Professional Documents
Culture Documents
Georges - Politzer-Felsefenin Temel Ilkeleri
Georges - Politzer-Felsefenin Temel Ilkeleri
FELSEFENN
TEMEL
LKELER
ER YAYINLARI
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
ONKNC BASKI
Georges Politzerin metni esas alnarak Guy Basse ve Maurice Caveing tarafndan
gelitirilen ve onun imzas altnda yaynlanan Principes fondamentaux de philosophie
(Editions Sociales, Paris, 1954), Felsefenin Temel lkeleri adyla Sol Yaynlar tarafndan
yaynlanmtr.
[Trkesi, Felsefenin Temel lkeleri, Sol Yaynlar, Onikinci Bask, Eyll 1996. eviren:
Muzaffer Erdost]
Eri Yaynlar tarafndan dzenlenmitir, 2003.
erisyay@kurtuluscephesi.com
http://www.kurtuluscephesi.com
http://www.kurtuluscephesi.net
http://www.kurtuluscephesi.org
NDEKLER
13
14
17
21
21
23
25
29
29
30
30
32
34
34
35
40
42
42
44
45
48
52
54
54
55
56
60
66
Giri
I. Felsefe Nedir?
II. Niin Felsefeyi ncelemeliyiz?
III. Hangi Felsefe ncelenmeli?
a) Bilimsel bir felsefe: diyalektik materyalizm.
b) Devrimci bir felsefe: proletaryann felsefesi.
IV. Varg: Teori ve Pratiin Birlii
BRNC BLM
MARKSST DYALEKTK YNTEMN NCELENMES
27
Birinci Ders Diyalektik Yntem
I. Yntem Nedir?
II. Metafizik Yntem
a) Nitelikleri.
b) Tarihsel anlam.
III. Diyalektik Yntem
a) Nitelikleri..
b) Tarihsel oluumu.
IV. Formel Mantk ve Diyalektik Yntem
kinci Ders Diyalektiin Birinci izgisi: Her ey Birbirine
Baldr (Karlkl Etki ve Evrensel Balant Yasas)
I. Bir rnek
II. Diyalektiin Birinci izgisi
III. Doada
IV. Toplumda
V. Varg
nc Ders Diyalektiin kinci izgisi: Her ey Durum
Deitirir (Evrensel Deime ve Kesintisiz Gelime Yasas)
I. Bir rnek
II. Diyalektiin kinci izgisi
III. Doada
IV. Toplumda
V. Varg
69
69
70
72
77
82
85
85
86
87
87
90
92
97
97
98
101
102
105
109
109
115
118
123
126
133
134
135
136
138
139
142
144
144
147
148
153
156
162
164
164
171
172
175
177
181
183
186
186
193
194
199
202
205
213
213
215
219
220
222
266
271
271
273
274
275
276
278
DRDNC BLM
TARHSEL MATERYALZM
269
Onbeinci Ders retim: retici Gler ve retim likileri
I. Toplumun Maddi Yaam Koullar
a) Corafi ortam.
b) Nfus.
II. retim Tarz
a) retici gler.
b) retim ilikileri.
226
228
228
231
231
232
236
236
238
242
245
248
249
249
251
252
253
257
257
258
261
261
263
282
284
287
290
291
293
295
297
303
304
305
311
314
321
321
326
326
329
334
339
341
341
345
348
352
353
356
356
358
363
365
367
374
378
379
382
386
391
395
GR
I . Felsefe Nedir?
II . Niin felsefeyi incelemeliyiz?
III . Hangi felsefe incelenmeli?
a) Bilimsel bir felsefe: diyalektik materyalizm
b) Devrimci bir felsefe: proletaryann felsefesi
IV . Varg: teori ve pratiin birlii
FELSEFE, ite yle bir szck ki, her eyden nce, emekilerin pek ounda hi de gven uyandrmaz. Emekiler der ki,
filozof, ayaklar yere basmayan kimsedir. Yiit insanlar felsefe
yapmaya armak, belki de onlar ip stnde bir cambazlk gsterisine armak gibi bir eydir diye dnrler. Bu gsteriden
sonra bamz dnecek...
Felsefe ok kez yle grnr: gereklikle ilgisi olmayan bir
fikir oyunu; birka bilgicin ayrcalnda olan karanlk bir oyun; ve
alnteriyle yaayan insanlara pek de yarar olmayan herhalde tehlikeli bir oyun.
Byk bir Fransz filozofu, Descartes, bizden ok nce, baz
kimselerin felsefeyi karanlk ve tehlikeli bir oyun durumuna indirgemek istemelerini sulamt. Sahte filozoflar yle nitelendiriyordu:
... Yararlandklar meziyetlerin ve ilkelerin anlalmazl [sayfa 25] nedeniyle, her eyi bilirlermi gibi, ekinme-
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
13
den her konuda konuabilirler; ve en kurnaz ve en beceriklilere kar, onlar inandrma olanana sahip olmakszn, tm sylediklerini savunabilirler; bu bakmdan, byleleri, bence gzleri gren biriyle eit koullarda
dvebilmek iin onlar ok karanlk bir mahzenin dibine eken bir kre benzerler.1
Bizim amacmz, okuru karanlk bir mahzenin dibine gtrmek deil. Karanln, ktlklere elverili olduunu biliyoruz. Karanlk ve zararl bir felsefe vardr; ama Descartesn da dedii gibi,
aydnlk ve iyiliki bir felsefe de vardr, Gorki bu felsefe iin yle
diyordu:
Benim felsefeyi alaya aldm sanmak bir hata olur;
hayr, ben felsefeden yanaym, ama aadan, yeryznden, emein srelerinden gelen, doa olaylarn inceleyerek doann glerini insann hizmetine koyan bir
felsefeden yanaym. nanyorum ki, dnce, ayrlmaz
bir ekilde abaya baldr, ve oturmu, yatm, hareketsiz bir durumda bulunan dnceden yana deilim.2
Felsefenin lkelerine bu Giriin amac, felsefeyi genel olarak tanmlamak, sonra da neden felsefe okuyup renmemiz gerektiini ve hangi felsefeyi okuyup renmemiz gerektiini gstermektir.
I. FELSEFE NEDR?
Tarihin tand en byk dnrlerin birkan yetitirmi
olan eski Yunanllar, felsefeden, bilgi sevgisini anlyorlard. Philosophiann (Philo, sevgi; sophia, bilgi) szck anlam budur, felsefe
de buradan gelir.
Bilgi, dnyay ve insan bilme demektir. Bu bilme belirli
davran kurallarnn anlatlmasna, yaam karsnda belirli bir tavr taknlmasna olanak veriyordu. Bilge, her durumda, dnyay ve
insan bilmeye dayanan bu kurallara [sayfa 26] gre hareket eden
insand.
Descartes, Discours de la Mthode (1637), Editions Sociales, Paris 1950, s.101
Gorki, Darkafal ve Anekdotlar, Les Petits-Bourgeois, Editions de la Nouvelle
Critique, Paris 1949, s. 52, not.
1
2
14
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
Felsefe szc, o adan beri tutundu kald, nk bir gereksinmeyi karlyordu. Sk sk, dnya konusundaki grlerin eitliliine gre, ok farkl anlamlar ald. Ama felsefenin en kalml
anlam yledir: Genel bir dnya anlaydr ki, bu anlaytan, belli
bir davran tarz kabilir.
lkemizin tarihinden alnm bir rnek, bu tanmlamay daha
iyi aklayacaktr:
18. yzylda, Fransann burjuva filozoflar, bilimlere dayanarak, dnyann bilinebilir olduunu dnyor ve bunu retiyorlard; buradan, dnyann, insann iyilii iin deitirilebilecei
sonucuna varlyordu. Ve birou, rnein, nsan Ruhundaki Gelimeler zerine Tarihsel Bir Tablo Taslann (1794) yazan Condorcet, sonu olarak, insann geliebileceini, daha iyi olabileceini ve
toplumun da daha iyi olabileceini kabul ediyordu.
Bir yzyl sonra, gene Fransada, burjuva filozoflarnn ounluu, tersini, yani dnyann bilinemeyeceini, eylerin asln bilemediimizi ve hibir zaman da bilemeyeceimizi dnyorlar ve
bunu retiyorlard. Ve dnyay dntrmek istemenin sama olduu kans da, bu sonutan karlyordu. Elbette ki, doa zerinde etki yapabileceimizi kabul ediyorlard, ama, eylerin asl bilinemeyecei iin, doa zerindeki etki de ancak yzeyde kalan
bir etki olabilirdi. nsana gelince, o, her zaman olmu olduu gibidir
ve her zaman o olacaktr. Bir insan doas vardr ki, bunun srrn
biz bilemeyiz. yleyse, toplumu iyiletirmek iin kafa yormak neye
yarar?
GRYORUZ K, dnya anlay (yani felsefe), yarar olmayan bir sorun deildir. nk birbirine kart iki anlay, birbirine
kart pratik sonulara gtrmektedir.
Gerekten de. 18. yzyl filozoflar, toplumu dntrmek
istiyorlar; nk o zaman devrimci snf olan ve feodaliteye kar
savam veren burjuvazinin karlarn ve dileklerini ifade ediyorlard. 19. yzyln filozoflarna gelince, bunlar [sayfa 27] (ister gizlesinler,
ister gizlemesinler), artk tutucu olan bu burjuvazinin, artk egemen
snf olan ve proletaryann devrimci ykseliinden korkan burjuvazinin karlarn ifade ediyorlar. Burjuvazi, kendisine en iyi pay
veren bir dnyada deitirilecek hibir ey olmad kansndadr.
Filozoflar, insanlar, toplumu deitirmeye alan btn giriim-
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
15
16
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
17
18
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
Bu gibi dnceleri (Readers Digestin) Selection gibi dergilerde, mide basnnda bol bol bulabilirsiniz. Burjuvazi, emekilerin bilincini, bu zehirle zehirlemek ister, onun iin, emekiler
kendilerini bundan korumaldrlar. Ayrca bu zehir, ok eitli biimlerde karmza kar.
Bunun iindir ki, emekiler hl Franc-Tireur okuyorlar, bilmeksizin, gnde onbe franklk zehir satn alyorlar. Bilmeksizin;
nk, Franc-Tireur, bu gidi iyi deildir ve bunun sonu kt olacak diye tepiniyor, baryor, ama Franc-Tireur, ilerin niin iyi gitmediini sylemeye ve nedenlerini gstermeye hi yanamyor, ve
hele emekilerin birliini, kurtulmann tek aresi olan bu birlii
nlemek ya da bozmak iin elinden geleni yapyor.
Btn bu dnceler, son tahlilde, bir dnya anlayndan,
bir felsefeden douyor: Toplum dokunulmazdr, onu olduu gibi
kabul etmek gerekir, yani ya smrye katlanacaksn, ya da toplum iinde dirseklerinle ite ite kendine ufak bir yer aacaksn.
Tanrm! daima bamza gelen eylerin niinini ve nasl
olduunu bilmeye almak zorunda myz? Adaletsizlik her [sayfa 31]
gn yaplyor ve kuvvet, hakka stn geliyor!
te, burjuvazinin, emekilerin ocuklarna sunduu saysz
gazetelerden biri olan Superboyda bunlar okuyabiliyoruz. iddet,
insan aalama, gerekten de bunlar, fetih savan normal bir
eylem haline getiren saldrgan burjuvazinin gereksinmelerine uygun gelen eylerdir.
Burada Leninin, 1920de Rusya Komnist Genlik Birliklerinin III. Kongresinde sylediklerini anmsatmak yerinde olur. Lenin,
kapitalist toplumu yle iziyordu:
Eski toplum u ilkeye dayanyordu: soy ya da soyul,
bakalar iin al ya da bakalarn kendin iin altr,
kle sahibi ol ya da kle ol. Doal olarak, byle bir toplumda yetien insanlar, deyim yerindeyse, analarnn style birlikte u ruh halini, alkanl, anlay da alrlar:
ya bir kle sahibisin ya kle, ya da bir kk mlk sahibi, bir kk grevli, bir kk memur, bir aydn ksacas yalnzca kendini dnen ve bakasn umursamayan bir insan.
Eer ben u toprak paracn ekip biiyorsam,
bakalar benim iin nem tamaz; eer bir bakas asa,
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
19
20
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
nizm iin savam szkonusu olduu zaman deer kazanr. Devrimci teori olmadan, devrimci eylem olmaz, diyordu Lenin.
Ama bu gzlemler, ayn zamanda, baka amalar iin yaplan savamda da: demokratik zgrlkler iin savamda da,
ekmek iin ya da bar iin savamda da deerlidirler.
Demek ki, pratik zorunluluk dolaysyla, felsefeyi incelememiz, genel dnya anlayyla ilgilenmemiz gerekir.
imdi de, bize, dnyay anlamak olanan salayacak, bunun sonucu olarak dnyay deitirmek iin savam vermek
olanan salayacak olan hangi felsefedir, bunu, daha yakndan
grelim. [sayfa 33]
III. HANG FELSEFE NCELENMEL?
a) Bilimsel bir felsefe: diyalektik materyalizm.
Eer gerei (doay ve toplumu) deitirmek istiyorsak,
onu tanmak gerekir. nsan, eitli bilimler yoluyla dnyay tanr.
yleyse, daha iyi bir yaam iin savamlarnda, emekilere yalnz
bir tek bilimsel dnya anlay uygun debilir. Bu bilimsel anlay,
marksist felsefedir, diyalektik materyalizmdir.
Burada akla yle bir soru geliyor: Bilim ile felsefe arasnda nasl bir ayrm yapyorsunuz? Birincisini ikincisiyle bir tutmuyor
musunuz? Marksist felsefe, gerekten de, bilimlerden ayrlamaz,
ama onlardan ayrdedilir. Bilimlerin her biri (fizik, biyoloji, psikoloji
vb.) gerein tamamen belirli bir kesimine zg yasalar incelemeyi ister. Diyalektik materyalizme gelince, onun ikili bir amac
vardr:
diyalektik olarak, evrenin en genel yasalarn, fizik doadan dnceye kadar, canl doaya ve topluma geerek, gerein
btn grnmleri iin ortak olan yasalar inceler. nmzdeki
derslerde, bu yasalarn incelenmesi ele alnacaktr. Ama, diyalektik materyalizmin kurucular Marx ve Engels, diyalektii, hi akldan
karmadlar. Bilimlerin ilerlemesi, onlara, felsefenin ortaya koyduu
en genel, btn bilimler iin ortak olan yasalar bulup ortaya koymak ve dile getirmek olanan verdi.8
8
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
21
22
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
23
24
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
25
14
15
26
Bkz: J. Stalin, Son Yazlar, 1950-1953, Sol Yaynlar, Ankara 1990, s. 61-145.
Histoire du Parti Communiste (Bolchvik) de lUSSR, Moscou 1949, 2, s. 394
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
BRNC BLM
MARKSST DYALEKTK YNTEMN NCELENMES
BRNC DERS
DYALEKTK YNTEM
I . Yntem Nedir?
II . Metafizik Yntem
a) Nitelikleri
b) Tarihsel Anlam
III . Diyalektik Yntem
a) Nitelikleri
b) Tarihsel Oluumu
IV . Formel Mantk ve Diyalektik Mantk
DYALEKTK materyalizm denmesinin nedeni, doa
olaylarn ele al biimi, aratrma ve tanma yntemi
diyalektik, ve doa olaylarn yorumlay ve anlay, teorisi materyalist olduu iindir.1
I. YNTEM NEDR?
Yntemden, bir amaca varlan yol anlalr. Descartes, Spinoza, Hegel gibi en byk filozoflar, yntem sorununu zenle
incelemilerdi; nk, onlar, geree varmann en usa-uygun yolunu bulmay kendilerine i edinmilerdi. Marksistler, anlk ve aldatc grnlerin tesindeki geree dorudan bakmak isterler;
1
Stalin, Diyalektik Materyalizm ve Tarihsel Materyalizm, Leninizmin Sorunlar, Sol
Yaynlar, Ankara 1992, s. 651.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
29
bu yzden, yntemin onlar iin [sayfa 43] ok byk bir nemi vardr.
Yalnz bir tek bilimsel yntem, dntrc, devrimci bir eylemi,
bilimsel dnya anlay iinde oluturmak olanan salar.
Diyalektik, materyalist bir dnya anlayna tamtamna uygun gelen tek yntem, ite bu yntemdir.
Bu incelemenin nmzdeki alt dersini diyalektik ynteme ayracaz. Ama, kendimizi, zet niteliinde bir balangla bu
ie hazrlamamz uygun olur. Diyalektik yntem (bilimsel olan) ile
metafizik yntem (bilimsel olmayan) arasnda bir karlatrma,
bunu kolaylatracaktr.
II. METAFZK YNTEM
a) Nitelikleri.
Bir ift sar ayakkab satn aldk. Belli bir sre sonunda, bir
ok tamirden taban ve topuk penesinden, yamalandktan vb. sonra, artk bunlarn ayn olmadnn farkna varmakszn, hala sar
ayakkablarm giyeceim deriz. Ama biz, ayakkablarmzn anszn deimesini nemsemiyoruz, onlar, hi deimemi olarak,
ayns olarak kabul ediyoruz.
Bu rnek, metafizik yntemin ne olduunu anlamamza yardm edecektir. Byle bir yntem, Engelsin deyiiyle eyleri kesin
biimleriyle, deimez olarak meydana gelmi gibi2 kabul eder.
Hareket, ve bunun sonucu olarak, deimenin nedenleri de, bu
yntemin dikkatinden kaar.
Metafiziin tarihsel bir incelemesini yapsaydk, bu inceleme, kendisi iin yeterli olmayan gsterisiz bir ift ayakkaby ok
gerilerde brakrd. Ksaca belirtelim ki, metafizik szc, Yunanca, tesi diye yorumlanabilen meta ve doa bilimi demek olan
fizik szlerinden gelir. Metafiziin konusu (zellikle Aristoteleste),
doann tesinde bulunan varln incelenmesidir. Doa, hareket
halinde olduu halde; doatesi [sayfa 44] varlk (doast varlk),
deimez ve sonsuzdur. Bazlar bu varla tanr derler, bazlar ise
Mutlak, vb... Yalnzca bilime dayanan materyalistler, bu varln
2
Friedrich Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, Sol Yaynlar,
Ankara 1992, s. 44; K. Marx, F. Engels, Felsefe ncelemeleri, Sol Yaynlar, Ankara 1979, s.
47.
30
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
imgesel olduunu kabul ederler (9. derse baknz). Ama eski Yunanllar, hareketi aklayamadklar iin, baz Yunan filozoflar, hareket halindeki doann da tesine bir sonsuz ilke koymak zorunda
kaldlar.
u halde metafizik yntemden szederken, hareketin ve
deimenin gereini bilmeyen ya da bilmezlikten gelen bir yntemi anlyoruz. Ayakkablarmzn artk ayn ayakkablar olmadklarn grmemek, metafizik bir tutumdur. Metafizik, durgunluk
yararna hareketi, zdelik yararna deimeyi bilmez. Gne altnda yeni hibir ey yoktur der. Kapitalizmin sonsuz olduuna,
kapitalizmin insanlarda oluturduu ya da srdrd ktlklerin ve kusurlarn (ahlak bozukluunun, bencilliin, hunharln vb.)
her zaman varolacaklarna inanmak, metafiziki gibi uslamlamaktr. Metafiziki, hayalinde, sonsuz, yani deimez bir insan canlandrr.
Niin? nk, metafiziki, insan, evresinden, toplumdan
ayrr. Der ki: Bir yanda insan, te yanda toplum. Kapitalist toplumu ykyorsunuz, sosyalist bir toplumu kuracaksnz. Ya sonra?
nsan, insan kalacaktr. Burada metafiziin bir ikinci izgisini yakalyoruz: Metafizik, gerekte birbirinden ayrlmaz olan, keyfi olarak ayryor. nsan, gerekte, toplumlarn tarihinin bir rndr:
nsan, toplumun dnda deildir, ancak, toplumdadr. Metafizik
yntem, gerekte birlik olan ayrr. eyleri kesin [deimez] olarak snflandrr. rnein der ki: siyaset burada, sendika orada.
Kukusuz siyaset ve sendika iki ayr eydir. Ama yaam deneyimi
bize gsteriyor ki, siyaset ile sendika, birbirlerinden ok az ayrlr.
Sendikada olup bitenler siyaset zerinde de etki yapar; ve tersine,
siyasal eylemin de (devlet, partiler, seimler, vb.) sendika zerinde bir kar etkisi vardr.
Blmelere ayrma, metafizikiyi, her durumda yle uslamlamaya gtrr: Bir ey, ya budur, ya udur. Ayn zamanda [sayfa 45]
hem bu hem u olamaz. rnek: Demokrasi diktatrlk deildir;
diktatrlk demokrasi deildir. yleyse, bir devlet, ya demokrasidir, ya diktatrlktr. Peki yaam bize ne retiyor? Yaam, bize
bir ve ayn devletin ayn zamanda hem diktatrlk, hem demokrasi olabileceini retiyor. Burjuva devlet, (rnein Birleik Devletlerde) btn haklara, btn iktidara sahip olan bir byk para sahipleri aznl iin demokrasidir; ounluk zerinde, ancak aldat-
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
31
32
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
33
34
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
35
36
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
37
38
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
39
40
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
41
KNC DERS
I.
II .
III .
IV .
V.
Bir rnek.
Diyalektiin birinci izgisi.
Doada.
Toplumda.
Varg.
I. BR RNEK
Bir yiit adam bar iin savama katlyor: Stockholm arsna imza topluyor. Dnya Halklar Kongresi iin kart datyor, i
arkadalar ile ya da tanmad bir kimseyle Almanya sorununun
bar yoldan zlmesi konusunda, Vietnam Savann durdurulmas konusunda tartmaya giriiyor ya da bar iin ulusal birlii
salamak zere kendi evinde teki kiraclar toplantya aryor.
Bazlar Ne yaptn sanyor zavall? Zamann da emeini
de bouna harcyor. diyeceklerdir. Gerekten de, ilk bakta, bu
adamn yapt i sama bir eydir; adam ne bakan, ne milletvekili, ne general, ne bankac, ne diplomat. yleyse? [sayfa 57]
42
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
43
14
Phnomne = grng szcnden, doa yasalarnn (den bir ta, kaynayan
su) ya da toplum yasalarnn (iktisadi bir bunalm) btn belirtileri anlalr.
44
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
grnglerin organik olarak birbirlerine bal bulunduklar, birbirlerine baml olduklar ve karlkl olarak birbirlerini koullandrdklar balantl tam bir btn olarak
bakar.
Bu yzden diyalektik ynteme gre, hibir doa olay,
tek bana, evresindeki olaylarn dnda ele alndnda anlalamaz; nk doann herhangi bir alanndaki
herhangi bir olay, evresindeki koullarn dnda dnlrse ve bu koullardan ayrlrsa anlamsz bir ey haline
geliverir; tersine, herhangi bir olay, evresindeki olaylarla zlmez balar asndan kendisini kuatan olaylarn onu koullandrdklar gibi dnlrse, anlalabilir
ve aklanabilir.15
Diyalektiin birinci izgisinin aklan, onun ok genel olan
niteliini gsteriyor: bu izgi, doada ve toplumda, evrensel olarak
dorulanr.
III. DOADA
Metafizik, kaba maddeyi, canl maddeyi, dnceyi ayrr;
metafizikiye gre, bunlar, mutlak olarak birbirlerinden yaltlm,
birbirlerinden bamsz ilkedir.
Ama dnce, beyinsiz varolur mu? Ve beyin, bedensiz?
Fizyoloji (canl varln ilevlerinin bilimi) bilinmiyorsa, psikoloji
(dnen eylemi inceleyen bilim) olanakszdr ve bu da sk skya
biyolojiye (genel anlamyla yaam bilimi) baldr. Ama yaamn
kendisi kimyasal sreler bilinmeden anlalamaz;16 [sayfa 60] kimyaya gelince, o da moleklleri ele aldnda, onlarn atom yaplarn
bulur; oysa atomun incelenmesi fiziin alanna girer. Eer imdi
biz, fiziin inceledii bu elerin kkenini bulmak istersek, bize
bu elerin oluumunu gsteren yeryz bilimlerine kadar gitme15
653.
16
Biz yaamn kimyasal srelerden ibaret olduunu sylemiyoruz; bu, diyalektie
aykr bir iddia oluyordu: bu konuyu ilerde yeniden ele alacaz. Biz, dnme eyleminin
fizyolojiye indirgenebileceini de sylemiyoruz. Dediimiz udur: canl varlk olmadan
canl varlk fikri olmaz; fiziksel-kimyasal bir evren olmnadan canl varlk olmaz, organizma
olmaz.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
45
miz gerekmeyecek mi? Ve buradan, yeryznn bir paras bulunduu gne sisteminin incelenmesine (astronomiye) kadar uzanmayacak myz?
Bylece, metafizik, bilimsel ilerlemeyi engelledii halde; diyalektik, bilimsel olarak kurulmutur. Kukusuz, bilimler arasnda
kendilerine zg ayrlklar vardr: kimya, biyoloji, fizyoloji, psikoloji
farkl, zgl alanlar inceler; buna tekrar dneceiz. Ama bu yzden, btn bilimler, evrenin birliini yanstan temel bir birlik oluturmaktan geri durmazlar. Gerek bir btndr. te diyalektiin
birinci izgisi bunu anlatr.
Elbette ki, karlkl etkilemenin, karlkl koullandrmann
ne olduklarn rnekleriyle iyice belirtmek yararl olacaktr.
Madeni bir yay ele alalm. Bu yay, evreleyen evrenden
ayr olarak deerlendirebilir miyiz? Yay, insanlar tarafndan (toplum)
topraktan (doadan) karlm bir madenden yapldna gre,
besbelli ki hayr. Ama daha yakndan bakalm. urada dururken,
yaymz, evreleyen yerekimi, s, oksitlenme, vb. gibi koullardan
bamsz deildir. Bu koullar, onun yalnz konumunu deil, yapsn da deitirebilir (pas). Yaya bir kurun paras asalm: bu yay
zerinde oluturduu bir kuvvetle, yay gerilir; yayn biimi belirli
bir diren noktasna kadar deiir; arlk yay zerinde etki yapar,
yay arlk zerinde etki yapar; yay ve arlk bir btn olutururlar;
aralarnda etki, karlkl balant vardr. Bundan baka; yay, molekllerden bilemitir, bu molekller birbirlerine yle bir ekim
kuvveti ile baldrlar ki, belirli bir arln tesinde yay artk gerilemez, kopar: baz molekller arasndaki ba zlmtr. Gerilmemi olan yay, gerilmi yay, kopmu yay her seferinde, molekller
arasnda baka [sayfa 61] bir ba tipi vardr. Eer yay stlrsa, molekller arasndaki balar baka bir biimde deiir (genleme). Biz
diyeceiz ki, yapsnda ve eitli biim deiikliklerinde, yay, kendisini oluturan milyonlarca molekl arasndaki karlkl etkiyle
kurulmutur. Ama bu karlkl etkinin kendisi de, yay (btnyle)
ve evreleyen ortam tarafndan koullandrlmtr: yay ve evreleyen ortam bir btn olutururlar; kendi aralarnda karlkl bir etki
yaparlar. Eer bu etki bilinmezse, o zaman yayn oksitlenmesi (pas),
yayn kopmas anlamsz, sama olaylar haline gelir. Stalin, diyalektiin birinci izgisini yorumlarken yle yazar:
Bu yzden diyalektik ynteme gre, hibir doa olay,
46
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
tek bana, evresindeki olaylarn dnda ele alndnda anlalamaz; nk doann herhangi bir alanndaki
herhangi bir olay, evresindeki koullarn dnda dnlrse ve bu koullardan ayrlrsa anlamsz bir ey haline
geliverir; tersine, herhangi bir olay, evresindeki olaylarla zlmez balar asndan kendisini kuatan olaylarn onu koullandrdklar gibi dnlrse, anlalabilir
ve aklanabilir.17
En anlaml karlkl etkileme rneklerinden biri de, canl
varlklar, onlarn varolu koullarna, ortamlarna birletiren badr. Bitki, rnein havadan oksijeni alr, ama o da havaya karbonik
gaz, ve su buhar verir. Ama bu, yalnzca, bitki ile ortam arasndaki
karlkl etkinin en basit grnmlerinden biridir. Gne nn
salad enerjiden yararlanarak, bitki, topraktan ekip ald kimyasal elerin yardmyla kendi z gelimesine olanak hazrlayan
bir organik maddeler bireimi oluturur. O gelimekteyken, ayn
zamanda, topra ve bunun sonucu olarak da, kendi trnn sonraki gelimesinin koullarn da dntrr. Ksaca, bitki, ancak,
kendisini evreleyen ortam ile birlikte vardr. Bu karlkl etki, canl varlklarn btn bilimsel teorilerinin hareket noktasdr, nk
karlkl etki onlarn varlnn evrensel kouludur: canl varlklarn
gelimesi, onlarn varlk [sayfa 62] ortamlarnn dnmlerini yanstr. Miurinci bilimin ilkesi, baarlarnn kayna buradadr. Miurin, canl trlerle ortamn birbirinden ayrlmaz bir btn olduunu
anlayarak, ortam deitirmek yoluyla trleri de dntrmeyi
baard.
Ayn ekilde, byk fizyoloji bilgini Pavlov, organizma ile
ortam arasndaki ayrlmaz birlii iyi bilmeseydi, stn sinirsel ileyi
bilimini kuramayacakt. Beyin kabuu (korteks), organizma ile ortamn karlkl etki srelerinin tamamland organdr. Organizmann tm korteksin buyruu altndadr, ama korteksin kendisi
de, her an, d ortamdan (organizmadan) gelen, gemi ve imdiki
uyarlarn buyruu altndadr. Bedende oluan btn olgular rnein bir hastalk eitli grevleri dzenleyen ve doal ortamda
insan iin toplumsal ortamda varolan koullardan ayrlmaz olan
17
653.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
47
IV. TOPLUMDA
Metafizik, toplumsal olgular birbirinden ayrr, soyutlatrr;
iktisadi gerek, toplumsal yaam, siyasal yaam da bir o kadar
birbirlerinden ayrlm alanlardr. Ve metafizik, bu alanlarn her birinin iine, binlerce blmeler sokar. Bu durum, insan yle konumalara gtrr: Amerika hkmeti, susuz Rosenbergleri elektrik sandalyesine gnderiyor, bu budalalktr, anlamsz bir davrantr. Diyalektiki bunu yle yantlar: bu idam olaynn bir anlam
vardr; Amerikan yneticilerinin btn siyasetini, yalana ve yldrmaya gereksinme duyan sava siyasetini yanstr.
Metafizikiye gre, toplumlarn tarihi anlalmaz bir eydir:
olumsallklar (yani nedensiz olaylar), sama raslantlar kaosudur.
Dnyann esasnn kesin olarak sama bir ey olduunu ne sren
filozoflar (Albert Camus gibi) vardr. Felsefe, felaket kkrtclarnn
pek iine yarar. Diyalektiki, doada olduu gibi, toplumda da her
eyin birbirine bal olduunu bilir. Eer okullar yklyorsa, bu, yneticilerin yeteneksizliinden deildir, sava siyasetleri uruna okul
48
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
binalarn zorunlu olarak feda etmelerindendir. Aragonun da belirttii gibi, yneticiler, bizim lm sremizi uzatmak iin yaam
sremizi ksaltyorlar. Her ey, yer ve zaman koullarna baldr.
Diyalektik, toplumsal olgular kavramay ve aklamay baarr, nk, diyalektik, bu olgular, kendilerini dorudan, bal olduklar ve
karlkl etki ilikisi iinde bulunduklar tarihsel koullara balar.
Metafiziki, yer ve zaman koullarn hesaba katmakszn, soyutta
kalr.
Bunun gibi, baz kiiler, 1944te, Komnist Partisinin ynettii Fransz proletaryasnn iktidar alacak gte olduuna ve bunu
yapmamakla otobs kardna itenlikle inanrlar. lk bakta
ekici bir deerlendirme ama yanl. Neden yanl? nk bu deerlendirme ancak btnle ilikisi bakmndan bir anlam olan bir
yn, keyfi olarak btnden ayryor. Daha yakndan bakalm. [sayfa
64]
lkin Direniin nitelii ve amac konusunda yanlma var. Elbette ki, devrimci parti, Komnist Partisi tarafndan ynetilen ii
snf en byk g oldu. Ama Direniin amac, proletarya devrimi
deil, lkenin kurtarlmas ve faizmin yok edilmesiydi. Byle bir
ama, her durumda Fransz biraraya toplad (byk bir kesimi
Vichy hkmetinden ban koparan burjuvaziyi blecek lde).
Direni ok eitli biimler ald: silahl savam, ii grevleri, kadnlarn al-veri konusundaki gsterileri, kyllerin rn teslim etmeyi reddetmeleri, viici bask aletinin (memurlar tarafndan)
sabote edilmesi, genlerin STOya kar, retmenlerin, bilginlerin
hitlerci gerici retimine kar savam, vb., vb.. Direni byk bir
ulusal davran oldu. Onun baat izgisi budur. Fransz komnistlerinin deeri, durumu btn iinde anlamalar oldu: onun iin
Hitlere ve su ortaklarna kar savamda geni bir ulusal cephe
kurmaya altlar, ve Direniin, halkmzn geni ynlarndan
kopmu bir tekke halinde dejenere olmasna izin vermediler. Gitgide daha ok tecrit edilmi hale gelen dmana kar 1944 ulusal
ayaklanmas byle olanakl oldu.
Eer o srada, ii snf, devrim yapmaya, sosyalizmi
kurmaya kalksayd ne olurdu? Eer, 1944te Hitlere kar sava
devam etmekteyken, komnistler, artk Fransay ve dnyay nazilerden kurtarmak szkonusu deildir, derhal proleter devrimi yapmak szkonusudur demi olsalard, ii snfnn, lkenin kurtuluu
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
49
50
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
51
layan tarihsel koullarn btnnden soyutlar, tecrit eder; diyalektiki bu koullar yeniden bulur.
V. VARGI
Ne doa, ve ne de toplum, anlalmaz bir kaos deildir:
gerein btn grnmleri zorunlu ve karlkl balarla birbirine
baldrlar.
Bu yasann pratik bir nemi vardr.
O halde, bir durumu, bir olay, bir ii kendisini meydana getiren ve aklayan koullar asndan deerlendirmek gerekir.
Her zaman olanakl olan ve olanakl olmayan hesaba katmak gerekir.
nsan kendi dileklerini gerek gibi almamaldr. Bir
devrimci iin, her eyden nce, grngleri btn gereklikleriyle ve doru olarak saptamak szkonusudur. ...
Kabul ediyorum ki, belli bir durumda, belli bir karar alnr,
ve bu durum deiince ilkin alnm olandan farkl bir
karar alnr. Baar iin koullar artk yeterli grnmyorsa, dmann nnden ekilinir; tersine, eer hareketi
iddetlendirmekte daha byk bir baar ansyla sonu
alabilmek umudu varsa, derhal savaa gidilir. Her ne
olursa, bir formlle, bir kararla bal kalnamaz, hareketimiz bu noktada tehlikeye sokulmaz.18
Eylemin koullarn unutmak, dogmatizmdir.
Elbette ki, devrimci proletaryann, diyalektiin bu birinci yasasna sayg gstermekte kar vardr, oysa burjuvazi bu yasay
unutturmak isteyecektir, nk kar buna kardr. Toplumsal adaletsizlikten szeden-lere Bu, geici bir kusurdur! diye yant verir.
Ayn ekilde, iktisadi bunalmlar, yzeysel ve gelip geici grngler olarak gsterir. Diyalektik [sayfa 68] bilimin yant: toplumsal adaletsizlik, bunalmlar, kapitalizmin zorunlu sonulardr.
Burjuva filozoflar, gerei paralara blmek ve bu yolla,
smrc snfn yararna, gerei olduundan baka gstermek
olanan salad iin metafizie taparlar. Dnce btn iin18
M. Thorez, Emekiler Yeralt Birlii Federasyonu III. Kongresinde Konuma. Fils
du Peuple, Editions Sociales, Paris 1949, s. 43.
52
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
YOKLAMA SORULARI
1. Karlkl etkiye rnekler araynz.
2. Neden, bir olgu (doal ya da toplumsal) koullarndan yaltld zaman kavranlmaz?
3. Belirli bir rnek zerinde, burjuvazinin, emekileri yanltmak
iin olaylar tarihsel koullarndan nasl ayrdn gsteriniz.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
53
NC DERS
I.
II .
III .
IV .
V.
Bir rnek.
Diyalektiin ikinci izgisi.
Doada.
Toplumda.
Varg.
I. BR RNEK
54
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
deiiklik farketmese bile, deiir. Yapraklarn ister istemez, dkecektir. Ama bundan daha az zorunlu olmamak zere, baka gller
doacak ve sras geldiinde onlar da alacaktr.
Gnlk yaamda, her eyin hareket olduunu, her eyin
durum deitirdiini; ortaya koyan binlerce rnek bulabiliriz.
Masa zerindeki u elma kmldamyor. Ama diyalektiki
yle diyecektir: bu kmldamayan elma gene de hareket halindedir; on gn sonra bugnk halinde olmayacaktr. O, yeil bir elma
olmadan nce bir iekti; zamanla ayracak, ekirdekleri dklecek. Bahvana verilen bu ekirdeklerden yeni bir aa olacak ve
ondan bir sr elma decektir. Balangta bir tek elmamz vard;
imdi ise birok. Demek ki, evrenin, grnlere karn, kendi
kendini yinelemedii dorudur.
Bununla birlikte pek ok kimse, Fontanellein gl gibi
konuurlar:
Gne altnda yeni bir ey yok. Her zaman zenginler ve yoksullar olacaktr. Her zaman smrenler ve smrlenler olacaktr. Savan sonu gelmez. vb.. Hibir ey, bu szde
bil- gelikten daha aldatc deildir. Bu, insan, edilgenlie, ii oluruna brakan bir gszle gtrr. Tersine, diyalektiki, deimenin,
her eyin kendi iindeki bir zellii olduunu bilir. te diyalektiin
ikinci izgisi buradadr: deime evrenseldir, gelime kesintisizdir.
II. DYALEKTN KNC ZGS
Diyalektik, metafiziin tersine, doann, dingin ve
duraan, durgun ve deimez bir durumda deil, kimi
eylerin doduu ve gelitii, kimi eylerin dald ve
yokolduu, srekli hareket ve deime, kesintisiz yenilenme ve gelime durumunda olduunu kabul eder.
Bu yzden, diyalektik yntem, olaylarn yalnzca karlkl bantlar ve birbirlerini karlkl koullandrmalar
[sayfa 71] asndan deil, ama ayn zamanda hareketleri,
deimeleri, gelimeleri asndan, ortaya klar ve ortadan kaybolular asndan dikkate alnmalarn gerektirir.19
Her eyin birbirine bal olduunu grdk (diyalektiin bi19
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
55
rinci izgisi).
Ama birlik olan bu gerek, ayn zamanda harekettir. Hareket, gerein ikincil bir grn deildir. Doa, art, hareket; toplum, art, hareket yoktur. Hayr, gerek, harekettir, sretir. Bu
doada ve toplumda byledir.
III. DOADA
Maddenin, onun varolu biimi, ikin znitelii olarak aklanan hareketi, en genel anlamda, basit yer deitirmeden dnceye kadar, evrende yeralan btn
deiiklikleri ve sreleri kapsar. 20
Descartes, dinginliin harekete greli olduunu kaydediyordu. Kydan uzaklaan bir geminin pupasnda oturmusam, gemiye
gre duruyorum, ama karaya gre hareket halindeyim; oysa topran kendisi de gnele ilikisi bakmndan hareket halindedir.
Gnein kendisi de hareket halinde bir yldzdr ve bu bylece sonsuza kadar gider.
Ama, Descartesa gre, hareket, yer deitirmeyle snrlanmtr: geminin bir yerden bir yere gitmesi, elmann masann zerinde
yuvarlanmas gibi. Bu, mekanik harekettir. Oysa hareketin gerei,
mekanik hareketle snrl deildir. Bir otomobil saatte yetmi kilometre hzla gidiyor: bu mekanik bir harekettir. Ama hepsi bu kadar
deildir; yer deitiren otomobil, yava yava durum deitirir; motoru, lastikleri anr. Bundan baka yamur, gne vb. otomobil
zerinde etki yapar. Her ne kadar biz, bu ayn arabadr dersek de,
bin kilometre yapm olan bir tat balangtakinin ayn deildir. Bir
an gelecek baz paralarn yenilemek, karoserini yeniden yapmak
gerekecektir vb. ta arabann btn [sayfa 72] btne kullanlamaz
hale gelecei gne kadar.
Ve ite, doada da durum ayndr. Doada hareketin ok
eitli grnmleri vardr: yer deitirme, ama ayn zamanda doann ve eylerin zelliklerinin dnm (rnein, bir cismin elektriklenmesi, bitkilerin bymeleri, suyun buhar haline gemesi, yallk
vb.).
20
Friedrich Engels, Doann Diyalektigi, Sol Yaynlar, Ankara 1996, s.8l.(talikler
bizim.G.B.-M.C.)
56
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
Byk ngiliz bilgini Newton (1642-1727) iin, hareket, mekanik hareketle, yer deitirmeyle snrlanmt. Bylece evren, durmadan ayn sreci oluturan ok byk bir saatle karlatrlabiliyordu, bylece, o, gezegenlerin yrngelerini sonsuz olarak kabul
ediyordu.
18. yzyldan beri bilimlerdeki ilerleme, hareket kavramn
nemli bir ekilde zenginletirdi. lkin, 19. yzyln, balangcnda,
enerjinin dnm bulundu.
