Georges Politzer - Felsefenin Başlangıç İlkeleri

GEORGES POLTZER
FELSEFENN
BALANGI
LKELER
ER YAYINLARI
Georges Politzer
Felsefenin Balang lkeleri
FELSEFENN BALANGI LKELER

GEORGES POLTZER
GUY BESSE ve MAURCE CAVERNG
[Trkesi, Felsefenin Balang lkeleri, Sol Yaynlar, Eyll 1996.]

Eri Yaynlar tarafndan dzenlenmitir, 2003.
erisyay@kurtuluscephesi.com
http://www.kurtuluscephesi.com
http://www.kurtuluscephesi.net
http://www.kurtuluscephesi.org
NDEKLER
11
16
21
25
25
26
26
27
28
30
32
32
33
33
34
34
35
38
38
39
41
41
44
47
47
48
48
49
52
52
53
Georges Politzer, Georges Cogniot

nsz, Maurice Le Goas
Yaynclarn nsz [Editions Sociales]
BRNC KISIM
FELSEFE SORUNLARI
23
GR
I. Felsefeyi Niin renmeliyiz?
II. Felsefe renmek Zor Bir ey midir?
III. Felsefe Nedir?
IV. Materyalist Felsefe Nedir?
V. Materyalizm ile Marksizm Arasndaki likiler Nelerdir?
VI. Burjuvazinin Marksizme Kar Kampanyalar
BRNC BLM. Felsefenin Temel Sorunu
I. Felsefe renmeye Nasl Balamalyz?
II. Evreni Aklamanin ki Biimi
III. Madde ve Ruh
IV. Madde Nedir? Ruh Nedir?
V. Felsefenin Temel Sorusu ya da Sorunu
VI. dealizm ya da Materyalizm
KNC BLM. dealizm
I. Ahlaki dealizm ve Felsefi dealizm
II. Berkeley'in dealizmini Niin renmeliyiz?
III. Berkeley'in dealizmi
IV. dealist Uslamlamann Sonular
V. dealist Kantlar
NC BLM. Materyalizm
I. Niin Materyalizmi renmemiz Gerekir?
II. Materyalizm Nereden Gelir?
III. Materyalizm Nasl ve Niin Geliti?
IV. Materyalistlerin lkeleri ve Kantlar Nelerdir?
DRDNC BLM. Kim Hakl: dealist mi, Materyalist mi?
I. Sorunu Nasl Koymalyz?
II. Dnyann Yalnzca Bizim Dncemizde Varolduu
Doru mudur?
55
56
57
59
59
60
61
62
64
65
III. eyleri Bizim Fikirlerimizin Yaratt Doru mudur?

IV. Ruhun Maddeyi Yaratt Doru mudur?
V. Materyalistler Hakldrlar ve Bilim Onlarn ddialarn
Tantlar
BENC BLM. nc Bir Felsefe Var mdr?
Bilinemezcilik
I. Niin nc Bir Felsefe?
II. Bu nc Felsefenin leri Srd Kantlar
III. Bu Felsefe Nereden Geliyor?
IV. Vard Sonular
V. Bu nc Felsefe Nasl rtlr?
VI. Varg
80
82
84
85
86
93
94
96
97
KNC KISIM
FELSEF MATERYALZM
69
BRNC BLM. Madde ve Materyalistler
I. Madde Nedir?
II. Birbirini zleyen Madde Teorileri
III. Materyalistlere Gre Madde Nedir?
IV. Uzay, Zaman, Hareket ve Madde
V. Varg
KNC BLM. Materyalist Olmak Ne Demektir?
I. Teori ile Pratiin Birlii
II. Dnce Alannda Materyalizm Yanls Olmak Ne
Demektir?
III. Pratikte Nasl Materyalist Olunur?
IV. Varg
NC BLM. Materyalizmin Tarihi
I. Bu Tarihi renme Zorunluluu
II. Marksizm-ncesi Materyalizm
III. dealizm Nereden Gelir?
IV. Din Nereden Gelir?
V. Marksizm-ncesi Materyalizmin Deerleri
VI. Marksizm-ncesi Materyalizmin Kusurlar
103
NC KISIM
METAFZN NCELENMES
101
TEK BLM. Metafizik Yntem Nedir?
71
71
72
73
74
76
77
77
78
104
111
112
113
114
115
117
121
121
123
124
126
127
130
130
132
134
137
137
141
142
143
145
146
147
150
153
154
156
158
160
160
164
I. Bu Yntemin Temel zellikleri

II. zet
III. Metafizik Doa Anlay
IV. Metafizik Toplum Anlay
V. Metafizik Dnce Anlay
VI. Mantk Nedir?
VII. Metafizik Szcnn Aklamas
DRDNC KISIM
DYALEKTN NCELENMES
119
BRNC BLM. Diyalektiin ncelenmesine Giri
I. Hazrlayc Uyarlar
II. Diyalektik Yntem Nereden Domutur?
III. Diyalektik, Uzun Zaman Niin Metafizik Yntemin
Basks Altnda Kald?
IV. 18. Yzyl Materyalizmi Niin Metafizikti?
V. Diyalektik Materyalizm Nasl Dodu: Hegel ve Marx
KNC BLM. Diyalektiin Yasalar. Birinci Yasa: Diyalektik
Deime
I. Diyalektik Hareketten Ne Anlalr?
II. "Diyalektik in Kesin, Mutlak, Kutsal Hibir ey Yoktur"
III. Sre
NC BLM. kinci Yasa: Karlkl Etki
I. Srelerin Zincirleme Sralan
II. 19. Yzyln Byk Bulular
III. Tarihsel Gelime ya da Sarmal (Spiral) Gelime
IV. Varg
DRDNC BLM. nc Yasa: eliki
I. Yaam ve lm
II. eyler Kendi Kartlarna Dnr
III. Olumlama, Yadsma ve Yadsmann Yadsnmas
IV. Durumu Gzden Geirelim
V. Kartlarn Birlii
VI. Saknlacak Yanllar
VII. Diyalektiin Pratik Sonular
BENC BLM. Drdnc Yasa: Niceliin Nitelie
Dnmesi ya da Sramal lerleme Yasas
I. Reformlar m Devrim mi?
II. Tarihsel Materyalizm
164
165
1. Tarih nasl aklanr?

2. Tarih insanlarn eseridir.
179
179
180
181
182
183
185
BENC KISIM
TARHSEL MATERYALZM
169
BRNC BLM. Tarihin Devindirici Gleri
I. Saknlmas Gereken Yanl Bir Dnce
II. "Toplumsal Varlk" ve Bilin
III. dealist Teoriler
IV. Toplumsal Varlk ve Yaam Koullar
V. Snf Savamlar, Tarihin Devindiricisi
KNC BLM. Snflar Nereden Gelir, Ekonomik Koullar
Nereden Gelir?
I. Birinci Byk blm
II. Toplumun Snflara lk Bln
III. kinci Byk blm
IV. Toplumun Snflara kinci Bln
V. Ekonomik Koullar Belirleyen ey
VI. retim Tarzlar
VII. Uyarlar
189
189
190
191
193
195
197
199
201
ALTINCI KISIM
DYALEKTK MATERYALZM VE DEOLOJLER
187
TEK BLM. Diyalektik Yntemin deolojilere Uygulanmas
I. Marksizm in deolojilerin nemi Nedir?
II. deoloji Nedir? (deolojik Etken ve deolojik Biimler)
III. Ekonomik Yap ve deolojik Yap
IV. Doru Bilin ve Yanl Bilin
V. deolojik Etkenlerin Etki ve Tepkisi
VI. Diyalektik Tahlil Yntemi
VII. deolojik Savamn Zorunluluu
VIII. Varg
203
Adlar ve Kavramlar Dizini
171
172
172
173
174
175
178
FELSEFENN BALANGI LKELER

GEORGES POLTZER
GUY BESSE ve MAURCE CAVERNG
GEORGES POLITZER
Georges Cogniot
SIK SIK yle denir: Georges Politzer her eyden nce Gltr. Meydan okumann Gl; bakaldrmann deil, devrimcinin
Gl; anaristin deil, tarihin mahkumiyet hkmnden kurtulmak iin eski dnyann gleriyle aka alay eden marksistin Gl. Zincirler iinde, Pucheunn karsnda, Gestaponun ikenceleri
iinde bile, galip gelenin Gl; infaz mangasnn karsnda, galip
gelenin Gl.
Georges Politzer, 1903te domutu. Macaristann kuzeyindeki kk bir kentte, Navyvarodda dnyaya gelmiti; ama, 17 yanda, gerici bir iktidarn eline den babasna kym olan bu lkeyi
terketmek zorunda kalmt. Fransay semiti; zekasnn ve yreinin yapt bir seimdi bu; nk tepeden trnaa Franszd. Fransz esprisinin prltlarn kimse ondan daha iyi anlatmamtr. Fransz
dilini, baba ocanda, Voltairei ve Diderotyu okuyarak renmitir;
ve Quartier Latinde felsefe hocalna dek btn unvanlar kazanmak iin topu topu be yl geirmitir.
Georges Politzer
11
Georges Politzerde bir dahi filozof yetenei vard. Tpk dostu ve ikence arkada Jacques Solomonun teorik fizik alannda
olaanst bir uzman oluu gibi.
Politzer; henz bir tr idealist dnce iinde abalad 1926
dan sonra gelimitir kukusuz. Savam vermi, diini trnana takarak ilerlemitir. Yolun sonunda da marksizmle karlamtr.
Paris i niversitesi, 1930 yllar banda, Mathurin-Moreau
caddesinin eski binalarnda kurulduu zaman, retim yeleri arasnda dikkat eken ve hatta nl birok profesr vard, ama hibir
ders Georges Politzerin verdii diyalektik materyalizm dersi kadar
rencileri, iileri, memurlar ve aydnlar coturmuyordu. En g
sorunlar, onun sayesinde, ak ve basit bir durum kazanyordu. Hem
de felsefi dzenlerini, teorik saygnln hi yitirmeksizin. Ayrca
acmasz bir alay gc, hasmlarnn grlerindeki kararszl plaklyla ortaya dkyordu. Marxn ve Leninin retilisi olan Politzer, korkun bir polemiki olduu kadar, derin bir kltrle, karkonmaz bir yetenekle silahlanm bir dnrd.
Bugn, marksizm, niversitede anlma hakk kazanm, Marx
ve Lenin, yarma snavlar programna girmi bulunuyor. Sovyet
felsefesine eilen koca koca niversite kitaplar var. Ama, krk yl
nce durum hi de byle deildi: Auguste Cornu, Sorbonneda,
gen Marxn fikirlerinin oluumu stne bir tezi desteklerken, bir
c gibi, hatta onmaz bir ocuk gibi grnmt. Georges Politzerin
felsefi almalar, Auguste Cornunn aratrmalaryla birlikte, felsefenin balca sorunlarn, diyalektik materyalizmin altnda aydnlatmakta ilk nemli giriim olmutur.
1929da artc bir alevle haleli gen bir tanry andran kzl
sal filozofun Felsefi Bir Gsterinin Sonu: Bergsonculuku, resmi
idealist dnceye kar bu ate gemisini, anszn suya indirdii
srada, nasl salkl bir rzgarn, akademik bataklklardan tten pis
kokular bir anda silip sprdn anlatmak g bir ey. Sava
gnlerine dek, Politzer, marksizmin btn dmanlarna kar, kendi gznde ada rasyonalizmle kaynam yenici polemiini srdryor, ve ayn zamanda byk Descartes geleneini k noktas
olarak alyor, Fransz felsefe tarihinin ilerici geleneklerinin savunusunu grkemli bir biimde stleniyordu.
Politzer, psikoloji sorunlaryla da ok yakndan ilgilenmekteydi. Geleneksel idealist psikolojiye kar, somut olarak adlandrd-
12
Georges Politzer
yeni bir psikoloji yaratma giriimini ona borluyuz. Balangta,

psikolojik ilevleri ayr ayr dergilerde, canl insan btnyle inceleme eiliminden tr kendisine ekici gelen Freudun psikanaliz
ynteminin bir lde etkisine girmiti. Ama ok gemeden,
1928den sonra, frydclkte kabul edilmez yanlar olduunu kavrad ve Pszkolojinin Temellerinin Eletirisi adl yaptyla bu akmdan
ayrld. Kiiliin toplumsal deerini belirtmek konusunda Politzerin
gsterdii aba, kendi almalarna psikolog deeri kazandrd.
Cherbourg lisesinde, sonra Evreux lisesinde, en sonunda da
Saint-Maur lisesinde dersler verdi. O arada, Fransz Komnist Partisi belgeleme merkezini kurmu ve ynetmeye balamt byk
bir tutkuyla yapyordu bu ii, yle ki, orada, bazan sabaha kadar
alyordu. ktisat oldu. lHumanitedeki yazlar, gittike genileyen
bir okur kitlesi tarafndan izleniyordu.
Gazetecilii ekici buluyordu. Bu satrlarin yazar ok iyi biliyor bunu, nk Georges Politzerin, 1937 ve 1939 arasnda, zaman
zaman, bu komnist gazetenin yayn ynetmeninin yerini birka
gnlne doldurmak iin nasl bir sevinli tela iinde geldiini
anmsyor. Maurice Thoreznin bu olaanst militana sevgisi vard.
Sava gelip atyor. Pariste, Harp Okulunda silah altna alnan Politzer, Komnist Partinin gizli ynetimi yannda kald. 6 Haziran 1940ta, Parisin savunulmasnn rgtlenmesi konusunda
Komnist Partinin tarihsel nerilerini hkmet adna halka arda
bulunmas iin Manzieye ileten oydu.
lerde nazi kamplarnn vaheti iinde yaamn yitirecek olan
bulunmaz ei Mae Politzerle birlikte 1940-1942 yllar arasnda niversite Direnmesinin ruhu oldu. Bu konuda her zaman sarslmaz
bir yreklilikle davrandn sylemek yetmez bile: alas soukkanllndan, byk yiitliinden szetmek de gerekir.
Temmuz 1940ta terhis edildikten hemen sonra, Politzerin,
Jacques Solomon ve Daniel Decourdemanchela birlikte, orta ve
yksek retim yelerine hitabeden gizli bir blten yaynlamaya
baladn gryoruz. Paul Langevinin Gestapo tarafndan tutuklanmasndan hemen sonra Universite Librein (zgr niversitenin) 1.
says kyor. Gazete, nl fzikinin hapse atln ve faist istilaclarn baka marifetlerini anlatyor; ve ekliyor:
Btn bu olaylar akp giderken, niversite, eski dzenine
yeniden kavumutur: gene, onurlu tarihinde her zaman olduu
Georges Politzer
13
gibi, dnce ve irade birliini kurmutur. Fransz niversitesinin

slogan olan ve ondan kalan zgrlk iinde, byk kltr geleneini, btn zorlamalara karn srdrmek konusunda birlik halindedir.
Bundan sonra zgr nzversite, dmann niversiteye elatmasna kar, Yahudi retim yelerinin ve rencilerin tutuklanmasna kar, programlarn gerici bir biimde deitirilmesine kar,
aslnda nazi emperyalizminin hizmetinde gerici bir giriimden baka
bir ey olmayan ulusal devrim iddiasna kar, savan kesiksiz olarak yrtecektir. Gazete, liselerde ve yksek renim kurumlarnda dmana kar direnmeyi korkusuzca krklemektedir. zgr
niversitenin 1940-1941 koleksiyonu, komnistlerin, daha igal
balar balamaz kurtulu savana katlnn en parlak belgesidir.
Bu gerek, gazetenin Ocak 1941den nceki sekiz hazirandan nceki
yirmi saysnda, btn aklyla grnr.
Sovyetler Birliine hitlerci saldr balad zaman, zgr
niversitenin 1 Temmuz 1941 tarihli 22. saysnda Hitlerin Mezar
bal altnda birlemi bir halkn birlemi ordusunun, yeni bir
toplumun yeni ordusunun bilinen zaferi ilan ediliyor.
Mart 1941den sonra, yurtsever evrelerde, olaanst gte
ve kesinlikle anti-nazi bir yergi elden ele dolamaya balamt. Yazarn ad belirtilmiyordu. Ama slup, herkesin tand bir sluptu.
Herkes, 20. Yzylda Devrim ve Kar-devrimin Politzerin yapt olduunu biliyordu. Ocak-ubat iinde baslm olan bu bror, krkbe
sayfalkt. Reichsleiter Rosenbergin, Kasm 1940 sonunda, 1789 fikirleriyle hesab kesmek iin Millet Meclisinde verdii ve Kan ve
Altn, ya da Kana Yenilmi Altn balyla yaynlanm sylevine
verilmi parlak bir karlkt bu.
Politzer, bu yaptnda, demokrasinin lmediini, Hitlerin, yengileriyle topraa gmlmediini belirtiyordu. Burjuva demokrasisinin snrl oluunu ve rmln, kapitalizmin ykl ve sosyalizmin gereklemesiyle, gerek demokrasiye geme olanan anlatyordu.
Aslnda, diye yazyordu, barbarlktan kurtulmu uygarl, sosyalist uygarl yaratan Sovyetler Birliince korunmu ve gvence
altna alnm bilimi ve mant unutturabilecek hibir g yoktur
dnyada.
Fransz Komnist Partisi merkez komitesi, 15 Mays 1941
14
Georges Politzer
tarihli bir bildiriyle, Fransann zgrl ve bamszl iin geni

bir ulusal cephe kurulmasn nerince, Politzer, J. Solomon ve D.
Decourdemanche gibi sekin aydnlar, evrelerindeki komnist olmayan yurttalarn da bu cepheye katlmas iin iki kat aba gstermeye balad.
1942de, ocaktan marta kadar sren ve yaklak olarak yzkrk komnist yurttan zgrlne malolan byk insan av srasnda, Politzer de tutuklanmt (ubat).
Btn ikencelere karn tek sz kmad azndan. Kars
bir mektubunda yle anlatyor bunu:
Gestapo subaylar, birok kez, hemen salverileceimizi syleyerek, tm ailemize mutlu bir yaam salanaca konusunda gvence vererek, bunun karlnda, onun; Fransz genliini deitirme almalarna katlmasn kabul etmesini istediler. Dnmek
iin kendisine sekiz gn sre verdiler. Bir gn, arld ve tutumunu
deitirmedii renilince, kendisine birka gn sonra kuruna dizilecei sylendi...
Kuruna dizilmeden nce, benim hcremde, yirmi dakika
geirmesine izin verildi. Bir ycelik vard halinde. Yz hi bu kadar aydnlk olmamt. Iltl bir skunet iindeydi ve her hareketi,
cellatlarn bile duygulandryordu. Partisi urunda ve Fransa urunda lmekten ne kadar mutluluk duyduunu syledi bana. zellikle
Fransa topraklarnda lecei iin mutluydu. Bunun, onun iin ne
denli nemli olduunu biliyorsunuz.
Ama, IV. Cumhuriyet daha az alaklk etmedi; Georges Politzere, ldkten sonra, direnme kahraman unvannn verilmesi
istendiinde, Eski Muhariplerin ardarda gelen bakanlar tarafndan,
1954-1955te, buna inatla kar klmt. Bu bakanlardan birincisi,
imdi iyice unutulmu olan Laniel hkmeti yesi Andre Mutterdi;
ikincisi ise, silik bir dgolcu olan Raymond Triboulet idi ve Edgar
Faure adl bir hkmet bakannn glgesi altndayd. Bu deersiz
kiiliin sefil tutumunu dzeltmek iin, M. Bruguier ve M. de Moro
Giafferinin savunmalar zerine, yerel mahkemenin, 1956da, bir
karar vermesi gerekmitir.
Georges Politzerin ans iin bu bayalklarn pek bir nemi
yok. Onun verdii rnek, aydn kuaklar esinlemitir, esinleyecektir.
Politzerin niversitede salam ve kolayca parlayacak bir yeri
Georges Politzer
15
vard; deeri uzmanlarca stn bir biimde kabul edilmiti. Ama, o,

ayn zamanda, ii snfna ve onun savamlarna canla bala balanm, her gn bir militana den pratik abalar konusunda da,
dncenin dzeni olan ykselmi yaptlar konusunda da, partiye
kar eit oranda kendisinde sorumluluk duyan bir aydn tipiydi.
Kltr Evlerinde, Paul Langevinin Materyalist ncelemeler
Gurubunda, i niversitesinde, kalemleriyle olsun; szleriyle olsun, gsterdikleri btn abalarda, Politzer de, Solomon da, aydnlara, bilginlere, rencilere, marksizmin nasl tantlacan gstermilerdir. 1938 tatilinde, iki da yry arasnda, Bossons buzulunun eteindeki bir kkte, Doann Diyalektiini evirmeye
balamlard. Yksek felsefe sorunlar ufuklarndan hi silinmiyordu. Partilerinin yazgsnn ayrlmaz bir biimde gerein yazgsna
bal olduuna inanmlard.
Pratikte, bu inan, partiyle ve parti yeleriyle birlikte yaama
kaygsyla ayn anlama gelmekteydi. ki dostumuzun davran, aslnda, burjuva etkilerine boyun edikleri halde, kitlelere akl hocal taslayan entelektellerin iddial davranna taban tabana kartt.
Politzer yle demiti:
Entelektel bamszlk, eletirel zeka, tepkiye boyun emek
deil, tersine boyun ememek demektir.
Bu zdeyiin, onun btn retim yaamn yeterince zetledii kansndayz. Saylar her gn daha oalan gen aydnlar,
Mays 1942de ldrlm kahramann vasiyetini daima daha iyi bir
biimde tamamlayabilirler!
GEORGES COGNIOT
16
Georges Politzer
NSZ
BALANGI bilgileri ieren bu elkitab, Georges Politzerin,

1935-1936 ders ylnda, i niversitesinde verdii kurslarda, rencilerinden biri tarafndan tutulmu notlardan derlendi. Kitabn
niteliini ve kapsamn anlamak iin, ilkin, hocamzn amacn ve
yntemini belirtmek gerekir.
Bilindii gibi, i niversitesi, 1932 ylnda, kk bir profesrler grubu tarafndan, beden iilerine marksist bilimi retmek
ve onlara, zamanmz anlama ve teknik alanda olduu kadar siyasal ve toplumsal alanda da eylemlerini yrtme olanan salayacak bir dnme yntemi retmek iin kurulmutu.
Bandan beri, Georges Politzer, i niversitesinde, marksist felsefeyi, diyalektik materyalizmi retme iini zerine ald. Resmi retim bu felsefeden habersiz kalmaya ya da onun niteliini
bozmaya devam ettii lde, bu zorunlu bir grevdi.
Bu kurslara katlmak ayrcalna erimi olanlardan hibiri,
o, her yl, her ya ve meslekten insanlarn oluturduu, ama gen
Georges Politzer
17
iilerin ounlukta bulunduu bir dinleyici kitlesi karsnda

konuuyordu byle kuru ve zor bir konuyu, bu konuda hi deneyimi olmayan dinleyicilerden her birinin kavrayabilecei bir akla kavuturmak iin ylesine ustaca ve cokulu, ylesine bilgili ve
kardee, ylesine zenli olan bu kzl sal byk ocuun nnde
duyduu derin izlenimi unutmayacak.
Sert olmasn bilen ama her zaman adil ve yerinde olan saygn otoritesi, kurslarnda, ho bir disiplin yaratrd, ve onun kiiliinden
yle bir canllk, yle bir yaam gc ve yle bir lt fkrrd ki, btn rencileri, ona hayranlk duyar ve onu severdi.
POLITZER, daha iyi anlalmas iin, her eyden nce ancak
konu ile daha nce karlam olanlarn kavrayabilecei felsefeye
zg btn zel deyimleri, btn teknik terimleri, szlnden karrd. Yalnzca herkesin bildii yaln szckleri kullanmak isterdi.
zel bir terimi kullanmak zorunda kald durumlarda, bunu, allm, bildik rneklerle uzun uzun aklamaktan geri durmazd. Tartmalarda rencilerinden herhangi biri, bilgie szckler kullanacak olsa, onu azarlar ve, onun yaknnda bulunmu olan herkesin
ok iyi bildii o ineleyici szleriyle, onu alaya alrd.
O, yaln ve ak olmak isterdi ve her zaman saduyuya seslenirdi, ama bunu yaparken aklamakta olduu fikirlerin ve teorilerin doruluundan ve gerekliinden, hibir zaman, hibir ey feda
etmezdi. Dersten nce ve sonra, btn dinleyicilerinin tartmalara
katlmasn salayarak kurslarn son derece canl tutmasn bilirdi.
yle yapard: Her dersin sonunda, yoklama sorusu dedii bir ya da
iki soru verirdi; bu sorular, dersi zetlemek ya da derste anlatlanlar herhangi zel bir konuya uygulamak amacna ynelik olurdu.
renciler konuyu ilemek zorunda deildi, ama bunu grev bilenler pek oktu ve bunlar, bir sonraki derse yazl bir dev getirirlerdi.
O, derse girince, kimin dev yaptn sorard; eller kaldrlrd, o da
aramzdan bazlarn seer, yazdklarmz okutur ve gerekiyorsa szl
aklamalarla eksiklikleri tamamlard. Politzer, eletirir ya da kutlar
ve renciler arasnda ksa sren bir tartma balatrd; sonra bu
tartmadan dersler kararak, konuyu bir sonuca balard. Bu yaklak olarak, yarm saat kadar srerdi ve bylece bir nceki derste
bulunamam olanlara eksiklerini tamamlamak ve daha nce renmi olduklar ile balant kurmak olanan salard; bu, ayn zamanda, hocaya da, ne lde anlaldn grmek olanan verir-
18
Georges Politzer
di: gerekirse, karmak ve aydnlanmam noktalar zerinde yeniden dururdu.

Sonra, bir saat kadar sren gnn dersine balard; renciler, yeniden, anlatlanlar zerine sorular sorard. Bunlar genellikle
ilgin ve yerinde sorular olurdu; Politzer, konuya aklk getirmek
ve kursun zn deiik bir adan yeniden ele almak iin, bu sorulardan yararlanrd.
Kendi konusunda derin bir bilgiye ve hayranlk uyandran
kvrak bir zekaya sahip olan Georges Politzer, her eyden nce,
dinleyicilerinin tepkilerine dikkat ederdi. Her seferinde genel havay yoklar ve durmadan rencilerinin retilenleri ne lde benimseyip zmlediklerini denetlerdi. Bylece rencileri tarafindan
tutkulu bir ilgi ile izlenirdi. O, binlerce militann yetimesine katkda
bulunmutur ve bunlardan pek ou, bugn, sorumlu grevlerde
bulunuyorlar.
BU retimin deerini ok iyi anlayan, ve onu izleyemeyenleri, zellikle tarada bulunan arkadalarmz dnen bizler, onun
kurslarnn yaynlanmasn diliyorduk. O, her zaman bu konuyu
dneceine sz veriyordu, ama sonu gelmez almalar arasnda hibir zaman bu tasary gerekletirecek zaman bulamyordu.
i niversitesinde yksek felsefe kursu almt; bu kursun ikinci ylnda iken, Politzerden, devlerimi dzeltmesini istemek frsatn buldum, istei zerine dev defterimi kendisine verdim.
Onlar beendi, iyi hazrlanm dedi ve ben, notlarmdan yararlanarak balang kurslar derslerini kaleme almasn nerdim. Onlar
gzden geirmeye ve dzeltmeye sz vererek beni yreklendirdi.
Ne yazk ki, buna zaman bulamad. Uralar gittike daha ykl
olduundan, yksek felsefe kurslarn arkadamz Rene Maublanca
brakt. Maublanca tasarmz ilettim, kaleme aldm ilk dersleri
gzden geirmesini istedim. Byk bir istekle kabul etti ve almay
srdrp bitirmem iin beni isteklendirdi, sonradan onu Politzere
sunacaktk. Ama sava kageldi: Politzer, hitlerci igalcilere kar
savamda kahramanca ld.
Her ne kadar, hocamz, onaylad ve bizi isteklendirmi olduu bir almay gereince dzene koyup tamamlamak iin artk
aramzda deilse de, biz, bunu, kurs notlarma gre yaynlamann
yararl olduuna inandk.
niversitesindeki felsefe kursuna, her yl, materyalizm
Georges Politzer
19
szcnn gerek anlamn saptayarak ve bazlarnn bu szck

zerinde yaptklar iftirac anlam deiikliklerini protesto ederek balayan Georges Politzer, materyalist filozofun lkden yoksun olmadn ve bu lky zafere ulatrmak iin savamaya hazr olduunu
vargc ile yinelerdi. Sonradan, bunu, kendisini feda ederek tantlamasn bildi. Onun bu kahramanca lm, marksizmde teori ile
pratiin birliinin doruluunu kesinlikle syledii ilk kursunun nn yayd. Marksizmin, insan makineye ya da ancak goril ya da
empanzeden stn bir hayvana dntren bir reti (Notre-Dame
de Paris kilisesinde, 18 ubat 1945te, R. P. Panici tarafndan okunan byk perhiz vaaz) olarak sunulmasna yeniden cret edildii
zamanda, bu bir lkye sarslmaz ballk, bu kendini esirgemezlik
ve bu yksek ahlak deeri zerinde srarla durmak yararsz deildir.
Arkadalarmzn ansna yaplan bu gibi hakaretlere kar protestolarmzn hibiri yeterli deildir. Marksist olan ve Paris i niversitesinde ders veren Georges Politzeri, Gabriel Periyi, Jacques
Solomonu, Jacques Decouru, bunlara, yalnzca rnek olarak anmsatalm: Onlar ki, hepsi bir kenar mahallede, iilere felsefe, ekonomi politik, tarih ya da teki dier bilimleri retmek iin zamanlarnn
byk bir ksmn adamakta bir an bile duraksamayan, iyi, sade,
yce gnll, kardee, candan arkadalarmzd.
i niversitesi, 1939da datld. Kurtulutan hemen sonra,
Yeni niversite ad ile yeniden dodu. Candan bal yeni bir profesrler ekibi, kuruna dizilenlerin nbetini devralarak, kesilen ii
yeniden balatmaya geldi.
Bu balca grevde, bizi, i niversitesinin yaratc ve kurucularndan birine sayg borcumuzu demeye hibir ey daha fazla
isteklendiremez ve hibir dl, bize Georges Politzerin Felsefenin
Balang lkelerini yaynlamaktan daha yerinde ve daha yararl
grnmyor.
20
Georges Politzer
MAURICE LE GOAS
YAYINCILARIN NSZ
GEORGES POLITZERin Felsefenin Balang lkelerinin bu

yeni basks, batan sona yeniden gzden geirildi, baz yerleri daha
iyi bir biime kondu ve Adlar ve Kavramlar Dizini dzeltilip gelitirildi.
Siyasal savamn yanss ve ifadesi olan ideolojik savamn gittike
keskinletii bir dnemde, her namuslu insann, aldatma, gzboyama giriimlerine kar kafaca silahlanm bulunmasnn daha nem
kazand bir dnemde, okura, nce sunmu olduumuzdan daha
gelitirilmi, yetkin bir alma arac sunmak, bize, gerekten zorunlu
grnd. Dorusunu sylemek gerekirse, ilk basklarmzn baz kusurlar tadn sylemek zorundayz, bu kusurlar bizim, bu ok
gerekli fikir aracn yaymak iin gsterdiimiz ivedilikten ileri geliyordu.
Onun iin, Politzerin aklamalarnn sunuluunu, gerekli olduu her yerde iyiletirerek, satr str dzelttik. Sylemeye gerek
yok ki, temelde hibir deiiklik yapmadk, dzeltmelerimiz yalnzca biime ynelik oldu.
Ayn zamanda (arkadamz Le Goasn notlar arasnda bulunmu ve Politzer tarafndan iaretlenmi) birka Yazl devi ve
Okuma Parasn ekledik ve dizini batan sona gzden geirdik,
Georges Politzer
21
yle ki, imdiki haliyle ksa bir tarih szl oluturmaktadir.

Byk arkadamz Paul Langevin, lkelerin kendisinde bulunan nshalar zerinde, iyi bildii bilimsel bir soru hakknda ayrntya ilikin iki yanl kendi eliyle dzeltmiti (birinci basknn 79.
sayfasnda). Paul Langevin, kitabn yeni bir basksnda bu dzeltmelerin gerekletirilmesini istiyordu. te bugn o da yerine getirildi.
POLITZERin yapt, bugn sunulduu biimiyle, eskisinden
daha iyi olmak zere, marksizmin temeli olan diyalektik materyalizmin renilmesinde, vazgeilmez bir hazrlk bilgisi tamaktadr.
Kitap, lise rencisine olduu kadar militan iiye, belli bir uzmanlk edinmi aydna olduu kadar, merakl okura da hizmet edecektir.
Kitapta baz boluklar olduunu, baz konularn akla
kavuturulmas iin ilenmesi ve baz olumlamalarn tamamlayc
aklamalarla derinletirilmesi gerektiini, herkesten nce Politzer
biliyordu. Ama, o, her eyde olduu gibi, felsefede de, en batan
balamak gerektiini de biliyordu. yleyse, lkelerle verilen bu retimi, bir balang olarak kabul etmek gerekir.
HER dersin hemen arkasna, Politzerin okunmasn salk verdii eylerin bir listesini ve ayn zamanda Politzerin her dersin sonunda nerdii yoklama sorularn koymaya zen gsterdik.
Bu sorularn u iki kategori iine giren okurlar iin zellikle
ilgin olacan dnyoruz:
1. renciler iin, yani kitab yalnzca okumakla yetinmek
istemeyip onu incelemek isteyenler iin. Bunlara, her dersi, salk
verilen okuma paralaryla birlikte tamamladktan sonra kitab kapamay, sorulan soru ya da sorular dnmeyi, ve sorulara kafadan ya da daha iyisi yazl olarak yant vermeyi tleriz.
2. retmenler iin, yani bir marksist alma grubunda retimin temeli olarak bu kitaptan yararlanmak isteyecekler iin.
Bunlar iin, sorular, renimi canlandracak ve verimli tartmalara
yolaacaktr.
Ensonu, herkes iin, bu kitap, girite gsterilen yol ve bilgilerle, yoklama sorularyla, kusursuz bir eitim yntemi salayacaktr.
(EDITIONS SOCIALES)
22
Georges Politzer
BRNC KISIM
FELSEFE SORUNLARI
Georges Politzer
23
24
Georges Politzer
GR
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
Felsefeyi Niin renmeliyiz?

Felsefe renmek Zor Bir ey midir?
Felsefe Nedir?
Materyalist Felsefe Nedir?
Materyalizm ile Marksizm Arasndaki likiler Nelerdir?
Burjuvazinin Marksizme Kar Kampanyalar
I. FELSEFEY NN RENMELYZ?
Bu kitapta, materyalist felsefenin balang ilkelerini sunmak
ve aklamak amacndayz.
Niin? nk marksizm, bir felsefeye ve bir ynteme, diyalektik materyalizmin felsefesine ve yntemine skskya baldr. u
halde, marksizmi iyi anlamak iin ve burjuva teorilerinin kantlarn
rtmek iin olduu kadar, etkin bir siyasal savam stlenmek
iin de bu felsefeyi ve bu yntemi incelemek zorunludur.
Gerekten de Lenin, yle demiti, Devrimci teori olmadan
devrimci hareket olamaz.1 Bu, her eyden nce, teoriyi pratie
balamak gerekir, demektir.
1
V. . Lenin, Ne Yapmal?, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 29.
Georges Politzer
25
Pratik nedir? Pratik; gerekletirme iidir. rnein, sanayi,

tarm, baz teorileri (kimyasal, fiziksel ya da biyolojik teorileri), gerekletirirler (yani geree geirirler).
Teori nedir? Teori, gerekletirmeyi istediimiz eylerin bilgisidir.
Yalnzca pratik olabilir ama o zaman yalnzca grenee dayanarak gerekletirilir. Yalnzca teori olabilir ama o zaman da tasarlanan, kafada tasarlanan ey ou kez gerekleemez. Demek
ki, teori ile pratik arasnda balant olmas gerekir. Bugn sorun, bu
teorinin ne olmas gerektiini ve pratik ile balantsnn nasl olmas
gerektiini bilmektir.
Doru bir devrimci eylemi gerekletirebilmek iin ii militana, doru bir tahlil yntemi ve doru bir dnme ynteminin
gerekli olduunu dnyoruz. Ona, btn olgularn zmn verecek bir dogma deil, ama hibir zaman ayn olmayan koullar ve
olgular hesaba katan bir yntem, teoriyi pratikten, dnceyi yaamdan hibir zaman ayrmayan bir yntem gerektiini dnyoruz.
te aklamaya, anlatmaya niyetlendiimiz bu yntem, marksizmin temeli olan diyalektik materyalizm felsefesinin ierdii yntemdir.
II. FELSEFE RENMEK ZOR BR EY MDR?
Felsefe reniminin, iiler iin, zel bilgileri gerektiren, glklerle dolu bir ey olduu genellikle dnlr. Aklamak gerekir ki, burjuva elkitaplar, bu grleri onlar inandrmak iin ve onlar ancak yldrabilecek biimde kaleme alnmtr.
Genel olarak renmenin, zellikle de felsefe renmenin
glkler tadn yadsmyoruz; ama bu glkler elbette yenilebilir glklerdir ve zellikle, okurlarmzn ounluu iin yeni eyler
olmasndan ileri gelir.
Biz de zaten, daha szn banda, eylere bellilik, aklk kazandrarak, okurlarmz, gnlk dilde anlam bozulmu szlerin baz
tanmlarn yeniden gzden geirmeye, irdelemeye aracaz.
III. FELSEFE NEDR?
Halk dilinde, filozof denince, ya bulutlarda yaayan bir kim-
26
Georges Politzer
se, ya her eyi hogren, hibir eye aldrmayan kimse anlalr. Oysa tam tersine, filozof, baz sorunlara, kesin, ak yantlar getirmek
isteyen kiidir ve eer felsefenin, evrenin (dnya nereden geliyor?
nereye gidiyoruz? vb.) sorunlarna bir aklama bulmak istedii dikkate alnrsa, elbette ki, filozofun pek ok eyle urat ve, sylenenin tersine, ok eye aldrd grlr.
yleyse, felsefeyi tanmlamak iin, felsefenin, evreni, doay
aklamak istediini, en genel sorunlar incelediini syleyeceiz.
Daha az genel olan sorunlar, bilimlerce incelenir. yleyse felsefe,
bilimlerin bir uzantsdr, u anlamda ki, felsefe, bilimlere dayanr
ve onlara baldr.
Burada hemen ekleyelim ki, marksist felsefe, btn sorunlarn zmne bir yntem getirir ve bu yntem, materyalizm denen
eye ilikin olan bir yntemdir.
IV. MATERYALST FELSEFE NEDR?
Burada da, gene hemen belirtmemiz gereken bir anlam
karkl vardr; halk dilinde, materyalist denince, maddi zevkleri
tatmaktan baka birey dnmeyen kimse anlalyor. Madde (mattiere) szn ieren materyalizm szc zerinde szck oyunu
yaplarak, ona batan aa yanl bir anlam verme yoluna gidiliyor.
Biz, materyalizmi incelerken, ona, szcn bilimsel anlamnda gerek anlamn geri vereceiz; greceiz ki, materyalist
olmak, bir lkye sahip olmaya ve bu lky zafere ulatrmak iin
savam vermeye engel deildir.
Dedik ki, felsefe, dnyann en genel sorunlarna bir aklama bulmak ister. Ama, insanln tarihi boyunca, bu aklama, her
zaman ayn olmad.
lk insanlar da doay, dnyay aklamak istediler, ama bunu
baaramadlar. Gerekten de, dnyay ve bizi evreleyen olaylar
aklama olanan bize veren, bilimlerdir; oysa bilimlerin ilerlemelerine olanak salayan bulular ok yenidir.
Demek ki, ilk insanlarn bilgisizlii, onlarn aratrmalarna bir
engeldi. Bunun iindir ki tarih boyunca, bu bilgisizlik nedeniyle,
dnyay olaanst glerle aklamak isteyen dinlerin ortaya ktn gryoruz. Bu, bilime aykr bir aklamadr. Sonra yava yava,
yzyllar boyunca, bilim geliecek, insanlar, bilimsel deneyimler-
Georges Politzer
27
den yola karak maddi olgularla dnyay aklamay deneyecektir

buradan, eyleri bilimlerle aklama iradesinden, materyalist felsefe dodu.
Sonraki blmlerde, materyalizmin ne olduunu inceleyeceiz, ama imdiden, unu aklmzda tutalm ki, materyalizm, evrenin bilimsel aklamasndan baka bir ey deildir.
Materyalist felsefenin tarihini incelerken, bilgisizlie kar
savamn ne kadar etin ve g olduunu greceiz. Ayrca unu
da belirtmek gerekir ki, materyalizm ve bilgisizlik, yanyana, birarada varlklarn srdrdklerine gre zamanmzda da, bu savam,
henz son bulmamtr.
Marx ve Engels, ite bu savamn ortasnda ie kartlar. 19.
yzyln byk bulularnn nemini anlayarak, materyalist felsefeye,
evrenin bilimsel aklamasnda ok byk ilerlemeler yapma olanan saladlar. Bylece diyalektik materyalizm dodu. Sonra, ilkin, onlar, dnyay yneten yasalarn, toplumlarn gelimesini aklamaya yaradn anladlar; bylece nl tarihsel materyalizm teorisini dile getirdiler.
Bu kitapta, ilkin materyalizmi, sonra diyalektik materyalizmi,
daha sonra da tarihsel materyalizmi inceleyeceiz. Ama her eyden
nce, materyalizm ile marksizm arasndaki ilikileri ortaya koymak
istiyoruz.
V. MATERYALZM LE MARKSZM ARASINDAK LKLER
NELERDR?
Bu ilikileri yle zetleyebiliriz:
1. Materyalizmin felsefesi, marksizmin temelini oluturur.2
2. Dnyann sorunlarna bilimsel bir aklama getirmek isteyen bu materyalist felsefe, tarih boyunca, bilimlerle birlikte ayn zamanda ilerler. Dolaysyla, marksizm de bilimlerden kmtr, bilimlere dayanr ve bilimlerle birlikte evrim gsterir.
3. Marx ve Engelsten nce de, birok kez ve deiik biimlerde materyalist felsefeler ortaya kt. Ama, 19. yzylda bilimler
ileriye doru byk bir adm attklarndan, Marx ve Engels, ada
2
Bkz: Lenin, Materyalizm ve Reformizmin Felsefesi, Karl Marx. et sa doctrine, Editions Sociales 1953, s. 60.
28
Georges Politzer
bilimlerden yola karak, bu eski materyalizmi yenilediler ve bize,

diyalektik materyalzim denilen ve marksizmin temelini oluturan
ada materyalizmi sundular.
Bu birka aklama ile gryoruz ki, materyalist felsefenin,
sylenenin tersine, bir tarihi vardr. Bu tarih, bilimlerin tarihine skskya baldr. Materyalizm zerine kurulmu olan marksizm, tek
bir adamn kafasndan kmamtr. O, daha Diderotda ok ilerlemi
bulunan eski materyalizmin uzants ve sonucudur. Marksizm, 18.
yzyl ansiklopedicilerinin gelitirdii ve 19. yzyln byk bulularnn zenginletirdii materyalizmin alp gelimesidir. Marksizm,
canl, yaayan bir teoridir ve hemen burada, marksizmin, sorunlar
nasl ele aldn gstermek iin herkesin bildii snf savam sorununu bir rnek olarak alacaz.
nsanlar bu sorun zerinde ne dnrler? Bazlar, ekmei
savunmann, siyasal savamdan ayr bir ey olduunu dnr.
Dier bazlar, rgtlenme zorunluluunu yadsyarak, sokakta yumruklamann yeterli olduu grndedirler. Daha bakalar ise, yalnzca siyasal savamn bu soruna zm getireceini n srerler.
Marksist iin, snf savam, unlar ierir:
a. Bir ekonomik savam,
b. Bir siyasal savam,
c. Bir ideolojik savam,
u halde sorun, bu alana birlikte yerletirilmelidir.
a. Bar uruna savam verilmeksizin, zgrl savunmakszn ve bu amalar iin savama yarayan btn fikirleri savunmakszn, ekmek iin savam verilemez.
b. Marxtan beri gerek bir bilim haline gelmi olan siyasal
savam iin de durum ayndr: Byle bir savam yrtmek iin,
hem ekonomik durumu, hem de ideolojik akmlar, ayn zamanda
hesaba katmak zorunludur.
c. Propaganda ile kendini gsteren ideolojik savama gelince, bu savamn etkili olmas iin, ekonomik ve siyasal durumu
hesaba katmak gerekir.
Demek ki, btn bu sorunlar, birbirlerine smsk baldr ve
bu bakmdan, snf savam denilen bu byk sorunun herhangi bir
grnm rnein bir grev karsnda, sorunun btn verilerini
ve btnyle sorunun kendisini dikkate almadan bir karar alnamaz.
Georges Politzer
29
u halde, btn bu alanlarda savam verme yeteneinde

olan, harekete en iyi yn verecektir.
Bir marksist, bu snf savam sorununu ite byle anlar.
Oysa, her gn srdrmek zorunda olduumuz ideolojik savamda,
ruhun lmszl, tanrnn varl, evrenin balangc gibi zmlenmesi g sorunlarla kar karya bulunuruz. te diyalektik materyalizm, bize, bir uslamlama yntemi verecek, btn bu sorunlar
zmlememize ve ayn zamanda marksizmi tamamlamak ve yenilemek iddias ile marksizmi bozmaya alanlarn gerek yzn
ortaya karmamza olanak salayacaktr.
VI. BURJUVAZNN MARKSZME KARI KAMPANYALARI
Marksizmi, byle tahrife kalkmak, ok eitli temellere dayanr. Marksizm-ncesi (Marxtan nceki) dnemin sosyalist yazarlarn, marksizmin karsna dikmeye alrlar. Bylece, topyaclarn,
Marxa kar, sk sk kullanld grlr. Bakalar Proudhonu kullanrlar; bazlar, (Lenin tarafndan ustaca rtldkleri halde) 1914
ncesinin revizyonistlerinden kaynaklanrlar. Ama, burjuvazinin
marksizme kar yrtt susma kampanyasn zellikle belirtmek
gerekir. Burjuvazi, ayrca materyalist felsefenin marksist biimiyle
bilinmesini engellemek iin her eyi yapmtr. Fransada yaplan
felsefe retimi zellikle bu bakmdan arpcdr.
Orta dereceli retim kurulularnda felsefe retilir. Ama
bu retimin tm, Marx ve Engels tarafndan hazrlanp gelitirilmi
materyalist bir felsefe olduu hibir zaman renilmeden, batan
sona izlenebilir. Felsefe elkitaplarnda, marksizm ve materyalizm
sorunu birbirinden daima ayrym gibi, materyalizmden (nk
ondan szetmek gereklidir) szedilir. Marksizm, genellikle, yalnzca, siyasal bir reti olarak sunulur ve tarihsel materyalizmden szedildiinde de, bu konuyla ilgili olarak, materyalizm felsefesinden
szedilemez; diyalektik materyalizmin tm ise, hi bilinmiyor.
Bu durum, yalnzca ortaokullarda ve liselerde byle [sayfa 33]
deildir; niversitelerde de tamamen ayndr. En belirleyici olgu udur: Fransada, marksizmin bir felsefesi bulunduu, bunun da materyalizm olduu bilinmeden, ve geleneksel materyalizmin ada
bir biimi bulunduu, bunun da diyalektik materyalizm ya da marksizm olduu bilinmeden, Fransz niversitelerinin verdikleri en yk-
30
Georges Politzer
sek dereceli diplomalarla donanm olarak, bir felsefe uzman olunabilir.

Biz, marksizmin, yalnzca toplum hakknda deil, ama ayn
zamanda evrenin kendisi hakknda genel bir anlay ierdiini belirtmek istiyoruz. Demek ki, bazlarnn ileri srdklerinin tersine,
marksizmin, bir felsefeden yoksun oluu gibi byk bir kusuru bulunduundan yaknmak ve marksizmin yoksun bulunduu bu felsefeyi, ii hareketinin baz teorisyenleri gibi, orda burda yeniden
aramak, yersizdir. nk marksizmin bir felsefesi vardr ve bu da
diyalektik materyalizmdir.
Zaten, bu susma kampanyasna, ynetici snflarn yaptklar
btn kalpazanlklara ve aldklar btn nlemlere karn, marksizm ve felsefesi, gittike daha ok tannmaya, bilinmeye balamtr.
[sayfa 34]
Georges Politzer
31
BRNC BLM
FELSEFE SORUNU
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
Felsefe renmeye nasl balamalyz?

Evreni aklamann iki biimi.
Madde ve ruh.
Madde nedir? Ruh nedir?
Felsefenin temel sorusu ya da sorunu.
dealizm ya da materyalizm.
I. FELSEFE RENMEYE NASIL BALAMALIYIZ?

Giri ksmnda birka kez belirttik ki, diyalektik materyalizm
felsefesi, marksizmin temelidir.
Amacmz, bu felsefenin incelenmesi, renilmesidir; ama
bu amaca varmak iin, aama aama ilerlememiz gerekir.
Diyalektik materyalizmden szettiimiz zaman nmzde
iki szck vardr: materyalizm ve diyalektik; bu demektir ki, materyalizm, diyalektiktir. Biliyoruz ki, Marx ve Engelsten nce de materyalizm vard, ama onlar, 19. yzyln bulularnn yardmyla, bu materyalizmin eklini deitirdiler [sayfa 35] ve diyalektik materyalizmi
yarattlar.
32
Georges Politzer
Materyalizmin ada biimini belirten diyalektik szcn, daha ilerde inceleyeceiz.

Ama, mademki Marx ve Engelsten nce de materyalist filozoflar varolmutu (rnein 18. yzylda Diderot), ve mademki
btn materyalistler iin ortak olan noktalar vardr, yleyse, diyalektik materyalizmi ele almadan nce, materyalizmin tarihini renmemiz gerekir. Ayn ekilde, materyalizme kar karlan anlaylar da bilmemiz gerekir.
II. EVREN AIKLAMANIN K BM
Felsefenin en genel sorunlarn renilmesi demek olduunu ve felsefenin amacnn, evreni, doay; insan aklamak olduunu grdk.
Eer bir burjuva felsefe elkitabn ap bakarsak, iindeki felsefelerin okluu, eitlilii ile arp kalrz. Bu felsefeler, izm ile
biten, az ya da ok karmak, ok eitli szcklerle donatlr, rnein kritisizm (eletiricilik), evolsyonizm (evrimcilik), entelektalizm (anklk) ve benzerleri gibi. Bu okluk, bir karklk yaratr.
Zaten burjuvazi de durumu aydnlatmak iin hibir ey yapmam,
tam tersini yapmtr. Ama biz, btn bu sistemler arasnda bir seim
yapacak, iki byk akm, kesim olarak birbirine kar iki anlay,
ayrdedebilecek durumdayz. Dnyann
a) bilimsel anlay,
b) bilimsel olmayan anlay.
III. MADDE VE RUH
Filozoflar, dnyay, doay, insan, yani sonu olarak bizi kuatan her eyi aklamak iine giritikleri zaman, eyleri ayrdetmek
gerekli olmutu. Biz, kendimiz de, grdmz, dokunduumuz
maddi eyler, nesneler bulunduunu [sayfa 36] saptyoruz. Ayrca gremediimiz, dokunamadmz, lemediimiz, rnein fikirler gibi,
baka gerekler olduunu da saptyoruz.
Demek ki, eyleri yle snflandryoruz: bir yanda maddi
olan eyler; te yanda, ruh, dnce ve fikirler alannda kalan, maddi
olmayan eyler.
te bylece, filozoflar, madde ve ruh ile kar karya geldi-
Georges Politzer
33
ler.
IV. MADDE NEDR? RUH NEDR?
Az nce, eylerin madde ya da ruh olularna gre nasl snflandrldn, genel olarak grdk.
Ama bu ayrmn, eitli biimlerde ve eitli szcklerle yapldn belirtmeliyiz.
Bylece, ruhtan szedilirken, dnceden, fikirlerimizden,
bilincimizden. szediyoruz; gene ayn ekilde, doadan, dnyadan,
yeryznden, varlktan szedilirken, maddeden szedilmi olunuyor.
Gene bunun gibi, Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu adl kitabnda, varlk ve dnceden szettii zaman, varla madde, dnceye ruh demektedir.
Dnce ya da ruhun, varlk ya da maddenin ne olduunu
tanmlamak iin yle diyeceiz:
Dnce, bizim eylerden edindiimiz, eyler hakkndaki fikrimizdir; bu fikirlerin bazlar, bize, alld zere, duyumlarmzdan gelir ve maddi nesneleri karlarlar; tanr fikri gibi, felsefe, sonsuzluk ve bizzat dnce gibi dier baz fikirler ise maddi nesneleri
karlamazlar. Burada, aklmzda tutmamz gereken esas udur ki,
biz, duygulara, dncelere, fikirlere, grdmz ve duyduumuz
iin sahibiz.
Madde ya da varlk, duyumlarmzn, alglarmzn bize [sayfa 37]
gsterdii, bize sunduu, genel anlamda, bizi evreleyen ve d
dnya dediimiz her eydir. rnek: Elimdeki kat beyazdr. Bu
kadn beyaz olduunu bilmek, bir fikirdir, ve bu fikri bana veren
benim duyularmdr. Ama madde, kadn kendisidir.
Bunun iindir ki, filozoflar, varlk ile dnce arasndaki, ya
da ruh ile madde arasndaki, ya da bilin ile beyin arasndaki vb.
ilikilerden szettikleri zaman, bunlarn sorular hep ayndr: Madde
ya da ruhtan, varlk ya da dnceden hangisi daha nemlidir?
Hangisi, dierinden ncedir? te felsefenin temel sorusu budur.
V. FELSEFENN TEMEL SORUSU YA DA SORUNU
Her birimiz, ldkten sonra ne olacamz, dnyann nereden geldiini, yeryznn nasl olutuunu kendi kendimize
34
Georges Politzer
sormuuzdur. Ve bizim iin herhangi bir eyin her zaman varolduunu kabul etmek, g bir eydir. [nsann] belli bir zamanda,
hibir eyin varolmadn dnmeye eilimi vardr. Onun iindir
ki, Ruh, karanlklar zerinde yzyordu... sonra madde geldi
eklindeki, dinin rettiine inanmak daha kolaydr. Gene ayn
biimde, insan kendi kendine, bizim dncelerimizin nerede olduunu sorar ve bylece, ruh ile madde arasnda, beyin ile dnce
arasnda bulunan ilikiler sorunu, bize gre konmu olur. Ayrca sorunu, daha baka trl koyu biimleri de vardr. rnein, irade ile
g arasndaki ilikiler nelerdir? rade burada ruhtur, dncedir;
g ise olanakl olandr, varlktr, maddedir. Toplumsal bilin ile
toplumsal varlk arasndaki ilikiler sorunuyla da ayn derecede
sk karlarz.
Demek ki, felsefenin temel sorusu, eitli grnmler altnda kendini ortaya koyar ve bu, madde ile ruh arasndaki ilikiler
sorununun konulu biimini her zaman tanmann ne kadar nemli
olduunu gsterir. nk biz biliyoruz ki, [sayfa 38] bu soruya yalnz iki
yant verilebilir:
1. bilimsel bir yant,
2. bilimsel olmayan bir yant.
VI. DEALZM YA DA MATERYALZM
Bylece, filozoflar, bu nemli sorun zerinde, tutum taknmak durumuna geldiler. lk insanlar, bsbtn bilgisiz olduklar,
gerek dnya, gerek kendileri hakknda hibir bilgileri olmad, dnya zerinde etki yaratabilmek iin ancak pek gsz aralardan
yararlanabildikleri iin, kendilerini aknla uratan btn olaylarn sorumluluunu, doast varlklara yklyorlard. Soydalarn
ve bizzat kendilerini canl grdkleri dlerinin etkisiyle, imgelemlerinde; herkesin ifte varl olduu gibi bir anlaya vardlar. Bu
ift olma fikrinin verdii rahatszlk ve tedirginlikle, kendi dncelerinin ve kendi duyumlarnn, kendi z bedenlerinin bir eylemi
olmad, ama bu bedende oturan ve lm annda bu bedenden
ayrlan ayr bir ruhun ii olduu dncesine varmlardr.3
3
Friedrich Engels, Ludwig Feuerbach. ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, Sol Yaynlar,
Ankara 1992, s. 20.
Georges Politzer
35
Daha sonra, ruhun lmezlii ve ruhun madde dnda yaayabilecei fikri dodu.
Gene, tekniin yenmeye elverili olmad ve anlayamadklar btn bu (filizlenme, frtnalar, seller vb.) olaylar karsndaki,
doa gleri karsndaki kayglar ve gszlkleri, onlar, bu glerin arkasnda sonsuz bir gce sahip, iyiliki ya da ktlk, ama
her iki halde de kaprisli birtakm ruhlar ya da tanrlar bulunduunu varsaymaya gtrd.
Gene, onlar, insanlardan daha gl olan varlklara, tanrlara
inanyorlard; ama onlar, insan ya da hayvan biiminde, maddi
cisimler gibi tasarlyorlard. Ancak daha [sayfa 39] sonradr ki, ruhlar ve
tanrlar (sonra da tanrlarn yerini alan bir tek tanr), salt ruhlar halinde kavrandlar. Bunun zerine, gerekte, btnyle kendilerine zg,
bedenlerinden bsbtn bamsz bir yaamlar olan ve varolmak
iin bedenlere gereksinme duymayan ruhlar olduu fikri dodu.
Daha sonra bu soru, dindeki deiiklie uygun olarak, u
ekilde, daha kesin, belirli bir biimde soruldu:
Dnya, tanr tarafndan m yaratlmtr, yoksa btn
ncesizlik boyunca var myd?
Filozoflar, bu soruyu yantlaylarna gre iki byk
kampa ayrlyorlard.4
Bilimsel olmayan aklamay benimseyerek, dnyann tanr
tarafndan yaratldn kabul edenler, yani ruhun maddeyi yarattn syleyenler, idealizm kampn oluturuyorlard.
tekiler, dnyay bilimsel olarak aklamaya alanlar, doann, maddenin balca e olduunu dnenler, materyalizmin
eitli okullarnda yeralyorlard.
Balangta, bu iki deyimin, yani idealizmin ve materyalizmin, baka bir anlam yoktu.
Demek ki, idealizm ve materyalizm, felsefenin temel sorununa kart ve eliik iki yant verirler.
dealizm, bilimsel olmayan anlaytr. Materyalizm ise, bilimsel dnya anlaydr.
Daha ilerde bu dorulamann kantlar grlecektir, ama imdiden, talar, metaller, toprak gibi, dnceye sahip bulunmayan
cisimlerin varolduu deneyle yeterince saptanrsa da, tersine, be4
36
Friedrich Engels, Ludwig Feuerbach. ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 21.
Georges Politzer
densiz, yani cisimsiz ruhun varlnn hibir zaman saptanmadn

syleyebiliriz.
Bu blm, eitli yorumlara yer vermeyen tek anlaml bir
varg ile tamamlamak istersek, grrz ki, nasl oluyor da insan dnyor sorusuna yant vermek iin, ancak, [sayfa 40] batanbaa farkl ve btnyle birbirine kart iki yant vardr:
Birinci yant: nsan dnyor nk bir ruhu vardr.
kinci yant: nsan dnyor nk bir beyni vardr.
Bu yantlardan birini ya da tekini vereceimize gre, bu sorudan doan sorunlara da, farkl zmler bulmaya alacaz. Yantmza gre, idealist ya da materyalist olacaz. [sayfa 41]
OKUMA
F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu,
dealizm ve Materyalizm, s. 20 vd..
Georges Politzer
37
KNC BLM
DEALZM
I.
II.
III.
IV.
V.
Ahlaki idealizm ve felsefi idealizm

Berkeley'in idealizmini niin renmeliyiz?
Berkeley'in idealizmi.
"dealist" uslamlamann sonular
dealist kantlar:
1 . Ruh maddeyi yaratr.
2 . Dnya bizim dncemizin dnda mevcut deildir.
3 . eyleri yaratan bizim fikirlerimizdir.
I. AHLAK DEALZM VE FELSEF DEALZM

Materyalizm konusunda, gnlk konuma dilinde, nasl bir
anlam karkl yaratldn gstermitik. dealizm konusunda da
ayn karklk vardr.
Gerekten de ahlaki idealizm ile felsefi idealizmi birbirine
kartrmamak gerekir.
Ahlaki idealizm, insann kendisini bir davaya, bir lkye adamas demektir. Tm dnyadaki ii hareketinin tarihinden reniyoruz ki, saylamayacak kadar ok devrimci ve marksist, yaamlarn
feda edecek kadar, kendilerini manevi bir lkye [sayfa 42] adamlard
38
Georges Politzer
ve bununla birlikte gene de felsefi idealizm denilen eye karydlar.

