Plan Zastite Okolisa Usk Finalna Verzija

Broj ugovora: A-02-375/13
Datum predaje: 16.9.2014. godine
Plan zatite okolia Unsko-sanskog kantona

2014. 2019.
Plan zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019.
Sadraj
1. Uvod ..............................................................................................................................................10
1.1. Znaaj planskog dokumenta ..............................................................................................10
1.2. Pravni osnov donoenja planskog dokumenta ................................................................10
1.3. Ciljevi Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019. ................................10
1.4. Metodologija izrade Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019. .......11
1.5. Akteri zatite okolia na podruju Unsko-sanskog kantona ............................................13
1.6. Naela zatite okolia...........................................................................................................14
1.7. Komponente okolia ............................................................................................................15
2. Opi podaci o Unsko-sanskom kantonu ..................................................................................17
2.1. Ope karakteristike podruja .............................................................................................17
2.1.1.
Geoprometni poloaj ................................................................................................18
2.1.2.
Reljef ............................................................................................................................18
2.1.3.
Geoloke karakteristike podruja ............................................................................19
2.1.4.
Klima na podruju Unsko-sanskog kantona...........................................................21
2.1.5.
Zemljite na podruju Unsko-sanskog kantona .....................................................24
2.1.6.
Vodno bogatstvo Unsko-sanskog kantona ............................................................29
2.1.7.
Prirodne vrijednosti i kulturno-historijsko naslijee ..................................................32
2.1.8.
Bioloka raznolikost Unsko-sanskog kantona ..........................................................38
2.2. Stanovnitvo...........................................................................................................................41
2.3. Privreda na podruju USK (industrija, poljoprivreda, energetski sektor, eksploatacija
mineralnih sirovina, ugostiteljstvo i turizam) .............................................................................42
2.4. Infrastruktura
(vodosnabdijevanje,
odvodnja
otpadnih
voda,
prometna
infrastruktura) ...............................................................................................................................45
2.4.1.
Vodosnabdijevanje ...................................................................................................45
2.4.2.
Odvodnja otpadnih voda ........................................................................................49
2.4.3.
Upravljanje otpadom ................................................................................................51
2.4.4.
Prometna infrastruktura .............................................................................................55
2.5. Obrazovanje ..........................................................................................................................55
2.6. Javno zdravstvo i socijalna problematika .........................................................................56
2.6.1.
Javno zdravstvo .........................................................................................................56
2.6.2.
Socijalna problematika .............................................................................................57
3. Zakonodavni, institucionalni i strateki okvir zatite okolia ...................................................58
3.1. Zakonodavni okvir zatite okolia .......................................................................................58
3.1.1.
Zakonodavni okvir zatite okolia na nivou Bosne i Hercegovine .......................58
3.1.2.
Zakonodavni okvir zatite okolia na nivou Federacije Bosne i Hercegovine ...60
3.1.3.
Zakonodavni okvir zatite okolia na nivou Unsko-sanskog kantona .................66
3.1.4.
Legislativa zatite okolia na nivou opina USK .....................................................69
3.1.5.
Zakonodavstvo Europske Unije u oblasti zatite okolia .......................................73
3.2. Institucionalna organizacija sektora zatite okolia .........................................................74
3.2.1.
Institucionalna organizacija sektora zatite okolia na nivou BiH........................74
3.2.2.
Institucionalna organizacija sektora zatite okolia na nivou Federacije BiH....75
3.2.3.
Institucionalna organizacija sektora zatite okolia na nivou Unsko-sanskog
kantona......................................................................................................................................76
3.2.4.
Institucionalna organizacija sektora zatite okolia na nivou opina Unskosanskog kantona ......................................................................................................................76
3.3. Strateko-planski okvir zatite okolia .................................................................................79
3.3.1.
Strateko-planski okvir zatite okolia na nivou BiH ................................................79
Una Consulting - Resursni centar za vode i okoli
4.
5.
6.
7.
3.3.2.
Strateko-planski okvir zatite okolia na nivou FBiH ..............................................80
3.3.3.
Strateko-planski okvir zatite okolia na nivou USK ...............................................81
Stanje okolia na podruju Unsko-sanskog kantona .............................................................82
4.1. Zatita zraka ...........................................................................................................................83
4.1.1.
Zakonodavni okvir......................................................................................................83
4.1.2.
Pokretai, pritisci i stanje okolia na podruju USK................................................83
4.1.3.
Ciljevi i mjere ...............................................................................................................87
4.2. Zatita voda ...........................................................................................................................88
4.2.1.
4.2.2.
4.2.3.
Ciljevi i mjere ...............................................................................................................95
4.3. Ouvanje tla ..........................................................................................................................98
4.3.1.
4.3.2.
4.3.3.
Ciljevi i mjere .............................................................................................................102
4.4. Ouvanje biosfere ..............................................................................................................104
4.4.1.
Zakonodavni okvir....................................................................................................104
4.4.2.
Pokretai, pritisci i stanje okolia na podruju USK..............................................104
4.4.3.
Ciljevi i mjere .............................................................................................................106
4.5. Otpad ...................................................................................................................................108
4.5.1.
4.5.2.
4.5.3.
Ciljevi i mjere .............................................................................................................110
4.6. Buka i vibracije ....................................................................................................................114
4.6.1.
4.6.2.
4.6.3.
Ciljevi i mjere .............................................................................................................114
4.7. Ouvanje izgraenog okolia ...........................................................................................116
4.7.1.
4.7.2.
4.7.3.
Ciljevi i mjere .............................................................................................................118
4.8. Opasne tvari i tehnologije .................................................................................................120
4.8.1.
4.8.2.
4.8.3.
Ciljevi i mjere .............................................................................................................121
4.9. Radijacija .............................................................................................................................122
4.9.1.
4.9.2.
Utvrivanje okolinih problema i prioriteta ............................................................................123
Akcioni plan ...............................................................................................................................130
Implementacija Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019. ...................138
Popis slika:
Slika 1: Poloaj Unsko-sanskog kantona
Slika 2: Opine Unsko-sanskog kantona
Slika 3: Popreni geoloki profil Unsko-sanske regije
Slika 4: Grafiki prikaz estina i maksimalnih brzina vjetra za Biha viegodinji niz
Slika 5: Podsliv rijeke Une sa Koranom i Glinom (Izvor: Strategija upravljanja vodama Federacije BiH
2010. 2022.)
Popis dijagrama:
Dijagram 1: Broj stanovnika Unsko-sanskog kantona po opinama
Popis tabela:
Tabela 1: Povrina opina u sastavu Unsko-sanskog kantona (Izvor: Federalni zavod za statistiku:
Unsko-sanski kanton u brojkama, Sarajevo 2013. godine)
Tabela 2: Vanije meteoroloke pojave zabiljeene u periodu 1951. 2012. godina
Tabela 3: Minimalne, maksimalne i srednje godinje temperature zraka
Tabela 4: Usporedni pregled viegodinjih mjesenih prosjeka temperature zraka za mjesec januar i
februar
Tabela 5: Prosjene godinje padavine po opinama USK
Tabela 6: Podaci o visinama i trajanju snjenog pokrivaa
Tabela 7: Tabelarni pregled estina i maksimalnih brzina vjetra za Biha viegodinji niz
Tabela 8: Bonitetna kategorizacija poljoprivrednog zemljita Unsko-sanskog kantona (Izvor: Prostorni
plan Federacije BiH 2008-2028 Prijedlog)
Tabela 9: Stanje povrina za ume i umska zemljita u dravnom vlasnitvu prema podacima iz
umsko-privrednih osnova
Tabela 10: Vodna tijela Unsko-sanskog kantona
Tabela 11: Izvorita i podzemna vodna tijela (Izvor: Prostorni plan Federacije BiH 2008. 2028.
Prijedlog)
Tabela 12: Ugroeni pejzai na podruju Unsko-sanskog kantona
Tabela 13: Zatiena prirodna podruja Unsko-sanskog kantona
Tabela 14: Karakteristina prirodna podruja
Tabela 15: Lista kulturno-historijskih spomenika, kao i privremenih spomenika te onih koji su na
listama peticije
Tabela 16: Ugroene biljne i ivotinjske vrste na podruju Unsko-sanskog kantona
Tabela 17: Rudarstvo na podruju Unsko-sanskog kantona
Tabela 18: Podaci o sastavu i procentu tretiranog otpada prikupljeni tokom implementacije I, II i III
faze projekta
Tabela 19: Osnovni podaci o komunalnim preduzeima operatorima upravljanja otpadom na
podruju opina Unsko-sanskog kantona
Tabela 20: Registrovana vozila na podruju osam opina Unsko-sanskog kantona
Tabela 21: Lista okolinih indikatora stanja zraka
Tabela 22: Ureaji za preiavanje otpadnih voda (centralni i decentralizirani)
Tabela 23: Zatita od poplava u opinama Unsko-sanskog kantona
Tabela 24: Pregled vodotoka koji izazivaju poplave i podruja ugroenih poplavama na podruju
opina Unsko-sanskog kantona
Tabela 25: Lista okolinih indikatora u oblasti voda
Tabela 26: Antropogena degradacija tla za podruje cijele BiH (Izvor: Izvjetaj o stanju okolia u
Bosni i Hercegovini 2012., Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH)
Tabela 27: Lista okolinih indikatora u oblasti zemljita

Tabela 28: Lista indikatora za oblast biosfere
Tabela 29: Procjena broja divljih odlagalita u Unsko-sanskom kantonu
Tabela 30. Lista okolinih indikatora stanja sektora upravljanja otpadom
Tabela 31: Lista okolinih indikatora za buku i vibracije
Tabela 32: Lista okolinih indikatora za stanje izgraenog okolia
Tabela 33: Lista okolinih indikatora za opasne supstance i tehnologije
Tabela 34: Lista okolinih problema
Tabela 35: Lista okolinih prioriteta
Tabela 36: Detaljni tabelarni prikaz stanja (problema) na terenu
Tabela 37: Akcioni plan za realizaciju ciljeva Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014.
2019.
Lista skraenica:
AVNOJ
BiH
DPSIR
EEA
EU
EBRD
FAO
FBiH
FMOiT
GEF
HCVF
HE
HS
INC
IPA
ISUO
ISUZ
IUCN
MZ
NEAP
NVO
PAH
PCB
PCDD
PCDF
PET
POP
PPOV
PVC
SB
PP
UN
UNECE
UNEP
UNDP
USK
Antifaistiko vijee narodnog osloboenja Jugoslavije

Bosna i Hercegovina
Metodologija koja je dobila naziv po svojim glavnim
komponentama: pokretai ekolokih promjena D (drivers), pritisci
uzrokovani pokretaima ekolokih promjena P (pressure), stanje
okolia s obzirom na izazvane pritiske S (state), utjecaj na ekosistem
I (impact), reakcija drutva R (response)
European Environment Agency Europska agencija za okoli
Europska unija
European Bank for Reconstruction and Development Europska
banka za obnovu i razvoj
Food and Agriculture Organization Organizacija za hranu i
poljoprivredu
Federacija Bosne i Hercegovine
Federalno ministarstvo okolia i turizma
Global Environment Facility Organizacija za globalnu okolinu
pomo
High Conservation Value Forest - uma visoke zatitne vrijednosti
Hidroelektrana
Hidroloka stanica
Initial National Communication Prvi nacionalni izvjetaj
Instrument for Pre-Accession Assistance Integrirani pretpristupni
fond Europske unije
Informacioni sistem upravljanja otpadom
Integralni sistem upravljanja zemljitem
International Union for Conservation of Nature - Meunarodna unija
za ouvanje prirode
Mjesna zajednica
National Environmental Action Plan Akcioni plan za zatitu okolia
Nevladina organizacija
Polycyclic aromatic hydrocarbons policikliki aromatski
ugljikovodici
Polychlorinated Biphenyls polihlorirani bifenili
Polychlorinated dibenzo-p-dioxins polihlorirani dibenzo-p-dioksini
Polychlorinated dibenzofurans polihlorirani dibenzofurani
Polietilen tereftalat
Perzistentni organski polutanti
Postrojenje za preiavanje otpadnih voda
Polivinil klorid
Svjetska banka
umsko privredno podruje
Ujedinjeni narodi
United Nations Economic Commission for Europe Ekonomska
komisija za Europu Ujedinjenih naroda
United Nations Environment Programme Program Ujedinjenih
naroda za okoli
United Nations Development Programme Program Ujedinjenih
naroda za razvoj
Unsko-sanski kanton

ZAVNOBIH
ZIS
Zemaljsko antifaistiko vijee narodnog osloboenja Bosne i

Hercegovine
Zemljini informacijski sistem
Lista manje poznatih pojmova:

Akvatian
Vodeni, podvodan, vlaan, movaran
Akvifer
Podzemni vodonosni sloj poroznih stijena, pijeska ili ljunka koji

je nastao djelovanjem vode
Aluvijalno tlo
Rastresito i porozno tlo, nastalo taloenjem rijenih nanosa
Areal
Teritorija na kojoj se nalazi jedna biljna vrsta
Aridno podruje
Podruje koje prima vrlo malo padavina (< 250 mm) u toku
godine (podruje suhe klime)
Arteki bunar
Mjesto gdje voda, koja se u podzemlju nalazi pod pritiskom,

sama izbija na povrinu
Biota
Sveukupnost biljaka, ivotinja, gljiva i bakterija na odreenoj

teritoriji, tj. pojam koji obuhvata floru i faunu
Devon
Geoloko razdoblje iz ere paleozoik od prije 416 miliona do

prije 359.2 miliona godina prije nove ere
Denudacija
Ogoljavanje stijena zbog utjecaja temperature, atmosferilija i

zbog irenja korijenja biljaka
Dijagenetski procesi
Procesi (mehaniki, hemijski, organski) koji uzrokuju promjene u

sedimentu prije stvaranja stijene
Facijalne jedinice
Tvorevine iste starosti nastale u razliitim uslovima

sedimentacije, imaju razliit litoloki sastav i razliite fosilne
ostatke
Fitopatogen
Bioloki agent koji uzrokuje bolest biljaka
Fli
Skup sedimentnih stijena u kojima se najee smjenjuju lapori,

pjeenjaci, glineni kriljci i vapnenci
Genofond
Skup svih gena u populaciji, skupini populacija ili vrsti
Glejno tlo
Tla koja se prekomjerno vlae povrinskim i podzemnim

vodama, dolazi do zadravanja vode
Higrofilne zajednice
Zajednice koje mogu opstati samo u vlanim stanitima
Higromezofilne zajednice
Zajednice koje opstaju u srednje vlanim stanitima
Izvorina elenka
Izvorino ljevkasto udubljenje
Jura
Period u mezozoiku izmeu trijasa i krede, a trajao je od 205.7

miliona do 144.2 miliona godina prije nove ere
Kenozoik
Era koja je poela prije 65 miliona godina; kenozoik se dijeli na

paleogen, neogen i kvartar
Klastiti
Sedimentne stijene koje se sastoje od estica nastalih

razaranjem starijih stijena
Kreda
Posljednji (trei) period u mezozoiku, koji je trajao od 145,5 do

65,5 miliona godina prije nove ere
Mezozoik
Era koja je trajala otprilike 180 miliona godina, a poinje nakon

paleozoika dijeli se na tri geoloka razdoblja (od najstarijeg
prema najmlaem): trijas, juru i kredu
Orografija
Grana geomorfologije ili fizike geografije koja se bavi opisom

i klasifikacijom oblika reljefa na Zemlji, odnosno to je pojam koji
oznaava vertikalnu razvedenost terena koja se u
topografskim kartama prikazuje izohipsama
Paleozoik
Geoloka era koja je poela prije oko 542, a trajala do oko 251
miliona godina. Dijeli se na kambrij, ordovicij, silur, devon,
karbon i perm
Pedosfera
Skup svih jedinica tala kopnenog dijela zemljine kore

Polutant
Tvar koja zagauje
Pseudoglej
Tlo sa nepropusnim
povrinskim vodama
Reliktno-refugijalna stanita
Specifina stanita i kompleksi ekolokih uslova, u kojima se

nalazi veliki broj reliktnih vrsta (reliktne vrste su ostaci iz
prolosti nekada rasprostranjene vrste, koja je mogla da preivi
nepovoljne geoklimatske faze)
Semiakvatian ekosisem
Poluvlaan, nalazi se na prelazu iz akvatinog u terestriki

ekosistem
Semiaridno podruje
Podruja sa koliinom oborina od 250-500 mm (podruje

stepske klime)
Senon
Vremenski period koji pripada epohi gornje krede, koji je

danas podijeljen na konijak, santon, kampan i mastriht
Sinklinala
Termin strukturne geologije za konkavni naborni oblik koji u

jezgru ima najmlae slojeve
Specijacija
Evolucijski proces kojim nastaju nove bioloke vrste
Subhumidno podruje
Podruje poluvlane
padavina godinje
Trijas
Prvo i najkrae razdoblje ere dinosaura (mezozoika) poinje

prije 251 miliona godina, a zavrava prije 199 miliona godina
Zoobentos
Fauna dna vodenih ekosistema
horizontom,
klime, koje
koja
prima
se
cikliki
vlae
preko 500
mm
1. Uvod
1.1.
Znaaj planskog dokumenta
Kao i u mnogim drugim kantonima u Bosni i Hercegovini, pitanje okolia u Unsko-sanskom

kantonu (USK) postalo je prioritet u programu rada kantonalne uprave i svih opinskih
uprava. Danas postoji snana politika volja za rjeavanje problema nezadovoljavajueg
stanja okolia na meuopinskom nivou, odnosno, uz uee svih opina USK i podrku
kantonalnih institucija. Ovakav pristup predstavlja vaan preduslov za razvoj odrivih
rjeenja.
Trenutno stanje okolia na podruju Unsko-sanskog kantona karakterizira naruena
stabilnost ekosistema zbog ovjekovih zahvata u prirodi i neracionalnog koritenja
prirodnih resursa. Zbog toga je na mnogim mjestima dolo do zagaenja vode, zraka i tla,
to direktno utjee na zdravlje ljudi, ivotinja i biljaka. Kako bi se sprijeio negativni
antropogeni utjecaj na okoli, neophodni su ekoloki kriteriji, standardi i zakoni, odnosno
potrebno je u legislativu, kako BiH, Federacije BiH, tako i Unsko-sanskog kantona ugraivati
naela koja mogu pomoi u ouvanju okolia i odrivom razvoju.
Plan zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019. predstavlja provedbeni planski
dokument kojim e se urediti sektor okolia Unsko-sanskog kantona, odnosno koji e dati
uslove i smjernice za razvoj sektora okolia, u skladu sa naelima odrivog razvoja.
Plan zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019., kao odgovarajui razvojni planski
dokument za Unsko-sansko kanton, pomoi e u procjeni okolinih problema, odreivanju
prioriteta i utvrivanju aktivnosti u svrhu poboljanja stanja okolia i zdravlja ljudi.
Na osnovu ovog dokumenta ponudie se mjere zatite komponenti okolia, kao i naini
djelovanja, koji e sprijeiti budue negativne promjene u ekosistemima.
1.2.
Pravni osnov donoenja planskog dokumenta
Zakon o zatiti okolia FBiH (Slubene novine FBiH broj: 33/03, 38/03) definie sistem
okolinog planiranja, koji obuhvaa donoenje razvojnih programa u ovoj oblasti, izmeu
ostalog i kantonalnih planova zatite okolia.
lan 49. Zakona o zatiti okolia FBiH (Slubene novine FBiH broj: 33/03, 38/03) definie
obavezu kantona da donesu kantonalni plan zatite okolia. Plan zatite okolia mora biti
usklaen sa Strategijom zatite okolia Federacije BiH 2008. 2018., a za njegovu pripremu
zadueno je resorno kantonalno ministarstvo. Ovaj planski dokument donosi se za period
od najmanje pet godina.
Prijedlog kantonalnog plana, prema spomenutom lanu Zakona o zatiti okolia FBiH
(Slubene novine FBiH broj: 33/03, 38/03), mora biti dostupan javnosti radi davanja
prijedloga i primjedbi.
1.3.
Ciljevi Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019.
Opi cilj Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019. je identifikacija naela i
smjernica za planski pristup u postizanju okolino odrivog ekonomskog razvoja, na osnovu
procjene stanja okolia, utvrenih okolinih problema i prioriteta te definiranih akcija koje
trebaju doprinijeti unaprjeenju stanja okolia i poboljanju kvalitete ivljenja graana USK.
10
Kratkoroni ciljevi koji se trebaju ostvariti kroz izradu Plana zatite okolia Unsko-sanskog
kantona 2014. 2019. su:
potai zainteresirane strane za aktivno uee u izradi dokumenta, koje e
doprinijeti participativnom procesu izrade,
identificirati, procijeniti i kategorizirati okoline probleme bazirane na njihovom riziku
po zdravlje ljudi, ekosistem i sveukupni kvalitet ivota graana Unsko-sanskog
kantona,
podii svijest javnosti i odgovornosti u zatiti okolia i potaknuti uee javnosti u
rjeavanju okolinih problema,
unaprijediti saradnju kantonalnih vlasti i ostalih zainteresiranih strana,
poboljati transparentnost u procesu donoenja odluka.
Dugoroni ciljevi Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019. su:
jaanje kantonalnih vlasti u upravljanju okolinim problemima,
poboljanje cjelokupnog stanja okolia u Unsko-sanskom kantonu putem
provoenja konkretnih aktivnosti u oblasti upravljanja okoliem,
doprinijeti implementaciji zakonske legislative,
uspostavljanje mehanizama zatite okolia i odrivog razvoja na opinskom nivou.
1.4.
Metodologija izrade Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014.

2019.
Metodologija izrade Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019. zasniva se
na sljedeim koracima:
1. Utvrivanje, prikupljanje i analiza svih znaajnih dokumenata (zakonska regulativa,
prostorno-planska dokumentacija, studije, elaborati, strategije i programi iz razliitih
znaajnih sektora),
2. Utvrivanje, kontaktiranje i aktivno ukljuenje svih, za zatitu okolia zainteresiranih
strana na podruju Unsko-sanskog kantona,
3. Analiza postojeeg stanja u sektoru okolia i identifikacija okolinih problema i
prioriteta na podruju Unsko-sanskog kantona,
4. Definiranje aktivnosti koje e doprinijeti poboljanju stanja okolia, odnosno koje e
dovesti do rjeavanja identificiranih problema u okoliu.
Kao preduvjet za uspjenu realizaciju projekta, odnosno za izradu kvalitetnog Plana zatite
okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019., neophodna je dobra saradnja svih
zainteresiranih strana (Ministarstvo za graenje, prostorno ureenje i zatitu okolia Unskosanskog kantona, opine Unsko-sanskog kantona, javne ustanove, javna preduzea,
privredni subjekti, obrazovne institucije, nevladine organizacije, zdravstvene institucije,
stanovnitvo itd.) ukljuenih u proces izrade ovog dokumenta.
Glavne smjernice za izradu ovog dokumenta su naela zatite okolia definisana Zakonom
o zatiti okolia FBiH (Slubene novine FBiH broj: 33/03, 38/03). To su: naelo odrivog
razvoja, naelo smotrenosti i prevencije, naelo zamjene, naelo integralnog pristupa,
naelo saradnje i podjele odgovornosti, sudjelovanje javnosti i pristup informacijama te
naelo zagaiva plaa.
Prema lanu 47. Zakona o zatiti okolia FBiH (Slubene novine FBiH broj: 33/03, 38/03)
Planovi zatite okolia, izmeu ostalog, sadre:
obrazloenje o sadanjem stanju okolia ustanovljeno na temelju naunih iskustava i
informacija,
11
ciljeve koji se moraju ostvariti u planiranom razdoblju,

naela i smjernice zatite okolia,
zadatke i dunosti koje treba obaviti radi ostvarenja ciljeva, redoslijed planiranih
djelatnosti i konani rok za primjenu,
sredstva i metode za ostvarivanje postavljenih ciljeva sa naznaenim planiranim
izvorima financiranja,
naznaena podruja u kojima su potrebni posebni instrumenti zatite okolia, kao i
sadraje takvih instrumenata.
Procjena stanja okolia se radi prema tematskim cjelinama, odnosno komponentama

okolia (zrak, voda, tlo, biosfera, otpad, izgraeni okoli, buka i vibracije, opasne tvari i
tehnologije, radijacija) pa je sadraj Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014.2019. struktuiran tako da obuhvata svaku komponentu, nudi pregled trenutnog stanja,
identificira probleme te definira ciljeve i prioritete, koji kroz konkretne aktivnosti (programe
i projekte) trebaju doprinijeti poboljanju stanja okolia.
Stanje okolia e se utvrditi koritenjem DPSIR metodologije (pokretake snage D (driving
forces), pritisci uzrokovani pokretakim snagama P (pressures), stanje okolia s obzirom
na izazvane pritiske S (state of environment), utjecaji na ekosistem I (impacts), odgovor
drutva R (response)), koja je predloena od strane Europske agencije za okoli. Prilikom
izrade Strategije zatite okolia Federacije BiH 2008. 2018. takoer je koritena ova
metodologija.
Pokretake snage predstavljaju ljudske potrebe/aktivnosti ijim se zadovoljavanjem
direktno utie na promjene u ivotnoj sredini. Pokretake snage generalno,
podrazumijevaju sljedee:
Populaciju (broj stanovnika, starosnu strukturu, obrazovni nivo),
Upotrebu energije (energetski faktori prema tipu aktivnosti, tipu goriva, tehnologiji),
Industriju (tipovi postrojenja, starosna struktura, koriteni resursi),
Rafinerije/rudnike,
Poljoprivredu,
Odlagalita otpada,
Sistem vodovoda i kanalizacije,
Upotrebu zemljita (svrha, povrine), itd.
Uslijed gore navedenih ljudskih aktivnosti nastaju pritisci koji su uzronici problema u
okoliu/ivotnoj sredini. Ti uzroci su ustvari emisije odreenih koliina tetnih materija npr.:
Koliine emisija tetnih materija (direktne i indirektne emisije u zrak, vodu, zemljite
od strane pokretakih snaga),
Proizvodnja otpada (koliine),
Proizvodnja buke,
Koliina radijacije,
Stepen koritenja prirodnih resursa (vode, zemljita, i dr.).
Promjene uslijed djelovanja gore navedenih pritisaka se ogledaju u stanju okolia. Stanje
okolia predstavlja trenutni kvalitet njegovih elemenata: vode (npr. I, II, III klasa kvaliteta
povrinske, podzemne, morske vode i sl.), zraka (npr. koliina prisutnog CO2), tla (npr.
stepen koritenja zemljita, prisustvo pesticida, tekih metala, i dr.), ekosistema
(bioraznolikost, stanje i brojnost biljnih i ivotinjskih vrsta i sl.) i zdravlja ljudi.
Prisutno/identifikovano stanje okolia ima odreeni utjecaj na stanovnitvo (na njegove
privredne i drutvene aktivnosti, zdravlje i dr.), ekosisteme i druge funkcije okolia. Na
primjer, ukoliko voda nije pogodna za pie, moe doi do negativnih posljedica po
12
ljudsko zdravlje. Ako je zemljite zagaeno, ne moe se koristiti za poljoprivredu to dalje

ima negativne ekonomske posljedice, i sl. Tu se ve prepoznaju slabosti i prijetnje za
ostvarivanje odreenih razvojnih ciljeva. Ova struktura povezuje sve elemente procesa
donoenja odluka i omoguava sagledavanje ire slike stanja u okoliu.
Na odreene uzroke (pokretae snage, pritisci i stanje), drutvo najee ve ima ili
priprema (planira) odreeni odgovor, odnosno donosi rjeenja koja mogu biti
institucionalna, pravna, ekonomska i tehnika.
U procjeni stanja okolia veliku vanost imaju indikatori okolia, koji se dobivaju iz
odreenog uzorka koji opisuje stanje okolia, njegov utjecaj na ljudska bia, ekosistem,
pritisak tog uzorka na okoli, osnovne pokretake mehanizme negativnih utjecaja (npr. u
poljoprivredi, upravljanju otpadom, upravljanju vodama itd.) te odgovore drutva na
negativne utjecaje.
Na temelju DPSIR okvira Europska agencija za okoli (EEA) razvila je indikatore ija je
glavna svrha osiguranje praktine i stabilne baze za izvjetaje prema EEA te
unaprjeivanje kvalitete i protoka podataka1.
Za ocjenu stanja okolia u Federaciji BiH dodani su indikatori koji su karakteristini za
situaciju u kojoj se nalazi okoli u Federaciji BiH. U Izvjetaju o stanju okolia Federacije BiH,
2010., kao indikatori su uzeti:
Indikator D indikator okolnosti/pokretakih snaga (driving forces),
Indikator P indikator pritisaka na okoli (pressures),
Indikator S indikator stanja okolia (state of environment),
Indikator I indikator utjecaja (impacts),
Indikator R indikator odgovora drutva (response).
S obzirom da je, kako u Federaciji BiH tako i na podruju Unsko-sanskog kantona, situacija
okolia specifina, za potrebe analize stanja okolia u okviru Plana zatite okolia Unskosanskog kantona 2014. 2019. koristiemo indikatorski pristup kakav je koriten u
izvjetajima o stanju okolia Federacije BiH.
1.5.
Akteri zatite okolia na podruju Unsko-sanskog kantona
Za upravljanje sektorom okolia na nivou kantona zaduena su resorna kantonalna

ministarstva.
Njihova nadlenost, prema Zakonu o zatiti okolia FBiH (Slubene novine FBiH, broj:
33/03, 38/03), odnosi se na sljedee aktivnosti:
analizira i ocjenjuje stanje okolia i djelatnosti zatite okolia kao i iskustva steena u
podruju zatite, koritenja i razvitka okolia,
obavlja poslove i zadatke utvrene federalnim zakonom i drugim federalnim
propisima,
uspostavlja i upravlja sistemom informiranja o okoliu u kantonu,
izdaje doputenja za koritenje okolia iz svoje nadlenosti,
organizira poslove kojima je cilj sprjeavanje ili smanjenje tetnih posljedica po
okoli,
obavlja nadzor nad provedbom kantonalnih zakona i drugih kantonalnih propisa iz
podruja zatite okolia.
Stanje okolia Federacije Bosne i Hercegovine, Federalno ministarstvo okolia i turizma, 2010. godina.
13
Kantonalni organ uprave nadlean za poslove iz oblasti zatite okolia u Unsko-sanskom

kantonu je Ministarstvo za graenje, prostorno ureenje i zatitu okolia Unsko-sanskog
kantona.
Veoma bitan aspekt planiranja i implementacije Plana zatite okolia Unsko-sanskog
kantona 2014. 2019. je ukljuivanje javnosti u proces izrade ovog dokumenta. Uee
javnosti se moe operativno podijeliti na dva dijela, i to na uee javnosti u pripremi
Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019., a potom na uee javnosti u
implementaciji dokumenta.
Osnovni mehanizmi participacije i ukljuivanja javnosti/zainteresiranih strana u proces
izrade i implementacije Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019. su:
Informiranje (sredstva javnog informiranja, web-stranice, broure, leci i sl.),
Konsultacije (okrugli stolovi/radionice sa prisustvom relevantnih strunjaka iz razliitih
grupa javnosti/zainteresiranih strana i osiguranje ravnopravnog uea svih
relevantnih zainteresiranih strana u pripremi i implementaciji dokumenta),
Saradnja (uee svih zainteresiranih strana u donoenju odluka vezanih za
planiranje i implementaciju dokumenta),
Jaanje (podrazumijeva aktivno ukljuivanje zainteresiranih strana koje su vane za
provedbu Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019., ali imaju vrlo
malo utjecaja (npr. graani, ije se aktivno uee u procesu donoenja
dokumenta osigurava kroz provoenje javnih rasprava).
1.6.
Naela zatite okolia
Zatita okolia temelji se na uvaavanju opeprihvaenih naela zatite okolia, potivanju

ustavnog prava na okoli te uvaavanju naunih spoznaja. Sve aktivnosti vezane za
proces izrade Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019., ukljuujui analizu
stanja okolia, potrebno je obavljati imajui u vidu naela zatite okolia.
Naela zatite okolia, prema Zakonu o zatiti okolia FBiH (Slubene novine FBiH broj:
33/03, 38/03), su:
Naelo odrivog razvoja:
ouvanje prirodnog blaga na nain da stepen potronje obnovljivih materijala,
vodnih i energetskih resursa ne prevazilazi okvire u kojima prirodni sistemi mogu to
nadomjestiti i stepen utroka neobnovljivih resursa ne prevazilazi okvir u kojem se
odrivi obnovljivi resursi zamjenjuju,
stepen polutanata koji se emitiraju ne prevazilazi kapacitet zraka, vode, tla u
apsorpciji i izvrenju prerade polutanata,
stalno ouvanje biolokog diverziteta, ljudskog zdravlja te kvalitete zraka, vode i tla
prema standardima koji su uvijek dovoljni za ivot i obilje ljudi, biljnog i ivotinjskog
svijeta.
Naelo smotrenosti i prevencije:
Koritenje okolia organizira se i obavlja na nain koji:
rezultira najniim moguim stepenom optereenja i koritenja okolia,
sprijeava zagaivanje okolia,
sprijeava tetu po okoli.
14
Naelo zamjene:
Svaku djelatnost koja bi mogla imati tetne posljedice po okoli potrebno je zamijeniti
drugom djelatnou koja predstavlja znatno manji rizik. Zamjena djelatnosti obavlja se i u
sluaju da su trokovi takve djelatnosti vei od vrijednosti koju treba zatiti.
Naelo integralnog pristupa:
Naelo integralnog pristupa obuhvaa:
uzimanje u obzir cijelog ivotnog ciklusa tvari i proizvoda,
predvianje posljedica u svim komponentama okolia kao rezultata djelovanja
tvari i djelatnosti (novih i postojeih),
svoenje nastanka otpada i tetnog djelovanja otpada na najmanju moguu
mjeru,
primjenjivanje opih metoda za procjenjivanje i usporedbu problema u okoliu,
komplementarnu primjenu mjera u odnosu na posljedice, poput kvalitativnih ciljeva
zatite okolia i mjera usmjerenih ka izvorima kada su u pitanju emisije.
Naelo saradnje i podjele odgovornosti:
Odrivi razvoj postie se saradnjom i zajednikim djelovanjem svih subjekata s ciljem zatite
okolia, svako u okviru svoje nadlenosti i odgovornosti.
Sudjelovanje javnosti i pristup informacijama:
Pitanja zatite okolia ostvaruju se putem sudjelovanja svih zainteresiranih graana. Svaki
pojedinac i organizacija moraju imati odgovarajui pristup informacijama koje se odnose
na okoli, a kojim raspolau organi uprave, ukljuujui i informacije o opasnim tvarima i
djelatnostima u njihovim zajednicama, kao i mogunost sudjelovanja u donoenju odluka.
Organi koji donose propise i tijela nadlena za zatitu okolia su duni pomagati i razvijati
svijest javnosti, kao i poticati sudjelovanje u odluivanju, omoguujui dostupnost
informacija iroj javnosti.
Naelo - zagaiva plaa:
Zagaiva plaa trokove nadzora i prevencije od zagaenja, bez obzira jesu li trokovi
nastali uslijed nametanja odgovornosti zbog emisija zagaenja, naknada utvrenih
odgovarajuim financijskim instrumentima ili kao obveza utvrena propisom o smanjivanju
zagaenosti okolia.
1.7.
Komponente okolia
Zakon o zatiti okolia FBiH (Slubene novine FBiH broj: 33/03, 38/03) definisao je
obaveznu zatitu komponenti okolia, kako slijedi u tekstu.
Ouvanje tla
Ouvanje tla obuhvata povrinu i slojeve ispod povrine zemlje, tlo, formacije stijena i
minerala kao i njihove prirodne i prijelazne oblike i procese.
Ouvanje tla obuhvaa ouvanje produktivnosti, ravnotee vode i zraka, te biota tla.
Zatita vode
Zatita voda obuhvata ouvanje povrinskih i podzemnih voda, zaliha, reguliranje kvalitete
i kvantitete vode, zatitu rijenih korita, obalnih podruja kopnenih voda i akvifera.
Prirodni protok, uvjeti protoka, korito, obalna podruja mogu se mijenjati samo uz
osiguravanje ouvanja prirodne ravnotee akvatinih i semiakvatinih ekosistema i
njihovog funkcioniranja.
15
Zatita zraka
Zatita zraka obuhvata ouvanje atmosfere u cijelosti, sa svim njenim procesima,
ouvanje njene strukture i klimatskih obiljeja. Zrak mora biti zatien od optereenja svih
umjetnih utjecaja koji se vre na zrak ili na druge komponente okolia putem transmisija
radiokativnih, tenih, plinovitih ili vrstih tvari, ukoliko postoji opasnost od tetnog utjecaja
na kvalitet zraka ili tetnog odraavanja po ljudsko zdravlje.
Ouvanje biosfere
Ouvanje biosfere obuhvata zatitu ivih organizama, njihovih zajednica i stanita, uzevi u
obzir i ouvanje prirodnih procesa unutar njihovih stanita i prirodne ravnotee, uz
osiguravanje odrivosti ekosistema.
Ouvanje izgraenog okolia
Razvojnim planom odreuju se zone izgradnje na odreenim lokacijama ovisno od
stepena optereenja okolia i svrhe izgradnje unutar odreenih dijelova na odreenim
lokacijama. Obavljanje djelatnosti u pojedinim zonama, sa zatitnom udaljenou ili
podrujem, doputeno je na nain utvren posebnim propisima skladnim prirodi
optereivanja okolia i propisima o zatiti okolia.
Opasne tvari i tehnologije
Zatita od tetnih utjecaja opasnih tvari obuhvata upotrebu svih prirodnih i umjetnih tvari
koje koriste, proizvode ili razdjeljuju korisnici okolia u toku provedbe djelatnosti, a koje su
po svojoj kvantiteti ili kvaliteti eksplozivne, zapaljive, radioaktivne, toksine, podlone
koroziji, izazivaju infekcije, ekotoksine, mutagene, kancerogene, iritirajue ili mogu
izazvati takav utjecaj u kontaktu s drugim tvarima.
Tokom upravljanja opasnim tvarima ili tokom upotrebe, ukljuujui i eksploataciju,
odnosno ekstrakciju, skladitenje, transport, proizvodnju, izradu i primjenu ili kada se
primjenjuju opasne tehnologije moraju se poduzeti sve potrebne zatitne i sigurnosne
mjere kojima se rizik od opasnosti po okoli svodi na najnii stepen.
Otpad
Zatita od tetnog utjecaja otpada na okoli obuhvaa sve vrste tvari, proizvoda,
ukljuujui ambalau i materijal za pakiranje tih tvari, odnosno sve vrste proizvoda koji se
odlau ili za koje se planira da e biti odloeni.
Buka i vibracije
Zatita od buke i vibracija u okoliu obuhvata sve vrste umjetno proizvedenih emisija
energija koje izazivaju optereenje nepoeljnom, neprijatnom bukom, odnosno
vibracijama koje mogu ugroziti zdravlje ili na njega tetno utjecati.
Radijacija
Zatita okolia od tetnih radijacijskih utjecaja obuhvata umjetno proizvedenu i prirodnu
jonizaciju, nejonizirajuu radijaciju i termalnu radijaciju.
16
2. Opi podaci o Unsko-sanskom kantonu

2.1.
Ope karakteristike podruja
Podruje Unsko-sanskog kantona zauzima sjeverozapadni dio Bosne i Hercegovine sa

ukupnom povrinom od 4.125 km2, to predstavlja 15,9 % teritorije Federacije BiH, odnosno
8,05 % ukupne povrine BiH2.
U okviru administrativnog i prostorno planskog ureenja Federacije BiH, Unsko-sanski
kanton je smjeten na krajnjem sjeverozapadu Federacije BiH. Sjeverozapadni dio Unskosanskog kantona granii sa Republikom Hrvatskom (opinama Donji Lapac, Korenica i
Slunj), sjeverno i istono granii sa entitetom Republikom Srpskom (opine Novi Grad,
Krupa na Uni, Mrkonji Grad) te na jugu sa Livanjskim kantonom (Kanton 10).
Unsko-sanski
kanton
Republika Srpska
Distrikt
Brko
Bosna i Hercegovina
Federacija
Bosne i Hercegovine
Slika 1: Poloaj Unsko-sanskog kantona
Unsko-sanski kanton je jedna od deset organizacionih jedinica unutar Federacije BiH, a

sastoji se od 8 opina.
Tabela 1: Povrina opina u sastavu Unsko-sanskog kantona (Izvor: Federalni zavod za statistiku:
Unsko-sanski kanton u brojkama, Sarajevo 2013. godine)
Opina
Povrina (km2)
% povrine kantona
Biha
900
21,82
Bosanska Krupa
561
13,6
Bosanski Petrovac
709
17,19
Buim
129
3,13
Cazin
356
8,63
Klju
358
8,68
Sanski Most
781
18,93
Velika Kladua
331
8,02
Unsko-sanski kanton
4125
100
2
Federalni zavod za statistiku: Unsko-sanski kanton u brojkama, Sarajevo 2013. godine
17
Slika 2: Opine Unsko-sanskog kantona
2.1.1. Geoprometni poloaj

Unsko-sanski kanton je specifian u odnosu na ostale dijelove Federacije BiH, uslijed svog
poloaja i dislociranosti od administrativnog centra Federacije BiH. Geoprometni poloaj
karakterizira prirodna odvojenost od centralne BiH, to Unsko-sanski kanton eksponira
Republici Hrvatskoj (zapadno) i entitetu Republici Srpskoj (na sjeveru). Ovakav prostorni
poloaj Unsko-sanskog kantona pridonosi nizu prednosti u odnosu na sredinje dijelove
Federacije BiH (npr. blizina granice sa Europskom Unijom i zemljama okruenja i europskih
prometnih koridora), ali i izazovima (nepostojanje adekvatne putne komunikacije u smjeru
centralne BiH).
Podruje Unsko-sanskog kantona karakterizira dobro razvijena unutarnja prometna
povezanost izmeu opinskih centara i naseljenih mjesta sa razvijenom cestovnom
infrastrukturom u vidu magistralnih, regionalnih i lokalnih putnih komunikacija.
eljezniki saobraaj se oslanjao na Unsku prugu, koja je povezivala Biha, Zagreb i Split.
Trenutno, Unska pruga je u loem stanju i njome djelomino prometuju samo teretni
eljezniki vlakovi te se vri samo osnovno odravanje postojee infrastrukture.
2.1.2. Reljef
U morfolokoj strukturi podruja Unsko-sanskog kantona istiu se breuljci i krka polja,
aluvijalne ravni i kotline, rijene doline te gorske visoravni i planine. Karakteristino je blago
sputanje terena iz smjera juga prema sjeveru.
Teren Unsko-sanskog kantona podijeljen je na nekoliko morfolokih cjelina, a to su: UnskoKoranska zaravan, planinski sistem Grmea, Majdanska planina, Sanski paleozoik te visoka
karbonatna greda planine Pljeivice. Visinska razlika terena se kree od 200 metara
nadmorske visine do preko 1480 metara nadmorske visine.
U dijelu Unsko-Koranske zaravni teren je relativno miran, a visine vrhova se kreu od 300
500 m. Izuzetak je greda koja se sputa lijevom stranom kanjona rijeke Une, pravcem SZ
18
JI, iji je najvei vrh Gomila (797 m). Pravcem SZ JI prua se Grme, sa najviim vrhom od
1605 m. Pored Grmea, planine na ovom podruju su: Pljeevica (1649 m), Osjeenica
(1804 m), Srnetica (1378 m), Klekovaa (1961 m), a zauzimaju gotovo 191 000 ha ukupne
povrine Unsko-sanskog kantona. Na jugozapadnom dijelu podruja Unsko-sanskog
kantona, teren se sputa prema rijeci Uni i Bihau (231 m), a na sjeveroistonoj strani
prema Bosanskoj Krupi (178 m) i Sanskom Mostu (182 m).
2.1.3. Geoloke karakteristike podruja
U geolokoj grai Unsko-sanskog kantona uestvuju raznovrsne, preteno sedimentne
tvorevine mlaeg paleozoika, mezozoika i kenozoika3.
Mlai paleozoik je zastupljen karbonom (C1,2) i prijelaznim permotrijaskim naslagama. U
njima dominiraju klastiti, kriljci, glinci, laporci i, rjee, proslojci krenjaka. U buotinama su
konstatirani i krenjaci gornjeg devona, ali njihovi povrinski izdanci jo nisu naeni.
Tvorevine mlaeg paleozoika imaju vrlo znaajnu ulogu u geolokoj grai terena.
Tvorevine donjeg i srednjeg karbona (C1,2) izgrauju vee povrine terena u sjevernom
dijelu podruja, izmeu Sane i Une (Ljubija, Majdan Japra, Budimli Japra, Agii, Volar i
Maslovar). U kompleksu karbonatnih tvorevina nalaze se polimetaline rude, preteno
eljezne, koje se eksploatiraju u rejonu Ljubije.
Mezozoik je predstavljen tvorevinama trijasa, jure i krede. Mezozojske stijene izgrauju vie
od 4/5 terena. Stvaranje karbonatnog kompleksa je trajalo jako dugo, sa nekoliko prekida
marinskog reima: u gornjem trijasu, juri, donjoj i gornjoj kredi. Ovi diskontinuiteti su
obiljeeni tanjim do srednje debelim leitima boksita, od kojih neki imaju ekonomsku
vrijednost.
Sedimenti donjeg trijasa (T1) pruaju se od Velike Kladue skoro do Prijedora, u vidu
diskontinuiranog pojasa. Dolomiti srednjeg trijasa (T2), sa promjenjivim ueem krenjaka,
izgrauju teren oko Velike Kladue, pa prema Vrnograu, Peigradu i Bosanskoj Otoci.
Izmeu Velike Kladue i Buima, zatim od Bosanske Otoke do Luci Palanke i
sjeverozapadno od Ljubije, teren izgrauju karbonatne facije, preteno dolomiti i, znatno
manje, krenjaci koji pripadaju srednjem i gornjem trijasu (T2,3). U strukturno facijalnoj
jedinici Koprivna-Sanica i u zapadnim i jugozapadnim dijelovima Grmea, otkrivene su
velike mase dolomita gornjeg trijasa (T3): Lipa, Mali Radi, Grmua, Jadovik i drugi
lokaliteti. Vee mase gornjotrijaskih karbonata pojavljuju se u slivnom podruju Sanice
sjeverozapadno od Kljua.
Sedimenti jure (J) izgrauju znaajne dijelove terena u strukturno-facijalnim jedinicama
Grmea i Koprivne-Sanice. Cijela perioda je predstavljena krenjacima i dijagenetskim
dolomitima. U junom obodu sansko-kamengradskog bazena i u centralnim dijelovima
grmeke sinklinale izdvojene su prijelazne jursko-kredne naslage.
Sedimenti krede (K) izgrauju najvei dio posmatranog terena. Dominantne su
karbonatne facije i fli. Naslage donje krede (K1) su izdvojene u gredi Pljeivice zapadno
od Bihaa i Zavalja, oko Uljebia te u dolini Une i na sjevernoj strani Baraue. Sedimenti
donje krede se, u vidu pojasa irine do 1 km, nastavljaju od Luke prema Kulen Vakufu i
Martin Brodu. Izgrauju i teren u predjelu Bjelajskog Polja i ine osnovu strukture planine
Osjeenice i jugoistonog dijela strukturno-facijalne jedinice Grmea. Karbonati donje
krede izgrauju vee dijelove planine Bobije i slivnog podruja Sanice.
ii S. Baagi M.: Geoloke i karstoloke karakteristike Bosanske Krajine, Na kr XX-XXI, 2001. godine
19
Karbonati i klastiti gornje krede (K2) imaju znaajno rasprostranjenje, a karakteriziraju ih

razlike u razvoju i starosti.
Fline naslage su izdvojene kao gornja kreda. Gornjokredni fli (K2) je izdvojen u okviru
strukturno-facijalne jedinice Koprivna-Sanica. Ove naslage su izdvojene na velikoj povrini
izmeu Bosanske Krupe, Volodera, Bosanske Otoke i Arapue, zatim juno od Suvaje, a
spominju se oko Luci Palanke i Davidovia. Senonski fli (K23) izdvojen je u sreditu
Grmea, izmeu Maije Grede, Krnjeue, Lastve i Vranovine. Kredno-paleocenski fli (K,
Pc) izdvojen je od Jezerskog i Cazina na jugoistoku do Obrova i Cetingrada na
sjeverozapadu, to je u stvari produetak flinih naslaga iz podruja oko Bosanske Krupe.
Kenozojske naslage zauzimaju svega 5-6 % terena Unsko-sanskog kantona. Prijelazne K2, Pc
naslage imaju zapaeniji razvoj u sinklinali Vranovina-Crni Vrh, sjeverno od Bosanskog
Petrovca i u rejonu izmeu Slunja i Peigrada. Predstavljene su fliem. Neogen ine
slatkovodne limnike naslage sa ugljem. Sauvane su u bazenima Biha-Cazin i
Kamengrad-Sanski Most, u kojem se nalaze ekonomski znaajne rezerve mrko-lignitnog
uglja. Kvartarne naslage nemaju znaajno uee u grai ovih terena. Poznatije su
naslage kvarcnog pijeska i sedre, naroito u kanjonima i dolinama Une, Sane, Unca i
Korane.
Slika 3: Popreni geoloki profil Unsko-sanske regije (Izvor: ii S. Baagi M.: Geoloke i
karstoloke karakteristike Bosanske Krajine, Na kr XX-XXI, 2001. godine)
U tektonskoj strukturi izdvajaju se tri osnovne strukturno-facijalne jedinice: a) Grme, b)

