JOURNAAL

Stichting
Kunst
Accommodatie
Rotterdam

Column Hugo Bongers

Onrust in atelierpanden
Kunstenaars op schopstoel
Galeries in Rotterdam;
5 profielen
Filmbeelden van Jasper Just op de
Coolsingel in het kader van Eerbetoon
aan een Avenue. Organisatie
Sculpture International Rotterdam.

Februari 2015

Column

Verhuizen kost bedstroo

Als n ding duidelijk wordt uit het verhaal over
de bedreiging van verschillende kunstenaarspanden in Rotterdam dan is het wel dat we
tegenwoordig met een andere overheid te maken
hebben dan in het verleden. Tientallen jaren
werden kunstenaars in oude schoolgebouwen
met rust gelaten. De SKAR beheerde de panden
netjes, de gemeente had andere zorgen:
nieuwe woningen bouwen en oude opknappen.
Atelierpanden stonden zelden in de weg, herinnerden integendeel als een van de weinige oude
panden in stadsvernieuwingsgebieden nog aan
de architectonische geschiedenis van de buurt.

misschien ook niet meer voor een decennium.

Kunstenaars zullen vaker tijdens hun beroepsmatig
bestaan moeten verhuizen. Wat jongeren makkelijk
kunnen, flexibel zijn in je ateliersituatie, zullen oudere
kunstenaars ook moeten leren.
Er is leegstand genoeg in de stad, maar je tekent wel
een contract met een opzegtermijn van een maand.
Dat is erg, zeker voor een kunstenaar met veel en
zwaar materiaal. Verhuizen kost bedstroo, zo luidt
een oud Nederlands gezegde. Verhuizen betekent
altijd verlies van tijd, van energie, van spullen die kapot
gaan. Verhuizen moet worden beperkt maar het zal
vaker gebeuren dan ooit. Aan de SKAR de vraag hoe zij

Die passieve overheid bestaat niet meer. Actief ingrij-

kan helpen het verlies aan bedstroo te beperken. Kan

pen is het parool, zorgen voor meer bewoners in

de SKAR slimme contracten sluiten waardoor zij altijd

oude panden (het kluspandenconcept) en anders actief

wel ergens aanbod heeft ook als de kunstenaar binnen

afstoten: verkopen aan de hoogst biedende, met welke

een maand weg moet? Kan de SKAR centraal goede

bestemming dan ook. Een afgeslankt ambtenaren-

opslagruimte regelen voor de collectie onverkochte

apparaat (en nog moeilijk bereikbaar ook) streeft

kunstwerken van een kunstenaar opdat die niet telkens

naar een afgeslankt onroerendgoedbezit. De overheid

meeverhuisd hoeft te worden? Of is dat een taak van

treedt nu even hard op maar daarna terug. Aan zorg

de kunstenaars zelf? Laten we maar eens creatief onder-

voor de huisvesting van kunstenaars doet de overheid

zoeken welke nieuwe rollen de SKAR kan spelen in een

niet en aan woningcorporaties wordt het verboden.

wereld die definitief veranderd lijkt. SKAR doet al lan-

Daar zit je dan, als kunstenaar.

ger onderzoek naar mogelijkheden voor de toekomst.

Het bizarre is dat de atelierpanden de overheid al

Het parool luidt dus: kunstenaars, hou op met klagen,

heel lang niets kosten. Over de hele linie betalen de

ga samen met de SKAR aan de slag en zoek naar alter-

kunstenaars-huurders de kosten voor onderhoud en

natieven voor de oude schoolgebouwen. Hoe kunnen

exploitatie. Alleen voor de instandhouding van een

al die leegstaande (en inderdaad te lage) kantoorruim-

piepklein apparaat, het bureau van de SKAR, geeft

ten wel geschikt worden gemaakt? Hoe met weinig

de gemeente een subsidie. Het is dus niet zozeer om

investeringen toch goede ruimten te creren? Hoe de

financile redenen dat de gemeente van atelierpanden

nadelen van het verhuizen te verkleinen? En bovenal:

af wil. De boodschap is simpeler: dit is geen taak

hoe kunnen de Rotterdamse kunstenaars zich beter

meer van de gemeente, kunstenaars moeten hun

verenigen om samen eens een politieke vuist te maken?

eigen broek ophouden, net als alle andere beroepsbeoefenaren. Wij willen meer welgestelde bewoners in

Hugo Bongers

de stad, zegt de gemeente, mooi dus dat we daar nog

een aantal oude schoolgebouwen voor beschikbaar
hebben. Verkopen, verbouwen, weer een zorg minder.
Laten we eerlijk zijn, dat draaien we niet meer terug.
De terugtredende overheid die marktprincipes hanteert
is een feit. Het heeft geen zin om romantisch treurend
terug te verlangen naar vroeger. De SKAR staat in de
positie dat zij simpelweg moet dealen met deze nieuwe
omstandigheden. Die brengen met zich mee, kijk maar
naar de creatieve klasse van jonge kunstenaars en
vormgevers, dat we flexibeler moeten worden. Een
atelier is er niet meer voor een heel kunstenaarsleven,

Vervolgonderzoek
Kunstenaars, jonger dan 34 jaar, melden zich maar in
beperkte mate bij CBK en SKAR. Dat kwam naar voren
tijdens het onderzoek dat Motivaction vorig jaar verrichtte in opdracht van beide instellingen. Slechts 12%
van de huurders van SKAR en 26% van de kandidatenlijst voor een atelier maakt deel uit van deze leeftijdscategorie. Dit is aanleiding tot een vervolgonderzoek om zicht te krijgen op de drijfveren en verlangens van deze groep. Dat zal op korte termijn plaatsvinden. SKAR acht het van wezenlijk belang dat
kunstenaars van alle leeftijdscategorin de weg naar
haar dienstverlening vinden.

Overheidsbeleid bedreigt creatieve toekomst 100 beeldende kunstenaars

Spreekt Rotterdam met twee monden?

door Jan Donia
In 2011 legde de Rotterdamse Raad voor Kunst
en Cultuur zijn aanbevelingen en adviezen voor
de periode 2013 2016 vast in een culturele staalkaart. Een gewetensvol en ondanks de crisis
optimistisch document, een handleiding voor de
stedelijke overheid en de politiek om de kunsten
een zeker perspectief te blijven bieden. Op grond
daarvan heeft de gemeente haar subsidiebeleid
voor de sector geformuleerd. De staalkaart stelt
o.a. dat Rotterdam nog steeds ongekend populair is als vestigingsplaats voor kunstenaars,
vormgevers en andere creatieve beroepsbeoefenaren. Om dat goede klimaat ook in de toekomst te behouden acht de Raad een ruimhartig
onroerend goed beheer van groot belang: voldoende betaalbare accommodaties via gemeente
en corporaties.

hoogte is dat het geval. Stadsontwikkeling het vroegere OBR wil een aantal gebouwen waarin kunstenaars werkzaam zijn, verkopen, marktconform verhuren of opdelen in zogenaamde kluswoningen. Het is te
gemakkelijk om hier met een beschuldigende vinger te
wijzen naar S.O. Die dienst heeft van de Coolsingel de
opdracht gekregen om rendement te maken. Dat is,
gezien de bezuinigingen die aan de orde zijn, begrijpelijk. Bij de opdracht is, voor zover wij kunnen nagaan,
geen voorbehoud gemaakt in de geest van de culturele
staalkaart: een ruimhartig optreden richting kunstenaars.