Gitmekte olan otomobil rneini yeniden ele alalm. Byk
bir hzla giden araba bir aaca arpyor ve ate alyor. Madde
kayb var mdr? Hayr, alevler iindeki otomobil de, hzla giden
otomobil gibi maddi bir gerektir; ama bu, maddenin yeni bir
grnm, yeni bir niteliidir. Madde yokolmuyor, ama biim
deitiriyor. Maddenin biim deitirmeleri, ancak madde ile oluan
hareketin dnmnden baka bir ey deildir: madde, harekettir; hareket, maddedir. ada fizik, enerjinin dnmnn varln bize retir; enerji ya da hareketin nicelii, tamamen yeni bir
biim alrken, kendini korur; enerjinin brnebilecei biimler ok
eitlidir.
arpma sonucunda benzini ate alan otomobil olaynda,
patlarl motorda kinetik enerji haline dnen kimyasal enerji imdi
artk btnyle s (s veren enerji) haline geiyor. te yandan da,
s veren enerji (s) de kinetik enerjiye dnebilir: bir lokomotifte
tutulan s, mekanik bir harekete dnr, nk lokomotif yer
deitirir.
Mekanik enerji, elektrik enerjisine dnebilir: santral dndren alayan, elektrik enerjisi oluturur. Karlnda, elektrik
enerjisi (akm) mekanik enerjiye dnr, yani motorlar iletir. Ya
da elektrik enerjisi, s enerjisine [sayfa 73] dnr: s verir (elektrikle snma).
Ayn ekilde elektrik enerjisi kimyasal enerji verebilir: belirli
koullarda bir elektrik akm suyu oksijen ve hidrojene ayrtrr.
Ama kimyasal enerji de elektrik enerjisine dnebilir (hidroelektrik pil) ya da mekanik enerji haline geer (patlarl motor), ya da
s enerjisi olur (kmrn sobada yanmas) vb..
Btn bunlar saymak sayfalar tutabilir.
Btn bu dnmler, hareket halindeki maddeden baka
bir ey deildirler. Grlyor ki, bu dnmler, her ne kadar on-
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
57
58
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
minden kmlardr. Trler, aralarndaki ve kendileri ile evre arasndaki karlkl etkinin sonucu, kendilerini dntrmler ve dnmeyi srdrmektedirler.23
lk hayvanlardan da, temeldeki yeni farkllama ile,
hayvanlarn saysz snflar, takmlar, familyalar, cinsleri
ve trleri; en sonunda da sinir sisteminin tam gelimesine
eritii biim, omurgal hayvanlar ve gene en sonunda
omurgallar arasnda doann kendi bilincine eritii
omurgal, yani insan geliti.24
Demek ki, tm doa fizik, evren, canl doa harekettir.
Hareket, maddenin varolu biimidir. Hibir zaman,
hibir yerde, hareketsiz madde ne olmutur, ne de olabilir. Evren uzaynda hareket, her gkselcisim zerinde
daha kk ktlelerin mekanik hareketi; s, elektrik ya
da manyetik akm biiminde molekler titreim; kimyasal dalma ve bileim; organik yaam: evrendeki her tekil madde atomu, her belirli anda, bu hareket biimlerinden herhangi birine, ya da ayn zamanda birouna
birden katlr. Her hareketsizlik, her denge, yalnzca grelidir, ancak u ya da bu belirli [sayfa 75] hareket biimine
gre bir anlam vardr. Bir cisim, rnein yeryznde
mekanik denge durumunda, mekanik bakmdan hareketsiz durumda bulunabilir. Bu, onun, dnyann, tm
gne sisteminin hareketine katlmasn hi mi hi engellemedii gibi, en kk fizik paracklarnn onun ss tarafndan koullandrlan titreimlere uramalarn da,
atomlarnn kimyasal bir sre gerekletirmelerini de
engelleyemez. Hareketsiz madde, maddesiz hareket denli akl almaz bir eydir.25
Astronomi ya da fizik, kimya ya da biyoloji, bilimin inceleme
konusu her zaman harekettir.
Ama o zaman denilecek ki, btn bilginler diyalektik materyalizmi niin kabul etmiyorlar?
Kendi somut pratii iinde, her iyi aratrmac diyalektiki23
Miurinin ve retililerinin almalar deneysel olarak bize baz koullarda da bir
trn bir baka tare dnmnn olanakl olduunu gstermitir.
24
Friedrich Engels, Doann Diyalektii, s. 44-45.
25
Friedrich Engels, Anti-Dhring, s. 116.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
59
IV. TOPLUMDA
26
60
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
te burada diyalektiin ikinci izgisinin en nemli bir sonucunu gryoruz. Metafiziin rettiinin tersine, deimez bir toplum yoktur. Metafizikiye gre, gerekten, toplum deimez, ve
sonsuz tanrsal bir plan yanstt iin de deiemez: Toplumsal
dzen tanr isteidir. u halde, retim aralarnn zel mlkiyeti
kutsaldr; bu tanrsal gerei yadsyanlar maneviyat adna mahkum edilmeye layktrlar. Gnahlarn eksinler! Tanr, mlk sahiplerinin koruyucusu, serbest giriimin gvencesidir. Bununla birlikte,
gene de herhangi bir deiiklik kagelirse, o zaman bu bahtsz bir
olaydr, ama ciddi bir ey deildir, yzeyseldir; normal duruma
dnlebilir ve dnlmelidir. Ve bylece sosyalist lkeye kar alan
hal seferi de hak kazanr: mademki kapitalizm sonsuzdur, dikkafallar, yolunu arm olanlar, herkes iin ortak olan yasann
hkm altna sokmak gerekir.
Doa bilimlerinden gitgide iyice kovulan metafizik insan ve
toplumbilimlerine snr. [sayfa 77]
Doann deitirilebileceini kabul edelim; insan imdiye
kadar ne olmusa odur ve her zaman da o olacaktr. Onarlmaz
kusurlar, eksiklikleri ile deimez bir insan doas vardr. Mademki bu byledir, toplumu slah etmeyi iddia etmek neye yarar?
Sakat bir topya... Bu, ksaca Franois Mauriacn Figaronun okurlarna yz trl vaazettii ilk gnah [hristiyanlara gre btn insanlarn Ademin kiiliinde ilemi olduklar gnah .] retisidir.
Bu grn, hristiyan ideologuna zg bir gr olmas iin
daha ok eksiklikleri var. Bu gr, ne tanrya, ne eytana inanan,
ve bununla btn nyarglara kar alanm olduklarn sanarak
bu grleriyle vnen baz kk-burjuva evrelerinde yaygndr.
Elbette ki onlar kiliseye gitmezler, ama bin yllk dinin kendilerine
vasiyet ettii, insan deimezletiren metafizik gr kskanlkla ilerler. Gen retmenlere seslenen bir gazetenin byle kiliseye kar olan yazar, insanolunun en byk kusuru stne ok
ciddi bir inceleme yapyor ve bizi bir daha kmamak zere iine
hapseden, deri tulumdan szediyor. Btn yanlglara ak, zavall insan doas...
nsan soyunun smrclerinin ok iine yarayan szlanmalardr bunlar. karclarn, kr dknlerinin varlndan m yaknyorsunuz? Ne saflk... yleyse artk unu iyice bilin ki insan
byle yaratlmtr, onu deitiremezsiniz!
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
61
62
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
k, onlar, eylemleri ile bir toplum deiikliine olan inanlarn ortaya koyuyorlar.
te burjuvaziye hizmet edenler iin hogrlemeyen ey
budur. Her ne pahasna olursa olsun, emekilerin dikkatini, kendilerine olas deiikliklerin yolunu gsteren Sovyetler Birliinden
baka yana evirmek gerekir. Sovyet lkelerinde hibir eyin kkl
olarak deimediini ortaya koymay denemek iin, hibir karaalma fazla olmayacaktr. Bunun [sayfa 79] iindir ki, karaalma, zorunlu olarak sansrle birlikte, Sovyetler Birliinden gelen deiikliin
ve devrimin gereini gsteren yaynlarn yasaklanmas ile birlikte
yrtlmelidir.
Sosyal-demokrat ideoloji, tipik bir metafizik ideoloji olarak
grnyor. Bir mum sndrme aleti gibi kullanlyor. evki bomak, perspektifi bulandrmak, savalar savamdan geri ekmek.
Hibir ey, bu bakmdan, gnlk Franc-Tireur ya da Le Canard
Enchaine gazeteleri kadar anlaml deildir. Tepinme ya da yalan,
dalkavukluk ya da kfr, kanlmaz olarak, kendi deyii ile her
zaman lambaclar (bilimsel bir snf tahlili yapmay i edinebilen
maymuncuk anlamnda deyim) olacaktr gibi zararl bir fikre sonu olarak da, mademki sonunda gene ayn yere varlacak, kapitalizme kar savam vermek zahmetine demez gibi zararl bir
fikre gelinir. Bu obur papazlar gerekte dinsel anlayla yorulmulardr; esas olarak insann gszlne inanmlardr. Kendileri
batmtr, tarihi de batrmaya alrlar. Ve bunun iindir ki, gllerinden bir sahtelik akar; umutsuzdurlar.
Gerekte, deiiklik, doadan olduu gibi, toplumsal gerekten de ayrlamaz olmas bir yana, toplumlar, fizik evrenden de
ok daha abuk evrim gsterirler. lkel toplumun dalp paralanmasndan beri birbiri ardndan [balca] drt toplum biimi gelmitir: kleci toplum, feodal toplum, kapitalist toplum, sosyalist toplum.
Byle olmakla birlikte, feodal toplum da kendisini dokunulmaz
sanyordu, ve tanrbilimciler, feodal toplumda tanrnn bir eserini
gryorlard, nasl ki, bugn, Kardinal Spelmann, Amerikan trstlerini tanrnn iradesi gibi gsteriyorsa. Bu, feodal toplumun kapitalist topluma, onun da sosyalist topluma dnmesini nlemedi.
Ve imdi, Sovyetler Birlii, bir st aamaya, komnizme geie
hazrlanyor.
Bunun iindir ki, insan toplumsal bir varlk olduuna gre
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
63
64
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
65
V. VARGI
Gerei, grnmlerinden birine gtrmek, sreci, srecin
bir anna indirgemek, ve gemiin, gelecek olmamasna yetecek
kadar kuvvetli olduunu sanmak, gerein diyalektiini iyi bilmemektir.
Mac Carthyye bakp Amerika hakknda hkm vererek,
Birleik Devletlerin geleceinin de, 19 Haziran 1953 (Rosenberglerin
ldrlmesi) grnnde olacan sanan bir kimse, derin bir
ekilde yanlyor demektir. Birleik Devletlerin gelecei, daha ok,
mahkum bir gemiin kanl savunucularnn yok etmek istedikleri
yeni glerindir. Her eyden nce nemli olan, diye yazyor Stalin, gelimekte olandr. Tohum ne kadar zayf olursa olsun, gene
de yaam tar. Ve ite bu yaam btn arelere bavurarak korumaldr: onun uruna hibir aba, boa gitmemitir. Ethel ve Julius
Rosenbergin cinayete kar savam, cinayet kendilerini bulduu
zaman bile, daha az baarya ulamayacaktr. Sabahn ilk klarnn
gndz bildirileri kadar kesin bir ekilde Rosenbergler rnei de
adil ve bar bir Amerikay haber vermektedir.
Neeli ve yeil, oullarm, neeli ve yeil
Mezarlarmzn stnde bir dnya olacak30
Tarihi durdurmak gibi lgn bir umutla onlar ldrenlere
gelince, onlar daha imdiden bir lden de ok ldrler. [sayfa 83]
Deiiklik anlay, yeni anlay, ite metafizikide eksik olan
budur. Tersine, her ortamda, her durumda, diyalektikinin stnln salayan ey de budur. Marksizme yaratc gcn veren
budur: marksizm, her derde deva, mekanik olarak her duruma uygulanabilen bir reeteler stoku deildir; deiikliin bilimidir, deneyle zenginleir. Metafiziki, tersine, deien eye kar kaytszdr;
iki dnya sava oldu, yleyse bir ncs de olacaktr diye
dnr. Onun evresinde her ey deiir, ama o, gzlerini yumar.
Burjuvazi bu gibi deerlendirmeleri karna uygun bulur: varln
srdrmeyi dledii iin, coplarn havada fr dnn bir kuvvet
30
Ethel Rosenbergin Oullarna iir, Lettres de la Maison de la Mortda, Editions
Gallimard.
66
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
belirtisi olarak alan yzeysel bir gzlemciye sapasalam grnd anda bile, egemenliinin sonuna geldiini ortaya koyan diyalektikten d patlar burjuvazinin.
Bunun iindir ki, diyalektiin ikinci izgisini yorumlarken
Stalin yle yazyor: ... eylemimizi, u an iin egemen gc temsil
etseler de, artk gelimeyen toplumsal tabakalar zerine deil, u
anda egemen gc temsil etmeseler de gelien, gelecei olan toplumsal tabakalar zerine kurmalyz.31
Bilimsel tutum, burnunun ucundakinden ileriye varmamak
deil, neyin lmekte, neyin domakta olduunu anlamak ve btn
ilgiyi domakta olann stne toplamaktr. Her eyi ayn plan zerinde yerletirmek, geree sayg gstermek deildir, gerei yanl
gstermek, bozmaktr; nk gerek, harekettir. Marksistler uza
grmesini bilirler, nk onlar btn gerei, oluu iinde dikkate
alr, deerlendirirler: bu yzden, komnistler, gerek diyalektikiler, daha bandan beri, baz sosyalist liderlerin onu bir refah dnemi olarak kabul ettikleri zaman bile, Marshall plannn iinde
tohum halinde bulunan her eyi aa kardlar.32
Stalin, SSCBde Sosyalizmin Ekonomik Sorunlarnda yalnzca yzeyde olan d olaylar grenleri grlemez biimde anlk
etki yaparlarsa da, olaylarn seyrini daha az belirlemeyen derindeki gleri grmeyenleri eletirir. [sayfa 84]
Herkes iin, zellikle militan iiler iin u ok nemli bir
tanttr: lkin komnist iilerle sosyalist iiler arasnda uradan
buradan balanan, sonra ynlarn yreinde gelecek zafer inancn douracak lde genileyen eylem birlii, ite doan ve gelien g, ite yenilmez, frtna haline gelen meltem, btn engelleri silip sprecek g. Grleri birbirinden ayrlan, ama karlar birbirleriyle birleen emekiler arasnda bir eylem birlii
kurmak iin gnlk savam, diyalektiin ikinci yasasna uygundur. 1958 Austos grevlerinin genilii ve hz, emekilerin hibir
kategorisinin eylemsiz ve hareketsizlik iine dmediini gstermitir.
Tersine, sekter olan metafizikidir. arkadann sosyalist
ya da hristiyan olduu bahanesiyle onu ortak eyleme davet et31
32
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
67
meyi reddeder. Bylelikle byk deime yasasna gzlerini kapar: ilkin snrl, sonra daha geni ortak bir ama uruna birlik halinde bir eylemde, bu emekinin bilinci deimeye urayacaktr:
omuzomuza yaplan bir eylem, kayglar, nyarglar ortadan kaldrr. Sekter olan, sanki kendisi her eyi hemen bir rpda renmi
gibi dnce yrtr. Devrimci olarak doulmadn, sonradan
devrimci olunduunu unutur. Kendisinin renecek daha ok eyi
olduunu, onun iin de bakalarna svp saymaktan ok kendisine svp saymas gerektiini unutur. Gerek devrimci, diyalektiki olarak, yeninin ykseliine elverili koullar yaratandr.
Sosyalist liderlerin, birlii nlemek istei kendini ortaya koyduka,
gerek devrimci, sosyalist emekilere kar tutumuyla, kendi birlik
isteini daha ok ortaya koyar. [sayfa 85]
YOKLAMA SORULARI
niz.
68
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
DRDNC DERS
DYALEKTN NC ZGS
NTEL DEKLK
I.
II .
III .
IV .
V.
Bir rnek.
Diyalektiin nc izgisi.
Doada.
Toplumda.
Varg.
I. BR RNEK
Suyu strsam scakl derece derece ykselir. Suyun scakl 100 dereceye vardnda, su kaynama haline geer: su, su buhar
olarak deiir.
te iki eit deiiklik. Isnn gitgide artmas bir nicelik deiiklii oluturur. Yani, suyun tuttuu scakln nicelii (miktar)
artar. Ama belirli bir anda su durum deitirir: sv nitelii kaybolur;
gaz haline gelir (bununla birlikte kimyasal yaps deimez).
Basit nicelik (miktar) artna (ya da azalna), nicel deiiklik
diyoruz. Bir nitelikten baka bir nitelie geie, bir durumdan baka
bir duruma (rneimizde sv durumundan gaz durumuna) geie,
nitel deiiklik diyoruz.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
69
70
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
cel deimelerin nitel deimelerle sonulanmad basit bir byme sreci olarak dnmez, ama nemsiz,
gzle grnmeyen, iin iin deimelerden, gzearpan,
kkten deimelere, nitel deimelere geen, nitel deimelerin kademeli olmad, ama hzl, an olduklar, bir
durumdan teki duruma sramalarla geerek gerekletikleri bir gelime olarak ele alr; bu deimeler olumsal (olabilir ya da olmayabilir) deillerdir, zorunludurlar;
farkna varlmayan ve dereceli, hissedilmeyen ve nicel
deimelerin birikiminin sonucudurlar.33
Bu tanmlamann baz ynlerini iyice belirtelim.
Nitel deiikliin bir durum deiiklii olduunu bir nceki
paragrafta sylyorduk: sv durumundaki su, su buhar durumuna
geliyor: ya da sv su, kat su (buz) oluyor. Yumurta, civciv oluyor.
Gonca, iek haline geliyor. Canl varlk lyor, ceset oluyor.
Gelime: ortaya kan ey, yava yava ve belirsiz gelimitir.
Bir tansk yoktur ortada, yalnz diyalektikinin ap ortaya karabilecei yava bir hazrlan vardr. Maurice Thorez, Fils du Peuple adl
kitabnda (s. 248) Sosyalizm, kapitalizmden, kelebein kozasndan
kmas gibi kacaktr. diyor.
Srama: bir adayn seilmesi iin 60.223 oy gerekiyorsa, ite
tam 60.223nc oy, adayn milletvekili olmasn salayan nitel sramay gerekletirir. Bununla birlikte, bu srama, bu abuk ve anlk
deiiklik, seim oylarnn dereceli ve hissedilmez bir birikimiyle
hazrlanmt: 1+1+1... te nitel srayn, kkl deiikliin ok
basit bir rnei.
Ayn ekilde, iek, yava bir olgunlamadan sonra birdenbire aar. Bunun gibi, birdenbire gze grnr bir ekilde patlak veren devrim, yava bir evrimin hazrlad [sayfa 88] sramal bir deiikliktir.
Ama bu demek deildir ki, btn nitel deiiklikler, bunalmlar, patlamalar, biimini alrlar. yle olaylar vardr ki, burada, yeni
nitelie gei, dereceli nitel deiikliklerle oluur. Stalin, Dilbiliminde Marksizm zerine adl yazsnda, dildeki dnmlerin, dereceli nitel deiikliklerle olutuunu gsterir.
Ayn ekilde, birbirine dman snflara blnm toplumun
33
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
71
bir st retim ilikisine geii sramalarla olurken, sosyalist toplumun gelimesi, bunalmsz, dereceli nitel deiikliklerle gerekleir.
Stalin yle yazyor:
Sekiz-on yllk bir sre iinde, lkemizin tarmndan,
burjuva dzenden, bireysel kyl iletmecilii dzeninden, sosyalist kolhoz dzenine geii baardk. Bu, kyde eski burjuva ekonomik dzeni tasfiye edip, yeni, sosyalist bir dzen yaratan bir devrim olmutur. Oysa, bu
kkl dnm, patlama yoluyla yaplmad, yani varolan iktidarn devrilmesi ile ve yeni bir iktidarn yaratlmas ile deil, eski krsal burjuva dzenden yeni bir dzene
tedrici geile yaplmtr. Bu devrim bu ekilde yaplabildi, nk bu, yukardan yaplan bir devrimdi, nk
bu kkl dnm, varolan iktidarn giriimi zerinde
ve kylln esas ynnn destei ile baarld. 34
Gene bunun gibi, sosyalizmden komnizme gei de bir
nitel deimedir, ama bunalmsz gerekleen bir nitel deimedir,
nk, sosyalist dzende marksist bilimle donatlm insanlar, kendi
tarihlerinin efendileridir, nk sosyalist toplum uzlamaz kart
snflardan olumamtr.
Bylece grlyor ki, her olayda nitel deiikliin ald zel
nitelii incelemek gerekir. Her nitel deimeyi mekanik olarak patlamayla zde tutmamaldr. Ama, nitel deiikliin brnd
biim ne olursa olsun, hibir zaman hazrlanmam bir nitel
deiiklik yoktur. Evrensel olan, nicel deiiklik ile nitel deiiklik
arasndaki zorunlu badr. [sayfa 89]
III. DOADA
Bir litre su alalm. Bu hacmi iki eit paraya blelim; blme,
cismin yapsn hibir ekilde deitirmez; yarm litre su gene sudur. Bu ekilde blmeye devam edebilir ve her seferinde daha
kk paralar elde ederiz: Bir yksk dolusu su, bir toplu ine
ba kadar su... su, hep sudur. Hibir nitel deime yoktur. Ama bir
an gelir, su moleklne varrz.35 Su molekl, iki hidrojen atomu
J. Stalin, Dilbiliminde Marksizm zerine, Son Yazlar, 1950-1953, s.32.
Bir cisim, hangisi olursa olsun molekllerden olumutur. Molekl, belirli bir
kimyasal bileimin en kk miktardr. Molekln kendisi, atomlardan kurulmutur. Bir
34
35
72
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
ile bir oksijen atomu tar. Blmeye devam edebilir, su molekln paralarna ayrabilir miyiz? Evet, uygun bir yntemle bunu yapabiliriz. Ama o zaman elde ettiimiz ey artk su deildir, hidrojen
ve oksijendir. Bir molekl, suyun blnmesi ile elde edilen hidrojen ve oksijen, artk, suyun zelliklerine sahip deildirler. Herkes
bilir ki, oksijen alevi besler, su ise yangn sndrr.
Bu rnek, diyalektiin nc yasasnn parlak bir aklamasdr: nicel deime (burada su hacminin dereceli olarak blnmesi) zorunlu olarak bir nitel deiiklie gtrr (nitel bakmdan
sudan farkl olan iki cismin birdenbire aa kmas).
Doa bylesi srelerle doludur.
Niceliin nitelie ve niteliin nicelie dnmesi yasas [n], .... biz, .... doada, her durum iin ayr saptanm
bir biimde, nitel deimeleri ancak (enerji denilen) madde ya da hareketin nicel eklemeleri ya da nicel eksilmeleri ile ifade edebiliriz.36
Engels de birok rnek verir:
Oksijende olduu gibi, iki atom yerine atom bir
molekl halinde birleirse, koku ve tepki bakmndan
normal oksijenden olduka farkl olan ozonu elde ederiz. Ve ayrca, [sayfa 90] oksijenin nitrojen ya da slfr ile
birletii ve bunlarn her birinin nitelik bakmndan tekilerden farkl bir madde ortaya kard eitli oranlar!
Gldrc gaz (nitrojen monoksit, N2O), nitrik anhidritinden (nitrojen pentoksit, N2O5) ne kadar farkldr! Birincisi gaz, ikincisi normal scaklkta kat kristal bir maddedir. Ve bileim bakmndan btn fark, ikincisinin birincisinden be kat fazla oksijen iermesi, ikisinin arasnda
fazladan nitrojenin oksidi daha bulunmasdr (NO,
N2O3, NO2) ki, bunlarn her biri teki ikisinden ve birbirlerinden nitel olarak farkldrlar.37
Mendelyefe kimyasal elementlerin bir snflamasn yapmak
atom bir elementin bileime girebilen en kk parasdr. Basit bir cismin (oksijen,
hidrojen, azot vb.) moleklleri, zde (oksijenin, hidrojenin, azotun vb.) atomlar ierirler.
Bileik bir cismin moleklleri (su, mutfak tuzu, benzin) bileimin iindeki eitli cisimlerin
atomlarn ierirler.
36
Friedrich Engels, Doann Diyalektii, s. 75.
37
Friedrich Engels, Doann Diyalektii, s. 78.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
73
olanan salayan, bu nitelik ile nicelik arasndaki zorunlu badr:38 elementler byyen atom arlklarna gre sralanmlardr.39
Elementlerin bu en hafiften (hidrojen) en ara (uranyum) doru
nicel bakmdan snflanmas, onlarn nitel bakmdan ayrlklarn,
zellikle farklarn ortaya karr. Bylece dzenlenip hazrlanan bu
snflama, gene de baz boluklar tayor. Mendelyef, bu durumdan, doada, nitelikleri bakmndan henz bilinmeyen, bulunacak
yeni elementler olduu sonucunu kard: bu elementlerden birinin kimyasal zelliklerini nceden aklad, sonradan bunun gerekten varolduunu gsterdi. Mendelyefin yntemli snflamas
sayesinde, doada varolmayan ondan fazla kimyasal element, nceden tasarlanabildi ve elde edilebildi.
Nkleer kimya (ki atom ekirdeini inceler) bir yandan bilgi
alanmz nemli bir ekilde geniletirken, nitelik ve nicelik arasndaki zorunlu ban byk neminin daha iyi anlalmasna da
olanak salad. Bylece Rutherford, nitrojen atomlarn helyonlarla
(radyum atomunun blnmesi ile elde edilen atom cisimcikleriyle) bombardman ederek [sayfa 91] nitrojen atomlarnn oksijen atomlar haline gelmek zere baka bir maddeye evrilmelerini
gerekletirdi. Dikkate deer bir nitel deiiklik. Oysa bu deiikliin
incelenmesi gsterdi ki, bu nitel deiiklik, bir nicel deiiklik tarafndan koullandrlmtr: helyonun etkisiyle nitrojen ekirdei,
ki 7 proton40 tar, bunlardan birini kaybeder; ama helyon ekirdeinin iki protonunu tutar. Bu da 8 protonlu bir ekirdek, yani
bir oksijen ekirdei oluturur.
Yaam bilimleri de bize birok rnekler sunarlar. Gerekten
de canl doann gelimesi ayn srelerin ark ve basit bir yinelenmesiyle aklanamaz: byle bir gr, evrimi anlalmaz klar; bu,
ksaca klasik genetiin (zellikle Weismannn) grdr. Bu
gre gre, canl varln oluu, soydan geme bir tzde (genlerde) btn olarak ve nceden iinde bulunmaktadr, bu tzn kendisi, her trl deiiklikten uzak, evrenin etkisinin dndadr. Bu
38
Element, basit bir cismin ve ondan gelme bileiklerin btn eitlerinin ortak
parasdr. rnek: kkrt, btn kkrt eitlerinde ve btn kkrt bileiklerinde kendini
korur. 92 tane element vardr: cisimler arasndaki karlkl kimyasal etkiler srasnda,
bunlar niteliklerini korurlar. Ama elementlere evrilirler (radyoaktivite).
39
Bir elementin atom arl, bu elementin atomunun arlnn, bir tip elementin
(hidrojen ya da oksijen) atomunun arlna orantsdr.
40
Proton ve ntron, atom ekirdeini oluturur.
74
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
75
76
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
kn, tretimi, bir tanr esini olarak deerlendirir, ya da raslantya balar. Tretim (teknikte, bilimlerde, sanatlarda ve baka alanlarda) gerein zihindeki yanssndan oluan ve insan pratiinin
belirsiz kk deiikliklerinin birikimiyle hazrlanm olan bir nitel deiiklik deil midir? Bunun iindir ki, byk bulular, ancak
kendilerini olanakl klan nesnel koullar gerekletii zaman
yaplmlardr.
Semi olduumuz son rnekler (duyumdan kavrama gei;
uzun bir pratik sonucu ortaya kan tretim) nitelik-nicelik srecinin nemli bir ynn belirtmemizi salamaktadr. Eski nitel durumdan yeni nitel duruma gei, gerekte [sayfa 94] ok kez bir ilerlemedir. O halde bu, aa olandan stn olana bir geitir. nsan,
kavrama (bilincin st biimine) varmak zere duyumu (bilincin
alt biimini) at zaman da bu byledir. Ama, canl-olmayann
canlya nitel geiinde de ayndr; byle bir durum deiiklii kesin
bir ilerleme oluturur. Bu gibi nitel deiikliklerle sonulanan bir
hareket de, Stalinin yazd gibi durmadan ilerleyen ve ykselen
bir harekettir.44
Toplumlarn gelimesinde de bunun ayn olduunu greceiz.
IV. TOPLUMDA
Bundan nceki dersimizde doa gibi toplumun da bir hareket olduunu ortaya koyduk.
Bu hareket, nicel deiikliklerden nitel deiikliklere doru
gider.
Lenin, bunu, daha, 1887de, Kazan niversitesinde renciyken, anlamt ve daha o zamandan devrimci eyleme katlm
olan Lenin, kendisine, Kendinizi bir duvara arpyorsunuz diyen
polis komiserini: Bir duvara m? Evet ama o duvar rm! Bir
vuruta yklr, diye yantlyordu. Gerekten de arlk, tpk iddetli
yamurun etkisi altndaki duvarlar gibi, yldan yla rmt; Lenin, nitel deiikliin (dzenin yklmasnn) yakn olduunu anlyordu.
Toplumun nitel dnmleri, byle yava gelien nicel
44
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
77
srelerle hazrlanmtr.
Devrim, (nitel deiiklik), u halde, bir evrimin (nicel deiikliin) zorunlu tarihsel rndr. Stalin, toplumsal hareketin nitel ynyle nicel ynn ok gl bir biimde tanmlamtr:
Ve bu yzden, diyalektik yntem, hareketin iki biimi olduunu syler: evrimci ve devrimci [hareket].
lerici unsurlar, gnlk etkinliklerini kendiliklerinden
srdrdkleri ve eski dzeni, kk, nicel deiimlere
[sayfa 95] urattklar zaman, hareket evrimcidir.
Ayn unsurlar, birletikleri, bir tek grle donandklar ve eski dzeni yok etmek ve yaama nitel deiiklikler
getirmek, yeni bir dzen kurmak amacyla dman kampn sprp getikleri zaman, hareket devrimcidir.
Evrim, devrimi hazrlar ve ona ortam yaratr; devrim,
evrim srecini tamamlar ve onun daha ileri etkinliini
kolaylatrr.45
Ve Stalin, bu tahlilini, 1905 olaylaryla aklar. 1905 Aralk ay
gnlerinde, proletarya, ayaklanarak silah depolarna hcum etti,
ve gericilie kar bir saldrya geti.46 Gericiliin kalesine yrd.
Devrimci hareket, proletaryann bar gelime koullar altnda,
tek tek grevler ve kk sendikalarn kurulmas ile yetindii47 nceki yllarn uzun evrimiyle hazrlanmt.
Ama ayn ekilde, 1789 Fransz Devrimi, yz yllk bir snf
savamyla hazrland. Birka yl iinde (1789, 1790 ...) Fransada
yle dikkate deer nitel deiiklikler oldu ki, nicel deiikliklerin
derece derece birikimi olmasayd, yani burjuvazinin ii bitiren en
son saldrsna gelinceye, ve kapitalistleri iktidara getirinceye kadar
feodaliteyi hrpalad saysz ksmi savamlar olmasayd, bu nitel
deiiklikler olanakl olamayacaklard.
Ekim 1917 Sosyalist Devrimine gelince, bu nitel deiikliin,
bu olayn nasl bir sr nicel deiiklikler tarafndan hazrlanm
olduu SSCB Komnist Partisi (Bolevik) Tarihinde okunabilir. Eer
45
J. Stalin, Anarizm mi? Sosyalizm mi?, Sol Yaynlar , Ankara 1978, s. 16. Eluard
n,dizelerini anmsayalm (Paul Eluard, Pomes, Editions Gallimard, 1951, s. 302):
Birka kiiydiler
Birden oaldlar.
46
J. Stalin, Anarizm mi? Sosyalizm mi?, s. 16.
47
J. Stalin, Anarizm mi? Sosyalizm mi?, s. 16.
78
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
1914-1917 dnemi renilmek istenirse VI. ve VII. Blmleri incelemek gerekir: bu blmler, yn hareketinin, sonucu belirleyen bu
yllar iinde, iktidarn sovyetler tarafndan alnna kadar hangi yolla genileyip yayldn anlatmaktadr. [sayfa 96]
(Bu dersin III. kesiminin sonunda yaptmz gibi) burada
da nitel bakmdan eski durumdan yeni duruma geiin bir ilerleme oluturduunu gznne almak uygun olur. Kapitalist durum,
feodal durumdan stndr; sosyalist durum da kapitalist durumdan stndr. Devrim aadan ste geii salar. Niin? nk
devrim, toplumun ekonomik dzenini, retici glerin gelimesinin
gerekleri ile uygun bir hale getirir.
Toplumsal hareketin nitel yn ile nicel ynn hibir zaman ayrmamak ve onlar zorunlu balantlar iinde deerlendirmek ok nemlidir. Yalnzca birini ya da tekini grmek, ok nemli
ve derin bir yanlgya dmektir.
Yalnz evrimi grmek, toplum dnmlerinin devrimsiz
gerekletirileceini kabul eden reformculua batmak demektir.
Gerekte, reformculuk bir burjuva grdr: ii snfna kapitalist retim ilikilerinin savamsz giderilebilecei sansn verirler.
Reformculuk, devrimin dmandr, nk ... burjuva dzenin devrimci yolla alaa edilmesine kar, alan snf blmek ve zayflatmak ve burjuvazinin egemenliini srdrmek amacyla yklmas
kanlmaz olan dzenin ksmen de olsa onarlmasn48 ver.
Reformculuk, Jules Moch gibi, Blum gibi kendilerini kapitalizmin sadk temsilcisi ilan eden sosyalist liderler tarafndan yayld. Kautskynin durumu da aynyd. Kautskyye gre, emperyalist
kapitalizm kendiliinden sosyalizm haline deiecekti. Bu marksizm kalpazanlar, diyalektii hie sayarak, szde bir ahenkli evrimin genel yasasna bavuruyorlar. Bylece ii snfnn karlarna
ihanetlerini hakl gstermeye alyorlar. Onlarn program, ... devrim dncesine kar, devrim umutlarna kar (reformcunun
gzne byle umutlar belli-belirsiz grnr, nk o, ada ekonomik ve siyasal elikilerin derinliini anlamaz) sava; gleri
rgtlemek ve zihinleri devrime hazrlamak yolundaki her eyleme
kar savatr.49 [sayfa 97]
48
49
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
79
80
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
zalara bir arlk vereceini anlatrlarsa, dilekenin gerek bir deeri ve gc olabilir ve olacaktr.
Maurice Thorez, ortaya koydu ki, dileke, ... tabanda bir
tek cephenin gereklemesine yardm ediyor. Her imza dolaysyla, birliki olan, federasyona bal bulunan, zerk olan ya da rgtl olmayan i arkadalar arasnda grme ve tartmalar olacan
tahmin etmek kolaydr. Herkes kendi fikrini dile getirir, kendi tercihlerini syler. Bununla birlikte herkes, postaclarn byk ounluunun, belki de hepsinin bilinli gsterisinin kesin bir etkisi
olacan kabul eder. uras aktr ki, birliki sendikal, dilekeyi
imzalarken ve imzalattrrken geliecek olan hareket hakkndaki
fikrini sylemitir. rnein, dileke komitelerinin seimi nerisinde bulunmutur. Bir grev olanandan szetmitir. Federasyona
bal ya da rgtsz arkadalar kendisini dinlediler, ona itirazlarn
sylediler. Onu daha tam, daha geni aklamalar yapmaya zorladlar. Bu, meyveler verecek olan bir ortak eylemin temeldeki ilk
yaklamasdr.
... yn eylemi zerinde gevezelik etmemek, ama proleterlerle birlikte ve onlarn banda, snf savamnn en yksek
biimlerine ulaabilmek iin ynlarn en gsterisiz protesto biimlerini ortaya koymay, rgtlendirmeyi ve desteklemeyi renmek...50 gerekir.
Gerekte, emekiler, bu ksmi savamlarda yeri doldurulamaz bir deneyim biriktirerek, kendi kendilerini eitirler. Gsterisiz,
ama ortaklaa bir hak davas uruna yrtlen gnlk eylem, daha
geni alan, daha byk nemi olan bir eyleme yolaar. Emekilerin amalarn ve bu amalara varma yollarn kardee tarttklar
ve kararlatrdklar alt kademe komitelerini kurmak, ite bir tek
cephenin koulu. [sayfa 99] Eer bu sabr isteyen i gereklemezse,
kesin deiiklikler nasl elde edilir? Ayn ekilde, milyonlarca imzalarnn birikimiyle, yiit kiiler, sonunda, Henri Martini zindandan kartan devlet bakannn imzasn da kopardlar.
te bylece diyalektiin nc yasas, bize pratik nemini
ve verimliliini gsteriyor. Tek cephenin gereklemesinin ve Fransz
ulusunun, ii snfnn evresinde toplamasnn, en bilinli emekilerin iyerlerinde ve brolarnda srdrdkleri gsterisiz ve sabrl
50
Maurice Thorez, uvres, kitap II, c. IV, Editions Sociales, 1951, s. 129, 130 ve 131.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
81
82
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
83
84
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
BENC DERS
I.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
85
86
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
87
88
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
89
90
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
91
92
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
93
94
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
95
62
V. . Lenin, Diyalektik Sorun zerine, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 414
(aktaran: Mao e-tung, eliki zerine, Teori ve Pratik, s. 59). Ayrca bkz: V. . Lenin,
Marx-Engels-Marksizm, Ankara 1976, s. 337.
96
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
ALTINCI DERS
I.
elikinin evrensellii.
a) Doada.
b) Toplumda.
II . Uzlamaz kartlk ve eliki.
III . Kartlarn savam, dncenin devindiricisi.
I. ELKNN EVRENSELL
Her deiikliin devindiricisi, eliki, evrenseldir. elikiden
szedildii zaman, idealist filozoflar, yalnzca, fikirlerin savamn
anlarlar. Onlara gre, ancak birbirlerine kar olan fikirler arasndaki eliki kavranabilir. Bir de szcn gnlk kullanl anlam
kalyor (tersini, kartn sylemek gibi). Ama fikirler arasndaki
eliki, elikinin bir biimi olmaktan baka bir ey deildir: eliki,
dnyann her yannda bulunan nesnel bir gerek olduu iindir ki
znenin iinde de bulunur, (dnyann bir paras olan) insanda
da bu byledir.
Her sre (doal ya da toplumsal) elikiyle aklanr. Ve
bu eliki, sre devam ettii srece vardr: ve hatta aka belli
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
97
olmad zamanda da vardr. Bir nceki derste bunun [sayfa 117] rneini su deneyinde (s. 90) grdk. Toplumlar plannda, Mao etung, Sovyet filozoflar tarafndan eletirilen baz teorisyenlerin
yanlgsn aklyor. Bu teorisyenler Fransz Devrimini tahlil ederken, devrimden nce, iilerin, kyllerin ve burjuvazinin
oluturduu birlikte, elikiler olmayp, yalnz farklar olduu iddiasndaydlar. Bunlar anti-marksist grlerdir.63
Onlar unutuyorlar ki, her ayrlkta zaten bir eliki yatmaktadr ve ayrlk bir elikidir. Daha burjuvazi ve proletarya ortaya kar kmaz, emek ile sermaye arasnda bir eliki domutu; yalnz
bu eliki, derinlememiti, ite o kadar.
Eer gerekte, daha srecin balangcnda eliki varolmasayd, o zaman sreci bir d kuvvetin gizemli mdahalesi ile
aklamak gerekecekti: oysa bundan nceki derste (3-a) her ne
kadar sre iin gerekli iseler de, d koullarn, i elikilerin yerini tutamayacaklarn grdk. elikiler, az gelimi de olsalar,
ok gelimi de olsalar, srekli, kalcdrlar. Zaten bunun iindir ki,
doal ya da toplumsal bir sreci, ancak o srecin elikisi ya da
elikileri yeteri kadar gelimi ise inceleyebiliriz. Bu yzden, kapitalizmi 1820de bilimsel olarak incelemek olanakl deildi, nk
onun z henz gelimemiti; onun ancak baz ksmi grnleri,
baz yanlar yakalanabilirdi, ite Marxtan nce gelenlerin yaptklar
da budur. Ayn ekilde eer yeterince bymemise, bir bitki bilimsel olarak incelenemez. Ancak yeni balam durumda olan bir
sre hakknda sahip olunan bilgiyi gnnden nce genelletirmek,
bu srecin nemli ynlerini ihmal etmek demek olacana gre,
bu, metafizik bir tutumdur.
Bir kere, kartlarn savamnn evrensel niteliini (her zaman ve her yerde) kesin olarak saptadktan sonra, birka somut
rnek grelim: [sayfa 118]
a) Doada
Bundan nceki dersimizde su rneini verdik: suyun sv
durumundan gaz durumuna, sv durumundan kat durumuna nitel dnmn aklayan, kartlarn savamdr. Gerekte, btn
63
98
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
99
100
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
alttakine, yeniden eskiye doru bir dntr diyebiliriz. Buna karlk, trn genel gelimesi, yeninin eski zerinde baars, alttakinden sttekine doru bir ilerlemedir. u halde yaam ve lm, sonsuz
bir ekilde kendini koyan ve zlen bir elikinin iki yndr. Doa, bylece, dnr, her zaman ayn, bununla birlikte her zaman
yeni.67
Matematik de, hem de en basit dzeyinde, kartlar yasasna daha az bal deildir. Elementer cebirde, (a-b) karmas (b+a) toplamasdr. Bu kartlarn birlii, toplama toplamadr,
karma da karmadr diyen saduyuya aykr grnmyor mu?
Saduyunun hakk var ama ksmen: cebir ilemi, hem kendisi,
hem de kartdr. Matematik dnce, evrenin yasalarndan kaamaz ve matematik dnce de [sayfa 121] evren gibi, ancak diyalektik olduu lde geliir. Engels, diyalektik asndan incelenmi
matematie ok dikkate deer sayfalar ayrd.68
b) Toplumda
Toplumsal gerei oluturan btn sreler de, ayn ekilde,
elikilerle aklanrlar. Ve hepsinden nce toplumun kendi
oluumu. Gerein nitel bakmdan yeni bir yn olarak, insan toplumu, aslnda, doa ile bugnk insandan ok, st-maymunlara
yakn olan uzak atalarmz arasndaki savamn rndr. Bu savamn somut ierii, ayn zamanda, hem doay dntren hem
de insanlar dntren, emek oldu ve olmakta devam eder. Toplumlarn kkeninde, atalarmz, varlklarn srdrme savamnda
67
Doadaki kartlar derinliine incelemek isteyen okurlar, Engelsin Doann
Diyalektii adl yaptndan yararlanmaldrlar.