Felsef idealizm, dnyann ruh ile aklanmasn temel alan
bir retidir.
Bu reti, felsefenin temel sorusuna, en nemli, balca ve
ilk e, dncedir diye yant veren retidir. Ve idealizm, dncenin birinci derecede nemli olduunu ileri srerken, varl, dncenin yarattn ya da baka bir deyile maddeyi, ruhun yarattn
ileri srmektedir.
dealizmin ilk grn byledir; ve idealizm, dinlerde, salt
ruhun, yani tanrnn, maddenin yaratcs olduunu ileri srerek,
tam gelimesini bulmutur.
Bugn de felsefe tartmalarnn dnda olduunu ileri sren
ve szde dnda olan din, gerekte, tersine, idealist felsefenin dolaysz ve mantkl sunuluudur.
Oysa, yzyllar boyunca ie karan bilim, ksa zamanda, maddeyi, dnyay, eyleri, yalnzca tanr ile aklamaktan baka bir aklama biimini, zorunlu hale getirdi. nk, daha 14. yzylda, bilim,
doa olaylarn, tanry hesaba katmakszn ve yaradl varsaymndan vazgeerek aklamaya balad.
Bilimsel, materyalist ve tanrtanmaz bu aklamalarla daha
iyi savaabilmek iin elbette ki idealizmi daha ilerilere gtrmek,
maddenin varlnz bile yadsmak gerekti.
te 18. yzyln balarnda, bir ngiliz piskoposu olan ve idealizmin babas diye adlandrlan Berkeleyin drt elle sarld ey
budur.
II. BERKELEYN DEALZMN NN RENMELYZ?
Demek ki, Berkeleyin felsefe sisteminin amac, [sayfa 43] materyalizmi ykmak, maddi varln varolmadn bize tantlamaya
almak olacaktr. O, Hylas ile Philonosn Syleyileri adl kitabnn nsznde yle yazar:
Eer bu ilkeler kabul edilir ve bunlara gerek gzyle baklrsa, bundan u sonu kar: Tanrtanmazlk ve
kukuculuk, ikisi birden, bir rpda tamamyla yenilmi,
karanlk sorular aydnlanm, hemen hemen zmlenmez glkler zmlenmi ve paradokslardan holanan
insanlar saduyuya kavuturulmu olur.5
Georges Politzer
39
O halde, Berkeleye gre, doru olan, maddenin varolmaddr ve tersini iddia etmek, aykr bir tutumdur, yanlsamal bir
davrantr.
Bunu bize nasl tantlamaya altn greceiz. Ama felsefe renmek isteyenlerin, Berkeley teorisini byk bir zenle incelemelerinde direnmelerinin yersiz olmayacan dnyorum.
yi biliyorum ki, Berkeleyim tezleri, bazlarn gldrecektir,
ama bizim 20. yzylda yaadmz ve gemite yaplan btn incelemelerden, almalardan yararlandmz unutmamak gerekir.
Ayrca materyalizmi ve materyalizmin tarihini okuduumuz zaman,
eskinin materyalistlerinin de zaman zaman insan gldrdklerini
greceiz.
Bununla birlikte, Marx ve Engelsten nce, materyalist dnrlerin en by olan Diderotnun, Berkeleyin sistemini, nsan
akl ve felsefe iin ne utanlacak bir eydir ki, hepsinin en samas
olduu halde, savam verilmesi en g bir sistem6 olarak tanmlarken, onu biraz da olsa nemsediini bilmemiz gerekiyor.
Bizzat Lenin de, Berkeleyin felsefesine sayfalar ayrmt ve,
modern idealist filozoflar, materyalistlere kar [sayfa 44] piskopos
Berkeleyde bulunamayacak hibir... kant ortaya koymamlardr7
diye yazyordu.
Son olarak, ite liselerde yararlanlan bir felsefe tarihi kitabnda, Berkeleyin maddesizcilii (immaterialisme) zerine yaplan
bir deerlendirme:
Kukusuz, henz tamamlanmam, ama hayran olmaya deer ve filozoflarn kafalarnda bir maddi tzn
varlna olan inanc ebediyen ykacak bir teori.8
Demek ki, bu felsefi dn tarz her ne kadar yukardaki
aktarmalardan da grld gibi baka baka nedenlerle de olsa
herkes iin nem tamaktadr.
s. 13. Herkes in Klasikler koleksiyonu. Librairie Hatier, Paris.

Diderot, Krler zerine Mektup, Textes Choisis, c. I, Editions Sociales, Halk Klasikleri,
s. 87. (Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 27de Lenin szn ediyor.
7
V. . Lenin, Materyalizm ue Ampiryokritisizm, Sol Yaynlar, Ankara 1993, s. 31.
8
A. Penjon, Precis dhistoire de la Philosophie, Librairie Paul Delaplace, s. 320-321.
5
6
40
Georges Politzer
III. BERKELEYN DEALZM

Demek ki, bu sistemin amac, bize, maddenin varolmadn
tantlamaktan ibarettir.
Berkeley diyordu ki:
Ruhumuzun dnda, dnerek varolduunu sandmz, madde deildir, onlar grdmz iin, onlara
dokunduumuz iin, eylerin varolduunu dnyoruz;
bu duyumlar bize verdikleri iin, onlarn varlna inanyoruz.
Ama duyumlarmz, bizim, ruhumuzda sahip olduumuz fikirlerdir. yleyse, duyularmzla algladmz nesneler, fikirlerden baka bir ey deildir ve fikirler ise bizim ruhumuzun dnda varolamazlar.
Berkeleye gre, eyler vardr; o, onlarn doasn ve onlarn
varln yadsmyor, ama onlarn, ancak, duyumlarmzn bir yargs
sonucu ve onlar bize tantan duyumlar biiminde varolduklarn ve
nesnelerin ancak ayn ve tek bir ey olduunu ileri sryor.
eyler vardr, bu kesindir, diyor, ama bizde, bizim [sayfa 45] ruhumuzda, ve eylerin ruh dnda hibir gereklii yoktur.
Biz eyleri, grme duyusunun yardmyla kavryoruz; biz, onlar, dokunma duyusunun yardmyla alglyoruz; koklama duyusu,
bize, koku hakknda bilgi veriyor; tatma duyusu, tat hakknda, ses
alma duyusu, sesler hakknda bilgi veriyor bize. Bu eitli duyumlar, bize fikirler veriyor; birbirleriyle badaan bu fikirler dolaysyla,
onlara ortak bir ad veriyoruz ve onlar nesneler gibi sayyoruz.
rnein, belli bir dzenleni iersinde, belli bir renk,
bir tat, bir koku, bir biim, bir kvam gzlemlenir; elma
szcyle belirlenen ayr bir ey olarak tannr; teki fikir dermeleri, ta, aa, kitap ve teki duyumlanabilir
eyleri olutururlar...9
Demek ki, dnyay ve eyleri, dtaki eyler olarak tandmz dndmz zaman, bunlar, yalnzca bizim zihnimizde varolduuna gre, yleyse, biz, yanlsamalarn kurbanyz.
Hylas ile Philonosn Syleileri adl kitabnda Berkeley, bu
tezi, bize, yle tantlyor:
9
V. . Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 13.
Georges Politzer
41
Ayn bir eyin, ayn zamanda, farkl olabileceine inanmak, bir samalk deil midir? rnein ayn anda souk
ve scak. Dnnz ki, ellerinizden biri scak, teki souk
olsun ve her ikisini de ayn zamanda orta scaklkta su ile
dolu kaba daldrsanz, su, bir elinize scak, tekine souk
gelmeyecek midir?10
Mademki, bir eyin kendisinin ayn anda farkl olabilmesi
sama bir eydir, bundan, o eyin ancak bizim ruhumuzda varolduu sonucunu karmalyz.
Peki kendi uslamlama ve tartma ynteminde ne yapyor
Berkeley? Nesneleri, eyleri, tm zelliklerinden soyuyor.
Siz diyorsunuz ki, nesneler vardr, nk onlarn bir
renkleri, bir kokular, bir tatlar vardr; nk onlar, kk
ya da byk, hafif ya da ardr. Ben, size, bunun, [sayfa 46]
nesnelerde varolmadn, ama bizim kafamzda varolduunu tantlayacam.
te bir kuma paras. Siz, bana, onun krmz olduunu sylyorsunuz. Btnyle doru mu bu? Siz, krmznn, kuman kendisinde olduunu dnyorsunuz.
Kesin mi bu? Biliyorsunuz ki, gzleri bizimkilerden farkl
olan ve bu kuma krmz olarak grmeyecek hayvanlar
vardr; ayn ekilde sarl olan bir insan da, onu, sar grecektir. yleyse bu kuman rengi nedir? Bu, duruma
bal m diyorsunuz? u halde, krmz, kuman kendinde deil, ama gzde, yani bizdedir.
Bu kuma hafif midir diyorsunuz? Brakn bakalm
bir karncann zerine dsn, karnca elbette ki ar bulacak onu. yleyse kim hakl? Onun scak olduunu dnyorsunuz? Ateiniz olsayd, souk bulacaktnz! yleyse scak m, yoksa souk mu?
Bir szckle, ayn eyler, ayn anda, bazlar iin krmz, ar ve scak, bakalar iin tam tersi olabiliyorsa, bu
demektir ki, biz yanlsamalarn kurbanyz ve eyler, yalnzca bizim zihnimizde vardr.
te byle, nesnelerin tm zelliklerini kaldrp atarak, bunlar
yalnzca bizim dncemizde vardr, yani madde bir fikirdir de10
42
Berkeley, s. 21.
Georges Politzer
meye kadar gtrrsnz ii.

Daha Berkeleyden nce de Yunan filozoflar, tat, ses gibi
baz niteliklerin, eylerin kendilerinde olmadklarn, bizde olduklarn sylyorlard ki, bu doruydu.
Ama, Berkeleyin teorisinde yeni olan, bu gzlemi, nesnelerin tm niteliklerini iine alacak kadar geniletmesidir.
Yunan filozoflar, gerekten de eylerin nitelikleri arasnda
yle bir ayrm yapmlard:
Bir yanda, nesnelerin kendilerinde olan arlk, byklk, dayankllk gibi ilk nitelikler.
te yanda, koku, tat, scaklk, vb. gibi bizde olan ikincil nitelikler. [sayfa 47]
Oysa Berkeley, ikincil niteliklere ait tezi, ilk niteliklere aynen
uygular, yle ki, btn nitelikler, btn zellikler, nesnelerde deil,
ama bizdedir.
Gnee bakarsak, biz, onu, yuvarlak, dz ve krmz grrz.
Bilim, bize, yanldmz, gnein dz ve krmz olmadn retir.
yleyse, bilimin yardmyla, gnee atfettiimiz baz yanl nitelikleri bir yana brakyoruz, ama bu yzden gnein varolmad sonucunu da karmyoruz. Oysa Berkeley, byle bir sonuca varyor.
Berkeley, elbette ki, eskilerin yaptklar ayrmn bilimsel
zmlemeye dayanmadn gsterirken haksz deildi, ama kendisi, bu gzlemlerden onlarn sahip olmadklar sonular kararak
bir uslamlama yanl yapyor, safsata yapyor. eylerin niteliklerinin, gerekten de, duyularmzn bize gsterdii gibi olmadn,
yani duyularmzn maddi gerei bozduunu gsteriyor ve o, bundan, hemen maddi gerein varolmad sonucunu karyor.
IV. DEALST USLAMLAMANIN SONULARI
Tez, Her ey, ancak bizim zihnimizde vardr. olduuna gre,
bundan d dnyann varolmad sonucunu karmak gerekir. Bu
dn tarzn sonuna kadar gtrerek, Mademki teki insanlar
ancak benim fikirlerimle tanyorum, mademki teki insanlar benim iin ancak, maddi nesneler gibi, fikir dermelerinden baka bir
ey deildir, varolan yalnzca benim. demeye kadar vardrrz ii.
Buna, felsefede (yalnzca kendim demek olan) tekbencilik (solipsisme) denir.
Georges Politzer
43
Lenin, daha nce andmz kitabnda, bize diyor ki, Berkeley, byle bir teoriyi savunduu sulamasna kar, kendisini, igdyle savunuyor. Hatta gryoruz ki, idealizmin ar biimi olan
tekbencilik, hibir filozof tarafndan savunulmamtr. [sayfa 48]
Bunun iin, idealistlerle tartrken, maddeyi gerekten yadsyan uslamlamalarn; mantkl ve tutarl olmak iin, tekbencilik (solipsisme) denen bu sama arla varmalar gerektiini ortaya
karmaya zen gstermeliyiz.
V. DEALST KANITLAR
Berkeleyin teorisini, elden geldii kadar yaln bir biimde
zetlemeye nem verdik, nk felsefi idealizmin ne olduunu en
ak yreklilikle ortaya koyan Berkeleydir.
Ama bizim iin yeni olan bu dn tarzlarn iyi kavramak
iin, onlar ciddiye almak ve anlamaya almak artk kanlmaz
olmutur. Niin?
nk, daha ilerde greceiz ki, idealizm, yeni szlerin ve
deneyimlerin ardna gizlenerek, daha st rtl bir biimde karmza karsa da, btn idealist filozoflar, eski Berkeleyin (Lenin)
kantlarn yeniden ele almaktan baka bir ey yapmazlar.
nk, gene greceiz ki, resmi felsefe tarihine egemen
olmu ve hala egemen olan idealist felsefe, kendisiyle birlikte, iimize ilemi bulunan bir dnce yntemi kullanarak, btnyle
laik bir eitime karn, kafamza yerlemeyi baarabilmitir.
Btn idealist filozoflarn kantlarnn temeli, piskopos Berkeleyin dn tarznda bulunduundan, bu blm zetlemek
iin, bu kantlarn balcalarnn neler olduunu ve bize, neyi tantlamaya ynelik bulunduklarn belirtmeye alacaz.
1. Ruh maddeyi yaratr.
Bu, artk biliyoruz, felsefenin temel sorusuna verilen idealist
yanttr; bu, ruhun dnyay yarattn kabul eden eitli dinlerde
yanssn bulan idealizmin ilk biimidir. [sayfa 49]
Bu iddia, iki anlama gelebilir.
Ya, tanr dnyay yaratmtr ve o, bizim dmzda, gerekten vardr. Bu, teolojinin11 grlegelen idealizmidir.
44
Georges Politzer
Ya, tanr, bize, hibir maddi geree tekabl etmeyen fikirler vererek, bizde, dnya yanlsamasn yaratr. Bu madde bizim
ruhumuz tarafndan oluturulmu bir rn olduundan, ruhun tek
gerek olduunu bize tantmak isteyen Berkeleyin maddesizci
idealizmidir.
Bunun iin idealistler ileri srerler ki:
2. Dnya bizim dncemiz dnda mevcut deildir.
te bu, Berkeleyin, eyler ancak bizim ruhumuzda mevcut
olduu halde, biz, onlara, kendilerine zg olabilecek zellikler ve
nitelikler ykleyerek yanlgya dtmz kesin olarak sylerken, bize tantlamak istedii eydir.
dealistlere gre, sralar ve masalar pekala vardr, ama bizim
dmzda deil, yalnzca bizim dncemizde, nk:
3. eyleri yaratan bizim fikirlerimizdir.
Baka bir deyile, eyler, dncemizin yanssdr. Gerekten de, mademki madde yanlsamasn yaratan ruhtur, mademki
bizim dncemize madde fikrini veren ruhtur, mademki eyler
karsnda duyduumuz duyumlar eylerin kendilerinden deil; ama
yalnz bizim dncemizden ileri gelir, dnyann ve eylerin gerekliinin kayna bizim dncemizdir, ve buna gre, bizi kuatan
her ey, bizim ruhumuzun dnda mevcut deildir ve ancak bizim
dncemizin yanss olabilir. Ama, Berkeleye gre, bizim ruhumuz kendi bana, bu fikirleri yaratmak yeteneinde olamayacandan ve zaten her istedii fikri (onlar kendi kendine yaratabilseydi,
bunu baarabilecei iin) yaratamadndan, [sayfa 50] daha gl
baka bir ruhun bu fikirlerin yaratcs olduunu kabul etmek gerekir. u halde, bizim ruhumuzu yaratan ve ruhumuzda karlatmz
dnya hakkndaki btn fikirleri bize buyuran tanrdr.
te idealist retilerin dayandklar balca tezler ve felsefenin temel sorusuna verdikleri yantlar bunlardr. imdi de materyalist felsefenin bu soruya ve bu tezlerin ortaya kard sorunlara
verdii yantn ne olduunu grmeye sra geldi. [sayfa 51]
11
Teoloji (tanrbilim), tanry ve tanrsal eyleri inceleyen bilim.
Georges Politzer
45
OKUMA PARALARI
Berkeley, Dialogues dHylas et de Philonos (Hylas ile Philonosn Syleileri).
Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 11-31.
46
Georges Politzer
NC BLM
MATERYALZM
I.
II.
III.
IV.
Niin materyalizmi renmemiz gerekir?

Materyalizm nereden gelir?
Materyalizm nasl ve niin geliti?
Materyalistlerin ilkeleri ve kantlar nelerdir?
1 . Ruhu yaratan maddedir.
2 . Madde her ruhun dnda vardr.
3 . Bilim, deney yoluyla, eyleri tanmamza olanak salar.
I. NN MATERYALZM RENMEMZ GEREKR?

Grdk ki, Varlk ile dnce arasndaki ilikiler nelerdir?
sorusuna, ancak kart ve eliik iki yant olabilir.
Bundan nceki blmde, idealist yant ve idealist felsefeyi
savunmak iin sunulan kantlar inceledik.
imdi de, bu temel soruna (yineleyelim, her felsefenin temelinde bulunan soruna) verilen ikinci yant incelemek ve materyalizmin savunma kantlarnn neler olduunu grmek gerekir. Materyalizm, marksizmin felsefesi [sayfa 52] olduu iin, bizim amzdan
Georges Politzer
47
ne kadar nemli ise, bunu renmek de o kadar nemlidir.

yleyse, bu bakmdan, materyalizmi iyi tanmak zorunludur.
yi tanmak zellikle zorunludur, nk bu felsefe anlaylar, ok
az bilinmektedir ve tahrif edilmilerdir. Gene zorunludur, nk,
eitimimizle ilk ya da en yksei olsun grdmz retimle,
yaay ve dn alkanlklarmzla, idealist anlaylar, farknda
olmakszn hepimizin iine az ya da ok ilemitir. (Zaten baka
blmlerde, bu olumlamann birok rneklerini ve niin byle olduunu greceiz.)
Demek ki, marksizmi renmek isteyenler iin, onun temelini, yani materyalizmi bilmek bir zorunluluktur.
II. MATERYALZM NEREDEN GELR?
Felsefeyi, genel bir biimde, dnyay, evreni aklama abas olarak tanmladk. Ama biliyoruz ki, insanln bilgi dzeyine
gre, bu aklamalar deimitir ve insanlk tarihi boyunca dnyay
aklamak iin iki tutum benimsenmitir: bunlardan biri, bir ya da
birka stn ruha, doast glere bavuran bilime kar tutumdur; teki ise olgulara ve deneylere dayanan bilimsel tutumdur.
Bu tutumlardan biri idealist filozoflarca, teki ise materyalistlerce savunulur.
Bunun iindir ki, bu kitabn daha banda, materyalizm hakknda edinilecek ilk fikrin, bu felsefenin evrenin bilimsel aklan
olduunu syledik.
dealizm, nasl insanlarn bilgisizliinden domusa bilgisizliin, idealist anlaylar paylaan siyasal ve kltrel gler tarafndan, toplumlar tarihinde, nasl korunduunu ve srdrldn
greceiz, materyalizm de bilisizlie ya da bilmesinlercilie kar
savamdan domutur.
Bunun iindir ki, bu felsefe uzun sre nlenmeye alld ve
bunun iindir ki, resmi niversite dnyasnda, ada [sayfa 53] biimiyle (diyalektik materyalizm), ya deeri bilinmedi, ya hi bilinmedi ya da pek az tannd.
III. MATERYALZM NASIL VE NN GELT?
Bu felsefeye kar savam verenlerin ve bu retinin yirmi
48
Georges Politzer
yzyldan beri hep ayn yerde durduunu syleyenlerin iddialarnn

tersine, materyalizmin tarihi, bize, bu felsefede canl bir eyin ve
her zaman hareket halinde olan bir eyin varln gsteriyor.
Yzyllar boyunca insanlarn bilimsel bilgileri ilerledi. Dnce
tarihinin balangcnda, Yunan antikanda, bilimsel bilgiler, hemen hemen hi yok denecek gibiydi; ilk bilginler, ayn zamanda
filozof idiler; nk o ada, felsefe ve domakta olan bilimler, bir
btn oluturuyordu, biri tekilerin uzants oluyordu.
Zamanla, bilimler, dnya olaylarnn aklanmasna, idealist
filozoflarn dogmalar ile elien ve tedirginlik yaratan bir aklk
getirince, felsefe ile bilimler arasnda bir atma balad.
Bu an resmi felsefesi ile elimekte olan bilimlerin, felsefeden ayrlmalar zorunlu oldu. Bylece, ...onlarn, gelecein yakn
bir zm iin olgunlam bulunan daha snrl sorunlar ele almak zere, felsefenin karmak eyler ynndan kendilerini kurtarmak ve derin varsaymlar filozoflara brakmak ilk ileri oldu.
Bylece, felsefe ve ... bilimler arasnda bu ayrlma olutu.12
Ama, bilimlerle birlikte doan, onlara bal ve baml olan
materyalizm, ada materyalizm ile, yani Marx ve Engelsin materyalizmi ile, bilim ve felsefeyi, diyalektik materyalizm iinde yeniden
birletirmek zere, bilimlerle birlikte ilerledi ve geliti. [sayfa 54]
Uygarln ilerleyiine bal olan bu gelimeyi ve bu tarihi daha ilerde inceleyeceiz, ama imdiden, materyalizm ile bilimlerin
birbirine bal olduklarn ve materyalizmin mutlak olarak bilime
baml olduunu belirtiyoruz, ki bunu aklda tutmak ok nemlidir.
imdi, materyalizmin esaslarn, eitli biimler altnda materyalist olduunu ileri sren btn felsefeler iin ortak olan esaslar, yerlerine yerletirmek ve tanmlamak gerekiyor.
IV. MATERYALSTLERN LKELER VE KANITLARI NELERDR?
Bunu yantlayabilmek iin, felsefenin temel sorusuna, varlk
ile dnce arasndaki ilikilere, yani bunlardan hangisinin daha
nemli olduu sorusuna dnmemiz gerekir.
Materyalistler, her eyden nce, varlk ile dnce arasnda,
12
Rne Maublanc, La Vie Ouvrire, 25 Kasm 1935.
Georges Politzer
49
madde ile ruh arasnda belirli bir ilikinin varolduunu ne srerler.

Onlara gre, ilk gerek, ilk ey varlktr, maddedir ve ruh ise ikinci
gerektir, sonradan gelendir, maddeye bamldr.
u halde, materyalistlere gre, dnyay ve maddeyi yaratm
olan tanr ya da ruh deildir, ama ruhu yaratm olan dnyadr,
maddedir, doadr:
Tinin kendisi, maddenin en stn bir rnnden baka birey deildir.13
Bunun iindir ki, ikinci blmde sorduumuz soruyu tekrar
ele alrsak ve dnme, insana nereden gelir? dersek, materyalistler, insan dnyor nk onun bir beyni vardr ve dnce
beynin rndr, diye yant verirler. Onlara gre, maddesiz, cisimsiz dnce olamaz.
Bize ne kadar yce grnrlerse grnsnler, bilincimiz ve dncemiz, maddi, bedensel bir organn, beynin rnlerinden [sayfa 55] baka bir ey deildir.14
Buna gre materyalistler iin, madde, varlk, bizim dncemizin dnda varolan gerek eylerdir ve varolmak iin dnceye
ya da ruha gereksinme duymazlar. Ayn ekilde, ruh maddesiz varolamayacana gre, lmsz ve bedenden bamsz bir ruh da
yoktur.
dealistlerin sylediklerinin tersine, bizi kuatan eyler bizden bamsz olarak mevcutturlar, bize dncelerimizi veren onlardr; ve bizim fikirlerimiz, eylerin bizim beynimizdeki yanssndan
baka bir ey deildir.
Bunun iindir ki, varlk ile dnce arasndaki ilikiler sorusunun ikinci yn Bizim evremizdeki dnya hakkndaki dncelerimiz ile bu dnya arasnda nasl bir bant vardr? Bizim
dncemiz, gerek dnyay bilebilecek durumda mdr? Gerek
dnyaya ilikin tasarmlarmzda ve kavramlarmzda gerekliin
doru bir yanssn verebilir miyiz? Bu soru, felsefe dilinde, dnce
ile varln zdelii. sorunu diye adlandrlr.15 karsnda, materyalistler, u olumlamada bulunur: Evet, biz dnyay tanyabiliriz, ve
bizim bu dnyaya ilikin edindiimiz fikirler, gittike daha doru
Friedrich Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 24.
agy, s.24.
15
agy, s. 22.
13
14
50
Georges Politzer
olmaktadr, nk biz, dnyay bilimlerin yardmyla inceleyip renebiliyoruz, nk bilimler, srekli olarak deney yoluyla bizi evreleyen eylerin kendilerine zg ve bizden bamsz bir gerekleri
olduunu tantlamaktadr ve insanlar daha imdiden bu eylerin bir
blmn yeniden retebilmekte ve yapay olarak yaratabilmektedirler.
u halde, zetlemek iin yle diyeceiz: materyalistler, felsefenin temel sorunu karsnda:
1. Ruhu yaratan maddedir ve bilimsel olarak, asla maddesiz ruh grlmedi.
2. Madde, her ruhun dnda vardr ve maddenin kendine
zg bir varl olduundan, varolmak iin ruha [sayfa 56] gereksinme
duymaz, dolaysyla idealistlerin sylediklerinin tersine, eyleri yaratanlar, bizim fikirlerimiz deildir, biz fikirlerimizi eylerden alrz.
3. Biz, dnyay tanmak yeteneindeyiz, maddeden ve dnyadan edindiimiz fikirler, giderek daha doru oluyorlar, nk bilimlerin yardmyla daha nce bildiklerimizi kesinletirebildiimizi ve
bilmediklerimizi de bulabildiimizi dorularlar.
YAYINCILARIN NOTU
Bu blm daha iyi anlayabilmek iin, burada renilenleri,
daha ilerde, Altnc Ksmda okunacak olan ok nemli bilgilerle
karlatrnz.
Engelsin, dncenin beynin bir rn olduunu sylemekle,
karacierin safra salglamas gibi, beynin de dnce salgladn syledii sanlmamaldr. Tersine, Engels, bu grle savamtr (zellikle Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu adl kitabna,
ayrca Leninin Materyalizm ve Ampiryokritisizminin birinci ve ikinci
blmlerine baknz.)
Bilin bir organn salgs deil, beynin ilevidir. Bilin, safra gibi
ya da bir hormon gibi bir ey deildir. Bir eylemdir, bir ilevdir. Daha
karmak baz organik koullarda beyin kabuu iin iine kartndan
organik koullarn kendileri de, Politzerin daha ilerde gsterdii gibi,
toplumsal koullardan ayrlamazlar insan eylemi bilinlidir.
Bu konuda Lucien Sevein Introduction au Lninismeine (Leninizme Giri, s. 98-108) bavurmanz salk veririz. Essais de la Nouvelle Critique. (Editions Sociales, 1960.) [sayfa 57]
Georges Politzer
51
DRDNC BLM
KM HAKLI
DEALST M, MATERYALST M?
I.
II.
III.
IV.
V.
Sorunu nasl koymalyz?

Dnyann yalnzca bizim dncemizde varolduu
doru mudur?
eyleri bizim fikirlerimizin yaratt doru mudur?
Ruhun maddeyi yaratt doru mudur?
Materyalistler hakldrlar, bilim, onlarn iddialarn tantlar.
I. SORUNU NASIL KOYMALIYIZ?

imdi, idealistlerin ve materyalistlerin tezlerini bildiimize
gre, kimin hakl olduunu bulmaya alacaz.
Anmsayalm ki, her eyden nce, bu tezler, mutlak olarak
birbirine kar ve birbiriyle eliiktirler; dier yandan bu tezlerden
birini ya da tekini savunduumuz an, savunduumuz tez, bizi, sonular dolaysyla, ok nemli olan varglara gtrecektir. [sayfa 58]
52
Georges Politzer
Kimin hakl olduunu bilmek iin, iki tarafn kantlarn zetlediimiz noktaya bavuracaz.
dealistler ileri sryorlar:
1. Maddeyi yaratan ruhtur;
2. Madde bizim dmzda mevcut deildir, o halde bizim
iin bir yanlsamadan baka bir ey deildir;
3. eyleri yaratan bizim fikirlerimizdir.
Materyalistler ise bunun tam tersini ileri sryorlar.
imizi kolaylatrmak iin, ilkin, ortak grneni ve bizi en
ok artan incelemek gerekir.
1. Dnyann yalnzca bizim dncemizde varolduu doru
mudur?
2. eyleri bizim fikirlerimizin yaratt doru mudur?
te Berkeleyin maddesizci idealizminin savunduu iki kant, bundan kan sonular, btn tanrbilimlerde olduu gibi nc
sorumuzla sonulanr:
3. Ruhun maddeyi yaratt doru mudur?
Bu soru, felsefenin temel sorununa dayandndan, ok
nemlidir. yleyse, kimin hakl olduunu, ancak bu sorular
tartarak bulacaz ve bu sorular, materyalistler iin zellikle ilgintir, u anlamda ki, bu sorulara verilen materyaliste yantlar, btn
materyalist felsefeler iin bu bakmdan diyalektik materyalizm iin
de ortak olan yantlardr.
II. DNYANIN YALNIZCA BZM DNCEMZDE
VAROLDUU DORU MUDUR?
Bu soruyu incelemeden nce, okumalarmzda sk sk
karlaacamz ve kullanacamz iki felsefe terimini iyice renmeliyiz.
znel gerek (yalnzca bizim dncemizde varolan gerek
anlamna gelir.)
Nesnel gerek (dncemizin dnda varolan gerek anlamna gelir). [sayfa 59]
dealistler, dnya nesnel bir gerek deil, ama znel bir gerektir, derler.
Materyalistler ise, dnya nesnel bir gerektir, derler.
Dnyann ve eylerin yalnzca bizim dncemizde varol-
Georges Politzer
53
duunu bize tantlamak iin piskopos Berkeley, onlar (renk, byklk, younluk gibi) zelliklerine ayrtrr. Ve bireylere gre deien bu zelliklerin, eylerin kendilerinde deil, ama bizim her
birimizin ruhunda olduunu iddia eder. Bundan, maddenin nesnel
deil, ama znel olan bir zellikler kmesi olduu, dolaysyla varolmad sonucunu karr.
Eer gne rneini tekrar ele alrsak, Berkeley, krmz, yuvarlak nesnel gereine inanp inanmadmz bize sorar; ve zellikleri, tartma yntemi ile, kendi yntemi ile, gnein, krmz ve
yuvarlak olmadn bize gsterir. Demek ki, gne nesnel bir gerek deildir, nk, kendi kendine var deildir; ama ancak znel
bir gerektir, nk yalnzca bizim dncemizde vardr.
Materyalistler, gnein, krmz, dz bir yuvarlak olarak grdmz iin varolduunu ileri srmezler, nk bu, ocuklarn
ve gerei denetlemek iin duyularndan baka eyleri olmayan ilk
insanlarn safa, ocuksu gerekiliidir ama onlar, gnein varolduunu, bilimin yardmyla dorularlar. Bilim, gerekten de, duyularmzn bizi drd yanlglar dzeltmemize olanak verir.
Ama, bu gne rneinde, sorunu aka koymalyz.
Berkeleyle birlikte, biz de, gnein yuvarlak olmadn, krmz olmadn syleyeceiz, ama onun kard sonular, gnei nesnel
gerek olarak yadsmasn kabul etmeyeceiz.
eylerin zelliklerini deil, onlarn varln tartyoruz.
Duyularmzn bizi yanltp yanltmadn, maddi gerei bozup bozmadn anlamak iin deil, ama bu gerein bizim duyularmzn dnda varolup olmadn bilmek iin tartyoruz. [sayfa 60]
Peki, materyalistler, bu gerein bizim dmzdaki varln
kesin olarak sylyorlar ve onlar kantlarn dorudan doruya bilimden alyorlar.
dealistler hakl olduklarn bize gstermek iin ne yapyorlar? Szckler zerinde tartyorlar, byk sylevler veriyorlar, saysz sayfalar dolduruyorlar.
Bir an hakl olduklarn varsayalm. Dnya, yalnzca bizim
dncemizde var ise, insanlardan nce var deildi demektir. Biliyoruz ki, bu yanltr, nk bilim, insann yeryznde ok sonradan ortaya ktn bize tantlyor. O zaman, baz idealistler bize
diyecekler ki, insandan nce hayvanlar vard ve dnce, hayvanlarda eleebiliyordu. Ama biz, hayvanlardan nce hibir organik
54
Georges Politzer
yaamn olanakl olmad, zerinde oturulmaz bir yeryz olduunu biliyoruz. Daha bakalar da diyecekler ki, yalnz gne sistemi
var idiyse ve insanlar mevcut deil idiyse de, ruh, tanrda mevcuttu.
Bylece idealizmin en yksek biimine varyoruz. Tanr ile bilim
arasnda bir seim yapmamz gerekiyor. dealizm tanrsz tutunamaz, desteklenemez, tanr ise, idealizmsiz varolamaz.
dealizm ve materyalizm sorununu, tam yle koymak gerekir: Kim hakl? Tanr m, bilim mi?
Tanr, maddenin yaratcs salt bir ruhtur, tantsz bir iddiadr.
Bilim, pratikle ve deneyle dnyann nesnel bir gerek olduunu bize tantlayacak ve u soruya yant vermemize olanak salayacaktr:
III. EYLER BZM FKRLERMZN YARATTII
DORU MUDUR?
rnein, eylerin nesnel bir gerek mi, yoksa znel bir gerek mi olduunu, eyleri yaratann bizim fikirlerimiz olduunun
doru olup olmadn tarttmz bir idealistle birlikte, yolun
karsna geerken, yoldan gelen bir otobs [sayfa 61] alalm. Elbette
ki, eer ezilmek istemiyorsak, her ikimiz de ok dikkatli olacaz,
demek ki, pratikte, idealist, otobsn varln tanmak zorundadr.
Ona gre, pratikte nesnel bir otobs ile znel bir otobs arasnda
bir ayrm yoktur ve bu, o kadar dorudur ki, pratik, idealistlerin
yaamda materyalist olduklarn tantlar.
Bu konuda, idealist filozoflarn ve bu felsefeyi tutanlarn, kendilerine gre znel gerekten baka bir ey olmayan eyleri elde
edebilmek iin, baz nesnel bayalklara tenezzl ettiklerini grebileceimiz saysz rnekler sayabilirdik.
Zaten bunun iindir ki, artk kimsenin, Berkeley gibi, dnyann varolmadn ileri srd grlmyor. Kantlar artk ok daha
ince, kurnazca, ok daha gizli-kapakl. (dealistlerin kantlama biimlerine rnek olarak Leninin Materyalizm ve Ampiryokritisizm adl
kitabnn, Dnya elerinin Bulunmas blmne baknz.)16
Demek ki, Leninin syledii gibi, pratiin lt ile idealistleri susturmamz olanakl olacaktr.
16
Materyalizm ve Ampiryokritisizm, Blm I., s. 47 vd.
Georges Politzer
55
Zaten idealistler teori ile pratiin birbirine denk olmadklarn, birbirinden apayr iki ey olduklarn sylemekten geri durmayacaklardr. Bu, doru deildir. Bir anlayn, yanl ya da doru
olduunu, bize, yalnzca pratik gsterecektir.
Otobs rnei, bize dnyann nesnel bir gereklii olduunu
ve ruhumuz tarafndan yaratlm bir d olmadn gsteriyor.
Berkeleyin maddesizcilik teorisi, bilimlerin karsnda tutunamadna ve pratiin ltne kar duramadna gre, imdi
de, idealist felsefelerin, dinlerin, tanrbilimlerin hepsinin vard sonucu, ruh maddeyi yaratr savn grmek kalyor. [sayfa 62]
IV. RUHUN MADDEY YARATTII DORU MUDUR?
Daha yukarda da grdmz gibi, idealistlere gre, ruh, en
stn, en yce biimini tanrda bulmutur. Tanr, onlarn teorisinin
son sz, son yant, vard sonutur, ve bunun iindir ki, ruh-madde sorunu, son tahlilde, idealist mi, yoksa materyalist mi, kim hakl,
tanr m, bilim mi? biimine konur.
dealistler, tanrnn btn sonsuzluk boyunca varolmu olduunu ve hibir deiiklie uramad iin her zaman ayn kaldn sylerler. Tanr, salt ruhtur, tanr iin zaman ve uzay (mekan)
mevcut deildir. O, maddenin yaratcsdr.
dealistler; tanr hakkndaki savlarn savunmak iin de herhangi bir kant gstermezler.
Maddenin yaratcsn savunmak iin bilimsel bir akln kabul
edemeyecei bir yn gizeme bavururlar.
Bilimin kaynaklarna inildii zaman, grlr ki, ilk insanlar,
tanr fikrini, kafalarnda, byk bilgisizliklerinden dolay, ve bu bilgisizlik ortasnda uydurdular. 20. yzyl idealistleri ise, sabrl ve direken bir almann bilinmesini olanakl hale getirdii tm eylerden,
ilk insanlar gibi tamamen habersiz kalmaya devam ettiler. nk,
ensonu, tanr, idealistlere gre, aklanamyor ve onlar iin, geriye
hibir kant bulunmayan bir inan kalyor. dealistler, dnyann bir
yaradl olmas zorunluluunu tantlamak istedikleri zaman, bize,
maddenin her zaman varolmadn aa yukar bir balangc olmas gerektiini sylerken, asla bir balangc olmam olan bir tanrya bavuruyorlar. Bu aklamann neresi daha aydnlktr?
Materyalistler ise kantlarn savunmak iin, insanlarn bilgi-
56
Georges Politzer
sizliklerinin snrlarn geride brakarak gitgide gelitirdikleri bilimden yararlanacaklard.

Peki, bilim, ruhun maddeyi yaratm olmasn dnmemize
[sayfa 63] izin verir mi? Hayr.
Salt bir ruh tarafndan yaradl fikri, anlalmaz bir eydir,
nk biz, deney ve gzlemimizde byle bir ey tanmyoruz. Bunun olanakl olabilmesi iin, idealistlerin dedikleri gibi, ruhun maddeden nce yalnz bana varolmas gerekecekti, oysa bilim bunun
olanak-d olduunu ve hibir zaman maddesiz bir ruh olmadn
bize tantlyor. Tersine, ruh (akl) her zaman maddeye baldr ve
zellikle insan ruhu (akl), fikirlerimizin ve dnmemizin kayna
olan beyne baldr. Bilim, fikirlerin boluk iinde varolduklarn kavramamza izin vermiyor...
u halde, tanr ruhunun varolabilmesi iin bir beyin olmas
gerekecekti. Bunun iindir ki, maddeyi, dolaysyla insan yaratan
tanr deildir, ama ruh-tanry yaratm olan insan beyni biimindeki maddedir, diyebiliriz.
Daha ilerde, bilimin, bize, bir tanrya ya da onun zerinde
zamann etkisiz olaca ve kendisinin, srenin, hareketin ve deiikliin dnda kalaca herhangi bir eye inanmak olanan verip vermediini greceiz.
Bundan sonra, bir yargya varabiliriz. Felsefenin temel sorununa verdikleri yantta:
V. MATERYALSTLER HAKLIDIRLAR VE
BLM ONLARIN DDALARINI TANITLAR
Materyalistler unlar ileri srmekte hakldrlar:
1. Berkeleyin idealizmine ve onun maddesizcilii ardna gizlenen filozoflara kar, bir yandan dnyann ve eylerin bizim dncemiz dnda da pekala varolduunu ve varolmak iin bizim dncemize gereksinmeleri bulunmadn; te yandan, eyleri, bizim
dncelerimizin yaratmadn, tersine, bize fikirlerimizi eylerin
verdiklerini ileri srerken,
2. Maddenin ruh tarafndan yaratldn ileri srmekle, yani
son srarda, tanrnn varln ileri srmekle ve tanrbilimleri [sayfa 64]
savunmakla sonulanan btn idealist felsefelere kar, materyalistler, bilimlere dayanarak, ruhu, maddenin yarattn, maddenin
Georges Politzer
57
yaradln aklamak iin tanr varsaymna gereksinme bulunmadn ileri srer ve kantlarlar.
Not dealistlerin sorunlar koyu biimine dikkat etmeliyiz.
Tanry insann yaratm olduunu grdmz halde, onlar, insan
tanrnn yarattn ileri srerler. Gene biz, gerekte, tam tersinin
doru olduunu grrken, onlar, maddeyi, ruhun yarattn iddia
ederler. te burada, eylere bak, bak asn ylesine tersine
eviri vardr ki, bunu belirtmek zorundayz. [sayfa 65]
OKUMA PARALARI
V. . Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 72-85; Doa
nsandan nce Var myd?; s. 85-93: nsan Beyni ile mi Dnr?
Friedrich Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, dealizm ve Materyalizm, s. 20 vd.
58
Georges Politzer
BENC BLM
NC BR FELSEFE VAR MIDIR?
BLNEMEZCLK
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
Niin nc bir felsefe?

Bu nc felsefenin ileri srd kantlar.
Bu felsefe nereden geliyor?
Vard sonular.
Bu nc felsefe nasl rtlr?
Varg.
I. NN NC BR FELSEFE?
Bu ilk blmlerden sonra, bize yle gelebilir ki, btn teorileri, iki byk akm, yani idealizm ve materyalizm paylatna gre,
btn bu felsefi dn biimleri ortasnda kendi yerimizi bulmak, olduka kolaydr. Ve gitgide, kantlarn, materyalizm lehine
savat kans kesinlik kazanyor.
yle grnyor ki, birka incelemeden sonra, bizi, usun (akln) felsefesine, yani materyalizme doru gtren yolu yeniden bulduk.
Ama iler bu kadar basit deil. Daha nce de belirttiimiz
[sayfa 66] gibi, zamanmzn idealistleri, piskopos Berkeley kadar ak
Georges Politzer
59
yrekli deiller. Onlarn dnceleri, ok daha kurnazca bir biime sokulmu, ve yeni terminolojiyle bulanklatrlm bylece, saf
kiiler, bu fikirleri, modern bir felsefe olarak kabul etmilerdir.17
Grdk ki, felsefenin temel sorusuna, ancak birbirine tamamyla kart, birbiriyle eliik ve uzlamaz iki yant verilebilir. Bu iki
yant, ok aktr ve hibir karkla meydan vermez.
Gerekten de, aayukar 1710a kadar, sorun yle konuyordu: bir yanda, dncemizin dnda maddenin varolduunu ileri
srenler bunlar materyalistlerdi; te yanda, Berkeley ile birlikte
maddenin varln yadsyanlar, maddenin yalnzca bizde, bizim ruhumuzda varolduunu ileri srenler bunlar idealistlerdi.
Ama bu dnemde, bilimler ilerlerken, baka filozoflar da iin
iine kart; bunlar, bu iki teori arasna bir karklk sokan bir felsefe akm yaratarak, idealistler ile materyalistler arasndaki oy dengesini bozmaya altlar; bir nc felsefenin aranmas, bu karkln kayna oldu.
II. BU NC FELSEFENN LER
SRD KANITLAR
Berkeleyden sonra gelitirilerek hazrlanan bu felsefenin esasna gre, eylerin gerek doasn bilmeye almak yararszdr ve
biz, grnlerden baka bir eyi bilemeyiz.
Onun iindir ki, bu felsefeye, bilinemezcilik (agnostisizm)
denir. (Yunancada: a, olumsuzluk bildirir; gnostikos, bilinirlik, bilinebilir anlamna gelir; agnostisizm ise, bilinemezcilik demektir.)
Bilinemezcilere gre, dnyann, gerekte, ruh mu, yoksa [sayfa 67] doa m olduu bilinemez. eylerin d grnlerini tanmak,
bizim iin olanakldr, ama gerei tanyamayz, bilemeyiz.
Gne rneini alalm. Daha nce grdk ki, gne ilk insanlarn dndkleri gibi, dz ve krmz bir daire deildir. Demek
ki, bu daire, bir yanlsamadan, bir grnten baka bir ey deildir
(grn, bizim eyler hakknda sahip olduumuz yzeysel fikirdir,
onun gerei deildir).
Bunun iindir ki, idealistler ile materyalistlerin, eylerin madde mi, ruh mu olduklarn, eylerin bizim dncemizin dnda
17
60
Georges Politzer
varolup olmadklarn; bizim iin onlar tanyp bilmenin olanakl

olup olmadn anlamak iin tarttklarn dikkate alarak, bilinemezciler, grnler pekala bilinebilir, ama gerek hibir zaman
bilinemez diyorlar.
Onlar diyorlar ki, duyularmz bizim eyleri grmemizi, duymamz, onlarn d grnmlerini, d ynlerini, yani grnlerini tanmamz salar; yleyse bu grnler, bizim iin mevcuttur; onlar,
felsefe dilinde bizim-iin-ey denilen eyi olutururlar. Ama biz,
bizden bamsz olan eyi, kendine zg ve kendinde-ey denilen eyi, kendi gerei ile tanyamayz, bilemeyiz.
Durmakszn bu konu zerinde tartan idealistler ile materyalistler, tpk biri mavi, teki pembe gzlk takp da karda gezinen ve karn gerek renginin ne olduunu tartan iki adama benzetilebilirler. Varsayalm ki, gzlklerini hi karamyorlar. Bir gn
karn gerek rengini bilebilecekler midir? Hayr. te, kimin hakl
olduunu anlamak iin tartan idealistler ile materyalistlerin, biri
mavi, teki pembe gzlk takyor. Hibir zaman gerei bilemeyeceklerdir. Kar hakknda kendileri-iin bir bilgi edinecekler, her
biri kendine gre, kendi tarznda grecektir, ama hibir zaman kendinde-kar bilemeyeceklerdir. te bilinemezcilerin dn tarzlar byledir. [sayfa 68]
III. BU FELSEFE NEREDEN GELYOR?
Bu felsefenin kurucular, Hume (1711-1776) skoyal, Kant
(1724-1804) bir Almand. Her ikisi de materyalizm ile idealizmi
uzlatrmaya altlar.
te, Leninin Materyalizm ve Ampiryokritisizm adl kitabnda aktard Humeun dn tarzndan bir para:
nsanlarn doal igdleriyle ya da doal yetenekleriyle kendi duygularna gvenmeye eilimli olduklar ve
bizim alglarmza baml olmayan ve duyarlkla bezenmi
btn varlklarla birlikte ortadan kalktmz takdirde bile
varolacak olan bir d evrenin varl, en ufak bir uslamlama yapmadan ya da hatta uslamlamaya bavurmadan
nce, her zaman varsaydmz apak belli bir ey olarak
kabul edilebilir. ... Ama btn insanlarn bu evrensel ve
birincil kans, bize, zihnimizde hibir eyin bir simgesi ya
Georges Politzer
61
da algs dnda varolamayacan ve duyumlarn zihin

ve nesne arasnda dorudan doruya herhangi bir mdahalede (Intercourse) bulunma yeteneinden yoksun olarak bu imgelerin ierisinden getii birer kanaldan baka
bir ey olmadn reten birazck felsefeyle hemen sarslr. Grmekte olduumuz masa; ondan uzaklatka
daha kk grnr, ama bizden bamsz olarak varolan gerek masa, deimez; o halde bizim zihnimiz, masann imgesinden baka bir eyi alglamamtr. Usun gsterdikleri bunlardr.18
Gryoruz ki, Hume, her eyden nce, saduyuya uygun
geleni, yani bize baml bulunmayan d evrenin varln kabul
ediyor. Ama hemen ardndan bu varl nesnel bir gerek olarak
kabul etmeyi reddediyor. Ona gre, bu varlk, bir imgeden baka
bir ey deildir ve bu varl, bu imgeyi kaydeden duyularmz, ruh
ile nesne arasnda herhangi bir iliki kurma yeteneinde deildir.
Ksacas, biz, eylerin ortasnda, sanki, perde zerinde [sayfa 69]
nesnelerin imgesini onlarn varln saptadmz, ama imgelerin
kendileri ardnda, yani perdenin ardnda herhangi bir eyin bulunmad bir sinemada yayor gibiyiz.
imdi, bizim aklmzn eyleri nasl tand bilinmek istenirse, bu, bizzat zihnin enerjisine ya da bir tr grlemez ve bilinemez bir ruhun varsaymna ya da bizce ok daha az bilinen bir baka nedene bal olabilir.19
IV. VARDII SONULAR
te gzkamatrc, ayrca da ok yaygn bir teori. Tarih boyunca, felsefe teorileri arasnda, eitli grnmler altnda bu teoriyle
karlayoruz; zamanmzda ise, ona tarafsz kalmak ve bilimsel
bir ihtiyatllk iinde durumunu korumak savnda olanlarda raslyoruz.
u halde, bu dn tarzlarnn doru olup olmadn ve
bunlardan hangi sonularn ktn incelememiz gerekir.
Eer, bilinemezcilerin savunduklar gibi, eylerin gerek doa18
19
62
V. . Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 25-26.