Kille mentaliteit
De conclusie ligt voor de hand dat het stadhuis en dus
de politiek rechtstreeks verantwoordelijk is voor de
beoogde ontruimingsacties. Terzijde dient te worden
opgemerkt dat het voor de buitenwereld moeilijk is

Wij zijn nu begin 2015, halverwege de genoemde

door te dringen tot Stadsontwikkeling, in ieder geval

cultuurperiode, en opeens dreigen circa 100 beeldende

moeilijker dan in het verleden. Dat is niet bevorderlijk

kunstenaars hun werkplek in gemeentelijke panden te

voor de continuteit van overleg met zakelijke partners.

verliezen. Hoe is dat te rijmen met de voornemens in

Ernstiger is dat er sprake is van een soms kille menta-

de culturele staalkaart, waarmee de politiek zich in

liteit. Bij de enige jaren terug opgeheven afdeling OBR

2011 in de gemeenteraad conformeerde. Spreekt de

Economie werkten mensen die hart hadden voor de

gemeente Rotterdam met twee monden? Tot op zekere

cultuur en de autonome kunst. Dat gevoel lijkt nu

>

Het atelierpand aan de Schonebergerweg wordt beheerd door SKAR. Ook hier wil Stadsontwikkeling kluswoningen onderbrengen.

afwezig, of het wordt goed verborgen. Waarom staat

bij S.O. niemand op om aan de bel te trekken: is het
onze taak om de kunst om zeep te brengen? Veelzeggend is dat een aantal dossiers waar het hier om
gaat, is uitbesteed aan een organisatie van buiten.
Verwey Vastgoed is belast met de afhandeling of
vermarkting van (tijdelijke) panden. Dan hoef je zelf
de vervelende boodschap aan de huidige gebruikers
niet te brengen.
Stadsontwikkeling wil aan de atelierpanden aan de
Bloklandstraat, de Hammerstraat, de Osseweistraat, de
Schonebergerweg en mogelijk ook Kunst & Complex
een andere bestemming geven. Hetzelfde is het geval
met de Tamboerstraat en de s Gravendijkwal die al
door de kunstenaars verlaten zijn. Ook de Mauritsstraat
en de Parallelstraat zitten in de gevarenzone. In hoeverre de plannen gerealiseerd worden, is vooralsnog
onduidelijk, maar zij zorgen voor onrust en onzekerheid in een beroepsgroep die het toch al niet gemakkelijk heeft. De crisis mag voorbij zijn, kunstenaars merken dat nog niet. Wij mogen hierbij de ogen niet sluiten voor de realiteit. Hoewel de resultaten van grote

Ontruiming van het Duendepand aan de Tamboerstraat.

veilinghuizen als Christies en Sothebys een ander

beeld suggereren, is de marktsituatie voor de doorsnee

SKAR heeft deze gebouwen al jaren in beheer en

beeldende kunstenaar slecht. Om in hun levensonder-

betaalt een contractueel overeengekomen huurprijs.

houd te voorzien leggen kunstenaars zich, in het beste

Met name het mooie pand aan de Schonebergerweg,

geval, toe op toegepaste kunst of kunstonderwijs. Heel

waarin een actieve kunstenaarsgemeenschap werkzaam

vaak zijn zij nood gedwongen werkzaam in andere

is, zou aan SKAR tegen een redelijke vergoeding in

sectoren. Daardoor kunnen zij niet optimaal gebruik

eigendom moeten worden gegeven.

maken van hun atelier, vaak moeten zij dat beperken

4

tot het weekend of de avonduren. Daarover worden

Dat bij Stadsontwikkeling de goede wil zeker niet

wel eens zure of bevoogdende opmerkingen gemaakt.

ontbreekt, blijkt uit haar overeenkomst met het

Als de welvaart weer toeneemt en de overheid daar-

kunstenaarscollectief De Fabriek. Dat heeft voor een

door afstand kan nemen van haar huidige houding

periode van drie jaar een voormalig schoolgebouw in

ten opzichte van de actuele kunst, krijgt die zeker een

Overschie in gebruik gekregen, waardoor de betreffen-

nieuw elan.

de acht kunstenaars in ieder gaval voorlopig onder dak

zijn. In dit pand bevinden zich nog acht lokalen, waarin

Wishful thinking

kunstenaars die elders op een schopstoel zitten,

De speculatie op verkoop van panden aan commercile

eventueel een werkplek kunnen verwerven. Uit de

partijen lijkt wishful thinking, mede gezien de enorme

gesprekken tussen S.O. en een aantal initiatieven lijkt

en schijnbaar onverkoopbare leegstand van onroerend

een oplossing voor beide partijen mogelijk.

goed in Rotterdam. De gedachte die hier en daar de

kop opsteekt om gebouwen ver onder de marktprijs

Kluspanden

aan de man te brengen, is hopelijk nergens op geba-

Verhuur tegen marktconforme prijzen lijkt, gezien de

seerd. Tenzij daarbij de continuering van het gebruik

bouwkundige status van sommige gebouwen, niet echt

als atelierpand voor kunstenaars wordt gewaarborgd.

haalbaar. Overigens bestaan bij Stadsontwikkeling hier

Het zou in dit verband redelijk zijn als SKAR de panden

en daar optimistische verwachtingen in die richting.

aan de Schonebergerweg en de Osseweistraat in eigen-

Voor de Bloklandstraat, de Hammerstraat, de

dom kan verwerven. Dat zou Stadsontwikkeling tevens

Osseweistraat en de Schonebergerweg wordt een

ontslaan van de verplichting om alternatieve onder-

bestemming als kluspand beoogd. De gebouwen wor-

komens aan te bieden. Om misverstanden te vermijden:

den dan opgedeeld in cascos waarin kopers hun eigen

woning kunnen bouwen. Het is gelanceerd als een

Om-niet overeenkomsten

sociaal fenomeen dat zoals blijkt uit een artikel in

De atelierpanden aan de Bloklandstraat en de

het AD dd. 4.11.2014 niet altijd rozengeur en manen-

Hammerstraat worden beheerd door stichtingen die

schijn is. Dat neemt niet weg dat hier sprake is van

in het leven zijn geroepen door de kunstenaars die er

en interessant initiatief. Tot nu toe zijn circa 500 klus-

werken. De stichtingen gebruiken de gebouwen op

woningen gerealiseerd.

basis van een om-niet overeenkomst met de gemeente.

