STANINA ENERGETIKA

Kloroplasti: fotosinteza

Razvitak plastida

Plastidi su organeli karakteristini iskljuivo za biljnu stanicu. Kod gljiva i nekih visoko specijaliziranih biljnih
stanica nema plastida.
Proplastidi se nasljeuju sa citoplazmom biljne jajne
stanice.
Kako se nezrele biljne stanice diferenciraju,
proplastidi se razvijaju u skladu s potrebama
specijalizirane stanice: oni se mogu razviti u
kloroplaste (u zelenim listovima), ili skladine plastide,
leukoplaste koji akumuliraju krob (u gomolju
krumpira), ili kromoplaste koji sadre pigmente (u
laticama cvijeta).
Razliiti tipovi plastida mogu se reverzibilno
transformirati iz jednog oblika u drugi.
Koji e tip plastida biti zastupljen u stanici ovisi o:
razvojnom stadiju stanice
njenom smjetaju unutar biljke
fiziolokim uvjetima, pri emu je svjetlost
odluujui faktor

proplastid

obitelj
plastida

skladini plastid
(pohranjuje
mast, ulje ili
krob)

kromoplast
(pohranjuje
pigmente)

kloroplast
(odgovoran za
fotosintezu)

Razvitak tilakoida

Kako se kloroplasti razvijaju (iz proplastida),

uvrnua specijalnih dijelova unutarnje membrane
proplastida se otkidaju i formiraju tilakoidne
vezikule, koje se zatim razvijaju u zreli tilakoid.

Tilakoidna membrana formira odvojeni odjeljak,

tilakoidni prostor, koji je strukturno i
funkcionalno razliit od ostatka kloroplasta.
Tilakoidi mogu rasti i dijeliti se autonomno kako
kloroplasti proliferiraju.

vanjska
membrana
proplastid
unutarnja
membrana

specijalno podruje
unutranje membrane
propastida

tilakoidne vezikule

tilakoidni prostor

kloroplast

tilakoidna
membrana

Raznolikost plastida

U jednoj biljnoj stanici javlja se uvijek

(a)
samo jedan tip plastida, dok u itavoj
biljci nalazimo razliite tipove.
semiautonomni organeli sa znaajnom
autonomijom, jer sadre vlastitu nasljednu
poruku u plastidnoj DNA (ptDNA). Ona
meutim, nije dovoljna za samostalan ivot
plastida izvan stanice.
Proplastidi su slabo diferencirani, bezbojni
plastidi meristemskih stanica. Sadre malo
unutarnjih struktura, dijele se, a iz njih e
se razviti odreeni tip plastida ovisno o
smjeru diferencijacije stanice u kojoj se
nalaze.

EM slika proplastida i etioplasta

(b)

krobno
zrnce

prolamelarno
tijelo

1m
1m
Proplastidi u meristemskim stanicama,
sadre malo unutarnjih struktura.

Protilakoidi etioplasta zrakasto se pruaju

iz prolamelarnog tijela

Etioplasti su plastidi koje nalazimo u stanicama biljaka koje rastu u mraku. Neke reakcije u izgradnji fotosintetskog
aparata i tilakoida ovisne su o svjetlosti.
Protoklorofil reduktaza primjer je enzima ovisnog o svjetlosti.
Etioplasti sadre parakristalinu strukturu tzv. prolamelarno tijelo i malo membrana - protilakoida.
Prilikom osvjetljavanja prolamelarno tijelo se razgrauje i formiraju se funkcionalni tilakoidi.

Raznolikost plastida
EM slika kromoplasta i leukoplasta (amiloplast)

(a)

(b)

krobno
zrnce

1m
1m
Kromoplasti su uto ili crveno obojani plastidi cvjetova i plodova, sadre karotene i vrlo mnogo lipida u obliku
lipidnih globula. Osim globularnog tipa kromoplasta, poznati su kromoplasti s membranama u obliku tubula, kao i s
karotenskim kristalima.