Georges Politzer
sn bilmemiz gerekten olanakl deilse, eer bizim bilgimiz eylerin

grn ile snrlysa, o zaman, nesnel gerein varln ileri sremeyiz ve eylerin kendi balarna varolup olmadklarn bilemeyiz.
Bize gre rnein, otobs nesnel bir gerektir; bilinemezci ise, bize
diyor ki, bu kesin deil, bu otobsn bir dnce mi, yoksa bir
gerek mi olduu bilinemez. Demek ki, dncemizin, eylerin yanss olduunu savunmamz yasaklyor. Gryoruz ki, ite burada,
tam bir idealist dn tarznn ortasndayz, nk, eylerin varolmadklarn ileri srmekle, ksaca onlarn varolup olmadklarnn
bilinemeyeceini ileri srmek arasndaki fark, pek byk deildir!
Bilinemezcinin, eyleri, bizim-iin-eyler ve kendindeeyler olarak birbirinden ayrdn grdk. Demek ki, bizim-iineylerin incelenmesi, renilmesi olanakldr, bu [sayfa 70] bilimdir;
ama kendinde-eylerin incelenmesi olanakl deildir, nk, bizim
dmzda varolan eyleri tanyamayz, bilemeyiz.
Bu dn tarznn sonucu udur: Bilinemezci, bilimi kabul
eder, ve ancak, doadan btn doast gleri karp atmak
kouluyla bilim yaplabileceinden, bilim karsnda, materyalisttir.
Ama eklemekte acele eder ki, bilim, bize ancak grnleri
verir, ve te yandan, gerekte maddeden baka bir ey bulunmadn, ya da hatta maddenin varolduunu, ya da tanrnn varolmadn, hibir ey tantlamaz. nsan akl bu konuda hibir ey bilemez,
yleyse bu konulara burnunu sokmamaldr. Dinsel inan gibi
kendinde-eyleri bilmenin baka yollar varsa, bilinemezci, bunu da
bilmek istemez ve bunu tartma hakkn kendinde bulmaz.
Demek ki, bilinemezci, yaamn gidiine ve bilimin yapsna
gelince, materyalisttir; ama materyalizmi olumlamaya cret edemeyen, her eyden nce idealistlerle sorun karmamaya alan
ve dinle atma haline girmemeye zen gsteren bir materyalisttir.
Utanga bir materyalisttir.20
Vard sonu udur ki, bilimin derin deerinden kuku duymakla ve bilimde yalnzca grnleri grmekle, bu nc teori,
bize, bilime hibir gereklik yklememeyi tler ve herhangi bir
eyi renmeye almann, ilerlemeye katkda bulunmak iin aba
gstermenin, tamamen yararsz olduunu ileri srer.
20
Friedrich Engels, topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, Giri, Sol Yaynlar, Ankara 1993, s. 37.
Georges Politzer
63
Bilinemezciler yle diyorlar: Eskiden, insanlar, gnei dz

bir daire olarak gryorlard ve gerein yle olduunu sanyorlard; yanlyorlard. Bugn, bilim bize, gnein grdmz gibi olmadn sylyor ve her eyi aklayacan ileri sryor. Ama gene
biz biliyoruz ki, bilim de bir nceki gn yaptn, bugn ykarak, sk
sk yanlyor. Dn yanl [sayfa 71] bugn doru, ama yarn yanl. Bylece, diye savunuyorlar bilinemezciler, bilemeyiz; akl, bize kesin
hibir bilgi. getirmez. Ve eer, rnein dinsel inan gibi akldan baka aralar, bize mutlak olarak kesin bilgiler vermeyi iddia ederlerse, bilim, bizi bunlara inanmaktan bile alkoyamayacaktr. Bilime
kar gven ve inanc zayflatarak, bilinemezcilik, bylece, dinlere
geri dn hazrlar.
V. BU NC FELSEFE NASIL RTLR?
Grdk ki, materyalistler, savlarn tantlamak iin, yalnzca
bilimden deil, ama ayn zamanda bilimlerin denetlenmesine olanak veren deneyimden de yararlanrlar. Pratiin salad lt
sayesinde eyler bilinebilir, tannabilir.
Bilinemezciler, bize d dnya vardr ya da yoktur diye iddia
etmek olana yoktur, diyorlar.
Oysa, pratik ile dnyann ve eylerin varolduklarn biliyoruz.
Bizim eylerden edindiimiz fikirlerin akla-yatkn, aklsz olmayan
fikirler olduunu, eylerle kendimiz arasnda kurduumuz ilikilerin
gerek ilikiler olduunu biliyoruz.
Bu nesneleri, onlarda algladmz niteliklere gre,
kendi yararmza kullanmaya baladmz an, duyusal alglarmzn doruluunu ya da yanlln yanlmaz bir snamadan geirmekteyizdir. Bu alglar yanlsa, bir nesnenin onlara gre kestirdiimiz kullanm yolunun da yanl
olmas ve abamzn boa gitmesi gerekir. Ama amacmza varmay baarrsak, o nesne ile onun bizdeki ideasnn uyutuunu anlarsak; nesne, ereimiz iin kendisinden beklediimizi verirse, o zaman bu, bizim o nesne ve
onun nitelikleri zerine olan alglarmzn kendi dmzdaki gereklikle uyutuunun o lde olumlu kantdr. Ve
bir baarszla uradmz zaman, baarszlmzn nedenini bulmada genellikle pek gecikmeyiz; kendisine da-
64
Georges Politzer
yanarak i grdmz algnn ya eksik ve yzlek, ya da

baka alglarn sonular ile onlarn elvermedii [sayfa 72] bir
tarzda birletirilmi olduunu kusurlu usa vurma dediimiz ey budur anlarz. Duyularmz gerektii gibi eitmeye ve kullanmaya, ve eylemimizi gerektii gibi edinilmi ve kullanlm alglarn belirledii snrlar iinde tutmaya ne kadar dikkat edersek, eylemimizin sonucunun,
alglarmzla alglanan nesnelerin nesnel doas arasndaki uyumay gsterdiini o kadar iyi anlayacaz. imdiye
kadar, bilimsel olarak denetlenmi duyu-alglarmzn, zihnimizde, doalar gerei, d alem bakmndan gereklikle atmal idealar yaratt, ya da d alemle onun bizdeki duyu-alglar arasnda bir i badamazlk bulunduu
sonucuna varmamza yolaan tek bir rnek yoktur.21
Engelsin tmcesini alarak, rein (varlnn -.) kant,
onun yenmesindedir (ngiliz atasz) diyeceiz. Eer rek varolmasayd, ya da bir fikirden baka bir ey olmasayd, rei yedikten sonra almz hi de giderilmi olmazd. Onun iin eyleri tanmamz ve fikirlerimizin geree uyup uymadklarn grmemiz
pekala mmkndr. Bilimin verilerini deneyim yoluyla ve bilimlerin teorik sonularnn pratikteki uygulamalar demek olan sanayi
yoluyla denetlememiz olana vardr. Eer biz, yapay kauuk elde
edebiliyorsak, bu, bilim, kauuk olan bu kendinde-eyi biliyor,
tanyor demektir.
u halde gryoruz ki, kimin hakl olduunu anlamaya almak yersiz ve gereksiz deildir, nk, bilimin debilecei teorik
yanlglar ortasnda, deneyim, bize, her keresinde gerekten bilimin
hakl olduunun kantn verir.
VI. VARGI
18. yzyldan beri, bilinemezcilikten az ya da ok yararlanm
olan eitli dnrlerin, bu felsefeyi, bazan idealizme, bazan da
materyalizme doru ekmi olduklarn [sayfa 73] grrz. Bu dnrler, Leninin dedii gibi, yeni szcklerin ardna gizlenerek, hatta kendi dnce dzenlerini payandalamak iin bilimden
21
Friedrich Engels, topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, Giri, s. 38.
Georges Politzer
65
yararlandklarn bile ileri srerek, iki teori arasnda karklk yaratmaktan baka bir ey yapmazlar; bylelikle de, baz kiilerin, bilimden yararlandklar iin idealist olmadklarn, ama kantlarnda ta
sonuna kadar gitmeyi gze alamadklar ve tutarl olmadklar iin
de materyalist olmadklarn bildirmek olanan veren rahat bir felsefe edinmelerine olanak salar.
Gerekten, bilinemezcilik, utanga bir materyalizmden baka nedir? Bilinemezci doa kavram, batan sona
materyalisttir. Btn doal alem, yasalara bamldr, ve
bir d etkinin ie karmasn kesinlikle darr. Ancak, bilinemezci, unu ekler: bilinen evrenin tesinde ycelerden yce bir varln bulunduunu ileri srmemizi de rtmemizi de salayacak hibir aracmz yoktur.22
Bu felsefe, demek ki idealizme yardm ediyor ve bilinemezciler; kendi uslamlamalarnda tutarsz olduklarndan, sonunda idealizme varyorlar. Bilinemezciyi kazyn, diyor Lenin, idealisti bulacaksnz.
Grdk ki, materyalizm ile idealizmden hangisinin hakl olduu bilinebiliyor.
imdi gryoruz ki, bu iki felsefeyi uzlatrmak iddiasnda
olan teoriler, gerekte idealizmi tutmaktan baka bir ey yapmyorlar, felsefenin temel sorusuna nc bir yant getirmiyorlar, bu
bakmdan da, nc bir felsefe yoktur. [sayfa 74]
OKUMA PARALARI
V. . Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 25-27; 145-152.
s. 20 vd..
F. Engels, topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, Giri, s. 3055.
22
66
Georges Politzer
YOKLAMA SORULARI
GR
1. Militan ii iin, felsefe renmek ne nem tar?
2. Militan ii, iin, diyalektik materyalizmi renmek zellikle
ne nem tar?
BRNC BLM
1. Felsefenin temel sorunu nedir?
2. dealizm ve materyalizm szcklerinin yolat, devam eden
anlam karkln aklaynz ve dzeltiniz
KNC BLM
dealistlerin balca kantlar nelerdir?
NC BLM
dealizm ile materyalizmin birbirlerine kar olduklar noktalar
nelerdir?
DRDNC BLM
Dnyann yalnzca bizim dncemizde mevcut olduunu ileri
srenleri nasl yantlamak gerekir?
BENC BLM
dealizm ile materyalizm arasnda nc bir felsefeye yer var
mdr? [sayfa 75]
Georges Politzer
67
68
Georges Politzer
KNC KISIM
FELSEF MATERYALZM
Georges Politzer
69
70
Georges Politzer
BRNC BLM
MADDE VE MATERYALSTLER
I.
II.
III.
IV.
V.
Madde nedir?
Birbirini izleyen madde teorileri.
Materyalistlere gre madde nedir?
Uzay, zaman, hareket ve madde.
Varg.
LKN btn materyalistler iin ortak olan fikirleri, bunu izleyerek btn materyalistlerin idealist felsefelere kar kantlarn
belirttikten, ve ensonu, bilinemezciliin yanlgsn gsterdikten sonra,
imdi bu bilgilerden sonular karacaz ve aadaki iki soruya
kendi yantlarmz getirerek materyalist kantlar glendireceiz:
1. Madde nedir?
2. Materyalist olmann anlam nedir?
I. MADDE NEDR?
Sorunun nemi. Ne zaman nmzde zmlenecek bir
sorun olsa, sorularmz ok ak bir biimde sormalyz. [sayfa 79] Ger-
Georges Politzer
71
ekten, burada, doyurucu bir yant vermek o kadar kolay bir i

deildir. Bu soruya yant verecek duruma gelebilmemiz iin, bir
madde teorisi yapmamz gerekir.
Genellikle, insanlar, maddenin, kendisine dokunulabilen, dayankl ve kat bir ey olduunu dnrler. Eski Yunanda da madde, bu biimde tanmlanyordu.
Bugn, bilimlerin yardmyla, biliyoruz ki, bu tanmlama tam
deildir.
II. BRBRN ZLEYEN MADDE TEORLER
(Amacmz, bilimsel aklamalara girimeden, maddeye
ilikin eitli teorileri, olabildiince yaln bir biimde gzden geirmektir.)
Eski Yunanllarda, maddenin, sonsuz olarak blnemeyen,
nfuz edilemeyen dolu bir gerek olduu dnlyordu. Paralar,
bir andan sonra artk blnemez deniyordu ve bu paracklara atom
(atom = blnmez) ad veriliyordu. yleyse bir masa, bir atomlar
kmesi, bir atomlar topadr. Gene, bu atomlarn birbirlerinden
farkl olduklar dnlyordu; zeytinyann atomlar gibi, przsz ve yuvarlak atomlar vard, sirkenin atomlar gibi, prtkl ve
engelli atomlar vard.
Bu teoriyi, dnyann materyaliste aklamasn ilk kez
denemi olan antika materyalisti Demokritos kurmutur. Demokritos, rnein, insan bedeninin kaba atomlardan olutuunu, ruhun
ise daha ince atomlar yn olduunu dnyordu. Ve tanrlarn
varln kabul ettii, ama gene de her eyi maddeci bir biimde
aklamak istedii iin, tanrlarn kendilerinin de son derece ince
atomlardan olutuklarn sylyordu.
19. yzylda bu teori byk bir deiiklie urad.
Gene, maddenin atomlara blnd, atomlarn da birbirlerini eken ok kat paracklar olduu dnlyordu. [sayfa 80] Yunanllarn teorisi terkedilmiti, ve bu atomlar, artk przsz ya da
engel biiminde kabul edilmiyordu, ama nfuz edilmez, blnmez olduklarn ve birbirlerine kar bir ekim hareketine tutulmu
bulunduklar savunulmaya devam ediliyordu.
Bugn, atomun nfuz edilemez ve paralara ayrlmaz (yani
blnmez) madde tanesi olmad, ama atomun kendisinin de,
72
Georges Politzer
atom ktlesinin hemen hemen tmnn younlam bulunduu

bir ekirdein evresinde byk bir hzla dnen ve elektron denilen
paracklardan (partikllerden) olutuu tantlanyor. Atomun kendisi ntr ise de, elektronlar ve ekirdek bir elektrik yk ile ykldr, ama ekirdein pozitif yk, elektronlarn tad negatif
yklerin toplamna eittir. Madde, bu atomlardan olumu bir ktledir ve kendisi zerinde etkiye bir direnle kar koyuyorsa, bu
kendisini oluturan paracklarn hareketi nedeniyledir.
Maddenin elektrie ilikin zelliklerinin bulunuu, zellikle
elektronlarn kefedilmesi, 20. yzyln banda, idealistlerin, bizzat
maddenin varlna kar bir saldrya gemelerine yolat. yle
iddia ediyorlard: Elektronda maddi olan hibir ey yoktur. Elektron, hareket halindeki elektrik yknden fazla bir ey deildir. Peki,
negatif ykte madde yoksa, pozitif ekirdekte neden olsun? Madde
yokolmutur. Yalnzca enerji vardr!
Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizmde (blm V) enerji
ile maddenin birbirinden ayrlmaz eyler olduklarn gstererek,
eyleri yerli yerine oturtmutur. Enerji, maddidir ve hareket, maddenin varolu biiminden baka bir ey deildir. Ksacas, idealistler bilimin bulgularn tersine evirerek yorumluyorlard. Bilim, maddenin o zamana kadar bilinmeyen ynlerini, grnmlerini, apak
bir biimde ortaya koyar koymaz, idealistler, hemen, madde ile
hareketin birbirinden ayr iki gerek olduklar sanld zamanlarda,
kendisi hakknda sahip olunan eski fikre uygun olmad [sayfa 81]
bahanesiyle, maddenin varolmad sonucunu karyorlard.23
III. MATERYALSTLERE GRE MADDE NEDR?
Bu konuda, bir ayrm yapmak zorunludur. lkin unu grmek gerekir:
1. Madde nedir?
sonra,
2. Madde nasldr?
Materyalistler, birinci soruya, madde, bizim ruhumuzdan
23
Bu blmn Birbirini zleyen Madde Teorileri bal altndaki ikinci kesimi, Luce
Langevin ve Jean Orcelin yardmyla yeniden gzden geirilerek dzeltilmitir. Madde
yapsnn incelenmesinde yzyln bandan bu yana yaplm olan ilerlemeler hakknda
F. Joliot-Curieye baknz: Textes Choisis, Editions Sociales, s. 85-89.
Georges Politzer
73
bamsz, bir d gerektir ve varolmak iin bizim ruhumuza gereksinmesi yoktur, yantn verirler. Lenin bu konuda, yle der: Madde kavram, bize duyum iinde verilen nesnel gerekten baka bir
ey ifade etmez.24
imdi ikinci soruya, yani Madde nasldr? sorusuna, materyalistler, Buna yant vermek bize deil, bilime der. diyorlar.
Birinci yant, eski alardan zamanmza kadar deimemitir:
kinci yant ise deiir ve deimek zorundadr, nk bilimlere, insan bilgilerinin durumuna baldr. Bu, son ve kesin bir yant
olmuyor.
Gryoruz ki, sorunu iyi koymak ve idealistlerin iki sorunu
birbirine kartrmalarna izin vermemek mutlaka zorunludur. Bu
iki soruyu birbirinden ayrmak, balca sorunun birinci soru olduunu ve bu soruya yantmzn, eskiden beri; her zaman deimez
kaldn gstermek ok gereklidir. [sayfa 82]
nk maddenin biricik zellii, ki felsefi materyalizm onun tannmasna baldr, nesnel bir gereklik olmas, zihnimizin dnda varolmas zelliidir.25
IV. UZAY, ZAMAN, HAREKET VE MADDE
Maddenin bizim dmzda varolduunu iddia ediyorsak, bunun gerekliini gsterdiimiz iin, ayn zamanda, biz belirtmi
oluyoruz ki:
1. Madde, zaman ve uzay iinde vardr.
2. Madde hareket halindedir.
dealistler ise, zamann ve uzayn bizim ruhumuzun fikirleri
olduunu dnrler (bunu, ilk kez savunan Kant olmutur). Onlara gre, uzay, eylere bizim verdiimiz bir biimdir ve insan ruhundan domutur. Zaman iin de durum ayndr.
Materyalistler, tersine, iddia ederler ki, uzay bizde deildir,
ama biz uzayn iinde bulunuyoruz. Gene iddia ederler ki, zaman,
yaammzn aknn vazgeilmez kouludur. Ve o halde, zaman ve
uzay, bizim dmzda varolan maddeden ayrlmazlar.
...her Varln temel biimleri uzay ve zamandr, ve
24
25
74

Georges Politzer
zaman dnda bir Varlk, uzay dnda bir Varlk denli

byk bir samalktr.26
Demek ki, bilinten bamsz bir gerek olduunu dnyoruz. Hepimiz, dnyann bizden nce de varolmu olduuna ve bizden sonra da varolmay srdreceine inanyoruz. Dnyann, varolmak iin bize gereksinme duymadna inanyoruz. Parisin bizim
douumuzdan nce varolduu ve kesin olarak yerlebir edilmedike, bizim lmmzden sonra da varolaca inancndayz. Parisin,
kendisini dnmediimiz zamanda da varolduu gibi, hibir zaman [sayfa 83] ayak basmadmz ve adlarn bile bilmediimiz onbinlerce kentin de bizim haberimiz olmadan varolduklarndan eminiz.
nsanln genel kans bu yoldadr. Bilimler, idealistlerin btn dzenbazlklarn sfra indiren bu kant, bir akla ve salamla kavuturmulardr.
Doa bilimleri, yeryznn insann da, baka herhangi bir canl varln da varolmad, varolamad bir
durumda da, varolduunu kesin olarak dorular. Organik madde, ok sonradan gelen bir olgudur, uzun bir
evrimin rndr.27
Bilimler, bize, maddenin zaman ve uzay iinde varolduunu
tantlarken, ayn zamanda maddenin hareket halinde olduunu da
retirler. ada bilimlerin bize saladklar bu son belginlik ok
nemlidir, nk, maddenin hareket yetenei bulunmad, yani
eylemsiz olduu yolundaki eski teoriyi ykmaktadr.
Hareket maddenin varolu biimidir. ... Hareketsiz
madde, maddesiz hareket denli akl almaz bir eydir.28
Biliyoruz ki, dnya, bugnk durumuyla, her alanda uzun bir
evrimin rn, bu bakmdan, yava ve srekli bir hareketin rndr. O halde, maddenin varln ortaya koyduktan sonra, kesinlikle
belirtelim ki: Evren hareket halindeki maddeden baka bir ey
deildir ve bu hareket halindeki madde, uzay ve zamandan baka
bir eyin iinde hareket edemez.29
Friedrich Engels, Anti-Dhring, Sol Yaynlar, Ankara 1995, s. 106.

Friedrich Engels, Anti-Dhring, s. 116.
29
26
27
28
Georges Politzer
75
V. VARGI
Gsterilen bu gereklerden u sonu kyor ki, tanr fikri,
evrenin yaratcs bir salt ruh fikri anlamszdr; nk, zaman ve
uzay dnda bir tanr, varolamayacak bir eydir. [sayfa 84]
Zaman dnda varolan, yani hibir an varolmayan, ve uzay
dnda varolan, yani hibir yerde varolmayan bir tanrya inanmak
iin, idealist gizemciliine katlmak, bu nedenle hibir bilimsel denetimi kabul etmemek gerekir.
Materyalistler, bilimin varglaryla glenmi olarak, maddenin uzay iinde ve belli bir anda (yani zaman iinde) varolduunu
iddia ederler. O halde, evren yaratlm olamaz, nk, tanrya dnyay yaratmak iin hibir an olmam olan bir an gerekirdi (mademki tanr iin zaman mevcut deildir) ve dnyann hiten ortaya
km, yani yoktan var edilmi olmas gerekirdi.
Yaradl kabul etmek iin, demek ki, ilkin evrenin varolmad bir ann varolduunu, sonra da hiten bir ey ktn kabul etmek gerekir ki, bilim bunu kabul edemez.
Gryoruz ki, idealistlerin kantlar, bilimlerle kar karya
geldiklerinde, tutunamazlar; oysa materyalist filozoflarn kantlar,
bilimlerin kendilerinden ayrlamazlar. Bylece, bir kez daha materyalizm ile bilimleri birbirine balayan sk ilikileri belirtmi oluyoruz. [sayfa 85]
OKUMA PARALARI
F. Engels, Anti-Dhring, s. 116.
V. . Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, nc Blm,
s. 153-161; Beinci Blm, s. 277-349.
76
Georges Politzer
KNC BLM
MATERYALST OLMAK NE DEMEKTR?
I. Teori ile pratiin birlii.

II. Dnce alannda materyalizm yanls olmak ne demektir?
III. Pratikte nasl materyalist olunur?
a) Sorunun birinci yn.
b) Sorunun ikinci yn.
IV. Varg.
I. TEOR LE PRATN BRL

Yrttmz incelemenin amac, marksizmin ne olduunu tantmak, materyalist felsefenin diyalektik materyalizm haline
gelerek, marksizmle nasl zdeletiini gstermektir. Daha nceden biliyoruz ki, bu felsefenin temellerinden biri, teori ile pratik arasndaki sk badr.
Materyalistlere gre maddenin ne olduunu ve maddenin
nasl olduunu grdkten sonra, yani bu iki teorik sorudan sonra,
materyalist olmann ne anlama geldiini, yani [sayfa 86] materyalistin
Georges Politzer
77
nasl davrandn sylemek zorunludur. Bu da, bu sorunlarn pratik

yandr.
Materyalizmin esas, dncenin kayna olarak, varl kabul etmektir. Ama srekli olarak bunu yinelemek yeterli midir? Materyalizmin tutarl, gerek bir yanls olmak iin: 1. dnce alannda;
2. eylem alannda materyalist olmak gerekir.
II. DNCE ALANINDA MATERYALZM YANLISI
OLMAK NE DEMEKTR?
Dnce alannda materyalizm yanls olmak, materyalizmin
temel formln, yani varln dnceyi yaratt formln ve bu
formln nasl uygulanabileceini bilmektir.
Varlk dnceyi yaratr dediimiz zaman, soyut bir forml
dile getirmi oluyoruz, nk, varlk ve dnce szleri soyut szlerdir. Burada varlk dendii zaman, szkonusu olan, genel olarak varlktr; dnce dendiinde de, genel olarak dnce denmek isteniyor. Varlk genel olarak dnce gibi, znel bir gerektir.
(Birinci Ksm, Drdnc Blm, znel gerek ile nesnel gerekin aklamasna baknz); znel gerek mevcut deildir, bu
bir soyutlamadr. O halde, Varlk dnceyi yaratr demek, soyut
bir formldr; nk, soyutlamalardan olumutur.
Bunun gibi, rnein, atlar ok iyi tanyoruz, ama attan, szettiimiz zaman, genel olarak at demek istiyoruz; yleyse genel olarak at bir soyutlamadr.
Eer atn yerine genel olarak insan ya da varl koyacak
olursak, bunlar da gene soyutlamalardr.
Ama, genel olarak at mevcut deilse, nedir varolan? zel
olarak atlar. Ben genel olarak atlara bakyorum, zel olarak atlara
deil diyen bir veteriner, herkesi kendine gldrr, insanlar hakknda ayn eyleri syleyecek bir doktor iin de durum ayndr.
yleyse, genel olarak varlk yoktur, ama, zel nitelikleri [sayfa
87] olan zel varlklar vardr. Dnce iin de durum ayndr.
Diyeceiz ki, yleyse, genel olarak varlk soyut bir eydir.
zel varlk somut bir eydir; genel olarak dnce ve zel dnce
iin de durum ayndr.
Materyalist, varln nerede olduunu, dncenin nerede olduunu, btn durumlarda tanmasn ve somutlatrmasn bilen
78
Georges Politzer
kimsedir.
rnek: beyin ve fikirlerimiz.
Genel soyut forml, somut bir formle dntrmeyi bilmemiz gerekir. Demek ki, materyalist, beyni varlk olarak ve fikirlerimizi dnce olarak zdeletirecektir. yle dnecektir: fikirlerimizi (dnceyi) yaratan beyindir (varlktr). Bu, basit bir rnektir; ama biz, imdi daha karmak bir rnei, insan toplumu rneini ele alalm ve bir materyalistin nasl uslamlayacan grelim.
Toplum yaam ana izgileriyle bir ekonomik yaamdan ve
bir siyasal yaamdan oluur. Ekonomik yaam ile siyasal yaam
arasndaki ilikiler nelerdir? ... Somut bir forml haline getirmek
istediimiz bu soyut formln birinci etkeni nedir?
Materyaliste gre birinci etken, yani varlk, toplumu toplum
yapan, ona can veren, ekonomik yaamdr. kinci etken, yani dnce, varlk tarafndan yaratlm olan ve ancak onunla yaayabilen
siyasal yaamdr.
Demek ki, materyalist, mademki siyasal yaam, ekonomik
yaamn bir rndr, ekonomik yaam, siyasal yaam aklar diyecektir.
Burada zeti yaplan bu gzlem, tarihsel materyalizmin kkdr ve ilk kez Marx ve Engels tarafndan yaplmtr.
te daha ince bir baka rnek: ozan. Elbette ki, ozan aklamak iin saysz eler iin iine karr; ama biz, burada, bu sorunun bir ynn gstermek istiyoruz.
Genellikle denilecektir ki, ozan (iir) yazar; nk esin, onu
yazmaya iter. Byle sylemek, ozann, neden unu [sayfa 88] deil de,
daha ok bunu yazdn aklamaya yeter mi? Hayr. Kukusuz,
ozann kafasnda dnceler vardr, ama ozan, ayn zamanda, toplum iinde yaayan bir varlktr. Greceiz ki, ilk etken, ozana kendi
zel yaamn veren toplumdur; ikinci etken, ozann beyninde tad
fikirlerdir. O halde, elerden biri, ozan aklayan temel e,
toplum, yani ozann bu toplum iinde yaad ortam olacaktr.
(Ozan ile diyalektii okuduumuz zaman tekrar karlaacaz,
nk o zaman bu sorunu iyice inceleyebilmek iin btn elere
sahip olacaz.)
Biz, rneklerle gryoruz ki, materyalist, materyalizmin formln her zaman ve her yerde, her an ve btn durumlarda, uygulamay bilir.
Georges Politzer
79
III. PRATKTE NASIL MATERYALST OLUNUR?

a) Sorunun birinci yn.
Yukarda grdk ki, nc bir felsefe yoktur, ve eer materyalizmin uygulanmasnda tutarl olunmazsa, ya idealist olunur ya
da idealizm ve materyalizm karmas gibi bir ey elde edilir.
Burjuva bilgini, incelemelerinde ve deneylerinde, her zaman
materyalisttir. Bu normaldir, nk, bilimde ilerlemek iin madde
zerinde almak gerekir ve eer bilgin, gerekten, maddenin yalnzca kendi ruhunda varolduunu dnseydi, deney yapmay yersiz, gereksiz bulurdu.
yleyse birok bilgin tr vardr.
1. Tutarl ve bilinli materyalist olan bilginler.30
2. Bilmeden materyalist olan bilginler; yani hemen hemen
hepsi, nk, maddenin varln tanmadan bilim yapmak olana
yoktur. Ama, bu sonuncular arasnda ayrm yapmak gerekir: [sayfa 89]
(a) Materyalizmi izlemeye balayanlar ama yar yolda kalanlar, nk, bunlar materyalist olduklarn sylemeyi gze alamazlar;
bunlar Engelsin utanga materyalistler dedii bilinemezcilerdir.
(b) Tutarsz ve bilmeden materyalist olan bilginler. Onlar,
laboratuvarda materyalisttir, ama ilerinden ktklarnda idealist,
imanl ve dindar olurlar.
Gerekte, bu son sylediklerimiz, fikirlerinde bir dzen salamay becerememiler ya da salamak istememilerdir. Kendi kendileriyle srekli olarak eliki halindedirler. Zorunlu olarak materyaliste olan almalarn, felsefe anlaylarndan ayr tutarlar. Bunlar bilgindir, ama gene de, her ne kadar maddenin varln kesin
olarak yadsmasalar da, eylerin gerek ieriini bilmenin gereksiz
olduunu dnrler ki, bu de pek bilimsel bir tutum deildir. Bunlar, bilgindir, ama gene de, hibir tanta gerek duymadan, olanaksz eylere inanrlar. (rnein Pasteur Branly ve daha bakalar, bilgin olmalarna karn, tanrya inanyorlard, eer bir bilgin tutarl ise
dinsel inancndan vazgemelidir.) Bilim ve [dinsel] inan, kesin
olarak birbirine kardr.
30
80
Baknz: P. Langevin, La Pensee et Laction, Editeurs Franais Reunis, Paris.
Georges Politzer
b) Sorunun ikinci yn.

Materyalizm ve eylem: Gerek materyalistin, bu felsefenin
temeli olan forml, her yerde ve her durumda uygulayan kii olduu doru ise, bunu iyi uygulamaya ok dikkat etmelidir.
imdi grdmz gibi, tutarl olmak gerekir, ve tutarl bir
materyalist olmak iin de, materyalizmi eyleme aktarmak gerekir.
Pratikte materyalist olmak, gerei birinci ve en nemli etken olarak, dnceyi ise ikinci etken olarak alp, materyalizm felsefesine uygun bir biimde davranmaktr.
Hi akllarna getirmeden dnceyi birinci etken olarak alanlar ve byle aldklar anda bilmeksizin idealist olanlarn nasl bir
tutum takndklarn greceiz. [sayfa 90]
1. Dnyada sanki tek bana imi gibi yaayanlara ne denir?
Bireyci. O, kabuuna ekilmi olarak yaar; d dnya, yalnzca onun
iin vardr. Onun iin nemli olan kendisi ve kendi dncesidir. O,
salt bir idealisttir ya da tekbenci (solipsiste) denilen adamdr. (Bu
szn anlam iin, Birinci Ksm, kinci Blme baknz.)
Bireyci bencildir ve bencil olmak, materyalist bir davran
deildir. Bencil, evreni, kendi kiiliinde snrlandrr.
2. renmeye hevesli, renme zevki iin renen kimse;
renmeyi pek benimser, renmekte de glk ekmez, ama
rendiklerini yalnzca kendine saklar. Kendisine ve kendi
dncesine her eyden ok nem verir.
dealist, d dnyaya, geree kapaldr. Materyalist ise, her
zaman geree aktr; onun iin, marksizm kurslarn izleyenler ve
kolayca renenler, rendiklerini bakalarna aktarmaya almaldr.
3. Her eyi kendine gre dnen kii, idealist bir bozulmaya
urar.
O, rnein, kendisi hakknda ho olmayan eyler sylenmi
bulunan bir toplant iin, kt bir toplant diyecektir. eyleri bylece zmlememek gerekir; toplanty kendine gre deil, ama
rgte gre, toplantnn amacna gre yarglamak gerekir.
4. Sektarizm de materyalist bir tutum deildir. nk, sekter
(banaz) kii, sorunlar anlamtr, kendi kendisiyle uyum iinde
olduundan, bakalarnn da kendisi gibi olmas gerektiini iddia
eder. Bu da, gene kendi kendine ve kendi kliine en byk nemi
Georges Politzer
81
vermek demektir.
5. Doktriner de metinleri okumutur, bu metinlerden tanmlamalar karmtr; ama materyalist metinleri aktarmakla yetindii
ve yalnzca bu metinlerle oturup kalkt zaman, gene idealist olur,
nk o zaman da gerek dnya kaybolur. O, rendii formlleri,
geree uygulamadan yineleyip durur. En byk nemi, metinlere,
fikirlere verir. [sayfa 91] Yaam onun bilincinde, metinler biiminde
olup biter ve genellikle doktrinerlerin, ayn zamanda sekter olduu
da grlr.
Devrimin bir eitim sorunu olduunu sanmak ve devrimin
zorunluluu, iilere bir kez iyice anlatlnca, iiler bunu anlamaldrlar, eer anlamak istemiyorlarsa, ille de devrim yapmaya almak gereksizdir demek de sekterliktir, materyalist bir tutum deildir.
nsanlarn anlamadklar durumlar saptamal, neden byle
olduunu aratrmal, basky, burjuva gazetelerinin, radyo ve sinemann propagandasn gzlemeli ve bildiriler, brorler, gazeteler
ve okullar araclyla ne istediimizi anlatmak iin elden gelen btn
yollar aratrmalyz.
Gerek duygusuna sahip olmamak, bulutlar stnde yaamak, durumlar ve gerekleri hi hesaba katmadan pratie ilikin
tasarlar yapmak, gerekleebilir olup olmadklarna bakmadan gzel tasarlara birinci derecede nem vermek, idealiste bir tutumdur. Durmadan eletirenler, ama ilerin daha iyi yrmesi iin hibir
ey yapmayanlar, hibir zm nermeyenler, kendi kendilerine
kar eletiri duygusundan yoksun olanlar, ite btn bunlar, tutarl
olmayan materyalistlerdir.
IV. VARGI
Bu rneklerle, gryoruz ki, her birimizde az ya da ok bulunabilen bu kusurlar, idealiste kusurlardr. Biz, bu gibi kusurlara
tutuluyoruz, nk biz pratii teoriden ayryoruz, ve bizi etki altnda
tutan burjuvazi, geree nemini vermememizden holanyor. dealizmi tutan burjuvaziye gre, teori ile pratik tamamen birbirinden
ayr, birbiriyle hibir ilikisi olmayan iki eydir. yleyse bu kusurlar
zararldr, ve biz onlara kar savam vermeliyiz, nk sonunda,
bunlar, burjuvazinin iine yarar. Ksaca, toplumun, eitimimizin [sayfa
92] ve kltrmzn teorik temellerinin bizde yaratt ve daha o-
82
Georges Politzer
cukluumuzda iimize kk salm bu kusurlarn, burjuvazinin eseri

olduu ortaya kmal ve onlardan kurtulmalyz. [sayfa 93]
Georges Politzer
83
NC BLM
MATERYALZMN TARH
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
Bu tarihi renme zorunluluu.

Marksizm-ncesi materyalizm.
1. Yunan antika.
2. ngiliz materyalizmi.
3. Fransa'da materyalizm.
4. 18. yzyl materyalizmi.
dealizm nereden gelir?
Din nereden gelir?
Marksizm-ncesi materyalizmin deerleri.
Marksizm-ncesi materyalizmin kusurlar.
BURAYA kadar genel olarak materyalizmin ne olduunu ve

btn materyalistler iin ortak olan fikirlerin neler olduklarn inceledik. imdi de materyalizmin, ada materyalizme varncaya kadar, antikadan beri nasl gelitiini greceiz. Ksacas, materyalizmin tarihini, batan sona ksaca gzden geireceiz.
Burada olduu gibi, birka sayfa iinde, materyalizmin tarihinin 2.000 yln aklamak gibi bir iddiamz yok; [sayfa 94] yalnzca
84
Georges Politzer
okura yol gsterecek olan genel bilgileri vermek istiyoruz.

Bu tarihi, ksaca da olsa, iyi incelemek iin, eylerin niin
byle ortaya km olduklarn, her an grmekten kanlmamaldr. Bu yntemi uygulamamaktansa, baz tarihsel adlar anmadan
atlayp gemek, daha iyidir. Ama okurlarmzn kafalarn bir sr
adla doldurmak istememekle birlikte, kendilerince azok bilinen
bellibal materyalist filozoflar tarih srasna gre anmann gerekli
olduunu dnyoruz.
Bu nedenle, ii basitletirmek iin, bu ilk sayfalar, konunun
srf tarihsel yanna ayracaz, sonra, bu blmn ikinci ksmnda,
materyalizmin evriminin niin bilinen gelime biimini geirmesi
gerektiini greceiz.
I. BU TARH RENME ZORUNLULUU
Burjuvazi, materyalizmin tarihini sevmez ve bunun iindir ki,
burjuva kitaplarnda retilen bu tarih, tamamen eksik ve her zaman yanltr. Bu tarihi tahrif iin eitli yollar kullanlr:
1. Byk materyalist dnrler bilmezlikten gelinemediine gre, bu dnrler, materyalist incelemeleri dnda ne yazmlarsa onlardan szedilerek anlr ve bunlarn materyalist filozoflar
olduklarn sylemek unutulur.
Liselerde ya da niversitelerde okutulan felsefe tarihinde,
byle unutma olaylarna pek ok raslanr ve biz rnek olarak, Marx
ve Engelsten nce en byk materyalist dnr olan Diderotyu
anacaz.
2. Tarih boyunca, tutarsz ya da bilmeksizin materyalist olan
saysz dnr yaamtr. Yani onlar baz yazlarnda materyalist,
baz yazlarnda ise idealist idiler, rnein Descartes gibi.
Oysa, burjuvazi tarafndan yazlan tarih, bu dnrlerin, [sayfa
95] yalnzca materyalizmi etkilemekle kalmam, ayn zamanda bu
felsefeden tam bir akmn domasn salayan materyalist dncelerini karanlkta brakmtr.
3. Sonra, eer baz dnrleri gzlerden gizlemede bu iki
tahrif yntemi baar salamazsa, bu dnrler dpedz hasralt
edilir.
te bylece, ann byk dnrleri olan Holbach ve Helvetius bilinmeden, 18. yzyln edebiyat ve felsefe tarihi retilir.
Georges Politzer
85
Bu niin byledir? nk materyalizmin tarihi, dnyann sorunlarn anlamak ve bilmek iin zellikle reticidir ve nk, materyalizmin gelimesi, ynetici snflarn ayrcalklarn destekleyen
ideolojiler iin uursuz bir gelimedir.
Materyalizmin capcanl ve her zaman hareket halinde bir
ey olmasna karn, burjuvazinin onu yirmi yzyldr deimemi,
donup kalplam bir reti gibi sunmasnn nedenleri bunlardr.
Nasl idealizm btn bir dizi geliim evrelerinden gemise, materyalizm de gemitir. Materyalizm, doa bilimleri alannda a aan her yeni bulu ile kanlmaz
olarak biimini deitirmek zorundadr.31
zet olarak da olsa, materyalizmin tarihini incelemenin gereini imdi daha iyi anlyoruz. Bu incelemeyi yapmak iin, 1 balangtan (Yunan antikandan) Marx ve Engelse kadar; 2 Marx
ve Engelsin materyalizminden gnmze kadar olan iki dnemi
birbirinden ayrmalyz. (Bu ikinci ksm, diyalektik materyalizm ile
birlikte inceleyeceiz.)
Birinci dneme, marksizm-ncesi (premarxiste) materyalizm diyoruz, ikincisine marksist materyalizm ya da diyalektik
materyalizm diyoruz. [sayfa 96]
II. MARKSZM-NCES MATERYALZM
1. Yunan antika.
Materyalizmin, her zaman bilimlere bal ve bilimlerle birlikte evrim gsteren ve ilerleyen bir reti olduunu anmsayalm.
Yunan antikanda, 6. ve 5. yzyllarda, bilimler, fizikilerle
birlikte boy vermeye balad zaman, bu an (Thales, Anaksimenes, Heraklitos gibi) en iyi dnr ve filozoflarn kendine eken
materyalist bir akm da ortaya kyor. Bu ilk filozoflar, Engelsin dedii gibi, ister istemez diyalektiki olacaklardr. Bunlar, her yerde
hareket, her yerde deiiklik bulunmas ve eylerin birbirlerinden
ayr, tek balarna deil, ama birbirleriyle skca bal olduu olgusuyla etkilendiler.
Diyalektiin babas denilen Heraklitos yle diyordu:
31
86
Friedrich Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 25.
Georges Politzer
Hibir ey hareketsiz deildir; her ey akar; ayn rmakta iki kez ykanlamaz, nk rmak ardarda gelen
iki an iinde asla ayn rmak deildir; bir andan tekine
deimitir; baka olmutur.
Heraklitos, ilk olarak, hareketi, deimeyi aklamaya alr
ve eylerin evriminin nedenlerini elikide grr.
Bu ilk filozoflarn anlaylar doruydu, ama gene de bu anlaylar brakld, nk bu anlaylar nsel (a priori) olarak formle
etmekle haksz bir duruma dyorlard; bir baka deyile, bu an
bilimlerinin durumu, onlarn ileri srdkleri fikirleri tantlamaya
elverili deildi. te yandan diyalektiin alp gelimesi iin zorunlu olan toplumsal koullar (bunlarn neler olduklarn daha ilerde
greceiz), henz gereklememiti.
Ancak ok sonra, 19. yzyldadr ki, diyalektiin doruluunu tantlamaya (toplumsal ve dnme dzeyi bakmndan) olanak veren koullar gerekleeceklerdir.
Baka Yunan dnrlerinin de materyalist anlaylar [sayfa 97]
oldu: Demokritosun hocas olan Leucippos ( 5. yzyl) daha o
zaman, Demokritosun teorisini kurduu atomlar sorununu tartyordu.
Demokritosun retilisi Epikros ( 341-270), felsefesi ortaa kilisesi tarafndan tamamen tahrif edilmi olan ok byk bir
dnrdr. Kilise, felsefi materyalizme kar kini yznden,
Epikrosun retisini, son derece ahlaka aykr ve baya tutkular
savunan bir reti olarak sunmutur. Gerekte ise, Epikros, dnya
zevklerinden elini eteini ekmi bir kii idi ve onun felsefesi, insan
yaamna, bilimsel (dolaysyla dine kar) bir temel kazandrmay
hedef alyordu.
Btn bu filozoflar, felsefenin, insanln yazgsna bal olduu bilincine sahiptiler ve biz, orada, daha imdiden onlar tarafndan, materyalizme kar kan resmi teoriye bir muhalefet yrtldn saptyoruz.
Ama, antika Yunanistanna byk bir dnr egemendir. Bu, daha ok idealist olan Aristotelestir. Etkisi ok byk olmutur. Bu nedenle, onu, zellikle anmamz gerekir. Aristoteles, o an,
yeni bilimlerin yaratt boluklarla dolup taan insan bilgilerinin bir
envanterini hazrlamtr. Evrensel bir kafaya sahip olarak btn konular zerinde saysz kitaplar yazmtr. Yalnzca idealist eilimleri
Georges Politzer
87
anlan, ama materyalist ve bilimsel ynleri zerinde durulmayan

Aristoteles, bilgisinin evrensellii ile ortaan sonuna kadar, yani
yirmi yzyl boyunca, felsefe anlaylar zerinde ok etkili oldu.
Demek ki, bu dnem boyunca, antika gelenei izlendi ve
ancak Aristoteles ile dnld. Amansz bir bask, baka trl
dnenleri kasp kavuruyordu. Ama her eye karn; ortaan sonlarna doru, maddeyi yadsyan idealistler ile maddi bir gerein
varolduunu dnenler arasnda bir savam balad.
11. ve 12. yzyllarda, Fransada, zellikle ngilterede bu ekime srd. [sayfa 98]
Balangta, materyalizmin gelitii balca lke, ngilteredir.
Marx yle der:
Materyalizm, Byk Britanyann gerek ocuudur.32
Ksa bir sre sonra, materyalizm, Fransada alp geliecektir.
Ksacas, 15. ve 16. yzyllarda, iki akmn, ngiliz materyalizmi ile
Fransz materyalizminin ortaya ktn gryoruz ki, bu iki akmn
birlemesi, 18. yzyl materyalizminin gelimesine ok byk bir
katkda bulunacaktr.
2. ngiliz materyalizmi.
ngiliz materyalizminin... gerek atas Bacondr. Doa
deneyine dayanan bilim, onun gznde gerek bilimi
oluturur ve duyulur fizik, gerek bilimin en soylu parasdr.33
Bacon, bilimlerin incelenmesinde, deneysel yntemin kurucusu olarak n yapmtr. Onun iin nemli olan, bilimi, doann
byk kitabnda okumaktr, ve bu, bilimin, Aristotelesin birka
yzyl nce brakt kitaplarda arand bir ada, zellikle ilgintir.
rnein fizik incelemesi yapmak iin yle bir yol izleniyordu: Belirli bir konuda Aristotelesin yazd paralar alnyordu; sonra, byk bir tanrbilimci olan Aquinolu Thomasn kitaplar alnyor
ve Aquinolu Thomasn, Aristotelesin paralar zerine yazdklar
okunuyordu. Profesr ise, kiisel bir yorum yapmyor, hele ne
dndn hi sylemiyordu, ama Aristotelesi ve Thomas yineleyen nc bir kitaba uyuyordu. te ortaan skolastik deni32
33
88
K. Marx- F. Engels, Kutsal Aile, Sol Yaynlar, Ankara 1994, s. 171.

Georges Politzer
len bilimi bu idi: Bu, kitabi bir bilimdi, nk yalnzca kitaplarda

inceleniyordu.
te Bacon, doann byk kitabn incelemeye arda
bulunarak, bu skolastie, bu donmu renime kar kyordu. [sayfa 99]
Bu ada, bir soru soruluyordu:

Fikirlerimiz nereden geliyor? Bilgilerimiz nereden geliyor? Her
birimizin fikirleri var, ev fikri gibi. Materyalistler, bize fikir, evler varolduu iin gelir derler. dealistler ise, bize ev fikrini tanrnn verdiini dnrler. Bacon da, fikrin yalnzca eyler grld ya da
eylere dokunulduu iin varolduunu sylyor, ama bunu, henz
tantlayamyordu.
Fikirlerin deneyimden nasl geldiini tantlamaya ilk girien
Locke ( 1632-1704) olmutur. Locke, btn fikirlerin deneyimden
geldiini ve bize, fikirlerimizi yalnz deneyimin verdiini gsterdi. lk
masa fikri, insana, daha masa olmadan nce gelmitir, nk, o
deneyiyle, daha nce de bir aa ktn ya da bir ta masa gibi
kullanyordu.
ngiliz materyalizmi, Lockeun fikirleri ile, 18. yzyln ilk yarsnda, Fransaya geer; nk, bu felsefe, ngilterede zel bir biimde gelimekte iken, Fransada da materyalist bir akm olumaktayd.
3. Fransada materyalizm.
Descartestan (1596-1650) balayarak, Fransada da aka
materyalist bir akmn douuna yer verilebilir. Descartesn bu felsefe zerinde byk bir etkisi olmutur, ama genellikle, ondan szedilemez.
Feodal ideolojinin, bilimlerin iinde bile capcanl olduu, grdmz gibi skolastik bir biimde inceleme yapld bu ada,
Descartes, bu durumla savama giriti.
Dinsel anlay, feodal ideolojinin iine ilemitir. Bu bakmdan feodal ideoloji, kilisenin, tanrnn yeryzndeki temsilcisi olarak, gerei tekelinde bulundurmasna dikkat eder. Buradan kan
sonu udur ki, dncesini, kilise reniminin buyruuna baml
klmayan hi kimse, herhangi bir doru ileri sremez. Descartes,
bu anlay topa tutuyor. Elbette ki, kiliseye, kilise olarak saldrmaz,
ama yreklilikle, [sayfa 100] her insann, inansn ya da inanmasn, ak-
Georges Politzer
89
lnn (doal kn) deneyimiyle geree ulaabileceini retir.

Descartes, Yntem zerine Konumalar (Discours de la mthode) adl kitabnn daha banda, Saduyu, herkesin en iyi
paylat eydir diye aklar. Bu nedenle, herkes bilim nnde
eit haklara sahiptir. Ve rnein, o zamann hekimliinin gzel bir
eletirisini (Molierein Hastalk Hastas, Descartesn eletirilerinin
bir yanksdr) yapyordu, nk bilimin gerek bir bilim olmas iin,
tek kantlar Aristoteles ve Aziz Thomas olan ve kendi zamanna
kadar retilenin terkedilerek doann aratrlmas zerine
kurulmu gerek bir bilim olmasn istiyordu.
Descartes, 17. yzyln banda yayordu; bunu izleyen yzylda, devrim patlak vermiti, bu nedenle denilebilir ki, o, yeni bir
dnyaya, domakta olan dnyaya girmek zere, kaybolmakta olan
bir dnyadan kyordu. Bu durum, Descartes bir uzlatrc yapar;
o, materyalist bir bilim yaratmak ister, ama ayn zamanda da idealisttir, nk dini kurtarmak ister.
Onun anda, niin yaayan hayvanlar vardr? diye bir soru
sorulduu zaman, tanrbilimin hazr yantlarna tamamen uygun olan,
nk onlar yaatan bir ilke vardr, diye karlk verilirdi. Descartes,
tersine, hayvan yaam yasalarnn yalnzca maddede bulunduunu
savunuyordu. Ayrca, teki makinelerin demirden ve tahtadan yaplm olmalar gibi, hayvanlarn da etten, kastan yaplma makinelerden baka bir ey olmadklarna inanyor ve bunu iddia ediyordu. Hatta, ne bu makinelerin, ne de tekilerin duyumlar olmadklarn dnyordu ve onun felsefesiyle vnen kiiler, Port-Royal
manastrnda, haftalarca sren incelemeleri srasnda kpeklere bir
ey batrld zaman, yle diyorlard: Doa ne kadar iyi yaplm,
sanlr ki ac duyuyorlar!..
Materyalist Descartesa gre hayvanlar, demek ki, [sayfa 101]
birer makine idi. Ama insan, o baka, nk onun bir ruhu var,
diyordu idealist Descartes...
Descartesn gelitirdii ve savunduu fikirler, bir yandan aka materyalist olan bir felsefe akm, beri yandan da idealist bir
akm douracaktr.
Karteziyen (dekart) materyalist kolu srdrenler arasnda,
yalnzca La Mettrie (1709-1751) zerinde duracaz. La Mettrie, bu
makine-hayvan tezini alarak, onu insana kadar geniletir. Niin insan da bir makine olmasn?.. O, insan ruhunun kendisini de fikirle-
90
Georges Politzer
rin mekanik bir biimde hareket ettikleri bir mekanizma olarak

grr.
te bu dnemde, ngiliz materyalizmi, Lockeun fikirleri ile
Fransaya girer. Bu iki akmn bileiminden, daha gelimi bir materyalizm doacaktr. Bu da u olacaktr:
4. 18. yzyl materyalizmi.
Bu materyalizm, ayn zamanda alklanmaya deer yazarlar
ve dnce savalar olmasn da bilen filozoflar tarafndan savunuldu; bunlar, her zaman toplumsal kurumlar ve dini eletirdikleri,
teoriyi pratie uyguladklar ve iktidara kar srekli savam halinde olduklar iin, zaman zaman Bastille ya da Vincennes zindanlarna atldlar.
Bunlar, almalarn byk Ansiklopedide topladlar ve orada materyalizmin yeni dorultusunu saptadlar. Ayrca, byk bir
etki yarattlar, nk, Engelsin de dedii gibi, bu felsefe, btn
kltrl genliin inancyd.
Bu, Fransz felsefe tarihinde de, Fransz zellii tayan bir
felsefenin gerekten halka malolduu tek a oldu.
1713te Langresda doan ve 1784te Pariste len Diderot,
btn bu harekete egemendir. Burjuva tarihinin sylemedii, ama
her eyden nce sylenmesi gereken ey, Diderotnun, Marx ve
Engelsten nce, en byk materyalist dnr olduudur. Lenin,
Diderotnun, ada (diyalektik) [sayfa 102] materyalizmin sonularna
hemen hemen ulatn syler.
Diderot, gerek bir militan olmutur; her zaman kiliseye kar,
toplumsal duruma kar savam, zindanlar tanmtr. ada burjuvazi tarafndan yazlan tarih, onu ou kez hasralt etmitir. Diderotnun materyalizm zerindeki pek byk etkisini anlamak iin
Diderot ile dAlembertin Diyaloglarn, Rameaunun Yeenini, Kaderci Jacques okumak gerekir.34
19. yzyln ilk yarsnda, tarihsel olaylar nedeniyle, materyalizmde bir gerileme gryoruz. Btn lkelerin burjuvazisi, idea34
Baknz: Halk Klasikleri koleksiyonunda (Editions Sociales) yaynlanm olan,
Diderot (6 cilt), Holbach, Helvetius, La Mettrie ve Morelly ile, bir lde de, Rousseau ve
Voltairein metinleri.
Georges Politzer
91
lizm ve dinden yana byk bir propagandaya balyor, nk, o,

yalnzca ilerici (materyalist) fikirlerin yaylmasn istememekle kalmyor, ayrca iktidar elinde tutabilmek iin dnrleri ve ynlar
uyutmaya da gereksinme duyuyor.
te o srada, Almanyada, Feuerbachn, btn idealist filozoflarn ortasnda, materyalizmi, aka ve yeniden tahta kartarak35 materyalist inanlarn akladn gryoruz.
Feuerbach, dinin eletirisini kknden gelitirerek, materyalizmin unutulmu olan temellerini salkl ve gnne uygun bir biimde yeniden ele alyor ve bylece ann filozoflarn etkiliyor.
19. yzylda, sayesinde bilimlerin ok byk bir ilerleme kaydettii, zellikle byk buluun yapld dneme, canl hcrenin, enerjinin dnmnn, evrimin (Darwin) bulunuu36 dnemine
geliyoruz; bunlar, Feuerbach tarafndan etkilenmi olan Marx ve
Engelsin, bize ada ya da diyalektik materyalizmi vermek zere,
materyalizmi gelitirmelerine yolaacaktr. [sayfa 103]
Marx ve Engelsten nceki materyalizmin tarihini, ok ksa
olarak, grm bulunuyoruz. Marx ve Engels, kendilerinden nce
gelen materyalistlerle, birok ortak noktalarda ayn grte olmakla birlikte, ayn zamanda bu eski materyalistlerin yaptlarnda birok
kusur ve boluk olduunu dnyorlard.
Onlarn marksizm-ncesi materyalizmde yaptklar deitirmeleri anlamak iin, bu kusur ve boluklarn neler olduunu ve niin byle olduunu aratrmak kesin olarak zorunludur.
BAKA bir deyile, materyalizmin ilerlemesine katks olan
eitli dnrleri bir bir saydktan sonra, bu ilerlemenin nasl ve
hangi anlamda gerekletiini ve neden u ya da bu biimde bir
evrim gsterdiini aratrmasaydk, materyalizmin tarihinin incelenmesi eksik kalrd.
zellikle 18. yzyl materyalizmi ile ilgileniyoruz, nk bu
materyalizm, materyalizm felsefesinin eitli akmlarnn sonucu
olmutur.
u halde, bu materyalizmin yanlglar nelerdi, eksik yanlar
nelerdi, onlar inceleyeceiz; ama eylere, hibir zaman tekyanl bir
anlayla deil, tersine, btn ynlerini ele alan bir anlayla bakma35
36
92
F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 18.