Slunj Sanjani, c) Unsko-sanska jedinica. U strukturi terena nalaze se i brojni uzduni i
dijagonalni rasjedi, tektonski blokovi, navlake i krljuti.
Podruje se strukturno-tektonski nalazi u okviru regionalne strukturne jedinice Dinaridi.
Osnovna strukturna znaajka podruja je njezina izraena razlomljenost s pruanjem
rasjednih struktura i najznaajnijih rasjeda u smjeru sjeverozapad jugoistok, te sekundarno
jugozapad sjeveroistok. Zbog toga je ona ralanjena na manje regionalne jedinice
subdinarskog nivoa ili tektonskih zona. Kao jednu od posebnih tektonskih jedinica
spomenut emo Sansko-unsku navlaku. Rasprostire se izmeu rijeke Une na sjeverozapadu
pa do Bronzanog Majdana na jugoistoku. Dio ovog ireg podruja pripada Plivskoj navlaci
(sredinji Dinaridi), iji se krenjaci rasprostiru od Vrnograa, Buima i Cazina na sjeveru, do
doline Une na jugu.
20
Kr i razliiti krki fenomeni nalaze se u terena: krka polja i uvale, polifazne vrtae,
ponikve, kanali, sukcesivne povri, kanjoni, krka vrela, ponori, jame, peine itd.
Krki reljef na podruju Unsko-sanskog kantona obiluje brojnim krkim fenomenima, poput
kanjona Une, Unca i Sane te krkih polja (Bihako, Bjelajsko, Medeno, Luci Palanka
Jelainovci, Drvarska i kotlina Skucani Vakuf Kamengrad Sanski Most i dr.). Tu su takoer
i brojne peine i krka vrela po stranama dolina i kanjona, a ponegdje pronalazimo i
visee peine sa dubokom erozionom bazom, zatim sukcesivno poredane povri,
ponikve, viefazne vrtae, ponore i niz prelaznih oblika od povrine prema podzemlju.
2.1.4. Klima na podruju Unsko-sanskog kantona
S obzirom na geografsku irinu, Bosna i Hercegovina, zajedno sa Federacijom BiH, nalazi se
u sjevernom umjerenom toplotnom pojasu, to znai da taj poloaj odreuje zbirnu klimu,
bez dominacije samo jednog tipa.
Klimatske karakteristike na podruju Unsko-sanskog kantona su uvjetovane njegovim
geografskim poloajem, pruanjem planinskih vijenaca, blizinom Jadranskog mora i, u
irem smislu, stalnom smjenom zranih masa koje pristiu sa Atlantskog okeana,
Sredozemnog mora i kontinentalnog dijela Europe.
Podruje Unsko-sanskog kantona pripada peripanonskoj regiji koja je pod utjecajem
umjereno-kontinentalne klime. Glavne karakteristike ovog tipa klime su topla ljeta i otre,
relativno snjene zime, sa minimalnim temperaturama ispod -20C i maksimalnim koje
doseu i 40C. Srednja godinja temperatura je izmeu 10 i 12C.
Sjeverni dio Unsko-sanskog kantona pripada pojasu umjereno-kontinentalne klime. Juni i
jugoistoni dio kantona (Martin Brod, Bosanski Petrovac i Klju) pripadaju prijelaznom
pojasu umjereno kontinentalne klime pretplaninskog tipa. Klimatoloki, ovo podruje je
dosta sloeno iz razloga to na relativno malom prostoru dolazi do utjecaja dva sasvim
drugaija klimatska tipa (mediteranska sa zapada i planinska sa juga). Znaaj ove pojave
lei u iznenadnim prodorima toplih i hladnih zranih masa, to u kratkom vremenskom
intervalu dovodi do promjene klimatolokih parametara (temperature, vlanosti zraka), uz
pojavu jakih vjetrova.
Pojava temperaturne inverzije karakteristina je u dolinama rijeka, naroito u jesen i zimu,
to dovodi do poveane relativne vlanosti zraka i pojave magle.
Tabela 2: Vanije meteoroloke pojave zabiljeene u periodu 1951. 2012. godina
Meteoroloka
stanica
Biha
Sanski Most
Srednje vrijednosti
Srednja
Godinja
godinja
suma
temperatura oborina
zraka (C)
(l/m2)
10,9
1.329
10,5
1.067
Apsolutne vrijednosti
Minimalna
temperatura
zraka (C)
-29,2
-30,3
Datum
Maksimalna
temperatura
zraka (C)
Datum
17.2.1956.
17.2.1956.
40,0
40,8
22.8.2012.
16.8.1952.
21
Na osnovu mjerenja meteorolokih stanica u opinskim centrima Unsko-sanskog kantona,

dobijene su srednje godinje vrijednosti temperature zraka prema viegodinjim
mjerenjima.
Tabela 3: Srednje godinje temperature zraka
Period posmatranja 1961. 1990. godina
Srednje godinje temperature zraka (C)
10,6
10,2
9,0
9,9
9,6
10,2
10,1
10,3
Opina
Biha
Bosanska Krupa
Bosanski Petrovac
Buim
Cazin
Klju
Sanski Most
Velika Kladua
Prema mjerenjima koja se vre na meteorolokoj stanici Biha, istiu se podaci o

viegodinjim prosjecima za mjesece januar i decembar, koji govore u prilog promjenama
klimatskih parametara nastalih tokom posljedne dekade.
Tabela 4: Usporedni pregled viegodinjih mjesenih prosjeka temperature zraka za mjesec januar i
februar
Parametar
Vremenski niz
1961 - 1990
2003 - 2013
Srednje mjesene
temperature u C
decembar
januar
1,7
0,3
1,38
1,38
Sume mjesenih
padavina (l/m2)
decembar
januar
114
86
139,7
117,5
Maksimalna visina
snjenog pokrivaa (cm)
decembar
januar
76
89
20,8
36,5
Koliine padavina izmjerene na meteorolokim stanicama Unsko-sanskog kantona

pokazuju vrijednosti koje odgovaraju za umjereno-kontinentalni pojas klime, sa lokalnim
odstupanjima. Godinje sume padavina se znaajno razlikuju izmeu navedenih opina.
Najvee padavine se javljaju u aprilu i novembru, to su proljetni i jesenji maksimumi.
Tabela 5: Prosjene godinje padavine po opinama Unsko-sanskog kantona
Opina
Godinja
suma
padavina
(l/m2)
Biha
Bosanska
Krupa
1.309
1.200

Bosanski
Buim
Cazin
Klju
Petrovac
1.149
991
1.152
1.080
Sanski
Most
Velika
Kladua
1.023
1.058
22
Maksimalne visine snjenog pokrivaa se biljee u januaru i februaru koje mogu dosei
visinu i od 1 m, ponegdje i mnogo vee visine zavisno od orografije. Snijeg se prosjeno
zadrava oko 40 dana.
Tabela 6: Podaci o visinama i trajanju snjenog pokrivaa
Opina
Maksimalna godinja visina
snijega (cm)
Srednji broj dana sa snjenim
pokrivaem od 10 cm
Srednji broj dana sa snjenim
pokrivaem od 30 cm

Biha
Bosanska
Krupa
Bosanski
Petrovac
Buim
Cazin
Klju
Sanski
Most
Velika
Kladua
105
90
84
85
82
95
83
32
48
50
32
25
12
Podaci o mjerenjima pravaca i brzina vjetrova raspoloivi su za meteoroloku stanicu

Biha4, prema kojoj su dominantni vjetrovi sjeverni i jugoistoni, te u velikom procentu
jugozapadni vjetar.
Tabela 7: Tabelarni pregled uestalosti i maksimalnih brzina vjetra za Biha viegodinji niz
Pokazatelj
estine pojedinih pravaca vjetra
(u %)
Maksimalne brzine pojedinih
pravaca vjetra (m/s)
Pokazatelj
estine pojedinih pravaca vjetra
(u %)
Maksimalne brzine pojedinih
pravaca vjetra (m/s)
NNE
NE
ENE
ESE
SE
SSE
1,5
0,8
4,5
1,5
0,8
14,4
7,6
12,9
21,0
26,8
19,6
16,0
19,7
22,4
21,2
27,4
SSW
SW
WSW
WNW
NW
NNW
15,9
11,4
10,6
9,1
2,3
4,5
2,3
0,0
29,3
27,0
34,4
26,4
13,6
18,3
14,4
0,0
Rua vjetrova je data na slici 4, uz napomenu da su ove rue vjetrova crtane na osnovu
terminskih mjerenja osmatraa.
Slika 4: Grafiki prikaz uestalosti i maksimalnih brzina vjetra za Biha viegodinji niz
4
Opina Biha, Master Plan za otpadne vode i studija izvodljivosti, Knjiga 2 Opi podaci, 2008. godina
23
Rua vjetra pokazuje da se maksimalni udari vjetra deavaju uglavnom iz junog i

jugozapadnog pravca, kao i sjevernog i sjeveroistonog.
2.1.5. Zemljite na podruju Unsko-sanskog kantona
Pedoloke karakteristike podruja Unsko-sanskog kantona karakteriziraju kontrastni
klimatski odnosi, velika raznolikost geoloko-litoloke grae, izraeni geomorfoloki oblici i
osebujni hidroloki uvjeti5. Velika varijabilnost navedenih faktora ima za posljedicu izraeni
diverzitet pedosfere i zastupljenost velikog broja tala i niih pedosistemskih jedinica.
Najzastupljenija tla su: krenjako-dolomitna crnica, rendzine, smea tla na krenjaku i
dolomitu, distrina smea tla te u nizinskim podrujima hidromorfna tla (pseudoglej,
movarno glejno tlo, aluvijalna tla).
U ukupnoj povrini Unsko-sanskog kantona najvee povrine zauzimaju ume i umske
povrine sa 49,7 %. Drugo po veliini je poljoprivredno zemljite sa udjelom od 42,3 %
povrine kantona. Izgraeno zemljite na podruju Unsko-sanskog kantona obuhvata oko
2,4 %, dok se oko 5,6 % povrine kantona evidentira kao ostala povrina (vodne povrine,
eksploatacije i dr.).
Raspoloivo poljoprivredno zemljite nije uvijek i kvalitetno poljoprivredno zemljite. Omjer
obradivo-neobradivog poljoprivrednog zemljita se drastino mijenja u zavisnosti od
rajona (rajonizacija prema geografskoj pripadnosti, geolokim i geomorfolokim
karakteristikama te prema nadmorskim visinama), kao npr.:
u nizinskom rajonu (aluvijalne ravni u dolinama veih rijeka) neobradivog zemljita
praktino nema, izuzev neznatnih povrina pod trsticima i barama,
u brdskom rajonu (do 1.000 metara nadmorske visine) navedeni omjer je priblino
80:20,
u planinskom rajonu (povrine iznad 1.000 metara nadmorske visine) omjer
obradivog i neobradivog zemljita je priblino 20:80,
u izrazito krkim predjelima omjer obradivog i neobradivog zemljita je priblino
40:60.
Najkvalitetnija poljoprivredna zemljita se uglavnom nalaze u dolinama rijeka, koja su
ujedno najveim dijelom naseljena i dalje se izgrauju, pa se tako najkvalitetnije
poljoprivredno tlo nepovratno gubi.
Prema Uputstvu o jedinstvenoj metodologiji za razvrstavanje poljoprivrednoga zemljita u
bonitetne kategorije (Slubene novine FBiH broj: 78/09) poljoprivredno je zemljite
razvrstano u osam bonitetnih kategorija. Prvu bonitetnu kategoriju (I) ine najbolja tla,
najboljih fizikalnih, hemijskih i biolokih znaajki. U osmu (VIII) bonitetnu kategoriju spadaju
najslabija tla, najnieg boniteta. Proizvodna sposobnost zemljita temelj je grupiranja
bonitetnih kategorija poljoprivrednog zemljita u cjeline - agrozone.
Prema Prostornom planu Federacije BiH 2008.2028. Prijedlog, izvreno je grupiranje
poljoprivrednog zemljita na podruju Unsko-sanskog kantona prema zonama proizvodnih
sposobnosti i nainu koritenja zemljita.
Institut za arhitekturu, urbanizam i prostorno planiranje arhitektonskog fakulteta u Sarajevu:

podruja Una-Sana, Sarajevo 1987. godine
5
Prostorni plan posebnog
24

Tabela 8: Bonitetna kategorizacija poljoprivrednog zemljita Unsko-sanskog kantona (Izvor: Prostorni
plan Federacije BiH 2008. 2028. Prijedlog)
Poljoprivredno zemljite na
podruju USK
ha
%
177.709,9
42,3
Agrozona I
ha
66.003
%
37,1
Agrozona II
ha
93.569
%
52,7
Agrozona III
ha
18.100
%
10,2
Bonitetne kategorije zemljita od I-IV jesu obradiva poljoprivredna zemljita i pripadaju

agrozoni I. To su najvrjednija poljoprivredna zemljita koja, Prema Zakonu o
poljoprivrednom zemljitu FBiH (Slubene novine FBiH broj: 52/09), treba strogo uvati za
primarnu poljoprivrednu proizvodnju. Agrozona I je zona intenzivne poljoprivredne
proizvodnje i najee je na podruju Unsko-sanskog kantona zastupljena u dolinama
veih rijeka.
Agrozonu II ine poljoprivredna zemljita V i VI bonitetne kategorije, koje karakteriziraju
poluintenzivna poljoprivreda preteno suhog ratarstva i voarstva. Zemljita su zastupljena
na nagibima na kojima se u sistemu proizvodnje mogu smjenjivati oranice, vonjaci i
travnjaci.
Agrozona III zemljita obuhvata zemljita slabih proizvodnih potencijala VII i VIII bonitetne
kategorije. U prvom redu, to su zemljita planinskih podruja na terenima velike inklinacije i
male dubine, koja omoguavaju proizvodnju sijena i krme.
Prema dostupnim podacima6 trajni gubici poljoprivrednog zemljita u Federaciji BiH iznose
oko 2.000 ha godinje, to je dijelom posljedica urbanizacije, eksploatacije mineralnih
sirovina, formiranja odlagalita industrijskog i komunalnog otpada, izgradnje vodnih
akumulacija i dr.
2.1.5.1.
ume i umska zemljita
Dravnim umama i umskim zemljitem upravlja umsko privredno drutvo Unsko-sanske

ume. Ovo privredno drutvo je prostorno organizirano u okviru umsko-privrednih
podruja i to: PP Unsko, PP Sansko, PP Bosansko-Petrovako, PP Kljuko i PP
Drvarsko-dio.
ume u dravnom vlasnitvu obuhvaaju 179.985,6 ha, to predstavlja 86,2 % ukupnih
umskih povrina na podruju Unsko-sanskog kantona, odnosno 42,9 % povrine kantona.
Privatne ume uestvuju sa 28.904,4 ha, odnosno 13,8 % ukupnih umskih povrina na
podruju Unsko-sanskog kantona.
Prostorni plan Federacije BiH 2008. 2028. Prijedlog, Federalno ministarstvo prostornog ureenja, 2012. godina
25
Klasifikacija uma:
Tabela 9: Stanje povrina za ume i umska zemljita u dravnom vlasnitvu prema podacima iz
umsko-privrednih osnova
Rb.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Kategorija
Visoke ume sa prirodnom obnovom
umski zasadi
Izdanake ume
ibljaci
Goleti
Minirane i neproduktivne umske povrine
Uzurpacije
Izgraene povrine
UKUPNO
ifra
1000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
Povrina (ha)
82.481
10.833
66.123
9.803
8.020,5
6.639
3.086
1.519
238.357
Visoke ume sa prirodnom obnovom (1000) su definisane porijeklom i nainom

obnavljanja. Nastaju iz sjemena, bez obzira na vrste drvea koje ih ine te su
samoobnavljajueg tipa. To su ekonomski najvrjednije ume, od kojih se izdvajaju
mjeovite ume bukve i jele sa smrom, zatim ume bukve i jele, ume bukve i smre, ume
bijelog i crnog bora, hrasta kitnjaka, plemenitih liara itd., a iz ovih uma se dobivaju
najvrjedniji sortimenti. Ove ume su stabilne, prirodno se obnavljaju i njihov razvoj je u
zavisnosti od staninih faktora.
umski zasadi (3000) su ume koje nastaju sadnjom sadnica ili sjetvom sjemena pojedinih
vrsta drvea tj., nastaju pod utjecajem ovjeka. Najzastupljenije kulture su bijeli i crni bor te
se, generalno posmatrano, umske kulture sastoje od etinarskih vrsta, koje se sade u
pojasu uma montane bukve. One u ekonomskog pogledu nemaju poseban znaaj, osim
za dobivanje celuloznog drveta. Njihova uloga se ogleda u stabilizaciji tla i sprjeavanju
erozije zemljita, poboljanju vodnog reima i produkcije kisika, ali s obzirom da ove ume
esto nisu pravilno njegovane, mogu predstavljati opasnost za okolne ekosisteme, jer se
nerijetko u njima razvojaju insekti i fitopatogene gljive.
Izdanake ume (4000) su nastale vegetativnim putem, iz panjeva, karakteristine su za
liare, a najzastupljenije vrste su bukva, grab, hrast kitnjak i termofilni liari. U
ekonomskom pogledu, nemaju poseban znaaj, ali imaju znaaj za stanovnitvo, kojem je
ovo vaan izvor energenta.
ibljaci i goleti (5000) su umska zemljita koja se nalaze unutar umskih zajednica. S
obzirom da su stabla meusobno na veoj udaljenosti, prirodno podmlaivanje esto nije
mogue, ve se vri sadnja sadnica djelovanjem ovjeka. Unutar ovih podruja postoje i
cjeline kod kojih je dolo do trajnog gubljenja vegetacije, te koje tek nakon odreenog
perioda mogu biti pripremljene za sadnju nekih predkultura, koje su osnova za sadnju
sadnica drvea.
Minirane i neproduktivne umske povrine (6000) se nalaze unutar svih kategorija ume, a
obzirom da deminiranje uma i umskih povrina nije prioritet, tako e one ostati jo dugo
vremena van redovnog upravljanja umom.
Uzurpacije (7000) su povrine koje su naruene djelovanjem ovjeka, kroz bespravnu
izgradnju, krenje ume i unitavanje prirodnih stanita.
Izgraene povrine (8000) su povrine dozvoljene za gradnju tj., gdje je namjena zemljita
graevinska, u odnosu na okolno umsko ili poljoprivredno zemljite.
26
Odreeno umsko podruje definie se kao uma visoke zatitne vrijednosti, ako postoje
globalni, regionalni ili lokalni vrijednosni parametri, zbog kojih bi na datom podruju
trebalo propisati posebne uslove upravljanja i zatite te koritenja umskog dobra.
Dalje u tekstu navedena su umska podruja Unsko-sanskog kantona koja imaju odreenu
zatitnu vrijednost:
Izvorite Okanica podruje od znaaja za vodosnabdijevanje grada Kljua i

lokalnog stanovnitva pitkom vodom, gdje uma ima odreene zatitne vrijednosti,
a oznaava se 4a HCVF (High conservation value forests) kategorijom ume
vane za opskrbu vodom,
Stari grad Klju (Tomaevia grad) objekt od kulturno-historijskog znaaja, a
svrstava se u 6 HVCF kategoriju umska podruja znaajna za tradicionalni i
kulturni identitet lokalnih zajednica,
Kanjon i ue rijeke Banjice podruje koje osigurava osnovne prirodne usluge u
kritinim situacijama, oznaava se 4b HVCF kategorijom ume vane za kontrolu
erozije, nalazi se na podruju opine Klju,
Izvorite Smoljana podruje od znaaja za vodosnabdijevanje grada Bosanskog
Petrovca i lokalnog stanovnitva pitkom vodom, pripada 4a HCVF kategoriji, tj.,
ume vane za opskrbu vodom,
Kanjon Une i Unca sa pripadajuom termofilnom vegetacijom podruje koji
osigurava osnovne prirodne usluge u kritinim situacijama, spada u 4b HCVF
kategoriju ume vane za kontrolu erozije, a nalazi se na podruju opine Biha,
Vodozatitna zona izvorita Sanica podruje od znaaja za snabdijevanje
grada Bosanskog Petrovca i lokalnog stanovnitva pitkom vodom,
Izvorite i kanjon rijeke Dabar podruje koji osigurava osnovne prirodne usluge u
kritinim situacijama, spada u HCVF kategoriju 4a, nalazi se na podruju opine
Sanski Most,
Prauma Bobija rijetki ekosistemi koji su u nestajanju, umska podruja koja sadre
globalno, regionalno ili lokalno vane koncentracije bioraznolikosti, a pripada HCVF
kategoriji 1a zatiena podruja, a nalazi u okviru umsko-privrednog podruja
Sansko,
Vodopad i kanjon rijeke Blihe podruje koji osigurava osnovne prirodne usluge u
kritinim situacijama, ima odreene zatitne vrijednosti, a svrstava se u 4b
kategoriju, nalazi se na podruju opine Sanski Most,
Izvorite Zdena, sa tzv. Okom podruje od znaaja za vodosnabdijevanje grada
Sanskog Mosta i lokalnog stanovnitva pitkom vodom, ima odreene zatitne
vrijednosti, spada u 4a HCVF kategoriju,
Spomen park Koranica podruje koji je od znaaja za kulturni identitet lokanih
zajednica, a nalazi se na planini Grme, na podruju opine Sanski Most,
Izvorite Privilica i Klokot podruje od znaaja za snabdijevanje vodom grada
Bihaa i lokalnog stanovnitva. Pripada HCVF kategoriji 6 umska podruja
znaajna za kulturni identititet lokalnih zajednica,
Izvorite i kanjon rijeke Krunice podruje koji osigurava prirodne usluge u
kritinim situacijama, sa odreenom zatitnom vrijednosti, a oznaava se 4a HCVF
kategorijom uma vanih za opskrbu vodom, a nalazi se na podruju opine
Bosanska Krupa,
ava Svetinja podruje od kulturno-historijskog znaaja, koji ima prisutne
zatitne vrijednosti, te spada u 6 HCVF kategoriju umska podruja vana za
tradicionalni i kulturni identitet lokalnih zajednica, nalazi se na podruju opine
Buim,
Sjemenske sastojine podruje za proizvodnju i sakupljanje kontrolisanog
sjemena, koji spada u 1 HCVF kategoriju umskih podruja koja sadre globalno,
27
regionalno ili lokalno vane koncentracije bioraznolikosti, tj., subkategoriju 1a

zatiena podruja.
Sa aspekta upravljanja umama na podruju Unsko-sanskog kantona, naroito negativno
utjee nelegalna i neplanska sjea uma, gdje pojedini pojasevi ostaju izloeni eroziji.
Nelegalno odlaganje otpada i pojava divljih odlagalita otpada, takoer je vrlo izraena
pojava, koja najee trajno ostavlja posljedice na izloene ekosisteme uma. Za
ouvanje bioraznolikosti potrebno je poveati povrinu kategorije zatitnih uma, koje
omoguavaju ouvanje njihovih izvornih vrijednosti, naroito areala koji su karakteristika
podruja Unsko-sanskog kantona (ume kestena, praumska podruja Pljeivice sa
zajednicama bukve i jele, planina Grme i dr.).
Kada posmatramo upravljanje umama u cjelini, svakako je jedan od osnovnih problema
nepotivanje zakonskih odredbi i planova koji propisuju postupke i mjere za odrivo
upravljanje umama. Pored napora umskog privrednog drutva da planski provodi mjere
eksploatacije i obnavljanja umskih zajednica, ipak postoje nedostaci u okolnostima
nedovoljno razvijenog upravnog i inspekcijskog nadzora u ovoj oblasti te efikasnijeg
sankcionisanja prekritelja. Posljedice toga su svakodnevna dalja degradacija i
unitavanje umskih ekosistema.
Detaljni planovi upravljanja umama za desetogodinji vremenski period, donose se kroz
umsko-privredne osnove, gdje se definiu plan sjea, plan umskouzgojnih radova, zatite
uma, iskoritavanja uma, plan investicionih ulaganja, ekonomsko finansijska analiza
upravljanja itd.
28
2.1.6. Vodno bogatstvo Unsko-sanskog kantona

Vode su jedan od najznaajnijih prirodnih resursa na podruju Unsko-sanskog kantona.
Sve povrinske vode na podruju kantona pripadaju vodnom podruju rijeke Save
(Crnomorski sliv), odnosno podslivu rijeke Une sa Koranom i Glinom. Podsliv rijeke Une na
podruju BiH7 iznosi 8.143 km2.
Slika 5: Podsliv rijeke Une sa Koranom i Glinom (Izvor: Strategija upravljanja vodama Federacije BiH
2010. 2022.)
Podsliv rijeke Une

Rijeka Una na podruju kantona protie svojim gornjim i srednjim tokom. Izvor rijeke Une
nastaje od velikog broja znaajnih krkih vrela na podruju Republike Hrvatske (Donja
Suvaja - Srb, Zadarska upanija). Pored glavnog vrela, juno od Suvaje, postoje jo dva:
Velika i Mala Neteka. Ova tri vrela formiraju rijeku Unu koja neposredno nizvodno prima
vode Srebrenice. Najvanije desne pritoke Une su: Unac (kod Martin Broda), Krunica (kod
Bosanske Krupe), Sana (kod Novog Grada), Mljeanica i Motanica. Lijeve pritoke su
Klokot (kod Bihaa) i iravac. Rijeka Una ima karakteristian snjeno-kini reim sa niskim
ljetnim i visokim proljetnim i jesenjim proticajima i, vrlo esto, izuzetno velikim zimskim
vodama. Srednji godinji proticaji na hidrolokoj stanici (HS) u Bihau iznose Qsr.god.=90 m3/s,
dok maksimalni proticaji na razini stogodinjih voda iznose Qmax,1/100 = 933 m3/s.
Rijeka Unac izvire ispod planine ator, a vodom se puni iz brojnih pritoka i vrela, naroito u
gornjem toku. Nakon 62 km svoga toka, ulijeva se u Unu nizvodno od mjesta Martin Brod.
Visinska razlika izmeu izvora i ua je 466 metara, to ga svrstava u rijeke planinskog
karaktera. Prosjeni proticaji na HS Drvar iznose Qsr.god.=7,7m3/s, a na HS Rmanj Manastir
(Martin Brod) iznose Qsr.god=29,5 m3/s.
Strategija upravljanja vodama Federacije BiH 2010.-2022., Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva,
2012. godina
7
29
Rijeka Klokot izvire ispod planinskog masiva Pljeivice, oko 5 km od centra Bihaa. Duina
rijeke je 6 km, prosjena irina 18-22 m, a dubina 5-7 metara. Izvorite Klokot je najvee
vodocrpilite za snabdijevanje stanovnitva Bihaa pitkom vodom. Srednji godinji proticaji
iznose Qsr.god=14 m3/s.
Rijeka Krunica izvire podno planine Grme u blizini sela Gudavac, na podruju opine
Bosanska Krupa. Duine je 6,8 km i prosjene irine 15-30 m, dubine 5-7 m. Izvire na 200 m
n.m. a ulijeva se na 140 metara nadmorske visine u gradu Bosanska Krupa.
Rijeka Sana izvire u podnoju planine Lisne iz tri krka vrela (ajdarevog, Paloli i Suvog
vrela). Duina rijeke Sane je 139 km od izvora do ua u rijeku Unu (kod Novog Grada).
Najznaajnije pritoke rijeke Sane su: Ribnik, Kijevska rijeka, Kozica, Sanica (najvea
pritoka), Dabar, Zdena, Bliha, Sasina, Majdanua i Gomjenica. Na rijeci Blihi nalazi se najvii
slap na podruju unskog sliva, visine 72 m. Karakteristini proticaji rijeke Sane na HS Sanski
Most iznose Qsr.god.=68,9 m3/s, dok maksimalni proticaji na istoj HS (stogodinje vode) iznose
Qmax,1/100 = 771 m3/s.
U podslivu rijeke Une vrena su dugogodinja sistematska praenja vodostaja i protoka,
putem mree hidrolokih stanica.
Podsliv rijeka Korane i Gline
Podsliv rijeka Gline i Korane pripadaju podslivu rijeke Kupe u Republici Hrvatskoj (sliv rijeke
Save). Na podruju Unsko-sanskog kantona najznaajniji vodotoci koji pripadaju podslivu
rijeke Korane su Toplica i Mutnica, dok Kladunica i Glinica pripadaju podslivu rijeke Gline.
Rijeka Korana je pogranina rijeka i ona je druga po veliini rijeka na podruju opine
Cazin. Karakteristina je po svojim meandrima, irokom, plitkom i mirnom toku. U vrijeme
hidrolokih maksimuma, uslijed nedovoljnog kapaciteta da prihvati velike vode, dolazi do
plavljenja znaajnih poljoprivrednih povrina uz njene obale.
Rijeka Mutnica je najdua rijeka na podruju opine Cazin i njena duina iznosi 19,5 km.
Nastaje od vie izvora (Kamenica i Crno vrelo te od potoka i izvora kod sela Vrela). Kao i
rijeka Korana, niti rijeka Mutnica nema dovoljnog kapaciteta za prihvat velikih voda, to
ima za posljedicu redovno plavljenje priobalnog poljoprivrednog i drugog zemljita.
Rijeka Kladunica nastaje od potoka umatice i eine. Cijelim tokom meandrira i prima
nekoliko znaajnih pritoka. Na lijevoj obali to su Jankovac, iljkovaa i Grabarska, a na
desnoj obali Crni potok i Kvrkulja. Pri veim oborinama, zbog niskih obala, esto plavi
podruja uz vodotok.
Rijeka Glinica nastaje od aglice i Buimnice. Njene znaajnije pritoke su Slapnica,
Stevia Potok i Pecka (lijeve pritoke) te Stabanda, Prosinja, Bojna i Maarac (desne
pritoke). Rijeka svojim tokom meandrira i pri velikim vodama izlijeva se iz svog korita,
plavei znaajne povrine okolnog podruja.
Podsliv Korane i Gline na podruju FBiH zauzima povrinu od 742 km2. Iako su na
vodotocima ovog podsliva postojale hidroloke stanice, radi se o hidroloki slabo
istraenom podruju zbog nepostojanja kontinuiteta hidrolokih posmatranja i
nepouzdanosti prikupljenih podataka.
30
Podzemne vode
Specifinost podruja podsliva rijeke Une je utjecaj kra, koja se manifestira u ne tako
znaajno izraenoj hidrografiji, ve postojanju znaajnog broja krkih vrela (vrelo Klokot,
Dabarsko vrelo, vrelo Zdene, vrelo Sanice, kao i sama vrela Une i Sane). Budui da veina
podruja Unsko-sanskog kantona imaju teren krko-pukotinske poroznosti, to omoguava
slobodan hidrauliki mehanizam kretanja podzemne vode.
Podruje Unsko-sanskog kantona se nalazi na podruju sljedeih velikih vodnih tijela8:
Tabela 10: Vodna tijela Unsko-sanskog kantona
Rb
1.
2.
3.
4.
Naziv podzemnog vodnog tijela

Pljeivica
Velika Kladua - Cazin
Grme Srnetica - Vitorog
Unac
Povrina (km2)
108,22
345,93
2.375,30
1.521,35
Podzemne vode se u vidu krkih izvora i vrela javljaju po obodima planinskih masiva
Pljeivice, Grmea i dr. Vea izvorita su kaptirana u svrhu osiguranja vodosnabdijevanja
stanovnitva gradova i naselja.
Tabela 11: Izvorita i podzemna vodna tijela (Izvor: Prostorni plan Federacije BiH 2008.-2028.
Prijedlog)
Biha
Biha
Biha
Biha
Bosanska
Krupa
Bosanski
Petrovac
Biha
Biha
Kulen Vakuf
-
Minimalna
izdanost 20
godinjeg
ranga
pojave Q20
(l/s)
56
1.970
700
-
1.200
Bosanski
Petrovac
14
Ribnik (RS)
Klju
Bosanski
Petrovac
400
Klju
Klju
30
Krko pukotinski
Klju
360
Krko pukotinski
Sanski Most
400
Krko pukotinski
Sanski Most
Sanski Most
120
Velika Kladua
Krko pukotinski
Cazin
Cazin
80
Velika Kladua
Krko pukotinski
Cazin
Cazin
60
Naziv
izvorita
Podzemno vodno
tijelo
Pripadnost
akvifera
Privilica
Klokot
Ostrovica
Crno Vrelo
Pljeivica
Pljeivica
Unac
Unac
Grme Srnetica
Vitorog
Grme Srnetica
Vitorog
Grme Srnetica
Vitorog
Grme Srnetica
Vitorog
Grme Srnetica
Vitorog
Grme Srnetica
Vitorog
Grme Srnetica
Vitorog
Grme Srnetica
Vitorog
Krko pukotinski
Krko pukotinski
Krko pukotinski
Krko pukotinski
Krunica
Smoljana
Vrelo Sane
Sanica
Okanica
Koranica
Dabarsko
Vrelo
Zdena
Vignjevia
Vrelo
Vrelo
Krko pukotinski
Krko pukotinski
Krko pukotinski
Krko pukotinski
Krko pukotinski
Opina u
kojoj se
nalazi
izvorite
Naselje
koje
snabdijeva
vodom sa
izvorita
Strategija upravljanja vodama Federacije BiH 2010.-2022., Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva,
2012. godina
31

Pajia Potok
i Voletnjak
Dabravine I
Kvrkulja
Velika Kladua
Krko pukotinski
Velika Kladua
Krko pukotinski
Dabravine II
Velika Kladua
Krko pukotinski
Grupa
izvorita
Velika Kladua
Krko pukotinski
Cazin
Cazin
Velika
Kladua
Velika
Kladua
Velika
Kladua
Velika
Kladua
Velika
Kladua
Velika
Kladua
50
240
110
270
Na podruju Unsko-sanskog kantona podzemnim vodama su naroito bogate opine:

Biha, Cazin, Velika Kladua, Bosanska Krupa i Klju.
Mineralne, termalne i termo-mineralne vode
Pored izvorita pitke vode, na podruju Unsko-sanskog kantona znaajne vodne
potencijale predstavljaju mineralne, termalne i termo-mineralne vode.
Mineralne vode na podruju Unsko-sanskog kantona mogu se podijeliti na:
Slane i sulfatne vode, koje nalazimo na lokalitetima Arapua, Majki Japra i Haani,
Sulfatne vode, koje nalazimo na lokalitetima Brda, Ramii - Klju, ukovi i Oraac,
Ugljokisele vode, koje nalazimo na lokalitetu Koprivna - Sanski Most.
Termalne vode su registrirane na sljedeim podrujima Unsko-sanskog kantona:
Tjenica i Kozica, Sanska Ilida kod Sanskog Mosta,
Traka Ratela, Vedro Polji i Proii (Biha),
Donji umatac - Grabovac - Barake, Mala Kladua.
Termo-mineralne vode nalazimo na lokalitetima u Gati i Raiu u blizini Bihaa i u Sanskoj
Ilidi kod Sanskog Mosta.
Izvrena su brojna preliminarna istraivanja mineralnih, termalnih i termo-mineralnih voda
na podruju Unsko-sanskog kantona te su evidentirana njihova nalazita. Mogua
namjena ovih voda je viestruka, s obzirom na pozitivne uinke na ljudsko zdravlje.
Meutim, u cilju njihove bolje istraenosti i eksploatacije, potrebno je provesti dodatna
istraivanja.
2.1.7. Prirodne vrijednosti i kulturno-historijsko naslijee
2.1.7.1.
Prirodne vrijednosti
Pejzai
Kanjon rijeke Une smatra se podrujem reliktno-refugijalnih pejzaa, odnosno stanita koja
predstavljaju najunikatnije dijelove bosanskohercegovakog okolia.
Reliktno-refugijalni pejzai su podruja koja su prola kroz najmanje stepene promjena od
preglacijalnog do postglacijalnog perioda i u kojima su se sauvale izvorne ekoloke
vrijednosti. Ovo su podruja na kojima je obitavao veliki broj vrsta i koji uvaju neke od
najstarijih organizama u evolucijskom smislu. Stoga, reliktno-refugijalni pejzai nisu samo
bogatstvo Bosne i Hercegovine, ve se njihova vanost ogleda i na globalnom nivou.
Specifine orografske, geomorfoloke, hidroloke, odnosno ekoloke prilike uvjetovale su
pojavu klisura i kanjona u slivnim podrujima svih vanijih vodotoka Bosne i Hercegovine.
32
Obale klisura i kanjona su strme, a kod nas su izgradene uglavnom od karbonatnih stijena
(krenjaka i dolomita).
Visoka dnevna i sezonska oscilacija klimatskih faktora, posebno temperature, gdje esto
dolazi i do temperaturnih inverzija, pored toga to je sama po sebi vrlo specifina, dovela
je do pojave unikatnog ivog svijeta bogatog endemima i reliktima. Zbog izraene
dinamike u variranju osnovnih ekolokih faktora, na ovim stanitima se i danas odvijaju
intezivni procesi specijacije, odnosno, nastajanja novih vrsta.
Reliktno-refugijalna stanita u slivnom podruju rijeke Une su sljedea:
Kanjon Une nizvodno od Sedre, do Bosanske Krupe, sa brojnim slapovima,
Izvorina elenka rijeke Krunice, desne pritoke Une, kod Bosanske Krupe,
Vodopad i klisura rijeke Blihe do Kamengrada,
Klisura/kanjon rijeke Kozice, desne pritoke Sane,
Izvorina elenka rijeke Sanice, uzvodno od mjesta Sanica,
Kanjon rijeke Sane, nizvodno od Kljua, prema Sokolovu,
Izvorina elenka rijeke Ribnik, desne pritoke Sane,
Kanjon rijeke Unac, desne pritoke Une kod Martin Broda,
Izvorini dio Unca, sa brojnim vrelima u predjelu mjesta Preodac,
Izvorina elenka Bastaice, lijeve pritoke rijeke Unac, nizvodno od Drvara,
Klisura rijeke Une, nizvodno od Srpca, zajedno sa slapovima na Martin Brodu,
trbaki buk, sa tijesnim kanjonom Une prema Lohovu,
Klisura Une sa Velikim i Malim slapom u predjelu Ripa i Starog grada Sokolac,
Izvorina elenka rijeke Klokot, lijeve pritoke Une kod Bihaa.
Tabela 12: Ugroeni pejzai na podruju Unsko-sanskog kantona
Pejzai
Planinski pejzai
Kanjoni i klisure
Krka polja
umski ekosistemi
Ugroena podruja
Pljeivica, Klekovaa, Osjeenica
Gornji tok rijeke Une
Bihako polje, Bjelajsko polje, Medeno polje, Luci Palanka,
kotlina Skucani Vakuf Kamengrad Sanski Most
Pljeivica
Praumski rezervati
Praumski rezervat uma bukve i jele sa smrom Pljeevica nalazi se na krkom podruju
Dinarida i ini neprocjenljiv dio prirodne cjeline u planinskom sistemu Dinarida. Ovaj
praumski rezervat ima izvanredan nauni, obrazovni i kulturni znaaj, i predstavlja pravu
riznicu bioraznolikosti i genofonda.
Zatiena podruja
Na podruju Unsko-sanskog kantona dosta prirodnih stanita imaju status zatienog
podruja, veoma znaajnih za nauno-istraivaku, obrazovnu, kulturno-historijsku te
turistiku namjenu. U Unsko-sanskom kantonu, kao i u cijeloj Federaciji BiH, zatiena
podruja definisana su klasifikacijom koja je zasnovana na Zakonu o zatiti prirode SR BiH,
a samo je nekoliko tih podruja usklaeno sa IUCN klasifikacijiom. Meunarodna unija za
zatitu prirode (IUCN) je na IV Svjetskom kongresu o zatienim podrujima (Caracas,
1992. godine) donijela sistem kategorizacije zatienih podruja ili IUCN kategorizaciju.
33

Tabela 13: Zatiena prirodna podruja Unsko-sanskog kantona
Opina
Strogi rezervat
prirode
Nacionalni
park
Specijalni
rezervat
prirode
Rezervat
prirode
Prirodni spomenik
Sedreno podruje Une u
Martin Brodu
Crni izvori na rijeci Unac
u Martin Brodu
Izvor rijeke Klokot
Prauma
Pljeevica na
planini
Pljeevici
Biha
Milanev buk na rijeci

Uni u Martin Brodu
Nacionalni
park Una
Srednji buk na rijeci Uni

u Martin Brodu
Veliki slap na rijeci Uni u
Martin Brodu
trbaki buk
Peina kod Martin
Broda
Vrelo Ostrovice
Bosanska
Krupa
Suvajsko
meugorje
Peina
Hrustovaa
u Vrhpolju
Sanski
Most
Izvor rijeke Krunice

Izvor rijeke Dabar
Vodopad Blihe
Dabarska peina
Osim podruja koja su zatiena zakonom, postoji cijeli niz geolokih, geomorfolokih,
hidrolokih i pejzanih cjelina na podruju Unsko-sanskog kantona, koje je potrebno
spomenuti, a koje nisu bile obuhvaene zakonskom zatitom.
Tabela 14: Karakteristina prirodna podruja
Kategorija
Geomorfoloki objekti
Jezera
ume
Naziv podruja
Jama Oko (opina Sanski Most)
Suvaja (opina Sanski Most)
Kerkezova peina (opina Sanski Most)
Izvor rijeke Zdene (opina Sanski Most)
Izvor rijeke Sanice (opina Klju)
Krunika peina (opina Bosanska Krupa)
Jusina peina (opina Cazin)
Radetina peina (opina Cazin)
Makia peina (opina Klju)
Peina u Rajnovcu (opina Velika Kladua)
Peina Hukavica (opina Velika Kladua)
Srednja Una kanjon izmeu opine Biha i Bosanska Krupa
Crno jezero (opina Biha)
Kestenove ume (opina Velika Kladua)
34
Podruja posebnih obiljeja za Federaciju BiH Nacionalni park Una

Nacionalni parkovi se prema IUCN kategoriji zatienih podruja svrstavaju u II kategoriju,
koja predstavlja velika prirodna ili gotovo prirodna podruja izdvojena sa svrhom zatite
cjelokupnih ekosistema, procesa koji se u njima odvijaju i vrsta koje oni podupiru, na nain
da ona istovremeno pruaju osnovu za okolino i kulturalno prihvatljive naune,
edukacijske, rekreativne i turistike aktivnosti.
Nacionalni park Una je najmlai nacionalni park u Bosni i Hercegovini. Nacionalni park
obuhvata podruje kanjonskog dijela gornjeg toka rijeke Une uzvodno od Lohova, zatim
podruje kanjonskog dijela donjeg toka rijeke Unac od njenog ua u Unu uzvodno do
Drvarskog polja, kao i meuprostor izmeu Une i Unca. Cijelo podruje nacionalnog parka
zauzima povrinu od 19.800 hektara. Prostor je od viestrukog znaaja i obiluje veoma
bogatim prirodnim naslijeem, kao i arheolokim nalazitima te kulturno-historijskim
spomenicima.
Ouvanje geomorfoloke, hidroloke i bioloke raznolikosti te kulturno-historijskog naslijea
podruja Nacionalnog parka Una zasniva se na konceptu odrivog razvoja, koji nee
samo zatvoriti posmatrani prostor (konzerviranje stanja) i udaljiti ga od lokalnog
stanovnitva, ve e osigurati podrku lokalnog stanovnitva i mogunost njihovog
razvijanja, odnosno ostvarenja partnerskog odnosa Javnog preduzea Nacionalni park
Una i stanovnitva u zatienom podruju.
2.1.7.2.
Kulturno-historijsko naslijee
Kulturno-historijsko naslijee predstavlja razliite oblike materijalne i duhovne kulture

jednog naroda, koji su se sauvali u svom izvornom obliku ili manifestaciji.
Cijelo podruje Unsko-sanskog kantona veoma je bogato materijalnom kulturnom
batinom, koja datiraju od prethistorijskog (neolitskog) razdoblja, preko antikog,
osmanlijskog, austrougarskog pa sve do dananjeg razdoblja.
Unazad desetak godina, kroz rad Muzeja Unsko-sanskog kantona u Bihau te Zavoda za
zatitu kulturnog naslijea Unsko-sanskog kantona, pokrenute su aktivnosti zatite i obnove
kulturno-historijskih znamenitosti na podruju Unsko-sanskog kantona.
Veliki broj znaajnih materijalnih dobara i dalje nema adekvatnu zatitu, to dovodi do
degradacije, odnosno trajnih oteenja kulturnog naslijea.
Kulturna batina, zajedno sa ouvanim prirodnim okoliem u kojem se nalazi, ini
jedinstvnu vrijednost Unsko-sanskog kantona.
35

Tabela 15: Lista kulturno-historijskih spomenika, kao i privremenih spomenika te onih koji su na
listama peticije
Opina
Biha
Bosanska
Krupa
Bosanski
Petrovac
Buim
Cazin
Klju
Sanski
Most
Velika
Kladua
Opina
Biha
Lista nacionalnih spomenika

Fethija damija sa haremom, devet grobnih ploa i natpisima, graditeljska cjelina
Hidroelektrane (Mala HE Biha, ili HE Jarak ili HE Kanal Una) na Jarku, industrijska
graditeljska cjelina
Kapetanova kula, historijska graevina
Konak, mjesto i ostaci historijske graevine
Prahistorijska gradina, srednjovjekovni i osmanski grad Sokolac u selu Sokolac,
historijsko podruje
Ripa, arheoloko podruje
Srpski pravoslavni manastir Rmanj sa ostacima originalnih fresaka u Martin Brodu,
historijska graevina - mjesto i ostaci graditeljske cjeline
Turbe Mauzolej, historijska graevina
Ulomak kamene japodske urne sa predstavom japodskih konjanika iz Zaloja,
pokretno dobro
Zbirka umjetnikih djela Devada Hoze u Muzeju Unsko-sanskog kantona u Bihau,
pokretno dobro
Zbirka umjetnikih djela Jovana Bijelia u Muzeju Unsko-sanskog kantona u Bihau,
pokretno dobro
Zgrada Klostera (Samostan i kola asnih sestara Klanateljica Krvi Kristove i Zgrada
I zasjedanja AVNOJ-a (Muzej AVNOJ-a), graditeljska cjelina
Zgrada Krajinaputeva, historijski spomenik
upna crkva sv. Ante Padovanskog sa grobnicom bihakog plemstva
(grobnica hrvatskih velikaa), graditeljska cjelina
Ploa desne bone strane japodske kamene urne iz Golubia, pokretno dobro
Stari grad Jezerski u Jezerskom, graditeljska cjelina
Tvrava, historijsko podruje
Ostaci srednjovjekovne crkve i nekropola sa stecima na lokalitetu Crkvina u
Koluniu, arheoloko podruje
Stari grad Bjelaj (Bilaj) u Bjelaju, historijska cjelina
Zbirka umjetnikih djela i linih predmeta Jovana Bijelia, pokretno dobro
Stara drvena damija u Buimu, graditeljska cjelina
Stara damija u Lubardi, historijska graevina
Stari grad Buim, graditeljska cjelina
Kajtazovia niani, Donja Luka, grobljanska cjelina
Kua Nurije Pozderca (kua porodice Pozderac), historijska graevina
Stari grad Bijela Stijena, graditeljska cjelina
Stari grad Cazin sa damijom, graditeljska cjelina
Stari grad Kamiak, historijsko podruje
Stari grad Klju, graditeljska cjelina
Memorijalni kompleks unjar
Most u Starom Majdanu (Rimski most),
Stari grad Kamengrad,
Zgrada II zasjedanja ZAVNOBIH-a
Crkva svetog Velikomuenika Georgija, historijski spomenik
Gradska damija sa haremom, graditeljska cjelina
Stari grad Todorovo (Novigrad) i damija u Todorovu, historijsko podruje
Tvrava Vrnogra u Vrnograu, graditeljska cjelina
Utvreni grad Podzvizd, graditeljska cjelina
Privremena lista
Grobljanska kapela i groblje Golubi
Groblje pod Ostrovicom
Harmansko groblje
Kloster (Samostan sestara Klanjateljica Krvi Kristove sa crkvom), Muzej Pounja
Lohovska Brda - Grobljanska kapela sv. Jurja
36
Bosanska
Krupa
Bosanski
Petrovac
Buim
Cazin
Klju
Sanski
Most
Velika
Kladua
Opina
Biha
Bosanska
Krupa
Bosanski
Petrovac
Buim
Cazin
Klju
Sanski
Most
Mauzolej hrvatskih velikana

