturulmas
-Terrist ba calann muhatap alnmas
Tm bu taleplere ayr olarak neredeyse her gn ocamza den ehit haberlerini de eklersek
grnen ky klavuz istemeyecektir. Tm bu alm gayretleri toplumun hibir kesimine fayda
salamam, aksine ayrtrma hz kazanmtr.
Sonu olarak; Osmanl mparatorluunun son 150 yl ile Trkiyenin son 15 yln mukayese
edecek olursak, tarihin tekerrr ettiini grrz. 1838 ylnda Osmanlnn imzalad Balta Liman
Antlamas ile Trkiyenin AB ile 1996da imzalad Gmrk Birlii Antlamas ve 2004te
mzakerelerin balamas sonucu dayatlan protokol maddeleri Avrupann ayn karlarna binaen
yaplmtr. Tanzimat ve Islahat Fermanlar da alm da Avrupaya yaranma umuduyla yaplmtr.
Avrupa, Trkiyenin gzne asrlardr ho gzkmektedir. Lakin buz dann grnmeyen ksm
tarih boyunca Avrupann, Trklerin haklarn hibir zaman gzetmedii aksine kendi kar
politikalar iin Trkiyenin haklarn her daim smrm olduunu grrz.
Kaynaklar
HAYTA, Necdet, Osmanl Devletinde Yenilik Hareketleri, Gazi Kitabevi, 2003
TRKYE N RSKL BR TERCH:

BAKANLIK SSTEM
Alperen SNMEZ
1. Giri
Trkiye, yz yl akn bir demokrasi tecrbesine ve ayn uzunlukta bir siyasi parti geleneine
sahiptir. Bir asr aan bu sre, ayn zamanda Trkiyenin parlamentarizm deneyimini ifade
etmektedir. Zira Kanun-u Esasiden 1982 anayasasna kadar btn kurucu metinlerimiz, hkmet
sistemi olarak parlamentarizmi tercih ve tesis edegelmilerdir. Kurucu metinlere, yani anayasalara
bal olarak normlar hiyerarisinin kanun, tzk, ynetmelik gibi dier basamaklar, ksaca
btn hukuki mevzuatmz da bu sisteme gre ekillenmitir. Bakanlk sistemi ise, bu uzun
saylabilecek tecrbenin hibir aamasnda denenmemi bir anayasal tercihtir. Buna ramen, gerek
ok yakn etkileim iinde bulunduumuz ABDnin ynetim sistemi olmas, gerekse kimi merkez
sa liderlerin zaman zaman bu sistemi tartmaya amas sebebiyle bakanlk sistemi, siyasi ve
akademik hayatmzn gncel tartma/inceleme konularndan biri haline gelmitir. Okumakta
olduunuz alma, benzer bir ie girierek, bakanlk sistemini ana hatlaryla aklayacak ve
Trk siyasi hayatnn temel parametreleri erevesinde bakanlk sisteminin uygulanabilirliini
tartacaktr.
2. Bakanlk Sistemi: Tanm ve Temel zellikler
a. Bakan Merkezli bir Rejim Kurgusu
Sert kuvvetler ayrl olarak da anlan bakanlk sistemini; yrtme organnn ba ve ayn
zamanda devlet bakan olan bakann belirli bir sre iin halk tarafndan seildii ve yasama
organnn bakan dremedii, bakann da yasama organn feshedemedii bir siyasi rejim
tercihi olarak tanmlamak mmkndr.a Buna gre bakanlk sisteminin gze arpan ilk zellii,
bakan merkezli bir rejim kurgusudur. Bilindii zere parlamenter sistemde yrtme erki,
hkmet bakanl (babakan) ve devlet bakanl (cumhurbakan) gibi iki ayr makamn varl
sebebiyle dalist bir karakter arz etmektedir. Bakanlk rejiminde ise bakan, hem hkmet hem
de devlet bakandr.
Bakanlk rejiminin bahsedilen bakan merkezli kurgusu gerei bakan, yrtme gcn
mnhasran elinde bulundurur. Bu yzden bakan, yalnzca yrtme organnn ba deil, bizatihi
yrtmenin kendisi eklinde tarif etmek daha uygun olacaktr. Parlamenter sistemde babakan,
hkmeti, yani bakanlar kurulunu tekil eden bakanlardan biridir. Babakan hkmet bakan
klan sebep, onun eitler arasnda birinci konumunda olmasdr. Oysa bakanlk sisteminde
bakan, yrtmenin tek yetkilisi olarak, bakanlk kabinesi yelerini tamamen takdiri ekilde tayin
eder ve onlarn bir anlamda hiyerarik stdr. Bu yzden bakanlk sisteminde bakanlar deil,
bakann danman ve yardmclar sz konusu olmakta ve kabine, bakann beraber almak
zorunda olup desteine ihtiya duyduu bir kuruldan ziyade, bakann emrindeki bir danma
organ mahiyetine brnmektedir.b ABD eski bakanlarndan Abraham Lincolnun bir kabine
toplantsnda yaplan oylamann neticesi hakknda: Yedi hayr, bir evet. Evetler galiptir. eklinde
yapt mehur aklama, bu sistemdeki bakan algsnn ne derece merkezi ve kuvvetli olduunu
aka gstermektedir.c
b. Sert bir Kuvvetler Ayrl
Balangta yaplan tanmn nda bakanlk sisteminin ikinci temel zellii, devlet bakannn
dorudan halk tarafndan seilmesidir. Bu seimin, ABD rneindeki iki dereceli seimler gibi
dorudan-benzeri bir yolla gerekletirilmesi de mmkndr. Burada nemli ve ayrc nokta,
bakanlk makamnn mstakil / vastasz olarak halkoyuna bal olmasdr. Parlamenter sistemlerde
ise devlet bakan, yasama organ tarafndan seilir, varl meclis iradesine dayanr. Bu sistemde
dorudan halkn oyuna dayanan yegne organ yasama meclisi iken, bakanlk rejiminde hem
yasama organ, hem de devlet bakan ayr ayr halk oylamalarnn neticesinde seilir. Bakanlk
sistemi hakknda kullanlan sert kuvvetler ayrl tabirini hakl klan ilk zellik de budur. Zira bu
sistemde yrtme, yasama organna bal (ikincil/trevsel) bir ekilde teesss etmez, bu kuvvetlerin
henz kaynanda bir ayrlk sz konusudur.
Yasama ve yrtme kuvvetleri arasnda henz dou aamasnda beliren bu temel ayrlk, bakann
vazifesi boyunca da devam ederek tam anlamyla sert bir kuvvetler ayrl hviyetine brnr.
Parlamenter sistemde hkmet, kurulu ve ileyiinde yasama organnn gven oyuna muhtatr.
Bakanlk sisteminde ise bakan, grevinin balangcnda da devamnda da yasama organndan
bamszdr. Bu bamszlk bakann, yasama meclisinin herhangi bir gven oylamasna hibir
zaman tabi olmamasn gerektirir. Nitekim bakanlk sisteminin benimsendii ABDde, yalnzca
cezai sorumluluk hallerine mnhasr olan ve te iki nisabnn arand impeachment yarglamas
haricinde, bakann yasama organ tarafndan drlmesi / grevden alnmas hibir ekilde
mmkn deildir.d
Yasama kuvvetinin yrtme zerinde zerinde belirleyici olamamasnn yannda yasamann da
yrtmenin herhangi bir mdahalesinden etkilenmemesi iin bakanlk sisteminde kimi tedbirler
alnmtr. Bu cmleden olarak, bakan, yasama organ tarafndan hibir ekilde drlemedii
gibi yasama organ da hibir durumda bakan tarafndan feshedilemez. Bu konuda da bakanlk
sistemi parlamenter sistemden olduka farkldr. Zira parlamenter sistemde devlet bakannn
kimi durumlarda parlamentoyu fesih yetkisi bulunmaktadr. Baka bir tedbir olarak bakan,
yasamann almalarna katlamaz, rnein kanun tasar veya teklifi getiremez. Parlamenter
sistemde ise yrtme organ olan bakanlar kurulu, yasama meclisine kanun tasarlar sunabilir.
Yasama ve yrtme arasnda kesin bir ekilde ayrl salayan dier bir nemli tedbir ise bakann
sekreterlerini (kabinesini oluturacak yardmc/danmanlarn) yasama organ dndan seme
zorunluluudur. Parlamenter rejimlerde yasama meclisi yelii ile hkmet yelii badaabilir,
bu trden bir zorunluluk mevcut deildir.e
3. Bakanlk Sistemi: Avantaj ve Dezavantajlar
Bakanlk sisteminin tarifi, zellikleri ve parlamenter sistemden ayrlan ynleri bylece ortaya
konduktan sonra bakanlk sisteminin balca avantaj ve dezavantajlarnn ele alnmas, Trkiye
asndan bu sistemin tatbik kabiliyetini belirlemede yardmc olacaktr. Genel olarak bu olumlu
ve olumsuz ynler, birbirinden kaynaklanmakta ve her bir sistemin bir avantaj/dezavantaj, dier
rejimin dezavantaj/avantaj ile karlanmaktadr.
a. stikrar
Bakanlk sisteminin avantajlar nelerdir? sorusuna verilen cevaplarn hemen hepsi
istikrar kavram ile bir ekilde ilintilidir. nceki ksmda akland zere bakanlk sisteminde
bakan, seildii sre boyunca herhangi bir ekilde grevden alnamamaktadr. Ayrca yrtme
organnn salad geni yetkilerin tamam bakanda toplanm bulunmaktadr. Bylece bakann
grev sresi boyunca sabit ve gl bir yrtmenin varl temin edilmi olmaktadr.
Bakann hkmetine mutlak istikrar kazandran bu usul, katl sebebiyle baka problemler
dourmaktadr. Grevi esnasnda halk nezdindeki meruiyet ve poplaritesini kaybetmi olan
bir bakann drlememesi veya halkn destek ve gvenini kazanm bir bakann yeniden
seilememesi, bu sorunlarn banda gelmektedir. Bakann yeniden seilemedii veya en fazla bir
dnem daha seilebildii bakanlk sistemlerinde ise, demokrasinin gerei olan hesap verme ve
icraatlarndan mesul tutulma mekanizmas ilememektedir. Ayrca yeniden seilememe, literatrde
lame duck (topal rdek) olarak adlandrlan psikolojiyle bakann aklc olmayan, verimsiz ve iyi
planlanmam bir siyaset izlemesine sebep olmaktadr. Parlamenter rejimde ise byle bir snrlama
olmadndan iktidar namzedi olan siyasi partiler, plan ve projelerini daha uzun vadeli ve gereki
bir biimde tasarlayabilirler.
b. ift Meruiyet Meselesi
ift meruiyet meselesi, bakanlk sisteminin hem bir avantaj, hem de bir dezavantaj olarak
gndeme getirilmektedir. lk ksmda bahsedildii zere, bakanlk sisteminde yasama organ da,
yrtme organ olan bakan da mstakil seimlerle ibana gelmekte ve ayn derecede demokratik
meruiyete sahip bulunmaktadr. Devlet bakanna yasama organndan ayr bir demokratik meruiyet
salamas ve yasama ve yrtme kuvvetlerinin halk tarafndan ayr ayr onaylanmas sebebiyle
bakanlk rejiminin demokratik karakterinin daha ar bast ve demokrasinin pekimesinde bu
rejimin daha aktif rol oynad ileri srlmektedir.
Ne var ki ift meruiyet, demokrasinin pekimesinde bal bana belirleyici bir amil deildir.
Zira demokrasi kltrnn geliimi salt siyasal rejime balanmayacak lde ok deikenli bir
sretir. Nfus bykl, ekonomik durum ve eitim seviyesi gibi baka unsurlar da demokrasinin
yerlemesinde belirleyici bir role sahiptir.f Kanaatimizce bakanlk sisteminin ABDdeki baarl
uygulamas, bu sistemin daha demokratik olduu ynnde bir yanlsama yaratmaktadr. Halbuki
bu lkede gelien demokratik kltr, az evvel bahsedilen dier deikenlerle ok daha yakndan
ilgilidir. Eer bir lkenin siyasal rejiminin demokrasinin geliiminde btn bu deikenler dnda
bamsz bir etkisinin olduu kabul edilecek olursa bu takdirde sonu bakanlk sisteminin aleyhine
olacaktr. Nitekim Mainwaring ve Shugartn gerekletirdii, 1972-1994 yllarn kapsayan ve
yerleik demokrasiye sahip otuz lkeyi ele alan bir aratrmada, parlamenter rejimin demokrasinin
salamlamas iin daha elverili olduu ortaya konmutur. g
c. Rejim Krizleri
ift meruiyet, bakanlk sisteminin bir avantaj olarak saylamad gibi yasama yrtme aras
ihtilaflar ve rejim bunalmlarna sebebiyet vermesi asndan bakanlk sisteminin bir dezavantaj
olarak kabul edilmelidir. Bu sistemde bakan, semenlerine vaat ettii icraatlar gerekletirmek
iin gerekli bulunan kanuni dzenlemelerin yaplmas balamnda yasama organna muhtatr.
Bununla beraber kendisinin herhangi bir kanun teklifi getirme veya yasama organna tavsiyelerde
bulunma imkn da yoktur. Kuvvetlerin kesin bir ekilde ayrld bu durumda bakan, herhangi bir
icraat gerekletirebilmek iin yasama organyla uzlamak zorunda kalacaktr. Muhalif bir yasama
ounluuyla kar karya kalan bir bakan, parlamenter sisteminde hibir babakann olmayaca
kadar kuvvetsiz bir konumda olacak ve bylece bakanlk sisteminin en nemli avantajlarndan biri
olarak grlen istikrarn temelinde yatan gl ynetim algs tamamyla ortadan kalkacaktr.
ki erkin de birincil meruiyete sahip olmas, bakanlk sisteminde yasama ve yrtme organlarnn
mutlak surette uzlamasn gerektirir. Szkonusu uzlama zorunluluunun yannda bu sistemde
yasamann da yrtmenin de stnde bulunacak tarafsz bir devlet bakan imaj mevcut
deildir. Bu durum, siyasi sistemin kamplamalar ve kutuplamalar zerine kurulduu lkelerde
ciddi rejim krizlerine yol aacaktr. Deadlock veya paralysis olarak adlandrlan byle kilitlenme
durumlarnn almas iin Latin Amerika lkelerinde gelitirilen yntemler bakanc rejimlerin
olumasna sebep olmu, sistemin z ve demokratik kltr iyiden iyiye tahribata uramtr.h
Daha da kts, bakanlk sisteminin szkonusu kriz potansiyeli ve arabulucu eksiklii, bahsedilen
lkelerde ordunun arabuluculuk rolndeki bir siyasi aktr olarak devreye girmesine, dolaysyla
askeri mdahalelerin geliimine zemin hazrlam ve ou zaman demokratik hayatn tamamyla
son bulmasna sebep olmutur.i
d.Ya Hep Ya Hi Oyunu
Bakanlk sisteminde siyasal kurgunun tam merkezinde bakanlk makam yer alr. Bu makam
tabiat itibariyle blnmeye msait deildir. Bakanlk seimlerinde galip gelen aday, geni
yrtme yetkilerini tek bana ve dier seime dek aralksz bir biimde kullanacaktr. Bu yzden
bakanlk sisteminde demokratik hayat, bir tr kazanan her eyi alr (winner takes all) oyununa
dnmektedir. Seimin galibi asndan her eyin alnd bu sistem, malubu bakmndan ise
her eyin kaybedildii tam bir hezimet niteliine brnmektedir.
Ya hep ya hi olarak adlandrabileceimiz bu durum, hem iktidar hem de muhalefet ynnden
birtakm sakncalar dourmaktadr. Btn icra kuvvetinin tek kiide toplanmas ve bu kiinin
seim sresi boyunca her trl siyasi hesap verme ihtimalinden uzak tutulmas, ynetimin ahsi,
keyfi ve otoriter bir grnm almasna sebep olabilmektedir. Ayrca muhalefetin siyasal sistemden
tamamen dlanarak yrtmeyi etkileyebilme imkanndan yoksun klnmas, rejimin demokratik
karakterini iyice zedelemekte ve kimi muhalif grlerin hukuk ve siyaset d yollardan gndeme
getirilmesini tevik etmektedir. Oysa parlamenter sistem, yrtmenin geni yetkilerini tek ahsta
veya kurulda toplamamakta, bylece iktidarn bir diktaya dnmesine engel olmaktadr. Ayrca
bu rejimdeki koalisyon imkan, farkl siyasi grlerin halktan aldklar destek orannda yrtmeye
katlmasn salamakta ve demokratik kltrn geliimini hzlandrmaktadr.

4. Trk Siyaseti ve Bakanlk Sistemi
Yukarda akland zere, bakanlk sisteminin bakana sunduu yetkiler ve imkanlar,

parlamenter sistemi benimsemi bir lkedeki ou babakan ve cumhurbakannn tabiri
caizse- hayallerini ssleyecek derecede genitir. Bunun doal bir yansmas olarak Trkiyede
de Turgut zal, Sleyman Demirel gibi liderler, gemite Trkiyenin de bakanlk sistemine
gemesini istediklerini belirtmiler ve bulunduklar cumhurbakanl makamnn siyasal alandaki
etkisizliinden yaknmlardr. Yakn zamanlarda ise Babakan Recep Tayyip Erdoan, bakanlk
sistemi tartmasn tekrar balatarak bu konuyu yeniden gndeme getirmitir. Ne var ki Trkiyenin
bakanlk sistemine gemesi, bunu gndeme getiren siyasilere ok yakn akademisyenler de dahil
neredeyse btn doktrin tarafndan benimsenmeyen bir fikirdir. Bu nedenle bakanlk sistemi,
Trkiyede yalnzca merkez sa liderlerin bir fantezisi eklinde alglanmaktadr.
Giri ksmnda da belirtildii zere Trkiye, 1876 Kanun-i Esasisinden beri parlamenter
sistemi benimsemitir. Hatta bu tarihten ok daha ncesinde mevcut olan padiah ve sadrazam
ayrm, parlamenter sistemdeki cumhurbakan ve babakan ayrmna benzer bir geleneksel
temel oluturmaktadr. Asrlar sren bu geleneksel tecrbe ve yz yl akn hukuksal uygulama
sonucunda Trkiye btn devlet anlayn ve hukuki mevzuatn parlamenter sistem zerinde
oluturmutur. Bu bakmdan bakanlk sistemine geilmesi, iin esasndan nce usul bakmndan
ok zor ve problemli bir sreci gndeme getirecektir. Prof. Ergun zbuduna gre byle bir geiin
mmkn olabilmesi iin 40tan fazla anayasa maddesinin ve bunlara dayal yzlerce kanun, tzk ve
ynetmeliin deimesi yahut yeniden dzenlenmesi gerekecektir. Devlet bnyesinde bir hukuki
ameliyat andran bu dnm, belki on yllar alacak bir uyum srecini ve beraberinde birok
hukuki karmaay getirecektir.j Bu sebeple bakanlk sistemi, her eyden nce usul ynnden
Trkiye iin doru bir tercih deildir.
Trk siyasetinde siyasi parti liderlerini iktidarlar esnasnda gerei gibi icraat gstermeye
tevik eden en nemli etkenin, bir sonraki seimde sanda hesap verme endiesi olduu gz nne
alndnda, yalnzca istikrar salayaca gerekesiyle bakanlk sisteminin tercih edilmesi de
Trkiye zelinde pek makul grnmemektedir. Kabul edilmelidir ki, Trk siyasi tarihinde 19701980 ve 1991-2002 dnemleri, koalisyon hkmetleri sebebiyle nispeten istikrarsz bir karakter
arz etmitir. Ancak Trk semeninin davran, hkmet sistemi deiikliine gerek kalmayacak
bir ekilde istikrara ynelmekte ve bu ara dnemleri bir tek parti iktidaryla sona erdirmektedir.
Nitekim 2002 genel seimlerinde Trk semeni, on yllk istikrarszlkta u veya bu derecede etkisi
olan btn siyasi partileri parlamentodan tmyle tasfiye ederek hem istikrar salam, hem de bu
partilerin siyasi anlamda hesap vermesine imkn tanmtr.