Dat houdt in dat zij geen huur betalen, maar wel

Nu ligt het in de bedoeling om ook in schoolgebou-

verantwoordelijk zijn voor reparaties en het wind-

wen, kerken en fabrieken aan de slag te gaan. Maar

en waterdicht houden. De kosten daarvan worden

het is betreurenswaardig dat kunstenaarspanden hier-

bestreden uit de gebruikersbijdrage die kunstenaars

voor worden gebruikt, terwijl er nog steeds een tekort

betalen en die voor beide panden 140 euro per maand

aan ateliers is. Dat blijkt o.a. uit de wachtlijsten van

bedraagt; daaruit wordt ook de energie betaald.

SKAR en stichting Nieuwe Ateliers Charlois. S.O. biedt

In de om-niet overeenkomsten is vastgelegd dat de

kunstenaars in zogenaamde om-niet panden, die even-

kunstenaars bij opzegging het pand binnen een maand

tueel moeten vertrekken, geen alternatief. Zij is daar-

moeten verlaten. Deze schijnbaar harde voorwaarde

toe ook niet verplicht. Zij kiest in dit verband voor de

moet gezien worden in het kader van de tijd waarin

gemakkelijkste weg: kijk wat SKAR voor je kan doen.

zij werd geformuleerd. Zij was tekst voor de tribune,

Terwijl SKAR zelf ook direct geconfronteerd wordt met

in de praktijk werd zij niet of nauwelijks gehanteerd.

de beoogde maatregelen. De Schonebergerweg (14

Decennia lang waren kunstenaars in Rotterdam een

ateliers) en de Osseweistraat (12 ateliers) worden al

gerespecteerde beroepsgroep. De overheid was zich

jaren door haar van S.O. gehuurd en beheerd, inclusief

bewust van de waarde van autonome kunst voor de

reparaties en periodiek onderhoud. SKAR wist al langer

samenleving. Kunstenaars in om-niet panden hebben

dat Stadsontwikkeling (mogelijk) plannen heeft met

lange tijd geen last gehad van de eigenaar van hun

de betrokken gebouwen. Maar het geeft in feite geen

gebouw, de gemeente. Soms hadden zij het idee

pas dat de kunstenaars zouden moeten vertrekken.

dat men hen had vergeten. Dat was ook in de

SKAR voelt zich in dit verband meer dan een huisbaas,

Hammerstraat en de Bloklandstraat het geval.

zij voelt zich op grond van de opdracht die

de stad haar jaren geleden gaf, moreel verantwoorde-

Hammerstraat

lijk voor de operationele mogelijkheden van de sector.

De sfeer onder de kunstenaars in de Hammerstraat (12

Daarom vindt zij het nu nodig om aan de bel te trek-

ateliers) is wat gelaten. Zij zijn teleurgesteld over het

ken. Als zij op enigerlei wijze de kunstenaars die nu

gedrag van Stadsontwikkeling, voelen zich overvallen

op een schopstoel zitten, kan helpen, zal zij dat doen,

door de kille aanpak. De projectleider die met de

aldus SKAR directeur Chris Bouma.

Hammerstraat belast is, zei dat zij 17 panden in haar

portefeuille heeft met de opdracht om die te verkopen, zegt Christine Saalfeld. Maar waarom wij?
Wij onderhouden het pand goed, zijn serieus werkende
kunstenaars en nu zouden wij opeens op straat worden
gezet, zonder redelijk alternatief.
Het vertrouwde atelierbeleid, het hanteren van
non-profit prijzen voor de sector, is een dode letter
geworden, stelt Ronald Motta vast, verwijzend naar
de beroemde dichtregel van Lucebert Alles van
waarde is weerloos. Wij moeten er dus rekening mee
houden dat wij eruit moeten. Die dreiging leidt tot
onzekerheid. Wij waren van plan onze CV-kachel te
vernieuwen. Die staat op instoren. Nu stellen we dat
uit. Hopelijk voorlopig.
Wij zitten sinds 1984 in dit pand, aldus Rob van der
Hoeven die de hele periode heeft meegemaakt.
Het atelierpand aan de Hammerstraat.

Het werd ons destijds aangeboden door de stichting

>

Ronald Motta en Christine Saalfeld van de Hammerstraat, teleurgesteld in het beleid van de gemeente.

Katholiek Onderwijs. Later ging het eigendom over

Bloklandstraat

naar het Grondbedrijf, dat het gebouw wilde slopen,

Anders dan voor de Hammerstraat is voor de

maar de sloopvergunning werd niet verleend. Daarna

Bloklandstraat (10 ateliers) het einde in zicht. In juni

vielen we onder het OBR dat nu Stadsontwikkeling

2015 moeten de kunstenaars het pand verlaten hebben.

heet. In die dertig jaar is ons diverse keren meegedeeld

Dan wordt gestart met het herstel van de fundering,

dat wij moesten vertrekken. Daar is het gelukkig nooit

waarvan blijkens onderzoek de levensduur 0 jaar is.

van gekomen. Onze relatie met de gemeente is jaren-

De werkzaamheden die acht maanden in beslag nemen,

lang goed geweest. Vooral in de eerste tijd was men

kunnen alleen plaatsvinden als het gebouw leeg is.

blij met ons. Wij hielden krakers buiten en vrijwaarden

het gebouw van vandalisme.

Stadsnomaden
Ronald Motta die zelf in de gemeenteraad heeft gezeten, legt zijn voormalige collegas een gewetensvraag
voor. Wil de politiek dat wij weer stadsnomaden worden, hiphoppend van het ene pand naar het andere?
En hoe moet dat, nu je strafbaar bent, als je kraakt?
Overigens willen de kunstenaars van de Hammerstraat,
net als die van de Bloklandstraat, best meer betalen dan
de huidige 140 euro per maand, zolang het huurbedrag
binnen de perken blijft. Het is trouwens de vraag of
verkoop in welke vorm dan ook, of marktconform
verhuren lukt.
Voor de s Gravendijkwal is nog steeds geen commercile oplossing gevonden. Ook de Tamboerstraat staat
nog leeg. Het toekomstperspectief voor deze gebouwen
lijkt niet veelbelovend.

Het atelierpand aan de Hammerstraat.

Herma Klijnstra en Folke Janssen van stichting Blokland. Nog respijt tot medio 2015

Over de kosten worden bedragen genoemd die variren

kopers op den duur niet mogelijk blijkt, wordt in de

van 350.000 tot 650.000 euro. Het geld hiervoor is er

zomer van 2015 begonnen aan de fundering. Anders

niet, maar de gemeente wil het voorfinancieren onder

takelt het gebouw verder af en zou het op den duur

de voorwaarde dat het op korte termijn terugkomt. Dit

niet te handhaven zijn. In dat geval zal, aldus mevrouw

is n van de redenen om het pand snel te verkopen, als

Ter Haar, de gemeente opnieuw in contact treden met

geheel of als complex van kluswoningen.

de stichting Blokland. Deze kan in het actuele traject

geen partij zijn in een eventuele verkoop, omdat zij

Als kunstenaars
moeten wij de
kracht hebben om
voor onszelf op
te komen.

niet over voldoende vermogen beschikt en moeilijk een

grote lening kan krijgen.
Natuurlijk willen wij het gebouw graag behouden,
zegt Herma Klijnstra die voorzitter is van de stichting.
Dit is een fantastisch atelierpand, dat al sinds begin
jaren negentig als zodanig in gebruik is en door ons
keurig is onderhouden. Wij menen dat wij daaraan
bepaalde rechten mogen ontlenen. Als kunstenaars
moeten wij de kracht hebben om voor onszelf op
te komen.