Ostrovica, prahistorijska gradina, srednjevjekovni i osmanski grad
Stari grad Brekovica
Toranj crkve sv. Ante
Tvrava Havala
Filijalna crkva
Mlinovi Otoka
Stari grad Otoka
Ostaci crkve sv. Georgija Koluni
Srednjevjekovna crkva Koluni
Grad Varoka Rijeka
Prahistorijska gradina na Radostovu
Stari grad - avnik
Damija - turli
Damija u tvravi Peigrad
Ostaci starog srednjevjekovnog grada i utvrda (gradina iz starijeg eljeznog doba)
Ostroac
Stari grad Peigrad
Gradska crkva (pravoslavna)
upna crkva
Brievo Stara Rijeka Filijalna crkva
Tomaica Sasina Filijalna crkva
Luci Palanka crkva na Gredaru
Rimsko naselje na uu Dabra u Sanu
Stara Rijeka upna crkva sv. Antuna Pustinjaka
upna crkva uznesenja Blaene Djevice Marije
Sasina upna crkva roenja Blaene Djevice Marije
Pravoslavna crkva
Todorovo damija
Tvrava Velika Kladua
Lista peticija za proglaenje dobara nacionalnim spomenicima
Desna bona strana Japodske kamene urne iz Golubia
Spomenik s japodskim konjanicima iz Zaloja
Stari grad Sokolac
Zgrada Krajinaputeva
Arheoloko nalazite - Antiki lokalitet "Branda"
Umjetnika zbirka (30 slika i skulptura) Damirke i Envera Mulabdia u Bihau
Damija s drvenom munarom u Jezerskom
Pravoslavna crkva roenja presvete Bogorodice
Deli Muratovo turbe
Partizanski - Titov voz na Otrelju
Stara drvena damija
Muzej 505. Viteke brdske brigade
Stari grad u Stijeni
Graditeljska cjelina Donji Grad Cazin u Cazinu (kua Ibre Alagia, zgrada
Gimnazije, zgrada opinske uprave, Stara pota i zgrada stare financijske slube)
Stara medresa "Demaludin auevi"
Zgrada Gimnazije
Damija na Starom Gradu
Kaburistan na Sitnici
Porueno turbe na izvoru Sanice
Turbe na Hairbai
Dabarska peina u Donjem Dabru
Hram i tumulus u Splonumu
Kula u Tomini
Nekropola sa stecima u Suhau
37
Velika
Kladua
Nekropola steaka Humci

Nekropola steaka Brdari
Rimski lokalitet gradina Sastavci
Zgrada Stare eljeznike stanice
Damija u Polju, Trnovi
Damija u Zagradu
Staro pravoslavno groblje na kladuko-glinikoj gradini
2.1.8. Bioloka raznolikost Unsko-sanskog kantona

Podruje Unsko-sanskog kantona predstavlja jedno od najbogatijih podruja kada je u
pitanju bioraznolikost flore i faune. Raznolikost vrsta i njihovih stanita pokazatelj je zdravog
ekosistema, to je takoer preduvjet za kvalitetan ljudski ivot.
Takoer, u ovom smislu vano je spomenuti Nacionalni park Una, koji predstavlja
najbogatije podruje u zapadnim Dinaridima (pored Nacionalnog parka Paklenica u
Republici Hrvatskoj).
Diverzitet flore:
Na podruju sliva rijeke Une nalazi se preko 1.900 biljnih vrsta, to ini preko 50 % svih vrsta
sa podruja Bosne i Hercegovine. Ovdje su takoer prisutni i brojni endemi, veinom
prisutni na planinskim stanitima.
Na podruju Unsko-sanskog kantona identificirano je 177 oficijelnih i 105 potencijalno
ljekovitih, jestivih, vitaminskih i aromatinih biljnih vrsta.
U kanjonu rijeke Une, nailazimo na mnoge endemo-reliktne biljne vrste, kao to su:
Campanula pyramidalis, C. unensis, C. wetsteinii, Moehringia maly, Asplenium lepidum,
Edraianthus croaticus, Potentila clusiana, Corydalis leiosperma, Micromeria thymifolia,
Cerastium dinaricum, Satureia montana, Ruta divaricata, Satureia subspicata, Iris ilirica, Iris
reichenbachii, Daphne cneorum, Asparagus tenuifolius, Sesleria autumnalis, Ruscus
aculeatus, Acer hircanum.
Posebne atribute refugijalnosti ovih stanita daju populacije reliktne vrste Platanus
orientalis, koja u priobalnom pojasu kanjonskog toka rijeke Une sa crnom johom obrazuje i
reliktne vodoljubive zajednice poznate jedino iz ovog kanjona.
Vaskularne biljke (mahovine, paprati, sjemenjae):
Rijeni tokovi igraju vanu ulogu u razvoju biljnih vrsta i njihovih zajednica.
Papratnjae se javljaju na movarnim stanitima gdje su najee prisutne vrste iz razreda
preslica, paprati te crvotoine.
Uz rijene tokove se razvijaju higrofilne i higromezofilne zajednice, sa velikim brojem vrsta
vaskularne flore. Nabrojnije u vaskularnoj flori su biljke iz odjeljka sjemenjaa. Ova skupina
ini okosnicu ivog svijeta Bosne i Hercegovine i predstavlja jedan od najznaajnijih
biolokih resursa.
Diverzitet faune:
Podruje Unsko-sanskog kantona izuzetno je bogato raznolikim stanitima i endemskim
vrstama koje daju posebnost ovom podruju u naunom te ekoloko-ekonomskom smislu.
Zoobentos:
Istraivanja makrozoobentosa na podruju Federacije BiH provedena su u okviru Studije
izvodljivosti za Nacionalni park Una (Elektroprojekt, 2005.). Najnoviji podaci o
makrozoobentosu rijeke Une i njenih pritoka su iz 2005. godine (Kerovec i sur. 2005.), a radi
38
se o izvjetaju u okviru projekta Biomonitoring ekosistema sliva rijeke Une. U tom su

izvjetaju prikazani rezultati analize makrozoobentosa na ukupno 12 lokaliteta, koji
ukljuuju rijeku Unu i pritoke Unac, Sanu i Sanicu te izvor Klokot, ali i rijeke Une, Mutnica i
Kladunica.
Navedenim istraivanjima utvrena je prisutnost 81 razliite vrste, a na 7 punktova koje su
na razmatranom podruju utvreno je njih 779.
Prisutnost pojedinih vrsta zoobentosa odraz su kvalitete vode, a ova zajednica predstavlja
okosnicu ivog svijeta u vodama.
Ihtiofauna:
Na podruju Unsko-sanskog kantona vrena su ihtioloka istraivanja rijeka, koja su
pokazala brojnost razliitih vrsta riba, pri emu je registrovano oko 30 vrsta u cijelom toku
rijeke Une, sa tipinim predstavnicima porodice Salmonidae, koji veinom naseljavaju
gornje tokove rijeka.
Neke od karakteristinih vrsta za rijeku Unu su sljedee: potona pastrmka (Salmo trutta),
mladica (Hucho hucho), kalifornijska pastrmka (Oncorhynchus mykiss), lipljan (Thymallus
thymallus), klen (Leuciscus cephalus), kobalj (Chondrostoma nasus), bjelica (Leucaspius
delineatus), pliska (Alburnodeis bipunctatus), mrena (Barbus barbus), krkua (Gobio
obtusirostris), linjak (Tinca tinca), aran (Cyprinus carpio), babuka (Carassius gibelio), tuka
(Esox lucius), Pe (Cottus gobio).
Vodozemci:
Na podruju gornjeg toka rijeke Une identificirana su dva reda vodozemaca, i to bezrepci
i repai, sa ukupno 10 vrsta. Pretpostavlja se da se na ovom podruju takoer nalazi i
ovjeja ribica (Proteus anguinus), endemski vodozemac, koji ivi u podzemnim vodenim
sistemima vapnenakih pilja, bogatih kisikom i s niskom temperaturom, izmeu 6C i 10C.
Upravo zbog potrebe za velikim koliinama kisika, svako hemijsko i bioloko oneienje
podzemnih voda moe biti pogubno za ovu vrstu. Duina ivota ovjeje ribice je
procijenjena na 60 godina. Uglavnom se hrani liinkama kukaca, mekucima i slinim
ivotinjama.
Gmazovi:
Na irem podruju gornjeg toka rijeke Une prisutno je 12 vrsta gmazova iz reda kornjaa i
ljuskaa.
Gmazovi koje nalazimo u podruju Nacionalnog parka Una, uglavnom su uobiajene
kontinentalne vrste, meu kojima su prisutne neke ue rasprostranjene vrste poput dva
endema balkanskog poluotoka - istone livadne guterice i bosanske riovke. Jo se tri
vrste smatraju endemskim na podruju parka, a to su velebitska guterica - istonoalpski
endem, gorski utokrug - endem balkanskog poluotoka te mrki ljuskavi guter.
Ptice:
Analizirajui dostupne podatke o ornitofauni ireg podruja Like i Pounja moe se zakljuiti
da broj vrsta ptica prelazi brojku 160. Ptice podruja gornjeg toka Une razvrstane su u 17
redova i 45 porodica.
Vrste koje treba istaknuti su veliki tetrijeb (Tetrao urogallus L.) i ljetarka (Tetrastes bonasia
L.) koja je vrlo rijetka Bosni i Heregovini.
Sisavci:
Najznaajnije vrste sisavaca na podruju Unsko-sanskog kantona su mrki medvjed (Ursus
arctos L.), jelen (Cervus elaphus L.), srna (Capreolus cepreolus L.), divlja svinja (Sus scrofa),
zec (Lepus europaeus). Karakteristine vrste za ovo podruje su takoer i vuk, lisica,
9
Akcijski plan zatite gornjeg toka rijeke Une, Hrvatsko bioloko drutvo i Zelena akcija, 2008. godina
39
jazavac, kuna bjelica i zlatica, tvor, ris, divlja maka, lasica, hermelin i vidra, ali se
pretpostavlja da su ovdje prisutni i jelen lopatar (Dama dama) te divokoza (Rupicapra
rupicapra).
Smatra se da broj oekivanih vrsta sisavaca gornjeg porjeja rijeke Une i okolnih podruja
iznosi vie od 70 vrsta.
Analizama u sklopu projekta Identifikacija vruih taaka bioloke raznolikosti rijeka
pograninog podruja Hrvatske te Bosne i Hercegovine (Hrvatsko bioloko drutvo, 2008.),
analizirano je deset pograninih rijeka i ocijenjeno na temelju etiri seta kriterija. Jedan set
kriterija je bioloka raznolikost. Kada se razmatra ukupna brojnost vrsta svih deset rijeka, ne
uzimajui u obzir duinu same rijeke, rijeka Una se nalazi na prvom mjestu. Takoer, kada
se razmatra brojnost samo najugroenijih kategorija iz Crvenih knjiga i broj endema iz
skupina riba i rakova, rijeci Uni opet pripada prvo mjesto10.
Na kraju ovog poglavlja vano je napomenuti da je teko utvrditi tanu brojnost
odreenih skupina kako biljnog tako i ivotinjskog svijeta, s obzirom na nedostatak
sistemskog istraivanja, odnosno inventarizacije podruja Unsko-sanskog kantona.
Odreene institucije izraivale su naune radove za svoje potrebe, na odreenim
dijelovima kantona. Veliki nedostatak je i taj to informacijski sistem bioloke i pejzane
raznovrsnosti nije uspostavljen, ali to e naravno biti mogue tek kad se pone sa
sistemskim istraivanjima i prikupljanjem podataka o flori i fauni.
Ugroenost flore i faune Unsko-sanskog kantona:
Najvei utjecaj na bioraznolikost Unsko-sanskog kantona jeste upravo antropogeni.
irenjem svojih zajednica, izgradnjom puteva i drugim aktivnostima dovodimo do
fragmentacije stanita, odnosno do promjene stanita koja, kao krajnji rezultat ima
formiranje manjih fragmenata prvobitnog stanita.
Antropogeni i brojni drugi pritisci na okoli naruavaju stabilnost ekosistema, to za
konaan ishod moe imati izumiranje najosjetljivijih biljnih i ivotinjskih vrsta.
10
Akcijski plan zatite gornjeg toka rijeke Une, Hrvatsko bioloko drutvo i Zelena akcija, 2008.
40

Tabela 16: Ugroene biljne i ivotinjske vrste na podruju Unsko-sanskog kantona
Ugroene biljne vrste na podruju Unsko-sanskog kantona
Podruje
Risovac Bosanska Krupa,
Grme- Jasenica
Risovac - Bosanska Krupa
Grme - Jasenica
Grme - Jasenica
Grme - Jasenica, Vojskova
Grme - Jasenica, Vojskova,
orkovaa
Grme - Jasenica, Vojskova,
Batra - orkovaa, Gomila
Ugroene vrste
Taxus baccata (Tisa)
Daphne laureola (Lovorolisni liskovac)
Galantus nivalis (Visibaba), Cardamine trifolia (Trolisna
reuha), Lamium orvala (Velika mrtva kopriva)
Erythonium dens-canis (Pasji zub), Lilium matragon (Ljiljan),
Gentiana lutea (Lincura Sranik)
Ilex aquifolium (Boikovina), Ruscus aculeatus (Veprovina)
Cyclamen purjpurascens (Ciklama)
Ruscus hypoglossum (Veprovina velelisna)
Ugroene ivotinjske vrste na podruju Unsko-sanskog kantona

Podruje
Grme - Jasenica
Ugroene vrste
Sciurus carolivensis (Vjeverica), Martes foina (Kuna bjelica),
Rupicapra rupicapra (Divokoza), Felis silvestris (Divlja maka),
Aquila chrisaetos (Suri orao)

Grme- Jasenica
2.2.
Ursus arctos (Mrki medvjed)
Stanovnitvo
Predzadnji popis stanovnitva u Bosni i Hercegovini izvren je 1991. godine, no

demografska slika se potpuno promijenila, posebno nakon ratnih dogaanja. Do novog
popisa, koji je izvren u 2013. godini, govorilo se samo o procjeni broja i strukture
stanovnita.
Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine objavila je preliminarne rezultate popisa
stanovnitva, prema kojem Unsko-sanski kanton ima 299.343 stanovnika. Broj stanovnika po
opinama kantona je sljedei:
Biha: 61.186,
Bosanska Krupa: 29.659,
Bosanski Petrovac: 7.946,
Buim: 20.298,
Cazin: 69.411,
Klju: 18.714,
Sanski Most: 47.359,
Velika Kladua: 44.770.
Gustoa naseljenosti Unsko-sanskog kantona u 2012. godini je iznosila 69,8 st/km2, to je
ispod prosjeka u Federaciji BiH, gdje prosjena gustoa naseljenosti iznosi 89,6 st/km2.
Najgue naseljene opine Unsko-sanskog kantona su Cazin, Velika Kladua i Buim, dok
je Bosanski Petrovac najmanje naseljena opina u Unsko-sanskom kantonu.
41

Velika Kladua;
44.770
Biha; 61.186
Sanski Most;
47.359
Bosanska
Krupa; 29.659
Bosanski
Petrovac; 7.946
Klju; 18.714
Cazin; 69.411
Buim; 20.298
Dijagram 1: Broj stanovnika Unsko-sanskog kantona po opinama
2.3.
Privreda na podruju USK (industrija, poljoprivreda, energetski sektor,

eksploatacija mineralnih sirovina, ugostiteljstvo i turizam)
U privrednoj strukturi Unsko-sanskog kantona zastupljene su primarna poljoprivredna

proizvodnja i prehrambena industrija, umarstvo i drvno-preraivaka industrija, grafika
industrija, metalopreraivaka industrija, energetika i rudarstvo, graevinarstvo i industrija
graevinskog materijala, tekstilna industrija i proizvodnja sanitetskog materijala, hemijska
industrija, industrija gume i ambalae, saobraaj i veze, pedicija, trgovina, ugostiteljstvo i
turizam, te ostale uslune djelatnosti.
Poljoprivreda
Unsko-sanski kanton ve po svojim prirodnim karakteristikama ima odreeni potencijal za
razvoj biljne i stoarske proizvodnje.
Povrina poljoprivrednog zemljita na podruju USK iznosi 181.107 ha to je priblino16 %
ukupnog poljoprivrednog zemljita na podruju FBiH. U ukupnoj povrini poljoprivrednog
zemljita na podruju USK je 82 % obradivih poljoprivrednih povrina ili 20,75 % ukupno
obradivih poljoprivrednih povrina u FBiH. Strukturu obradivih poljoprivrednih povrina u USK
ine oranice i bate (70,74 % ukupno obradivog poljoprivrednog zemljita), livade
(27,30 %) i vonjaci (1,95 %). Ostatak poljoprivrednog zemljita (18 %) ine neobradive
poljoprivredne povrine (panjaci, trstici i bare).
Poljoprivredni potencijali nisu dovoljno iskoriteni zbog brojnih ograniavajuih faktora
poput niskog nivoa primjene savremenih agrotehnikih mjera, potom zbog intenzivne
izgradnja na poljoprivrednom zemljitu te manjka zakonske regulative iz ove oblasti.
Ono to veoma ugroava poljoprivredno zemljite je prekomjerna sjea uma, pojava
klizita, ilegalna odlagalita otpada, nedovoljna ulaganja u sistem zatite od poplava, a
takoer i veliki postotak miniranih poljoprivrednih povrina.
Dodatnu prepreku predstavljaju i poljoprivrednici izvan sistema, odnosno oni koji posluju
na crno, kao i nepostojanje evidencije o namjenskom troenju isplaenih poticaja za
razvoj poljoprivrede.
42
Voarstvo i povrtarstvo
U voarstvu prednjai uzgoj nekoliko kultura, od kojih je bitno spomenuti ljivu, a potom
kesten, jabuku, trenju, kruku itd. Meutim u zadnjih par godina biljei se znatan porast
uzgoja jagodiastog voa. Prema podacima Poljoprivrednog zavoda Unsko-sanskog
kantona, u 2013. godini uzgoj svjee maline (u kg) na podruju Unsko-sanskog kantona
iznosio je 51 % od ukupnog uzgoja maline na podruju BiH, a 58 % od ukupnog uzgoja na
podruju Federacije BiH. Kada je rije o svjeoj jagodi, uzgoj svjee jagode (u kg) na
podruju Unsko-sanskog kantona u 2013. godini iznosio je 56 % od ukupnog uzgoja maline
na podruju BiH, a 78 % od ukupnog uzgoja jagode na podruju Federacije BiH.
Kada govorimo o povru, bitno je spomenuti uzgoj krastavca, odnosno porast uzgoja
korniona u 2013. godini. Poljoprivredni zavod Unsko-sanskog kantona vrio je edukacije
poljoprivrednika o uzgoju svjeeg krastavca i korniona, koje su se pozitivno odrazile na
uzgoj korniona i njegov izvoz, dok je uzgoj svjeeg krastavca opao.
Stoarstvo
Na podruju Unsko-sanskog kantona najzastupljeniji je uzgoj goveda i ovaca, ije brojno
stanje uvelike prednjai nad ostalom stokom.
Prije rata je bio znaajan uzgoj autohtone pasmine bosanskog konja, meutim ta
djelatnost je u poslijeratnom periodu gotovo u potpunosti stala.
Od stoarskih proizvoda na podruju Unsko-sanskog kantona, najzastupljenija je
proizvodnja kravljeg mlijeka, koja je u 2012. godini iznosila 55.604.000 l. Najvei otkupljiva
mlijeka sa podruja Unsko-sanskog kantona je Meggle d.o.o. Biha.
Peradarstvo
Proizvodnja konzumnih kokojih jaja je u periodu od 2007. do 2012. godine smanjena i to,
sa 27.544.000 komada jaja u 2007. godini, proizvodnja se smanjila na 19.843.000 komada.
Danas se proizvodnjom bavi nekoliko veih preduzea, ali u ovoj poljoprivrednoj grani
ipak prednjae manja, privatna preduzea.
Ribarstvo
Iako Unsko-sanski kantona ima bogate vodne potencijale i ihtiofaunu, razvoj ribogojilita
nije tekao u punom kapacitetu. Trenutno na podruju Kantona postoji nekoliko
ribogojilita, od kojih po proizvodnji prednjai RIZ Krajina d.o.o. Biha.
Pelarstvo
Pelarstvo posljednjih godina biljei uspjeh s obzirom na porast koliine proizvedenog
meda u razdoblju od 2007. do 2012. godine. Promoviranjem razvoja pelarstva bavi se
Savez pelara USK.
umarstvo i drvna industrija
Na nivou Unsko-sanskog kantona, umarstvom upravlja odsjek za umarstvo Ministarstva
poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva USK te Uprava za umarstvo USK, dok je drvna
industrija u nadlenosti Ministarstva privrede USK.
Skuptina Unsko-sanskog Kantona osnovala je umsko privredno drutvo Unsko-sanske
ume d.o.o. Bosanska Krupa, radi ostvarivanja posebnog dravnog i opeg interesa u
upravljanju dravnim umama i umskim zemljitem na teritoriju Unsko-sanskog kantona.
Djelatnosti vezane za upravljanje umama kojima se bavi ovo drutvo su sljedee:
Uzgoj i zatita uma,
Iskoritavanje uma,
umarske usluge,
Proizvodnja ostalih proizvoda od drveta,
Trgovina drvetom na veliko,
43
Trgovina na malo proizvodima od drva, pluta i prua.
U svim opinama postoje kapaciteti za eksploataciju uma i preradu drveta, s obzirom na

bogatstvo umskih resursa podruja Unsko-sanskog kantona. Meutim, ratna razaranja i
noviji period privatizacija i neodrivosti dravnih preduzea, doveli su do pada
drvopreraivake proizvodnje na podruju kantona. Poslijeratna drvna industrija se najvie
odnosi na pilane u privatnom vlasnitvu.
Na nivou Unsko-sanskog kantona postoje 23 preduzea za eksploataciju i proizvodnju
drvne grae i drvnih proizvoda.
Rudarstvo
U proteklih pet godina eksploatacija mineralnih sirovina na podruju Unsko-sanskog
kantona je u porastu, zahvaljujui novim koncesijama za eksploataciju sirovina.
Unsko-sanski kanton bogat je brojnim mineralnim resursima, kao to su: mrki ugalj (u
Kamengradu), gips (u Kulen Vakufu), boksit (u Bosanskoj Krupi), mangan (u Buimu), barit
(u Velikoj Kladui), opekarska ilovaa (u Cazinu i Sanskom Mostu), kvarcni pijesci (u
Sanskom Mostu i Bihau) i dr.
Dananji rudnici na podruju Unsko-sanskog kantona potjeu jo iz 19. vijeka (1878.
godine). Tada su se eksploatirali rudnici boksita, zatim mangana i bihacita. Sredinom 20.
vijeka otvorili su se i rudnici uglja, a kasnije i dolomita.
Prema podacima Ministarstva privrede Unsko-sanskog kantona, od ukupno 35 rudnika
dolomita, 24 su u eksploataciji od 2002. godine, a jo 7 rudnika je u fazi pribavljanja
koncesije.
Pored dolomita, trenutno se na podruju Unsko-sanskog kantona, u opini Buim, vri
eksploatacija mangana.
Tabela 17: Rudarstvo na podruju Unsko-sanskog kantona
Vrsta
mineralne
sirovine
Dolomit
Krenjak
Opekarska
glina
Barit
Ugalj
Gips
Status rudnika
Biha
A: 3
P: 1
K: 2
K:1
Bosanska
Krupa
Bosanski
Petrovac
Buim
Cazin
Klju
Sanski
Most
A: 3
K: 3
A: 2
A: 3
P: 1
A: 5
A: 3
P: 1
A: 3
A: 2
P: 1
P: 1
K: 1
A: 1
P: 2
P: 1
A: 1
Velika
Kladua
A: 3
P:
K: 3
P: 2
P: 1
A: 1
K: 1
P: 1
Mangan
A: 1
Boksit
P: 2
P: 1
P: 1
Bihacit
K: 1
A aktivan; P pasivan; K faza pribavljanja koncesije
44
Metalopreraivaka industrija
U periodu nakon rata, veina kapaciteta metalopreraivake industrije nije u funkciji, a
novi kapaciteti su se slabo razvijali. Danas je najvei dio metalne industrije USK
koncentriran u Bosanskoj Krupi, a proizvodni kapaciteti postoje i u Sanskom Mostu, Cazinu,
Velikoj Kladui te u Bihau.
Elektroindustrija
U Unskosanskom kantonu, u oblasti elektroindustrije, proizvode se rastavljai visokog
napona vanjske montae 35-240 kV, rastavljai i sklopke srednjeg napona unutranje
montae te hladnjaci i zamrzivai vertikalnog tipa, gdje preko 70 % proizvoda odlazi na
inozemno trite.
Turizam i ugostiteljstvo
Prirodna i kulturno-historijska raznolikost Unsko-sanskog kantona predstavlja glavnu
pokretaku snagu za razvoj turizma na ovom podruju.
Informacije Turistike zajednice Unsko-sanskog kantona pokazuju koje su to najatraktivnije
turistike ponude ovog prostora:
turizam na vodi (rafting, kajak, kanu),
rekreativno-sportski turizam (Una regata, jedriliarstvo, padobranstvo),
lovni turizam (Grme, Pljeevica, Lanite, Perna, ),
ribolovni turizam (Una, Sana, Krunica, Sanica, Klokot),
eko turizam itd.
Jedna od najveih prirodnih ljepota, koja e uvelike pomoi razvoju turizma na podruju
Unsko-sanskog kantona je upravo Nacionalni park Una, koji je od samog osnivanja
poeo primati veliki broj posjetilaca iz regije, ali i ire.
Ipak, u ovaj sektor se treba jo ozbiljnije ulagati, s obzirom da je turistika infrastruktura
nedovoljno razvijena. Postoji manjak sportsko-rekreacijske infrastrukture i turistike
signalizacije. Smjetajni kapaciteti su dijelom obnovljeni te samo djelomino zadovoljavaju
turistiku potranju, kako u pogledu kvalitete i standarda tako i po kapacitetima. U
pojedinim opinama postoji potreba za izgradnjom novih i sanacijom postojeih
objekata.
2.4.
Infrastruktura (vodosnabdijevanje, odvodnja otpadnih voda, prometna

infrastruktura)
2.4.1. Vodosnabdijevanje
Opina Biha
Vodovodni sistem opine Biha sastoji se od gradskog (centralnog) sistema, koji koristi
vodu sa izvorita Klokot i Privilica, vodovodnog sistema Kulen Vakuf - Ostrovica te dva
vodovodna podsistema, Oraac-Toplica i Gata.
S gradske vodovodne mree pitkom vodom se snabdijeva preko 60.000 stanovnika (96 %
korisnika usluge).
Opina Biha donijela je Odluku o zatiti izvorita vode za pie Klokot, Privilica, Ostrovica i
Toplica (Slubeni glasnik Opine Biha broj: 15/09), kao i Odluku o snabdijevanju pitkom
vodom (Slubeni glasnik Opine Biha broj: 8/13).
45
Lokalni vodovodni sistemi na podruju opine Biha snabdijevaju veliki broj ruralnih
podruja opine, a tim sistemima u najveoj mjeri upravljaju mjetani naselja koja koriste
vodu sa lokalnih vodovodnih sistema.
Dio vodovodne mree u opini Biha izgraen je od azbestno-cementnih cijevi, to
predstavlja veliku prijetnju za kvalitet vode, a veliki dio mree je ve dotrajao, stoga bi bilo
potrebno izvriti rekonstrukciju i zamjenu dijela vodovodne mree. Stare i dotrajale cijevi
uzrokuju i velike gubitke u vodovodnom sistemu (preko 50 %).
Opina Bosanska Krupa
Opina Bosanska Krupa ima gradski vodovodni sistem koji koristi vodu sa izvora Dobrovi.
Sa gradskog vodovodnog sistema vodom se snabdijeva oko 75 % stanovnika (oko 22.500
stanovnika).
Kada potrebe nalau, u gradski vodovodni sistem se zahvata voda i iz podzemnih izvorita
Luke i Ada. Na izvoritu Luke nalaze se dva eksploataciona bunara, dok se na izvoritu
Ada nalaze etiri eksplotaciona bunara.
Za izvorite Ada donesena je Odluka o zatiti izvorita vode za pie Ada, Opina Bosanska
Krupa (Slubeni glasnik Opine Bosanska Krupa, broj: 4/08). Opina Bosanska Krupa
donijela je i Odluku snabdijevanju pitkom vodom (Slubeni glasnik Opine Bosanska
Krupa broj: 7/13).
Na podruju opine Bosanska Krupa, odnosno u njenim rubnim podrujima, stanovnitvo
se snabdijeva vodom i sa lokalnih vodovodnih sistema, meutim ti sistemi nisu pod
nadzorom Opine.
Gubici u gradskoj vodovodnoj mrei opine Bosanska Krupa su veliki (oko 60 %), a uzrok su
takoer dotrajale cijevi u jednom dijelu vodovodnog sistema. Cjevovodi su raeni od
razliitih materijala: azbest, cement, eljezo, PVC, i dr.
Opina Bosanski Petrovac
Opina Bosanski Petrovac snabdijeva se pitkom vodom sa izvorita Smoljana (izvorita
Smoljana 1, Smoljana 2, Peina 1 i 2, Crno Vrelo) te izvorita Sanica.
Osim ovih izvorita, stanovnitvo opine Bosanski Petrovac snabdijeva se vodom i sa
lokalnih sistema, koji imaju ugraene hlorinatore za dezinfekciju vode.
To su sljedei izvori:
Vrtoe izvor Peina,
Voenica kaptirano vie izvora,
Krnjeua izvor Kula,
Bravsko izvori Perjanovac, emerovac, Veliki Ploevac.
Opina Bosanski Petrovac nije donijela odluke o zatiti izvorita.
Na gradski vodovodni sistem je prikljueno oko 2.600 korisnika.
Opina Bosanski Petrovac pripremila je u formi nacrta Odluku o snabdijevanju pitkom
vodom.
46
Opina Buim
Opina Buim snabdijeva se vodom sa izvorita Musii preko gradskog vodovodnog
sistema, na koji je prikljueno samo 30 % stanovnitva. Ova Opina nije donijela odluku o
zatiti izvorita.
Ostalo stanovnitvo (60 %) snabdijeva se vodom sa lokalnih vodovodnih sistema, kojima
upravljanju mjetani putem mjesnih odbora, ili sa individualnih sistema vodosnabdijevanja
(10 %).
Opina Buim donijela je Odluku o snabdijevanju pitkom vodom (Slubeni glasnik Opine
Buim broj: 12/13).
Najvei lokalni vodovodni sistemi na podruju opine Buim su ava, Konjodor i
Zaradostovo.
Veliki problem sa kojim se susree gradski vodovodni sistem je redukcija vode u ljetnom
periodu. Kako bi se taj problem rijeio, predvieno je proirenje pokrivenosti opine Buim
vodosnabdijevanjem koristei izvor Pivnice. Ovaj izvor zadovoljio bi potrebe za
vodosnabdijevanjem dodatnih 30 % graana opine.
Opina Cazin
U opini Cazin, stanovnitvo se snabdijeva pitkom vodom sa etiri glavna sistema:
Vignjevii, Mutnik, Tahirovii i Ljubijankii te dva podsistema: Stovrela i Hodorovac.
Glavni vodovodni sistemi crpe podzemnu vodu preko bunara, dok se dva podsistema
snabdijevaju vodom putem krkih vrela. Opina Cazin nije donijela odluke o zatiti
izvorita.
Vodovodna mrea u opini Cazin takoer je dotrajala u odreenom dijelu i bilo bi
potrebno izvriti zamjenu starih cijevi. U glavnom vodovodnom sistemu veinom
preovladavaju cijevi od lijevanog eljeza i azbestnog cementa.
Pokrivenost teritorija opine Cazin vodosnabdijevanjem iznosi 97,5 %.
Opina Cazin donijela je Odluku o prikljuenju graevina na javni sistem snabdijevanja
pitkom vodom (Slubeni glasnik Opine Cazin broj: 7/14).
Opina Klju
Snabdijevanje stanovnitva pitkom vodom, na podruju opine Klju, vri se putem
gradskog vodovodnog sistema i lokalnih vodovodnih sistema. Gradski vodovodni sistem
crpi vodu sa izvorita Okanica. Opina Klju nije donijela odluke o zatiti izvorita.
Lokalnim vodovodnim sistemima veinom upravljaju mjesne zajednice (Biljani, Kamiak,
Krasulje, Veleevo, Duboani, Donja Sanica, i dr.), dok je dio lokalnih sistema pod
upravom komunalnog preduzea, a jedan dio i pod upravom privatnog preduzea
Mrkva-montaa d.o.o. Klju.
Na gradski vodovodni sistem prikljueno je 2.500 korisnika.
Opina Klju u formi nacrta pripremila je Odluku o snabdijevanju pitkom vodom.
47
Opina Sanski Most

Vodosnabdijevanje u opini Sanski Most vri se putem gradskog vodovodnog sistema, koji
koristi vodu zahvaenu iz krkog izvora rijeke Zdene. Za ovo izvorite donesena je Odluka o
zatiti izvorita vode za pie Zdena (Slubeni glasnik Opine Sanski Most broj: 9/09). U
blizini izvorita postoji objekt za tretman vode za pie (taloenje, brzi filter i dezinfekcija
vode), koji je puten u rad 2004. godine.
Izvorite Zdena u ljetnim periodima esto ne moe zadovoljiti potrebe stanovnitva za
vodom, stoga e se u funkciju morati staviti jo jedno izvorite.
Preostali dio podruja opine Sanski Most vodom se snabdijeva iz lokalnih vodovodnih
sistema. Dio lokalnih vodovodnih sistema pod upravom je komunalnog preduzea (Luci
Palanka, Fajtovci, Skucani Vakuf, Donji Kamengrad, Majdan i Hrustovo), dok je dio lokalnih
sistema pod upravom mjesnih zajednica (mjesnih odbora).
Gradski vodovodni sistem te 6 lokalnih vodovoda pokrivaju oko 45 % stanovnitva (oko
10.551 stanovnik) opine pitkom vodom, dok se oko 55 % stanovnitva snabdijeva pitkom
vodom iz lokalnih vodovodnih sistema. Nad tim sistemima se ne vri monitoring kvalitete
vode.
Opina Sanski Most pripremila je Odluku o snabdijevanju pitkom vodom u formi nacrta.
Opina Velika Kladua
Voda za potrebe vodosnabdijevanja stanovnitva opine Velika Kladua crpi se iz izvorita
Kvrkulja, Dabravine I i Dabravine II te iz artekih bunara.
Sistem vodosnabdijevanja opine Velika Kladua sastoji se od sljedeih vodovodnih
sistema:
Centralni sistem,
Vodovodni sistem Slapnice, podruje Slapnice i Vrnograa,
Vodovodni sistem umatac, podruje naselja umatac, Kudii, Johovica i
Todorovo.
Opina Velika Kladua donijela je odluku o zatiti sljedeih izvorita: Slapnica, Kvrkulja,
Dabravine I i Dabravine II (Odluka o zonama sanitarne zatite i zatitnim mjerama za
izvorite Slapnica, Kvrkulja, Dabravine I i Dabravine II za snabdijevanje vodom za pie
Opine Velika Kladua (Slubeni glasnik Opine Velika Kladua broj: 10/06)).
Pokrivenost opine pitkom vodom je 98 % to ini otprilike 45.000 stanovnika. Zbog
dotrajalih cjevovoda, vodovodni sistem se susree sa velikim gubicima, koji se kreu oko
preko 50% i predstavljaju jedan od velikih problema vodovodnog sistema Velike Kladue.
Opina Velika Kladua donijela je Odluku o snabdijevanju pitkom vodom (Slubeni
glasnik Opine Velika Kladua broj: 4/13).
48
2.4.2. Odvodnja otpadnih voda

Najvei problem u upravljanju otpadnim vodama na podruju Unsko-sanskog kantona
predstavlja nedovoljna pokrivenost urbanih i ruralnih podruja kanalizacionim sistemima ili
nepostojanje izgraenih kanalizacionih sistema, kao i nepostojanje ureaja za tretman
otpadnih voda.
Domainstva koja nisu prikljuena na kanalizacioni sistem, otpadne vode prikupljaju u
septike jame, koje su najee nepropisno izgraene (vodopropusne), pa otpadna voda
prodire u tlo i tako utjee na kvalitet podzemnih voda.
Osim otpadnih voda domainstava, veliki zagaivai jesu i otpadne/procjedne vode
odlagalita otpada. S obzirom da su sva odlagalita otpada nesanitarna, odnosno
nemaju zatitnu nepropusnu podlogu, procjedne vode lako prodiru u tlo te zagauju kako
tlo tako i podzemne vode. Osim toga, ukoliko se u blizini odlagalita otpada nalaze
povrinski tokovi, procjedne otpadne vode mogu vrlo lako dospjeti i direktno u povrinske
vodotoke.
Kako je podruje Unsko-sanskog kantona krko podruje kojeg ine vodopropusne stijene,
fizika i hemijska zagaenja se lako prenose u podzemlje. Transport oneienja u kru
jako je ubrzan, biocenoza je veinom oskudna te je slaba i filtracija, pa je samim time
mo samopreiavanja (autopurifikacije) vode vrlo malena.
Odvodnja otpadnih voda predstavlja najvei infrastrukturni problem u Unsko-sanskom
kantonu, i to na teritoriji svih osam opina, stoga je potrebno prioritetno rjeavanje ovog
problema.
Opina Biha
U opini Biha prikljuenost na kanalizacionu mreu iznosi oko 46 %. Ovaj podatak odnosi
se na korisnike koji plaaju naknadu za prikljuke.
Opina Biha donijela je Odluku o odvodnji i preiavanju otpadnih voda (Slubeni
glasnik Opine Biha broj: 7/13).
Trenutno je u opini Biha aktualan Projekat izgradnje sistema odvodnje i preiavanja
otpadnih voda opine Biha. Projekt ima za cilj dugorono rjeavanje pitanja otpadnih
voda na podruju opine. Osim ovog projekta, aktualan je i projekat Uvod u
decentralizirano upravljanje otpadnim vodama u Unsko-sanskom kantonu DECENT, u
toku ije implementacije e se izgraditi decentralizirani kanalizacioni sistem sa biljnim
ureajem za preiavanje otpadnih voda u mjesnoj zajednici Gata.
U opini Bosanska Krupa prikljuenost na kanalizacionu mreu iznosi oko 43 %. Ovaj
podatak odnosi se na korisnike koji plaaju naknadu za prikljuke.
Opina Bosanska Krupa donijela je Odluku o odvodnji i preiavanju otpadnih voda
(Slubeni glasnik Opine Bosanska Krupa broj: 7/13).
U ovoj opini trenutno je u fazi izrada projekta kanalizacione mree, u okviru Projekta
vodosnabdijevanja i sanitacije u Federaciji BiH.
49

U opini Bosanski Petrovac prikljuenost na kanalizacionu mreu u urbanom dijelu iznosi
oko 35 %. Ovaj podatak odnosi se na korisnike koji plaaju naknadu za prikljuke.
Opina Bosanski Petrovac donijela je Odluku o odvodnji i preiavanju otpadnih voda
(Slubeni glasnik Opine Bosanski Petrovac broj: 7/14).
U ovoj opini aktualan je Projekat vodoopskrba i sanitacija u Federaciji BiH u okviru kojeg
se trenutno izvode radovi na izgradnji glavne kolektorske mree te priprema tender za
izvoaa izgradnje postrojenja za preiavanje otpadnih voda.
Opina Buim
U opini Buim nema izgraenog kanalizacionog sistema.
Opina Buim je donijela Odluku o odvodnji i preiavanju otpadnih voda (Slubeni
glasnik Opine Buim broj: 14/13).
U opini Buim aktualan je projekat Uvod u decentralizirano upravljanje otpadnim
vodama u Unsko-sanskom kantonu DECENT. U okviru projekta predviena je izgradnja
decentraliziranog kanalizacionog sistema sa biljnim ureajem za preiavanje otpadnih
voda u mjesnoj zajednici Stari Grad.
Opina Cazin
U opini Cazin prikljuenost na kanalizacionu mreu iznosi oko 14,6 %. Ovaj podatak
odnosi se na korisnike koji plaaju naknadu za prikljuke.
Opina Cazin donijela je Odluku o odvodnji i preiavanju otpadnih voda (zakljuak o
prihvaanju Nacrta objavljen u Slubenom glasniku Opine Cazin broj: 9/13).
Trenutno je u toku Projekat kanalizacije Cazin, koji predvia unaprjeenje poboljanja
kvaliteta javnih usluga kroz izgradnju kanalizacione mree i postrojenja za preiavanje
otpadnih voda u opini Cazin.
U ovoj opini takoer je izgraen decentralizirani biljni ureaj za preiavanje otpadnih
voda u naselju Ljubijankii. S obzirom da se u blizini ovog naselja nalazi vodocrpilite dijela
vodovodnog sistema opine Cazin, uraena je analiza utjecaja otpadnih voda naselja
Ljubijankii na podzemne vode ovog podruja, koja je pokazala da postoji utjecaj
oneienih podzemnih voda na kvalitet izvorita.
Takoer, u opini Cazin implementira se projekat Uvod u decentralizirano upravljanje
otpadnim vodama u Unsko-sanskom kantonu DECENT, koji predvia izgradnju
decentraliziranog kanalizacionog sistema sa biljnim ureajem u mjesnoj zajednici Polje.
Opina Klju
U opini Klju prikljuenost na kanalizacionu mreu iznosi oko 49 %. Ovaj podatak odnosi
se na korisnike koji plaaju naknadu za prikljuke.
Opina Klju donijela je Odluku o odvodnji i preiavanju otpadnih voda (Slubeni
glasnik Opine Klju broj: 10/13).
Opina Sanski Most
U opini Sanski Most prikljuenost na kanalizacionu mreu iznosi oko 19,1 %. Ovaj podatak
odnosi se na korisnike koji plaaju naknadu za prikljuke.
50
Opina Sanski Most donijela je Odluku o odvodnji i preiavanju otpadnih voda

(Slubeni glasnik Opine Sanski Most broj: 1/12).
Opina Velika Kladua
U opini Velika Kladua prikljuenost na kanalizacionu mreu iznosi oko 21,3 %. Ovaj
podatak odnosi se na korisnike koji plaaju naknadu za prikljuke.
Opina Velika Kladua donijela je Odluku o odvodnji i preiavanju otpadnih voda
(Slubeni glasnik Opine Velika Kladua broj: 9/13).
U okviru Projekta vodoopskrbe i sanitacije u Federaciji BiH, opina Velika Kladua
implementira projekat izgradnje kanalizacionog sistema i centralnog ureaja za
preiavanje otpadnih voda. Do sada je izvreno projektiranje odvodnih kanala
(regulacija Kladunice i Grabarske) kao recipijenata sanitarnih otpadnih voda, a u fazi
projektiranja je sekundarna kanalizaciona mrea.
2.4.3. Upravljanje otpadom
Postojei sistem upravljanja komunalnim otpadom na podruju Unsko-sanskog kantona
organiziran je na nain da se vri prikupljanje, transport i odlaganje prikupljenog otpada
na opinskim odlagalitima otpada nesanitarnog tipa. Pokrivenost organiziranim
prikupljanjem otpada na podruju Unsko-sanskog kantona se kree oko 75 %.
Shodno Pravilniku o voenju evidencije o otpadu (Slubeni glasnik USK broj: 30/12),
proizvoai, vlasnici i operatori kojima je opina povjerila obavljanje djelatnosti
sakupljanja, prijevoza i odlaganja komunalnog otpada obavezni su voditi evidencije o
otpadu. Ministarstvo za graenje, prostorno ureenje i zatitu okolia Unsko-sanskog
kantona takoer provodi aktivnosti prikupljanja i evidentiranja ovih podataka.
Analiza sastava komunalnog otpada prvi put je uraena u okviru projekta Prikupljanje,
sortiranje, analiziranje i evidentiranje komunalnog otpada na podruju opina Unskosanskog kantona i opine Drvar, realiziranog 2011. i 2012. godine.
U narednoj tabeli daju se podaci o sastavu tretiranog komunalnog otpada u sve tri faze
projekta.
51

Tabela 18: Podaci o sastavu i procentu tretiranog otpada prikupljeni tokom implementacije I, II i III
faze projekta (Izvor: Plan upravljanja otpadom Unsko-sanskog kantona 2014. 2019., Ministarstvo za
graenje, prostorno ureenje i zatitu okolia USK, 2014. godina)
Faza
I Faza
II Faza
III Faza
Projekta
Ukupna
Ukupna
Ukupna
Vrsta
koliina
Procentualno
koliina
Procentualno
koliina
Procentualno
otpada
prikupljenog
uee
prikupljenog
uee
prikupljenog
uee
otpada (kg)
otpada (kg)
otpada (kg)
Plastina
5.570
3,31 %
4.507
5,1 %
4.019
5%
ambalaa
PVC folija
6.698
3,98 %
4.583
5,8 %
4.572
5,7 %
vrsta
1.863
1,10 %
1.969
2,5 %
2.048
2,5 %
plastika
Papir
13.474
8,00 %
7.842
10 %
8.200
10,2 %
Staklo
9.742
5,79 %
6.292
8%
6.424
8%
Drveni
23.684
14,08 %
3.174
4%
4.368
5,4 %
otpad
Tekstil
3.868
2,29 %
4.370
5,5 %
3.614
4,6 %
Gumeni
546
0,32 %
1.063
1,3 %
1.097
1,4 %
otpad
Organski
15.619
9,28 %
24.464
31 %
24.938
31,6 %
ostaci
Metal
1.788
1,07 %
449
0,6 %
539
0,7 %
Obojeni
291
0,17 %
455
0,6 %
512
0,6 %
metal
Graevinski
4.448
2,65 %
2.037
2,6 %
4.491
5,7 %
materijal
Kabasti
107
0,06 %
1.001
1,2 %
1.129
1,4 %
otpad
Opasni
1.726
1,02 %
1.111
1,4 %
995
1,3 %
otpad
Lug
2.009
1,20 %
449
0,7 %
895
1,1 %
Pelene
893
0,53 %
2.609
3,3 %
2.651
3,4 %
Tetrapak
196
0,12 %
1.355
1,7 %
1.521
1,9 %
Ostalo
75.665
45,03 %
11.594
14,7 %
8.431
10,7 %
Ukupno
168.187
100 %
78.864
100 %
80.444
100 %
Opina Biha
Komunalni otpad i otpad po svojstvima slian komunalnom odvozi se na deponiju
Gorjevac-Krukovaa. Pokrivenost opine odvozom otpada iznosi 97 %.
Na podruju opine postoje eko-otoci na kojima se prikupljaju izdvojene komponente
otpada (papir, najlon, PET), te se nakon preanja predaju ovlatenim licima za obradu
korisnih komponenti otpada.
Opina Biha donijela je Odluku o nainu postupanja sa komunalnim otpadom (Slubeni
glasnik Opine Biha broj: 11/13).
Medre-Vlaki Do.
U okviru preduzea JKP 10 Juli d.o.o. u ovoj opini otvoreno je reciklano dvorite.
52