Leukoplasti su bezbojni plastidi u stanicama koje nisu fotosintetski aktivne. esto imaju priuvnu funkciju i sadre
krobna zrnca (amiloplasti), rezervne proteine (proteinoplasti) ili lipide (elaioplasti).
krobna zrnca mogu biti prisutna u svim tipovima plastida.
Gerontoplasti su plastidi poutjelih listova u kojima je klorofil razgraen, a karoteni su sauvani.

Kloroplast je samo jedan od lanova u obitelji plastida

stanica parenhima

presjek kroz list

list

asimilacijski
parenhim

stanina stijenka

vakuola
kloroplast
jezgra
citoplazma

epiderma

zrno kroba
tilakoid
vanjska membrana
meumembranski
prostor
unutarnja
membrana
grana
stroma

Elektronska mikrografija
stroma tilakoida

Elektronska mikrografija
kloroplasta

tilakoidni
prostor

kloroplast

Kloroplast u stanici

Kloroplasti su fotosintetski aktivni plastidi.

Iako je najznaajnija funkcija kloroplasta fotosinteza,

u kloroplastima se odvija i sinteza lipida, masnih
kiselina i kroba.
Plastidi su obavijeni dvijema membranama koje ine
ovojnicu.
Vanjska i unutarnja membrana plastida znatno se
razlikuju, pri emu unutarnja membrana predstavlja
pravu barijeru prema citoplazmi.
Prostor izmeu membrana odgovara necitoplazmatskoj
fazi, dok unutarnja membrana obavija stromu u kojoj
se nalaze krobna zrnca, plastoglobuli, ribosomi i sustav
membrana nazvan tilakoidi.

Graa kloroplasta
Vanjska membrana, vrlo je propusna za male molekule i
ione.
Unutarnja membrana, slabo je propusna,
sadri posebne transportne proteine za prijenos ATP i
dikarboksilnih kiselina.
predstavlja mjesto interakcije kloroplasta s preostalim
dijelom stanice.
Tilakoidna mambrana, nepropusna je za ione; sadri sve
sustave kloroplasta koji stvaraju energiju:
fotosintetski sustav apsorpcije svjetla (molekule klorofila)
lanac prijenosa elektrona
ATP sintazu
Stroma je veliki sredinji prostor okruen unutarnjom
membranom, sadri:
topljive enzime i
ureaje za sintezu RNA i DNA (ribosome, DNA, RNA).
Tilakoidni prostor, lumeni tilakoida meusobno su
povezani i odreuju trei unutarnji pododjeljak tilakoidni prostor. Odvojen je od strome tilakoidnom
membranom.

Graa kloroplasta

Na tilakoidnim membrana kloroplasta prisutan je klorofil,

karotenoidi i ostale komponente fotosintetskog aparata,
dok se enzimi za fiksaciju ugljinog dioksida i sintetski putovi
s tim u vezi, nalaze u stromi kloroplasta.

Pojedinane tilakoide nazivamo stroma-tilakoidi dok

vieslojne naslage tilakoida zovemo grana-tilakoidi.

Elektronska mikrografija kloroplasta

Na elektronsko-mikroskopskoj slici
tilakoidna membrana izgleda kao da
je razbijena u odvojene jedinice
koje zatvaraju pojedine plosnate
vezikule, ali su one vjerojatno
povezane u jednu jako sloenu
membranu u svakom kloroplastu.
Pojedini tilakoidi su meusobno
povezani, i nastoje se skupiti
stvarajui nakupine nazvane grana.