Siyasi kltrmz ve Trk siyasi parti sisteminin temel zelliklerini gz nne alarak
dndmzde, ABDde baaryla uygulanan ve herhangi bir risk tamayan bakanlk sisteminin
Trkiyede ok farkl neticeler douracan tahmin etmek hi de zor deildir. Amerikan siyasi
hayatnda grlen cumhuriyeti-demokrat ayrm, hibir zaman kutuplamay tevik edecek lde
derin olmam, yalnzca tavr farkll dzeyinde kalm olduka sathi bir ayrmdr. Trkiyede
ise siyaset temel deerler, hayat tarzlar ve ideolojiler zerinden yaplmakta ve siyasi partiler de
bu dorultuda teekkl etmektedir. Cumhuriyetiler ve demokratlar, Amerikan ulusal karlar
sz konusu olduunda ortak tavr sergileyebilirken, Trkiyede siyasi partiler henz Trk ulusal
karlarnn ne olduu konusunda dahi bir gr birliine sahip grnmemekte, siyasi slup
gaflet, dalalet ve hyanet kelimeleri zerinden yrmektedir. Bu yzden en temel zgrlk
talepleri dahi bir siyasi parti mensuplarnca hak-batl mcadelesi, dierlerince bir gizli ajanda
eklinde alglanarak kolaylkla bir devlet krizine dntrlebilmektedir.
Siyasi zeminin bu derece derin kutuplamalara gebe olduu Trkiyede, muhalefetin siyasi
gndemde kendine yer bularak grlerini dillendirmesi zaruridir. Parlamenter rejimin salad
siyasi atmosfer sayesinde muhalefet, gerilimi da vurmak ve siyasiletirmek suretiyle en azndan
toplumsal fay hatlarn teskin etmektedir. Hlbuki bakanlk sistemi, ya hep ya hi oyunu
nu ngrmesi sebebiyle bir muhalefet boluuna sebep olmakta ve toplumsal atma riskini
artrmaktadr.
Trk siyasi tarihinin balangcndan itibaren tartmal ve sorunlu bir alan olarak karmza
kan ordu-siyaset ilikileri de bakanlk sistemi balamnda birok problemi dourabilecek
niteliktedir. Bakanlk sisteminin uzlama kltr zayf bir siyasi partiler sistemi zerinde
yaratabilecei hkmet krizleri ve bahsedilen muhalefet boluu, Trk siyasi hayatnn yle veya
byle her zaman iinde bulunmu olan ordunun siyasette daha fazla mdahil olmasna adeta davetiye
karmaktadr. Olabildiince rasyonelletirilmi ve kriz ihtimali bakanlk sistemine gre ok daha

az olan parlamenter sistemde dahi birok rejim bunalm yaanm ve bu bunalmlar neticesinde
ortaya kan otorite boluu ordunun siyasete mdahalesine zemin hazrlamtr. Her ne kadar
Trkiye, demokrasi deneyimi ve kltr asndan Latin Amerika lkelerinden kyaslanamayacak
derecede nde olsa da, bakanlk sisteminin Trkiyede de bu alanda nemli sorunlara yol aaca
aktr. 12 Eyll 1980 mdahalesinin gerekesini oluturan cumhurbakanl seim krizi ve ayn
sebepten henz birka yl nce yaadmz 27 Nisan muhtras bu konuda bir fikir sahibi olmak
iin yeterlidir.
Uzlama kltrnn hem iktidara gelen, hem de muhalefette kalan partiler asndan ok
zayf olduu Trk siyasetinde, cumhurbakanl makamnn bahsedilen moderatr ilevi aka
gzlemlenebilir. Tarafsz bir cumhurbakanl makamnn bulunmas sayesinde, icraattaki babakan
kyasya eletiren ve onunla belki ayn masaya dahi oturmaktan kanan siyasi parti liderleri,
devlet krizi niteliindeki durumlarda, birletirici bir makam olmas hasebiyle cumhurbakann
greve arabilmekte ve bu vesileyle asgari bir iletiim imkn salayabilmektedirler. Nitekim
1995 seimlerinin ardndan kurulan Refah-Yol hkmeti, yasama organ ile bu tr bir kilitlenmeye
girdii halde Cumhurbakan Sleyman Demirel, yeni bir hkmetin oluumunu tevik ederek
bu kilitlenmenin bir rejim bunalmna dnmesine mani olmutur. Zaten siyasi yaps gerei
bunalmlara meyilli olan Trkiyede arabulucu cumhurbakannn siyaset sahnesinden karlarak
bakanlk sistemine geilmesi bu adan da risklidir ve makul deildir.

5. Netice

Bakanlk sistemi, bakan merkezli bir siyasi kurguya sahip olan ve sert kuvvetler ayrln
ngren bir hkmet sistemidir. Bu sistemin kategorik zelliklerinden yola klarak birok avantaj
ve dezavantajndan bir arada bahsedilmektedir. Rejimin avantajlar, gl bir ynetimi esas alan
istikrar ve ifte seimin salad demokratik meruiyet noktalarnda toplanrken; dezavantajlar,
ift meruiyet iddiasnn sebep olduu rejim krizleri, totaliterleme eilimi ve ya hep ya hi
oyununun getirdii dier problemler eklinde sralanmaktadr.

Bir sistemin; btn uygulamalarndan soyutlanarak, tek bir zellii ele alnarak, yahut
sadece bir lkedeki baarsna / baarszlna dayanarak baka bir lke iin de uygun olacan
iddia etmek isabetli deildir. Herhangi bir sistemin bir lkeye uygunluunu tesbit ederken yaplmas
gereken, o sistemin kategorik fayda ve risklerinin szkonusu lkede ne derece gerekleebileceini,
lkenin siyasi gelenek ve yaps temelinde ortaya koymaktr. Ne var ki bakanlk sistemi konusunda
lehte gr serdedenler bahsedilen isabetsizlie derek; ya sadece istikrar ve meruiyeti, yahut
bakanlk sisteminin baarl nadir rneklerinden biri olan ABDdeki uygulamalar bakanlk
sisteminin Trkiye iin faydal olaca ynnde gereke olarak gstermektedirler.
Trkiyenin siyasi koullar ve bakanlk sisteminin muhtemel avantaj ve dezavantajlar
nda salkl bir deerlendirme yapldnda, bakanlk sisteminin Trkiyede uygulanmasnn
fevkalade isabetsiz ve riskli bir tercih olaca ortadadr. Halihazrda sahip olduumuz sistemin
kimi aksaklk ve tkanklklar olduu dorudur. Ancak bunun zm, mevcut problemleri
kat kat fazlalatracak bakanlk sistemi gibi yanl bir tercihte bulunmaktan deil, parlamenter
sistemin snrlar ierisinde kalnarak baz iyiletirmeler ve rasyonelletirmeler yaplmasndan
gemektedir.

KAYNAKA
Batum, Sheyl. Siyasal Rejimler ve Trkiyedeki Araylar, Trkiye Barolar Birlii; Uluslararas Anayasa Hukuku
Kurultay, Ankara, (9-13 Ocak 2001).
Cheibub Przeworski Saiegh. Government Coalitions And Legislative Success Under Presidentialism and
Parliamentarism. B.J.Pol.S. 34, 565587
Davis, James W. The American Presidency. Praeger Publishers, Westport, 1995.
Gzler, Kemal. Anayasa Hukukuna Giri. Ekin Basn Yayn Datm, Bursa, Ekim 2007.
Gzler, Kemal. Devlet Bakanlar (Bir Karlatrmal Anayasa Hukuku ncelemesi), Bursa, Ekin Yaynlar, Birinci
Bask, 2001
Heper - nar. Parliamentary Government with a Strong President: The Post-1989 Turkish Experience. Political
Science Quarterly, Vol. 111, No. 3 (Autumn, 1996), pp. 483-503
Hochstetler, Kathryn. Rethinking Presidentialism: Challenges and Presidential Falls in South America. Comparative
Politics, Vol. 38, No. 4 (Jul., 2006), pp. 401-418
Lawrence Hayes. Regime Stability and Presidential Government: A Preliminary Analysis. Presented at the 72nd
Annual Meeting of the Southern Political Science Association Atlanta, Georgia, 811 November 2000
Laski, Harold. The American Presidency: An Interpretation, Transaction Books, New Jersey, 1980.
Levy, Leonard Williams. Encyclopedia of The American Constitution, Macmillian Reference, New York, 2000.
Linz, Juan J. The Perils of Presidentialism. Journal of Democrarcy, Winter 1990, pp 51-69.
Linz, Juan J. The Virtues of Parliamentarism. Journal of Democracy 1(4): 8491.
Lijphart, Arend. Parliamentary Versus Presidential Government (ed. Arend Lijphart) Oxford University Press,
1992.
Mainwaring, Scott. Presidentialism, Multiparty Systems, and Democracy: The Difficult Equation. Working Paper
#144, 1990.
Mainwaring, Scott. Presidentialism in Latin America. Latin American Research Review, Vol. 25, No. 1 (1990), pp.
157-179
Nelson, Michael. The Presidency And The Political System, Congressional Quarterly Inc., Washington, D.C., 1995.
Onar, Erdal. Trkiyenin Bakanlk veya Yar-Bakanlk Sistemine Gemesi Dnlmeli midir?, Trkiye Barolar
Birlii; Uluslararas Anayasa Hukuku Kurultay, Ankara, (9-13 Ocak 2001).
zer, Atilla. Bakanlk Sistemi ve Bu Sistemin Trkiye Asndan Uygulanabilirlii. Ankara, 1998.
Riggs, Fred W. Presidentialism versus Parliamentarism: Implications for Representativeness and Legitimacy.
International Political Science Review / Revue internationale de science politique, Vol. 18, No. 3, Contrasting Political
Institutions. Institutions politiques contrastes (Jul., 1997), pp. 253-278
Rossiter, Clinton. The American Presidency. The New American Library, New York, 1960.
Samuels Eaton. Presidentialism And, Or, and Versus Parliamentarism: The State of the Literature and an Agenda
for Future Research. Presented at the Conference on Consequences of Political Institutions in Democracy, Duke
University, April 5-7, 2002.
Scheuerman, William E. American Kingship? Monarchical Origins of Modern Presidentialism. Polity, Vol. 37,
No:1. January 2005.
Shugart - Mainwaring. Juan Linz, Presidentialism, and Democracy: A Critical Appraisal. Working Paper #200, July,
1993.

Shugart, Matthew Soberg, and John M. Carey. Presidents and Assemblies: Constitutional Design and Electoral
Dynamics. New York: Cambridge University Press: 8, 1992.
Stepan Skach. Constitutional Frameworks and Democratic Consolidation: Parliamentarianism versus Presidentialism.
World Politics, Vol. 46, No. 1 (Oct., 1993), pp. 1-22
T.D.V. Bakanlk Sistemi Tartmalar, Blten, T.D.V. Yaynlar. , Say: 9.Nisan-1991.
Tsebelis, George. Decision Making in Political Systems: Veto Players in Presidentialism, Parliamentarism,
Multicameralism and Multipartyism. British Journal of Political Science, Vol. 25, No. 3 (Jul., 1995), pp. 289-325
Uluahin, Nur. Anayasal Bir Tercih Olarak Bakanlk Sistemi. Yetkin Basmevi, Ankara, 1999.
skl - Kamalak. Bakanlk Sistemi ve Trkiye: lkeler, Deneyimler ve Karlatrmal Analiz. Kalkedon Yaynclk,
stanbul, 2007.
Yazc, Serap. Bakanlk Sistemleri: Trkiye in Bir Deerlendirme. Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul, 2002
Dipnotlar
a
Bakanlk sistemi tarifleri ve temel zellikleri iin bkz. Davis, James W. The American Presidency.
Praeger Publishers, Westport, 1995, Gzler, Kemal. Anayasa Hukukuna Giri. Ekin Basn Yayn Datm, Bursa,
Ekim 2007, Laski, Harold. The American Presidency: An Interpretation, Transaction Books, New Jersey, 1980.
Levy, Leonard Williams. Encyclopedia of The American Constitution, Macmillian Reference, New York, 2000.
Linz, Juan J. The Perils of Presidentialism. Journal of Democrarcy, Winter 1990, pp 51-69. Uluahin, Nur.
Anayasal Bir Tercih Olarak Bakanlk Sistemi. Yetkin Basmevi, Ankara, 1999.
b Harold J. Laski, The American Presidency, s. 73.
c Erdal Onar, Trkiyenin Bakanlk veya Yar-Bakanlk Sistemine Gemesi Dnlmeli
midir? s.73.
d Leonard Williams Levy, Encyclopedia of The American Constitution, impeachment maddesi.
e
Kemal Gzler, Anayasa Hukukuna Giri, s.92-94.
f Bakanlk Sistemleri: Trkiye in Bir Deerlendirme.s.3-4.
g Scott Mainwaring and Matthew S. Shugart, Juan Linz, Presidentialism and Democracy: a Critical
Appraisal, Comparative Politics, (July 1997), s.456-460.
h Lijphart (1992), s.15-18.
i
Latin Amerikada bakanlk sisteminin uygulanmas, lehte ve aleyhte grler iin bkz. Hochstetler,
Kathryn. Rethinking Presidentialism: Challenges and Presidential Falls in South America. Comparative Politics, Vol.
38, No. 4 (Jul., 2006), pp. 401-418. Mainwaring, Scott. Presidentialism in Latin America. Latin American Research
Review, Vol. 25, No. 1 (1990), pp. 157-179. Juan J. Linz and Arturo Valenzuela, eds., The Failure of Presidential
Democracy (Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1994); Scott Mainwaring and Matthew Soberg
Shugart, eds., Presidentialism and Democracy in Latin America (Cambridge: Cambridge University Press, 1997);
Adam Przeworski, Michael Alvarez, Jos? Antonio Cheibub, and Fernando Limongi, Democracy and Development:
Political Ins utions and Economic Performance, 1950-1999 (Cambridge: Cambridge University Press, 2000).
j
Taha Akyol, Babakana bir neri Milliyet Gazetesi, 22 Nisan 2010.
KMLK ARAYILARI
Hakan ZKAN
Toplumsal olarak insana zg belirti ve zellikleri ieren, bir kimsenin, o kimse olduunu
belgeleyen artlarn btnne kimlik diyoruz. Nasl ki renci kimliimiz kaytl olduumuz okula
ait bir renci olduumuzu belgeliyorsa, yaadmz toplum ierisindeki hal, hareket, davran ve
fikirlerimiz de mill kimliimizi ortaya koymaktadr. Mill kimlik, mill kltr sayesinde oluur.
Mill kltr ise millet hayatnn btnn ihtiva eder.
Millet, toplumlarn evrimindeki en son noktadr. Klan, boy, kavim ve millet gibi insan topluluklarnn
teekklnde ileri srlen menfaat, korku ve dier faktrlerden ziyade aidiyet duygusunun tohum
tekil ettii bir gerektir. nsanlar arasnda aidiyet bilinci ve anlamlarn ortaklamas sz konusu
deilse, dier ortak zellikleri dil vs.- onlarn bir millet olmasn salamaz.
Tarih boyunca halklar; kim olduklarn, nereden geldiklerini, hangi tarihin ya da corafyann
rn olduklarn hep merak etmileridir. Bu nedenle de insanlarn; aidiyetlerini, kimi temsil
ettiklerini ve birlikteliklerini yaadklar zamann aktrleri olarak srekli bir biimde sorguladklar
bilinmektedir.
nl toplumbilimci Durkheim,hibir toplum yoktur ki, birliini ve kiiliini oluturan kolektif
duygular ve kolektif dnceleri dzenli aralklarla onaylamak ve dorulamak ihtiyacn
hissetmesin der. Dier tm yaratlmlardan farkl olarak insanolu nce kendisini, sonra doay,
daha sonra da yaratl anlamlandrmaya almtr. Bu balamda ortaya kan n kabuller ve n
yarglar daha sonraki nesiller tarafndan sorgulanmaya tabi tutulmutur.
ster doal ve giydirilmi, isterse de zoraki ve ina edilmi olsun; btn kimlikler, btn inanlar
ve deerler bir tarihi srecin rndrler. Bugnn kimlikleri, az veya ok tarihin derinliklerinden
sonsuza akan zaman iinde anann, babann, tarihin, corafyann, klann, cemaatin, cemiyetin,
devletin, doal artlarn, inan sistemlerinin, gelenein, grenein, siyasi sistemlerin, ahlaki
deerlerin, retim artlarnn, felaket ve zaferlerin rn olarak ekillenmitir. Hibir toplumu bu
sreten muaf tutmak mmkn deildir.
Arkeologlarn etnografik malzeme olarak rastlad nesebi anlalamam baz istisnai kalntnn
dnda, tarih; kimlii olmayan ya da kimlik sorunu bulunmayan bir toplumdan bahsetmez.
Kimlik; toplumlarn yllar boyunca retip, gelitirdii bir anlam, varolu ve birikim kaynadr.
Bu balamda kimlik; toplumlarn yaama, maddeye ve dnyaya kar aldklar zgn bir tavrdan
baka bir ey deildir. Bireylerin dier baz insanlarla olan ortak yanlarn kefetmeleriyle beliren
kimlik; bireylerin kendilerini bakalarndan hangi gelerin farkllatrdn kavramalaryla da