Vaganac. Pokrivenost opine odvozom otpada iznosi 60 %.
Opina Bosanski Petrovac donijela je Odluku o nainu postupanja sa komunalnim i njemu
slinim otpadom (Slubeni glasnik Opine Bosanski Petrovac broj: 8/13).
Opina Buim
Medre-Vlaki Do koja se nalazi na podruju opine Bosanska Krupa.
Opina Buim donijela je Odluku o nainu postupanja sa komunalnim i njemu slinim
otpadom (Slubeni glasnik Opine Buim broj: 14/13).
Opina Cazin
Medre-Vlaki Do, koja se nalazi na podruju opine Bosanska Krupa. Pokrivenost
opine odvozom otpada iznosi 85 %.
Na podruju opine odvojeno se skuplja otpad za reciklau: stari papir, karton, PET
ambalaa, PET folija, AL limenke i ostalo.
Opina Klju
Komunalni otpad i otpad po svojstvima slian komunalnom odvozi se na deponiju Pei.
Pokrivenost opine odvozom otpada iznosi 95 %.
Sav otpad se zajedno skuplja i odlae na deponiju (nema selektiranja korisnih komponenti
otpada).
Opina Klju donijela je Odluku o sakupljanju i tretiranju komunalnog otpada (Slubeni
glasnik Opine Klju broj: 5/13).
Opina Sanski Most
Komunalni otpad i otpad po svojstvima slian komunalnom odvozi se na odlagalite
otpada Sanska Brda. Pokrivenost opine odvozom otpada iznosi preko 90 %.
Na podruju opine odvojeno se skuplja otpad za reciklau: papir i PET.
Opina Velika Kladua
Komunalni otpad i otpad po svojstvima slian komunalnom odvozi se na odlagalite
otpada Radia Most. Pokrivenost opine odvozom otpada iznosi 95 %.
Na podruju opine postoje i kontejneri za skupljanje otpada koji se moe reciklirati.
Odvojeno se skupljaju sljedee komponente otpada: papir, najlon, PET ambalaa i
aluminij.
Opina Velika Kladua donijela je Odluku o nainu postupanja sa komunalnim i njemu
slinim otpadom (Slubeni glasnik Opine Velika Kladua broj: 6/13).
Organizacija upravljanja otpadom na podruju Unsko-sanskog kantona
Postojea organizacija upravljanja otpadom na podruju Unsko-sanskog kantona zasniva
se na principu jedna opina jedno komunalno preduzee, operator upravljanja
otpadom na opinskom nivou. Sva komunalna preduzea iskljuivo obavljaju aktivnosti
zbrinjavanja komunalnog i njemu slinog otpada.
Kod svih opinskih komunalnih preduzea operatora upravljanja otpadom, aktivnosti
koje sainjavaju postojee sisteme upravljanja otpadom svedene su na osnovne:
53
prikupljanje, transport i odlaganje komunalnog i njemu slinog otpada na opinska

odlagalita otpada. Samo kod nekoliko komunalnih preduzea postoje odreene
aktivnosti na odvojenom prikupljanju i izdvajanju korisnih komponenti komunalnog
otpada, ali na ogranienom podruju i malim koliinama.
Kod svih opinskih komunalnih preduzea na podruju Unsko-sanskog kantona
zbrinjavanje komunalnog otpada nije jedina djelatnost koju obavljaju. Ostale djelatnosti su
takoer komunalne djelatnosti kao to su: snabdijevanje pitkom vodom, odvodnja i
preiavanje otpadnih voda, ienje javnih povrina, odravanje javnih povrina i druge
komunalne djelatnosti individualne i zajednike komunalne potronje11.
Tabela 19: Osnovni podaci o komunalnim preduzeima operatorima upravljanja otpadom na
podruju opina Unsko-sanskog kantona
Komunalno
Pored upravljanja otpadom, ostale djelatnosti
Opina
Osniva
preduzee
koje obavlja JKP
JKP
Odravanje istoe javnih komunalnih preduzea,
Opina
Biha
Komrad
javni parking prostori, pogrebni poslovi, trnice i
Biha
d.o.o., Biha
pijace
JKP 10. Juli
Opina
Snabdijevanje pitkom vodom, odvodnja otpadnih
Bosanska
d.o.o.,
Bosanska
voda, ienje javnih povrina, odravanje javnih
Krupa
Bosanska
Krupa
povrina, pogrebna djelatnost
Krupa
JKP
Komunalno Opina
Bosanski
d.o.o.,
Bosanski
voda, odravanje istoe javnih povrina, uslune
Petrovac
Bosanski
Petrovac
djelatnosti
Petrovac
JKP KOMB
Opina
Buim
voda, ienje javnih povrina, odravanje javnih
d.o.o., Buim Buim
povrina, pogrebna djelatnost
JKP istoa Opina
ienje javnih povrina, odravanje javnih
Cazin
d.o.o., Cazin
Cazin
povrina, zimska sluba, javni parking prostori
JKP Rad
Opina
Klju
povrina, zimska sluba, odvodnja oborinskih
d.o.o., Klju
Klju
voda, pogrebna djelatnost
JKP Sana
Opina
Sanski Most
d.o.o., Sanski
Sanski
povrina, pogrebna djelatnost, trnice i pijace,
Most
Most
odravan je javne rasvjete
JKUP
Opina
Velika
Komunalije
povrina,
odravanje
javnih
saobraajnih
Velika
Kladua
d.o.o., Velika
povrina, javna rasvjeta, trnice i pijace, parking
Kladua
Kladua
prostori, higijeniarska sluba
Na podruju Unsko-sanskog kantona, a za potrebe opina Unsko-sanskog kantona te

opine Drvar, osnovano je javno preduzee operator upravljanja otpadom na
meuopinskom nivou.
Dogovoreno je da se postojee privredno drutvo Regionalna deponija US REG-DEP
d.o.o. Biha reorganizuje u regionalnog operatora meuopinsku firmu za upravljanje
otpadom na podruju Unsko-sanskog kantona.
Osnivanje dosadanjeg privrednog drutva izvreno je Ugovorom o osnivanju Regionalne
deponije US REG-DEP d.o.o. Biha, 2004. godine, a njegova reorganizacija u
meuopinskog operatora upravljanja otpadom izvrena je Aneksom I na Ugovor o
Plan upravljanja otpadom Unsko-sanskog kantona 2014. 2019., Ministarstvo za graenje, prostorno ureenje i zatitu
okolia USK, 2014. godina
11
54
osnivanju Regionalne deponije US REG-DEP d.o.o. Biha, 2011. godine. Konana

transformacija preduzea zavrena je 2012. godine.
Ovo privredno drutvo posluje pod nazivom Javno preduzee Centar za upravljanje
otpadom REG-DEP d.o.o. Biha.
2.4.4. Prometna infrastruktura
Podruje Unsko-sanskog kantona povezano je sa ostatkom Federacije BiH preko mree
magistralnih puteva, ija je zastupljenost u odnosu na prosjek u Federaciji BiH na niskom
nivou. Obzirom da je povrina USK-a 4125 km2, odnosno, da USK ini cca 15,9 % teritorije
Federacije BiH, slijedi da je gustina magistralnih cesta kantona nia u odnosu na prosjek za
Federacije BiH. Slian zakljuak slijedi i ukoliko se u obzir uzme populacija koja ivi na
podruju Kantona. Gustina magistralnih cesta u BiH je 7,3 km/100 stanovnika, dok je
gustina magistralnih cesta u USK-u 1,18 km/100 stanovnika. Iz navedenog, oigledan je
zakljuak da USK, u pogledu mree magistralnih puteva, zaostaje u odnosu na ostatak
Federacije BiH.
to se tie regionalnih puteva, koji povezuju opine Unsko-sanskog kantona, njihov kvalitet
je na prilino loem nivou, s obzirom na veliki broj neasfaltiranih cesta te neodravanje
postojeih putnih pravaca.
Posebno loe stanje je na regionalnim putnim pravcim R 401 i 403 b na kojima postoji velik
broj odrona, klizita i oteenja kolovoza to izravno utie na bezbjednost saobraaja i
smanjenje operativne brzine za koju su i projektovane. Takoer, u pojedinim opinama
postoji znatan broj naseljenih mjesta koji su sa centrom opine povezani makadamskim
putem. Ovaj problem najizraeniji je u opinama Sanski Most i Bosanski Petrovac.
Pravac eljeznike pruge Bosne i Hercegovine koji prolazi Unsko-sanskim kantonom, jeste
pruga na potezu Dobrljin Novi Grad, Bosanski Novi Biha Martin Brod Knin
(Republika Hrvatska), na potezu sjever jug koji je povezan sa ostatkom eljeznica BiH
preko eljeznike pruge Zvornik Tuzla Doboj Banja Luka Novi Grad Bosanski Novi
Republika Hrvatska.
Ukupna duina pruge koja prolazi kroz opinu Biha iznosi oko 100 km, te ini jedini
eljezniki pravac unutar Unsko-sanskog kantona. Na datoj relaciji eljezniki saobraaj je
izuzetno slabo razvijen, a to je posljedica loe infrastrukture, pretendujui na gornji stroj
pruge. Unska pruga na dionici od Sunje do Knina ak na sedam mjesta presijeca dravnu
granicu izmeu Bosne i Hercegovine i Republike Hrvatske.
2.5.
Obrazovanje
Prema podacima Ministarstva obrazovanja, nauke, kulture i sporta Unsko-sanskog

kantona, na podruju Unsko-sanskog kantona nalazi se 14 predkolskih ustanova, 170
osnovnih kola te 23 srednje kole.
Opremljenost osnovno-kolskih ustanova je na veoma nezadovoljavajuem nivou, to
potvruje injenica da veina kola nema adekvatne prostorije, odnosno kabinete za
odravanje nastave iz predmeta poput informatike, fizike, hemije, biologije, tehnike i
likovne kulture te potreban prostor za odravanje nastave iz tjelesne kulture. Osim toga,
stanje kolskih biblioteka je takoer na vrlo loem nivou.
to se tie objekata srednjih kola, ni tu stanje nije povoljno, s obzirom da je veina
objekata graena prije vie od 30 godina, a rijetko se ulagalo u njihovo obnavljanje.
55
Oprema u kolskim kabinetima je na jako loem nivou, a takoer i stanje sportskih

dvorana.
Visoko obrazovanje Unsko-sanskog kantona organizirano je unutar Univerziteta u Bihau
koji ima sedam visokokolskih ustanova:
Biotehniki fakultet,
Ekonomski fakultet,
Islamski pedagoki fakultet,
Pedagoki fakultet,
Pravni fakultet,
Tehniki fakultet,
Visoku zdravstvenu kolu.
Opremljenost objekata je razliita, ali generalno govorei, takoer je na loem nivou, kako
s obzirom na dostupnu opremu, tako i na dostupne prostorije u kojima se odvija nastava.
2.6.
Javno zdravstvo i socijalna problematika
2.6.1. Javno zdravstvo

Sistem zdravstvene zatite na podruju Unsko-sanskog kantona organiziran je kroz
primarnu i sekundarnu te dijelom i tercijarnu zdravstvenu zatitu.
Primarna i sekundarna zdravstvena zatita odvija se putem podrunih ambulanti, matinih
domova zdravlja i hitnom pomoi. Opremljenost ambulanti i domova zdravlja varira od
opine do opine, ali generalno govorei moemo rei da je nezadovoljavajua.
Sekundarna i djelomino tercijarna zdravstvena zatita se prua u dvije bolnice na
podruju kantona, i to u Kantonalnoj bolnici Dr. Irfan Ljubijanki u Bihau te u Opoj
bolnici u Sanskom Mostu.
Pored podrunih ambulanti, domova zdravlja te bolnica, na podruju Unsko-sanskog
kantona djeluje i Zavod za javno zdravstvo USK. To je zdravstvena ustanova koja obavlja
javno-zdravstvenu djelatnost sekundarnog nivoa, a svoju djelatnost ostvaruje kroz rad
etiri specijalistike slube:
Higijena i zdravstvena ekologija sa sanitarnom hemijom,
Mikrobiologija,
Epidemiologija,
Socijalna medicina i organizacija zdravstva sa zdravstvenom statistikom i
informatikom.
Ve dugi niz godina aktivno je i ljeilite Gata, za ije su vode utvrena ljekovita svojstva, i
koriste se za rehabilitacijski tretman.
Razliiti nivoi specijalistikih pregleda mogu se obaviti i u privatnim poliklinikama u Bihau,
Bosanskoj Krupi, Cazinu i Velikoj Kladui.
Opremljenost bolnica na podruju USK nije usklaena sa standardima EU. Financijske
potekoe uzrok su nedovoljne materijalno-tehnike opremljenosti veine domova
zdravlja i podrunih ambulanti porodine medicine, nedovoljnog broja educiranih
56
zdravstvenih radnika i este fluktuacije lijenika. Broj kreveta i opremljenost ustanova

zdravstvene zatite ne zadovoljava potrebe12.
2.6.2. Socijalna problematika
Na podruju svake opine Unsko-sanskog kantona postoji centar za socijalni rad, koji
obavlja poslove iz podruja socijalne skrbi i zatite djece, zatim smjetaja punoljetnih
osoba i djece u ustanove socijalne zatite i udomiteljske porodice, a osim toga pruaju
korisnicima i materijalnu pomo.
Pored centara socijalne zatite, na podruju Unsko-sanskog kantona djeluje i oko 150
razliitih volonterskih i nevladinih organizacija i udruenja, iji je cilj pruiti pomo
najugroenijim kategorijama drutva. Jedna takva organizacija je i Centar za djecu bez
roditeljskog staranja Duga, koji je izgraen 1999. godine, a zbrinjava djecu starosne dobi
od roenja do est godina starosti.
Intervencije u socijalnoj zatiti imaju tendenciju rasta. Broj obraenih sluajeva u centrima
socijalne zatite u 2012. godini je iznosio 61.811, dok je u 2008. godini broj sluajeva iznosio
20.673. Primjetan je rast obraenih sluajeva vezanih za ene (za oko 31,8 % u odnosu na
2008. godinu), a u sluajevima koji se odnose na djecu zabiljeen je pad broja intervencija
(za oko 16 %). U periodu od 2008. do 2013. godine broj intervencija u socijalnoj zatiti
porastao za 5,13 %, gdje se 78 % intervencija odnosilo na odrasle osobe, a 22 % na djecu.
U sistemu socijalne zatite postoji manjak financijskh sredstava u odnosu na potrebe, pa se
pojedini oblici socijalne zatite predvieni kantonalnim i federalnim zakonskim propisima o
socijalnoj zatiti ne provode (npr. isplate djejeg doplatka, jednokratna pomo za
novoroeno dijete itd.).
Prihodi centara za socijalni rad su od 2008. do 2012. godine smanjeni za 17,6 %, gdje su za
8 % smanjeni prihodi iz opinskih budeta a izdvajanja iz kantonalnog budeta su
poveana za oko 2 % i iz drugih izvora za oko 6 %.
Kada govorimo o zaposlenosti na podruju Unsko-sanskog kantona, treba naglasiti da je
Unsko-sanski kanton u izuzetno looj situaciji kada je u pitanju zapoljavanje, u prilog emu
govori i podatak da je u 2012. godini stopa nezaposlenosti u Unsko-sanskom kantonu
iznosila 58,5 %.
Integrirana kantonalna razvojna strategija za period 2014. 2020., Institut za razvoj i meunarodne odnose
IRMO, Zagreb, 2013. godina
12
57
3. Zakonodavni, institucionalni i strateki okvir zatite okolia

3.1.
Zakonodavni okvir zatite okolia
Zbog svog viesektorskog i multidisciplinarnog karaktera, problematika zatite okolia,

odnosno okolini aspekt odrivog razvoja, predstavlja izrazito sloenu oblast za definiranje
kvalitetnog zakonskog okvira.
Zakonodavni okvir zatite okolia e u okviru ovog poglavlja biti interpretiran sa aspekta
nadlenosti Bosne i Hercegovine, Federacije Bosne i Hercegovine, Unsko-sanskog kantona,
kao i opina Unsko-sanskog kantona.
3.1.1. Zakonodavni okvir zatite okolia na nivou Bosne i Hercegovine
3.1.1.1.
Ustav Bosne i Hercegovine
Ustav Bosne i Hercegovine u svojim odredbama ne spominje zatitu okolia, ve lanom III
(Nadlenosti i odnosi izmeu institucija BiH i entiteta) propisuje: Sve vladine funkcije i
ovlatenja koja nisu ovim Ustavom izriito povjerena institucijama Bosne i Hercegovine
pripadaju entitetima. Prema tome, zakonodavno-pravna nadlenost u oblasti zatite
okolia, kao jedne od oblasti koja nije izriito Ustavom povjerena institucijama BiH, u cjelini
pripada entitetima Federacije BiH i Republici Srpskoj, a u odreenoj mjeri i Distriktu Brko.
3.1.1.2.
Zakonski propisi na nivou Bosne i Hercegovine
Na nivou Bosne i Hercegovine postoji set donesenih zakona, koji se posredno i neposredno
tiu zatite okolia i pojedinih njegovih komponenti. Zakoni koji ureuju zatitu okolia u
cjelini, ili nekim dijelom, ali ne tako da se odnose izriito na odreenu njegovu
komponentu su:
Zakon o koncesijama BiH (Slubeni glasnik BiH broj: 32/02, 56/04),

Zakon o veterinarstvu BiH (Slubeni glasnik BiH broj: 34/02),
Zakon o zatiti zdravlja bilja BiH (Slubeni glasnik BiH, broj: 23/03),
Zakon o genetski modificiranim organizmima BiH (Slubeni glasnik BiH broj: 23/09),
Zakon o zatiti dobrobiti ivotinja BiH (Slubeni glasnik BiH broj: 25/09),
Zakon o poljoprivredi, prehrani i ruralnom razvoju BiH (Slubeni glasnik BiH broj:
50/08),
Zakon o radijacijskoj i nuklearnoj sigurnosti BiH (Slubeni glasnik BiH broj: 88/07),
Zakon o fitofarmaceutskim sredstvima BiH (Slubeni glasnik BiH broj: 49/04).
3.1.1.3.
Meunarodne konvencije i protokoli
Bosna i Hercegovina je potpisnica znaajnog broja meunarodnih dokumenata koji se

odnose na zatitu okolia.
Meunarodne konvencije i protokoli ine veoma vaan alat u rjeavanju pitanja zatite
okolia na globalnom i regionalnoj razini, stvarajui mreu zemalja irom svijeta koje imaju
zajedniki cilj, a to je djelovanje u smjeru ouvanja okolia. Ovi dokumenti potiu
usvajanje ekolokih prihvatljivih politika, strategija i tehnologija.
58
Za zatitu zraka kao komponente okolia znaajni meunarodni dokumenti su:

Konvencija o prekograninom zagaivanju zraka na velikim udaljenostima, koja
ureuje zajedniko djelovanje svih njenih lanica u cilju postepenog smanjenja
zagaujuih tvari u atmosferi, a ije je donoenje potaknuto problemima prijenosa
zagaujuih tvari na velike udaljenosti, kiselih kia i propadanja uma,
Okvirna konvencija Ujedinjenih naroda o klimatskim promjenama koja predstavlja
okvir unutar kojeg se potpisnice obavezuju na meusobnu saradnju u cilju
spreavanja tetnih klimatskih promjena i njihovih moguih djelovanja na okoli, te
na ograniavanju antropogenih emisija, staklenikih plinova na nain da se u
prvom koraku stabiliziraju a potom i reduciraju koncentracije CO2 na nivo koji e
omoguiti normalan razvoj,
Beka konvencija o zatiti ozonskog omotaa, koja obavezuje lanice da zatite
ljudsko zdravlje i okoli od tetnih utjecaja koji mogu nastati od oteenja ozonskog
omotaa u definiranju aktivnosti na tom podruju,
Montrealski protokol o tvarima koje oteuju ozonski omota, koji definira kontrolne
mjere koje trebaju poduzeti lanice i potpisnice protokola za ograniavanje
proizvodnje i potronje kontroliranih tvari.
Za zatitu voda znaajne su sljedee konvencije:
Konvencija o zatiti Sredozemnog mora od zagaivanja,
Protokol o zatiti Sredozemnog mora od zagaivanja sa kopna,
Protokol o posebno zatienim podrujima i biolokoj raznolikosti Sredozemnog
mora,
Meunarodna konvencija o sprjeavanju zagaivanja mora naftom,
Meunarodna konvencija o zatiti od zagaivanja sa brodova,
Konvencija o saradnji na zatiti i odrivoj upotrebi rijeke Dunav.
Za zatitu tla znaajne su sljedee konvencije:
Konvencija UN o suzbijanju dezertifikacije u zemljama pogoenim jakim suama i/ili
dezertifikacijom, posebno u Africi, koja predstavlja najobuhvatniji pristup i put
prema ublaavanju posljedica sua i suzbijanja procesa oteenja zemljita i
ekosistema u aridnim, semiaridnim i suhim subhumidnim podrujima u kojima se te
posljedice javljaju kao rezultata ljudskih aktivnosti i klimatskih promjena.
Po pitanju zatite bioraznolikosti vane su sljedee konvencije:
Konvencija o biolokoj raznolikosti, kao okvirna konvencija u pitanju zatite
bioraznolikosti, s ciljem ouvanja bioloke raznolikosti, odrivog koritenja njenih
komponenti te pravedne raspodjele dobrobiti koje proizlaze iz koritenja genetskih
izvora.
Osim okvirne konvencije o biolokoj raznolikosti, znaajni su i sljedei meunarodni
dokumenti:
Konvencija o meunarodnoj trgovini ugroenim vrstama divljih ivotinja i biljaka,
Konvencija o zatiti europskih divljih vrsta i prirodnih stanita (Bernska konvencija),
Konvencija o zatiti migratornih vrsta divljih ivotinja,
Konvencija o zatiti svjetske kulturne i prirodne batine,
Direktiva Vijea o ouvanju prirodnih stanita i divljih ivotinjskih i biljnih vrsta
(Habitat Directive),
Direktiva o ouvanju ptica u prirodi,
Sporazum o zatiti afriko-euroazijskih migratornih ptica movarica,
Sporazum o zatiti imia u Europi,
Sporazum o zatiti kitova,
59
Konvencija o Europskim pejzaima,

Ramsarska konvencija (Konvencija o movarama koje su od meunarodnog
znaaja naroito kao stanita ptica movarica),
Meunarodna konvencija o zatiti ptica,
Meunarodna konvencija o zatiti biljaka.
Za upravljanje otpadom znaajna je sljedea konvencija:

Bazelska konvencija o nadzoru prekograninog prometa opasnog otpada i
njegovom odlaganju, koja prua okvir za: identifikaciju, obavjetenje i kontrolu
upravljanja opasnim otpadom prihvatljivo sa aspekta ivotne sredine.
Za upravljanje opasnim tvarima i tehnologijama znaajne su sljedee konvencije:
Montrealski protokol o supstancama koje oteuju ozonski omota. Definira
kontrolne mjere koje trebaju poduzeti lanice i potpisnice protokola za
ograniavanje proizvodnje i potronje kontroliranih supstanci i to izvorno pet CFC
supstanci,
Bazelska konvencija o nadzoru prekograninog prometa opasnog otpada i
njegovom odlaganju prua okvir za identifikaciju, obavjetenje i kontrolu
upravljanja opasnim otpadom prihvatljivo sa aspekta ivotne sredine,
Konvencija o proceduri prethodno najavljene saglasnosti za odreene opasne
hemikalije i pesticide u meunarodnoj trgovini (Roterdamska konvencija)
promovira zajedniku odgovornost i saradnju izmeu strana u meunarodnoj
trgovini odreenim opasnim hemikalijama,
Konvencija o dugotrajnim organskim zagaivaima (tokholmska konvencija).
3.1.2. Zakonodavni okvir zatite okolia na nivou Federacije Bosne i Hercegovine
3.1.2.1.
Ustav Federacije Bosne i Hercegovine
Ustav Federacije Bosne i Hercegovine ne navodi zatitu okolia kao jednu od iskljuivih
nadlenosti Federacije Bosne i Hercegovine. Ali, u dijelu III (Podjela nadlenosti izmeu
federalne i kantonalne vlasti), lanom 2. propisana je podijeljena nadlenost federalne i
kantonalne vlasti po pitanju politike zatite ovjekove okoline.
3.1.2.2.
Zakonski propisi na nivou Federacije Bosne i Hercegovine
Na nivou Federacije Bosne i Hercegovine, donesena su tri zakona koja tretiraju zatitu
okolia u najirem smislu.
Zakon o zatiti okolia FBiH (Slubene novine FBiH, broj: 33/03, 38/03)
Odredbe ovoga zakona, kao okvirnog zakona oblasti zatite okolia, odnose se na sve
njegove komponente, a ureuju ouvanje, zatitu, obnovu i poboljanje ekolokog
kvaliteta i kapaciteta okolia, kao i kvalitet ivota, mjere i uvjete upravljanja, ouvanja i
racionalnog koritenja prirodnih resursa, pravne mjere i institucije ouvanja, zatite i
poboljanja zatite okolia, financiranje aktivnosti vezanih za okoli i dobrovoljne mjere i
poslove i zadatke organa uprave na razliitim nivoima vlasti.
Cilj Zakona je smanjeno koritenje, sprjeavanje optereivanja i zagaivanja okolia,
spreavanje naruavanja, kao i poboljanje i oteenog okolia, zatita ljudskog zdravlja i
poboljanje uvjeta okolia za kvalitet ivota, ouvanje i zatita prirodnih resursa, racionalno
koritenje resursa i takav nain privrede kojim se osigurava obnova, usklaenost drugih
interesa entiteta sa zahtjevima za zatitu okolia, meunarodnu saradnja u zatiti okolia,
60
inicijative od javnosti i uee javnosti u aktivnostima koje imaju za cilj zatitu okolia,
koordiniranje privrede i integriranje socijalnog i ekonomskog razvoja u skladu sa
zahtjevima zatite okolia te uspostavu i razvoj institucija za zatitu i ouvanje okolia.
Zakon o zatiti prirode FBiH (Slubene novine FBiH broj: 66/13)
Zakon o zatiti prirode ureuje, kao to je jasno iz samog naziva zakona, pitanja zatite i
ouvanja prirode u najirem smislu. To je opi Zakon, kao i prethodno navedeni, jer se
odredbe ovih zakona primjenjuju i na zatitu voda, zraka, tla, uma i drugih dijelova
prirode ukoliko to nije regulirano posebnim zakonima. Ukoliko je odredbama posebnog
zakona utvren manji stepen zatite u odnosu na zatitu utvrenu ovim zakonom,
primjenjuju se odredbe ovoga zakona.
Ovim zakonom ureuju se uvjeti i nain obnove, zatite, ouvanja i odrivog razvoja
krajolika, prirodnih podruja, biljaka, ivotinja i njihovih stanita, minerala i fosila i drugih
komponenti prirode na teritoriju Federacije Bosne i Hercegovine, nadlenosti tijela koje
obavljaju poslove zatite prirode, planiranje zatite prirode, ope i posebne mjere za
zatitu prirode, informacijski sistem, nadzor, financiranje zatite prirode i kazne za prekraje
za pravne i fizike osobe.
Zakon o Fondu za zatitu okolia FBiH (Slubene novine FBiH broj: 33/03)
Ovim se zakonom utemeljuje Fond za zatitu okolia Federacije Bosne i Hercegovine, te
utvruje ustrojstvo, organizacija i upravljanje Fondom, imovina i djelatnost Fonda, izvori,
namjena i nain koritenja sredstava Fonda, te ureuju druga pitanja u vezi s
pribavljanjem i upravljanjem sredstvima Fonda, kao neprofitne organizacije koja obavlja
djelatnosti u vezi sa prikupljanjem sredstava, poticanjem i financiranjem pripreme,
provedbe i razvoja programa, projekata i slinih aktivnosti u podruju ouvanja, odrivog
koritenja, zatite i unapreivanja stanja okolia i koritenja obnovljivih izvora energije.
Na nivou Federacije Bosne i Hercegovine doneseni su i zakoni koji osim okvirnog nivoa
zatite okolia, zatite prirode te okvira i djelokruga Fonda za zatitu okolia FBiH, tretiraju i
sljedee komponente okolia:
a) Zatita zraka
Prema Zakonu o zatiti okolia FBiH (Slubene novine FBiH broj: 33/03, 38/03), zatita
zraka, obuhvata ouvanje atmosfere u cijelosti sa svim njenim procesima, ouvanje njene
strukture i klimatskih obiljeja. Zrak mora biti zatien od optereenja bilo kojih umjetnih
utjecaja koji se vre na zrak ili na druge komponente okolia putem transmisija
radioaktivnih, tenih, plinovitih ili vrstih materija ukoliko postoji opasnost da e tetno
uticati na kvalitet zraka ili se tetno odraziti na ljudsko zdravlje.
Kada se planira uvoenje aktivnosti i uspostava postrojenja, kao i proizvodnja i koritenje
proizvoda potrebno je poduzeti mjere kako bi nivo polutanata bio sveden na najmanju
moguu mjeru.
Najvaniji propis po pitanju zatite zraka jeste Zakon o zatiti zraka FBiH (Slubene novine
FBiH broj: 33/03, 4/10), kojim se ureuju kljuna pitanja zatite zraka: tehniki uvjeti i mjere
za spreavanje ili smanjivanje emisija u zrak prouzrokovanih ljudskim aktivnostima koje se
moraju potovati u procesu proizvodnje na teritoriji Federacije Bosne i Hercegovine,
planiranje zatite kvaliteta zraka, posebni izvori emisija, katastar emisija, kvalitet zraka,
nadzor i kazne za prekraje za pravna i fizika lica.
61
Istim lanom utvrena su naela ija je primjena nuna u poduzimanju svih mjera
usmjerenih zatiti zraka:
integralni pristup zatiti okolia, ukljuujui zrak, vodu i tlo kao i obveza smanjenja
emisija na najmanju moguu mjeru uz koritenje najboljih raspoloivih tehnologija,
zagaiva plaa, kojim se osigurava da trokove smanjenja zagaivanja zraka
snose operatori izvora emisija zagaujuih materija,
usaglaenost zatite na radu sa pravilima zatite okolia,
poboljanje kvaliteta zraka i izvan teritorija Federacije BiH.
Opa odredba lana 3. propisuje da su tijela Federacije, kantona i opine, operatori

emisije, privredni subjekti i druge pravne i fizike osobe dune meusobno saraivati radi
zatite i poboljanja kvalitete zraka te zabranjuje prouzrokovanje znaajnog zagaivanja
zraka ili nanoenje tete okoliu putem emisija.
Zakon o zatiti od jonizirajuih zraenja i radijacionoj sigurnosti FBiH (Slubene novine
FBiH broj: 15/99). Pod ouvanjem okoline od tetnog djelovanja jonizirajuih zraenja, u
smislu ovog zakona, podrazumijeva se, izmeu ostalog i zatita zraka.
b) Zatita voda
Zakon o vodama FBiH (Slubene novine FBiH broj: 70/06) je krovni zakon kojim se ureuje
nain upravljanja vodama unutar teritorije Federacije Bosne i Hercegovine, a pojam
upravljanja obuhvata zatitu voda, koritenje voda, zatitu od tetnog djelovanja voda i
ureenje vodotoka i drugih voda. Zatita voda ureena je ovim zakonom indirektno, a
pojedinim odredbama i direktno.
Njime se ureuje: vodno dobro i javno vodno dobro, vodni objekti, pravna lica i druge
institucije nadlene za pojedina pitanja upravljanja vodama i druga problematika vezana
za vode u Federaciji.
Od ostalih zakonskih propisa usvojenih na federalnom nivou, za pitanje zatite voda
relevantne su pojedine odredbe okvirnih zakona:
Zakona o zatiti okolia FBiH (Slubene novine FBiH broj: 33/03, 38/03), prema ijoj
okvirnoj odredbi zatita voda obuhvata ouvanje povrinskih i podzemnih voda,
zaliha, reguliranje kvaliteta i kvantiteta vode, zatitu korita, obalnih podruja
kopnenih voda i akvifera,
Zakona o Fondu za zatitu okolia FBiH (Slubene novine FBiH broj: 33/03),
Zakona o zatiti prirode FBiH (Slubene novine FBiH broj: 66/13),
Zakona o slatkovodnom ribarstvu FBiH (Slubene novine FBiH broj: 64/04),
Zakona o koncesijama FBiH (Slubene novine FBiH broj: 40/02, 61/06),
Zakon o zatiti od jonizirajuih zraenja i radijacionoj sigurnosti FBiH (Slubene
novine FBiH broj: 15/99),
Zakon o zatiti i spaavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea
("Slubene novine FBiH" broj: 39/03, 22/06 i 43/10).
c) Zatita tla
Najvaniji federalni zakoni koji ureuju pitanja zatite tla, kao jedne od komponenti okolia,
su, osim okvirnih Zakona o zatiti okolia FBiH (Slubene novine FBiH, broj: 33/03, 38/03),
Zakona o zatiti prirode FBiH (Slubene novine FBiH broj: 66/13) i Zakona o Fondu za
zatitu okolia FBiH (Slubene novine FBiH broj: 33/03), zakoni navedeni dalje u tekstu.
62
Zakon o prostornom planiranju i koritenju zemljita na nivou FBiH (Slubene novine FBiH
broj: 2/06, 72/07, 32/08, 4/10, 13/10, 45/10). Ovaj zakon ureuje planiranje koritenja
zemljita na nivou Federacije Bosne i Hercegovine kroz izradu i donoenje planskih
dokumenata i njihovo provoenje, definira vrste i sadraj planskih dokumenata, koritenje
zemljita na nivou Federacije te odreuje da planiranje na svim nivoima mora biti
usklaeno sa posebnim propisima iz oblasti zatite okolia, kulturnohistorijskog,
graditeljskog i prirodnog naslijea, tla, zraka, uma, voda, zdravlja, kao i zatite
energetskih, rudarskih i industrijskih objekata, infrastrukturnih objekata i objekata veze, te
zatite sportskih, turistikih, namjenskih i sigurnosnih objekata i njihove infrastrukture.
Zakon o geolokim istraivanjima FBiH (Slubene novine FBiH broj: 9/10) ureuje
obavljanje geolokih istraivanja, faze izvoenja geolokih istraivanja, geoloka
istraivanja od interesa za Federaciju Bosne i Hercegovine, djelatnosti koje koriste rezultate
geolokih istraivanja, izradu i podjelu geolokih karata, istrani prostor, voenje katastra,
izradu i reviziju geoloke dokumentacije, odobrenje za bavljenje registriranom djelatnou
iz oblasti geologije, izrada geoloke baze podataka i druga pitanja vezana uz geoloka
istraivanja.
Zakon o poljoprivrednom zemljitu FBiH (Slubene novine FBiH broj: 52/09), kojim se
utvruju definicije, osnovni principi i upravljanje, zatita, koritenje, ureenje, raspolaganje,
evidencije kao i ostala znaajna pitanja koja se odnose na poljoprivredno zemljite na
teritoriji Federacije Bosne i Hercegovine. Zakonom je odreeno ouvanje, namjensko
koritenje, poveanje proizvodne sposobnosti i unapreenje upravljanja poljoprivrednim
zemljitem kao ogranienog i neobnovljivog prirodnog resursa, bez obzira na to u ijem je
vlasnitvu te usklaivanje interesa svih subjekata u koritenju poljoprivrednog zemljita u
privrednom i ekonomskom razvoju zemlje.
Zakon o graevinskom zemljitu FBiH (Slubene novine FBiH broj: 147/03), kojim se
ureuju uslovi i nain stjecanja prava na zemljitu u gradovima i naseljima gradskog
karaktera i drugim podrujima koji su predvieni za stambenu i drugu izgradnju, vrijeme
prestanka tih prava, nain koritenja i upravljanja kao i naknade za koritenje ovog
zemljita.
Od ostalih zakonskih propisa usvojenih na federalnom nivou, za pitanje zatite tla
relevantne su pojedine odredbe sljedeih zakona, kojima se posredno nadograuje
pravni okvir zatite tla:
Zakon o prikupljanju, proizvodnji i prometu sekundarnih sirovina i otpadnih
materijala FBiH (Slubene novine FBiH broj: 35/98),
Zakon o zatiti od jonizirajuih zraenja i radijacionoj sigurnosti FBiH (Slubene
Zakonom o koncesijama FBiH (Slubene novine FBiH broj: 40/02, 61/06,).
d) Zatita bioraznolikosti
Za zatitu bioraznolikosti na federalnom nivou najznaajniji je Zakon o zatiti prirode FBiH
(Slubene novine FBiH broj: 66/13), koji daje definicije pojma bioraznolikosti (nejednakost
meu ivim organizmima iz svih izvora, ukljuujui, izmeu ostalog, kopnene, morske i
druge vodene ekosisteme i ekoloke sklopove kojima pripadaju) te drugih relevantnih
pojmova, kao to je prirodno podruje, okolino osjetljivo podruje, osjetljive, rijetke,
endemine vrste i dr. Mjerama propisanim ovim zakonom osiguravaju se temeljni uvjeti za
zatitu prirode i odrivi razvoj prirode i okolia, a osobito obnova, zatita, ouvanje i odriva
upotreba ekoloke ravnotee u prirodi, obnovljivih prirodnih resursa te prirode, ukljuujui
revitalizaciju oteenih podruja i dijelova prirode.
63
Zakon o zatiti okolia FBiH (Slubene novine FBiH broj: 33/03, 38/03) sadri okvirnu
odredbu o ouvanju biosfere, prema kojoj ouvanje biosfere obuhvata zatitu ivih
organizama, njihovih zajednica i stanita, ouvanje prirodnih procesa unutar njihovih
stanita i prirodne ravnotee uz osiguravanje odrivosti ekosistema. Koritenje biosfere ne
moe se vriti na nain koji naruava prirodne procese i uvjete bioraznolikosti i predstavlja
opasnost za njegovu odrivost.
Zakonom o Nacionalnom parku Una (Slubene novine FBiH broj: 44/08) ureuju se
pitanja zatite, unapreenja i koritenja Javne ustanove Nacionalni park Una, to se
odnosi i na zatitu bioloke raznolikosti unutar podruja Nacionalnog parka.
Zakon o lovstvu FBiH (Slubene novine FBiH broj: 4/06, 8/10) svojim odredbama
uspostavlja okvir zatite divljai koju odreuje kao dravno vlasnitvo i dobro od opeg
interesa, koje uiva posebnu brigu i zatitu.
Zakon o slatkovodnom ribarstvu FBiH (Slubene novine FBiH broj: 64/04) ureuje
slatkovodno ribarstvo: ribolovne vode, ribolov, akvakulturu, zatitu riba, ribarsko-uvarsku
slubu i druga pitanja koja su od znaaja za oblast slatkovodnog ribarstva na teritoriji
Federacije Bosne i Hercegovine. Ribe u ribolovnim vodama koriste se, prema odredbi
ovog zakona, na odriv nain koji doprinosi ouvanju bioloke raznolikosti ekolokih
sistema. Ribe se u ribolovnim vodama mogu loviti i uzgajati pod uvjetima propisanim ovim
zakonom i drugim propisima donesenim na temelju njega.
Na nivou Federacije BiH trenutno ne postoji zakonski okvir u oblasti umarstva s obzirom na
to da je Uredba o umama, kojom je privremeno zamijenjen neustavni Zakon o umama
FBiH iz 2002. godine, takoer stavljena van snage presudom Ustavnog suda.
e) Upravljanje otpadom
Zakon o upravljanju otpadom FBiH (Slubene novine FBiH broj: 33/03, 72/09) tretira sve
kategorije otpada (ne tretira radioaktivni otpad, otpadne plinove isputene u atmosferu, i
otpadne vode) i definira vrste aktivnosti u upravljanju otpadom, funkcioniranje sistema i
postrojenja za tretman otpada. Cilj Zakona je podsticanje i osiguranje najvanijih uslova
radi sprjeavanja nastajanja otpada, prerade otpada za ponovnu upotrebu i reciklau,
izdvajanje sirovog materijala i njegovo koritenje za proizvodnju energije te sigurno
odlaganje otpada. Na temelju ovog Zakona donesen je vei broj pravilnika i uredbi u
svrhu njegove provedbe.
Zakon o zatiti okolia FBiH (Slubene novine FBiH broj: 33/03, 38/03) sadri opu
odredbu prema kojoj zatita od tetnog utjecaja otpada na okoli obuhvata sve vrste
tvari, proizvoda, ukljuujui ambalau i materijal za pakiranje tih tvari, odnosno sve vrste
proizvoda koji se odlau ili za koje se planira da e biti odloeni. Prema istom Zakonu,
imalac otpada duan je poduzeti adekvatne mjere za upravljanje otpadom i osigurati
osnovne mjere u cilju spreavanja stvaranja otpada, recikliranja i tretiranja otpada za
ponovnu upotrebu, ekstrakciju sirovina i mogue energije, te sigurno odlaganje.
Za upravljanje otpadom bitne su i ope odredbe o odvodnji i preiavanju otpadnih
voda u lanu 54. i 55. Zakona o vodama FBiH (Slubene novine FBiH broj: 70/06), s
obzirom na to da se radi o materiji koju Zakon o upravljanju otpadom ne ureuje.
S obzirom na to da ni pitanje zatite od radioaktivnog otpada nije predmet ureenja
Zakona o upravljanju otpadom, zakonski okvir daje Zakon o zatiti od jonizirajueg
zraenja i radioaktivnoj sigurnosti FBiH (Slubene novine FBiH broj: 15/99). to se tie
otpadnih plinova koji nastaju od otpada ili od procesa razgradnje otpada isputenih u
64
atmosferu, relevantne su odredbe Zakona o zatiti zraka FBiH (Slubene novine FBiH broj:
33/03, 4/10).
Zakon o prikupljanju, proizvodnji i prometu sekundarnih sirovina i otpadnih materijala FBiH
(Slubene novine FBiH broj: 35/98) ureuje prava, obveze i odgovornosti pravnih i fizikih
osoba u oblasti prikupljanja, proizvodnje i prometa korisnih otpadnih materijala, te
proizvodnje i prometa sekundarnih sirovina. U postupanju sa otpadnim materijalima
moraju se potivati propisi o zatiti okolia.
f) Buka i vibracije
Zakon o zatiti od buke FBiH (Slubene novine FBiH broj: 110/12) propisuje dozvoljen nivo
buke, mjere zatite od buke, nain mjerenja i evidentiranja buke, granine vrijednosti buke
svrstane prema ambijentu, namjeni prostora i dobu dana (dan ili no) s ciljem zatite
zdravlja ljudi, zatite radnog i ivotnog prostora, te okolia openito, a ureuje i druga
pitanja od znaaja za zatitu od buke.
Zakon o zatiti okolia FBiH (Slubene novine FBiH broj: 33/03, 38/08) u lanu 2. propisuje
da se njegove odredbe odnose i na sve vidove djelatnosti kojima je svrha koritenje i
optereivanje prirodnih resursa, odnosno, djelovanje na okoli koje znai opasnost od
njegova zagaivanja, zagauje okoli ili imaju izvjestan utjecaj na okoli (poput buke i
vibracija).
Zatita od buke i vibracija u okoliu obuhvata sve vrste umjetno proizvedenih emisija
energija koje izazivaju optereenje nepoeljnom, neprijatnom bukom, odnosno
vibracijama koje mogu ugroziti zdravlje ili tetno uticati na zdravlje. Radi zatite od buke
potrebno je, prema odredbi ovog Zakona, primjenjivati tehnike i organizacijske metode
koje podstiu smanjivanje stvaranja emisija buke ili vibracija, odnosno izvora koji stvaraju
buku ili vibracije, smanjivanje optereenja, odnosno spreavanje poveavanja
optereenja bukom ili vibracijama, naknadnu zatitu u onim sredinama koje su pod
stalnim optereenjem iznad utvrenih standarda.
g) Izgraeni okoli
Zakon o zatiti okolia FBiH (Slubene novine FBiH broj: 33/03, 38/03) u lanu 17. propisuje
da se razvojnim planom odreuju zone izgradnje na odreenim lokacijama zavisno od
stepena optereenja okolia i svrhe izgradnje unutar odreenih dijelova na odreenim
lokacijama.
Obavljanje aktivnosti u pojedinim zonama gdje postoji zatitna udaljenost ili podruje,
dozvoljeno je na nain utvren posebnim propisima u skladu sa prirodom optereivanja
okolia i propisima o zatiti okolia, a zelene povrine i pojas sklonita unutar opine
ureuju se na nain utvren posebnim propisima.
Zakon o prostornom planiranju i koritenju zemljita na nivou FBiH (Slubene novine FBiH
broj: 2/06, 72/07, 32/08, 4/10, 13/10, 45/10) takoer posredno ureuje pitanje zatite
izgraenog okolia.
h) Opasne tvari i tehnologije
Zakon o zatiti okolia FBiH (Slubene novine FBiH broj: 33/03, 38/03) odreuje da zatita
od tetnih utjecaja opasnih supstanci obuhvata upotrebu svih prirodnih i vjetakih tvari
koje se koriste, proizvode ili distribuiraju od korisnika okolia u toku provoenja aktivnosti, a
koje su po svom kvantitetu ili kvalitetu, eksplozivne, zapaljive, radioaktivne, toksine,
65
podlone koroziji, izazivaju infekcije, ekotoksine, mutagene, kancerogene, ili iritirajue, ili
mogu izazvati takav utjecaj u kontaktu sa drugim supstancama. Kada se upravlja opasnim
tvarima ili u toku upotrebe, ukljuujui i eksploataciju, odnosno ekstrakciju, skladitenje,
transport, proizvodnju, izradu i primjenu ili kada se primjenjuju opasne tehnologije, moraju
se preduzeti sve potrebne zatitne i sigurnosne mjere kojima se rizik od opasnosti po okoli
svodi na najnii stepen ili se eliminira mogunost takvih opasnosti u skladu sa posebnim
propisima.
Kada se primjenjuju tehnologije koje mogu predstavljati opasnost po okoli mora se
odrediti zatitna oblast ili razdaljina, shodno prirodi izvora opasnosti, kako bi se umanjio rizik
od opasnosti po okoli.
Od ostalih zakonskih propisa usvojenih na federalnom nivou, za opasne tvari i tehnologije
relevantne su pojedine odredbe sljedeih zakona:
Zakon o zatiti od jonizirajueg zraenja i radijacionoj sigurnosti FBiH (Slubene
Zakon o upravljanju otpadom FBiH (Slubene novine FBiH broj: 33/03, 72/09).
i) Radijacija
Zakon o zatiti okolia FBiH (Slubene novine FBiH broj: 33/03, 38/03) propisuje da zatita
od tetnih radijacijskih uticaja po okoli obuhvata vjetaki proizvedenu i prirodnu
jonizaciju, nejonizirajuu radijaciju i termalnu radijaciju.
Na federalnom nivou pitanje zatite od radijacije ureeno je odredbama Zakona o zatiti
od jonizirajueg zraenja i radijacionoj sigurnosti FBiH (Slubene novine FBiH broj: 15/99).
Zakon odreuje mjere zatiteivota i zdravlja stanovnitva, sadanjih i buduih
generacija, mjere ouvanja okolina od tetnog djelovanja jonizirajuih zraenja i
neophodne mjere radijacione sigurnosti pri upotrebi izvora jonizirajuih zraenja. Odredbe
ovog zakona primjenjuju se na zatitu od radioaktivnih tvari, na ureaje i postrojenja s
radioaktivnim tvarima za upotrebu u medicini, privredi, kolstvu, nauci, istraivanjima i u
opoj upotrebi, ureaje i postrojenja koji proizvode ili mogu prouzrokovati jonizirajua
zraenja, radioaktivni otpad, pojave jonizirajuih zraenja u okolini i to u svim sluajevima
kad sadraj ili jaina zraenja prelazi ili moe prelaziti granice odreene propisom
donesenim na osnovu ovog zakona ili drugim posebnim propisom.
3.1.3. Zakonodavni okvir zatite okolia na nivou Unsko-sanskog kantona
3.1.3.1.
Ustav Unsko-sanskog kantona
Ustavom Unsko-sanskog kantona odreeno je da je politika zatite ovjekove okoline u

zajednikoj nadlenosti kantonalne i federalne vlasti, te da, ovisno o potrebama,
ovlatenja koja su tom dodjelom nadlenosti data kantonalnoj i federalnoj vlasti mogu biti
vrena zajedniki ili odvojeno, od strane kantona a koordinirano od strane federalne vlasti,
a o emu se postie dogovor na trajnoj osnovi. Ta podijeljena nadlenost obuhvaa i
zatitu zraka, kao komponentu okolia.
3.1.3.2.
Zakonski propisi na nivou Unsko-sanskog kantona
a) Zatita zraka
Kanton nije donio zakon koji regulira zatitu zraka. Neka od pitanja vezana za zatitu zraka
dotiu odredbe Zakona o komunalnim djelatnostima (Slubeni glasnik USK broj: 4/11,
66
11/11, 6/12, 13/12), posebno njegove odredbe o snabdijevanju plinom, dimnjaarskoj

