DIGITALNI MODELI TERENA

DIGITALNI MODELI TERENA - uvod

povrina terena kontinuirana 3D
ploha, koja se ne moe
jednoznano opisati poznatim
matematikim zakonima
za potpuno opisivanje potreban
beskonaan broj mjerenih toaka na
povrini terena
Problem opisivanja kontinuiranih
ploha konanim brojem podataka
(parametara, toaka) zadatak
DTM tehnologije

DIGITALNI MODELI TERENA - pojam

1958 Miller i La Flamme (MIT) uvode pojam DTM
DTM je statistika reprezentacija kontinuirane povrine terena
pomou velikog broja odabranih toaka sa poznatim X, Y i Z
koordinatama u nadreenom koordinatnom sustavu prva
definicija DTMa (Miller & LaFlamme 1958)
DEM (Digital Elevation Model):
pojam elevacije obuhvaa mjerenje visine iznad odreenog
datuma, tj. apsolutnu visinu neke toke u modelu.
sastoji se od dvodimenzionalne matrice visina, koje su
rasporeene u pravilnom pravokutnom ili esterokutnom
rasteru
termin je rairen u engleskom govornom podruju

DIGITALNI MODELI TERENA - terminologija

DHM (Digital Height Model)
Ukoliko se visina i elevacija smatraju sinonimima
DHM = DEM
termin je u upotrebi u njemakom govornom podruju
DGM (Digital Ground Model)
digitalni model plohe terena
pretpostavlja poznavanje tijeka povrine terena izmeu
diskretnih toaka
osim pojedinanih toaka obuhvaa i oblik te parametre
interpolacijske funkcije

DIGITALNI MODELI TERENA - terminologija

DTM (Digital Terrain Model)
konceptualno najsloeniji pojam
obuhvaa ne samo visine i interpolacijsku funkciju, ve i
ostale elemente oblikovanja reljefa (bridovi, karakteristine
toke)
RAUNALNA APSTRAKCIJA TERENA vjerna
stvarnosti do odreenog stupnja generalizacije
obuhvaa i izedene podatke o plohi terena (nagib,
ekspozicija, zakrivljenosti, vidljivost, ...)

DTM znaaj i potreba

uvodi 3. dimenziju u GIS (omoguava prostorna modeliranja i
analize )
najrairenije se primjenjuje u slijedeim djelatnostima:
Graevinarstvo
projektiranje prometnica i ostalih objekata niskogradnje
obraun kubatura
vizualizacije projekata
Geoznanosti
modeliranje, analiza i interpretacija morfolkih osobina terena
procjeni rizika od geohazardnih dogaanja (klizita, odroni,
lavine, poplave)

DTM znaaj i potreba

Planiranje i upravljanje prirodnim resursima
obuhvaa razliite grane djelatnosti (daljinska istraivanja,
agronomija, pedologija, umarstvo, meteorologija,
klimatologija, ureenje okolia i urbanizam)
DTM se koristi za:
radiometrijske i geometrijske rektifikacije satelitskih
snimki i scena.
analize povrinskog otjecanja, te utjecaja reljefa na
intenzitet i smjer vjetra ( pri proraunu irenja zagaenja
kod studija utjecaja na okoli)

DTM znaaj i potreba

Geodezija
DTM - jedan od najznaajnijih produkata geodetske struke
Vodi rauna o tonosti, pouzdanosti te stupnju generalizacije
primjerenim ciljnoj primjeni
Vojna primjena
U gotovo svim borbenim vojnim zadacima je neophodno
pouzdano poznavanje reljefa i njegovih karakteristika (visina i
nagib)
Kod najrazliitijih simulacija (vizualizacije, Virtual Reality)

DTM neki primjeri upotrebe

Projiciranje sadraja snimke na DTM, aksonometrijski prikaz

(Monoplotting)

DTM neki primjeri upotrebe

prikaz slojnicama

-prikaz hipsometrijskom
skalom boja
-ortogonalno projiciranje
vektorskog sadraja na DTM

DTM neki primjeri upotrebe

profili

DTM neki primjeri upotrebe

analiza povrinskog otjecanja (slivovi, rijeke i

lokalne depresije) u SCOP++ okruenju

DTM elementi modeliranja

Modeliranje pomou DTMa moe se openito podijeliti u 5
odvojenih faza odnosno zadataka:
-