Elektronska mikrografija kloroplasta iz lista graha (Phaseolus vulgaris) s grana i

stroma tilakoidima, lipodnim globulima i malim krobnim zrncem (strelica).
Umetak pokazuje uveani isjeak kloroplasta.
10

Usporedba mitohondrija i kloroplasta

Pododjeljci mitohondrija i kloroplasta

vanjska
membrana

matriks
meumembranski
prostor

vanjska
membrana

tilakoidni
prostor

unutranja
membrana

unutranja
membrana

tilakoidna
membrana
meumembranski
prostor
stroma
(matriks)

Kloroplast je uglavnom mnogo vei i sadri tilakoidnu membranu i tilakoidni prostor. Unutarnja membrana
mitohondrija sloena je u kriste.
Povrinski, kloroplast podsjea na jako uveani mitohondrij u kojem su kriste pretvorene u niz nepovezanih
podmitohondrijskih estica u prostoru matriksa.
Kvrgasti kraj ATP sintaze, gdje se stvara ATP, stri iz tilakoidne membrane u stromu, isto kako stri u matriks
iz membrane svake mitohondrijske kriste.

11

Fotosinteza u kloroplastu
Voda se razlae, a kisik se oslobaa u reakcijama
fotosintetskog prijenosa elektrona, dok se ugljini
dioksid asimilira (fiksira) u proizvodnji ugljikohidrata
u reakcijama fiksacije ugljika.
Mnoge reakcije koje se odvijaju tijekom fotosinteze
u biljkama, mogu se svrstati u dvije skupine:
fotosintetske reakcije prijenosa elektrona
proizvodnja ATP i NADPH, odvijanje ovisi o
svjetlosnoj energiji

CITOSOL

KLOROPLAST

H2O

reakcije fiksacije ugljika pretvorba CO2 u

ugljikohidrate

fotosintetske reakcije
prijenosa elektrona u
tilakoidnoj membrani

ATP

CO2

O2

NADPH

reakcije ugradnje ugljika

u stromi

eceri, aminokiseline
i masne kiseline

12

Elektrina sprava za pretvorbu energije: kloroplast

Kljune komponente membrane

Kloroplasta (tilakoidne membrane) su
fotosustav I i II, gdje
se hvata energija svjetla i koristi za
prijenos e-.
Tok e- proizveden pomou
fotosustava kloroplasta pokree
prijenos e- smjerom obrnutim od onog
u mitohondriju:

crpka

e- se uzimaju od H2O za proizvodnju O2

i dovode (preko NADPH) do CO2 za
sintezu ugljikohidrata.

CO2

Kloroplasti stvaraju O2 i ugljikohidrate,

dok ih mitohondriji troe.

13

Reakcijsko sredite i kompleks antena

molekula A koja nosi
niskoenergetski elektron
oksidirana molekula A
SVJETLO

kompleks antena
TILAKOIDNI
PROSTOR

reakcijsko sredite

tilakoidna
membrana

STROMA

izlaz molekule B koja

nosi visokoenergetski
elektron
molekule klorofila u
kompleksu antena

poseban par molekula

klorofila u fotokemijskom
reakcijskom sreditu

kinon

Fotosustav se sastoji od dvije usko povezane komponente:

kompleks antena je vaan za hvatanje svjetlosti, sastoji od molekula pigmenta (klorofil) koje hvataju svjetlosnu
energiju i prenose je do reakcijskog sredita.
fotokemijsko reakcijsko sredite je transmembranski proteinsko-pigmentni kompleks koji lei u srcu fotosinteze.
Misli se da se je razvio prije 3 milijarde godina u primitivnim fotosintetskim bakterijama.
sastoji se od proteinskih kompleksa i molekula klorofila koji omoguuju da energija svjetla bude pretvorena u
kemijsku energiju.

14

Pobuivanje molekule klorofila

pobuena molekula
klorofila

Proces pretvorbe energije zapoinje kada su molekule

klorofila pobuene fotonom (kvant svjetlosti), elektron je
pomaknut iz jedne molekulske orbite u drugu vie energije.