djelatnosti te sakupljanja, tretiranja i odlaganja otpada.
b) Zatita voda
Najvaniji kantonalni propis koji se tie zatite voda jeste Zakon o vodama USK (Slubeni
glasnik USK broj: 4/11), kojim se ureuje nain upravljanja vodama, vodnim dobrima i
vodnim objektima na podruju Unsko-sanskog kantona koji su prema federalnom Zakonu
o vodama u nadlenosti Kantona. Upravljanje vodama, u smislu ovog zakona obuhvata:
zatitu voda, koritenje voda, zatitu od tetnog djelovanja voda i ureenje vodotoka i
drugih voda.
Svrha ovog Zakona je osiguranje upravljanja vodama s ciljem: smanjenja zagaenja
voda, postizanja dobrog stanja voda i sprjeavanja degradacije voda, postizanja
odrivog koritenja voda, osiguranja pravinog pristupa vodama, poticanja drutvenog i
privrednog razvoja, zatite ekosistema, smanjenja rizika od poplava i drugih negativnih
uticaja voda, osiguranja uea javnosti u donoenju odluka koje se odnose na vode,
spreavanja i rjeavanja sukoba vezanih za zatitu i koritenje voda.
Vode su ope dobro i kao takve su pod posebnom zatitom Federacije Bosne i
Hercegovine, Kantona i opine.
Od ostalih kantonalnih zakona koji dotiu pitanje zatite voda treba spomenuti: Zakon o
komunalnim djelatnostima USK (Slubeni glasnik USK broj: 4/11, 11/11, 6/12, 13/12), kojim
su ureene komunalne djelatnosti, izmeu ostalih i djelatnost vodosnabdijevanja te
odvodnje i preiavanja otpadnih voda, Zakon o upravljanju otpadom USK (Slubeni
glasnik USK broj: 4/12, 8/14), koji se primjenjuje na sve kategorije otpada, kao i na teni
otpad te mulj nastao u ureajima za preiavanje otpadnih voda prilikom njihovog
tretmana. Takoer, ovu oblast jednim dijelom ureuje i Zakon o lokalnoj samoupravi USK
(Slubeni glasnik USK broj: 8/11), s obzirom da, prema ovom zakonu, u vlastite
nadlenosti jedinice lokalne samouprave izmeu ostalog spada i upravljanje, financiranje i
unapreenje djelatnosti i objekata lokalne komunalne infrastrukture, u koje spada i
vodosnabdijevanje, odvoenje i preiavanje otpadnih voda.
Zakon o prostornom ureenju i graenju USK (Slubeni glasnik USK broj: 10/11, 13/11) u
lanu 2. stav (2) naglaava da Kanton i opine, u svim oblastima u okviru svoje
nadlenosti, usklauju interese i ciljeve razvoja u pogledu koritenja prostora i dobara,
zatitu poljoprivrednog, graevinskog i umskog zemljita, vodnih povrina, energetskih
sistema, prirodnih resursa, prirodnih rijetkosti, kao i razvoja funkcija i djelatnosti od
zajednikog interesa.
c) Zatita tla
Zakon o umama USK (Slubeni glasnik USK broj: 5/97, 6/99, 3/02) ureuje uzgoj, zatitu,
koritenje i raspolaganje umom i umskim zemljitem kao prirodnim bogatstvom, s ciljem
ouvanja bioloke raznolikosti te osiguranja upravljanja na principima odrivog razvoja,
socijalne odgovornosti i ekoloke prihvatljivosti. ume i umska zemljita su ovim Zakonom
odreeni kao temeljni prirodni resurs ije vrijednosti se manifestuju kroz ekoloke, socijalne i
ekonomske funkcije te kao dobro od opeg interesa uivaju posebnu brigu i zatitu
Federacije, kantona i jedinica lokalne samouprave.
Zakon o upravljanju otpadom USK (Slubeni glasnik USK broj: 4/12, 8/14) za jedan od
ciljeva ima saniranje otpadom oneienog tla.
67
Zakon o komunalnim djelatnostima USK (Slubeni glasnik USK broj: 4/11, 11/11, 6/12,
13/12) na posredan nain ureuje i zatitu tla, s obzirom na to da je pravilno i uredno
obavljanje nekih od komunalnih djelatnosti jedan od preduvjeta zatite i sanacije
oneienog tla.
Zakon o prostornom ureenju i graenju USK (Slubeni glasnik USK broj: 10/11, 13/11,
19/11, 8/13, 12/13) definie obavezu Kantona i opina da u svim oblastima usklauju
interese i ciljeve razvoja u pogledu koritenja prostora i dobara, zatitu poljoprivrednog,
graevinskog i umskog zemljita, vodnih povrina, energetskih sistema, prirodnih resursa,
prirodnih rijetkosti, kao i razvoja funkcija i djelatnosti od zajednikog interesa.
d) Zatita bioraznolikosti
Zakon o umama USK (Slubeni glasnik USK broj: 5/97, 6/99, 3/02) ureuje uzgoj, zatitu,
koritenje i raspolaganje umom i umskim zemljitem kao prirodnim bogatstvom, s ciljem
ouvanja bioloke raznolikosti. ume i umska zemljita su odreene kao temeljni prirodni
resurs ije vrijednosti se manifestuju kroz ekoloke, socijalne i ekonomske funkcije te kao
dobro od opeg interesa uivaju posebnu brigu i zatitu Federacije, kantona i jedinica
lokalne samouprave.
e) Upravljanje otpadom
Zakonom o upravljanju otpadom USK (Slubeni glasnik USK broj: 4/12, 8/14) ureuje se
nain upravljanja otpadom na podruju Unsko-sanskog kantona, a naroito: kategorije i
vrste otpada, planiranje upravljanja otpadom na podruju Kantona, postupak izdavanja
dozvole za upravljanje otpadom, obezbjeenje uslova za postupanje s otpadom, prava,
obaveze i odgovornosti Kantona, opina, pravnih i fizikih lica, operatora upravljanja
otpadom i proizvoaa i vlasnika otpada, finansiranje djelatnosti i aktivnosti upravljanja
otpadom, nadzor nad upravljanjem otpadom i druga znaajna pitanja u vezi upravljanja
otpadom. Njegovim donoenjem uspostavljen je osnovni zakonski okvir upravljanja
otpadom. S obzirom na to da se, kako sam Zakon izriito navodi, njegove odredbe ne
primjenjuju na radioaktivni otpad, gasove isputene u atmosferu, te na otpadne vode
koje se isputaju u povrinske vode ili kanalizacionu mreu, pitanje upravljanja ovim
vrstama otpada ureeno je odredbama drugih zakona.
13/12) i Zakon o vodama USK (Slubeni glasnik USK broj: 4/11) ureuju upravljanje
otpadnim vodama koje se isputaju u povrinske vode ili kanalizacionu mreu. Na gasove
isputene u atmosferu i radioaktivni otpad primjenjuju se odredbe relevantnih federalnih
zakona, to ukazuje na potrebu unapreenja predmetne legislative na kantonalnom
nivou.
f) Buka i vibracije
Zakon o zatiti od buke USK (Slubeni glasnik USK broj: 6/13) utvruje dozvoljene nivoe
buke, mjere zatite od buke i nain mjerenja buke, granine nivoe buke usklaene sa
namjenom prostora i vremenom dana, tako da ne ugroavaju ivot i rad ljudi, a posebno
njihovo zdravlje kao i druga pitanja od znaaja za zatitu od buke.
19/11, 8/13, 12/13) propisujui obavezna tehnika svojstva graevine, u lanu 83.
odreuje da graevina mora biti projektovana i izgraena tako da nivoi buke u graevini
68
i njenoj okolini ne prelaze doputene vrijednosti za njenu namjenu, odreene posebnim

propisom.
g) Izgraeni okoli
19/11, 8/13, 12/13) ureuje naela za plansko ureenje prostora, organizaciju sistema
prostornog ureenja, vrste, sadraj, nain izrade i postupak donoenja planskih
dokumenata, planova i pravila provoenja planskih dokumenata, uslove projektovanja,
graenja, upotrebe i odravanja graevine, tehnika svojstva i druge uslove koje moraju
zadovoljavati graevine, graevinski materijali, proizvodi i oprema koji se grade ili
ugrauju za izgradnju graevina na podruju Unsko-sanskog kantona, sadraj projektne
dokumentacije, uslovi za obavljanje poslova projektovanja, graenja, nadzora, te
postupci izdavanja lokacijske informacije, odnosno urbanistike saglasnosti, odobrenja za
graenje i odobrenja za upotrebu graevine, kao i obaveze i nadlenosti urbanistiko-graevinske inspekcije.
13/12) kao komunalne djelatnosti individualne komunalne potronje ureuje djelatnost
javnih parking prostora i javnih garaa i djelatnost trnica na veliko i trnica na malo
(pijaca). S obzirom na to da se radi o dijelovima izgraenog okolia, te odredbe, te
odredbe o svim djelatnostima zajednike komunalne potronje ureenim ovim Zakonom
imaju odreeni znaaj po pitanju njegove zatite.
h) Opasne tvari i tehnologije
Na kantonalnom nivou ne postoji zakonski propis koji bi u cijelosti regulirao pitanje zatite
od opasnih tvari i tehnologija. Odredbe Zakona o upravljanju otpadom primjenjuju se i na
odloeni eksploziv, kao i otpad nastao pri traenju, iskopavanju, prijevozu i konanoj
obradi ili unitavanju minsko-eksplozivnih sredstava i drugih ubojitih sredstava i eksploziva,
stoga je pitanje zatite od opasnih tvari i tehnologija njime dijelom ureeno.
i) Radijacija
Pitanje zatite od radijacije je u nadlenosti Federacije Bosne i Hercegovine, pa se stoga
sve mjere po pitanju radijacijske sigurnosti vre u skladu sa federalnim zakonom.
3.1.4. Legislativa zatite okolia na nivou opina USK
Opine Unsko-sanskog kantona donijele su opinske propise (opinske odluke) kojima je
regulirana oblast zatite okolia, kako slijedi:
a) Opina Biha:
Odluka o odvodnji i preiavanju otpadnih voda (Slubeni glasnik Opine Biha
broj: 7/13),
Odluka o snabdijevanju pitkom vodom (Slubeni glasnik Opine Biha broj: 8/13),
Odluka o nainu formiranja cijena komunalnih proizvoda i usluga individualne
komunalne potronje (Slubeni glasnik Opine Biha broj: 8/13),
Odluka o nainu postupanja sa komunalnim otpadom (Slubeni glasnik Opine
Biha broj: 11/13),
Odluka o komunalnoj naknadi (Slubeni glasnik Opine Biha broj: 7/12),
Odluka o dimnjaarskoj djelatnosti (u formi Nacrta),
69
Odluka o uslovima i nainu prikljuenja na objekte i ureaje komunalne

infrastrukture (u formi Nacrta),
Odluka o komunalnom redu (Slubeni glasnik Opine Biha broj: 7/09),
Odluka o vrenju pogrebne djelatnosti, izgradnji, upravljanju i odravanju mezarjagroblja (Slubeni glasnik Opine Biha broj: 08/09),
Odluka o utvrivanju vrijednosti boda za komunalnu naknadu (Slubeni glasnik
Opine Biha broj: 14/13),
Odluka o zatiti izvorita vode za pie Klokot i Privilica (Slubeni glasnik Opine
Biha broj: 15/09),
Odluka o zatiti izvorita vode za pie Ostrovica i Toplica (Slubeni glasnik Opine
Biha broj: 15/09).
b) Opina Bosanska Krupa:

Odluka o odvodnji i preiavanju otpadnih voda (Slubeni glasnik Opine
Bosanska Krupa broj: 7/13),
Odluka o snabdijevanju pitkom vodom (Slubeni glasnik Opine Bosanska Krupa
broj: 7/13),
Odluka o zatiti izvorita vode za pie Ada, opina Bosanska Krupa (Slubeni
glasnik Opine Bosanska Krupa broj: 4/08),
Odluka o dimnjaarskoj djelatnosti (Slubeni glasnik Opine Bosanska Krupa broj:
2/12),
Odluka o komunalnom redu (Slubeni glasnik Opine Bosanska Krupa broj: 3/12),
Odluka o grobljima-mezarjima (Slubeni glasnik Opine Bosanska Krupa broj:
4/13),
Odluka o regulaciji cestovnog saobraaja (Slubeni glasnik Opine Bosanska
Krupa broj: 8/12),
Odluka o utvrivanju prijedloga cjenovnika osnovnih komunalnih usluga (Slubeni
glasnik Opine Bosanska Krupa broj: 2/13),
Opine Bosanska Krupa broj: 9/13),
Odluka o odravanju javnih (zelenih) povrina (Slubeni glasnik Opine Bosanska
Krupa broj: 3/12).
c) Opina Bosanski Petrovac:
Odluka o odvodnji i preiavanju otpadnih voda (Slubeni glasnik Opine
Bosanski Petrovac broj: 7/14),
Odluka o snabdijevanju pitkom vodom (u formi Nacrta),
Odluka o nainu postupanja sa komunalnim i njemu slinim otpadom (Slubeni
glasnik Opine Bosanski Petrovac broj: 8/13),
Odluka o komunalnoj naknadi (Slubeni glasnik Opine Bosanski Petrovac broj:
6/12),
Odluka o dimnjaarskoj djelatnosti (Slubeni glasnik Opine Bosanski Petrovac
broj: 6/12),
Odluka o komunalnom redu (Slubeni glasnik Opine Bosanski Petrovac broj:
2/12),
Odluka o upravljanju i odravanju objekata i ureaja javne rasvjete (Slubeni
Odluka o upravljanju objektima i ureajima javne urbane opreme (Slubeni glasnik
Opine Bosanski Petrovac broj: 8/13),
Odluka o vrenju pojedinih komunalnih djelatnosti (Slubeni glasnik Opine
Bosanski Petrovac broj: 5/12),
Odluka o obavljanju komunalnih djelatnosti (Slubeni glasnik Opine Bosanski
Petrovac broj: 5/12),
70
Odluka o uslovima i nainu prikljuenja na objekte i ureaje komunalne

infrastrukture (Slubeni glasnik Opine Bosanski Petrovac broj: 6/12),
Odluka o utvrivanju jedinice mjere i propisivanja naina formiranja cijena
komunalnih proizvoda i usluga (u formi Nacrta),
Odluka o utvrivanju vrijednosti boda za obraun komunalne naknade (Slubeni
Odluka o pogrebnoj djelatnosti (Slubeni glasnik Opine Bosanski Petrovac broj:
8/14),
Odluka o drugim komunalnim djelatnostima (Slubeni glasnik Opine Bosanski
Petrovac broj: 5/12),
Odluka o davanju na upravljanje i odravanje komunalnih objekata i ureaja
individualne i zajednike komunalne potronje (Slubeni glasnik Opine Bosanski
Petrovac broj: 5/12).
d) Opina Buim:
Odluka o odvodnji i preiavanju otpadnih voda (Slubeni glasnik Opine Buim
broj: 14/13),
Odluka o snabdijevanju pitkom vodom (Slubeni glasnik Opine Buim broj:
12/13),
glasnik Opine Buim broj: 14/13),
Odluka o komunalnoj naknadi (Slubeni glasnik Opine Buim broj: 6/12),
Odluka o komunalnom redu (Slubeni glasnik Opine Buim broj: 11/13),
Odluka o upravljanju i odravanju objekata i ureaja javne rasvjete Slubeni
glasnik Opine Buim broj: 7/12),
Opine Buim broj: 6/12, 1/13).
e) Opina Cazin:
Odluka o odvodnji i preiavanju otpadnih voda (zakljuak o prihvaanju Nacrta
objavljen u Slubenom glasniku Opine Cazin broj: 9/13),
Odluka o snabdijevanju pitkom vodom (zakljuak o prihvaanju Nacrta objavljen u
Slubenom glasniku Opine Cazin broj: 9/13),
Odluka o dimnjaarskoj djelatnosti (Slubene novine Opine Cazin broj: 8/12),
Odluka o komunalnom redu (Slubene novine Opine Cazin broj: 03/07),
Odluka o davanju saglasnosti na cijene komunalnih usluga (Slubene novine
Opine Cazin broj: 9/13),
Odluka o utvrivanju vrijednosti boda za obraun komunalne naknade (Slubene
novine Opine Cazin broj: 09/13),
Odluka o utvrivanju komunalne naknade za finansiranje komunalne djelatnosti
zajednike komunalne potronje (Slubene novine Opine Cazin broj: 09/13),
Odluka o javnim parking prostorima (Slubene novine Opine Cazin broj: 2/11),
Odluka o prikljuenju graevina na objekte i ureaje sistema javne odvodnje
otpadnih voda (u formi Nacrta),
Odluka o prikljuenju graevina na javni sistem snabdijevanja pitkom vodom
(Slubene novine Opine Cazin broj: 7/14).
f) Opina Klju:
Odluka o odvodnji i preiavanju otpadnih voda (Slubeni glasnik Opine Klju,
broj: 10/13),
Odluka o sakupljanju i tretiranju komunalnog otpada (Slubeni glasnik Opine
Klju broj: 5/13),
Odluka o komunalnoj naknadi (Slubeni glasnik Opine Klju broj: 4/12),
71
Odluka o obavljanju dimnjaarske djelatnosti (Slubeni glasnik Opine Klju broj:

5/13),
Odluka o komunalnom redu (Slubeni glasnik Opine Klju broj: 10/13),
Odluka o upravljanju, ureivanju i odravanju mezarja i groblja (Slubeni glasnik
Opine Klju broj: 10/13),
Odluka o nainu obavljanja komunalnih djelatnosti i komunalnom redu (Slubeni
glasnik Opine Klju broj: 11/05),
Odluka o komunalnim djelatnostima (Slubeni glasnik Opine Klju broj: 11/11),
Odluka o vrijednosti boda za obraun komunalne naknade (Slubeni glasnik
Opine Klju broj: 4/12),
Odluka o djelatnosti javnih parking prostora i javnih garaa (u formi Nacrta).
g) Opina Sanski Most:

Odluka o odvodnji i preiavanju otpadnih voda (Slubeni glasnik Opine Sanski
Most broj: 1/12),
Odluka o snabdijevanju pitkom vodom (u formi Nacrta),
Odluka o komunalnoj naknadi (Slubeni glasnik Opine Sanski Most broj: 1/07,
1/11, 10/12),
Odluka o dimnjaarskoj djelatnosti (Slubeni glasnik Opine Sanski Most broj:
5/12),
Odluka o komunalnom redu (Slubeni glasnik Opine Sanski Most broj: 9/09),
Odluka o upotrebi, ureenju i odravanju groblja i mezarja (Slubeni glasnik
Opine Sanski Most broj: 7/06),
Odluka o utvrivanju jedinice mjere i propisivanja naina formiranja cijena
komunalnih proizvoda i usluga (Slubeni glasnik Opine Sanski Most broj: 20/11),
Odluka o davanju saglasnosti na Odluku o cijeni komunalnih usluga (Slubeni
glasnik Opine Sanski Most broj: 10/11),
Opine Sanski Most broj: 1/11 i 10/12),
Odluka o prijenosu prava upravljanja, odravanja mezarja-groblja i spomen
podruja (Slubeni glasnik Opine Sanski Most broj: 1/06),
Odluka o prijenosu poslova upravljanja, odravanja i pruanja usluga na javnim
parking prostorima (Slubeni glasnik Opine Sanski Most broj: 1/10),
Odluka o subvencioniranju dijela trokova komunalnih usluga (Slubeni glasnik
Opine Sanski Most broj: 4/10),
Odluka o izgradnji, koritenju, zatiti, odravanju i upravljanju lokalnim vodovodima,
javnim bunarima i javnim esmama (Slubeni glasnik Opine Sanski Most broj:
5/12),
Odluka o odravanju javnih (zelenih) povrina (Slubeni glasnik Opine Sanski
Most broj: 4/14).
h) Opina Velika Kladua:
Odluka o odvodnji i preiavanju otpadnih voda (Slubeni glasnik Opine Velika
Kladua broj: 9/13),
Odluka o snabdijevanju pitkom vodom (Slubeni glasnik Opine Velika Kladua
broj: 4/13),
glasnik Opine Velika Kladua broj: 6/13),
Odluka komunalnoj naknadi (Slubeni glasnik Opine Velika Kladua broj: 6/11),
Odluka o obavljanju dimnjaarske djelatnosti (Slubeni glasnik Opine Velika
Kladua broj: 8/11),
Odluka o komunalnom redu (Slubeni glasnik Opine Velika Kladua broj: 4/10,
6/11),
72
Odluka o grobljima-mezarjima (Slubeni glasnik Opine Velika Kladua broj: 5/07),

Odluka o regulaciji saobraaja (Slubeni glasnik Opine Velika Kladua broj: 4/10,
10/10, 8/11),
Odluka o usvajanju programa zajednike komunalne potronje (Slubeni glasnik
Opine Velika Kladua broj: 2/14),
Odluka o cijeni usluga zbrinjavanja komunalnog otpada (Slubeni glasnik Opine
Velika Kladua broj: 5/12),
Odluka o zonama sanitarne zatite i zatitnim mjerama za izvorite Slapnica za
snabdijevanje vodom za pie opine Velika Kladua (Slubeni glasnik Opine
Velika Kladua broj: 10/06).
3.1.5. Zakonodavstvo Europske Unije u oblasti zatite okolia

U ovom poglavlju daje se pregled europskih direktiva koje se odnose na zatitu okolia:
Direktiva 2011/92/EZ Europskog parlamenta i Vijea od 13. decembra 2011. o
procjeni uinaka odreenih javnih i privatnih projekata na okoli (kodifikacija) (SL L
26, 28.1.2012),
Direktiva 2011/92/EZ Europskog parlamenta i Vijea od 13. decembra 2011. o
procjeni uinaka odreenih javnih i privatnih projekata na okoli (kodifikacija) (SL L
26, 28.1.2012),
Direktiva 2003/35/EZ Europskog parlamenta i Vijea od 26. maja 2003. o
osiguravanju sudjelovanja javnosti u izradi odreenih planova i programa koji se
odnose na okoli i o izmjeni direktiva Vijea 85/337/EEZ i 96/61/EZ s obzirom na
sudjelovanje javnosti i pristup pravosuu (SL L 156, 25.6.2003),
Direktiva 2001/42/EZ Europskog parlamenta i Vijea od 27. juna 2001. o procjeni
uinaka pojedinih planova i programa na okoli (SL L 197, 21.7. 2001.),
Direktiva Vijea 96/82/EZ od 9. decembra 1996. o kontroli opasnosti od tekih
nesrea koje ukljuuju opasne tvari (SL L 10, 14.1.1997.),
Direktiva 2003/105/EZ Europskog parlamenta i Vijea od 16. decembra 2003. koja
mijenja Direktivu Vijea 96/82/EZ od 9. decembra 1996. o kontroli opasnosti od
velikih nesrea koje ukljuuju opasne tvari (SL L 345, 31.12.2003.),
Direktiva 2003/4/EZ Europskog parlamenta i Vijea od 28. januara 2003. o javnom
pristupu informacijama o okoliu i stavljanju izvan snage Direktive Vijea 90/313/EEZ
(SL L 41, 14.2. 2003.),
Direktiva 2004/35/EZ Europskog parlamenta i Vijea od 21. aprila 2004. o
odgovornosti za okoli u pogledu sprjeavanja i otklanjanja tete na okoliu (SL L
143, 30.4.2004.),
Direktiva 2008/56/EZ Europskog parlamenta i Vijea od 17. juna 2008. o
uspostavljanju okvira za djelovanje Zajednice u podruju politike morskog okolia
(Okvirna direktiva o morskoj strategiji) (SL L 164, 25.6.2008.),
Direktiva Komisije 2001/116/EZ od 20. decembra 2001. o prilagodbi tehnikom
napretku Direktive Vijea 70/156/EEZ o pribliavanju zakona zemalja lanica koji se
odnose na homologaciju motornih vozila i njihovih prikolica (SL L 18, 21.01.2002.),
Direktiva 1999/94/EC Europskog parlamenta i Vijea od 13. decembra 1999. o
dostupnosti podataka za potroae o ekonominosti potronje goriva i emisijama
CO2 u vezi s prodajom novih osobnih automobila (SL L 12, 18.1.2000).
73
3.2.
Institucionalna organizacija sektora zatite okolia
3.2.1. Institucionalna organizacija sektora zatite okolia na nivou BiH

a) Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa Bosne i Hercegovine
Na osnovu Zakona o ministarstvima i drugim tijelima uprave BiH (Slubeni glasnik BiH br.
5/03), Ministarstvu vanjske trgovine i ekonomskih odnosa su dodijeljene pojedine
nadlenosti koje se odnose na ouvanje prirode i okolia, i to u podruju poljoprivrede,
energetike, zatite okolia, razvoja i koritenja prirodnih resursa. Jedan od osam sektora u
ovom ministarstvu je nadlean upravo za navedena podruja, a to je Sektor za prirodne
resurse, energetiku i zatitu okolia.
b) Meuentitetsko tijelo za okoli/ivotnu sredinu
Meuentitetsko tijelo za okoli/ivotnu sredinu osnovano je 2006. godine i bavi se pitanjima
zatite okolia koja zahtijevaju usklaen pristup oba entiteta. Ovo tijelo nadleno je za
usklaivanje zakona o okoliu, propisa, standarda i akcionih planova, meunarodnih
sporazuma o okoliu te za njihovu implementaciju.
c) Uprava Bosne i Hercegovine za zatitu zdravlja bilja
Na osnovu odluke Vijea ministara 2004. godine (Slubeni glasnik BiH broj: 23/04),
osnovana je Uprava Bosne i Hercegovine za zatitu zdravlja bilja, kao upravna
organizacija u sastavu Ministarstva vanjske trgovine i ekonomskih odnosa. Ova Uprava je
nadlena za koordinaciju aktivnosti koje se odnose na zatitu bilja, a takoer je nadlena
za odredbe koje proizlaze iz Meunarodne konvencije o zatiti bilja te zakonodavstva BiH.
U okviru ove Uprave djeluju tri odjeljenja, i to:
Odjeljenje za zatitu zdravlja bilja,
Odjeljenje za fitofarmaceutska sredstva i mineralna ubriva,
Odjeljenje za sjeme i sadni materijal poljoprivrednog bilja i zatitu sorti.
d) Ured za veterinarstvo Bosne i Hercegovine
Odlukom Vijea ministara 2000. godine, osnovan je Ured za veterinarstvo na podruju
Bosne i Hercegovine. Ovaj ured ima za cilj unaprjeenje efikasnosti i efektivnosti sistema
veterinarske slube u Bosni i Hercegovini. Oblast zatite ivotne sredine Ured za
veterinarstvo BiH regulie veterinarskom preventivom koja proizlazi iz Zakona o
veterinarstvu BiH (Slubeni glasnik BiH broj: 34/02).
Ovaj Ured ima sljedea odjeljenja:
Odjeljenje za zdravlje i dobrobit ivotinja,
Odjeljenje za sigurnost hrane i uvjete u objektima,
Odjeljenje granine veterinarske inspekcije,
Odjeljenje veterinarske inspekcije,
Agenciju za obiljeavanje ivotinja.
e) Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine
Ova Agencija nadlena je za obradu, distribuciju i utvrivanje statistikih podataka Bosne i
Hercegovine. Jedan od deset sektora Agencije za statistiku Bosne i Hercegovine je Sektor
za poljoprivredu, okoli i regionalne statistike, koji ima dva odsjeka: Odsjek za poljoprivredu
i Odsjek za okoli, energiju i regionalne statistike.
74
f) Ovlateni organ za provoenje projekata Mehanizma istog razvoja Kjoto protokola

Okvirne konvencije Ujedinjenih nacija o promjeni klime, u Bosni i Hercegovini
Ovaj organ osnovan je Odlukom Vijea ministara 2010. godine (Slubeni glasnik BiH broj:
102/10) i predstavlja neophodan element za ukljuivanje Bosne i Hercegovine u aktivnosti
Mehanizma istog razvoja (Clean Development Mechanism).
Ostale vane dravne institucije koje je, izmeu ostalog, bave i pitanjima zatite okolia su
Ministarstvo vanjskih poslova BiH te Direkcija za europske integracije Bosne i Hercegovine.
3.2.2. Institucionalna organizacija sektora zatite okolia na nivou Federacije BiH
Glavna institucija nadlena za pitanja okolia na nivou Federacije Bosne i Hercegovine je
Federalno ministarstvo okolia i turizma. Ministarstvo vri upravne, strune i druge poslove
iz nadlenosti Federacije Bosne i Hercegovine koji se odnose na: ekoloku zatitu zraka,
vode i zemlje, izradu strategije i politike zatite okolia, standarde kvaliteta zraka, vode i
zemlje, ekoloko praenje i kontrolu zraka, vode i zemlje, izradu strategije i politike razvoja
turizma i ugostiteljstva, praenje turistikih tokova na domaim i stranim tritima,
usmjeravanje dugoronog razvoja turizma u okviru cjelovitog privrednog sistema i druge
poslove utvrene zakonom (Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o federalnim
ministarstvima i drugim tijelima federalne uprave, (Slubene novine FBiH broj: 8/06)). Ovo
ministarstvo obuhvata pet sektora: Sektor okolia, Sektor za okolinske dozvole, Sektor
turzima i ugostiteljstva, Sektor za realiziranje projekata i Sektor za pravne, financijske i ope
poslove.
Na nivou Federacije Bosne i Hercegovine djeluju i druge institucije ije se aktivnosti jednim
odnose i na zatitu okolia, a to su:
Federalno ministarstvo prostornog ureenja, ije se djelatnosti, izmeu ostalog,
odnose na planiranje odrivog koritenja prirodnih resursa, geoloka istraivanja te
zatitu nacionalnih spomenika s izrazitim prirodnim i kulturnim znaajem,
Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva,
Federalno ministarstvo zdravstva,
Federalno ministarstvo energije, rudarstva i industrije.
Osim toga, postoje i odreene javne strune institucije koje se bave pitanjima okolia, a
djeluju u okviru ministarstava ili su pod direktinim rukovodstvom Vlade Federacije BiH.
Takve institucije su:
Fond za zatitu okolia Federacije Bosne i Hercegovine, koji obavlja aktivnosti
prikupljanja sredstava te pripreme, provedbe i razvoja programa i projekata u
podruju ouvanja, odrivog koritenja i zatite okolia,
Savjetodavno vijee za okoli FBiH, koje prua naunu i strunu pomo Ministarstvu
okolia i turizma FBiH i ostalim federalnim institucijama nadlenim za pitanje okolia,
Fondacija za odrivi razvoj FBiH, koja implementira projekte koji podravaju odrivi
razvoj Federacije BiH,
Federalna uprava za inspekcijske poslove,
Agencija za vodno podruje rijeke Save,
Agencija za vodno podruje Jadranskog mora,
Zavod za javno zdravstvo Federacije BiH,
Federalni zavod za statistiku,
Federalni hidrometeoroloki zavod.
75
3.2.3. Institucionalna organizacija sektora zatite okolia na nivou Unsko-sanskog

kantona
Na nivou Unsko-sanskog kantona pitanjima zatite okolia bavi se Ministarstvo za graenje,
prostorno ureenje i zatitu okolia Unsko-sanskog kantona, koje vri poslove zatite
okolia u okviru Odjeljenja za zatitu okolia i komunalne djelatnosti. Ovo Ministarstvo
zadueno je za unaprjeenje upravljanja okoliem i sprjeavanje njegovog oneienja
kroz promjene zakonskog, upravljakog, financijskog i institucionalnog okvira te njegove
integracije u druge sektore poput turizma, energetike, industrije, poljoprivrede, umarstva,
saobraaja i slino.
Od ostalih relevantnih institucija sa podruja Unsko-sanskog kantona treba spomenuti:
Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva USK,
Kantonalnu upravu za inspekcijske poslove USK,
Zavod za javno zdravstvo USK,
Poljoprivredni zavod USK,
Veterinarski zavod Biha.
3.2.4. Institucionalna organizacija sektora zatite okolia na nivou opina Unsko-sanskog
kantona
a) Opina Biha
Prema odredbama Pravilnika o unutranjoj organizaciji Opinskog organa uprave Opine
Biha (Slubeni glasnik Opine Biha broj: 9/13), organ uprave Opine Biha nadlean
za poslove zatite okolia je Sluba za komunalne djelatnosti, vode, zatitu okolia i
inspekcijske poslove.
Opisi poslova i zadataka koji se obavljaju u Slubi dobro su utvreni i uglavnom su
zastupljene sve vrste poslova iz oblasti komunalnih djelatnosti, voda i zatite okolia iz
nadlenosti opine.
Prema Pravilniku, u Slubi su obrazovane dvije unutranje organizacione jedinice i to:
a) Odsjek za komunalne djelatnosti, vode i zatitu okolia,
b) Odsjek za inspekcijske poslove.
U Odsjeku za komunalne djelatnosti, vode i zatitu okolia sistematizirana su tri radna
mjesta, ne raunajui rukovodea s tim da jedno radno mjesto ima dva izvrioca. Uz opise
poslova radnih mjesta navedeni su svi zakonski propisi koji se koriste u obavljanju poslova
radnog mjesta.
U Odsjeku za inspekcijske poslove sistematizovana su, osim rukovodeeg, radna mjesta
pet komunalnih inspektora, i etiri komunalnih redara. Opisi poslova komunalnih
inspektora i komunalnih redara su dobro obraeni, ali i ovdje se odnose na sve komunalne
djelatnosti u cjelini. Poslovi iz oblasti komunalnih djelatnosti i zatite okolia su dobro
organizirani u okviru jedne slube sa dva odsjeka, ali bi dobro bilo da su poslovi iz pojedinih
komunalnih djelatnosti rasporeeni izmeu izvrilaca, a ne da svaki izvrilac obavlja
poslove iz svih komunalnih djelatnosti. S tim u vezi i opisi poslova trebali bi se utvrivati u
odnosu na svaku pojedinu komunalnu djelatnost, ukljuujui i oblast upravljanja otpadom.
b) Opina Bosanska Krupa
Prema odredbama Pravilnika o unutranjoj organizaciji Jedinstvenog opinskog organa
uprave Opine Bosanska Krupa (Slubeni glasnik Opine Bosanska Krupa broj: 5/12)
76
poslovi iz oblasti zatite okolia obavljaju se u Slubi za prostorno ureenje, graenje i

zatitu okolia.
U okviru Slube za prostorno ureenje, graenje i zatitu okolia ne postoje unutranje
organizacione jedinice.
Poslovi koji se obavljaju u okviru navedenih slubi dali su veoma uopeno, tako da se
navode samo oblasti zatite okolia.
U okviru Slube za prostorno ureenje, graenje i zatitu okolia sistematizovana su dva
radna mjesta na poslovima iz oblasti zatite okolia, od kojih jedno nije popunjeno. Opisi
poslova svih radnih mjesta su previe uopeni i ne navode se komponente okolia, ve
samo oblast zatite okolia.
Inspekcijski poslovi obavljaju se unutar Odsjeka za inspekcijske poslove i poslove naplate
kao jedne od dvije organizacione jedinice Slube za komunalno-stambene poslove i
infrastrukturu.
U Odsjeku za inspekcijske poslove i poslove naplate sistematizovana su radna mjesta
jednog komunalnog inspektora i dva komunalna redara. U opisu poslova tih radnih
mjesta, kod komunalnog inspektora navodi se samo oblast komunalnih djelatnosti, dok se
kod komunalnih redara navode i poslovi iz pojedinih komunalnih djelatnosti, pa tako i
poslovi koji se odnose na kontrolu odvoza kunih otpadaka i drugog komunalnog otpada.
c) Opina Bosanski Petrovac
uprave Bosanski Petrovac (Slubeni glasnik Opine Bosanski Petrovac broj: 8/12 i 10/12),
organ uprave Opine Bosanski Petrovac nadlean za poslove iz oblasti komunalnih
djelatnosti je Sluba za prostorno ureenje, katastar, imovinsko-pravne poslove i
stambeno-komunalna djelatnost. Iz Pravilnika se ne moe zakljuiti u kojoj se slubi
obavljaju poslovi iz oblasti zatite okolia, jer se izraz zatita okolia uope ne navodi u
opisu poslova niti jedne slube.
Poslovi komunalne inspekcije obavljaju se u Slubi za obrt, razvoj, poduzetnitvo i
poljoprivredu.
d) Opina Buim
Prema odredbama Pravilnika o unutranjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta u
Jedinstvenom opinskom organu uprave Opine Buim (Slubeni glasnik Opine Buim
broj: 4/13) poslovi iz oblasti zatite okolia obavljaju se u Slubi za prostorno ureenje,
geodetske i imovinsko-pravne poslove.
U Slubi su sistematizovana dva radna mjesta, sa po jednim izvriocem, u okviru kojih se
obavljaju poslovi iz oblasti zatite okolia i oblasti komunalnih djelatnosti, i to:
Struni savjetnik za komunalne djelatnosti, zatitu okoline i stambene odnose,
Samostalni referent za komunalnu infrastrukturu.
Opisi poslova navedenih radnih mjesta su nepotpuni, tako da se u njima navode samo
oblasti zatite okolia, komunalnih djelatnosti, ali ne i pojedinani poslovi iz tih oblasti.
Poslovi inspekcijskog nadzora iz oblasti zatite okolia takoer su organizovani i
sistematizovani u okviru iste Slube. Poslovi inspekcijskog nadzora organizirani su i
sistematizovani u okviru jednog radnog mjesta sa jednim izvriocem, a to je graevinski i
komunalni inspektor.
77
e) Opina Cazin
Prema odredbama Pravilnika o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta u Opinskom
organu uprave Opine Cazin (Slubene novine Opine Cazin broj: 5/07, 2/10, 2/11)
poslovi iz oblasti zatite okolia obavljaju se u Slubi za urbanizam i zatitu okolia. Poslovi
inspekcijskog nadzora obavljaju se u Slubi za razvoj i poduzetnitvo.
Opisi poslova koji se obavljaju u navedenim slubama uglavnom su dati uopeno i po
grupama poslova.
U Slubi za urbanizam i zatitu okolia sistematizirana su tri radna mjesta, osim rukovodnih, u
okviru kojih se obavljaju poslovi iz oblasti zatite okolia. Treba napomenuti da se u okviru
ovih radnih mjesta obavljaju poslovi i iz drugih oblasti, koji su u nadlenosti Slube. U
opisima poslova radnih mjesta samo se spominje izraz zatita okolia a pojedine
komponente okolia se ne spominju.
Inspekcijski nadzor obavlja se preko dva komunalna inspektora i etiri komunalna redara,
ija su radna mjesta sistematizirana u Odsjeku za inspekcije Slube za razvoj i
poduzetnitvo.
Moe se zakljuiti da su poslovi iz oblasti zatite okolia u Opinskom organu uprave dobro
organizirani i sa dovoljnim brojem izvrilaca, meutim opisi poslova morali bi biti detaljniji i
konkretniji, po pojedinim komponentama okolia.
f) Opina Klju
uprave Opine Klju Preieni tekst (august 2009. godine) poslovi iz oblasti zatite
okolia, ukljuujuu i poslove inspekcijskog nadzora obavljaju se u Slubi za prostorno
ureenje, stambeno-komunalne, imovinsko-pravne i geodetske poslove i katastar
nekretnina.
Opisi poslova koji se obavljaju u Slubi a koji se odnose na oblast zatite okolia dati su
openito, bez da se navode pojedine komponente okolia. Poslovi iz oblasti zatite okolia
obavljaju se u okviru jednog radnog mjesta, na kojem se obavljaju poslovi iz oblasti
urbanizma i graenja.
Opisi poslova radnih mjesta su turi i nedovoljni bez navoenja pojedinih komponenti
okolia. Poslovi inspekcijskog nadzora obavljaju se putem jednog graevinskokomunalnog inspektora i jednog komunalnog redara.
g) Opina Sanski Most
Prema Pravilniku o unutranjoj organizaciji Jedinstvenog opinskog organa uprave Opine
Sanski Most (kojeg od jula 2012. godine donosi naelnik opine) organ uprave nadlean
za poslove zatite okolia je Opinska sluba za razvoj, poduzetnitvo i resurse.
Opisi poslova i zadataka koji se obavljaju u Slubi nisu adekvatno uraeni, nedovoljno su
obraeni i veoma uopeni. Samo se na nekoliko mjesta spominju poslovi iz oblasti zatite
okolia dok se pojedine komponente okolia uope ne spominju.
Prema odredbama Pravilnika, u Slubi su obrazovane tri unutranje organizacione jedinice,
i to:
Odsjek za poljoprivredu, vode i zatitu okolia,
Odsjek za ekonomski razvoj i investicije,
Odsjek za inspekcijske poslove.
Poslovi iz oblasti zatite okolia obavljaju se u okviru Odsjeka za poljoprivredu, vode i zatitu
okolia.
78
U Odsjeku za inspekcijske poslove obavljaju se poslovi inspekcije iz oblasti zatite okolia

preko jednog komunalnog inspektora i 5 komunalnih redara.
Opisi poslova koji se obavljaju u odsjecima su veoma turo i povrno utvreni, pa se ne
moe zakljuiti koji se poslovi iz oblasti zatite okolia obavljaju u okviru tih odsjeka, jer se
samo kod nekoliko poslova navodi izraz okoli.
U Odsjeku za poljoprivredu, vode i zatitu okolia 5 izvrilaca obavlja odreene poslove iz
oblasti zatite okolia ili komunalnih djelatnosti. Meutim svih 5 izvrilaca pored poslova iz
oblasti zatite okolia i komunalnih djelatnosti obavlja i poslove iz drugih oblasti
(poljoprivreda, vode, prirodni resursi i dr.).
Opisi poslova pojedinih radnih mjesta u Pravilniku su nedovoljni, povrni i uopeni pa se ne
moe zakljuiti koji se poslovi uz oblasti zatite okolia obavljaju u okviru pojedinog radnog
mjesta.
h) Opina Velika Kladua
Prema odredbama Odluke o organizaciji i djelokrugu rada jedinstvenog opinskog
organa uprave Opine Velika Kladua od 20. 6. 2013. godine, organ uprave Opine
Velika Kladua nadlean za poslove zatite okolia je Sluba za graenje, komunalne
djelatnosti i zatitu okolia. Unutar ove Slube nisu uspostavljene posebne organizacione
jedinice.
Inspekcijski poslovi iz oblasti zatite okolia vre se unutar Slube za inspekcijske poslove.
3.3.
Strateko-planski okvir zatite okolia
3.3.1. Strateko-planski okvir zatite okolia na nivou BiH

a) Akcioni plan za zatitu okolia BiH 2003. (National Environmental Action Plan - NEAP)
Cilj Akcionog plana za zatitu okolia je identifikacija kratkoronih i dugoronih prioritetnih
aktivnosti i stvaranje osnove za pripremu dugorone strategije zatite okolia u skladu sa
privrednim i ekonomskim razvojem Bosne i Hercegovine. Kljuni element Akcionog plana
je analiza stanja okolia kroz deset tematskih oblasti koje se tiu glavnih komponenti
okolia (zrak, voda, tlo, zemljite, otpad, bioraznolikost, i dr.). Na osnovu analize stanja
okolia utvrene su prioritetne oblasti (vodni resursi - otpadne vode, upravljanje ruralnim
podrujima, zatita bioloke raznolikosti, i dr.), na osnovu kojih su definisani prijedlozi za
konkretne projekte u cijeloj Bosni i Hercegovini.
b) Pregled stanja okolia Bosne i Hercegovine, 2004., 2011.
Preglede stanja okolia za zemlje ije su ekonomije u tranziciji su pokrenuli ministri okolia
na Drugoj ministarskoj konferenciji Okoli za Europu, koja je odrana u Lucernu, vicarska,
1993. godine. Nakon toga, Odbor za okolinsku politiku Ekonomske komisije za Europu
Ujedinjenih naroda (UNECE) je odluio da Pregled stanja okolia uini dijelom svog
redovnog programa.
Ovi dokumenti obuhvataju pitanja koja se odnose na donoenje politika, planiranje i
implementaciju, finansiranje okolinskih politika i projekata i integriranje pitanja okolia u
ekonomske sektore, posebno odrivog upravljanja i zatite vodnih resursa, upravljanje
otpadom, klimatske promjene i umarstvo, bioloku raznolikost i zatiena podruja.
c) Izvjetaj o stanju okolia u Bosni i Hercegovini 2012.
Izvjetaj o stanju okolia u Bosni i Hercegovini pripremljen je uz podrku Fonda za dostizanje
milenijskih razvojnih ciljeva i Programa Ujedinjenih nacija za okoli. Tim koji je bio zaduen
za njegovu izradu imao je zahtjevan zadatak: prikupiti sve raspoloive podatke o stanju
79
okolia, analizirati ih, istraiti dosadanji odgovor drutva na okoline probleme te ponuditi
adekvatna rjeenja koja e pomoi u ouvanju prirodnog blaga ove zemlje.
Izvjetaj uvodi sistematski pristup rjeavanju pitanja okolia kroz planiranje politika kojima
e se moi odgovoriti potrebama drutva te daje dragocjen doprinos uspostavljanju
stalnog sistema praenja podataka o okoliu i odgovarajueg sistema planiranja
poboljanja okolia baziranog na injenicama. Izvjetaj ima za cilj da osigura relevantne,
pouzdane i korisne informacije te povea svijest o pitanjima zatite okolia donositeljima
odluka i iroj javnosti, podri to potpunije uvrtavanje pitanja okolia u ope ekonomske i
sektorske procese donoenja odluka koje vode ka odrivijem koritenju i djelotvornijem
ouvanju naih prirodnih resursa, te identificira probleme koje treba rijeiti kroz politike
okolia13.
3.3.2. Strateko-planski okvir zatite okolia na nivou FBiH
a) Strategija zatite okolia Federacije BiH 2008. 2018.
Strategija zatite okolia Federacije BiH 2008. 2018. predstavlja dokument koji ima za cilj
postizanje odrivog razvoja, a koji daje pregled bitnih naela i smjernica zatite okolia.
Izrada ovog stratekog dokumenta propisana je Zakonom o zatiti okolia FBiH (Slubene
novine FBiH, broj 33/03, 38/03) i predstavlja jedan od dokumenata koji ine sistem
okolinog planiranja u BiH.
Sastavni dijelovi Strategije zatite okolia Federacije BiH 2008. 2018. su:
Federalna strategija zatite prirode,
Federalna strategija zatite zraka,
Federalna strategija upravljanja otpadom.
b) Strategija upravljanja vodama Federacije BiH 2010. 2022.
Zakonom o vodama FBiH (Slubene novine FBiH broj 70/06) definirana je izrada
Strategije upravljanja vodama, koja predstavlja osnovni planski dokument razvoja oblasti
upravljanja vodama, sa jednim od sastavnih dijelova: ciljevi i pravci zatite voda, zatite
od tetnog djelovanja voda i odrivog koritenja voda.
Temeljni ciljevi Strategije upravljanja vodama su:
postizanje dobrog stanja, odnosno dobrog ekolokog potencijala povrinskih i
podzemnih voda, odnosno vodnih i za vodu vezanih ekosistema,
umanjenje teta uzrokovanih raznim tetnim djelovanjem voda,
osiguranje potrebnih koliina vode odgovarajueg kvaliteta za razne namjene i
podsticanje odrivog koritenja voda, uzimajui u obzir dugoronu zatitu
raspoloivih izvorita i njihovog kvaliteta.
Strategija upravljanja vodama Federacije BiH 2010. 2022. sadri, izmeu ostalog, i
analizu postojeeg stanja u oblasti upravljanja vodama.
c) Stanje okolia Federacije Bosne i Hercegovine Izvjetaj za 2010. godinu
Ovaj strateko-planski dokument obrauje niz sektora i tematskih podruja koja
predstavljaju pokretae, pritiske i utjecaje na okoli kako bi se utvrdilo stanje komponenti
okolia i ocijenila provedba politike zatite okolia. Takav dokument daje ocjenu ukupnog
stanja okolia te procjenu efikasnosti primijenjenih mjera zatite okolia te je, uz Strategiju
zatite okolia Federacije BiH 2008. 2018. s Akcionim planom, jedan od temeljnih
dokumenta zatite okolia u Federaciji BiH. Takoer, ono predstavlja prvo u nizu izvjetaja
o stanju okolia koje je Federalno ministarstvo okolia i turizma duno periodino
Izvjetaj o stanju okolia u Bosni i Hercegovini 2012., Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa Bosne i
Hercegovine
13
80
objavljivati u okviru svojih obveza na uspostavljanju sistema informiranja o okoliu kao i

obveza u cilju meunarodne razmjene okolinih podataka14.
d) Prostorni plan Federacije BiH 2008. 2028. Prijedlog
Prostorni plan je dokument koji obrauje i sjedinjuje dva koncepta prostornog razvoja, s
jedne strane koritenje prirodnih resursa i razvoj infrastrukturnih sistema, a s druge strane
zatitu prirodnih vrijednosti prostora. Cilj dokumenta je definirati koncept prostornog
razvoja Federacije BiH koji e podravati osnovne principe zatite okolia, odnosno bazirat
e se na odrivom razvoju.
3.3.3. Strateko-planski okvir zatite okolia na nivou USK
a) Integrirana strategija razvoja Unsko-sanskog kantona 2014. 2020.
Ovaj strateki dokument predstavlja osnovu za odrivi razvoj Unsko-sanskog kantona.
Realizacija Integrirane strategija razvoja Unsko-sanskog kantona 2014. 2020., ostvarit e
sljedee ciljeve:
Razvoj konkurentne privrede i dostizanje nivoa prosjeka ekonomskog razvoja FBiH,
Izgradnja infrastrukture za poboljanje kvalitete ivota stanovnika,
Unaprjeenje i zatita okolia i ouvanje prirode,
Razvoj ljudskih resursa i unaprjeenje trita rada,
Uspostavljanje visokog nivoa socijalne sigurnosti i zatite,
Unaprjeenje upravljanja razvojem.
b) Plan upravljanja otpadom Unsko-sanskog kantona 2014. 2019.
Plan upravljanja otpadom Unsko-sanskog kantona 2014. 2019. je provedbeni planski
dokument kojim se ureuju uslovi za planiranje upravljanja otpadom na podruju Unskosanskog kantona i opina u sastavu kantona.
Osnovni cilj izrade Plana upravljanja otpadom Unsko-sanskog kantona 2014. 2019. je
pregled vrsta (tokova) otpada i opcija tretmana otpada. Osim pregleda vrsta i koliina
otpada, plan upravljanja otpadom analizira i naine za njihovo upravljanje i predvia
potrebne kapacitete sistema za sakupljanja i tretman otpada na podruju Unsko-sanskog
kantona. Plan upravljanja otpadom Unsko-sanskog kantona 2014. 2019. definira
preduvjete za odrivi integralni sistem upravljanja otpadom za period od 5 godina.
d) Prostorni plan Unsko-sanskog kantona 2012. 2032.
Prema lanu 7. Zakon o prostornom planiranju i koritenju zemljita na nivou Federacije BiH
(Slubene novine FBiH broj 2/06, 72/07, 32/08, 4/10, 13/10, 45/10) i lanu 28. Zakona o
prostornom ureenju i graenju USK (Slubeni glasnik USK, broj: 10/11, 13/11 i 19/11)
definisana je obaveza donoenja prostornog plana kantona.
Izvjetaj o stanju okolia Federacije BiH, 2010., Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa Bosne i
Hercegovine
14
81
4. Stanje okolia na podruju Unsko-sanskog kantona