Izrada

Manipulacija

Interpretacija

Vizualizacija

Aplikacija

elementi modeliranja - izrada

provodi se u dvije faze:

prikupljanje podataka za DTM

Digitalizacija slojnica

Fotogrametrijske metode (ukljuujui konvencionalne i

digitalne zrane i satelitske snimke i scene)

Terenska izmjera (tahimetrija, GPS)

2. ureivanje topolokih odnosa meu podacima

ovisno o strukturi DTMa

implicitno GRID struktura

eksplicitno TIN struktura

elementi modeliranja - manipulacija

Modificiranje i poboljavanje DTMa, te izvoenje
privremenih, pomonih modela
Postupci manipulacije ukljuuju ispravljanje, filtriranje i
spajanje DTM-ova, kao i postupke konverzije DTM strukture
(TIN u GRID i obrnuto)
Ispravljanjem se korigiraju grube pogreke
Filtriranje omoguava glaenje i isticanje morfolokih detalja
pomou nisko- i visokopropusnih filtera. Glaenjem se takoer
reducira koliina detalja, te tako i veliina datoteke za pohranu
DTMa.
Susjedne DTM datoteke nekog podruja mogu se povezati u
jedinstvenu datoteku postupkom spajanja.

elementi modeliranja - interpretacija

Analiza DTMa, izdvajanje korisnih informacija
-omoguava automatizirano izdvajanje geomorfolokih
informacija metodama kvantitativne analize DTMa. Ovakove
informacije se direktno koriste u mnogim primjenama
upravljanja prostornim resursima.
- Interpretacijom DTMa se mogu izdvajati parametri:
a) generalne geomorfometrije (gradijent nagiba, ekspozicija,
zakrivljenosti)
b) specifine geomorfometrije (analiza povrinskog otjecanja)

elementi modeliranja - vizualizacija

Grafiki prikaz DTMa i izvedenih informacija

Vrlo veliku koliinu prostornih informacija, sadranih u

DTMu moemo najefikasnije neposredno prihvatiti i
analizirati ukoliko ih pretoimo u grafiki oblik. U osnovi
postoje dva tipa vizualizacija DTMa:

1. Interaktivna vizualizacija omoguuje potpun doivljaj

modela, te provjeru njegovih znaajki, kroz interaktivan
uvid u model.
2. Statina vizualizacija omoguuje uvid u model na
jedinstven, unaprijed definiran nain.

elementi modeliranja - vizualizacija

Analize vidljivosti (dogledanja)

elementi modeliranja - vizualizacija

Analiza nagiba

elementi modeliranja - vizualizacija

zakrivljenosti na
osjenanom prikazu
DTMa

elementi modeliranja - vizualizacija

ekspozicije na
osjenanom
prikazu DTMa

elementi modeliranja - interpretacija

povrinsko otjecanje
na osjenanom
prikazu DTMa

elementi modeliranja - aplikacije

Razvoj odgovarajuih aplikacija za specifine svrhe

Moderne prostorne aplikacije, danas su gotovo nezamislive

bez DTM-tehnologije. U njima DTM-tehnologija ispunjava
slijedee tipine zadatke:

vraa Z za zadano (X,Y)

za zadano polje (X,Y,Z) toaka, nalazi plohu kojom se

utvruje Z kao funkcija (X,Y)

nalazi presjenicu DTMa i matematiki definirane plohe,

najee ravnine pri automatskom generiranju profila

interpolira slojnice

elementi modeliranja - aplikacije

utvruje meusobno dogledanje toaka DTMa vano

pri projektiranju mree odailjaa

nalazi volumen izmeu dvaju DTM-ova.

rauna geomorfoloke parametre (nagib, ekspozicija,

zakrivljenosti, ...)

Obraun kubatura

Geomorfografske karte

izrada DTMa prikupljanje podataka

zrane snimke

skaniranje

radiometrijske
korekcije

DIGITALNI
ORTOFOTO

terenska izmjera

topografske
karte

digitalizacija

mjerenje

naknadna obrada

DIGITALNI MODEL
TERENA

satelitske
scene

skaniranje

vektorizacija

radiometrijske
korekcije

REKTIFICIRANE
SCENE

elementi modeliranja - izrada

digitalizacija slojnica na
osnovu topografskih karata
aktualnost sadraja
uvjetovana aktualnou
topografske karte
vrlo nepovoljna razdioba
gustoe toaka
prikaz je kartografski
obraen (generaliziran)
jednostavna i jeftina metoda
unosa podataka

