JAVNA USTANOVA SREDNJA MEDICINSKA

KOLA TUZLA

Jalmanovi Neira

MATURSKI RAD
Tema: Tuberkuloza

Tuzla, maj 2015.

JAVNA USTANOVA SREDNJA MEDICINSKA

KOLA TUZLA

Maturski rad iz predmeta: interne bolesti

Tema: Tuberkuloza

Tuzla, maj 2015.

Uenik:
Jalmanovi Neira

Prezime i ime: Jalmanovi Neira

kola: Javna

ustanova Srednja medicinska kola Tuzla

Tema: Tuberkuloza

Maturski rad iz: internih bolesti

Mentor: dr. Mirna Ajruli

Sastav komisije: 1. ___________________

2. ___________________
3. ___________________

CILJ RADA

Tuberkuloza je bolest o kojoj moemo uti u medijima, proitati na izdvojenim letcima u

zdravstvenim ustanovama, sluati na kolskim predavanjima ali esto ne obraamo panju.
Malo znamo o bolesti koja moe da ima velike posljedice na nae zdravlje iako nam
konstantno skreu panju. Cilj ovog mog rada jeste prije svega da se upoznam sa svim
nepoznanicama o tuberkulozi a mnogo ih je. Cilj je ukazati na:
-

uestalost tuberkuloznog procesa,

demografske karakteristike osoba oboljelih od tuberkuloze
prisutne faktore rizika koji doprinose nastanku oboljenja i
kliniki tok bolesti

Pokuat u sve prikazati klasifikovano kroz epidemiologiju, etiologiju, patogenezu, kliniku

sliku, dijagnozu, lijeenje i komplikacije ove bolesti. Da bi se odbranili od neega opasnog
kao to je tuberkuloza moramo dobro znati uzrok, nain prenosa, faktore rizike i teiti da im
se ne izlaemo. Klinika slika bolesti dovoljan je pokazatelj teine stanja u kojem se pacijenti
nadju, bolest dugo traje a lijeenje je mukotrpan proces od najmanje est mjeseci. Cilj nam je
ne nai se u takvoj situaciji zato se trebamo edukovati i zatiti.

UVOD

Svaki udisaj i izdisaj dre nas na ivotu. Najei uzroci smrti i invalidnosti u svijetu
su bolesti plua. Plua (lat. pulmones) su glavni organ respiratornog sistema. Zauzimaju
nepotpuno desnu i lijevu polovinu thoraxa. Gradjena su iz dva pluna krila (pulmo dexter et
pulmo sinister). Desno pluno krilo je podijeljeno jednom kosom i horizontalnom pukotinom
na tri renja lobus superior, medius et inferior, dok je lijevo pluno krilo kosom pukotinom
podijeljeno na dva lobus superior et inferior. Gradja plua uslovljena je grananjem bronchusa
i krvnih sudova unutar plunog tkiva. Bronchusi se bogato granaju sve do bronchioli
terminales, koje ine zavrne grane promjera 0,5 mm i slue za vodjenje zraka. One se dalje
granaju sve do plunih acinusa tj. djelia plunog tkiva okruenih i odijeljenih vezivom od
okoline. Bronchiolus terminales ulazi u acinus i dijeli se na dvije grane koje na svojim
zidovima imaju mjehurie ili alveole. Alveole su najvaniji funkcionalni dio plua gdje se vri
izmjena gasova. Ove dvije grane su bronchioli respiratorii, koji se i dalje dijele u 2-3 grane,
to se ponavlja 3-4 puta i konano nastaju cjevice ductuli alveolares koje zavre podjelom u
dva slijepa kraja. Vie acinusa formiraju manji renji lobulus pulmonis, dok vie lobulusa
formira pravi reanj lobus pulmonis.

Slika 1. Bronchi i bronchiole u pluima ovjeka

Tuberkuloza plua (lat. tuberculosis pulmonum) je hronina, rekurentna zarazna

bolest koju prouzrokuje Mycobacterium tuberculosis. To je od davnina poznata bolest koja je i
danas jedna od najozbiljnih i najrairenijih. Karakterie se stvaranjem granuloma u
inficiranim tkivima i IV tipom hipersenzitivnosti. Uobiajeno mjesto bolesti su plua, ali
mogu biti zahvaeni i drugi organi. U veini sluajeva, bolest je asimptomatska i latentna, ali
u jednom od oko deset sluajeva napreduje u aktivnu bolest. Nelijeena tuberkuloza dovodi
do smrti u vie od 50% bolesnika.