svjetlo

Pobuena molekula je nestabilna i nastoji se povratiti

u svoje poetno, nepobueno stanje na jedan od ova
tri naina:
1. pretvarajui viak energije u toplinu (molekularna
kretanja) ili kombinacijom topline i svjetla due
valne duljine (fluorescencija), to se dogaa kad je
energija svjetlosti apsorbirana od izolirane molekule
klorofila u otopini
2. prenoenjem energije, ali ne
direktno preko elektrona, na susjednu
molekulu klorofila procesom nazvanim
rezonantni prijenos energije; dogaa se
u kompleksu antena
3. prenoenjem elektrona visokog
potencijala do druge susjedne molekule
(akceptora elektrona) i vraanjem na
poetno stanje uzimanjem elektrona
niskog energetskog potencijala od neke
druge molekule (donor elektrona);
dogaa se u reakcijskom sreditu.

elektron
POBUIVANJE

oksidirani
klorofil

svjetlo i
toplina

susjedna
molekula
klorofila

raspad koji
daje svjetlo i
toplinu

raspad rezonantnim
prijenosom energije

davalac
elektrona

reducirani
primalac

primalac
elektrona

oksidirani
davalac

raspad uzastopnim prijenosima elektrona

15
MOGUI PUTEVI RASPADA

Reakcijsko sredite i kompleks antena

Kada je molekula klorofila
pobuena u kompleksu antena,
energija se brzo prenosi od jedne
molekule do druge rezonantnim
prijenosom energije dok ne stigne
do posebnog para molekula
klorofila u fotokemijskom
reakcijskom sreditu.

Posebni par molekula klorofila u reakcijskom sreditu, djeluje kao ireverzibilna zamka za pobueni kvant, jer se
njegov pobueni elektron odmah prosljeuje preko akceptora elektrona do lanca prijenosa elektrona, koji su
precizno smjeteni kao susjedi u istom proteinskom kompleksu.

16

Trodimenzijska struktura fotosintetikog reakcijskog sredita

purpurne bakterije Rhodopseudomonas viridis

Membranski proteini esto funkcioniraju kao

veliki enzimatski kompleksi
Bakterijsko fotosintetiko reakcijsko sredite
(FRC) je transmembranski protein s
najkompleksnijom strukturom prouavanom
kristalografski pomou X zraka.
Struktura je odreena difrakcijskom analizom
X zraka (rendgenskom srtukturnom analizom)
kristala tog transmembranskog proteinskog
kompleksa.
FCR sadri:
4 proteinske podjedinice L, M, H i citokroma
4 molekule bakterioklorofila
2 molekule bakteriofeofitina
kinon
slobodno eljezo (Fe)

17

Prijenos elektrona i sinteza ATPa tijekom fotosinteze

Necikliki tok elektrona
stroma

foton

foton

ATP
sintaza

NADP
raduktaza

tilakoidni prostor

Pet proteinskih kompleksa u tilakoidnoj membrani djeluje u transportu elektrona i sintezi ATP i NADPH. Fotone
apsorbiraju molekule klorofila udruene s fotosustavima I i II (PS I I PS II). U fotosustavu II, energija dobivena
apsorpcijom fotona koristi se za cijepanje molekula H2O u tilakoidnom prostoru. Elektroni se zatim prenose pomou
plastokinona (PQ) do citokrom bf kompleksa, gdje se prenose na na nie energetsko stanje, a H+ se crpe u tilakoidni
prostor. Elektroni se zatim prenose do fotosustava I pomou plastocijanina (PC). U fotosustavu I, energija dobivena
apsorpcijom svijetla ponovo stvara visokoenergetske elektrone, koje proteinski kompleks, reduktaza NADP, koristi za
redukciju NADP+ u stromi kloroplasta. Proteinski kompleks, ATP sintaza, zatim koristi energiju pohranjenu u protonskom
gradijentu za pretvorbu ADPa u ATP.
Produkti neciklikog toka elektrona su ATP, NADPH i O2.

18

Cikliki tok elektrona

Umjesto da se prenesu na NADP+,
elektroni visoke energije iz
fotosustava I vraaju se natrag do
citokrom bf kompleksa.

foton

Prijenos elektrona kroz citokrom bf

kompleks povezan je, kao i u
fotosustavu II, sa stvaranjem
protonskog gradijenta kroz tilakoidnu
membranu.
Plastocijanin zatim vraa te elektrone u
fotosustav I, na niu energetsku razinu,
zavravajui ciklus prijenosa elektrona u
kojem se energija svjetla skupljena u
fotosustavu I koristi za crpljenje
protona u citokrom bf kompleksu.