Stanje okolia predstavlja kombinaciju fizikih, hemijskih i biolokih uvjeta, koji su danas
ugroeni pritiscima drutveno-ekonomskih aktivnosti ovjeka. Zanemarivanje pitanja
okolia zbog sve jaeg privrednog i drutvenog razvoja dovelo je do loeg stanja svih
komponenti okolia. Neke od negativnih posljedica nemarnog odnosa ovjeka prema
ivotnoj sredini su: gubitak bioloke raznolikosti, klimatske promjene, promjene u koritenju
zemljita, oteenje ozonskog omotaa, zagaenje vode, zraka, tla, itd. U dananje
vrijeme ovjek postaje sve vie svjestan posljedica svojih aktivnosti, upravo jer se one
reflektiraju i na njegovu dobrobit u ekosistemu, stoga se ovjek sve vie okree odrivom
razvoju. Koncept odrivog razvoja zasniva se na ekonomski efikasnom razvoju, socijalnoj
pravednosti i odrivosti okolia. Ovakav razvoj mogu je samo ako se vodi briga o svim
komponentama okolia te ako se njihova zatita provodi kontinuirano i koordinirano.
U ovom poglavlju bit e analizirano trenutno stanje okolia Unsko-sanskog kantona, i to za
devet komponenti okolia posebno:
zrak,
voda,
tlo,
biosfera,
otpad,
buka i vibracije,
izgraeni okoli,
opasne tvari i tehnologije,
radijacija.
Takoer, u okviru ovog poglavlja bit e definisani ciljevi kojima e se stanje svake
komponente okolia poboljati, kao i mjere/aktivnosti koje e omoguiti realizaciju
postavljenih ciljeva.
Na samom poetku poglavlja, prije razmatranja svake komponente odvojeno, moe se
napomenuti generalni rezultat analize stanja okolia na podruju Unsko-sanskog kantona.
Naime, razmatrano podruje ima vrlo specifine geoloke, hidrogeoloke i klimatske
karakteristike zbog kojih se svako oneienje moe drastino odraziti na kvalitet svih
komponenti okolia. Naroito osjetljive jesu vode Unsko-sanskog kantona koje se nalaze u
podruju dinarskog kra, najvie zbog potpuno niske razine autopurifikacije uslijed brzog
proticanja podzemnih voda kroz kr.
Kada se govori o tlu, od veih negativnih utjecaja treba izdvojiti kamenolome i rudnike,
koji pored oneienja tla uzrokuju i pojavu oneienja bukom i vibracijama.
Nakon rata je na podruju kantona smanjen negativan utjecaj jednog od veih
zagaivaa na okoli, a to je industrija, s obzirom da su mnoga industrijska postrojenja
ugaena, ali su se pojavili drugi problemi, poput zagaenja tala minama, neodravanje
poljoprivrednih povrina uslijed raseljavanja velikog broja stanovnitva, kao i nemogunost
djelovanja u smjeru zatite okolia zbog loe socijalno-ekonomske situacije.
Na podruju Unsko-sanskog kantona takoer je velika razina oneienja pejzaa, koje
podrazumijeva bespravnu gradnju, koja je problem u svakoj opini kantona, zatim
neureena odlagalita otpada, nesanirani kamenolomi i drugi pritisci koji e dalje biti
pojedinano razmotreni.
82
4.1.
Zatita zraka
4.1.1. Zakonodavni okvir

Unsko-sanski kanton nije donio zakon, niti neki drugi propis, koji regulira zatitu zraka. Neka
od pitanja vezana za zatitu zraka dotiu odredbe Zakona o komunalnim djelatnostima
USK (Slubeni glasnik USK broj: 4/11, 11/11, 6/12, 13/12).
4.1.2. Pokretai, pritisci i stanje okolia na podruju USK
Kada govorimo o kvaliteti zraka na podruju Unsko-sanskog kantona, treba prije svega
obratiti panju na globalni kontekst upravljanja kvalitetom zraka, koji u konanici ima
utjecaj i na regionalni, odnosno lokalni kvalitet zraka. Naime, u 19. i 20. vijeku znatno se
pogorao globalni kvalitet zraka, uslijed poveane antropogene emisije polutanata.
Velika emisija polutanata u atmosferu, posebno u industrijskim i urbanim podrujima
dovela je do este pojave kiselih kia koje negativno utjeu na vegetaciju, vodene
ekosisteme, zdravlje ljudi, ali takoer i na izgraeni okoli (kulturno-historijsku batinu).
Takoer, jedna od globalnih negativnih posljedica antropogenih emisija u zrak je i
oteenje ozonskog omotaa, a u novije vrijeme prisutan je i sve aktualniji problem emisije
staklenikih plinova koje uzrokuju drastine klimatske promjene.
Na podruju Unsko-sanskog kantona nema adekvatnih podataka o zagaenju zraka, s
obzirom da se ne vri kontinuirani monitoring kvalitete zraka.
Glavne pritiske na stanje kvaliteta zraka na podruju Unsko-sanskog kantona uzrokuju
domainstva, potom industrijska postrojenja, odlagalita otpada te pojedini procesi u
poljoprivredi i umarstvu.
S obzirom na to da se u svim opinama Unsko-sanskog kantona veina domainstava
grije veinom na pei sa vrstim gorivom, najvei pritisak na kvalitet zraka predstavlja
upravo sagorijevanje drveta, fosilnih goriva te ostalih vrsta biomase. Sagorijevanjem velikih
koliina ovih materijala oslobaa se niz tetnih tvari (ugljini dioksid, metan, sumpor
dioksid, amonijak, nemetanski hlapljivi organski spojevi, teki metali, ugljini monoksid, i dr.)
koje negativno utjeu na kvalitet zraka.
Divlja odlagalita otpada i legalna nesanitarna odlagalita na podruju Unsko-sanskog
kantona predstavljaju veliku prijetnju upravo zbog nerijeenog pitanja otpadnih procjenih
voda i plinova koji se emitiraju u tlo. Osim toga, emisije organskih i anorganskih polutanata
iz otpada takoer ima tetan utjecaj na zemljite, samim time i floru zagaenog podruja,
a pored toga moe ugroziti faunu koja se hrani na spomenutom zagaenom podruju.
to se tie pritisaka nastalih zbog poljoprivrednih djelatnosti, tu se u prvom redu misli na
emisije staklenikih plinova i drugih polutanata, a vezane su za stoarstvo (CH 4),
upravljanje organskim ubrivom (CH4 i N2O), poljoprivredno zemljite (N2O), spaljivanje
poljoprivrednih ostataka (CH4 i N2O).
Potrebno je naglasiti da oneienja zraka koja nastaju od motornih vozila postaju sve
znaajnija. Na podruju Unsko-sanskog kantona zabiljeen je porast ukupnog broja
registrovanih motornih vozila za period od 2011. 2013. godine, uz odreene varijacije po
opinama (tabela 17).
83

Tabela 20: Registrovana vozila na podruju osam opina Unsko-sanskog kantona
Broj registrovanih
Broj registrovanih
Broj registrovanih
Redni
Opina
vozila u 2011.
vozila u 2012.
vozila u 2013.
broj
godini
godini
godini
1.
Biha
15.440
16.728
16.374
2.
Bosanska Krupa
5.571
4.986
6.035
3.
Bosanski Petrovac
1.480
1.403
1.462
4.
Buim
2.976
3.196
3.333
5.
Cazin
13.413
10.590
13.248
6.
Klju
2.378
2.249
2.581
7.
Sanski Most
6.026
6.253
6.367
8.
Velika Kladua
8.526
8.760
8.960
UKUPNO
55.810
54.165
58.360
Prema podacima koji su prikupljene za potrebe izrade ovog dokumenta, moe se zakljuiti
da su najvee prijetnje po kvalitet zraka na podruju Unsko-sanskog kantona sljedee:
Najvei oneiivai zraka su ispuni plinovi vozila na motorni pogon te dim od

loenja krutih i tekuih goriva za potrebe grijanja (drvo, ugalj, nafta),
Znaajan utjecaj na kvalitet zraka imaju odlagalita komunalnog otpada i brojna
vea divlja odlagalita otpada,
Veliki utjecaj na estina oneienja zraka imaju brojni kamenolomi i separacije,
naroito na ire podruje gdje se vri eksploatacija i prerada mineralnih sirovina,
Incidentne situacije, poput dubinskih poara odlagalita otpada komunalnog
otpada ili odlagalita ugljene ljake dovode do periodinog i dugotrajnog
zagaenja zraka,
Periodini poari u umama i paljenje niskog raslinja predstavljaju znaajne
uzronike zagaenja zraka.
Klimatske promjene i okoli:

U ovom dijelu navedene su pretpostavke o promjenama stanja atmosfere s obzirom na
emisije polutanata u zrak, a odnose se na cijelo podruje Bosne i Hercegovine. Meutim
kako se govori o klimatskim promjenama, ove informacije mogu se uzeti u razmatranje i
kada se govori o promjenama u kvaliteti zraka i klimi Unsko-sanskog kantona.
Procjenjuje se da e emisije staklenikih plinova u Bosni i Hercegovini porasti za gotovo 30
% izmeu 2005. i 2030. godine, zbog poveanja emisija CO2. Trenutno, 73 % emisija
staklenikih plinova potjee iz sektora energetike, nakon ega slijedi 13,5 % iz
poljoprivrede i 10,4 % iz industrije. Energetski sektor Bosne i Hercegovine je uglavnom
zasnovan na uglju, koji je 2005. godine tvorio oko 45 % ukupne primarne energetske
potronje, nakon ega su slijedila tena goriva (21 %), obnovljiva energija (20 %) i
hidroenergija (10 %). Utjecaj promjena u upotrebi zemljita i umarstvu stvara gotovo 22 %
bruto nacionalnih emisija.
Oekuje se da e klimatske promjene ozbiljno utjecati na Bosnu i Hercegovinu, sa
projekcijom porasta temperature od 0,7 do 1,6C u odnosu na globalno poveanje od
1C, tokom perioda 2031. 2060. godine. Periodi sue, pojava snanih poplava i intenzitet
erozije tla e se poveati, kao i pojava tue, oluja, udara gromova i maksimalne brzine
vjetra, to predstavlja prijetnju za sve oblike ljudskih aktivnosti. Bosna i Hercegovina je vrlo
osjetljiva na ove prijetnje zbog ekonomske uloge koju imaju sektori osjetljivi na klimatske
promjene, kao to su poljoprivreda i umarstvo, a ima veoma ograniene kapacitete za
suoavanje sa rizicima klimatskih promjena.
84
Nekoliko projekata koji su relevantni za prilagoavanje i ublaavanje klimatskih primjena

provode se uz podrku meunarodnih donatora. Trenutno, meutim, ne postoji slubena
strategija ili politika u Bosni i Hercegovini koja se eksplicitno bavi pitanjima klimatskih
promjena. Prvi nacionalni izvjetaj (Initial National Communication INC) Bosne i
Hercegovine u skladu sa Okvirnom konvencijom Ujedinjenih nacija o klimatskim
promjenam je najvaniji dokument za budue strategije ublaavanja i prilagoavanja
klimatskih promjena, a postoje i odreeni drugi dokumenti iz sektora energetike koji su
relevantni za klimatske promjene15.
4.1.2.1.
Ugroena podruja po opinama
Opina Biha
Kvalitet zraka na podruju opine ugroen je prije svega izgaranjem goriva u svrhu
dobivanja toplotne energije. Najea goriva koja se koriste za proizvodnju toplotne
energije u domainstvima su: ogrjevno drvo, lo ulje i ugalj. Za privredu i industriju najee
se koristi ugalj i teno gorivo.
to se tie potencijalnih zagaivaa zraka to su veinom privredni subjekti sa podruja
opine Biha, koji u svojim loitima za zagrijavanje koriste razna goriva (ugalj, tena
goriva). Takoer, tu spadaju predstavnici ekstraktivne industrije, kamenolomi dolomita,
krenjaka i graevinskog kamena.
Kvalitet zraka je najugroeniji u urbanom dijelu grada Bosanska Krupa, i to u najveoj mjeri
zbog izgaranja goriva u svrhu zagrijavanja domainstava. Oko 80 % domainstava i javnih
i prirednih subjekata za zagrijavanje koristi vrstvo gorivo (drvo i ugalj). Oko 20 % subjekata
koristi loi ulje, pelete i elektrini energiju.
Zrak je ugroen i u blizini odlagalita Krivodol i Medre-Vlaki do te manjih divljih odlagalita
otpada.
Kvalitet zraka je najugroeniji u samom centru grada, koji je najnaseljeniji dio opine. Uzrok
zagaenja je takoer izgaranje goriva, prije svega drveta, a u manjoj koliini i uglja.
Opina Buim
Na podruju opine Buim kvalitet zraka je naruen veinom zbog izgaranja krutih goriva
prilikom grijanja domainstava u zimskom periodu.
Kvalitet zraka u opini Buim naruavaju i naputene farme Agrokomerca, koje i dalje
obiluju staklenom vunom, koja se raznosi vjetrom, a koja moe da uzrokuje teka
respiratorna oboljenja.
Opina Cazin
Na podruju opine Cazin, na kvalitet zraka negativno utjee proces separacije u
kamenolomima, zatim, kao i u drugim opinama, loenje na kruta goriva.
Veliki ekoloki problem predstavljaju naputene farme Agrokomerca, na ijim
konstrukcijama ima ostataka staklene vune, ije se estice lako raznose putem zraka.
Opina Klju
Kada je rije o kvaliteti zraka na podruju opine Klju, ne moe se tano definisati koja su
to ugroena podruja, meutim, kao i kod ostalih opina moe se navesti glavni negativni
utjecaj na kvalitet zraka izgaranje fosilnih goriva, to u kombinaciji sa kotlinskim reljefom
15
Pregled stanja okolia Bosne i Hercegovine, Ekonomska komisija Ujedinjenih naroda za Europu, 2011. godina
85
na podruju grada Kljua tokom zimskih mjeseci dovodi do dugotrajnog zadravanja

dima od loenja fosilnih goriva.
Opina Sanski Most
Kvalitet zraka u opini Sanski Most najvie ugroavaju odlagalita otpada, kada doe do
njihovog zapaljenja prilikom ega se javlja dugotrajno oneienje zraka. Do zapaljenja
dolazi na gradskom odlagalitu otpada Sanska brda te na odlagalitu jalovine
Kamengradskog rudnika. Osim toga, kvalitet zraka je ugroen zbog izgaranja goriva u
svrhu zagrijavanja domainstava.
Opina Velika Kladua
Najugroeniji kvalitet zraka je u podruju odlagalita komunalnog otpada Radia most
kod Vrnograa zbog velike koliine deponiranog otpada i emisije staklenikih plinova.
Kvalitet zraka je takoer naruen u samom gradu zbog loenja na kruta goriva. Jedan od
veih problema za kvalitet zraka je raznoenje estica staklene vune i azbesta, koji su
ugraeni kao izolatori proizvodnih hala Agrokomerca, koje su u najveoj mjeri
devastirane.
Na kvalitet zraka u domainstvima utjeu one vrste goriva koje se upotrebljavaju za
loenje i to najee drvo, ali takoer i ugljen te nafta. U privredi i industriji, koja je znatno
smanjena prestankom rada proizvodnih pogona, kao gorivo se najee koristila nafta,
zatim ugljen i znatno manje drvo.
4.1.2.1.
Okolini indikatori u oblasti zatite zraka

Tabela 21: Lista okolinih indikatora stanja zraka16
ZRAK
Emisije u zrak
Emisija kiselih gasova
Emisija prekursora ozona CH4, CO, NOx
Emisije primarnih estica i sekundarnih prekursora estica PM10, SO 2, NOx i
NH3
Emisija staklenikih gasova
Kvalitet zraka
Proizvodnja i potronja spojeva koji oteuju ozonski omota
Kiselost (pH) padavina
Izloenost ekosistema acidifikaciji atmosfere, eutrofikaciji i ozonu
Prekoraenje graninih vrijednosti parametara kvaliteta zraka u urbanim
podrujima
Sadraj tekih metala u ukupnim lebdeim esticama
Monitoring
Pregled stanja monitoringa kvaliteta zraka
Tip indikatora
P
P
P
P
P
S
S
S
S
S
Indikator D indikator okolnosti (driving forces), Indikator P indikator pritisaka na okoli (pressures), Indikator S indikator
stanja okolia (state of environment), Indikator I indikator utjecaja (impacts), Indikator R indikator odgovora drutva
(response).
16
Stanje okolia Federacije Bosne i Hercegovine Izvjetaj za 2010. godinu, Federalno ministarstvo okolia i turizma
86
4.1.3. Ciljevi i mjere

Problematika upravljanja kvalitetom zraka granii sa mnogim drugim oblastima, u prvom
redu sa oblastima koje su izvor zagaivanja (tehnika, ekonomija, drutveni odnosi), a zatim
sa oblastima vezanim za djelovanje polutanata (biologija, hemija, medicina, ...). S ciljem
lakeg izuavanja unutar graninih oblasti upravljanja kvalitetom zraka, sa ekonomijom i
tehnikom su definirane kao granine vrijednosti emisije (zagaivanja, isputanja), a sa
medicinom i biologijom sa graninim vrijednostima kvaliteta zraka (zagaenosti, imisije).
Krovni cilj Federalne strategije zatite zraka je unaprjeenje kvaliteta zraka s ciljem zatite
zdravlja i ekosistema, te snienja globalnih utjecaja.
Federalna strategija zatite zraka definirala je strateke i operativne ciljeve za oblast
upravljanja zrakom, u cilju smanjenja emisija u zrak, odnosno poboljanja kvaliteta zraka u
svrhu zatite zdravlja ljudi i okolia.
U narednoj tabeli prikazani su strateki i operativni ciljevi u oblasti zatite zraka.
ZATITA ZRAKA
Rb.
Strateki cilj
Operativni cilj
1.
Upravljanje kvalitetom zraka

Unaprjeenje koritenja energije
(poveanje energijske efikasnosti i
koritenje obnovljivih izvora energije)
Planiranje kvaliteta zraka
2.
Smanjenje energijske intenzivnosti
U ovom dijelu, za svaki operativni cilje navest emo konkretne akcije kojima emo postii
eljene rezultate.
Operativni cilj 1 u okviru stratekog cilja 1: Planiranje kvaliteta zraka.
Mjere za realizaciju cilja:
Donijeti Kantonalni plan zatite kvalitete zraka,
Uspostaviti sistem monitoringa kvaliteta zraka na nivou kantona,
Jaanje inspekcijskog nadzora.
Operativni cilj 1 u okviru stratekog cilja 2: Smanjivanje energijske intenzivnosti.
Mjera za realizaciju cilja:
Uspostaviti sistem za statistiko praenje parametara kojima se definira energijska
intenzivnost po privrednim granama.
87
4.2.
Zatita voda

Najvaniji kantonalni propis koji se tie zatite voda jeste Zakon o vodama USK (Slubeni
glasnik USK broj: 4/11).
Prema podacima Strategije zatite okolia Federacije BiH 2008. 2018., generalno stanje
kvaliteta povrinskih voda je neto bolje u odnosu na period do 1992. godine, a to je
iskljuivo zbog toga to su veliki industrijski pogoni prestali sa radom ili rade sa manjim
kapacitetima.
Za stanje kvaliteta podzemnih voda trenutno se ne mogu dati tani podaci jer se ne vri
monitoring, odnosno nema evidencije o kvaliteti podzemnih voda.
Sistem zatite od voda zahtijeva znaajna sredstva u svim segmentima (sanacija
oteenja, redovno odravanje).
Analizirajui veinu dostupnih podataka o vodama, zakljuuje se da vodotoci Unskosanskog kantona s obzirom na kvalitet, pripadaju dvjema klasama boniteta, i to:
I klasa, koju predstavljaju vode koje se u prirodnom stanju, ili nakon dezinfekcije,
mogu koristiti za pie i za potrebe prehrambene industrije, uzgoj plemenitih vrsta
ribe,
II klasa, koju ine vode pogodne za kupanje i rekreaciju, uzgoj manje plemenitih
vrsta ribe, te vode koje se nakon preiavanja mogu koristiti za pie i potrebe
prehrambene industrije.
Meutim, Studija izvodljivosti za Nacionalni park Una (Elektroprojekt, 2005.), navodi da
kvalitet vode pojedinih dijelova rijeke Une ukazuju na III klasu boniteta (kod naselja Kulen
Vakuf). Vode III klase boniteta su one koje se nakon proiavanja mogu koristiti u
industriji, a kao prirodne vode se mogu koristiti za navodnjavanje.
Osnovni problemi u upravljanju vodnim resursima
Veliki problem u oblasti upravljanja vodnim resursima predstavlja to to se ne vri
kontinuiran monitoring kvaliteta povrinskih ni podzemnih tokova, osim kada se radi o
izvoritima za potrebe vodosnabdijevanja stanovnitva.
Nepostojanje odgovarajue infrastrukture, oteenje i dotrajalost postojee infrastrukture,
u sektoru vodosnabdijevanja te odvodnje i preiavanja otpadnih voda, kao i
nedovoljno odravanje infrastrukture, doveli su do zagaenja vodnih resursa, a time i do
pogoranja kvaliteta pitke vode.
Najvee pritiske na vodne resurse na podruju Unsko-sanskog kantona predstavljaju
urbane otpadne vode iz kanalizacione mree ili individualnih domainstava, koje se
isputaju direktno u prirodne recipijente bez prethodnog tretmana.
Od sljedeih veih izvora zagaenja voda na podruju Unsko-sanskog kantona treba
spomenuti procjedne vode odlagalita otpada te ruralne otpadne vode iz naselja koja
nemaju sistem javne kanalizacije.
88
to se tie industrijskih zagaivaa, veina privrednih subjekata koji proizvode teni otpad
nema adekvatno rijeeno pitanje odvodnje otpadnih voda, pa se dodatni pritisak na
vodne resurse kantona vri i putem industrijskih zagaivaa. Meutim, ti su pritisci dosta
manji od onih koje vre domainstva, s obzirom da je u poslijeratnom periodu veina
industrijskih postrojenja zatvorena ili radi sa smanjenim kapacitetima.
S obzirom da Unsko-sanski kanton predstavlja izrazito krko podruje, kojeg ine preteno
vapnenci i dolomiti, dakle vodopropusne stijene, fizika i hemijska zagaenja lako se
prenose u podzemlje putem vode. Transport oneienja u ovom sluaju jako je ubrzan,
pa je samim time mogunost samoienja (autopurifikacije) vode vrlo malena. Uz
relativno brzo otjecanje, oskudna biocenoza i nedostatak filtracije negativno utjeu na
sposobnost samoienja krkih vodotoka.
Iako je ope stanje odvodnje i preiavanja otpadnih voda iz sistema javne odvodnje u
Unsko-sanskom kantonu na nezadovoljavajuem nivou, napredak je ostvaren u
poveanju broja prikljuaka na sistem javne kanalizacije, kao i u radu na uspostavljanju
sistema za preiavanje otpadnih voda. Naime, na podruju Unsko-sanskog kantona
veina opina ima izraenu projektnu dokumentaciju za centralizirane sisteme odvodnje i
preiavanja otpadnih voda, dok je u pojedinim opinama poela izgradnja
decentraliziranih sistema odvodnje i preiavanja otpadnih voda, za odreene
aglomeracije u kojima je decentralizacija mogua.
89
U narednoj tabeli prikazan je status projekata i aktivnosti na izgradnji ureaja za

preiavanje otpadnih voda na podruju Unsko-sanskog kantona.
Tabela 22: Ureaji za preiavanje otpadnih voda (centralni i decentralizirani)
Centralni sistem za odvodnju i
preiavanje otpadnih voda
Opina
Status
Biha
Bosanska
Krupa
Bosanski
Petrovac
Izrada glavnog projekta za

PPOV
Izgradnja kanalizacione mree u
toku
Potpisan ugovor o izradi
studijsko-projektne
dokumentacije
U toku izgradnja i rekonstrukcija
kanalizacione mree
Buim
Glavni projekt kanalizacione

mree
Cazin
Izgradnja kanalizacione mree

Objavljen tender za
projektovanje PPOV
Klju
Sanski Most
Velika
Kladua
4.2.2.1.
Izraen Idejni projekat primarne

kanalizacione mree i
postrojenja za preiavanje
otpadnih voda
Aplicirano za izradu nove
projektne dokumentacije za
sistem odvodnje i preiavanja
otpadnih voda
Izraena projektna
dokumentacija kanalizacije i
PPOV
Decentralizirani sistemi za odvodnju i

Aglomeracija
Status
Gata
Izraena projektna
dokumentacija
Stari Grad
Polje
Izraena projektna
dokumentacija
Izgradnja kanalizacione
mree u toku
Izraena projektna
dokumentacija
Izgradnja kanalizacione
mree u toku
Ljubijankii
Izgraena kanalizaciona
mrea i biljni preista
Opina Biha
U javnom sistemu vodosnabdijevanja voda je ispravna za upotrebu u svim zonama. Stanje
na lokalnim (seoskim) vodovodima nije poznato.
Kontrola kvalitete vode vri se kontinuirano. Sa pobrojanih izvorita, za koje su utvrene
zone sanitarne zatite, ukupno se snabdijeva oko 60.000 stanovnika. Pojava neispravnih
uzoraka vode karakteristina je za periode naglog otapanja snijega i obilnijih kinih
padavina. Prema podacima o kvaliteti vode za pie koje posjeduje Zavod za javno
zdravstvo Unsko-sanskog kantona, od ukupno 457 ispitanih uzoraka, njih 39 pokazuje
bakterioloku zagaenost, dok je 67 uzoraka bilo fizikalno-hemijski neispravno.
Poveana je erozija obala rijeka Une, Unca i Klokota, a primjetno je stvaranje sve veih
pjeanih nanosa, kao i promjena reima vodotoka u podruju grada i naselja Kulen
90
Vakuf. Odronom sedrene stijene u naselju Kostela uniten je prirodni okoli uz rijeku Unu,
kao i na podruju MZ Martin Brod.
Otpadne vode sa podruja opine Biha odvode se uglavnom djelomino izgraenim
kanalizacionim sistemom u otvorene recipijente, rijeku Unu i njene pritoke. Vei dio
stanovnika opine Biha za prikupljanje otpadnih voda koristi nepropisno izgraene
septike jame, iji se sadraji infiltriraju u podzemne vode ili putem preljeva isputaju u neki
od otvorenih kanala i potoka, koji se ulijevaju u rijeku Unu.
Naselja koja imaju problema sa loom kvalitetom vode za pie su MZ Jezerski i MZ Pitaline.
to se tie zona sanitarne zatite, zatitne zone izvorita Ada najvie ugroava urbanizacija
prostora bez potivanja zone sanitarne zatite te upotreba razliitih hemijskih sredstava
(pesticidi i herbicidi), gnojenje zemljita stajskim i umjetnim ubrivima blizu izvorita Ada.
Prema podacima o kvaliteti vode za pie koje posjeduje Zavod za javno zdravstvo USK,
od ukupno 338 ispitivanih uzoraka, njih 45 pokazuje bakterioloku zagaenost, dok je, od
360 ispitivanih uzoraka, 5 uzoraka fizikalno-hemijski neispravno.
Kontaminacija tla tetnim materijama sadranim u otpadu sa divljih odlagalita otpada,
koje su jako rasprostranjene na podruju opine, prouzrokuje zagaenje podzemnih
voda.
Problem odvodnje otpadnih voda moe se smatrati najveim infrastrukturnim problemom
na podruju opine Bosanska Krupa. Otpadne vode isputaju se u vodotoke bez
prethodnog preiavanja. Ruralna podruja u kojima su dosta zastupljene septike jame
veoma su ugroena, upravo zbog nepropisno izgraenih septikih jama.
Naselja koja nemaju prirodna izvorita (Prkosi i Podsrnetica) te naselja koja nisu
obuhvaena snabdijevanjem javnim vodovodnim sistemom nego imaju izgraene
lokalne vodovode, imaju problema sa nezadovoljavajuom kvalitetom vode za pie.
od ukupno 88 ispitanih uzoraka, njih 17 pokazuje bakterioloku zagaenost, dok je 21
uzorak bio fizikalno-hemijski neispravan.
Za jedno izvorite je utvrena zona sanitarne zatite, a to je izvorite Smoljana, locirano
na teritoriji optine Bosanski Petrovac.
Potok Japaga, na lokalitetu ispusta fekalne i oborinske kanalizacije, predstavlja trajno
naruenu komponentu okolia.
Samo centralni dio grada koji ini otprilike 30 % ukupnog stanovnitva i veinu industrije je
prikljueno na kanalizaciju, koja kroz cjevovod isputa nepreienu otpadnu vodu u
potok Japaga. Veina domainstava isputa otpadnu vodu u septike jame, koje su
nepropisno izgraene i nepravilno se odravaju.
Opina Buim
Jedini izvor za vodosnabdijevanje stanovnitva opine Buim pitkom vodom je izvorite
Musii, za koji jo uvijek nije utvrena zona sanitarne zatite.
od ukupno 72 ispitana uzorka, njih 17 pokazuje bakterioloku zagaenost, a 7 uzoraka je
fizikalno-hemijski neispravno.
U urbanom dijelu Buima manji dio objekata prikljuen je na gradsku kanalizaciju, koja je
direktno prikljuena na rijeku Buimnicu. U ruralnim podrujima graani imaju septike
jame, koje nisu propisno izgraene.
91
Opina Cazin
od ukupno 250 ispitanih uzoraka, njih 73 pokazuje bakterioloku zagaenost, dok je samo 7
uzoraka fizikalno-hemijski neispravno.
Procenat prikljuenja domainstava na gradsku kanalizacionu mreu iznosi oko 10 %, a
prikljuenost na septike jame je oko 58 %, dok je oko 32 % domainstava koji isputaju
otpadne vode direktno u otvorene vodotoke. Kao i u drugim opinama, otpadna voda
se ne preiava prije isputanja u recipijent.
Opina Klju
Glavni izvor sa kojeg se stanovnitvo opine Klju snabdijeva vodom je Okanica, za koji
postoji projekat zatite izvorita. Veliku prijetnju kvaliteti vode ovog izvorita predstavlja
stara nesanitarna odlagalita otpada otpada Jarice, koja se nalazi u neposrednoj blizini
izvorita Okanica.
od ukupno 74 uzorka koja su bakterioloki ispitana, njih 28 pokazuje negativne rezultate,
dok je, od 76 ispitivanih uzoraka, 14 uzoraka fizikalno-hemijski neispravno.
Kanalizaciona mrea ograniena je na ue gradsko jezgro, a stara je oko 60 godina.
Otpadne vode se isputaju u potok Inica bez prethodnog preiavanja. Potok Inica je
u najveem dijelu prekriven.
Postojee septike jame takoer ugroavaju kako podzemne tako i povrinske tokove, jer
nisu propisno izraene, niti se odravaju na odgovarajui nain.
Opina Sanski Most
Zone sanitarne zatite u opini Sanski Most nisu ugroene, odnosno nema pokazatelja loe
kvalitete vode za pie. Jedini problem koji je zastupljen na tim lokalitetima je nezakonita
sjea ume, a povremeno se javljaju i divlja odlagalita otpada, meutim iste se
periodino iste od strane komunalnog preduzea.
od ukupno 109 ispitivanih uzoraka, njih 20 pokazuje bakterioloku zagaenost, dok je 10
uzoraka fizikalno-hemijski neispravno.
Otpadne vode sa podruja opine Sanski Most odvode se uglavnom djelomino
izgraenim kanalizacionim sistemom u otvorene recipijente, pritoke rijeke Sane i samu
rijeku Sanu. Vei dio stanovnika koristi i nepropisno izgraene septike jame, iji se sadraji
infiltriraju u podzemne vode ili putem preljeva isputaju u neki od otvorenih kanala i
potoka, koji se kasnije ulijevaju u rijeku Sanu.
Opina Velika Kladua
od ukupno 264 uzorka koja su bakterioloki ispitivana, njih 41 pokazuje bakterioloku
zagaenost.
Grad Velika Kladua nema izgraenu kanalizacionu mreu. Jedan dio objekata prikljuen
je na septike jame, koje ne zadovoljavaju ni minimum tehnikih standarda, dok je ostali
dio objekata, prikljuen na kanale, kojima se otpadne vode odvode do najbliih
vodotoka (rijeka Grabarska, Kladunica). Vrlo je vano napomenuti da kroz izvorine zone
pitke vode izvorita Kvrkulja i Dabravine prolazi rijeka Kladunica te direktno ima utjecaja
na kvalitet pitke vode.
92
Zatita od voda
Kada govorimo o zatiti od voda, vano je napomenuti problem poplavnih podruja u
Unsko-sanskom kantonu. Naime, sistem obrane od poplava je jako slabo razvijen na
podruju kantona, pa pri velikim padavinama esto dolazi do poplava na brojnim
podrujima, uz nanoenje materijalne tete.
Naredna tabela sadri informacije o nainima zatite od poplava u pojedinim opinama
Unsko-sanskog kantona.
Tabela 23: Zatita od poplava u opinama Unsko-sanskog kantona
Opina
Objekti za zatitu od poplava
Biha
Mrea glavnih i sekundarnih odvodnih kanala duine 13,2 km

Obrambeni nasip na podruju Velhovskog polja u duini od 5,12 km
Bosanska
Krupa
Bosanski
Petrovac
Buim
Cazin
Klju
Sanski Most
Velika
Kladua
Nema objekata za zatitu od poplava

Nema objekata za zatitu od poplava
Regulacija rijeke Buimnice (4 km)
Regulacije ajinog Potoka
Djelomina regulacija Mutnice
Regulacija potoka Graanica
Regulacija potoka Toplica
Regulacija rijeke Sane i djelomino ureenje obale (zatita od
erozije), ukupne duine od 600 m
Betonski zid za zatitu od poplava, koji se nalazi sa obje strane rijeke
Sane u duini od 400 m, nasip duine 600 m
Regulacija vodotoka Kladunice, Grabarske i Kvrkulje
Na podruju svih osam opina Unsko-sanskog kantona, veliki broj podruja biva ugroen
poplavama izazvanim bujinim vodotocima. Naredna tabela daje pregled vodotoka koji
izazivaju poplave, kao i podruja koja su ugroena poplavama.
Tabela 24: Pregled vodotoka koji izazivaju poplave i podruja ugroenih poplavama na podruju
Opina
Vodotok
Una
Biha
Klokot sa pritokama
Dobrenica
Bosanska
Krupa
Bosanski
Petrovac
Buim
Una
Krunica
Japaga
Buimnica
aglica
Ugroeno podruje (naselje)

Kulen Vakuf, Oraac, Ripa, Pritoka,
Jezero-Privilica, Pokoj, Veliki Lug, Mali
Lug
Vedro Polje, Ceravci i Kamenica
(Garavice)
Dobrenica, Golubi, Jezero-Privilica
Krupa I, Krupa II, Halkii, Otoka I,
Otoka II
Zalug, Krupa Centar
Podruje pored poduzea
Bosnaplast d.d. dio puta;
poljoprivredne povrine
Varoka Rijeka, centar Buima,
Pomajdan, Vrhovska
Pain brod, Jusufovii
93

Batra
Korana
ajin Potok
Mutnica
Cazin
Mutnik
Koprivska Rijeka
Pivnice
Toplica
Sana
Sanica
Trebunj
Klju
Sana
Sanski Most
Bliha
Zdena
Bojna
Glina
Grabarska
Velika
Kladua
Glinica
Kladunica
Stabanda, Prosinja,
Slapnica i Vidovska
4.2.2.2.
ava
Trac, turli
Begove Kafane Kovaevii
Mutnik, Pjanii
Begove Kafane, Samardii, Pjanii,
turli dio uz putne komunikacije
Gornja Koprivna, Vilenjaa, Stijena
dio naselja Ljubijankii
Rujnica, Traka Ratela
Veleevo, Duboani, Humii
Sanica, Biljani
Sanica
Vrhpoljsko polje, Alagia Polje,
aplje, Krkojevci, ehovci, Trnova
Fajtovci, Gornji i Donji Kamengrad,
Husimovci, Pobrijeje
Sanski Most, urbani dio
Bosanska Bojna
Drmeljevo, Petrova Gora
Zagrad
Ugroeno poljoprivredno zemljite uz
vodotok
umatac, Gornji i Donji Purii
Stabanda, Zborite, Gradina,
Slapnica, Elezovii, Vidovska
Okolini indikatori u oblasti upravljanja vodama (koritenje voda, zatita voda,

zatita od voda)
Tabela 25: Lista okolinih indikatora u oblasti voda17
VODA
Tip indikatora
Koritenje voda
Koritenje voda za vodosnabdijevanje
Koritenje voda za navodnjavanje
Koritenje voda za industriju
Zatita voda
Odvodnja i tretman otpadnih voda domainstava i industrije
Emisije organskih materija
Kvalitet povrinskih voda
Kvalitet podzemnih voda
Kvalitet vode za pie
Zatita od voda
Podruje pod prijetnjom poplava
P
P
P
R
P
S
S
S
S
(response).
17
94

Kako se oblast upravljanja vodama, zbog svoje kompleksnosti, obradila u okviru zasebne
strategije, i to Strategije upravljanja vodama Federacije BiH 2010. 2022., tako su u ovoj
oblasti strateki i operativni ciljevi definisani na osnovu Strategije upravljanja vodama
Federacije BiH 2010. 2022., a podijeljeni su u tri oblasti sektora upravljanja vodama, i to:
zatita voda, koritenje voda i zatita od voda.
Plan zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019. preuzeo je ciljeve Strategije
upravljanja vodama Federacije BiH 2010. 2022. te ih prilagodio situaciji na podruju
Unsko-sanskog kantona.
4.2.3.1.
Zatita voda
ZATITA VODA
Rb.
1.
Strateki cilj
Operativni cilj
Postii dobro stanje povrinskih i

podzemnih voda radi zatite
akvatine flore i faune te potreba
korisnika vodnih resursa
Smanjiti zagaenje i oneienje povrinskih i

podzemnih voda od nepreienih otpadnih
voda, kroz izgradnju sistema za prikupljanje,
odvodnju i tretman otpadnih voda
Smanjiti emisije tetnih i toksinih materija koje
produciraju pojedini industrijski zagaivai, kroz
implementaciju sistema dozvoljenog isputanja i
principa "zagaiva plaa"
Za svaki operativni cilj potrebno je definirati mjere kojima bi se postigla implementacija

navedenih ciljeva.
Operativni cilj 1 u okviru stratekog cilja 1: Smanjiti zagaenje i oneienje povrinskih i
podzemnih voda od nepreienih otpadnih voda, kroz izgradnju sistema za prikupljanje,
odvodnju i tretman otpadnih voda.
Izgradnja sistema za odvodnju i preiavanje otpadnih voda,
Izgradnja malih sistema za preiavanje otpadnih voda u ruralnim naseljima.
Operativni cilj 2 u okviru stratekog cilja 1: Smanjiti emisije tetnih i toksinih materija koje
produciraju pojedini industrijski zagaivai, kroz implementaciju sistema dozvoljenog
isputanja i principa "zagaiva plaa.
Unaprijediti bazu podataka o zagaivaa,
Poboljati inspekcijski nadzor nad industrijskim zagaivaima.
95
4.2.3.2.
Koritenje voda
KORITENJE VODA
Rb.
Strateki cilj
Operativni cilj
1.
Poveanje obuhvata i poboljanje

javnog vodosnabdijevanja
Poveanje obuhvata podruja Unsko-sanskog

kantona javnim vodovodnim sistemima
Smanjenje gubitaka u javnim vodovodnim
sistemima
Racionalno koritenje, zatita, unaprjeenje stanja
i ouvanje vodnih resursa koji se koriste ili se
planiraju koristiti za potrebe javnog
vodosnabdijevanja
2.
Osiguranje uvjeta za odrivo koritenje

voda u oblastima iji razvoj ovisi od
interesa trita
Ouvanje vodnih resursa, po osnovama uvjeta

koritenja i zatite iz Zakona o vodama FBiH i USK

navedenih ciljeva.
Operativni cilj 1 u okviru stratekog cilja 1: Poveanje obuhvata podruja Unsko-sanskog
kantona javnim vodovodnim sistemima.
Uvezivanje lokalnih vodovoda u javne vodovodne sisteme,
Proirenje obuhvata javnog vodosnabdijevanja prema rubnim podrujima.
Operativni cilj 2 u okviru stratekog cilja 1: Smanjenje gubitaka u javnim vodovodnim
sistemima.
Zamjena dotrajalih cijevi, kao i sanacija dotrajalih objekata u vodovodnim
sistemima.
Operativni cilj 3 u okviru stratekog cilja 1: Racionalno koritenje, zatita, unaprjeenje
stanja i ouvanje vodnih resursa koji se koriste ili se planiraju koristiti za potrebe javnog
vodosnabdijevanja.
Kontinuirano provoenje istranih radova u cilju zatite postojeih i novih zahvata za
potrebe vodosnabdijevanja,
Provoenje tehnikih i administrativnih mjera zatite izvorita u skladu sa zakonskom
legislativom.
Operativni cilj 1 u okviru stratekog cilja 2: Ouvanje vodnih resursa, po osnovama uvjeta
koritenja i zatite iz Zakona o vodama FBiH i USK.
Industrija: Poticaj primjeni povoljnih tehnolokih procesa u proizvodnji kojima se
postiu znaajne utede vode,
Ribarstvo: Osiguranje uestvovanja sektora voda u izradi planova o razvoju
ribarstva u smislu toplovodnih i hladnovodnih ribnjaka,
Sport i rekreacija: Identificiranje lokaliteta pogodnih za razvoj sportova i rekreacije
na vodi.
96
4.2.3.3.
Zatita od voda
ZATITA OD VODA
Rb.
1.
Strateki cilj
Operativni cilj
Smanjenje rizika pri ekstremnim

hidrolokim pojavama
Obnova i sanacija postojeih te izgradnja i

odravanje sistema zatitnih vodnih objekata u
cilju poveanja stepena sigurnosti odbrane od
poplava
Unaprjeenje regulatornog okvira za zatitu od
voda
Sprjeavanje erozionih procesa i sanacija teta
nastalih erozijom

navedenih ciljeva.
Operativni cilj 1: Obnova i sanacija postojeih te izgradnja i odravanje sistema zatitnih
vodnih objekata u cilju poveanja stepena sigurnosti odbrane od poplava.
Rekonstrukcija postojeih objekata zatite od poplava,
Izgradnja zatitnih objekata od velikih voda na ugroenim podrujima po
prioritetima.
Operativni cilj 2: Unaprjeenje regulatornog okvira za zatitu od voda.
Izrada i provoenje nedostajuih operativnih planova odbrane od tetnog
djelovanja voda.
Operativni cilj 3: Sprjeavanje erozionih procesa i sanacija teta nastalih erozijom.
Provoenje opih protiverozionih mjera, to podrazumijeva: legislativne mjere,
inoviranje karte erozije, praenje erozionih procesa, edukacija stanovnitva,
integriranje problematike zatite od erozije u prostorne planove i umske osnove,
Sanacija teta od erozije.
97
4.3.
Ouvanje tla

to se tie zemljita kao prirodnog resursa, njegovu zatitu ureuje nekoliko zakona na
nivou Unsko-sanskog kantona, od kojih su najbitniji Zakon o umama USK (Slubeni glasnik
USK broj: 5/97, 6/99, 3/02) i Zakon o prostornom ureenju i graenju USK (Slubeni glasnik
USK broj: 10/11, 13/11, 19/11, 8/13, 12/13).
Zemljite predstavlja jedno od bitnijih prirodnih bogatstava, ija je zatita neophodna za
postizanje odrivog upravljanja prostorom.
Na podruju Unsko-sanskog kantona postoji jako malo podataka o stanju ugroenosti tala,
tako da je teko definirati trenutno stanje ovog resursa.
S obzirom na reljef podruja, koliinu i intenzitet padavina te ope karakteristike kra, sva
tla ovog podruja izloena su riziku od erozije vodom i vjetrom. Osim toga, nepravilna
obrada zemljita te nekontrolirana sjea uma doveli su do degradacije zemljita na
prostoru Unsko-sanskog kantona. Klizita predstavljaju poseban vid degradacije zemljita i
vezana su uglavnom za terene sa glinovitim i laporovitim matinim supstratom, a izazvana
su najee neplanskom individualnom gradnjom i neplanskom sjeom uma.
Na podruju Unsko-sanskog kantona veliki problem predstavlja gubitak zemljita uslijed
eksploatacije uma, to dalje uzrokuje pokretanje erozionih procesa. Osim toga, izraena
je kontaminacija tla tokom poplava, zbog izlijevanja fekalnih voda na poplavnim
podrujima.
Jedan od veih pokretaa promjena u okoliu predstavlja i poljoprivreda, gdje se
najee evidentira degradacija tla koja je izazvana neodrivom poljoprivredom
(monokulture, prekomjerna ispaa, duboka obrada zemljia). Drugi vei pritisak je
naputanje obradivih povrina i njihovo propadanje uslijed sve vee migracije
stanovnitva iz ruralnih podruja. Osim toga, na podruju Unsko-sanskog kantona veliki
pritisak predstavljaju minirana podrua.
Ostali negativni utjecaji na zemljite proizlaze iz neadekvatnog odlaganja otpada na
podruju Unsko-sanskog kantona, koje za posljedicu ima ogroman broj divljih odlagalita
otpada na irem podruju svake opine. Ovdje je vano spomenuti i auto-otpad, kao
jednog od veih zagaivaa zemljita na podruju Unsko-sanskog kantona.
U narednoj tabeli prikazan je fiziki gubitak poljoprivrednog tla uzrokovan djelovanjem
ovjeka na podruju BiH (Izvor: Resulovi, 1983.).
98