EPIDEMIOLOGIJA

U epidemiologiji najee se primjenjuju sljedei parametri:

-

prevalencija/broj oboljelih
incidencija/broj novooboljelih u toku godine
mortalitet
zaraenost

Slika 2. Prikaz zastupljenosti tuberkuloze prema zemljama

Prema podacima
Svjetske zdravstvene
organizacije 1/3 svjetske populacije je zaraena TBC-om. Godinje u svijetu od ove bolesti
oboli 8-10 miliona ljudi, od toga 95 % u zemljama u razvoju, a umre 3 miliona, od toga
300000 djece. Bosna i Hercegovina posljednih godina ima 2500-3000 oboljelih. Od TBC-a
moe oboljeti svako. To je vodei infektivni uzronik smrti kod ena, ubija gotovo milion
ena godinje to je vie nego svi uzronici maternalnog mortaliteta zajedno. Djeca uglavnom
nisu zarazna ali bolest i na njih prelazi sa starijih. Vie HIV inficiranih umire od TBC-a nego
od bilo kog drugog uzronika. Do 50 % izbjeglica boluje od Tuberkuloze. Vidljiva je vea
zastupljenost pacijenata sa sela u odnosu na pacijente sa mjestom boravka u gradu. To se
moe tumaiti manjom dostupnou zdravstvenim ustanovama i vrlo esto neredovnim
kontrolama i neredovnim uzimanjem lijekova. Kod ove populacije takodje nalazimo veliki
procenat onih koji nemaju zdravstveno osiguranje. Izvor zaraze je uglavnom bolestan ovjek.
Put prenosa je vazduh iz okoline bolesnika. Veoma rijetko se bolest prenosi direktnim ili
indirektinm kontaktom sa oboljelim. ovjek moe da se inficira sa dva soja mikobakterije
tuberkuloze: Mycobacterium typus humanus i Mycobacterium typus bovinus. Humani tip
Kohovog bacila prenosi se respiratornim putem obino inhalacijom infektivnih kapljica, koje
iskalju ili iskijaju bolesnici sa otvorenim lezijama iz fokusa bolesti koji su u kontaktu sa
vazdunim putevima. Aerogeni put infekcije je najei (90%). Smatra se da infekcija ee
nastaje udisanjem bacila iz praine, nego kapljino. Mnoge infekcije nastaju zbog dugotrajnog

izlaganja. Infekcija bovinim sojem bacila tuberkuloze nastaje preko mlijeka oboljelih krava
(mastitis tuberculosa). U tim sluajevima nastaju intestinalne ili tonzilarne lezije. Rijetko,
bacili tuberkuloze mogu prodrijeti u ogranizam i preko konjuktiva ili erozija koe. Putem
digestivnog trakta i to inficiranom vodom (a rjedje i respiratorno) odvija se infekcija aviumtipom zbog ega klinikom slikom dominira crevna tuberkuloza.

ETIOLOGIJA
Bacil Tuberkuloze (lat. Mycobacterium tuberculosis) otkrio je Rober Koch 24.03.1882.
godine i po njemu je bacil dobio ime (Kohov bacil). Danas postoji vie bacila koji uzrokuju
TBC kod ljudi i ivotinja (Variatio hominis, Variatio bovis, Variatio murium). Nekada je
bovini uzronik tuberkuloze uzrokovao zarazu kod stoke u Evropi i Americi. Zaraza se putem
mlijeka prenosila na ovjeka. Kontrolom stone tuberkuloze, klanjem zaraenih ivotinja i
pasterizacijom mlijeka sve zemlje su iroko sprijeile pojavu Bovine tuberkouloze kod
ovjeka. U zemljama sa visokom prevalencijom gotovo sva tuberkuloza urokovana je
Kohovim bacilom. On ima neobian elijski zid, votani omota sastavljen od masti. Visok
sadraj lipida odgovoran je za: patogenost mikobakterija, neosJteljivosti prema humoralnoj
imunoj reakciji, otpornost prema kiselinama, bazama. Ovaj zid omoguava bakterijama da
preive unutar imunolokih elija makrofaga, a takodje je nepropusan za mnoge uobiajne
lijekove. Mikobakterije su pravi ili lako savijeni vitki bacili, teko se boje po Gramu (Gram
pozitivan bacil) ali se lako boje karbol fuksinom tehnikom po Ziehl-Neelsenu (crveno). Bilozi
Mycobacterium tuberculosis nazivaju acidorezistetnom bakterijom jer je elijski zid sastavljen
od masti koje spreavaju dekolarizaciju elija u prisustvu kiselina nakon bojenja u
dijagnostike svrhe. Mikobakterije nemaju kapsulu, ne stvaraju spore i nepokretne su. Bacil
najbolje uspijeva pri visokom parcijalnom pritisku kiseonika (140 mmHg). Rast bacila
tuberkuloze je inhibiran niskim pH (manjim od 6,5) i masnim kiselinama dugih lanaca.
Bakterija se inae jako sporo razmnoava, samo jednom u toku 24 h i potrebno joj je oko
mjesec dana da stvori kolonije.