ATP
sintaza

Prijenos elektrona od fotosustava I moe

stoga stvarati ili ATP ili NADPH, ovisno
o metabolikim potrebama stanice.

19

Poetna reakcija u fiksaciji ugljika

ugljini
dioksid

ribuloza 1,5-difosfat

meuprodukt

2 molekule
3-fosfoglicerata

Ova reakcija u kojoj je ugljini dioksid pretvoren u organski ugljik, katalizirana je u stromi kloroplasta enzimom
ribuloza 1,5 difosfat karboksilazom rubisco, kojeg ima u jako velikim koliinama.
Taj enzim esto predstavlja 50% svih proteina kloroplasta i smatra se jednim od najobilnijih enzima na Zemlji.
CO2 iz atmosfere vee se s ribuloza 1,5-difosfatom (spojem koji sadri pet ugljika) i vodom dajui dvije molekule
3-fosfoglicerata (spoj koji sadri tri ugljika).
rubisco
CO2 + 1,5 ribuloza difosfat ----------------
ATP, NADPH

1/6 C6H12O6

20

10

Ciklus fiksacije ugljika stvara organske molekule iz CO2 i H2O

U ciklusu fiksacije ugljika potroe se tri molekule ATPa i dvije molekule NADPH za svaku molekulu CO2, koja se
fiksira i pretvori u ugljikohidrat
CO2 + 3 ATP + 2 NADPH + voda

rubisco

3-fosfoglicerat

U reakcijama fiksacije ugljika tri molekule CO2 ugraene su enzimom ribuloza difosfat karboksilaza da bi se
proizvelo 6 molekula 3-fosfoglicerata

3 CO2 + 9 ATP + 6 NADPH + voda

rubisco

6 3-fosfoglicerat

isti prinos ove reakcije je jedna molekula gliceraldehid 3-fosfata (3 atoma ugljika).
6 3-fosfoglicerat

gliceraldehid 3-fosfata + 8 Pi + 9 ADP + 6 NADP+

Energija fosfatne veze (ATP) i reducirajua snaga (NADPH) potrebne su za stvaranje organskih molekula iz CO2
i H2O.
Dvije molekule gliceraldehid 3-fosfata koriste se za sintezu 1 molekule glukoze, a 10 molekula gliceraldehid 3fosfata nastavljaju u Calvinovom ciklusu oblikovati 6 molekula ribuloza 5-fosfata.
Glavnina gliceraldehid 3-fosfata ostaje u stromi kloroplasta u obliku kroba (polimer glukoze i slui kao
rezervni ugljikohidrat).

21

Kemiosmoza u kloroplastima i mitohondrijima

mitohondrij
U mitohondrijima, transport elektrona stvara
protonski elektrokemijski gradijent kroz
unutarnju membranu, koji se onda koristi za
sintezu ATPa u matriksu.
U kloroplastima se kroz tilakoidnu membranu stvara
protonski kemijski gradijent i koristi za sintezu
ATPa u stromi.
Energija pohranjena u protonskom gradijentu kroz
tilakoidnu membranu skoro je u potpunosti kemijske
prirode
stvara se samo kemijski gradijent protona

unutarnja
membrana

kloroplast

meumembranski
prostor

matriks

Tilakoidna membrana, iako nepropusna za protone,

razlikuje od unutarnje membrane mitohondrija u
tome to je propusna za druge ione, naroito za
Mg2+ i Cl-.
Slobodan prolaz ovih iona neutralizira komponentu
napona protonskog gradijenta, tako da se energija
dobivena fotosintezom uglavnom pohranjuje kao razlika
u koncentraciji protona (pH) kroz tilakoidnu membranu.