biimlenen bir aidiyet konseptidir.
Kimlikler daha ok sosyalleme srecinde ina edilirler. Anlamlarn ortaklatrlmasyla da bu ina
sreci byk lde tamamlanr. Bir arada yaama, benzer kanaat retme ve ideallerin ortaklaa
paylalmas, birlikte yaama irade ve istei tamamen hayata yklenen anlamlarla ilgilidir. Anlam
ortaklklar da aidiyet ve mensubiyet duygularn gelitirir.
Castoriadisin ifade ettii gibi bir toplumu bir arada tutan ey, o toplumun anlamlar dnyasnn
bir arada oluudur. Anlamlar dnyasnn bir arada oluu, anlam ortaklnn farknda olunmasyla
ilgilidir.
Gnmzde yaanan kresel ada; kresel yatrm, ekonomik ve ticari aktiviteler, yeni tr ballklar
retmektedir. Bunlar denizar, millet ve mekn tesi ballklardr. Ekonomik etkinlik iin aile,
yre ve millete duyulan geleneksel ballklar yerlerini durmadan artan bir hiyerari ve i blmne
brakmaktadr. Srekli ve hzl hareketliliin dier ad ise kkszlktr. zde kreselleme ann
ideolojisi herhangi belirli bir toprak parasna ballktan kurtulmay amalar. Kreselleme, mill
snrlar ticari stratejinin yeniden rgtlenmesinin nndeki irrasyonel engel olarak grr ve bu
nedenle de yklmas gerektiini savunur. Mill kltrn sembolik meknlar yerine, uluslararas
kltrel mekn anlaynn ikame edilmesi sz konusu olmutur.
Ancak evrensel bir bilanoya duyulan balln, birey iin bir toprak parasna duyulan ballktan
daha doyum verici olduunu gsteren hibir ey de yoktur. Kresel gelimenin salad imknlar
dikkate alndnda yer ve mekn duygusunun gnmzde nemli bir deiim geirdiinin doru
olduu grlr. Kresel gelimeler sonucunda bilgi ve grnt meknlarnn yeniden yaplandna
ve yeni bir iletiim corafyasnn retildiine tank oluyoruz. Bu srecin temel zellikleri ise
kresel alar ve uluslararas bir bilgi ak meknnn olumu olmas, ulusal alann artan bunalm
ve yeni blgesel ve yerel etkinlik biimlerinin ortaya km olmasdr. Bylece yer ve mekn
duyularmz nemli lde yeniden ekillenmektedir. letiim ve ulamn hzlanmas topran,
meknn ve yerin zihinsel algsn deitirmekle birlikte nemine ve vazgeilmezliine halel
getirdiini sylemek yanl olur.
Kresel gelimeler sonucu yer deitirmedeki onca younlua ramen topraa bal olmann etkisi
de henz krlamamtr. ou insan iin bir tarihe sahip olmak, bir corafyaya tutunmak ve bir
kimlie ait olmak; gl bir bilanoya sahip olmaktan daha nemlidir. Dnyann her tarafnda
ou insan iin bir yere bal olmak her zamanki kadar nem tamaktadr. Kimlikleri bir yere
baldr ve baka bir yerde yaamay dnmemekte; yaamak iin bir topraa ve kendilerini iyi
hissetmek iin kendi kltr ve dillerine dayanmaktadrlar.
Trklerin, zerinde yaadklar topraklara ykledikleri anlam ok derindir. Hkim olduklar
topraklarda mahkm yaamann ne anlama geldiini bir Bulgar Trk yle anlatr: nsanolu
bir annesini seemezmi bir de vatann. Kirac olarak yaadk, kle olarak yaadk baba yurdunda.
nsan yurdunda kiracysa, vatan yoksa dili, hukuku neyi vardr onun acaba? Ne evi, ne huzuru, ne
dili, ne gelenei, ne onuru, ne gelecei vardr.
Bu nedenle Trk milleti ile szgelimi Amerikan halknn vatan ya da kimlik konusunda farkl alglara
sahip olmas son derece doaldr. Bin yl ayn topraklar zerinde yaayan bir milletin anavatan
ve toprak kavramlarn zdeletirmesinden daha doal bir ey olamaz. Bir yanda mlkiyeti dahi
kendisine ait olmayan ereti bir biimde topraa ilitirilmi gecekonduyu terk etmemekte direnen
Trke has bir kltr; dier yanda srekli yer deitiren Amerikan halkna ait bir baka kltr.
Kreselleme ve Kimlik
Kreselleme; dnden kopuu, kalcln lm anlarnn ald yeni dnyay temsil ediyor.
Bu dnya; kltr dnmleri, inan sarsntlar, deer buhranlar gibi belirleyici zelliklerle
ne kartlyor. Zenginlikle yoksulluk, brokrasi ve adhokrasi, imknlarla umutsuzluk,
kolaylklarla zorluklar kresel dnyann da yansyan grntleridir. Kresel dnyada bir yanda
teknolojik ykselme, kozmopolitleme ve geiciliin hkimiyeti sz konusudur. Dier yanda da
kozmopolitlemeye kar, mill kltr ve insanlarn kendi hayatlar ve evreleri zerinde denetim
sahibi olmak arzularna ynelik olarak duyduklar gl kolektif kimlik talepleri sz konusudur.
Kreselleme ve kimlik atmalar souk sava sonras yeni dnyann temel gereklerindendir.
Tekno/ekonomik stnln salad tek kutuplu dnyann ift ya da ok kutuplu dnyaya ait
kimlik yorumlaryla yetinmesi beklenemezdi. Krenin askeri ve ekonomik denetiminin ortaya
kard yeni sorunlarla yaamak yerine onlar amak gerekiyordu. Elbette ABD veya dier bir
kresel g, kendinden nceki dnyay onaylamak yerine, teknolojik devrimdeki ileriliinden
hareket ederek dnyay kendine, kendi karlarna, amalarna ve var olma biimine uydurmaya
alacakt. SSCByi dizleri zerine ktren ABDnin kazand bu zaferin sonularn bir biimde
devirmesi gerekiyordu.
Btn devrimler ve zaferler deerlerden nce, kimlik dayatrlar. Fransz htilali dnyaya Franszca
bakmay, Bolevik htilali de Rusa okumay nermiti. Nasl ki milliyetilik Fransz, Komnizm
Rus, emperyalizm ngiliz karlarn merulatrmasnn arac olarak kullanldysa; kreselleme
de tek kresel gcn karlarn maksimize etme arac olarak kullanlacakt.
Kimlik-kar likisi ve Kimlik Dayatmalarnn Amac
Kavramlar, emelleri gerekletirmede nemli rol oynarlar. Kresel gc elinde tutanlar, stratejik
kaynaklar zerindeki eylemlerine meruiyet kazandrmak iin insanlarn zihinlerini kendi lehine
dntrecek biimde yeniden ina ederler. Bilin ve kimlik alglarnn kresel g yararna
dntrlmesi hayati nem tar. Kimlik ile kar arasndaki ilikinin bilinen yn, kresel itahn
iddetini tayin etmektedir. Giydirilen kimlik, ina edilen kar demektir. Toplumlar karlarnn
neler olduunu da ancak kim olduklarnn farkna vardklarnda bilebilirler. Doal olarak da
kim olduklar konusunda kafalar kartrlan toplumlar; farknda olarak ya da olmadan dman
yararn kendi yararlarnn nne koyarlar. Bu yzden Huntington hakl olarak karlarnzn neler
olduuna karar vermeden nce kim olduunuzu bilmek zorundasnz der. Kimliklerle oynayanlarn
bu olgunun ne anlama geldiini ok iyi bildikleri anlalmaktadr.
Bugn olduu gibi gelecek de kim olduunun farknda olanlarn olacaktr. Kim olduu
hususunda kafas kark olanlarn ya da kim olduuna henz karar verememilerin gelecei de
olmayacaktr.
Kresel glerin, halklarn kim olduuyla, onlarn neye inanmalar gerektiiyle, neyi kabul edip
neye kar kmalaryla bu kadar ilgilenmelerinin nedeni de budur. Dnya zerindeki etkinlik
kurabilmi her emperyal g, kendi karlarn merulatran ve nceleyen bir kimliin halklar
tarafndan da onaylanmasn ister.
Halklarn kim olduuna karar vermek de halklarn kendilerinin deil; egemen glerin iidir. Bu
gerek; Brksel ya da Atlantik tesi gleri; Avrasya/Ortadou vb. halklara etnik ya da mezhepsel
kimlik giydirmeye yneltmektedir. karlar bunlar yapmaya onlar zorlamaktadr. Onlara gre
dnya zerindeki halklarn kim olduuna her biriler- daha ok bakalar- karar vermektedir. Halklarn
kim olduunu onlara syleyenler ise; medyay ve kitle iletiim aralarn elinde bulunduranlar
olmaktadr.
Kimlik Tartmalar ve Trk Kimlii
ABnin ve ABDnin Trkiyede Alevilere ve Krtlere aznlk gmlei giydirmek istemesini de bu
erevede deerlendirmek gerekir.
Trkiyede kimlik konusunda yaplan tartmalar, kresel glerin, genelde arz istimlak; zelde
ise Ortadouda yeni dzen kurmak amacndan soyutlanarak aklanamaz.
Kukusuz Trkiyede de kimlik konusunda yaplan tartmalar, kltrn kr noktalarnn

anlalmasna byk katk salar. Ancak bunun iin tartmalarn bilimsel bir zeminde yaplmas
gerekir. n yarglarla dolu, tutarlktan yoksun ve basmakalp paradigmalar kullanlarak yaplan
tartmalar; kimlik tartmalarndan daha ok siyasi tartmalardr. Trkiyede bu balamda
yaplan kimlik tartmalarnn blcl merulatrma ve makulletirme arac olarak kullanld
grlmektedir. Melez zevklerin ya da karlarn dayanlmaz etkisi altnda kalan kimlik bezirgnlar,
mill kimlik sofrasna dadanan kurt adam tavr gstermektedir. Mill devletten, milletin
egemenliinden, mill btnlkten bir eyler koparabilmenin devesi iinde kimlik meselesi
tartlmaktadr. Bu anlamda Trkiyede kimlik tartmalar ad altnda bir eit devlet, toprak ve
millet tartmas yaplmaktadr.
Bu tartmalar yapan gdml, art niyetli ve riyakr tavrlarn bu topraklar ve zerindeki milleti
yeterince tanmadklar anlalmaktadr.
n Asya topraklarnn temel zellii; kimlik yiyen, kimlik eriten ve kimlik yutan topraklar olmasdr.
Onun iin Anadolu kavimler mezarl olarak tarif edilmektedir. n Asya topraklarnda hem
ayakta kalmak hem de egemen kalmak sanld gibi kolay bir i deildir. Trk, bu topraklarda bin
yl akn bir sre hkim olabilen ilk ve tek milletin addr.
n Asya topraklarnda Trk kimliini; her trl i ve d olumsuzluklara ramen iselletirmesini
becerebilmi Trk milleti yaamaktadr. Asyann derinliklerinden kopup gelen Trkler; n Asya
topraklarnda Trk mhrn vurmutur.
Bu mhr n Asya topraklarnda, Edebalinin erdemi, Yunusun sevgisi, Mevlanann ak;
Sleymaniyenin estetii, Hac Bayram Velinin basireti, Nene Hatunun kahramanl ve Atatrkn
bamszlk iradesiyle kaznlamayacak ekilde topraa kaznmtr. te Trk mhrnn Anadolu
corafyasnda vurduu bu damgaya Trk kimlii denir.
Trk kimliini de yle ok karmak bir biimde tarif etmeye gerek yoktur. Bulgaristandaki kzl
zulm srecindeki ad deitirme operasyonlar srasnda Ahmet erif ereflinin lk gibi ifade
ettii u satrlar arasnda Trk kimliinin cevheri sakldr. Bu lkede Trk domak, Trk olmak,
Trk kalmak yasakt. Vatan diye yaral anadilime sndm. Trke aladm, Trke gldm,
sevdimse Trke sevdim. te bu, Trkn Trk kalmasn salayan ve dier olanlardan onu ayran
kimliktir.
Trk kimlii; Trke glmek, Trke dnmek, Trke sevmek, Trke konumak ve daha ok
da Trke alamak demektir.
Kimlikler kltrlerin direni siperleridir. Kimlik kayb vatann ve devletin kaybnn ok daha
tesinde sonular dourur. Kimliin yok oluu hem vatann hem de devleti var eden milletin erimesi
ve yok olmas demektir. Bu bakmdan kimlik; z savunmann i kalesinin son siperi durumundadr.
Kimliin kendisi bal bana mill bir direniin snadr.
lgisizliin ve belleksizliin almas; kolektif itibarn ihyas, yaamakta olann unutulmu olana
balanmas, yabanc ltlerin terk edilerek kendine zg olanlarn yaatlmas her eyden nce
kimliin ilevidir.
CEPHE ARDINDA OYUN:

PSKOLOJK SAVA
Onur AHN
Psikolojik sava, silahl mcadeleye girilmeden dman zerinde uygulanlan iletiim aralar ya
da buna benzer birtakm vastalarla psikolojik bask kurmaktr. Zira dmanda oluabilecek isyan
duygusunu etkisiz hale getirmektedir. Bylelikle silahlar konumadan psikolojik operasyon ile
baar salanmtr. syan unsuru olabilecek halk ise, iletiim aralar ile tepkisizletirilmitir.
Trkiye zerinde gemiten gelen birtakm dmans tavrlar yine gemite sava yoluyla baarsz
olmalarndan dolay psikolojik sava ortam oluturmak iin birtakm popler kavramlar ve
kargaalar nmze sermektedir.
Trkiyeye her anlamda psikolojik sava hedefindendir. Trkiyenin bu hedef istikametinde olmas,
psikolojik bask uygulayanlarn blgedeki ama ve projelerinde Trkiyenin nemli bir konumda
bulunmasdr. Trkiyeye uygulanan psikolojik savalar genel hatlaryla ortaya koyulmaktadr. Bu
bakmdan Trkiyeye uygulanan operasyon iki ksmdan olumakta olup ieride ve darda sanal
gndem sorunlar kartlmaktadr.
Trkiye uygulanan psikolojik savalarn baarya ulamas iin nemli ekseriyetlerinden birisi
Trkiyenin ierine gmlerek kabuktan kmamas ve bunu salamak birtakm sosyal, siyasal,
ekonomik, kltrel skntlarn kartlmasdr.
Hi phe yok ki Trkiye konum bakmndan jeostratejik, jeoekonomik bir blgedir. Sahip olduu
bu konum evrensel bir g olabileceinin gstergesidir. Bunun bilinmesi ve durdurulmak istenmesi
iin blgenin sahibi olan lke ve milletinin zerinde popler yaklamlar gelitirilmitir. Trkiyeye
uygulanan psikolojik savalarn sosyal ve siyasi boyutlar genel hatlaryla belirlenmitir.
Toplumlarn sosyo-ekonomik gelimilik dzeyleriyle ynetim gelenekleri arasnda sk bir
ba vardr. Bu sk ba anlalamadan siyaset ve yntem sorunlar da anlalmaz. Buna binaen
demokrasi, oulculuk ve katlmclk gibi srelerin gidiatnn halkn sosyal kalitesi bakmndan
kontrol edilir.
Trkiyede demokratik ynetim kartlnn temel sorunu burada ortaya kmaktadr. Zira
Trkiyede kutuplamaya ve ayrmaya fazlasyla uygun zemin vardr. Sa/sol, sac/solcu, laik/
dindar gibi olgular yapsal bir hal almtr. Bu ve buna benzer durum gnmze has deildir.
Tarihimizden gelen birtakm gruh farkllklar buna zemin hazrlamtr. Cumhuriyet dneminde
de devam etmi ve aydn/halk, kentli/kyl ekimeleri sosyal kargaala sebebiyet vermitir.
te bunu fark eden mihraklar ne yazk ki bu yolla toplumu ayrtrmak iin uram, ne yazk ki
lke ynetiminde sz sahibi olanlar bu duruma nlem almalar gerekirken durumun hzlanmas
iin aba sarf etmilerdir. Durum byle olunca bugnk toplumsal yapnn kendi iinde zihinsel ve
ahlaki ynden derin bir ekilde ayrmas sz konusu olmutur. Sosyal hayatta var olan gereklik,
hayata kar taknlan pozisyonuna kar Trk toplumunun ikili bir yap algs olumutur. Yaanlan
sre toplumda var olan ikili yapnn giderek artmakta ve derinletiini gstermektedir.
Trklerin tarihi, byk bir milletin kurduu saysz devletin sreklilik arz eden siyasi var oluudur.
Trklerin kurduu devletlerin sahip olduu rejimler, tarihi sre iinde deiim ve dnme
uramtr. Zira devletler de milletler gibi gelierek devam ederler. Nitekim Trk devletleri de
bundan nasibini almtr.
Trkiyenin kuruluunun ardndan Atatrk ve arkadalar aa tezat tekil eden totaliter monari
rejimini terk ederek cumhuriyeti ilan etmilerdir. Ancak, son zamanlarda baz sorunlarn,
tkanklklarn sorunlarn cumhuriyete ml ederek milli mcadele ve milli devlete saldrlmaktadr.
Daha ok demokrasi, ada standart, halk iradesi ve oulculuk temelinde ortaya atlan grler
cumhuriyetin daha iyi almasndan ziyada onunla hesaplama amac tar. Bu balamda bu
safsatay karanlar kendince hakllklarn cumhuriyetin yetersizlii(!) iddiasyla erevelemi ve
zm olarak ise kinci Cumhuriyeti sunmulardr.
Bu plan dahilinde almakta olan aydn olarak lanse edilen gruh, dardan Trkiyenin nasl
alglandnn daha dorusu nasl grlmek istendiinin farknda olmadan zm yollar arasnda
byle bir saldr metodu gelitirmilerdir. Ancak, tutarsz taraf udur ki d tohumlu fikir
hareketleri Trkiyede uygulanamaz. nk her milletin kendine has i dinamikleri vardr. Tabi
ki d dinamikler de gz ard edilmemelidir. Ancak i dinamikler evrensel boyutuyla ele alnd
vakit kabuunu deitirmeden d dinamie kap aralamaktadr. Bu balamda nerilen zm
yolu hataldr. Zira; tarihi, corafi, sosyal, ekonomik, kltrel ve zihinsel faktrler yok saylp
yalnzca cumhuriyet deitirmekle sorunun zmleneceini dnmek tutarl deildir. Toplumun
ananelemi hayat tarz, rejimle deitirilemez.
elikinin derin olduu yerlerde demokrasiye ya da bar ina etmek ok zordur. Gerek anlamda
toplumsal dzen ve barn salanabilmesi iin elikilerin tahamml edilebilir, dengelenebilir ve
yneltilebilir olmas gerekir. Farkllk denildiinde akla yalnzca etnik, dil, inan gelmemelidir.
Bu bakmdan sosyal snflarn ya da farkl kmelerin kar elikilerinin derinlii, kkenleri ve
etkinliin belirlenmesi son derece nemlidir. Huzursuzluk ve gerilimi reterek artran farkllklar
zerinde alabilmek iin tehisin doru yaplmas gerekir.
Trkiye, tarih boyunca varlklar zerine kltr ina etmi insanlarn vatandr. Toplum; etnisite,
kan, mezhep karmaas ve akabinde oluabilecek kavga ihtimaline hibir zaman deerlerinde
yer vermemitir. Trk milletin tarihi aksiyon ierisinde grlebilen hogr mizah insan
temelinde insan sevgisine dayanan bir ruh halini dourmutur. Ancak psikolojik sava unsuru
arayanlar farkllklarn sorun olacan planlamtr. Ancak yle bir durum vardr ki bunlar bizim
farkllklarmz deil, tabii bir vaka olarak Trk unsuru etrafnda filizlenmi, temelini ondan alan
kltr hazinemizdir. Bu durumun bir operasyon olduu; Ruslarn Panslavist, ngilizlerin bl ve yut
politikalaryla aklanabilir. Zira Ruslar Kafkasyaya inince Ermeni Hnak/Tanak, ngiltere ve
ABDnin Asala/PKK balants bu durumu zetler niteliktedir. Ancak, Seluklu ve Osmanlnn
zerine kurulan devlet olan Trkiye Cumhuriyeti gerektii kadar olgun olma noktasnda sknt
ekmemitir ki farkllklar atma sebepleri olsun.
Grlyor ki Trkiye bir savan kuatmas altndadr. Somut birtakm deliller arama noktasnda
siyasal, sosyal, kltrel anlamda yaanlan gelimeler bu duruma aklk getirmektedir. Trkiyenin
sahip olduu potansiyel gcn farknda olan istila kuvvetleri Trk milletinin ban yerden
kaldrmamas iin ura iindedirler. bunun iin bahsi geen konulardan rnek verdiimiz gibi
psikolojik uygulamalar dayatmaktadrlar. Bunlar genel bir balk altnda topladmz gibi yaanlan
gelimelerden bu rnekleri oaltmak da mmkndr:
-Szde Ermeni Soykrmnn Trkiye tarafndan tannmas

-Fener Rum Patrikhanesine ekmenlik getirilmesi
-PKKnn siyasallamasnn salanmas
-Trkiyede milli devlet yapsna son vermek ve bu balamda federal sistemi savunmak
-Heybeliada Ruhban Okulunun yeniden almak istenmesi
-TSKy etkisizletirmek iin ypratma operasyonu yneltmek ve halkn TSKya gveninin
azaltlmas
-Krt ve Alevileri aznlk saymak
-Ve bunlara kar Trkiyede yegane set olacak olan milliyetiin ykselii engellemek
Trk milletine, onun kudretine, gcne inanszlk yanl bir yaklamdr. Milletin arasnda
doan mitsizlik aikardr. Ancak bu umutsuzluk sistemli bir ekilde yrtlen psikolojik savan
sonucudur.
Son dnemlerde Trk tarihine, milletine, kltrne, kimliine, milli devletine ve Trke ait olan
btn deerlere kar apak bir saldr sz konusudur. Soykrm iddialarn tarihi bir gerek olarak
kabul etmek, Blclk Sorununu kimlik ya da demokrasi yoluyla zmek kabul edilemeyecek
bir durumdur. ABDde gelitirilen etnisiteyi baz alan Genom projesi ile Trkiyede kimlik buhran
yaratmak bilimsel deildir.
Malumdur ki Soykrm, Genom, PKK sorunu ve dier popler siyaset unsurlar birbirleriyle ilikisiz
deildir. Btn bunlarn amac milli devlet zmek, niter yapy bozmaktr. Btn bu olgularn
Amerikann blge iin dayatt projelerle uyum iinde olmas aka grlmektedir.
Milli devlet ve niter yap Trkiyenin uluslar aras sisteme tama balanmasn engelleyerek,
Trkiyenin ak Pazar haline gelmemesini salamaktadr. phe yok ki Trkiye, uluslar aras
sermayenin maniplasyonlarna ak hale getirilmek istenmektedir. Bu durumda da milli devlet ve
niter yapsna saldr olmaktadr. Ayrca bu iki yap, Trkiyenin iki ana noktasn temsil eder ki
bunlar Trklk ve Mslmanlktr. Bu ikisi bir araya gelince devlet ve milleti bir arada tutmaktadr.
Bu evrensel gler iin ncelikli hedef unsuru olmu ve saldrya maruz kalmtr.
Durum bu ekilde iken ayrtrcla kar beraberlik; blcle kar bir yaama lks;
tekiletirmeye kar birlik duygusu; farkllklara kar ortaklk duygusunu esas alan bir anlayla
bu sorunlara yaklamak gerekir. Bunun iin de bakalarnn ortaya koyduu kavramlara srt
evirmekle mmkndr. Kendi retilmi fikirlerimiz ile bu durumun stesinden gelebiliriz.
Kaynaklar
Kumrular, zle; (2008) Trk Korkusu, stanbul: Doan Yaynevi
nder, Ali Tayyar; (2008) Trkiyenin Etnik Yaps, Ankara: Kripto Kitaplar
Trkdoan, Orhan; (2008) Trk Toplum Yaps, stanbul: Tima Yaynlar
Yenieri, zcan: (2007) tirazlar, stanbul: IQ Yaynlar
Yenieri, zcan: (2010) Milli Bilin Nasl Krlr Ankara: Kripto Yaynlar
ZELLETRME POLTKALARINA
GENEL BR BAKI
ve
TRKYEDEK
ZELLETRME ALIMALARI
Aybegm AKSAK
zelletirmenin Tanm ve Felsefesi
zelletirme, devlet tarafndan direk ve dolayl olarak kontrol edilen ve sahip olunan gayrimenkulleri
veya teebbsleri tamamen veya ksmi olarak zel organizasyonlara transfer etme stratejisi ve
yntemidir.
zelletirme felsefesi temelinde; devletlerin asl grevleri olan eitim, salk, altyap yatrmlarna
ve lke savunmasna daha fazla kaynak ayrlmasn ve ekonominin pazar sistemleri tarafndan
ynlendirilmesini temin etmektedir.
zelletirmenin amac, kamu iktisadi kurulularnn zel sektrdeki rakipleri ile serbest rekabet
ortamnda eit olarak yarabilmelerinin salanmasn temin ederek devletin ekonomideki
faaliyetlerini zel sektr lehine terk etmesi ve israfn nlenmesidir. zelletirme sayesinde
devletin iktisat iindeki ticari faaliyetlerinin en aza indirilmesi salanrken, rekabete dayal piyasa
ekonomisinin oluturulmas ve akabinde de gelitirilmesi, devlet btesi zerindeki kamu finansman
yknn azaltlmas, tasarruflarn ekonomiye kazandrlarak mali piyasalara ynlendirilmesi
suretiyle oluan fonlarn sermaye piyasalarnn kanalize edilmesi mmkn olacaktr. Tm bu
hedeflerin temelinde de devletin milli ekonomisini gelitirme gayreti yatmaktadr.
Kreselleme ve zelletirme
Ekonomi aratrmalarnda zelletirme ve kreselleme arasnda dorudan bir ba kurulmaktadr.
Kresellemenin tek belirleyicisinin zelletirme olduu iddias ortaya atlmaktadr. Bu iddia
dorultusunda zelletirmenin gereklilii ve lkenin hukuki kurumsal yaps arasndaki iliki gz
ard edilmektedir. Esasta, zelletirmenin etkin olup olmadnn belirleyicisi kreselleme deil,
zelletirme sonucu oluacak kaynak dalmnn ve etkinliinin ynn tayin eden, ncelikle ilgili
endstrinin yaps ve en nemlisi o lkenin hukuki kurumsal donanmdr.
Kresellemeyle beraber gelen yeni ekonomi kavram, lkelerin liberalizasyon, dereglasyon
ve zelletirme almalarnn hzlandrlmasna yol amtr. Kresellemeyle beraber yrrle
konan ekonomide da ak gelime stratejisi; erevesinde d ticaretin serbestlemesinden