Georges Politzer
mz gerektiinden, bu materyalizmin erdemlerini, deerli yanlarnn

neler olduunu da belirteceiz.
Balangcnda diyalektik olan materyalizm, bu temeller zerinde gelimesini srdremedi. Bilimsel bilgilerin yetersizlii nedeniyle, diyalektik dnme tarz braklmak zorunda kalnd. nce
bilimleri yaratmak ve gelitirmek gerekiyordu. Sreleri incelemeden nce, eyleri incelemek gerekiyordu37.
Demek ki, materyalizm ile bilimler arasndaki sk birlik, bu
felsefeye, daha salam ve bilimsel temeller zerinde, [sayfa 104] yeniden diyalektik materyalizm haline, yani Marx ve Engelsin materyalizmi haline gelme olanan salayacaktr.
yleyse, materyalizmin doum kaydn, bilimin doum kayd yannda bulacaz. Ama, biz materyalizmin nereden geldiini her
buluumuzda, idealizmin nereden geldiini de ortaya koyabileceiz.
III. DEALZM NEREDEN GELR?
dealizm, tarih boyunca, eer dinin yanbanda varolabilmi,
din tarafndan hogryle karlanm ve onanmsa, bu, aslnda
idealizmin dinden domasndan ve dinden tremesindendir.
Lenin, bu konuda renmemiz gereken bir forml yazmtr:
dealizm, dinin artlm ve inceltilmi bir biiminden baka bir ey
deildir. Bu, ne demektir? Bu, idealizm, kendi anlaylarn dinden
ok daha esnek bir biimde sunabilir demektir. Evrenin, karanlklar
stnde yzmekte olan bir ruh tarafndan yaratlm olduunu, tanrnn maddesiz olduunu iddia etmek, sonra, birdenbire dinin yapt gibi, tanrnn (kelam ile) konutuunu ve tanrnn bir olu
olduunu (sa) aklamak, bunlar kabaca sunulmu bir dizi fikirlerdir. dealizm, dnyann ancak bizim dncemizde, bizim ruhumuzda varolduunu iddia etmekle, kendini daha st kapal bir
biimde sunar. Aslnda, biz biliyoruz ki, bu da z olarak ayn anlama gelir, ama biim olarak daha az kaba ve daha incedir. Bunun
iin idealizm, dinin inceltilmi biimidir.
dealizm daha da ilenmi, daha da inceltilmitir, nk idealist filozoflar, tartmalarda, Berkeleyin diyaloglar Philonosn zavall Hylasa yapt gibi, sorular nceden grp nlemeyi ve tuzaklar
37
Georges Politzer
93
kurmay bilirler.
Ama idealizm dinden gelir demek, sorunu ksaca geitirmek,
ertelemektir, ve biz hemen kendimize sormalyz, o halde: [sayfa 105]
IV. DN NEREDEN GELR?
Engels, bu konuda, bize ok ak bir yant vermitir: Din,
insann snrl anlaylarndan domutur. (Snrl burada dar anlamndadr.)
lk insanlar iin bu bilgisizlik iki kattr: doay bilmemek, kendi
kendilerini bilmemek. lkel insanlarn tarihini incelerken, sk sk bu
ikili bilgisizlii dnmek gerekir.
Gene de ilerlemi bir uygarlk saydmz Yunan antikanda, bu bilgisizlik, bize ocuksu grnr; rnein, Aristotelesin yeryznn hareketsiz olduunu, evrenin merkezi olduunu ve gezegenlerin yeryznn evresinde dndn dndn grdmz zaman. (Aristotelese gre, bu gezegenler 46 taneydi, bunlar
bir tavana akl iviler gibi kmldamadan ve bir btn halinde,
yeryznn evresinde dnmekte idi...)
Yunanllar, su, toprak, hava ve ate dedikleri ve artk ayrtrlamayan drt enin varolduunu dnyorlard. Btn bunlarn
yanl olduunu biliyoruz, nk imdi artk suyu, topra ve havay
kendi elerine ayrabiliyoruz ve atei de bu yukardakilerle ayn
trden bir cisim saymyoruz.
Yunanllar, bizzat insan hakknda da ok bilgisizdiler, nk
organlarmzn grevlerini bilmiyorlard ve rnein yrein, cesaretin merkezi olduunu sanyorlard.
Daha o zamandan ok ilerlemi saydmz Yunan bilginlerinin bilgisizlii bu kadar byk olduuna gre, onlardan binlerce yl
nce yaam insanlarn bilgisizlii ne olur? lkel insanlarn doa ve
kendileri hakkndaki anlaylar; bilgisizlik yznden gelimemiti.
Ama bu insanlar, hereye karn, eyay aklamaya alyordu. lkel insanlar hakknda elimizde bulunan btn belgeler, bize, dlerin, bu insanlarn kafalarnda, dncelerinde ok yer tuttuunu
syler. Daha ilk blmmzde,38 insann bir e varl [sayfa 106]olduuna inanarak, bu dler sorununu, nasl zmlemi oldukla38
94
Bkz. Birinci Blm, VI
Georges Politzer
rn grdk. Balangta, bu ee ayrca maddi kvam olan bir tr

saydam ve hafif bir beden atfediliyordu. nsanda, lmden sonra
da yaamn srdren maddesiz bir ilke, ruhsal bir ilke olduu anlay, ok sonra domutur. (Ruhsal, yani spiritel szc, ruhtan,
yani espritden gelir ki, esprit, Latincede, soluk demektir; son nefes
ile birlikte giden soluk esnasnda, ruh (can, me) kar ve yalnz
ikincinin varl srer gider.) yleyse, dnceyi ve d aklayan ruhtur.
Ortaada, insanlarn, ruh zerine garip anlaylar vard. Yal
bir bedende ince bir ruh, ince bir bedende ise byk bir ruh olduu
dnlyordu. Bunun iindir ki, bu ada, ileciler (zahitler, asctes), byk bir ruhlar olsun diye, ruha byk bir barnak yapmak
iin sk sk uzun sren oru tutuyorlard.
lkel insanlar, nce saydam e biiminde ve sonra ruh biiminde, insann lmnden sonra da yaad ruhsal ilkeyi benimseyerek, tanrlar yarattlar.
lkin insandan daha gl, gene de maddi bir biimde bulunan varlklara inanrken, buradan yava yava bizimkinden stn
bir ruh biiminde tanrlarn varlna inanmaya vardlar. Bylece,
Yunan antikanda olduu gibi, her birinin belirli bir grevi olan
birleik birok tanr yarattktan sonra, buradan tek tanr anlayna
ulatlar. te o zaman, gnmzdeki tektanrc din39 yaratlm oldu.
Bylece aka gryoruz ki, dinin kkeni, bugnk biimiyle bile,
bilgisizlik olmutur.
Demek ki, idealizm, insann snrl, dar anlaylarndan, bilgisizliinden douyor; oysa materyalizm, tersine, bu snrlarn geriye
itilmesinden, geriletilmesinden doar.
Felsefe tarihi boyunca, idealizm ile materyalizm [sayfa 107]
arasndaki bu srekli savama tank olacaz. Materyalizm bilgisizliin, snrlarn geriletmek ister, ve bu, materyalizmin zaferlerinden
biri, erdemlerinden biri olacaktr. dealizm ve onu besleyen din,
tersine, bilgisizliin srdrlmesi iin, ynlarn bu bilgisizliinden,
onlara basky, ekonomik ve toplumsal smry kabul ettirmede
yararlanmak iin btn abalar harcar.
39
Tektanrclk (Monotheisme), Yunanca monos: bir tek - ve theos: tanr szlerinden
oluur.
Georges Politzer
95
V. MARKSZM-NCES MATERYALZMN DEERLER

Yunanllarda, embriyon halinde bir bilim oluur olumaz, materyalizmin de doduunu grdk. Bilim gelitii zaman, materyalizm de geliir ilkesini izleyerek, tarih boyunca unlar saptyoruz:
1. Ortaada bilimlerde zayf bir gelime, materyalizmde bir
duraklama.
2. 17. ve 18. yzyllarda bilimlerde ok byk bir gelimeye
uygun den materyalizmde byk bir gelime. 18. yzyl Fransz
materyalizmi, bilimlerdeki gelimenin dolaysz sonucudur..
3. 19. yzylda saysz byk bululara tank oluyoruz ve materyalizm, Marx ve Engels ile byk bir deiiklie uruyor.
4. Bugn, bilimler ve ayn zamanda da materyalizm byk
bir hzla ilerlemektedir. En iyi bilginlerin, almalarnda, diyalektik
materyalizmi uyguladklar grlmektedir.
Demek ki, idealizm ile materyalizmin kkenleri tam tamna
birbirine kardr; ve biz, yzyllar boyunca, bu iki felsefe arasnda,
yalnzca akademik olmayan ve zamanmzda da devam eden bir
savam olduunu gryoruz.
nsanlk tarihinin iinde geen bu savam, bilim ile bilgisizlik arasndaki savamdr, iki akm arasndaki savamdr. Biri, insanl bilgisizlie doru eker, onu bu [sayfa 108] bilgisizlik iinde tutar;
teki, tersine, bilgisizliin yerine bilimi koyarak insanlar zgr klmaya, kurtarmaya ynelir.
Bu savam, engizisyon dneminde olduu gibi, zaman zaman, etin biimler almtr. Engizisyon iin, baka birok rnek
arasnda, Galilei rneini alabiliriz. Galilei dnyann dndn ileri
srer. Bu, ncille ve Aristoteles ile elien yeni bir bilgidir: eer dnya dnyorsa, demek ki evrenin merkezi deildir, ksaca evren
iinde bir noktadr, yleyse yapmamz gereken ey, dncelerimizin
snrlarn geniletmek olmaldr. Acaba Galileinin bu buluu karsnda ne yaplyor?
nsanl bilgisizlik iinde tutmak iin dinsel bir mahkeme
kurulur ve Galilei piman olmaya zorlanr.40 te, bilgisizlik ile bilim
arasndaki savama bir rnek.
40
Galilei davas iin baknz: P. Laberenne, LOrigine des Mondes, Editeurs Franais
Reunis.
96
Georges Politzer
u halde, bu an filozoflarn ve bilginlerini, bilgisizliin bilime kar savam iindeki yerlerine bakarak yarglamalyz; ve greceiz ki, onlar, bilimi savunurken, kendileri de, bilmeden materyalizmi savunmaktaydlar. Bunun gibi, Descartes da bize, dnceleriyle, materyalizmi ileri gtrebilmi olan fikirler vermitir.
Ayrca, bu savamn, tarih boyunca, yalnzca teorik bir
savam deil, ayn zamanda toplumsal ve siyasal bir savam olduunu da iyi grmek gerekir. Egemen snflar, bu savata her zaman
bilgisizlikten yanadrlar. Bilim devrimcidir ve insanln kurtuluuna
katkda bulunur.
Burjuvazinin durumu ilgintir. 18. yzylda burjuvazi, feodal
snfn egemenlii altndadr ve o sralarda bilimden yanadr; bilgisizlie kar bir savam yrtr ve bize Ansiklopediyi41 verir. 20.
yzylda burjuvazi egemen snftr ve bilgisizlikle bilim arasndaki bu
savamda, o, eskisinden [sayfa 109] ok daha byk bir vahetle bilgisizlikten yanadr (hitlercilii inceleyiniz).
u halde gryoruz ki, marksizm-ncesi materyalizm, nemli
bir rol oynamtr ve tarihsel nemi ok byk olmutur. Marksizmncesi materyalizm, bu bilgisizlikle bilim arasndaki savam boyunca, dine, yani bilgisizlie kar olabilen genel bir dnya anlay gelitirebilmitir. Ve gene materyalizmin bu evrimi, materyalizm almalarnn bu ardarda sralan iledir ki, diyalektik materyalizmin
meydana kabilmesi iin gerekli koullar gerekleebilmitir.
VI. MARKSZM-NCES MATERYALZMN KUSURLARI
Materyalizmin evrimini anlamak ve kusurlarn ve boluklarn
iyi grebilmek iin, bilimle materyalizmin birbirine bal olduunu
hibir zaman unutmamak gerekir.
Balangta, materyalizm, bilimlere gre daha ndeydi, ve
onun iindir ki, bu felsefe, kendisini hemen kabul ettiremedi. Diyalektik materyalizmin hakl olduunu tantlamak iin, bilimleri kurmak ve gelitirmek gerekiyordu, ama bu yirmi yzyldan fazla bir
zaman almt. Bu uzun dnem iinde materyalizm, bilimlerden,
zellikle de bilimsel dnten ve ayn zamanda en ok gelimi
41
Baknz: Pages Choisies de LEncyclopedie, Les Classiques du Peuple, Editions
Sociales.
Georges Politzer
97
zel bilimlerden etkilendi.

Bunun iindir ki, getiimiz yzyln (yani 18. yzyln) materyalizmi her eyden ok mekaniki idi, nk bu ada, btn
doa bilimleri arasnda yalnz mekanik ve henz ancak yeryzndeki ve gkyzndeki kat cisimlerin mekanii, ksaca yerekimi
mekanii belli bir olgunlama durumuna ulamt. Kimya henz
ocuksu, filojistik biimiyle vard. Biyoloji henz kundaktan
kmamt; bitkisel ve hayvansal organizmalar ancak kabaca incelenebilmiti ve ancak salt mekanik nedenlerle aklanyorlard; Descartes iin hayvan nasl bir makine ise, 18. yzyln materyalistlerine
gre de insan yle bir makineydi.42 [sayfa 110]
Hristiyan ortan k uykusu dneminden sonra, bilimlerin
uzun ve yava evriminden km olan materyalizm, ite bu durumdayd.
Dnyay byk bir mekanizma olarak kabul eden bu dnemin byk yanlgs, her eyden, mekanik denilen bu bilimin yasalarna gre sonu karmak olmutur. Hareket, basit bir mekanik
hareket saylarak, ayn olaylarn da durmadan yenilenmesi gerektii dnlyordu. eylerin makine yan grlyor, ama yaayan
yan grlmyordu. Onun iin bu materyalizme mekanik (ya da
mekaniki) materyalizm denir.
Bir rnek verelim: Bu materyalistler, dnceyi nasl aklyorlard? yle: Nasl karacier safray salglarsa, beyin de dnceyi
salglar! Bu dar bir dntr! Marxn materyalizmi, tersine, bir
dizi aklk getirir. Dncelerimiz yalnzca beyinden gelmez. Fikirlerimizin, dncelerimizin niin yle deil de byle olduunu anlamaya almamz gerekir; o zaman, bizim fikirlerimizi, toplumun,
evrenin vb. belirlediinin farkna varrz. Mekaniki materyalizm,
dnceyi basit bir mekanik olay olarak kabul eder. Oysa dnce,
daha stn bir eydir. Mekanik yasalarn da elbette ki iledii, etkili olduu. ama daha st sradan yasalarca daha geri plana atldklar kimyasal ve organik yapdaki olaylara da yalnz tek bana mekaniin uygulanmas, klasik Fransz materyalizminin zgl, ama o
dnem iin kanlmaz darlklarndan biridir.43
te 18. yzyl materyalizminin birinci byk yanl. Bu yanl42
43
98

Georges Politzer
gnn sonular unlard ki, o, genel olarak tarihi, yani tarihsel gelimenin bak asn, sreci bilmiyordu; bu materyalizm, dnyann
evrim gstermediini, dzenli aralklarla birbirine benzer durumlarn yeniden ortaya ktn dnyordu ve insann ve hayvanlarn
evrimi diye [sayfa 111] bir eyi de aklndan geirmiyordu.
Bu materyalizmin ikinci zgl darl, evreni bir sre olarak, kesintisiz tarihsel gelime yolunda bir madde olarak kavramadaki yetersizliidir. Bu, o ada doa bilimlerinin ulam olduklar
dzeye ve bu doa bilimlerine bal olan metafizik,44 yani anti-diyalektik felsefe tarzna uygun dyordu. Doann, aralksz srp giden bir hareket iinde olduu biliniyordu. Ama, an fikirlerine
gre, bu hareket, gene ayn ekilde aralksz srp giden bir ember iziyordu ve bu yzden de hi ilerlemiyordu; daima ayn sonular veriyordu.45
te bu materyalizmin ikinci yanl.
nc yanlgs, kendi dncelerine fazla dalmas, iine
kapanmasdr; bu materyalizm, insan eyleminin dnyadaki ve toplumdaki roln yeteri kadar grmyordu. Marxn materyalizmi, dnyay yalnz aklamakla yetinmememizi, ayn zamanda, onu deitirmemiz gerektiini de retir. nsan, tarihte, dnyay deiiklie uratabilecek etkin bir edir.
Rus komnistlerinin eylemi, yalnzca devrimi hazrlamak, yapmak ve baarya ulatrmak yeteneinin deil, ayn zamanda, 1918
den beri, byk glklerin ortasnda sosyalizmi kurmak yeteneinin
de canl bir rneidir.
Marksizm-ncesi materyalizm, bu insan eylemi anlaynn
bilincinde deildi. O ada, insan ortamn46 bir rndr diye dnlyordu; oysa Marx bize retiyor ki, ortam, insann bir rndr
ve yleyse insan da, balangta verilen baz koullar altnda, kendi
z etkinliinin rndr. nsan nasl ortamn etkisine urarsa, kendisi de ortam, toplumu deitirebilir; yleyse, buna gre, kendisini
de deitirebilir. [sayfa 112]
Demek ki, 18. yzyln materyalizmi, fazlaca dncelerine
dalp kalyordu, nk her eyin bir tarihsel gelimesi olduunu
44
45
46
Bundan sonraki ksmda metafizik yntemin incelenmesine balayacaz.

Toplumsal ortam szkonusudur.
Georges Politzer
99
bilmiyordu. Ama bu, o zaman iin kanlmaz bir eydi; nk bilimsel bilgiler, dnyay ve eyleri eski dnme ynteminden, yani
metafizikten baka bir yntem kullanarak kavrayabilmek iin yeteri
kadar ileri gitmemiti. [sayfa 113]
OKUMA PARALARI
26.
K. Marx-F. Engels, Kutsal Aile, s. 168-179.

Karl Marx, Feuerbach zerine Tezler, Alman deolojisi, s. 20-
Plehanov, Materyalizm Tarihi zerine Deneme (Holbach, Helvetius, Marx), Editions Sociales, 1957.
YOKLAMA SORULARI
BRNC BLM
Pasteur, ayn zamanda, hem bilgin, hem de dinsel inan sahibi
nasl olabiliyordu?
KNC BLM
Kitaplar incelemenin ayn zamanda, hem zorunlu, hem de
yetersiz olduunu gsteriniz.
NC BLM
1. Diyalektik materyalizm neden antikada domad?
2. Yunan antikandan 18. yzyla kadar balca materyalist
akmlar gsteriniz.
3. 18. yzyl materyalizminin yanllar ve deerleri nelerdir?
YAZILI DEV
Bir idealist ile bir materyalist arasnda, tanr zerine bir sylei
tasarlaynz.
100
Georges Politzer
NC KISIM
METAFZN NCELENMES
Georges Politzer
101
102
Georges Politzer
TEK BLM
METAFZK YNTEM NEDR?
I.
Bu yntemin temel zellikleri.

1. Birinci temel zellik: zdelik ilkesi.
2. kinci temel zellik: eylerden ayrma (tecrit).
3. nc temel zellik: Sonsuz ve almaz blmeler.
4. Drdnc temel zellik: Kartlarn kar karya
konmas.
II. zet.
III. Metafizik doa anlay.
IV. Metafizik toplum anlay.
V. Metafizik dnce anlay.
VI. Mantk nedir?
VII. Metafizik szcnn aklamas.
BLYORUZ K, 18. yzyl materyalistlerinin yanllar, onlarn

dn; biimlerinden, onlarn, metafizik yntem dediimiz zel
aratrma yntemlerinden gelmektedir. yleyse, [sayfa 117] metafizik
yntem, zel bir dnya anlayn anlatr, ve belirtmemiz gerekir ki,
nasl marksist materyalizmi, marksizm-ncesi materyalizmin karsna koyuyorsak, diyalektik materyalizmi de metafizik materyalizmin karsna koyuyoruz.
Bunun iin, daha sonra, kart, diyalektik materyalizmi incelemek iin imdi bu metafizik yntemin ne olduunu renmemiz
Georges Politzer
103
gerekir.
I. BU YNTEMN TEMEL ZELLKLER
Burada Hegelin metafizik yntem dedii... eski aratrma
ve dnme yntemini47 inceleyeceiz.
Hemen basit bir gzlemle ie balayalm. nsanlarn ouna,
hangisi daha doal gelir: hareket mi, hareketsizlik mi? Onlara gre
eylerin olaan (normal) durumu nedir: durgunluk mu, deikenlik
mi?
Genellikle, hareketten nce durgunluun varolduu ve bir
eyin harekete balayabilmesi iin nce durgunluk halinde bulunduu dnlr.
Kutsal kitap da, bize, tanr tarafndan yaratlm olan evrenden nce, hareketsiz sonsuzluun, yani durgunluun varolduunu
sylyor.
te sk sk kullandmz baz szckler: durgunluk ve hareketsizlik, hareket ve deime. Ama bu son iki szck, e anlaml
deillerdir.
Hareket, szcn dar anlamnda, yer deitirmedir. rnek:
den bir ta, yryen bir tren hareket halindedir.
Deime, szcn tam anlamyla, bir biimden baka bir
biime gemektir. Yapraklarn dken bir aa, biim deitirmitir.
Ama deiiklik ayn zamanda bir durumdan baka bir duruma geitir. rnek: hava solunulamaz hale gelmi; bu deimedir.
u halde, hareket, yer deitirme anlamna gelir; [sayfa 118] deime, deiiklik ise, biim ya da durum deitirmek demektir. Anlam karkln nlemek iin bu ayrma sayg gstereceiz (diyalektii incelediimiz zaman bu szcklerin anlamlarn yeniden grmemiz gerekecek).
Grm bulunuyoruz ki, genel bir biimde, hareket ve deimenin durgunluktan daha az olaan olduu dnlr, ve biz, eyleri, deimesiz ve durgun saymay ye tutarz.
rnek: Biz, bir ift sar ayakkab aldk, bir zaman sonra, birok onarmdan (pene, topuk deitirme, birok yamadan) sonra,
biz, gene de sar ayakkablarm giyeceim diyoruz, onlarn artk o
47
104
Georges Politzer
ayn ayakkablar olmadklarn hi hesaba katmyoruz. Onlar, bizim

iin, hep u zaman, bu fiyata satn aldmz sar ayakkablardr.
Ayakkablarnzda sonradan meydana gelen deimeyi dikkate almyoruz. Onlar daima ayndrlar, onlar zdetirler. Biz, yalnz zdelii
grdmz iin, sanki nemli bir ey olmam gibi, deiiklii
nemsemiyoruz. te bu da:
1. Metafizik yntemin birinci temel zellii: zdelik ilkesi.
Bu olaylar karsnda hareketsizlii harekete, zdelii
deimeye tercih etmekten ibarettir.
Bu tercih, metafizik ynteminin birinci temel zelliini oluturur ve btn bir dnya anlayndan ileri gelir. Evren dondurulmu
gibi dnlr, diyecektir Engels. Doa iin, toplum ve insan iin
de ayn ey dnlecek. Onun iin sk sk gnein altnda yeni
olan bir ey yok diye iddia edilir. Bu, evren hareketsiz ve zde
kalm olduundan, sonsuzdan beri, hibir deime olmamtr demektir. Bununla, ayn zamanda, dnem dnem ayn olaylara dnld de anlatlr. Tanr, balklar, kular, memelileri vb. oluturarak
dnyay yaratt ve o zamandan beri hibir ey deimedi, dnya
kmldamad. Gene denir ki, insanlar hep ayndr, sanki insanlar
sonsuzdan beri deimedi. [sayfa 119]
Her gn kullanlan bu deyimler bizim iimizde ta derinlere
kadar kk salm olan bir anlayn yanssdrlar ve burjuvazi bu
yanltan sonuna kadar yararlanr.
Sosyalizm eletirilirken, ok sevdikleri kantlardan birini, insan bencildir, onu zor altnda tutmak iin savamc bir bask zorunludur, yoksa karklk egemen olurdu kantn ne srerler. Bu da,
gene, insann her zaman iin deimez bir doas olduunu dnen
bu metafizik anlayn sonucudur.
Elbette, birdenbire komnist bir dzende yaama olanana
sahip olsaydk, yani rnler, herkesin emeine gre deil de gereksinmesine gre letirilmeye hemen kalklsayd, besbelli ki, gereksinmesinden fazlasna sahip olma heveslerini karlamak
isteyenlerin saldrsna urayacak ve byle bir toplum ynetilemeyecekti. Bu byle olmakla birlikte, gene de komnist toplum yukarda
belirtildii gibidir ve bu da akla-uygundur. Ama iimizde kk salm
me-tafizik bir anlay yzndendir ki, greli olarak, gelecein insa-
Georges Politzer
105
nnn, uzak bir gelecekte de bugnn insanna benzer bir biimde

yaa-yacan tasarlyoruz.
Bu bakmdan, sosyalist ya da komnist toplumun yaanabilir
bir toplum olmad, nk insann bencil olduu ifade edilirken,
toplum deitii zaman insann da deiecei unutuluyor.
Sovyetler Birlii zerine, her gn birtakm eletiriler iitilir.
Bu eletiriler, onlar dile getirenlerin eyleri kavramadaki gszlklerini gzlerimizin nne sermektedir. Bu onlarn metafizik bir
dnya anlayna sahip olmalarndan, eyleri metafizik bir biimde
anlamalarndan ileri gelir.
Verebileceimiz birok rnekten yalnzca unu ele alalm:
Bize diyorlar ki, Sovyetler Birliinde, bir ii, rettiklerinin toplam
deerine karlk olmayan bir cret almaktadr; demek ki bir artdeer vardr, yani onun cretinden bir miktar alnmaktadr. yleyse
alnmaktadr. [sayfa 120] Fransada da durum ayndr, iiler smrlyor; u halde bir Sovyet iisi ile bir Fransz iisi arasnda fark
yoktur.
Metafizik anlay bu rnein neresindedir? Bu anlay, burada, iki tip toplum olduunun dikkate alnmamasnda, iki toplum
arasndaki ayrlklarn hesaba katlmamasndadr. Burada ve orada,
her iki lkede, art-deerin varolduunu sanmak da, insann ve makinenin artk Fransadaki ile ayn ekonomik ve toplumsal anlam
olmayan SSCBde ortaya kan deimeleri dikkate almakszn, metafizik bir biimde dnmek demektir. Oysa, bizim lkemizde,
emeini smrmek iin insan ve makine (patronun hizmetinde)
retmek iin vardr. SSCBde ise, insan, kendi emeinin meyvesinden yararlanmak iin ve makine (insann hizmetinde) retmek iin
vardr. Fransada art-deer patrona gider, SSCBde ise sosyalist devlete, yani smrc olmayan ortakla gider. eyler deimitir.
u halde; bu rnekte gryoruz ki, yarglama yanllar, iyi
niyetli olanlarda, metafizik bir dnce ynteminden, zellikle bu
yntemin birinci temel zelliinin, yani deimeye deer vermemek, hareketsizlii semek ya da ksaca, zdelii sonsuzlatrmaya
ynelik olmak biiminde kendini gsteren temel zelliin uygulanmasndan ileri gelmektedir.
Peki ama nedir bu zdelik? Diyelim ki, 1 Ocak 1935te tamamlanan bir evin yapln grdk. 1 Ocak 1936da ve bunu izleyen dier yllarda, bu evin, zde bir ev olduunu syleyeceiz,
106
Georges Politzer
nk hep iki katldr, n yznde hep yirmi penceresi ve iki kaps

vb. vardr, nk o hep ayn kalyor, deimiyor, farkl deildir. Demek ki, zde olmak, ayn kalmaktr, baka olmamaktr. Ama gene
de bu ev deimitir! O yalnzca ilk bakta, yzeysel olarak, ayn
kalyor. eyleri daha yakndan gren mimar ya da duvarc ustas,
evin yaplndan bir hafta sonra artk onun ayn ev olmadn iyi
bilir: urada burada kk bir atlak olumutur, urada bir ta oynamtr, tede rengi solmutur vb.. u halde [sayfa 121] eyler, ancak
kaba olarak dnldklerinde, zde gibi grnrler. Ayrntlaryla tahlil edildiklerinde, durmadan deitikleri (anlalr).
yleyse, metafizik yntemin birinci temel zelliinin, pratik
sonular nelerdir?
Biz, eylerde zdelik grmeyi, yani onlar ayn kalm grmeyi daha ok sevdiimiz iin, rnein yle diyoruz: !Yaam yaamdr ve lm lmdr!. ddia ediyoruz ki, yaam (ayn) yaam olarak
kalyor, lm de ayn lm olarak kalyor; her ey bunun gibi.
eyleri kendi zdei iinde dnmeye altmz iin, onlar birbirlerinden ayryoruz. Bir sandalye, bir sandalyedir demek,
doal bir gerei belirtmektir, ama bu, zdelik zerine parmak
basmak ve ayn zamanda, bu bir sandalye deildir, bir baka eydir,
demektir.
Bunu sylemek o kadar doal bir eydir ki, onun altn izerek belirtmek, ocuka grnr. Ayn trden fikirlerle yle diyeceiz: At, attr ve at olmayan bir baka eydir. u halde sandalyeyi
bir yana, at bir yana ayryoruz ve her ey iin ayn eyi yapyoruz.
Bylece, eyleri kesinlikle birbirinden ayrarak, ayrdediyoruz, ve
dnyay ayrdedilmi eylerin bir koleksiyonu haline dntryoruz,
bu da:
2. Metafizik yntemin. ikinci temel zellii: eylerden ayrma (tecrit).
imdi sylediklerimiz bize yle doal grnr ki, bunu sylemek de ne oluyor diye kendi kendine sorabilir insan. Greceiz
ki, her eye karn bunu sylemek zorunlu idi, nk bu dn
tarz, bizi eyleri belli bir adan grmeye gtrr.
Ve gene bu yntemin ikinci temel zelliini de, pratik sonularyla deerlendireceiz.
Georges Politzer
107
Gnlk yaamda, hayvanlar ele alr ve onlar hakknda, varlklar birbirinden ayrarak dnrsek, baka baka cinslerden [sayfa
122] ve trlerden olan varlklar arasnda ortak olan eyleri grmeyiz.
Bir at, bir attr ve bir inek, bir inektir. Onlar arasnda hibir iliki yoktur.
Bu, hayvanlar, kesin olarak birbirlerinden ayrarak snflandran ve onlar arasnda hibir iliki grmeyen eski zoolojinin bak
asdr. Bu da, gene metafizik yntemin uygulanmasnn sonularndan biridir.
Bir baka rnek olarak unu alabiliriz: Burjuvazi, bilimin bilim olarak, felsefenin felsefe olarak, siyasetin de siyaset olarak kalmasn ister; ve kukusuz, arasnda, ortak hibir ey, kesin olarak
herhangi bir iliki yoktur.
Byle bir uslamlamann pratik sonucu udur: Bilgin, bilgin
olarak kalmaldr, bilimi felsefeye, siyasete kartrmamaldr. Bir
filozof iin de, bir siyaset adam iin de durum ayn olacaktr.
yi niyetli bir insan byle dnd zaman, bir metafiziki
olarak uslamlama yrtyor denilebilir. ngiliz yazar Wells, birka
yl nce, artk hayatta bulunmayan, byk yazar Maksim Gorkiyi
ziyaret etmek zere Sovyetler Birliine gitti. Gorkiye, siyasetle uramayacak bir edebiyatlar kulb kurmay nerdi, nk, onun kafasnda, edebiyat edebiyatt ve siyaset siyasetti. Gorki ve arkadalarnn
glmeye baladn gren Wells zlm. Ne var ki, Wells, yazar,
toplumun dnda yaayan bir adam olarak gryor ve yle kavryordu; oysa Gorki ve arkadalar, yaamn byle olmadn, gerekte, her eyin istense de, istenmese de birbirine bal olduunu
biliyorlard.
Gnlk yaamn pratii iinde, eyleri snflandrmaya, birbirlerinden ayrmaya, onlar yalnz kendileri iin grmeye ve incelemeye alyoruz. Marksist olmayanlar, genellikle devleti toplumdan
ayrarak, toplum biiminden bamsz olarak grrler. Byle dnmek, devleti toplumdan yaltmak, onu gerekte olan ilikilerinden
ayrmak demektir.
nsan teki insanlardan, evresinden, toplumdan yaltp ondan szedildiinde de, ayn yanl yaplr. Makinenin de, retimde
bulunduu toplumdan [sayfa 123] yaltlarak kendisi iin makine olarak
dnlmesi, u yanl anlaya benzer: Pariste makine, Moskovada makine; burada da, orda da art-deer, hibir fark yok, tpatp
108
Georges Politzer
ayn eyler.
Bununla birlikte, bu srekli okunan ve okuyanlarn benimsedikleri bir dn tarzdr, nk, allagelen ve genel olan bak
as, eyleri bler, (birbirinden) ayrr. Bu metafizik yntemin allm bir temel zelliidir.
3. nc temel zellik: Sonsuz ve almaz blmeler.
eyleri, deimeyen ve hareketsiz olarak dnmeyi tercih
ettikten sonra, biz, onlar snflandrdk, onlardan kataloglar yaptk,
bylelikle de, onlar arasnda, birbirleriyle olabilecek ilikilerini bize
unutturan blmeler yarattk.
Bu biimde grmek ve karara varmak, bizi, bu blmelerin
bir zaman varoldu mu, her zaman varolduklarn (bir at, bir attr) ve
mutlak, almaz ve sonsuz olduklarn sanmaya gtrr. te metafizik yntemin nc temel zellii.
Ama bu yntemden szettiimiz zaman dikkat etmemiz gerekir; nk biz marksistler, kapitalist toplumda, iki snfn, burjuvazi ile proletaryann varolduunu sylediimiz, blmeler yaptmz
zaman, bizim de, metafizik grle gerdee girdiimiz sanlabilir.
Ancak, yalnzca blmeler yapm olmakla, metafiziki olunmaz, bu
blmeleri yap biimiyle, bu blmeler arasnda bulunan farklar ve
ilikileri yerletiri tarzyla metafiziki olunur.
Biz, toplumda iki snf var dediimiz zaman, burjuvazi, rnein, hemen zenginler ve yoksullar var diye dnr. Ve kukusuz,
bize Her zaman zenginler ve yoksullar olmutur diyecektir.
Her zaman olmutur ve her zaman olacaktr, ite bu,
metafizik bir dn tarzdr. eyler, birbirlerinden bamsz olarak
her zaman iin snflandrlr, onlarn arasna [sayfa 124] almaz blmeler, duvarlar konur.
Burjuvazi ile proletaryann varlnn gerek olduunu gstermek yerine, toplum, zenginler ve yoksullar olarak blnr, burjuvazi-proletarya blmesi kabul edilse bile, bu snflar, karlkl ilikileri,
yani snf savam dnda dnlr. eyler arasna kesin engeller
yerletiren bu nc temel zelliin pratik sonular nelerdir? Buna
gre, bir at ve inek arasnda herhangi bir akrabalk ba olamaz. Bizi kuatan her ey iin ve btn bilimler iin de ayn ey olacak. Daha ilerde bunun doru olup olmadn greceiz; ama imdi,
Georges Politzer
109
ta-nmlam bulunduumuz bu ayr temel zelliin sonularnn

neler olduunu aratrmak gerekiyor; bu da:
4. Drdnc temel zellik: Kartlarn kar karya konmas.
imdi btn bu sylediklerimizden u kyor: Yaam, yaamdr ve lm, lmdr dediimiz zaman, yaam ve lm arasnda hibir ortak yan olmadn iddia ediyoruz. Yaam ve lm;
her birini, kendileri iin grerek, aralarnda varolabilecek ilikileri
grmeksizin, onlar, birbirlerinden ayr olarak snflandryoruz. Bu
koullar iinde, yaamn yitirmi olan bir adam, l bir ey saylma-ldr, nk yaam ile lm, karlkl olarak birbirlerini
dtaladkla-rna gre, bu insann, ayn zamanda, hem canl, hem
de l olmas olanakszdr.
eyleri birbirinden ayr, kesin olarak birbirinden farkl sayarak, onlar, birbirleriyle kar karya tutmu oluruz.
te, bu kartlar birbirine kar tutan, kart iki eyin ayn
zamanda varolmayacan iddia eden metafizik yntemin drdnc temel zellii.
Gerekte, bu yaam ve lm rneinde, nc bir olanak
olamaz. Birbirinden ayrdmz bu iki olanaktan birini sememiz
kesenkes gereklidir. Kabul ediyoruz ki, nc bir olanak bir eliki
olacaktr, ve bu eliki bir samalktr, [sayfa 125] o halde, olanaksz bir
eydir.
Metafizik yntemin drdnc zellii, yleyse eliki korkusudur.
Bu dn tarznn pratik sonular yledir: rnein, demokrasi ve diktatrlkten szedildiinde, metafizik gr, ister ki,
toplum, bu ikisi arasnda bir seim yapsn, nk demokrasi demokrasidir, diktatrlk de diktatrlktr. Demokrasi, diktatrlk
deildir, ve diktatrlk, demokrasi deildir. Sememiz gerekir, yoksa
bir eliki; bir samalk, bir olanakszlkla kar karya kalrz.
Marksist tutum, bsbtn bakadr.
Bizler, tersine, proletarya diktatrlnn, rnein, ayn zamanda, hem ynlarn diktatrl ve hem de smrlen ynlar
iin demokrasi olduunu dnrz.
Biz, yaamn, canl varlklarn yaamnn, ancak hcreler arasnda sonsuz bir savam olduu iin, ancak srekli olarak bir ksm
110
Georges Politzer
hcreler ldkleri ve baka hcreler onlarn yerlerini aldklar iin

olabildiini dnrz. Bu biimde, yaam, kendi iinde lm de
ierir. Biz, metafiziin dnd gibi, lmn ylesine tam, eksiksiz ve yaamdan ayr olmadn dnrz; nk baz hcreler
belirli bir sre yaamaya devam ettiine ve bu lden baka yaamlar doacana gre, bir l zerinde btn yaam tamamen yok
olmamtr.
II. ZET
u halde gryoruz ki, metafizik yntemin eitli temel zellikleri, bizi, eyleri belirli bir adan anlamaya zorlar ve belirli bir
biimde dnmeye srkler. Daha ilerde, inceleyeceimiz ve genellikle karlalan grme, dnme, inceleme, tahlil tarz biimine ok uygun dtn gsterdiimiz bu tahlil tarznn, belirli bir
mant olduunu saptayacaz. [sayfa 126]
Konumuzu zetlememizi salayacak sralamaya yle
balanabilir:
1. eyler, hareketsizlikleri, zdelikleri iinde grlr.
2. eyler, birbirlerinden ayrlrlar ve karlkl ilikilerinden syrlrlar.
3. eyler arasna, sonsuz blmeler, almaz duvarlar ekilir.
4. Birbirine kart iki eyin, ayn zamanda varolamayacaklar
iddia olunarak, kartlar, birbirine kar konur.
Genel zelliklerin her birinin pratik sonularn incelerken,
bunlardan hibirinin geree uygun dmediini grdk.
Acaba dnya, bu anlaya uygun mudur? Acaba, doada,
eyler deimez ve hareketsiz midir? Hayr. Biz her eyin deitiini
saptyoruz ve hareket halinde olduunu gryoruz. O halde, bu
anlay, eylerin kendileriyle badamaz. Elbette ki, hakl olan doadr ve yanl olan bu anlaytr.
Daha en bata, felsefe, evreni, insan, doay vb. aklamak
ister, diye tanmlamtk. Bilimler zel sorunlar inceler, felsefe ise,
yukarda sylediimiz gibi, bilimleri birletiren ve derinletiren daha
genel sorunlar inceler.
Oysa, btn sorunlara, uygulanan eski metafizik dn
yntemi de, evreni, insan ve doay tamamyla zel bir biimde
ele alan bir felsefe anlaydr.
Georges Politzer
111
Metafiziki iin, eyler ve onlarn dncedeki yanslar olan kavramlar, biri tekinden sonra ve teki olmakszn dikkate alnacak deimez, eilip bklmez, her zaman tpk kalan, yaltk irdeleme konulardr. Metafiziki
orta terimler olmakszn, yalnzca anti-tezler aracyla dnr: evet evet, hayr hayr der; bunun tesine geen ey
metelik etmez. Ona gre, bir ey ya var, ya da yoktur; bir
ey ayn zamanda hem kendisi, hem de bir bakas olamaz. Olumlu ile olumsuz birbirlerini mutlak olarak dtalarlar; neden ve sonu da ayn derecede sert bir biimde
birbirlerine kar gelirler.48
Demek ki metafizik anlay evreni, donmu eyler kmesi
gibi [sayfa 127] dnr. Bu dn biimini iyice kavramak iin,
onun, doay, toplumu, dnceyi nasl anladn, nasl tasarladn inceleyeceiz.
III. METAFZK DOA ANLAYII
Metafzik, doay, kesin olarak saptanm eyler topluluu
olarak kabul eder.
Ama eylere bakn iki biimi vardr.
Dnn birinci tarz, dnyay, kesin olarak, hareketsiz kabul eder ve hareketin, bizim duyularmzn bir yanlsamas olduuna inanr. Eer grnrde olan hareketi karrsak, doa kmldamaz.
Bu teori, Eleallar denilen bir Yunan felsefe okulu tarafndan
savunuldu. Bu dargrl anlay, gerekle ylesine eliik bir
anlaytr ki, zamanmzda artk tutulmamaktadr.
Doay donmu eyler kmesi olarak dnn ikinci tarz,
ok daha ustacadr. Doann hareketsiz olduu sylenmez, pekala
kmldad, ama bu hareketin mekanik bir yer deitirme olduu
iddia edilir. Burada, birinci dn tarz ortadan kalkar; artk hareket yadsnmaz ve bu, metafizik bir anlay deilmi gibi grnr. Bu
anlaya mekaniki anlay (ya da mekanikilik ) denir.
Bu anlay, pek sk ilenen ve 17. ve 18. yzyl materyalistlerinde rasladmz bir yanltr. Grdk ki, bunlar doay, hareketsiz
saymyorlar, hareket halinde sayyorlar, ne var ki, onlara gre, bu
48
112
Friedrich Engels, Anti-Dhring, s.65.
Georges Politzer
hareket baya bir mekanik deime, yer deitirmedir.

Onlar, gne sistemini tamamen kabul ederler (yer yuvarla, gnein evresinde dner), ama bu hareketin salt mekanik bir
hareket, yani bir yer deitirme olduunu dnrler ve bu hareketi yalnzca bu ynyle, bu grnmyle [sayfa 128] dikkate alrlar.
Ama eyler bylesine yaln deildir. Yer yuvarlann dnmesi, elbette ki mekanik bir harekettir, ama yer yuvarla bir yandan
dnerken, bir yandan da baz etkilere urar, rnein sour. yleyse
yalnz bir yer deitirme yoktur, meydana gelen baka deiiklikler
de vardr.
Demek ki, mekaniki denilen bu anlayn temel zelliini
belirleyen ey, yalnz mekanik hareketin dikkate alnmasdr.
Dnya durmakszn dnyorsa da ona hibir ey olmaz; dnya yer deitirir, yuvarlan kendisi deimez; kendi kendisiyle
zde kalr. Bizden nce olduu gibi, bizden sonra da dnmeye
devam eder, daima ve daima dner. Bylece her ey, sanki hibir
ey olmam gibi srer gider. yleyse gryoruz ki, hareketi kabul
etmek, ama onu salt bir mekanik hareket olarak kabul etmek,
metafizik bir anlaytr, nk bu hareketin tarihi [yani ba ve sonu
-.] yoktur.
Paralar kusursuz olan ve anmaz bir malzemeden yaplm
bir saat, hibir deiime uramadan sonsuza kadar ileyecektir ve
byle bir saatin bir tarihi olmayacaktr. Byle bir dnya anlayna
Descartesta sk sk raslanr. O, btn fizik ve fizyoloji yasalarn mekanie indirgemeye alr. Kimyaya ilikin hibir fikri yoktur (kan
dolam aklamasna baknz), ve onun, eylere ilikin mekaniki
anlay, 18. yzyl materyalistlerinin de anlay olacaktr.
(Salt olarak daha az mekaniki olan ve diyalektik anlay
sezinleyen Diderotyu bunlardan ayr tutacaz.)
18. yzyl materyalistlerinin temel zelliklerini belirleyen ey,
onlarn, doay, bir saat mekanizmas gibi kabul etmeleridir.
Eer gerekten byle olsayd, eyler, hi iz brakmadan ayn
noktaya dnp gelirlerdi ve doa, kendi kendine zde kalrd. Bu
da metafizik yntemin birinci zelliidir. [sayfa 129]
IV. METAFZK TOPLUM ANLAYII
Metafizik anlay, toplumda, hibir eyin deimemesini is-
Georges Politzer
113
ter. Ama, bu istek, genellikle, byle sunulmuyor. rnein, retimde

hammaddelerden mamul nesneler retilmesinde olduu gibi, siyasette hkmetlerin birbirini izlemesinde olduu gibi, deiiklikler
olduu kabul edilir. nsanlar, btn bunlar bilirler. Ama kapitalist
rejimi, kesin, sonsuz sayarlar ve hatta bazan bir makine ile karlatrrlar.
te byle zaman zaman ekonomi makinesinin bozulmasndan szedilir, ama makineyi kaybetmemek iin, onun onarlmas
istenir. Bu ekonomi makinesinin, otomatik bir aygt gibi, bazlarna
kr paylar, bazlarna da yoksulluk datmay srdrebilmesi istenir.
Gene, burjuva parlamenter rejimi olan siyaset makinesinden szedilir, ve bazan solda, bazan sada olsa da, ondan yalnzca
bir ey, kapitalizmin ayrcalklarn korumak iin ilemesi istenir.
te toplumu bu biimde dnmek de, mekaniki, metafizik bir anlaytr.
Barnda btn bu arklarn iledii ve bylece ileyiini srdrd bu toplum olanakl olsayd, hibir iz brakmayacakt; sonu olarak, o halde, tarih iinde gemii ve gelecei olmayacakt.
Gene btn evren iin, zellikle toplum iin geerli olan,
ok nemli bir mekaniki anlay vardr ki, bu tarih daima yinelenir
forml ile, dzenli bir gidi ve ayn olaylara devirli biimde dnp
gelme fikrini yaymaktan ibarettir.
Bu anlaylarn ok yaygn olduunu belirtmek gerekir. Toplum iinde bulunan ve varl saptanan hareket ve deime, gerekten yadsnmaz, ama hareketin kendisi, yaln bir mekanizmaya
evrilerek, tahrif edilir. [sayfa 130]
V. METAFZK DNCE ANLAYII
evremizde, allan dnce anlay nedir?
Biz sanrz ki, insan dncesinin ba sonu yoktur ve olmamtr. eyler deise bile, bizim uslamlama biimimizin, yz yl nce yaayan insann uslamlama biimi ile zde olduuna inanrz.
Duygularmzn eski Yunanllarn duygular ile ayn olduunu, iyiliin
ve akn her zaman varolduunu dnrz. Bylece sonsuz ak
tan szederiz. nsan duygularnn deimedii inanc, ok yaygndr.
114
Georges Politzer
Bu yzden, rnein bireysel ve bencil zenginlemeye dayanmayan baka bir toplumun varolamayaca sylenir ve yazlr. Gene
insanlarn istekleri, her zaman ayndr sznn sk sk duyulmas
da bunun iindir.
ou kez byle dnrz. Biroklar daha sk byle dnr.
Metafizik anlayn, dier btn eylerde olduu gibi, dncenin
hareketi iine ilemesine de karmayz. nk bizim eitimimizin
temelinde bu yntem, bu dnce biimi, bize ilk bakta son
derece usayatkn grnyorsa bunun nedeni bu dnce biiminin
saduyu denilen eyin dnce biimi olmasdr49.
Bundan kan sonuca gre, bu metafizik gr ve dn
biimi, yalnzca bir dnya anlay deil, ayn zamanda, dnmek
iin tutulan bir yol, bir yntemdir.
Oysa, her ne kadar metafizik dnleri reddetmek, greli
olarak kolaysa da, buna karlk, metafizik dn ynteminden
kanmak ok daha gtr. Bu konuya bir aklk getirmeliyiz: Evreni
gr biimimize bir anlay, aklamalar aray biimimize bir yntem diyoruz.
rnekler:
a) Toplumda grdmz deiiklikler, yalnzca d grnlerdir, daha nce de varolan yinelerler. te bir anlay. [sayfa 131]
b) Toplum tarihinde daha nceden yeralm bir ey, gnein
altnda yeni hibir ey yoktur sonucunu karmak iin aratrlrsa,
ite bu, bir yntemdir.
Ve biz saptyoruz ki, yntemi, anlay esinler ve belirler. ok
aktr ki, anlay tarafndan bir kez esinlenen yntem bu kez anlay
yneterek, ona yol gstererek, onun zerinde etkili olur.
Metafizik anlayn ne olduunu grdk; imdi de onun
aratrma yntemini greceiz. Buna mantk denir.
VI. MANTIK NEDR?
Mantkn iyi dnme sanat olduu sylenir. Geree uygun bir biimde dnmek demek, mantn kurallarna gre
dnmektir.
Bu kurallar nelerdir? Balca u byk kural vardr:
49
Georges Politzer
115
1. zdelik ilkesi: Daha nce de grdmz gibi, bu, bir

eyin kendi kendisine zde olduunu, deimediini kabul eden
kuraldr (at, attr).
2. elimezlik ilkesi: Bir ey, ayn zamanda, hem kendisi,
hem de kart olamaz. Semek gerekir (yaam, hem yaam ve
hem de lm olamaz).
3. ncnn olanakszl ilkesi ya da nc durumun
olanakszl: Bu demektir ki, eliik iki olabilirlik arasnda, bir
ncnn yeri yoktur. Yaam ile lm arasnda seim yapmak
gerekir. nc bir olanak yoktur.
u halde, mantkl olmak iyi dnmek demektir, iyi
dnmek ise bu kural uygulamay unutmamak demektir.
Daha nce incelediimiz ve metafizik anlaytan gelen ilkelerden, bunu biliyoruz.
O halde, mantk ile metafizik sk skya birbirine baldr;
mantk, her eyi ok belirli bir biimde snflandrma yolunu tutan,
bu bakmdan bizi, eyleri kendi kendileriyle [sayfa 132] zde grmeye
zorlayan, ve sonra bizi, semek, evet ya da hayr demek zorunda
brakan ve sonu olarak, iki durum arasnda, rnein yaam ile
lm arasnda, nc bir olana kabul etmeyen bir dn yntemi, bir alettir.
Btn insanlar lmldr; bu arkada da bir insandr; yleyse o da lmldr dendii zaman, bu, tasm (kyas, syllogisme)
denilen eydir (bu, mantkl dnn tipik biimidir). Biz, byle
dnm olmakla, arkadan yerini belirlemi olduk, bir snflandrma yaptk.
Bir insanla ya da bir eyle karlatmz zaman, Onu nasl
snflandrmak (nereye koymak) gerekir? diye kendi kendimize
sormak, bizim zihinsel eilimimizdir. Aklmza, bu sorundan baka
bir ey gelmez. Biz, eyleri, eitli boyutlarda, emberler ya da kutular gibi dnrz, ve aklmz, bu emberleri ya da kutular, belli
bir sraya gre birbiri iine sokmaya alr.
Yukardaki rneimizde, ilkin btn lmlleri iine alan bir
ember, sonra btn insanlar iine alan daha kk bir ember;
ve daha sonra da yalnz bu arkada iine alan bir ember gsteriyoruz.
Eer bu emberleri snflandrmak istersek, belli bir mantka
gre, bu emberleri birbiri iine sokacaz.
116
Georges Politzer
Demek ki, metafizik anlay, mantk ve tasmla yaplmtr.

Bir tasm nermelik bir gruptur; ilk iki nermeye, nceden gnderilmi anlamnda ncller denir; nc nerme vargdr. Baka
bir rnek: Sovyetler Birliinde; son anayasadan nce proletarya
diktatrl vard. Diktatrlk, diktatrlktr. SSCBde de diktatrlktr. yleyse SSCB ile, diktatrln lkeleri talya ve Almanya
arasnda hibir fark yoktur.
Burada, diktatrln kimin iin ve kimin zerinde ilediine
baklmyor, ayn biimde, burjuva demokrasisi vldnde de, bu
demokrasinin kimin karna iledii sylenmiyor. [sayfa 133]
Bylece, eyleri ve toplumsal dnyay, ayr ayr emberlerle
blnm ve bu emberleri birbiri iine girmi gibi dnmeye,
sorunlar bu biimde koymaya varlr.
Kukusuz bunlar, teorik sorunlardr, ama pratikte de bir davran biimine gtrrler. Bunun gibi, rnein, mutsuz 1919 Almanyas rneini syleyebiliriz. Almanyada sosyal-demokrasi, davran
ile kapitalizmin varln srdrp gitmesine izin vereceini ve nazilie de vesile olacan gremeden, demokrasiyi korumak iin, proletarya diktatrln ldrd.
Hayvanlarn da, bitkilerin de bir evrimi olduu bilininceye
kadar, zooloji ve biyoloji de eyleri ayr ayr grr ve incelerdi. eskiden, btn varlklar, eyler, nasl ise, her zaman yle olduklar dnlerek snflandrlyordu.
Ve gerekten, geen yzyln sonuna dek, doabilim,
her eyden ok olgular toplayan bir bilim, bir tamamlanm eyler bilimi oldu.50
Ama bu konuyu tamamlamamz iin unu da grmemiz gerekir:
VII. METAFZK SZCNN AIKLAMASI
Felsefede metafizik denilen nemli bir blm vardr. Ama
metafizik, ancak, tanr ve ruhla urat iin, burjuva felsefesinde
byle bir nem tar. Onda her ey sonsuzdur. Tanr, sonsuzdur,
deimez, kendi kendisiyle zde kalr; ruh da yle. yi de, kt de
vb. hep ayndr, btn bunlar, aka belirlenmi, kesin ve sonsuz50
Georges Politzer
117
dur. Demek ki, felsefenin metafizik denilen bu blmnde, eyler,

donmu bir topluluk olarak grlrler ve her eyi kar karya koyma yoluyla, ruh maddeye kar, iyi ktye kar vb. konarak, yani
kartlar arasndaki birbirine kar olma durumuyla uslamlama yrtlr. [sayfa 134]
Bu uslamlama, bu dn biimine, bu anlaya, metafizik denir. nk bu anlay, tanr gibi, iyilik, ruh, ktlk vb. gibi
fizik dnda bulunan eyleri ve fikirleri iler. Metafizik, Yunanca
tesinde demek olan meta ve dnya olaylarnn bilimi demek
olan fizik szlerinden gelir. Demek ki metafizik, dnyann tesinde
yeralan eylerle urar.
Ayrca, bu anlay, tarihsel bir raslant sonucu da, metafizik
diye adlandrlr. Mant ilk inceleyen (ki hala kullanlmaktadr) Aristoteles, ok eyler yazd. lmnden sonra, retilileri, onun yazlarn snflandrdlar; bir katalog yaptlar ve sonra, Fizik diye balk
atlm bir yaz ile ruh sorunlarn ileyen balksz bir yazsn buldular. Ve o yazy, fizikten sonra anlamna gelen Yunanca Metafizik
sz ile snflandrdlar.
Sonu olarak, incelediimiz terim arasnda bulunan ba
zerinde nemle duralm:
Metafizik, mekanikilik, mantk. Bu bilgi kolu, her zaman
birlikte grnrler ve hep birbirlerini gerektirirler. Bir sistem olutururlar ki, biri olmadan teki anlalamaz. [sayfa 135]
YOKLAMA SORULARI
1. rnekler vererek, bizim, eyleri hareketsiz olarak dnmeye
alk olduumuzu gsteriniz.
2. Metafizik dnya anlay zerine rnekler veriniz.
3. Mekanikilik nedir ve niin metafiziktir?
4. Mantk nedir?
5. Metafizik anlay ve yntemin zellikleri nelerdir?
YAZILI DEV
Hem metafiziki, hem devrimci olunabilir mi?
118
Georges Politzer
DRDNC KISIM
DYALEKTN NCELENMES
Georges Politzer
119
120
Georges Politzer
BRNC BLM
DYALEKTN NCELENMESNE GR
I.
II.
III.
IV.
V.
Hazrlayc uyarlar.
Diyalektik yntem nereden domutur?
Diyalektik, uzun zaman, niin metafizik anlayn basks
altnda kald?
18. yzyl materyalizmi niin metafizikti?
Diyalektik materyalizm nasl dodu: Hegel ve Marx.
I. HAZIRLAYICI UYARILAR
Diyalektikten, bazan, gizemli bir ey gibi szedilir ve o,
karmak herhangi bir ey gibi gsterilir. Diyalektik iyi bilinmedii
iin, ondan geliigzel szedildii de olur. Btn bunlar, canskcdr ve saknlmas gereken yanllara neden olurlar.
Szcn kaynak anlamna bakldnda, diyalektik terimi,
yalnzca tartma sanat demektir, ve uzun uzun tartan insan iin
kullanldnda da bu anlam anlalr; ve [sayfa 139] gene szn anlam
geniletilerek, iyi konuan bir insan iin de diyalektiki (diyalektis-
Georges Politzer
121
yen) denir.
Biz, diyalektii, bu anlamda incelemeyeceiz. Diyalektik sz,
felsefi bak asndan baka bir anlam kazanmtr. Felsefi anlamda diyalektik, sanlann tersine, herkesin eriebilecei, apak ve
gizemsiz bir eydir.
Ama, diyalektik herkese anlalabilirse de, gene de baz
glkleri vardr; ite bu glklerin nedenini bilmemiz gerekir.
El ilerinden bazlar basit, bazlar pek karmaktr. rnein,
ambalaj sandklar yapmak, basit bir itir. Tersine, bir telsiz aygtn
monte etmek, parmaklarda ok daha ustalk, duyarlk ve kvraklk
isteyen bir itir.
Ellerimiz ve parmaklarmz, bizim iin i aletleridir. Ama dnce de bir i aletidir. Nasl parmaklarmz her zaman irice, titizlik
isteyen bir i yapmyorlarsa, beynimiz iin de durum ayndr.
nsan emeinin tarihinde, insan, balangcnda ancak kaba
ileri yapmay biliyordu. Bilimlerdeki ilerleme, daha belirli, daha
kesin ilerin yaplabilmesine yolat.
Dnce tarihi iin de tam ayn ey olmutur. Metafizik, parmaklarmz gibi, ancak kaba hareketleri yapabilme yeteneinde bir
dnce yntemidir (rnein metafiziin sandklarn ivilemek ya
da ekmecelerini ekmek gibi).
Diyalektik, bu yntemden ayrlr, nk ok daha byk bir
aklk, incelik salar. Ve diyalektik, byk bir akla, incelie sahip
bir dnce ynteminden baka bir ey deildir.
Dncenin evrimi de, tpk, el iinin evrimi gibi olmutur.
Bunun yks de ayndr, bu evrimde de hibir sr yoktur, her ey
apaktr.
Glkler uradan gelmektedir: 26 yana kadar sandk iviliyoruz ve sonra, birdenbire, bizi, monte etmek zere telsiz aygtnn
nne koyuyorlar. Elbette ok glk ekeceiz. [sayfa 140] Elbette ki,
ellerimiz hantal, parmaklarmz beceriksiz olacaktr. Ancak zamanla yava yava kvraklaabilecek ve bu ii gerekletirebileceiz.
Balangta bize ok g grnen; sonra ok basit gelecektir.
Diyalektik iin de ayn ey. Eski metafizik dnce ynteminin arlyla kafamz karmakark iken, diyalektik yntemin kvrakln, inceliini kavramamz gerekiyor. Ama greceiz ki, bunda
da gene hibir sr, hibir karklk yoktur.
122
Georges Politzer
II. DYALEKTK YNTEM NEREDEN DOMUTUR?