Gzlem: Doada kendini gsteren diyalektik g, daha antikada, eitli byk
zekalarn (rnein Yunanl Herakleitosun) dikkatini ekmitir. Ve daha sonra, Leonardo
da Vincide, bu doal diyalektii tahlil nsezisi grlr. Bu konuda, u ilgin paradan bir
fikir edinilebilir:
Kendini besleyen her eyin bedeni durmadan lr ve durmadan yeniden doar. ...
Ama eer o beden bir gn iinde yokolduu kadar yenilenirse, harcand kadar yeniden
doacaktr; tpk mum nn, aadan ok hzl bir sv akm sayesinde, mumun yaln
beslemesi, yukarda, kendini yok eden ve, snerken, parlak bir k durumundan, isli bir
duman durumuna dnen eyi durmadan yenilemesi gibi; bu dumann srekli olmas
gibi, bu lm de sreklidir ve bu dumann sreklilii besinin srekliliinin tpksdr ve
k, kendi kendisinin devinimi ile, bir anda tamamen lm ve tamamen yeniden
domutur.
68
Bkz: Friedrich Engels, Anti-Dhring, Doann Diyalektii.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
101
biraraya toplayan emek vardr. Hayvandan insana nitel geii gerekletiren, emektir. Marx, toplumu yaratan kartlarn savam
olarak emein kesin roln bulmakla, pek byk nemi ve deeri
olan bir bulu yapt; genel teorisi tarihsel materyalizm olan toplumlar bilimini kurdu. Emek (insan ve doann birlii, ama kartlar
olarak birlii) konusunda, toplumlarn bu ana elikisi konusunda,
Doann Diyalektiinden Maymundan nsana Geite Emein
Rol adl esiz blm okumak ok yararl olacaktr.69
Ama eliki orada durmaz. lkel komnden sosyalist topluma, komnist topluma kadar tarihin devindiricisi elikidir ve tarihsel materyalizme ayrlm olan dersler, bu hareketi daha yakndan
tahlil edecektir. Yeni retici gler ile eski retim ilikileri arasndaki temel eliki. Belli bir andan balayarak da snflar arasndaki
eliki, yani snflarn savam. Smrc snflar ile smrlen
snf arasndaki savam byk kartlar yasasnn, belli bal, nemli
bir yndr. Snf savamnn roln, hatta varln yadsyabilmek
iindir ki, marksizm kalpazan Blum, diyalektik [sayfa 122] materyalizmi (yani dorudan doruya kartlarn savamn) reddetti.
Belirli bir toplumsal dzeni alrsak, grrz ki, o da, ayn ekilde, bir temel eliki ve gelimekte olan ikincil elikilerle aklanr. retim aralarna sahip olan kapitalist burjuvazi ile proletarya
arasnda eliki olmakszn, kapitalizm olmaz. Bu kapitalizm, duraan deildir, dnr: bylece ilk dnemin kapitalizmi, yani rekabeti kapitalizm, ikinci bir dneme, tekelci kapitalizme dnr
rekabet gerekte, en gl kapitalistlerin zaferini salar ve ite o
zaman rekabetten ortaya kan, ama onu aan tekelci kapitalizm
haline gelir. Rekabet, kendi kartna dnr.
Kapitalizmi oluturan elikilerin derinletirilmi tahlilini
Marxn Kapitalinde bulabileceksiniz.
II. UZLAMAZ KARITLIK VE ELK
Sk sk u soru sorulur: Kapitalizm, burjuvazinin karlar ile
proletaryann karlarnn ortadan kaldrlamaz bir ekilde birbirine
kar olduklar bir smr dzeni olduuna gre, i elikisiz kapitalizm olamaz. Ama sosyalizm btn elikilerin sonu olmayacak
69
102
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
103
eliki, daha st bir birlikte zlecektir. Politeknik eitim, her bireyi, ayn zamanda hem tekniki, hem de bilgin yapan bu birliin
koullarn yaratr.
O halde grlyor ki, burjuvazi ile proletarya arasndaki uzlamaz kartln sonu, elikilerin sonu anlamna gelmez. Lenin, bu
konuda Buharini eletirirken, Uzlamaz kartlk ile eliki tamamen farkldr diyor. Sosyalizmde uzlamaz kartlklar yokolur,
ama elikiler vardr.71 [sayfa 124]
Gerekte, ilerlemenin devindiricisi eliki olmadan ilerleme
nasl olabilirdi? SSCBde Sosyalizmin Ekonomik Sorunlar adl incelemesinde, Stalin, sosyalizmden komnizme aamal geiin,
ancak (sosyalist toplumda) mevcut sosyalist mlkiyetin iki biimi
arasnda: kolhoz mlkiyeti yani az ya da ok byklkte bir grubun sosyalist mlkiyeti ile ulusal mlkiyet, yani tm toplumun ortaklaa mlkiyeti (rnein fabrikalar) arasndaki elikinin
zlmesi ile olanakl olacan aklyor .72
Bununla birlikte, sosyalist toplumda, elikiler, atmalar
halinde, uzlamaz kartlklar halinde evrim gstermezler, nk,
bu toplumun yelerinin, karlar, dayanma halindedir ve nk
bu toplum, marksist bilimle, elikiler bilimiyle silahlanm bir parti tarafndan ynetilmektedir: bylece elikilerin zlmesi bunalmsz gerekletirilir. Ama bu elikiler, bu yzden daha az verimli
deildir, nk topluma ilerleme olanan salarlar.
Ayn ekilde, sovyet insannn yaamnda eletiri ve zeletirinin genel pratii, elikilerin uzlamaz kartlk olmadan gelimesinin en ar rneklerinden birini oluturur. Malenkov, Davamz ileri
gtrmek iin, olumsuz olaylara kar bir savam yrtmek, partinin ve btn sovyet insanlarnn dikkatini, almalarmzdaki yanllk ve kusurlarn tasfiyesine doru yneltmek gerekir. diyordu.
Eletiri, milyonlarca emekinin, lkenin efendilerinin iidir.
Aadan gelen eletiri daha geniledike, halkmzn yaratc gleri ve enerjisi daha tam olarak kendini gsterecek ve lkenin efendileri olduklar duygusu ynlar daha gl bir ekilde etkileyecek.73
71
V. . Lenin, (N. . Buharinin Gei Dnemi Ekonomisi zerine Dnceler, Selected
Works, Moscow 1931, c. XI, s. 357)den aktaran Mao e-tung, Teori ve Pratik, s. 62.
72
Bkz: J. Stalin, SSCBde Sosyalizmin Ekonomik Sorunlar, Son Yazlar, 1950-1953,
s. 74-75.
104
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
Malenkov, byle bir eletiri ile dzeltilecek yanllarn rneklerini veriyor: baz iyerlerinde hammaddelerin arur edilmesi;
baz kolhozlarda zaman kayb; ya da kapitalist [sayfa 125] kuatma
gereine gerei kadar nem verilmemesi; ya da baz rgtlere ya
da baz militanlara emanet edilen grevlerin yeterince denetlenmemesi.
Malenkov, Btn namuslu sovyet insanlarnn, rgtlerin
ve ynetimlerin almalarndaki yetersizlikleri cesaretle ve ekinmeden eletirebilmelerini salayacak koullar yaratmak kesin olarak partinin iidir. Meclisler, militan toplantlar, btn rgtlerin
oturum ve konferanslar fiili olarak, yetersizliklerin cesurca ve
iddetle eletirildikleri geni bir krs olmaldr.74
Ynlarn bu eletirisinin, kartlarn savamnn bir yn
olduu aktr, nk, sosyalist toplumun ilerlemesine engel olan
yanllarn ve kalntlarn giderilmesine olanak salar; ama bu eletiri,
kardee bir eletiridir, nk, karlar ayn olan insanlarn eseridir.
Partinin kendi iinde bile, fikir savam, kartlarn savam,
kartlarn savamnn zel bir ifadesidir. Bu savam, marksist-leninist-stalinci partiye, almasn durmadan dzeltme olanan
salayan, ama uzlamaz kartla vararak yozlamayan bir
savamdr. Bu savam, uzlamaz kartlk halini alrsa, o zaman
parti, iinde bulunan ve burjuvazinin ajanlar olarak i gren dmanlara kar savayor demektir: Komnist (Bolevik) Partisinin,
Trotski, Buharin ya da Beriaya kar savam gibi.
III. KARITLARIN SAVAIMI, DNCENN DEVNDRCS
elikiler yasas, doada ve toplumda bu kadar byk bir
rol oynadna gre, ayn zamanda hem toplumsal hem de doal
varlk olan insann dncesinin de, ayn ekilde kartlar yasasna
bal olduunu anlamak kolaydr. Zaten biz de daha nce, drdnc derste, dncenin diyalektik niteliini grdk. Bu, bizi
artmayacaktr. Materyalistler olarak biz, dnceyi evrensel olu-
76.
73
74
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
105
106
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
107
muhalifi, onun kart olarak tanmlar, ayn zamanda, onu, kendisini oluturan elerin eitlilii iinde tanmlar (der ki: kendine
zde snf olarak burjuvazi, burjuvazidir, ama, bir ulusal olmayan
ve bir de ulusal olan burjuvazi vardr ki, bir noktaya kadar bunlar
eliik karlara sahiptirler).
Bu demektir ki, formel mantk ya da eliki olmayan mantk denen zdelik mant, yeterli olmasa da gereklidir. Bunu bilmemek ya da alaya almak, geree srt evirmektir. rnek: Jules
Moch, Confrontationsda (Karlatrmalarda) Bugnk dzende iki snf kapitalizm ve proletarya kar karya bulunmaktadrlar. diye yazyor.
Sama bir sz. Proletaryann bir snf olduu gerektir; proletaryann dman olan snf burjuvazidir, kapitalizm deil; kapitalizm bir toplumsal dzendir. Yazar, ayn sradan olmayan gerekleri,
ayn kategori iinde sralyor. Bir snf bir snftr, toplumsal bir dzen, toplumsal bir dzendir. Birini teki diye almak, kullanlan terimlerin belirlenmesini isteyen en basit manta saygszlk etmek
demektir. Ve bundan dolay, hibir ekilde byle bir karkla izin
vermeyen, ama zdelii, gerein bir yn olarak, sahtekarlk
yapmadan grmezlikten, bilmezlikten gelinemeyecek bir yn olarak kabul eden diyalektik manta hakarettir. Diyalektik eliki,
herhangi bir eyi herhangi bir eyin karsna koymaz; diyalektik
elikiye gre, bir kedi, ilknce bir kedidir, her ne kadar bu, bir
kedinin ne olduunu aklamaya yeterli deilse de.
Jules Mochun serveni, bir baka ynden reticidir: o, diyalektii, kartlarn savamn kabul etmemenin, en yksek akmn mantn kabul etmemeye gtrdn gsterir. Siyasal nedenler yznden bilimle aralar ak olduu iin [sayfa 129] bilim kalpazanlarnn saduyuyla da aralar yoktur.
YOKLAMA SORULARI
1. i hareketlerinin blcleri, kartlarn savamnn varln
niin yadsrlar?
2. Kesin bir rnekle, her elikinin uzlamaz kartlk olmadn
gsteriniz.
3. zeletiri, ne bakmdan kartlarn savamdr? [sayfa 130]
108
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
YEDNC DERS
I.
II .
III .
IV .
V.
elikinin mutlak evrensellii, somut elikilerin sonsuz zenginliini bize unutturmamaldr. Byk kartlar yasas, kendi gerei iinde ok eitli biimler alan bir grngnn genel ifadesidir.
yi bir diyalektiki, kartlarn savamnn evrenselliini, her hareketin ilkesi olarak dorulamakla yetinmez. Bu yasann, gerein
saysz nitel ynlerine gre nasl zgletiini, bu yasann nasl
zelletiini gsterir.
Maddenin hareketinin her biimi gzden geirilirken, hareketin dier biimleriyle olan ortak noktalar dikkate alnmaldr. Ama asl nemli olan ve eyler zerine
bilgimizin temelini oluturan, maddenin hareketinin zel
noktalarn hesaba katmamz gerei, yani hareketin bir
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
109
biimi ile teki biimleri arasndaki nitelik farkdr. Ancak bunu hesaba [sayfa 131] katmakla, eyler arasndaki
ayrlklar farkedebiliriz. Hareketin herhangi bir biimi,
iinde, kendi zel elikisini tar. Bu zel eliki, o eyi
btn teki eylerden ayran zel nitelii oluturur. te
bu, i nedendir, ve buna, eyleri birbirinden farkl yapan,
eitliliin esasdr da diyebiliriz.79
Bir baka deyile, kartlarn savamnn evrenselliini dorulamak yetmez. Bilim, teori ile pratiin birliidir ve kartlarn evrensel
yasas her zaman somut biimde, yaamn zellikleriyle kendini
ortaya koyar. Bir yumurtaya gerekli scakl verin, bylece, yumurtann karakteristik i elikisine, civcivin yumurtadan kna kadar gelime olanan salam olursunuz. Ayn nicelikte snn bir
litre suya uygulanmas, suya zg apayr sonularn olumasna
neden olacaktr. Gerein her ynnn kendi zel hareketi, yani
kendi zel elikileri vardr.
Herhangi bir ey, herhangi bir ey haline deimez. yle
bir sava, yle bir bara evrilir; u ya da bu gelime zellikleri
olan u ya da bu kapitalizm, kendisinin de u ya da bu zellikleri
olan bir sosyalist dzene yerini brakacaktr: ite, eskinin yeninin
iinde kendini barndrmasnn anlam budur. Bylece, bir yandan,
yeni bir toplumsal dzen, gemii btnyle silip sprr demek
yanltr, ama te yandan eski ile yeni arasnda hibir sentez,
hibir uzlama olanakl deildir. nk yeni, ancak eskiye kar
kendini ortaya koyar. Kartlarn birbirini gemesi, onlarn sentezi anlamna deil, birinin teki zerindeki, yeninin eski zerindeki
zaferi anlamna gelir.
Maddi hareketin her bir evresinin zgl niteliidir ki, fizikten
biyolojiye, biyolojiden insan bilimlerine kadar bilimlerin eitliliini
aklar. Her bilim kendi zel konusunun zgl elikilerini ortaya
karmal ve anlamaldr. Bunun iindir ki, elektriin kendi zel yasalar vardr; en genel enerji yasalar (elektrik de enerjinin bir biimidir) elektrii belirlemeye yetmezler: elektrik olaynn elektrik
olay olarak diyalektik tahlilini de gerekletirmek gerekir. Ama yle olur [sayfa 132] ki, belirli bir miktarda elektrik, kimyasal tepkimeleri
balatr: o zaman kendi zgl yasalaryla yeni bir konunun kar79
110
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
snda bulunuruz. Ayn ey, kimyadan biyolojiye, biyolojiden ekonomi politie vb. getiimizde de karmza kar. Elbette ki, gerein btn anlar bir birlik olutururlar, ama bu yzden farkllam
olmalar ve birbirine evrilemez olmalar ortadan kalkmaz.
Bu yalnzca bilimlerin btn iin deerli deildir. Ayn ve
tek bir bilimin iinde de zgl elikileri incelemek gereini buluruz.
rnein, atomun zgl hareketleri vardr; fiziki, grlebilen cisimlerin hareketinden (den bir bilye) atomun hareketlerine getii
zaman, dalgalar mekaniinin konusu olan yeni yasalar ortaya kar.
Diyalektik, onun hareketini anlamak iin kendi konusunun
kalbna smsk uyar. Bunun iindir ki, baka bir rnek seersek,
sanat, (her ne kadar dnyay yansttna gre, sanat da, bir bilme
arac ise de) tekilerin, zellikle bilimin yerine konmayan bir eylem biimidir. O halde baka alanlarda olduu gibi bu alanda da
zgl elikiler vardr, ve sanat, bu elikileri zd lde diyalektikidir; eer elikileri zemiyorsa sanat deildir. Byk
eletirici Bielinski yle yazyordu:
Ne kadar gzel fikirlerle dolu olursa olsun, ann
sorunlarn ne kadar byk bir gle yantlarsa yantlasn, eer bir iir, iiriyet tamyorsa, ne gzel fikirler, ne
de herhangi bir sorun ierebilir ve onda bulabileceimiz,
ancak ok kt sunulmu iyi niyetten baka bir ey deildir.80
Bilim, gerei kavramlar araclyla ifade ettii halde, sanat, gerei byk bir heyecan gcyle bezenmi tipik imgelerle
ifade eder. Elbette ki, eer sanat (air, ressam, mzisyen) kendini ilk duyumlarnn stnde tutma ve izlenimlerini genelletirme
yeteneindeyse, sanat ancak amacna ulaabilir. Ama eer sanat
yapt, sanatnn fikrine uygun imgeleri bulamazsa, baarszla
urar.
Leninin byk deeri, zellikle, kapitalizmin marksist [sayfa
133] tahliline dayanarak, kapitalizmin emperyalist aamasndaki zgl elikilerini (zellikle: eitli kapitalist lkelerin eit olmayan
bir ekilde gelimelerini, daha byk zenginlik salam olanlarla
tekiler arasndaki amansz savamn bundan ileri geldiini) bul80
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
111
masndadr. Lenin bu elikilerin, sava kanlmaz kldn, kleletirilmi halklarn ulusal hareketinin destekledii dnya proletaryasnn devrimci hareketinin, bu koullar altnda kapitalizm zincirini en zayf noktasndan koparabileceini gsterdi. Ve bylece,
Lenin, sosyalist devrimin nce, bir ya da birka lkede zafere ulaacan nceden grebildi.
SSCBde Sosyalizmin Ekonomik Sorunlarnda Stalin, ekonomi yasalarnn nesnel zelliklerini gsterirken, ekonomik yasalarn bu zgl nitelii zerinde, kalc olmama nitelii zerinde de
durdu:
Ekonomi politiin kendine zg bir zellii, onun
yasalarnn, doa yasalarnn tersine, srekli olmaylardr;
bunlarn ou, hi olmazsa bir tarih dnemi boyunca
etkili kalrlar, sonra da yerlerini baka yasalara brakrlar.
Yokolmazlar, ancak yeni ekonomik koullarn sonucu
olarak glerini yitirirler ve onlar da insanlarn iradesi ile
yaratlm bulunmayan, ve ama yeni ekonomik koullarn
temeli zerinde ortaya kan yeni yasalara yerlerini brakmak zere sahneden ekilirler.81
Bunun iindir ki, deer yasas, meta retimi ile birlikte ortaya kt: bu yasa, meta retiminin zgl yasasdr ve onunla birlikte
ortadan kalkacaktr. Kapitalizmin zgl yasas art-deer yasasdr,
nk bu yasa kapitalist retimin esas izgilerini belirler. Ama bu
yasa, btn sonularnn gelitii tekelci kapitalizm srecinde, kapitalizmin bugnk aamasn nitelendirmeye elbette yetmez: bu
yasa ok genel kalr ve onun iin Stalin, bugnk kapitalizmin
zgl yasasn yani azami kr yasasn ortaya koydu.82
Ancak gerein belirli bir ynnn titizlikle incelenmesi, [sayfa 134] bizi, dogmatizmden, yani tek biimli, deimez bir evrenin
eitli durumlara mekanik olarak uygulanmasndan koruyabilir. te
bunun iindir ki, Lenin, devrimcilere, her durumda, her koulda
kafalarn altrmay tlyordu. Gerek marksist, marksizmin
klsiklerini ezbere bilen, btn problemleri birka zm-tipiyle
zebileceini sanan kimse deildir, her sorunu, onun zm
iin gerekli verilerin hibirini ihmal etmeden somut olarak ortaya
81
82
112
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
113
114
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
zere, her militan, her rgt birimi, kendi deneyim payn, kendi
zgl deneyimini partiye getirdii takdirde yerine getirebilir. Sovyetler Birlii Komnist Partisinin tz, her komnistin, partisine
her zaman gerei sylemesini zorunlu klar.86 Her militann, her
rgt biriminin deneyimi, gerekten de yeri doldurulmaz bir eydir,
nk rnein, bir kyn genlerinin istemlerini, eer lkenin genlerinin bunlardan haberi yoksa, partiye kim tantacaktr?
c) Parti, bilimsel ynetim grevini, ancak parti yeleri, emeki ynlar ile en sk ilikiler iinde bulunurlarsa, eer parti yeleri
gerekten herkesin tand ve benimsedii kimselerse, yerine getirebilir. Eer yeler, emeki ynlar ile, sk ilikiyi her zaman srdrmezlerse, halkn her tabakasna zg sorunlar nasl bilebilirler,
ve belirli bir dnemin bu zgl elikilerini nasl zebilirler?
Bu gerekleri ihmal eden bir parti, geleceini tehlikeye drr: hareketin ynetimini kaybeder.
II. EVRENSEL VE ZGL
BRBRNDEN AYRILMAZLAR
Somut elikilerin zgl niteliini incelemek zorunluluu zerinde srar ettik. Ama, uras aktr ki, eer bu inceleme, [sayfa 137]
zgln mutlak deil, ama bantl olduunu ve eer onu evrenselden ayrrsak hibir anlam tamayacan bize unutturursa diyalektik btn niteliini yitirir.
Bir rnek: bu dersimizin birinci blmnde dedik ki, kapitalizmin bir zgl yasas (art-deer yasas), bir de bugnk kapitalizmin zgl yasas (azami kr yasas) vardr. Ama, bu, ok da genel bir yasann, insan toplumunun varoluundan beri ileyen ve
eitli toplumsal dzenler boyunca yrrlkte olan yasann, Stalinin
Diyalektik Materyalizm ve Tarihsel Materyalizmde, SSCBde Sosyalizmin Ekonomik Sorunlarnda, anmsatt gibi, retim ilikileri
ile retici gler arasndaki zorunlu uygunluk yasasn ortadan kaldrmaz.
u halde, iyi bir diyalektik tahlil, u ya da bu srecin zgl
niteliini yakalar, ama bu, ancak, diyalektik tahlil, bu sreci, onun
86
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
115
varln koullandran hareketin btnnden yaltmadnda olanakldr (diyalektiin birinci izgisine baknz). zgl, ancak evrensele bantl olarak kendi deerini alr. zgl ve evrensel birbirinden
ayrlmazlar.87
zgl, evrensele bal olduundan, yalnzca
elikinin zgll deil, elikinin evrensellii de her
eyin iinde vardr ve dolaysyla evrensellik de zglln
iinde vardr. Bylece belli bir nesneyi incelerken bu iki
grn ve i balantlarn bulmaya, nesnedeki evrensellii ve zgll, ikisini de, i balantlaryla ortaya
karmaya ve bu nesnenin, dier nesneler ile bantlarn anlamaya almalyz. Stalin, Leninizmin lkeleri adl
yaptnda, leninizmin tarihsel kklerini aklarken, leninizmin doduu uluslararas durumu, kapitalizmi, emperyalizm koullar altnda en u [sayfa 138] noktaya ulam
eitli elikilerle birlikte tahlil etmi ve bu elikilerin
sosyalist dnm nasl kanlmaz hale getirdiini, kapitalizmin kmesi iin uygun koullar nasl yarattn
incelemitir. Btn bunlarn yansra, Rusyann leninizmin anayurdu oluunun nedenlerini, arlk Rusyasnn
emperyalizmin btn elikilerini nasl temsil ettiini ve
Rus emekilerinin nc roln de ayr ayr tahlil etmitir.
Stalin bu yolla, emperyalizmde elikilerin genelliini tahlil etmi, leninizmin, emperyalizm dneminin marksizmi olduunu gstermi ve genel emperyalizm elikisi
iinde arlk Rusyas emperyalizminin zglln tahlil
etmi; Rusyann, proleter devriminin teori ve taktiinin
yurdu olmasnn nedenini gstermi, ve byle bir zgllkte elikinin evrenselliinin nasl olup da bulunduunu aklamtr. Stalinin yapt bu eit bir tahlil, elikinin zgll ve evrensellii ile i balarn anlamamza
yardm eder.88
87
Zaten ayn srecin, duruma gre hem evrensel, hem zgl olabileceini grmekteyiz. Art-deer yasas, kapitalizmin zgl yasasdr, retici glerle retim ilikileri arasndaki zorunlu uygunluk yasas ise evrenseldir (bu yasa, rnein kapitalist toplum iin
olduu kadar, klelik toplumu iin de geerlidir). Ama art-deer yasas, kapitalizmin ayr
ayr aamalarnda ald somut, zgl ynler bakmndan evrenseldir: bu bakmdan azami
kr yasasndan daha geni bir evrensellik gsterir. retim ilikileri ile retici glerin niteliinin zorunlu uygunluu evrensel yasasna gelince, bu yasa toplumlarn zgl yasasdr.
116
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
Metafiziki, zgln ve evrenselin bu birliini korumay bilmez. zgl evrensele feda eder, (rnein bir Platonun soyut
rasyonalizminin yapt budur, Platona gre somut deneyim horgrlecek bir eydir) ya da evrenseli zgle feda eder (o zaman
da btn genel fikirleri kabul etmeyi reddeden ve kendisini snrl
bir uygulamacla mahkum eden ampirizm olur). Marksist bilgi
teorisi, byle tutumu, diyalektie-kar ve tekyanl bir tutum sayar.
Bilgi, gerekte, duyulabilirden, dar bir ereve iinde snrl olan
duyulabilirden hareket eder ve zgl bir durumu yanstr; ama,
pratikle, yeni bir gle gene duyulabilire dnmek zere evrensele
ular. rnein, fiziki, balangta, snrl bir sayda deneysel olaylardan yararlanr; onlara dayanarak, yeni deneyimlerle gerei derinden dntrme olanan salayan yasay bulur. Bilginin iki
aamas birbirlerinden ayrlmaz: bilgi zglden genele, genelden
zgle gider; bu hareket hibir zaman durmaz. Lenin, bu gidii, bir
sarmal harekete benzetir: arasz, duyguya ilikin bir deneyimden
balyoruz, deer yasasn bulmak iin, ilemi (rnein bir metan
satn alnmasn) [sayfa 139] tahlil ediyoruz, buradan, somut deneyime
dnp geliyoruz (sarmal hareket); ama, deer yasasyla silahlanm
olarak balangta bu deneyimin zmzden kaan derindeki
anlamn, anlam olarak: u halde, srecin gelimesini nceden
grebilir, sreci snrlandrmaya ya da geniletmeye elverili koullar
vb. ortaya karabiliriz. Eer zglden hareket edilmezse evrensele
ulalamaz, karlk olarak da evrenselin kavranlmas da zgln
derinletirilmesine izin verir. Demek ki, sarmal hareket, ksr bir gidi-geli deildir, gerein derinletirilmesidir. Marx, kendi andaki
kapitalizmin zgl elikilerini inceleyerek retim ilikileri ile retici gler arasndaki evrensel uygunluk yasasn buldu. Bununla,
kapitalizmden nceki toplumsal dzenlerin zgl elikilerini, bu
elikiler evrensel uygunluk yasasndan ortaya ktklarna gre,
anlama olanan salad; ayn zamanda, kapitalizmin kendisinin
de daha sonraki hareketi iinde (tekelci kapitalizm, emperyalizm)
her zaman daha derin ve daha zgl bir ekilde incelenmesini
olanakl kld.
Sanat, tipik olana ulamaya gayret ederek, evrenseli tek
olanda ifade etmesini bildii lde byktr. Naziler tarafndan
88
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
117
igal edilmi olan Parisin btn skntsn Eluard iki satrla, gnlk
bir kk olay araclyla ifade ediyor:
Paris yor, Paris a
Paris kestane yemiyor artk sokaklarda89
Balzac ve Tolstoyun kiileri iinde en baarl olanlar zamanlarnn toplumunun esas izgilerini yanstrlar. G. Nikolayevann
roman Hasat, kahramanlarnn kiisel ve ailevi tarihlerini dikkate
deer bir ekilde, bir kolhozun ve sovyet toplumunun tarihine balar; kitabn kahramanlarnn acsn ektikleri kiisel elikiler, kolhozun ilerlemesini kstekleyen daha geni elikilerin zld
ayn hareket iinde zlrler; ve bu Vassili ve Avdotya, kolhoz
iinde gelecein gemie stn gelmesini salamak iin savam
vererek [sayfa 140] kendilerinde de gelecein gemii yenmesini salarlar.
Halklarn sevdikleri kahramanlar nitelendiren, bu evrensel
olanla tek olann derin birlii deil midir? Haziran 1917de bir alayn erleri Lenine yle yazyorlar:
Yolda ve dost Lenin, anmsa ki, biz, bu alayn erleri, hepimiz bir tek insan gibi, her yerde senin arkandan
gitmeye hazrz, nk senin fikirlerin gerekten kyllerin ve iilerin iradesinin ifadesidir.
Ethel ve Julius Rosenberg btn dnyann basit insanlarnda sevgi uyandrdlar, nk onlarn zverilerinin ycelii (gen
yalar, yaamlar, ocuklar, mutluluklar), insanlarn bara kar
duyduklar yenilmez akn en alak-bullak edici ifadesiydi.
III. BA ELK, KNCL ELK
zgl evrensele birletiren ban gcnn bilincine vardktan sonra, ba eliki ile ikincil eliki arasndaki ilikileri daha
ak olarak greceiz. Gerekten, belli bir sre, basit bir sre
deildir; kesin olarak unun iin ki, bu sre, kendi zgl varln,
kendisini tme balayan birok nesnel koullara borludur. Bundan, her srete, bir dizi elikinin yerald sonucu kar. Ama bu
89
118
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
elikiler arasnda, biri ba elikidir, srecin bandan sonuna kadar varolar ve varl ve gelimesi, srecin niteliini ve gidiini belirleyen elikidir. tekiler ikincil elikilerdir, ba elikiye bal
elikilerdir.
rnein kapitalist toplumun ba elikisi nedir? Besbelli ki,
proletarya ile burjuvazi arasndaki elikidir. Kapitalizm varolduka
bu eliki de vardr; ve mademki proletaryann zaferi kapitalizmin
lm saatini alar, son tahlilde, kapitalizmin kaderine karar veren
bu ba elikidir. Ama tarihsel sreci iinde ele alnan kapitalist
toplum, ba elikiye oranla ikincil olan baka elikiler de tar.
rnein: hkm srmekte olan burjuvazi ile yenilmi feodalitenin
kalntlar arasndaki eliki; emeki kyller (kk toprak sahipleri,
[sayfa 141] ortaklar, gndelikiler) ile burjuvazi arasndaki eliki;
burjuvazi ile kk-burjuvazi arasndaki eliki; tekelci burjuvazi
ile tekelci-olmayan burjuvazi arasndaki eliki vb.. Kapitalizmin
kendi tarihi iinde ortaya kan ve gelien btn elikiler. Ve bu
gelime dnya lsnde gerekletiine gre, baka baka kapitalist lkeler arasndaki elikiyi, emperyalist burjuvazi ile smrge
halklar arasndaki elikiyi de dikkate almak gerekir.
Btn bu elikiler yanyana sralanm durumda deillerdir.
Birbirleriyle iie girerler ve, diyalektiin birinci yasasna uygun
olarak, karlkl etki iinde bulunurlar. Peki bu aralarnda karlkl
etkileme ve etkilenmenin sonucu nedir? u: baz koullarda, ikincil bir eliki yle bir nem kazanr ki, belli bir sre iin ba eliki
haline gelir, bu arada ba eliki ikinci plana geer (bu, hi de
onun etkisinin durduu anlamna gelmez). Ksacas, elikiler donmu, kalplam deillerdir, yer deitirirler.
Bunun iindir ki, smrge lkelerde burjuvazi ile proletarya
arasndaki eliki, her ne kadar, bu eliki, bu lkelerde sosyalizmin zaferi ile zlecei iin son tahlilde belirleyici eliki ise de,
gene de bir zaman iin ikinci plana geer. Birinci plana geen, smrgeci emperyalizm ile smrgelemi ulus (bamszlk uruna
savam iin ulusal bir cephede birleen ii snf, kyller, ulusal
burjuvazi) arasndaki elikidir. Bu, hibir ekilde, smrge lkenin iindeki snf savamlarn ortadan kaldrmaz. (stelik smrge burjuvazisinin bir kanad, smrgeci emperyalizmin su orta
olduuna gre, hi kaldrmaz.) Ama acil olarak zlecek eliki,
emperyalizmin ortaya koyduu, ve bamszlk iin ulusal savala
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
119
zlen elikidir.
SSCBde Sosyalizmin Ekonomik Sorunlarnda Stalin, elikilerin yer deitirmesi sorununu, bizim halkmz iin son derece
de nemli olan Almanya sorunu konusunda byk bir ustalkla
aydnlatr.
lkin, kapitalizmin, kendisi srdke srecek olan zgl i
elikiler, nesnel elikiler tadn anmsatr. elikiler, [sayfa 142]
burjuvaziyi, kendi glklerine emperyalist savata bir zm yolu
aramaya iten elikilerdir. Bundan u sonu kar ki, kanlmaz
bir ekilde (yani zorunlu olarak) eitli kapitalist lkeler birbirinin
amansz rakipleridirler. Amerikan kapitalizminin teki kapitalist lkeler zerindeki stnlnn, kapitalizmin iinde ve ondan ayrlmaz ekilde mevcut olan elikilere bir son vereceini sanmak bir
yanlsamadr. Hibir Atlantik Pakt, SSCBye kar hibir saldr anlamas, bu elikileri gidermez. Stalin, ngiliz burjuvazisinin ve Fransz burjuvazisinin, Amerikan kapitalizminin kendi lkelerinin ekonomisine elkoymasna nasl uzun zaman katlanamayacaklarn
gsteriyor. Savatan yenilmi olarak kan lkelerde de, Almanya
ve Japonyada da durum ayndr.
Bugn herkes, Stalinin ne kadar doru grm olduunu
anlayabilir. Kapitalist lkeler (zellikle Birleik Devletler ve Byk
Britanya) arasndaki elikiler, Stalinin bu deerlendirmesini yapt zamandan (ubat 1952den) beri nemli bir ekilde derinlemitir, o lde ki, ngiliz ve Fransz burjuvazisinin bir kesimi, tmyle, Sovyetlere kar bir savata Amerikan kumandas altnda
tasfiyeye uramaktansa SSCB ile anlamay yeler.
Bylece Stalinin deerlendirmesinin nemini anlayabiliriz:
Diyorlar ki, kapitalizm ile sosyalizm arasndaki elikiler, kapitalist lkelerin birbirleri arasndaki elikilerden
daha gldr. Kukusuz, teorik olarak bu dorudur. Bu,
yalnzca bugn doru deildir, kinci Dnya Savandan
nce de doru idi. Kapitalist lkelerin yneticileri bunu
azok anlamaktaydlar. Oysa kinci Dnya Sava, SSCBye kar savala balamad da kapitalistler arasnda bir
sava olarak balad. Neden? nk, ilkin; kapitalizm
iin, sosyalizmin lkesi SSCBye kar sava, kapitalist lkelerin arasndaki bir savatan daha tehlikelidir. nk,
eer kapitalist lkeler arasndaki sava yalnzca bu kapi-
120
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
90
91
92
94.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
121
etmeye hazr olduklarn saptamak da yerinde olur. Nazilerin koruyucusu ve su orta Adenauerin siyaseti, bu bakmdan hibir
kukuya yer brakmyor. Ve Eisenhower, Alman ordusunun, biz
Amerikallarn gerekli greceimiz her ynde saldrabilmesini salayacak biimde, ileri dzenlemek bizim karmzadr ve grevimizdir diye deme verdii zaman, bunu, ite byle anlamak
gerekir.
in-Hindinde dkt kanlarla zayflam ve Amerikan emperyalizmi tarafndan soyulmu bir Fransa, ite (Fransz burjuvazisinin yardmyla belini dorultmu olan!) Alman burjuvazisi iin,
Sovyetler Birliinden daha kolaylkla yutulacak bir av.
b) Kapitalist lkeler arasndaki elikiler yle bir nem kazanyor ki, Amerikan emperyalizmi iin bu ormanda kendi yasasn kabul ettirmek gittike daha g bir hale geliyor: Amerikalla-rn
basklarna karn Bonn antlamalarnn ve Paris antlamasnn
onaylanmasnn gecikmesi birok baka rnekler arasnda bir tanesidir. Sovyet diplomasisi, kartlarn diyalektiine iyice egemen olmasn bildii iin, kapitalistler arasndaki elikilerden en byk yarar
salamaktadr. (SSCB, bylelikle, kapitalist ngiltere ile olan ticaretini gelitirmektedir.) Farkl dzenler arasnda bar iinde birarada
yaama, bylece, kapitalizmin i elikilerinin, her ne kadar kapitalizm-sosyalizm elikisine oranla ikincil iseler de nemli bir rol
oynayacaklar bir savamn rn olacaktr.
u halde, bir sre incelendii zaman, onu btn gelimesi
iinde izlemenin ve ani bir grle yetinmemenin ne kadar gerekli
olduu grlyor. Bugn domu olan u ya da bu ikincil bir eliki,
gerekten yarn ba eliki olacak.
Bu tahlil yntemi, bugnn Fransasna uygulandnda, ok
karmak bir elikiler topluluunu ortaya koyar: Proletarya ile burjuvazi arasndaki eliki; (kentlerin ve kylerin) kk-burjuvazisi
ile burjuvazi arasndaki eliki; burjuvazinin rakip kanatlar arasndaki eliki vb.. Ama ayn zamanda, d planda, Fransz emperyalizmi ile smrd [sayfa 145] smrge halklar arasndaki eliki de
vardr; Fransz emperyalizmi ile teki emperyalizmler, en bata
Amerikan emperyalizmi ve yeniden doan Alman emperyalizmi
arasndaki eliki vb. vardr. Ve elbette ki, Fransz kapitalizmi ile
sosyalizm arasndaki eliki de vardr. Btn bu elikileri ayn
plan zerinde yerletirebilir miyiz? Hayr. Eer ada Fransz top-
122
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
123
124
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
ile retici glerin nitelii arasndaki temel bir eliki zerinde nasl gelitiini ve bu elikinin balca ynnn nasl kimi kez retici gler, kimi kez de retim ilikileri olduunu (16. derse baknz)
greceiz.
Baka bir rnek: toplumsal pratik ve devrimci teori bir
kartlar birlii olutururlar, her biri teki zerinde etki yapar. Eer
sre uzun bir dnemde dikkate alnacak olursa, belirleyici yn
pratiktir: marksizm, proletaryann nesnel savamlar olmakszn
kurulamaz ve geliemezdi. Ama belirli anlarda ikincil yn bata
gelen yn olur, teori kesin bir nem kazanr. Bunun gibi, 1917de
Bolevik Partisi, nesnel durum konusunda doru bir teorik deerlendirme getirmemi olsayd, bu duruma elverili sloganlar atamayacak, ynlar seferber edemeyecek ve onlar zafere giden atl
iin rgtlendiremeyecekti. Rusyada devrimci hareketin gelecei
uzun bir sre iin tehlikeye dm olacakt. Demek ki, teorik yn
yalnzca ihmal edilmeyecek bir yn olmakla kalmaz, baz
koullarda, balca yn haline, yani belirleyici yn haline de geer.
[sayfa 148]
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
125
Ve Mao e-tung belirtiyor ki, diyalektik materyalizmin mekanik materyalizme kesin stnln salayan da budur. (Mekanik materyalizme gre, durum ve koullar ne olursa olsun, ar
basan e ar basan e kald, ikincil e ikincil e kald iin
mekanik materyalizm metafiziktir.)
V. ELK ZERNE GENEL SONULAR
PRUDONCULUA KARI MARKSZM
Diyalektik, esas olarak, eylerin kendi zndeki
elikinin incelenmesidir.97
Lenin, diyalektiin ekirdei olarak kabul ettii bu drdnc
yasann byk nemi zerinde srarla durur.
Bu yasay kavrama gszl, sosyalizmi yreinden yaralar. Bunun en nemli rnei Proudhondur. Komnist Parti Manifestosunda Marx, Proudhonu, tutucu sosyalizm [sayfa 149] ya da burjuva sosyalizmi kategorisi iinde snflandrr.
Sosyalist burjuva, modern toplumsal koullarn btn
stnlklerini istiyor, ama buradan zorunlu olarak kan
savamlar ve tehlikeler olmakszn. Bunlar mevcut toplumu istiyorlar, yeter ki, devrimci ve zc eleri kartlm olsun. Proletaryas olmayan bir burjuvazi istiyorlar.98
Gerekte Proudhon, kartlarn birliini, iyi yan ile kt yann birlii olarak deerlendirir. yi yan koruyarak kt yan atmak
ister. Bu, elikinin ite olma niteliini yadsmaktr: burjuvazi-proletarya elikisi, kapitalist toplumun gerek yapc esidir, ve kapitalist smr ancak bu elikiyle birlikte ortadan kalkar. Temelden
birbirine kart olan snflarn karlarnn uzlamas topyadr.
Marx, Proudhonu yle nitelendiriyor:
Bilim adam olarak, burjuvalarn ve proleterlerin stnden szlerek umay arzular; oysa sermayeyle emek,
ekonomi politikle komnizm arasnda ileri geri yalpalaLnine, Cahiers philosophiques
Marx, Engels, Komnist Manifesto ve Komnizmin llkeleri, Sol Yaynlar, Ankara
1993, s. 141.