izrada DMT prikupljanje podataka

fotogrametrijska metoda
poluautomatske i automatske metode
najee se direktno opaaju toke za DTM, te se jo
dopunjuju strukturnim linijama
gustoa prikupljanja se prilagoava konkretnom projektu
i morfolokim osobinama terena (progressive sampling)
zahtjeva se dobra optika vidljivost terena sa snimalita
GPS
Tahimetrija
najtonije metode, ali prikladne samo za vrlo mala
podruja i jako ogranien broj toaka

izrada DMT prikupljanje podataka

lasersko skaniranje

na osnovu satelitskih scena:

pasivni sustav (SPOT, LANDSAT)
aktivni sustavi InSAR (JERS, SRTM)
D+10

D+5

D-5

Primjer1 ameriki atlas

- 1km raster
- visinska tonost: ~6m
- izvor:
NOAA Meteosatelit sa
AVHRR-podacima za DMT
- Cilindrina ekvidistantna
projekcija

Primjer2: Globalni 1km DTM

izrada DMT prikupljanje podataka

biraju se toke koje mogu najbolje reprezentirati morfoloki
karakter terena, kao npr:
- toke na linijama loma terena i skokovitih promjena nagiba
- toke du linija najveih zakrivljenosti ( vododjelnica,
vodoslivnica)
- vrhovi, udoline i sedla (tangencijalna ravnina na plohu je
horizontalna)
- toke du podruja iskljuenja
- toke du profila
- toke rasporeene u pravilnom rasteru
- ostale proizvoljno rasporeene toke

izrada DMT razdioba masovnih toaka

toke du profila

toke u
pravilnom
rasteru

proizvoljno
rasporeene toke

toke du
slojnica

izrada DMT metode prikupljanja toaka

jednolino skaniranje (regular sampling)
- opaaju se toke u pravilnom rasteru

- progresivno opaanje (progressive sampling)

- kod razvedene topografije se omoguava
smanjivanje osnovnog intervala

- selektivno skaniranje (selective sampling)

- opaanje morfoloki posebno znaajnih toaka
( vrhovi, udoline, strukturne linije ...)

izrada DMT metode prikupljanja toaka

- sloeno skaniranje (composite sampling)

- selektivno + progresivno skaniranje

- opaanje slojnica
- vrlo nepovoljna razdioba toaka
- nije mogue obuhvatiti morfoloke
znaajke terena izmeu slojnica

struktura DMT
-

utvruje nain pohrane podataka DMT u raunalu

definira topoloke odnose meu podacima

U osnovi postoje 3 osnovna tipa strukture DMT:

1. Mrea nepravilnih trokutova TIN
2. Pravilna mrea
3. Hibridna struktura

mrea nepravilnih trokutova TIN

-

topoloki odnosi meu tokama ureuju se

DELAUNAY trinagulacijom (DT)

u bazi podataka je potrebno za svaku toku eksplicitno

navesti njen poloaj (XYZ) te veze ka susjednim
tokama ( adrese - putem pokazivaa )

TIN - struktura
osnovni topoloki elementi:
- vorovi
- bridovi
- trokutovi

DELAUNAY triangulacija
postupak:
-

bilo koje 3 toke spoje se u trokut i opie mu se krunica

a) T4 unutar trokuta

T3

T4

nastaju 3 nova trokuta

b) T4 izvan trokuta, unutar kruga

T4

- nastaju 2 nova trokuta sa

stranicom T1T4, a T2T3 se brie

T4

c) T4 izvan kruga
T1

T2

nastaje 1 novi trokut, i

zadrava se postojei

prednosti DELAUNAY triangulacije

-

morfoloki oblici terena se prikazuju s minimalnim

brojem karakteristinih toaka (vorova)

gustoa vorova se prilagoava morfolokoj

razvedenosti terena

detaljniji prikaz terena se postie jednostavnim

umetanjem dodatnih toaka te Dealunay-triangulacijom
samo na zahvaenom podruju

strukturne linije definiraju uvjete stranica u DT

raunski vrlo brza metoda, jer se ne provodi

interpolacija, ve se samo ureuju topoloki odnosi
meu tokama

nedostaci DELAUNAY triangulacije

-

relativno veliko zauzee memorije po vornoj toki

(za svaku toku XYZ + adrese ka susjednim tokama)

problemi kod nepovoljne razdiobe toaka:

pravilna mrea (GRID, LATTICE)