Biz biliyoruz ki, metafizik, dnyay donmu eyler kmesi
olarak kabul eder, oysa, doaya baktmzda, tersine, her eyin kmldadn, her eyin deitiini grrz. Dnce iin de ayn eyi
saptarz. O halde, bu saptamadan, metafizik ile gerek arasnda bir
uyumsuzluk bulunduu sonucu kar. Bunun iin, yaln bir biimde
tanmlamak ve z bir fikir vermek iin denilebilir ki: metafizik diyen hareketsizlik demektedir, diyalektik diyen de hareket demektedir.
Bizi kuatan her eyde bulunan hareket ve deime, diyalektiin temelinde yatan eylerdir.
Doay, insan tarihini ya da kendi z kafa etkinliimizi dncenin incelemesi altna koyduumuz zaman, bize
ilk grnen ey, hibir eyin olduu gibi, olduu yerde,
olduu biimde kalmad, ama her eyin hareket ettii,
deitii, olduu ve yokolduu sonsuz ve karlkl ilikiler
ve etkiler yuma tablosudur.51
Engelsin bu ok ak metninden sonra, diyalektik bak asndan, her eyin deitiini, hibir eyin olduu yerde kalmadn,
hibir eyin nasl ise yle devam etmediini, ve bu bakmdan bu
grn gerekle tam bir uyum iinde [sayfa 141] bulunduunu gryoruz. Hibir ey, bulunduu yerde durmaz, bize hareketsiz grnse
bile kmldar; yerin, gnein evresindeki hareketiyle birlikte kmldar, yerin kendi ekseni zerindeki hareketiyle birlikte kmldar. Metafizikte zdelik ilkesi, bir eyin kendi kendisi olarak kalmasn ister.
Oysa biz, tersine, hibir eyin olduu gibi kalmadn gryoruz.
Hep ayn kalyormuuz gibi bir izlenimimiz vardr bizim, bununla birlikte, Engels bize aynlar, farkldrlar diyor. Siz, zde olduumuzu dnyoruz, ama daha bunu dnrken biz deitik
bile. ocuktuk, adam olduk, ve bu adam, fiziksel olarak, hibir zaman ayn kalmaz; gnbegn yalanr.
Demek ki, Eleallarn savunduklar gibi, hareket aldatc grn deildir; mademki, gerekte, her ey kmldar ve deiir, aldatc grn hareketsizliktir.
Tarih de bize, eylerin olduklar gibi durmadklarn tantlyor.
51
Friedrich Engels, Anti-Dhring, s. 63-64.
Georges Politzer
123
Toplum hibir zaman hareketsiz deildir. lkada, ilkin kleci toplum varoldu, ondan sonra feodal toplum geldi, onu da kapitalist
toplum izledi. Bu toplumlarn incelenmesi, bize, yeni bir toplumun
domasna yolaan elerin, bu toplumlarn barnda srekli olarak ve yava yava, gzle grlmeksizin gelitiklerini gsteriyor. Bunun gibi, kapitalist toplum da, her gn deimektedir ve SSCBde
artk varolmaktan kmtr. nk hibir toplum hareketsiz kalmaz, Sovyetler Birliinde kurulan sosyalist toplum da, bir gn, ortadan kalkmak durumundadr. Daha imdiden gzle grlebilecek
biimde deimektedir. Onun iin, metafizikiler, orada ne olup
bittiini anlamyorlar. Hala kapitalist basknn etkisi altndaki insanlarn duygular ile, tmyle dnm bir toplumu yarglamaya devam ediyorlar.
Bizim duygularmz da deiir, ki biz bunu pek az hesaba katyoruz. Bir sempatiden baka bir ey olmayan eyin bir aka dntn, sonra da bazan bir kin haline geldiini grrz. [sayfa 142]
Her yerde, doada, tarihte, dncede grdmz ey,
deime ve harekettir. te diyalektik, bu saptama ile balar.
Yunanllar, her yanda deimeyle ve hareketle karlalmas
olgusundan etkilendiler. Daha nce grdk ki, diyalektiin babas
denilen Heraklitos, bize, ilk olarak, diyalektik bir dnya anlay getirmitir, yani dnyay hareket halinde ve donmam olarak tanmlamtr. Heraklitosun gr tarz, bir yntem haline gelebilir.
Ama bu diyalektik yntem, ancak ok zaman sonra kabul
edilebilmitir. Diyalektiin, niin bu kadar uzun zaman metafizik
yntemin basks altnda kaldn grmemiz gerekir.
III. DYALEKTK, UZUN ZAMAN, NN METAFZK
YNTEMN BASKISI ALTINDA KALDI?
Diyalektik anlayn, tarihte, ok erkenden domu olduunu, ama insanlarn bilgilerinin yetersizliinin, metafizik yntemin
gelimesine ve diyalektiin nne gemesine olanak saladn
grmtk.
Burada, insanlarn byk bilgisizliinden doan idealizm ile
diyalektiin yeterince tannmamasndan doan metafizik anlay
arasnda, bir paralellik kurabiliriz.
Bu, niin ve nasl olanakl olabilirdi?
124
Georges Politzer
nsanlar, doay incelemeye tam bir bilgisizlik iinde baladlar. Saptadklar olaylar incelemek iin, onlar snflandrmaya balyorlar. Ama snflandrma tarz, bir dn alkanl yaratyor.
Kategoriler yaparak ve bunlar birbirlerinden ayrarak, aklmz, byle ayrmalar yapmaya alyor ve biz, burada, metafizik yntemin ilk
zelliini buluyoruz. u halde, metafizik, bilimlerin gelimesinde
yetersizlikten kyor. Daha 150 yl nce, bilimler birbirlerinden ayrlarak inceleniyordu. rnein, kimya, fizik, biyoloji, kendi balarna,
ayr ayr inceleniyordu ve aralarnda hibir iliki [sayfa 143] grlmyordu. Bu yntem, bilimlerin kendi iinde de uygulanyordu. Fizik, sesi,
sy, manyetii, elektrii inceliyordu ve bu eitli olaylar arasnda
hibir iliki olmad dnlyordu; her biri, ayr blmlerde inceleniyordu.
te burada da metafiziin, eyler arasndaki ilikilerin tannmamasn, aralarnda ortak bir ey bulunmamasn kabul eden ikinci temel zelliini ok iyi gryoruz.
Ayn ekilde, eyleri durgunluk halinde kavramak, hareket
halinde kavramaktan ok daha kolaydr. rnek olarak fotorafl
alalm: Grrz ki, ilkin, eyler kendi hareketsizlikleri iinde (bu
fotoraftr), sonra, ancak zamanla, hareketleri iinde (bu da, sinemadr) saptanmaya allr. Pekala! Fotoraf ve sinemann imgesi,
bilimlerin ve insan zihninin gelimesinin bir imgesidir. eyleri, hareket iinde incelemeden nce, durgun halleriyle inceliyoruz.
Peki niin? nk, bilinmiyordu. renmek iin de en kolay
bak as seildi; nk hareketsiz eyler, kavranmas ve incelenmesi daha kolay eylerdir. Kukusuz, eyleri durgunluk halinde inceleme, diyalektik dncenin zorunlu bir andr ama yalnz bir an,
eksik, paral ve olu halindeki eylerin incelenmesiyle btnlemesi
gereken bir andr.
Bu anlay, rnein, biyolojide, zoolojinin ve botaniin incelenmesinde gryoruz. nk bunlar iyi bilinmiyorlard; nceleri,
hayvanlar, soy ve tr biiminde snflandrld ve aralarnda ortak
hibir ey bulunmad ve bu durumun her zaman byle olmu
olduu dnlyordu (metafiziin nc temel zellii). Saptanmclk (fixisme) denilen (ve evrimcilikin tersine, rnein, hayvan trlerinin bugn ne iseler her zaman yle olduklarn ve hibir
evrim gstermediklerini iddia eden) teori buradan gelir; demek ki
bu, metafizik bir teoridir ve insanlarn bilgisizliinden ileri gelmek-
Georges Politzer
125
tedir. [sayfa 144]

IV. 18. YZYIL MATERYALZM NN METAFZKT?
Mekanikiliin 18. yzyl materyalizminde ok byk bir rol
oynadn ve bu materyalizme ok kez mekaniki materyalizm
dendiini biliyoruz. Neden byle oldu? nk materyalist anlay,
btn bilimlerin gelimesine baldr ve bilimler arasnda ilk gelimi
olan da mekanik bilimidir. Gnlk dilde mekanik makinelerin incelenmesi, bilimsel dilde ise yer deitirme olarak hareketin incelenmesidir. Mekanik ilk gelien bilim olmusa, bu mekanik hareketin,
en basit hareket olmasndandr. Aa zerinde, rzgarda sallanan
bir elmann hareketini incelemek, olgunlamakta olan bir elmann
iinde oluan deimeyi incelemekten ok daha kolaydr. Rzgarn
elma zerinde etkisi, elmann olgunlamasndan ok daha kolaylkla incelenebilir. Ama bu inceleme ksmidir ve byle bir inceleme metafizie kap aar.
Eski Yunanllar, her ne kadar her eyin hareket olduunu
gzledilerse de, bu gzlemlerinden yararlanamadlar, nk bilgileri yetersizdi. O halde eyler ve olaylar gzleniyor, snflandrlyor,
yer deitirmenin incelenmesi ile yetiniliyor, bundan da mekanik
ortaya kyor; ve bilim alanlarndaki bilgilerin yetersizlii, metafizik
anlay douruyor.
Materyalizmin, her zaman bilimler zerinde kurulu olduunu biliyoruz. Bu ada, btn bilimler arasnda en ok gelimi
olan bilim, mekanikti.
Bunun iin, diyecektir Engels, 18. yzyl materyalizminin metafizik, mekaniki bir materyalizm olmas kanlmazd, nk bilimler de yleydi.
u halde diyeceiz ki, bu metafizik, mekaniki materyalizm,
materyalistti, nk felsefenin temel sorusunu, birinci etken maddedir diye yantlyordu; ama ayn zamanda metafizikti; nk, evreni, donmu, kalplam ve mekanik eyler kmesi sayyordu, nk
her eyi mekanik aralndan gryor ve inceliyordu. [sayfa 145]
Bir gn gelecek, aratrmalarn birikimiyle, bilimlerin de hareketsiz olmadklar saptanacak. Kimyay, fizikten ya da biyolojiden
ayrdktan sonra; tek balarna birini ya da tekini incelemenin
olanaksz hale geldiinin farkna varlacaktr. rnein, biyoloji alan-
126
Georges Politzer
na giren sindirimi, kimya olmadan incelemek, olanakszdr. 19. yzyla doru, bilimlerin birbirlerine bal olduklar anlalacak ve bunu,
bilimler iindeki metafizik anlayta bir geri ekilme izleyecektir,
nk doa hakknda daha derinletirilmi bilgilere sahip olunacaktr. O zamana kadar, fizik olaylar ayr ayr incelenmiti; ama
imdi, btn bu olaylarn ayn nitelikte olduu kabul edilmek zorunda kalnyor. Bylece, nce ayr ayr incelenen elektrik ve manyetik,
bugn bir tek bilim: elektro-manyetik olarak birletirilmitir.
Ses ve s olaylar incelenirken, ayn ekilde, her ikisinin de,
ayn nitelikte bir olaydan km olduunun farkna varld.
Bir ekile vurulurken bir ses elde edilir ve bir s oluturulur.
Isy oluturan harekettir. Ve biz biliyoruz ki, ses, havann titreimleridir; titreimler ise, onlar da harekettir. te yaps (doas) ayn
iki olay.
Biyolojide, giderek daha inceden inceye, titizlikle snflandrma yaparak, yle trler bulunmutur ki, bunlar, artk ne bitkisel, ne
de hayvansal olarak snflandrma olana yoktur. Ve incelemeler
her gn daha ileri gtrlerek, hayvanlarn, her zaman ayn olmadklar sonucuna varlyor. Olgular, saptanmcl ve metafizik zihniyeti mahkum etmitir.
Materyalizmin diyalektik olmasn salayan imdi grm olduumuz bu dnm, 19. yzylda olumutur. Diyalektik, geliimleri srasnda, metafizik anlaytan vazgeen bilimlerin z ereidir.
Materyalizm dnebildi, nk bilimler deiti. Metafizik bilimlere, metafizik materyalizm uygun dyordu; ve yeni bilimlere, yeni
bir materyalizm, yani diyalektik materyalizm uygun dyor. [sayfa
146]
V. DYALEKTK MATERYALZM NASIL DODU:

HEGEL VE MARX
Metafizik materyalizmden diyalektik materyalizme bu
dnme nasl oldu diye sorarsak, genellikle yle yantlanr:
1. 18. yzyln metafizik materyalizmi vard.
2. Bilimler deiti.
3. Bu arada Marx ve Engels geldi; onlar metafizik materyalizmi ikiye bldler, metafizii attlar, materyalizme diyalektii ekleyerek alkoydular.
Georges Politzer
127
eyleri bu biimde sunma eilimi, eyleri bir ema haline

getirerek basitletirmemizi isteyen metafizik yntemden ileri gelir.
Oysa biz, tersine, srekli olarak, gerein olgularnn hibir zaman
emalatrlmamas gerektiini aklmzdan karmamalyz. Olgular, bize grndklerinden ve bizim dndmzden daha
karmaktrlar. Onun iin metafizik materyalizmin diyalektik materyalizme dnmesi, o kadar basit olmad.
Diyalektik, gerekte, bilimlerde meydana gelen deimeyi
anlamasn bilen idealist Alman filozofu Hegel (1770-1831) tarafndan gelitirildi. Heraklitosun eski fikrini yeniden ele alarak, bilimsel
ilerlemelerin de yardmyla, evrende, her eyin hareket ettiini ve
deitiini, hibir eyin ayr, tek bana olmadn, her eyin her
eye bal bulunduunu saptad ve bylece diyalektii yaratt. Hegelden dolay, bugn, dnyann diyalektik hareketinden szediyoruz. Hegelin bata sezinledii ey, dncenin hareketidir ve Hegel,
buna, doal olarak, diyalektik adn vermitir.
Ama Hegel idealisttir. Yani ruha birinci derecede nem verir,
bu yzden de, o, zel bir hareket ve deime anlay yaratr. Ruhun deimelerinin, maddedeki deimelerin nedeni olduunu
dnr. Hegele gre, evren, maddelemi fikirdir (idedir) ve
evrenden nce, ilkin ruh vardr ve ruh, [sayfa 147] evreni bulur. zet
olarak, Hegel, ruhun ve evrenin aralksz deime halinde olduunu saptar, ama bundan maddedeki deimeleri, ruhun deiikliklerinin belirledii sonucunu karr.
rnek: Mucidin bir fikri vardr, fikrini gerekletirir, ite bu
maddelemi fikir, maddede deiiklikler yaratr.
Demek ki Hegel, pekala diyalektikidir, ama diyalektii idealizme baml klar.
Ve ite bunun zerine Hegelin retilileri olan, ama materyalist retilileri olan ve materyalist olduklarna gre maddeye birinci nemi veren Marx (1818-1883) ve Engels (1820-1895), Hegelin
diyalektiinin doru ama tersine olumlamalar verdiini dnrler.
Engels bu konuda yle diyecektir: Diyalektik, Hegel ile, tepesi zerinde duruyordu, onu ayaklar zerine oturtmak gerekti . Marx ve
Engels, Hegelin tanmlad bu dncenin hareketinin balang
nedenini, maddi geree geirdiler ve Hegelden ayn terimi alarak, buna, doal olarak, diyalektik dediler.
Onlar, Hegelin dncenin ve evrenin aralksz deime halin-
128
Georges Politzer
de olduunu sylemekte hakl olduunu, ama fikirlerdeki deimelerin eylerdeki deimeleri belirlediklerini iddia etmekle yanldn dnrler. Tersine, bize fikirleri eyler verir ve fikirler, eyler
deitikleri iin deiirler.
Eskiden posta arabasyla yolculuk edilirdi. Bugn trenle yolculuk ediyoruz; bizim trenle yolculuk etme gibi bir fikrimiz olduu
iin deil, bu yolculuk arac varolduu iin yapyoruz. Bizim fikirlerimiz deimitir, nk eyler deimitir.
u halde, Marx ve Engelsin elinde, bir yanda 18. yzyl Fransz materyalizminden gelen materyalizm, te yanda da Hegelin diyalektii vard, ve onlara, artk bu ikisini birbirine balamaktan baka
bir ey kalmyordu demekten kanmak gerekir:
Bu, eylerin daha karmak olduklarn unutan dargrl,
[sayfa 148] ematik bir anlay olur; bu, metafizik bir anlaytr.
Marx ve Engels, kukusuz, diyalektii Hegelden alacaklar,
ama onu deitireceklerdir. Materyalizm iin de ayn eyi yapacaklar ve bize, diyalektik materyalizmi vereceklerdir. [sayfa 149]
Georges Politzer
129
KNC BLM
DYALEKTN YASALARI
BRNC YASA: DYALEKTK DEME
I.
II.
III.
Diyalektik hareketten ne anlalr?

Diyalektik iin, kesin, mutlak, kutsal... hibir ey yoktur".
(Engels)
Sre.
I. DYALEKTK HAREKETTEN NE ANLAILIR?

Diyalektiin birinci yasas, hibir ey olduu yerde kalmaz,
hibir ey olduu gibi kalmaz gzlemiyle balar. Kim ki, diyalektik
der, hareket demektedir, deime demektedir. Buna gre, diyalektiin bak asnda yeralmaktan szedildii zaman, bu, hareketin,
deimenin bak asnda yeralmak demektir: eyleri diyalektie
gre incelemek istediimiz zaman, onlar hareketleri iinde, deimeleri iinde inceleyeceiz:
te bir elma. Bu elmay incelemek iin iki yolumuz var:
bunlardan biri metafizik bak asdr, teki ise diyalektik [sayfa 150]
bak asdr.
130
Georges Politzer
Birinci durumda, bu meyvenin biiminin ve renginin bir tanmlamasn vereceiz. Onun zelliklerini sralayacaz, onun tadndan vb. szedeceiz. Sonra elmay bir armutla karlatrabilir,
benzerliklerini ve ayrlklarn grebiliriz ve sonunda bir elma, bir
elmadr ve bir armut, bir armuttur sonucunu karabiliriz. Eskiden
eyler bu biimde inceleniyordu, saysz kitaplar bunun tantdr.
Eer elmay, diyalektik adan incelemek istersek, hareket
asndan inceleyeceiz; ama elmann, yuvarland ve yer deitirdii zamanki hareketi asndan deil, onun evriminin hareketi
asndan inceleyeceiz. O zaman greceiz ki, olgun elma, u anda
ne ise her zaman yle olmamtr. nce, yeil bir elma idi. iek
olmadan nce bir tomurcuktu; bylece elma aacnn ta ilkyaz dnemindeki haline kadar uzanabileceiz. Demek ki elma, her zaman bir elma olmad, elmann bir tarihi, bir gemii vardr; ve imdi
de olduu gibi kalmayacaktr. Eer yere derse, ryecek, ayracaktr, ekirdekleri ortaya kacaktr, bu ekirdekler de, iler yolunda giderse, bir filiz, sonra da bir aa vereceklerdir. Demek ki, elma, hep olduu gibi deildi ve hep olduu gibi kalmayacaktr.
te eyleri hareket asndan incelemek denilen ey budur.
Bu, eylerin, gemii ve gelecei asndan incelenmesidir. Byle
incelenince, elma, artk, ne olduu ile ne olaca arasnda, yani
gemi ile gelecek arasnda, ancak bir gei olarak grlr.
eylere bu biimde bakmay, kafalara daha iyi yerletirebilmek iin iki rnek daha alacaz: yeryz ve toplum.
Metafizik bak asnda yeralrsak, yeryznn biimini, btn
ayrntlar ile betimleyeceiz. Yzeyde denizlerin, karalarn, dalarn
bulunduunu saptayacaz; topran yapsn inceleyeceiz. Sonra
yeryzn teki gezegenlerle [sayfa 151] ya da ayla karlatrabilir ve,
en sonunda u vargya varrz: Yeryz, yeryzdr.
Oysa, yeryzn diyalektik adan incelerken, onun her zaman ne ise yle olmadn, birtakm deiikliklere uradn ve bu
yzden, yeryznn gelecekte de baka yeni deiikliklere urayacan grrz. u halde, bugn yeryznn gncel durumunun,
gemi deimeler ile gelecekteki deimeler arasnda bir geiten
baka bir ey olmadn kabul etmeliyiz. Bu gei iinde gerekleen, olan deimeler, bir elmann olgunlamasnda olan, gerekleen deimelerden ok daha byk bir lde olsalar bile, seilmez,
farkedilmez deimelerdir.
Georges Politzer
131
imdi de, marksistleri zellikle ilgilendiren toplum rneini

grelim.
Gene iki yntemimizi uygulayalm: Metafizik bak asndan
bize denecektir ki, zenginler ve yoksullar her zaman oldu. Byk
bankalarn, koskoca fabrikalarn bulunduu belirtilecek, kapitalist
toplumun ayrntl bir betimlemesi verilecek, gemi toplumlarla
(feodal ve kleci toplumlarla); benzerlikleri ya da ayrlklar aratrlarak, karlatrlacak ve bize u denecek: kapitalist toplum ne ise
odur.
Diyalektik bak asndan, kapitalist toplumun, her zaman
ne ise o olmadn reneceiz. Eer biz, gemite, bir zaman
baka toplumlarn da yaam olduunu saptarsak, bunu, kapitalist
toplumun da, btn teki toplumlar gibi, sonuncu toplum olmad, kapitalist toplumun dokunulmaz bir temeli bulunmad, ama
bizim iin, tersine, ancak geici bir gerek olduu, gemile gelecek arasnda bir geiten baka bir ey olmad sonucunu karmak iin yapacaz.
Bu birka rnekle, eylere diyalektik bak asndan bakmann, her eye, geici olarak, gemite bir tarihi olan ve gelecekte
de bir tarihi olmas gereken, bir balangc olan ve bir sonu olmas
gereken eyler olarak bakmak demek olduunu gryoruz. [sayfa 152]
II. DYALEKTK N KESN, MUTLAK, KUTSAL
HBR EY YOKTUR
Diyalektik felsefe karsnda hibir ey sonal, mutlak,
kutsal deildir; bu felsefe, her eyin geici karakterini ve
her eydeki geici karakteri ortaya karr ve onun karsnda, kesintisiz olu ve yokolu srecinden... baka hibir ey yrrlkte kalamaz.52
te bu, yukarda grm olduumuz ve nmzde inceleyeceimiz eyi belirten bir tanmlamadr:
Diyalektik iin kesin hibir ey yoktur. Bu demektir ki, diyalektie gre her eyin bir gemii vardr ve bir gelecei olacaktr;
demek ki, her ey, bir kez bulunduu yerde, her zaman iin, kesin
olarak bulunmaz, ve bugnk o, kesin ve son deildir. (Elma, ye52
132
Georges Politzer
ryz, toplum rnekleri.)

Diyalektie gre, ne dnyada, ne de dnya dnda, hibir
g yoktur ki, eyleri, kesin, son biimini alm bir durumda saptayabilsin; u halde, hibir ey mutlak deildir. (Mutlak=absolu,
hibir koula bal olmayan, dolaysyla evrensel, basz ve sonsuz,
eksiksiz, tam demektir.)
Hibir ey kutsal deildir demek, diyalektik her eyi hogrr, hibir eye saygs yoktur demek deildir. Hayr! Kutsal bir ey,
deimez saylan, dokunulmamas, tartlmamas gereken, ama
ancak ululanacak bir ey demektir. rnein, kapitalist toplum kutsaldr. Pekala!, diyalektik diyor ki, hibir ey, hareketten, deimeden, tarihin deiikliklerinden kurtulamaz, kaamaz.
Kalmszlk (caducit), yala birlikte tkenen anlamna gelen kadk olan, dayanksz olan, ypranan, yalanan ve yokolmak
zorunda olan bir eydir. Diyalektik, kadk olan bir eyin artk varlk
nedeni olmayan bir ey olduunu, ve her eyin ortadan kalkmak,
yokolmak gibi bir yazgs olduunu bize gsteriyor. Gen olan yalanr; bugn yaayan [sayfa 153] yarn lr ve diyalektie gre, oluun ve
geiin kesintisiz srecinden baka hibir ey mevcut deildir.
Demek ki, diyalektik gr asnda yeralmak, deimeden
baka hibir eyi sonsuz saymamak demektir. Bu, zel hibir ey
oluun dnda sonsuz olamaz demektir.
Ama Engelsin, tanmlanmasnda szn ettii olu nedir?
Grdk ki, elmann bir tarihi vardr. imdi de, rnein, gene
bir tarihi olan bir kalemi alalm.
Bugn kullanlm olan bu kalem, yeni idi. Kalemin yapld
tahta, bir tahta kalastan kar, bu kalas da bir aatan. u halde
gryoruz ki, elmann da, kalemin de birer tarihleri vardr ve ne biri,
ne de teki, her zaman ne iseler, o olmamlardr. Ama bu iki tarih
arasnda, bir farkllk vardr. Elbette!
Yeil elma, olgun elma olmutu. Yeil elma olduktan sonra,
her ey yolunda gittii takdirde olgun olmayabilir miydi? Hayr,
olgunlamak zorunda idi, nasl ki, yere dtnde de, rmek,
ayrmak ve ekirdeklerini brakmak zorundaysa.
Oysa, kalemin geldii aa, bir tahta olmayabilirdi ve bu
tahta da bir kalem olmayabilirdi. Kalemin kendisi de, daima btn,
yani yontulmam kalabilirdi.
u halde, bu iki tarih arasnda bir fark olduunu gryoruz.
Georges Politzer
133
Elma iin, olgun elma olan yeil elmadr, eer olaann dnda bir
ey olmazsa, elma iei elma haline gelmitir. u halde, veri olan
bir aamay, teki aama, zorunlu olarak, kanlmaz olarak, izler
(herhangi bir ey, evrimi durdurmazsa).
Kalemin tarihinde ise, tersine, aa bir tahta kalas, tahta kalas bir kalem, kalem de yontulmu bir kalem olmayabilir. Demek
ki, veri olan bir aamay, teki aama izlemeyebilir. Eer kalem,
btn bu aamalardan geiyorsa, bu, yabanc bir mdahale, yani
insann araya girmesi yzndendir.
Elmann tarihinde, ikinci aamann birinci aamadan vb. [sayfa
154] kt, birbiri ardndan. gelen aamalar gryoruz. Elmann tarihi, Engelsin szn ettii oluu izliyor. Kalemin tarihinde ise, aamalar, birbirlerinden kmakszn yanyana konulurlar. Elma ise, doal
bir sre izler.
III. SRE*
Neden yeil elma, olgun elma olur? Bu, onun iinde tad
eyden dolaydr. Elmay olgunlamaya doru iten birbirine zincirleme bal i olaylardan dolaydr; bu, olgun elma. olmadan nce,
elma olduu iin ve olgunlamadan edemeyecei iindir.
Elma olacak iek, sonra olgunlaacak yeil elma incelendii zaman, elmay, kendi evrimine iten bu i zincirleme balarn,
otodinamizm (zg) denilen glerin basks altnda etkin olduu
grlr ki, buna, kendi varlndan gelen g denilebilir.
Kalem, henz tahta kalas halinde iken, onu bir kalem haline
getirmek zere insann ie karmas gerekli oldu, nk, tahta kalas hibir zaman, kalem haline dnemezdi. gler, otodinamizm (zg), sre olmad burada. u halde, diyalektik diyen
yalnzca hareket demez, ayn zamanda otodinamizm de der.
Demek ki, diyalektik hareketin, kendinde, sreci ve diyalektik hareketin z olan otodinamizmi ierdiini gryoruz. Her hareket ve her deime, diyalektik deildir. Eer, diyalektik bak
asndan inceleyeceimiz bir pireyi alrsak, diyeceiz ki, o her zaman ne ise o olmad ve her zaman da ne ise o olmayacak; ama
* Bu szck [processus=vetire], Latinceden gelir ve anlam, ileri gidi ya da ilerlemek
olgusu, ilerlemedir.
134
Georges Politzer
onu ezersek, kukusuz, pire iin bir deime olacaktr, ama bu

deime diyalektik bir deime mi olacaktr? Hayr. Biz olmasaydk, pire ezilmeyecekti. u halde bu deime, diyalektik bir deime
deil, [sayfa 155] ama mekanik bir deimedir.
u halde diyalektik deimeden szettiimiz zaman, ok dikkat etmeliyiz. Biz, eer yeryz varolmakta devam ederse, kapitalist toplumun yerini sosyalist toplumun, onun yerini de komnist
toplumun alacan dnyoruz. Bu, diyalektik bir deime olacaktr. Ama, eer yeryz havaya uarsa, kapitalist toplum otodinamik bir deimeyle deil, ama mekanik bir deimeyle ortadan
kalkacaktr.
Bir baka fikir dzeni iinde, bir disiplin doal olmad zaman, buna, mekanik disiplin diyoruz. Ama serbeste kabul edildii,
yani doal ortamndan geldii zaman, bu disiplin, otodinamik bir
disiplindir. Mekanik bir disiplin, dardan kabul ettirilen bir disiplindir; bu, kumanda edenlerden baka, eflerden gelen bir disiplindir.
(O halde, mekanik olmayan, otodinamik bir disiplini, btn rgtlerin salayamayacan anlyoruz.)
Demek ki, diyalektii, mekanik bir biimde kullanmaktan
kanmamz gerekir. Bu da, bize, metafizik biimde dnme alkanlmzdan gelen bir eydir. eylerin her zaman ne ise o olmadklarn, bir papaan gibi yinelememek gerekir. Bir diyalektiki, bunu
syledii zaman, eylerin daha nce ne olmu olduklarn, olgular
iinde aramaldr. nk bunu sylemek, uslamlamann sonu demek deildir, eylerin daha nce ne olduklarn titizlikle gzlemek
iin yaplacak incelemelerin balangcdr.
Marx, Engels ve Lenin, kapitalist toplumun kendilerinden
nce ne olduu zerine uzun ve ak incelemeler yaptlar. Diyalektik deiiklikleri saptamak iin, en kk ayrntlar gzlemlediler.
Lenin, kapitalist toplumun deimelerini tanmlamak ve eletirmek,
emperyalist dnemi tahlil etmek iin ayrntl incelemeler yapt ve
saysz istatistikleri inceledi.
Gene otodinamizmden szettiimizde de, onu, bir edebi sz
haline getirmemeliyiz; bu sz, bilerek ve onu tmyle [sayfa 156] anlayanlar iin kullanmalyz.
Son olarak, bir eyi incelerken, otodinamik deimelerin neler olduklarn grdkten ve hangi deimenin saptandn syledikten sonra, otodinamik olann nereden geldiini irdelemeli,
Georges Politzer
135
aratrmalyz.
Bunun iindir ki, diyalektik, aratrmalarla ve bilimlerle skskya baldr.
Diyalektik, eyleri incelemeksizin aklama ve tanma yolu
deildir; diyalektik, eylerin balangcn ve sonunu, nereden geldiklerini ve nereye gittiklerini aratrrken, iyi inceleme ve iyi gzlemler
yapma aracdr. [sayfa 157]
136
Georges Politzer
NC BLM
KNC YASA: KARILIKLI ETK
I.
II.
III.
IV.
Srelerin zincirleme sralan.

19. yzyln byk bulular.
1. Canl hcrenin ve geliiminin bulunuu.
2. Enerjinin dnmnn bulunuu.
3. nsanda ve hayvanlarda evrimin bulunuu.
Tarihsel geliim ya da sarmal (spiral) geliim.
Varg.
I. SRELERN ZNCRLEME SIRALANII

Biraz nce elmann yks dolaysyla, bir srecin ne olduunu grdk. Gene bu rnei ele alalm. Elmann nereden geldiini aratrdk, ve aratrmalarmz aaca kadar gtrmemiz gerekti.
Ama bu aratrma sorunu, aa iinde kendini ortaya koyar. Elmann incelenmesi, bizi, aacn yazgsn ve kkenlerini incelemeye
gtrr. Aa nereden geliyor? Elmadan. Aa, yere den ve yeni
bir filize can vermek zere toprakta ryen elmadan gelir, bu
durum, bizi, yeri, elmann [sayfa 158] ekirdeklerinin filiz verebilmesi
Georges Politzer
137
koullarn, havann, gnein vb. etkilerini incelemeye gtrr. Bylece, elmann incelemesinden yola karak, elma srecinden aa
srecine geip, oradan yerin incelenmesine geldik, aa sreci de
yerin srecine zincirleme balanyor. te srelerin zincirleme
sralan denilen eyle kar karyayz. Bu, bize, diyalektiin ikinci
yasasn aklamak ve incelemek olanan verecektir. Bu yasa,
karlkl etki yasasdr. Srelerin zincirleme sralanna rnek olarak, elma rneinden sonra Paris i niversitesi rneini alalm.
Bu okulu diyalektik gr asndan incelersek, nereden geldiini aratracaz, ve ilkin yle bir yantmz olacak: 1932 gznde, biraraya gelmi baz arkadalar, marksizmi incelemek zere,
Pariste, bir ii niversitesi kurmaya karar verdiler.
Ama, bu komite, marksizmi retme fikrine nasl vard? Besbelli ki, marksizm varolduu iin. Peki, o halde, marksizm nereden
geliyor?
Gryoruz ki, srelerin zincirleme sralann aratrmak,
bizi, tam ve titiz incelemelere gtryor. Dahas var: Marksizmi
aratrrken, bu retinin, bizzat proletaryann bilgisi olduunu saptamaya kadar varm olacaz; u halde gryoruz ki, (ister marksizmden yana, ister ona kar olunsun) proletarya mevcuttur; o
zaman u yeni soruyu soracaz: proletarya nereden geliyor?
Biliyoruz ki, proletarya, bir ekonomik sistemden, kapitalizmden geliyor. Biliyoruz ki, toplumun snflara bln, snf savam,
marksizme kar olanlarn iddia ettikleri gibi, marksizmden
domamtr, tersine, marksizm bu snf savamnn varln saptar ve gcn zaten daha nceden varolan proletaryadan alr.
u halde, sreten srece, kapitalizmin varolu koullarnn
incelenmesine kadar geleceiz. te bylece, her eyin, her ey
zerinde etki oluturduunu bize gsteren bir [sayfa 159] sreler zincirlemesi var nmzde. Her eyin her eyi etkilemesi, karlkl etki
yasasdr.
imdi de bu iki rnekle, elma ve Paris i niversitesi rnei ile metafiziki nasl bir yntem izlerdi, onu grelim.
Elma rneinde, metafiziki, yalnzca elmann nereden geldiini dnebilecekti. Elma aatan gelir demekle yetinirdi. Daha
ilerisini aratrmazd.
i niversitesi iin de, Fransz halkn batan karmak
isteyen bir grup insan tarafndan kurulmu bir niversite olduunu
138
Georges Politzer
syler ya da incir ekirdeini doldurmayan baka szler syleyerek

gnln elendirirdi.
Ama diyalektiki, bir yanda elma, dier yanda da i niversitesi ile sonulanan btn sreler zincirini grr. Diyalektiki
zel, tikel olay, ayrnty, btne balar.
Diyalektiki, elmay aaca balar, ve daha teye, btn iinde doaya kadar gider. Elma, yalnz elma aacnn meyvesi deildir, btn doann meyvesidir de.
i niversitesi, yalnz proletaryann meyvesi deil, ama
kapitalist toplumun meyvesidir de.
u halde gryoruz ki, dnyay kalplam eylerin kmesi
gibi kavrayan metafizikinin tersine, diyalektiki, dnyay bir sreler kmesi olarak grecektir. Ve diyalektik gr as, nasl doa
iin ve bilimler iin doru ise, toplum, iin de dorudur.
Hegelin metafizik yntem dedii, verilmi ve deimez nesneler olarak dnlen eylerin incelenmesiyle
uramay yeleyen ... eski aratrma ve dnce ynteminin doruluu, zamannda, tarihsel olarak ortaya kmt.53
Bu bakmdan, o ada, her ey ve toplum, bir veri olan
deimez nesneler kmesi gibi inceleniyor, ayrca toplumun yalnzca deimemesi yle dursun, yokolmas alnnda yazl deilmi
gibi inceleniyordu. [sayfa 160]
Engels, diyalektiin balca nemini belirtir: Bu byk temel
dnce, dnyann, bir tamamlanm eyler karmaas olarak deil de, grnte durulmu eylerin, tpk beynimizdeki zihinsel yanslar olan kavramlar gibi, kesintisiz bir olu ve yokolu
deimesinden getikleri, son olarak btn grnteki raslantlara
ve geici geriye dnlere karn, ilerleyici bir gelimenin eninde
sonunda belirmeye balad bir sreler karmaas olarak dikkate
alnmas gerektii dncesidir.54
Kapitalist toplumun kendisi de, demek ki, bir tamamlanm
eyler karmaas olarak ele alnmamaldr, tersine, o da bir sreler karmaas olarak incelenmelidir.
Metafizikiler, kapitalist toplumun her zaman varolmam ol53
54
F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 43-44.

Georges Politzer
139
duunun farkndadrlar, onun bir tarihi olduunu sylerler, ama kapitalizmin ortaya k ile toplumun evriminin bittiini ve bundan
byle deimez (fixe) kalacan dnrler. Her eyi bitmi,
tamamlanm sayarlar, yeni bir srecin balangc saymazlar. Dnyann tanr tarafndan yaradlnn anlats, dnyann, tamamlanm
eylerin bir karmaas olarak aklanmasdr. Tanr, [yaradln ilk
alt gnnde, -.] her gn, bir ii bitirdi. Bitkileri, hayvanlar, insan,
bir kerede, artk deimemek zere, kesin olarak yaratt saptanmclk (fixisme) teorisi de buradan gelir.
Diyalektik, bunun kart biimde dnr. eyleri deimez
nesneler olarak deil, stelik hareket halinde dnr. Diyalektie gre hibir ey bitmi, tamamlanm bir biimde bulunmaz;
her ey, her zaman bir srecin sonu ve baka bir srecin badr,
her zaman deime ve gelime durumundadr. Bunun iindir ki,
biz kapitalist toplumun, sosyalist topluma dneceine bu kadar
gveniyoruz. Hibir ey, son ve kesin olarak tamamlanm olmadndan, kapitalist toplum, bir srecin sonudur ki, onu, sosyalist toplum, [sayfa 161] sonra komnist toplum izleyecek ve bu byle srp
gidecektir; srekli olarak bir gelime vardr ve olacaktr.
Ama burada, diyalektii, alnyazs bir ey gibi almamaya dikkat etmek gerekir; byle bir sandan, yle bir sonu karlabilir:
Mademki siz istediiniz deimeden bu kadar eminsiniz, ne diye
savam veriyorsunuz? nk, Marxn da dedii gibi sosyalist toplumu dourtmak iin, bir ebe gerekecektir; ite devrimin, eylemin
zorunluluu buradan gelir.
Ne var ki, iler bu kadar basit deildir. Bu dnm nceye
alabilecek ya da geciktirebilecek insanlarn rol unutulmamaldr
(bu soruyu, bu ksmn beinci blmnde, Tarihsel Materyalizm
den szederken yeniden yantlayacaz).
imdilik saptadmz ey, her eyde, eylerin igc ile (yani
otodinamizm ile) oluan srelerin, zincirleme sralannn varldr. Diyalektie gre, yeniden zerinde duruyoruz, hibir ey bitmi,
tamamlanm deildir. eylerin gelimesine, son sahnesi olmayan
bir gelime olarak bakmak gerekir. Dnya tiyatrosunda, bir piyesin
sonu, baka bir piyesin birinci perdesiyle balar. Dorusunu sylemek gerekirse, bu birinci perde, bir nceki piyesin son perdesinde
balamtr bile.
140
Georges Politzer
II. 19. YZYILIN BYK BULULARI

Metafizik dnn terkedilmesini belirleyen, bilginleri sonra
da Marx ve Engelsi, eyleri, diyalektik hareketleri iinde ele almaya
zorlayan eyin, 19. yzylda yaplan bulular olduunu biliyoruz. Bu
an zellikle byk buluu, Engelsin Ludwig Feuerbachta
deindii bulular, diyalektiin ilerlemesini salamlardr.55 [sayfa 162]
1. Canl hcrenin ve geliiminin bulunuu.56
Bu bulutan nce, temel olarak alnan dn tarz, saptanmclkt. Trler birbirlerine yabanc olarak dnlyordu. stelik, hayvanlar dnyas bir yanda, bitkiler dnyas da br yanda,
kesin olarak birbirlerinden ayr tutuluyorlard.
Hcrenin bulunuu, 18. yzyln bilginlerinin ve dnrlerinin
daha nce de ortaya attklar evrim fikrinin belginlik kazanmasna
yolayor. Bu bulu, yaamn, lmlerin ve doularn ardarda sralanarak olutuunu ve her canl varln benzer hcreleri olduunu anlamaya olanak salad. Bu gerein ortaya karlm olmas,
hayvanlarla bitkiler arasnda herhangi bir snrn varlna artk izin
vermez ve metafizik anlay kovup atar.
2. Enerjinin dnmnn bulunuu.
Eskiden, bilim, rnein, ses, s ve n birbirine tamamyla
yabanc olduklarna inanyordu. Oysa, btn bu baka baka olaylarn birbirlerine dnebildikleri, cansz (inerte) maddede de, canl
doada olduu kadar sre zincirleri olduu bulunuyor. Bu bulu
da, metafizik dne indirilmi bir darbedir.
3. nsanda ve hayvanlarda evrimin bulunuu.
Engels der ki, Darwin, tm doa rnlerinin, balangta tekhcreli kk tohumlarn uzun [sayfa 163] bir gelime srecinin sonucu olduunu, her eyin kkeninde hcre bulunan uzun bir srecin
rn olduunu ortaya koymutur.
Organik hcre ile birlikte oalma ve bakalama (farkllama) yoluyla btn
bitkisel ve hayvansal organizmann gelimesinin balad birimi bularak, canl doann
iki byk aleminin (bitkiler ve hayvanlar aleminin) birbirine balln, srekliliini ortaya
koyan Schwann ile Schleiden olmutur.
55
56
Georges Politzer
141
Ve gene Engels, bu byk bulu sayesinde, btn doa

olaylarnn zincirleme sralann, yalnzca eitli bilim alanlarnn
kendi ilerinde deil, ama deiik bilim alanlar arasnda da izleyebileceimiz sonucuna varr.
Demek ki, bu ikinci karlkl etki yasasnn ifade edilebilmesi, bilimlerle salanmtr.
Bitkisel, hayvansal ve madensel konular arasnda kesiklik
yoktur, yalnz sreler vardr; her ey zincirleme birbirine balanr.
Ve bu, toplum iin de dorudur. nsanln tarihi iinden gemi
olan deiik toplumlar, birinin zorunlu olarak kendinden nce gelen toplumdan kt bir sreler zinciri dizisi olarak ele alnmaldr.
Demek ki, unu aklmzda tutmak zorundayz: Bilim, doa,
toplum bir sreler zinciri olarak grlmelidir ve bu zincirlemeyi
gelitirmek iin ileyen motor da otodinamizmdir.
III. TARHSEL GELME YA DA SARMAL (SPRAL) GELME
Tanmaya baladmz sreci biraz daha yakndan inceleyecek olursak grrz ki, elma, bir sreler zincirlemesinin sonucudur. Elma nereden geliyor? Aatan geliyor. Aa nereden geliyor?
Elmadan. u halde yle dnebiliriz ki, burada bir ksr dng var
ve hep ayn noktaya gelmek zere, bu ksr dng iinde dnyoruz. Aa elma. Elma aa. Ayn biimde yumurta tavuk rneini
alalm. Yumurta nereden geliyor? Tavuktan. Tavuk nereden geliyor? Yumurtadan.
Eer eyleri bu biimde ele alrsak, bu bir sre olmaz, bir
ember olur, zaten bu grn de sonsuz dn fikrini vermitir.
Yani biz hep ayn noktaya, ayn k noktasna dnp geleceiz.
Ama sorunun doru olarak nasl konduunu grelim:
1. te bir elma. [sayfa 164]
2. Bu elma, deiiklie urayarak, bir aac ya da aalar
meydana getirir.
3. Bir aa bir elma vermez, birok elma verir.
Demek ki, ayn k noktasna dnp gelmiyoruz; biz, elmaya dnp geliyoruz, ama, baka bir dzlem zerinde.
Gene aatan yola karsak, imdi bizim:
1. Bir aacmz olacak, bu aa,
142
Georges Politzer
2. elmalar verecek, bu elmalar da

3. aalar verecek.
Burada da gene aaca geri geliyoruz, ama baka bir dzlem
zerinde. Bak as genilemitir.
Demek ki, grnlerin dndrtt gibi bir ember, bir
dng yok karmzda, ama tarihsel gelime diye adlandracamz
bir gelime sreci var. Tarih, zamann iz brakmakszn geip gitmediini gsterir. Zaman geer, ama yeniden ortaya kan ayn gelimeler deildir. Dnya, doa, toplum, bir gelime olutururlar ki, bu
tarihsel bir gelimedir ve felsefe dilinde buna sarmal (spiral) gelime denir.
Bu imge, fikirleri saptamak iin kullanlr; yle ki: eyler,
emberimsi bir srece gre evrim gsterirler, ama k noktasna
dnp gelmezler, biraz daha yksee, baka bir dzlem (plan) zerinde bir noktaya gelirler, ve bylece srp giderek, ykselen, yukar doru bir sarmal oluturur; bu imge ite bu olguyu canlandrmak
iin yaplan bir benzetmedir.
Demek ki, dnyann, doann, toplumun (sarmal biiminde)
tarihsel bir gelimesi vardr ve bu gelimeyi hareket ettiren, bunu
unutmayalm, otodinamizmdir (zgtr).
IV. VARGI
Diyalektik konusundaki bu ilk blmlerde ilk iki yasay;
deime yasasn ve karlkl etki yasasn incelemi bulunuyoruz.
[sayfa 165] Bu inceleme, eliki yasasnn incelenmesini ele alabilmek
iin zorunlu idi, nk, bu, diyalektik deimenin devindirici gcn, otodinamizmi anlamamz salayacaktr.
Diyalektie ilikin birinci blmde, bu teorinin metafizik
anlayn basks altnda niin kalm olduunu, ve niin 18. yzyl
materyalizminin metafizik bir materyalizm olduunu grdk. imdi,
19. yzyln, materyalizmin gelimesine olanak salayarak diyalektik olmasn salayan byk buluunu ksaca grdkten sonra,
bu felsefenin tarihinin, u byk dnemden, (1) antika materyalizmi (atomlar teorisi); (2) 18. yzyl materyalizmi (mekaniki ve
metafiziki), son olarak da (3) diyalektik materyalizm gibi byk
dnemden gemesinin niin zorunlu olduunu daha iyi anlyoruz.
Materyalizmin bilimlerden doduunu ve onlara bal bulun-
Georges Politzer
143
duunu belirtmitik. Bu blmden sonra, bunun ne kadar doru

olduunu grebiliriz. Diyalektik hareket ve diyalektik deimenin
incelenmesi konusunda, sonra karlkl etki yasasnn incelenmesinde, bizim btn dn tarzlarmzn bilimlere dayandn grdk.
Bilimsel incelemelerin son derece zelletii ve (genellikle
diyalektik materyalizmi bilmeyen) bilginlerin, bazan, kendi zel bulularnn, bilimlerin tmne oranla nemini anlayamadklar bugnk gnde, demitik ki, felsefenin rol, ona den zel grev,
dnyann ve daha genel sorunlarn aklamasn yapmaktr; zellikle de, her bilim kolunun tm zel bulularn, bunlarn bir sentezini
yapmak zere biraraya getirmek ve bylece bizi, giderek daha ok
Descartesn dedii gibi, doann efendisi ve sahibi yapacak bir
teori vermek, diyalektik materyalizmin zel grevidir. [sayfa 166]
144
Georges Politzer
DRDNC BLM
NC YASA: ELK
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
VII.
Yaam ve lm.
eyler, kendi kartlarna dnrler.
Olumlama, yadsma ve yadsmann yadsnmas.
Durumu gzden geirelim.
Kartlarn birlii.
Saknlacak yanllar.
Diyalektiin pratik sonular.
DYALEKTN, eylere, aralksz deimekte olan, srekli

gelien, ksacas, diyalektik bir harekete urayan eyler olarak baktn grdk (birinci yasa).
Bu diyalektik hareket, her ey, biz onu incelediimiz anda,
ancak, bir sreler zincirinin, yani birbirinden kan bir aamalar
zincirinin sonucu olduu iin olanakldr. Ve incelememizi daha
ileri gtrerek, bu sreler zincirinin, zaman iinde, anlk geri
dnlere karn ilerleyici bir hareketle, zorunlu olarak gelitiini
grdk.
Bu harekete, tarihsel gelime ya da sarmal gelime [sayfa
Georges Politzer
145
dedik, ve biliyoruz ki, bu gelime otodinamizmle (zgle) kendi kendini yaratr.

Peki otodinamizmin yasalar nelerdir? Aamalarn birbirlerinden kmalarna yol veren yasalar nelerdir? Buna, diyalektik hareketin yasalar denir.
Diyalektik, bize, eylerin sonsuz olmadklarn, eylerin, bir
son ile, bir lmle tamamlanan bir balanglar, bir olgunluklar,
bir yallklar olduunu retiyor.
Btn eyler u aamalardan geerler: dou, olgunluk, yallk, son. Bu, niin byledir? Niin eyler sonsuz deildir?
Bu, insanln, her zaman ilgisini uyandrm olan eski bir
sorudur. Neden lmek gerekir? nsanlar bu zorunluluu anlamak
istemiler ve tarih boyunca sonsuz yaamn dn kurmulardr;
rnein ortaada, (genlik iksiri, yaam iksiri gibi) byl ikiler
treterek lmllkten kurtulmay dlemilerdir.
Peki, doan bir ey, niin lmek zorundadr? yice anlamamz iin, metafizikle karlatrmamz gereken diyalektiin byk
bir yasasdr bu.
167]
I. YAAM VE LM
Metafizik bak asndan eyler, dier eylerden ayrlarak,
kendi balarna, ayr ayr ele alnrlar ve metafizik, eyleri byle inceledii iin, onlar tekyanl, yani bir tek yandan grr. Onun iindir ki,
eylere bir tek yanndan bakanlara, metafiziki denebilir. Ksaca,
bir metafiziki yaam denilen olay incelerken, bu olay, bir baka
olaya balamaz. Yaam, kendisi iin ve kendinde, tekyanl olarak
grr. Ona bir tek yandan bakar. lm inceleyecek olsa, gene
ayn eyi yapacaktr; kendi tekyanl gr asn uygulayacak ve u
sonuca varacaktr: yaam yaamdr, ve lm lmdr. kisi arasnda ortak hibir ey yoktur, nk bunlar birbirlerine [sayfa 168] kar
olan, birbirinin tam kart iki ayr eydir.
eylere byle bakmak, onlara, yzeysel bir biimde bakmaktr. Eer onlar biraz daha yakndan inceleyecek olursak, ilkin, birinin dierine kart konulamayacan, ve hatta onlarn, birbirinden
bu kadar kabaca ayrlamayacan greceiz; nk, deney, gerek, bize gsterir ki, lm yaam srdrr, lm canldan gelir.
Ya yaam, lmden kabilir mi? Evet. nk l bedenin
146
Georges Politzer
eleri, baka yaamlar dourmak iin dnecektir, rnein toprak iin gbre olacaklardr ve toprak daha verimli olacaktr. lm,
pek ok durumda, yaama yardm edecek, lm yaamn domasna izin verecek, ve canl bedende yaam, ancak, len hcrelerin yerini srekli olarak doan baka hcrelerin almasyla olanakl
olacaktr.57
Demek ki, yaam ve lm srekli olarak birbirine dnr;
ve u byk yasann her eye bal olduunu gzlemliyoruz: Her
yerde, eyler, kendi kartlarna dnr.
II. EYLER KEND KARITLARINA DNR
Metafiziki, kartlar, birbirinin karsna koyar, ama gerek bize gsteriyor ki, kartlar birbirine dnr; eyler, kendileri olarak kalmaz, ama kartlarna dnr.
Eer doru ile yanl incelersek, yle dnrz: bunlar
arasnda ortak hibir ey yoktur. Doru dorudur ve yanl yanltr.
Bu, tekyanl bak as, iki kart, [sayfa 169] kabaca birbirinin karsna
koyar, tpk lm ile yaam kar karya koyduu gibi.
Gene de, Bakn yamur yayor! desek, bazan yle olabilir
ki, biz daha szmz bitirmeden, artk yamur yamayabilir. Bu
tmceye baladmz zaman szmz doru idi, ama yanla dnt. (Yunanllar da daha nce bu durumu saptamlard ve yanlmamak iin hibir ey sylememek gerekir diyorlard!)
Gene, yeniden elma rneini alalm. Yere dm olgun bir
elma grlr, ve te olgun bir elma denir. Bununla birlikte, o,
belirli bir zamandan beri yerdedir ve rmeye balamtr bile;
bylece doru, yanl olur.
Bilimler de, bize uzun yllar boyunca doru saylm, ama,
bilimsel ilerlemeler sonucu, belirli bir anda, yanl olduklar mey57
Nesneleri dinginlik durumunda ve cansz, her biri kendi bana, biri tekinin
yannda ve biri tekinden sonra olarak dndmz srece, kukusuz onlarda hibir
eliki ile karlamayz. Burada ksmen ortak, ksmen farkl, hatta birbiriyle eliik, ama
bu takdirde, farkl eylere datlm ve bunun sonucu kendinde eliki iermeyen baz
zglkler buluruz. Bu gzlem alan snrlar iinde, iimizi allm metafizik dnce
biimi ile yrtebiliriz. Ama nesneleri hareketleri, deimeleri, yaamlar, birbirleri
zerindeki karlkl etkileri iinde dnmeye baladmz andan balayarak durum
iyiden iyiye deiir. Burada birdenbire elikiler iine deriz. (Friedrich Engels, AntiDhring, s. 192-193.
Georges Politzer
147
dana km saysz yasa rnekleri verirler.

u halde gryoruz ki, doru yanla dnr. Acaba yanl
da doruya dnr m?
Uygarln balangcnda, zellikle Msrda, insanlar, gnein
domasn ve batmasn aklamak iin tanrlar arasnda kavga yapldn tasarlyorlard; bu, tanrlarn, gnei hareket ettirmek iin
itildiinin ya da ekildiinin sylenmesi lsnde yanlt. Ama
bilim, gerekten gnei hareket ettiren gler (salt fizik gler, baka
nedenler) olduunu syleyerek, bu dn biimine ksmen hak
verir. yleyse gryoruz ki, yanl, aka doruyla kar karya
deildir.
eyler kendi kartlarna dnyorsa, bu, nasl olanakl olur?
Yaam lme nasl dnr?
Yalnzca yaam olsayd, yaam yzde-yz yaam olsayd, o,
hibir zaman lm olmazd; ve eer lm, tm olarak kendi kendisi, yzde-yz lm olsayd, birinin tekine dnmesi olanakl olmazd. Ama yaam iinde lm, ve dolaysyla lm iinde yaam,
daha nce de vardr.
Yakndan bakarken greceiz ki, bir canl varlk hcrelerden
oluur; hcreler, kaybolarak ve ayn yerde yeniden [sayfa 170] grnerek yenilenirler. Hcreler, canl bir varln iinde durmadan yaarlar
ve lrler, yleyse orada hem yaam, hem lm vardr.
Gene biz biliyoruz ki, bir lnn sakal uzamaya devam eder.
Trnaklar ve salar da uzar. te aka, yaamn, lmn iinde
devam ettiini, kesin olarak kantlayan olaylar.
Sovyetler Birliinde, bir lnn kan, zel koullar iinde
saklanyor ve kan aktarm iin kullanlyor; bylece, bir lnn kanyla, bir canl iyiletirilir. Dolaysyla, diyebiliriz ki, lmn barnda
yaam vardr.
yleyse yaam da eylerin ve srelerin kendinde
varolan, ara vermeden ortaya kan ve zlen bir elikidir. Ve eliki biter bitmez, yaam da biter, lm bagsterir.58
yleyse, eyler yalnz birbirine dnmekle kalmaz, hatta
bir ey yalnz kendi kendisi deildir, ayn zamanda kendisinin kart
olan baka bir eydir de, nk her ey kendi kartn da iinde
58
148
Friedrich Engels, Anti-Dhring, s. 193-194.
Georges Politzer
tar.
Her ey, ayn zamanda, hem kendini, hem de kartn ierir.