97
98
126
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
127
lektik hareket, devrimi ve kar-devrimi aralksz bir savama srkler; devrim, kar-devrimi her gn daha azgn,
daha giriken yapar; kar-devrim ise devrimi ilerletir ve
devrimi, kendisine gerekten devrimci bir parti edinmeye
zorlar.100
Ama diyalektik, yalnzca, snf savamnn (burjuvaziye kar
proletarya), sosyalizmi douracak olan savamn oluturduu ba
elikiyi anlamak ve sonuna kadar gtrmek olanan salamakla kalmaz. Burjuvaziye kar ittifak gerekletirebilecei byk
gleri tanmak olanan da salar proletaryaya. Burjuvazinin gerici siyasetinin gelimesi de, emeki kyl ynlarnn, orta snflarn, aydnlarn vb. gittike byyen muhalefetine neden olur. Gerici
burjuvaziye kar Halk Cephesinin, yurdun bamszl uruna Ulusal [sayfa 151] Cephenin teorisyeni Maurice Thoreznin belirttii gibi,
bunlar, diyalektiin gnna kard elikilerdir.
Btn elikiler ilk bakta gze grnmezler, onun iindir
ki, diyalektik , her zaman d grnten geree gider ve hareketi
hzlandrmak isterken, onu engelleyen sabrszlklardan kanr. u
ya da bu kk bir memur RPFye oy veriyor. LAurore gazetesini
okuyor, anti-komnizm propagandas ile besleniyor... Bu adam bir
gerici midir? Bu memur, RPFye oy veriyor, LAuroreu okuyorsa, bu
honut olmad ve RPFde ve LAuroreda mttefikler bulacana
inand iindir. Onun davran, kurban olduu nesnel elikilerin
znel yanssdr. Teoriye egemen olan bir militann grevi, honut
olmayan bu kk-burjuvann, kendisinin de kurban olduu kapitalizmin nesnel elikilerinin bilincine varmasna, bunlar kendinde aka grmesine, ve kklerin zgrl adna byk
kapitalistlerin zgrln banazlkla savunan RPF ve LAuroreun
deil, ancak proletaryann btn emekilerle ittifak halinde yrtt savamn bu elikilere zm getirebileceinin bilincine varmasna yardm etmektir.
Bir gzlem: Zorunlu bir ey olan elikileri aratrmann,
fikir karkl ile hibir ilgisi yoktur. Kartlarn birliini aratrmak
bahanesiyle her eyi birbirine kartrmamaldr. Kendisiyle eliki
halinde olan bir dnce, diyalektik dnce deildir. Niin? nk, diyalektik bir dnce, elikiyi kavrar, oysa kendisiyle elime
100
128
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
129
130
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
KNC BLM
MARKSST FELSEF MATERYALZMN
NCELENMES
SEKZNC DERS
I.
II .
III .
IV .
V.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
133
134
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
borsa oyunlarn ve kendisinin gizliden gizliye klesi olduu btn bu iren kusurlar anlar.2
Materyalizm szcnn z anlam, doru anlam, onun
felsefi anlamdr. Bu anlamda materyalizm, bir dnya anlaydr,
yani belli ilkelerden hareket ederek doa grnglerini ve bunun
doal sonucu olarak toplumsal yaamn grnglerini anlama ve
yorumlama tarzdr. Bu dnya gr, her durumda ve koulda
uygulanan eitli bilimlerin temelidir. Her eit bilimsel almalara
salam bir temel, ksaca teori denen eyi salayarak, evrenin genel bir aklamasn oluturur.
Bu dersin konusu materyalist teorinin temelinin ne olduunu genel olarak belirlemektir.
II. MADDE VE RUH
Her eyden nce materyalizm (maddecilik) sznn tretildii madde ile ne anlaldn kesin olarak belirtmemiz gerekir.
Dnya, yani doa ve toplum, sonsuz derecede ok, sonsuz
derecede eitli ve saysz ynler tayan grngler gsterir. Bununla birlikte grnglerin eitli ynleri arasnda yaplabilecek
btn ayrmlar arasnda btn tekilerden daha nemli olan ve
nceden bir bilimsel inceleme yapmakszn kavranabilen bir yn
vardr.
Herkes bilir ki, gerekten de, gerekte grebildiimiz, dokunabildiimiz, lebildiimiz ve maddi denilen eyler vardr. te
yandan fikirlerimiz, duygularmz, isteklerimiz, anlarmz vb. gibi,
ne grebildiimiz, ne dokunabildiimiz ve ne de lebildiimiz,
ama tekilerden daha az varolmayan eyler de vardr: bunlarn
maddi olmadklarn anlatmak iin [sayfa 159] bunlarn dncel (idal)
olduklar sylenir. Bylece varolan her eyi, iki alana paylatryoruz:
maddi (matriel) ya da dncel (idal). Daha diyalektik bir biimde de sylenebilir, ve gerek, bir maddi yn ve bir de dncel
yn sunar denebilir. Bir heykele biim verecek olan bir heykelcinin fikri ile, bitmi, tamamlanm heykel arasndaki fark herkes
2
F. Engels, Ludwig Feuerbach..., s. 30; K. Marx, F. Engels, Felsefe ncelemeleri, s. 33,
Din zerine, s. 220.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
135
anlar. Gene herkes anlar ki, baka bir kiinin bu heykeli grmeden
nce bu heykel hakknda bir fikri olamayacaktr. Bununla birlikte
fikirler dil aracllyla aktarlabilirler: bylece, bu heykeli grmemi
olan kii, eer heykelci ona ne yapmak istediini, rnein Henri
Martinin bir bstn yapmak istediini anlatrsa, heykel hakknda
bir fikre sahip olabilecektir. Bylece maddi dnya, bize bu maddi
dnyay tasarmlayan, tasarmlarmz dediimiz dncel bir
dnya ile bir bakma ikilenmitir.
Toplumsal yaam alannda da, maddi yn ile dncel yn
birbirine kartrmaya izin verilmez. Bunun gibi, sosyalist retim
tarz, retim aralarnn sosyalist mlkiyeti, Sovyetler Birliinde szgtrmez bir gerektir. Bununla birlikte SFO yneticilerinin yanltt bir emekinin bunlar hakknda sahip olduu fikir, onun ilkesini
bilen bir komnist militann sahip olduu fikirle hi de ayn deildir. te burada da gene, bir yanda gerek, te yanda da bu gerek
hakknda sahip olunan tasarmlar var.
Bu kkl ayrm, toplumlarn gelimesinin belirli bir evresinde, bilim adna layk bilimlerin douundan ok nce, yalnzca
kendi fikirlerinin gcyle, evrenin aslna uygun tutarl bir tablosunu izmeye alm insanlarn hibirinin gznden kamad.
Bunun iindir ki, maddenin yanna baka bir ilke, ruh (esprit) koymaya gidildi. Bu szck, genel olarak btn maddi olmayan eyler alann, yani bizim dncemizin olaylarndan baka
imgelemimizin rnlerini, dlerimizdekiler gibi imgesel varlklar
belirtiyordu. Bylece ruhlara inanma, bir ruhlar dnyasnn varlna inanma ve ensonu dinlerin tanr dedikleri bir stn ruh fikri
olutu. [sayfa 160]
Gryoruz ki, maddenin ve ruhun ayrm byk bir nem
tayor. Bunu, kendini gsterdii btn biimlerde bulup tanmay
bilmek gerekir. rnein, bunu, dinlerin, can ile beden arasnda
yaptklar ayrmda buluyoruz. Bazan, madde ve ruh ifadeleri
kullanmak yerine, varlk ve dnceden szedilir, ya da doa
ve bilin kar karya getirilir ama bu ayrm hep ayndr.
III. FELSEFENN TEMEL SORUNU
Bundan nceki tahlil, bilimlerin acl gelimesiyle hi de
alm deildir. Gerein maddi yn ile dncel yn arasnda-
136
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
ki ayrm btn bilim adamlarnn iyi bir felsefi formasyon edinmeleri iin gereklidir de: bilim adam, madde ile kendisinin maddeden edindii fikir arasnda ayrm yapabilmelidir; ayn ekilde, militan, kendi arzular ile gerek olarak olanakl olan arasnda ayrm
yapmasn bilmelidir.
Bununla birlikte, filozoflarn kendileri de, ilk bakta, bu iki
temel ilkenin, felsefenin en genel bilgileri, kavramlar olduklarn
aka gremediler. Ancak yava yava insan bilgilerinin gelimesi
srasnda bunun bilincine vardlar. Bunlar kesin ve ak olarak
ortaya karmay byk Fransz filozofu Descartes (1596-1650) baarmtr. Bununla birlikte, bugn bile, burjuva niversiteden nice
filozoflar, btn incelii ve yalnl iinde bu temel ayrm ve bizi
ulatrd sonular bir trl kavrayamamaktadrlar. Byleleri, bu
bakmdan, marksizm okulunda yetimi bir ii militandan daha
geri durumdadrlar.
Btn iinde dnyann, son tahlilde, iki ilkeyle, yalnzca iki
ilkeyle akland aka grlr grlmez, kanlmaz olarak felsefenin temel sorunlaryla kar karya gelinir. u halde denebilir
ki, burjuva niversite filozoflarnn ou, felsefenin temel sorununun yanna bile yaklamamlardr. Hatta onu dikkate almay
bile reddederler, bu sorunun kendilerine aka sorulmasn yasaklarlar.
Bununla birlikte, unu gznnde bulundurmak gerekir [sayfa 161] ki, btn felsefe tarihi eitli biimlerde ifadelendirilen bu temel sorun evresinde toplanan uzun tartmalardan baka bir ey
deildir. Baka baka biimlerde formle edilen bu temel sorun,
dnp dolap uraya gelir: ksacas, dnyay aklamak iin iki
ilke, yalnzca iki ilke olduu doru ise, bu iki ilkeden hangisi tekini aklar? Hangisi daha temel ilkedir? Birinci olan hangisidir, tekinden treyen hangisidir? Ba sonu olmayan, sonsuz olan ve bu
yzden de tekini yaratan hangisidir?
te felsefenin temel sorunu budur.
Byle bir sorunun, soruyu ne ekilde sorarsak soralm, ancak olanakl iki yant olabilir.
Ya madde (varlk, doa) ba sonu olmayan, sonsuz ilktir,
ve ruh (dnce, bilin) bundan tremitir.
Ya da ruh (dnce, bilin) ba sonu olmayan, sonsuz ilktir,
ve madde (varlk, doa) bundan tremitir.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
137
138
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
139
dir. Bu kartlarn birlii, materyalizm ile idealizm arasndaki savamn kanlmaz olduu, idealizm ile materyalizm arasnda hibir
sentez, hibir uzlama olamayaca anlamna gelir. (Bkz: beinci
ders, III. kesim, c. ve yedinci ders, V. kesim.)
Bu nokta nemlidir, nk marksizmi bozmaya, olduundan baka gstermeye alan baz idealist filozoflar, diyalektik materyalizmin, marksizm-idealizm kartlnn bir sentezi, bir almas
olacan iddia ediyorlar. Byle bir sentez, gerekte idealist metan bir klk deitirmesinden baka bir ey deildir.
Marxn, diyalektik materyalizmin, materyalizm ile idealizm
[sayfa 164] arasndaki eski atmay artk gnn konusu olmaktan
kardn yazd dorudur. O, bununla, diyalektik materyalizmin
bu bin yllk tartmay kesin olarak materyalizmin lehine sonulandrma olanan saladn, nk materyalizmin adamakll gelitiini ve idealizmi onulmaz bir yenilgiye urattn sylemek istiyordu.
u halde, demek ki, diyalektik okurken grdmz gibi
uzlamayla, sentezle deil, idealizme kar savamla bu eliki
zlebilir.
Bu teorik savamn byk bir pratik nemi vardr. Birbirine
kart iki dnya anlay, gerekte pratikte birbirine kart iki tutuma komuta ederler.
Bir yldrm tehlikesi, iki ekilde uzaklatrlmaya allr. Ya
paratoner kurularak, ya da tanrya yakarp, mum yakarak. Birinci
yntem, yldrmn belirli maddi nedenleri olan maddi bir olay olduu ve bunun sonularndan da, bilimsel bilginin ve tekniin bize
salad yollarla saknlabilecei fikrinden hareket eder. kinci yntem, yldrmn her eyden nce doast bir nedeni olan, tanrsal
fkenin ve tanr kudretinin bir iareti olduu ve bundan tr de
mum yakma ve dua gibi sihirli, byl arelere bavurarak insan
ruhunun tanrnn ruhu zerindeki etkisinin savuturulmaya
allmas fikrinden hareket eder. Bylece grdmz gibi, olaylarn nedenlerini anlay tarz, kanlmaz olarak, farkl pratik yollarla, birinci durumda materyalist ikinci durumda idealist yollara
bavurmaya gtrr ve pratik sonular da farkl olur!
Teoriye muhalefetin daha baka pratik sonular da vardr:
paratoner kullanm yaygnlatka daha az mum yakldn ve duadan da vazgeildiini anlamak g bir ey deildir ve elbette ki,
140
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
141
Genel olarak her ne pahasna olursa olsun, eylerin, kendileri yararna olan durumunu srdrmeye kararl olan [sayfa 166] smrc snflarn, bu durumun bir yce iradenin cisimlemesi
olduunu, ya da evrensel akl temsil ettiini vb. retmekte;
ynlara tevekkl telkin eden idealizmi yaymakta karlar vardr.
Grlyor ki, her zaman idealist grleri tanyabilmenin ve
felsefi materyalizmi okuyup renmenin ok byk bir pratik nemi
vardr.
VI. MARKSST FELSEF MATERYALZM
TEMEL ZG LE AYIRDEDLR
Dnya anlay olarak felsefi materyalizm, tarihsel bakmdan marksizmden ncedir. Nitekim greceiz ki, materyalizm, dnyay, ona yabanc hibir ey katmakszn olduu gibi ele almaktan
baka bir ey deildir. Daha ok zaman nce, gereksinmelerinin
tatmini, kendisini, etkili teknik aralarla doaya egemen olmaya
zorlad lde insan, dnyay, doay bu ekilde ele almak zorunluluunu duymutu. lerici, ykselen snflar, tarih boyunca, materyalist dnceyi bylece isteklendirdiler. nk bir yandan, onlarn
gelecei, teknik ve bilimin ilerlemesine balyd; te yandan da
kendilerinin savam verdikleri eylerin eski dzeninin, tanrnn iradesinin cisimlemesi olduu fikriyle savayorlard. Onlar, insan,
kendi emeiyle, almasyla, maddeyi, doay deitirdiine bakarak, eylemiyle de kendi talihini iyiletirebileceini sezinliyorlard.
Burada materyalizmin tarihini inceleyemeyiz. Materyalist felsefenin byk alar, en bata, o ada ok gelimi olan tacirler
snfyla Yunan antika; devrimci burjuvazisiyle Fransz 18. yzyl; ensonu, devrimci proletaryann desteiyle, ve zellikle bu snfn
iktidar elegeirmi olduu Sovyetler Birliindeki desteiyle 19. yzyln ortalarndan beri iinde bulunduumuz a oldu.4
Son dnemin materyalizmini, tamamlanm biimiyle [sayfa
167] materyalizmi temsil eden marksist felsefi materyalizmi ayrntlaryla inceleyeceiz. Baka iki dersimizde de,5 materyalizmin,
4
Zamann Rus demokratik burjuvazisine bal olan 19. Yzyl Rus materyalistlerini
de burada anmak gerekir, Bielinski, Herze-n, ernievski, Dobroliyubov.
5
Bkz: dokuzuncu (III) ve ondrdnc derslerin girii.
142
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
143
DOKUZUNCU DERS
I.
II .
III .
IV .
V.
VI .
dealist tutum.
Marksist anlay.
Madde ve hareket.
Doal zorunluluk.
Marksizm ve din
Varg
I. DEALST TUTUM
144
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
145
146
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
ykar. Nitekim ona gre madde, yaratc bir ilemin rndr. Madde, znde, yaamdr. Tm madde, dnyay oluturan, tutan, snrsz bir dirimsel atln rndr. yleyse Bergsona gre yaamn
kendisi nedir? Bu bilintir, bu dncedir, bu ruhtur. Bergson, bilin, genel olarak, evrensel yaamla birlikte vardr.6 diyor. Bilin,
yaamn ilkesidir. Madde, bilincin gelimesinin zorunlu temeli olmak yle dursun, tersine, bilin, madde halinde cisimleerek onun
gelimesini aklar.
te gerici burjuvazinin en byklerle e sayd ada dahi
filozof; ite hangi felsefe adna bilimcilii bir vuruta ikiye blen
ve ite zekann iini deerden drmeye alan.
Bilimsel olarak evrenin yaradln, evrenin yan, ve bu
yaradln ne kadar zaman aldn gstermeye ve eski evrenin
lm teorisini vb. diriltmeye alan idealist Amerikan bilginleri
gibi bilginler grlebildiine gre, idealizm bilimsel alanda bile
saldrsna devam ediyor.
Eer zamanmzda, bilisizleri ve kandrlmlar, acsn ektikleri toplumsal ktlklerin materyalist aklamalarndan baka
yana ekmek iin (Bergsonun yreklendirdii ve froydculuun
arka kt) gizli bilimlere ispiritizmaya yeniden kazandrlan
parlaklk ve ciladan korunabilirse,7 [sayfa 172] dnyann maddilii konusundaki marksist tezin, btn geerlilii daha ak bir biimde
kavranacaktr.
II. MARKSST ANLAYI
Dnyay, mutlak fikirin, evrensel tinin, bilinin cisimlemesi olarak dnen idealizme karlk, Marxn
felsefi materyalizmi, dnyann, doas gerei, maddi olduu; evrenin saysz olaylarnn hareket halindeki maddenin baka baka grnmleri olduklar; diyalektik yntemin ortaya koyduu gibi, olaylarn bantlarnn ve birbirlerini karlkl koullandrmalarnn, hareket halindeki maddenin gelimesinin zorunlu yasalar olduklar;
6
7
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
147
148
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
halindeki maddeye gre daha kolaylkla incelenebildii lde kanlmaz bir yntemdir.
ada bilimlerin hzla ilerleyii srasnda bile, hareketin
maddeye, zamanlarn balangcnda bizzat tanr tarafndan verildii
fikri zerinde srar ediliyordu. Bunun gibi gk cisimlerinin hareketleri bilimini gelitiren Newton, evreni, mkemmel bir ekilde
ayarlanm arklar olan muazzam bir saat gibi tasarmlad ve
oluturduu dnyann bilimsel tablosunu, bu koskoca makineyi
harekete getirmek iin bir balang vuruunun, bir tanrsal
fiskenin gerekmi olduu fikriyle aklad.
Bunun iin, azok tamamlanm bir hale gelen ilk bilim,
yani kat cisimlerin, gk ve yeryz cisimlerinin uzayda bir yerden
baka bir yere gitmelerinin (ya da yer deitirmelerinin) bilimi,
yerekimi bilimi, mekanik oldu. lk yaklak tahminle, mekanikte,
yer deitirmekte olan cismin niceliinin, onun yer deitirme hzndan bamsz olduu varsaylabilir. yle grnyor ki, buradan,
madde ve hareketin, ktle ve enerjinin birbirinden farkl iki gerek
olduklar yolundaki [sayfa 174] metafizik bir dorulamas kyor.
Materyalizme gre, tersine, hareket, maddenin temel zelliidir, madde harekettir. Daha Demokritos, atomlar, dnyann elerini, ba ve sonu olmayan bir hareketle canlandrlm olarak
tasarmlyordu. Bu fikirler, Rnesans etkilediler. Galilei, 17. yzyln balarnda, cisimlerin dn bilimsel olarak inceledi. Matematik bilimlerin gelimesi, dmekte olan bir cismin hareketinin
ilk kez olarak doyurucu bir biimde aklanmasna olanak salad.
Bilimlerdeki ilerleme, materyalizmi ilerletiyordu, ve aralarnda Descartesin da bulunduu filozoflar, doada her eyin, cisimlerin mekanik hareket yasalarnn ileyiiyle akland fikrine vardlar. Bylece kat mekanik bir gerekircilik (dterminisme), durmak bilmez
bir arklar sistemi, tanrsal zekann gizemli eyleminin yerini alyordu.
Dinsel idealizmin eitli biimlerine oranla byk bir ilerleme olan 18. yzyl Fransz materyalizmi, byle aklanr. Bununla
birlikte bilimlerin gelime zelliklerinden dolay bu materyalizm
eksikti. En bata az nce grdmz gibi ulam olduu gelime noktasnda, mekanik, mekanik hareketin zamanlarn balangcnda maddeye geirilmi olduunun varsaylmasna izin veriyordu, bu da, dinsel idealizmin saldrganca geri dnne ak
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
149
kap brakr. Buna karn Diderot gibi en gl dnrler, hareketin, maddenin ondan ayrlmaz bir ekilde iinde bulunan bir zellii olduu fikrini parlak bir ekilde savundular.
Yalnz burada, tarihsel bir olguyu hesaba katmak gerekir:
ancak basit yer deitirmenin ya da bir yerden bir yere gitmenin
yasalar bilimsel olarak tannyordu. Maddenin teki hareket biimleri henz yasalarn aa vurmamlard: kimya, termodinamik,
biyoloji yoktu. Ya da daha ok bilimlerin inceledikleri btn olaylar, mekanik nedenlerle aklanmaya allyordu. Maddenin hareketinin eitli biimlerinin zgl nitelii bilinmedii iin, yanl
yolda yrnyordu. Bu an materyalizmine verilen mekanist materyalizm ad da bundan ileri gelir. Engels, bunun, [sayfa 175] marksizm-ncesi materyalizmin balca ksrlklarndan biri olduunu
belirtir.
Onun iin bu marksizm-ncesi materyalizm, maddenin hareketinin st biimlerini, yani yaam, dnceyi inandrc bir
ekilde aklayamyordu. rnein, dekartlar, hayvanlarda, ruhtan
eser bulunmadn kabul ediyorlar ve bundan da, onlarn, makinelerle karlatrlabilecekleri sonucunu karyorlard; ve onlar
taklit etmek zere otomatlar, robotlar yapmaya koyuldular, ama
uras besbelli ki, bir yerden bir yere gitme hareketleri bir yana,
canl organizma, ne kadar yetkinletirilmi olursa olsun, bir makineyle benzemez, ve yaamn btn ilevlerini yerine getiren
dendiine gre Vaucansonun nl rdei, gene de bu ilevlerden
birini, yani yeniden retim ilevini yerine getirmekten geri kalyordu. te byle mekanist materyalizm gerein orasn burasn budar. Ensonu, insan, madde zerinde etkisi bulunmayan, gsz
ve onun iin de zgrl olmayan, doann edilgin bir rn
yapar.
dealizm, materyalizme kar saldrlarnda, durmadan, kendisine byk frsatlar veren mekanist materyalizme bavurur; gerein, mekanist materyalizmin sakatlad ynlerini kolaylkla ortaya
koyar. nsan bir makineye benzeten, insan bir robot yapan materyalizm vb. stne bir sr nakarat bundan ileri gelir.
Is, elektrik, manyetizm, kimyasal sreler, yaam gibi maddi hareketin baka biimlerinin incelenmesine giriildiinde de
idealizm, kendini yenilmi saymad. Daima maddenin hareketsiz
olduu fikrinden hareket ederek, tanrnn, maddeyi kuvvetlerle,
150
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
151
nin yardmna bavurmakszn doal aklamasn [sayfa 177] gerekten yapabilecek gtedir. Bu aklamann ayrntsn nerede aramal? Bunu yantlamak elbette ki, bilime; ileri doru gidii diyalektik
materyalizmin ilkeleriyle aydnlanan bilime, Miurin ve Lisenkonun,
Olga, Lepeinskayann, Seenovun, Pavlov un ve onlarn retililerinin bilimine der.
Diyalektik materyalizm, bilimin gcne inanr, gvenir. dealizm ise, tersine, sanki her eye gre hazrlanm bir yan olmas
gerekmi gibi, gszln ilan etmekte acele eder. Yalnz ahmaklar, bilimin henz nnde duran sorulara hemen acele bir yant
isteyebilirler. Bilimin maymuncuk yant yoktur. dealizmin ise byle bir yant vardr: bu Ruhtur; ama, bu, bilgisizlii rten bir szcktr. Ruh, tanmlamaya gre, belli bir anda maddenin bilinen
zelliklerinden hibirine sahip olmad iin, maddenin henz bilinmeyen zelliklerinden ileri gelen her eyi aklamaya olanak
verir. dealist, ksaca, bilmediimi ruha malederim, der.
Materyalizmi, ikibin yldan beri (!) evrim gstermemekle ve
hep ayn eyi yinelemekle sulayan idealist (sulamann deerini tartma olanana sahibiz), madde hakknda donmu, kalplam,
dogmatik bir fikre sahiptir. Her ne zaman ki bilim, maddenin evrensel hareketinin yeni bir ynn bulur ve byle idealiste aklamaya kalan alan daraltr, idealist, maddenin yokolduunu,
utuunu vb. bildirmeye byk bir dikkat ve zen gsterir. Yokolan, snp giden, onun, madde hakknda sahip olduu dar, mekanist ve metafizik fikridir, baka bir ey deil. Maddenin, belli bir
anda (belli bir yaklaklkla) bilgilerimizin durumunu belirten, gittike daha derin ve gittike daha zengin olarak ardarda gelen bilimsel kavramlar ile bilimsel aratrmalara salam teorik temel devi
gren felsefi madde kavramn birbirine kartrmamak gerekir.
Materyalizm, diyordu Engels, her yeni byk bulula
yeni bir grnm almak zorundadr.
Bu noktay, bir sonuca balayarak, Engelsle birlikte, hareketin, maddenin varolu tarz olduunu, canllk, zg [sayfa 178]
(autodynami-sme) kaynann, maddenin kendi iinde bulunduunu syleyelim.
Materyalist doa anlaynn, doann, kendisini bize
sunduu gibi, yabanc bir katma olmadan, basite kavranlmasndan baka bir anlama gelmedii dorudur...9
152
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
153
154
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
155
156
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
157
158
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
159
lerini, yani insann, gerek dnyann elikilerini ve bilgisizlii iinde tasarlad gereklii olmayan (fantastique) istekleri tersyz
ederek iine yerletirdii gereksiz ve metafizik fikirlerin i elikilerini ifade etmekten baka bir ey yapmazlar. Tanr fikri, ayn zamanda metafizik, salt, zlmez elikiler haline gelen btn bu
elikileri bir tek demet halinde zetlemek, biraraya ymak ve
younlatrmaktan baka bir ey deildir.
Bylece, din, diyalektik materyalist bilimin tam kartdr;
diyalektik materyalist bilim, gerein elikilerini, tersyz etmeden, doru olarak, aslna sadk kalarak, yabanc, imgesel, gerek
olmayan bir ey katmadan yanstr. Engelsin dedii gibi dinin kkleri, yabanllk (vahet) ann kstl ve bilisiz kavraylarndadr.15
2. Bununla birlikte, dini incelemek iin ikinci bir olguyu da
hesaba katmak gerekir, nk, din, bilgisizlikten doduundan,
bilimsel aklamalarn yerine imgesel aklamalar koyduu lde, byk bir blmyle, gerei maskelemeye, olaylarn nesnel
aklamasn gizlemeye yardm eder ve kendi kuruntularna bal
dindar adam u ya da bu biimde, ilke olarak, eytan ii sayd
bilime dmandr. Bu zellik, kendi smrlerini ynlarn gznden gizlemekte kar olan smrc snflar tarafndan, daha nceki dersimizde kaydettiimiz gibi, sonuna kadar kullanlmaktan geri
kalmyordu. Kendi snf basklarn sonsuzlatrmak iin ynlarn
edilgenliine, eylemsizliine, onlarn tevekklne, yumuakballna, mutsuzluun kaderde yazl olduu inancna muhtatrlar, ama,
ayn zamanda, ynlarn mutluluk [sayfa 187] umutlarnn teki dnyaya
doru evrilmesi gerekir: gelecee ait avutucu cennet umudu,
smrlen ynlara yeryzndeki fedakarlklarnn dl olarak
sunulmutur. Bylece, ilkin, antikada aman vermez bir alnyazs olarak tasarlanan ruhun (me) lmszl, teki dnyada
kurtulu umuduna dnmtr.
Ta en eski zamanlarda, bilgili-grgl ynetici snflar, ynlar zerindeki etkisini srdrdkleri aldatmacalarn bir szcne
bile inanmazlarken, dinden, dzenin korunmasnn ideolojik kuvveti olarak, Marxn formle ettii gibi halkn afyonu olarak yararlanlmt. Daha eski Msr rahipleri, tanrlarn heykellerini kendi ken15
F. Engels, Ludwig Feuerbach.... s. 21; K. Marx, F. Engels, Felsefe ncelemeleri, s. 22,
Din zerine, s. 211.
160
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
161
162
kinci ders, III. Kesim, ve beinci ders, III. kesim bye baknz.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
nn saptanmasna olanak salar. te zgrlk budur: grlt koparan cafcafl bir bildiri deil, kendini ortaya koyan bir gtr.
YOKLAMA SORULARI
dir?
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
163
ONUNCU DERS
164
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
19.
17
18
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
165
ediyordu.
Berkeleyin grn incelemek nemlidir, nk bu gr
ada idealizmin zn belirler. Burjuva niversitesinin [sayfa 192]
kabul ettii, bir materyalistin kaba bir adam olduu dncesinin,
idealist filozoflarn bilimler ve bilim adamlar hakkndaki hesapl horgrsnn kkeninde, Berkeleyin bu dnya anlay vardr.
Berkeleyin sistemi hakknda ... insan akl ve felsefe iin ne
utanlacak eydir ki, hepsinin en samas olduu halde, savam
verilmesi en g olan sistemdir19 diyen Diderot, bu sistemin, gerici nemi hakknda yanlmyordu.
Berkeley, amacna ulamay nasl beceriyordu? Diderot, Berkeley in idealizminin ne tr bir idealizm olduunu belirtiyor:
Yalnzca kendi varlklarnn, kendi ilerinde birbirlerini izleyen duyumlarn bilincinde olan, baka bir eyi
kabul etmeyen filozoflara idealist denir.20
u halde szkonusu olan, bizim bilincimizin, tasarmlarmzn, fikirlerimizin dnda hibir eyin varolmadn tantlamaktr.
D gerek yoktur; her ey, son tahlilde, bizim tasarmlarmz
olan ussal tasarmlara varr. Ve eer bilin ya da denildii gibi
ben ortadan kaldrlrsa btn gerek kaybolur. Bylece, varlk,
doa, madde, bilincin, benim bilincimin dnda ve ondan bamsz olarak varolamazlar. Onun iindir ki, bu tr idealizme znel
idealizm ad verilir. Berkeleyi dinleyelim:
Madde, bizim aklmzn, zihnimizin dnda varolduunu dnrken sandmz ey deildir. Biz sanyoruz
ki, eyler vardr, nk onlar gryoruz, onlara dokunuyoruz; bize duyumlar verdikleri iindir ki, onlarn varlna inanyoruz.
Ama duyumlar, bizim zihnimizdeki, bizim sahip olduumuz fikirlerden baka bir ey deillerdir. u halde, duyularmzla algladmz nesneler, fikirlerden baka bir
ey deildirler ve fikirler bizim zihnimizin dnda varolamazlar.21
Aktaran: Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 27.
Diderot, aktaran: Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 27.
21
Berkeley, ad geen yapt.
19
20
166
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
167
168
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
aba gsteriyorlard.
Bylece, bir Lachelierye gre, evren dnlebilen bir
dnceye asl dnlemeyen bir dncedir. Boutrouxya gre
tanr, ona yaklamak iin harcadmz abalarn ortasnda, u,
kendi kendimizin en derininde yaratc etkisini duyduumuz varln kendisidir. Bir Hameline gre, gerek, ruhumuzun oluturduu bir yapnn (construction) rndr. Bir Duhem iin, bilimsel
kavramlar, insan zihninin yaratt simgelerden baka bir ey deildir. Bir Brunschvicgee gre ruh, ancak, ruhtan sorumlu olabilir,
ve bilimlerin ilerlemesi, batda vicdann ilerlemesine baldr. Ve
teki daha kk beylerden de szetmiyoruz. Felsefe, ayin havasna, gizemli bir havaya brnyor: o zaman, felsefe szc,
artk yalnzca resmi idealizmin eanlam bir szck olarak kullanlyor. yle bir duygu uyandrlyor ki, szc iyi ve doru olarak
kullanmak herkese gre deildir; idealist ilahisini sylemeyi bilmek gerekir. dealist kantlarn, kendilerinin filozof olmadklarna
inandrmayaca kimseleri yantlayabilmek iin, Felsefeye Giri
adl kitaplarn says durmadan artrlr.
Bu felsefi gericiliin zaferi, 1900-1914 ve ondan sonraki burjuva filozoflarnn elebas olan, bundan nceki dersimizde de szn etmek frsatn bulduumuz Bergsonun felsefesidir. Berkeleyin adn etmeden onun tezini alarak, Bergson, Madde ve
Bellek adl kitabnn banda unu belirtiyor: dnya imgelerden yaplmtr, bu imgeler ancak bizim bilincimizde vardr; beynin kendisi de bu imgelerden birisidir: byle olduuna gre, bilincin
beyinsiz varolmamas yle dursun, tersine, bilinsiz varolamayacak olan beyindir! Bilin, bamsz bir gerektir; beyin kendinden nce varolan [sayfa 196] dncenin hizmetinde bir mekanizmadr.
Bundan u sonu kar: eer beyin zarara urarsa, bellek, onun
dnda, bilinaltnda srer! En eski dinlerde olduu gibi, organik
hibir dayana olmayan salt bir ruh vardr. Felsefi Bir Geit Treninin Sonu: Bergsonculuk adl yergi yazsnn son blmnde Politzer, bu ruh felsefesinin ok maddi olan tarihsel anlamn ortaya
koydu. 1914te Bergson ve onun salt ruhu, Fransz emperyalistlerinin hizmetine giriyor. En oven tezlere ayak uydurarak, Alman
halkn, ruhu boalm madde gibi gsteriyor. Ruh, Fransz emperyalizminin zorla elegeirdii bayraklarn kvrmlar arasnda gizlenmiti! Ayn filozof, canekien kapitalizmin onmaz yaralar
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
169
170
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
171
172
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
eye bir yant olan kimsenin tutumu, kendi bilincini btn gerein ls sayan ve insan soyuna deimez, her zaman iin geerli, kendi z bilincinin snrndan baka bir ey olmayan bir snr
izen bir kimsenin davrandr.
Birok yzyllardan beri bilimlerin gelimesi, gerein eskiden hi akla gelmeyen ynlerini ortaya kard. Dnyann varolmak iin, bizim bilincimize ve idealistlerin iznine gereksinmesi olmadn dorulamak, zorunlu olarak bilimlerin deimez gr
asdr; bilimler, bu noktada, kendiliinden bir materyalizm retirler ve bilincin dnda bir nesnel gerei kabul ederler. Bilim,
durmadan maddenin yeni zelliklerini buluyorsa, bu, maddenin
bizde deil, bizim dmzda varoluundandr.
Mikroplarn, bulunularndan nce de varolduklarndan hi
kimsenin kukusu yoktur, nk, o zamana kadar tedavi edilemez sanlan ve mikroplarn bulunuuyla tedavi edilen hastalklar,
mikroplarn bulunuundan nce de vard.
Hi kuku yok ki, bir canl varln varolabilmesi iin [sayfa 200]
gereken koullarn hepsinin birden yeryznde bir araya gelmedii bir zaman olmutu.
dealistler, buna u itirazla kar kyorlar: Ama mademki insansz, insandan nceki bir dnyann varln kafasnda canlandran sizin bilincinizdir, btn bilinten bamsz olarak
varolmak ne ifade eder? Christoph Colombun gzne arpmadan nce Amerikann varoluu, mademki, bu nceki varoluu
tasarlayan sizin bilincinizdir, ne ifade eder? Mademki onu kafanzda tasarlayan sizsiniz, ssz bir ada sizsiz var deildir. vb...
Lenin, btn bilgi teorisinin, belli zaman ve yer koullar
iinde dnyada bulunan insann gerek varl ile, insandan nce
ya da insann yokluunda gerek olarak varolan dnyann tasarmlanmasna zihin yoluyla yardmc olan bilin ve dncenin
imgesel bir ekilde varolmasn birbirinden ayrmay kesin olarak
bilmekten ibaret olduunu uzun zamandan beri belirtmi bulunuyor. Bunu ayrdetmeyi bilmemek tam anlamyla filozof olmamak
demektir.
Toplumun maddi yaamnn, insanlarn bilincinden bamsz olarak varolduundan hi kimsenin kukusu yoktur, nk, ne
kapitalist, ne de proleter, kimse, iktisadi bunalm dilemez, ama o
gene de kanlmaz bir ekilde olumaktadr.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
173
174
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
Stalinin son yaptnda bilim yasalar stne yapt aklama, temel marksist tezin btn nem ve kapsamn lmemize
olanak salyor.
Marksizm, ister doa yasalar, ister ekonomi politik
yasalar olsunlar bilim yasalarn, insan iradesinden
bamsz olarak etkilerini srdren, nesnel srelerin yansmalar olarak anlar.31 [sayfa 202]
b) Bilin, varln yanss.
Bilincin, varln, doal ya da toplumsal gerein yanss olduu fikri ne demektir?
Bu demektir ki, ikicilik artk sona erdi; dnce, hareket
halindeki maddeden ayrlmaz. Bilin, maddeden bamsz olarak
ve onun dnda var deildir; ... duyularla alglanabilir maddi dnya,
bizim de bir paras olduumuz bu maddi dnya tek gerekliktir.32
Bu, hi de, dncenin, organlarmzn salglar gibi maddi
olduu anlamna gelmez. Buna inanmak, materyalizmle idealizmi
kartrmaya doru, yanl bir adm atmak, madde ile dnce
arasnda, madde ile bilin arasnda bir zdelik kurmak demektir.
Kaba materyalizmin iine dmek demektir.
te yandan, bilincin, varln bir biimi olduu
dncesi, nitelii bakmndan bilincin de madde olduu
anlamna gelmez. ... Marxn materyalizmine gre, bilin
ve varlk, dnce ve madde, genel bir deyile, doa ve
toplum ad verilen ayn grngnn (phenomenon) farkl
iki biimidir. Dolaysyla birbirlerini yadsmazlar;33 bir ve
ayni grng de deillerdir.34
Bu, marksist teze gre, bilincin edilgin olduu, hibir rol
bulunmad, marksistlerin bilincin roln reddettikleri vb. anlamna da gelmez. Buna inanmak, marksizmi sahte bir gr olan
J. Stalin, SSCBde Sosyalizmin Ekonornik Sorunlar, Son Yazlar 1950-1953, s. 62.
Ludwig Feuerbach..., s. 24; Felsefe ncelemeleri, s. 26; Din zerine, s. 214.
33
Burada Stalin, bunun biim ve ierik arasnda bir atma olduu dncesiyle
elimediini, nk atmann genel olarak biim ile ierik arasnda deil, ama yeni bir
biim arayan ve bu ynde aba gzeten yeni ierik ile eski bilim arasnda olduunu
belirtiyor.
34
J. Stalin, Anarizm mi? Sosyalizm mi? s. 32-33.
31
32
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
175
176
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
ren, doru ve amaz bir yanss olmadn, canl, hareketli, deiken, durmadan ilerleyen bir yans [sayfa 204] oluturduunu gsterir.
Elbette, dndmz zaman, bu hemen gzmzn nne gelmez. Dnce, grkemle kendi kendisini iletiyor, ynetiyor
gibi gelir insana. Descartesin kabul ettii gibi, varolmak iin
dnmenin yeterli olduunu ve bu dncenin kendi kendini
yetitirmek iin bir bedene gereksinmesi olmadn tasarlayabilir,
kendi kendimizi buna kandrabiliriz. Ve idealist filozoflar, varolan
her eyin, onlarn yce ve zgr dncelerinin erdemi sayesinde varolduu dnmekten o kadar mutlu oluyorlar ki, buna inanmaya hazr bulunuyorlar. Dncenin doal ve toplumsal kklerini
bilmedikleri iin, her eyin dnceden yola ktn sanyorlar ve
dnce karsnda byk bir hayranlk duyuyorlar:
Btn evren soyumda sallanyor ve titriyor.
(P. Valry)
Fikirlerin, bizzat kendilerini muhafaza ettiklerini, bizzat kendilerini gelitirdiklerini, bilincin her eye kadir i tanr slubu olduunu sanmak: hem korkun, hem de zevk verici bir eilim. Daha
nce byk materyalist Diderot tarafndan alaya alnm bir yanlsama; Diderot, idealizmin oluu srecini, duyarlkla bezenmi,
dnyada kendini tek sanan ve evrenin tm uyumunun kendinde
olduunu sanacak, bir piyanonun yanlsamalar ile karlatrr.38
III. DNCE VE BEYN
Materyalizm, bu yanlsamayla her zaman savamtr. Diderot, daha o zaman, maddenin dnebildii varsaymn aka
dile getiriyordu. Marx unu yazd: Dnceyi, dnen maddeden
ayrmak olanakszdr. Bu madde, evrende oladuran btn
deimelerin etkenidir.39 [sayfa 205]
Engels ise, bize ne kadar yce grnrlerse grnsnler,
bilincimizin ve dncemizin, maddi, bedensel bir organn, beynin rnlerinden baka bir ey olmadklarn40 belirtir. Ve Lenin,
38
31.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
177
178
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
manlara braklm ve kurtlarn koruyup baktklar ocuklarn, kurtlarn huylarn aldklar grlmtr.
Engels, btn insan almasnn ta ilk zamanlardan beri
topluluk halinde bir alma olduunu, aksi halde, insann doal
tehlikelere bile kar koyamayacak olduunu kaydediyor.
Bu, dncenin ve dnmenin (dnme iinin) kkenlerini anlamak bakmndan ok byk nemi olan bir gzlemdir.