Tabela 26: Antropogena degradacija tla za podruje cijele BiH (Izvor: Izvjetaj o stanju okolia u
Bosni i Hercegovini 2012., Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH)
Uzrok gubitka poljoprivrednog tla
Izgubljeno zemljite
(ha/god)
Izgubljeno podruje
(%)
Povrinska eksploatacija ruda
900
30
Odlagalita otpada
300
10
Stambene zone
600
20
Vodne akumulacije
300
10
Saobraajnice
300
10
Industrijska postrojenja
300
10
Erozije, klizita
300
10
Ukupno
3.000
100
Jedan od najvanijih problema u cijeloj Bosni i Hercegovini, pa tako i na podruju Unskosanskog kantona je odnos drutva prema zemljitu, odnosno nedovoljno razvijena svijest
drutva o znaaju tla, to dovodi do nedovoljnog broja razvijenih politika za zatitu tla.
Glavni problemi koji negativno utjeu na zemljine resurse kako u BiH, tako i u Unskosanskom kantonu su: nedostatak sistematskog praenja tla, nedostatak informacionog
sistema za tlo/zemljite, nedostatak nacionalnog akcijskog programa za borbu protiv
dezertifikacije/degradacije zemljita, nedostatak detaljnih informacija o kontaminaciji
tla/zemljita, nedostatak provoenja mjera rehabilitacije i remedijacije (sanacije
kontaminiranih zemljita), slabo razvijena svijest o znaaju tla i zemljita za odrivi razvoj i
opstanak ovjeanstva itd.
4.3.2.1.
Opina Biha
Najvei uzroci zagaenja tla su:
nekontrolirano odlaganje otpada i poveanje broja divljih odlagalita otpada,
destrukcija zemljita zbog poveanog broja nelegalnih kamenoloma i samovoljnog
proirenja eksploatacije i otvaranja drugih kopova,
neplanska, stihijska i nasumina izgradnja zbog nemogunosti zapoinjanja i
usmjeravanja znaajnih investicija na planom predviena podruja grada i opine
Biha,
nekontrolirana i prekomjerna sjea ume,
poveana erozija obala rijeka Une i Klokota,
gubitak zemljita uslijed djelovanja erozije od strane vodotoka,
pojava ugroenih objekata na podrujima gdje se pojavljuju klizita i odroni (naselja
Vrsta, Ribi, Ruica),
zagaenost veeg broja povrina opine Biha minama i nemogunosti koritenja
preko 6.500 ha poljoprivrednog, umskog i ostalog zemljita.
Na podruju opine Biha nalazi se nekoliko klizita kao i mjesta podlonih odronima.
Podruja na kojima se deavaju odroni su: naselje Kostela, Ripaki klanac, Uljebi, Srbljani
(magistralni put za Bosansku Krupu) i podruja uz putove za Brekovicu, Gatu i Vrstu.
99
Aktivna klizita nalaze se u naselju Turija Vrsta povrine cca 3 km i na podruju MZ Ribi
Novo naselje povrine cca 1 km.
Na podruju opine Biha nalazi se ukupno 43,33 km kontaminiranih povrina, na kojima
je tlo neupotrebljivo za poljoprivredu.
Uslijed sjee ume znatna je pojava erozije na podruju brda Debeljaa, dok se pojava
erozionih procesa izazvanih vodotocima javlja u naselju Kralje te naseljima u blizini rijeka
Unac i Klokot.
Neadekvatan tretman otpadnih voda na podruju grada Bosanska Krupa i naselja
Bosanska Otoka, neadekvatno izgraene septike jame te direktno izlijevanje otpadne
vode u okolno tlo i najblie prirodne recipijente prouzrokuju kontaminaciju tla otpadnim
vodama.
Veliku prijetnju predstavlja neplanska, gola sjea ume, odnosno pojava erozionih procesa
uzrokovanih sjeom ume (Velika Gomila, Perna, orkovaa). Struktura i kvalitet tla
znaajno su narueni na lokacijama divljih, ali i legalnih odlagalita otpada (Ljusina,
Vranjska, Krivodol, Medre). Uz vodotoke rijeka Une i Krunice takoer je primjetno
naruavanje strukture tla (obale) uslijed djelovanja velikih koliina vode.
Podruja opine na kojima su prisutna klizita su Otoka (osam klizita), Jezerski (dva klizita),
Mahmi selo, Hodinac, Donje Prekounje i Ljusina. Osim toga, na putnom pravcu Bosanska
Krupa Biha dolazi do odrona stijena.
Prema procjeni, gnojiva i pesticidi se upotrebljavaju na oko 4.000 ha zemljinih povrina.
Smatra se da je upotreba gnojiva za oko 4-5 puta vea od upotrebe pesticida. Veina
poljoprivrednih gazdinstava iz ekonomskih razloga ne upotrebljava gnojiva i pesticide u
prekomjernim koliinama.
Na lokalitetu ispusta fekalnih i oborinskih voda iz urbanog postuja u otvoreni vodotok
potoka Japaga trajno je naruena kvaliteta tla.
Upotreba pesticida i umjetnih gnojiva na poljoprivrednim povrinama je neznatna, s
obzirom da se radi se o manjim povrinama tla. Takoer, na podruju opine Bosanski
Petrovac dolazi do este pojave erozionih procesa uslijed eksploatacije uma
(Osjeenica). Osim erozionih procesa, koji znaajno naruavaju strukturu tla, na podruju
opine Bosanski Petrovac, tanije uz putni pravac Bosanski Petrovac Drvar, esti su
odroni strijena na put.
Opina Buim
Na podruju opine Buim struktura tla je najvie naruena uz putne komunikacije, gdje se
javljaju odroni. Pojava odrona najea je u zimskom periodu, zbog teine snijega te zbog
pojave mraza, pod ijim utjecajem dolazi do lomljena stijena. Uslijed nepovoljne strukture
tla, na odreenim podrujima javljaju se i klizita (Konjodor, Trostruki klanci akonjici,
Radostova (Bunia njive), Elkasova Rijeka, putni pravac Lubarda Pain Brod).
Takoer, na pojedinim lokacijama dolazi do pojave erozije zbog utjecaja vode (prilikom
obilnih padavina ili otapanja snijega, kada se digne nivo vode), meutim ti su procesi
manjeg intenziteta, pa stoga nema velikih negativnih posljedica.
Opina Cazin
Na podruju opine Cazin evidentirane su pojave klizita u dvije mjesne zajednice, i to u
mjesnim zajednicama Cazin i turli. Erozija tla veinom je izazvana utjecajem velikih
koliina vode, prilikom obilnih padavina (vodotoci Mutnica, Korana, Toplica i Koprivska
Rijeka). U umskim podrujim nema veih problema sa erozijom zbog sjee uma. Kvalitet
i struktura tla narueni su na lokalitetu biveg rudnika uglja u mjestu Trac, kao i na
100
podrujima aktivnih povrinskih kopova (kamenoloma). Intenzivna upotreba gnojiva i

pesticida je prisutna na cijelom podruju opine, na ukupnoj povrini od 4.750 ha.
Opina Klju
Na podruju ove opine dolazi do pojave erozije uz putne komunikacije, na umskim
lokalitetima te uz vodotoke. To su, meutim, veinom manje povrine koje budu uspjeno
sanirane. Erozija izazvana bujinim vodotocima (Sana, Sanica i Trebunj) javlja se u
naseljima Klju, Humii, Donja Sanica i Duboani. Osim erozije tla, dolazi i do pojave klizita
veinom uz puteve. Registrirano je klizite u naselju Crljeni, uz magistralni put M 15. Kvalitet i
struktura tla narueni su na lokaciji odlagalita otpada Pei, kao i na lokaciji odlagalita
otpada Jarice.
Takoer, u naselju Sanica dolazi do gubitka zemljita, to uzrokuje velike materijalne tete
(ugroeni stambeni objekti) na podruju jezera, koje je zbog geolokih karakteristika tla
podlono gubitku vode. Kada nastupi period u kojem je jezero bez vode, dolazi do irenja
njegovih obala.
Opina Sanski Most
Struktura tla na podruju opine Sanski Most veinom je naruena zbog nelegalne sjee
ume, gdje najee dolazi do pojave klizita (naselje Krkojevci). U naselju Donji
Kamengrad takoer je evidentirano klizite, na ijem je podruju ugroen jedan stambeni
objekat.
Jedan od znaajnih faktora, koji utjee na strukturu i kvalitet tla, predstavljaju poplave
koje izazivaju bujini vodotoci (Sana, Bliha, Zdena). Osim urbanog dijela opine, velike
tete trpe i poljoprivredna zemljita koja takoer budu poplavljena. Ovi bujini vodotoci
pokreu erozione procese koji izazivaju velike materijalne tete.
Takoer, na lokacijama odlagalita otpada (divlja odlagalita, legalno odlagalite otpada
Sanska brda) evidentna je naruena struktura tla, kao i njegova kontaminiranost
procjednim vodama odlagalita otpada, razgradnjom krutog otpada, i dr. Osim toga, na
lokaciji rudnika Kamengrad nalazi se odlagalite jalovine, koje ima negativan utjecaj na
kvalitet i strukturu tla.
Opina Velika Kladua
Trajno naruen kvalitet tla je u podruju uma zbog uestale nekontrolirane sjee, a
posljedica toga je stvaranje erozija, denudacije, klizita i odrona koji unitavaju umsko tlo.
Naselja koja su najvie pogoena klizitima i erozijom uslijed nelegalne sjee ume su
Vidovska, Kudii, Marjanovac te Kriva Bukva. Kada govorimo o eroziji izazvanoj bujinim
vodotocima, ona je izraena na obalama rijeka Gline, Grabarske i Kladunice. Jedan od
velikih negativnih utjecaja na kvalitet zemljita je takoer prekomjerna pretvorba
poljoprivrednog tla u graevinsko. U zimskim mjesecima, pod pritiskom teine snijega,
stvaraju se odroni i klizita koja su u protekloj godini registrirana na lokalitetima Kudii i
Marjanovac. Osim toga, na lokalitetu odlagalita otpada Radia Most te na podruju
rudnika barita naruen je kvalitet ali i struktura tla. Takoer, kada govorimo o negativnim
pritiscima na tlo, vano je spomenuti naputene objekte Agrokomerca (proizvodni pogoni)
na ijem su prostoru narueni struktura i kvalitet tla.
Generalno moemo zakljuiti da na kvalitet i strukturu tla na podruju Unsko-sanskog
kantona u najveoj mjeri imaju sljedei pritisci:
Nesanitarno i nelegalno odlaganje komunalnog, opasnog, graevinskog i posebnih
kategorija otpada,
Erozija tla izazvana sjeom ume,
Isputanje nepreienih otpadnih voda na/u tlo putem otvorenih ispusta ili
nepropisno izgraenih septikih jama,
101
Degradacija i zagaenje tla uslijed eksploatacije mineralnih sirovina, deponiranje

ljake i nusprodukata prerade sirove rude,
Degradacija i zagaenje tla oko industrijskih pogona ukljuujui pogone koji su
desetljeima izvan funkcije (brojne tvornice, peradarske farme i skladita na podruju
USK),
Kontaminacija tla uslijed intenzivnog saobraaja,
Akumulacija pesticida u tlu,
Kisele kie,
i dr.
4.3.2.2.
Okolini indikatori u oblasti ouvanja tla

Tabela 27: Lista okolinih indikatora u oblasti zemljita18
ZEMLJITE
Struktura ukupnog zemljita
Struktura urbaniziranog zemljita
Tip indikatora
S
S
Koritenje zemljita
Promjena namjene
Godinji prosjek pretvaranja poljoprivrednog zemljita
Razvijenost sistema monitoringa koritenja zemljita
Zatita zemljita
Emisije u zemljite
Antropogena i specijalna degradacija zemljita
Osjetljivost zemljita
Kiselost zemljita
Kontaminacija tekim metalima i ostalim hemijskim agensima
Zdravstveno stanje zemljita
Fiziki gubitak zemljita
Zbijenost zemljita
Struktura prema bonitetnim klasama
Razvijenost monitoringa kvaliteta zemljita
Certificirane ume
P
S
R
P
P
P
S
S
S
S
S
S
R
R
(response).

Glavni cilj zatite tla jeste odravanje prirodnih ekosistema, odnosno prirodnih uma, zatim
stabilnost agroekosistema u svrhu kvalitetne poljoprivredne proizvodnje, na nain kojim se
nee ugroziti ostali prirodni resursi (voda, zrak, flora i fauna).
Kada je rije o zatiti zemljita, Strategija zatite okolia Federacije BiH 2008. 2018. je, na
osnovu analize stanja u ovoj oblasti, definisala tri strateka cilja, kojima bi se unaprijedila
kvaliteta zemljita na nivou Federacije BiH. Ovi strateki ciljevi mogu se preuzeti i promatrati
sa aspekta Unsko-sanskog kantona. Ciljevi zatite zemljita definisani su prema narednim
naelima:
sprijeiti dalju degradaciju,
otkloniti postojee probleme i zatititi zdravlje, bioraznolikost, prirodno i graditeljsko
naslijee,
18
102
ukljuiti sve segmente drutva jaanjem uloge nevladinog sektora i kapaciteta

lokalne zajednice.
Starteki i operativni ciljevi zatite zemljita su sljedei:

ZATITA ZEMLJITA
Rb.
Strateki cilj
Operativni cilj
1.
Stvoriti osnovu za skladan i prostorno

uravnoteen socio-ekonomski razvoj
Ojaati i uspostaviti institucionalni okvir neophodan

za provoenje regulative i funkcioniranje
informacijskog sistema upravljanja zemljitem
2.
Minimiziranje/otklanjanje rizika po
ljudsko zdravlje, bioraznolikost,
prirodno i graditeljsko naslijee
Doprinijeti razvoju jaanja ruralnih oblasti

Unaprjeenje kvaliteta zemljita vraanjem funkcije
degradiranog zemljita ili minimiziranja utjecaja
Za navedene ciljeve potrebno je odrediti adekvatne mjere kojima e se postii njihova

realizacija. Mjere se odreuju za navedene operativne ciljeve.
Operativni cilj 1 u okviru stratekog cilja 1: Ojaati i uspostaviti institucionalni okvir
neophodan za provoenje regulative i funkcioniranje integralnog sistema upravljanja
zemljitem (ISUZ).
Definicija osnovne konfiguracije i dugoronog plana razvoja zemljinog
informacijskog sistema (ZIS),
Stvaranje koordinacijskog vorita za prikupljanje svih informacija o zemljitu.
Operativni cilj 2 u okviru stratekog cilja 1: Doprinijeti razvoju jaanja ruralnih oblasti.
Uestvovati u finansiranju programa ruralnog razvoja.
Operativni cilj 1 u okviru stratekog cilja 2: Unaprjeenje kvaliteta zemljita vraanjem
funkcije degradiranog zemljita ili minimiziranja utjecaja.
Izraditi integrirani program unaprjeenja poljoprivrednog zemljita,
Formiranje banke zemljita,
Identifikacija i sanacija klizita,
Sanirati postojee nesanirane lokalitete na kojima se vrila eksploatacija mineralnih
sirovina,
Poticati (sufinanciranje, krediti, bespovratna sredstva, i sl.) projekte koji ukljuuju
saniranje i prenamjenu devastiranog podruja,
Deminiranje poljoprivrednog i ostalog zemljita.
103
4.4.
Ouvanje biosfere

Zakonodavni okvir na nivou FBiH
Za zatitu bioraznolikosti na federalnom nivou najznaajniji je Zakon o zatiti prirode FBiH
(Slubene novine FBiH broj: 66/13).
Na kantonalnom nivou nema zakona koji se direktno odnosi na zatitu bioraznolikosti.
Bogatstvo bioloke raznolikosti potie iz bogate lepeze genetske raznolikosti i bogatstva
genetskih resursa. Genetska raznolikost je sveukupnost gena svih ivih organizama te
njihova raznolikost izmeu jedinki, populacija, vrsta i viih taksonomskih kategorija.
Ouvanje genetske raznolikosti je neophodno za ouvanje bioloke raznolikosti nekog
prostora, kao i pojedinanih vrsta i podvrsta biljnog i ivotinjskog svijeta. U prirodi, vrijednost
svakog genoma je jedinstvena, pa tako gubitak pojedine vrste, podvrste ili njena
modifikacija mogu ujedno znaiti i trajan gubitak bioloke ravnotee unutar nekog
stanita.
Zatita genetske raznolikosti podrazumijeva takoer i ouvanje zaviajnih vrsta, izvornih
vrsta kultiviranih biljaka i pasmina domaih ivotinja koje su prilagoene naem podneblju,
otpornije na bolesti i uklopljene u prirodu i krajolik. Ove su vrste ujedno genetski rezervoar,
vana sastavnica genetskog i kulturolokog naslijea te predstavljaju nacionalnu kulturnu
batinu.
Bioloki resursi predstavljaju vitalan znaaj za ovjeanstvo, za njegov privredni i drutveni
razvoj. U svim dijelovima svijeta raste svijest o dobrobiti i koristi bioloke raznolikosti za ivot i
zdravlje svakog pojedinca, kao i svijest o potrebi ouvanja genetske raznolikosti kao
osnovnog preduvjeta bioloke raznolikosti.
Bioloka raznolikost je sveukupnost svih ivih organizama koji su sastavni dijelovi ekolokih
ekosistema (kopnenih, morskih i ostalih vodenih ekosistema), a ukljuuje raznolikost unutar
vrsta, izmeu vrsta, ivotnih zajednica te raznolikost izmeu ekolokih sistema. Bosna i
Hercegovina je jedna od rijetkih drava unutar podruja Europe, ali i znatno ire, koja zbog
svog specifinoga geografskog poloaja obiluje bogatstvom i raznolikou svojih
kopnenih, vodenih i podzemnih stanita, a posebnu prednost predstavlja ouvanost i
bogatstvo vrsta i podvrsta, sa znatnim brojem endema.
Prirodne vrijednosti Federacije Bosne i Hercegovine odlikuju se najviim stepenom
raznolikosti, kako na podruju zapadnog Balkana, tako i Europe.
Prema Strategiji zatite okolia Federacije BiH 2008. 2018., osnovni faktori diverziteta
Federacije Bosne i Hercegovine su sljedei:
diverzitet terestrinih stanita kroz: prisustvo stijena razliite geoloke starosti,
raznolikost matinog supstrata, tipova zemljita, unikatnih i raznovrsnih formi reljefa,
te diverzitet klimatskih uvjeta,
diverzitet vodenih stanita kroz: bogatu i raznovrsnu hidroloku mreu (planinska
jezera, izvori, planinski potoci, rjeice, rijeke, ponornice, bare, movare, podzemne
vode, termalni izvori, boatne vode i more),
104
dugotrajni procesi antropogeneze,

raznoliki procesi etnogeneze.
Ono to je karakteristino za prirodu Federacije BiH, ali takoer i Unsko-sanskog kantona je

upravo visok stepen bioloke raznolikosti (genetike, specijske, ekosistemske), zatim veoma
dobra ouvanost cjelina pejzane raznolikosti, veliki broj endeminih i reliktnih ugroenih
vrsta, ekosistemi sa ekonomskom i ekolokom vrijednou, potom brojni kanjoni i klisure koji
predstavljaju centre bogate razvijenosti flore i faune te, za nae podruje karakteristian,
diverzitet krkih ekosistema, koji predstavljaju najvee fenomene zatiene irom svijeta.
Na bioloku raznolikost podruja Unsko-sanskog kantona u prvoj mjeri negativno utjeu
antropogeni zahvati u prirodi. Prije svega treba spomenuti zagaenje glavnih prirodnih
resursa, vode, zraka i tla, za koje je najvie odgovoran upravo ovjek. Isputanje otpadnih
voda u prirodu, stvaranje sve veeg broja divljih odlagalita otpada na podruju Unskosanskog kantona, kao i nekontrolirane emisije polutanata iz domainstava (loita) te
industrijskih postrojenja, uzrokuju nepovratne posljedice na cjelokupni ivi svijet.
Nestajanje prirodnih stanita uzrokuju migracije vrsta na druga podruja, koja su obiljeena
drugaijim biotikim i abiotikim uvjetima, pa stoga uzrokuju nemogunost opstanka vrsta
na novonasljenim prostorima. Osim toga, zagaenje vodotoka i tla, najee otpadnim
vodama i krutim otpadom, uzrokuje ugroenost velikog broja vrsta. Negativne utjecaje na
ekosisteme i brojne vrste ovog podruja takoer imaju i klimatske promjene na globalnom
nivou, zatim deforestacija, bespravna gradnja i mnoge druge aktivnosti.
Movarni ekosistemi predstavljaju podruja izrazito visoke bioloke raznolikosti. Na
podruju Unsko-sanskog kantona ovi ekosistemi su pod vrlo visokim antropogenim
pritiskom te im prijeti opasnost naruavanja njihove ekoloke stabilnosti, odnosno njihovog
postepenog nestanka. U osnovne prijetnje spadaju:
Kisele kie, kao rezultat zagaenja atmosfere, u znaajnoj mjeri mijenjaju pH
vrijednost stanita,
Eutrofikacija i akumulacija organskih tvari, najee kroz povrinske tokove,
Zasipanje movarnih stanita prilikom izgradnje,
Preusmjeravanja povrinskih vodotoka koji napajaju vodom movarna podruja,
Utjecaj drenanih voda sa poljoprivrednih povrina.
Meu ugroene vrste Unsko-sanskog kantona ubrajaju se vuk, ris, medvjed, zatim,
endemski vodozemac ovjeja ribica, crni dadevnjak, velebitska guterica, potom
dugonogi i rii imi, tetrijeb, mladica, i mnoge druge vrste koje su i na europskoj razini
veoma ugroene.
Najveu prijetnju vrstama Unsko-sanskog kantona predstavlja unitavanje i gubitak
stanita, djelovanjem ovjeka. Faunu i floru ugroava i prekomjerno iskoritavanje u lovu,
ribolovu i umarstvu, unos alohtonih vrsta, unos genetski modificiranih organizama u okoli,
ali i oneienje voda, tla i zraka.
to se tie ugroenosti stanita na ovom podruju, tu ubrajamo sljedee:
krke vode i nadzemna krka stanita,
umska stanita,
pretplaninske i planinske livade.
Dalje u tekstu sumirane su najvee prijetnje po bioloku raznolikost:
Konverzija stanita uz pretjeranu eksploataciju prirodnih resursa,
105
Razvoj energetskog sektora zasnovanog na hidroelektranama uz brojne utjecaje

(npr. unitavanje stanita koji imaju visok stepen bioloke raznolikosti i endemizma
izmjenom hidrolokog reima, eutrofikacija itd.),
Zagaenje,
Invazivne strane vrste,
Nekontroliran lov i trgovina divljai.
Glavni pritisci koji su prisutni na svim vrstama pejzaa i u svim ekosistemima su:
Nekontrolirana urbanizacija, izgradnja cesta i ostale infrastrukture to dovodi do
degradacije i fragmentacije stanita,
Kontaminacija voda razliitim zagaivaima (najvie komunalne otpadne vode),
Globalne klimatske promjene i zakiseljavanje stanita,
umski poari uzrokovani nedostatkom panje i nemarom,
Nekontrolirano, nesanitarno odlaganje otpada,
Neadekvatno upravljanje umama,
Pretjerana eksploatacija ljekovitog bilja i gljiva,
Intenzivna konverzija i fragmentacija umskih stanita uzrokovana otvorenim
tipovima kamenoloma i gradilitima,
Nekontroliran lov i ribolov.
4.4.2.1.
Okolini indikatori u oblasti biosfere

Tabela 28: Lista indikatora za oblast biosfere19
BIOSFERA
Prirodno okruenje
Bioraznolikost
Geoloka raznolikost
Prirodno naslijee
Konverzija stanita
Konverzija primarnih ekosistema
Konverzija sekundarnih stanita
Prekomjerna eksploatacija resursa
Zagaenje
Utjecaj klimatskih promjena na prirodu
Invazivne vrste
Stanje javne svijesti
Identifikacija (rangiranje) ekosistema sa visokim vrijednostima
bioraznolikosti
Opis posebno vrijednih podruja
Tip indikatora
P
P
P
D
(response).
Indikatori za koje nije naveden tip indikatora dodani su naknadno za FBiH, odnosno ne pripadaju setu osnovnih indikatora
DPSIR metodologije.

U okviru Strategije zatite okolia Federacije BiH 2008. 2018. identificirani su strateki ciljevi
ija realizacija i implementacija bi doprinijela efikasnijoj zatiti prirode Federacije BiH, a koji
se mogu primijeniti i na nivou Unsko-sanskog kantona. Za potrebe Plana zatite okolia
19
106
Unsko-sanskog kantona 2014. 2019. preuzeta su tri cilja Strategije zatite okolia
Federacije BiH 2008. 2018.
OUVANJE BIOSFERE
Rb.
1.
2.
3.
Strateki cilj
Zatita bioraznolikosti i geodiverziteta
kroz uspostavu i jaanje
institucionalnog okvira za realizaciju
efikasnih mjera
Odriva upotreba prirodnih resursa
Smanjenje pritisaka na bioloku i
geoloku raznolikost
Operativni cilj
Monitoring i kontrola invazivnih vrsta
Monitoring stanja bioraznolikosti
Jaanje ekoloke svijesti
Razvoj i promocija odrivog turizma
Ublaavanje posljedica klimatskih promjena
Smanjenje pritisaka u prostoru
Kako bi se postigla realizacija navedenih operativnih ciljeva, u svrhu ispunjenja stratekih

ciljeva, potrebno je definirati mjere koje je potrebno poduzeti u odreenom vremenskom
roku.
Operativni cilj 1 u okviru stratekog cilja 1: Monitoring i kontrola invazivnih vrsta.
Provesti inventarizaciju invazivnih vrsta i napraviti akcijske planove suzbijanja
negativnih utjecaja invazivnih vrsta na bioloku raznolikost.
Operativni cilj 2 u okviru stratekog cilja 1: Monitoring stanja bioraznolikosti.
Provesti inventarizaciju i kartiranje bioloke raznolikosti (u prvoj fazi inventarizaciju je
potrebno usmjeriti na zatiena podruja i podruja predloena za zatitu).
Operativni cilj 3 u okviru stratekog cilja 1: Jaanje ekoloke svijesti.
Edukacija javnosti o vanosti bioloke raznolikosti (vrtii, kole, fakulteti).
Operativni cilj 1 u okviru stratekog cilja 2: Razvoj i promocija odrivog turizma.
Izraditi i provoditi informativne i edukacijske programe za turistike djelatnike u vezi
zatite okolia te razvijati ekoloku svijest kod lokalnog stanovnitva ukljuenog u
turistike djelatnosti,
Osigurati poticajna sredstva za projekte zatite okolia u turizmu.
Operativni cilj 1 u okviru stratekog cilja 3: Ublaavanje posljedica klimatskih promjena.
Akcije poumljavanja na podruju svih opina Unsko-sanskog kantona.
Operativni cilj 2 u okviru stratekog cilja 3: Smanjenje pritisaka u prostoru.
Izraditi akcijske planove upravljanja i zatite, za zatiena podruja i druge
ugroene dijelove bioloke raznolikosti.
107
4.5.
Otpad

Glavni zakon koji ureuje oblast upravljanja otpadom na nivou Unsko-sanskog kantona je
Zakon o upravljanju otpadom USK (Slubeni glasnik USK broj: 4/12, 8/14).
Otpad i nain na koji se njime upravlja predstavlja prijetnju za okoli, zbog emisija u vode,
zrak i tlo. Kako bi se smanjio pritisak na okoli neophodno je osigurati adekvatno skupljanje,
transport i zbrinjavanje otpada.
Zbrinjavanje otpada na podruju Unsko-sanskog kantona nije adekvatno rijeeno. Na
podruju USK u upotrebi je est opinskih odlagalita komunalnog otpada. Opine Biha,
Bosanski Petrovac, Klju, Sanski Most i Velika Kladua imaju svaka zasebno odlagalite
otpada, dok opine Bosanska Krupa, Buim i Cazin imaju zajedniko odlagalite otpada,
koje se nalazi na podruju opine Bosanska Krupa.
Postojea odlagalita komunalnog otpada nisu sanirana, niti adekvatno opremljena, a
veliki dio kantona nije uopte pokriven uslugom zbrinjavanja otpada.
Nivo obuhvata domainstava uslugom zbrinjavanja otpada po opinama USK je veoma
razliit i kree se od 33,5 % u opini Sanski Most, do oko 90 % u opinama Biha, Bosanski
Petrovac i Cazin. Prosjean obuhvat domainstava koja koriste usluge zbrinjavanja
otpada za cijeli USK iznosi oko 71,5 %20.
Osnovna karakteristika postojeeg odlaganja otpada na opinskim odlagalitima je
djelomino kontroliran postupak odlaganja, bez uobiajene tehnologije sanitarnog
deponiranja. S obzirom na trenutno stanje i tehnologiju koja se primjenjuje, opinska
odlagalita spadaju u odlagalita gdje se vri polu-kontrolirano deponiranje, odnosno
otpad se odlae na za to predviena mjesta. Meutim, prekrivanje inertnim materijalom
sa povremenim kvaenjem i nabijanjem odgovarajuom mehanizacijom kako bi se
postigla zbijenost i smanjile koliine procjednih voda, nije svakodnevno. Ovakvi naini
deponovanja otpada su bez osnovnih elemenata sanitarnog zbrinjavanja otpada, dakle,
bez sistema odvodnje plina iz tijela odlagalita otpada i odvodnje i preiavanja
procjednih voda koje nastaju deponovanjem otpada, a to svakako, bez obzira to se ne
rade adekvatna mjerenja, ugroava okoli i zdravlje ljudi20.
Osnovni problemi u oblasti upravljanja otpadom:
S obzirom na utjecaj otpada na komponente okolia, moemo rei da su osnovni
problemi u oblasti upravljanja otpadom na podruju kantona sljedei:
nesanitarno odlaganje otpada, koje predstavlja opasnost za zdravlje ljudi i ivotinja
te okoli,
odlaganje opasnog otpada na odlagalita otpada,
nepostojanje organiziranom integralnog sistema upravljanja otpadom na
kantonalnom nivou,
konstantno nastajanje i prisustvo divljih odlagalita otpada,
neselektivno prikupljanje otpada,
Plan upravljanja otpadom Unsko-sanskog kantona, Ministarstvo za graenje, prostorno ureenje i zatitu okolia USK, 2014.
godina
20
108
nedostatak komunalnih posuda, kamiona i druge infrastrukture za selektivno

prikupljanje otpada i unaprijeenje sistema upravljanja otpadom,
nepostojanje baze podataka o otpadu,
nepostojanje registra generatora otpada,
problematika rjeavanja glomaznog/kabastog otpada,
nedovoljna informiranost stanovnitva o savremenim prinicipima upravljanja
otpadom.
Najei negativni pritisak na podruju Unsko-sanskog kantona predstavlja nastanak divljih

odlagalita otpada. Na divljim odlagalitima otpada odlau se gotovo sve vrste otpada, a
najee otpad organskog porijekla (uginule ivotinje, klaoniki otpad), graevinski
otpad, kabasti otpad te otpad iz domainstva. U nekim opinama divlja odlagalita
otpada nisu pod direktnom kontrolom komunalnog preduzea, nego se za ienje
lokaliteta divljih odlagalita otpada izdvajaju budetska sredstva putem javnih ustanova
za prostorno planiranje ili stambeno komunalnu djelatnost, a samo ienje provodi se
putem posebne jedinice u sklopu komunalnog preduzea. Budetska sredstva koja se
izdvajaju za ovu namjenu, a koja su i jedini izvor, su skromna i daleko ispod realnih
potreba, pa je to i razlog zato jo uvijek postoje na desetine poznatih divljih odlagalita
otpada na podruju opina Unsko-sanskog kantona.
Ovom segmentu se mora posvetiti posebna panja, jer divlja odlagalita otpada
predstavljaju neposrednu opasnost za okoli, ali su i konstantna opasnost za pojavu
razliitih oblika zaraze, epidemije i zagaenja (Izvor: Plan upravljanja otpadom Unskosanskog kantona 2014. 2019.).
Tabela 29: Procjena broja divljih odlagalita u USK
4.5.2.1.
Opina
Procjena broja divljih odlagalita
Biha
Bosanska Krupa
Bosanski Petrovac
Buim
Cazin
Klju
Sanski Most
5 veih odlagalita otpada

4 vea odlagalita
10 veih odlagalita otpada
20
33
1 vee i brojna manja odlagalita
32
Velika Kladua
82 manja odlagalita
Okolini indikatori u oblasti upravljanja otpadom

Tabela 30: Lista okolinih indikatora stanja sektora upravljanja otpadom 21
OTPAD
Komunalni otpad
Izgraenost regionalnih odlagalita otpada (posebno definiran indikator)
Generiranje i reciklaa ambalanog otpada
Industrijski otpad
Proizvodnja industrijskog otpada
Neopasni otpad iz industrije
Opasni otpad iz industrije
Stanje okolia i posljedice
Zbrinjavanje otpada iz industrije
Otpadna ulja (iz industrije i cjelokupnog transporta)
21
Tip indikatora
R
P
P
P
P
SiI
R
109

Stare gume vozila (iz industrije i cjelokupnog transporta)
Stari akumulatori iz vozila (iz industrije i cjelokupnog transporta)
Neupotrebljiva stara vozila
Elektronski i elektrini otpad
Medicinski otpad
Ukupna koliina otpada iz zdravstvenih ustanova
Proizvodnja opasnog medicinskog otpada
Proizvodnja otpada iz veterinarskih ustanova
Primjena pojedinanih naina adekv. zbrinjavanja otpada iz zdravstvenih i
veterinarskih ustanova
Otpad iz poljoprivrede i umarstva
Produkcija otpada u poljoprivredi biljna proizvodnja
Produkcija otpada u poljoprivredi stoarstvo
Produkcija otpada u umarstvu
Povrina pod organskom proizvodnjom
Povrina pod integralnom proizvodnjom
P
P
P
R
P
P
P
R
R
(response).
Indikatori za koje nije naveden tip indikatora dodani su naknadno, odnosno ne pripadaju setu osnovnih indikatora DPSIR
metodologije.

S obzirom da je za podruje Unsko-sanskog kantona donesen Plan upravljanja otpadom
Unsko-sanskog kantona 2014. 2019., za osam opina kantona postoje definisani ciljevi i
mjere kojima bi se stanje u upravljanju otpadom poboljalo. Jedan od glavnih ciljeva
ovog dokumenta je identifikacija trenutnog stanja u oblasti upravljanja otpadom te
definiranje potrebnih pravnih i infrastrukturnih zahtjeva/kapaciteta za postizanje ciljeva koji
su definisani u Federalnoj strategiji upravljanja otpadom.
Krovni cilj Plana upravljanja otpadom Unsko-sanskog kantona 2014. 2019. je: Uspostava
integralnog sistema upravljanja otpadom na podruju Unsko-sanskog kantona, kao dijela
jedinstvenog integralnog sistema upravljanja otpadom na podruju Federacije BiH.
U ovom se dokumentu, za oblast upravljanja otpadom, preuzimaju strateki i operativni
ciljevi Plana upravljanja otpadom Unsko-sanskog kantona 2014. 2019.:
Strateki cilj 1: Smanjenje rizika po okoli i zdravlje ljudi i uspostava infrastrukture za
integralno upravljanje otpadom
Operativni ciljevi
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
1.5.
1.6.
Poveati broj stanovnika obuhvaen organiziranim prikupljanjem

otpada
Stvoriti uvjete za sanitarno odlaganje otpada za najmanje 5 godina u
svim opinama USK
Ukloniti nelegalna odlagalita i sanirati podruje na kojem su se
nalazila
Sanirati i zatvoriti postojea opinska odlagalita
Uspostaviti kapacitete za adekvatno prikupljanje i privremeno
skladitenje opasnog otpada (% koliine opasnog otpada)
Uspostaviti odlagalita inertnog (graevinskog i sl.) otpada na
2014.
2019.
75 %
95 %
80 %
10 %
80 %
80 %
10 %
70 %
50 %
110
1.7.a
1.7.b
1.8.
1.9.
1.10.
1.11.
1.12.
podruju USK
Poveati ukupni procent adekvatnog zbrinjavanja komunalnog i
neopasnog i proizvodnog otpada
Poveati ukupni procent adekvatnog prikupljanja i privremenog
skladitenja opasnog otpada
Poveanje pokrivenosti efikasnim sistemom upravljanja otpadom u
poljoprivrednoj proizvodnji i umarstvu
Uspostaviti kapacitete za adekvatno zbrinjavanje otpada ivotinjskog
porijekla (% adekvatno zbrinutog otpada po koliini)
Sanirati i zatvoriti postojea odlagalita, jame grobnice i groblja za
otpade ivotinjskog porijekla
Poveati procent adekvatno prikupljenog, privremeno skladitenog i
zbrinutog otpada iz zdravstvenih ustanova
Poveati procent adekvatno prikupljenog, privremeno skladitenog i
zbrinutog otpada iz veterinarskih ustanova
90 %
25 %
100 %
50 %
70 %
80 %
20 %
70 %
20 %
70 %
Strateki cilj 2: Smanjenje koliina otpada za finalno odlaganje/zbrinjavanje uz efikasnije

koritenje resursa
Operativni ciljevi
1.1.
1.2.
1.3.
KOMUNALNI OTPAD
Uspostaviti sistem odvojenog prikupljanja otpada u svim opinama
USK
Odvojeno prikupiti koliine otpada za recikliranje (% od ukupno
proizvedene koliine) papira i kartona, stakla, metala, plastike i
biorazgradivog otpada iz vrtova i parkova
NEOPASNI PROIZVODNI OTPAD
Preventivnim mjerama sprijeiti/umanjiti porast ukupnih koliina
otpada iz industrije
2014.
2019.
20 %
100 %
2%
10 %
10 %
Poveanje udjela
otpada koji se reciklira
1.4.
1.5.
1.6.
1.7.
Poveati udio otpada koji se reciklira odnosno podlijee povratu

materijala i energije, uz istovremeno smanjenje koliina preostalog
otpada za odlaganje (% od ukupno adekvatno zbrinutog)
Smanjenje koliina nastalog biorazgradivog i drugog otpada u
poljoprivredi i umarstvu
OPASNI OTPAD
Smanjiti koliinu proizvedenog medicinskog opasnog otpada iz
zdravstvenih ustanova
Sprjeavanje nastajanja i smanjenje koliina otpada za konano
zbrinjavanje otpad ivotinjskog porijekla
POSEBNE KATEGORIJE OTPADA
Poveati ukupni postotak adekvatnog zbrinjavanja otpada
reciklaom, odnosno povratom materijala ili energije (R&R):
- Stara vozila
- Stari akumulatori
- Stare gume
2%
10 %
Smanje preostalih
koliina otpada za
odlaganje
98 %
90 %
15 %
5%
25 %
50 %
20 %
10 %
40 %
70 %
40 %
70 %
Maksimalno
prikupivog dijela
1.8.
-
Otpadna ulja
Elektrini i elektroniki otpad
50 %
80 %
Od izvorne koliine
svjeeg ulja
25 %
5%
40 %
25 %
111
Strateki cilj 3: Osigurati provedbu sistema kroz pravni, institucionalni i ekonomski okvir
Operativni ciljevi
Osigurati potivanje i punu implementaciju postojeih zakona i podzakonskih akata u oblasti upravljanja otpadom:
3.1.
3.2.
3.3.
3.5.
2019.
-
Usvajanje podzakonskih akata u oblasti upravljanja otpadom na kantonalnom nivou

Izraditi i usvojiti opinske planove upravljanja otpadom
Osigurati provoenje inspekcijskog nadzora i sankcioniranje prekrilaca
2014.
2019.
Uskladiti institucionalnu organizaciju sa pravnim okvirom u sektoru
upravljanja otpadom:
60 %
100 %
Organizirati slube za komunalne djelatnosti, vode i zatitu okolia sa jasno definiranim
nadlenostima i poslovima
Izvriti reorganizaciju radnih mjesta kroz izmjenu postojeih pravilnika o organizaciji i
sistematizaciji
Uspostaviti i institucionalizirati sistem kontinuiranog jaanja kadrovskih kapaciteta na
svim nivoima
2014.
2019.
Uspostaviti regionalni koncept upravljanja otpadom:
20 %
80 %
Definirati jasne odnose izmeu opina, javnih komunalnih preduzea i regionalnog
operatera upravljanja otpadom sa ciljem uspostavljanja jasnih uloga i odgovornosti i
postizanja odrivosti regionalnog koncepta zbrinjavanja otpada
Podrati jaanje regionalnog operatera upravljanja otpadom (JP REG-DEP), da bi
mogao da odgovori zahtjevima implementacije meuopinskog sporazuma o
zajednikom upravljanju otpadom
Definirati mjere za postizanje odrivosti javnih komunalnih preduzea
Uvesti sistem kontinuiranog informiranja svih ukljuenih strana (JP REG-DEP <->
osnivai), posebno vezanim za upravljanje otpadom na nivou regije
Izvriti institucionalizaciju programa redovnog informiranja i ukljuiti
sve segmente drutva (graane i javnost) u proces integralnog
3.4.
2014.
100 %
2014.
2019.
20 %
80%
Uspostaviti i institucionalizirati sistem kontinuiranog ukljuivanja i podizanja svijesti

graana i javnosti (planirati kontinuirane kampanje ukljuivanja i podizanja svijesti
javnosti i graana u kantonalnim i opinskim strategijama i planovima)
Osigurati financiranje kampanja u budetima kantona, opina i JP REG-DEP
Osigurati redovno informiranje graana i privatnog sektora o obavezama koje
proizlaze iz usvojenih zakona i pod-zakonskih akata
Organizirati kontinuiranu promociju selektiranog prikupljanja otpada
Osigurati provoenje edukativnih aktivnosti u (pred)kolskim ustanovama
Uspostaviti kontinuiranu saradnju sa medijima
2014.
2019.
Uspostaviti odriv nain financiranja meuopinskog / opinskog
10 %
60 %
Osigurati provoenje principa proizvoa (zagaiva) plaa
Osigurati promoviranje upravljanja otpadom kao usluge, a ne kao socijalne brige
Uspostaviti stvarnu (ekonomsku) cijenu usluge prikupljanja, transporta i odlaganja
otpada, koja pokriva trokove
Uspostava cijene usluga treba da bude uraena na transparentan nain, ukljuujui
trokove opinskog i regionalnog zbrinjavanja otpada
Osigurati redovno financiranje JP REG-DEP od strane osnivaa
Osigurati otkup sekundarnih sirovina s ciljem smanjenja koliina otpada za konano
odlaganje i ostvarenje nie cijene usluge
112
Strateki cilj 4: Osiguranje sistematskog praenja parametara za ocjenu stanja okolia

Operativni ciljevi
4.1.
4.2.
4.3.
Uspostaviti sistem kontinuiranog izvjetavanja, voenja evidencije i

registra podataka o porijeklu, tokovima i odlaganju otpada na
podruju USK
2014.
2019.
40 %
100 %
Uspostaviti informacioni sistem upravljanja otpadom na podruju USK

kao dio jedinstvenog informacionog sistema na podruju Federacije
BiH:
2014.
2019.
100 %
Izvriti uspostavu kantonalnog tijela za ISUO na podruju USK,

Izraditi Pravilnik (Studiju) o informacionom sistemu upravljanja otpadom USK,
Izvriti nabavku opreme (hardver i softver) neophodne za uspostavljanje
Informacionog centra za upravljanje otpadom USK,
Izvriti obuku osoblja za rad na ISUO USK,
Provesti ukljuivanje svih privrednih subjekata, proizvoaa i vlasnika otpada u ISUO,
Osigurati uee i suradnju na izradi Federalne Studije za program razvoja
informacionog sistema o otpadu zajedno sa FMOiT,
Pristupiti potpunom usklaivanju kantonalnog ISUO sa federalnim ISUO (propisi,
metodologija, struktura baze i dr.) kada isti bude donesen.
2014.
2019.
Osigurati stalno struno usavravanje postojeeg kadra u oblasti
zatite okolia i upravljanja otpadom
25 %
70 %
113
4.6.
Buka i vibracije

Zakon koji tretira zatitu od buke i vibracija na podruju Unsko-sanskog kantona je Zakon o
zatiti od buke USK (Slubeni glasnik USK broj: 6/13).
Buka okolia je neeljen ili po ljudsko zdravlje i okoli tetan zvuk u vanjskom prostoru, koji je
izazvan ljudskom aktivnou, a ukljuuje buku koju emitiraju prijevozna sredstva, cestovni
promet, eljezniki promet, zrani promet, pomorski te rijeni promet, kao i postrojenja i
pojedini zahvati u okoliu.
Na podruju Unsko-sanskog kantona najei izvori buke su promet (teretna vozila) i
industrija (drvna, metalopreraivaka, ekstraktivna industrija).
Iako je promet percipiran kao najvei izvor buke u samim gradskim centrima, ipak se
najee pritube graanstva odnose na buku od ugostiteljskih objekata smjetenih u
stambenim zonama i uz njih. Kontroliranjem potivanja propisanog radnog vremena i
prekoraenja dozvoljenih granica buke te poveanjem novanih kazni za nepotovanje
istih, broj pritubi bi se trebao znatno smanjiti.
4.6.2.1.
Okolini indikatori za odreivanje utjecaja buke i vibracija na okoli

Tabela 31: Lista okolinih indikatora za buku i vibracije
Buka i vibracije
Izvori buke i vibracija
Razina buke i vibracija u okoliu
Nadzor razina buke i vibracija
Tip indikatora
P
P
R
(response).

Zatita od buke i vibracija u okoliu obuhvaa sve vrste umjetno proizvedenih emisija
energije koje izazivaju optereenje neugodnom bukom, odnosno vibracijama koje mogu
ugroziti zdravlje.
Mjere smanjenja utjecaja buke mogu se u irem smislu svrstati pod mjere za izbjegavanje
(tj. primjenu alternativnog pristupa uklanjanju utjecaja) ili mjere smanjenja (smanjenje
jaine utjecaja).
Konkretne akcije/mjere ublaavanja utjecaja buke na okoli mogu biti sljedee:
promjena tehnolokog postupka u svrhu smanjenja buke,
primjene zvunih ograda,
ograniavanja broja sati ili intenziteta rada ureaja,
promjena na lokaciji ili samom ureaju, mjestima isputanja, itd., radi smanjenja
utjecaja emisija.
114
Iako se na podruju Unsko-sanskog kantona ne vri mjerene nivoa buke, sa sigurnou se

kao postojei problem moe navesti buka od prometa.
BUKA I VIBRACIJE
Rb.
Strateki cilj
1.
Smanjivanje buke okolia u svrhu

njegove zatite
Operativni cilj
Praenje nivoa buke u svrhu ublaavanja
optereenja izazvanog bukom i vibracijama koje
mogu ugroziti zdravlje
Mjere za realizaciju operativnog cilja su sljedee:

Izrada strateke karte buke za podruje Unsko-sanskog kantona,
Ublaavanje buke od prometa sljedeim mjerama: popravak cesta, smanjenje
doputenih brzina, regulacija kamionskog prometa, ograniavanje vremena
prometovanja za pojedine vrste vozila, preusmjeravanje prometa, itd.
Ono to na podruju Unsko-sanskog kantona predstavlja prioritet kada je rije o ovoj
oblasti, jeste izrada strateke karte buke, koja bi ukazala na ugroena podruja i time
omoguila izradu efikasnih akcijskih planova, u svrhu smanjivanja buke okolia tamo gdje
je to neophodno.
115
4.7.
Ouvanje izgraenog okolia

Zakon o prostornom ureenju i graenju Unsko-sanskog kantona (Slubeni glasnik USK
broj: 10/11, 13/11, 19/11, 8/13, 12/13) ureuje pitanje zatite izgraenog okolia.
Procenat izgraenih povrina, u ukupnoj povrini Unsko-sanskog kantona, je dosta malen
upravo zbog slabe naseljenosti Unsko-sanskog kantona. Meutim, gustoa izgraenosti
urbanih podruja je velika, zbog odreenog dijela Unsko-sanskog kantona, koji zbog
morfologije terena nisu pogodni za irenje naselja.
Dananja prostorna organizacija Unsko-sanskog kantona odraz je historijskog razvoja ovog
kraja, a takoer i geografskih karakteristika koje igraju veliku ulogu u prostornom
razmjetaju stanovnitva.
Kulturno-historijsko naslijee, kao dio izgraenog okolia, susree se sa problemom
nedovoljne prepoznatljivosti i adekvatne zatite. Pokretna i nepokretna kulturno-historijska
batina podruja Unsko-sanskog kantona ima iznimnu vrijednost, s obzirom da su se na
ovim podrujima smjenjivale brojne kulture, od kojih je svaka ostavila svoj trag, bilo u
obliku izgraenog objekta ili pokretne imovine.
Na podruju Unsko-sanskog kantona primjetna je velika koncentracija stanovnitva uz
rijene tokove. Posljedica toga je veliki pritisak na obale vodotoka uslijed bespravne
gradnje. Na takvim prostorima, s obzirom na nepotivanje uvjeta propisanih urbanistikim i
regulacionim planovima opina, dolazi do pojave klizita, erozije podloge i ostalih, po
zemljite tetnih pojava, koje predstavljaju opasnost za stanovnitvo naseljeno na tim
podrujima.
Najvei problemi u oblasti upravljanja izgraenim okoliem na podruju Unsko-sanskog
kantona su:
bespravna izgradnja,
neprovoenje zakona,
nedovoljna zatita historijskih vrijednosti,
nelegalna eksploatacija mineralnih sirovina i degradacija kulturnog predjela,
nepostojanje prostornog informacionog sistema.
Neke od posljedica gore identifikovanih problema su:
naruena stabilnost terena,
fragmentacija prirodnih stanita i smanjenje bioraznolikosti,
neregulisana infrastruktura,
naruen estetski izgled podruja,
gubitak identiteta historijskih vrijednosti.
Kada govorimo o pokazateljima pritiska na okoli koji uzrokuju bespravno izgraeni objekti,
moemo navesti podatke opina Unsko-sanskog kantona koji govore o broju objekata koji
su izgraeni na bespravan nain.
116
Opina Biha
Prema izvjetaju urbanistiko-graevinske inspekcije Opine Biha, bespravnom su
gradnjom obuhvaena podruja Veliki Lug, Ceravci, Repuine, zatitni pojas rijeke Une.
Bespravna gradnja prisutna je na cjelokupnom prostoru grada, a posebno je izraena na
perifernim dijelovima i na obalama rijeke Une. Procjenjuje se da na podruju opine Biha
ima preko 4.500 bespravno izgraenih objekata.
U opini Bosanska Krupa najintenzivnija bespravna gradnja objekata je izraena je u
ruralnim mjesnim zajednicama Jezerski i Batra te u rubnim dijelovima grada i naselju
Otoka. Broj bespravno izgraenih objekata u ovoj opini iznosi oko 7.500.
Prema podacima Opine Bosanski Petrovac, bespravna gradnja je najvie izraena na
podruju urbanog dijela ove opine (mjesne zajednice Grad I i Grad II), gdje je i gustoa
naseljenosti najvea. Tanih podataka o broju bespravno izgraenih objekata nema.
Opina Buim
Bespravna gradnja objekata na podruju opine Buim izraena je na drutvenom
zemljitu, ali ne ugroava razvoj opine.
Opina Cazin
Bespravna gradnja objekata na podruju opine Cazin najintenzivnija je u mjesnim
zajednicama Stijena, turli i Gnjilavac. Nema tanih podataka o broju objekata, ali se
procjenjuje da bespravno izgraeni objekti predstavljaju oko 20 % od ukupnog broja
izgraenih objekata na podruju opine.
Opina Klju
Kako na podruju svake opine Unsko-sanskog kantona, tako je i na podruju opine
Klju izraena bespravna gradnja, meutim nema podataka o broju bespravno
izgraenih objekata.
Opina Sanski Most
Na podruju opine Sanski Most evidentirano je oko 230 bespravno izgraenih stambenih
objekata. Opinska Sluba za prostorno ureenje i stambene poslove izradila je program
legalizacije bespravno izgraenih objekata na podruju opine Sanski Most.
Opina Velika Kladua
Najintenzivnija bespravna gradnja je na podruju opine Velika Kladua je u podruju
grada i ire okolice. Meutim, u opini se ve due vrijeme provodi proces legalizacije
bespravno izgraenih objekata. Opina Velika Kladua ne raspolae sa podacima o
bespravno izgraenim objektima na podruju opine.
117
4.7.2.1.
Okolini indikatori za izgraeni okoli
Tabela 32: Lista okolinih indikatora za stanje izgraenog okolia

Izgraeni okoli
Tip indikatora
Zastupljenost bespravno izgraenih objekata u ukupnom broju
P
izgraenih objekata
Stanje okolia u podruju bespravno izgraenog objekta
S
Naseljenost uz obale vodotoka
S
Kulturno-historijsko naslijee
Stanje objekata kulturno-historijskog naslijea
S
Zatita kulturno-historijskog naslijea
R
(response).