zelletirmeye, enerji politikalarndan tarmsal politikalara kadar ok geni bir alan, uluslararas
kurulular ile yaplan kredi antlamalarnda yer alan taahhtler ile biimlendirilmitir.
zelletirme Uygulamalarnn Balangc ve Tarihi
Kamu iletmelerinin zelletirilmesi akm, ngilterede, 1970li yllarn sonlarndan itibaren
balam ve dier lkeleri de etkileyerek hzla geliip yaygnlamtr. Devletin ana sanayi
kollarndaki kontrolnn zel iletmecilii snrlandrd, piyasa hareketlerinde yapay gelimelere
neden olduu, bte aklarn ve dolaysyla vergi artlarn zorunlu kld dncesi de ne
ktndan zeletirme uygulamalar dier lkelerde de hz kazandrmtr. Bu gelimelerle birlikte,
1989 ylnda Berlin duvarnn kmesi, souk savan sona eriinin ve merkezi planl ekonomiler
ile kamu teebbslerinin, yerini piyasa ekonomisine ve zel teebbse devrettii yeni bir ekonomik
dzenin de balangc olmutur. Daha sonra da, Dou ve Bat Avrupa lkeleri, ABD, Gney
Asya lkeleri ve dier gelimekte olan lkeler bu srece katlmlardr. Kamu sektrnn ykn
azaltmay hedefleyen zelletirme almalar, ABD, Bat Avrupa lkeleri, Dou Avrupa lkeleri
ve gelimekte olan lkeler tarafndan sorunlar zeceine inanlarak yrrle konulmutur.
Trkiyede zelletirme Politikalar
Trkiyede Kamu ktisadi Teebbslerinin kuruluu 19. yzyla dayanr. Ancak, modern KTler
Trkiye Cumhuriyetinin 1923de kurulmasndan sonra ortaya kmlardr. Bu zamana kadar,
ticari aktiviteleri yabanc sermaye yrtmtr. Yeni Trkiye Cumhuriyeti, sermaye akmlasyonu
artrmak iin devlet mdahalesine bavurmak zorunda kalmtr. Trkiye Cumhuriyetinin kurucusu
Atatrkn ngrd devletilik politikas, Trkiyenin endstrileme srecini hzlandrmak
maksadyla yrrle konmutur. Zamann koullar ve kalknma srecini balatacak ve yrtecek
zel teebbsn yokluu gz nne alnrsa, bu politikann gereklilii ortadadr. Ancak, bu yllardaki
devletilik politikalar erevesinde bile zel sektrn gelitirilmesi fikri yer almaktayd. Nitekim,
1923te yaplan zmir ktisat Kongresinde u gr ifade edilmitir: Hkmetin dahi bankaya bir
sermaye koyarak hissedarl itiraki ve ancak hkmet ald bu hisseleri talep vukuunda ihra
ile halka satarak yava yava alakasnn kat Bu karar, zel teebbs ngren ilk belge olmas
asndan olduka nemlidir.
KTlerin ou 1923-50 arasnda kurulmu ve Trkiyenin endstrileme srecinde ok nemli
yararlar salamlardr. 1960-77 yllar arasnda Trkiye, daha nce ithal edilen mallarn, yabanc
hammaddelerini kullanarak yerli retici tarafndan retilmesini ngren ithal ikameci politikasn
uygulamtr. Bylece, ekonomik gelime iin gerekli olan sermayenin dar kmas nlenecek
ve yerli piyasalar korunacaktr. Ancak, 1970lerin sonlarna doru ekonomik ve politik koullarn
ktye gitmesi, devleti bu politikasn deitirmeye zorlamtr. 24 Ocak 1980 kararlarna gre,
nceki dnemin ie dnk politikalar terk edilirken, da dnk ve ak bir politika benimsenmitir.
thal-ikameci politika da yerini ihra-ynl politikaya brakmtr. Ayrca, devlet mdahalesi en
aza indirilmeye allm ve devletin kaynaklarnn sadece altyap, savunma ve gvenlik, salk,
eitim gibi zorunlu alanlarda kullanmasna karar verilmitir. zelletirme uygulamalar da bu
dnemde 1980lerin ortalarnda balamtr. 1985-1994 yllar arasnda elde edilen zelletirme
geliri 2.3 milyar dolardr. Bu rakam dier gelimekte olan lkelerin zelletirme gelirleriyle
karlatrldnda olduka dktr. Bunun bir sebebi, zelletirme uygulamalarnn efektif olarak
1986da balamasna ramen kanuni dzenlemelerin, ancak Ekim 1994de tamamlanabilmesi
olabilir. Bu tarihe kadar birok zelletirme kanunu deitirilerek yrrle konmu ve karkla
yol amtr. Ekim 1994de kurulan zelletirme daresi, zelletirme programnn yrtlmesinde
etkin organ olarak belirlenmitir. Bundan sonra zelletirme ilemleri nispeten artmasna ramen
dalgal bir seyir gstermitir.
rnein, 1995de 514,6 milyon dolar olarak gerekleen zelletirme ilemleri, 1996da 292 milyon
dolara dmtr. Tablo 1de yllara gre zelletirme ilemleri gsterilmektedir. 1998 ve 2000
yllar Trkiyede zelletirme iin altn yllar olarak nitelendirilebilir, bu yllarda zelletirme
ilemlerinde byk sramalar yaanmtr.

Son dnem Akp Hkmeti ile beraber gerekletirilen zelletirme abalarn da ayrca incelemek
gerekmektedir.
zelletirmelerin bir amac da elde edilen gelirlerin, halkn refahn artrc ynde, yatrmlar
tevik etmek ve alt gelir grubundaki insanlarmza destek verecek sosyal politikalar iin harcamak
olduunu daha nce belirtmitik. Bu amaca ramen, lkemizde son dnemlerde ok miktarda
zelletirme gelirlerine ulalmasna karn bu konuda ciddi hibir adm atlmad grlmektedir.
Nisan 2011 Bunun yan sra zelletirmeler sonucu birok insanmz madur edilmitir.
zelletirmeler kr -zarar ayrm yaplmadan gerekletirilmi ve devletin sahip olduu deerli
varlklar ucuza satlmtr. Bunun yan sra zelletirmelerin blok sat eklinde yaplarak, halka
arz eklinde uygulanmamas milli varlklarmzn yabanclara gitmesine sebep oldu. Ancak AKP
hkmeti kamuoyunun taleplerini hie sayarak, blok satlara arlk vermitir. Bylece hem
sermayenin tabana yaylmasn hem de rekabeti piyasann olumasn engellemi milli varlklarmz
yabanclara peke ekmitir. AKP hkmetlerinin politikalar ile ekonomide yabanc zel sektr
tekellerinin olumasna sebep olmutur.
Milliyeti Hareket Partisinin 21 Nisan 2011 tarihli raporuna gre zelletirmeler vastasyla
toplumsal fayday salayacak herhangi bir hukuki ve idari dzenleme elde edilmemitir:
-effaflk ve Saytay denetimi salanmam, satlar kapal kaplar ardnda yaplmtr. Satlan
irketler iin deerleme komisyonlarnn bitii deerleri aklanmamtr.
-zelletirilecek kurumlarn ncelikle alanlara ve yre halkna satlmas ve yurtdnda alan
vatandalarn katlmnn zendirilmesi konusunda hibir uygulamas olmamtr.
-Kritik sektrlerdeki zelletirmelerde ulusal stratejik tercih ve ncelikleri gz nnde
bulundurmam, aksine bu sektrleri yabanclara satmtr.
-Tekel konumundaki KTlerin zelletirilmesinde rekabetin tesis edilmesi ve tketicinin
korunmasna ynelik herhangi bir tedbir almamtr.
-Tarmsal zelletirmelerde (tekel alkoll ikiler ve eker fabrikalar gibi) iftinin durumu
dnlmemitir. zm bada, pancar tarlada kalmtr.
-zelletirmeler sonucunda ortaya kan isizlik sorununun zmne ynelik sadece gstermelik
tedbir almtr. ok sayda ii iten karlm yokluk ve sefillie terk edilmitir.
-31.12.2005 Tarihli Bakanlar Kurulu Karar ile zelletirmeler sonucu isizlik vb. konular iin
alnan nlemler ise Kamu kurumlarnda Geici ii statsnde, bir ylda on ay gemeyecek
ekilde altrlmak, fazla mesai creti dememek, kdem tazminat vermemek, Ylda 10 gn yllk
izin hakk, salk raporu ald gnlerin iki gn gemesi halinde cret dememek eklindedir.
Kalknmada ncelikli yrelerde blgesel gelimilik farklarn kapatmaya ynelik kurulular,
-Stratejik maden kartan ve ileyen kurulular,
-htisas amal kurulmu kamu bankalarn,
-MKB, Milli Piyango, eker Fabrikalar ve limanlar
zelletirme kapsamna dahil etmilerdir.
AKPnin 292 milyon dolara satt TEKELe ait bu irketi alan MEY ki Sanayii ve Tic. A. iki
yl sonra 900 milyon dolara TEXAS PACIFIC GROUP (TPG) satmtr.
Dnyann nde gelen alkoll iecek reticisi ngiliz Diageo, Yeni Raky reten Mey kiyi satn
almak iin Texas Pasifc Group ile varlk deeri 3.3 milyar lira olan (1.3 milyar sterlin) Mey kiyi
satn almak iin anlamaya vard.
TEKELin Alkoll kiler Blm, MEY, satndan yedi yl sonra zelletirme tutarnn sekiz
katna ngiliz meneli Diageoya satld. Byle bir ticaret ticaret tarihinde hi grlmedi. 292
milyon dolara al hibir yatrm yapmadan 2.2 milyar dolara sat. Bu durum kamu varlklarnn
peke ekilmesine iyi bir rnektir.
SEKA Balkesir Fabrikas Belirli istekliler arasnda kapal teklif usul ile yaplan ihale sonucunda
Babakan Recep Tayyip Erdoann da imzasnn bulunduu 13.05.2003 tarih ve 2003/25 sayl
zelletirme Yksek Kurulu Karar ile 220 bin dolar pein, kalan ylda 220 bin dolarlk drt
taksitte denmek zere toplam 1 milyon 100 bin ABD Dolar bedelle Albayrak Turizm Seyahat
naat Ticaret A..ye satlmtr. Deer Tespit Komisyonuna gre fabrikann deeri 51-55 milyon
dolar, sadece arsas 6,5 milyon dolardr.
zelletirmeden de te uygulamalar kiiletirme eklinde gerekletirilmitir. lan edilen
zelletirme ihalesi artlar srekli deitirilmektedir. Buna rnek olarak Trkiyenin en byk
limannn 36 yllk iletme hakk ihalesine bakalm. 09.06.2005 tarihinde Mersin Limannn
zelletirilmesi iin ilana klm, son teklif verme tarihi 04.08.2005 olarak belirlenmi, son
teklif gnnden 9 gn nce 25.07.2005 tarihinde artnamenin; liman tanm ve ihalenin konusu,
yatrmlar, ruhsatlar, teminatlar, tarifeler, ileticinin sorumluluklar gibi birok temel madde olmak
zere artnamenin 12 maddesi ve 2 bendinde deiiklie gidilmitir.
11.07.2005 tarihinde skenderun Limannn zelletirilmesi iin ilana klm, son teklif verme
tarihi 29.08.2005 olarak belirlenmi, son teklif gnnden 13 gn nce 16.08.2005 tarihinde,
artnamenin, ihalenin konusu, liman tanm, ihaleye katlabilecek olanlar, ruhsat, tarife, devir
teslim, mcbir sebep gibi bir ok temel madde dahil, 12 maddesi ve 19 bendinde deiiklie
gidilmi, adeta tamamen farkl bir artname oluturulmutur.
*Trk Telekom, Arapn...
*Telsim, ngilizin...
*Kuadas Liman, sraillinin...
*zmir Liman, Hong Konglunun...
*Ara muayene ii, Almann...
*Baak Sigorta, Franszn...
*Adabank, Kuveytlinin...
*ETT Garaj, Dubailinin...
*Avea, Lbnan ve talyann
*Rak, Amerikalnn...
*Finansbank, Yunanlnn... *Oyakbank, Hollandalnn...

*Denizbank, Fransz ve Belikalnn... *Trkiye Finans, Kuveytlinin...
*TEB, Franszn...
*Cbank, sraillinin...
*MNG Bank, Lbnanlnn... *Alternatif Bank, Yunanl nn...

*Dbank, Hollandal ve Belikalnn... *ekerbank, Kazakn...
*Yap Kredinin yars, talyann...
*Turkcellin yars, Finlinin + Rusun...
*Beymenin yars, Amerikalnn...
*Enerjisann yars, Avusturyalnn
*Garantinin yars, Amerikalnn...
*Eczacba la, ekin...
*zocam, Franszn... *TGRT(Fox), Amerikalnn...
*Demirdkm, Almann... *Dkta, Franszn...