Emek, durmadan, gerein yeni ynlerini ortaya karr, o zamana
kadar bilinmeyen sorunlar getirir. Duyumlarn yanstmaya yetmedii yeni nesnel balantlar ortaya karr. Oysa emek, bir grup insann btn enerjilerinin ayn anda ve ayn noktaya uygulanmas
iin rnein bir kayay yerinden oynatmak iin toplu abay ve
toplu eylemi gerektirir. nsanlar toplu halde hareket ettirmek iin
bir iaret, bir emir gerekir. Ama eylem daha karmak olur olmaz
ne bar, ne de el-kol hareketi yetmiyor; yerine getirilecek ii
aklamak gerekiyor, yani artk duyumlarn da tesinde, yeni
iaretler, duyumlar arasndaki balantlar ifade eden nitel bakmdan yeni iaretler, yani szckler gerekiyor. Bylece, emek, insanlarda oluturduu karmak izlenimlerin, insanlar arasnda
birbirlerine iletilmesini gerektiriyor. u halde, birbirine iletme, birbirine nakletme gereksinmesini, emek ortaya karmtr. Bylece,
bir anlatm olmaktan nce bir iletim olan dil dodu.44 [sayfa 207]
Ayn zamanda insan beyni, inceliyor ve yeni balantlarla
zenginleiyor. u halde beyin, toplumsal bir rndr de. Ensonu
dilin ortaya k, n anlamyla dncenin ve dnmenin ortaya
k demektir. nemli bir basamak atlanm, ileri doru kesin bir
adm atlmtr. Emek olmadan, toplumsal eylem olmadan, dil olmaz, dnce olmaz.
Diyorlar ki, dnceler, insann aklna deme halinde ifade olunmadan nce gelirler, bunlar dil malzemesi
olmakszn, dil zarf olmakszn, szmona, plak olarak
doarlar. Oysa bu, kesinlikle yanltr. nsann aklna gelen dnceler ne olurlarsa olsunlar, bunlar, ancak dil
malzemesinin temeli zerinde, dilin deyim ve tmcelerinin, dilin temeli zerinde doabilirler ve varolabilirler.
44
almayan gerein bimini deitirmesini salamayan ve bunun sonuca olarak
da duyumlar da deimeyen hayvanlarn, konuma diline gereksinmeleri yoktur.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
179
plak, dilin malzemesinden kurtulmu, dil denen doal maddeden kurtulmu dnce olamaz. Dil, dncenin dolaysz gerekliidir (Marx). Dncenin gereklii dilde belirir. Yalnzca idealistler, doal maddesi
olan dilden kopmu bir dnceden, dilsiz bir dnceden szedebilirler.45
Diyalektik materyalizmin bu tezleri, Leninin de nceden
sezip yaplmasn istedii gibi, doa bilimleri tarafndan, byk bilgin Pavlovun fizyoloji alanndaki almalaryla apak gze arpacak bir ekilde dorulanmtr.
Pavlov, beyin etkinliinin esas srelerinin, belirli koullar
altnda oluan, dtan gelme olduu kadar iten gelme duyumlarn
harekete geirdii artl refleksler olduunu buldu. Bu duyumlarn,
canl organizmann btn eylemi iin iaret hizmeti grdklerini
gsterdi.
kinci olarak, szcklerin de, ierikleriyle, anlamlaryla, kendi belirttikleri nesnelerin salad duyumlarn yerine geebildiklerini, ve bu szcklerin de, srasnda, artl reflekslere, ister organik,
ister szl olsun yantlamalara neden olabildiklerini buldu. Bylece szckler, iaretlerin iaretlerini, yani birincisi zerinde oluan
ve insana zg olan ikinci bir iaretleme sistemi olutururlar. Bylece, dil, insann st [sayfa 208] eyleminin, toplumsal eyleminin koulu,
u anda varolan duyumu aan soyut dncenin dayana,
dnmenin dayana oluyor. nsana, gerei azami kesinlikle yanstmak olanan salayan, dildir.
Bylece Pavlov, ayn bulula insan bilincini en bata belirleyen eyin, kaba materyalistlerin ve psikanalistlerin sandklar gibi,
insan organizmas ve biyolojik koullar olmadn, tersine, iinde
yaadklar toplum ve toplum hakknda sahip olduklar bilgi olduunu gstermi oldu. nsanda biyolojik olan, toplumsal olana
bamldr. Yaamn toplumsal koullar, organik ve ussal yaamn
gerek dzenleyicisidir.46 Dnce, doas gerei, toplumsal bir
olaydr.
Demek ki, bylece beynin dncenin organ olduu, ama
J. Stalin, E. Kreeninkova Yoldaa Mektup Son Yazlar, 1950-953, s.42.
Bkz: Introduction Iuvre de Pavlov, Questions scientifiques, n 4, Editions de
la Nouvelle Critique.
45
46
180
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
s. 23.
Karl Marx, Ekonomi Politiin Eletirisine Katk, nsz, Sol Yaynlar, Ankara 1993,
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
181
182
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
183
184
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
185
ONBRNC DERS
186
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
187
188
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
189
ibaret olacaktr. Bu, nasl yaplacaktr? O zaman Kant, insan zihninin, duyularn verilerini kendi z gereklerine gre yorumladn
belirtiyor. Bilim, bu yorumlamann sonucundan baka bir ey deildir. Bylece bilimin yasalar, olaylar arasndaki ilikiler, yalnzca
insan zihninin rndrler. Hareket halindeki maddenin gerek
yasalarn yanstmak yle dursun, insan zihninin yasalarn, gereksinmelerini yanstrlar. Nesnel gerei temsil etmekten uzaktrlar, ancak znel bir gerei temsil ederler. Elbette ki, bilimin yasalar,
olaylar arasndaki ilikiler u ya da bu kiiye bal deildirler. Bununla birlikte Kanta gre insan zihnine grelidirler (sanki dnyay
baka trl grebilen tanrsal bir zihin olabilirmi gibi).
Bu teoriden kan sonular nelerdir? Bilim, eylerin yzeyinde kalr. Gerekte, mutlak, nfuz edilemez, sonsuz bir gizem, zerinde bilimlerin yanlsamal ilerlemesinin cereyan ettii gerek arka
plandr. Sonu olarak, bilime hibir mutlak gereklik atfetmemelidir. Bu yalnzca bir yorumlama sorunudur. Kantlk, insan dosdoru, kukuculua (scepticisme), bilimsel teorik aratrmalar alan
da dahil olmak zere hareketsizlie gtrr. Bilinemezciler, bylece, dnn biliminin yanllar ile bugnn biliminin dorular arasnda hibir ayrm yapmamak durumuna derler. Bilim bir kez
yanldktan sonra, hangi anda yanlmadnn bilinemeyecei yargsna vararak, bugn doru, yarn yanl derler. Bilginin, laboratuvanndaki yntemli eletirici zihniyeti ile kukuculuktan gelen
evrensel kuku zihniyetini birbirine [sayfa 218] kartrrlar. Onlara gre,
bilgi, bizimle dnya arasna bir engel koyar. Burjuva niversitede,
modaya gre ortaya konan bilimin deeri bilimin iflas vb. stne
bitmez tkenmez dnceler buradan ileri gelmektedir. Eer bilim
ancak d grnlere dayanyorsa, ksacas, bir bilim grnnden, bir bilgi grnnden baka bir ey deildir.
Daha nce de sylediimiz gibi, bilinemezcilik, gene tannmas gereken baka yakn biimlere de brnmtr. Auguste
Comteun olguculuu (positivisme), bilimin, olaylar arasndaki ilikilerin nedenlerini aratrmakszn yalnzca bu ilikileri ortaya karmakla yetinmesi gerektiini savunur; bilim, eylerin nedenini aramay kendine yasak etmeli, mutlaa ulamay istememelidir; Auguste Comte bu yoldaki her aratrmay, olaylarn zn ortaya karan aklayc her teoriyi, szcn pek meru olmayan bir kullanm ile metafizik olarak mahkum eder. Bu, bilim konusunda
190
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
191
192
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
193
dnyann ve yasalarnn pekala tannabilir, bilinebilir olduklar, deneyimle, pratikle gereklenmi doann yasalar hakkndaki bilgimizin geerli bir bilgi olduu, nesnel
bir gerek imlemi tad; dnyada hi de bilinemez
eyler olmad, ama yalnzca [sayfa 222] henz bilinmeyen,
bilim ve pratik yoluyla bulunacak ve bilinecek eyler olduu ilkesinden hareket eder.61
Gryoruz ki, Stalin, gerein bulunuu ve bilgilerimizin
dorulanmas arac olarak, bilimin temeli olarak pratiin merkez
olma roln belirtiyor.
a) Pratiin rol.
Engels, nl bir metninde, Kantn kendinde-ey teorisini
eletirmitir:
Bu felsefi saplantnn en arpc rtlmesi, btn
teki saplantlarda olduu gibi, pratiktir, zellikle deneyim
ve sanayidir. Eer biz, doal bir sre hakkndaki anlaymzn doruluunu, bu sreci biz kendimiz yaratarak
onu koullarndan karp varlk haline getirerek ve onu
kendi amalarmza hizmet ettirerek tantlayabiliyorsak,
Kantn bilinemez kendinde-eyinin ii biter. Bitkisel ve
hayvansal organizmalarda retilen kimyasal tzler, organik kimya birbiri ardndan onlar birer birer yapmaya
koyuluncaya kadar byle kendilerinde-eyler olarak kaldlar; ama kimya onlar yapt m, kendinde-ey bizimiin-ey haline gelir, tpk rnein, artk kzl kk halinde
tarlalarda yetitirmeyip ok daha kolaylkla daha ucuza
ta kmr katranndan kardmz alizarin gibi.
Kopernikin gne sistemi, yzyl boyunca bir varsaym oldu; bunun zerinde bire kar yz, bin, onbinle
de bahse giriilse, gene de varsaymd; ama Le Verrier,
bu sistemden karlan veriler yardmyla, yalnz, bilinmeyen yeni bir gezegenin varlnn zorunlu olduunu
deil, ama ayn zamanda bu gezegenin gkyznde bulunmas gereken yeri hesaplaynca ve daha sonra Galilei
61
194
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
195
zarini retmeyi biliyorsak, bu, onun niteliine hkmedebildiimizden, onu [sayfa 224] kendisi olarak tanyabildiimizdendir. Materyalizm iin yapay bir rnn, doal bir rn deerinde olmad
yolundaki boinann yeri yoktur. O halde eer, bir ey hakkndaki
g- r ve anlaymz doru, kesin ise, pratiimizin ortaya koyduu so-nu, bizim beklediimize uygun olacaktr ve bu, bizim
bilgilerimizin nesnel olarak dorulanmas olacaktr. Her nesne, kendisini oluturan srece, zlmez bir biimde baldr. nsan, doru
bir biimde bu srece mdahale ederek, onu ortaya kartarak,
bizzat o eyle kendisi arasnda tam bir ilgi kurar, ona nfuz eder ve
bylece kendi anlaynn doruluunu tantlar.
Bu nesneleri, onlarda algladmz niteliklere gre
kendi yararmza kullanmaya baladmz an, duyusal
alglarmzn doruluunu ya da yanlln yanlmaz bir
snamadan geirmekteyizdir. Bu alglar yanlsa, bir nesnenin onlara gre kestirdiimiz kullanm yolunun da yanl olmas ve abamzn boa gitmesi gerekir. Ama amacmza varmay baarrsak, o nesne ile onun bizdeki imgesinin uyutuunu anlarsak; nesne, ereimiz iin kendisinden beklediimizi verirse, o zaman bu, bizim o nesne ve onun nitelikleri zerine olan alglarmzn kendi
dmzdaki gereklikle uyutuunun o lde olumlu
kantdr. Ve bir baarszla uradmz zaman, baarszlmzn nedenini bulmada genellikle pek gecikmeyiz;
kendisine dayanarak i grdmz algnn ya eksik ve
yzeysel, ya da baka alglarn sonular ile onlarn elvermedii bir tarzda birletirilmi olduunu kusurlu savurma dediimiz ey budur anlarz. Duyularmz gerektii
gibi eitmeye ve kullanmaya, ve eylemimizi gerektii
gibi edinilmi64 ve kullanlm alglarn belirledii snrlar
iinde tutmaya ne kadar dikkat edersek, eylemimizin
sonucunun, alglarmzla alglanan eylerin nesnel doas
arasndaki uyumay gsterdiini o kadar iyi anlayacaz.65
Yani bilimsel olarak denetlenmi (Engels).
Friedrich Engels, topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, Sol Yaynlar, Ankara
1993, s. 38.
64
65
196
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
197
198
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
199
200
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
69
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
201
202
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
203
Bunun iin, bilinemezcilik ktmser olduu ve insan zihninin eksikliinden yaknd halde, materyalizm iyimserdir, hibir sorunu, rnein kanser sorununu zmsz saymaz. Yalnz geici olarak bilinmeyen eyler vardr ve kapitalist rejim, bilimin hzn
engelleyerek bu geicilii uzatr. Dahas var, materyalizm, bulularn
olgunlam olduklar alanlar nceden grerek ve bunlarn
abuklatrlmas iin btn nlemleri alarak bilimin gelimesinin
planlanmasn salar. Zaten, gemite, bir olgunlua ulam olan
bulularn, [sayfa 233] birbirlerinden habersiz olan bilginler tarafndan hemen hemen ayn zamanda yapld sk sk olmam mdr;
bilginin, eylerin kendilerinin bizde neden olduklar doal bir sre
olduunun en gzel kant deil midir bu?
Ama, unu da gznnde bulundurmak gerekir ki, belli bir
olayn gelimesi, btn tekilerden bamsz deildir, her ey birbirine baldr ve doa, zaman ve uzay iinde sonsuzdur, doa
daima yeni eyler oluturur, bitmez tkenmezdir. Bunun iindir ki,
bilginin gelimesi de sonsuzdur. Dnyada hibir zaman bizim bilgimizin iinde yeralmayacak kadar ok ey vardr, ama her ey
birbirine bal olduuna gre, bilmediklerimiz de bildiklerimizle
birbirine baldrlar. Sonu olarak bilim, belli bir noktada durmaz
ve bu anlamda, bilimin gereklerinden her biri, kendi bana ele
alndnda grelidir, nk btn teki gereklerle bantldr. Molekln tesinde atom bulundu, atomun tesinde elektron, ekirdek bulundu, ekirdein tesinde teki paracklar, ama gerein
sonuna ulalabileceini sanmak yersizdir. Elektronun kendisi de
diyor Lenin bitmez tkenmez.
Bu da, bilgilerimizin nesnel deerinden hibir ey kaybettirmez, nk, grelinin iinde mutlak vardr (Lenin).
Modern materyalizm, yani marksizm asndan, bilgilerimizin nesnel, mutlak geree yaklak snrlar tarihsel olarak grelidirler, ama bu gerein varl, bizim
ona yaklamakta olduumuz kadar kesindir. Tablonun
evre izgileri tarihsel olarak grelidirler, ama tablonun
nesnel olarak varolan bir modeli temsil ettii kesindir.
u ya da bu anda, u ya da bu koullar iinde, eylerin
doasna ilikin bilgimizde, maden kmr katran iinde alizarini bulacak ya da atom iinde elektronlar bulacak noktaya kadar ilerlemi olmamz olgusu tarihsel ba-
204
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
205
Bu tezin devrimci pratik alanndaki nemi kolayca anlalabilir. Bilimlerde olduu gibi, burada da her insann kendisi, her
eyi deneyemez; teorinin hazrlad ve ii [sayfa 235] hareketinin yz
yllk deneyimi sayesinde yanll daha nce kabul edilen ve dzeltilen dnya anlaylarna kaplmak istemeyen her insann zmlemeye abalamak zorunda olduu birikmi bir toplumsal deneyim
vardr.
Teoriyi ihmal eden pratikilie saplanr, krler gibi davranr
ve karanlklar iinde yrr. Pratii ihmal eden ise dogmaclk iinde donar kalr, artk kafas tn tn ten bir doktrinerden baka bir
ey deildir.
Kukusuz ki teori, devrimci pratie balanmadka
amasz kalr; tpk yolu devrimci teori ile aydnlatlmayan pratiin, karanlkta, elyordamyla yrmesi gibi.74
Marksist bilgi anlay, yansz, nesnel olmak iin, kendinde gerei grmek iin kendini pratikten uzak tutmak gerektii
yolundaki yanl fikri rtmemizi salar. Burjuva nesnelcilii denen bu yanl fikir, marksizme kar bir sava makinesidir. Bu,
kendi deneyimlerinden etkilenmi olduu iin deneyler yapan
fizikinin nesnel olamayacan sylemek gibi bir eydir!
Bilgi edinmek isteyen, dnyay, yani gerei deitirme pratiine bizzat katlmaldr. Armudun tadn bilmek
isteyen, armudu, yiyerek deitirmek zorundadr. Atomun
yapsn ve zelliklerini bilmek isteyenin, atomun durumunu deitirmek iin, fizik ve kimya deneyleri yapmas
gerekir. Devrimin teorisini, yntemlerini bilmek isteyen,
devrime katlmak zorundadr. Btn gerek bilgi, dorudan deneyimlerden doar.75
Bunun iindir ki, harekete katlmak yerine kollarn balayp
seyretmekle, marksizmi doru olarak ve derinlemesine zmlemek olanakl deildir, ancak hareketten uzak durularak marksizmin deeri hakknda bir yargya varlabileceini ileri sren kkburjuva ideologlar bundan alnmasnlar; teori ancak hareketle kurulur, dorulanr ve zenginleir. Yalnz devrimci pratik, kapitalist
74
s. 24.
75
206
J. Stalin, Leninizmin lkeleri, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 21; Leninizmin Sorunlar,
Mao e-tung, Pratik zerine, Teori ve Pratik, s. 13.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
207
bir bilgin, laboratuvannda bir srecin gidiini hzlandrmaya alabilir ama bu srecin yasasn ne ortadan kaldrabilir, ne de yaratabilirse.
Sonu olarak, bilinemezcilie kar yalnzca teorik bakmdan savamamalyz, ayn zamanda, eylemimizle, ne yaptn bilerek, dnya zerinde etki yaplabileceini ve marksizmin tarihsel
gerek olduunu kantlayarak onu pratik bakmdan da ykmalyz.
rnein, bilinemezcilik, sava kimin suu? bilinmez! derken, namuslu insanlarn eylemi, onlar, sava sulularn ortaya kartmaya yneltti. Bylece proletarya, marksist materyalizmin deerini,
olmadan olaca bilmenin deerini deneyimleriyle dorulad. Sosyalistlerin hibir zaman doruyu syleyen ve hakl olan ilk insanlar
olmaktan baka kusurlar olmad yargsna vard. Oysa, olmadan
olaca doru syleyen, doru bilimi sylyor demektir.
Bylece, bilinemezcilik burjuvazinin snf karlarna hizmet
eder: eer toplum bilimi yoksa hibir ey nceden bilinemez ve elbette hibir ey yapmamak gerek; egemen snf rahatna baksn!
Bilinemezcilik smrlenleri gszle gtrr. Tam tersine, toplumun bilimsel olarak bilinmesi olanaklysa, ezilenler ve smrlenler bu bilgiye sahip olabilirler, pratik ile teori arasndaki birlii,
savamlarnn yolgsterici yldz yapabilirler.
Kuku ve ktmserlik douran, kavrayamadklar olaylarn
gerisinde kalan insanlarn, artk hibir eye inanmayan, yani ne
olursa olsun, herhangi bir eye inanmaya hazr insanlarn ii olan
bilinemezcilie kar diyalektik materyalizm, akllca bir iyimserlik
yaratr ve insann, olaylarn akna bilerek yn verebileceinin anlalmasn salar. Materyalizm, eylemle birleen dncenin gcne snrsz bir gven ilham eder. Marxn tezinin derin gerei bylece aydnlanr.
Filozoflar, dnyay yalnzca deiik biimlerde yorumladlar oysa sorun onu deitirmektir.78
YOKLAMA SORULARI
1. Bilinemezcilik, siyasal grlerde kendini nasl ortaya koyar?
78
Marx, Feuerbach zerine Tezler, Felsefe ncelemeleri, s. 70; Ludwig Feuerbach...,
s. 64; Din zerine, s. 64.
208
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
209
210
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
NC BLM
DYALEKTK MATERYALZM
VE TOPLUMUN MANEV YAAMI
kinci blmde grdmz gibi, ancak diyalektik materyalizm bilin sorununa bilimsel bir yant getirebilmektedir. Gene, ancak diyalektik materyalizm, fikirlerin, toplumsal teorilerin, siyasal
grlerin ve ayn zamanda, toplumun yapc birer unsuru olan siyasal kurumlarn kkenlerinin ve etkilerinin anlalmasna olanak
salar.
Stalin, Diyalektik Materyalizm ve Tarihsel Materyalizm adl
yaptnda, balca sayfalar bu soruna ayrmaktadr.
Sorunun birbirinden dikkatle ayrlmas gereken iki yn vardr:
1 Toplumsal yaamda deiik bilin biimlerinin ortaya kmas.
2 Bunlarn nemi ve toplumsal yaamda oynadklar rol.
Onikinci ders, sorunun birinci ynn, onnc ders de
ikinci ynn ele almaktadr.
Ondrdnc ders ise, bilimsel sosyalizmin kkenini ve nemini incelemektedir. [sayfa 242]
ONKNC DERS
I . Bir rnek.
II . dealist "aklamalar".
III . Materyalist diyalektik tez.
a) Toplumun maddi yaam, yalnz tek tek bireylerin
bilincinden deil, genel olarak, insan bilincinden ve iradesinden bamsz olarak varolan nesnel bir gerektir.
b) Toplumun manevi yaam, toplumun nesnel
gereinin bir yanssdr.
c) Yeni toplumsal ve siyasal fikirler ve teoriler nasl
ortaya kar?
d) Kalntlar sorunu.
IV . Varg.
I. BR RNEK
UNESCOnun baz brorlerinde, barn ancak bar zihniyetinin kafalarda yeralmas ile salanabilecei, onun iin de savatan kurtulmak isteniyorsa, onu, insanlarn kafalarnda ldrmek
gerektiini okuyoruz. Ksaca, savalarn nedeni zneldir. Ya da,
psikanalistlerin diyecei gibi, her insann bilincinde sakl bulunan
saldrganlk igdsdr. Ya da soydan geme kindir.
Savan nedenlerini byle dnen bir anlay, idealist bir
anlaytr.
Marksist materyalizmin durumu bambakadr: savalarn [sayfa
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
213
nedeni, toplumlarn nesnel gereklerindedir. Emperyalizm anda, savalarn kkeninde, zor yoluyla yeni pazarlar elde etmeye
almasna neden olan iktisadi bunalmlar yatar. Nesnel bir yasa
olan azami kr yasas, savalar byle aklar. znel srece (sava
fikrine, kine, saldrganlk igdsne) gelince, bunun kkeninde,
nesnel bir sava durumu yaratan maddi elikiler vardr. znel srecin ortaya kn aklayan nesnel gerektir, nesnel gerei aklayan znel sre deildir.
Pekala baka rnekler de alabiliriz. inde bulunduumuz
zamanlar, genel olarak, canekimekte olan kapitalizmin ideolojisiyle, yani ulusal ve rksal kinler ideolojisiyle, vurgun ve sava ideolojisi1 ile sosyalizm ideolojisi, uluslar ve insanlar arasnda karlkl
yardmlama ve kardelik ideolojisi, bar ideolojisi arasnda nasl
byk bir kartlk olduunu ortaya koyuyor.
Bu durumda ve teki durumda, fikirlerin savamn anlalr
klan, toplumlarn nesnel gereidir burada kapitalizm, kozmopolit byk bur-juvazi, tede sosyalizm ve uluslararas ii hareketi. Toplumun manevi yaam, maddi yaamnn yanssdr.
Toplumun manevi yaamnn ok eitli ynleri vardr. Sanat, hukuk, din, toplumun manevi yaamna girerler. Bunlar btn
ayrntlaryla incelemeliyiz. Diyalektik Materyalizm ve Tarihsel
Materyalizme bavuran okurlar, Stalinin, byk pratik nemlerinden dolay, toplumsal fikirler, toplumsal teoriler, siyasal inanlar,
siyasal kurumlar zerinde zellikle durduunu greceklerdir.
Toplumsal fikirler: yani, bireyin belli bir toplumda, varlk
iindeki kendi yeri hakknda edindii fikirler (u sanat kendini
bamsz sanr); mlkiyet hakkndaki fikirler; aile, ak, evlenme,
ocuklarn yetitirilmesi hakkndaki ahlaki [sayfa 244] fikirler (Flaubertin alnm dedii fikirler). Hukuki fikirler de bu btne katlrlar: rnein, mlkiyet hakknn, kendi kendinden baka temeli
olmayan doal bir hak olduu burjuva fikri; bu fikir, zel mlkiyetin burjuva toplumun temeli olduu maddi olgusunu ifade eder;
sahip olan burjuvazinin gznde retim aralar mlkiyeti dokunulmaz olduuna gre, burjuva ahlaknca zel mlkiyet fikrinin bir
243]
1
Eisenhowerin ve Harvard niversitesi rektrnn himayesinde yaynlanan bir
brorde u satrlar okumaktayz: Sava, insana, ortak bir abaya katlan kimsenin
duyduu yksek bir duyguyu kazandrr; o duygu ki, korku kkl ile ve bir toplumsal
gvenlie sahip olma yolunda kk tutkuyla mutlak eliki halindedir.
214
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
215
lumu deitirmek gerekmektedir: yleyse toplumsal dzen, usauygun dzenin yanss olacaktr.
Her ne kadar bu tez, gerici feodalitenin karsnda, devrimci
burjuvazinin ideolojisini ifade ettiinden, ncekine gre bir ilerleme demek ise de, tpk teki gibi idealist bir tezdir. Bu tez, fikirlerin kkenini aratrp sormaz, onlar, toplumlarn maddi gereini
yaratp ortaya karan ilk veriler olarak kabul eder.
Bununla birlikte, 18. yzyln materyalist filozoflarnn zellikle Hel-vtiusun bir insann fikirlerinin onun eitiminin meyvesi
olduunu anlam olduklarn dikkate almak gerekir. Bu filozoflar,
toplumlar iindeki ide-olojilerin zaman ve yerle deiiklikler gstermesi zerinde srar ediyorlard. Ama, Marxn kurmu olduu
toplumlar bilimine sahip olmadklar iin tahlillerini daha ileri gtremiyorlard.
c) Hegele zellikle nemli bir yer ayrmak gerekir. Gerekten de, Tarih Felsefesi adl kitabnda, toplumun maddi gelimesi
ile manevi gelimesi arasndaki ilikilerin incelenmesini ciddi bir
ekilde ele almtr. dealist olarak, doay olduu kadar, toplumu
da yaratan yce Fikri (Ide) balang noktas diye alr. Tarih, Fikrin bir gelimesidir. Bylece, Eski Yunan tarihi, Gzel fikrinin aa
vurulmasdr. Ayn ekilde, Sokrates, sa, Napolyon, Fikrin anlardrlar. (moments).
Hegel, diyalektiki olarak, zaman zaman dikkat ekici [sayfa
246] tahliller yapar. Ama onun idealizmi, onu, byk adamlara abartlm bir rol atfetmeye gtrr; bu byk adamlar, onda, tarihsel
ilerlemenin tek nedenleri haline gelirler. Ynlar hie sayan, yalnz yanlmaz stn insan insan sayan faist ideoloji, hegelci felsefenin bu ynn saygszca, hayaszca ktye kullanacakt. Duenin hayranlarndan biri Faizm, Mussolininin u anda dnd eydir. demiti. Hitler, imha birliklerine Sizin yerinize ben
dneceim. diye haykryordu.
d) dealizmin baka biimi: Durkheim ve retililerinin
toplumbilimi. Birok kimseler, kendilerine Fransada byk bir
n kazanm olan durkhaymc toplumbilimin idealizmden esinlendii sylendiinde ok aracaklardr. Toplumbilimciler, tanrbilimi ve metafizii mahkum etmiyorlar myd? Evrimleri iinde
deerlendirilen toplumsal olaylarn (kurum-lar, hukuk, treler) elverili ya da elverisiz nyarglardan uzak, olumlu bir ekilde
216
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
217
hon, (kendi) devrim sistemini, tanr esini sistemine kar kartan Proudhon, proletaryann devrimci rgtnn korkuttuu Proudhon, ve bugn onun retilileri sosyal-demokratlarn da yaptklar
gibi eylem karsnda panie kaplp, iilerin partisini bir kiliseye
benzeten Proudhon da, savam verdiini sand ruhban snf ideolojisinin kurbandr. Kendini dnyann ve tarihin ls sanan papaz yiyicisi burjuvann vicdan, belli-belirsiz bir ekilde laiklemi,
antika tanrsndan hi de baka bir ey deildir. Prudonculuk,
kknde idealisttir.
Marx, en etkili yaptlarndan biri Felsefenin Sefaletinde,
Proudhona ok sert bir darbe indirir. zellikle unlar yazar:
Bay Proudhon ile birlikte kabullenelim ki, gerek
tarih, yani zaman srasna gre olan tarih, dncelerin,
kategorilerin ortaya koymu bulunduklar tarihsel sralanmadr. [sayfa 248]
Her ilke, kendisini iinde ortaya koyaca kendi z
yzylna sahip olmutur. Otorite ilkesi, rnein, 11. yzyla sahipti, tpk bireycilik ilkesinin 18. yzyla sahip olmas gibi. Mantksal sralanmaya gre ise, ilke yzyla
deil, yzyl ilkeye aitti. Baka bir deyile, ilkeyi yapan tarih deil, tarihi yapan ilkeydi. Bunun sonucu, tarihi olduu kadar ilkeyi de kurtarmak iin, kendi kendimize belirli bir ilkenin herhangi bir bakasnda deil de, neden
11. ya da 18. yzylda ortaya ktn sorduumuzda, zorunlu olarak, insanlarn 11. yzylda nasl olduklarn, 18.
yzylda nasl olduklarn, bu yzyllardaki gereksinmelerinin, retici glerinin, retim biimlerinin, retimlerinin, hammaddelerinin neler olduklarn ksacas, bu
varolma koullarnn ortaya kard insanlararas ilikilerin neler olduklarn inceden inceye incelemek zorunda kalyoruz. Btn bu sorunlarn altndan kalkmak demek, her yzyl iin insanlarn gerek, sradan tarihini
yazmak ve bu insanlar kendi dramlarnn hem yazarlar
ve hem de oyuncular olarak sunmaktan baka nedir?
Ama insanlar kendi tarihlerinin oyuncular ve yazarlar
olarak sunduunuz anda, dolambal yoldan gerek
balang noktasna ularsnz, nk daha batan szn etmi olduunuz o lmsz ilkeleri brakm bulu-
218
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
nuyorsunuz.5
Marxn, Proudhona kar yapt bu eletiri, a, b, c, d blmlerinde belirttiimiz idealizmin btn biimleri iin geerlidir. Bu
durumlarn her birinde, gerek, tersine evrilmitir, o ekilde ki,
fikirlerin somut aklamas anlalmaz bir hal alr. eyleri yeniden
doru dorultusuna yerletirerek, toplumsal fikirlerin tarihin maddi
nesnel gelimesinin yanss olduunu gsteren ancak diyalektik
materyalizmdir. deolojiler bilimini kuran yalnz diyalektik materyalizmdir. dealizm, fikirleri bildirir, ilan eder, onlara geit yaptrr,
aalk materyalizmi, onlar yadsmakla sular (greceimiz gibi,
bu da yanltr); ama gerekte idealizm, fikirleri ne kadar az anlyorsa onlardan o kadar ok szediyor; fikirlerden her eyi aklamalarn ister, ama fikirler onun iin [sayfa 249] aklanmaz olarak
kalr.
III. MATERYALST DYALEKTK TEZ
Doann, varln, maddi alemin ilk veri, oysa bilincin, dncenin ikincil veri, trev olduu doru ise, maddi
dnyann, insanlarn bilincinden bamsz olarak varolan nesnel gereklik olduu, oysa bilincin bu nesnel gerekliin bir yanss olduu doru ise, bundan kan sonuca gre, toplumun maddi yaam, toplumun varl da,
ayn ekilde ilk veridir, buna karlk, toplumun manevi
yaam, ikincil bir veri, bir trevdir; toplumun maddi yaam, insanlarn iradesinden bamsz olarak bulunan nesnel bir gerekliktir, oysa toplumun manevi yaam bu
nesnel gerekliin bir yanss, varln bir yanssdr.6
Toplumun manevi yaamnn, toplumun maddi yaamn
yanstt tezi, bylece, bu kitabin ikinci blmnde (zellikle 10.
derste) aklanan felsefi materyalizmin dorudan doruya bir sonucudur.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
219
220
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
bersizdi.
Amerikan emperyalistleri ve onlarn peinden giden [sayfa 251]
batl kapitalistler, 1947de Marshall plan temeli zerinde, SSCByi,
ini ve Avrupa halk demokrasisi lkelerini ekonomik bir ablukayla boabileceklerini sanmlardr. Gerekte ise, boulmak yle
dursun, yeni dnya pazar salamlam oldu.8
te binlerce romancnn iirip durduklar alnyazs budur. En ivedi karlarn karlanmas iin savam, az ya da ok
uzun bir sre sonunda, bu savama girimi olanlarn iradesinden
bamsz olan toplumsal sonulara neden olur. Ayrca bu en yakn
karlar, mademki, belli bir anda, u ya da bu toplumun, u ya da
bu snfn nesnel durumuna bir yant verirler, hi de keyfi karlar
deillerdir. Burada, Marx tarafndan, tarihsel materyalizmin, u
ekilde ifade edilen, temel bir nermesi vardr:
Varlklarnn toplumsal retiminde, insanlar, aralarnda, zorunlu, kendi iradelerine bal olmayan belirli
ilikiler kurarlar; bu retim ilikileri, onlarn maddi retici glerinin belirli bir gelime derecesine tekabl eder.9
rnein, kapitalist retim ilikileri, insanlar tarafndan seilama para artrmann ok g bir i olduunu grr, nk kazand, geimine ancak
yetmektedir. stelik, zel bir ilik amann yle pek ekici olmadn da grr: bina ve
eklentileri iin demek zorunda olduu kira, alclarn kaprisleri, para darl, byk
ayakkab fabrikatrlerinin rekabeti ve benzer dertler zel zanaatnn kafasn kurcalayan
skntlar ite bunlardr. te yandan, proletarya, byle endielerden nispeten kurtulmutur;
alclarla veya bina ve eklentilerinin kirasn deme zorunluuyla kendini skntya
sokmamaktadr. Her sabah fabrikaya gider, akamleyin de sakin kafayla evine dner ve
cumartesi gnleri ayn skunetle cretini cebine atar. Burada, ilk kez ayakkabcmzn
kk-burjuva hayalleri dalr; burada, ilk kez, onun ruhunda proleter zlemler uyanr.
Zaman geer, ve ayakkabcmz grr ki, paras en. temel gereksinmelerini bile
karlama-ya yetmemektedir, ve cretlerdeki bir arta mthi ihtiyac vardr. Ayn zamanda,
ii arkadalarnn sendikalar ve grevlerden sz ettiini duyar. Ayakkabcmz, bu noktada,
koullarn iyiletirmek iin, kendine bir ilik amann deil, patronlarla savamann gerekli
olduunu anlar. Sendikaya katlr, grev hareketine girer ve ksa srede sosyalist
dncelerle dolar. ...
Bylece, uzun vadede, ayakkabcnn maddi koullarndaki bir deiiklii, bilincindeki
bir deiiklik izlemitir: nce maddi koullar deimi ve bir sre sonra da, buna uygun
olarak, bilinci deimitir.
Snflar hakknda ve bir btn olarak toplum hakknda da ayn ey sylenebilir. (J.
Stalin, Anarizm mi? Sosyalizm mi?, s. 30-31).
8
Bkz: J. Stalin, SSCBde Sosyalizmin Ekonomik Sorunlar, Son Yazlar, 1950-1953, s.
89.
9
Karl Marx, Ekonomi Politiin Eletirisine Katk, nsz, s. 23. (italikler bizim, -G.B.M. C.)
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
221
222
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
uzun boylu deineceiz bir tansktan domamtr: toplum, insanlara, doaya kar baarl bir savam salamak zere ekillenmi ilikilerin tmdr; bu ilikiler, zorunlu olarak, insanlarn emrinde bulunan, yararlandklar ve kendilerini uydurmak zorunda
olduklar retici glerin evrim dzeyiyle koullandrlmlardr (onbin yl nce insanlar arasndaki ilikiler, byk sanayinin yaratt
ilikiler olamazd).
Toplumsal fikirlerin ne bakmdan toplumun bir yanss olduunu anlamak istediimiz zaman, ite bu ok karmak olan
tm (ilikiler tmn) dikkate almamz gerekir.
Tarih gsteriyor ki, eer insanlar, farkl zamanlarda,
farkl dnceler ve isteklerle doluyorlarsa, bunun nedeni, insanlarn, gereksinmelerini karlamak iin doayla,
deiik zamanlarda, deiik yollarla savamalar ve buna
uygun olarak da iktisadi ilikilerinin farkl biimlere brnmesidir. Bir zamanlar, insanlar, doayla, ilkel komnizm temeli zerinde, kolektif olarak savarlard; o zamanlar, onlarn mlkiyeti, komnist mlkiyetti, ve bu
yzden, o zamanlar, benim ile senin arasnda hemen
hemen hibir ayrm gzetilmiyordu, bilinleri komnist
nitelik tayordu. yle bir zaman geldi ki, benim ile
senin arasndaki ayrm, retim srecinin iine iledi ve
mlkiyet, zel, bireyci bir nitelie brnd. Bu yzden
de insann bilinci, zel mlkiyet duygularyla doldu. Ondan sonra da retimin tekrar toplumsal bir nitelik kazand ve dolaysyla, mlkiyetin de yaknda toplumsal bir
nitelik kazanaca yeni bir dnem, iinde bulunduumuz dnem geldi ve ite tam bunun iindir ki, insanlarn bilinci yava yava sosyalizm ile doluyor.10
Kaba materyalizmin yanlgs ortaya kyor. Kaba materyalizm, beyinsiz dnce olmadn saptayarak, bundan, toplumsal
fikirlerin salt organik bir belirlenmesi olduu sonucunu karr: bir
bireyin organizmasn deitirin, onun [sayfa 254] siyasal fikirlerini de
deitirirsiniz!
Felsefi materyalizm, elbette ki, beynin, dncenin organ
olduu gereini saptar. Ama beynin kendisi de, insanlarn varol10
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
223
masn hazrlayan nesnel koullardan ayrlamaz: Bu beyin, toplumsal bir varln beynidir. Marxn yazd gibi, insan kendi gerei
iinde, toplumsal ilikiler btn.11 Demek ki, toplumsal ilikilerin
tm, hep birlikte, dnen beyin iinde yansr (ister birey bundan habersiz olsun, ister u niversite filozofu bunu hibir zaman
dnmemi bulunsun, bunlar bu olguyu deitiremez).
Yans olarak ideolojinin en belirgin rneklerinden birini, bize
din salar. Tanrbilimcilerin rneine uyarak idealistler btn insanlarn tanr fikrini kendi kendilerine bulduklarn, ve bu fikrin insanln balangcndan beri varolduunu ve insanlk srdke sreceini retirler. Gerekten, tanr fikri insanlarn eski toplumlardaki nesnel durumunun bir sonucudur.
Engelsin formlne gre din, insann snrl anlaylarndan
domutur. Ne bakmdan snrl anlaylar? Bir yandan, ilkel insann dman ve anlalmaz bir doa karsndaki hemen hemen
tm gszlyle; te yandan anlamadklar ve kendilerine stn
bir iradenin ifadesi gibi grnen bir topluma krkrne bamllklaryla snrl. Bylece aklanamaz ve her eye gc yeten varlklar, doann ve toplumun efendileri olan tanrlar, insann doa ve
toplum karsndaki nesnel gszlnn znel yanss oldular.
Doa bilimlerindeki ve toplum bilimlerindeki ilerleme, dinsel inanlarn yanlsamal niteliini ortaya koyacakt (tanrlara inanlar, sonra, soyutlama yoluyla bir tek tanrya inan). Bununla
birlikte, insann insan tarafndan smrs varolduka, mutluluk
ve mutsuzluk datan insanst bir varla inancn nesnel koullar
da varoluyorlar. nsan neriyor, tanr datyor, veriyor: Eski Rusyann yoksulluk altnda ezilen ve geleceinden umutsuz kyls,
kaderini, [sayfa 255] tanrsalln ellerine emanet ediyordu. Sosyalist
devrim, toplulua, retici glere egemen olma yeteneini verirken, ayn zamanda, insanlara da doa zerindeki yetilerini giderek
daha hzla artrarak, doay, bilimsel bir biimde ynetmek olanan
verdi. O zaman, insanlarn bilincinden baka nesnel koullarn
dourmu olduklar ve srdrdkleri dinsel aldatmacalarn yava
yava silinmesi iin nesnel koullar yaratlm oldu.
Ayn ekilde ahlaki fikirler de nesnel toplumsal ilikilerin bir
11
Marx, Feuerbach zerine Tezler, Felsefe ncelemeleri, s. 69; Ludwig Feuerbach....
s. 63; Din zerine, s. 63.
224
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
yanss, toplumsal pratiin bir yanssdrlar. dealistler, ahlakta, ortam koullarndan mutlak olarak bamsz bir sonsuz ilkeler birlii
gryorlar: bu ilkeler bize tanrdan gelirler, ya da yanlmaz bilin,
bize, bu ilkeleri yklemi, kabul ettirmitir. Ama, rnein asla almayacaksn buyruunun ancak zel mlkiyetin ortaya kyla
varlk ve anlam kazandn dikkate almak yeter. Gelecein snfsz
toplumunda hrszlk kavram, geree dayanan tm temelini yitirecektir, nk servetler ylesine bol olacaktr ki, almak iin bir
neden kalmayacaktr. Peki o zaman sonsuz ahlaktan nasl szedilebilir? Ahlak toplumla deiir, toplum tarafndan deiiklie uratlr. Bunun iindir ki, toplum, snf savamyla evrim gstermekte
olduuna gre, egemen snfn ahlak ile smrlen snfn ahlak
arasnda savam vardr; birincisi tutucu ya da gerici zihniyettedir,
teki ise az ya da ok, devrimcidir. Ama egemen snfn elinde,
uzun yllar boyunca, kendi fikirlerini kabul ettirmek iin gl aralar bulunduundan, milyonlarca insan, egemen snfn ahlakn hi
tartmadan biricik ahlak olarak kabul eder. Ayrca zaten, egemen
snfn yelerinin kendileri de aldatmacalarn kurbandrlar.