U skladu sa analizom stanja u oblasti upravljanja izgraenim okoliem, identifikovani su
kljuni strateki ciljevi koje treba realizirati u narednom periodu.
UPRAVLJANJE IZGRAENIM OKOLIEM
Rb.
Strateki cilj
Operativni cilj
1.
Unaprijediti pravni okvir za oblast

graenja i prostornog ureenja
2.
Osigurati kvalitetniju zatitu kulturnohistorijskih vrijednosti
Osigurati implementaciju zakona i podzakonskih

propisa u oblasti graenja i prostornog ureenja
Jaanje svijesti o znaaju kulturno-historijskih
vrijednosti
Osigurati vea ulaganja u zatitu kulturnohistorijskih vrijednosti
Mjere, odnosno aktivnosti kojima e se postii realizacija navedenih operativnih ciljeva

definisane su dalje u tekstu.
Operativni cilj 1 u okviru stratekog cilja 1: Osigurati implementaciju zakona i
podzakonskih propisa u oblasti graenja i prostornog ureenja.
Donoenje Zakona o postupanju sa nezakonito izgraenim objektima,
Jaanje inspekcijskog nadzora,
Informisanje javnosti o vanosti potivanja zakonskih propisa iz oblasti graenja i
prostornog ureenja, odnosno edukacija graana o posljedicama nepotivanja
zakonskih i podzakonskih akata iz ove oblasti.
Operativni cilj 1 u okviru stratekog cilja 2: Jaanje svijesti o znaaju kulturno-historijskih
vrijednosti.
Podizanje svijesti javnosti o znaaju kulturno-historijskog naslijea, njegovoj ulozi i
potrebnoj zatiti.
Operativni cilj 2 u okviru stratekog cilja 2: Osigurati vea ulaganja u zatitu kulturnohistorijskih vrijednosti.
118

Izraditi i implementirati Plan upravljanja dobrima kulturno-historijskog naslijea,
Uspostavljanje informacionog sistema za praenje stanja kulturno-historijskog
naslijea i aktivnosti na njegovoj zatiti.
119
4.8.
Opasne tvari i tehnologije

Na kantonalnom nivou ne postoji zakonski propis koji bi u cijelosti regulirao pitanje zatite
od opasnih tvari i tehnologija.
S razvojem tehnologije i masovne proizvodnje, porasta broja stanovnika i potroakog
mentaliteta, dolo je do poveanja proizvodnje i koritenja hemijskih proizvoda i razliitih
hemikalija, koji su postali sastavni dio proizvoda koje koristimo svakodnevno u hrani,
namjetaju, kozmetikim i higenskim sredstvima, deterdentima, lijekovima, bojama,
sredstvima za zatitu biljaka itd. Mnogi od njih predstavljaju prijetnju po zdravlje ljudi i
ivotinja ali i za cjelokupnu ravnoteu biosfere, pa u se u tom pogledu generalno ulau
znaajni napori na identifikaciji i praenju opasnih supstanci i tehnologija s ciljem
smanjenja njihovog tetnog utjecaja.
Na podruju Unsko-sanskog kantona trenutno ne postoji sistemsko praenje koliine i
vrste hemskih proizvoda dostupnih na tritu.
Takoer, kada govorimo o polikloriranim bifenilima (PCB) te polikloriranim dibenzofuranima
(PCDF) i polikloriranim dibenzo-p-dioksinima (PCDD) potrebno je naglasti da se ne vri
monitoring ostataka ovih perzistentnih polutanata u okoliu. Radi se o organskim
spojevima koji nastaju kao nusprodukti razliitih industrijskih procesa koji ukljuuju termike
procese koji slue za stvaranje organskih spojeva koji sadre hlor, izbjeljivanje u proizvodnji
papira i u proizvodnji herbicida i pesticida, ali mogu nastati i iz prirodnih procesa, kao to
su npr. umski poari. Jedan od spojeva koji pripada grupi polikloriranih bifenila je dioksin,
koji, izmeu ostalog, nastaje izgaranjem drva ili ugljena u domainstvima.
Policikliki aromatski ugljikovodici (esto se koristi i skraenica PAH) predstavljaju veliku
skupinu organskih spojeva od kojih neki imaju mutageno, a neki kancerogeno djelovanje.
PAH uglavnom nastaju za vrijeme nepotpunog sagorijevanja organskih tvari, za vrijeme
industrijskih procesa i drugih aktivnosti. Kako na podruju Unsko-sanskog kantona ne
postoji monitoring kvalitete zraka, tako se ne prate emisije i koncentracije ovih opasnih
spojeva. Njihova koncentracija trebala bi se mjeriti i u vodi.
4.8.2.1.
Okolini indikatori za opasne tvari i tehnologije

Tabela 33: Lista okolinih indikatora za opasne tvari i tehnologije
OPASNE SUPSTANCE I TEHNOLOGIJE
Emisija opasnih tvari u zrak, vodu, tlo
Sadraj perzistentnih organskih polutanata (POP) u tlu
Monitoring proizvodnje i kretanja opasnih tvari
Tip indikatora
P
S
R
(response).
120

Kada se govori o opasnim tvarima i tehnologijama, strateki ciljevi se odnose na:
1. ograniavanje emisija opasnih tvari iz izvora,
2. planiranje sistemskog praenja proizvodnje, transporta i koritenja opasnih tvari.
Rb.
1.
2.
Strateki cilj
Operativni cilj
Ograniavanje emisija opasnih tvari iz

izvora
Planiranje sistemskog praenja
proizvodnje, transporta i koritenja
opasnih tvari
Smanjenje emisija opasnih tvari iz industrije i

prometa
Monitoring kretanja opasnih tvari na
kantonalnom nivou
Mjere, odnosno aktivnosti, kojima e se postii realizacija navedenih operativnih ciljeva

definisane su dalje u tekstu.
Operativni cilj 1 u okviru stratekog cilja 1: Smanjenje emisija opasnih tvari iz industrije i
prometa.
Poticanje koritenja obnovljivih izvora energije,
Razvijati pjeake zone/staze, uvoditi nova pjeaka podruja u uem gradskom
podruju, bez prometa i podruja s dozvoljenim prometom iskljuivo za vozila
stanara, taksi i opskrbu.
Operativni cilj 1 u okviru stratekog cilja 2: Monitoring kretanja opasnih tvari na
kantonalnom nivou.
Uspostaviti protok informacija izmeu nadlenih institucija ukljuenih u sistem
upravljanja opasnim tvarima.
121
4.9.
Radijacija

Na federalnom nivou pitanje zatite od radijacije ureeno je odredbama Zakona o zatiti
od jonizirajueg zraenja i radijacionoj sigurnosti (Slubene novine FBiH broj: 15/99).
S obzirom da je pitanje zatite od radijacije u nadlenosti Federacije Bosne i Hercegovine
te da se sve mjere po pitanju radijacione sigurnosti vre u skladu sa federalnim zakonom,
za ovu komponentu neemo definisati ciljeve i mjere/aktivnosti za realizaciju ciljeva.
Na podruju Unsko-sanskog kantona umjetni izvor radijacije predstavlja nuklearna
medicina (dijagnostika i terapija), ali medicinske ustanove na podruju kantona ve vre
potrebni monitoring i zatitu svojih radnika i okoline od tetnog jonizirajueg zraenja.
122
5.
Utvrivanje okolinih problema i prioriteta
Na osnovu procjene trenutnog stanja okolia, definirani su glavni okolini problemi za svaku
tematsku oblast (poglavlje 4.). Oblast upravljanja otpadom je analizirana, meutim, s
obzirom da je usvojen Plan upravljanja otpadom Unsko-sanskog kantona 2014. 2019., koji
rjeava probleme u upravljanju otpadom na nivou kantona, u okviru Plana zatite okolia
Unsko-sanskog kantona 2014. 2019. nisu definisane mjere za rjeavanje problema
otpada. Plan upravljanja otpadom Unsko-sanskog kantona 2014. 2019. detaljno analizira
spomenutu oblast i nudi adekvatna rjeenja kojima e se pitanje zatite okolia sa aspekta
upravljanja otpadom znaajno unaprijediti.
Takoer, radijacija, kao sastavnica okolia prema Zakonu o zatiti okolia FBiH, nije
razmatrana u ovom dijelu, s obzirom da na podruju Unsko-sanskog kantona nema
podataka o radijaciji, a obaveze iz ove oblasti su u federalnoj nadlenosti.
Tabela 34: Lista okolinih problema
Komponenta okolia
Zatita zraka
Zatita voda
Ouvanje tla
Problem
Nedostatak kontinuiranog monitoringa kvaliteta zraka
Nedostatak planske dokumentacije na kantonalnom nivou
Koritenje energenata neadekvatnog kvaliteta za potrebe grijanja u
domainstvima (drvo, ugalj, nafta), ispuni plinovi vozila na motorni pogon
predstavljaju najvee zagaivae zraka
Incidentne situacije, poput dubinskih poara odlagalita otpada
komunalnog otpada ili odlagalita ugljene ljake, dovode do periodinog i
dugotrajnog zagaenja zraka
Ugroenost kvalitete zbog staklene vune u naputenim proizvodnim
objektima Agrokomerca
Periodini poari u umama i paljenje niskog raslinja predstavljaju znaajne
uzronike zagaenja zraka
Veliki gubici vode u vodovodnim sistemima
Neracionalno koritenje pitke vode
Slaba je pokrivenost vodovodnim sistemom u ruralnim podrujima kantona
Loe stanje zatitnih vodnih objekata, koji su dotrajali i ne odravaju se
Bespravna gradnja i razvoj nelegalne i neodgovarajue komunalne
infrastrukture u zonama sanitarne zatite izvorita
Izvorita pitke vode nisu zatiena u svim opinama Unsko-sanskog kantona
Pojedini lokalni vodovodni sistemi nisu u nadlenosti opina ne vri se
monitoring kvalitete vode
Na podruju lokalnih vodovodnih sistema koji nisu pod nadzorom lo je
kvalitet vode, ne vri se dezinfekcija
Nepostojanje kvalitetnog kanalizacionog sistema u opinama Unskosanskog kantona
Isputanje otpadnih voda direktno u prirodne recipijente, bez prethodnog
preiavanja
Nepostojanje sistema monitoringa zemljita
Nedostatak legislative u oblasti zatite zemljita na kantonalnom nivou
Erozija zemljita i pojava klizita uslijed poplava i nelegalne sjee ume
Neracionalno koritenje zemljita (prekomjerno pretvaranje poljoprivrednog
u graevinsko zemljite)
Uzurpacije umskog zemljita i uma
Ugroenost zemljita naputenim proizvodnim pogonima Agrokomerca
Kontaminiranost zemljita minama
Ne provode se mjere remedijacije/rehabilitacije tla
Smanjenje obradive i umske povrine zahvaene povrinskim kopovima te
odlagalitima otpada
123
Ouvanje biosfere
Otpad
Buka i vibracije
Ouvanje
izgraenog okolia
Opasne supstance i
tehnologije
Radijacija
Nepostojanje mehanizama monitoringa

Neadekvatno koritenje spomenika prirode
Nedovoljna zatita prirodnog i kulturno-historijskog naslijea
Devastacija prirodnih cjelina uslijed fragmentacije stanita (bespravna
gradnja)
Degradacija i nestanak prirodnih stanita na podruju eksploatacije
mineralnih sirovina
Degradacija ekosistema uslijed neplanske sjee uma
Ugroenost flore i faune divljim odlagalitima otpada
Nesanitarna opinska odlagalita otpada na podruju USK
Prevelik broj divljih odlagalita otpada u svim opinama Unsko-sanskog
kantona
Nepostojanje monitoringa na podruju Unsko-sanskog kantona
Izraena buka od prometa
Veoma izraena bespravna izgradnja
Nepostojanje prostornog informacionog sistema
Neprovoenje zakonskih odredbi, slab inspekcijski nadzor
Nedovoljna zatita kulturno-historijskih vrijednosti
Nerazvijena svijest javnosti o znaaju kulturno-historijskog naslijea
Neinformiranost graana o tekim negativnim posljedicama koje ima
bespravna gradnja
Nema legislative na kantonalnom nivou koja obrauje ovu oblast
Veliko zagaenje opasnim tvarima iz prometa i industrije
Ne vri se monitoring POP-a
Nema razvijenog sistema za praenje kretanja opasnih tvari na
kantonalnom nivou
/
Navedeni problemi su analizirani i na osnovu njih je kreirana lista okolinih prioriteta po

tematskim cjelinama. Kriteriji koji su uzeti u obzir pri utvrivanju prioriteta su:
utjecaj na zdravstveno stanje stanovnitva,
rizik po ekoisteme i ukupan kvalitet ivota.
Tabela 35: Lista okolinih prioriteta
Komponenta okolia
Zatita zraka
Zatita voda
Ouvanje tla
Ouvanje biosfere
Buka i vibracije
Prioritet
Donoenje planske dokumentacije na kantonalnom nivou
Uspostavljanje kontinuiranog monitoringa kvaliteta zraka
Jaanje inspekcijskog nadzora
Zatita izvorita pitke vode u svim opinama Unsko-sanskog kantona
Rjeavanje problema isputanja otpadnih voda direktno u prirodne
recipijente, bez prethodnog preiavanja
Poveanje pokrivenosti vodovodnim sistemom u ruralnim podrujima
kantona
Obnova zatitnih vodnih objekata
Uspostavljanje sistema monitoringa zemljita
Sprjeavanje erozije zemljita i klizita uslijed poplava i nelegalne sjee ume
Saniranje odlagalita otpada i povrinskih kopova
Uspostavljanje mehanizama monitoringa
Saniranje odlagalita otpada
Pojaati zatitu prirodnog naslijea
Sprjeavanje fragmentacije stanita (bespravna gradnja)
Saniranje podruja na kojima se vrila eksploatacije mineralnih sirovina
Uspostavljanje monitoringa na podruju Unsko-sanskog kantona
124
Otpad
Ouvanje
izgraenog okolia
Opasne supstance i
tehnologije
Radijacija
Smanjiti buku od prometa

Sanirati opinska odlagalita otpada, kao i divlja odlagalita na podruju
Unsko-sanskog kantona
Uspostaviti regionalni centar za upravljanje otpadom
Uspostaviti prostorni informacioni sistem
Pojaati zatitu kulturno-historijskih vrijednosti
Donoenje legislative na kantonalnom nivou
Smanjenje koritenja nekvalitetnih energenata
Smanjiti veliko zagaenje opasnim tvarima iz prometa
Razviti sistem za praenje kretanja opasnih tvari na kantonalnom nivou
/
Liste okolinih problema i prioriteta predstavljaju generalan prikaz stanja okolia na poruju
Unsko-sanskog kantona, na koje je potrebno odgovoriti mjerama i aktivnostima
definisanim akcionim planom (poglavlje 6.).
Kako bi glavni problemi, odnosno prioriteti proizali sa terenskih obilazaka opina USK, bili
vidljivi, dalje u tekstu daje se detaljan pregled glavnih problema u opinama Unskosanskog kantona, za one komponente okolia za koje se stanje na terenu moe utvrditi.
125
Tabela 36. Detaljni tabelarni prikaz stanja (problema) na terenu

TEMA
OPINA
Biha
Bosanska Krupa
Bosanski Petrovac
Buim
Ugroen kvalitet
zraka
Cazin
Klju
Sanski Most
Velika Kladua
PROBLEM NA TERENU
ZATITA ZRAKA
Zagaenje zraka izazvano izgaranjem fosilnih goriva za potrebe grijanja stanovnitva u zimskom
periodu
Prilikom prekopavanja otpada (zbog sekundarnih sirovina) dolazi do incidentnih zapaljenja na
deponiji Krivodol
Zagaenje zraka izazvano izgaranjem fosilnih goriva
periodu
Staklena vuna u naputenim objektima Agrokomerca na podruju Varoke Rijeke
Zagaenje zraka izazvano izgaranjem fosilnih goriva
Velike koliine staklene vune u naputenim farmama Agrokomerca
Odlagalita otpada zatvorenog rudnika uglja u mjestu Trac i periodina pojava dubinskih
poara
periodu
periodu
Zapaljiva odlagalita otpada jalovine zatvorenog rudnika uglja u Kamengradu
Ugroenost zraka na podruju asfaltne baze u naselju Krkojevci
Zagaenje zraka izazvano izgaranjem fosilnih goriva za potrebe grijanja stanovnitva
Velike koliine azbesta i staklene vune u naputenim farmama Agrokomerca
Zagaenje zraka izazvano izgaranjem fosilnih goriva za potrebe grijanja stanovnitva
Napomena:
Na podruju opina Unsko-sanskog kantona se, nakon 1992. godine, ne vri kontinuirani monitoring kvaliteta zraka, stoga ne postoje
objektivni pokazatelji njegovog kvaliteta.
ZATITA VODA
Rijeka Una: dijelovi mjesnih zajednica Kulen Vakuf i Oraac, dijelovi mjesnih zajednica Ripa,
Pritoka, Jezero Privilica, Veliki Lug, Mali Lug, Pokoj
Biha
Rijeka Klokot sa pritokama: dijelovi mjesnih zajednica Vedro Polje i Kamenica (Garavice)
Potok Dobrenica: dijelovi mjesnih zajednica Dobrenica, Golubi, Jezero-Privilica
Poplavna podruja
Rijeka Una: dijelovi mjesnih zajednica Krupa I, Halkii Donje Prekounje, Otoka II, Krupa II, Otoka
Bosanska Krupa
I, Ivanjska
Rijeka Krunica: dijelovi mjesnih zajednica Zalug, Krupa Centar, Krupa
Bosanski Petrovac
Potok Japaga: regionalna cesta uz pogon preduzea Bosnaplast i dio poljoprivrednih
126
Buim
Cazin
Klju
Sanski Most
Velika Kladua
Biha
Bosanska Krupa
Zagaeni vodotoci
Bosanski Petrovac
Buim
Cazin
Klju
Sanski Most
povrina u junom dijelu grada

Rijeka Buimnica: mjesne zajednice Buim (naselja: Pomajdan, centar Buima Nania Dolina),
Varoka rijeka (centar Varoke Rijeke, osii), Vrhovska (naselja: Aleevii, Bezi, Begovii)
Potok aglica: mjesna zajednica Jusufovii te naselje Pain brod
Potok Batra: podruje mjesne zajednice ava
Rijeka Korana: Trac turli, pogranini dio uz rijeku Koranu
ajin Potok: Begove Kafane Kovaevii; dijelovi grada Cazina
Mutnica: Mutnik, Pjanii
Mutnik: dijelovi putnih komunikacija: Begove Kafane Samardii Pjanii-turli
Koprivska rijeka: Gornja Koprivna Vilenjaa Stijena
Pivnice: dio naselja Ljubijankii
Toplica: Rujnica - Traka Ratela
Rijeka Sana: Veleevo-Duboani, dio Humia
Rijeka Sanica: Naselje Sanica, dio naselja Biljani
Trebunj: naselje Sanica
Rijeka Sana: Vrhpoljsko polje, Alagia Polje, aplje, Krkojevci, ehovci, Trnova
Bliha: Fajtovci, Gornji i Donji Kamengrad, Husimovci, Pobrijeje
Zdena: grad Sanski Most
Sasina: Podruje ua u rijeku Sanu
Rijeka Glina: Drmeljevo Petrova Gora
Grabarska: od izvorita (Zagrad) do ua u Kladunicu
Glinica: od ua Bojne do ua Glinice u Glinu
Bojna: Bojanske bare
Kladunica: inustrijska zona, umatac, Gornji i Donji Purii
Stabanda, Prosinja, Slapnica i Vidovska: Stabanda, Zborite-Gradina, Slapnica i Elezovii,
Vidovska
Recipijenti otpadnih voda: Drobinica, Mrenica, Ostrovica
Procjedne vode odlagalita otpada Krukovaa: Peinski potok u Ripu sa vie izvora
(Studenac, Jelina Peina, akarevac)
Recipijenti otpadnih voda: Kalender, Hodinac, ujnovac, Perlo, Mlaka Rika, Vojskova, Gojka,
Svetinja, Voloder, Manda
Recipijent i kolektor otpadnih voda: potok Japaga
Recipijenti otpadnih voda: Buimnica, Varoka Rijeka, Batra, ava, aglica
Recipijenti otpadnih voda: ajin Potok, Horljava, Koprivska Rijeka, Mutnica
Recipijenti otpadnih voda: Sanika Rijeka, Biljanska Rijeka, Inica
Recipijenti otpadnih voda: dio Blihe, Suhaa, Hatiraj, Zdena
Procjedne vode odlagalita otpada Sanska Brda: potok Maarica
127
Kolektori otpadnih voda: Kladunica, Grabarska, Glina

Procjedne vode odlagalita otpada Radia Most: rijeka Glinica
OUVANJE TLA
Biha
Erozija uz putne komunikacije: Kostela, Ripaki klanac, Uljebi, Srbljani, Brekovica, Gata i Vrsta
Erozija uslijed sjee ume na podruju Perne i orkovae
Bosanska Krupa
Klizita u mjesnim zajednicama Otoka II, Otoka, Jezerski, Mahmi Selo i Hodinac
Bosanski Petrovac
Erozija uz putne komunikacije: magistralni put Bos. Petrovac-Drvar (Otrelj)
Buim
Klizita na irem lokalitetu Elkasove Rijeke, uz putne komunikacije Lubarda - Pain Brod
Naruenost
Cazin
Klizita u mjesnim zajednicama Cazin i turli
strukture tla (erozija
Klju
Erozija uz putne komunikacije
i klizita)
Klizita i erozija u naseljima Krkojevci, Donji Kamengrad i Pobrijeje
Sanski Most
Erozija uslijed sjee ume na podruju Debeljae
Erozija uslijed sjee ume na podruju Vidovska i Kudii
Velika Kladua
Erozija i klizita na podrujima: Marjanovac, Zborite, Johovica, Todorovo, umatacKriva Bukva,
VejinacHuii, Nepeke, TodorovoJuii, kao i uz putne komunikacije
Trajno naruene strukture i kvalitet tla na lokalitetu odlagalita otpada GorjevacKrukovaa,
Biha
starog odlagalita Vujak, te na lokalitetu vojnog aerodroma eljava
Trajno naruene strukture i kvalitet tla na lokalitetima starih odlagalita otpada Ljusina i Vranjska,
Bosanska Krupa
Krivodol, Medre, te na podrujima na kojima je vrena nekontrolirana sjea uma: Perna,
orkovaa i Grme
Bosanski Petrovac
Trajno naruen kvalitet tla na lokalitetu odlagalita otpada Vaganac
Ugroen kvalitet tla
Buim
Trajno naruena struktura i kvalitet tla na podruju rudnika mangana u Popovi Polju
Cazin
Naruena struktura i kvalitet tla na podruju lokalitet biveg rudnika u mjestu Trac
Klju
Ugroeno tlo na lokalitetu odlagalita otpada Pei i naputenog odlagalita Jarice
Ugroeno tlo na lokalitetu odlagalita otpada Sanska Brda i odlagalita jalovine RMU
Sanski Most
Kamengrad
Velika Kladua
Ugroeno tlo na lokaciji odlagalita otpada Radia Most, i na podruju rudnika barita
OUVANJE BIOSFERE
Biha
Ugroena podruja umskih ekosistema na podruju Pljeevice zbog antropogenog utjecaja
Bosanska Krupa
Brojni umski lokaliteti ugroeni zbog nelegalne sjee
Ugroeni umski
ekosistemi
Buim
Ugroeno je podruje dravne ume zbog nelegalne sjee
Velika Kladua
Smanjene povrine stanita pitomog kestena zbog utjecaja ovjeka
Biha
Ugroene bare zbog utjecaja otpadnih voda i otpada u naseljima Pritoka i Vedro Polje
Ugroene Krunike bare, Jezerske bare, bare uz potok Batru, bare u Drenovoj Glavici, bare
Ugroena
Bosanska Krupa
ispod Hodinca zbog irenja naselja
movarna stanita
Ugroeno podruje uz potok Buimnicu na podruju MZ Varoka Rijeka zbog utjecaja otpadnih
Buim
voda i krutog otpada
128
Velika Kladua
Cazin
Klju
Sanski Most
Legalna
nesanitarna
odlagalita otpada
Biha
Bosanska Krupa
Bosanski Petrovac
Buim
Cazin
Klju
Sanski Most
Velika Kladua
Biha
Bosanska Krupa
Bosanski Petrovac
Divlja odlagalita
otpada
Buim
Cazin
Klju
Sanski Most
Velika Kladua
Ugroena podruja uz ajin Potok, Mutnik, Koprivsku Rijeku i rijeku Koranu zbog utjecaja
otpadnih voda
Movarno podruje u MZ Biljani evarika i bare u Draganoviima uz potok Toina su recipijenti
otpadnih voda
Ugroeno ehovako polje i bare u naselju Krkojevci zbog utjecaja otpada i otpadnih voda
OTPAD
Odlagalite otpada Gorjevac - Krukovaa
Odlagalite otpada Medre Vlaki do
Odlagalite otpada Vaganac
Odlagalite otpada Pei
Odlagalite otpada Sanska Brda
Odlagalite otpada Radia Most
Na podruju naselja: Brekovica, Martin Brod, Kulen Vakuf (ispod starog grada Ostrovica),
Oraac, Vedro Polje, Privilica, Ruica, Zavalje
Na podruju naselja: Krivodol, Vranjska, Petrovii, Perna, Lipik, Arapua
Na podruju naselja: Bjelaj, Koluni, Krnjeua, Vrtoe, uz staru cestu prema Biha, Gorinani,
Smoljana
Na podruju MZ Rado, Elkasova Rijeka, Vrhovska Rijeka, Stari Grad, Brdo Dizdarevii
Ukupno registrirano 36 nelegalnih odlagalita
Na podruju naselja: Crljeni, Donja Sanica, Prhovo, Ljutia Brdo, Palina, Husii
20 aktivnih nelegalnih odlagalita otpada. Tri najvea nelegalna odlagalita se nalaze na
podruju Velii-Skucani Vakuf, StupariGornji Kamengrad i iznad vodopada rijeke Blihe
Registrirana 82 manja divlja odlagalita otpada na podruju cijele opine
129
6.
Akcioni plan
U ovom poglavlju prikazane su aktivnosti koje je potrebno poduzeti u okviru planskog perioda od 5 godina, a kojima e se stanje
zatite okolia na podruju Unsko-sanskog kantona poboljati, odnosno kojima e se rijeiti prioriteti u okoliu, definisani ovim
dokumentom.
Tabela 37: Akcioni plan kojim e se rijeiti prioritetni problemi za sve komponente okolia u okviru Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona
2014. 2019.
Mogui izvor
Vrijeme
Izvor
Iznos sredstava
sredstava iz
Rb.
Mjera/aktivnost
Odgovornost
izvrenja
sredstava
(KM)
meunarodn
ih fondova
ZATITA ZRAKA
Kanton (Ministarstvo za
Donijeti Kantonalni plan zatite kvalitete
graenje, prostorno
1.
2016.
Budet USK
50.000
zraka
ureenje i zatitu okolia
USK)
Budet USK,
Uspostaviti sistem monitoringa kvaliteta
graenje, prostorno
Fond za
2.
2017.
50.000
UNDP
zraka na nivou kantona
zatitu
USK)
okolia FBiH
graenje, prostorno
3.
Kontinuirano
Budet USK
0
USK)
Uspostaviti sistem za statistiko praenje
parametara kojima se definira
graenje, prostorno
4.
2017.
Budet USK
30.000
energijska intenzivnost po privrednim
granama
USK)
Ukupno sredstava:
130.000
OUVANJE TLA
Definicija osnovne konfiguracije i
Kanton (Ministarstvo
1.
dugoronog plana razvoja zemljinog
2016.
poljoprivrede, vodoprivrede
Budet USK
25.000
IPA, FAO
informacijskog sistema (ZIS)*
i umarstva USK)
Stvaranje koordinacijskog vorita za
2.
2018.
Budet USK
100.000
IPA, FAO
prikupljanje svih informacija o zemljitu*
i umarstva USK)
130
Vrijeme
izvrenja
Rb.
Mjera/aktivnost
3.
Uestvovati u finansiranju programa

ruralnog razvoja*
Kontinuirano
4.
Izraditi integrirani program unaprjeenja

poljoprivrednog zemljita
2016.
5.
Formiranje banke zemljita na

kantonalnom nivou*
2017.
6.
Identifikacija i sanacija klizita
Kontinuirano
7.
Sanirati postojee nesanirane lokalitete

na kojima se vrila eksploatacija
mineralnih sirovina
8.
9.
Poticati (sufinanciranje, krediti,

bespovratna sredstva, i sl.) projekte koji
ukljuuju saniranje i prenamjenu
devastiranog podruja
Deminiranje poljoprivrednog i ostalog
zemljita
Odgovornost
i umarstva USK) i opine
USK
i umarstva USK)
USK
graenje, prostorno
ureenje i zatitu okolia USK
i Ministarstvo poljoprivrede,
vodoprivrede i umarstva
USK) i opine USK
Izvor
sredstava
Iznos
sredstava
(KM)
Budet USK
50.000
Budet USK
20.000
Budet USK
10.000
Budet USK i
opina
200.000
100.000
100.000
Kontinuirano
Privredna drutva i opine

USK
Budet
odgovornih
privrednih
drutava i
opina USK
Kontinuirano
Kanton i opine USK
Budet USK i
opina
Kontinuirano
Kanton i opine USK
Budet USK i
opina
Ukupno sredstava:
131
10.000
615.000
Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova
UN
Rb.
Mjera/aktivnost
1.
Izgradnja sistema za odvodnju i

2.
Izgradnja malih sistema za

preiavanje otpadnih voda u ruralnim
naseljima
Vrijeme
izvrenja
2019.
2018.
3.
Unaprijediti bazu podataka zagaivaa
2016.
4.
Poboljati inspekcijski nadzor nad

industrijskim zagaivaima
Kontinuirano
5.
Uvezivanje lokalnih vodovoda u javne

vodovodne sisteme**
2017.
6.
7.
Proirenje obuhvata javnog

vodosnabdijevanja prema rubnim
podrujima**
Zamjena dotrajalih cijevi, kao i sanacija
dotrajalih objekata u vodovodnim
sistemima**
Izvor
sredstava
Odgovornost
ZATITA VODA
USK i opine USK
Budet USK i
opina
Budet
opina USK,
Fond za
zatitu
okolia FBiH
Opine USK
graenje, prostorno
USK) i opine USK
graenje, prostorno
USK) i opine USK
USK
Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova
UNDP, SB
60.400.000
UNDP, SB
Budet USK i
opina,
Fond za
zatitu
okolia FBiH
20.000
Budet USK i
opina
UNDP
Budet USK i
opina
2017.
Opine USK
Budet
opina USK
2019.
Opine USK i javna

vodovodna/komunalna
preduzea
Budet
opina USK i
JKP
132
Iznos
sredstava
(KM)
39.600.000
SB, EBRD
Vrijeme
izvrenja
Odgovornost
Izvor
sredstava
Iznos
sredstava
(KM)
Budet USK i
opina
20.000
Rb.
Mjera/aktivnost
8.
Kontinuirano provoenje istranih

radova u cilju zatite postojeih i novih
zahvata za potrebe
vodosnabdijevanja**
Kontinuirano
USK
9.
Provoenje tehnikih i administrativnih

mjera zatite izvorita u skladu sa
zakonskom legislativom**
Kontinuirano
Opine USK
Budet
opina USK
1.000.000
10.
Industrija: Poticaj primjeni povoljnih

tehnolokih procesa u proizvodnji kojima
se postiu znaajne utede vode**
Kontinuirano
Kanton
Budet USK
20.000
11.
Ribarstvo: Osiguranje uestvovanja

sektora voda u izradi planova o razvoju
ribarstva u smislu toplovodnih i
hladnovodnih ribnjaka**
Kontinuirano
Budet USK
10.000
12.
Sport i rekreacija: Identificiranje

lokaliteta pogodnih za razvoj sportova i
rekreacije na vodi**
Kontinuirano
Budet USK
10.000
13.
Rekonstrukcija postojeih objekata

zatite od poplava
Kontinuirano
Opine USK
Budet
opina USK
300.000
14.
Izgradnja zatitnih objekata od velikih

voda na ugroenim podrujima po
prioritetima**
2017.
USK
Budet USK
2.500.000
i umarstva USK i Ministarstvo
privrede USK)
i umarstva USK i Ministarstvo
obrazovanja, nauke, kulture
i sporta USK)
133
Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova
Odgovornost
Izvor
sredstava
Iznos
sredstava
(KM)
2018.
USK
Budet USK i
opina
50.000
USK
Budet
opina USK
Vrijeme
izvrenja
Rb.
Mjera/aktivnost
15.
Izrada i provoenje nedostajuih

operativnih planova odbrane od
tetnog djelovanja voda
16.
Provoenje opih protiverozionih mjera,

to podrazumijeva: legislativne mjere,
inoviranje karte erozije, praenje
erozionih procesa, edukacija
stanovnitva, integriranje problematike
zatite od erozije u prostorne planove i
umske osnove**
Kontinuirano
Sanacija teta od erozije**
Kontinuirano
17.
1.
Provesti inventarizaciju invazivnih vrsta i

napraviti akcijske planove suzbijanja
negativnih utjecaja invazivnih vrsta na
bioloku raznolikost
2.
Provesti inventarizaciju i kartiranje

bioloke raznolikosti (u prvoj fazi
inventarizaciju je potrebno usmjeriti na
zatiena podruja i podruja
predloena za zatitu)
3.
Edukacija javnosti o vanosti bioloke

raznolikosti (vrtii, kole, fakulteti)
Opine USK
Budet
opina USK
Ukupno sredstava:
OUVANJE BIOSFERE
graenje, prostorno
Kontinuirano
USK) i opine USK
graenje, prostorno
Kontinuirano
USK), JP Nacionalni park
Una i opine USK
graenje, prostorno
Kontinuirano
USK) i opine USK
134
Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova
500.000
104.430.000
Budet USK
20.000
GEF/UNEP/UND
P/SB
Budet USK i
opina
20.000
GEF/UNEP/UND
P/SB
Budet USK i
opina
5.000
GEF/UNEP/UND
P/SB
Vrijeme
izvrenja
Rb.
Mjera/aktivnost
4.
Izraditi i provoditi informativne i

edukacijske programe za turistike
djelatnike u vezi zatite okolia te razvijati
ekoloku svijest kod lokalnog
stanovnitva ukljuenog u turistike
djelatnosti
Kontinuirano
5.
Osigurati poticajna sredstva za projekte

zatite okolia u turizmu
Kontinuirano
6.
Akcije poumljavanja na podruju svih

7.
Izraditi akcijske planove upravljanja i

zatite, za zatiena podruja i druge
ugroene dijelove bioloke raznolikosti
1.
Izrada strateke karte buke za podruje

Unsko-sanskog kantona
2.
Ublaavanje buke od prometa sljedeim

mjerama:
popravak cesta, smanjenje doputenih
brzina, regulacija kamionskog prometa,
ograniavanje vremena prometovanja
za pojedine vrste vozila,
preusmjeravanje prometa, itd.
2017.
2018.
2017.
Kontinuirano
Odgovornost
graenje, prostorno
USK, Ministarstvo privrede
USK, Turistika zajednica
USK) i opine USK
graenje, prostorno
USK)
Kanton, opine USK, PD
Unsko-sanske ume d.o.o.
Izvor
sredstava
Iznos
sredstava
(KM)
Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova
Budet USK i
opina
10.000
GEF/UNEP/UND
P/SB
Budet USK
50.000
GEF/UNEP/UND
P/SB
Budet USK,
opina i
PD-a, Fond
za zatitu
okolia FBiH
50.000
graenje, prostorno
Budet
opina USK
USK) i opine USK
Ukupno sredstava:
BUKA I VIBRACIJE
graenje, prostorno
Budet USK
USK)
graenje, prostorno
USK, Ministarstvo privrede
USK, JU Direkcija regionalnih
cesta USK) i opine USK
10.000
165.000
30.000
Budet USK i
opina
50.000
Ukupno sredstava:
80.000
135
GEF/UNEP/UND
P/SB
Rb.
Mjera/aktivnost
1.
Donoenje Zakona o postupanju sa

nezakonito izgraenim objektima
2.
3.
4.
Informisanje javnosti o vanosti

potivanja zakonskih propisa iz oblasti
graenja i prostornog ureenja,
odnosno edukacija graana o
posljedicama nepotivanja zakonskih i
podzakonskih akata iz ove oblasti
Podizanje svijesti javnosti o znaaju
kulturno-historijskog naslijea, njegovoj
ulozi i potrebnoj zatiti (npr. okrugli
stolovi, itd.)
Izvor
sredstava
Iznos
sredstava
(KM)
Budet USK
30.000
Budet USK i
opina
Kontinuirano
graenje, prostorno
USK) i opine USK
Budet USK i
opina
1 godinje
Zavod za zatitu kulturnog

nasljea USK i opine USK
Budet
Zavoda i
opina USK
5.000
Vrijeme
izvrenja
Odgovornost
OUVANJE IZGRAENOG OKOLIA

graenje, prostorno
2018.
USK)
graenje, prostorno
Kontinuirano
USK) i opine USK
5.
Izraditi i implementirati Plan upravljanja

dobrima kulturno-historijskog naslijea
2016.

6.
Uspostavljanje informacionog sistema za

praenje stanja kulturno-historijskog
naslijea i aktivnosti na njegovoj zatiti
2017.

Budet
Zavoda i
opina USK
Budet
Zavoda i
opina USK
Ukupno sredstava:
1.
Poticanje koritenja obnovljivih izvora

energije

graenje, prostorno
Kontinuirano
USK)
136
Budet USK,
Fond za
zatitu
okolia FBiH
10.000
20.000
65.000
200.000
Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova
Rb.
Mjera/aktivnost
2.
Razvijati pjeake zone/staze, uvoditi

nova pjeaka podruja u uem
gradskom podruju, bez prometa i
podruja s dozvoljenim prometom
iskljuivo za vozila stanara, taksi i opskrbu
4.
Uspostaviti protok informacija izmeu

nadlenih institucija ukljuenih u sistem
upravljanja opasnim tvarima
Vrijeme
izvrenja
2016.
2017.
Odgovornost
Izvor
sredstava
Iznos
sredstava
(KM)
Opine USK
Budet
opina USK,
Fond za
zatitu
okolia FBiH
160.000
graenje, prostorno
Budet USK
USK) i proizvoai opasnih
tvari
Ukupno sredstava:
Ukupno sredstava za realizaciju Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014.-2019.:
Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova
360.000
105.845.000
Napomene:
Mjere za komponentu okolia otpad nisu uvrtene u Akcioni plan Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019., s
obzirom da je donesen Plan upravljanja otpadom Unsko-sanskog kantona 2014. 2019. koji definie obaveze, odnosno mjere i
aktivnosti za unaprjeenje oblasti upravljanja otpadom na podruju Unsko-sanskog kantona.
Mjere za komponentu okolia radijacija nisu definisane Akcionim planom Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014.
2019., s obzirom da su obaveze iz ove oblasti u nadlenosti Federacije Bosne i Hercegovine.
Cijene u Akcionom planu Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019. su aproksimativne, a konana cijena se definira
studijama izvodljivosti i financijskim analizama za pojedine projekte.
Mjere/aktivnosti obiljeene simbolom * preuzete su iz Strategije zatite okolia Federacije BiH 2008. 2018., kao obaveza kantona.
Mjere/aktivnosti obiljeene simbolom ** preuzete su iz Strategije upravljanja vodama Federacije BiH 2010. 2022., kao obaveza
kantona.
137
7.
Implementacija Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019.
Tokom implementacije pojedinih mjera/aktivnosti, nosioci implementacije Plana zatite

okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019. duni su osigurati kontinuirani monitoring
implementacije mjera/aktivnosti. Kroz provoenje kontinuiranog praenja realizacije
pojedinih mjera/aktivnosti, nosilac aktivnosti e biti u mogunosti da adekvatno i
pravovremeno reagira i predloi odgovarajue mjere za punu realizaciju Plana zatite
okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019., ukljuujui i izmjene i dopune dokumenta.
Potrebno je osigurati kontinuirano i potpuno informiranje javnosti o mjerama i aktivnostima
koje e se implementirati u okviru ovog dokumenta.
FINANCIJSKI ASPEKT PLANA ZATITE OKOLIA UNSKO-SANSKOG KANTONA 2014. 2019.
Subjekti odgovorni za izvrenje mjera/aktivnosti definiranih ovim Planom mogu neke od
njih kandidirati meunarodnim i dravnim fondovima koji financiraju projekte iz oblasti
zatite okolia (pred-pristupni fondovi EU, meunarodne razvojne agencije, Svjetska
banka, EBRD, Fond za zatitu okolia FBiH itd.). Potrebno je vriti ciljanu edukaciju nadlenih
kantonalnih i opinskih organa i slubi za postupke kandidiranja i koritenja sredstava
odreenih meunarodnih i dravnih fondova.
Prema Zakonu o zatiti okolia FBiH (Slubene novine FBiH broj: 33/03, 38/03) sredstva
Fonda za zatitu okolia FBiH ine:
sredstva iz prorauna Federacije,
darovnice, zajmovi i krediti,
naknade za obavljanje djelatnosti koritenjem resursa i
financijski instrumenti koji obuhvaaju naknade utvrene odredbama od lana
103. do lana 109. ovog Zakona, kojima se ureuje odgovornost za djelatnosti
opasne po okoli.
OPERATIVNI PLANOVI
Implementacija mjera/aktivnosti iz Akcionog plana Plana zatite okolia Unsko-sanskog
kantona 2014. 2019. vrit e se na osnovu godinjih operativnih planova.
Godinje operativne planove pripremaju subjekti koji su odgovorni za realizaciju
mjera/aktivnosti definisanih Akcionim planom Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona
2014. 2019., a dostavljaju se Ministarstvu za graenje, prostorno ureenje i zatitu okolia
Unsko-sanskog kantona. Godinji operativni planovi predstavljaju osnovu za uspjeno
praenje realizacije aktivnosti definisanih ovim dokumentom.
Ministarstvo za graenje, prostorno ureenje i zatitu okolia Unsko-sanskog kantona e u
okviru redovnog godinjeg plana rada navesti implementaciju mjera/aktivnosti iz Plana
zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019., odnosno Akcionog plana
spomenutog dokumenta.
MONITORING
Monitoring vre subjekti odgovorni za realizaciju mjera/aktivnosti iz Akcionog plana Plana
zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019. i Ministarstvo za graenje, prostorno
ureenje i zatitu okolia Unsko-sanskog kantona, za cjelokupan dokument.
EVALUACIJA
Na osnovu izraenih operativnih planova, Ministarstvo za graenje, prostorno ureenje i
zatitu okolia Unsko-sanskog kantona vri evaluaciju realizacije ovog dokumenta.
138

Plan Zastite Okolisa Usk Finalna Verzija

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Plan Zastite Okolisa Usk Finalna Verzija

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Broj ugovora: A-02-375/13

Datum predaje: 16.9.2014. godine

Plan zatite okolia Unsko-sanskog kantona

Plan zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019.

Plan zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019.

Una Consulting - Resursni centar za vode i okoli

Plan zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019.

Plan zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019.

Una Consulting - Resursni centar za vode i okoli

Plan zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019.

Antifaistiko vijee narodnog osloboenja Jugoslavije

Una Consulting - Resursni centar za vode i okoli

Plan zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019.

Zemaljsko antifaistiko vijee narodnog osloboenja Bosne i

Una Consulting - Resursni centar za vode i okoli

Plan zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019.

Lista manje poznatih pojmova:

Vodeni, podvodan, vlaan, movaran

Podzemni vodonosni sloj poroznih stijena, pijeska ili ljunka koji

Rastresito i porozno tlo, nastalo taloenjem rijenih nanosa

Teritorija na kojoj se nalazi jedna biljna vrsta

Mjesto gdje voda, koja se u podzemlju nalazi pod pritiskom,

Sveukupnost biljaka, ivotinja, gljiva i bakterija na odreenoj

Geoloko razdoblje iz ere paleozoik od prije 416 miliona do

Ogoljavanje stijena zbog utjecaja temperature, atmosferilija i

Procesi (mehaniki, hemijski, organski) koji uzrokuju promjene u

Tvorevine iste starosti nastale u razliitim uslovima

Bioloki agent koji uzrokuje bolest biljaka

Skup sedimentnih stijena u kojima se najee smjenjuju lapori,

Skup svih gena u populaciji, skupini populacija ili vrsti

Tla koja se prekomjerno vlae povrinskim i podzemnim

Zajednice koje mogu opstati samo u vlanim stanitima

Zajednice koje opstaju u srednje vlanim stanitima

Izvorino ljevkasto udubljenje

Period u mezozoiku izmeu trijasa i krede, a trajao je od 205.7

Era koja je poela prije 65 miliona godina; kenozoik se dijeli na

Sedimentne stijene koje se sastoje od estica nastalih

Posljednji (trei) period u mezozoiku, koji je trajao od 145,5 do

Era koja je trajala otprilike 180 miliona godina, a poinje nakon

Grana geomorfologije ili fizike geografije koja se bavi opisom

Skup svih jedinica tala kopnenog dijela zemljine kore

Una Consulting - Resursni centar za vode i okoli

Plan zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019.

Tvar koja zagauje

Specifina stanita i kompleksi ekolokih uslova, u kojima se

Poluvlaan, nalazi se na prelazu iz akvatinog u terestriki

Podruja sa koliinom oborina od 250-500 mm (podruje

Vremenski period koji pripada epohi gornje krede, koji je

Termin strukturne geologije za konkavni naborni oblik koji u

Evolucijski proces kojim nastaju nove bioloke vrste

Prvo i najkrae razdoblje ere dinosaura (mezozoika) poinje

Fauna dna vodenih ekosistema

Una Consulting - Resursni centar za vode i okoli

Plan zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019.

Znaaj planskog dokumenta

Kao i u mnogim drugim kantonima u Bosni i Hercegovini, pitanje okolia u Unsko-sanskom

Pravni osnov donoenja planskog dokumenta

Ciljevi Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019.

Una Consulting - Resursni centar za vode i okoli

Plan zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019.

Metodologija izrade Plana zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014.

Una Consulting - Resursni centar za vode i okoli

Plan zatite okolia Unsko-sanskog kantona 2014. 2019.

ciljeve koji se moraju ostvariti u planiranom razdoblju,