Slika 1. Kohov bacil

PATOGENEZA
Patogeneza tuberkuloze je veoma sloen process i zavisi od virulencije
mikroorganizama, kao i od hipersenzitivnosti organizama na infekciju. Bacil tuberkuloze ne
produkuje egzotoksin, endotoksin, ni histolitike enzime, a dovodi do bolesti koja se zavrava
smru ako se ne lijei. Patogenost ove bakterije se ogleda u sposobnosti da izbjegne ubijanje
od strane makrofaga i da indukuje kasni tip hipersenzitivne imunoloke reakcije.
To joj omoguava prisustvo sljedeih komponenti u njenom zidu:
Cord faktora, koga sadre samo virulentni sojevi, glikolipidne materije u omotau,
zbog ega Mycobacterium tuberculosis raste u vidu serpentinskih vrpci in vitro
Sulfatida, glikolipida u omotau koji sadre sumpor. Sulfatidi spreavaju fuziju
fagozoma makrofaga koji sadrzi Mycobacterium tuberculosis sa lizozomima, odnosno
formiranje fagolizozoma. Na taj nain Mycobacterium tuberculosis izbjegava ubijanje
dejstvom lizozomnih enzima
LAM-a, velikog heteropolisaharida koji ima slinu gradju kao endotoksin Gramnegativnih bakterija.
Prvu pojavu tuberkuloze nazivamo primarnom tuberkulozom. Kod pacijenta koji je ve bio
senzibilisan na bacil tuberkuloze pojavu tuberkuloze nazivamo postprimarnom ili
sekundarnom. Primarna tuberkuloza je oblik bolesti takodje nazvan djeijom tuberkulozom,
a oznaava infekciju kod nesenzibilisanog domaina. Mjesto prve infekcije zove se Ghonov
arite, a obino je smjeteno subpleuralno iznad ili ispod interlobularne fisure. Nakon ulaska
u alveole mikobakterije se prvo nesmetano razmnoavaju, dok ne nastupi elijska reakcija u
kojoj vrlo brzo dominiraju limfociti i makrofagi. Makrofagi fagocitiraju bacile pokuavjui da

ih uklone. Nakon digestije fagocitiranih bacila, makrofagi prezentuju antigene limfocitima, pri
emu nastaju karakteristini granulomi (tuberkuli). Tuberkuli su razliite veliine. Najmanji
se jedva mogu vidjeti golim okom tj. veliine su zrna prosa (milium-zrno prosa). Ponekad su
veih dimenzija, naroito u mozgu (1 do 2cm) i makroskopski podsjeaju na tumor. Po
sastavu tuberkuli mogu biti produktivni, kazeozni i mjeoviti tj. kazeoproduktivni. Aktivirani
makrofagi se diferentuju u epitelne elije ili se ujedinjuju u Langhansove dinovske elije. U
centru tih granuloma dolazi do odumiranja epitelnih elija, koje se manifestuju nastankom
kazeozne nekroze. S obzirom da je M. Tuberculosis fakultativni intraelijski patogen, u
nekim sluajevima dolazi do razmnoavanja bacila unutar makrofaga. Mnogi makrofagi
nakrcani bacilima budu uniteni, a mikobakterije se brzo ire kroz plune limfne sudove u
regionalne limfne vorove. Tu se razvija tuberkulozno zapaljenje, a vorovi se znatno
poveavaju. Primarna plua promjena zajedno sa zahvaenim regionalnim limfnim vorovima
naziva se Ghonov kompleks. Ako je Ghonovo arite ispod pleure razvija se pleuralni izliv.
Ishod primarne tuberkulozne infekcije zavisi od mnogo faktora koji nisu u potpunosti
razjanjeni, ali ukljuuju:
-

virulenciju mikobakterija
broj mikobakterija koje su ule u plua
pirordnu otpornost tijela
sposobnost tijela da mobilie limfocite i pone da stavra granulome