Bunu bir rnekle aklayalm. 18. yzyln devrimci burjuvazisi, saldrsn, sonsuz zgrlk, Akl, Adalet adna, feodaliteye kar
yneltti. Kendi devrimci snf karlarn genellikle insanln karlaryla zdeletiriyordu. Bunu itenlikle yapyordu. Ama burjuva
devrimin zaferi, szcklere, gerek anlamlarn, tarihsel anlamlarn verdi. Devrimin [sayfa 256] zaferi gsterdi ki, bu evrensel ahlaki fikirler, bir snfa zg karlarn ifadesiydi. zgrlk m? Evet, burjuvaziye, kendi snf yararlar iin retim yapmak ve ticaret yapmak zgrl; siyasal iktidar kendisi iin alkoymak zgrl,
vb.. Ama, devrimi, zgrlk bayra altnda yapm olan bu burjuvazi, proletaryaya, sendikalar kurmak, grev yoluyla savam vermek vb. zgrl reddediyordu. Burjuvazi, sonsuz ahlak adna
Babeuf giyotine gnderdi, nk o, gerekte, burjuva mlkiyetini ortadan kaldrmak istiyordu.
Engels yle yazyordu:
Bugn, bu us egemenliinin, burjuvazinin idealize
edilmi egemenliinden baka bir ey olmadn; o zaman ilan edilmi bulunduu biimiyle lmsz adaletin,
... burjuva adaletinde bulunduunu... biliyoruz.12
Bu, hibir zaman evrensel bir ahlak olmayacaktr demek
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
225
226
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
227
228
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
caz.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
229
sal savamdr (nesnel kouldur). Bylece, henz devrimci olmayan emekiler, toplumun nesnel elikilerini zmek iin birleik
savamda deneyim kazanrlar. Onlar da sralar gelince devrimci
olurlar.
YOKLAMA SORULARI
1. Kesin birka rnekle toplumsal fikirlerin, nasl toplumlarn
nesnel maddi gelimelerinin yanss olduklarn gsteriniz.
2. Burjuvazinin, toplumsal fikirlerin, toplumsal teorilerin, siyasal
grlerin, siyasal kurumlarn gerek kkenini gizlemekte neden kar
vardr?
3. Marxn 254. sayfada geen u szn nasl anlamak gerekir:
Varlklarnn toplumsal retiminde, insanlar, aralarnda, zorunlu, kendi
iradelerine bal olmayan belirli ilikiler kurarlar.
4. Stalinin Anarizm mi? Sosyalizm mi? adl kitabnda szn
ettii kunduracnnkine benzer bir deneyiminiz var m?
5. Bir ya da birka rnekle, emekilerin bilinlerinin savam
iinde nasl deitiini gsteriniz. [sayfa 261]
230
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
ONNC DERS
TOPLUMSAL YAAMDA
FKRLERN ROL VE NEM
I . Bir rnek.
II . Kaba materyalizmin yanlgs.
III . Diyalektik materyalist tez.
a) Fikirlerin maddi kkeni, onlarn gcn oluturur.
b) Eski fikirler ve yeni fikirler.
c) Yeni fikirlerin rgtlendirici, harekete getirici ve
deitirici bir etkisi vardr.
IV . Varg.
I. BR RNEK
ok yaygn bir nyarg vardr ki, marksist materyalizmin fikirlere kaytsz olduunu, fikirlere hibir nem ve rol tanmadn
sanr.
Bu ders, hi de byle olmadn, tersine, marksistlerin, fikirleri ve teorileri tamamyla ciddiye aldklarn gsterecektir. Bunun kant, bizzat Marx tarafndan verilmitir: eer o, fikirlerin btn
gcn reddetmi olsayd, yaamn, yalnz devrimci teorinin hazrlanmasna ve yaylmasna adar myd? Bunun kant, en etin
anlarda savamn ilk rneklerini kendileri veren, gerektiinde, sosyalizmin byk lklerinin zaferi iin yaamlarn kahramanca feda
eden Marxn retilileri tarafndan verilmitir.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
231
263]
232
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
da bilmeyerek, onu, kendisinin hi iliii olmad bir sula suluyorlar. Aslnda kaba materyalizmin suu olan bir eyi, ona yklyorlar. Fikirlerin nemini reddetmek; bu, diyalektik materyalizmin her
zaman savat, bilime-kar bir tutumdur.
Bir sarayda baka trl dnlr, bir kulbede baka trl. Feu-erbachn bu forml, dar dnceli, aklktan uzak bir
formldr. Gerekten de, o, bireyin bilincini belirleyen koullar
arasnda varolan ideolojilerin de kesin olarak yeraldn unutuyor.
yle ki, kulbede oturan bir kimse, pekala bir prensin kendini beenmiliine sahip olabilir! i, kk-burjuvalarn kendini beenmiliklerine sahip olabilir. Eer sosyalist fikirlerin daha nceden
toplum iinde bir varlklar ve bir rolleri olmasayd, Stalinin szn
ettii Grcistanl kundurac18, bu sosyalist fikirlere gelmi olmayacakt.
Jean Brecotnun Torbas adl kitabnda, Gaston Monmousseau, canl bir rnekle, Soylu Bir neki okuyunuz, s. 84 u ya
da bu kiilerin varlklarnn maddi koullar ile eliki halinde olan
bir ideolojiyi uzun zaman koruyabildiklerini gsteriyor.
Anti-diyalektik materyalizmin mekaniki anlaylar biz bunu, bilimsel materyalizme karlk olarak kaba materyalizm olarak nitelendiriyoruz ok tehlikelidir. Neden? nk, bu anlaylar,
idealizme yardm ediyorlar. Kaba materyalizm, fikirlerin roln yadsyarak, idealist filozoflara, bylece, bo braklm alan igal etmek olanan veriyor. yleyse, bir yanda gerei yoksullatran
dargrl bir materyalizm var te yanda ise yetersizliklerinin yerini doldurmak iin idealizmin cmerte getirip sunduu ruh tamamlaycs var. dealizm, mekanikilii dzeltiyor. Yanlg, yanlgy
dzeltiyor.
yleyse diyalektik materyalizmin durumu nedir? [sayfa 265]
Mekanik materyalizme gre, toplumsal bilin, maddi varln ancak edilgin bir yanss (glge grng (epiphenomene)
de denir) olduu halde, diyalektik materyalizme gre toplumsal
bilin, pekala yansdr, ama etkin bir yansdr.
Gerein hareket olduunu (diyalektiin ikinci yasas, nc derse baknz), gerein her ynnn hareket olduunu biliyoruz. Oysa, fikir ve teoriler, her ne kadar maddeden sonra geliyorlarsa
18
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
233
234
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
yoruz. Bu, baya, diyalektik olmayan, iki kutup gibi birbirine kaskat kar bir neden ve sonu anlayndan,
karlkl etki konusunda kopkoyu bir bilgisizlikten yola
kmak demektir.20
Ve gene:
Anlalmad srece ideolojik bir gr as dediimiz eyi oluturan bu tepetaklak duruun, kendisinin de
ekonomik temel zerinde etki yapmas ve baz ller
iinde onu deitirebilmesi olgusu bana gre apak bir
eydir...
... Barth, ekonomik hareketin siyasal yanslarnn vb.,
bizzat bu hareket zerindeki btn tepkisini neredeyse
yadsdmz ne srerken, yal deirmenlerine kar
savamaktan baka bir ey yapmyor... .
Btn bu baylarda eksik olan diyalektiktir. Her zaman burada yalnz neden, urada da yalnz sonu gryorlar. Bunun bo bir soyutlama olduunu, gerek dnyada buna benzer me-tafizik kutupsal kartlklarn ancak bunalmlarda varolduunu; ama eylerin ileriye doru
btn byk aknn, glerin, kukusuz hi de eit olmayan glerin, etki ve tepkisi biiminde olutuunu
bu gler iinde ekonomik hareketin de oranlanmayacak lde en gl, en bata gelen, en kesin g olduunu, burada mutlak diye bir ey olmadn, her eyin
greli olduunu; btn bunlar, ne yapalm ki, bu baylar
grmyorlar... .21
Hakl olarak, iktisadi yasalarn tarihsel gelimenin [sayfa 267]
temeli olduu olgusundan hareket eden materyalizmi en kaba
ekliyle sunan baz kimseler, bundan yanl bir sonu karyorlar:
kollarn kavuturup bekleyerek, bu yasalar kendi kendilerine
ilemeye brakmak yeter sanyorlar. Bylece insan gszle mahkum ediyorlar. Oysa deneyim gsteriyor ki, insanlar, toplumun nesnel yasalarn ne kadar iyi tanrlarsa, kendi snf karlarna zarar
verdikleri iin bu yasalarn uygulanmasn kstekleyen toplumun
Engelsten Franz Mehringe (14 Temmuz 1893), ayn yapt, s. 198-199.
Engelsten Conrad Schmidte (27 Ekim 1890), Felsefe ncelemeleri, s. 190-193,
(deolojik bir gr as dndaki italikler bize ait. -G. B.- M.C.)
20
21
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
235
236
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
Diyalektik materyalizm, toplum yasalarnn en bata iktisadi yasalarn nesnel zelliini ortaya koyarken, ayn zamanda, fikirlerin nesnel roln de ortaya koymu oluyor (bu da insanlara,
toplumun yasalarnn ileyiini abuklatrmak ya da geciktirmek,
kolaylatrmak ya da gletirmek olanan salar). Kaba materyalizmin esiri olan baz kimseler: Tutarszlk! diyeceklerdir buna.
Ya biri, ya da tekidir! Ya nesnel etkenin gcn kabul ediyorsunuz, ya znel etkenin gcn kabul ediyorsunuz. Semek gerek. te metafizik bir durum.
Diyalektik materyalizm, madde ile dnceyi, birbirinden
ayrlm, basz iki ilke haline getirmez. Madde ve dnce, biri de
teki kadar gerek olan ... ayn doann ya da ayn toplumun iki
yndrler: Biri olmadan tekini kavrayamazsnz; bunlar birlikte
vardr, birlikte geliirler, ve dolaysyla birbirlerini yadsdklarn dnmemiz iin bir neden yoktur.
Ve Stalin devam ediyor:
Maddi ve dncel iki farkl biimde ifade edilen
tek ve blnmez bir doa; maddi ve dncel iki farkl
biimde ifade edilen tek ve blnmez bir toplumsal
yaam: ite, doann ve toplumsal yaamn gelimesine
byle bakmalyz.23 [sayfa 269]
Elbette ki, maddi yn, manevi ynden nce gelir.
O halde, diyalektik materyalizm, fikirlerin dnya zerindeki
gcn kabul etmekle kalmaz, bu gc anlalr bir ey haline getirir. Tersine, idealizm, fikirleri, gerein tmnden ayrarak, onlardan gizemli varlklar oluturur: insann kendi kendisine sormas
gerekir: bu fikirler, hibir ortak yanlar olmadklar bir dnya (doa
ve toplum) zerinde nasl etki yapabilir? Fikirlerin yaltlmalar onlar felce uratr.
Diyalektik materyalizmin deeri udur: Toplumsal fikirlerin
maddi kkenini bulmu olduundan onlarn km olduklar bu
dnya stndeki etkililiklerini de anlayabilecek durumdadr. Toplumsal fikirlerin ve teorilerin maddi kkeni, onlarn ne neminden
ne de rollerinden bir ey kaybettirmedii gibi, onlara btn etkililiklerini verir.
Fikirleri kmseyen, horgren, diyalektik materyalizm dei23
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
237
238
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
239
rektii fikri, proletarya tarafndan, devrimci snf tarafndan yaylmaktadr. Bu, gerekte, retici glerin gelimesiyle tam bir uyuma
halindedir; bundan byle artk yalnz proletaryann devrimci
savam bu atlm salayabilir.
Bir de, toplumun nc glerinin karlarna hizmet
eden, yeni nc fikirler ve teoriler vardr. Bunlarn nemi,
toplumun gelimesine, ilerlemesine yardm etmelerindedir; ayrca, toplumun maddi yaamdaki gelimesinin
gereksinmelerini ne kadar iyi, ne kadar aslna uygun
yanstrlarsa, o kadar daha nem kazanrlar. 28
te bunun iindir ki, ii snf iktidar, bilimin alp gelimesi
iin en elverili maddi koullar yaratr. Btn [sayfa 272] olanaklaryla,
bilimin insanlarn mutluluu iin zorunlu olduu fikrini destekler.
Demek ki, fikirler de birer gtrler. Eski fikirler gericilerin
gleridir ve onun iin gerici snflar bu fikirleri ilerler. nc fikirler, toplumlarn ilerlemesine katkda bulunan fikirlerdir, bunun iin
de ykselen snflar, bu fikirleri btn gleriyle desteklerler.
Ar bir basitletirmeyle, bunlardan, mevcut snflarn, snf
olarak, kendi gereksinmelerine uygun den ideolojileri kendiliklerinden yarattklar sonucunu karmamaldr. Filer, bilgi srecinin
rnleridir: iblmnn hkm srd bir toplumda (bu, toplumlarn snflara blnm olduu durumdur), fikirler, zellikle
bu grev iin ayrlm bireyler: rahipler, filozoflar, bilginler, teknisyenler, eitimciler, sanatlar, yazarlar vb. tarafndan hazrlanrlar, ama
snf tarafndan btnyle kullanlrlar.
te yandan yeni fikirlerden szettiimiz zaman, bunu
ematik bir tarzda anlamamaldr. Gerekten de yle olur ki, bir
snf tarafndan braklan bir fikir, daha sonra, baka biimlerde,
baka bir snf tarafndan yeniden kabul edilir. Bunun gibi, bilimin
yararl olduu fikri, devrimci burjuvazi tarafndan ilendi (Diderot,
Condorcet). Devrimci proletarya ayn fikri yeniden ald ve yeniledi,
proletarya (sosyalizmin kuruluunda) ondan btn pratik sonular kartabilir, oysa burjuvazi, bu fikri, sonuna kadar gtremiyordu. Bylece snflar, daha nce kullanlm olan fikirlerden
yararlanabilirler. Bunda alacak bir ey yoktur: insanlar, kendi
deneyimleriyle fikirlerin gcn renmi olduklar iin, bir snf
28
240
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
daha nce ortaya konmu olan fikirler arasnda kendi egemenliini ya da kendi ykseliini (btnyle ya da ksmen) kolaylatran
fikirleri ihmal etmez. Tersine, bir snf, kendisine artk uygun gelmeyen u ya da bu fikri, ideolojisinden kovar; faist burjuvazi,
bugn, evvelce feodaliteye kar ezilen ynlarn ittifakn kendisine kazandran burjuva demokratik zgrlkler bayran, artk
ayaklar altnda [sayfa 273] iniyor.
Ayrca, burjuvazi, kendisine hizmet eden ve yeni kla
brnm eski fikirlerden baka bir ey olmayan fikirleri yeni
olarak yutturmaya alr: rnein, Hitler, eski bilmesinlerci ve ortaa rk ve kann teorisini, bilimin son sz gibi geirmek istiyordu. Mussolini, proletarya sosyalizmini bir eski mit, faizmi ise bir
yeni mit olarak ilan ediyordu! Yenilik tarihle llmez, belli bir
anda konan sorunlar zme yeteneine gre llr. Marxn
Kapitali, ekonomi politik olarak burjuva fakltelerde en yakn
zamanlarda okutulanlarn hepsinden daha yenidir.
Baka bir gzlem: fikirlerin her zaman herhangi bir snfn,
ya da tarihsel bakmdan belirli herhangi bir toplumun hizmetinde
olularndan, btn fikirlerin deeri olduu sonucunu karmamaldr. Bilimin ktlk olduu fikri yanl bir fikirdir, insan toplumlarnn bilimsiz ilerlemesi olanakl olmadna gre, geree aykrdr.
Bilimin yararl olduu fikri doru bir fikirdir, olaylarn gereine
uygundur. Ykselen snfn, yani proletaryann geree gereksinmesi vardr, tpk iflas halindeki snfn, yani burjuvazinin yalana
gereksinmesi olduu gibi.29 Ama yanl fikirlerin de gerek fikirlerden daha az olmamak zere etkin bir gleri vardr. Toplumsal
gelimenin gereksinmelerini en sadk bir ekilde yansttklar iin
son ve kesin zafer kendilerinin olan ve vazgeilmez hale gelecek
lde her gn daha bir nem kazanan nc fikirlerin, doru fikirlerin yardmyla yanl fikirlere kar savamak gerekir: bu, doru
fikirlerin ltlarnn genileyip yaylmasn aklar. [sayfa 274]
Gerici snflar, bask ile fikirleri ldrmek isterler; tarihin rettii ite budur.
Susuzlar kovaland
Hayvanlar gibi
Karanlklarda iyi gren
Gzleri aradlar
Oymak iin.
(Paul ELUARD)
29
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
241
242
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
243
244
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
IV. VARGI
Toplumsal fikirlerin ve teorilerin nemi ve rol ok byktr. Biz bundan birka sonu kartacaz:
1. Fikirler etkin glerdir. O halde, emekiler arasnda yaylm yanl grlerle savam nemsemeyen, ihmal eden devrimci, hareketin btnne zarar verir. O kaba materyalizmin uursuz
alan zerindedir; bilimsel sosyalizmin teorik temeli olan diyalektik
materyalizmin salam topra zerinde deildir. rnek: burjuva
basnn (Franc-Tireur dahil) emekiler arasnda etki yapmasna
kar kmamak, bu emekileri, toplumsal ilerleme iin o kadar
byk bir engel tekil eden eski fikirlerin eline kurbanlk gibi teslim etmek demektir. 1900 yllarnda, Leninin hazrlad Iskra gazetesi, iilerin bilincine yeni fikirlerin tohumunu att: bu tohum filiz
verdi. Devrimciler tarafndan ele alnan Iskrann fikirlerinden,
1903te daha sonra sosyalist devrimi ynetecek olan parti kt.
Fikir savam, snf savamnn zorunlu bir yndr. Burjuvazinin
egemenlii iin yararl olan fikirlerle savamamak, proletaryann
ellerini balamak demektir.
2. Toplumsal varlk, toplumsal bilinci belirler. Ama toplumsal bilin de karlk olarak toplum zerinde etki yapar. Bu geri
dnen etki, maddi deiikliklerin gereklemesi iin yalnz zorunlu deildir, belli bir anda belirleyici rol oynayan fikirdir. O zaman
sloganlarn doruluu, belirleyici e [sayfa 278] olur.
rnek: u anda, ayn bir dman, gerici byk burjuvazi,
iilerin, kyllerin, memurlarn vb. karlarna zarar vermektedir.
O halde ibirlii maddi olarak olanakldr. Bir de ilgililerin bunu
anlamas gerekiyor! Bunu anladklar anda, belirleyici e, birliin
olanakl olduu fikridir. Belirleyici e bu olduu iindir ki, bir yandan hareketin blcleri sosyalist liderler, sosyalist emekilere:
komnistlerle birlik olmaynz! diye yineliyorlar te yandan, komnist militanlar, birliin savunucular, sosyalist emekileri ortak eyleme yneltmek iin abalarn artryorlar. Ortak eylemin baars,
bu emekilerde birliin olanakl ve yararl olduu fikrini yaratyor;
bu fikir, yeni ortak eylemleri kolaylatryor, ve bylece ortak zafere
kadar gidiyor.
Baka bir rnek: Barn maddi glerinin (Sovyetler Birlii,
halk demokrasileri, dnya bar hareketi) kuvvetlenmesi, savan
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
245
maddi glerinin (emperyalizm) zayflamas, uluslar aras grmelerin zaferi iin gitgide daha elverili olan nesnel koullar yaratyor.
te tam o zaman, milyonlarca ve milyonlarca basit insann bar
istei, belirleyici etken haline geliyor. nk, madem ki, onun baarsnn nesnel koullar biraraya gelmitir; eer bu istek tam olarak
uygulanabilirse mutlaka bir sonuca varmas gerekir.
Bu rnek, ok ak bir ekilde gsteriyor ki, bir fikir, ann
nesnel durumunu ne kadar iyi yanstrsa, ann nesnel olanaklarna
ne kadar eksiksizce uyarlanmsa, o kadar gl olur.
znel e, nesnel eyi ne kadar iyi yanstrsa, o kadar
kesindir. Nitekim diyalektik materyalizm yalnz bilinci ortadan kaldrmamakla kalmaz, tersine, ona tm deerini verir. deolojik
yansy, hareketsiz, etkisiz, yararsz bir rn gibi anlayarak, Nesnel koullar iyidir. Mkemmel! Brakalm onlar bizi srklesinler,
her ey yolunda gidecek! diyecek olan dargrl materyalistin
tersine, gerek materyalist hibir zaman kendisini oluruna brakmaz, olaylarn kendisini srklemesine izin vermez. [sayfa 279]
Stalin, iyi nesnel koullarn biraraya gelmesi halinde fikrin
bu kesin gcn ok nl bir tmceyle belirtmitir.
Halklar barn srdrlmesi davasn kendi ellerine
alrlarsa ve onu sonuna kadar savunurlarsa, bar srdrlr ve pekleir. Sava sulular, halk ynlarn yalanlarla sarmalayabilir, ve onlar yeni bir dnya savana raz edebilir ve srkleyebilirse, sava kanlmaz olabilir.34
3. Toplumsal fikirlerin ve teorilerin kesin, belirleyici rol,
toplumun maddi gereksinmelerine tamamyla uyan, tarihi yapan
ve smrc burjuvazinin direnlerini krabilecek gcn tek sahibi olan emeki ynlarnn gereksinmelerine tamamyla uyan bir
teori edinmemizi bir dev, bir ykm haline getirir. Oportnistlerin
yaptklar gibi Rus meneviklerinden tutun, Lon Bluma ve Jules
Mocha kadar teoriyi kmsemek, ii snfn, devrimci harekete yn veren pusuladan yoksun brakmak demektir.
Devrimci teori olmadan, devrimci hareket olamaz.35
Bilimsel sosyalizmin deerlerinden biri, ki bundan nmz34
35
246
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
deki derste szedeceiz, diyalektik materyalizme dayanarak, fikirlerin nemini ve roln doru olarak deerlendirmesidir. Onun
iin bilimsel sosyalizm, teoriyi layk olduu bir ykseklie koyar
ve bu teorinin harekete geirici, rgtleyici ve deitirici gcnden
tamamyla yararlanmay dev bilir.36
YOKLAMA SORULARI
1. Kaba materyalizm ne bakmdan yanlgya der? Bunu bir
rnekle aklayabilir misiniz?
2. Fikirlerin stnln ilan eden idealizm, gerekte onlarn
gcn eksik deerlendirirken, diyalektik materyalizmin fikirlere nasl
btn glerini verdiini gsteriniz. [sayfa 280]
3. Yeni fikirler deyince ne anlamak gerekir?
4. Gerici burjuvazinin, ok eski fikirleri nasl yeni fikirlermi
gibi yutturmaya altn birka rnekle gsteriniz.
5. Gncel bir rnek zerinde yeni fikirlerin rgtleyici, devindirici, deitirici rollerini tahlil ediniz. [sayfa 281]
36
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
247
ONDORDNC DERS
I.
Marksizmin kayna.
a) Alman felsefesi.
b) ngiliz ekonomi politii.
c) Fransz sosyalizmi.
II . topik sosyalizm.
III . Bilimsel sosyalizm.
a) Biimlenmesi.
b) Nitelikleri.
IV . Bilimsel sosyalizmin rol.
a) Sosyalizmle ii hareketinin kaynamas.
b) Devrimci partinin gereklilii - "Kendiliindenlik"in
eletirisi.
IV . Varg.
DEALZM, toplumsal fikir ve teorilerin kkenini ve rollerini
anlamak yeteneinde olmad halde, diyalektik materyalizm, bu
yetenee sahiptir. Ama, diyalektik materyalizmin kendisi de fikirlerin ortaya kn ve onlarn etkisini dzenleyen yasalardan kurtulamaz. Bunun iindir ki, idealizm, kendi kendini anlamad halde
(nk bunu ancak idealist olmay brakp materyalist. olarak yapabilirdi), marksist teori, kendi z tarihini nesnel olarak inceleyebilecek, ve nesnel olarak nemini deerlendirebilecek durumdadr.
248
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
Bu ondrdnc ders, marksist teorinin en an anlamyla toplumsal, siyasal yn olan bilimsel sosyalizme ayrlmtr. Burada
onun ekillenmesini ve roln inceleyeceiz. [sayfa 282]
I. MARKSZMN KAYNAI
Marksizm, btnyle (diyalektik materyalizm, tarihsel materyalizm, bilimsel sosyalizm olarak) ele alndnda, insan kafasnn kendiliinden bir rn deildir. Bir yandan, kapitalist toplumun
nesnel elikileri taban zerinde domutur, onlar yeniletirici bir
tarzda zer. te yandan, ayrlmaz bir ekilde, daha eski nesnel
koullar iinde biimlenmi fikirlerin hareketinden, toplumlarn gelimesiyle ortaya kan sorunlara yant arayan hareketten ileri gelir.
Dahas var. Felsefe tarihi ve toplumsal bilim tarihi
bize tam bir aklkla gsteriyor ki, marksizmde, dnya
uygarlnn geliim izgisi dnda domu, dargrl,
talam bir retisi olan sektarizme benzer hi bir ey
yoktur.
Tam tersine, Marxn dehas, tamamen, insanln
en nde gelen beyinlerinin getirdii sorulara yantlar salam olmasndadr. Onun retisi, felsefenin, ekonomi
politiin ve sosyalizmin en byk temsilcilerinin retilerinin, dolaysz ve dorudan bir devam olarak domutur.37
Bu metin, btn iinde ele alnan marksizmin, teorik
kaynan gsteriyor; bunlarn nemini ksaca belirtmek gerekir.
a) Alman felsefesi.
19. yzyl balarnn Alman felsefesi, marksizmin bir kaynadr; daha nce de bu konuyu incelemek frsatn bulmutuk (Giri
blmne ve birinci derse baknz).
Biliyoruz ki, 1789 Devriminin hayran Hegel, Fransz Devriminin olaylar zerinde yapt devrime benzer bir devrimi, fikirler
plannda yerine getirmek istemiti. Diyalektik buradan geliyor: nasl
37
V. . Lenin, Marksizmin Kayna ve esi, Marx-Engels-Marksizm, Ankara
1990, s. 79.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
249
250
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
251
172.
252
45
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
bulunmakla birlikte, nce, eldeki hazr zihinsel birikime balanmak zorundayd.46 eklinde deerlendirmesi bylece dorulanm
oluyor.
Ama Marxtan nceki sosyalizm, henz bilimsel deildi. topik bir sosyalizmdi. Fransz sosyalizmi bunun byk bir blmn
oluturur; ama ayn zamanda, baz Alman dnrlerini ve byk
ngiliz teorisyeni Owen da kapsar.
II. TOPK SOSYALZM
topik sosyalizm, kapitalist toplum tarafndan yaratlm olan
koullar iinde domutur. Burjuvazi, feodal dzene kar, zgrlk ve kardelik adna savam vermiti. Oysa onun egemenlii
Fransada ve 1ngilterede toplumdan bir orman yaratt. Kapitalizm
erevesi iinde sanayinin gelimesi, iilerin smrlmesi
kouluna dayand iin, zenginlikleri elinde bulunduran burjuvaziye bolluk ve iktidar salayan yeni feodallikler, para feodallikleri
oluurken, toplumun teki kutbunda emeki snflarn yoksulluunun korkun oranlarda artt grld.
topik sosyalistlerin hareket noktas, bu durumu, sanayinin
gelimesini salad iin burjuva iktisatlarn doal olarak gsterdikleri bu durumu, merte, korkusuzca ortaya koymak oldu.
topyaclar, dzeni kyasya eletirdiler. Fouriernin deyiine gre,
bu dzende yoksulluk, ar bolluun kendisinden domutu.
[sayfa 287]
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
253
254
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
255
256
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
Marxn sayesinde bilim, topyann yerini alr. Marxn sayesinde, topyaclarn d, sosyalizm, gerek olur.
III. BLMSEL SOSYALZM
a) Biimlenmesi.
Byk topyaclardan daha gen olan Marx ve Engelsin
yararlandklar nesnel koullar daha iyi idi; onlarn dncesi bir
olgunluk derecesine vard zaman kapitalizmin elikileri daha
ak, daha bellidir, zel1ikle proletaryann devrimci savam hzla
gelimektedir.
1825te kapitalizmin ilk byk iktisadi bunalm patlak vermiti, bundan sonra bunalmlar devirli bir ekilde ortaya kyorlar:
dzenin gelitirdii retici gler, dzenin kendisine kar dnyor.
Bu temel zerinde gittike daha kalabalk olmak zere byk
sanayide toplam olan proletarya, daha youn ve daha iyi rgtlenmi bir savam koyuyor ortaya. 1831de, Lyonda ilk ii
ayaklanmas, 1838-1842, ngilterede, artizm, ilk ulusal ii hareketi en yksek, en ateli noktasna varyor.
Proletarya ile burjuvazi arasndaki snf savam,
Avrupadaki en ilerlemi lkelerin tarihinde, bir yandan
modern sanayinin, te yandan da, burjuvazinin yeni elegeirdii politik stnlnn gelimesiyle orantl olarak, n plana geti.53
1848 Haziran, Fransada, ii snfnn, silah elde, yaama
hakkn savunduu barikatlarn, burjuvaziye kar ykseldiini grecektir.
Marx ve Engels, bu savamn yalnzca tanklar olmadlar.
topyaclardan farkl olarak, ayn zamanda, devrimci militanlar olincelemesini yapamad. Gerekten, Blanqui, proletaryann burjuvazi tarafndan
smrlmesinden szetmekle birlikte, bunun gerek kkenini ortaya karamad. Ona
gre, smrnn ana biimi, vergi ile faiz karl dn vermedir (bu konuda Proudhona
yaklar). Marx, kapitalist smrnn dayanann denmeyen emek (art-deer) olduunu
gstermitir. Bu ciddi teorik yetersizlikler, Blanquinin devrimci savam zerine, doru
bir gr sahibi olmasna izin vermediler. Bir yn savam, tm proleter snfn savamn
grecek yerde, kk-burjuva anaristlerin ok sevdii, bilimsel sosyalizmle badamaz
(Babeufden kalma) bir tez olan hareketli bir aznlk tezi ile yetindi.
53
Friedrich Engels, topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, s. 77.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
257
258
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
259
fa, burjuvaziye kar savam, retici glerle, kapitalist retim ilikileri arasndaki elikiyi zecektir. Nasl? retim ilikilerinin retici glere uygunlatrlmasyla, retim aralarnn toplumsallatrlmasyla, tarihsel gelimenin zorunlu aamas sosyalizm ile (eskiden kapitalizm ile olduu gibi).
Marx, kapitalist toplumun sosyalist topluma dnmesinin kanlmazln, tmyle ve yalnzca, ada
toplumun geliiminin ekonomik yasasndan karmaktadr.59
Marxn kendisinin de burjuva kkenli olup da burjuvaziye
kini olduunu, her eyin bundan ileri geldiini syleyenlere
kanmak da sama olur. Marx, kapitalist burjuvazinin tarihini inceleyerek, burjuvazinin feodaliteye kar nesnel olarak devrimci bir
savam yrtm olduunu saptyor. Byk retimin hzla
gelimesini, toplumlarn ilerlemesinin koulu olan retimin
gelimesini salayan burjuvazi oldu. Ama, bundan byle, devrimci
snf rol, toplumsal gelimeyi engelleyen burjuvaziye-kar snf
olmak rol, artk proletaryaya dyor. Eer, Marx, kapitalist burjuvaziyi suluyorsa, bu sulama, burjuvazinin kendi snf karlarn
her eyin stnde tutarak bu karlarn korumak iin en byk
ktlkleri yapmaya gc yettii ldedir.
Proletaryaya gelince, o, artk tek devrimci snfsa, bu, Marxn
duygusal olarak, onun devrimci snf olmasna karar vermi olmasndan dolay deildir. O, kapitalizmin barndaki tarihsel durumundan tr nesnel olarak yledir.60
Neden devrimcidir?
nk, burjuva toplumun zgl rn proletarya (teki snflardan: zanaatlar, kyller, kk-burjuvalardan farkl olarak)
yaamn ancak egemen snfa; kapitalist [sayfa 295] burjuvaziye kar
savam vererek salayabilir. nk kapitalizmin younlamas,
proletaryann da younlamasn nne geilmez bir ekilde kuvvetlendirir ve proletaryay sayca artrr. nk her eyden yoksun
olan proletaryann zincirlerinden baka kaybedecek bir eyi yoktur. nk, en ilerlemi retici glere bal olan proletaryann
V. . Lenin, Karl Marx, Marx-Engels-Marksizm,, Ankara 1990, s. 38.
Bu, proletaryann bilincinin de yle olduu anlamna gelmez. Proletaryann da
kendi tarihsel rolnn bilincine erimesi iin, marksist bilimin ona yardm gerekir. Bu
dersin IV. kesimine baknz.
59
60
260
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
kurtulu iin tek aresi vardr, bu da, kesin olarak, bu retici glerin proletaryaya kar dnmelerine neden olan kapitalist retim
ilikilerini ortadan kaldrmaktr; onun kar, bylece byk retim
ve deiim aralarn, her trl smrnn ortadan kalkaca bir
toplumda, herkesin mlkiyeti haline getirmek zere burjuvaziden
koparp almaktr. Baka bir deyile, proletaryann zorunlu olarak
ancak bir, bir tek perspektifi olabilir: sosyalist devrim.
Marx, inceledii gerek durumdan, gerekli sonulan karr.
u halde, eer Marx, proletaryay sosyalizm iin savama aryorsa, bunu, tarihin yasalarna dayanarak yapmaktadr. Bu ar,
her ne kadar insanlar nesnel olarak kurtarmak ve toplumsal adaleti kurmak sosyalizmin greviyse de, Adalet ya da zgrlk gibi
nceden tasarlanm bir fikir adna: deildir. Her ne kadar sosyalizm iin savam ve onun gelii, yeni bir ahlak ortaya karrsa da,
Marx, insanlara, ahlak dersi vermez. O, toplumlarn incelenmesinden, kendi ruh haline bal olmayan, pratik varglar kartan bir
bilgindir.
te bilimsel sosyalizmin esiz deeri buradadr. O, topyalara
son verir, nk bilimsel sosyalizmle, sosyalizm gkten yere iner.61
te Marx ve Engelsin bilimsel sosyalizmi ilk kez ortaya koyduklar yaptn, Komnist Parti Manifestosunun (1847) dnya apndaki nemini ve deerini aklayan budur. [sayfa 296]
IV. BLMSEL SOSYALZMN ROL
a) Sosyalizmle ii hareketinin kaynamas.
Kapitalizmin varlnn ortaya kard ve Marxtan bamsz bir nesnel gereklik olan ii hareketini Marx yaratmamtr.
Ama Marx, bilimsel sosyalizmle, ii hareketine, yolunu aydnlatan
ve onu yenilmez klan pusulay vermitir.
Sosyalizmle ii hareketinin kaynamas onunla olutu. Ezilen, ekmek kavgasnn arl altnda belini dorultamayan prole61
Bilimsel sosyalizmin oluumu ve Komnist Manifestonun tarihesi iin Jean
Frevillein u gzel kitabn salk veririz: Les Briseurs de Chaines, Editions Sociales, Paris
1984 [Ayrca bkz. Dirk J. Straik, Komnist Manifestonun Douu ve Tarihsel nemi,
Marx-Engels, Komnist Manifesto ve Komnizmin lkeleri, Sol Yaynlar, Ankara 1993. Ed.]
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
261
262
Karl Marx, Almanca kinci Baskya Sonsz, Kapital, Birinci Cilt, s. 23.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
263
264
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
67
Toplum yasalarnn nesnellii zerine, Stalinin u yazsna baknz: SSCBde
Sosyalizmin Ekonomik Sorunlar, Son Yazlar, 1950-1953, s.59- 141.
68
J. Stalin, Leninizmin lkeleri, s. 21.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
265
V. VARGI
Yz yldan beri, ii snf, sosyalizmin gr keskinliini ve
ngr yeteneini lebilmitir. Karlk olarak da, emekiler, bu
bilimi gittike daha derinlemesine zmleyerek deneyimlerini artrmlardr. Bu, teori ile pratik arasndaki aralksz deiim, alveri,
bilimsel sosyalizmi her eit eskimeye kar gven altna alr: gene
burada da sosyalizmin bilimsel nitelii kendisini ortaya koyar, nk gerek bilim daima ilerler.
Bilimsel sosyalizmin teoride ve pratikte ilerleme tablosu,
Manifestodan bir yzyl sonra gerekten olaanst bir [sayfa 301]
durumdadr. Bylece Marxn u sz gerekleiyor: Teori, ynlarn iine girdii andan balayarak, maddi bir g haline gelir.69
Marx ve Engelsin yaptn srdrenler, bilimsel sosyalizmi
yeni genellemelerle silahlandrmay ve artk tarihsel duruma uygun olmayan tezleri atmay bildiler.
rnek: Kapitalizm, 20. yzyln banda emperyalist evresine girdiinde, Lenin, sosyalizmin ilkelerine dayanarak, emperyalizmin ii hareketinde yaratt koullar tahlil etti. Emperyalist lkelerin eit olmayan gelimeleri yasasn buldu. Bylece, devrim bakmndan u yeni sonuca, kapitalizmin dnya lsndeki cephesini en zayf olduu noktada yenmenin, bylece sosyalizmin nce bir ya da birka lkede zafere ulamasnn olanakl olduu sonucuna vard.70 Rusya iin 1917de byle oldu, daha sonra da teki
lkelerde sosyalizm baarya ulat.
SSCBde sosyalizmin kuruluu ve komnizme doru yry
ve dier lkelerde halk demokrasilerinin baarlar, proletarya diktatrlnn yeni biimi btn bunlar, bilimsel sosyalizm nda
gerekletiler.
Bu dersimizde, topyac sosyalizmden yola ktk: Marxn,
sosyalist esinleri devirmek zere karmakark topyalar ynn
reddettiini gsterdik. Nasl? Snf savamn, sosyalizme geiin
devindirici gcn n plana alarak.
Oysa, Proudhondan Bluma kadar marksizmin btn dMarx, Critique de Ia philosophie du droit de Hegel.
Marksistler, o zamana kadar, sosyalizmin, btn kapitalist lkelerde ayn zamanda
zafere ulaacan dnyorlard.
69
70
266
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
267
268
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
DRDNC BLM
TARHSEL MATERYALZM
ONBENC DERS
RETM:
RETC GLER VE RETM LKLER
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
271
272
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
a) Corafi ortam.
Corafi ortam, toplumu evreleyen doa, iklimiyle, doal
kaynaklaryla, ulam kolaylklaryla, toprayla kukusuz, toplumun
maddi yaamnn zorunlu ve srekli bir kouludur. Elbette ki, toplumun gelimesi zerinde etki yapar, onu kolaylatrr ya da yavalatr. ngilterede maden kmr kartlmasndaki kolaylk, lkede sanayinin gelimesine yardm etti. Tersine, kurutulmas gereken bir bataklk blgesinin, ya da sulamay gerektiren bir l blgesinin varl, ya da petrol bulunmay vb., bir lkenin gelimesini
engelleyen evre koullardr.
Ama corafi ortamn etkisi, belirleyici deildir. Bunun kant, toplumdaki deiikliklerin corafi ortamdaki deiikliklerden ok
daha abuk olumasdr. Eer corafi ortam, toplumlarn tarihi zerinde belirleyici bir etki olutursayd, corafi ortam esas olarak
ayn kald srece, toplumlarn da ayn izgileri korumalar gerekecekti. Oysa, bin yl iinde, Avrupa, drt, hatta be deiik toplumsal dzen tand: ilkel komn, klelik, feodal dzen, kapitalizm
ve sosyalizm. Bu zaman iinde Avrupann corafi koullar hemen
hemen deimedi.
Tersine, corafi ortamdaki deimeler iin belirleyici olan
toplumsal dzendir. Antikadaki klecilik, Akdeniz havzasndaki
topraklar tketti ve insanlar Gal lkesinin zaptna ve yeni topraklar amna itti. Hollanda ticaret burjuvazisi, modern zamanlarn
balangcnda, lkesinin bir ksmn denizden kazand. Serbest ticaret kapitalizmi, ngilterede buday tarlalarn hayvan yetitirmeye
zg ayrlar haline getirdi; kapitalizm, Avrupann birok blgelerini tmden ormanszlatrd, bylece su basknlarn kolaylatrd;
ilenebilir topraklar ksrlatrd ve Birleik Devletlerde birok blgeleri tm le evirdi. Tersine, SSCBde [sayfa 309] sosyalizmin byk
antiyeleri, lleri verimli hale getiriyor, rmaklarn akn baka
yne eviriyor, iklimi dzeltiyor; nc bilim, topraklarn geliim yasalarn inceleyerek; kutuplar tarmn yaratt, nl kara topraklar
yeniden canlandrd ve evrenin doal grnmnn evrim yasalarn buldu.4 inde, halk demokrasisi, byk rmaklarn ykm ge4
Bkz: Safanov, La Tere en Fleurs, nc Ksm, Yaamn Yaratl, Editeurs Franais
Reunis.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
273
274
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
311]
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
275
olurdu.
a) retici gler.
Yaamak iin besine, giyeceklere, oturacak yere, yakacak
maddelere vb gereksinme vardr. Bu maddi deerlere sahip olmak iin toplumun bunlar retmesi gerekir. Bunlar retmek iin
de, bu ie yarayan aletler gerekir, bu aletleri yapmak ve onlar kullanmasn bilmek gerekir.
Toplumun geimini doadan elde etmemizi salayan glerin tahlili bizi unlar ayrdetmeye gtrr:
retim aletleri maddi deerler bunlarn yardmyla retilir (elbette maddi deerler arasnda yalnzca tketim maddelerini
deil, bizzat retim aletlerini de saymak gerekir);
insanlar retim aletlerini kullanan insanlar, onlar olmadan bu aletler i gremez;
retim deneyimi birbiri ardsra gelen kuaklarn kazanm olduklar retim deneyimi: meslek gelenekleri, [sayfa 312] teknik
ve bilimsel bilgiler; rnein, Lyondaki ipekilik sanayisinde birikmi
olan deneyimin yerini ksa zamanda doldurmak gtr;
i alkanlklar her emekiye zg i alkanlklar, onun
yetkinlii, ustal, meslee alm olmas hali.