-

jednostavna (matrina) struktura

topoloki odnosi meu podacima su implicitno zadani

pozicijom podatka (visine) u bazi

dovoljno je pohranjivati samo jedan podatak (visinu)

prostorna razdioba visina:

H 1,1

H 1,2

H 1,3

H 1,4

H 2,1

H 2,2

H 2,3

H 2,4

H 3,1

H 3,2

H 3,3

H 3,4

H 4,1

H 4,2

H 4,3

H 4,4

- vrlo jednostavno i efikasno

dohvaanje susjednih elemenata

prikaz u memoriji raunala:

H 1,1 H 1,2

H 1,3 H 1,4 H 2,1 H 2,2 H 2,3 H 2,4 H 3,1 H 3,2 H 3,3 H 3,4 H 4,1 H 4,2 H 4,3 H 4,4

izrada DTMa princip obrade podataka

analiza

izlaz

vizualizacija
usporedba

podaci o
terenu
sinteza

korekcije

izlaz
podataka

unos
podataka

interpolacija i ekstrapolacija (predikcija)

-

svaki DMT reprezentira se samo odreenim brojem

diskretnih podataka, bilo visinama (GRID) bilo
prostornim koordinatama (TIN).

Visine na svim ostalim pozicijama odreuju se:

-

INTERPOLACIJOM
-

UNUTAR PODRUJA
REFERENTNIH TOAKA

EKSTRAPOLACIJOM
-

IZVAN PODRUJA
REFERENTNIH TOAKA

Matematiki model interpolacije

Ploha zadana pravilnom ili nepravilnom razdiobom toaka

definira se kao (Schumaker 1976):

Neka su date toke (xi, yi, zi) za i=1,2, ..., n, rasporeene po

nekoj povrini. Trai se funkcija z=f(x,y) koja na datim tokama
poprima date vrijednosti, a na svim ostalim tokama (x,y)
poprima smislene vrijednosti unutar zadanog podruja.

linearni postupci
- horizontalna ravnina:

hi a00

- a00 visina najblie toke ili aritmetika sredina

susjednih toaka
- openita ravnina:

hi a00 a10 x a01 y

- ravna ploha na temelju 3-toke

- koristi se kod TIN- interpolacije
- bilinearna interpolacija
-umee se hiperboliki paraboloid izmeu
datih toaka

hi a00 a10 x a01 y a11 xy

interpolacija s teinama koje su funkcije udaljenosti

- visina na nekoj toki X odreuje se na osnovu visina susjednih
datih toaka, pri emu svaka data toka utjee na interpoliranu
visinu obrnuto proporcionalno udaljenosti od toke X (X je toka
na kojoj interpoliramo visinu)
P=1/d
P=1/d2
- Inverted Distance Weighted
- dobri rezultati interpolacije
samo kod dovoljno gustog i
pravilnog rasporeda datih toaka.
- pri nepravilnom rasporedu pojavljuju se pogreke pri interpolaciji
u vidu nepostojeih vrhova i udolina. Stvarni vrhovi su erodirani,
a depresije i kanali su zapunjeni

Polinomska i Spline- interpolacija

- bazira se na upotrebi:
- polinoma vieg stupnja y an x n an 1 x n 1 ... a1 x a0
- bilinearnih ili bikubinih elastinih mrea (Spline) uz
minimizaciju drugih derivacija (mjera zakrivljenosti) na
vornim tokama

f k (t ) ak (t t k ) bk (t t k ) ck (t t k ) Dk
3

- vei opseg raunanja

- stupanj glaenja interpolirane plohe se kontrolira elasticitetom
spline-funkcije
- mogue su oscilacije izmeu vornih toaka

Usporedba postupaka interpolacije

Linearna interpolacija

Kubini spline

Polinomska interpolacija

Akima-interpolacija

Izvedeni produkti na osnovu DMTa

- digitalni ortofoto, slojnice, vizualizacije, profili,
- prikazi nagiba, ekspozicija, sjenanje
- indeksi konvergencije / divergencije
- vertikalne i horizontalne zakrivljenosti
- veliina vodozahvatnog podruja
- indeks vlanosti tla (na osnovu veliine vodozahvatnog
podruja i nagiba tla)
- morfometrijska razdioba reljefa (vododjelnice i vodoslivnice,
udoline, vrhovi, sedla, kanali, nasipi, lokalne depresije)
- geomorfografske karte