Ghonovo arite obino zacjeljuje vezivnim oiljkom u kojem nastaju kalcifikacije koje se
vide pri rendgenskom pregledu. Ako M. Tuberculosis dodje u krvne ili limfne sudove, bacili
se mogu hematogeno ili limfogeno proiriti u ostale dijelove tijela. Kod osoba koje su
imunokompetentne ova preimuna desiminacija nema veih posljedica. Kod neuhranjenih,
imunosuprimiranih ili kahektinih bolesnika ne nastaje izljeenje primarnog Ghonovog
kompleksa. Zapaljenje se nastavalja i rasplamsava u progresivni primarni kompleks koji
moe da predje u masivnu tuberkuloznu pneumoniju. Kod ovih bolesnika koji ne mogu da
mobiliu limfocite T, bacili tuberkuloze mogu ui u krvne, limfne sudove i bronhe proiriti se
u pluima u obliku milijarne tuberkuloze. Naziv potie od izgleda arita granulomatoznog
zapaljenja koja lie na zrna prosa (lat. milium-proso). Tuberkulozna pneumonija i milijarna
pluna tuberkuloza mogu prouzrokovati smrt u roku od nekoliko dana.
Sekundarna tuberkuloza nastaje kod bolesnika koju su prebolili primarnu tuberkulozu i
razvili elijsku imunost protiv bacila tuberkuloze. Zapaljenje moe da bude posljedica
reinfekcije ili reaktivacije, ali uglavnom je rije o reaktivaciji bacila koji su ostali u latentnom
stanju u kalcifikovanim aritima primarne tuberkuloze. Zapaljenje se obino javlja na
plunim vrhovima i znatno rjee u drugim dijelovima plua. Manifestuje se nekrotizirajuim
granulomima. U sredinjem dijelu arita dolazi do razmekavanja koje vremenom zahvate
vee dijelove plua i dovode do stvaranja upljina koje nazivamo kavernama. Kaverna je
upljina koja nastaje posle kolikvacije kazeoznih masa i njihovog izbacivanja kroz bronh. Po
klinikom toku i izgledu kaverne su podeljene na:
Akutne
Hronine progredijentne

 Hronine stacionarne
Akutne kaverne su malih dimenzija (veliine ljenika), nepravilnog oblika i neravnih
zidova. U lumenu sadre ostatke kolikvovanih kazeoznih masa. Zid je tanak, bez vezivnog
tkiva, gradjen od tuberkuloznog granulacionog tkiva (Langhansovih elija, epiteloidnih
elija i T limfocita ). Obino su lokalizovane u gornjim renjevima plua.
Hronine progredijentne kaverne su razliitih dimenzija. Sadre ostatke kazeozne
kolikvovane mase u lumenu, dok je zid deblji i gradjen od tuberkuloznog granulacionog i
vezivnog tkiva. Nekada se u lumenu nalazi gnoj usljed sekundarne infekcije.
Hronine stacionarne kaverne se nalaze kod plune tuberkuloze u fazi njenog isceljenja.
Razliite su veliine. Lumen je prazan, povrina je glatka, esto epitelizovana
ploastoslojevitim epitelom koji potie od metaplastinog epitela drenirajueg bronha.
Oko kaverni dolazi do plune fibroze. Razaranje krvnih sudova moe da prouzrokuje
masivno krvarenje u kaverne i hemoptizije. Nakon to se bacili tuberkuloze proire iz
plunih kaverni u druge dijelove tijela, ekstrapulmonalna tuberkuloza. Bacili se mogu
proiriti na tri naina :
-

limfogeno
hematogeno
aerogeno kroz disajne puteve

Bolesnik iskaljava bacile koji su uli u bronhe, a progutani zaraeni sputum moe da dospije
u eludac i dalje u crijeva. Hematogena i limfogena diseminacija i reaktivacija bacila
prouzrokuje ekstrapulmonalnu tuberkulozu u brojnim organima kao to su modane opne,
bubrezi, nadbubrene lijezde, epididimis, kosti i meka tkiva.