In verband met de tweede optie is het architectencollectief Urbannerdam ingeschakeld. De doelstelling

van interimprojectleider Fenna ter Haar is een groep
kopers te werven die een aantal woningen wil bouwen.
Tijdens een bijeenkomst met het bestuur van stichting
Blokland op 5 juni dacht zij die groep al in oktober rond
te hebben. Ook als het aantrekken van eventuele

Stadsontwikkeling zet
Kunst & Complex onder druk

Het grote ateliergebouw van Kunst & Complex.

Wat er nu speelt, weten wij sinds acht maanden, zegt

Indien het tot een overeenkomst komt, zal de verhuur-

penningmeester Ludo Hoes van de stichting Kunst &

der nogal wat (herstel)werkzaamheden moeten verrich-

Complex. Zijn organisatie (een kunstenaarsinitiatief met

ten, zoals het installeren van een lift, het aanleggen van

27 ateliers, 30 kunstenaars) maakt al 26 jaar op basis van

gasleidingen en de bestaande situatie testen op veilig-

een om-niet overeenkomst gebruik van een groot

heid. Dat laatste heeft prioriteit. De huidige goederen-

gemeentelijk gebouw bij de Keileweg als atelierpand.

lift is uit veiligheidsoverwegingen geblokkeerd, waar-

Stadsontwikkeling wil met ons een huurcontract sluiten

door transport van grotere stukken naar en vanaf de

met een looptijd van vijf jaar. De huurprijs wordt voor-

verdiepingen praktisch onmogelijk is. Dat er in het

gesteld volgens een groeimodel. In het eerste jaar

pand veel moet gebeuren, staat buiten kijf. Er zijn geen

9,- per vierkante meter, binnen drie jaar oplopend

gangen en veel te weinig toiletten. Op den duur zal

tot 38,5. Een groot bedrag dat voor de meeste kunste-

een volledige renovatie noodzakelijk zijn. Zelf hebben

naars moeilijk op te brengen is. Sommigen vinden 9,-

wij in het verleden het dak vernieuwd, aldus Ludo Hoes.

al veel. Uiteindelijk zou de huurprijs voor het gebouw

Wij waren net van plan om de ramen aan te pakken.

van circa 5000 vierkante meter, uitgaande van 35,-,

Die vallen er hier en daar bijna uit. Wij hebben een buf-

ongeveer 175.000,- per jaar bedragen. Voor Kunst &

fer, waardoor wij onderhoudswerkzaamheden en nood-

Complex is dat niet op te brengen.

gevallen kunnen betalen. Die buffer is opgebouwd uit de

gebruikersbijdragen van 100,- die elke kunstenaar per

Bij het kunstenaarsinitiatief is sprake van grote, soms

maand afdraagt. Daaruit wordt ook de electra betaald.

uitzonderlijk grote ateliers, circa 200 m2. Ter vergelijking: het doorsnee SKAR-atelier is 48 m2. In verband

Historie

met de actuele situatie overwegen enkele kunstenaars

De stichting Kunst & Complex bestaat 33 jaar. Zij werd

hun atelier te splitsen om zo hun werkplek betaalbaar

opgericht toen de kunstenaars zich vestigden in een

te houden. De vraag is dan wel: is de stichting in staat

locatie op de Mullerpier. In 1988 volgde de verhuizing

huurders te vinden voor de nieuwe ruimtes? Bestuurslid

naar het huidige pand. Wij hebben toen honderd-

Ronald Glasbergen is daar niet bang voor. Dat zal zeker

duizend gulden geleend om het gebouw op te delen

lukken, meent hij. Er is op dit moment een oplossing

en in te richten, zegt Hoes die erop wijst dat de club

in zicht, die voor beide partijen een haalbare optie is.

al heel lang bij elkaar is. Kunst & Complex heeft in de

Kunst & Complex krijgt dan de beschikking over de helft

loop van de jaren in de kunstwereld een goede reputa-

van het aantal vierkante meters en Stadsontwikkeling

tie verworven, ook buiten Nederland door de drie gast-

gaat zelf de oostvleugel exploiteren. Dan zouden wij

ateliers voor artists-in-residence. Hoes vindt het aanbod

ruimte houden voor 25 behoorlijk grote ateliers en zou

van de gemeente niet onredelijk. Het probleem is dat

de huurprijs, na scherpe onderhandelingen wellicht op

Stadsontwikkeling op heel korte termijn uitsluitsel wil.

te brengen zijn, zegt Glasbergen. Bij de onderhande-

Wij voelen ons door die haast onder druk gezet en

lingen zal een rol spelen dat wij als kunstenaars passen

zouden graag een jaar uitstel krijgen. De situatie is

in het bestemmingsplan voor dit gebied, dat opgesteld

niet uitzichtloos, als kunstenaars en ambtenaren elkaar

is door het ontwikkelingsteam M4H.

wat bewegingsruimte geven.

5 Galeries

De galerie is
het portaal
naar de
actuele kunst
In Rotterdam is een beperkt aantal galeries
actief. Eigenlijk te weinig voor een stad die
haar culturele status graag wil uitbouwen,
ook internationaal, en zich beschouwt als een
ideale vestigingsplaats voor kunstenaars.
Galeries hebben in Rotterdam altijd een bescheiden

Cokkie Snoei voor een schilderij van Kim van Norren.

rol gespeeld, maar zij waren aanwezig en waren

regelmatig in staat gezamenlijk een vuist te maken.

Galerie Cokkie Snoei:

Dat saamhorigheidsgevoel lijkt wat minder geworden.