Bir ey, bir emberle gsterilirse, burada, merkezden da
doru iti rneinde olduu gibi, bu eyi yaama doru iten bir g
bulacaz (da doru bask), ama ayn zamanda, bu eyi, tam kar
dorultuda, dtan merkeze doru iten lm glerini de bulacaz
(ie doru bask).
Bylece her eyin iersinde, birbirine kar gler, uzlamaz
gler birarada bulunurlar.
Bu gler arasnda ne olur? Birbirlerine kar savam verirler. yleyse, bir ey, deiiklie, yalnzca bir ynde etki yapan bir
g tarafndan uramaz; her ey, gerekte, birbirine kar dorultuda iki g tarafndan deiiklie urar. eylerin olumlanmasna (affirmation, tasdik) ve yadsnmasna doru, yaama doru ve lme
doru. eylerin [sayfa 171] olumlanmas ve yadsnmas ne demektir?
Yaamn iinde, yaam koruyan ve srdren, yaamn olumlanmasna ynelik gler vardr. Ayrca canl organizmalarda, yadsmaya doru ynelen gler de vardr. Her eyde, glerden bazlar
olumlamaya eilimlidir ve dier bazlar yadsmaya eilimlidir, ve
olumlama ile yadsma arasnda eliki vardr.
Demek ki, diyalektik, deimeyi ortaya karr, peki ama neden eyler deiirler? nk eyler, kendi kendileriyle uyum halinde deildirler, nk gler arasnda, uzlamaz i kartlklar
arasnda savam vardr, nk eliki vardr. te diyalektiin nc
yasas: eyler deiir, nk kendi kendilerinde elikiyi ierirler,
kendi ilerinde eliki tarlar.
(Biz, zaman zaman (diyalektik gibi, otodinamizm gibi) azok karmak szckler ya da geleneksel manta aykr gibi grnen ve anlamas g terimler kullanmak zorunda kalyorsak, bunu,
burjuvaziyi rnek aldmz ve eyleri yerli yersiz, herhangi bir neden yokken karmaklatrmay sevdiimiz iin yapmyoruz.59 Ama,
balang niteliinde olsa da, bu incelemenin olabildiince eksiksiz
olmasn ve sonra bu terimleri kullanan Marx, Engels ve Leninin
felsefe yaptlarnn daha kolay anlalmasn salamak istiyoruz. Demek ki, allmam bir dil kullanmamz gerekiyor, bu dili, bu inceleme snr iinde, onu herkese anlalabilir bir hale getirmeye ok
59
Ren Maublancn La Vie Ouvrire, 14 Ekim 1937deki makalesine baknz.
Georges Politzer
149
nem veriyoruz.)
III. OLUMLAMA, YADSIMA VE YADSIMANIN
YADSINMASI
imdi, burada, size evet denildii ve sizin de hayr diye
yantladnz bir durumu anlatan, szdeki eliki ile, imdi grm
olduumuz diyalektik eliki denilen, yani [sayfa 172] olgulardaki, eylerdeki eliki arasnda bir ayrm yapmamz gerekiyor.
Kapitalist toplumun barnda varolan elikiden szettiimiz
zaman, bu, baz teoriler hakknda bazlarnn evet, bazlarnn hayr
dedii anlamda bir eliki deildir; bu, olgularda bir eliki var demektir, birbiriyle atan savam veren gerek gler var demektir:
burada nce kendini olumlamaya ynelik g, kendini korumay
srdrmeye ynelik g vardr, bu, burjuva snfdr; sonra burjuva
snfnn yadsnmasna ynelik ikinci bir toplumsal g vardr, bu
da, proletaryadr. yleyse eliki olgulardadr, nk burjuvazi kendi kartn, yani proletaryay yaratmakszn varolamaz. Marxn dedii gibi, burjuvazinin rettii, her eyden nce, kendi mezar kazclardr.60
Buna engel olmak iin, burjuvazinin, kendi kendisi olmaktan vazgemesi gerekirdi ki, bu da, sama bir ey olurdu. yleyse
kendi kendini olumlarken, kendi yadsmasn yaratr.
Bir tavuun yumurtlad ve zerinde kulukaya yatt bir
yumurta rneini alalm: grrz ki, yumurtann iinde, belirli bir
sda ve belirli baz koullar altnda gelien bir tohum (germe) bulunur. Bu tohum, gelierek, bir civciv verecektir. Bu tohum, daha
imdiden yumurtann yadsnmasdr. Bylece, ok iyi gryoruz ki,
yumurtann iinde iki g var: onu yumurta kalmaya doru eken
g ve civciv olmaya doru eken g. yleyse yumurta, kendi
kendisi ile uyumsuzluk iindedir ve her ey, kendi kendisi ile uyumsuzluk iindedir.
Bu, insana, kavranmas g bir ey gibi gelir, nk biz metafizik dn tarzna almzdr ve bunun iindir ki, eyleri kendi
gereklikleri iinde grmeye yeni batan almak iin bir aba har60
Karl Marx-Friedrich Engels, Komnist Manifesto ve Komnizmin lkeleri, Sol
Yaynlar, Ankara 1993, s. 122.
150
Georges Politzer
camalyz. [sayfa 173]

Bir ey, yadsmadan kan bir olumlama olarak balar. Civciv, yumurtann yadsnmasndan km bir olumlamadr. Bu, srecin bir evresidir. Ama tavuun kendisi de, civcivin deimesi, baka
bir hale dnmesi olacaktr ve bu dnmenin ortasnda, civcivin
tavuk olmas iin savam veren gler ile civcivin civciv kalmas
iin savam veren gler arasnda bir eliki olacaktr. Demek ki,
tavuk civcivin yadsnmas olacaktr; civciv ise, yumurtann yadsnmasndan gelmektedir.
yleyse, tavuk, yadsmann yadsnmas olacaktr. Ve bu diyalektik evrelerin genel gidii ite byledir.
1. Olumlama
ya da
Tez.
2. Yadsma
ya da
Kar-tez.
3. Yadsmann yadsnmas ya da
Sentez.
Bu szck, diyalektik geliimi zetler. Bunlar, evrelerin
ardarda zincirleniini betimlemek ve bir evrenin, kendinden nceki evrenin ykm olduunu gstermek iin kullanlrlar.
Ykm, bir yadsmadr. Civciv meydana gelirken yumurtay
krdna gre, civciv, yumurtann yadsnmasdr. Buday baa,
gene ayn ekilde, buday tanesinin yadsnmasdr. Tane, toprakta
filizlenecektir. Bu filizlenme buday tanesinin yadsnmasdr; buday bitki verecek ve bu bitki iek aacak ve buday baan verecektir; bu baak ise bitkinin yadsnmas ya da yadsmann yadsnmas
olacaktr. Bylece, gryoruz ki, diyalektiin szn ettii yadsma,
ykmdan szetmenin zetlenmi bir biimidir. Yok olann, yklm
olann yadsnmas vardr.
1. Feodalizm, kleciliin yadsnmas oldu.
2. Kapitalizm, feodalizmin yadsnmasdr.
3. Sosyalizm, kapitalizmin yadsnmasdr.
eliki ynnden, szdeki, eliki ile mantk elikisi arasnda bir ayrm yaptmz gibi, hayr denen szdeki [sayfa 174] yadsma
ile ykm demek olan diyalektik yadsma arasnda bir ayrm olduunu ok iyi bilmeliyiz.
Ama, yadsma, ykm demekse de, burada herhangi sradan
bir ykm deil, ama diyalektik bir ykm szkonusudur. Bunun gibi,
bir pireyi parmaklarmz arasnda ezdiimiz zaman, o, bir i ykmla,
diyalektik bir yadsma ile lmez. Onun lm, otodinamik aamalarn bir sonucu deildir; salt mekanik bir deiikliin sonucudur.
Georges Politzer
151
Ykm, ancak bir olumlama rn ise, bir olumlamadan kyorsa, bir yadsma demektir. Bunun gibi, kulukaya yatrlm yumurta, yumurta olan eyin olumlamas olarak, kendi yadsmasn
dourur: civciv olur; ve civciv, yumurtann kabuunu krarak, onu
ykarak, yumurtann ykmn ya da yadsnmasn simgelerle ifade
eder.
Civcivde birbirine dman iki g gryoruz: civciv ve tavuk; srecin bu gelimesi srasnda tavuk yumurtalar yumurtlayacaktr, bu da yadsmann yadsnmasdr. yleyse, bu yeni
yumurtalardan; yeni bir sreler zinciri balayacaktr.
Budayda da, ayn ekilde, bir olumlama, sonra bir yadsma
ve bir yadsmann yadsnmasn grrz.
Bir baka rnek olarak, materyalist felsefe rneini vereceiz.
Balangta, bilisiz olduu iin kendi z yadsmasn, yani
idealizmi yaratan ilkel, kendiliinden bir materyalizm buluyoruz.
Ama eski materyalizmi yadsyan idealizm, kendisi de ada ya da
diyalektik materyalizm tarafndan yadsnacaktr, nk felsefe
gelimektedir ve bilimlerle birlikte idealizmin ykmna yolamaktadr. Demek ki, burada da, olumlama, yadsma ve yadsmann yadsnmasn buluyoruz.
Bu evrimi (cycle), toplumun evriminde de saptyoruz.
Tarihin balangcnda, bir ilkel komnist toplumun, snfsz,
topran ortak mlkiyetine dayanan bir toplumun varln gryoruz. Ama bu mlkiyet biimi, retimin gelimesi [sayfa 175] iin bir
engel oluyor ve kendisi tarafndan kendisinin yadsnmasn, yani
snfl, zel mlkiyete ve insann insan tarafndan smrlmesine
dayanan toplumu yaratyor. Ama bu toplum da, kendi z yadsmasn kendi iinde tayor, nk retim aralarnn stn bir
gelimesi, toplumun snflara blnmesini yadsmaya, zel mlkiyeti yadsma zorunluluuna gtryor ve bylece k noktasna
geri geliyoruz: komnist toplumun zorunluluu, ama baka bir dzeyde; balangta, bir rn eksikliimiz vard; bugn, ok ykselmi
bir retim yeteneimiz var.
Bu konuda, verdiimiz btn rneklerle, hep k noktasna
geri geldiimize; ama baka bir dzey zerinde, en yksek bir dzey zerinde (sarmal gelime) geri geldiimize dikkat edelim.
Bylece gryoruz ki, eliki, diyalektiin byk bir yasasdr. Evrim uzlamaz kart glerin savamdr. eyler, yalnz birbir-
152
Georges Politzer
lerine dnmekle kalmazlar, ama her ey kendi kartna dnr.

eyler kendi kendileriyle uyum iinde deildir, nk eylerde, birbirine kar gler arasnda savam vardr, nk eylerde bir i
eliki vardr.
Not: una ok dikkat etmemiz gerekir ki, olumlama, yadsma, yadsmann yadsnmas, ancak diyalektik evriminin uraklarnn zetlenmi ifadeleridir, ve her yerde bu aamay bulmak
iin dnyay dolanmak gerekmez. nk, onlarn hepsini her zaman bulamayacaz; ama bazan yalnzca birinciyi, bazan yalnzca
ikinciyi bulacaz, nk evrim bitmi deildir. yleyse, her eyde,
bu deimeleri, bylesine mekanik biimde aramamak gerekir. Ancak, zellikle unu aklmzda tutalm ki, eliki, diyalektiin byk
yasasdr. in z budur.
IV. DURUMU GZDEN GERELM
Daha nceden de biliyoruz ki, diyalektik, iyi gzlemler ve iyi
inceleme yapmamz salayan bir dn, uslamlama, [sayfa 176]
zmleme yntemidir; nk diyalektik, her eyin kaynan aratrmaya ve onun tarihini anlatmaya bizi zorlar.
Kukusuz, eski dn yntemi; grdmz gibi, kendi
zamannda zorunlu idi. Ama, diyalektik yntemle incelemek, renmeye almak, yineleyelim, grnte hareketsiz olan her eyin
bir balangc ve bir sonu olduunu, her eyde, son olarak btn
grnteki raslantlara ve geici geriye dnlere karn, ilerleyici
bir gelimenin eninde sonunda belirmeye balad bir sreler61
zincirinden baka bir ey olmadn meydana karmak demektir.
Yalnzca diyalektik, bizim, eylerin gelimesini ve evrimini
anlamamza izin verir; yalnzca o, eski eylerin ykmn ve yenilerinin douunu anlamamz salar. Yalnzca diyalektik, eylerin kartlardan olumu btnler olduklarn bize reterek, onlarn gelimesini, dnmleri iinde anlamamz salar. nk, diyalektik
anlaya gre, eylerin doal gelimesi, yani evrim, birbirine kar
glerin ve ilkelerin srekli savamdr.
yleyse, diyalektie gre, birinci yasa, hareketin ve deimenin Hibir ey olduu gibi kalmaz, hibir ey olduu yerde kal61
Georges Politzer
153
maz. kuralnn saptanmas, ortaya konulmas ise de, imdi biliyoruz ki, bu yasa, eylerin yalnz birbirine dnerek deil, ama kendi
kartlarna dnerek deimesiyle aklanr. Demek ki, eliki,
diyalektiin byk bir yasasdr.
Diyalektik gr asndan elikinin ne olduunu inceledik;
ama baz aklklar getirmek ve saknlmas gereken baz yanllar
belirtmek iin, eliki zerinde tekrar durmalyz.
Besbelli ki, her eyden nce, gerekle uyuan u olumlamaya, yani eylerin kendi kartlarna dnmeleri olumlamasna kendimizi iyice altrmalyz. Kukusuz bu, [sayfa 177] saduyuya ters der,
bizi artr, nk biz, eski metafizik yntemle dnmeye almzdr. Ama bunun niin byle olduunu grdk; rnekler yardmyla,
bunun gerekte byle olduunu, ve eylerin niin kendi kartlarna
dntn ayrntl bir biimde grdk.
Onun iin, yle denebilir ve iddia edilebilir: Eer eyler dnyor, deiiyor ve evrim gsteriyorlarsa, bu, kendi kendileriyle
eliki halinde olmalarndandr, kendi ilerinde kendi kartlarn
tamalarndandr, kendi ilerinde kartlarn birliini iermelerindendir.
V. KARITLARIN BRL
Her ey, bir kartlar birliidir.
Byle bir eyi iddia etmek, ilk bakta, bir samalk gibi grnr. Bir ey ile onun kartnn ortak herhangi bir yan yoktur.,
genellikle byle dnlr. Ama, diyalektie gre, her ey, ayn zamanda, hem kendi kendisi, hem de kartdr; her ey bir kartlar
birliidir, ve bunu iyice aklamamz gerekir.
Kartlarn birlii, bir metafiziki iin, olanaksz bir eydir. Ona
gre eyler, bir tek paral ve kendi kendileriyle uyumlu olarak yaplmlardr, oysa imdi biz, tersini iddia ediyoruz, yani eyler iki
paradan -kendi kendileri ile kendi kartlarndan- yaplmlardr,
eylerde birbiriyle atan iki g vardr, nk eyler kendi kendileriyle uyumlu deildir; kendi kendileriyle eliki halindedir, diyoruz.
Bilgisizlik ve bilim rneini, yani bilgi rneini alrsak, biliyoruz ki, bunlar metafizik gr asndan tmyle birbirine kar ve
birbirinin kart olan iki eydir. Bilgisiz bir kii, bilgin deildir; bilgin
bir kii ise, bilgisiz deildir.
154
Georges Politzer
Bununla birlikte, eer olgulara bakarsak, bu iki eyin bylesine kat bir kartla yer vermediini grrz. Grrz ki, nce bilgisizlik egemendi, sonra bilim geldi; burda da, [sayfa 178] bir eyin kendi
kartna, bilgisizliin bilime dntn saptyoruz.
Bilimsiz bilgisizlik, yzde-yz bilgisizlik yoktur. Bir birey, ne
kadar bilgisiz olursa olsun, en azndan nesneleri, yiyeceini tanmasn bilir; hibir zaman mutlak bir bilgisizlik yoktur; bilgisizlik
iinde her zaman bir bilim pay vardr. Bilim, daha tohum halinde
bilgisizliin iinde vardr; yleyse, bir eyin kartnn, o eyin kendi
iinde olduunu iddia etmek dorudur.
imdi de bilimi grelim. Yzde-yz bir bilim olabilir mi? Hayr.
Her zaman bilinmeyen bir ey vardr. Lenin Bilginin konusu tkenmez. der; bu demektir ki, her zaman renilecek bir ey vardr.
Mutlak bilim yoktur. Her bilgi, her bilim, bir bilgisizlik pay ierir.62
Gerekte varolan bilim ile bilgisizliin bir karm, greli bir
bilgisizlik ve greli bir bilimdir.
yleyse, burada, bu rnekte saptadmz, eylerin kendi
kartlarna dnmeleri deil, ama ayn eyde kartlarnn ya da
kartlarn birliinin varldr.
Daha nce grdmz rnekleri yeniden alabiliriz: Yaam
ve lm, gerek olan ve yanl olan rneklerinde, birinde ve tekinde; her ey olduu gibi bir kartlarn birliinin varolduunu, yani
her eyin ayn zamanda hem kendi kendini, hem de kartn iinde tadn grdk. Bunun iin Engels diyecektir ki:
Oysa aratrmada hi amadan daima bu gr asndan yola klrsa, artk bir daha kesin zmler ve
sonsuz gerekler istemekten kesin olarak vazgeilir; her
zaman edinilen her bilginin zorunlu olarak snrl olma
niteliinin ve bu bilginin, iinde kazanlm olduu koullara bamllnn bilincinde olunur; hala geerli olan eski
metafiziin, [sayfa 179] doru ve yanl, iyi ve kt, zde ve
deiik, zorunlu ve olumsal gibi giderilemez kartlklarnn
zorunlu etkisinden de kanlabilir artk; bilinir ki bu kartlklarn ancak greli bir deerleri vardr, imdi doru
62
Bilimlerin tarihi, yanlgnn ilerletici dtalanmasnn tarihidir, yani yanlgnn yerini
baka yeni bir yanlgnn, ama gittike daha az sama olan bir yanlgnn almasnn
tarihidir. (Engels)
Georges Politzer
155
olarak tannan eyin gizli bir yanl yan da vardr ve bu,

daha sonra ortaya kacaktr, tpk imdilik yanl tannann da doru bir yan olduu ve bu doru yan yznden
daha nce doru saylr olduu gibi.63
Engelsin bu metni, diyalektii ve kartlarn birliinin gerek
anlamn nasl anlatmak gerektiini, bize ok iyi gstermektedir.
VI. SAKINILACAK YANLILAR
Yanl anlamalara meydan vermemek iin, diyalektiin byk
yasas elikiyi, ok iyi aklamak gerekir.
Her eyden nce, onu, mekanik bir biimde anlamamaldr.
Her bilgide, gereklik art yanlg ya da doru art yanl bulunduunu dnmemek gerekir.
Bu yasa, byle uygulansayd, her dncede, her kanda bir
doru yan art bir yanl yan vardr, yanl olan karalm, geriye
doru olan kalr, bu da iyidir diyenlere hak verilirdi. Bu, szdemarksist baz evrelerce sylenir; bu evreler yle dnr: Marksizm, kapitalizmde ekonomik yaam ellerinde tutan fabrikalar,
trstler, bankalar bulunduunu gstermekte hakldr; marksizm, bu
ekonomik yaamn kt gittiini sylemekte hakldr; ama marksizmde yanl olan, ekleyelim ki, snf savamdr; snf savam
teorisini bir yana brakalm, bakn nasl iyi bir retimiz olacak. Gene
denir ki, toplumun incelenmesine uygulanan marksizm hakldr,
dorudur. Ama ne diye diyalektii kartrmal buna? te bu yanl
yan, diyalektii kaldralm, marksizmin geri kalann doru olarak
saklayalm! [sayfa 180]
Bunlar, kartlarn birliinin, mekanik yorumlardr.
te baka bir rnek daha: Proudhon, bu kartlar teorisini
rendikten sonra, her eyde, bir iyi, bir de kt yan olduunu
dnyordu. Bunun iin, toplumda, burjuvazinin ve proletaryann
bulunduunu belirterek, kt olan, yani proletaryay kaldralm, diyordu. Bylece, paral (parcellaire) mlkiyeti yaratacak, yani proleterlere mlk sahibi olma olanan verecek olan krediler sistemini
kurdu; artk, bylelikle, yalnz burjuvalar olacakt ve toplum da iyi
olacakt.
63
156
Georges Politzer
Bununla birlikte, biz ok iyi biliyoruz ki, burjuvasz proletarya

yoktur ve burjuvazi, ancak proletarya ile vardr: bunlar, birbirinden
ayrlamayan iki karttrlar. Bu kartlarn birlii, ite olan, gerek bir
birliktir, ayrlmaz bir birliktir. yleyse, kartlar ortadan kaldrmak,
onlar birbirinden kesip ayrmak yeterli deildir. nsann insan tarafndan smrsne dayanan bir toplumda, zorunlu olarak birbiriyle uzlamaz iki snf vardr: antikada, efendiler ve kleler, ortaada senyrler ve serfler, bugn de burjuvazi ve proletarya.
Kapitalist toplumu kaldrmak iin snfsz toplumu kurmak
iin, hem burjuvaziyi, hem de proletaryay kaldrmak gerekir zgr insanlara, maddi bakmdan ve kafa bakmndan daha gelimi
bir toplum yaratma olanan salamak ve hasmlarnn ileri srdkleri gibi yoksullukta eitliki bir komnizm yaratmak iin deil, stn toplum biimine doru yolalmak iin.
Demek ki, kartlarn birliini akladmz ya da onu bir
rnee, bir incelemeye uyguladmz zaman, ok dikkat etmek zorundayz. Her yerde ve her zaman, rnein, yadsmann yadsnmasn bulmak ve mekanik bir biimde uygulamak istemekten her
yerde ve her zaman kartlarn birliini grmek istemekten kanmaldr; nk bizim bilgilerimiz, genellikle ok snrldr ve bizi kmaza srkleyebilir. [sayfa 181]
nemli olan ilke udur: Diyalektik ve diyalektiin yasalar,
eylerin evrimini ve bu evrimi belirleyen gleri, yani kartlar bulup ortaya karmak iin, bizi, eyleri incelemeye zorlar. Demek ki,
eylerin iinde sakl bulunan kartlarn birliini incelememiz gerekir ve bu kartlarn birlii, bir olumlama, hibir zaman mutlak bir
olumlama deildir, nk o kendi iinde bir yadsma payn ierir,
demeye gelir. te iin z budur: eyler, kendi z kartlarn ilerinde tadklar iindir ki, deiir, baka eye dnrler. Yadsma
zcdr (dissolvant), o olmasayd, eyler deimeyeceklerdi.
Ve gerekte eyler, dntklerine gre, kendi ilerinde zc bir
ilke tayor olmalar gerekir. eylerin deitiini grdmze gre,
byle zc bir ilkenin varln nceden kabul edebiliriz, ama
eyin kendisini inceden inceye incelemeden bu ilkeyi bulup karamayz, nk bu ilke, her eyde ayn grnme sahip deildir.
Georges Politzer
157
VII. DYALEKTN PRATK SONULARI

O halde, diyalektik, pratikte, bizi eyleri yalnzca bir tek yanyla deil, ama her iki yanyla dikkate almaya, yanlsz doruyu;
bilgisiz bilimi asla dnmemeye zorlar. Metafiziin byk yanlgs,
eyleri yalnzca bir yanyla dnmek tekyanl yarglamaktr. Ve biz,
eyleri, tek yanndan grdmz lde yanllar yaparz, ve ok
sk yanl yapyorsak, bu, tekyanl dn tarzn tutmamzdandr.
dealist felsefe, dnyann yalnzca insanlarn fikirlerinde olduunu ileri srerse, gerekten de, yalnzca bizim dncemizde
bulunan eylerin varolduunu kabul etmek gerekir. Dorudur bu.
Ama idealizm tekyanldr, (sorunun) yalnz bu yann grr. O, yalnzca, gerekte olmayan eyleri treten insan grr ve bundan, bizim fikirlerimizin dnda hibir eyin varolmad sonucuna varr.
dealizm, insann bu yetisini belirtmekte hakldr, ama pratiin ltn [sayfa 182] uygulamadndan, yalnzca bunu grr.
Metafizik materyalizm de yanlr, nk o da, yalnzca sorunlarn tekyann grr. Evreni bir mekanik gibi grr. Mekanik bilimi
var mdr? Evet! Byk bir rol oynar m? Evet! u halde metafizik
materyalizm bunu sylemekte hakldr, ama yalnz mekanik hareketi grmek, bir yanlgdr.
Biz, doal olarak eylerin ve insanlarn yalnz bir tek yanlarn
grmeye srklenmiizdir. Bir arkadamza deer bierken, hemen hemen her zaman onun yalnz iyi ya da kt yann grrz.
Birini de, tekini de grmek gerekir, yoksa rgtler iinde kadrolar
oluturmak olanakl olmazd. Siyasal pratikte, tekyanl yarglama
yntemi sekterlikle sonulanr. Gerici bir rgtten bir hasmla karlatmzda, onun hakknda liderlerine gre karar veririz. Ama bununla birlikte, o, dertli, krgn, saf, kk bir memur olabilir, ve biz,
onu, byk bir faist patron gibi dnmemeliyiz. Bu dnme
yntemi, patronlarn kendilerine de uygulanabilir; onlar bize kt
grnyorlarsa da, kendileri de toplum yapsnn basks altndadrlar, baka toplumsal koullarda baka trl olabilirlerdi.
Eer kartlarn birliini dnrsek, eyleri eitli ynleriyle
ele alrz. yleyse grrz ki, bu, gerici, bir yanyla gericidir; ama
teki yanyla bir emekidir ve onda bir eliki vardr. Bu durumda,
o rgte neden katld aranr ve bulunur ve gene, o rgte neden
katlmamas gerektii aratrlr. Ve bylece, daha az sekter olan bir
158
Georges Politzer
biimde deerlendirir ve tartrz.

yleyse diyalektie uygun olarak, eyleri, grlebilen btn
alardan dikkate almalyz.
Teorik sonu olarak ve zetlemek iin diyeceiz ki: eyler
deiirler, nk bir i elikiyi (kendi kendilerini ve kendi kartlarn) ilerinde bulundururlar. Kartlar atma halindedirler ve deimeler bu atmalardan doar; bylece deime, atmann zmdr. [sayfa 183]
Kapitalizm de, proletarya ile burjuvazi arasndaki bu i elikiyi, bu atmay iinde tar; deime, atma ile aklanr ve kapitalist toplumun sosyalist topluma dnmesi atmann ortadan
kaldrlmasdr.
eliki olan her yerde deime vardr, hareket vardr. eliki
olumlamann yadsnmasdr, ve nc basamak yadsmann yadsnmas elde edildiinde, zm ortaya kar, nk, bu anda elikinin nedeni elenmi, almtr.
yleyse denilebilir ki, bilimler yani kimya, fizik, biyoloji, vb.
kendi zel deime yasalarn inceliyorlarsa, diyalektik de daha genel deime yasalarn inceler. Engels diyor ki:
Gerekte diyalektik, doann, insan toplumunun ve
dncenin genel hareket ve gelime yasalar biliminden baka bir ey deildir.64 [sayfa 184]
OKUMA PARALARI
Friedrich Engels, Anti-Dhring, Onnc Blm, Diyalektik
Yadsmann Yadsnmas; Ondrdnc Blm, Sonu s. 204-223.
V. . Lenin, Karl Marx -Diyalektik-. (Bkz: Marx-Engels-Marksizm, Sol Yaynlar, Ankara 1990, s. 21-24.)
64
Georges Politzer
159
BENC BLM
DRDNC YASA:
NCELN NTELE DNMES
YA DA
SIRAMALI LERLEME YASASI
I.
II.
Reformlar m, devrim mi?

1. Siyasal kantlama.
2. Tarihsel kantlama.
3. Bilimsel kantlama.
Tarihsel materyalizm.
1. Tarihi nasl aklamak gerekir?
DYALEKTN tarihe uygulanmas sorununu ele almadan

nce, diyalektiin son bir yasasn incelememiz gerekiyor.
Bu inceleme, bize, yadsmann yadsnmasnn ne olduunu
ve kartlarn birliinin ne olduunu daha nce grdmz iin,
kolay gelecektir.
Her zamanki gibi, gene rneklerle balayalm.
I. REFORMLAR MI, DEVRM M?
Toplumdan szedilirken yle denir: reformlar m yapmal,
yoksa devrim mi? Kapitalist toplumu, sosyalist [sayfa 185] topluma d-
160
Georges Politzer
ntrmek iin, bu amaca, birbirini izleyen reformlarla m, yoksa

ani bir dnmle, yani devrimle mi ulamak gerekecei konusunda tartlr.
Bu sorun karsnda, daha nce rendiklerimizi anmsayalm. Her dnm, birbirine kar glerin savamdr. Eer bir ey
geliiyorsa, bu, her ey bir kartlar birlii olduuna gre, kendi
iinde kendi kartn tamasndandr. Kartlarn savam ve bir
eyin baka bir eye dnmesi saptanlr. Peki bu dnm nasl
olur? Burada, yeni bir sorun ortaya kar. Dnlebilinir ki, bu
dnm, azar azar, bir dizi kk dnmlerle gerekleir: yeil
elma, ilerleyen bir dizi kk deiikliklerle olgun elma haline
dnr.
Pek ok kii, bunun gibi, toplumun yava yava dntn,
bir dizi byle kk dnmlerin sonucu olarak kapitalist toplumun, sosyalist topluma dneceini dnr. Bu kk dnmler, reformlardr ve bunlarn tm, bu derece derece gerekleen kk deiimlerin toplam, bize, yeni bir toplum verecektir.
Bu teoriye, reformculuk denir. Bu teorilerden yana olanlara
da, reformlar istedikleri iin deil, reformlarn yeterli olduunu ve
bu reformlarn birikerek yava yava belli olmadan toplumu
dntreceini dndkleri iin, reformcu ad verilir.
Bu teorinin, ne derece doru olduunu aratralm:
1. Siyasal kantlama. Olaylara, yani baka lkelerde yaplanlara bakarsak, bu sistemin, denendii yerlerde baarl olmadn
grrz. Kapitalist toplumun dnm bir tek lkede baarlmtr:
SSCBde; ve gryoruz ki, bu, orada da, bir dizi reformlarla deil,
devrimle olmutur.
2. Tarihsel kantlama. Genel bir biimde eylerin, kk deiikliklerle, reformlarla dntkleri doru mudur?
Gene olaylara bakalm. Tarihsel deimeleri incelersek, [sayfa
186] bunlarn belirsizce olumadn ve srekli olmadn grrz.
Bir an gelir, deime, kk deiiklikler yerine, ani bir srayla
yaplr.
Toplumlar tarihinde kaydettiimiz arpc olaylar, ani deiiklikler, devrimlerdir.
Diyalektii bilmeyenler bile, zamanmzda, tarihte zorlu deimelerin meydana gelmi olduunu bilirler; bununla birlikte, 17.
yzyla kadar, doann sramalar yapmad, atlamalar yapmad-
Georges Politzer
161
sanlyordu; deimelerin sreklilii iindeki ani deiiklikleri grmek istemiyorlard. Ama bilim iin iine kart ve olgular gsterdi
ki, deimeler ani olmaktadr. 1789 Devrimi, insanlarn gzlerini
daha iyi at; bu devrimin kendisi, gemile anszn kopmann apak bir rneiydi. Ve bundan sonra, tarihin btn kesin belirleyici
aamalarnn, nemli, sert, ani altst olular olduunun farkna varld. rnein: u ve bu devlet arasndakiler ne kadar dosta olursa
olsun, giderek souyor, gerginleiyor, iyice ktleiyor, bir dmanlk
nitelii kazanyordu ve olaylarn srekliliinde ani kopu, yani sava
geliyordu. Ya da Almanyada 1914-1918 Savandan sonra, faizm
derece derece ykseldi, sonra bir gn Hitler iktidar ald: Almanya
yeni bir tarihsel aamaya girdi.
Bugn, bu ani deiiklikleri yadsmayanlar, ileri srerler ki,
bunlar raslantlardr; bir raslant, olan ve olmayabilir olan bir eydir.
Toplumlarn tarihindeki devrimler ite byle aklanr. Onlar birer raslantdr.
rnein Fransa tarihiyle ilgili olarak, Fransz Devriminin meydana gelii, XVI. Louisnin zihniyetiyle ve zayf, yumuak bir adam
olmasyla aklanr; gl bir adam olsayd, bu devrim olmayacakt denir: Hatta, eer, Varennesdeki yemei o kadar uzun srmeseydi onu tutuklayamayacaklard ve tarihin ak deimi olacakt,
diye yazlr. Demek ki, Fransz devrimi bir raslantdr, denir. [sayfa 187]
Diyalektik; tersine, devrimlerin zorunluluunu kabul eder.
Elbette ki, srekli deimeler vardr, ama bunlar, birikerek, sonunda ani deiiklikler meydana getirmeye balarlar.
3. Bilimsel kantlama. Su rneini alalm. Sfr dereceden
balayalm ve suyun ssn, 1, 2, 3 derecelerden 98 dereceye kadar
ykseltelim: deime sreklidir. Ama bu byle sonsuzcasna srebilir mi? Daha kalm, 99 dereceye gelelim; ama 100 dereceye
geldik mi ani bir deime greceiz: su, buhar haline dnr.
Eer ters ynde, 99 dereceden 0 dereceye doru inersek,
gene srekli bir deime olacak, ama bu ynde de sonsuzcasna
inemeyiz, nk 0 derecede su, buz haline dnr.
1 dereceden 99 dereceye kadar su, daima su olarak kalr,
yalnzca ss deiir. Bu, nicel deiiklik denilen deimedir ve ne
kadar? sorusuna, yani suda ne kadar s var? sorusuna karlk
verir. Ama su, buz ya da su buhar haline dnt zaman, burada, bir nitel deiiklik vardr, bir nitelik deimesi olmutur. O, artk
162
Georges Politzer
su deildir, buz ya da buhar olmutur.

Bir eyin yaps deimedii zaman, nicel bir deiiklik vardr (su rneinde snn bir derece deimesi, bir yap deimesi
olmad gibi). Ama ey, yapsn deitirirse, yani ey baka bir ey
olursa, buradaki deime nitel deiikliktir.
yleyse gryoruz ki, eylerin evrimi sonsuzcasna nicel olamaz; eyler dnrken, sonunda, nitel bir deiiklie urarlar: Nicelik, nitelik haline dnr. Bu, genel bir yasadr. Ama, gene her zaman olduu gibi, yalnzca bu soyut formlle yetinmemek gerekir.
Engels, Anti-Dhringin Diyalektik, Nicelik ve Nitelik blmnde, doa bilimlerinde olduu gibi, her eyde, nicel deimenin
baz noktalarnda, birdenbire nitel bir dnmn [sayfa 188] olutuu65
yasasnn amazlnn, doruluunun gereklendiini bize anlatacak pek ok rnek verir.
te Fransz Ansiklopedisinin VII. cildinde H. Wallonun
(Engelsi kaynak gstererek) verdii yeni bir rnek: Sinirsel enerji
bir ocukta birikerek glmeye yolaar; ama eer glme bymeye
devam ederse, gzya krizine dnr; bylece ocuklar coarlar,
ar uyarlm bir duruma gelirler, fazla glerler ve sonunda alamaya balarlar.
Son olarak, iyi bilinen bir rnei, herhangi bir seim iin
adayln koyan bir adam rneini vereceiz. Eer salt ounluu
elde etmek iin 4.500 oy gerekli ise, aday 4.499 oyla seilmemi
olur; bir adayd, bir aday olarak kalr. Bir oy daha aldnda, bu nicel
deiiklik, nitel bir deimeyi belirler; nk adayken, seilmi olur.
Bu yasa, reformlar m, devrim mi sorusunun zmn getirir bize. Reformcu yle der: Ancak raslantlar sonucu olabilir eyler
istiyorsunuz, topyacsnz siz. Olmayacak eyleri dleyenlerin kimler olduunu, bu yasa, bize, ok iyi gsteriyor. Doa olaylarnn ve
bilimin incelenmesi bize gsterir ki, deimeler sonsuzcasna srekli deildir, ama belirli bir anda, deime, ani olur. Bunu, biz keyfimize bal olarak ileri srmyoruz; bunu, bilim, doa, gerek ortaya
karyor. Bu ani deiiklikte, bizim nasl bir rol oynadmz sorulabilir.
Diyalektii tarihe uygulayarak, bu soruyu yantlayacak ve bu
sorunu gelitireceiz. te diyalektik materyalizmin ok nl bir bl65
Georges Politzer
163
mne, tarihsel materyalizme gelmi bulunuyoruz.

II. TARHSEL MATERYALZM
Tarihsel materyalizm nedir? Diyalektiin ne olduu bilindiine gre, tarihsel materyalizm, ksaca, bu diyalektik [sayfa 189] yntemin insan toplumlarnn tarihine uygulanmasdr, diyebiliriz.
Bunu iyi anlamak iin, tarihin ne olduunu belirtmek gerekir. Tarih diyen, deime ve toplumda deime der. Toplumun bir
tarihi vardr ve o, bu tarih boyunca, srekli olarak deiir; biz, bu
ak iinde byk olaylarn ortaya ktn gryoruz. O zaman yle
bir durum ortaya kar: mademki, tarihte, toplumlar deiiyor, bu
deiiklikler nasl aklanr?
1. Tarih nasl aklanr?
nsan kendi kendine yle sorar: Savalarn yeniden ortaya
kmasnn nedeni ne olabilir? nsanlar, bar iinde yaayabilmeliydiler!
Bu sorulara materyaliste yantlar vereceiz.
Sava, bir kardinalin aklamasna gre tanrnn bir cezasdr;
bu, idealiste bir yanttr, nk olaylar, tanr ile aklamaktadr;
bu, tarihi, ruh yoluyla aklamak demektir. Buna gre, tarihi yaratan
ve yapan ruhtur.
Tanrsal iradeden szetmek de, gene idealiste bir yanttr.
Hitler de, Mein Kampfnda, tarih, tanrsal iradenin eseridir diyor
bize, ve doum yerini Avusturya snrna koyduu iin bu iradeye
teekkr ediyor.
Tanry ya da tanrsal iradeyi, tarihin sorumlusu olarak gstermek, kolay bir teoridir: nsanlar hibir ey yapamazlar ve dolaysyla, sava karsnda elimizden hibir ey gelmez, buna raz olmak
gerekir!
Bilimsel adan, byle bir teoriyi savunabilir miyiz? Bu teorinin tantn, olgularda bulabilir miyiz? Hayr.
Materyalist, bu tartmada, ilkin, tarihin, tanrnn eseri olmadn, ama insanlarn eseri olduunu olumlar. yleyse, insanlar,
tarih zerinde etkili olabilirler ve sava nleyebilirler. [sayfa 190]
164
Georges Politzer

nsanlar, her biri bilinli olarak istedikleri kendi amalarn izleyerek, bu tarih nasl bir biim alrsa alsn, kendi
tarihlerini yaparlar, ve ite bu baka baka dorultularda
etki yapan saysz iradenin ve bunlarn d dnya zerindeki eitli yanklarnn bilekesi, tarihi oluturur. yleyse
burada da nemli olan saysz bireyin ne istediidir. rade, tutku ile ya da dnme ile belirlenir. Ama, kendileri
de dorudan tutkuyu ya da dnmeyi belirleyen aralar
ok deiik niteliktedir. ... te yandan, ... etkin insanlarn
beyinlerinde hangi tarihsel nedenlerin bu gdlere dntn kendi kendine sorabilir insan.66
Engelsin bu metni, bize, insanlarn, kendi iradelerine gre
davrandklarn, ama bu iradelerin hep ayn ynde olmadn sylyor. yleyse insanlarn eylemlerini belirleyen, bunlar yapan nedir?
Onlarn iradeleri, niin ayn ynde olmuyor?
Baz idealistler, tarihi, insanlarn eylemleri yapar ve bu eylem
onlarn iradesinin sonucudur demeye raz olacaklardr: bu, ii, eylemi belirleyen iradedir, bizim irademizi belirleyen ise dncelerimiz
ya da duygularmzdr. Bunun arkasnda u sreci buluyoruz: fikirirade-eylem, ve ii, eylemi aklamak iin, belirleyici neden olan
fikri aratrmak zere ters bir yn izleyeceiz.
Burada hemen belirtelim ki, byk adamlarn ve retilerin
etkisi yadsnamaz, ama bunu aklamaya gerek vardr. Bunu aklayan, fikir-irade-eylem sreci deildir. Bunun gibi, bazlar, 18. yzylda, Diderot ve ansiklopedicilerin, halk iinde, insan haklar
teorisini yayarak, bu fikirlerle insanlarn iradesini ayarttklarn ve
onlar kazandklarn, bu insanlarn da sonu olarak, devrimi yaptklarn ileri srerler; [sayfa 191] ayn ekilde, SSCBde de, Leninin fikirleri yaylmt, insanlar bu fikirlere uygun olarak davrandlar, eylemde
bulundular, derler. Bundan, devrimci fikirler olmasayd, devrim de
olmazd sonucu kar. Bu gr, tarihin devindirici gc byk nderlerin fikirleridir, tarihi byk nderler yapar diyen grtr. Action Franaisein formln bilirsiniz: Fransay 40 kral yapt; te
yandan, krallarn pek fazla fikirleri olmad da eklenebilirdi.
66
Georges Politzer
165
Bu soru hakknda, materyalist bak as nedir?

18. yzyl materyalizmi ile ada materyalizm arasnda birok ortak noktalar bulunduunu, ama eski materyalizmin idealist
bir tarih teorisi olduunu grmtk.
ster aka idealist olsun, ister tutarsz bir materyalizmin
arkasna gizlenerek idealist olsun, imdi grdmz ve tarihi aklama havasndaki idealist teori, hibir eyi aklamaz. nk, eyleme iten nedir?
Eski materyalizm diyor Engels her eyi eylemin gdlerine gre yarglar, tarihsel bir etki oluturan insanlar
soylu olan ve soylu-olmayan ruhlar olarak ayrr, ve sonra
da dzenli olarak soylularn hep aldandklarn, soylu olmayanlarn da galip geldiklerini saptar, eski materyalizme gre tarihin incelenmesinden hibir ders alnamayaca dncesi de bundan ileri gelir, ve bize gre ise,
tarih alannda; eski materyalizm kendi kendisiyle uyumlu deildir, nk devindirici glerin ardnda ne olduunu, devindirici glerin kendi devindiricilerinin de neler
olduklarn inceleyeceine, tarihte etkin lksel (idales)
devindirici gleri son nedenler olarak alr.67
rade, fikirler, ileri srlr. Ama niin 18. yzyln filozoflar,
aka bu fikirdeydiler? Eer marksizmi ortaya koymaya alsalard,
onlar kimse dinlemezdi, nk o ada, insanlar, bunu kavrayamazd. Yalnz fikirlerin verilmesi yetmiyor, [sayfa 192] bunlarn kavranlmas da gerekir; yleyse fikirleri kabul edecek ve ayrca onlara biim verecek belirli alar vardr.
Daima sylyoruz ki, fikirlerin byk bir nemi vardr, ama
onlarn nereden geldiini grebilmeliyiz.
u halde, bu fikirleri veren nedenlerin neler olduunu, son
tahlilde, tarihin devindirici glerinin neler olduunu aratrmalyz.
[sayfa 193]
OKUMA PARALARI
Friedrich Engels, Anti-Dhring, Onikinci Blm, Diyalektik, Nicelik ve Nitelik, s. 191-203.
67
166
F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 47-48.
Georges Politzer
V. . Lenin, Diyalektik Sorunu zerine, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 412-418.

Drdnc Blm, Diyalektik Materyalizm, s. 40 vd..
YOKLAMA SORULARI
BRNC BLM
1. Metafizik yntem nereden gelir?
2. Diyalektik yntem nereden gelir?
3. Metafizik materyalizm niin ve nasl diyalektik materyalizme
dnt?
4. Hegel ile Marx arasndaki felsefe bakmndan ilikiler nelerdir?
KNC BLM
1. Mekanik deime nedir?
2. Diyalektik, deimeyi nasl anlar?
NC BLM
1. Diyalektik, deimeyi nasl anlar? (Birinci dersin yantn, bu
dersin yant ile karlatrnz.)
2. Tarihsel gelime nedir?
3. eyler niin ve nasl baka bir eye dnrler?
DRDNC BLM
Diyalektii nasl anlamamalyz?
BENC BLM
1. Diyalektik nedir?
2. Diyalektiin yasalar nelerdir?
Georges Politzer
167
168
Georges Politzer
BENC KISIM
TARHSEL MATERYALZM
Georges Politzer
169
170
Georges Politzer
BRNC BLM
TARHN DEVNDRC GLER
I.
II.
III.
IV.
V.
Saknlmas gereken yanl bir dnce.

"Toplumsal varlk" ve bilin.
dealist teoriler.
"Toplumsal varlk" ve yaam koullar.
Snf savamlar; tarihin devindiricisi.
FKRLERMZ nereden gelir sorusuyla birlikte, aratrmalarmz da daha ilerilere gtrmek gerekir. 18. yzyl materyalistleri
gibi, karacierin safray salglad gibi beynin de dnceyi salgladn dnrsek, bu soruya da, doann ruhu yaratt, dolaysyla fikirlerimizin doann rnleri olduu, beynin rnleri olduu
yantn veririz.
yleyse yle denecektir: Tarihi, kendi iradeleri tarafndan
itilen insanlarn eylemi yapar; iradeleri ise o insanlarn fikirlerinin
ifadesidir, fikirlerin kendileri ise insanlarn beyninden gelir. Ama
dikkat! [sayfa 197]
Georges Politzer
171
I. SAKINILMASI GEREKEN YANLI BR DNCE

Biz, Byk Devrimi, filozoflarn beyinlerinde domu fikirlerin uygulanmasnn bir sonucudur diye aklarsak, bu, snrl, yetersiz bir aklama ve materyalizmin kt bir uygulamas olur.
nk grlmesi gereken udur: bu an dnrlerince
ortaya atlan bu fikirleri ynlar niin benimsedi? Diderot, bu fikirleri kavramakta, niin tek bana deildi? Ve niin 16. yzyldan beri
beyinlerin byk bir ounluu hep ayn fikirleri youruyordu?
Acaba, bu beyinler, birdenbire, ayn arla ve ayn kvrntlara m sahip oldular? Hayr. Fikirlerde deimeler var, ama kafatas
iinde bir deime olmam.
Fikirlerin byle beyinle aklanmas, materyalist bir aklama
olarak grnr. Ama Diderotnun beyninden szetmek, gerekte
Diderotnun beyninden, fikirlerinden szetmektir ve o halde bozulmu, yanltlm materyalist bir teoridir; bu teoride, fikirlerle birlikte,
idealist eilimin de domakta olduunu gryoruz.
Daha nceki tarih-eylem-irade-fikirler zincirine dnelim. Fikirlerin bir anlam, bir ierii vardr: i snf, rnein, kapitalizmin
devrilmesi iin savam verir. Bu, savam halindeki iiler tarafndan dnlr. Kukusuz, onlar bir beyinleri olduu iin dnrler
ve buna gre beyin, dnmek iin zorunlu bir kouldur; ama yeterli koul deildir. Beyin, fikirlere sahip olmann maddi olgusunu
aklar, ama neden u fikirlere deil de, daha ok bu fikirlere sahip
olunduunu aklamaz.
nsanlar harekete geiren ne varsa, hepsi zorunlu
olarak onlarn beyninden geer, ama bunun beyinde alaca biim, koullara ok baldr.68 [sayfa 198]
yleyse fikirlerimizin ieriini, yani rnein kapitalizmi devirme fikrinin bizde olumasn nasl aklayabiliriz?
II. TOPLUMSAL VARLIK VE BLN
Biliyoruz ki, fikirlerimiz, eylerin yanslardr; fikirlerimizin
tadklar amalar da eylerin yanslardr, ama hangi eylerin?
Bu soruyu yantlamak iin, insanlarn nerede yaadklarna,
68
172
Georges Politzer
onlarn fikirlerinin nerede ortaya ktna bakmak gerekir. imdi

saptyoruz ki, insanlar, kapitalist bir toplumda yayorlar ve onlarn
fikirleri bu toplum iinde ortaya kyor ve bu fikirler, bu insanlara,
bu toplumdan geliyor.
nsanlarn varln belirleyen, bilinleri deildir; tam
tersine, onlarn bilincini belirleyen, toplumsal varlklardr.69
Bu tanmlamada, Marxn, insanlarn varl dedii ey, biziz, biz olduumuz eydir; bilin ise, bizim dndmz, istediimiz eydir.
Genellikle, iime ilemi derin bir lk uruna savam veriyorum, denir ve bundan bizim varlmz belirleyen eyin, bizim
bilincimiz olduu sonucu karlr; biz, bir ey yapyoruz, nk yle
dnyoruz ve yle istiyoruz.
Byle sylemek byk bir yanltr, nk gerekte bizim
bilincimizi belirleyen toplumsal varlmzdr.
Proleter olan bir varlk proleterce dnr ve burjuva olan
bir varlk, burjuvaca dnr (neden her zaman byle olmadn
daha ilerde greceiz). Ama, genel biimiyle bir sarayda baka
trl dnlr, bir kulbede baka trl.70
III. DEALST TEORLER
dealistler derler ki, bir proleter, proleter gibi dnd [sayfa
iin proleterdir ya da bir burjuva, burjuva gibi dnd iin
burjuvadr.
Biz de, tersine, deriz ki, eer onlar bir proleter ya da bir burjuva gibi dnyorlarsa, bu, bir proleter ya da bir burjuva olmamalarndandr. Bir proleter, proleter olduu iin proletarya snfnn bilincine sahiptir.
Burada iyice dikkat etmemiz gereken bir ey, idealist teorinin pratik bir sonucu olduudur. Deniliyor ki, burjuva olunuyorsa,
bu, burjuva gibi dnldndendir; yleyse, artk burjuva olmamak iin, szkonusu olan dn biimini deitirmek yeterlidir,
ve burjuva smrsn durdurmak iin de patronlar ikna etmeye
199]
69
70
Karl Marx, Ekonomi Politiin Eletirisine Katk, nsz, Ankara 1993, s. 23.
Georges Politzer
173
almak yeterlidir. Bu da hristiyan sosyalistler tarafndan savunulan bir teoridir; ayn zamanda, bu topyac sosyalizmin kurucularnn da teorisi olmutur.
Ama bu, ayn zamanda, kapitalizme kar, onu ortadan kaldrmak iin deil, ama daha akla-yatkn olmasn salamak iin
savam veren faistlerin de teorisidir. Bunlar patronlarn, iileri
smrdklerini anladklar zaman, artk smrmeyeceklerini sylerler. te batan sona idealist ve tehlikeli bir teori.
IV. TOPLUMSAL VARLIK VE YAAM KOULLARI
Marx, bize, toplumsal varlktan szeder. Toplumsal varlk ile ne demek istemektedir?
Toplumsal varlk, insanlarn iinde yaadklar toplumun
maddi yaam koullar tarafndan belirlenir.
nsanlarn maddi yaam koullarn belirleyen, onlarn bilinleri deildir; bu maddi koullar, onlarn bilinlerini belirler.
Maddi yaam koullar denen ey nedir? Toplumda zenginler vardr, yoksullar vardr ve onlarn dn biimleri ayr ayrdr;
onlarn ayn bir konu zerindeki fikirleri deiiktir. [sayfa 200] Bir yoksul, bir isiz iin, otobse binmek bir lkstr; ama kendi zel arabas olan bir zengin iin, bir aalanmadr.
Yoksulun otobs konusundaki fikirleri, acaba yoksul olduu
iin mi vardr, yoksa bu fikirlere, otobse bindii iin mi sahiptir?
Yoksul olduu iin. Yoksul olmak, burada; onun yaam kouludur.
yleyse, insanlarn yaam koullarn aklayabilmek iin,
niin zenginler vardr, niin yoksullar vardr, ona bakmak gerekir.
retimin ekonomik srecinde, benzer yer tutan (yani bugnk kapitalist dzende retim aralarna sahip olan ya da tersine, retim aralar zerinde alp da ona sahip olmayan) bir insanlar grubu, belirli bir lde ayn maddi yaam koullarna sahip
olan bir insanlar grubu, bir snf oluturur; ama bir snf kavram,
snf dncesi, zenginlik ya da yoksulluk kavramna indirgenemez.
Bir proleter, bir burjuvadan daha fazla kazanabilir; ama bu yzden
daha az proleter deildir, nk o, bir patrona baldr ve nk
onun ne yaam gven altna alnmtr, ne de o bamszdr. Varln koullar, yalnzca kazanlan para ile olumaz, toplumsal grev
ile oluur, ve o zaman u zincirlemeyi elde ediyoruz:
174
Georges Politzer
nsanlar fikirlerinin ifadesi olan iradeleri dorultusunda, eylemleri ile tarihlerini yaparlar. Fikirleri ise, insanlarn iinde bulunduklar maddi yaam koullarndan, yani onlarn bir snfn mensubu
olmalarndan gelir.
V. SINIF SAVAIMLARI, TARHN DEVNDRCS
nsanlar bir ey yaparlar, nk baz fikirleri vardr. Onlar, bu
fikirlerini, maddi yaam koullarna borludurlar, nk onlar, bu
ya da dier snftandrlar. Bu demek deildir ki, [kapitalist] toplumda, yalnzca iki snf vardr; [sayfa 201] birok snf vardr. Balca iki snf
savam halindedir: burjuvazi ve proletarya.
Demek ki, fikirlerin arkasnda snflar bulunur.
Toplum, birbirlerine kar savam veren snflara blnmtr. Bylece, eer insanlarn fikirleri incelenirse, bu fikirlerin de atma halinde olduklar ve bu fikirlerin arkasnda, birbirleriyle atma
halinde olan snflarn bulunduu grlr.
u halde, tarihin devindirici gleri; yani tarihi aklayan ey,
snf savamlardr.
Eer srekli bte an rnek olarak alrsak, grrz ki, iki
zm vardr: biri, mali ortodoksluk (geleneksel ilkelere uygunluk),
yani yeni tasarruflara, yeni istikrazlara, yeni vergilere vb. devam
ederek a kapamak; teki zm ise, bu a zenginlere dettirmektir.
Bu fikirler evresinde siyasal bir savam olduunu grrz
ve genellikle, bu konuda, bir anlama salanamamasna zlnr;
ama marksistler, bu siyasal savamn ardnda yatan gerei anlamak isterler ve aratrrlar; aratrnca da, toplumsal savam, yani
snf savamn bulurlar. Birinci zmden yana olanlar (kapitalistler) ile zenginlere dettirmeden yana olanlar (orta snflar ve proletarya) arasndaki savam olduunu grrler.
yleyse, diyecektir Engels, hi deilse modern tarihte, btn siyasal savamlarn snf savamlar olduklar
ve snflarn btn kurtulu savamlarnn, zorunlu olan
siyasal biimlerine karn nk her snf savam bir
siyasal savamdr son tahlilde ekonomik kurtulu sorunu evresinde dndkleri tantlanmtr.71
Bylece, tarihi aklamak iin, daha nce rendiimiz zincire
Georges Politzer
175
eklenecek bir halkamz daha oluyor: [sayfa 202] eylem, irade, fikirler,
fikirlerin arkasnda snflar, snflarn arkasnda da ekonomi. Demek
ki, tarihi aklayan gerekten snf savamlardr, ama snflar belirleyen ekonomidir.
Bir tarih olayn aklamak istediimiz zaman, savam veren
fikirler nelerdir, onlar incelemek, fikirlerin gerisinde snflar aratrmak ve son olarak da snflarn temel zelliklerini belirleyen ekonomik tarz belirtmek zorundayz.
imdi gene, snflarn ve ekonomik tarzn nereden geldii
sorulabilir (diyalektikiler ardarda btn bu sorular sormaktan korkmazlar, nk her eyin kaynan bulmak gerektiini bilirler). Bu,
bundan sonraki blmde ayrntl olarak reneceimiz konudur,
ama imdiden diyebiliriz ki:
Snflarn nereden geldiklerini bilmek iin, toplumun tarihini
incelemek gerekir, o zaman bugn karlatmz snflarn, daima
ayn snflar olmad grlecektir. Eski Yunanda, kleler ve efendileri; ortaada, serfler ve senyrler (feodal beyler); sonra da, (bu
sralamada basitletirildii zere) burjuvazi ve proletarya.
Bu tabloda saptyoruz ki, snflar deiiyorlar ve nedenini
aratrdmz zaman, gryoruz ki, ekonomik koullar deitii iin
snflar da deimilerdir (ekonomik koullar unlardr: retimin,
dolamn, leimin ve zenginlikleri tketimin yaps ve, geri kalan
her eyin son koulu olarak, retim biimi, teknik).
te gene Engelsten bir para:
Burjuvazi ve proletarya, her ikisi de, ekonomik koullarn, daha dorusu retim tarznn dnm sonucu
olumulard. Bu dnm, ilkin lonca tezgahndan manfaktre, manfaktrden de makineler kullanan, su buhar ile ileyen ve bu iki snf gelitirmi olan geni-lekli sanayiye geitir.72
Demek ki, son tahlilde, tarihin devindirici glerini, bize
aadaki zincirleme vermektedir: [sayfa 203]
a) Tarih, insanlarn eseridir.
71
F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 50. - Gene
baknz: Marx-Engels, Komnist Parti Manifestosu ve Komnizmin lkeleri, Sol Yaynlar,
Ankara 1993, s. 109 vd.; V. . Lenin, Karl Marx, Marx-Engels-Marksizm, Sol Yaynlar,
Ankara 1990, s. 11 vd..
72
176
Georges Politzer
b) Tarihi yapan eylem, insanlarn iradesiyle belirlenir.