Slika 2. Izgled kaverne

Slika 4. Izgled granuloma

PATOLOGIJA
Skundarna tuberkuloza moe da zahvati bilo koji organ u tijelu. Kad je arite smjeteno
neposredno ispod pleure moe nastati fibrinozni pleuritis. U sekundarnoj tuberkulozi
zapaljenje se dogadja u obliku granuloma sa centralnom kazeoznom nekrozom. Zapaljenje
prouzrokuje razaranje tkiva ili stvaranje tuberkuloma, fibrokazeoznih masa koji lie na
tumore. Ako se npr. deava u pluima nastaju kaverne, a u kostima frakture. U bubrezima
tuberkuloza izaziva nekrozu papila. Razaranje nadbubrenih lijezda moe izazvati adrenalnu
insuficijenciju (Addisonova bolest). Kao posljedica Addisonove bolesti dolazi do smanjenog
ili potpunog prestanka luenja hormona kore nadbubrene lijezde i odgovarajue
simptomatologije. Pojavljuje se obino izmeu 25. i 45. godine ivota i to ee
kod mukaraca. Naziv je dobila po lijeniku Thomasu Addisonu U epididimisu tuberkuloza
izaziva stvaranje nodula koji se mogu palpirati. Ovakvi granulomi mogu izazvati opstrukciju i
spreiti isticanje spreme iz testisa. Tuberkulomi mozga mogu kliniki liiti na tumore mozga.
U modanim opnama tuberkuloza moe onemoguiti apsorbciju cerebrospinalnog likvora i
izazavati hidrocefalus. Hidrocefalus je naziv za proirenje komora mozga. Na koi i

sluznicama (npr. grkljana ili crijeva) tuberkuloza stvara vorie ili ulceracije. Treba
napomenuti da je mikroskopska slika kod bolesnika zaraenih HIV-om esto atipina,
granulomi mogu da nedostaju ili su nejasno ogranieni i bez nekroze.

KLINIKA SLIKA
Razliita je i zavisi od imunolokog statusa inficirane osobe, uzrasta i virulencije samog
izazivaa. Vano je napraviti razliku izmedju tuberkulozne infekcije i aktivne tuberkuloze.
Tuberkulozna infekcija se odnosi na porast bakterija u organizmu, bez obzira da li su prisutni
simptomi bolesti ili su odsutni. Aktivna tuberkuloza se odnosi na tuberkuloznu infekciju koja
se manifestuje destruktivnom, simptomatskom boleu. Jedan od prvih znakova Tuberkuloze
je gubitak apetita. Osoba koja je do tada imala dobar apetit, poinje da probira hranu, trai
hranu koje nema. Apetit postaje sve slabiji i nastupa mravljenje. Ve od samog poetka
bolesti dolazi do laganog poveanja temperature 37,1-37,3 stepena. Ponekad se u zoru javi
vrlo blago znojenje. Nekad kasniije ili pak odma na poetku bolesti javljaju se sitna
kaljucanja. Ispljuvak u tim trenutcima uglavnom bez nekog karakteristinog izgleda. Javlja
se i lako bljedilo uz crvene i rumene jagodice. Bacili napadaju hilusne lijezde koje postaju
uveane. To je naroito izraeno kod djece. Kod njih tada primjeujemo uveanu gornju usnu
i nadraene nozdrve. esto se javlja zapaljenje oiju. Djeca su mrava i tjelesno zaostala,
ozbiljna i suvue mirna za svoje godine. Kaalj je slian velikom kalju, podmukao i dubok.
Grudni ko je uzan i mrav. Temperatura je nestalna i promjenjiva. Kod odraslih osoba
simptomi TBC-a se u velikoj mjeri poklapaju sa simptomima drugih bolesti (umor,
razdraljivost, poveana temperatura, poveano znojenje, gubitak tjelesne mase, lupanje srca,
malokrvnost). Ovi simptomi se javljaju prije oteenja plua. Nakon toga nastupaju kaalj i
iskaljavanje. Kaalj je produktivan, ispljuvak staklasto-sluzavog izgleda pomijean sa
vazduhom koji ga ini pjenuavim. U njemu se nalaze primjese krvi. Hemoptizije su obilne,
dugo traju i teko se zaustavljaju, pa pacijentu mogu da ugroze ivot. Sputum je bogat
uzronikom TBC-a. Javlja se bol u vidu titenja koji je izraeniji na oboljeloj strani. Zbog
zahvaenosti pleure javlja se i bol pri disanju (lat. Pleorodynia). Ako su zapaljenske promjene
zahvatile vei dio plua nastaje oteano disanje (lat. Dispnea). Kod hroninog toka bolesti,
vitalni kapacitet plua se stalno smanjuje pa pacijent kontinuriano loe die. Akutna pluna
milijarna TBC-a se moe javiti kao:
-

asfiktini oblik (asfiksija, kaheksija, visoka temperatura do 40 stepeni, slab kaalj,

ispljuvak i hemoptizije)
kataralni oblik (difuzni bronchitis, inspiratorni pukoti, izmijenjeno disanje,
tahipnea, kaalj, sluzavo-gnojava ekspektoracija i pitanje u pluima)