*Sper FM, Kanadalnn... * Demirbank, ngilizin...
*Petkim? Azerinin. (Socar&Injaz ortak giriim grubu.)
Karlkllk ilkesi ve amac gzetilmeden vatan topra da zelletirme kapsamna alnmtr.
Yabanclara satlan topramz Liechtensteinin sahip olduu topran 1,6 kat, Bahreynin %
94,2si, Maltann % 49,9, Singapurun % 46,6si, Filistin ve Lksemburgun % 11,1i, Kuzey
Kbrsn % 9u dur.
Ne yazk ki zelletirme ad altnda yaplan uygulamalar milli kalknma hedefinden tamamyla
uzak, yabanclarn sz sahibi olduu uluslararas dzeyde bir pazar haline geliimize sebep olan
uygulamalardan ibarettir. Yaplan uygulamalar bunu gstermektedir.
KAYNAKLAR
SUMEZ R. B. (2000), Tarm Sektrnde zelletirme Dnemi, Kamu Ynetim Dnyas Dergisi
GANMET D. (2006), Gei Ekonomilerinde zelletirme Uygulamalar ve Deerlendirmesi, Ankara
GNAL . (2006), Avrupa Birlii yelik Srecinde Merkezi ve Dou Avrupa lkeleri ve Trkiyede zelletirme
Uygulamalar, Ankara
ONDUR F. (2000), Kamu Bankalar ve zelletirilmeleri, Aydn
KARADA T. (2010), Trk Kamu Ynetiminde zelletirme: Tekel rnei, Ankara
20. Ylnda Trkiyede zelletirme Gerei Sempozyumu, Ankara, (2005)
GNEN L. (2005), zelletirmeler ve Anayasalar Orta Avrupa Deneyimi, Ankara
MHP ARGE (2011), zelletirmede 8,5 yl (AKP Dnemi 2003-2011), Ankara
SARISU A. (2003), Dnyada ve Trkiyede zelletirme, Ankara
SANCAKDAR O. (2006), zelletirmenin Kamu Hukuku-zel Hukuk Ayrmna Etkileri ve Bu Balamda Gncel
zelletirme Tartmalarndaki Balca Grler, zmir
ETN T. (2009), Kreselleme ve zelletirme likisine Eletirel Bir Bak: Hukuk ve ktisat Yaklam,
Zonguldak
TUNCER M., KELE Z. (2011), Trkiyede zelletirme Uygulamas: zelletirilen irketlerin zelletirme ncesi
ve Sonras Karlatrmal Analizi, Trabzon
TRKYEDE EKONOM
VE
GVENLK SORUNLARI
Alpaslan ALKAN
Trkiye, tarihten ald miras ve jeopolitik konumu nedeniyle her an yeni bir sorunla kar karya
kalmak durumunda olan bir lkedir. Hi kukusuz bu sorunlar iinde de en nemli yeri tutan
sorunlar balca ekonomi ve gvenlik sorunlardr.
1)sizlik
Trkiyede u an en byk ekonomik sorun isizliktir. 2011in Nisan aynda aklanan isizlik
oranlarna gre lkemizin yzde 9,9 u isizdir. Bu oran gelimi ve gelimekte olan lkelerle
kyaslandnda gerekten yksek bir orandr ve maalesef gnmz siyasi otoritesinin bu konuda
yapt hibir alma yoktur. Ne 12 Haziran seimleri ncesi seim bildirgesinde ne de yeni
aklanan hkmet programnda bu konuyla ilgili herhangi bir plan ya da proje bulunmaktadr.
Ekonomiyi her geen gn daha iyiye gtrdn iddia eden iktidarn, 2011 ylnda aklanan
verilere gre kii ba milli gelirin ortalama 15.000 $ olduunu dnrsek bu veriyle birlikte
yzde 9,9 isizlik orann da deerlendirirsek, ne byk bir yalann iinde bulunduunu grm
oluruz. Bu durumda da Trkiyede ekonomik adan ne denli byk bir uurum olduu gereiyle
yz yze geliyoruz. Bu ok arpc ve trajik bir durumdur. AKP iktidaryla birlikte vatandan m
yoksa yandan m zenginletii sorusu bu durumda akllara gelmektedir ve tekrarlayacak olursak
yeni aklanan hkmet programnda isizlikle ilgili tek bir plann bulunmamas da gerekten
olduka dndrcdr.
2)Cari Ak
Cari ak bte ayla kartrlmamas gereken ama olduka da nemli bir konudur. Cari ak
ithalat ve ihracat arasndaki dengesizlii ve halkn yurtdndan gelen rnlere gsterdii talebin
yurtiinde retilen rnlere oranla daha fazla olduunu gsteren bir parametredir. Bte a ise
devlet ekonomisinin verdii aktr. Trkiyede bte a yoktur. Devlet zarar etmemektedir.
Fakat gerekten tehlikeli boyutlarda 30 milyar dolar bulan bir cari amz vardr. Kukusuz
bunda en byk etken enerjide da baml bir lke olmamzdan kaynaklanmaktadr. Doal gaz
ve petrol almnda maalesef darya baml bir lke olmamz cari amz ciddi boyutlarda
arttrmaktadr. Bunun yannda da ileri teknolojiye ynelik bir sanayimizin olmamas da tabi ki
etkilidir.
3)leri Teknoloji Endstrimizin Bulunmamas
leri teknolojiden kast dnya apnda satlan bir araba, cep telefonu, bilgisayar vs. gibi bir
markamzn ve sanayimizin olmamasdr. Bugn iyi araba reten firmalarnn Alman ekonomisini
ne kadar bytt ortadadr. Bizler yurtdnda eitli lkelerde senede bir gn Trk gn
dzenlerken Almanlar lkemizin her sokandan caddesinden getiinde dnp hayranlkla
baktmz arabalaryla, her gn lkemizde Alman gn dzenliyorlar. Cari amzn artmasnda
da byle nemli sanayi hamlelerini zamannda yapamam olmamzn ne yazk ki acsn hala
ekmekteyiz.
4)Borlanma
Trkiye ekonomisinin sorunlarndan biri de borlanmadr. u anda lkemizin yaklak 130 milyar
dviz cinsinden, 350 milyar da Trk Liras cinsinden olmak zere 500 milyara yakn borcu
bulunmaktadr. Bor stokunun 353.3 milyar lirasn i bor stoku, 124.8 milyar liras ise d bor
stoku oluturmaktadr. bor stokunun 301.4 milyar liras piyasaya, 51.9 milyar liras ise kamu
kesimine yaplan borlanmadan kaynaklanmaktadr.
TRKYEDE GVENLK SORUNLARI
1)Terr
Terr aslnda bal bana Trkiyenin kukusuz en byk gvenlik sorunudur ama ekonomimize
at inanlmaz byk yaralardan tr de ayn zamanda gerekten byk bir ekonomi sorunu
haline gelmitir. Terrn Trkiyeye son 30 ylda dorudan maliyeti 100 milyar dolar dolayl
maliyeti ise yaklak 300 milyar dolardr. Bu byk paray terrden dolay harcamam olsaydk
ekonomimizin u an ok daha fazla gl olaca su gtrmez bir gerektir.
Trkiyenin 1980 sonrasndan bugne yaad en byk sorun hi kukusuz ki terr sorunudur.
Terr yznden bugne kadar on binlerce ehit verdiimiz gibi hala ehit vermeye de devam
ediyoruz. Bugn 5 yanda ocuun dahi bildii gibi terr sorunu d glerin Trkiye zerinde
oynamaya alt oyunlarn bir tezahrdr. Terr sorunu ncelikli olarak toplumsal olmak zere
askeri de bir sorundur. Bugne kadar terr sorununu zecek gl bir durua sahip bir iktidar
maalesef ki lkemize nasip olmamtr. AKP iktidar dnemindeyse durum ok daha vahim bir hal
alm terr hareketi, dnden bugne ald yolun kat kat fazlasn 2002den bugne kadar almtr ve
almaya da devam etmektedir. Gneydou blgesinin terr yznden kayb demek kutsal olan vatan
paralarnn kayb olduu iin olduka nemli olduu gibi Kuzey Iraktaki Trkmen soydalarmzla
da bamzn kopmas anlamna gelmektedir. Verdiimiz ehitlerin says da dnldnde terr
vakit kaybetmeden zme kavuturulmas gereken Trkiyenin en nemli sorunudur. Siyasi
otorite terr grmezden gelmeye alarak, terr konusunun nemini en iyi kavrayan parti olan
MHPyi de dzenli olarak terrden besleniyorlar gibi alaka bir yaftalamayla susturmaya
alp, terrden rant elde etmeyi bir alkanlk haline getirdii iin gerekten byk bir ihanetin
iindedir. Gidiat da hi olumlu deildir. Alparslan Trkein bundan 15 yl nce anlatt eylerin
hepsi ne yazk ki birer birer olmakta ve Alparslan Trkein sunduu aklc zm nerilerinin
hibiri uygulanmamakta ve ne hazindir ki Trkiye sonu hi de iyi grnmeyen bir yola doru
itilmektedir.
2)Kbrs Sorunu
Kbrs orda yaayan Trk vatandalarmzdan dolay olduu gibi stratejik konumu nedeniyle de
Trkiye iin olduka nemli bir konudur. Kbrsl Rumlarn soydalarmza yapt eziyetlerden tr
uluslar aras hukukun lkemize vermi olduu hakk kullanarak adann yarsn ele geirdiimizden
beri karmza kan sorun da dier lkelerin Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetine kulland
ambargo olmutur. Trkiyenin Kbrstan vazgemesi mmkn deildir. Annan planna kadar
olduu gibi Annan planndan sonra da adada zmn bulunamamasnn tek nedeni hi kukusuz
adadaki Rumlardr. Kbrs ekonomik adan Trkiyeye getirdii yk kesinlikle hak eden stratejik
bir neme sahiptir. Bu konuda da AKP hkmeti yurtdnda uygulad eyyamc politikadan son
dnemde vazgemi gibi grnmekte ve Kbrsn nemini kavram gibi grnmektedir. Rauf
Denktan yllarca savunduu fikirlere kar kp onunla srekli atan AKP iktidarnn son
anda ark edip Rauf Denktan sylediklerini kabul etmesi de dndrcdr. Umarm ki bu da
AKPnin eyyamc politikalarnn bir yenisi deildir ve gerekten samimi politikalardr.
3)Nkleer Tehlikeler ve Teknolojik Yetersizlik
Trkiye olduka gl bir kara ordusuna ve hava kuvvetlerine sahip olmasna ramen nkleer
caydrclk asndan gerekten zayf durumdadr. Yan bamzda tarihimizi incelediimizde hibir
zaman gerekten mttefik olamadmz doumuzda rann, Ortadouda srailin, kuzeyimizde
Rusyann sahip olduu nkleer g dikkate alndnda Trkiyenin bu konuda hamle yapmas
gereklilii ortaya kmaktadr. Elbette ki nkleer silah kullanmak dinimizle de milletimizin sahip
olduu yksek erdemlerle de badaan bir durum deildir fakat nkleer bir caydrclmzn
olmas gereklilii son dnemde ortaya kmtr.
Teknolojik adan da Kbrs Harekatndan sonra farkna vardmz yetersizliimizi Aselsan,
Havelsan, TAI gibi hamlelerimizle biraz olsun gidermi olsak da hala yeterli gelimeyi gsterebilmi
deiliz. Olduka zayf bir kara ordusuna sahip olan srailin teknolojik gc sayesinde etrafna
yayd korkuyu dndmzde bu konuda da sonucunu ge alabilecek olsak da daha gl
hamleler yapmamz gerektii aka ortaya kmaktadr.
GEREKELENDRLEMEYEN
BR YASAK ZERNE:
TRKYENN BARTS AYIBI
Ali AYDODU
Bireyin klk kyafetini eitim hakknn nne engel olarak koyan barts yasa, lkemizde
uzun yllardr tartma konusu. Tartmann ieriine ve Milliyeti Hareketin bu konudaki
tavrna gemeden nce, bu yasan utan verici gemiine ksaca deinmenin faydal olaca
kansndayz:
Barts tartmalar, balangta sadece erkek rencilerin eitim grmesi iin alan mam-Hatip
okullarnn bnyesinde, 1951de kz rencilerin de dini eitim almas iin kurslar dzenlenmesi
ile balad. 1966da Ankara niversitesi lahiyat Fakltesinde derslere bartsyle girmek
isteyen ilk renci Nesibe Bulayc yaplan basklar sonucu okula bartsz devam etmek zorunda
kald. Bir sene sonra, yine Ankara niversitesi lahiyat Fakltesinde derslere bartsyle girmek
isteyen Hatice Babacan, yaplan basklara ramen ban amad ve ksa srede okuldaki bartl
renci says 6ya ulat. slam Tarihi hocasnn Ya ban aarsn ya da snftan karsn. demesi
zerine ban inanc gerei rttn ifade eden Babacan dersten ayrlm, daha sonra da okuldan
atlmtr. Olaydan sonra fakltede protestolar yaanm, bu protestolara baz milletvekilleri de
destek vermitir. rencilerin boykotu sonucu nce dekan istifa etmi, daha sonra ise faklte bir
aylna kapatlmtr. Bu olay, niversitelerde yaanan ilk barts protestosudur ve Cumhuriyet
tarihinin ilk geni apl niversite boykotudur.
1970-80li yllarda, bartl rencilere kar iddete de ak kap brakan (bart ve mantolarn
zorla kartlmas) zorlama ve yaptrmlar balad. Bu eitli illerde (Ankara, Konya, Malatya)
gerginliklere sebep oldu. 1977-78 eitim dneminde alan Sakarya Kz mam-Hatip Okulu ynetimi
okula bartl devam etmek isteyen 215 renciyi disipline verdi. 1979da lk defa bartl ve
sakall fotoraflarla adaylarn niversite seme snavna kayt yaptramayacaklar duyuruldu. Ayn
yl, lk defa Karadeniz Teknik niversitesinde, daha sonra da Hacettepe niversitesinde bartl
rencilerin kamps iinde dolamalar yasakland. 1982de YK, yaynlad kyafet genelgesi
ile bartsn resmen yasaklad. Bu yasa 1984deki genelge ile kaldrdysa da, 1987de disiplin
suu kapsamnda geri getirdi. Yine 1987de, 45. Hkmet (1. zal Hkmeti)in bartsn
serbest brakmak iin YK yasasnda yapt deiiklik veto edildi. 1988de 46. Hkmet ( 2.
zal Hkmeti) ikinci yasa deiikliini kard, ancak bu deiiklik de cumhurbakan Kenan
Evrenin bavurusu zerine Anayasa Mahkemesi tarafndan iptal edildi. 1990da niversitelerde
bartsne izin veren nc kanun kt. Bu kez de SHP Anayasa Mahkemesine bavurdu ve
kanun reddedilerek yrrlkten kaldrld. 15 Eyll 1997de YK bakanlnn bir genelgesi
ile bartl rencilerin okullara alnmas yasakland. 28 ubat srecinde btn niversitelerde
bartl rencilerin kamps iinde dolamalar YK tarafndan yasakland (1998). Bu yasa
uygulamayan rektrler hakknda soruturmalar ald. (1)

Son olarak 2008de MHP ve AKP sorunu zmek iin birlikte bir anayasa deiiklii hazrlad.
Ancak CHP ve DSPnin Trkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesine, anayasa deiikliinin
iptali veya yok hkmnde kabul edilmesi ve yrrlnn durdurulmas iin bavurmas zerine
bu deiiklik de iptal edildi.
2010 ylndaysa YK, stanbul niversitesi Cerrahpaa Tp Fakltesinde apka ile derse girdii
iin bir rencinin dersten atlmas zerine bu niversiteye gnderdii yaz ile hibir rencinin
disiplin ynetmeliine aykr durumu nedeniyle snftan karlamayacan, karan retim
grevlisi hakknda soruturma alacan duyurdu. Bu durum sorunun yasal dzenleme olmadan
zlebileceine yoruldu. YK bakan Yusuf Ziya zcan katld Turgut zal niversitesi
2010-2011 eitim retim yl al treninden nce gazetecilerle olay deerlendirdi ve Bu
dzenlemelerle Anayasal bir deiiklie gerek kalmayacak m? sorusu zerine Bence gerek yok.
2547 sayl kanun ek 17. maddesi meseleyi gayet ak ve seik olarak herkesin ok ahlaka kar
olmad srece istedii kyafet ile gelebileceini sylyor. Bence bu yeterli cevabn verdi.(2)
u an, gemie nazaran bir serbestlik salanm olsa da hala baz niversitede renciler yerleke
ierisine bartsyle girebiliyor; ancak derslere balarn aarak devam ediyor.
Bu anlalmaz yasakta srar eden evrelerin sebeplerine odaklandmzda karmza iki temel
gereke kyor:
Bartsnn siyasi bir simge olduu, bu nedenle niversitede yer alamayaca.
Bartsnn dini bir simge olduu, bu nedenle niversitede bartsne izin vermenin laiklie
aykr olaca.
lk gereke genellikle bartsne slam dininde yer olmad, yani bartsnn dini bir simge
olamayaca iddiasyla birlikte sunulmaktadr. Dinimizce zirve ibadet saylan namaz konusunda dahi
nefsine gre fetva(!) verebilen(3) siyasi gruhlarn genel bakanlarndan(4) medyatik hocalara(5)
kadar geni bir yelpazede dillendirilen bu iddia, sorunu bir fkh sorunu haline dntrmek ve
bylelikle polemie farkl boyutlar kazandrarak zm uzatmak dnda bir ama ve anlam
tamamaktadr. Babakann ulemay ve Diyanet leri Bakanln tartmaya dhil eden
aklamalarn(6) da ayn ekilde anlamsz bulmaktayz. Zira bartl insanlar bunun dini bir
gereklilik olduu inancnda srar ettikleri srece, Diyanet ya da bir baka kurumun aklamalarnn
bir anlam ifade etmeyecei kansndayz.
Bu dolayl iddiay bir tarafa brakrsak, bartsnn siyasi bir grn sembol olduu iddias
da tek bana yeterince bo bir anlam ykleme iidir ve babakann talihsiz ve bir o kadar da
anlamsz bir aklamas dnda(6) elle tutulur hibir dayana yoktur. Kald ki, teknik niversiteleri
dahi siyasetin en ucuzuna bulanm bir lkede; kampslerin parti stantlaryla, statlarn devrim
yazsyla sslendii niversitelere sahip bu lkede; dayatlan bu yasan siyasi simge iddialaryla
gerekelendirilemeyecei aktr. Ayrca, siyasi simge kavram zerinden bartsne yasak
getirmek semiyolojiye de uygun dmeyen ve ancak toplumu kendi gibi dnenlerden ibaret
sayan tepeden inmeci zihniyetlere yakan bir davrantr. nk bir iaret olarak simgede,
gsteren(signifi) ile gsterilen (signifiant) arasndaki bantnn nedenli ve uzlamsal olmas
gerekir. Bu, simgenin semiyotik kuruluudur.(8) Hlbuki siyasi bir hareket ile bartsn birbirine
balayan bir neden olmad gibi; toplum, barts tarafndan gsterilenin siyasal bir ideoloji
olduu kansnda uzlam durumda da deildir. Aksine, bartsnn bir ideolojinin simgesi
olduu, yalnzca onu toplum iinde grmeye bile tahamml edemeyen bir aznln iddiasdr. (9)
kinci gerekedeyse meseleyi bir rejim meselesi haline getirmek istenmektedir. Bartsnn
laiklie aykr olduu Fransa rnei ile kantlanmakta(!), laikliin delinmesiyle demokrasinin de
demokrasi olmaktan kacana dair elli yllk klieler ile bu demokratik hak aray (anti-laik
ve dolaysyla) anti-demokratik bir istek olarak yaftalanmaktadr. Hlbuki sorunu zmek adna
ngiltere, Danimarka ya da Hollanda deil de Fransann misal alnmas ne kadar tarafl ise,
insanmzn elinden eitim hakkn almak iin anayasann deimez maddelerini anlalmaz bir
biimde yorumlamak da bir o kadar karc ve art niyetlidir. (Srekli rnek verilen Fransada dahi
zel okullarda bartsnn serbest olduunu hatrlatalm).(10)
Barts serbest olursa barts takmayan renciler zerinde psikolojik bask olaca gibi
iddialarsa ieriklerinden ziyade, bir gruh psikolojik bask grebilir diye baka bir gruha aka
hem psikolojik hem de fiziki mdahalede bulunulmasna gz yuman iddia sahiplerinin taraflln
ve elikisini gstermesi ynnden mhimdir. Ayn ekilde, kamu kavramnn kelime anlamnda
yatan btnletiricilie vakf olamam eliti kesimin kamusal alan bahaneleri de, yasak
zihniyetin toplumu kendi gibi dnen ve yaayanlardan ibaret sayan hastalkl fikir dnyasn net
bir biimde ortaya koymaktadr.
Tm bunlar, yasak zihniyetin aka dillendiremedii ama satr aralarndan okunabilen iki amacn
seyretmek iin rettii bahanelerden ibarettir:
Topluma tepeden inmeci yaklamlarla farkl bir kltr dayatmak, bu dayatmaya direnenleri yok
saymak ve hatta eitimsiz brakarak bir anlamda yok etmek
Milli kltrne ve dinine sahip kan, dolaysyla potansiyel(!) rejim dman olan bu insanlarn
eitim haklarn ellerinden alarak devlet kademelerini kendi kadrolar iin bo tutmak, yani bir tr
rakip eleme ilemi
Milliyeti Hareket, tm bu tartmalarn milletimizin btnln bozacak ve toplumu ayrtracak
hadde vardrlmasndan zellikle kanm; ancak insanlarmzn eitim gibi mhim bir hakkndan
hibir ciddi gereke olmakszn yoksun braklmasna da tm meru yollardan kar kmtr.
Toplumun bu mesele zerinden daha fazla kamplatrlmamas ve bu anlalmaz ayrmcln
ortadan kalkmas iin 9 ubat 2008de anayasa deiikliine evet demi, baz maniplatr medya
kurulularnn iddia ettii gibi elini kaosa deil,(11) milli birlik ve beraberlie kaldrm; ileride
doabilecek kaoslar nlemek iin, toplumun btnl iin ileri grl bir hamlede bulunmutur.
En bandan beri barts sorununu kendi sorunu olarak sahiplenen lkc Camia; hem yasak
zihniyetten, hem de bu sorunu srekli kayarak istismar etmek isteyenlerden farkn 2008 ylndaki
srete gstermi ve Anayasa Mahkemesinin Yce Meclisin milli iradesini hie sayarak barts
dzenlemesini geersiz saymasn kabul edilemez olarak niteleyip(12) iptal kararndan sonra da
dik bir duru sergilemeyi bilmitir.
KAYNAKA
Yasan gemii iin bkz:
Barts-Trban: Batllama-Modernleme, Laiklik ve rtnme, Murat Aksoy, Bilgi niversitesi nsan Haklar
Hukuku Blm Y.Lisans Tezi ve Kitap Yaynevi
Trban Yasann Gemii, Hrriyet gazetesi, 10 ubat 2008
YK Barts in Forml Buldu, Haksz Haber, 5 Ekim 2010
CHPli Gneten Byk Gaf, Bugn gazetesi, 23 Nisan 2011
CHP Lideri Baykal`dan Barts Fetvas, Bugn gazetesi, 5 ubat 2008
Barts ve Yaar Nuri ztrk zerine, Taraf Gazetesi, 3 Temmuz 2010
Recep Tayyip Erdoann Marmara niversitesinin yeni akademik yl al treninde yapt konuma, Sabah
Gazetesi, 29 Temmuz 2010
Erdoan Siyasi Simge Olarak Trban Savundu, NTV-MSNBC, 26 Ocak 2008
Genel Dilbilim Dersleri, Ferdinand De Saussure, TDK Yaynlar
slamn Zihin Tarihi, Bir Mslman Aydnn slam zerine Dnceleri, Hilmi Yavuz, Tima Yaynlar
Batda Okulda Barts Serbest, Krat Bumin, Yeni afak, 16 Kasm 2010
411 el, kaosa kalkt! 10 ubat 2008 tarihli Hrriyet gazetesi maneti
Devlet Bahelinin parti genel merkezinde yapt basn toplants, 26 Austos 2008
ORTA DOUDA KRESEL PLANLAR