tilakoidna
membrana

tilakoidni stroma
prostor

22

11

Kemiosmoza i fotosinteza

crpljenje protona

sinteza ATPa

membranski
proteini

visoka
koncentracija
H+ iona

tilakoidni
prostor

kanal vodikovog
iona

stroma

niska koncentracija
H+ iona

ATP sintaza

Kemiosmoza povezuje protonski gradijent sa sintezom ATPa. Prolaskom elektrona izmeu molekula nosaa u lancu
prijenosa elektrona, koji povezuje fotosustav I i II, H+ ioni aktivno se prenose u tilakoidni prostor.
Energija protonskog gradijenta, odravana na taj nain, koristi se za fosforilaciju ADPa u ATP.
Protoni prolaze kroz membranu niz svoj koncentracijski gradijent, a osloboenu energiju ATP sintaza koristi za sintezu
ATPa. Crpljenje protona (a) i sinteza ATPa (b) dogaaju se na svjetlu, istovremeno i stalno.
23

Fotosinteza - glavne reakcije i produkti

Fotosinteza je proces pomou kojeg zelene biljke veu svjetlosnu energiju suneva zraenja i pohranjuju je u
kemijskim vezama ugljikohidrata i drugih organskih molekula.
Ukupna jednadba fotosinteze:
6CO2 + 12H2O

energija

C6H12O6 + 6O2 + 6H2O

Dva su osnovna uvjeta koja se moraju ispuniti da bi dolo do fotosinteze:

1. mora postojati izvor energije; svjetlosnu energiju apsorbiraju molekule klorofila u kloroplastima, a dio te
energije, tijekom fotosinteze, pohranjuje se u molekulama ATPa.
2. mora postojati izvor vodika koji e reducirati ugljini dioksid do visoko reduciranog i energetski bogatog
eera, glukoze.
energija svjetlosti omoguuje razlaganje vode na vodik i kisik.
Tako se oslobaaju potrebne koliine vodika za redukciju CO2, a kisik koji se oslobaa u atmosferu omoguuje
disanje.

Definicija:
Fotosinteza je u osnovi proces razlaganja vode posredstvom svjetlosne energije (fotolitiko razlaganje vode) i
postepeni prijenos elektrona iz vodika na sve vie energetske razine, sve do njegovog privremenog vezivanja u
sklop koenzima: reduciranog oblika NADPH (reduciranog nikotinamid-adenin-dinukleotid-fosfata).

24

12

Fotosinteza glavne reakcije i produkti

Fotosinteza je proces kojim se energija
sunevog svjetla pretvara u korisni oblik
potencijalne kemijske energije, a koja
predstavlja konani izvor metabolike
energije za sve bioloke sustave.

reakcije na
svjetlu

Tijekom fotosinteze, energija sunevog

svijetla skuplja se i koristi za sintezu glukoze
iz CO2 i H2O.
Fotosinteza se odvija u dva odvojena
stadija:
U reakcijama na svjetlu, energija suneve
svjetlosti koristi se za sintezu ATPa i
NADPH, a pri tom iz H2O nastaje O2.
Svjetlosne reakcije pretvaraju, dakle,
energiju svjetla u kemijsku energiju ATPa
i NADPH.
Pigmenti i proteinske molekule (dva fotosustava i lanac
prijenosa e-), koji izvode svjetlosne reakcije nalaze se u
tilakoidnoj membrani kloroplasta.
Svjetlosne reakcije cijepaju H2O i oslobaaju O2 u Zemljinu
atmosferu.

reakcije u tami
(Calvinov ciklus)

ATP

Fotosustav II
Lanac prijenosa elektrona
Fotosustav I

fosfoglicerat

gliceraldehid
3-fosfat
krob
(priuva )
aminokiseline
masne kiseline
saharoza (izvoz)

U reakcijama u tami, nazvane tako jer ne zahtijevaju sunevu svjetlost, ATP i NADPH proizvedeni reakcijama na svjetlu
koriste se za sintezu glukoze.
25

13