Art Rotterdam is
veruit de belangrijkste Nederlandse
beurs

Het feit dat de publicatie van het galerie-programma is

gestopt, is een veeg teken. De crisis heeft in deze sector
hard toegeslagen. Negatieve ontwikkelingen laten hun
sporen na: de afkalvende kunstmarkt, met name in de
lagere prijsklasse, een overheid die haar handen min
of meer van de kunst heeft afgetrokken en een afnemende interesse van jongeren die andere prioriteiten
hebben dan kunst.
Die onaangename situatie zou voor de stad aanleiding
moeten zijn om de galeries niet in de kou te laten staan
en - net als in het verleden - initiatieven te stimuleren
en te belonen. Dat is van groot belang voor de kunstenaars. De galerie is voor het publiek het portaal naar
de beeldende kunst. Het zou ook een daad van respect
zijn naar de galeriehouders die veel energie steken in
hun bedrijf en de promotie van kunstenaars. Rotterdam

Cokkie Snoei (58) opereert al 25 jaar in de

frontlinie van de Nederlandse galeriewereld.
In haar galerie aan de Mauritsweg 55 toont
zij een eigenzinnig programma. Kwalitatief
interessante exposities, zorgvuldig gepresenteerd, vaak vooruitstrevend of grenzen
aftastend, aandacht voor jong talent. En
soms lang niet altijd, relativeert zij met
succesvolle resultaten.

heeft enkele galeries die een nationale reputatie

hebben. Dat geldt met name voor galerie Delta van

Als ik haar bezoek op 9 januari, een van de laatste

Hans Sonnenberg die al meer dan een halve eeuw

dagen van haar expositie van Kim van Norren, zie ik

bestaat. Zij is een van de oudste galeries van Nederland.

op de lijst van getoonde werken negen rode stippen.

Ook Cokkie Snoei, Mirjam de Winter (Phoebus) en Berry

Uitzonderlijk in een Rotterdamse galerie. Kim van

Koedam (RAM) hebben hun sporen verdiend; zij zijn

Norren brengt statements (o.a. uit de kunstgeschiede-

minimaal 25 jaar actief. Op lokaal niveau heeft de WTC

nis) aan op heldere, abstracte kleurvlakken, zoals de

gallery van Martin Bijl een grote waarde. Al 22 jaar

beroemde tentoonstellingstitel van Harald Szeemann

biedt hij aan platform aan Rotterdamse kunstenaars,

When attitudes become form. Even genieten van

onder wie veel SKAR-kunstenaars. In vijf korte profielen

een herinnering aan de tijd van toen.

geven wij een inzicht in de Rotterdamse galerie-wereld:

galerie Frank Taal, galerie Cokkie Snoei, galerie Joey

Onbedoeld raken wij een moment verzeild in de

Ramone, galerie Mirta Demare en galerie Jannie

nostalgie naar die tijd, als ik Cokkie vraag of galeries

Hommes. Een keuze van redacteuren Hugo Bongers

toekomst hebben. Haar antwoord schuift heen en

en Jan Donia.

weer tussen Neen en Niet echt, en dan bedoelt zij

>

vooral Nederlandse galeries. Internet neemt het

bijvoorbeeld in bij Torch. Maar Rotterdam bleef

galeriewerk over. Mensen kunnen in een paar tellen op

trekken, daarom zit ik nu al negentien jaar op de

de hoogte raken van ontwikkelingen en kunstenaars

Mauritsweg (een aantal jaren daarvan tegelijkertijd in

waar zij vroeger een galerie voor nodig hadden. Een

Amsterdam). Met Adriaan van der Have van Torch heb

buitenlandse kunstenaar hoeft hier niet per se een

ik Art Basel een aantal keren samen gedaan. Ik ken de

expositie meer te hebben voor zijn naambekendheid,

Europese beurzen vrij goed. Zo heb ik deelgenomen

je googelt hem gewoon en benadert de galerie in

aan Art Cologne, Art Berlin, Paris Photo, de ARCO in

New York. De afgelopen jaren is er spake geweest van

Madrid, Volta Basel en de Armory in New York. Samen

enorme veranderingen. Die hebben diep ingegrepen.

met de onvergetelijke vrienden van MK deed ik Photo

Wil je als galerie internationaal meetellen, dan moet

Miami en Pulse Miami. Hun ongeluk betekende een

je een miljoen omzetten, minimaal. Wij als Nederlandse

groot verlies voor de Rotterdamse galeries, kwalitatief

galeries houden onszelf klein, omdat wij niet op de

en menselijk. Zij sluit overigens niet uit dat zij in de

echt grote beurzen staan, zoals Art Basel, de Fiac in

toekomst weer aan een grote internationale beurs zal

Parijs, Freeze Londen en New York. Daar gebeurt het

deelnemen.

grote werk, worden contacten gelegd. Omdat wij

daar nauwelijks vertegenwoordigd zijn, is het voor een
Nederlandse galerie moeilijk om jonge Nederlandse
kunstenaars in de (internationale) markt te zetten.

Idealisme
Toen ik in april 1989 op de Witte de Withstraat
startte met een tentoonstelling van Eveline Visser,

De beeldende kunst
hier verdient meer aandacht en zorg.

was idealisme een belangrijke factor. Dat bespeur ik

nauwelijks meer. Het draait bij zowel de galeriehouders

10

als de kunstenaars erg om geld en snelle roem. Ook

Aan het eind van ons gesprek toont zij zich een

de mentaliteit van verzamelaars is sterk veranderd.

belangenbehartiger van haar collegas. Wij zijn de

Bij verzamelen is er natuurlijk sprake van een zekere

tweede stad van Nederland. Ik wil hier niet praten

hebzucht. Echte verzamelaars willen dolgraag, soms

over het tweedestedensyndroom, dat je ook in andere

koste wat kost, een kunstwerk verwerven.

Europese landen aantreft. Maar wij mogen wel een

Tegenwoordig wordt er door verzamelaars veel meer

beetje geholpen worden. De galeries steken zoveel

op gelet of de kunstenaar (en ook de galerie) al een

energie in hun werk. Dat is van belang voor de stad.

zekere status heeft. Er wordt minder vanuit het hart

Toen ik startte, bestond er een galeriesubsidie. Is weg.

gekocht. Bij jonge mensen tref ik trouwens die heb-

In Rotterdam zijn altijd sterke initiatieven ontwikkeld.

zucht sowieso minder aan. Bij velen ontbreekt gewoon

Vooral de RKS had een aanjaagfunctie. Die mis ik. De

de behoefte om kunst te kopen. Jonge mensen zijn -

beeldende kunst hier verdient meer aandacht en zorg.

denk ik - nomadischer, wisselen sneller van baan en

woonomgeving en willen daarom minder spullen.

Actuele tentoonstelling: Heike Kati Barath: Betwixt and

between, schilderijen en tekeningen, en Koes Staassen:

Dit jaar doet Cokkie Snoei in ieder geval mee aan

Objects of desire, mixed media. Tot 22 februari.

twee beurzen. Art Rotterdam en de tekeningenbeurs in

Amsterdam (Amsterdam Drawing). Art Rotterdam
(4-8 februari) heeft een groeiende internationale
uitstraling. Ik merk dat als ik in het buitenland ben.
Collegae galeriehouders informeren ernaar.
Buitenlandse verzamelaars komen er speciaal voor
naar Rotterdam. Dat is bijzonder en verdient respect.
Het is de belangrijkste beurs in Nederland, veruit!
In feite is het idioot dat Amsterdam met zijn grote
mondiale aantrekkingskracht geen toonaangevende
beurs heeft.
Zelf heeft zij diverse keren in Amsterdam gezeten.
Toen zij in 1995 de Witte de Withstraat verliet, trok zij

JD

Galeriehouders Leo de Bie en Frank Taal.