VE
GL(!) TRKYEYE BLEN
BLGESEL MSYON
Ali AYDODU
Arap Bahar, Arap Dnyasnda yaklak 20 lkede (Tunus, Cezayir, Msr, Libya, Bahreyn, rdn,
Yemen, Moritanya, Suudi Arabistan, Umman, Suriye, Irak, Lbnan, Fas, Cibuti, Sudan, Filistin,
Kuveyt) ba gsteren bir protesto ve halk ayaklanmalar serisine verilen isim. Olaylar Tunusta
balad (18 Aralk 2010); daha burada Yasemin Devrimi ile sonulanmadan Msr, Yemen, Cezayir
ve rdne srad; sonra da domino etkisiyle neredeyse tm Arap dnyasn sard. Tunus ve
Msrda hkmet deiiklii ile sonland, Libyada blnmeye doru giden bir i savaa neden
oldu.
syanlarn sosyolojik sebeplerinin banda isizlik, enflasyon, yolsuzluklar, siyasi bask,
demokrasinin ve ifade zgrlnn olmay ile sosyal adaletsizlik geliyor. Tm sz konusu
lkeler Bat yanls, uluslararas ilikilerde ABD yrngesinde hareket eden (burada Rusya ile
olan ilikisinden dolay Suriyeyi istisna tutabiliriz), halkna kar baskc hkmetlere sahip.
Dolaysyla ilk bakta hareket koca bir corafyann uyan, dirilii; bir bahar gibi grnyor.
Oysa olaya devrimciler Twitterdan rgtlendi (1), ABD akn, srail panikte (2) gibi yzeysel
yorumlarn tesinde, ABDnin Orta Dou stratejisi gz nne alnarak bakldnda, olan bitenin
bu kadar epik olmad daha net anlalacaktr.* 11 Eyll sonras devreye sokulan Irakta ortaya
kan igal grntleri ve Filistindeki seim sonras gerginlikle duraksasa da hala devam eden- bu
stratejinin genel ad Pasif Devrim. Bu stratejiyi ksaca baskc dost rejimlerdeki muhalefet
hareketlerini dntrme gayreti eklinde tarif edebiliriz. Hedefi ise, otoriter ynetimler zerindeki
yukardan sosyal denetimin yerini sivil toplum katmanlarnn etkilenmesi ve biimlendirilmesi
yoluyla oluturulan alttan sosyal kontrole brakmasdr. Despot rejimleri destekledii iin ABDye
duyulan fke, muhalefetin dayand zgrlk taleplerine arka klmasyla sadece mevcut iktidar
yaplarna ynelmekte, deiim gerekletiinde ise ynetime gelenler yine ABDnin dostlar
olmaktadr. Bu sre ierisinde muhalefetin ideolojik karakteri de dnme uramakta, iktidara
giden yollarn almas karlnda sunulan meruiyet erevesi iinde yeniden tanmlanmaktadr.
Bu sayede, kaynanda zamann ruhunu temsil eden demokratikleme taleplerinin yaratabilecei
istikrarszlk korkusu bulunan jeopolitik endieler teskin edilmektedir.(3)
Ancak, Obama dnemi ile bu stratejiye ikinci bir ama daha yklendi. Ynetimi devraldnda,
askeri harcamalarla ekonomik gcn iyiden iyice kaybetmi ve hala siyasi dzenin iplerini
ellerinden karmakta olan bir ABD ile kar karya gelen Obama ynetimi, radikal slami
hareketlerin snmlenmesinin yan sra, Orta Doudan geri ekilmek ve kendini toplamak gibi
bir ama edinmi durumda. Bunun iin ise arkasnda kendisinden sonra daha ok i enerjisine
dayanarak ayakta kalabilecek bir sistem brakabilmeli. u anda ABD, halk hareketlerinin yaand
tm lkelerde olmasa bile, rnein Msrda rejimlerin deiim srelerini ynetmeye alrken
bunu hedefliyor. (4)
te sanrz tam burada, bu blgesel sistemi ABD tekrar toparlanana kadar idame ve idare edecek
bir Orta Dou lkesine ihtiya duyuluyor. Bu lke iin de; bu topraklarn 100 yl ncesine kadar
sahibi olan, hala blgedeki tm toplumlar tarafndan adalet ve refahn sembol olarak grlen
ve babakan BOP/GOPun ebakanlna soyunmu(5) olan Trkiyeden baka alternatif
grnmyor. Bu adan bakldnda AKP hkmetinin Orta Douda att admlar, yanc medya
kurulularnn maharetle kprtt hamaseti boa karan kresel bir anlam kazanyor. Bu adan
Ahmet Davutolunun Yeni-Osmanlclk olarak adlandrd stratejinin -Osmanlnn kurulu
felsefesinde yatan adalet ve cihad mefhumlarna taban tabana zt bir ekilde- Trkiyeye
ecdadmzn topraklarnda sermayenin gdmnde szde bir hkimiyet, baka bir deyile Batnn
Orta Dou bekiliinden ibaret bir rol bitii ortaya kyor. Bu a, hkmetin van mnit ile
balayan ve Arap Bahar srecinde ivme kazanan blgesinde sz sahibi, gl lke imajnn
arkasnda yatan ac gerei ortaya karyor.
Meselenin daha tehlikeli yn, Orta Dounun tek blok halinde deil, iki kutup evresinde
btnletirilme ihtimali. rann Avrasyac ekseninden kp ABD gdml bir bloa katlmayaca
gerei bile tek bana bu ihtimali glendiriyor. ki kutuplu bir Orta Dou Kutup merkezlerinde
Trkiye ve rann olacan dnrsek, kutuplamann mezhep farkllklar zerinden olacan
ngrmek zor deil. Bu adan Irakta koalisyon glerinin mezhep atmas karmak iin
dzenledii provokasyonlar(6) da daha manidar hale geliyor.
rann Suriyeye destei hakkndaki haberlerde tevilimizi glendiren birok beyan var: Suriyeye
muhalifleri bastrmak iin yollanan sekin Kuds Birlikleri, muhaliflerin internet iletiimini kontrol
altna almak iin gnderilen elektronik donanmlar, ran Devlet Televizyonu Press TVnin Trkiyeyi
Suriyeye kar iftira kampanyas yrtmekle ve muhalifleri silahlandrmakla sulamas, olas bir
NATO mdahalesine destek vermemesi iin rann Trkiyeyi tehdit etmesi... ve daha mhimi,
Hamaneyin Tahranda dzenledii iddia edilen toplant.(7) ddiaya gre Devrim Muhafzlar,
Suriye Bykelilii yetkilileri, Hizbullah ve Sadrdan yelerin bulunduu bu toplantda,
Ayetullah Hamaney tm operasyonel ve askeri glerin Suriyedeki ayaklanmay durdurmak
iin kullanlmasn ve Allahn dmanlarnn yok edilmesini istedi. Sanrz, Hizbullahn Esad
hkmetine isyan bastrmak iin verdii destein i yz de bu toplant ile aa kyor.
Bu tevilde karanlk kalan nokta, Orta Doudaki ur: srail. Hem rann hem de Trkiyenin
Hamasa verdii destek ve sraile gsterdii tepki, srailin bu bloklamada nasl bir pozisyon
edineceini ngrmeyi zorlatryor. Ancak bu pozisyonun bugn iin byk bir nem arz etmedii
kansndayz.
Trk insan yllardr siyasetisinin diplomaside gsterdii kaypaklk ve eziklikten usand iin,
bugnk hamaseti altnda ne yattna bakmadan honutlukla karlamakta haksz saylmaz. unu
da itiraf edelim, ileride gururunu okayacak daha byk admlarla da karlaabilir (ahsmca
snr genilemeleri bile mmkn olabilir). Ancak yine de insanmz durup bugnn ilerisini,
alacaklarnn karlnda neler vereceini, neyi kimin iin alacan dnmeyi bilmeli ve semiz
bir beki kpei olmakla vnlemeyeceini grmeli. Diyalogculuun propagandalarnda yatan
semavi din, Ehl-i Kitap mefhumlarndan nce Ehl-i Kble mefhumunu dikkate almal ve
Batnn/Hristiyanln emelleri iin kkrtlmas muhtemel bir ran/ia dmanlna kar uyank
olmal.
NOTLAR VE KAYNAKA
Twitter ve Facebook Diktatrleri Deviriyor!, NTVMSNBC, 28 Ocak 2011
Arap Dnyas: Emekten syana/ 6, Faik Bulut, Cumhuriyet Gazetesi, 29 Nisan 2011
* Yanl anlalmak istemeyiz: Hareketin sosyolojik nedenlerini reddetmiyoruz; sosyal adaletsizlie, zulme
bakaldran kahraman insanlar asla ajanlkla ya da piyon olmakla da itham etmiyoruz. Sadece dnya dzenini
sarsan mucizev bir olayla veya kresel dinamikleri dinamitleyen blgesel bir patlayla kar karya olmadmz
anlatmak istiyoruz.
Akll G banda: Ortadouda Pasif Devrim Devam Ediyor, Do. Dr. Mehmet Akif Okur
BOPtan, Arap Baharna: Yeni Smrgecilik ve Demokrasi Talepleri Arasnda Ortadou Geleceini Aryor, Do.
Dr. Mehmet Akif Okur
Babakann 28 Temmuz 2004 gn gittii randa gazetecilerin sorular zerine yapt aklama: Demokratik ortak
olarak geni Ortadou ve Kuzey Afrika projesi iinde, bu projenin ebakanlar arasndaym.
Bu provokasyonu en gzel zetleyen olay, Gney Irakta iki yksek eitimli ngiliz SAS komando subaynn 2005
ylnda Arap kyafetleri iin sivil halka ate ettikleri iin Irak polislerince tutuklanmasdr. ngiliz Kuvvetleri iki
subaynn hemen serbest braklmasn istemi, Basra hkmetinin bunu reddetmesi zerine ngiliz kuvvetleri Basra
Cezaevini tanklarla ykarak subaylar kurtarmtr. (kaynak: Zeitgeist I - The Movie)
Suriyeli isyanclara randan lm emri, Sabah Gazetesi, 12 Mays 2011
KRESELLEME VE POPLER KLTR