Slika 6. Prikaz simptoma Tuberkuloze

DIJAGOZA
Postoji nekoliko naina i metoda za postavljanje tane dijagnoze:
-

Mikroskopski pregled ispljuvka je najjeftinija i najpouzdanija metoda koja se

moe upotrijebiti. Uvijek se ispituju tri uzorka. Ako je jedan uzorak pozitivan, a
drugi negativan, nalaz je najbolje potvrditi jo jednim pozitvnim uzorkom. Sputum
se boji po Ziehl-Neelsen metodi. Broj nadjenih bacila je vrlo vaan podatak, te se
za kliniku procjenu uzimaju sljedei podaci :
o u cijelom razmazu je nadjeno 3-9 bacila +
o u cijelom razmazu je nadjeno 10 ili vie bacila ++
o u cijelom razamazu je nadjeno 11 ili vie bacila +++
Kuturelna dijagnostika je proces kultivisanja bacila na Loewstien-ovoj podlozi.
Pozitivna bakterioloka kultura na Mycobacterium Tuberculosis je bitna za
dijagnozu i odredjivanje lijekova. Poto M. Tuberculosis relativno sporo raste za
labaratorijsku dijagnozu treba 4 sedmice. 2-3 dodatne sedmice su potrebne za

odredjivanje osjetljivosti na lijekove, to ini odluku o tretmanu pacijenta prilino

tekom.
BACTEC TB radiometrijska metoda je metoda kojom se bre otkrije rast bacilla
TBC-a, bre se diferencira osjetljivost M. Tuberculosis od ostalih mikobakterija i
odredi osjetljivost na antituberkulotike. Prisutnost mikobakterija se ovom
metodom otkriva za deset dana, a priblino isto toliko je potrebno za odredjivanje
osjetljivosti. Koristi se kada je potrebna hitna dijagnoza a nismo sigurni u prisustvo
bolesti. Moraju se testrati svi pacijenti s kaljem, posebno oni sa izraenim
gubtikom tjelesne teine ili nekim drugim simptomima koji ukazuju na TBC.
Radiogram plua je skupa i nepouzdana metoda. Pacijent se nikada ne lijei a da
nije ispitan ispljuvak. Radiogrami su nekada potrebni za teke pojedinane
sluajeve, kod HIV pozitivnih kod kojih se sumnja na tuberkulozu
Tuberkulinski test je manje pouzdana metoda dijagnostike u slabo razvijenim
zemljama. esto zbog neuhranjenosti, tekih bolesti npr. HIV infekcija
tuberkulinski test mo biti negativan iako je bolest prisutna. Tuberkulin je filtrat
tenih kultura bacila tuberkuloze. Prve tuberkuline pripremio je i sam Robert
Koch. Preieni preparat tuberkulina zove se PPD i on nije toksin. Kod zdravih
osoba koji nisu bili u kontaktu sa bacilom tuberkuloze, ne izaziva reakciju, za
razliku od onih koji jesu ili su bili. Postoji vie tuberkulinskih proba (Mantu, Pirke,
Moro), a najee se izvodi Mantu proba. U kou podlaktice se ubrizga 0,1 ml
tuberkulina (5 jedinica). Poslije 6-8 h u osjetljivih osoba se javlja otok i crvenilo
oko mjesta ubrizgavanja. U centru otoka se javlja zadebljanje (induracija). Proba
se ita 3-4 dana nakon ubrizgavanja, tako to se mjeri prenik induracije a ne
crvenila. Proba je pozitivna ako je induracija vea od 4 mm i ona oznaava da je
osoba bila u kontaktu sa bacilom tuberkuloze ili je skoro vakcinisana.

LIJEENJE
Osnovni ciljevi lijeanja TBC-a su :

spreavanje razvoja bolesti

uklanjanje smetnji izazvanih boleu
spreavanje razvoja komlikacija
ouvanje radne sposobnosti
ukljuivanje pacijenta u drutveni ivot

Stopa smrtnosti za nelijeene od Tuberkuloze iznosi 40-60 %. Uspjeno lijeenje zavisi od

dobre suradnje izmedju ljekara i pacijenta. Uvodjenjem DOTS (Direct Observed Treatment
Short Course) strategije lijeenja Tuberkuloze postie se dobra kontrola i spreava
multirezistencija. Lijeenje podrazumijeva kombinaciju Izoniazida i Rifampicina, koji daju
najmanje 6 mjeseci i Pirazinamida koji se koristi u prva 2 ili 3 mjeseca lijeenja. Ovo lijeenje
se odnosi na kratkotrajni kurs hemoterapije. etvrti lijek je Ethambutol koji se ponekad daje
ako ljekar smatra da se radi o rezistentnim bacilima na lijekove. Sve vie i vie zemalja