Galerie Frank Taal

Eerder zat de galerie een jaar of vijf aan de Grote

Galerie van het

Jaar 2015

dan een galerie, het was ook een plek van waaruit

Visserijstraat onder de naam Kunstsuper. Dat was meer

kunstenaars geld konden verdienen met campagnes.
Communicatie was een belangrijk onderdeel van de
Kunstsuper. In mijn gedachten is een galerie een

De galerie zit hier goed, zegt Leo de Bie, een

van de twee partners van Galerie Frank Taal.
Hij doelt op de Van Speykstraat in het Oude
Westen waar de galerie sinds een jaar of vijf is
gevestigd. Het gebied om ons heen ontwikkelt
zich positief. Hier zit niet alleen meer sociale
woningbouw zoals een paar jaar geleden, de
buurt wordt steeds gemengder, er worden
goede stadswoningen gebouwd.

ben een mooie grote ruimte en een tweede ruimte die

Inderdaad, het is voor iedereen te zien, rondom Galerie

gen is het prettig dat we ons publiek ook altijd werk

Frank Taal ontwikkelt zich een sfeervol buurtje met

van onze vaste kunstenaars kunnen laten zien.

ontoegankelijke wereld zegt De Bie, daarom wilden

we op onze vorige locatie nadrukkelijk een breder
concept. Dat hebben we ook in het Oude Westen wel

11

uitgeprobeerd, maar hier lukte het niet. Inmiddels ben

ik tevreden met wat we hebben bereikt. We hebben
een landelijk publiek opgebouwd. We doen mee aan
beurzen, staan dit jaar voor het eerst op Art Rotterdam,
gaan ook nog naar Art Cologne en naar Parijs. We hebals inloopstock dienst doet. Omdat we veel solos bren-

aan het begin van de straat het Vlaamsch Broodhuys

en om de hoek onder andere galerie Joey Ramone, de

Rotterdam is voor ons een goede stad. Frank en ik zijn

PrintRoom en Leeszaal West. De opvallende verbete-

Rotterdammers en wij blijven hier graag. Rotterdam

ring van dit deel van de Nieuwe Binnenweg straalt uit

heeft veel goede kunstenaars, ook internationaal tellen

naar de aangrenzende straten. We kregen indertijd

we mee. De vaste kunstenaars in onze galerie komen

het verzoek van de huisbaas, Woningcorporatie De

voor zon zestig procent uit Rotterdam. Ik geloof nog

Nieuwe Unie (nu Vestia), om met een voorstel voor

steeds in de functie van de galerie; die blijft nodig voor

een bestemming van dit pand te komen. Daarover

de promotie van de kunstenaars, voor contacten met

werden we het eens en toen vestigden we ons hier

verzamelaars en musea. We proberen het goed te

met deze galerie.

doen, maar om het echt goed te doen moet je eigenlijk

>

veel meer geld hebben. Toch doen ze het al heel

goed, daar aan de Van Speykstraat. Galerie Frank Taal
werd onlangs uitgeroepen tot Galerie van her jaar
2015 en die keuze was niet gebaseerd op een malafide
internetpeiling, maar op een serieuze procedure met
een betrouwbare jury. De aanwezigheid van de galerie
op de komende Art Rotterdam bevestigt haar status
als gezaghebbende Rotterdamse galerie die landelijk
meetelt. Leo de Bie: We hebben nu ook meer tijd om
naar activiteiten van onze kunstenaars te gaan. We
zitten op een heldere artistieke koers. Nu gaat het de
komende tijd om het versterken van de economische
basis van ons werk. We hebben een adviesraad om ons
heen gevormd om ons daarbij te helpen.

Rotterdamse galeries
Toch is niet alles naar wens in Rotterdam. Het gaat
niet goed met het collectief van de Rotterdamse
galeries. Na dertig jaar ligt het werk van de vereniging
die we hebben voor de gezamenlijke promotie van de
galeries weer eens helemaal stil. Er gebeurt op het
terrein van de beeldende kunst in Rotterdam veel,
maar we slagen er met elkaar alsmaar niet in om dat
goed zichtbaar te maken. Er is onvoldoende bereidheid

Jannie Hommes, idealistische visie.

om energie in het collectieve belang te steken.

Galerie Jannie Hommes

Als ik Galerie Frank Taal bezoek is er net een nieuwe
tentoonstelling geopend, Untitled van de kunstenaar
Jan ten Have. Ten Have is schilder, heeft al enkele
keren eerder bij Frank Taal gexposeerd. Zijn werk is

Culturele oase in
Oud-Charlois

te beschrijven als abstract vol lijnen, rasters, vlakken

en kleurvelden. Deze keer toont Ten Have gebakken,
porseleinen schilderijen. Mooi subtiel abstract werk,
12

vind ik, met een verrassende uitstraling van het porseleinen oppervlak, dat soms wordt genuanceerd door
een laag met verf genjecteerd bobbeltjesplastic als
raster-patroon op het porseleinen oppervlak. Onder
de kwetsbare werken staan op de vloer hun houten

Ik hou van mensen zegt Jannie Hommes,en

dat ik deze galerie in Oud-Charlois heb, heeft
daar alles mee te maken. Ik neem ons publiek
mee aan de hand langs de kunst die ik zelf mooi
vind en ik probeer uit te leggen waarom. De
kracht die mensen hebben uit zich in kunst en
dat laat ik hier zien.

opbergkisten, beschilderd in een bijpassend patroon.

Tezamen geven ze een sculpturale indruk en de gehele

Ik wil mensen in de galerie bewust iets meegeven, ik

galerieruimte krijgt iets van een samenhangende instal-

wil iets toevoegen aan hun bestaan, daar zit mijn vol-

latie. Met Jan ten Have kregen we contact na een tip

doening in. Kijk maar naar die vetvlekken op de ramen

van de kunstenaar Rob Scholte zegt Leo de Bie. Hij

van de galerie, daar staan schoolkinderen met hun

is lang uit Nederland weggeweest en toen hij terug

neus tegen het raam gedrukt om te kijken wat er nu

kwam ging hij schilderen waarbij toevalselementen

weer hangt. Kunst heeft een humanistische invalshoek

een rol spelen. Dat hij deze keer werk op basis van

en dat vind ik belangrijk, daarom laat ik het zien.

porselein wilde exposeren was ook voor ons een grote

Jannie Hommes heeft sinds zevenenhalf jaar een

verrassing. Maar hoe verrassend het materiaal ook is

galerie in Oud-Charlois. Ze vindt het een inspirerende

en hoe moeilijk te bewerken, je kunt nog steeds zien

omgeving. Het is een gemengde wijk, arm en rijk door

dat Jan toch wel een schilder blijft.