Bunlar, hepsi birlikte ele alndklarnda karlkl etkileri iinde retici gleri oluturan maddi kuvvetlerdir.
Btn bu retici gler btn iinde, retici glerin durumunu tanmlayan belirleyici e hangisidir? Bunlar retim aletleridir. Bu retim aletlerinin niteliidir ki, gerekten de belli bir i iin
gerekli insan saysn, zorunlu teknik bilgileri, ayn zamanda reticinin bu retim aletlerini kullanarak kazand i alkanlklarn
belirler. in el ii yn de, kafa (zihinsel) yn de retim aletlerinin niteliine baldr.
retici glerin gelimesi retim aletlerinin gelimesiyle
koullandrlr: lkel, tatan yaplma kaba avadanlklar; sonra avclktan hayvanlarn evcilletirilmesine ve hayvan yetitirilmesine geii salayan ok ve yay; sonra tarma geii salayan madenden
yaplma avadanlklar; sonra gerelerin ilenmesine, mlekilie,
demircilie olanak salayan yeni gelimeler; daha sonra zanaatlarn gelimesi ve tarmdan ayrlmalar; daha sonra belli bir tek r-
276
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
277
Leon Blum, aletlerin ancak insan akl sayesinde yetkinleebildiklerini ve onun iin de retici glerin ilerlemesinin kkeninde
insan aklnn bulunduunu ileri srerek buraya da idealizmi sokmaya aba harcamtr. Ama biz, fikirlerin nasl pratiin kendisinden doduunu biliyoruz: maddi yaamn gereksinmelerinin drts iledir ki yetkinleme, olgunlama fikirleri ortaya kar; bu fikirler u ya da bu aletin pratiinde ortaya kar.
Alet, avadanlk, insanla doa arasnda bir aracdr; onun grevi doal nesnelerin insan tarafndan yararlanlabilir nesneler haline deitirilmesini salamaktr. Bunun iindir [sayfa 314] ki, alet, ayn
zamanda, hem zerinde allmas gereken maddenin gereklerini (eliin ilendii aletlerle bakr ilenmez), hem de insann yaam
gereklerini, yani insana hizmet etmek zorunda olan ve insann
yapmas gereken nesnenin zelliklerini yanstr (baka baka iler
iin baka baka aletler).
lk yn ile alet, insann doal zorunlulua bal oluunu
ifade eder; ikinci yn ile alet, doann, insann gereksinmelerine
ve eylemine bal oluunu, u halde insann zgrln ifade
eder. Bylece alet, insann ve doann savamn derinlemesine
diyalektik bir biimde ifade eder, ve retici gler ise, ... insanlarn maddi deerleri retmek iin yararlandklar nesnelere kar ve
doa kuvvetlerine kar davranlarn8 ifade eder.
nsanlar ne ile retimde bulunuyorlar? lkel karasabanla m,
yoksa traktrle ekilen ok demirli pullukla m? te, eer bir rnek
vermek istersek, retim tarz tahlilinin ortaya kard birinci sorun
budur: retici glerin dzeyi sorunu.
b) retim ilikileri.
Gene de tahlilimizin sonuna varabilmemize daha ok var.
retim, insann doaya kar savamdr. Ama, insan, hibir yerde
ve hibir zaman bir hayvan durumuna gelmek ya da boyun emek tehdidi altnda bulunarak tek bana savam vermez. nsanlar doaya kar toplu halde savam verirler. Koullar ne olursa
olsun, retim, daima toplumsal bir retimdir. nsan insan yapan
toplum olmutur, insan hayvanlktan karan toplumsal retimdir.
8
278
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
Burjuva ekonomi politiinin temel yanlglarndan biri, Robinson gibi ya da iktisadi bir Adem gibi hibir zaman varolmam
olan tek bana bir adamn iktisadi eylemi zerinde uslamlamayla
ie balamasdr: bu, salt metafizik kurgudur. Bunun iindir ki, biz,
bir tek bireye gerekli olan maddi deerlerden deil, btnyle
birlikte ele alnm btn [sayfa 315] toplum iin zorunlu olanlardan
hareket ettik.
Eer retim her zaman ve her yerde toplumsal bir nitelie
sahipse, retim dolaysyla ve retim iinde insanlar arasnda baz
ilikilerin kurulmas kanlmaz bir eydir. Platonik ilikiler szkonusu deildir, sk skya retimle ilgili ye retimin kumanda ettii
ilikiler szkonusudur. nsanlar yalnz doa ile (retici gler) ilikide
bulunmazlar, ayn zamanda, retim sreci iinde kendi aralarnda
da ilikide bulunurlar; insanlar arasndaki bu ilikilere, retim
ilikileri diyoruz.
nsanlar arasndaki retim ilikileri eitli tiplerde olabilir:
insanlar ortak bir ii, rnein bir evyapm iini aralarnda
yardmlaarak ye ibirlii yaparak ortaklaa ortaya koymak,
gerekletirmek zere serbeste biraraya gelebilirler; o zaman aralarndaki ilikiler, her trl smrden uzak insanlarn arasnda yardmlama ve ibirlii ilikileridir;
ama bir insan, baz koullar altnda, kendi benzerlerini,
kendisi iin retmeye zorlayabilir de: bu durumda retim ilikilerinin
nitelii kkten deiir; egemen olma ve baml olma ilikileri haline gelirler, burada bakasnn emeinin smrlmesi vardr;
ensonu, tarihin ak iinde, bu iki retim tipinden biri
yokolmaya doru giderken, teki kuvvetlenmekte olan iki retim
tipinin birarada bulunduu toplumlara raslanr: burada bir biimden tekine gei ilikileri vardr.
Ama retim ilikilerinin tipi nasl olursa olsun, bunlar daima
retimin vazgeilmez esidirler. imdilik basit bir rnek olarak
diyoruz ki, kendi kendisi iin alan bir adam hibir zaman bakas
iin alan gibi almaz; bu, o kadar gerektir ki, smrcler,
her zaman, smry szde bir ibirlii maskesi altnda gizlemeye,
smrlenlerin gznde smr ilikilerini ailevi ibirlii ilikileri
gibi gstermeye bakarlar; bu patron egemenliidir (paternalisme):
patronun karlarn koruyunuz, teki dnyada bunun dln
[sayfa 316] alacaksnz.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
279
Ama retim ilikilerinin nitelii retimin vazgeilmez bir esiyse, paternalist patronlar kusura bakmasnlar, bu ilikileri, fikre
(idee) indirgemek olanakl deildir. Leon Blum, ikiyzllkle, insanlar arasndaki iktisadi ilikilerin teki ilikilerden hangi bakmdan daha maddi olduunu gremediini syledi. Ama biz biliyoruz
ki, maddilik insanlarn iradesinden ve bilincinden bamsz olarak
varolma olgusudur. retim, insanlar iin nesnel bir zorunluluktur
ve ancak, varolduu biimiyle, toplumun daha az nesnel olmayan
erevesi iinde yerine getirilebilir. rnein, yaam iin gerekli
maddi deerlerden hibirine sahip olmayan bir kimse, maddi olarak, bamllk ilikileri iinde baka birisi iin almak zorundadr. Bylece smr, bir fikir deildir, btn arl ile retimin
zerine binen nesnel bir olgudur.
retimde, insanlar, yalnz doa zerinde deil, birbirleri zerinde de etkili olurlar. Ancak belirli bir biimde
ibirlii yaparak ve etkinliklerini karlkl olarak dei-toku ederek retimde bulunurlar. retmek iin birbirleriyle belirli balantlar ve ilikiler iine girerler, ve ancak,
bu toplumsal balant ve iliki snrlar iindedir ki, doa
zerinde etkili olur, retimde bulunurlar.9
O halde retici glerin etkisini retim ilikilerinin zelliinden ayramayz. retici gler ve retim ilikileri, Stalinin deyimiyle, onlarn diyalektik birliini maddi deerlerin retim sreci iinde
cisimletiren retim tarznn zlmez, ayrlmaz bir ekilde birbirine bal iki yndrler.
retimin incelenmesini yalnzca retici glerin incelenmesinden ibaret klmak temel bir yanlgdr. Bununla birlikte, bu yanlg, marksizmin, toplumlarn gelimesini yalnz retici glerin
gelimesiyle aklamaktan ibaret olduunu sanan ve retim, ilikilerinin niteliini sessizce geitirenler tarafndan ilenen bir yanlgdr. Modern dnyay, kapitalist retim ilikilerinin tahlilini yapmadan,
buhar makinesiyle [sayfa 317] aklamak, materyalist olmak demek
deildir, marksizmi bozmak, kartrmaktr. Okul ocuklarna, tekniin tarihsel ilerlemesini, kapitalist smrnn ne olduunu retmeden aklamak, onlar aldatmak, onlara, gemi, iinde bu9
s. 35.
280
Karl Marx, cret, Fiyat ve Kr - cretli Emek ve Sermaye, Sol Yaynlar, Ankara 1992,
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
281
282
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
283
284
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
bunda eytann, ktnn iini grr. Ama ayn zamanda bilinir ki,
bu konular yalnz emeki ynlarn kullanm iindir; onlara alk,
perhiz yapmak, nefsine hakim olmak telkin edilir; oysa smrc
snflar, tiksindirici bir maddi servetler bolluu, savurganl iinde
yzerler. Gerekte retimin artmas, insan toplumlarnn nesnel bir
gereksinmesidir, ve yalnz insann insan tarafndan smrlmesi,
bu gerekliliin doal ve olumlu sonular olmasn engeller.
Yalnz retim tarz deiikliidir ki, neden u ya da bu dzenin u ya da bu dzeni izlediini, neden toplumsal fikirlerin, siyasal grlerin ve kurumlarn deitiklerini, neden belli bir anda btn toplumsal ve siyasal sistemi ykmann zorunlu bir hale geldiini aklamaya olanak verir.
Aristoteles, daha o zaman, klelikle retici gler dzeyi
arasndaki ba sezinlemiti:
Antikan en byk dnr Eer diyordu, her
ara, Deadalusun yarattklarnn kendi balarna hareket etmeleri, [sayfa 322] ya da Heprestosun ayakllarnn
kutsal grevlerine diledikleri ekilde gitmeleri gibi, kendisine uyan ii, gene kendi istekleriyle yapm olsalard,
dokumacnn kr, kendi bana dokuma yapsayd, ne
ustalar iin raa, ne de efendiler iin kleye gerek kalmazd.14
Ortaada, toplumu, tanrsal plann deimez bir yanss sayan hristiyan metafizii, retici glerin ilerlemesini snrlandrarak feodal dzenin salamlna yardm etmekte olan loncalarn
varln hakl buluyordu. Ama balangta, bu sistem, toplumu,
ala, yoksullua kar gvence altna almay n sryorduysa
da, bu hareket ve deiiklik korkusunun, feodallerin, burjuvazinin
ykselii karsndaki korkusundan baka bir ey olmad zamanla ortaya kt. Burjuvazi bir kez iktidar aldktan sonra retim zerindeki btn kstlamalar kaldrd ve loncalar yasaklad.
Bylece siyasal iktidar, yeni hukuku, yeni retim tarznn
yanss olan hukuku kabul ettirmek iin zorunlu hale geldi. Ve bu
yeni iktidar, ve bu yeni hukuku hakl gstermek, savunmak iin
yeni fikirler gerekti. Felsefe, eylerin eski dzenine kar ideolojik
bir silah oldu. Utkun burjuvazi, burjuva mlkiyet hakkn, nsan
14
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
285
286
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
fark neden ibarettir? Esas olarak undan ibaret: ilk balangta servetlerin ortak mlkiyeti vard; tarihin ve uygarln afanda, antikada hkm sren kleci retim tarznn kurulduu grlyor;
oysa ortaaa topran feodal mlkiyeti egemen olmutur ve modern zamanlar ticaret burjuvazisi mlkiyetinin gelimesi, sonra da
kapitalist burjuvazinin utkusu ve gerilemesi grlmtr. Ama, antimarksist tarihiler diyorlar ki, antikada, ortaada, modern
zamanlarda ortak izgiler vardr: Platonun fikirleri, ya da Cicero
nun sylevleri bize yabanc deillerdir. Doru: ama bu ortak izgiler, hi olmazsa kurumlar ve ideolojilerle ilgili olarak yle aklanr:
1. Klelik dzeninin, feodal dzenin ve kapitalist dzenin
[sayfa 324] aralarndaki farklarn bykl ne olursa olsun, ortak bir
nitelikleri vardr: bunlar, bir snfn baka bir snf tarafndan smrsne, retim aralarnn zel mlkiyetine dayanan retim ilikileridir. Onun iin bu toplum tipinde, snflar arasndaki savam,
kurumlar ve fikirler planndaki btn sonularyla bulunur.
2. Bu retim tarznda da kk-burjuva tabakalar (ticaret, zanaat, ky kk-burjuvazisi, aydnlar kk-burjuvazisi) vardr. Bu srekli tarihsel olgunun bir ortalama insan psikolojisinin
ekillenmesi ve srp gitmesi gibi bir sonucu vardr, bireyci, zel
mlkiyete bal, snf savamnn pasif tan olduu iin elikilerle
dolu olan bu ortalama insan, smrc egemen snf karsnda
durmadan dnler verir, ona teslim olur.
Ama, bu farkl dzen, birbirlerine benzemekle birlikte,
ekonomik temelleriyle nitel olarak birbirlerinden ayrlrlar. Birbirinden farkl toplumsal ekillenmeler olutururlar. Tarih biliminin konusu, onlarn hem zgl farklarn, hem de benzerliklerini incelemektir.
V. VARGI
Tarihsel materyalizm, retim tarzlarnn genel teorisidir. Ekonomik politik, insanlar arasndaki retim ilikilerini dzenleyen nesnel yasalarn zgl bilimidir. Tarih biliminin zgl konusu bu retim
ilikilerini kiiletiren snflar arasndaki bantlar, ilikiler ve zellikle onlarn siyasal balardr.
Eer her zaman, retim ilikilerinin nitelii, mlkiyetin nitelii, toplumsal snflar, snf kar sorunu konmazsa, tarih bilimi
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
287
olmaz.
u halde, gerek tarih bilimi, krallarn, komutanlarn, fatihlerin yaptklarn incelemekle snrlandrlamaz, nk, tarih, son
tahlilde, halklarn tarihidir.
Toplumsal gelimenin tarihi, ... maddi deerlerin
reticilerinin tarihidir, retim srecinin temel gleri olan
ve [sayfa 325] toplumun varl iin zorunlu maddi deerleri
reten emeki ynlarn tarihidir.17
Gerekten de tarihin derin yasas, retim ilikileri ile retici
gler arasndaki zorunlu uygunluktur: bu yasa, insanln byk
ynlarnn yaamsal karlarn ifade eder.
Bu yzden, Marksizm, Stalinin ifadesine gre, ezilen ve
smrlen ynlarn devriminin ... bilimidir.
Ama insanlar kendi z tarihlerini yapyorlarsa da, onu kendilerini belirleyen belli koullar iinde (Marks) yaparlar. Tarihin
anahtarn, insanlarn kafalarnda, onlarn grlerinde ve fikirlerinde deil, asl, insanlar toplumsal olarak retime getikleri andan
balayarak, onlarn iradesinden bamsz olarak ileyen ve retim
aralar mlkiyetinin biimine, yani ekonomik temele bal olan
retim ilikilerinden ve nesnel ekonomik yasalarda aramak gerekir.
Gerek tarih bilimi bu yasalar bilmezlik edemez, bunlardan vazgeemez.
Bunun iindir ki, proletaryann partisi, eer ii snfn tarihsel misyonuna gtrmek istiyorsa, onu yalnzca karlar iin kitle
hareketinde bulunmaya armamal, programn ve pratik eylemini, bu iktisadi gelime yasalarna dayandrarak hazrlamaldr.18
YOKLAMA SORULARI
1. Toplumun maddi yaam koullar nelerdir?
Stalin, Leninizmin Sorunlar, s. 671.
SSCB Komnist Partisi yeni programnn ve komnizme gei iin pratik ynergelerin
hazrlanmas, sosyalist ekonomi yasalar bulundurmakszn, sosyalist retim ilikileri ve
bunlarn komnist retim ilikileri durumuna dnm koullar irdelenmeksizin, bilimsel
bakmdan mmkn deildi. Yaroeknonun bilmezlikten geldii ve Stalinin son yaptnda
(SSCBde Sosyalizmin Ekonomik Sorunlaryla ilikili olarak L. D. Yaroenko Yoldan
Yanllar balkl yantna baknz. Son Yazlar, 1950-1953, s. 116-141) yantlad gereklik
ite budur.
17
18
288
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
289
ONALTINCI DERS
290
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
291
nceki dnemde uzun bir gelime gstermi olan yeni retici gler
vardr. Dkm iinin ve demirin ilenmesinin durmadan gelimesi,
ilerlemesi, kollu dokuma tezgahnn kullanlmas; sabann yaygn
bir halde kullanlmas; tarmda, bahecilikte, arap, zeytinya, bal
retiminde ilerleme; su deirmeninin bulunuu (S 340). Bu yeni
teknikler (ki, Romallar, bunlar barbarlar dedikleri halklarda sk
sk gryor ve kendi lkelerine getirmeye alyorlard), klelik
sistemiyle elikili bir duruma girer: klenin almada hibir kar yoktur; ne yaparsa yapsn kendisine hep ayn ekilde davranlr.
Onun iin yapt ie ne bir girikenlik gsterir, ne de bir zevk duyar. Verimi ok dktr. Ve artk yalnz kam ile harekete geen
kle srlerinin gerekletirebildii byk iler szkonusu deildir. Yeni retici gler, ie belli bir ilgi gsteren emekiler gerektirmektedir; yoksa retici gler savrulup salm, ziyan edilmi olur.
ok kez esir edilmi barbarlar olan kleler, isyanlar dzenledike ya da malikaneden kap, silah yapm ve denizcilik gibi
tekniklerden yarar salayarak korsan olduka, kle sahibi, bu durumu dikkate almak zorunda kalr.
Ksaca, yeni retici gler, zorlayarak yeni retim ilikilerini
gerekli klarlar. Bunun iindir ki, retim aralarnn sahibi, ok dk
bir verimi olan kleden vazgeerek bir serfle i grmeyi ye tutar.
Serf, gerekte, kendi z iletmesine, kendi retim aletlerine sahiptir; her ne kadar senyr toprana balysa da, ie kar bir kiisel
ilgisi de vardr. Bu ilgi, serfin btn tarm ilerinde verimi ykseltebilmesi ve rn zerinden feodale ayni olarak bir bor taksiti deyebilmesi iin vazgeilmez bir eydir. Feodal bey, kahyalarn krbalar
altnda bile hibir ey yapmayan bir kleyi beslemektense, tahln
senyrn deirmeninde tmek ve ekmeini seny-rn frnnda
piirmek kaydyla istedii gibi almakta serbest olan bir serften
ayni bir ykmlln denmesini isteyecektir. [sayfa 330]
Bylece kleci retim ilikilerinin barnda yeni retici glerin gelimesi, yeni retim ilikilerinin, feodal ilikilerin domasna
neden oldu.
Toplumsal ilikiler, retici glere sk skya baldrlar. Yeni retici gler salamak iin, insanlar, kendi
retim biimlerini deitirirler; kendi retim biimlerini
deitirmek, yaamlarn kazanma yollarn deitirmek
iin de, btn toplumsal ilikilerini deitirirler. Yeldeir-
292
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
293
Baka bir rnek: feodallerin zenginliinin kayna, esas olarak, toprak, ve serflerin ayni olarak dedikleri ykmllklerdi.
Buna karlk, ticarete ve yeni domakta olan kapitalist retime
dayanan burjuvalarn zenginlii ise, zellikle paradan ibaretti. Lks
zevki ve zengin burjuvalarla yarmak arzusuyla, ticari mallardan
edinmek isteyen feodal, hzla ykma doru gidiyordu. Feodal ayrcalklardan ve feodal haklarnn pekitirilmesinden baka bir korunma aresi yoktu. Meta retimin artmas, feodalin ekonomik gcn sarsyordu. Bu yzden, iktisadi gcn loncalar sistemiyle
sk bir ekilde dzenlemeye abalyordu. Bylece de feodal sistem, yeni retici glerin gelimesini frenliyordu. Ama yeni retici
gler, yeni retim ilikilerinin (kapitalist) genellemesini buyuruyordu.
O halde unu unutmamalyz: retici gler birinci olarak
deiirler ama, gene de retim ilikilerinden bamsz deildirler.
Gelimeleri retici glerin gelimesine baml olan retim ilikilerinin kendileri de, bu retici glerin gelimesini etkilerler.
Onu yavalatrlar ya da abuklatrrlar.
retim ilikileri, retici glerin hzl ilerleyiine artk uygun
dmedikleri zaman, retici glerin gelimesine kar bir kstek
rol oynarlar. [sayfa 332]
Tersine, esas olarak, retici glerin durumu ile uygunluk
halinde bulunduklar zaman, drtc rol oynarlar.
Ve gelimede retici glere ait olan ncelikten dolay bile,
yeni retim ilikileri, retici glere uygun dtkleri zaman, bu
gleri ileri doru iten balca gtrler. Yeni retim ilikileri, retici glere uygun dtkleri iindir ki, onlarn bata gelen devindiricisidirler.
nce, retim ilikilerinin toplum tarihindeki rolnn
retici glerin gelimesini felce uratan engeller olmakla
yetindii, yanltr. Marksistler, retim ilikilerinin kstek
rol oynadn syledikleri zaman, herhangi bir retim
ilikisini deil de, ancak retici glerin gelimesine artk tekabl etmeyen ve bunun sonunda onlarn gelimesini kstekleyen retim ilikilerini gznne getirirler.
Ancak, eski retim ilikilerinden baka, bilindii gibi yenileri de vardr ki, bunlar eskilerin yerine geerler. Denebilir mi ki, yeni retim ilikilerinin rol, retici glerin
294
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
295
luk sorunlar da koyar ortaya; kapitalistler, o zaman, teknik alannda gerici bir tutumu benimserler; artk yeni gelimelerden szedilmesini duymak istemezler, hatta ou kez el iine ya da evde yaplan ie bavururlar. Gerekte, yeni donatmlarn kurulmas, yakn
gelecek iin sermayelerin hareketsiz hale gelmesine malolur; bu
sabit sermayenin artmas, kr oran dzeyini drecek ve onun
iin de, kapitalist pazarlarn greli salamlnn da kalmad bir
dnemde, kapitalizmin artk vazgeemeyecei azami krn elde
edilmesine olanak vermeyecektir.
O halde bugnk kapitalizmin temel ekonomik yasas, yani
en yksek kr gerekletirmek zorunluluu, ksaca, artk, eskimi
retim ilikilerinin nitelii, durgunluk olayn aklar. Kapitalizm artk ykseli dneminde deildir.
Yeni teknik kendisinde daha byk krlar gsterince,
kapitalizm ondan yanadr. Yeni teknik kendisine artk
daha byk krlar [sayfa 334] sezdirtmezse, kapitalizm, elle
yaplan imalata dn yanlsdr.25
Bununla birlikte, retim ilikilerinin, retici glerin atlmna gre geride kalmas sonsuza kadar gitmeyecektir. Tarihin mahkum etmi olduu, zaman gemi retim ilikilerini kiiletiren
snflarn, her ne pahasna olursa olsun kendi ekonomik temellerini srdrmek iin aldklar nlemler ne olursa olsun, tarih tekerleini geriye doru dndremezler. retici glerin gelimesi, retimin gelimesi, insanln maddi bir gereksinmesidir, buna kar
ruh eninde-sonunda hibir ey yapamaz. u halde zaman gemi
retim ilikilerinin, yerlerini, yeni retim ilikilerine brakmalar gerekir. Gerici snflar tarafndan alnan nlemler en sonunda retici
glerin tahribiyle ve retimin tm iinde kendini gsteren ve
btn retim tarznn ykmn abuklatrmaktan baka bir ey
yapmayan iddetli bir elikiyle sonulanabilirler ancak.
O halde, retim ilikileri, ne kadar gecikme gsterirse gstersinler, er ya da ge, ensonunda retici glerin yeni niteliine
uymaya balamak zorundadrlar. Bu uygunlama nasl olur? retim aralar mlkiyeti biimlerinin, daha-nce grdmz gibi
retim ilikilerinin esas esi olan mlkiyet biimlerinin alt-st olmasyla. Yeni bir mlkiyet dzeninin kurulmas, yeni retim ili25
296
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
297
298
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
299
Burjuva devrimi dneminde, rnein Fransada burjuvazi, feodalizme kar, retim ilikileri ile retici glerin nitelii arasndaki zorunlu uygunluk yasasn kullanm; feodal retim ilikilerini devirmi; yeni, burjuva retim ilikilerini yaratm ve onlar feodal rejimin barnda
gelimi bulunan retim glerinin niteliiyle uyuur hale
sokmutur. Burjuvazi, bunu, kendi zel yetileri dolaysyla deil, bunda byk kar olduu iin yapmtr. Feodaller aptallklarndan dolay deil, bu yasann uygulann engellemekte byk karlar olduundan kar gelmekteydiler.28
Baka bir yerde de der ki, Sovyetler iktidar eer sosyalist
kurulu grevini, bu g ve karmak grevi yerine getirdiyse, bunu
... varolan ekonomik yasalar yok ettiinden ve yenilerini
oluturduundan deil, yalnzca retim ilikileri ile retici glerin nitelii arasndaki zorunlu uygunluk ekonomik yasasna dayand iin baarmtr.29
Eer burjuvazi, btn arelere bavurarak bu yasann uygulanmasna kar koyduysa, bu, bu yasann uygulanmamasyla ok
yrekten ilgili olduu iindi.
u halde, sonu olarak, insanlarn eylemlerinin iktisad yasalardan toplumsal gelimenin karna yararlanarak, az ya da ok
byk bir lde ve evre koullarna gre, btn toplumsal ekillenmelerde yeraldn belirtelim. Ama, bu yararlan bilimsel olduu zaman ve sosyalist dzende oluu gibi hibir snf buna kar
koymad zaman, sonular gzle grlr bir ekilde ok daha abuk olur.
kinci olarak unu da belirtelim ki, snfl bir toplumda iktisadi yasalardan yararlanlmasnda her zaman ve her yerde snf drtleri vardr, ve her zaman, her yerde iktisadi [sayfa 339] yasalar toplumsal gelimenin yararna kullanmann dvs olan snf, nc
snftr; oysa gerileyen snflar, toplumun geri kalan iin sonulan
ne olursa olsun buna kar koyarlar. Bylece toplumun dmanlar
haline gelirler ve kendi snf bencillikleri iine ekilirler.
Proletaryay, gemite retim ilikilerini altst eden teki
28
29
300
J. Stalin, Aleksandr Ili Notkin Yoldaa Yant, Son Yazlar, 1950-53, s. l07.
J. Stalin, SSCBde Sosyalizmin Ekonomik Sorunlar, Son Yazlar, 1950-53, s. 66.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
YOKLAMA SORULARI
1. retimin en devingen esi nedir? Niin?
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
301
nekler.
302
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
ONYEDNC DERS
I.
II .
III .
IV .
Toplumun kkenleri.
Snflarn ortaya k.
Kleci ve feodal toplumlar.
Burjuvazinin gelimesi.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
303
304
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
305
lumun, ilkel komnn yararland, gvencesi olmayan kaynaklardan daha fazla maddi mallar elinde bulundurmas gerekiyordu.
lkel komnn elindeki kaynaklar toplumun yaamn srdrmesini ancak salyordu. Bu koullarda, mallara elkoymak, kendi soyundan olanlar lme mahkum etmek demektir: yalnz ortak savam,
eitli tehlikelere gs germeye olanak verdiine gre, bundan
hi kimsenin kar yoktur. Kendi adna yabilme olanann bulunmas iin toplumun teki yelerinin yaamlarn devam ettirmeleri iin gerekli eylere sahip olmalar ve ayrca bir fazlaln
bulunmas, dolaysyla da retici glerin ilerlemi olmas gerekir.
retici glerin bu ilerlemesi, o zaman doaya kar savam
son derece kolaylatrmakta olan ilkel komnn barnda olutu.
Belli bal aamalar unlar oldular: ok ve yay yardmyla hayvanlarn evcilletirilmesi, ve obanlarla ilkel avclar arasnda iblm;
sonra metal aletler (demir balta, saban demiri) sayesinde tarma
gei; ve daha sonra zanaatlarn ve tarmn farkllamas; burada,
mlekiliin, yedeklerin saklanmasna olanak saladn da ekleyelim.
Bu ilerlemelerin kayda deer sonular vardr. lkin hayvan
yetitirme ve tarm, av raslantlarndan ok daha dzenli ve bol
kaynaklar salyor.
Hayvanlarn evcilletirilmesi erkee ekonomik olarak ayrcalkl bir durum verdi. Bylece veraset hukukunu altst edebildi
ve baba nesebini kurabildi.
Analk hukukunun ykl, kadn cinsin byk tarihsel yenilgisi oldu. Evde bile, idareyi elde tutan erkek oldu;
kadn aaland, kleleti ve erkein keyif ve ocuk
dourma aleti [sayfa 345] haline geldi. Kadnn, zellikle Yunanllarn kahramanlk anda, sonra da klasik ada
grlen bu aalanm durumu, giderek sslenip pslendi, aldatc grnlere sokuldu, bazan yumuak biimler altnda sakland; ama hibir zaman ortadan kaldrlmad.32
Amazonlar efsanesi, ata boyun edirmeyi baarm olan
anaerkil kabilelerin, artk erkeklerin hkm srdkleri kabilelere
32
Friedrich Engels, Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni, Sol Yaynlar, Ankara
1992, s. 62.
306
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
307
gnk tarihsel koullar iinde, zorunlu olarak klelii getirdi. Birinci byk toplumsal iblmnden, toplumun
iki snf: efendiler ve kleler, smrenler ve smrlenler biimindeki ilk byk bln dodu.35
imdi uygarln eiine gelmi bulunuyoruz. ... En
aa aamada, insanlar yalnzca dorudan doruya
kiisel gereksinmeleri iin retiyorlard; zaman zaman
yaplan deiimler, yalnzca raslant sonucu elde kalan
fazlalkla ilgili yaltk olaylard.36
Artk fazladan retim, tersine, gitgide daha sistemli oldu.
Baz kleler, kendilerini yenenlerin ortak mlkiyeti oldular, bazlarysa kiisel ml-kiyet; ama her durumda, klelerin kendileri, hibir eye sahip bulunmuyorlard: retim aralarnn zel mlkiyeti
domutu, toplum bundan by-le, artk snflara blnm durumdayd, ilkel komnizm kaybolmutu, toplumun iktisadi temeli
deimiti. Btn bunlar, yeni retici glerin gereksinmeleri gerei, tekniin yetkinlemesiyle uygunluk iinde, ve insanlar bunu istemeksizin, bizzat ilkel komnn barnda yaplmt.
lkel komnn baz yeleri, yava yava ve elyordamyla tatan aletlerden, demirden aletlere gemeye baladklar zaman, besbelli ki bu yeniliin ne gibi toplumsal sonulara varacan bilmiyorlard; bunu dnmyorlard; bunun bilincinde deillerdi, madenden aletleri uyarlamann, [sayfa 347] retimde bir devrim anlamna geldiini, sonu olarak klelik dzenine varacan kavramyorlard. Onlarn istedikleri, yalnzca ilerini kolaylatrmak
ve ksa vadeli, elle tutulur bir yarar elde etmekti; onlarn
bilinli etkinlii, bu kiisel gnlk karn dar erevesi
iinde snrl kalyordu.37
lkel an sonlar ve klelik ann balar, insanlarn anlarnda derin izler braktlar. Nesnel zorunluluu kavramadklar iin,
bu ite, bir tanr intikam grdler, bunu, ilkel saflk ve temizliin
kayb eklinde yorumladlar; bunda, ktln, benciliin ve
eytann meyvesini buldular. Eski zamann erdemleri lkletirildi
Friedrich Engels, Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni, s. 166.
Friedrich Engels, Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni, s. 170.
37
Stalin, Leninizmin Sorunlar, s. 680.
35
36
308
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
309
temizlik ve iyiliin yitirilmesinden, gerek Hegelin bilincin bahtszl dedii eyden ibaret olan durumdur. Bylece, snflarn,
smrnn ortaya k, yani insanln birbirine kart gruplar halinde temelden bln, kendiliinden taban tabana birbirine kar
eilimler halinde paralanan insan bilincinin bu derin ve kkl
blnnde yansr.
nsann kendi retici eyleminin z amac gene kendisi olmas gerekirken, tersine, amala aracn birbirlerinden ayrlmas grlr:
toplumun retim arac olan blm (ounluk), onun amac deildir; retimin amac olan blm (aznlk) ise arac deildir.
Bu eliki, smrc snflarn, smr sistemlerinin artk
retici glerin gereksinmelerine uygun dmedii andan balayan
soysuzlamasn ve manevi kn aklar. Smr, dayanlmaz, ekilmez hale geldike, smrcler aleminde dalma, rme ve skandal gittike daha ok yerleir. te o zamandr ki, snfl
toplumun, bozucu, kokuturucu nitelii ve bir yenilenme zorunluluu daha ak olarak ortaya kar.
rnein, Eski Dzenin sonunda, filozoflarn hepsi, [sayfa 349]
yalnz Rousseau deil k halindeki aristokrasinin gnah ve
kusurlarna kar erdemi karrlar. Robespierre, Terr, Erdemin
hizmetine koymay ilan eder, Condorcet ve bakalar ise, insan
soyunun yenilenmesini devrimden beklerler. nce Direktuvar, sonra
genel olarak burjuva dzen, Fouriernin topyacln hakl gsteren ac d krklklar yaratmakta gecikmezler.
Yenilenmenin ne ahlaksal ya da felsefi propaganda ile, ne
Dracon vari ya da Isparta usul iddet yasalaryla ve ne de genel
olarak bir devrimle gelemeyeceini, snf smrsnn ortadan
kaldrlmasyla gelebileceini yalnz Marx gsterecektir. Yalnzca
snf savamnn sonu, insanln kendi arasnda blnnn sonunu, insan kendi kendisiyle uzlatrabilecek ve mutlu bir bilincin
geliini hazrlayacaktr. Ama snf savamnn ortadan kalkmas,
ancak, snf savamnn sonuna kadar gtrlmesiyle olur.
nsanlk-d davranlar ve smrc snflarn geriliine kar
baarl savamnda proleterler ve mttefikleri, insanl kendileri
iin yeniden ele geirirler ve insann amacn kesin olarak gerekletirirler. Zaten amala ara zdelemitir. O halde, tek yenileme
umutlar halk ynlarnn eyleminde yatar, nk savam verenleri deitiren, kesin olarak savamn kendisidir.
310
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
311
312
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
313
314
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
kuaklarn almalarnn yaratt mevcut retim koullarna kendini uydurmak zorunda olduu iindir. Ayrca, belirli bir kuak,
retici glerde gerekletirilmi olan gelime ve iyiletirmelerin
zamanla oluturabilecekleri toplumsal sonularn bilincinde deildir: o, yalnzca kendi gnlk karlarn dnr. Ancak belirli bir
zaman sonradr ki, egemen snflar, tehlikenin farkna varrlar ve
retici glerin atlmn bilerek frenlerler. Her kuak, anlamad
bir nedenler ve sonular balants iine srklenir. Yeni retim
ilikileri, insanlarn bilinli ve nceden dnlp hesaplanm eylemlerinin sonucu deildir, tersine, kendiliklerinden ve insanlarn
bilincinden ve iradesinden bamsz olarak belirirler. Yeni retim
ilikileri, hi de keyfe bal deildirler, yeni retim ilikileri zorunluluu, eski dzenin teknik ve iktisadi koullarndan ortaya kar. te bu, retim tarzlar diyalektiinin nemli bir zelliidir. Bir retim
tarzn belirleyen ey, bu dzende mutlaka tek balarna bulunmalar gerekmeyen, ama egemen olan retim ilikileridir. Feodal dzenin iinde, onunla birlikte yediyz yl yaam olan burjuvazinin
gelimesi olayn daha yakndan inceleyelim.
Balangta: retim dktr ve retildii yerde tketilir,
deiimler azdr ve kyn, feodallere baml olan ve ok az gelimi
bulunan kente kar bir stnl olduu grlr. Sonra, 12. yzyla doru, serfliin kendisinin olanakl kld zanaatlardaki ilerleme
sayesinde kentlerde yeni olaylar kendini gsterir: pazar iin bir
retim fazlal. Bunun zerine metalarn alm-satmnda uzmanlam bir snfla, yani burjuvazinin ilk embriyonu olan tacirlerle birlikte, [sayfa 355] panayrlar ortaya kar.
Burjuvazinin feodallere kar snf savamnn ilk biimi olan
komn hareketi, kkenini, burjuvazinin bu atlmndan alr: feodal,
tand zgrlk ve balamalar karlnda, para ile denen haklar
talep eder; ayn yolla burjuvalar eitli siyasal haklar satn alrlar:
kentlerini duvarlarla evirmek, para basmak, hapishane ina etmek, silahl bir milis kuvvetine, seilmi temsilcilere, mstahkem
kuleleriyle bir belediye dairesine sahip olmak gibi. Kral da, ou
kez, feodal devletin glendirilmesi ve yrtlmesi iin kendisine
gerekli olan bor para karlnda, kendi rakipleri olan feodallere
kar, burjuvalara arka kar.
Hal seferleri, Akdeniz yolunu aarak, ticaret burjuvazisini
gelitiriyor. Ayn zamanda, deiimlerin zorunlu yardmcs banka-
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
315
316
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
bu insanlar alktan lmemek iin emek-glerini burjuvaya satmak zorundadrlar; nk kendisi de meta retiminden doan
burjuvaya gre, her ey satn alnr ve satlr.
Yeni retici gler, emekilerden, bilisiz ve alklam
serflerden daha kltrl ve daha kavrayl olmalarn
ister; makineyi kavrayabilecek ve onu gerektii gibi kullanabilecek yetenekte olmaldr. Onun iin kapitalistler,
kleliin ayakbalarndan kurtulmu, makineleri uygun
bir biimde kullanabilecek kadar kltrl cretli iilerle
i grmeyi ye tutarlar.41
Yeni retim ilikileri gerekten kr artran yeni retici glerin gelimesini kolaylatrrlar: manfaktrden makineli sanayiye
geilir, daha sonra buharl makineyle makineler sistemine ve modern byk makine sanayisine. Bu, 18. yzylda, Marxn Komnist
Parti Manifestosunun birinci blmnde gl bir biimde anlatt sanayi devrimidir. [sayfa 357]
Bu, yeni retim ilikilerinin ortaya knn sonucu, feodallere kar srekli bir snf savamdr. Bu savam, senyrlerin balamalarna kar giriilen ilk savalardan beri uzun bir evrim gstermitir.
Rnesans bunu ifade eder. Burjuvazi, feodalitenin ideolojik
mttefiki Kiliseye kafa tutarken antika ideolojilerinde bir dayanak
bulmaktadr. Leonardo da Vinci, Erasmus ve Rabelais ile, doay,
bilimi, akl, insan ruhunu, gcn yceltir; Rabelais ve Montaignein
azndan ortaa eitimini eletirir. Din savalar, bu savam daha
st rtl, daha mistik bir biimde ifade ederler.
Savam, 18. yzylda keskinleir: savam, kurallar ile, eyaletler halinde blnm durumu ile, ayrcalklar, vergileri ile retici glerin gelimesini ve deimelerin genilemesini engelleyen
feodal devlete kar ynelmektedir. Savamn ok keskin bir durum almasnn byk bir anlam vardr: burjuvazi, gnenle gelimek ve ilerlemek iin zorunlu olarak, eski retim ilikilerini tasfiye
etmenin ve yenilerine ortaksz bir hkmranlk salamann kendisine gerekli olduunu dikkate almaya balar. Savam, siyasal savam haline gelir:
u halde gryoruz ki: burjuvazinin kendisini onlara
41
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
317
dayanarak glendirdii retim ve deiim aralar, feodal toplum iersinde yaratlmlardr. Bu retim ve deiim aralarnn geliiminin belirli bir aamasnda, feodal
toplumun retimde ve deiimde bulunduu koullar,
tarmn ve imalat sanayisinin feodal rgtlenmesi, tek
szckle, feodal mlkiyet ilikileri, gelimi bulunan retici glere artk ayak uydurmaz hale geldiler; bir o kadar ayakba oldular. Bunlar krlmalydlar; krldlar.
Bunlarn yerini, kendisine uygun den bir toplumsal ve siyasal yap ile, ve burjuva snfnn iktisadi ve siyasal egemenlii ile birlikte, serbest rekabet ald...42
Elbette ki bu bilinlenme bir gn iinde olup bitmedi:
Ve feodal dzen altnda, Avrupann gen burjuvazisi, [sayfa 358] kk zanaat atelyelerinin yannda byk
manfaktrler kurmaya ve bylece toplumun retici
glerini ilerletmeye balad zaman, elbette ki bu yeniliin varaca toplumsal sonulardan habersizdi, bunu
dnmyordu; bunun bilincinde deildi, bu kk yeniliin, toplumsal glerde yeni bir gruplamaya, yeni
bir mevzilenmeye varacan, byk iyi niyetine o kadar
deer verdii krallk iktidarna kar, ve bir o kadar, en iyi
temsilcilerinin aralarna katlmay dledikleri soylulara
kar bir devrimle sonulanacan kavramyordu; onun
istedii, yalnzca, metalarn retim deerini drmemek,
Asya pazarlarna, ve daha yeni kefedilmi olan Amerika
pazarlarna byk miktarlarda meta ymak ve en byk
krlar gerekletirmekti; bilinli etkinlii, bu pratik ve
gnlk karlarn dar erevesi iinde snrl kalyordu.43
Bylece balangta, burjuvazi, feodal toplum iinde kendine bir yer salamaktan baka bir ama gtmyordu. Snf, savam,
gerek, maddi iktisadi karlarn toplumsal, siyasal, ideolojik bir
yanssdr. Bu, nesnel bir olgudur, nk burjuvazinin kendisi de
nesnel tarihe, meta retiminin iktisadi yasalarnn bir rn olarak, dorudan doruya klelik kurumunun smrlen snfa ilk
elerini sunduu zel mlkiyetin bir rn olarak gemitir.