prepozanaje da 6 ili 8 mjeseno lijeenje koje sadri Rifampicin, zapravo tedi novac jer
djeluje bre. Takva je hemoterapija preporuena od strane SZO-a (Svjetske zdravstvene
organizacije) i IUATLD-a (International Union Against Tuberculosis Lung Disease).
Nacionalnim programom za tuberkulozu BiH uvedenim 1994. godine, kao i njegovom prvom
revizijom 1996. godine i drugom revizijom 1998. godine ukljuena je primjena DOTS
( Direct Opserved Treatment Short Course) strategije u naoj zemlji. Prije uvodjenja DOTS
tretmana treba voditi rauna o tome da li se radi o novootkrivenom sluaju ili recidivu, zatim
definisati da li se radi o BK pozitivnoj ili negativnoj tuberkulozi. Novootkrivenim sluajem
tuberkuloze smatra se bolesnik sa postojeim relevantim parametrima karakteristinim za
tuberkulozu kao to su:
a) procjena kliniara da pacijent ima klinike znake i simptome kompatibilne za
tuberkulozu
b) rentgenska slika plua sumnjiva na tuberkulozu, bez odogovora na antibiotsku
terapiju, uz iskljuivanje drugih moguih uzronika
Za lijeenje novootkrivenih sluajeva koristi se estomjeseni reim lijeenja tj. dva mjeseca
etiri lijeka (Izoniazdid, Rifampicin, Pirazinamid, Ethambutol) i etiri mjeseca dva lijeka
(Izoniazid i Rifampicin) u istoj dozi kao i prva dva mjeseca.
Recidiv/relaps sluaj tuberkuloze je sluaj bolesnika koji je izlijeen od bilo koje forme
tuberkuloze, nakon punog kursa antituberkulozne terapije, a koji je postao BK pozitivan ili
procjenom kliniara da se radi o recidivu bolesti.
Neuspjenim lijeenjem se smatra ono lijeenje gdje je bolesnik koji je jo pod terapijom
ostao ili postao ponovo BK pozitivan, pet mjeseci ili vie nakon poetka lijeenja ili onaj
bolesnik koji je bio BK negativan prije poetka terapije, a postao BK pozitivan nakon
drugogo mjeseca terapije.
Osmomjeseni reim lijeenja primjenjuje se kod recidiva, nakon prekida lijeenja i u sluaju
terapijskog neuspjeha. Sastoji se:
- dva mjeseca od 5 lijekova (Izoniazid, Rifampicin, Pirazinamid, Ethambutol
Streptomycin)
- jedan mjesec 4 lijeka (Izoniazid, Rifampicin, Pirazinamid, Ethambutol)
- pet mjeseci 3 lijeka (Izoniazid, Rifampicin, Ethambutol)
Pacijent moe dolaziti u ambulantu ili neku drugu zdravstvenu ustanovu po svaku dozu.
Program donosi i nain ponovljenog pozivanja bolesnika koji su se prestali javljati na
lijeenje ili prestali dolaziti po svoje doze. Od komlikacija lijeanja izoniazidom treba
izdvojiti hepatitis, kone preosjetljivosti, periferne neuropatije. Rijetko se javljaju vrtoglavica,
konvulzije, upale onog ivca, hemolitika anemija. Rifampicin moe izazvati hepatitis,
kone reakcije, gastrointestinalne reakcije, trombocitopeninu purpuru, febrilne reakcije za
vrijeme intermitentne ili nepravilne terapije. Ethambutol se mora davati u strogo odredjenim

dozama jer njihovo prekoraenje moe izazvati sljepilo. Pirazinamid izaziva sline smetnje i
nuspojave kao i prethodno navedeni lijekovi.

PREVENCIJA
Najvaniji vid prevencije je vakcinacija koja podrazumijeva ubrizgavanje atenuiranog (manje
virulentnog) soja M. Tuberculosis koji se naziva BCG (lat. Bacillus Calmette-Guerin)
vakcinom. Po zakonu o obaveznoj imunizaciji BCG vakcina je obavezna po rodjenju. Time
izbjegavamo milijarnu tuberkulozu i meningitis kod djece. Nakon vakcinacije uzronici
tuberkuloze mogu ui u organizam ali e ih u veini sluajeva poveane odbrambene snage
organizma nadzirati i unititi. BCG vakcina pomae zatiti u djetinjstvu, ali kasnije gubi neto
na svojoj efikasnosti. Budui da je glavni efekat vakcinacije novorodjenadi zatita djece, a
kako su ta djeca rijetko zarazna, BCG vakcina ima vrlo mali efekat u smanjivanju broja
zaraznih sluajeva u odrasloj populaciji. Za njih je najbitnije:
-