KLMNDE MEDYA
nre TOLGALI
Kltr bir insan topluluunun, ulat aamada tm ynleriyle maddi ve manevi hayata vermi
olduu birtakm yantlar ile karlklar ieren bir messesedir. Kltr messesi tarih sre
ierisinde geliimini dorudan, ait olduu milletin yaamnn farkllklar zerinden salarken, bir
dier manada bu farkllklarn bir kimlik biiminde ortaya karlmasnda btncl bir zemin salar.
Kimlik oluum sreci, kltr binasnn paralarn oluturan deerlerin sistematik bir biimde
benimsenmesi, paylalmas ve benzerler arasnda yaygnlatrlmasdr. Bu ekilde ileyen sz
konusu sre bir aidiyet uurunu oluturmak ya da var olan geniletmek sretiyle zetlenebilir.
Ancak burada tekrar tekrar deinilmesi gereken nokta, kltrn birletirici bir unsur olarak hem
yaklatrc hem de kimlik salayc roldr.
Bugn, Dnyada yaanan toplumsal dnmn tm alanlarda olduu gibi, kltr alannda da
birtakm deiim basklar yaratt bu ynde de zellikle popler kltr kavramnn ne kt
grlmektedir. Popler kltr, gndelik tketim unsurlar zerinden yeniden ina edilen bir dnyann
ve dzenin uzants olarak karmzdadr. Bu kltr anlaynn dayand temel unsur kapitalist
toplum dnmdr. Buna gre tketim kalplar ve tercihleri zerinden dayatlan gruplamalar,
bir lgnlkla beslenerek, kltrn esas ve baskn unsuru olarak getirilmesi, kltrn unsurlarnn
tketim uygunlatrlmas popler kltrn ta kendisidir. Ksa vadeli bir ama olarak popler
kltr kavramnn ortaya atl, Souk Sava dnemine ait Amerikan Hayat Tarz kavramnn
bir alm olmutur. Bu haliyle, Souk Sava yllarnda kapitalist bloun savunduu zgr dnya
kavramnn arkasna bir de yaam tarzlar eklenmi, bunlarn savunulmas ve glendirilmesi bu
balamda esas saylmtr. Nitekim Souk Sava yllarnn ABD merkezli Bat blounda kltr
ihracna tanklk etmesi sz konusu olmu, bu balamda Trkiyede temel imgelerle ve yaam
ekilleriyle popler kltrn bu unsurlarn bnyesinde emmitir.
Popler kltrn bu hali, bir yandan ihra edilen lkelerde zgr ve demokratik rejimlerin
garantisi olduu ifade edilmesi dikkate deerdir. Zira aslnda, Souk Sava yllarnda merkezin
evreyi, yani ABDnin etki alanndaki lkeleri kendisine benzetmesi eklinde ifade edilebilecek
bir sreci tetiklemesi sz konusudur. Bu yllarda sanatsal eserler, giyim veyahut genel bir biimde
moda kavram ile lkelere ve Trkiyeye giri yapan popler kltr, kapitalist rejimin toplumsal
unsurlarnn yerlemesi adna byk miktarda temeli oluturma vazifesi grmtr. Bu gidiat,
Sou Savan neticesinin artk belli olduu bir anda, yani 1980lerden sonra, komnist bloun
artklarn ierecek bir biimde yeni bir hal alrken, 20. yzyln son 10 ylndan gnmze kadar
kreselleme kavramnn etkisiyle nihai bir aamaya girmitir. Aslna baklrsa gerek Souk Sava
gerekse kreselleme dnemiyle birlikte hzla ihra edilen kltr metalarnn tetikledii dnmn
tek bir yne doru ilerledii aktr. Bu yn, kapitalizmin beslendii evrensel insan tiplemesinin,
kozmopolit yaklamn bir neticesidir.
Kltrn olaan yaklam ierisinde dorudan milli kaynaklarla ortaya karlan eserlerin ban
ektii klasik dnemin terk edilmesi anlamna gelen bu dnemde, Amerikan merkezli ihra teknik
stnlklerle ncelikle, yerel kltr retimini fel ederek etkisizletirmitir. Bunu takiben yerelde,
yani kltrde merkeze benzer yaklamlarn canlandrld, zgnlklerin snrlandrlarak, evrensel
bir btnln tesis edildii grlmektedir. Niha kertede, gidiatn yn sosyal snflar arasndaki
gelir dengesizlikleri ile ayrlan dorudan tketim tercihleri ve yaam standartlarnn dinamize ettii,
deerlerin metalatrlarak sonsuz bir yeniden retim srecinde ilenebildii bir popler kltrn
retilmesi, hkim klnmasdr. Bu hedefte, gndelik yaamn teknik deimelerle birlikte, yeni
mdahillerinin srekli bir greve tabii klnmas hayatidir. Esas olan srekli propaganda ve tevik
srecidir.
Esasnda yukarda ifade edilen bu karmak cmlede, basndan ve basnn grsel ve yazl kanadnn
toplumsal hayatn deiiminde oynad rolden bahsetmekteyiz. Grlmektedir ki; 19. yzyldan
bu tarafa insan hayatnn hzl bir deiim geirdii, iletiim ve yaam standartlarnn farkllat
bir ortamda basn, ya da daha genel ifadesi ile medya merkezi bir rol oynamaktadr. Bu roln ifas
noktasnda zaten, kendi sektrel ileyiini anlk deiimler zerinden kitlesel olarak planlayan
medya popler kltrn yaratlmasnn da merkez ss roln stlenmektedir. Medya ya da daha
evvelinde yalnzca basn, yeni kltr elerinin aktarmn yolunda ufak bir rol stlenmiken,
bugne gelindiinde zellikle grsel basn dnldnde bunun yeniden retiminin baaryla ve
byk bir hzla gerekletirildii grlmektedir. Trk kltrnn dinamik unsurlar arasnda, teknik
stnln ve haric zorlamalarn etkisiyle medyann rettii yeni deerler girmekte ve dierlerini
ekarte etmek suretiyle ba keye kurulmaktadr. Trkiyede popler kltrn retilmesinin hi
kukusuz makro plandaki retimin bir paras olduu unutulmamaldr.
Trkiyede medya yoluyla retilen ve medyann arka plannda rgtlenmi olan popler kltr
reticilerinin her anlamda varl birbirleriyle sk iliki iinde olmalarna baldr. Zira retimin
tantm ve yaylm bir yandan medya ile yrtlrken, te taraftan yeniden retim iin gereken
ura medyaya bu ekilde verilmektedir. Ancak temel itibariyle bakldnda biraz evvel belirtildii
zere, genel Trk aydn tipolojisine uygun bir biimde popler kltr biim ve ierik itibariyle
ithale dayanmaktadr. Batda ya da merkezdeki popler kltr kavramlar veya kalplar, alnmakta
medya tarafndan yeniden ilenmekte ve halkmza sunulmaktadr. Bu halin en ak rnekleri,
gemite curcunalar koparan reality shovlardr. nsan hayatnn mahremiyetini kendi iradesiyle
indiren sz konusu ovlar, ilk kez Batda ortaya km, ksa bir sre iinde ise lkemize getirilerek
popler kltrn yeni imgeleri yaratlabilmitir.
Popler kltrn bu haliyle var olan bir ikilemi tetikledii de grlmektedir. Tetiklenen bu
ikilem yeni bir hayat tarznn eskisi zerine oturtulmas esnasnda kadmin deiime getirmi
olduu tepkiye ilikindir. ncelikli olarak gzard edilmemesi gereken bir unsur vardr. Bu da,
popler kltrn medya yoluyla tantlan ve yaylan tm deer ve imgeleri aslnda kadim kltrn
deerleri ve imgeleri ile karlatrldnda, kltrel deer bakmndan geici ve baarsz rnler
olduudur.
Kadim kltrn binlerce yllk bir birikimin zerine ina ettii deerler karsnda olduka clz
kalan popler kltr unsurlar dorudan doruya, gnlk hayatn iinde bulunma ve kavray
basitletirmek yoluyla avantaj salamaya almaktadr. Bylesine s bir kltr anlay dorudan
doruya kltrn birletirici unsurunu krarak, bun ferdiyeti bir hale tamak vazifesini de
grmektedir. Nitekim medyann gnlk deiimler zerinden kurgulanmas, baarnn gnlk
deiimlere ksa vadeli oynamalara hassas oluu popler kltrn bu bakmdan takip edilmesini
de zorunlu klmaktadr. Ancak uygulama ierisinde bu sln alamad ve adeta bir uyuturma
halinde takdim edildii grlmektedir. Medyann popler kltr ihya edii btncl kltr
kimliini yaralarken, alt kimliklerin yeniden canlanmas ve yeni alt kimliklerin olumas ynnde
de hizmet grmektedir.
Dikkat edilmesi gereken nokta, medyann yeni sylemiyle ferdiyet merkezli kapitalist toplum
anlaynn popler kltr eksenindeki uyumluluudur. Bahse mevzuu bu uyumluluk ncelikle
birletirici kltrn etkisindeki fertlerin btnden ayrtrlmasdr. Trkiyede yaanan sreci
de byle ifade edebilmek mmkndr. Gnlk yaamn basit tercihlerinden devirilen kimlikler
dorudan doruya bir aidiyet olarak, medya yoluyla halkn karsna sunulurken, btnln etkisi
zellikle sosyal ve siyasi meseleler karsnda azalmaktadr.
Popler kltr, evrensel kapitalist topluma ulamak noktasnda bu toplumu arayanlarn en sevgili
vastalar olarak bugnde hizmetlerini srdrmektedir. Sz konusu haliyle popler kltr, tercihlerin
kurgulad yapay kimliklerin yeerdii bir alandr. Eski toplumsal ilikileri zayflatarak, Batnn
rettii toplum safhasna geiin katalizr olan popler kltr, medyann can simidi olarak
mevcuttur. Medya, savunmu olduu insan hak ve zgrlkleri ile popler kltrn savunusunu
yapabilmektedir. Bu ayn zamanda ifade zgrlkleri iinde deerlendirilen, inan ve yaama
hrriyeti ile ele alnan bir mevzuudur. Kksz enternasyonalizmin girdabnda perian halde olan
medya fikriyatnn batt bu batak, savunma mekanizmasndan te bir ey deildir. Zira her
eyden evvel bu kavramlar, liberal- kresellemeci gruhun kulland biimde kullanlmakta ve
bir eylere klf edilmektedir. Medyann yaratt kltr terrnn insan haklar ve zgrlkleri
kullanmas ile ABDnin kargaa siyasetinde demokrasi ve insan haklarn kullanmas arasnda bir
fark grmek mmkn deildir.
Medya gndelie dair yanlsamalarn ve deiimlerini retirken, kendisini bal bana bir grup
olarak addetmektedir. inde yaam olduu toplumun deerlerine aykr olsa da, bu deerlerle
atsa da yaatlmas srar dndrcdr. Zira toplumun btnlnde ar ve genel geer
ahlak kurallarnda sapkn kabul edilebilecekleri lanse ederek, gndeme tamak, orada tutmak
dorudan doruya bir yok sayma halidir. Benzer bir biimde, halkn deerlerine ters bir hayat
tarznn savunulmas da bu balamda deerlendirilmelidir. Ortada var olan ey, aslnda toplumsal
yabanclamann bir neticesidir. Toplumun var olan deerlerine yabanclaanlarn idaresinde
kastlaan bir medya yaps bu savunusu bir demokrasi ve zgrlk sorunu biiminde takdim
ederken, demokrasi ve zgrlklerin altn oymaktadr. Bu haliyle, biryandan ifade zgrlnn
dikte edilen yaam tarz iin kstlanmas gzlerden kamamakta, medyann hanesine bir eksi
olarak yazlmaktadr.
Popler kltr ve medya ilikisi aktr. retimin merkez ssn oluturan medyann mali sermaye
ve teknik stnlk avantajn elinde bulundurmas, her haliyle tm ideolojik ve siyasi gruplar
popler kltre meyletmeye zorlamaktadr. Son yllarda AKP iktidar erevesinde, slam dini
hakknda yrtlen speklasyonlara bakldnda bu popler kltre entegrenin nasl iledii
grlecektir. Giyimden kuama, duruuna tketime kadar didik didik edilerek, mahremiyetinde
sktrlan ve en nihayetinde byk bir oranda sisteme entegre edilmeleri ile ortaya kan gereklii
skalamamak gerekmektedir. Bugn drdnc kuvvet olarak tanmlanan medyann ynetici
kadrolarnn benimsemi olduklar dnya grnn saldrlar, popler kltrn genilemesi
biimindedir. Gndelik yaamn, toplumsal ilikileri fert lehine deitirerek esasnda dayanmay
ortadan kaldran haliyle tketime hazr imgeler sunmas popler kltrn anahtardr. Bu anahtar
bugn, medyann aralad deiim kapsn oktan amtr.
1950lilerden beri sregelen popler kltr probleminin bugn iin gelmi olduu noktada, unlar
sylemek doru olacaktr. Popler kltr, kreselleme ile temsil edilen Bat merkezli kapitalist
emperyalizmin direttii dnmn ana vastas olarak varln srdrmektedir. Kapitalizmin
direttii bu deiimin kadim kltrn bnyesinde yaratm olduu ykmn ve gerilemenin nne
geilmesi gerei ortada iken, dnlmesi gereken bir dier balk, tketim zerine kurgulanm
olan kltrn ve deiimin nasl durdurulacadr. Bu haliyle sz konusu ilerlemenin karsnda yeni
bir kltrn ve insan ahlak tipinin ve kart medyann yaratlabilmesi gerekmektedir. Bu sebepledir
ki popler kltrn dayand iki baln hzl bir biimde tasfiye edilebilmesi gerekir.
Popler kltr, bir dier anlamda kltr emperyalizmidir. Evrensel insan yaratma idealinin maddeci
eilimlerinin rn olan popler kltr, elbette btnde yeniden ayaa kalkm, evrensel zeminini
salamlatrm Trk kltr karsnda geri ekilmeye mecbur kalacak ve zayflayacaktr. Ancak
bu geri ekiliin hzlandrlmas gerekmektedir. Bu niyetle hzla Trk milliyetilerinin kltrn
yeniden retimini her sahada, milli beeniler zerinde oluturmaya gitmeleri gerekmektedir.
Zaman ilememektedir. Deiimin yn, tarihin sancland kutlu doua doru geliecektir,
gelimelidir.
TRKYEDE KTDAR MEDYA LKLER
Nebahat AKBA
Gazeteler, Osmanl dneminde slahatlar desteklemesi amacyla devlet eliyle kuruldu. Trke
kan ilk gazete Takvim-i Vekyi (1831) devletin yayn organ olmas sebebiyle resm teblileri
ve haberleri yaynlyordu. lk zel Trk gazetesi ise ngiliz William Churchill tarafndan
1840ta kartlan Ceride-i Havadistir. Bu iki gazetenin de yayn kadrosunu devlet memurlar
oluturmaktayd. (Bu memur-yazarlar en st grevlere ykselmilerdir.) 1860ta kmaya balayan
Tercman- Ahval, hazine yardm almadan kan ilk Trk gazetesidir. Bu gazeteler, yeni fikirlerin
yaylmasnda ve millete anlatlmasnda etkili olmutur.
Trk basn Cumhuriyet dneminde, Osmanl dneminde olduu gibi Batllama almalarnn
ilerlemesi, devlet politikalarnn millete anlatlmas gibi grevlerine devam etti. Bamszln
kazanlmasndan sonra 1925te kan i karklklara kadar geen 2-3 yllk srede basnda her
fikri savunan gazete mevcutken 1925te kartlan Takrir-i Skn Kanunu ile bu okseslilik ortadan
kalkt.
Bu dnemi Server skit yle anlatmtr: Trk matbuatnn ekseriyeti Cumhuriyet Halk Partisi
prensiplerine uygun ve msbet tenkit yapar ve parti disiplini prensiplerine sadktr. Kemalizmin
telkin ve propaganda vastasdr; otokritik yapar. Baz mstakil gazetelerimiz ise inklbmzn
umum cephesinden ayrlmamak ve menf tenkit hastalna dmemek art ile Trk efkr
umumiyesinin (kamuoyunun) kk bir parasn tekil eder.[1]
2. Dnya Savan totaliter rejimlerin (Almanya, talya, Japonya) kaybetmesiyle, dnyada
siyas ve ekonomik liberalleme eilimleri ba gsterdi. Bylece, bu liberal eilimler, 1945te
Trkiyenin Birlemi Milletler Beyannamesini imzalamas ve i dinamikler sebebiyle 1940l
yllarda Trkiyede muhalefet ve eletiri ortam geliti.
ok partili sisteme geildikten sonra yaplan 1946 seimlerinde, CHP ve Demokrat Parti milletin
desteini kazanmak amacyla basnla yakn ilikiler kurmaya alt.
Trkiyenin ok partili sisteme geiinde ve milletin siyasete katlmasnda, basnn byk etkisi
olmutur. Bu sebepten, 1950de tek bana iktidara gelen DP ile basnn aras gayet iyidir. Ta ki
1950lerin ortalarna kadar. 1950lerin ortalarnda ekonominin ktye gitmesiyle basn iktidara
ynelik sert eletirilerde bulunmutur. Demokrasi vaadiyle, basnn desteini alarak iktidara gelen
DP, basn kstlayc birok kanun karmtr. 1954te neir yoluyla veya radyoyla ilenecek
crmler hakknda yasa onaylanm; 1957de gazete ve dergi katlarnn dardan sadece
devlet tekeliyle alnmas kararlatrlm; 1958de ise resm ilan ve reklamlarn devlet tekelinden
datlmas uygulamasna geilmitir. 1950den nce CHPnin yayn organ gibi kullanlan Anadolu
Ajans ve radyo 1950den sonra DPnin yayn organ gibi kullanlmtr. Her iki dnemde de ilanlar
gazetelere iktidarn direktifleri dorultusunda datld iin CHP dneminde en ok ilan alan
gazete Ulus iken, DP dneminde ark tersine dnm; Ulusa ilan verilmezken DP yanls Zafer,
Son Havadis, Son Posta gibi gazeteler bol ilan almaya balamtr.[2]
27 Mays 1960 asker mdahalesi basnn tamam tarafndan desteklenmitir. DPden aldklar
ilanlarla byyp 26 Maysa kadar DPye toz kondurmayan basn bile DPnin devrilmesini
alklamtr.
1965te iktidara gelen Adalet Partisi dneminde zel sektr gelimeye balamtr. Bu dnemde
basn, artk iktidara deil de zel sektre irin grnme telana dmtr.
1964te kurulan TRT ile, yazl basnn yannda televizyon yaynlar da balam oldu. Televizyon
da gazete gibi devlet tarafndan kurulmutur.
Osmanl dneminde kurulan ilk gazeteler bin tane kadar baslp sadece elit kesime hitap ederken;
1950lerden sonra baz gazeteler 100 binin zerinde baslarak toplumun her kesimine ular hale
geldi. Bylece basn byk kitlelere hitap edebilecek bir duruma geldi.
1980 ncesinde, teknoloji alanndaki gelimelerle daha hzl ve kaliteli gazete yayncl balad.
Yeni teknolojileri kullanabilmek iin gazetelerin zel sektrle iliki kurmas bu dneme rastlar.
Sermaye evreleriyle kurulan bu ilikilerden sonra gazeteler holdinglemeye balamtr. 1970l
yllarda Hrriyet gazetesi elli byk firma arasnda yer almaktayd.
1980 ncesi dnemde basnn birinci ii gazetecilik olmaya devam ederken; 1980 sonrasnda
basnn dorudan ticar amalar iin kullanlmaya balanmas ve ticar rant alan olma halinin
temelleri de bu dnemde atlmtr.
1980lerden sonra, zal dneminde, basn kamuoyunun szcs olma ve habercilik grevlerini
brakarak ticar karlarn sava alanna dntrlmtr. zal dnemiyle birlikte lkede serbest
ekonominin uygulanmas bu durumu iyice krklemitir.
1980 htilaliyle sendikalarn, partilerin kapanmasyla ve getirilen birok siyas yasakla, siyaset
yapmann imkanszlat bir dnemde medya halka ulamann birincil yolu olmutur. Bu durumdan,
Turgut zal fazlasyla faydalanmtr. dl veya cezalarla medyay hep yannda tutmutur. 1988li
yllarda, Sabah gazetesinin muhalefetini Sabahla 26 bin konut szlemesi imzalayarak kesmitir.
zaln politikalarnda, medyay kullanmann ayr bir yeri vardr.
1980 ncesindeki gazetelerin byk ounluu aile irketlerinindir. (Hrriyet Simavi ailesi, Milliyet
Karacan ailesi, Cumhuriyet Nadi ailesi vs.) 1980le birlikte gazeteci kkenli aile irketlerinin
gazeteleri, ticar amalar iin ii bilmeyen byk sermaye sahipleri tarafndan satn alnmtr.
Bylece, neredeyse btn medya byk sermaye gruplarnn tekeli altna alnmtr.
1990l yllarda zel televizyonlar kurulur. Bu televizyonlar kurmak iin ok byk sermayeler
gerektii iin, bu televizyonlarn kurucular byk sermaye sahipleridir.
Turgut zaln olu Ahmet zal, mar ve Adabankn sahibi uzan Grubu ile bir TV kanal kurmutur.
Milliyetn sahibi Doan Grubu Hrriyet ve Kanal Dyi satn almtr. Finansbank ve ukurova
Grubunun ortaklyla Sabah Grubu ATVyi kurmutur. Grld zere kurulan kanallar byk
sermaye gruplarnndr.
1980 ncesinde medya-siyaset ilikisinden sz ederken; 1980li ve 90l yllarda medya-ticaretsiyaset ilikisinden sz edebiliriz.
1998de ileri eski Bakan Meral Akenerin basna sunduu bir kaset medyayla iktidarn
ticar ilikilerinin ne boyutta olduunu gzler nne sermektedir: Kasetlerde ilgin iddialar yer
almaktayd. Kasetlerde babakanlk eski mstear yardmclarndan Yargtay yesi bir hakim ile
Doan Holding Genel Koordinatr Birkan Erdal olduu ne srlen kiilerin enerji ihalelerini
onaylayan Dantay I. Dairesinin bakan ile randevu alnmasna ilikin konumalar gemekteydi.
Ayn kasette dnemin Devlet Bakan Gne Taner ile Hrriyet Genel Yayn Ynetmeni Erturul
zkk olduu ileri srlen ahslar arasnda da Kocaelinde kurulan bir karton fabrikasna 130
milyon dolar tevik salanmas konusundaki konumalar gemekteydi. Birkan Erdal ile Doan
Holding Medya Grubu Bakan Mehmet Ali Yalndaa ilikin olduu iddia edilen konumalarda
ise an santrali ile ilgili haber yaplmamasna ynelik konumalar yer almaktayd. Kasette ayrca
zkk ile Hrriyet Ankara temsilcisi Sedat Ergin olduu savunulan kiiler arasnda da illerin
mal varl soruturmasndan aklanmas konusu yer almaktayd. 1999 ylnda Meral Akenerin
basna datt dier bir kasette zkk, Doan Holdingin istedii bir teviki vermediinden
dolay Babakan Mesut Ylmaz iin Tanere yle dert yanmaktayd: Bugn onun azndan kan
eyi manet yaptk. Daha ne yapaym? Hl neden teviki vermedi? [3]
90l yllarda medya, ticar kurulularna iktidardan destek alp almamasna gre iktidarla olan
ilikilerini ve haberlerini belirlemitir. Noam Chomskynin ticar medya iin yapt tespit Trk
medyasnn durumunu anlatmaktadr: Medya, hkmet politikasn sorgular ve kar kar, ama
bunu, hemen hemen yalnzca, devlet-irket iktidarnn znde ortak olan karlaryla belirlenen
erevesi iinde kalarak yapar. (Daha ok) Elit kesimler arasndaki ayrlklar medyadaki tartmalara
yansr. [4]
Trkiye Gazeteciler Cemiyetinin 1988deki raporunda Medya patronlarnn, siyas iktidarlarla
ucuz kredi pazarlna girdiini, bunun karlnda o medya patronlar arasnda varlan gizli
anlamalarn sonucu, halkn aleyhine olan siyas ve ekonomik uygulamalarn savunuculuunu
stlendikleri belirtilerek, cretleri gerileten istikrar paketlerinin kamuoyuna mutluluk reeteleri
gibi sunulmas, halkn mal olan devlet kurulularnn zelletirme ad altnda sermayeye peke
ekilmesinin bunlardan bazlar olduu[5] sylenmektedir. Bu durum, medyann millet nezdinde
gvenilmez damgas yemesine neden olmutur. Medyann destek verdiine milletin kar
kaca, medyann karaladna ise milletin sahip kaca kanaati herkese malumdur. Bunun
en nemli nedeni de milletin gndemi ile medyann gndeminin farkl olmasdr. Millet, kendisinin
szcs olmas gereken medyada kendi sorunlarnn dile getirilmediine veya milletin deer
yarglarna gre hareket edilmediine uzun senelerdir ahittir. Medya da bu durumun farknda
ki uzun yllar haber yerine tencere tava pazarlamtr. Pazardaki Aye teyzenin, memur Ahmet
amcann, hamal Rzann, asker Mehmetin haberini deil de, Trkiyenin % 1ini bile oluturmayan
sekin? kesimin haberini yapp; her akam Trk Milletinin en az % 80inin gitmedii, gidemedii,
gidemeyecei tatil yerlerini gstermekten baka bir ey yapmamtr. Fakat her ne olursa olsun
insanlar gvense de gvenmese de lke ve siyaset hakknda bildii, lke karlarn deil de holding
karlarn gzeten medyann kendisine gsterdii kadardr.
2000li yllara gelindiinde Trk bankaclk sistemini AB standartlarna tamak amacyla kurulan
Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu birok bankaya el koydu. Bu bankalarla birlikte
bu bankalara bal medya irketleri de devletin eline geti. Bu medya organlar AKP hkmetiyle
birlikte hkmetleme ye balad . Artk medya- siyaset ilikisi byk oranda kapal devre
almaktadr. Medya ve siyaset iki ayr g olmaktan kp tek elde toplanmaya balad.
AKP hkmeti sterse sylemesin[6], isterse yapmasn anlayyla devlet kurumlarna
yaklamaktadr.
Trkiyenin en byk ikinci medya kuruluu ATV-Sabahn sat, AKPnin medyay ele
geirmekteki kararllna dair ilgin bir rnektir: 1 Nisan 2007de TMSF, Ciner Grubuna ait
Merkez Medyann Sabah gazetesi ve ATV televizyonu dahil 63 irketine el koydu. 4 Eyllde
ATV-Sabahn 7 Kasmda ihaleyle satlaca Resm Gazetede yaynland. Taliplisinin ok olmas
zerine ihale tarihi 5 Aralka ertelendi. 3 Aralk tarihine gelindiinde ise taliplilerin hepsi ilgin bir
ekilde ihaleden ekilmiti. haleye tek talip olan alk Grubu ihaleyi ald. alk Grubunun genel
mdr babakann 29 yandaki damaddr. (Bu olay akllara Ahmet zaln Uzan Grubunun
desteiyle baz kanunlar ineyerek TV kanal kurmasn getirmektedir.)
Medyada iktidara olan muhalifliiyle n kazanan KanalTrk, bir anda, iktidara yaknlyla
tannan Koza-pek Grubu satn almtr. Bu grubun, babakann olur olmaz her szn manet
yapan Bugn denilen bir gazetesi de vardr.
Star gazetesi ve TRT de AKPnin haber propagandas iftlii haline getirilmitir. Her gelen hkmetin
bir ekilde kulland TRT, bu kadar hkmet bamls ve yanls hibir zaman olmamtr.
AKP yanls medyann yazar-izerleri TRTdeki neredeyse btn programlar hazrlamakta veya
sunmaktadr.
Medyadaki irketlerin satyla artk hkmet yanls medyann yannda AKPye ait olan bir medya
grubu da oluturulmaya balanmtr. Hkmetin gcn medyayla paylamak istememesi, medyaya
sahip olma isteini kamlamtr. Bu artk yle bir boyuta gelmitir ki koca torpilli milletvekilleri
Meclis krssnden AKPye destek karken, hanm torpilli eleri de gazetelerindeki krslerinden
AKPye koltuk kmaktadr.(rnek, Mmtazer Trkne, Hasan Da, Salih Memecan vs.)
Demokrasilerde hkmetleri denetleyen birok kurum vardr; lakin hibiri medya kadar etkili
ve gvenilir deildir. nk hkmetleri kontrol eden kurumlar her ne kadar bamsz grnse
de devletten maa alan ve hkmetlere bal alan kiiler bu kurumlar oluturur. Hkmeti
denetleyen kurumlar bir ekilde hkmetin etkisindedir. Bu yzden medyann muhalefet ve
denetim ilevi kmsenemeyecek bir neme sahiptir.
ktidar partilerinin medyaya hakim olmaya almas demokrasiye aykr bir durumdur. Byle bir
durum, demokrasilerde deil; gemite faist Almanyada ve komnist Rusyada grlmtr.
ktidara ait bir medyayla, insanlarn dorular renemeyecei ve salkl bir kamuoyunun
oluturulamayaca da aikardr.
Medya, ancak irketlerden ve iktidarlardan beslenmediinde; Trk milletinin deerleriyle, Trk
milleti iin altnda Trk medyas olabilecektir.
Kaynak
[1] Server skit, Trkiye Matbuat Rejimleri, Matbuat Umum Mdrl Neriyat, lk Matbaas, stanbul, 1939
sy
[2] Vedat Demir, Trkiyede Medya Siyaset likisi, Beta, stanbul, 2007, sy. 161
[3] Vedat Demir, a.g.e. sy. 105, 107
[4] Vedat Demir, a.g.e. sy. 211
[5] Vedat Demir, a.g.e. sy. 208
[6] http://www.milliyet.com.tr/2008/01/24/ekonomi/aeko.html
-Brokrat: Yeni YK bakannn havas deimi. Gayet gzel szler sylyor.
-Bakan Unaktan: sterse sylemesin
KURUMLAR ARASI ATIMA