c) Bu irade, onlarn fikirlerinin ifadesidir.
d) Bu fikirler, insanlarn iinde yaadklar toplumsal koullarn yanssdr.
e) Snflar ve onlarn savamn belirleyen, bu toplumsal koullardr.
f) Snflarn kendileri, ekonomik koullar tarafndan belirlenirler.
Bu zincirlemenin hangi biimler altnda ve hangi koullarda
akp getiini aklkla belirtmek iin diyoruz ki:
1. Fikirler, yaamda siyasal planda aa karlrlar.
2. Fikir savamlarnn arkasndaki snf savamlar toplumsal planda aa karlrlar.
3. Ekonomik koullar (tekniin durumu ile belirlenmi bulunan) ekonomik planda ifadelerini bulurlar. [sayfa 204]
OKUMA PARALARI
Karl Marx, Ekonomi Politiin Eletirisine Katk, nsz.
Marx-Engels, Komnist Manifesto ve Komnizmin lkeleri.
Georges Politzer
177
KNC BLM
SINIFLAR NEREDEN GELR?
EKONOMK KOULLAR NEREDEN GELR?
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
VII.
Birinci iblm.
Toplumun snflara ilk bln.
kinci byk iblm.
Toplumun snflara ikinci bln.
Ekonomik koullar belirleyen ey.
retim tarzlar.
Uyarlar.
GRDK K, tarihin devindirici gleri, son tahlilde, ekonomik koullarn belirledikleri snflar ve snflarn savamlardr.
Bu zincirleme sras yleydi: nsanlarn kafalarnda, kendilerini bir ey yapmaya iten fikirler vardr. Bu fikirler, insanlarn iinde yaadklar maddi yaam koullarndan domaktadr. Bu maddi
yaam koullarn insanlarn toplum iindeki yerleri, yani ait olduklar
snf belirler ve snflar ise, toplumun iinde gelitii ekonomik koullar tarafndan belirlenir. [sayfa 205]
Ama bu durumda, ekonomik koullar ve bu koullarn yarattklar snflar belirleyen nedir, onu grmemiz gerekir. imdi bunu
inceleyeceiz.
178
Georges Politzer
I. BRNC BYK BLM

Toplumun evrimi incelenirken ve gemiteki olaylar ele alnrken, ilkin, toplumun her zaman snflara blnm olmad grlr.
Diyalektik, her eyin kkenini aratrmamz ister; biz de, ok uzak
bir gemite, snflarn bulunmadn gryoruz. Engels, Ailenin, zel
Mlkiyetin ve Devletin Kkeninde yle der:
Toplumun gemi btn aamalarnda, retim, her
eyden nce, ortaklaa bir retimdi; tpk tketimin de,
azok geni komnist topluluklar iinde, rnlerin dorudan doruya leimiyle yaplm olduu gibi.73
Btn insanlar retime katlrlar; bireysel i aletleri zel mlkiyettir, ama ortaklaa kullanlanlar ortakla (communaut) aittir.
Bu alt aamada, iblm; yalnzca cinsler arasnda vardr. Erkekler avlanr, balk tutar vb., kadnlar ise eve bakar. Kiiye zg ya da
zel karlar yoktur.
Ama insanlar bu dnemde durup kalmadlar ve insanlarn
yaamnda ilk deime, toplumdaki iblm olacaktr.
blm, yava yava, bu retim sreci iine szar.74
Bu ilk olguda, insanlar nce hayvanlar evcilletirdiler, daha
sonra, esas alma kollar olan hayvan yetitirme ve hayvan srlerinin korunmasna getiler. oban airetler, kendilerini teki barbarlardan ayrdlar: birinci byk toplumsal iblm.75
Demek ki, ilk retim tarz olarak avlanmay ve balk [sayfa 206]
avn; ikinci retim tarz olarak ise, oban kabilelerin douuna yolaan hayvan yetitiriciliini gryoruz.
te toplumun ilk kez snflara blnnn temelinde yatan, bu birinci iblmdr.
II. TOPLUMUN SINIFLARA LK BLN
Btn alma kollarndaki hayvanclk, tarm, ev sanayii retim art, insan emek-gcne, kendisine gerekenden daha ounu retmek yeteneini kazandrd. Bu,
73
Friedrich Engels; Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni, Sol Yaynlar, Ankara
1992, s. 179; ayrca bkz: 163-165.
74
Friedrich Engels; Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni, s. 179.
75
Friedrich Engels; Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni, s. 165.
Georges Politzer
179
ayn zamanda, her gens, ev topluluu ya da kar-koca

ailesi yesine den gnlk i tutarn artrd. Yeni emekglerine bavurmak gerekli duruma geldi. Sava bunlar
salad: sava tutsaklar kle haline getirildiler. Birinci
byk toplumsal iblm, emek retkenliini, dolaysyla servetleri artrp retim alann genileterek, o gnk
tarihsel koullar iinde, zorunlu olarak klelii getirdi. Birinci byk toplumsal iblmnden, toplumun iki snf:
efendiler ve kleler, smrenler ve smrlenler biimindeki ilk byk bln dodu.76
imdi uygarln eiine gelmi bulunuyoruz. ... En
aa aamada, insanlar yalnzca dorudan doruya kiisel
gereksinmeleri iin retiyorlard; zaman zaman, yaplan
deiimler, yalnzca raslant sonucu elde kalan fazlalkla
ilgili tek tek olaylard. Barbarln orta aamasnda, oban
halklar arasnda, sr, belirli bir byklk kazannca, davarn, ... bir mlk durumuna geldiini grrz; ... dzenli
bir deiimin koullar da bundan doar.77
yleyse, bu srada, toplumda iki snf buluyoruz: efendiler ve
kleler. Sonra toplum, yaamn srdrecek ve yeni gelimelere
urayacaktr. Yeni bir snf doacak ve byyecektir. [sayfa 207]
III. KNC BYK BLM
Servet hzla artt, ama bireysel servet olarak; dokumaclk, madenlerin ilenmesi ve gitgide farkllaan teki
zanaatlar, retime, artan bir eitlilik ve yetkinlik veriyordu; bundan byle, tahl, sebze ve meyvelerin yansra,
tarm, elde edilmeleri renilmi bulunan zeytinya ve
arab da salamaktayd. Bylesine eitli bir alma, artk ayn birey tarafndan yrtlemezdi; ikinci byk [toplumsal -.] iblm gerekleti: kk zanaatlar, tarmdan ayrld. retimde, ve onunla birlikte emek retkenliindeki srekli art, insan emek-gcnn deerini artrd; nceki aamada balang durumunda ve yer yer gr76
77
180
F. Engels, Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni, s. 166.

F. Engels, Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni, s. 170.
Georges Politzer
len klelik, imdi toplumsal sistemin esasl bir unsuru

(biletireni, composant) durumuna gelir, kleler basit
yardmclar olmaktan karlar; tarlalarda ve atlyede, dzinelerle kle ie srlr. retimin, balca iki kola: tarm
ve kk sanayiye ayrlmasyla dorudan doruya deiim
iin retim doar; bu, meta retimidir. Meta retimiyle,
... ticaret ... doar.78
IV. TOPLUMUN SINIFLARA KNC BLN
Bylece, birinci byk iblm, insan almasnn (iin)
deerini artryor, zenginliklerde bir artma yaratyor, bu da yeni batan
iin deerini artryor ve ikinci bir iblmn zorunlu klyor: zanaatlar ve tarm. Bu aamada, retimin aralksz artmas ve buna
paralel olarak insana ait emek-gcnn neminin ykselmesi,
kleleri vazgeilmez duruma getiriyor, ticaret iin retimi, onunla
birlikte de nc bir snf: tccarlar snfn yaratyor.
Demek ki, bu aamada, toplumda l bir iblm ve
snf var: tarmclar, zanaatlar, tccarlar. Burada ilk kez retime
katlmayan bir snf gryoruz, ve bu snf, tccarlar [sayfa 208] snf
teki iki snfa egemen olacaktr.
Barbarln yukar aamas, bize, tarmla kk sanayi arasnda yeni bir iblm ve bunun sonucu, alma
rnlerinin daima artan bir parasnn dorudan doruya
deiim iin retilmesini getirir; bireysel reticiler arasndaki deiimin, toplum iin dirimsel bir zorunluluk kazanmas da bundan doar. Uygarlk, zellikle kent ve ky
arasndaki kartl daha da belirgin bir duruma getirerek
(iktisadi bakmdan, ilkadaki gibi, kent kye, ya da
ortaadaki gibi; ky kente egemen olabilir), daha nce
varolan btn bu iblmlerini glendirip gelitirir, ve
onlara, kendine zg ve ok nemli bir nc iblmn ekler: artk, retimle deil yalnzca rnlerin deiimiyle uraan bir snf dourur tccarlar. O zamana kadar,
snflarn oluumundaki btn izler retime balanyorlard; bunlar retime katlan kimseleri, azok geni bir
78
Friedrich Engels, Ailenin; zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni, s. 168.
Georges Politzer
181
lek zerinde, ynetici ve yrtc, ya da retici olarak

blyorlard. Burada, sahneye, ilk kez olarak, retime herhangi bir biimde katlmakszn, onun ynetimini elegeiren ve reticileri iktisadi bakmdan egemenlii altna alan
bir snf girer; bir snf ki, iki retici arasnda zorunlu arac
olarak geinir ve her ikisini de smrr. reticileri deiim
zahmet ve riskinden kurtarmak bahanesiyle, rnlerinin
satn en uzak pazarlara kadar yaymak ve bylece nfusun en yararl snf olmak bahanesiyle, gerekte ok
kk hizmetler iin, karlk (salaire) olarak, yerli retimin olduu kadar yabanc retimin de kayman alan,
hzla byk servetler ve buna uygun den toplumsal bir
etkililik kazanan ve byle olduu iin de, sonunda o da
kendine zg bir rn devirli ticari bunalmlar oluturana kadar, uygarlk dnemi iinde durmadan yeni saygnlklar ve retimde durmadan artan bir egemenlik sahibi
olan bir kar dknleri, bir gerek toplumsal asalaklar snf oluur.79 [sayfa 209]
Bylece, ilkel komnizmden balayarak, bizi kapitalizme gtren zincirleme sray gryoruz.
1. lkel komnizm.
2. Yabanl (vahi) kabilelerle oban kabileler arasnda blnme (birinci iblm: efendiler, kleler).
3. Tarmclarla zanaatlar arasnda blnme (ikinci
iblm).
4. Tccar snfnn douu (nc iblm), ki bu,
5. Devresel olarak ticari bunalmlar douruyor (kapitalizm).
imdi artk snflarn nereden geldiklerini biliyoruz, ve geriye
bunu incelemek kalyor:
V. EKONOMK KOULLARI BELRLEYEN EY
lkin, bizden nce gelen eitli toplumlar ok ksaca gzden
geirelim.
Antika toplumlarndan nceki toplumlar ayrntl bir biimde incelemek iin yeterli belgelerimiz yok, ama rnein Eski Yun79
182
F. Engels, Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni, s. 170-171.
Georges Politzer
anllarda efendilerin ve klelerin bulunduunu ve tccarlar snfnn

daha o zamandan gelimeye baladn biliyoruz. Sonra, ortaada, senyrleri ve serfleriyle feodal toplum, tccarlarn gittike daha
byk bir nem kazanmalarna olanak verir. Bunlar, atolarn yaknlarnda, bourg (burjuva ad buradan gelir) denilen kasabalarda
toplarlar; te yandan ortaada, kapitalist retimden nce, yalnz
kk retim vard, ki bu kk retimin birinci koulu, reticinin
kendi i aletlerinin sahibi olmas idi. retim aralar bireye ait bulunuyordu ve ancak bireysel kullanma gre ayarlanmlard. Bu bakmdan retim aralar, sradan, kk ve snrl idiler. Bu retim
aralarn younlatrmak ve geniletmek, onlar modern retimin
gl aralar haline dntrmek, kapitalist retimin ve burjuvazinin tarihsel rol idi. [sayfa 210]
Burjuvazi, 15. yzyldan bu yana, basit elbirlii, manfaktr
ve modern sanayi olmak zere, evrede bunu baarmtr. Burjuvazi, cce retim aralarn, onlar ayn zamanda bireysel retim
aralar olmaktan karp, insanlarn ancak ortaklaa (elbirliiyle)
iletebilecei toplumsal retim aralar haline getirmitir.80
yleyse gryoruz ki, snflarn evrimine paralel olarak (efendiler ve kleler; senyrler ve serfler.), servetlerin retimi, dolam,
dalm koullar, yani ekonomik koullar, evrim gsterir ve ekonomik evrim, adm adm ve paralel olarak retim biimlerinin evrimini izler.
VI. RETM TARZLARI
yleyse bunu, retim biimleri, yani byk kk her eit
aletin durumu, onlarn kullanm, i yntemleri, ksaca, teknik durum, ekonomik koullar belirler.
Kapitalist retimden nce yani ortaada, her yerde,
emekilerin kendi retim aralar zerindeki zel mlkiyetine dayanan kk retim grlyordu... alma aralar, ... bireyin, yalnzca bireysel kullanm iin hesaplanm
alma aralar idi ... Bu dank ve darack retim aralarn biraraya toplayp geniletmek, onlar bugnk retimin gl kaldralar durumuna getirmek [gerekiyor80
Friedrich Engels, topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, s. 82.
Georges Politzer
183
du]. ... Bireysel atlye yerine, yzlerce ve binlerce insann

elbirliini egemenlik altnda bulunduran fabrika geti. Ve
tpk retim aralar gibi, retim, bir dizi bireysel eylem
durumundan, bir dizi toplumsal eylem durumuna, ve
rnler de bireysel rnler durumundan toplumsal rnler durumuna dnt.81
Burada gryoruz ki, retim biimlerinin evrimi, retici gleri
tamamen dntrmtr. Oysa, i aletleri kolektiflemi olmakla
birlikte mlkiyet dzeni bireysel olarak kalmtr! [sayfa 211] Ancak,
birok kiinin ortaklaa ie koyulmasyla ileyebilen makineler bir
tek adamn mlkiyeti olarak kald. Gene gryoruz ki: retici glerin, kendini kapitalistlere de kabul ettiren toplumsal niteliinin ksmi tannmas. Byk retim ve ulatrma rgenliklerinin, nce hisse
senetli irketler, sonra trstler, en sonra da devlet tarafndan sahiplenilmesi. Burjuvazi artk gereksiz bir snf olarak grnr; onun
tm toplumsal ilevleri, cretli grevliler tarafndan yerine getirilir.82
Bir yandan, makinelerde rekabetin her fabrikatr iin
zorunlu kld o gittike artan sayda emekinin yerinden olmas ile tamamlanan yetkinleme. Yedek sanayi
ordusu. te yandan, retimin snrsz genilemesi ve rekabet karsnda her fabrikatr iin [bunun -.] zorunluluu. Her iki yandan da, retken glerin iitilmemi
gelimesi, arzn talepten fazlal, pazarlarn dolup tamas,
her on ylda bir bunalmlar, ksr dng: burada, retim
aralarnda ve rnde fazlalk orada, isiz ve geim
aralarndan yoksun emekilerde fazlalk. Ama bu iki retim ve toplumsal esenlik kaldrac, birlikte
ileyememektedir, nk kapitalist retim tarz, retici
gleri almaktan ve rnleri, nce sermayeye
dnmedikleri srece, dolamdan alkor.83
Toplumsal, ortaklaa hale gelen i ile bireysel kalan mlkiyet arasnda eliki vardr. O zaman Marxla birlikte diyeceiz ki:
retici glerin gelimesinin biimleri olan bu ilikiler,
83
Friedrich Engels, topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, s. 101.
81
82
184
Georges Politzer
onlarn engelleri haline gelirler. O zaman bir toplumsal

devrim a balar.84 [sayfa 212]
VII. UYARILAR
Bu blm bitirmeden nce baz uyarlarda bulunmak ve
bu incelemede, daha nce incelemi olduumuz diyalektiin btn
temel zelliklerini ve yasalarn bulduumuzu belirtmek gereklidir.
Gerekten, toplumlarn tarihini, snflarn ve retim biimlerinin tarihini byk bir hzla izlemi bulunuyoruz. Bu son incelemenin her blmnn tekilere ne kadar baml olduunu gryoruz.
Bu tarihin, znde, devinmekte, deimekte olduunu ve toplumlarn evriminin her aamasnda meydana gelen deimelere, bir i
savama, tutucu elerle ilerici eler arasndaki bir savama, her
toplumun ykm ve yeni bir toplumun douu ile sonulanan bir
savama yolatn saptyoruz. Bu toplumlarn her birinin, kendinden nce gelenden ok ayr, ok deiik bir temel zellii, bir yaps vardr. Bu kkl dnmler, kendi balarna nemsiz grnen,
ama belirli bir noktada, st ste gelip birikmeleriyle ani, devrimci
bir deimeye yolaacak bir durum yaratan olaylarn birikmesinden sonra meydana gelirler.
yleyse, burada, diyalektiin temel zelliklerini ve byk yasalarn yeniden karmzda buluyoruz, yle ki:
eylerin ve olaylarn karlkl bamll.
Diyalektik hareket ve diyalektik deime.
Otodinamizm (zg).
eliki.
Karlkl etki.
Ve sramal evrim (niceliin nitelie dnmesi). [sayfa 213]
OKUMA PARALARI
Friedrich Engels, Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni.
Friedrich Engels, topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm.
84
Karl Marx, Ekonomi Politiin Eletirisine Katk, nsz, s. 23.
Georges Politzer
185
YOKLAMA SORULARI
BRNC BLM
1. dealistler tarihi nasl aklarlar?
2. Tarihsel materyalizm nedir?
3. 18. yzyl materyalistleri tarihi nasl aklyorlard? Bu aklay
biiminin yetersizliini gsteriniz.
KNC BLM
1. Snflar nereden gelir?
2. Tarihin devindirici gleri nelerdir?
YAZILI DEV
Marksizm (tarihsel materyalizm); diyalektii, tarihe nasl uygular? [sayfa 214]
186
Georges Politzer
ALTINCI KISIM
DYALEKTK MATERYALZM
VE
DEOLOJLER
Georges Politzer
187
188
Georges Politzer
TEK BLM
DYALEKTK YNTEMN DEOLOJLERE
UYGULANMASI
I.
II.
III .
IV.
V.
VI.
VII.
VIII.
Marksizm iin ideolojilerin nemi nedir?

deoloji nedir? (deolojik etken ve ideolojik biimler.)
Ekonomik yap ve ideolojik yap.
Doru bilin ve yanl bilin.
deolojik etkenlerin etki ve tepkisi.
Diyalektik tahlil yntemi.
deolojik savamn zorunluluu.
Varg.
I. MARKSZM N DEOLOJLERN NEM NEDR?

Marksizm, tarihte fikirlerin roln yadsyan, ideolojik etkinin
roln yadsyan, yalnzca ekonomik etkileri dikkate almak isteyen
bir felsefedir, denildiini hep duyarz.
Bu yanltr. Marksizm, dnn, sanatn ve fikirlerin, yaamdaki ok nemli rollerini yadsmaz. Tam tersine, bu ideolojik
biimlere zel bir nem verir, ve biz de, imdi [sayfa 217] marksizmin
Georges Politzer
189
balang ilkelerine ait incelememizi, diyalektik materyalizm ynteminin ideolojilere nasl uygulandn inceleyerek bitireceiz; ideolojilerin tarihteki rollerinin ne olduunu, ideolojik etkenin etkisini ve
ideolojik biimin ne olduunu greceiz.
Marksizmin imdi inceleyeceimiz bu blm; bu felsefenin
en az, en yanl bilinen noktasdr. Bunun nedeni de, uzun zaman
marksizmin yalnz ekonomi politii inceleyen blmnn ilenmi
ve yaylm olmasdr. Bylece bu konu, yalnzca marksizmin oluturduu byk btnden keyfi bir biimde ayrlmakla kalmyor,
ama temellerinden de ayrlm oluyordu; nk ekonomi politiin
gerek bir bilim haline getirilmesini salayan, buna olanak veren,
grm olduumuz gibi, diyalektik materyalizmin bir uygulamas
olan tarihsel materyalizmdir.
Yeri gelmiken bu arada unu da belirtebiliriz ki, byle bir
yol kullanlmas daha nceden tandmz ve kendimizi kurtarmak
iin o kadar glk ektiimiz metafizik dnten ileri gelmektedir. Burada, gene yineleyelim ki, biz, eyleri, birbirlerinden ayr tuttuumuz, onlar tekyanl olarak incelediimiz lde yanlglara
deriz.
yleyse marksizmin kt yorumlar, ideolojilerin tarihteki ve
yaamdaki rolleri zerinde yeterince durulmam olmasndan ileri
gelmektedir. deolojiler marksizmden ayrld ve bunu yaparken de
marksizm, diyalektik materyalizmden, yani kendi kendisinden ayrld.
Birka yldan beri, ksmen, binlerce rencinin marksizm
konusundaki bilgilerini borlu olduklar Paris i niversitesinin
almalar sayesinde, ksmen de almalar ve kitaplar ile katkda
bulunan aydn arkadalarmzn almas sayesinde, marksizmin
kendi gerek ehresini ve hakk olan yeri yeniden kazanm olduunu grmekten ok mutluyuz. [sayfa 218]
II. DEOLOJ NEDR?
(DEOLOJK ETKEN VE DEOLOJK BMLER)
deolojilerin rolne ayrlm olan bu blme birka tanmlama ile balayacaz.
deoloji dediimiz ey nedir? deoloji diyen, her eyden nce
fikir (ide) demektedir. deoloji, bir btn, bir teori, bir sistem, hat-
190
Georges Politzer
ta bazan yalnzca bir zihniyet oluturan fikirlerin tmdr.

Marksizm, bir btn biimlendiren ve btn sorunlar iin
bir zm yntemi sunan bir ideolojidir. Cumhuriyeti bir ideoloji,
bir cumhuriyetinin kafasnda bulacamz fikirlerin btndr.
Ama bir ideoloji, yalnzca salt fikirlerin, her trl duygudan
ayrld varsaylacak fikirlerin toplam deildir (zaten bu, metafizik
bir anlaytr), bir ideoloji, zorunlu olarak, duygular, gnl yaknlklarn, holanmazlklar, umutlar, korkular vb. ierir. Proletarya ideolojisinde, snf savamnn dnceye dayanan eleri yannda,
kapitalist dzenin smrdklerine kar, mahpuslara kar duyulan dayanma duygularn da, isyan duygularn da, coku ve hayranlk duygularn vb. buluruz. Btn bunlarn hepsi bir ideolojiyi
oluturan eylerdir.
imdi de ideolojik etken denen eyi grelim: bu, ideolojiyi,
bir neden olarak ya da etkileme yeteneinde bir ey yapan bir g
olarak anlamaktr, ve bunun iin de, ideolojik etkenin etkisinden
szedilir. rnein dinler, hesaba katmamz gereken birer ideolojik
etkendir; hala nemli bir biimde etken olan manevi bir gleri
vardr.
deolojik biim denince ne anlalr? Bu deyimle, zellemi
bir alanda (bilim ve sanat alannda) bir ideoloji oluturan, zel fikirlerden bir btn anlatlr. Din, ahlak, ideolojik biimlerdir; ayn ekilde,
bilim, felsefe, edebiyat, sanat, iir de ideolojik biimlerdir. [sayfa 219]
yleyse, genellikle ideoloji tarihini, zelikle btn bu biimlerin roln incelemek istersek, bu incelememizi, ideolojiyi tarihten, yani toplumlarn yaamndan ayrarak deil, ideolojinin, etkenlerinin, biimlerinin roln toplum iine yerletirerek ve toplumdan
yola karak yrteceiz.
III. EKONOMK YAPI VE DEOLOJK YAPI
Tarihsel materyalizmi okurken toplumlarn tarihinin u
aadaki zincirleme sralanla aklandn grmtk: insanlar,
tarihi, kendi ileri, eylemleri ile, iradelerinin ifadesi olan eylemleri
ile yaparlar. nsanlarn iradelerini belirleyen fikirleridir. Grdk ki,
insanlarn fikirlerini, yani onlarn ideolojilerini aklayan ey, snflarn kendilerini ortaya koyduklar toplumsal evre, toplumsal ortamdr.
Georges Politzer
191
Ayrca biz grdk ki, ideolojik etken ile toplumsal etken arasnda, toplumsal savamn ifadesi olarak ideolojik savamda grnen siyasal etken bulunur.
yleyse biz, tarihsel materyalizmin nda toplumun yapsn aratrrsak, temelde ekonomik yapy, sonra, onun stnde,
siyasal yapya dayanan toplumsal yapy, ve ensonu ideolojik yapy
greceiz.
Biz gryoruz ki, materyalistler iin, ideolojik yap sondur,
toplumsal bnyenin tepesidir, oysa, idealistler iin toplumsal yap,
temeldir.
Varlklarnn toplumsal retiminde, insanlar aralarnda zorunlu, kendi iradelerine bal olmayan belirli ilikiler
kurarlar; bu retim ilikileri, onlarn maddi retici glerinin belirli bir gelime derecesine tekabl eder. Bu retim ilikilerinin tm, toplumun ekonomik yapsn, belirli toplumsal bilin ekillerine tekabl eden bir hukuki ve
siyasal styapnn zerinde ykseldii somut temeli oluturur [bu, ideolojik ekillenme demektir] . Maddi yaamn
retim tarz, genel olarak toplumsal, siyasal ve entelektel yaam srecini [sayfa 220] koullandrr.85
yleyse biz gryoruz ki, toplumun temelinde ekonomik yap
vardr. Buna, (aadaki yap anlamna gelen) altyap da denir.
Btn biimleri, ahlak, din, bilim, iir, sanat, edebiyat gibi
btn biimleri iine alan ideoloji, stteki yapy ya da (tepedeki
yap anlamna gelen) styapy oluturur.
Materyalist teorinin gsterdii gibi, fikirlerimizin eylerin yanss olduklarn ve bizim toplumsal varlmzn bilinci belirlediini
bildiimize gre, imdi artk, styap, altyapnn yanssdr diyeceiz.
te Engelsin, bunu, bize pek iyi tantlayan bir rnei:
Kalvinin inanc, ann en gzpek burjuvalarna uygundu. Onun alnyazs retisi, rekabete dayal ticaret
dnyasnda, baarnn ya da baarszln bir insann alkanlna ve becerikliliine deil de, onun denetleyemeyecei koullara bal olduu olgusunun dinsel davurumuydu. Bu koullar, isteyenin ya da rekabet edenin buyruunda deildir; tersine, bilinmedik stn ekonomik g85
192
Karl Marx, Ekonomi Politiin Eletirisine Katk, nsz, s. 23.
Georges Politzer
lerin ltfuna baldr; ve bu, bir ekonomik devrim dneminde, btn ticari merkezlerin ve yollarn yerlerini yenilerinin ald ada, Hindistann ve Amerikann dnyaya
ald dnemde, ve en kutsal ekonomik imanlarn
altnn ve gmn deeri sarslmaya ve yklmaya balad bir dnemde, zellikle doruydu.86
Gerekte, tccarlara gre; ekonomik yaamda ne olmaz ki?
Tccarlar rekabet halindedirler. Tccarlar, burjuvalar, bu rekabetten deneyim kazanrlar, bu yarmada yenenler ve yenilenler vardr.
ou kez, en iini bilirler, en zekiler, rekabetle, kagelen ve onlar
yere seren bir bunalmla yenilmilerdir. Bu bunalm onlar iin nceden grlemeyen bir eydir, [sayfa 221] hatta onlara kanlmaz bir
alnyazs gibi gelir. Ve ite gerekesi olmayan, en az kt olanlarn
bazan bunalm atlattklar, bunalmdan sonra da yaaya kaldklar
fikri, protestan dinine geirilmitir. Bazlarnn ans eseri baarya
erimeleri, bu alnyazs fikrini besler; o alnyazs fikri ki, buna
gre, insanlar, tanr tarafndan, btn sonsuzluk iin saptanm bir
yazgya katlanmak zorundadrlar.
Ekonomik koullarn yanss olan bu rnee gre, styapnn,
nasl altyapnn yanss olduunu gryoruz.
Bir rnek daha: Sendikal olmayan, yani siyasal bakmdan
gelimemi iki iinin zihniyetini alalm; biri, iin verimli olduu ok
byk bir fabrikada, teki de kk bir zanaatnn yannda alyor
olsun. Aktr ki, ikisinin de birbirinden ayr bir patron anlaylar
olacaktr. Birine gre patron, kapitalizmin karakteristik, yrtc smrcsdr; teki ise, patronu, bir emeki olarak grecektir, elbette
halinden memnun, ama emeki ve zorba deil.
Elbette ki onlarn patronluu anlay biimlerini belirleyecek
olan, alma koullarnn yanssdr.
Bu rnek, bizi, ak ve kesin olmak iin baz uyarmalarda
bulunmaya gtrd iin nemlidir.
IV. DORU BLN VE YANLI BLN
Az nce, ideolojilerin, toplumun maddi koullarnn yanss
olduunu, toplumsal varln toplumsal bilinci belirlediini syledik.
86
Friedrich Engels, topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, Giri, s. 42-43.
Georges Politzer
193
Bundan, proletaryann otomatik olarak bir proletarya ideolojisine

sahip olmas gerektii sonucu karlabilirdi.
Ama byle bir varsaym geree uygun dmez, nk bir
ii bilincine sahip olmayan iiler vardr.
yleyse yaplacak bir ayrm vardr: nsanlar belirli koullar
iinde yaayabilirler, ama onlarn bu koullar hakkndaki bilinleri
geree uygun dmeyebilir. Bu, Engelsin [sayfa 222] yanl bir bilinci
olmak dedii eydir.
rnek: Baz iiler, ortaaa, zanaatla doru bir geri dn
olan lonca retisinin etkisi altnda kalmlardr. Bu durumda, iilerin bir yoksulluk bilinci vardr, ama bu bilin, doru ve gerek bir
bilin deildir. deoloji, burada da, elbet toplumsal yaamn koullarnn yanssdr; ama bu, doru bir yans, dosdoru bir yans deildir.
nsanlarn bilinlerinde, yans, ou kez tersine bir yansdr
. Yoksulluk olgusunu saptamak, toplumsal koullarn bir yanssdr;
ama bu yans, zanaatla doru bir geri dnn, sorunu zmleyecei [yoksulluu kaldraca] dnld zaman, yanl bir
yans olur. Demek ki, burada, bir blmyle doru, bir blmyle
yanl bir bilin gryoruz.
Kralc olan bir iinin de ayn zamanda hem doru, hem de
yanl bir bilinci vardr. Doru, nk, o, grd, saptad yoksulluu ortadan kaldrmak ister; yanl, nk bir kraln bu ii yapabileceini dnr. Ve, bu ii, ksaca yanl dnd iin, ideolojisini yanl setii iin, her eye karn gene de bizim snfmzdan olduu halde, bizim iin, bir snf dman haline gelebilir. Bunun
gibi, yanl bir bilinci olmak, kendi gerek koulu hakknda yanlmak ya da yanltlmaktr.
u halde diyeceiz ki, ideoloji, yaam koullarnn yanssdr,
ama yazgnn bir yansmas deildir.
Ayrca unu da belirtmek gerekir ki, bize yanl bir bilin vermek ve ynetici snflarn ideolojilerinin smrlen snflar zerindeki etkisini gelitirmek iin, elden gelen her ey yaplr. Bizim edindiimiz yaam anlaynn ilk eleri, eitimimiz, renimimiz bize
yanl bir bilin verir. Yaamla olan balarmz, bazlarmzn kyl
asll olmas, propaganda, basn ve radyo da zaman zaman bilincimizi bozarlar.
Buna gre, bizler, biz marksistler iin, ideolojik almann
194
Georges Politzer
son derece byk nemi vardr. Doru bir bilin kazanmak [sayfa 223]
iin yanl bilinci ykmak gerekir ve ideolojik alma olmadan bu
dnm gerekleemez.
Demek ki, marksizmi kaderci bir reti sayanlar ve yle diyenler hakszdr, nk gerekte biz, ideolojilerin toplumda byk
bir rol oynadn dnyoruz, ve marksizm olan bu felsefenin
etkili bir alet, etkili bir silah olabilmesi iin, onu retmek ve renmek gerektiini dnyoruz.
V. DEOLOJK ETKENLERN ETK VE TEPKS
Doru bilin ve yanl bilin rnekleriyle grdk ki, fikirleri
her zaman yalnzca ekonomi ile aklamaya almamak ve fikirlerin bir etkileri olduunu yadsmamak gerekir. Byle bir tutum taknmak marksizmi kt bir biimde yorumlamak olurdu.
Fikirler, kukusuz son tahlilde, ekonomi ile aklanr; ama
fikirlerin de kendilerine zg etkileri vardr.
... Materyalist tarih anlayna gre, tarihte belirleyici
etken, son tahlilde, maddi yaamn retimi ve yeniden
retimidir. Ne Marx, ne de ben, hibir zaman daha fazlasn dile getirmedik. Eer sonradan, biri kp da, bunun
anlamn, ekonomik etken tek belirleyicidir diyecek kadar zorlarsa, bu ifadeyi, bo, soyut ve sama bir sz haline getirmi olur. Ekonomik yap temeldir, ama styapnn eitli blmleri ... de tarihsel savamlarn ak zerinde etki yaparlar ve birok durumda ar basarak, bu
savamn biimini, belirlerler. Btn bu etkenlerin etkileri ve tepkileri vardr, yle ki ekonomik hareket, btn
bu etkenlerin barnda, sonunda, bir zorunluluk olarak,
sonsuz bir raslantlar yn arasndan kendine yolamaya
balar.87
Bylece, gryoruz ki, ekonomiyi aratrmadan nce, her
eyi incelememiz gerekir ve, son tahlilde neden, gene ekonomi
[sayfa 224] ise de, ekonominin tek neden olmadn aklda tutmak gerekir.
87
Bkz: Engelsten Joseph Blocha, K. Marx, F. Engels, Felsefe ncelemeleri, Sol Yaynlar,
Ankara 1979, s. 184-185.
Georges Politzer
195
deolojiler, ekonomik koullarn yanslar ve etkileridir; ama

ideolojiler ile ekonomi arasndaki iliki, basit bir iliki deildir, nk, biz, altyap zerinde ideolojilerin karlkl bir etkisi olduunu
gryoruz.
rnein, Fransada, 6 ubat 1934ten sonra gelien yn hareketini, yazdklarmz kantlamak iin, en az iki grn altnda
inceleyeceiz:
1. Bazlar bu akmn nedenini, ekonomik bunalm olarak
aklyorlar. Bu, materyalist ama tekyanl bir aklamadr. Bu aklama, yalnzca tek etkeni, burada bunalm olan ekonomik etkeni
dikkate alyor.
2. yleyse, dn tarz, ksmen dorudur; ama insanlarn
ne dndn, yani ideolojiyi bir etken olarak aklamas kouluyla. Evet, bu ynsal akmda, insanlar anti-faisttir, ite ideolojik
etken. Ve eer insanlar anti-faist iseler; bu, Halk Cephesinin domasna yolaan propaganda sayesindedir. Ama, bu propagandann
etkili olmas iin elverili bir temel, bir taban gerekiyordu, ve 1936da
yaplabilmi olan ey, 1932de olanakl deildi. Son olarak, bu yn
hareketinin ve onun ideolojisinin balatt toplumsal savamn, sonradan, ekonomiyi nasl etkilediini de biliyoruz.
Bu rnekte gryoruz ki, toplumsal koullarn yanss olan
ideoloji, srasnda, olaylarn bir nedeni olur.
Siyasete, hukuka, felsefeye, dine, edebiyata ve sanata ilikin gelime vb., ekonomik gelimeye dayanr. Ama
bunlarn hepsi de birbirleri zerinde ve keza ekonomik
temel zerinde etki yaparlar. Byle oluu ekonomik durumun tek etkin neden, btn geri kalann ise ancak edilgin bir etki olmasndan dolay deildir: Tersine, son tahlilde, her zaman stn gelen ekonomik zorunluluk temeli
zerinde karlkl etki vardr.88 [sayfa 225]
Bunun gibi, rnein Miras hukukunun temeli, ailenin geliim
aamasnn eitliini varsayan ekonomik bir temeldir. Bununla birlikte, rnein, vasiyette bulunmann, ngilterede mutlak serbest
oluu, Fransada ise ok kstlanm bulunmas, bunun, btn zellikleriyle, yalnzca ekonomik nedenlerden olduunu kantlamaya
yetmeyecektir. Ama, her ikisi de ok nemli bir oranda, servetin
88
196
K. Marx-F. Engels, Felsefe ncelemeleri, Engelsten Heinz Starkenburga, s. 194.
Georges Politzer
bllmesini etkilemeleri bakmndan ekonomi zerinde etkili olurlar.89

Daha gncel bir rnek olarak, vergileri alalm. Her birimizin
vergiler zerinde bir fikri vardr. Zenginler vergilerini azaltmak isterler ve dolayl vergilerden yanadrlar; emekiler ve orta snflar, tersine, dolaysz ve kazanla birlikte artan vergilere dayanan bir maliye
sistemi isterler. te bylece, kapitalizm tarafndan vergiye bal olarak yaratlan ve bizim dncemiz haline gelen vergi hakkndaki
fikrimizin kayna, bu ideolojik etkenin kayna, ekonomik durumda bulunur. Zenginler, kendi ayrcalklarn korumak isterler ve vergilendirmenin bugnk biimini olduu gibi korumak ve yasalar
bu dorultuda glendirmek iin savam verirler. Oysa, fikirlerden
gelen yasalar, ekonomi zerinde etkili olurlar, nk kk ticareti,
zanaatlar ldrr ve kapitalist younlamay abuklatrrlar.
u halde gryoruz ki, ekonomik koullar, fikirleri dourur,
ama fikirler de ekonomik koullarda deiiklikler yaratr ve ite ilikilerin bu karlkl olularn dikkate alrsak, ideolojileri, btn ideolojileri incelemek gerektiini anlarz; ve ancak son tahlilde, kke
inildiinde, ekonomik zorunluluklarn her zaman stn geldiini
grrz.
Biliyoruz ki, ideolojileri savunmak, hi olmazsa yaymak, yazarlarn ve dnrlerin zel grevidir. Onlarn dnceleri [sayfa 226]
ve yazlar, temel zelliklere her zaman pek sahip deildir, ama gerekte, basit bir masal ya da yk niteliindeki yazlarda bile, her
zaman ideolojik bir tahlil buluruz. Bu tahlili yapmak pek ince bir
ilemdir ve bizim, bunu, ok byk bir ihtiyatla yapmamz gerekir.
imdi byk bir yardm dokunacak olan bir diyalektik tahlil rnei
gstereceiz, ama mekaniki olmamaya ok dikkat etmeli ve aklanamaz olan aklamak iin abalamamaldr.
VI. DYALEKTK TAHLL YNTEM
Diyalektik yntemi iyi uygulamak iin, ok ey bilmek gerekir, ve tahlilini yapacamz eyin konusu bilinmiyorsa, bunun inceden inceye aratrlmas gerekir, yoksa basit yarglama karikatrleri
yapmaya varlr.
88
K. Marx-F. Engels, Felsefe ncelemeleri, Engelsten Conrad Schmidte, s. 190.
Georges Politzer
197
Bir kitabn ya da bir edebiyat yazsnn diyalektik tahlilinde

kullanlmak zere, baka konulara da uygulanabilecek bir yntem
gstereceiz.
a) lkin tahlil edilecek kitap ya da yknn ieriine dikkat
etmek gerekir. Bu, tm toplumsal sorunlardan bamsz olarak incelenmelidir, nk her ey, snf savamndan ve ekonomik koullardan gelmez.
Edebiyata ilikin etkiler vardr ve biz bunlar hesaba katmak
zorundayz. Yaptn, herhangi bir edebi okuldan olup olmad
aranr. deolojilerin i gelimelerini dikkate almak gerekir. Kolaylk
bakmndan, tahlil edilecek konunun bir zetini yapmak ve gze
arpan noktalar not etmek iyi olur.
b) Sonra olayn kahramanlar olan toplumsal tipler gznne alnr. Bu tiplerin ait bulunduklar snflar aranr, kiilerin davran
incelenir ve romanda geen olaylarn herhangi bir biimde toplumsal bir gr asna balanp balanamayacana baklr.
Bu olanakl deilse, eer bunu yapmak akla-uygun gelmiyorsa, [sayfa 227] uydurmaktansa, tahlilden vazgemek daha iyi olur.
Hibir zaman uydurma bir aklama yapmamaldr.
c) Olayda hangi snf ya da hangi snflar olduu saptand
zaman, ekonomik temel, yani romann konusunun getii anda
retim aralarnn ve retim tarznn neler olduu aratrlmaldr.
Eer, rnein, olay, gnmzde geiyorsa, ekonomi, kapitalizmdir. Zamanmzda, kapitalizmi eletiren, ona kar savaan pek
ok yk ve roman grlmektedir. Ama kapitalizme kar kmann iki biimi vardr:
1. leriye dnk devrimci olarak.
2. Gemie dnmek isteyen gerici olarak, ve ada romanlarda da sk sk bu biimle karlalmaktadr: bu romanlarda gemi
zamana zlem duyulmaktadr.
d) Btn bunlar kavradktan sonra, artk ideolojiyi aratrabiliriz, yani fikirler, duygular nelerdir, yazarn dn biimi nedir,
ona bakabiliriz. deolojiyi aratrrken, onun oynad rol, ideolojinin bu kitab okuyanlarn dncesi zerinde yarataca etkiyi dneceiz.
e) Bunun zerine, artk tahlilimizin vard sonucu bildirebilir, ve falan yknn ya da romann falan zamanda ne iin yazlm
olduunu syleyebiliriz. Kitabn (ou kez yazarnn bilincine var-
198
Georges Politzer
mad) niyetlerini aa vurabilir, duruma gre yerebilir ya da vebiliriz.

Bu tahlil yntemi uygulanrken, ancak buraya kadar sylediklerimizin tm anmsanrsa, iyi bir yntem olabilir. unu ok iyi
aklda tutmak gerekir ki, diyalektik, her ne kadar bize yeni eyleri
anlama, kavrama biimi getiriyorsa da, gene diyalektik, eylerden
szedebilmek ve onlar tahlil edebilmek iin, onlarn ok iyi bilinmesini ister.
u halde, imdi artk yntemimizin ne olduunu grdkten
sonra, incelemelerimizde, militan yaammzda ve kiisel yaammzda, eyleri, durgun, hareketsiz bir durumda deil, [sayfa 228] ama
hareketleri iinde, deimeleri iinde, elikileri iinde ve tarihsel
anlamlar iinde grmemiz, ve gene eyleri tekyanl deil, btn
ynleri, btn grnmleriyle grmemiz ve incelememiz gerekir.
Ksacas, her yerde ve her zaman diyalektik dn uygulamamz gerekir.
VII. DEOLOJK SAVAIMIN ZORUNLULUU
imdi artk, diyalektik materyalizmin, Marx ve Engels tarafndan kurulup Lenin tarafndan gelitirilen materyalizmin ada biiminin ne olduunu daha iyi biliyoruz. Bu kitabmzda, zellikle Marx
ve Engelsin metinlerinden yararlandk, ama Leninin felsefe konusundaki yaptnn da ok nemli olduunu belirtmeden bu dersleri
tamamlayamayz.90 Bunun iindir ki, bugn marksizm-leninizmden
szedilmektedir.
Marksizm-leninizm ve diyalektik materyalizm zlmezcesine birlemilerdir, ve ancak diyalektik materyalizm bilgisi marksizm-leninizmin tm geniliinin, tm deerinin, btn zenginliinin
llebilmesine olanak verir. Bu, bizi, bir militan ancak bu retinin tmn biliyorsa, gerekten ideolojik olarak silahlanmtr demeye gtrr.
Bunu ok iyi anlam olan burjuvazi, her areye bavurarak,
iilerin bilincine kendi ideolojisini sokmaya alr. Marksizm-leni90
Dizinde Lenine baknz. Leninin, marksizme felsefi katks - burada aklanmas
uzun ve karmak olur - Materyalizm ve Ampiryokritisizm ve Felsefe Defterlerinde aka
grlr.
Georges Politzer
199
nizmin en az bilinen yannn diyalektik materyalizm olduunu ok

iyi bilerek, burjuvazi, ona kar bir susma kampanyas dzenlemitir.
Resmi retimin byle bir yntemden habersiz olduunu ve okullarda ve niversitelerde retimin yz yl nce yapld gibi srdrldn grmek acdr.
Eskiden, metafizik yntemin, diyalektik ynteme [sayfa 229] egemen durumda oluu, grdmz gibi, insanlarn bilgisizlii yzndendi. Bugn, bilim, diyalektik yntemin bilimsel aratrmalara uygun gelen yntem olduunu tantlamann yollarn vermitir bize, ve
ocuklarmza bilgisizlikten ileri gelen bir yntemle dnmeyi ve
incelemeyi retmek utanlacak bir eydir.
Bilginler, bilimsel aratrmalarnda, bilimlerin karlkl iie
geiini ve birbirini etkileyiini hesaba katmakszn kendi uzmanlk
alanlarnda artk incelemeler yapamyorlar ve bu yzden bilinsiz
olarak diyalektiin bir blmn uyguluyorlarsa da, metafizik
dn biimlerini sk sk iin iine sokmadan edemiyorlar. nsanla byk eyler veren bilginler idealist ve dinsel inanca sahip
olan Pasteur, Branlyyi anmsayalm, eer diyalektik bir kafa yapsna, bir dne sahip olsalard, daha byk ilerlemeler gerekletirmeyecekler miydi ya da gerekletirilmesine olanak hazrlamayacaklar myd?
Ama marksizm-leninizme kar savamn, bu susma kampanyasndan daha da tehlikeli olan bir biimi vardr: bu da burjuvazinin bizzat ii hareketinin iinde dzenlemeye alt
kalpazanlklardr. u sralarda kendilerini marksist diye sunan, ve
marksizmi yenilemek, genletirmek iddiasnda olan saysz
teorisyenlerin alp serpildiklerini gryoruz. Bu trden kampanyalar, en ok, marksizmin en az bilinen ynlerini, zellikle de
materyalist felsefeyi dayanak noktas olarak seiyorlar.
Bylece, rnein, marksizmi, devrimci eylem anlay olarak
kabul ettiklerini, ama genel bir dnya anlay olarak kabul etmediklerini aklayan insanlar ortaya kyor. Bunlar, pekala, materyalist felsefeyi kabul etmeden de marksist olunabileceini bildiriyorlar.
Bu genel tutuma uygun olarak eitli yolsuzluk giriimleri geliiyor.
Kendilerine hep [sayfa 230] marksist diyen kiiler, marksizmin kendi
temeli ile, yani materyalist felsefe ile badamaz anlaylar marksizme sokmak istiyorlar. Gemite bu eit giriimlere tank olunmutur. Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm adl kitabn bu
200
Georges Politzer
gibi giriimlere kar yazmtr. Bugn de, marksizmin geni yaylma dneminde, bu giriimlerin yeniden douuna ve oalmasna
tank olunmaktadr. Eer marksizmin gerek felsefesini bilmezsek,
marksizmin kesinlikle felsefi ynne saldran bu gibi giriimleri nasl tanyabilir, nasl gerek yzlerini meydana karabiliriz?
VIII. VARGI
Bereket versin ki, birka yldan beri, zellikle ii snf iinde, marksizmin bir btn olarak incelenmesine doru yaman bir
itilim, zellikle de materyalist felsefenin incelenmesine gittike artan bir ilgi grlmektedir. Bu, bugnk durumda, ii snfnn, materyalist felsefenin okunup renilmesi gereinden yana, balangta
ileri srdmz nedenlerin hakl olduklarn ok iyi anladn gsteren bir belirtidir. iler, kendi zel deneyimleriyle, pratiin teoriye balanmas zorunluluunu, ayn zamanda da teorik almay
olabildii kadar ilerilere gtrmek zorunluluunu renmilerdir.
Her militann grevi, bu akm glendirmek ve ona doru bir ynelim ve doru bir ierik vermektir.
Paris i niversitesi91 sayesinde binlerce kiinin diyalektik
materyalizmin ne olduunu renmi olmalarn grmekten ok
mutluyuz ve diyalektik materyalizm nasl bizim burjuvaziye kar
savammz, bilimin kimden yana olduunu gstererek arpc bir
biimde aydnla kavuturuyorsa, ayn zamanda; bize, devimizi
de gsterir. Okumak, renmek, almak gerekir. Marksizmi tanmak ve tantmak gerekir. [sayfa 231] Militanlar, sokaktaki ve iyerindeki
savamn yannda ve ona paralel olarak ideolojik bir savam da
yrtmelidirler. Onlarn devi, ideolojiyi btn saldr biimlerine
kar savunmak ve ayn zamanda iilerin bilincinde burjuva ideolojisini ykmak iin kar-saldry yrtmektir. Ama bu savamn
btn ynlerine egemen olmak iin ideolojik bilgiyle donatlm
olmak gerekir. O, ancak, diyalektik materyalizm bilgisiyle, gerek
militan olacaktr.
Hibir eyin bilimlerin gelimesini engelleyemeyecei en yksek toplumu kuruncaya kadar devimizin temel bir blm de
budur. [sayfa 232]
91
Bugnk Yeni niversite, 8. Avenue Mathurin-Moreau, Paris.
Georges Politzer
201
YOKLAMA SORULARI
lerdir?
1. Fikirlerin roln, marksizmin yadsd doru mu?