ispravno lijeenje pacijenta

sterilizacija iskaljaja, posteljine
izlaganje Suncu u tropskim krajevima
upotreba Natrijum hipohlorida
spaljivanje papirnih maramica nakon upotrebe

poboljati prozraavanje kua

Slika 7. Vakcinacija djetata BCG vakcinom

KOMPLIKACIJE TUBERKULOZE
Medju tipine, ali reverzibilne komplikacije spada destrukcija plunog tkiva koja stvara
kavernu. Savremena antituberkulozna terapija moe dovesti do smanjenja kaverne, na njenom
mjestu ostaje samo oiljak. Nekad kod izlijeenja ostaje defekt plunog tkiva pa govorimo o
negativnom otvorenom sindromu. Kod nelijeenih bolesnika tuberkuloze esto se javljaju
komlikacije na pleuri. Najee se emituju u vidu srastanja, empijema, piopneumothoraxa,
fibropneumothoraxa i oteenja respiratorne funkcije. Kod jako proirene tuberkuloze moe
se javiti i tuberkulozni laryngitis (lat. laringytis tuberculosa). Ispoljava se promuklou koja
traje i bolovima pri gutanju. Nastaje vie godina nakon pojave aktivne tuberkuloze. U
komplikacije treba uvrstiti i diseminovanu tuberkulozu koja se razvija iz primarnog oblik dok
se jo nisu razvile odbrambene snage. Javlja se i kod nebesiiranih osoba i osoba koje primaju
kortikosteroide bez istovremene hemioprofilakse za INH. Amiloidoza je danas rijetka
komplikacija. Plunu tuberkulozu moe komplikovati tuberkulozni enterocolitis, nastao
gutanjem isljuvaka bogatog bacilima. To su bolesnici bez apetita, kod kojih zapaamo

muninu i povraanje, te mravljenje uprkos dobroj ishrani. ale se na meteorizam, napetost u

trbuhu, dijareje koje se smjenjuju sa zatvorom. Plunu tuberkulozu prate obilne hemoptizije i
kod takvih bolesnika moramo prije svega uspostaviti pravu dijagnozu. Kod pojave hemoptoa
moramo prvo ustanoviti stepen krvarenja, a tek onda ordinirati primjenu liijekova i transfuziju
krvi. U komplikacije tuberkuloze van plua spadaju:
Milijarna tuberkuloza mnogih organa (jetre, slezine, bubrega, nadbubrega, jajnika,
epididimisa, kotane sri, kostiju, mozga)
Limfoglandularna tuberkuloza, kada se tuberkulozni proces iz hilusnih limfnih nodusa
iri na medijastinalne i vratne noduse to je poznato kao skrofuloza (scrophulosis).

ZAKLJUAK
Ve u uvodu i cilju rada naglaena je teina bolesti. Rasprostranjenost i irenje
tuberkuloze je zabrinjavajui podatak. Zemlje Istone Evrope, prije svega zemlje biveg
Sovjetskog saveza spadaju u zone sa visokom incidentnom stopom obolijevanja (preko
50/100000 stanovnika). Karakterie ih trend porasta morbiditeta i ozbiljan problem
multirezistentne tuberkuloze. Tuberkuloza je problem i u naoj domovini. Najmanji broj
oboljelih npr. u naoj Bosni i Hercegovini se odnosi na 2008. godinu kada su prihvaeni
principi DOTS strategije, kao najefikasnijeg i najekonominijeg naina lijeenja. Prema
ciljevima DOTS strategije moemo doi do zakljuka da je najbitnije :
1. Poveati kapacitet za otkrivanje sluajeva
2. Osigurati i ostvariti pristup TBC programu za posebno osjetljive grupe
3. Odravati kontrolu otpornosti na lijekove putem ranog otkrivanja i efikasnog lijeenja
novih sluajeva i odgovarajue postupanje sa sluajevima otpornosti na lijekove
4. Usvojiti novu Strategije za suzbijanje TBC-a
5. Poveati zdravstveno prosvjeivanje pacijenata sa sela
6. Uvodjenje eih obaveznih ljekarskih kontrola

LITERATURA
1.
2.
3.
4.

Ivan Damjanov, Stanko Juki i Marin Nola Patologija

Adna Azabagi Anatomija i fiziologija ovjeka
http://www.scribd.com/doc/23492594/TUBERKULOZA
http://studenti.rs/kategorija/skripte/medicina-stomatologija/page/18/