KUTUPLAMADA BASININ ROL
Batuhan OLAK
Basnn Grevi
Klasik liberal kuram erevesinde gazeteciliin amac temellendirilirken, demokrasi ile basn ve
basn zgrl arasnda vazgeilmez bir ba kurulur. Modern devletin ve kamusal iletiimin
tarihsel olarak ezamanl kuramsallatklar dnldnde, basn zgrl kavram zerinden
verilen mcadele, kamusal iletiim alann devletin denetim ve mdahalesinden kurtarma abasn
ierir. Bu srete oluan liberal yaklamda basn kurulular, serbest pazar ekonomisi iinde i
gren herhangi bir sektrden farkl olarak demokrasiyle bir iliki erevesinde tanmlanr. Bu
yaklama gre, basn demokrasiyi yaatmann ve gelitirmenin en nemli aralarndandr. Bu
roln yerine getirilebilmesi iin halk adna siyasal otoriteleri denetleyecek, kamunun gzcs
roln stlenecek, toplumdaki farkl sesleri, oulculuu yanstacak biimde bir siyasal arena ilevi
grecektir. Ksacas, medya kamu gzcs, halkn temsilcisi, bilgi verici olacaktr.[1]
Liberal anlayn basn konusundaki en yaygn metaforu ise denge arayn yanstan drdnc
g metaforudur. Demokratik rejimlerde basn, dier glerde yasama, yrtme ve yarg erki
yannda drdnc bir g olarak grlr. Liberal demokrasi tezlerine gre, demokrasilerde zgr
basn hkmet zerinde bir gzlemci gibi alarak, yurttalarn temel meslekler hakknda yargda
bulunabilmesi iin gerekli bilgi ve haberi salar. Ayn zamanda yurttalar, farkl fikirlerin ve bak
alarnn varlndan haberdar eden bir forum ilevi grerek, demokrasinin ok sesliliine katkda
bulunur. [2]
Trkiyede Basnn Tarafszl Tartmalar
Tm bu liberal yaklamlar erevesinde, gnmzdeki medyann sz konusu temel grevlerinden
ksmen uzaklat grlmektedir. Bu balamda bata 1980li yllarda Trk Medyasnda ve
dolaysyla gazetecilikte deien anlay ve sermaye yaplar dikkatle incelenmelidir. Her
geen gn tarafszln ve etik anlayn, bal bulunduklar sermaye grubu lehinde deitiren
gazetecilik meslei giderek kendine yabanclamaktadr. Trk Basnnda ska karlalan
sz konusu olumsuzluklar, Trkiye gndemini oluturan gncel meselelerde somut bir ekilde
grlebilmektedir.
Trkiyede yllardan beri sregelen eitli siyasi ztlklar ve bu dorultuda gelien kutuplamalar
vardr. Deien siyasi iktidarlar ve siyasi sylemlerle yeni bir boyut kazanan bu trl olumsuzluklar
en ok devlet mekanizmasnn ileyiine zarar vermektedir.
Trkiyedeki kutuplama eksenleri tamamyla siyasi sylemler ve medyada retilen rnlerle
deimektedir. zellikle son yedi yllk dnem, yani AKPnin iktidarda olduu sre
deerlendirildiinde gze arpan en nemi deiimin medya alannda yaand grlmektedir.
Son zamanlarda devleti yaatan kurumlardr anlaynn bir trl benimsenemedii grlmekle
beraber yaplan aklama ve iktidar yanls olarak nitelendirilen medya organlarnn yaynlarndaki
keskinlik dikkat ekmektedir. zellikle kitle iletiim aralarndan kan ve ierisinde kutuplama
barndran mesajlarn iktidara yakn bir dorultuda seyretmesi, tarafsz olmas gereken basnn da
kimi zaman sorgulanmas ihtiyacn ortaya koymaktadr.
Ayn zamanda iktidarn sorun yaad veya yetki alanlar dhilinde iktidarn baz deiikliklerini
veto eden devlet kurumlar, sz konusu birtakm medyann hedefi haline gelmitir. nk
birilerine gre bu kurumlarda kadrolama sreci baarya ulaamam ve partilerinin kontrolne
geememitir.
AKP iktidar dneminin en byk hatalarndan birisi de, gerginlik siyaseti zerinden iktidar
srdrme anlayn benimsemesidir. Bu dnemde artk dindar olmak ya da dindar olmamak
birtakm ahslarn yorumlarna braklm, Cumhurbakanl makam iin dindar kii araylar
balatlmtr.
Aslnda tm bu abalar demokrasi bizim iin ama deil, aratr zihniyetiyle rtmektedir.
Byle bir zihniyetin hakim olduu devletin eitli kurumlarnda da dinini gstererek ve kimi yerde
propagandasn yaparak yaamak aranlan bir koul halini alacaktr.
2002 Genel Seimleri ncesinde, Trkiyede medyann byk ounluu tarafndan yaplan
yaynlarda genel olarak, lider eksiklii iddias ve ekonomik krizin gelecekte lkeyi hangi noktaya
srkleyeceinden hareketle izilen tablolar vb yaynlar yer almtr. Bunlar, hi phe yok ki
AKPnin iktidara getirilmesinde nemli etkenlerdendir. AKPnin iktidara gelmesinden sonra
balayan kurumlar aras atma ve sosyal devlet anlaynn particilik anlaynda yeniden
kurgulanmas ok doal olarak kurumlarn ypranmasna ve vatandan devlete olan gveninin
eitli zamanlarda azalmasna zemin hazrlamtr.
Medyada deien yaplar vatandaa gnderilen mesajlarn ieriini de deitirmitir. Bu yaynlar
neticesinde zihinlerde terrle mcadele yerine, kurumlarla mcadele dnemi balatlmak
istenmitir. Laik-anti laik kutuplamas yeniden hortlatlm ve bazlarnn salt siyasi sylemi
haline gelmitir. Yine bu srete baz partiler, yaptklarn sanal bir veri anlayyla anlatm ve
iktidarlarnn devamn salayabilme yolunda kutuplamalar derinletirmeye abaladklar net bir
ekilde grlmtr.
Hi yaanmad kadar bilgi kirlilii, etik d davran ve maniplasyonlarn yaand son yllarda,
iktidardaki partinin her kutuplamada taraf olmas da dikkat ekicidir !
Kutuplama Sreleri
Cumhurbakanl seimi ncesinde en st seviyesine ulaan kutuplama giriimleri, son dnemde
iktidar eliyle ekillendirilen ve bir dini cemaatin verdii maddi desteklerle yayn hayatn srdrd
iddia edilen gazete tarafndan yeniden hz kazanmtr.
Sz konusu olaylar zincirini ve deien siyasi sylemleri yorumlayabilmek iin kutuplama
aktrlerini tespit edebilmek ve dikkatle incelemek gerekmektedir.
Bu balamda zerinde dikkatle durulmas gereken bir mekanizmann varlndan sz etmek doru
olacaktr. Bu mekanizma yllardan beridir devletin i dinamikleriyle kavgal, milli kltrne
yabanc ve milli deerlerini yok etme heveslisidir.
Gelinen noktada gndem konusu olan her gelime kurumlar aras atmaya dntrlmek
istenmitir. Bu duruma rnek vermek gerekirse:
Deniz Feneri Davasnda medya ikiye ayrlm, AKPnin yarglama srecini arlatrd iddialarnn
bizzat Babakan tarafndan yalanlanmasna ramen yarglama sreci bir trl balatlamamtr.
Ergenekon Soruturmas kapsamnda medyada yaanlan kutuplama vatandaa yansm, yaplan
aslsz haberlerle henz yarg aamasndaki bir dava kapsamnda bata Trk Silahl Kuvvetleri
olmak zere birok kurum ypratlmak istenmitir.
Dantay Saldrs ncesinde medyann bir blmnde marjinal sesler kmaya balamtr.
Dantay yelerinin trban kararndan sonra yaplan provokatif yaynlar bir gre gre saldrya
zemin hazrlamtr. Ancak bu yaynlar yapanlarn yerine tam tersi istikametteki Cumhuriyet
Gazetesinin saldryla ilikilendirilmesi olduka dikkat ekmitir.
Snr tesi operasyonlar ncesinde medyann bir ksm Trk Silahl Kuvvetlerinin aleyhinde yayn
politikasn srdrm ve operasyona gidecek askerlerimiz zerinde adeta psikolojik bir harp
balatmlardr.
Kutuplama ve atma erevesinde kurulan iletiim hi phesiz bata devlete ve onu yaatan
kurumlara ok byk zararlar vermektedir. Devlet kurumlarna zarar vermek isteyen kiilerin bu
srelerdeki silahlarnn medya olmas olaylarn arka planlarnn sorgulanmas zorunluluunu
ortaya koymaktadr. Bu noktadan hareketle devlet kurumlarn ypratmak isteyen kii veya
kiilerin gemilerine bakldnda devlet anlaya kar olduklar grlecektir. Bu erevede
tarafszln kaybedip, kutuplamann baat aktr haline gelen bir ksm medyann bugnk
durumunu knamayanlar veyahut basn zgrl erevesinde deerlendirenler dnceleri ve
yaptklaryla tezat oluturmaktadrlar. Kendilerine gre doru olan tarafszlkm gibi vatandaa
sunanlar ise her geen gn medyann ana fikri yapsn oluturma, daha doru bir ifade ile yeni
kurallarn koyma heveslisidirler.
eitli almlarn nce iktidar, ardndan Cumhurbakan ve beraberinde iktidar yanls medya
tarafndan yapld bir dnemde, olumsuz srelerin de ortaya kmas ok doaldr. yle
ki yasaya uygun olmayan dzenlemelerin eitli yarg organlarndan dnmesinin ardndan
bizzat Cumhurbakan dahi konuya mdahil olabilmekte, sreci ierisinden klmaz bir
hale getirebilmektedir. Kurumlarn salkl ileyiini ve kan przleri sergileyecekleri
saduyulu anlay erevesinde gidermesi gerekenler ne yazk ki bundan ok uzakta gndemi
yorumlamaktadrlar.
Gazete tirajlarnda da ilginliklerin yaand son dnemlerde, iktidarlar zerindeki denetim
mekanizmas olma zelliini giderek kaybeden medyann, kutuplama srelerinin baat aktr
haline geldii grlmektedir.
Trkiyenin kaderini belirleyecek olan olaylar ncesinde medyann durumu olumsuz bir srece
iaret etmektedir. Askeri operasyonlar, mali almlar, yarg kararlar gibi lke kaderini yakndan
ilgilendiren olaylarda medyann kutuplamas ya da sz konusu sreleri kmaza srklemesi
olduka sorunlu bir kitle iletiim srecine neden olmaktadr.
Tm bu srelerdeki medyann durumu, Trkiyedeki editoryal anlayn iktidar lehinde yeniden
gzden geirildii ve tarafszlk ilkesinden giderek uzaklaldn gzler nne sermektedir. Bu
balamda kutuplamalarda taraf olan medyann sorgulanmas ihtiyacnn her geen gn artt bir
kez daha ispatlanmtr.
KAYNAK
[1] UZUN, Ruhdan, letiim Etii, Dipnot Yaynlar, Ankara, 2009, sy. 34
[2] ONeil, John Piyasada Gazetecilik Yapmak, ev. Nuray Trkolu. Medya ve Gazetecilikte
Etik Sorunlar, der. Andrew Belsey ve Ruth Chadwick, Ayrnt Yaynlar, stanbul 1998
BASININ DOUU
TRKYEDEK BASININ
GEM VE BUGN
Batuhan OLAK
Basn tarihinde basnn ortaya k, ilk insanlara kadar dayandrlmakta, yaznn bulunmasyla,
matbaann icadyla ve dier teknolojik gelimelerle bugne kadar uzanmaktadr.
Toplumun bireyi olan insan daima evresinde olup bitenleri renmek, kendi bana gelenleri
bakalarna duyurmak, bunlar zerinde dnmek ve dndklerini de bakalarna iletmek
ihtiyacn duymutur. te bu ihtiya, yani yaanan anda olup bitenleri renme merak (haberleme)
eylemini yaratmtr.
Bir alc, bir verici olarak nitelendirilen iki taraf arasnda yaplan, herhangi bir arac olmadan
yaplan haberleme eylemi, dorudan doruya haberlemedir. Bu tr haberlemenin en byk
zellii szl oluudur. Ancak haberin dier kiilere, nc ahslara aktarlmas mmkndr.
Bunun salanabilmesiyle de alc ve vericilerin artmasna yol amakta, bylece de giderek artan
zincirleme bir haberleme sz konusu olmaktadr. te bu giderek artan zincirleme haberlemenin
en nemli, en eski, en etkin ve en yaygn arac da, zellikle yaznn icadndan gnmze kadar
eitli aamalar geiren ve yirminci yzyl dnyasnda drdnc kuvvet olarak adlandrlan
basn dr.
Bu noktadan hareketle basn, haberleri toplayan ve bu haberleri yayma arac olarak
nitelendirebiliriz.
Gnmz ada basnnn ortaya kmas da 19.yzylda birok icatlarn yaygn olarak
kullanlmasyla gereklemitir. Kdn dk maliyetle retimi, matbaalarn yaygnlamas ve
eitli faktrlerin etkisiyle gnmz ada basn ortaya kmtr.
Gnmzdeki basna baktmzda yazl ve grsel olarak ikiye ayrldn grmekteyiz. Yazl basn
alannda Trkiyedeki ilk rnekler gazetelerdir. Bu kapsamda ilk Trke gazete 11 Kasm 1831de
yayna giren Takvim-i Vekaidir. Bu gazetenin zellii dnemin Osmanl Padiah II. Mahmut
tarafndan kartlyor olmasyd. Bu yzden de gnmzdeki resmi gazete niteliindedir.
Osmanldaki Mslman Trkler tarafndan yaymlanan ilk gazete ise Tercman- Ahval (durumlarn
yanstcs) adn tamaktadr.
Yazl basnda ortaya kan bu geliimci sre Osmanlnn kyle sekteye urasa da, Cumhuriyet
Dneminde Anadolu Ajansnn kurulmasyla yeniden hzl bir ykselie gemitir. Kurtulu
Dneminden sonra salanan gven ortam beraberinde yazl basnn da gelimesini salamtr.
Bu balamda, Anadolu Ajansnn kurulmasndaki en byk ama; yeni kurulmu Trkiye
Cumhuriyeti Devletinin d lkelerde propagandasn yapabilmek, dnyaya sesini duyurabilmekti.
Anadolu Ajans, Mustafa Kemal Atatrkn inklplarna ve milli mcadelenin her aamasna
tanklk ederek kuruluu itibariyle ok nemli bir i yaparak, haber alma ve yayma grevini yerine
getirmitir.
Daha sonraki dnemlerde Trk Basn inili kl bir grafik izmitir. Dnyadaki deien
stratejiler, hammadde ihtiyalar, toplumsal snflama, ideolojik akmlar, askeri mdahaleler
en ok basn etkilemitir. Bunlarn birou basnn gerekli ekilde gelimesinin nnde engel
tekil etmilerdir. zellikle 1980 darbesinden sonra, Trk Basn yava yava ahslarn tekeline
gemeye balamtr. te bu dnemlerde ortaya bir iadam km ve Trk Basnnn adeta baronu
olmutur.
Trk Basnn zel sermaye ile tekellemeye balamas 1980 darbesinin bir yl ncesinde, Aydn
Doann Milliyet Gazetesini almasyla balamtr. Basn dnyasnda hibir deneyimi olmayan
ve daha nce kimsenin ismini duymad bir iadam olan Aydn Doan Milliyet Gazetesini alarak
byk skse yapm ve medya imparatorluunun ilk admn atmtr. 1980 darbesinden sonra
Trk basnn yaad maddi skntlar en ok Aydn Doana yaramtr. Yaanan kriz ortamn ok
iyi deerlendiren Aydn Doan, Milliyet Gazetesi ile girdii basn dnyasna art arda satn ald
gazetelerle daha da bymtr. Doan Grubunun kurulmasnn nn aan bu srete en byk
eksiklik ise, Aydn Doann bu kadar serbest braklmasdr. Yani kuvvetler ayrlnda 4.kuvvet
olarak nitelenen medya bir kiinin tekeline braklarak byk bir strateji hatas izlenmitir. Bu gibi
hatalar Doan Grubunun daha da byyerek medyada tek bana bir ynlendirici olmasna yol
amtr.
Bir lkenin basnn oluturan nemli kurulularn (gazeteler, televizyonlar gibi), 23 medya
grubunun eline gemesi lkedeki fikirsel geliimi engelledii gibi, iktidara gelen siyasilerin
de iine gelmitir. nk 30 kiiye hkim olmak yerine sadece 23 kiiye hkim olarak, kendi
propagandalarn yaptrmlardr. zellikle Aydn Doann, iktidara gelen her parti ile ok iyi
ilikiler kurmas bu durumu dorular niteliktedir. Bu sebeplerden tr iktidara gelen birok parti
yaptklar yolsuzluklarn, hatalarn, yalanlarn hesabn verme zahmetine girmemitir.
Basndaki bu tekelleme 1990 sonrasnda da hzla devam etmitir. zellikle grsel basnda birok
yenilik gerekletirilmitir. 1989da temelleri atlan Star T.V. 1990 ylnda yayn hayatna balayarak
kurulan ilk zel Trk Televizyonu olmutur. Ahmet zal ve Cem Uzan ortaklnda kurulan Star
TV, ortaklarn ayrlmasndan sonra tamamen Uzan Grubuna gemitir. Daha sonra Star Gazetesi
ve dier kurulularla glenen Uzan Grubunun, 2002 ylnda siyasete atlmasyla medyadaki bu
hzl ykselii yn deitirerek, aksi istikamette hzl bir de ve sonunda da bir yok olua sahne
olmutur. 2004 ylnda 306 milyon dolara Doan Grubu tarafndan alnan Star Televizyonu, Aydn
Doann medyadaki kralln bir kez daha ilan etmesine yol amtr.
2000 sonras dneme baktmzda Doan grubunun karsnda Fettullah Glene yaknlyla
bilinen Samanyolu TV ve Zaman gazetesinin ban ektii bir grup, Sabah Gazetesinin ban
ektii Ciner Grubu, Show TVnin ban ektii ukurova Grubu yer aldn grebiliriz. Ancak
Aydn Doann mevcut iktidar ile kurduu scak ilikiler, rakiplerinden ok ileride olmasna yol
amtr.
Trk Basnn zellikle 2002 sonras dnemine baktmzda arpklklarn ve yanllarn daha ok
olduunu aka grebilmekteyiz. Basndaki bu sre AKPnin iktidaryla birlikte hz kazanm ve
basnn tarafszl giderek yok olmutur. lkenin temel sorunlar unutulmu ve basn, siyasilerin
propaganda arac olarak kullanlmtr.
Bu balamda yazl ve grsel basnn, bulunduu lkenin kltrel, sosyal, milli deerlerine
dorultusunda yaynlar yapmas normaldir. Ancak Trk Basnna baktmzda bunun tam tersini
grmekteyiz. Yukarda da bahsettiimiz zere Trkiyede basnn yaps tamamen bireylerin ve
iktidarn elinde maa olarak kullanlmaktadr. Bu konuyu biraz daha somut rneklerle ele alalm.
Hatrlarsnz medyann son dnemde zerinde durduu baz nemli konular var. lkemizde kendini
aydn olarak niteleyen birka PKK izgisindeki cahilin ihanet noktasna varan eletiri konularn,
lkenin en byk sorunu olarak gsterilerek zihin bulankl yaratlmaktadr. Bu noktadan
hareketle de 301.madde, Kurtlar Vadisi iin baskc ve sansrc bir olan basn, ifade zgrln
savunuyoruz diyerek de nllerin zel hayatlar, magazin programlar, yarma programlar vs.
gibi zerinde konuulmas 2 cmleyle snrl olan konularla habercilik yaparak oluturmaktadrlar.
Ancak tm bu gereksiz konular ana haber bltenlerinde, gazetelerin manetlerinde habercilik
ad altnda insanlara sunulurken, lkenin temel sorunlar; isizlik, yolsuzluk, blc terr,
niversitelerde kadrolama, eitim, salk vb. konular es geilmektedir.
Konunun nemini pekitirebilmek iin bir rnek daha verelim. Son gnlerde btn dergilerde,
gazetelerde, televizyonlar F tipinde yatan Behi Ann lm orucu ve yaadklar anlatlyor.
Haberi izleyenler, eer konunun ayrntlarn bilmiyorlarsa gerekten o kiiye acyabilirler, hatta
yardm etmek isteyebilirler, nk haber o ekilde hazrlanm. Ancak bu kiinin PKKl olduu ve
PKKya yardm ve yataklktan F tipi cezaevinde kaldn birka istisna dnda verilmiyor. Byk
basn kurulular iinde de bu konunun zerine tek giden kii Hrriyet Gazetesinden Emin laan
oluyor. imdi sormak gerekiyor; bu mu habercilik, bu mu basn meslek ilkelerine sayg, bu mu
tarafszlk, bu mu insan haklar sormak lazm. Eer tm bunlar basn zgrl ise, terr maduru
binlerce insanmzn, askerimizin, devlet grevlilerimizin, polisimizin zgrlkleri nerede? Niye
bu vatandalarmzn ektikleri, yaadklar olaylar anlatan televizyon dizisi, daha ilk blmden
despot rejimler gibi yasaklanyor? Ve bu gibi blc marjinalleri sahiplenmekten ekinmeyen bir
takm basn kurulular, buna niye tepki vermiyor?
Tm bunlara istinaden unu diyebiliriz; Trk Basn giderek, basn ahlakndan, basn meslek
ilkelerinden uzaklamaktadr. Bulunduu toplumun hassasiyetlerini, sorunlarn dile getirmek
yerine, tarafl ve tarafl olduu kadar da yetersiz bir yayn anlayyla hareket etmektedir. Gerek yazl
gerekse grsel basn ele aldmzda bu gerein genele hkim olduunu rahata grebiliriz. Trk
Basnn bu grnts, Osmanlnn son dnemindeki Bab- Ali basnyla benzerlikler gstermesi
basnn bu durumunun ne kadar vahim boyutlara ulatnn somut gstergeleri olmutur.
Sonu olarak basn; tarihin her dneminde siyasette, ideolojilerde, haber alma ihtiyacnn
giderilmesinde, iletiim salanmasnda belirleyici etken olmutur. nemi her geen gn artmakla
birlikte, gelecein siyasi ekillenmelerinde de barol oynayacaktr. Deien dnya artlarnda ulusal
basnlar lkelerinin menfaatleri dorultusunda hareket ettikleri srece grevlerini fazlasyla yerine
getirmi olacaktr. Ancak Trk Basnn Trk Milletine yabanc kalmas, Trk Milletinin deer
yarglarna uzak kalmas beraberinde milli irade eksikliini getirecektir. zellikle Trkiyenin niter
yapsnn korunmasnn ok nemli olduu gerektir. Ortadouda deien yap erevesinde niter
yapmzn sreklilii byk nem arz etmektedir. te bu yapnn salanabilmesi, Trkiyenin milli
bir politika ve milli bir dnce ile hareket etmesiyle mmkn olacaktr. Bu noktadan hareketle
Trk basnna stratejik bir grev dmektedir. En ksa zamanda Trk Basn kiilerin tekelinden
kmal ve Trk Milletinin karlar dorultusunda ve basn meslek ilkeleri dorultusunda hareket
etmelidir.
Kaynaka
1. Prof. Dr. lhan YERLKAYA Gemiten Gnmze Medya Etii

2. M. Nuri NUUR, Basn ve Yayn Tarihi

Guncel Meseleler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Guncel Meseleler

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Guncel Meseleler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

lk Ocaklar

Eitim ve Kltr Vakf Genel Merkezi

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

6 lk Ocaklar Eitim ve Kltr Vakf Genel Merkezi

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

8 lk Ocaklar Eitim ve Kltr Vakf Genel Merkezi

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

10 lk Ocaklar Eitim ve Kltr Vakf Genel Merkezi

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

12 lk Ocaklar Eitim ve Kltr Vakf Genel Merkezi

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

kapsamnda devletimize ve milletimize dayatlan uygulama ve szlemeler de lkemiz iin bu

lk Ocaklar Eitim Program

ve ahlk standartlarn douracak, bunlar ortaklaa tannacak ve bu suretle silahlanma, savunma,

lk Ocaklar Eitim Program

26 lk Ocaklar Eitim ve Kltr Vakf Genel Merkezi

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

28 lk Ocaklar Eitim ve Kltr Vakf Genel Merkezi

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

lararas ticaret sayesinde, kapitalizm kendisini yeniden retebilecei pazar/tketim alanlarna

lk Ocaklar Eitim Program

de kayt-ii altrdklar iiler zerinden katlandklar maliyetten kayt-dla gei yaparak

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

KRESELLEME ve EMPERYALZM KARISINDA

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

38 lk Ocaklar Eitim ve Kltr Vakf Genel Merkezi

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

42 lk Ocaklar Eitim ve Kltr Vakf Genel Merkezi

lk Ocaklar Eitim Program

lk Ocaklar Eitim Program

44 lk Ocaklar Eitim ve Kltr Vakf Genel Merkezi

lk Ocaklar Eitim Program