elkaar en dat herinnert haar aan de wijk Overschie

HB

waar ze geboren is en aan de basisschool waar ze op

zat, met diezelfde menging van arme en rijke milieus.
Zelf komt ze uit een arbeidersgezin en weet uit eigen

ervaring hoe belangrijk het is als je gestimuleerd wordt

galerie als ontmoetingsplek, als centrum voor een

om verder te komen. Haar voldoening om mensen door

woonwijk die zich meer en meer ontwikkelt tot een

middel van kunst iets mee te geven is dan ook sterk

prettige plek om te vertoeven. Op het moment dat ik

verbonden met haar persoonlijke ontwikkeling. Jannie

met Jannie Hommes praat is de galerie leeg. Bij mij

Hommes werd advocate en heeft nog een klein deel

thuis ligt al de uitnodigingskaart voor de komende

van de week een juridische praktijk voor mensen die

tentoonstelling met werk van vijf kunstenaars onder

gedwongen worden opgenomen in de psychiatrische

de titel Memento Mori. Kunstenaar uit haar stal, oud-

zorg. Het biedt haar voldoende mogelijkheden om

gedienden die we al vaker bij haar zagen: Denise

daarnaast haar galerie te beheren. Een galerie die zich

Colignon, Driessens & Van den Baar, Guiseppe Licari,

snel en opvallend heeft ontwikkeld.

Erik van Lieshout en Piet Rogie. Die laatste is wel een

Jonge honden

Piet Rogie is in Rotterdam al decennia lang bekend als

heel speciale ontdekking van Jannie Hommes, want

Ik ben indertijd begonnen met veel jonge honden

danser en choreograaf. Nu dus uit de kast gekomen

uit Charlois, die kregen hier de ruimte om hun werk te

als schilder, hoewel hij gelukkig ook door blijft gaan

laten zien. Het was een springplak voor ze en commer-

in het dansvak, recent nog met voorstellingen in de

cieel was de galerie nog niet sterk ontwikkeld. We

Kleine Zaal van de Rotterdamse Schouwburg. (Ik heb

werden gesteund door Pact op Zuid. In het vierde jaar

mooie herinneringen aan Piet Rogie als danser, al in

van je bestaan heb je als galerie altijd een moeilijk

de jaren tachtig op het podium van de Schouwburg.)

moment: is het zinvol wat je doet, is het al die moeite

wel waard? Als je daar doorheen bent ga je oogsten,
kun je je profiel scherper stellen, ga je meer publiek
binnen halen. Nu geniet ik er van. Inmiddels is dit een
echte galerie met een vaste groep Rotterdamse kunstenaars, aangevuld met nieuwe ontdekkingen. Die
Rotterdamse kunstenaars komen voor een aanzienlijk
deel uit Charlois en de nieuwe ontdekkingen zijn vaak
buitenlandse kunstenaars die hier in Charlois neerstrijken. Die band met Charlois is geen enkele belemmering, er wonen en werken hier veel goede kunstenaars,
ik heb een ruime keuze. Met de vaste kern heb ik een
band opgebouwd, ik laat ze vaker zien. We zijn ook

Ik zou graag een

breed platform zien van
alle Rotterdamse
activiteiten op het
terrein van
beeldende kunst.

een onderneming, een plek waar verkocht wordt, waar

kunstenaars kunnen verdienen. Dat is belangrijk, naast
het idealisme. Veel van onze kopers zijn instappers,

Hoe is het galerieklimaat in Rotterdam?, vraag ik.

mensen die voor het eerst een werk kopen waar ze

Jannie Hommes meent dat er te weinig galeries zijn in

onverwachts verliefd op worden. We gaan met het

Rotterdam, te weinig in ieder geval voor al die kunste-

13

werk van onze kunstenaars ook naar beurzen, binnen-

naars die hun werk willen laten zien, want kunstenaars

kort naar Rotterdam Contemporary en daarna Drawing

hebben nu eenmaal galeries nodig. Maar gelukkig zijn

Amsterdam en als we op deze beurzen voldoende

er in deze stad veel alternatieve podia voor beeldende

omzet maken ook naar andere beurzen. Recent lieten

kunstenaars en dat is goed. Ik zou graag een breed

we ook kunst zien in het gebouw van de Rotterdamse

platform zien van alle Rotterdamse activiteiten op het

rechtbank, zon plek is van belang om nieuw publiek

terrein van beeldende kunst. Ik wilde de Rotterdamse

te bereiken.

galerievereniging graag verbreden met al die nieuwe

initiatieven, maar die mochten er van enkele traditio-

De galerie van Jannie Hommes is uiterst gastvrij.

nele galeries niet bij, die wilden strenge eisen stellen

Publiek wordt er op een persoonlijke manier ontvan-

aan wat zich een galerie mag noemen. Ik vind dat

gen en de openingen zijn fameus, ook door de uit-

jammer en een gemiste kans. Waarom niet eens per

gebreide en zeer smakelijke maaltijden waarop alle

jaar een dag of een weekend van de beeldende kunst

bezoekers worden getrakteerd. Galerie Hommes is een

in Rotterdam waar echt iedereen aan mee doet, musea,

goed voorbeeld, vind ik, van de manier waarop een

galeries, presentatieplekken, kunstenaarsinitiatieven?

galerie relevant kan zijn voor een wijk. Jannie Hommes

En voor de rest zou het vak van galeriehouder popu-

stimuleert culturele activiteiten in haar omgeving, is

lairder moeten worden. Galeriehouder zijn, dat zouden

een spin het Charloise web van kunstactiviteiten. De

meer mensen moeten leren en doen.

HB

Galerie Joey Ramone

buitenlandse kunstenaars die niet per se al een relatie

Op zoek naar
internationaal
perspectief

met Nederland hebben. We vinden onze kunstenaars

over de hele wereld. We reizen veel, gaan naar beurzen
en exposities, spreken veel mensen en pikken zo overal
op de wereld interessante mensen op. De keuze maken
we samen, we hebben dezelfde smaak, reizen samen.
Joey Ramone (de naam van de galerie is ontleend aan
de overleden zanger van de punkrockgroep The

We zitten in de lege, vrij kleine ruimte van galerie

Joey Ramone aan de Josephstraat in het Oude
Westen. Kiki Petratou en Hans Bakker van de
galerie staan op het punt naar de Gamma te
gaan om verf te kopen; de muren moeten voor
de nieuwe tentoonstelling weer wit gesausd worden. Ik hoor tot mijn verrassing dat binnenkort
de expositieruimte twee keer zo groot wordt.