2. Toplum yapsn belirleyen ve oluturan eitli etkenler ne-
3. Bir gazetede yaynlanm bir yky, diyalektik materyalizm

yntemi ile tahlil ediniz.
GENEL ZETLEME DEV
Diyalektik materyalizmden, dnce iin ve eylem iin ne gibi
yararlar saladnz?
202
Georges Politzer
ADLAR VE KAVRAMLAR DZN
ADCILIK (Nominalisme). Genel kavramlar, cinsleri, trleri yalnz ad

olarak varm gibi sayan bir felsefi reti. Kavram, cins, tr yalnzca zeka iin
vardr.
AKILCILIK (Rationalisme, Usuluk) Dinsel esinlere, vahiylere dayanan
sistemlere karlk akla dayanan bir sistem. Aklcla, ayn zamanda, ancak
deneyin verilerini tanyabilecimizi, bilebileceimizi aklayan grgcle (ampirizme) kar, akln, fikirlerin kkeni olduu grnde olan sistem de denir.
Bir de bu terimden, akla gvenen ve her trl gizemi yadsyan dnme yntemi de anlalr; bize gre, aklclk, zellikle, yalnz akla inanp gvenmeyi, denetimsiz bir imgelemeden, kurgucu bir fanteziden ve imandan kaynaklanan her
eyden kanmay bizim iin bir dev durumuna getiren bilimsel bir dnme
yntemidir. Ayrca unu da belirtmek gerekir ki, diyalektiin yardm, aklcln
verimli ve ada olmasn salar.
ANAKSMENES (Miletli), ( 6. yzyl). yonya okulundan bir filozof
Hocas Anaksimandrosu izledi ve onun yerini ald. Anaksimenesin retilileri
de Anaksagoras ile Diogenes olmutur. Ona gre, hava, her eyin ana esidir.
Georges Politzer
203
ANSKLOPED. Genel bir biimde, btn insan bilgilerinin zetini iine alan yapt. Fransz edebiyat tarihinde, Ansiklopedi, 18. yzylda yaynlanm,
iinde ilk kez devrimci burjuvazinin gr asndan sunulan btn insan bilgilerinin yerald byk yapttr. Ansiklopedi, monarik feodal rejimin gnahlarn
amansz bir biimde aa vuruu ile etkin olduu gibi, ayr konuya katksyla
da etkin oldu: materyalizm (mekaniki), tanrtanmazlk ve teknik ilerleme.
ARSTOTELES ( 384-322). Platonla birlikte antikan en byk
filozofu. lmnden bir yl nce dinsizlik gerekesiyle urad kovuturmadan
kurtulmak zere, ders verdii Atinadan kamak zorunda kald. Platonun retilisi olmakla birlikte, ona kar olan Aristoteles, Platonun idealist felsefesini,
duyulabilir dnyann sistemli gzlemiyle, gereki temellere oturtmaya alr,
ama o da, Platon gibi, fikir (ide) kavramndan yola kar. Her varlk ya da tz
(substance) iki ilkeden yaplmtr: z ve biim. z, kaba, hareketsiz, belli
belirsiz bir yndr; onun u ya da bu ey olmas, u ya da bu olmas iin,
ona, bir biimin uymas gerekir. Biim, etkin, zgl fikirdir. ze niteliini veren
biimdir. En stn, btn tekileri ieren biim, tanrdr. Gene Aristoteles,
Demokritosun mekaniki anlayn yadsyarak erekilii (finalisme) getirmitir:
evrene dzen veren tanrdr. Aristoteles, doru uslamlamann, doru dn
teorisinin, mantn kurucusudur. Gelime fikri, onun sisteminin ana fikridir.
Evrensel gelime, organik gelime, devlet biimlerinin gelimesi vb. her yerde,
tamamlanmam olandan tamamlanma, eksik olandan eksik olmayana, genel
olandan zel olana doru bir evrim olarak kavranr. Engels, Aristotelesi, btn
Yunan filozoflarnn en evrensel beyni, diyalektik dn tarznn esas biimlerinin aratrlmasna daha o zamandan girien kiisi diye niteler (Friedrich
Engels, topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizme baknz).
Ortaada, bu byk bilginin, bu byk mantknn retilileri, onun
retisinin yalnzca biimsel, soyut yann alkoydular; aristoculuu, bilimdeki
ilerlemelerin altnda yeniden ele almak yeteneinde olmayan bu kimseler,
ondan, kuru, ksr bir sistem oluturdular ki, bu skolastiin temelini oluturdu.
ATOM. Kimyada ve fizikte, bileimlere girebilen bir elementin nicel
olarak en k olan maddi paracklarna verilen ad.
Antikan materyalist felsefesinde, bu szck, maddenin mutlak olarak artk blnemez, en kk esi anlamna geliyordu, bu ilk e, bileerek
ve topaklanarak, btn doay oluturuyordu.
BACON, Franois de Verulam (1561-1626). nl ngiliz filozofu. 1593te
Avam Kamaras yesi olan Bacon, 1613te basavc, 1614te krallk avukatlna
atand, 1617de adalet bakan, 1618de krallk byk anslyesi oldu, 1624 ylnda, ahlak bozukluu nedeniyle, parlamento tarafndan hapse mahkum edildi,
hak ve yetkileri elinden alnd; iki gn sonra serbest brakld ve kendi kesine
ekildi.
Franois Baconun birok bilimsel ve felsefi yapt vardr. Bunlar arasnda, zellikle, Novum Organumu (1620) anmak gerekir. Bu yaptnda, nsel (a
priori) fikirlerin eski metafiziine kar, deney zerine kurulu mant koyar.
Bacon, ada felsefenin ve ada bilimsel yntemin kurucularndan
biridir.
204
Georges Politzer
BERKELEY, Georges (1685-1753). ngiliz filozofu, piskopos ve bir zaman iin Amerikada bahtsz bir misyoner. Onun (18. yzyln balangcnda
zorla ilhak edilen ve smrgeletirilen katolik rlandada, protestan papaz olarak), fatih ngiliz ulusunun siyasetine hizmet eden papazlk etkinlii, tmyle
gerici bir nitelik tar. Manevi alandaki speklasyonlarna paralel olarak, Southsea Companynin iflas zerine kaleme ald Byk Britanyann Ykmn nlemenin areleri zerine Deneme (1720) adl yaptnda da grlecei zere,
kendisini, (rnein, nl ii evleri ve ocuklarnn almasnn yararll gibi)
daha maddi speklasyonlara vermitir. Lenin, Berkeley felsefesinin temel zelliklerini, derin bir biimde aklamtr. Elinizdeki kitapta (Birinci Ksm, kinci
Blmde) Berkeley felsefesinin bir aklamasn bulacaksnz. Berkeleyin
(Soruturucudaki) ekonomik anlay, zellikle para hakkndaki grleri, Marx
tarafndan, Ekonomi Politiin Eletirisine Katkda derinlemesine incelenmitir.
Yaptlar: Ruhun Alglarnn Yeni Teorisi (1707), nsan Bilgisinin lkeleri (1710),
Hylas ile Philonos Arasndaki Syleiler ( 1712)
BLNEMEZCLER (AGNOSTKLER). Gerei, insan aklnn anlayamayacan, bilemeyeceini syleyenlere felsefede verilen ad.
BRANLY, Edouard (1846-1940). Fiziki, 1873te almak akmlar dzeltmek zere, bakroksidin zelliklerini buldu. 1888de demirtozu banyosunun zelliini bularak, ilk radyo vericilerini hazrlad. Onun dtecteur
sayesinde telsiz-telgraf dodu. 1898de, bu buluun, gemilerin yardm arlarna uygulann, Bilimler Akademisine sundu.
ZMLEME (ANALZ, TAHLL). Bir eyi ya da bir fikri elerine
ayrmak iin yaplan akl ilemi.
DALEMBERT, Jean le Rond (1717-1783). Fransada, aydnlk an en
belirgin temsilcilerinden biri ve byk bir matematiki olan DAlembert, mekaniin ilkelerini kurmak iin, ok nemli almalar yapt. Diderot ile birlikte,
Ansiklopediyi ya da Bir Yazarlar Dernei Tarafndan Hazrlanan Aklamal Bilimler, Sanatlar ve Zanaatlar Szln yaynlad. Monarinin amansz saldrlarna urayan ve sonunda gerici Devlet Konseyi tarafndan yasaklanan, ok
yaygnlam bu byk yapt, aydnlk an balca antdr (33 cilt, 1751-1777).
DAlembert, bu ansiklopedinin Giri Yazsn yazmtr. Bu yaz, onun felsefi
grn, kukuculuu (scepticisme) ierir. Ne madde, ne de ruh, zlerinde
tannamazlar, ve dnya, bizim duygularmza grndnden bambaka bir
biimde varsaylabilir.
DARWN, Charles Robert (1809-1882). nl ngiliz doa bilimleri uzman, geen yzyln doa bilimlerinde evrimin en nemli teorisyeni. Daha nce
Lamarck, Goethe vb. tarafndan da zerinde allan dnmclk (transformisme) teorisi, Darwinde son ve kesin ifadesini bulmu, bylece bilime yeni
yollar amtr. Darwin; kendi evrim teorisini, doal seme (selection naturelle),
yani yaam savanda, en iyileri, en glleri seen, onlarn yaayakalmasn
salayan, gszleri, clzlar vb. ayklayan bir varsaym zerine kurmutur. Darwin, yapay hayvan yetitirme deneylerinden yola kyordu. Ama kr doada,
yetitiricinin eli neredeydi? Bu soruyu yantlamak iin, Malthusun Nfus lkesi
zerine Deneme adl yaptndan, nfusun oalmas ile geim aralarnn art-
Georges Politzer
205
mas olanaklar arasndaki bir oranszlktan yola kmas lsnde yararland.

Her ne kadar ada biyoloji, pek ok yeni olay incelemi ve bu nedenle Darwin tarafndan kullanlan etkenler ok genel bir biimde deiiklie uram ve
tamamlanmsa da, evrim teorisinin temel dncesi, ada dncedeki salam yerini, hibir ey yitirmeden korumutur. Engels, bu konuda, Sosyalizmin
Evriminde yle yazar: Darwin, bugn varolan btn organik doann, bitkilerin, hayvanlarn ve insanlarn, milyonlarca yldan beri, sregelen bir evrim srecinin rn olduklarn tantlayarak, metafizik doa anlayna en yaman darbeyi
indirmitir. Engels, Marxn mezar banda yapt konumada, Marx ile Darwin arasndaki ilikileri u szlerle anlatmtr: Nasl Darwin organik doann
evrim yasasn bulduysa, Marx da, insan tarihinin evrim yasasn buldu. Marx,
daha 1860ta, o srada (1859) yaynlanm olan Darwinin balca yapt Trlerin
Kkeni zerine, Engelse yazd bir mektupta yle diyordu: Her ne kadar
kabaca, ngilizvari gelitirilmise de, bu kitap, doa bilimleri asndan, bizim
grmze uygun bir temel tamaktadr. (Marx-Engels, Yazmalar, c. II, s.
426). Marx, Lassallea yazd bir mektupta da, dncelerini, benzer bir biimde aklar (s. 346). Darwinin yapt ok dikkate deer ve tarihte snf
savamlarna, doa bilimleri asndan, temel olmas bana ok uygun grnyor. ... Btn eksikliklerine karn kitap, yalnzca, her eyden nce, tanrbilime,
doa bilimleri alannda lmcl bir darbe indirmekle kalmyor, ayn zamanda
doa bilimlerinin akla-uygunluunu da grgc (ampirik) bir biimde yerine
oturtuyor... (s. 214, 287.)
DEMOKRTOS (Abderal) ( yaklak 460-370). Yunan filozofu, antikan en byk materyalisti. Ona gre, gerek olarak yalnz atomlar ve boluk
vardr. Atomlar, son derece kk, blnmez, biimleri, byklkleri ve durumlar farkl ve srekli hareket halinde ilk elerdir. Nesneler, atomlarn dzenlenmesinden doarlar. Demokritos, ruhun da maddi olduunu ve her ey gibi,
onun da, atomlardan (tekilerden daha ince olan atomlardan) olumu olduunu iddia eder. te yandan, ona gre, eylerin nitelikleri (renkleri, kokular vb.)
salt zneldir ve bizim duyularmzn yanlsamalardr. Gerek ve nesnel dnya,
bu gibi nitelikleri iermez ve akln grevi, atomlarn kendilerini bulmak iin, bu
nitelikleri soyutlamak olmaldr.
Demokritosta, duyularn verdikleri niteliklerin znel temel zellii ile
akln kavrad, tasarlad, atomlarn gerek ya da nesnel dnyas arasndaki
eliki, materyalist diyalektiin bilgi sorununu ilk ilkel biimiyle, ortaya koymaktadr. Demokritosun atomlar teorisi, atom biliminin (atomistik) dahice bir nsezisidir.
DESCARTES, Rene (1596-1650). kici (yani madde ile ruhu metafizik
bir biimde kar karya getiren ikicilikten yana) Fransz filozofu. O, skolastie
kar savat ve analitik geometriyi kurdu. Onun ikicilii (dualisme) duyulabilir
maddi dnyay, fizie ya da, daha dorusu, matematik mekanie, akli olan
manevi ruhu ise metafizie teslim eder. Onun iin pratikte materyalist, teoride
ise idealisttir. Bu ikilik, onu, mekaniki-materyalist eiliminde olduu kadar,
metafiziki-ruhu eiliminde de, yeni zamanlarn tm burjuva felsefesinin ekseni haline getirir. Skolastii ykmak ve gerei bulmak iin, her eyden yntemli
206
Georges Politzer
bir biimde kukulanmakla ie balamaya karar veren, bir usu olarak duyularn deneyini aldatc diye yadsyan, matematik yntemi btn bilimler iin rnek ilan eden Descartes, dnyorum, yleyse varm nermesinde, btn
apak gereklerin lksn bulur. Bir sr tmdengelimlerle, ruhsal tz olarak
ruhun varl ve tanrnn varl sonucuna varr. Ve maddi dnyann varln,
Tanrnn varl zerine oturtur. Ama ayn zamanda, Descartesa gre, madde,
sre (tendue) ile zdetir. Bylece doabilimin, her trl deneyi snrlayan
tanrbilimin etkisinden zgr olduunu ilan eder. Onun felsefesindeki esas ilerleme, btn nesneleri, kendilerini oluturan en basit paralara ayrtran bilimsel bir yntem ne srlmesinden ibarettir. Descartes, Engelsin dedii gibi, bu
matematik-mekaniki tahlil temeli zerinde nesneleri soyutlarken, onlarn
ilikilerini metafizik bir biimde yerinden oynatp karrken, bunlarn diyalektik
sentezi iin zorunlu olan nclleri de biimlendirmi oluyordu. Descartes, zamannn teknik ve snai gelimesi iin kendi yeni yntemine ok byk bir
nem veriyordu. Gerekte bu yntem, genel bir biimde, onun btn felsefe
anlay (bu anlayta hayvanlar birer otomat olarak tasarlanr), manfaktr dneminin belirgin felsefesidir. Bununla birlikte, son derece deerli ve geerli
usu bir mirastr. Balca yaptlar: Akln yi Kullanmak ve Gerei Bilimlerde
Aramak in Yntem zerine Konumalar (1637), Metafizik Dnceler (1641),
Felsefenin lkeleri (1644), Ruhun Tutkular zerine nceleme (1649), nsan zerine nceleme (ldkten sonra yaynlanmtr).
DEKARTILIK (Karteziyanizm). Descartesn felsefesine verilen ad.
DDEROT, Denis (1713-1784). Fransz aydnlk a materyalistleri arasnda en byk Fransz dnr, ansiklopedicilerin efi ve ruhudur. DAlembert
ile birlikte eyrek yzyl boyunca (1751den balayarak) Kr nanca (taassuba)
ve Zorbala Kar Kutsal Birlik denilen nl Ansiklopediyi yaynlad. Devletin
ve cizvit papazlarnn hmna urayan bu Ansiklopedinin yaynlanmas, son
derece byk bir manevi g, ylmaz bir irade, byk bir baemezlik ve mutlak bir saknmazlk gerektirmiti. Btn yaamn coku ile, evkle, geree ve
hakka bu szck doruluk anlamnda alnmtr adam bir kimse varsa, bu,
Diderot olmutur diye yazyordu Engels. Diderot eitli konular zerinde, doa
bilimleri ve matematik, tarih ve toplum, ekonomi ve devlet, hukuk ve ahlak,
sanat ve edebiyat zerinde pek ok ey yazmtr. Kat bir katolik eitimi ile
yetimi olan Diderot, hayranlk veren bir mantkla gelimitir, yaradanclktan
(tanry yalnzca ilk neden sayan dismeden) materyalizme, tanrtanmazla
(atheisme) geerek, aydnlk dnemi Fransz burjuva devrimci felsefesinin en
yksek amalarn temsil etmeye balamtr. Zamann toplumu zerinde, en
derin ve en uzun mrl etkiyi yaratmtr. Ama onun dncesi, kaba bir
materyalizmin dar snrlar iinde kalmamtr. Onda, diyalektik bir dncenin
saysz tohumlarn bulmak olanakldr. Daha parlamentonun emri zerine yaklan Felsefi Dncelerinde (La Haye 1746), baslmadan elkonulan Kukucunun
Gezintisinde (1747), kiliseye kar yiite saldrlara giriir. Tanrtanmaz yapt,
Krler zerine Mektup (Londra 1749), ona bir yl hapse maloldu. Diderot, ayn
zamanda, hakl olarak, Lamarck ve Darwinin mjdecisi de saylr, nk, daha
o zamandan, organizmalarn evrimi fikrini ve balangta, hayvanlar aleminin
Georges Politzer
207
ve bitkiler aleminin eitliliinin ilerleyici bir dnmle (transformasyon) kendisinden kt bir ilkel varlkn varolduu fikrini, ak, tutarl ve kararl bir
biimde savunur. Ayn ekilde, bir bireysel evrim vardr, ve gene, Diderotya
gre, bir de trlerin evrimi vardr. Diderot, evrim fikrini, mantkl bir biimde
izleyerek, sonunda, cansz maddenin evriminin kabul edilmesini de zorunlu
grr. Doann Yorumu zerine Dnceler (1754) adl yaptnda, ruhsal olaylar aklamak iin, hayvanlarda zaten varolan ve insanlarda dnceyi belirleyen
duyumla bezenmi atomlar varsaymn dnyordu. Doann btn eylemleri,
varl tmyle ieren, iinde srekli dnm halinde ve srekli karlkl tepki
halinde bulunan glerin birliinin kendini gsterdii bir tzn tezahrdrler.
En korkusuzcasna materyalist olan ve en fazla zeka parltlaryla ykl yaptlar
arasnda, Diderot ile dAlembertin Syleileri (1769) ile dAlembertin Dn
anmamz gerekir; bunlar, ayn zamanda, kusursuz edebiyat bayaptlardr. Diderot, ayrca, byk bir dram yazar ve yaz ustasdr. Sanat ve sahne reformu
uruna savamnda; doaclktan (natralizmden) yanadr; canl, somut gerein allanp pullanmadan yanslanmasndan yanadr, Diderot, bunlardan baka
geerken sylemi olalm, Marxn en sevdii yazardr birok roman, mizah
yks yazmtr; bunlarn nemi undan da anlalr ki, Lessing, Schiller ve
Goethe gibi adamlar, yalnzca onun hayranlar olmakla kalmadlar, kitaplardan
ounu Almancaya evirdiler. En nl yapt, Engelsin bir diyalektik aheseri
dedii Rameaunun Yeenidir.
DYALEKTK. Diyalektik sz, balangta tartma sanat ya da
tartma bilimi anlamna geliyordu. Platona gre diyalektik, her eyden nce,
bir fikirden ya da bir ilkeden, iinde tad btn olumlu ya da olumsuz sonular kartmak sanatdr. Daha sonraki anlamyla diyalektik, ardarda gelen
aamalarla duyulabilir verilerden eylerin fikirlerine, sonsuz ve deimez ilkelerine doru ve btn bunlarn ilki olan iyi fikrine doru kan dncenin, mantkl ve ykselen yrydr. Platona gre fikirler, gerek adna yakr tek
gerek olduklarndan, bu ad, fikirlerin diyalektii ya da bilimi, sonunda da bilimin kendisi olmaya balad.
Hegelde diyalektik, mutlak fikre kadar, ardarda gelen tez, antitez, sentez aamalar arasndan geen fikrin hareketidir.
Marxta ve marksistlerde diyalektik, artk fikrin hareketi deil, ama
eylerin kendilerinin elikiler arasnda geen hareketidir; akln hareketi ise,
bunun bilinli bir ifadesinden baka bir ey deildir. Bu kitabn Drdnc Ksmnda, marksist diyalektiin derinletirilmi bir incelemesini bulacaksnz.
DUYUMCULUK (Sensualisme). Bir felsefe sistemi. Buna gre, btn
fikirler, dolaysz olarak, duyumlardan gelir.
DHRNG, Eugen (1833-1921). Alman filozof ve iktisats, bir sre
Berlin niversitesinde felsefe ve ekonomi politik dersleri vermitir. Ksa sre
sonra gzleri grmez oldu; lmne kadar, nce Berlinde, daha sonra da
Nowaweste, yazar olarak yaad. Bir burjuva sosyalizminin, toplum dzeninin
temelini bireysel ruhun doal abalarnda gren bu en belirgin temsilcisi,
toplumsal rnde iilerin artan pay teorisini retiyor ve gelecein kurtuluunu
snflararas uzlamaz kartlklarn uzlamasndan bekliyordu; kendisini insanl-
208
Georges Politzer
n dzelticisi, iyiletiricisi gibi gryordu. ok eitli konularda konferanslar

verdi. Berlin profesrlerine kar uluorta saldrlar sonucu, ksa zamanda koltuundan oldu. 1870-1880 yllar arasnda, sosyal-demokrasi, pek ok yanda
bulmutu. Dhring, birok yaptnda, toplumsal-felsefi zel bir sistem gelitirdi
ki, bu sistem, kendisinin bulmu olduunu sand bir sr mutlak son yarg
gereklerinin yardmyla oluturulmutu. Hristiyanla karyd ve ateli bir yahudi dmanyd. Kendi elinde olmayarak, dolayl bir ekilde, bilimsel komnizme byk bir hizmeti olmutur; Marxa ve Lassallea kar tutkulu saldrlar ve
byklk deliliinin damgasn tayan gerein felsefesi, Engelsin nl yergi
yazsndaki yanta yolat: Bay Eugen Dhring Bilimi Altst Ediyor (Anti-Dhring)
kitab, ksa zamanda yeni devrimci ii kuann felsefe klavuzu haline geldi.
Bu yaptnda Engels, Dhringin yavanlklar sistemini acmaszca ykyor ve ilk
kez diyalektik materyalizmin, usta elinden kma tam ve ak bir aklamasn
yapyordu (Engelsin Anti-Dhringine baknz ).
EFLATUN (M 427-348) Bkz. Platon.
ELEALILAR. Gney talyada Yunanllarn kurduu Elea kentinden Eleal
filozoflar. Heraklitosa ve Milet (Milas) okuluna (Thalese baknz) kar olan
Eleallar, varln deimezliini iddia ediyorlard. Bunlar arasnda en nlleri
Zenondur ( 500 yllar).
ENGELS, Friedrich (1820-1895). Marxn en sevgili dostu ve ayrlmaz
savam arkada, diyalektik materyalizmin ve bilimsel sosyalizmin ortak kurucusu ve Komnist Parti Manifestosunun hazrlannda Marxn yardmcs; Komnistler Birliinin ve Uluslararas i Birliinin ya da Birinci Enternasyonalin
kurucularndan. Marxn (1883te) lmnden sonra, uluslararas ii hareketinin manevi nderi ve en byk otoritesi oldu. Onun balca deeri, diyalektik
materyalizmi gelitirmesinde ve aklamasndadr. Teorik yaptlar arasnda ilk
yeri, felsefe konusundaki yergi yazlarna vermek gerekir. Bunlar proletarya
dncesi zerinde en kalc etkiyi yapm olan ve giderek artan bir nem
kazanan bayaptlardr. Engels, bu yaptlarnda, toplumsal snflarn savamlar
ile ve retici glerin gelimesi ve doa bilimlerinin paralel ilerleyii ile felsefenin diyalektik ilikilerini ustalkla ve ei bulunmaz bir duruluk ve aklkla gsterir. Bylece okuru, hep ayn yollardan geirerek u geree gtrr: Btn
insanl gerekten kurtaran bir felsefe, ancak diyalektik materyalizm felsefesi
olabilir, nk, yalnz bu felsefe teorik dnceyi idealizmin Scyllasndan, mekaniki kaba materyalizmin Charybdeinden koruyabilecek ve bilginin tutarl bir
materyalist teorisinin zaferini salayabilecek yetenektedir. Engelsin bu konudaki balca yaptlar: Anti-Dhring, Lessing tarznda hazrlanm, taptaze bir hava,
canllk, savamc bir gle dolu bu polemik yapt, materyalist dnya anlaynn
olaanst verimli bir savunmasdr; Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, felsefenin Hegelden Marxa kadar gelimesi zerine parlak bir
deneme yazsdr. Daha az tannan, ama Anti-Dhring ile birlikte marksistlerin,
felsefesinin yeni idealist sistemlerine kar savamlarnda temel bir silah olabilecek btn niteliklere sahip olan bir yapt da Doann Diyalektiidir. Fransada
birka yl nce yaynlanm, 1873ten 1892ye kadar yazlm makalelerden ve
paralardan derlenmitir; baz noktalarda son bilimsel bulgularla alm olsa
Georges Politzer
209
bile diyalektik materyalizm ve onun doru yorumu iin, savam veren herkes
iin, ada doa bilimlerinin sonularn uyumlu bir biimde marksizmin bnyesine katma zorunluluunu kafasna koymu olan herkes iin tkenmez bir
kaynaktr. teki teorik ve yntem bilimsel nemli yaptlar arasnda unlar
sayalm: ngilterede Emeki Snflarn Durumu (1845); Komnist Parti Manifestosu Marxla birlikte-; Almanyada Burjuva Demokratik Devrim (1850-1852)
ierdii blmler: Kyller Sava, Almanyada Devrim ve Kar-Devrim ve Reich
Anayasas in Kampanya-; topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm (1880); Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni (1884); Konut Sorunu (1872); lkel Hristiyanlk Tarihine Katk; Kapital zerine ncelemeler; Erfurt Programnn Eletirisi
(1891).
Bunlardan baka, Edebiyat ve Sanat zerine, Din zerine, Kapital
zerine, Felsefe ncelemeleri, Marx ve Engelsin bu konulardaki seilmi metinlerini ierir. Engelsin yazmalar arasnda, K. Marx-F. Engels Yazmasn (9
cilt) ve Friedrich Engels-Paul ve Laura Lafargue Yazmasn (3 cilt) analm.
EPKROS (O 341-270). Yunan filozofu Epikros, Atinada, felsefe
retmitir. Denildiine gre, yaklak olarak 300 cilt tutan yaptndan, bize,
ancak retisinin zetini tayan birka mektupla zdeyilerinden bir derleme
kalmtr.
Epikros, dnyann, balangc rasgele, arzi (accident) bir ey olan bir
nedensellik gereince buluan, birleen ve dalan bir atomlar sonsuzluundan
yaplm olduunu retir, Belki de gerekten tanrlar vardr, ama onlar, gene
Epikrosa gre, her ne olursa olsun bizim dnyamzla uramazlar. Demek ki,
insan zgrdr ve lmden korkacak bir ey yoktur. Bylece korkudan ve yanlgdan kurtulan insan, dayanksz ve geici yararlara srt evirmeli ve ll
zevkler verecek dayankl ve kalc yararlar aramaldr.
EREKBLM (Teleologie). Doadaki btn varlklarn bir sonu (telos,
Yunanca son), ok kez tanrnn ya da alnyazsnn, takdiri ilahinin istedii
belirli bir amac olduu yolunda bir varsaym. Bu aklamann en ileri gtrlm
biimini, Bernardin de Saint-Pierrede (18. yzyl) grrz. O, eer elma aacn
dalnda asl duruyorsa, bu insann onu kolaylkla elegeirebilmesi iindir; eer
balkaba bir aata deil de yerde bitiyorsa, bu balkabann gelip geenlerin
bana dmemesi iindir, vb. diyordu. Bu varsaym, zamanmzda bile, baz
doabilim uzmanlarnca, daha az karikatrms bir biimiyle benimsenmektedir.
FEUERBACH, Ludwig (1804-1872). Alman filozofu materyalist, zamann nl subilimcisi. Paul-Anselme Feuerbachn olu. Felsefe anlay yznden akademik kariyerini brakmak zorunda kald ve kyde yaad halde para
sknts iindeydi. Sol-hegelcilikten materyalizme geti. Dnce varlktan
kmtr, varlk dnceden deil. nsan doann rndr; din, insan doasnn
mitlere ilikin yanssdr. Onun tanrsnda insan grp tanrsn, ve insanda da
gene onun tanrsn; ikisi zdetir. nsan yaratan tanr deildir, ama insan d
olarak tanry yaratmtr. Feuerbachn felsefesi, Hegelin felsefesi ile Marx felsefesi arasnda balayc bir ara halkadr. Her ne kadar birka yerde 18. yzyl
Fransz materyalizmi zerine ok aalayc dnceler ileri srse de, Feuer-
210
Georges Politzer
bach, gene de, gerekte, btn erdemleri ve btn kusurlar ile birlikte, btn
tanrbilime kar, soylu, arbal ve devrimci hnc ile ve toplumsal olaylar ve
edimleri aklama szkonusu olduunda idealizme eilimi ile 18. yzyl materyalizminin en iyi eletircisi oldu.
Belirli bir sre Feuerbachn retilileri olan Marx ve Engels, onun materyalizminin yetersizliini ksa bir zamanda ortaya koydular. Feuerbachn
dncesinde deerli ne varsa, hepsini zmleyerek, onu aan diyalektik materyalizmi kurdular.
FZYOLOJ. Yaam belirtisi olan organik ilevleri, grevleri inceleyen
bilim.
FLOJSTK. Eski kimyaclar tarafndan, yanma, ate olayn aklamak
iin dnlen bir ilke ya da akkan madde.
GALLE (1564-1642). Matematiki, fiziki, astronom, talyada deneysel bilimin kurucusu. Galilei, sarkacn salnmlarnn ezamanlln bulur ve
farkl arlktaki cisimlerin boluk iinde eit zamanda dtklerini kantlar. Astronomide Kopernik sistemini kabul eder ve yeni bir teleskop yaparak Kopernik
sistemine uygun bulular yapar. Bylece gnein dnyann merkezi olduunu
ve yeryznn gnein evresinde dndn aklar. Engizisyonun
kovuturmasna uraynca, szn geri almak zorunda kalr ve szn geri
aldktan sonra da nl szn syler: Ama o, gene de dnyor!
GZEMCLK (Mysticisme). Felsefi ve dinsel bir tutum. Buna gre,
yetkinlik (ahlakta olduu kadar bilgide yetkinlik), gizemli bir tarzda, insan (kendi i alemini) tanrya birletiren bir eit tapnma; ibadettir. Gizemcilik sznden, ayn zamanda, karanlk olan ye tutan ve gizemli olana inanan zihinsel bir
eilim anlalr. Bu, usulua kardr.
HEGEL, Georg Wilhelm Friedrich (1770-1831). Almanyann en nemli
idealist filozofu. nemini, zellikle, idealist bir biimde tasarlad ama temelde
doru olan diyalektik yntemiyle kazanmtr. Hegel, nesnel bir idealisttir; ona
gre gerein ilk ilkesi mutlak Fikirdir (Ide). Bu mutlak Fikir, nce doada
kendini aa vurur, sonra ruh ve bilgi olur. Fikirin bu oluu, mantksal diyalektik bir gelime oluturur ki, gerek tarih bunun anlatmndan baka bir ey
deildir. u halde dnyann ve dnya tarihinin yaratcs, salt dncedir; dnya
Fikirin bir gsterisinden baka bir ey deildir. Feuerbachn da gsterdii gibi
bu Fikir (Ide) sonu sonuna, soyut ve mantksal bir klf iindeki hristiyanln
tanrsndan baka bir ey deildir. Marx ve Engels, Hegelin diyalektiini tersine
evirdiler ve ona materyalist bir ierik vererek ve bylece onu gerekten devrimci teorik bir silah haline getirerek ayaklarnn zerine oturttular.
HEGELCLER (Gen). Hegelin lmnden sonra rencileri, hocalarnn retisini yorumlaylarna gre birbirine kar iki gruba blndler. Bu
retinin yalnzca szleri (lafz) ile yetinenler, sa-hegelcilii oluturdular. Bunlar, Prusya devletinin savunucular idiler. tekiler, gene Hegelin kendi yntemine dayanarak onun idealist ve gerici yarglarn reddederek, sol-hegelcileri ya da
gen hegelcileri oluturdular. Btn gericilik biimlerine saldrdlar. Bunlar
arasnda, Arnold Ruge, Strauss, Bruno Bauer, Feuerbach, Stirner, Koppen, Karl
Marx, Friedrich Engels vb. vard.
Georges Politzer
211
HELVETUS, Claude Adrien. (1715-1771). Pariste domu mltezim,

edebiyat ve filozof; 18. yzyln byk materyalistlerinden biri. Balca yaptlar: Ruh zerine (1758) Parlamentonun emri ile yakld-; nsan zerine (1772).
Feodalitenin ve tanrbilimin dman olan Helvetius, bireysel karlarla, toplumsal karlarn uyumu zerine kurulu hukuk dzeni nerir, ama toplumu
iyiletirmek iin eitime gvenir.
HERAKLTOS ( 544-475), Obscur (Karanlk, Muzlim) de denilir. Heraklitos, kk Asyada bir ticaret kenti olan Efeste yaad. Antikan en byk
diyalektikilerinden biri oldu. Ona gre, olu, evrenin temel yasasdr; savam,
kartlarn birlii, varlkla varlk olmayann birlii, dnyann z ite budur. Heraklitos, evrenin en genel yasasn, btn eylerin bu kalmszlnda,
durulmamlnda, her varln bu srekli deimesinde grmtr. Her ey
akar, her ey deiir ve hibir ey kalc deildir, bu nedenle, ayn rmaa iki
kere giremeyiz. Evren, sava ve bartr, yaz ve ktr, ak ve durgunluktur vb.
Ve eliki, dnyann egemen ilkesi, Heraklitosa gre ayrlmazcasna eylerin
iinde olan bir eydir, yle ki her ey bir kartlar birliidir.
HOLBACH, Paul Henri Thiry, baron (1723-1789). Fransz materyalisti.
12 yanda Parise geldi, renimini, gerek yurdu haline gelen Fransada, sonra
da Leydede yapt. Holbach, Diderot ile birlikte, Ansiklopedinin hazrlanmasnda etkin bir grev ald. Ansiklopediye, doa bilimlerine ilikin aklamalar ve
makaleler yazd. Onun salonu, o zamann Fransasnn en iyi kafalarnn toplant
yeriydi. nc gcn (Tiers Etat-soylular ve din mensuplar dnda kalan halk)
devrimci ideolojisi bu salonda biimlendi, daha sonra 18. yzyln Fransz materyalizmi diye adlandrlacak olan felsefenin ilkeleri, birka dostun dar evresi
iinde, bu salonda dile getirildi. Mekaniki materyalizm, onun yaptlarnda sistemli ve tamamlanm ifadesini buldu. Holbach, ikicilie, dnyann madde ve
ruh diye ikiletirilmesine kar kmtr. nsan, doann zorunlu rnnden baka
bir ey deildir. Doa, hareket halinde bir maddedir. Madde, bizim duyu organlarmz zerinde dorudan doruya ya da dolayl olarak ileyen, etki yapan
eydir. Ruhu ve tanrbilimci sistemler, ancak insan beyninin ipesapa gelmez
samalardr, insan bilgisizliinin meyvesi ve bu sistemlerden kar salayanlarn ounun, zellikle de kilisenin bilinli bir aldatmacasnn rndr. Doann
Sistemi (1770) adl yaptnn, kendi zamannda, olaanst devrimci bir etkisi
oldu.
HUME, David (1711-1776). skoyal filozof, felsefede kukucu ve bilinemezci (septik ve agnostik), aktif politikac, toplumsal ekonomi sorunlar zerine denemeler yazd ve zgn bir tarihi oldu. Humeun felsefesi ngiliz
burjuvazisine zg dncenin yneliminin, yani Lockeun deneysel felsefesi ile
balayp sonradan Berkeleyin znelciliine (subjectivisme) dnen, ve en sonunda btn temel sorunlarda bilinemezcilikten yana, yani gerek bilginin olanakszln iddia eden teoriden yana dnceleri benimseyen ynelimin en
belirgin rneini temsil eder. Hume, Berkeley gibi, maddenin varln yadsmakla yetinmez, nedensellik ilikilerinin nesnel gereklikleri olmadn, yalnzca
znel bir alkanln deiikliklerine uyarak kurulmu olduklarn bildirerek,
kukuculuunu, eylerin nedensel ilikilerine kadar geniletir. nsan, olaylar dizi-
212
Georges Politzer
lerinin, dzenli bir biimde yinelendiini saptad, ve bundan, baka hibir neden olmakszn, olaylardan birinin, tekinin nedeni olduu sonucuna vard. unu
gzlyorum, diyor Hume, ne zaman ak bilye; kzl bilyeye arpsa, kzl bilye
hareket ediyor. Bunun srekli byle olmasn, beyaz bilyenin arpmas, kzl
bilyenin hareketinin nedenidir diyerek ifade ediyorum. Peki ama, burada, zorunlu
ve nesnel bir nedensellik olduunu, basit kiisel bir yanlma olmadn kim
temin edebilir bana? Kim bana temin edebilir, yarn da, gene beyaz bilyenin
arpmasnn kzl bilyeyi harekete geireceini ve gene onun hareketinin nedeni
olacan? Demek ki, Hume, her eye karn, gene de dnyann bilinmesi ve
aklanmasnn eksenini oluturan nedensellik ilikisi konusunda, her trl garantiyi reddediyor. Gene ona gre, d dnya, en sonunda bir varsaymdan bir
sandan baka bir ey deildir. te Humeu rtmek iin Kant, kendi eletiri
retisini hazrlamtr. Marxn Ekonomi Politiin Eletirisine Katkda tahlil ettii Humeun para teorisi, onun, eylerin yzeysel grnlerinin her zaman esas
temel srelerin yerlerini ald yolundaki yutturmaca burjuva anlaynn ekonomik ilikilere uygulandr. Balca felsefe yaptlar: nsan Tabiat zerine
nceleme (1739-1740), nsan Akl zerine Aratrmalar (1748).
KANT, Emmanuel (1724-1804). nl Alman filozofu. Btn mrnce
Koenigsberg niversitesinde felsefe retti. 1755te Evrensel Fizik ve Gk Teorisi adl kitabn yaynlad; bu kitap, yldzlarn oluumu zerine Laplace teorisinin n belirtisidir. 1781de Salt Akln Eletirisini, 1887de ise Sonsuz Bar zerine
Bilimsel ncelemeyi yazd.
Onun bilinemezcilii, eylerin kendilerini kendinde olduklar gibi tanmann olanaksz olduunu ileri srer, onlar ancak bize grndkleri gibi
(olaylar, szcn etimolojik anlamnda grngler demektir) tanyabiliriz.
Kant, Fransz Devrimini sempati ile karlamtr. Kant, bir liberal, ama
kurulu yasalara saygl bir liberal olmutur. Dinde, usudur, ama olumlu (positives) dinlere sayg gsterir. Felsefede dogmatizme saldrr, ama kukuculuu da
kabul etmez. Ahlakta btn d yasalar yadsr, ama btn yadsdklarndan ok
daha sert bir i yasaya tabi olmak zere, kurgu konusunda ataklk, cesaret, ama
olgular dzenine ve pratik dzene sayg. Onun kafasnn belirgin zellii budur.
Ksacas, liberal burjuvazinin gerek tipidir.
KOPERNK (1473-1543). nl Polonyal astronom, Gk Krenin
Dnleri adl kitabnda, yerin kendi ekseni evresinde dnme (rotasyon) hareketi ile gnein evresindeki dnme (translasyon) hareketini kantlar.
LA METTRIE, Julien Offroy de (1709-1751). Fransz hekim ve filozofu.
Kesinlikle materyalist olan Ruhun Doal Tarihi adl yaptnn yaynlanmas, ona,
askeri hekimlik grevini kaybettirince Frederic IInin yanna gitti ve onun gzde
okutman oldu.
La Mettrie, duygular, tasarmlar, yarglar, yalnzca sinir sisteminin mekanik ileyiiyle aklayan, hayvanlarn otomatizmine (zdevim) ait dekart
teoriyi insanlara uygulayan birok kitap yazd. Bunlardan nsan-Makineyi (1748)
belirtelim.
LENN, Vladimir li Ulyanov (1870-1924). 22 Nisan 1870te, Sibiryann
Simbirsk kasabasnda dodu. Daha 1885te Kapitali, Marx okuyup renmeye
Georges Politzer
213
ve militanla balad. lk kez, 1887de hapsedildi. Aabeyi, ar Aleksandra kar

bir suikaste katld iin kuruna dizildi. 1891de hukuk renimini bitirdi. i
ve kyl snfnn kurtulu savamna balad. Tutukland. Sibiryaya srld,
serbest brakld ve hemen arkasndan yeniden tutukland. 1900de lke dna,
Zrih, Londra vc Cenevreye gitti. Ama, Rusyada kalanlardan ok az kimse
Rus yaamna Lenin kadar sk skya iten balyd. (Stalin). Bolevik Partisini
kurdu. 1905te ezilen, ama Leninin dersler kard birinci devrim. Yeniden
yurdundan ayrld ve olduka uzun bir zaman Pariste yaad ( 1908-1912). Ancak 1917de Bolevik Partisinin her an iktidar stlenmeye hazr olduunu
aklamak zere lkesine dnd. Kerenskinin Geici Hkmetine kar savam
verdi. 26 Ekim akam, Geici Hkmetin merkezi Klk Saray, saldryla elegeirildi. Lenin artk, Sosyalist toplumu kurmaya balyoruz. diyecektir. O gnden sonra, Lenin, kendini, btnyle lkesini sosyalist bir lke haline getirmeye
adad. Duraksamasz bir almayla ypranan Lenin, 21 Ocak 1924te, ellidrt
yanda iken ld.
Lenin, militan uralarna, sonra da devlet adaml uralarna karn,
bir an olsun marksist tezlerin yetkinlemesine katkda bulunmaktan geri kalmad, o lde ki, bugn diyalektik materyalizm, marksizm-leninizm diye anlmaktadr. Bu adan en nemli yapt kukusuz: Emperyalizm, Kapitalizmin En
Yksek Aamasdr (1917). Gene tarihsel materyalizmin pratie ilikin siyasal
sorunlara uygulanmas bakmndan ayn derecede nemli yapt, Sol Komnizm, Bir ocukluk Hastaldr (1920). Felsefe yaptlar arasnda Materyalizm
ve Ampiryokritisizm (1908), Felsefe Notlar, Devlet ve Devrim (1917) ilk sray
tutar. Toplu Yaptlar, 45 ciltte toplanmtr.
LOCKE, John (1632-1704). ngiliz filozofu, deneyin, btn bilginin tek
temeli olduu grn savunan grgcln (empirisme) temsilcisi. Anlay
zerine Deneme (1690) adl kitabnda, Locke, bilgi sorununun zm iin
deney ilkesine bavurur, doutan fikirlerin varln yadsr ve btn tasarmlar
iki kaynaktan, d duyu ve i duyudan kartr. Locke, d duyumlar, eylerin
bizim zerimizdeki etkisi ile aklad ve zaman iin cesurca olan madde
(eer tanr istemi olsayd) dnebilirdi varsaymn ortaya att lde, materyalist grte yeralr. Ama ruh ve tanr fikirlerine zaten ona gre inan alanna
giren bu fikirlere bal kald lde de ikici (yani dalist, dnyay madde ve
ruh halinde blen) bir dnrdr ve ngiliz tanrclnn gelimesini balatr.
Onun bilgi teorisinin temel zellii, insan anlayn atomlatrmasdr (atomisation), yani bizim zihnimizi, bir duyumlar toplam, duyumlardan yaplma bir
mozayik haline indirger. Bu bilin mozayii, atomlam burjuva dnyasn
asl gibi yanstan bir aynadan baka bir ey deildir. Toplumsal siyaset konusundaki anlaylarnda Locke, burjuva karlarnn kararl bir savunucusu
olmutur; liberalizm teorisyeni olarak anayasal monariden, tanrtanmazla
kar hogrden yana olmutur. Balca yaptlar: Anlay zerine Deneme
(1690), Hogr zerine Mektuplar (1685-1704).
LKPPOS ( 5. yzyl). Materyalist filozof, Zenonun rencisi ve
Demokritosun hocas, atomlar teorisini gelitirdi.
LUCRETUS, Titus I.ucretius Carus (, yaklak olarak 95-51). Romada
214
Georges Politzer
domu nl Latin airi. Epikrosun retilisi, hocasnn materyalist fikirlerini

iirlerinde dile getirir.
MARX, Karl Heinrich (1818-1883). 19. yzyln byk dehalarndan,
bilimsel komnizmin, uluslararas modern devrimci proletaryann snf savam
teori ve pratiinin kurucusu. Marxn sistemi, diyalektik materyalizm ilkeleri
zerine oturur. Marx, kapitalizmin kendi i yasalarn bulmakta ya da insanlk
tarihinin belirli dnemlerini ve belirli olaylarn aklamakta grld gibi, somut
sorunlar ustaca tahliliyle, gemiteki tarihsel ilikileri aratrmak iin, bugnn
toplumsal evriminin gerek devindirici glerini bilmek iin ve ayn ekilde
gelecekteki gelime eilimlerini belirlemek iin, teorik bir yntem olarak diyalektik materyalizmin stnln ortaya koymutur. Onun burjuva toplumu konusundaki dahice eletirisi, ayn zamanda, hem ykc, hem de yapc olmutur;
burjuvazinin bitiini ilan ettii iin ykc, proletaryann zaferini haber verdii iin
de yapc. Onun diyalektii insann etkinlii iin hem bir aratrma yntemi,
hem de iletken teldir. Onun materyalist diyalektii, yalnzca insan tarihinin yasalarnn bilinmesine deil, ama ayn zamanda doa tarihinin bilinmesine de uzanr. Diyalektiin, Darwinin evrim teorisinin doa bilimlerinde yaratt devrime
yapk olmas, buradan gelir. Marksizmin oluturduu dnce ve eylem yntemi, proletaryann kendi kurtuluu iin ve tam bir insanclk (hmanizm) ann
gelmesi iin yrtt savamda en deerli aratr.
Tarih srasna gre Marxn en nemli yaptlarn sayalm: 1844 Elyazmalar (Felsefe, Ekonomi Politik); Kutsal Aile (1845) ve Alman deolojisi. (18451846) Engelsle ortaklaa yazmlardr-; Felsefenin Sefaleti (1847); Komnist
Parti Manifestosu (Friedrich Engelsle birlikte yazlmtr) (1848); cretli Emek
ve Sermaye (1849); Fransada Snf Savamlar 1848-1850 (1850); Louis
Bonapartein 18 Brumairei (1852); Ekonomi Politiin Eletirisine Katk (1859);
Herr Vogt (1860); cret, Fiyat ve Kr (1865); Kapital, Birinci Cilt (1867) 2. ve 3.
ciltler, Marxn lmnden sonra Engels tarafndan yaynlanmtr-; Gotha Programnn Eletirisi (1875). ou kez Kapitalin 4. cildini oluturan blmlerden
biri saylan Art-Deer zerine Teoriler de gene lmnden sonra yaynlanmtr.
Marx ve Engelsin seilmi metinlerinden meydana getirilen derlemelerden bazlar: Felsefe Yazlar, Din zerine, Yazn ve Sanat zerine.
Karl Marx zerine, Leninin makalelerinden yaplm derlemeye baknz: Marx-Engels-Marksizm.
MEKANK. Hareketler ve kuvvetler bilimi.
METAFZK. Dnyay doast ve maddesiz ilkelerle en ok da tanr
ile aklamak iddiasnda olan azok fantezist, azok dinci fikirler ve tezler
sistemi. nceleme konusu eyleri ve nesneleri birbirinden ayr tutan ve onlar
srekli hareketlilikleri iinde dnmeyi reddeden bir dnme yntemi. Diyalektiin kartdr. Bu kitabn nc ksmna baknz.
MTOLOJ. Antika ve vahet devri topluluklar tarafndan inanlan
tanrlarn, masalms ve efsanevi tarihi. Geni anlamyla btn mitler sistemi.
MOLIERE, Jean-Baptiste, Poquelin (1622-1773). En byk Fransz komedi yazar. Onun tiyatro yaptlar zamannn insanlarn btn toplumsal koullar
iinde sahneye koyar: kylleri, tccarlar, burjuvalar, hekimleri, kentlileri, sa-
Georges Politzer
215
rayllar. Onun piyeslerinin komik esi, farslarnda (Zoraki Hekim ya da Scapinin

Dolaplar) ve teki ahlak ve karakter konusundaki komedilerinde (Cimri, Mizantrop) ok deiik bir nitelik gsterirse de, bu e hep, insan budalalndan
ve ahlak bozukluundan doar. Moliere, her yerde, genel saduyuya seslenerek,
saduyuyu savunur. Dndrmeyi elden brakmakszn gldrmeyi bilir. Her
zaman iin gncel, geerli sorunlar, ou kez halk diliyle ya da blgesel bir
iveyle ilerken, yapmacktan ve zorlamadan tamamen uzaktr. Piyeslerinin etkinliinin nedeni adalarnn gln yanlarnn arkasnda, insan gereini srekli
yanstmasdr.
ORTODOKSLUK (Orthodoxie) (slam dininde Ehl-i snnet). Bir kannn, bir dncenin, gerek olarak kabul edilen bir dinsel inana uygunluu. Ayn
zamanda, geni anlamda, felsefi, bilimsel ya da benzeri bir teorinin, en doru ve
ilk kkten gelen anlayna uyguluunu anlatmak iin de kullanlr.
RGENBLM (ANATOM). Canl varlklarn beden yapsn ve bunu
oluturan eitli rgenlerin ilikilerini inceleyen bilim.
PALENTOLOJ (TAILLAR BLM). Fosilleri, yani kalntlar ya da izler
biiminde jeolojik tabakalar arasnda sakl kalm hayvan ya da bitkileri inceleyen bilim.
PASTEUR, Louis (1822-1895). Doleda domutur. nl kimyac ve
biyoloji uzman, pek ok bilimsel ve yararl bulular ile, bilimin bulac hastalklara kar savamda ilerlemesini salamtr.
PLATON [EFLATUN]( 427-348). Yunan filozofu. Antikan en byk
idealist dnr.
Platona gre, bizim algladmz duyulabilir eyler, sahici gerei
oluturmazlar; bunlar, ancak grnler, yanslar, kopyalar, suretlerdir. Sahici
gerek, ancak duyulabilir eylerin ilkel rnekleri olan ve zihinsel bir bolukta
asl duran, deimez, sonsuz vb. Fikirlerdir. (Ides) yleyse, eyler kadar Fikir
vardr; bir masa fikri, bir sandalye fikri vb.. unu iyi anlamak gerekir ki, Platona
gre, bu fikirler, bizdeki basit tasarmlar deil, bizden bamsz bir varlk srdren gerek varlklardr. Platona gre, bilgi, ancak, daha nceki bir varlkta,
cismen (bedenen) yaradlmzdan nce grm olduumuz Fikirlerin anmsanmasdr: bu, anmsama (reminiscence) denilen teoridir. Ne var ki, Platon,
diyalektiin elerini de gelitirmitir, ama idealist ve sze dayanr bir biimde.
Siyasal ve toplumsal tezlerinde, eflatuncu idealizm, kle emeine dayanan antika toplumunun egemen snflarnn ticaret ve tefecilik ekonomisinin
gelimesiyle knn hzland dnemin ideolojisi olmutur. Platon, devlet
lksn, Cumhuriyet adl yaptnda aklamtr.; burada, aristokratlarn egemen kesimi iin servetlerde ortakl ileri srer, bu da antikan sosyasit topyalarnn en byk saptmasdr. Balca yaptlar karlkl syleiler biiminde
sunulmutur: Criton, Sokratesin Savunmas, Phdon, Time, Phdre, Gorgias,
len, Thette, Cumhuriyet, Yasalar, vb..
PORT-ROYAL (manastr). 1204te kurulmutur. Magny-les-Hameaux
bucanda, Chevreuse (Seine ve Oise arasnda) yaknlarnda nl jansenist manastr. nn, 16. Louis zamannda jansenistlerle cizvitler arasndaki savama
ve bu manastrda hazrlanan (aristocu eilimler tayan) Mantk ncelemesine
borludur. 1910da kraln emri ile yklmtr.
216
Georges Politzer
PROUDHON, Pierre-Joseph (1809-1865). Fransz yazar ve iktisats.

Kk-burjuva sosyalizminin klasik temsilcisi. Bir yoksul kylnn olu olan
Proudhon, Pariste, Marsilyada ve baka kentlerde dzeltmen olarak alt. Bir
sre Besanonda bir basmevi ynetti.
Mlkiyet Nedir?i yazmtr; bu kitap, 1840ta yaynlanr ve iinde u nl
tmce vardr: Mlkiyet, hrszlktr. 1846da yaynlanan Ekonomik elikiler ve
Sefaletin Felsefesine, Marx, Felsefenin Sefaleti ile karlk vermitir. Proudhon,
ayn zamanda, Fransz sosyalist ii hareketi zerinde derin bir etki yaratan i
Snfnn Siyasal Yeteneini (1851) yazmtr. Son tahlilde, bir kk-burjuva
topyacsdr, kantlarndan hibiri, Marxn eletirisi karsnda tutunamamtr
ve gericilik, onunla, sk sk vnebilmitir. 1848 Devriminin ertesinde kurucu
meclis yeliine atanmtr. 2 Aralk 1851 Hkmet Darbesi srasnda da sosyal
adaletin zaferini salamak iin Louis Napoleona gvenmitir.
RUHULUK (Spiritualisme, Tinselcilik). Felsefe retisi. Buna gre
ruh, can verdii ve ynettii maddeden ayr bir gereklik olarak mevcuttur.
Ruhuluk, ok kez, tanrda, btn doa yasalarnn bal ve baml bulunduu
stn ruhu grr. dealizmin deiik bir biimi ve sonucudur.
SMYA (ALM). Ortaa kimyasna verilen ad. Bu, bir bilim olmaktan
ok, bycle yakn, btn hastalklar iyiletirecek (her derde deva) bir ila
bulmaya ve madenleri simya ta ile altna evirmeye alan bir sanatt.
TANRIBLM (Theologie). Tanrnn bilimi. Dogmalarn ve dinsel metinlerin incelenmesi.
THALES. Kk Asyada Milet (Milas) okulunun balca dnrlerinden
biridir ( 6. yzyl). Milet okulu, antika Yunanistannda, ilk materyalist okul
olmutur. Milet filozoflar, her eyin, havadan, ateten ya da sudan nasl
olutuunu aklamaya alyorlard.
THOMAS DAQUN, (Aquinolu Thomas) (1227-1274). Ortaada tanrbilimci ve filozof. Kilise doktoru unvann almtr. Balca yaptlar, Kafirlere
(dinsizlere) Kar Felsefe Kitab ve Tanrbilim Kitabdr. Birincisi katolik retisini aklar ve savunur ve inanla akln hibir zaman birbirine kar olmadklarn
kantlamaya alr. Kilisenin kutsal kitaplar arasna koyduu ikincisi blme
ayrlr: 1. Tanr zerine bir inceleme. 2. nsann yetileri zerine bir teori. 3. sa
zerine, Kurtarma (sann insan soyunu balamas) zerine ve hristiyanln
dinsel eylemleri zerine bir inceleme. Tomaslk, bugn bile katolik filozoflar
arasnda ok yaygn olan Aquinolu aziz Thomas nn tanrbilimsel ve felsefi
retisidir. Son derece skolastik bir retidir ve tmyle gericidir (bu da din
adamlar zmresinin ve papaln resmi felsefesi olmasn aklar).
TMDENGELM (Dduction.). Bir nermeden (proposition) ya da bir
olgudan yola karak, ondan kan, ondan ileri gelen sonular anlatan ya da
genelden zele varan uslamlama yntemi.
TMEVARIM (Induction). Ayn anlam tayan zel olgular kmesinden genel bir sonu karmak demek olan ya da zelden genele varan bir
uslamlama yntemi.
Georges Politzer
217

Georges Politzer - Felsefenin Başlangıç İlkeleri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Georges Politzer - Felsefenin Başlangıç İlkeleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GEORGES POLTZER

FELSEFENN BALANGI LKELER

GUY BESSE ve MAURCE CAVERNG

[Trkesi, Felsefenin Balang lkeleri, Sol Yaynlar, Eyll 1996.]

Georges Politzer, Georges Cogniot

III. eyleri Bizim Fikirlerimizin Yaratt Doru mudur?

I. Bu Yntemin Temel zellikleri

1. Tarih nasl aklanr?

Adlar ve Kavramlar Dizini

FELSEFENN BALANGI LKELER

GUY BESSE ve MAURCE CAVERNG

yeni bir psikoloji yaratma giriimini ona borluyuz. Balangta,

gibi, dnce ve irade birliini kurmutur. Fransz niversitesinin

tarihli bir bildiriyle, Fransann zgrl ve bamszl iin geni

vard; deeri uzmanlarca stn bir biimde kabul edilmiti. Ama, o,

BALANGI bilgileri ieren bu elkitab, Georges Politzerin,

iilerin ounlukta bulunduu bir dinleyici kitlesi karsnda

di: gerekirse, karmak ve aydnlanmam noktalar zerinde yeniden dururdu.

szcnn gerek anlamn saptayarak ve bazlarnn bu szck

GEORGES POLITZERin Felsefenin Balang lkelerinin bu

yle ki, imdiki haliyle ksa bir tarih szl oluturmaktadir.

Felsefeyi Niin renmeliyiz?

V. . Lenin, Ne Yapmal?, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 29.

Pratik nedir? Pratik; gerekletirme iidir. rnein, sanayi,

den yola karak maddi olgularla dnyay aklamay deneyecektir

bilimlerden yola karak, bu eski materyalizmi yenilediler ve bize,

u halde, btn bu alanlarda savam verme yeteneinde

sek dereceli diplomalarla donanm olarak, bir felsefe uzman olunabilir.

Felsefe renmeye nasl balamalyz?

I. FELSEFE RENMEYE NASIL BALAMALIYIZ?

Materyalizmin ada biimini belirten diyalektik szcn, daha ilerde inceleyeceiz.

Friedrich Engels, Ludwig Feuerbach. ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 21.

densiz, yani cisimsiz ruhun varlnn hibir zaman saptanmadn

Ahlaki idealizm ve felsefi idealizm

I. AHLAK DEALZM VE FELSEF DEALZM

ve bununla birlikte gene de felsefi idealizm denilen eye karydlar.

s. 13. Herkes in Klasikler koleksiyonu. Librairie Hatier, Paris.

III. BERKELEYN DEALZM

V. . Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 13.

meye kadar gtrrsnz ii.

Teoloji (tanrbilim), tanry ve tanrsal eyleri inceleyen bilim.

Niin materyalizmi renmemiz gerekir?

I. NN MATERYALZM RENMEMZ GEREKR?

ne kadar nemli ise, bunu renmek de o kadar nemlidir.

yzyldan beri hep ayn yerde durduunu syleyenlerin iddialarnn

Rne Maublanc, La Vie Ouvrire, 25 Kasm 1935.

madde ile ruh arasnda belirli bir ilikinin varolduunu ne srerler.

Sorunu nasl koymalyz?

I. SORUNU NASIL KOYMALIYIZ?

Materyalizm ve Ampiryokritisizm, Blm I., s. 47 vd.

sizliklerinin snrlarn geride brakarak gitgide gelitirdikleri bilimden yararlanacaklard.

Niin nc bir felsefe?

V. . Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 19.

varolup olmadklarn; bizim iin onlar tanyp bilmenin olanakl

da algs dnda varolamayacan ve duyumlarn zihin

V. . Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 25-26.

sn bilmemiz gerekten olanakl deilse, eer bizim bilgimiz eylerin

Bilinemezciler yle diyorlar: Eskiden, insanlar, gnei dz

yanarak i grdmz algnn ya eksik ve yzlek, ya da

Friedrich Engels, topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, Giri, s. 38.

Friedrich Engels, topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, Giri, s. 37.

ekten, burada, doyurucu bir yant vermek o kadar kolay bir i

atom ktlesinin hemen hemen tmnn younlam bulunduu

V. . Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 297.