Ramones uit de jaren zeventig) werd in korte tijd een

interessante galerie met een spannend tentoonstellingsprogramma. Ze halen opvallende kunstenaars
naar Rotterdam. De galerie heeft een duidelijk artistiek
profiel, vind ik en toont soms moeilijk werk. Ze kiezen
zeker niet voor het makkelijk verkoopbare. Nu al staan
ze in de main section van Art Rotterdam 2015. Ze zijn
aanwezig op buitenlandse beurzen. Kiki is ook actief
als curator van andere tentoonstellingen. Zo heeft ze
enkele keren in het pand van Roodkapje tentoonstellingen gemaakt. Het curatorschap geeft me iets meer
ruimte om keuzes te maken, je bent flexibeler dan hier,
dat vind ik wel een uitdaging. Ik moet beter nadenken
over de inrichting dan hier in eigen huis. Op mijn
vraag naar haar kunstenaarschap (Kiki is afgestudeerd
als kunstenaar aan het Piet Zwart Instituut in Rotterdam)
antwoordt ze: Nee, ik noem mezelf op dit moment
geen kunstenaar, dat is niet makkelijk te combineren
met deze galerie en het curatorschap. Maar ik geef
het niet op, ik wil wel een manier vinden om ook als
kunstenaar door te gaan.
Meer galeries erbij in Rotterdam is geen probleem, ze
versterken elkaar, ze zijn geen concurrenten, vindt het
tweetal. Ze zouden meer publiek naar Rotterdam kunnen trekken. Nu liggen de goede galeries nogal verspreid over de stad. Met wat meer galerien worden

14

Het is gelukt om de leegstaande winkelruimte direct

de verbindingslijnen sterker.

naast de galerie ook te huren. Was het moeilijk om die

ruimte los te krijgen? Helemaal niet, antwoorden

Ik ben optimistisch over het kunstklimaat van

Kiki en Hans. Integendeel, want woningcorporatie

Rotterdam. Er is een groot potentieel aan goede kun-

Woonstad die ook eigenaar is van dit pand is erg blij

stenaars. Er zijn vele initiatieven, er is een internationa-

met ons en ze gingen gelijk akkoord met de uitbrei-

le sfeer. Wij werken graag samen, allereerst met de

ding. Ze vinden ons goed voor de buurt. En wij zijn erg

galeries hier in de buurt, maar ook met Roodkapje en

tevreden met deze plek in de stad, die ligt centraal, is

met het International Film Festival Rotterdam. In 2013

makkelijk te vinden, de buurt wordt beter. De ruimte

hadden we tijdens het filmfestival een presentatie die

hiernaast wordt meer een projectruimte. De huidige

de buitenlandse pers haalde. Ook nu weer, bij het

ruimte is voor onze vaste groep kunstenaars, hiernaast

komend IFFR, gaan we samenwerken en verwachten

kunnen we flexibeler zijn, meer experimenteren, ook in

we internationale interesse juist als gevolg van die

onze keuze van kunstenaars. We hebben in deze drie

samenwerking. De komende tentoonstelling krijgt

jaar een eigen publiek opgebouwd. Dat vindt ons voor-

de naam Cult of the Concrete en daarin tonen we

al door van horen zeggen en vormt daardoor een

werken van het Engelse kunstenaarscollectief Cult of

groep die bij iedere tentoonstelling groeit.

Rammellzee en de kunstenaars Zavier Ellis en Cedar

Kiki Petratou en Hans Bakker hebben de galerie sinds

Lewisohn. De leider van de Cult of Rammellzee, Alexis

drie jaar. Ze tonen weinig Rotterdamse kunstenaars

Milne, is de curator van deze tentoonstelling, we

(minder dan een handvol, rekenen ze uit), wel vooral

werkten al eerder heel goed met hem.

HB

Hernan Marina is Argentijn, evenals Mirta Demare

zelf die in Buenos Aires werd geboren. Dit betekent
overigens niet dat zij zich alleen op Latijnse kunstenaars
richt. Op dit moment laat zij in haar galerie op de eerste
etage aan de Bergsingel 176-b fotowerken zien van de
Zweedse kunstenares Ann Pettersson: Slow Borders
(tot 17 maart). Veertien jaar geleden begon zij in een
souterrain onder galerie RAM. Na het overlijden van
haar tweede man in 2006 bracht zij haar bedrijf over
naar de Bergsingel.
Hoe is de kunst in uw leven gekomen?
Ik heb dertig jaar gewerkt als architect en stedebouwkundige in derdewereldlanden, meestal in opdracht
van het Internationale Rode Kruis. Ik ben in 35 landen
geweest, vaak met mijn eerste man die diplomaat was
en adviseur van Buitenlandse Zaken op het gebied van
ontwikkelingssamenwerking. Na zijn dood in 1984 ben
ik met onze zoon Jol die toen 6 was (Jol Dobson is

Mirta Demare:

Zonder kunst is
het leven zielloos
Mirta Demare (67) heeft een bijzondere relatie
met de ARCO in Madrid. Al voor zij veertien jaar
geleden haar galerie startte, nam zij op basis van
een projectvoorstel deel aan deze grote kunstbeurs, een van de belangrijkste in de wereld. Het
illustreert haar betrokkenheid bij de beeldende
kunst. Sindsdien heeft zij elk jaar een inzending
in Madrid.

nu 35), vier jaar naar Columbia gegaan om een opzet

te maken voor een stad die door een vulkaanuitbarsting
volledig was verwoest. In al die jaren waarin ik voor
het Rode Kruis actief was, heb ik gewerkt in de shit,
de armoede, in sferen van oorlog en onderdrukking.
Er waren twee dingen die mij lucht gaven, de mogelijkheid om even te ontsnappen uit de gruwelijke werkelijkheid. Lezen, daarmee ben ik opgevoed, mijn vader was
bevriend met Borges. En kunst. Overal waar ik was,
zocht ik kunst en kunstenaars op. Zij hebben mijn leven
verruimd en verrijkt. Nog steeds. Daarom ben ik in 2000
mijn galerie begonnen. Zonder kunst is het leven
zielloos.
15

In 2014 kende de ARCO haar de Prijs van de Project

JD

Rooms toe voor een videokunstwerk van Diego Bruno,

een Argentijnse kunstenaar die in Finland woont.
Bruno verloor zijn ouders tijdens het terreurbewind
van Videla. In de video brengt hij de estancia in beeld
waarin zijn vader en moeder gemarteld en vermoord
werden. Ook dit jaar is Mirta Demare toegelaten tot
de Project Rooms met 12 op koperplaten van 60 x 90
cm aangebrachte tekeningen van Hernan Marina.

Colofon
Uitgave van Stichting KunstAccommodatie Rotterdam SKAR.

Vanwege het onderwerp, hardcore gay sm, vind ik het

bijzonder dat voor dit werk is gekozen, aldus Mirta.
De kunstwerken die ik over het algemeen in Madrid
presenteer, hebben veel te maken met mijn opvatting
over beeldende kunst. De meeste kunstenaars die ik
toon, houden zich bezig met denken, zij zijn sterk
conceptueel bezig. Soms is er sprake van politiek
engagement, vaak stellen zij zich op tegen de status
quo.

Redactie:
Vormgeving:
Fotografie:
Druk:

Jan Donia, Hugo Bongers

Grafisch Bureau DUS, Linda Zoon
Rick Messemaker e.a.
E&J

SKAR
Postbus 1995
3000 BZ Rotterdam
Tel:
010 - 412 78 28
Fax:
010 - 414 15 11
Website: www.skar-ateliers.nl
f www.facebook.com/SKAR.ateliers

16

16