42
43
318
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
Bir an gelir ki, feodal mlkiyet ve btn feodal dzen, retici glerin atlmna kar bir engel halini alr, eski retim ilikileri
ile yeni retici gler arasndaki eliki artk katlanlmaz olur. Ykselen snf, adndan da belli olduu gibi, yeni retici gleri gelitirme yeteneinde olan snftr.
eliki bir uzlamaz kartlk haline gelmek zere geliir: ilk
bakta kendiliinden-gelme olan savam, giderek daha bilinli,
daha yntemli bir hal alr; ykselen snf devrimci klar. Savam,
zorunlu uygunluk yasas uygulamasn gerekletirmenin vazgeilmez bir arac olur. Bundan byle, artk savamn amac, burjuvaziye feodal dzen iinde bir yer yapmak deil, bu sistemin yok
edilmesidir. [sayfa 359]
Bunun iindir ki, artk yalnz bir lde sahip olduklar iktisadi g bakmndan deil de dorudan doruya snf olarak varlklar tehdit altnda bulunan feodaller ynnden de savam daha
keskin, daha amansz bir hal alr; ve bu yzden feodaller gitgide
daha gerici olurlar.
te o zaman Marxn forml anlalr: snf savam, tarihin devindiricisidir, yani snf savam, retim elikilerini zen
siyasal aratr, sayesinde, retici glerin ve btn toplumun ileri
gidebilecei aratr. Ama snf savam elikiyi zmlyorsa da,
elikiyi balatan snf savam deildir: durup dururken keyfince
elikiler yaratan insanlarn bilinci deildir. Bu devindirici (moteur) hi ile ilemez: kendi zorunlu uygunluk yasasyla birlikte retim vardr burada. Ama, nasl bir motor, yaktnn enerjisine btn
etkisini yapmasn salarsa, devindirici de bu yasann alabildiine
kendini ortaya koymasna olanak salar. retimin, birbirine kart
snflar dourduu andan itibaren ve bu snflar kayboluncaya kadar toplumun gelimesi snf savamyla olur: bir yanda, karlaryla, retim ilikilerinin retici glerle zorunlu uygunluuna dman
olan snflar, te yanda karlar bakmndan bu uygunlua elverili
olan snflar arasndaki savam. Burada, burjuvazi rneiyle u
konuya iaret edelim ki, devrimci bir snf, ayn zamanda smrc bir snf olabilir, ve hkmedilen bir snf (feodal dzendeki burjuvazi gibi) ayn zamanda smrlen bir snf deildir.
Ykselen snf, iktisat biliminin yardmyla, ya da hi deilse
iktisadi deneyimiyle tarihsel grevinin bilincine varr; bu bilin kesinleip belirginletike onun devrimci savam da daha etkili olur,
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
319
44
320
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
ONSEKZNC DERS
I.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
321
ama retim aralarndan yoksundurlar ve alktan lmemek iin emek-glerini kapitaliste satmak ve smrnn boyunduruuna katlanmak zorundadrlar.45
Bir baka deyile, kapitalist ilikiler, smren snfn [sayfa 362]
(kapitalist burjuvazinin) kar ile smrlen snfn (proletaryann)
kar arasndaki temel elikiyi ierir. Bu eliki, kapitalizmin zgl elikisidir. Kapitalist burjuvazinin varlnn ve gnen iinde
gelimesinin, proleterlerin cretli emeinden baka kayna olamayacana gre, bu eliki, kapitalizmi oluturur.
O halde, snf savamnn kapitalizmden ayrlmaz bir ey
olduu anlalyor. Snf savam, kapitalist retim ilikilerinin i
elikisini, insann insan tarafndan kapitalist smrsn ifade
eder. Kapitalist retim ilikileri bizzat feodal toplumun barnda
ekillenir ekillenmez, burjuvazi ile proleterler arasnda snf savam da ortaya kar.46 Bu savam, kapitalizmin btn tarihi boyunca srer.
Kapitalist retim ilikilerinin tahlili, onlarn zorunlu sonucu
snf savam olan zgl elikisinin niteliini kesinlikle saptamamz salayacaktr.
Zanaat, kendisine gerekli maddi servetleri satn alabilmek
iin rnlerini satyordu; kapitalist, imal edilmi rnleri satmak
zere hammaddeleri satn alr. Zanaat retiminin amac tketimdir; kapitalist retimin amac krdr. Dolamn bu yeni biiminde:
daha ok para yaratmak iin para yatrmak biimindeki dolamda,
para, sermaye haline dnr: para dolamnn ilk biiminden
sermaye dolam biimine gei, retim aralar zel mlkiyetinin
bulunduu yerde her zaman olanakldr, tpk feodal dzende olduu gibi. Bu, kapitalizmin feodal dzen iinde domu olmasn
aklar.
Ama, ilemde, bir krn gerekleebilmesi iin, kapitalistin,
pazarda, tamamyla kendine zg bir zellii, kendini yenilemek
iin gerekli olandan daha fazla deer retme gibi bir zellii olan
Stalin, Leninizmin Sorunlar, s. 676.
Bu nedenle, 1789da. burjuva devrim srasnda tiers-tatnn kar elikileri
bulunmayan bir blok oluturduuna inanmak yanl olur. Tiers-taty oluturan btn
snflarn, feodalizmin kaldrlmasnda ortak bir kar vard. Ama ayn zamanda, tierstatnn barnda, smrenler ile smrlenler arasnda bir kar kartl vard; buna
byk ve kk-burjuvazi arasndaki vb. kartlklar da eklemek gerekir.
45
46
322
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
323
miktar ile, onun iyi durumda tutulmas iin, yenilenmesi iin gerekli rnlerin deeriyle, proleterin yaamas, ocuklarnn bymesi ve onun yerini almas iin gerekli rnlerin deeriyle belirlenir.
Bu deer, ign sresi iinde, emeki tarafndan retilen deerden kartld iin, fazlaln hepsi, yani art-deer sermayeyi artracaktr: birinci blm, crette ifadesini bulur; ikinci blm ise kr
dourur.49 Bunun iindir ki, kapitalistin btn kar ignn uzatmakta, proleterin kar ise, bunu ksaltmaktadr. Eer emekinin
emek-gcnn iyi durumda tutulmas ve srdrlmesinin gerektirdiine e bir deer retmek iin saat gerekiyorsa ve ii sabah saat 6da almaya balyorsa, saat 9dan itibaren kapitalist
iin alyor demektir. Eer, kesintisiz alarak, saat 14te bitiriyorsa, 5 saat kapitalist iin almtr; ama eer saat 19da almay
brakyorsa (hep kesintisiz bir alma dnyoruz) 10 saat kapitalist iin alm oluyor. u halde, 8 saatlik bir ign ile 13 saatlik bir ign (ki bu, kapitalizmin balangcnda ok grlen bir
eydi) arasnda kapitalistin kr iki katna kyor. crete gelince, o
hep ayn kalyor: cret, emek-gcnn iyi durumda tutulmas,
emek-gcnn srdrlmesi iin gereken deerle, retilmesi iin
saatin yeterli olduu deerle saptanlmtr. Elbette ki, kapitalist,
creti gnn sonunda, kendi talep ettii i bittikten sonra deyerek, bu olguyu gizler. Demek ki proleter, alktan lmemek iin,
eer cretini almak istiyorsa, saptanlan btn zaman iinde almak zorundadr.
Bir baka deyile, kapitalist, proleterin asgari maddi gereksinmelerinin en dar anlamda, ancak edeerini temsil eden bir
cret karlnda, bu proleterin emeinin rnlerine elkoyar. gn, gerekli emek-zaman ve bedava [sayfa 365] emek-zaman [artemek-zaman] olarak blnr.
Kapitalizmde, demek ki, feodal dzende ve klelikte de
olduu gibi, denmemi emee zel olarak sahip kma durumu
vardr; ama proleter, bu smrnn iyzn hemen bulamaz,
49
... Emek-gcnn deeri, geim aralarnn deeri ile, yani bunlar retmek iin
gerekli-emek miktaryla belirlenir. (Karl Marx, cret, Fiyat ve Kr - cretli Emek ve
Sermaye, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 115.)
Art-deere, yani metalarn toplam deerlerinin, iinde art-emein, yani iinin
denmemi emeinin cisimlemi olduu blmne kr adn veriyorum. (Karl Marx,
ayn yapt, s. 110.)
324
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
nk almasnn tm karlnn, ignnn sonunda kendisine dendii sansndadr. Serf kendi zel ekonomisinin rnlerine
sahip bulunuyordu ve bir u kadar gn bedava olarak feodal iin
altn biliyordu. Modern proleter, kle gibi, zgrl, yani
kendi emek-gcn satma yetisi bir yana hibir eye sahip deildir. Kleyi efendisi besliyordu: kapitalist, proletere, cret eklinde,
beslenmesi iin bir asgariyi verir, ve hatta bazan, verdiini, kantinde ve ayrca mesken bedeli eklinde hemen hemen tmden geri
alr: kapitalizm, tamtamna cretli kleliktir.
Bu tahlil, kapitalistin ve proleterin karlarnn temelden uzlamaz olduklarn, kapitalizmin iinde kendisinden ayrlmaz bir eliki
bulunduunu ve bu elikinin kapitalist retim ilikilerinin z olduunu sylemekte hakl olduumuzu saptamamza olanak salar.
Burada u sonuca varlyor: snflararas ibirlii ve sermayeemek ortakl fikri (ki bu, birbirine kar snflararasnda bir hakem olarak kendini ortaya koymaktadr), kapitalistin hizmetinde
bir silahtr. Proleteri, karlarn savunma savamndan dndrmek amacn gder. Kapitalist smr, Papalk Genelgelerinde ileri srld gibi, kt patronlarn bir yolsuzluu, arl sonucu
deildir, iyi kapitalizm yoktur, nk her kapitalizm smrcdr. Bir yandan kapitalizmi, yani retim aralarnn zel mlkiyetini srdrmeyi isterken, proletaryay ve kapitalist smry ortadan
kaldrmann szn etmek, dnya ile alay etmektir. Proletaryay
ortadan kaldrmak iin kapitalizmi ortadan kaldrmak gerekir.
Bu gzlemler, kapitalizmi, devrimci snf eylemi ile yok etmeyi deil de, dzeltilmi ve iyi huylu, uslu bir kapitalizm erevesi
iinde ii snfnn kaderini iyiletirmeyi dnen Proudhonun
burjuva sosyalizmi iin geerlidir.50 [sayfa 366]
Tahlilimizin vard bir baka sonu snf savam, Karl Marx
n uursuz bir buluu deildir. Snf savam, insanlarn iradesinden bamsz olarak mevcuttur ve ite bunun iindir ki, proleterler
varlklarn ancak smrcye kar savamla salamlatrabilir,
50
Burjuva sosyalizmi yeterli ifadesini ancak ve ancak salt bir mecaz haline geldii
zaman buluyor.
Serbest ticaret: ii snfnn kar iin. Koruyucu gmrkler: ii snfnn kar iin
... Burjuva sosyalizminin son sz ve ciddi olarak syledii tek sz ite budur.
Bu sosyalizm, u szlerle zetleniyor: burjuva bir burjuvadr -ii snfnn kar
iin. (Marx, Engels, Komnist Manifesto ve Komnizmin lkeleri, s. 142.)
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
325
326
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
(manfaktrler, fabrikalar...) atlmna bal bulunduu iin, burjuvazi, ancak, yeni retici glerle uyum halinde bulunmayan ve
bunun iin de zorunlu uygunluk yasasnn ileyiine engel oluturan
feodal retim ilikilerine kar savam iinde geliebilirdi.
Burjuva demokratik devrimin rol, kesin olarak, feodalitenin
tasfiyesini salamak oldu. Burjuvazinin zaferiyle kapitalist retim
ilikileri stn geldiler.
Bylece, yeni retim tarznn, retimin gelimesinin gereklerine tamamyla uygun dt tarihsel bir dnem alm oldu.
Feodal toplumun kstekledii zorunlu uygunluk yasas, bylece
kapitalist toplumda btn gcn yeniden kazand.
Kapitalist ilikilerin btn teki retim ilikileri biimleriyle
badamazln gznnde bulundurmak, yerinde olur. Kr zerine dayand iin kapitalizmin hep daha ok ve daha ucuz retim
yapmakta kar vardr: o halde durmadan retim sresini azaltan
yeni retici gleri biraraya getirmesi ve her yola bavurarak yeni
pazarlar ele geirmesi gerekir. Ama bylece gerekleen kr, ancak, kendisi de yeni giriimlere, sanayi, ticaret ve tarm giriimlerine
yatrld takdirde daha byk bir kr yaratabilir: onun iindir ki,
kapitalist mlkiyet, zorunlu olarak, istisnasz btn retim aralarna [sayfa 368] yaylmaldr. Bu yzden, kapitalizm, kendi yannda baka
hibir retim biiminin varln srdrmesine izin veremez. Btn
ulusa ve btn dier lkelere yaylmak zorundadr. Daha balangcnda, kapitalizm, evrensel bir egemenlie adanmtr.
Burjuvazi, retim aralarn, ve bylelikle retim ilikilerini ve, onlarla birlikte, toplumsal ilikilerin tmn srekli devrimciletirmeksizin varolamaz. Daha nceki btn
sanayici snflarnn51 ilk varlk koulu, bunun tersine, eski
retim biimlerinin deimeksizin korunmasyd. retimin srekli altst oluu, btn toplumsal koullardaki
dzenin kesintisiz bozuluu, sonu gelmez belirsizlik ve
hareketlilik, burjuva a btn daha ncekilerden ayrdeder. Btn sabit, donmu ilikiler, beraberlerinde getirdikleri eski ve saygdeer nyarglar ve grler ile birlikte tasfiye oluyorlar, btn yeni olumu olanlar kemikleemeden eskiyorlar. Yerlemi olan ne varsa eriyip
51
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
327
328
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
329
siyle kapitalizm, pazara her gn daha ok artan miktarlarda ve daha dk fiyatla meta srecek durumdadr; bylece rekabeti arlatrr, gletirir; kk ve orta zel mlk sahipleri kitlesini ykma
srkler. Bir yandan byk ounluun yoksulluu yaygnlarken
(orta snflarn, kyllerin vb. yoksullamas), zenginlik, kk bir
grup kapitalistin (tekelcinin) elinde toplanr. Sermaye, smrc
bir aznln elinde toplandka, sayca nemleri durmadan artan
btn bu yoksullaan tabakalarn satnalma gc grnr bir biimde azalr, pazar daralr, alveri durgunluu kendini gsterir, nk, nfusun ounluu tketimini asgariye [sayfa 371] indirir. retim
ile tketim arasnda dengesizlik gitgide daha ok belirginleir; bu,
kapitalistlerin ar-retim dedikleri eydir, bunalmdr.
Kapitalizmin temeli, kr yar, kendi kartn yaratr: krn
duraklamas. Ve toplumun ounluu, satnalma olanandan
yoksun bulunduu geim aralarn retmi olmaktan dolay yoksulluk iindedir: bu, bolluk iinde yoksulluktur.
Marksist ekonomik tahlil gsterir ki, retimle tketim arasndaki denge, tm toplumsal retimin uyumlu bir biimde gelimesi,
ancak, tketim maddelerinde olduu kadar retim aralarnda da
toplumun gereksinmelerinin tm olarak dikkate alnmas halinde
gerekleebilir. Ama, mademki, kapitalistin kendi zel karndan
baka, kendisi de pazarn perspektiflerince belirlenen krndan
baka amac yoktur, btn bu gerekleri nasl dikkate alabilir? Kapitalist dzende retim, herkesin gereksinmesine deil, kapitalist
aznln krna bamldr. O halde, kapitalizmde, retimi uyumlu
bir biimde gelitirmek olanakl deildir; retimin, kanlmaz olarak, anarik bir nitelii vardr.
Gryoruz ki, iktisadi bunalmlarn temeli, son tahlilde, zel
kapitalist karlarla, toplumsal retimin gerekleri arasndaki elikidir. Kapitalizm, retici gleri gelitirerek zanaata zg retim
blnmelerine son verdi. Kapitalistler arasndaki amansz rekabet,
20. yzyln balarnda zayflarn daha kuvvetliler tarafndan yutulmasna neden oldu: tekeller, alarn bir lkenin snrlarnn tesine genileten ok gl iktisadi feodaliteler, byle oluur (rnein:
petrol kral Rockefellerin denetledii Standard Oil Company trst).56
56
330
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
331
kayna, krl bir pazar aramakta duraksamyorlar. Bizim gnencimiz, bir sava [sayfa 373] gnencidir diye sklmadan itiraf ediyordu
Bakan Eisenhower.
Dernek ki, kapitalizm, bugnk evresinde, halklara kar
srekli olarak saldrgan dururnundadr: emperyalizmdir bu.
Ama, kapitalizmi oluturan elikiyi, smrc snfn karlar ile tm toplumun karlar arasndaki elikiyi ortadan kaldrmak, kapitalistlerin elinde deildir. Burjuvazi, bu elikiyi saptasa
bile kendi snf karlarn feda etmeyi, krlarndan vazgemeyi gze alamaz. Onun iin de, kendi karlarnn gerektirdii biimde
retici gleri snrlandrmaya alr. Bylece, kapitalist retim ilikilerini, onlar tehlikeye atan retici glerin atlmna kar korur.
Kendisine musallat olan bunalmlardan bunalm durumda
bulunan kapitalizmin, retici glerin geliimini ksteklediini gsteren rnekler pek ok oaltlabilir: yeniden el iine dnmek,
sistemli olarak kt kaliteli eya yapm, beratlarn skartaya ayrlmas, laboratuarlar iin gerekli kredilerin azaltlmas ya da kaldrlmas vb.. Kapitalist retimin btn alanlardaki durgunluu bu
ekilde aklanr.
Kapitalizmin durumunu nitelendirirken Stalin yle diyor:
Ama, retici gleri ok byk llerde gelitirmi
olmas yznden, kapitalizm, kendisinin de zemeyecei elikilere gmlmtr. Kapitalizm gitgide daha
byk miktarlarda meta reterek, ve bu metalarn fiyatn drerek, rekabeti arlatrr, kk ve orta zel mlk
sahibi ynn ykma uratr, onlar proleter durumuna
drr, satnalma glerini azaltr; bunun sonucu olarak, mamul metalarn srm olanakszlar. Kapitalizm,
retimi genileterek, ve alabildiine kocaman fabrika ve
iyerlerinde milyonlarca iiyi biraraya toplayarak, retim srecine toplumsal bir nitelik kazandrr ve bununla
da kendi kuyusunu kendi kazar: nk retimin toplumsal nitelii, retim aralarnn toplumsal mlkiyetini gerektirir; oysa retim aralar mlkiyeti, retim srecinin
toplumsal niteliiyle badamaz bir zel, kapitalist mlkiyet olarak kalr.
te dnem dnem patlak veren ar retim bunalmlar [sayfa 374] srasnda kendini gsteren ey, retici
332
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
glerin nitelii ile retim ilikileri arasndaki bu uzlatrlamaz elikilerdir; kapitalistler, gene kendilerinin sorumlu olduklar, ynlarn ykma uramas yznden metan karln deyebilecek alc bulamaynca, zahireyi
yakmak, mamul metalar yok etmek, retimi durdurmak, retici gleri tahrip etmek zorunda kalrlar ve bir
yanda milyonlarca insan, meta eksiklii yznden deil,
tam tersine fazla meta retildii iin isizlik ve alktan
ac eker.
Bu demektir ki, kapitalist retim ilikileri, artk toplumun retici glerine uygun dmyorlar, ve onlarla
zlmez elikiler iine girmi bulunuyorlar.58
te demek ki, kapitalist retim ilikileriyle retici glerin
toplumsal nitelii arasndaki eliki, kapitalizmin urad bunalmlarn temelidir.
Ama, bu elikinin kendisi kapitalizmi oluturan zgl
elikiden domutur.
Eer bu kesimi zetlemek istersek, ne greceiz?
Kapitalizmin zgl elikisi (smrlen proletaryaya kar
smren burjuvazi), balangta, zorunlu uygunluk yasasnn ileyiine elveriliydi: kapitalist krn kayna, art-deer yasas, retici
glerin atlmn hzlandryordu; burjuva snfn kar byleydi.
Sonra, ayn eliki, bunun tersi bir sonu dourdu. Ayn snf
kar, retim iin bir engel haline geldi. Bugn azami kr yasas
iinde somutlaan art-deer yasas, ensonu, retim ilikileri ile
retici glerin nitelii arasnda zorunlu uygunluk yasasn engellemeye balamtr. Oysa, biliyoruz ki, bu zorunlu uygunluk yasas,
insan toplumlarnn genel yasas, btn retim biimleri iin ortak
olan bir yasadr; toplumlar ancak bu yasaya sayg gsterildii takdirde geliebilirler. Bylece, kapitalizmin zgl yasas (burjuva
smrsnden ayrlmaz olan art-deer yasas), insan toplumlarnn genel yasasn tehdit altnda bulundurur, ileyiini engeller.
Bu atma, kapitalizmin sonunun balangcdr. Bu [sayfa 375] atma,
dzenin barnda, dzenin artk zaptedemedii retici glerin
gelimekte olduu anlamna gelir. Yeni retim ilikilerinin, sosyalist ilikilerin, nesnel olarak zorunlu olduklar, nk, bundan by58
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
333
334
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
335
336
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
Marx ve Engels tarafndan kurulan toplumlar bilimi, proletarya saflarna nfuz ettii zaman, snf savam, devrimci parti
yardmyla bir st dzeye gtrlm olur.62 Kendiliindenlik o zaman almtr. Parti, proletaryann ileri unsurlarn biraraya toplayarak, gerekten de sosyalist bilinci ii snf iine sokmak ve ii
snfn ve onunla dayanma halinde olan btn emeki tabakalarn, kapitalizme kar yneltmek gibi bir rol oynar. Parti, cretlilerin
yakn istemleri, hak davalar iin savam verir, ama bununla yetinmez: onlara smrnn kaynan bilimsel yolla aklayarak, insann insan tarafndan smrlmedii bir toplumu, sosyalist toplumu
kurarak, smrden kurtulabileceklerini gsterir. Ancak byle bir
savam, devrimci, savam adna layktr.
Proletaryann bu savam sonuna kadar gtrmekte ve kapitalist retim ilikilerini ykmakta byk kar vardr.
Grdk ki, en gelimi retici glere bal olan proletarya,
kapitalist smrnn zorunlu bir rndr. O halde, proletarya ne
smreni ne de smrleni bulunmayan bir toplumda herkesin
mlk haline getirmek zere, retim, aralarn, burjuvaziden, smrc snftan koparp alarak, [sayfa 379] snf smrsnden kurtulabilir ancak. Orta snflar, kk mlk sahibi snflar (kk imalatlar, perakendeciler, zanaatlar, yoksul ve orta kyller) kapitalizmin barnda kk mlk sahipleri olarak varlklarn srdrmeye bakarlarken, kesin olarak kendi emek-gcnden baka hibir eyi olmayan proletaryann, konusu olduu smry ortadan
kaldrmaktan, yani snfsz toplumu kurmak zere, smrlen snf
olarak kendi kendisini ortadan kaldrmaktan baka perspektifi yoktur.
Nasl ki eski feodaller, gzlerini korkutan kendi burjuvalarna kar, Avrupann btn lkelerinde kendilerini dayanma halinde, ayn safta hissediyorlardysa, bugn de, eitli kapitalist lkelerin
burjuvazileri, ayn ekilde, devrimci proletaryaya kar, kendi gerici
snf dayanmalarn uygulama alanna geiyorlar. Rakip kapitalistler arasndaki elikileri hi de ortadan kaldrmayan bu durum, tekellerin ortaya kyla grlmedik bir g kazanmtr: byk kapitalizm kozmopolittir. Ama kar tarafta, btn lkelerin proleter62
Devrimci partinin, komnist partisinin nitelikleri zerine ondrdnc derse (IV.
kesim, b) baknz.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
337
338
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
339
340
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
ONDOKUZUNCU DERS
STYAPI
I.
II .
III .
IV .
V.
styap nedir?
styap temel tarafndan oluturulur.
styap etkin bir gtr.
styap retime dorudan doruya bal deildir.
Varg.
I. STYAPI NEDR?
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
341
342
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
343
344
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
telim.
di kurumlar vardr; kapitalist temelin kendi styaps vardr, sosyalist temelin de. Temel deitii ya da tasfiye
edildiinde, onun styaps, onu izleyerek deiir ya da
tasfiye olur, yeni bir temel dounca bunu izleyen ve buna
tekabl eden bir styap doar.65
Siyasal kurumlarn, yani devletin de styapya girdiini belir-
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
345
346
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
gun gelmektedir, siyasete de burjuva parlamenter demokrasi; tekeller evresine ise her izgide gericilik uygun der: tekelci burjuvazi kuvvetli devlet zorunluluunu ilan eder, kendi meruiyetini
bozar, burjuva demokratik zgrlkleri bir yana iter.67
Kltr alannda, birbiriyle eliik ynleri kapitalizmin atlm
dnemine ve son bulma dnemine karlk olan, iki hareket grlr.
Birinci dnemde Rnesanstan 19. yzyln ortalarna kadar burjuva kltr eletirici bir zmleme, benimseme sreciyle, insan
dncesinin btn kazanlar, zellikle antika kltr ile geliir
ve zenginleir. kinci [sayfa 390] dnem: burjuva kltr, daha nce
iine ald btn ilerici, ulusal, hmanist eleri yava yava kendi etki alannn, kendi dnyasnn dna atar ve abuka ayrr,
dalr. Hatta artk kendi gemiine bile sayg gsteremez. Eletirici
zmleme sreci kalkar, onun yerine bir ayrdetme, seme sreci
gelir. Evrensellik tutkularnn yerine kendi z mirasn terketme
geer: Diderot felsefeden, Michelet tarihiler safndan, Victor Hugo
ise salt airler safndan karlrlar.68
Bu konuda, sonu olarak, bir fikri ya da bir kurumu doru
olarak deerlendirmek iin, onu hibir zaman kendi kendine, soyut
olarak, bir blmn oluturduu ve belirli bir temeli yanstan
styapdan ayrarak incelememek gerekir. Bu, devlet konusunda
zellikle vazgeilmez bir eydir. Arac, snflar st, szde genel kar cisimletiren sosyal- demokrat ve idealist devlet teorisi,
bir yalandr. Ayn ekilde hristiyan-demokratlar, devleti, ortak
yararn cisimlemesi eklinde sunarlar. Gerekte, toplumun uzlamaz snflara blnyle ortaya kan, tarihsel bakmdan zorunlu
bir olgu olan devlet, kkeni ve nitelii ile bir snfn devleti olarak
kalr. Yoksa, bilimsel bir yanlg olan biimcilie kaplmadan, genel
olarak ve soyut olarak demokrasiden szedilemezdi. Daima u
soruyu sormak zorunludur: kimin iin demokrasi? Kapitalistler iin
mi, yoksa ynlar iin mi?
N o t: Anarizm ki, Fransz ii hareketi zerinde hl bir
etki yaratmakta devam ediyor styapnn niteliini ve roln tan67
1831 Lyon ipek iileri ayaklanmasnn arkasndan gelen 1833 Guizot yasasnn,
sonrada 1848 Haziran ii ayaklanmasnn ezilmesini izleyen 1850 Fallaux yasasnn anlam
budur.
68
Bu, proletaryann hi de bu retinin ieriini eletirmekten vazgetii anlamna
gelmez: burjuva smrsnn de getirdii lde, proletarya bu ierii eletirir.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
347
348
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
349
s. 43.
350
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
351
ve ynlarn ideolojik dzeyini ykseltmek iin savam hibir zaman ihmal etmez.
IV. STYAPI RETME DORUDAN DORUYA BALI
DELDR
styap, retime, insann retici etkinliine dorudan bal deildir. O, retime, ancak dolayl bir ekilde,
ekonominin aracl ile, temelin aracl ile baldr. Bu
yzden, st-yap, retici glerin gelime dzeyindeki
deiiklikleri dolaysz ve dorudan deil, temeldeki
deiikliklerden sonra, temeldeki deiikliklerin retimdeki deiikliklere dnmesinden sonra yanstr. Bu, u
anlama gelir ki, styapnn etki alan dar ve snrldr.73
Marksizmin bu nemli tezi, btn retim ilikilerinin ve snf savamnn szn etmeden geitirenlere ve tekniin evriminin dorudan doruya fikirlerin ve kurumlarn ilerlemesine
neden olduunu ne srenlere kar bizi uyarr. Gerekten, modem uygarln maddi ilerlemesini, kltrel, entelektel, manevi alanda da buna uygun den bir ilerlemenin izlemesi gerektiini
sylemek, burjuva dncenin durmadan yineledii bir eydir. Emperyalizmin de bu beylik burjuva dnceyi durmadan yalanlamas, teknik ve bilimsel ilerlemeyi sulamak iin bunu bahane eden
idealistlerin yaknmalarna neden olmaktadr.
Oysa, bir toplumun kltrel, entelektel ve ahlaksal dzeyini belirleyen onun iktisadi temelidir. Teknik ve bilimsel bilgilerdeki ilerleme, bunda, hibir deiiklik yapmaz. [sayfa 396]
lerleme, styapda, ancak temelin araclyla yansr. Nasl
ki, retici gler, varolan retim ilikileri snrlan iinde geliirse,
ayn biimde, teknik ve bilimsel ilerleme de bu temeli yanstan
ideolojik ltlerine gre evrim gsterir, her snf tarafndan kendi
snf karna gre deerlendirilir.
yle bir zaman oldu ki, sanayi burjuvazisi, bilimlerdeki ilerlemenin, insanln maddi ve kltrel ilerlemesine varacan bildiriyordu. Bununla, bu ada, sanayi kapitalizminin gelime olanaklarn ifade etmekten baka bir ey yapmyordu. Ama, olguculuun
73
352
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
353
bu birlik hibir zaman bilginin ilerlemesi iin zorunlu olan fikir savamn kaldrp atmaz.
Bizimki gibi bir toplumda birbirinin kart olan iki ideoloji
vardr, yalnzca iki ideoloji: burjuvazinin karlarn hizmet eden ve
styapnn tamamlayc bir blm olan ideoloji, ve teki, bilimsel
ifadesini marksizmde bulan proletaryann ideolojisi..
Tarafsz ideolojilerde art diye bir ey szkonusu olamaz.
Ama halkn, uluslarn ve insann dman saldrgan emperyalizmin ideolojik isteklerine oranla daha az saldrgan olan, geri ekilmi
durumda bulunan burjuva fikirler vardr. Aklc, anti-faist, hmanist burjuva fikirler bu tr fikirlerdir. Bu fikirler, emperyalizmin istekleriyle eliki haline der dmez, burjuvazi, onlara kar saldrya
geer. O halde besbelli ki, ii snf ve ilerici gler, bu fikirlere sahip kmal, onlara g ve kuvvet vermeli ve onlarn demokratik
ieriini gelitirerek onlar ileri gtrmelidirler.
Bylece, iki ideoloji duraan deildir. Bunlardan biri gerilemektedir ve her gn daha gerici ve daha az evrensel olmaktadr.
teki zenginlemekte ve yeni bir hmanizm uruna savamda
glenmektedir. [sayfa 398]
Proletarya, artk ulusun karlarndan ayrlmaz olan karlarndaki deiikliklere uyarak, gemiin ulusal kltr iinden,
yaamn sadk yanslan olan ve ayn zamanda sanatn kalc antlar olan ilerici eleri ekip karr. Ve gene ulusun karlarna kar
olan kendi karndaki deiikliklere uyarak, burjuvazi ulusal mirastan ve kendi demokratik ve hmanist kaltndan yzevirir. Tarafsz ideoloji yoktur ve olamaz: yalnzca uzun tarihi boyunca
burjuvazi tarafndan hazrlanm fikirler ve bu fikirlerin bilimsel
eletirisinin sonucu olarak oluan, marksizmin ortaya att ve proletaryann benimseyip kendine malettii fikirler vardr.
Snf savamnn zikzakl tarihsel gidiine gre u ya da bu
fikrin bir kamptan bir bakasna geebilmesi, kesin olarak o fikrin
tarafsz olmadn, ve belirli bir ierik tadn gsterir; bunun
iindir ki burjuvazinin snf kar deitii zaman bu snf, artk iine yaramayan fikri kaldrp atar.
Toplumun nc glerine den grev, btn ideolojik ve
kltrel kalt yeniden deerlendirmektir. Marksizm, aslnda, eletiricidir ve kapitalizmin nice emekle kurulan ideolojik yapsn en
ince noktasna kadar eletirir. O halde, eletirici bir biimde ge-
354
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
355
YRMNC DERS
SOSYALZM
I.
II .
III .
IV .
V.
retim ve leim.
Sosyalizmin iktisadi temeli.
Sosyalizme geiin nesnel koullar.
Sosyalizmin temel yasas.
Sosyalizme geiin ve sosyalizmin gelimesinin
znel koullar.
VI . Varg.
I. RETM VE LEM
Snflarn ortaya kndan beri insanlar, insann insan tarafndan smrsnn ve snf savann ortadan kalkaca ideal
bir toplumsal dzenin dn grmekten hi geri durmadlar. Halklarn zlemlerinin gerek bir yeralt akm, antikadaki altn aa
dn inancndan beri ezilen ynlarn tarihi boyunca srp gider.
Halklar, hibir zaman, insanln gelecei iin umutsuzlua kaplmadlar. Btn alarda, ozanlar ve dnrler, yeni zamanlarn
ilk klarn beklediler ve kutladlar. 16 yzyln sonunda Gne
lkesini yazan ve 27 yln hapiste geiren Thomas Campanella gibi Hristiyan dini, ikibin yl boyunca ezilen insanlara, mutluluk
356
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
357
insanlar zerinde hkmet etme yerine, eylerin insanlar tarafndan ynetimi. te Saint-Simona gre sosyalizmin amalar bunlard.
Yalnz marksizm, bu amalarn gerekletirilmesinin ortaya
kard sorunlara:
1. retim ilikilerinin esas esinin retim aralar mlkiyeti
olduunu;
2. retim tarznn gelimesinin i diyalektiine dayanmad
takdirde retim ilikilerinin deitirilemeyeceini;
3. bu deiiklikten zarara urayan snflarn direncini yenebilecek tek gcn proletaryann ve mttefiklerinin siyasal snf
savam olduunu gstererek bilimsel bir yant verdi.
Marksizm, bylece:
1. sosyalizmin temelini;
2. sosyalizmin kuruluu iin gereken nesnel koullar;
3. sosyalizmin kuruluunun znel koullarn, bilimsel olarak tanmlamaya olanak salar.
II. SOSYALZMN KTSAD TEMEL
Marksizm, herhangi bir toplumda, retim ilikilerinin esas
esinin retim aralarnn mlkiyet biimi olduunu gsterirken,
ayn zamanda, sosyalizmin, ne genel olarak servetlerin ortaklndan, ne servetlerin paylalmasndan, ne zel sermayelerin birletirilmesinden, ne de kapitalizmin merkezilemesinden ve gtlenmesinden ibaret olamayacan gsterdi. Sosyalizmin temeli,
retim aralarnn toplumsal mlkiyetidir, bu, zel mlk sahiplerinin, her eyden nce kamu gereksinmelerinin karlanmas iin
iletilebilecek ve iletilmeleri gereken byk modern retim aralar
sahiplerinin, mlklerinin kamulatrlmas anlamna gelir. Marksizm,
bu amacn pekala gerekleebilir olduunu gsterdi, artk topik
olmayan bu gerekleme yollarn [sayfa 402] gsterdi: retim tarznn
tarihsel deimesini yerine getirmeye, tamamlamaya, nesnel olarak yetenekli olan proletaryadr, nk, zel mlkiyetin dorudan
doruya kurban proletaryadr; retim aralarnn toplumsal mlkiyeti, onun, smrlen snf karlarna tamamyla uygun gelmektedir. Yoksullatrlan ynlarn emeinin rnn, yzyllar boyunca
kendilerine mlk edinen kapitalistler, ynlar mlkszletirmiler-
358
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
73.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
359
360
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
361
362
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
363
63-64.
80
364
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
365
98.
366
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
Bu, nesnel bir gerektir, nk, insann insan tarafndan smrsnn ortadan kaldrlmas, emekilerin kendileri iin altklar anlamna gelir. O halde, retimin amac, zorunlu olarak, toplumun
gereksinmelerinin yksek lde karlanmas ve bunun en iyi
alma koullar iinde yaplmasdr. Hangi gereksinmeler? Maddi
gereksinmeler, ama ayn zamanda kltrel gereksinmeler. O halde, sosyalist retimin amac, btn gereksinmeleriyle birlikte
insandr.82 Sosyalizm, burjuva ideologlarn ileri srdkleri gibi, koskoca ama insana kar ilgisiz maddi baarlara susam bir teknik
uygarl deildir. Tam bir alp gelime halinde bulunan insan,
sosyalizmin merkezidir ve btn maddi baarlarn, insann her
trl gereksinmesinin daha iyi karlanmasndan baka amalar
yoktur: bilme gereksinmesi, kltr gereksinmesi kadar, rahat etme
gereksinmesi: mutlu bir yaamn eitli eleri. Sosyalizm, gereklemi bir hmanizmdir.
V. SOSYALZME GEN VE SOSYALZMN GELMESNN
ZNEL KOULLARI
Marksizm, yalnzca sosyalizmin gelii ve gelimesi iin gereken nesnel koullarn deil ayn zamanda znel koullarn, insanlarn tarihteki bilinli eylemlerinden doan koullarn da bilimsel
olarak tannmasn salar. Gerekten de, kapitalist snfn, btn
olanaklaryla, zorunlu uygunluk yasasnn ileyiine kar koyduunu, devletin etkisiyle kendi retim tarzn kurtarmaya altn, ve
burjuvazinin tarihsel ilerlemenin nne diktii bu barajn, ancak
kapitalistlerin [sayfa 412] direncini yenmek iin zorunlu olan toplumsal gleri oluturan proletarya ve mttefiklerinin bilinli eylemiyle
yolun stnden kaldrlabileceini biliyoruz.
Sosyalizmin kuruluunun birinci koulu, demek ki, karlar
ulusun karlaryla zdeleen ii snfnn gerekten devrimci bir
partiye sahip olmasdr.
Ynlarn bu bilinli eylemi nasl bir sonu verebilir? Burjuva devletin yerine retim aralarn toplumsallatracak yeni bir
devlet iktidarnn dzenlenmesi sonucunu verir. te proletarya diktatrl denen ey, bu yeni devlet iktidardr.
82
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
367
368
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
verir.
Proletarya diktatrl snflar savamnn sonu deildir; onun yeni biimler altnda srmesidir. Proletarya
diktatrl yenilmi ama, direnmeyi brakmak yle
dursun, direncini daha da younlatrm, yokolmam,
ortadan kalkmam burjuvaziye kar siyasal iktidar eline geirmi bulunan proletaryann snf savamdr.85
Lenin unu da yazyordu:
Yalnzca snf savamn kabul edenler henz marksist deildirler; bunlar henz burjuva dncesinin ve burjuva siyasetinin snrlar iersinde bulunabilirler. Marksizmi snf savam teorisi iinde hapsetmek, marksizmi
budamak, onu arptmak, onu burjuvazi tarafndan kabul edilebilir bir eye indirgemek anlamn tar. Marksist, yalnzca, snf savamnn kabuln, proletarya diktatrlnn kabulne dek genileten kimsedir.86
Ve gene:
Sosyalistlerin proletarya diktatrln anlayamamalarnn balca nedeni, snf savam fikrini mantksal sonucuna kadar gtrmeyileridir.87 [sayfa 414]
Proletarya diktatrl bir snf egemenliidir. Kimin zerinde egemenlik? Kapitalistler zerinde, kapitalist plne en
ve onun devlet iktidarn destekleyen eitli smrc, akgz,
madrabaz, servenci tabakalarn zerinde.
Bu yzden proletarya diktatrl, yepyeni tipte bir devlet
iktidardr. Tarihin daha nce tanm olduu btn siyasal iktidarlar, smrc snfn egemenliini, aznln ounluk zerindeki
egemenliini temsil ediyorlard. Proletarya diktatrl, ilk kez olarak, smrlenlerin smrenler zerindeki egemenliini temsil ediyor. Onun iin de, alan, smrlen ve ezilen teki toplumsal tabaka ve snflarn desteini kazanyor: o halde proletarya diktatrl ounluun aznlk zerindeki egemenlii, emekilerin egemenliidir.
Bu egemenlik, ancak, alan ynlarn bilinli ve rgtl
Leninden aktaran: J. Stalin. Leninizmin lkeleri, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 106.
V. . Lenin, Devlet ve Devrim, Marx-Engels-Marksizm, Ankara 1976, s. 396.
V. . Lenin, Proletarya Diktatrl, Burjuva Demokrasisi ve Proletarya
Diktatrl, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 159.
85
86
87
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
369
370
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
tin yalnz zel bir bask gcne dayanmamas, ama halkn ounluunun genel gcne dayanmas onun niteliini kkten deitirir.
Bu, yeni tipte bir devlettir. Burjuvazi bir snf olarak btn dnyada
yenilmi ve tasfiye edilmi olmad srece bu devletin srekli olarak glendirilmesi zorunludur; bu devletin glendirilmesi, her
eyden nce ynlarn bilinli siyasal eyleminin glendirilmesi
demektir. Buna karlk, burjuva devletlerin glendirilmesi, onlarn polis kuvvetlerinin artrlmasndan ve ynlarn siyasal eyleminin boulmaya kalklmasndan baka bir anlama gelmez.
Grlyor ki, proletarya diktatrlnn glendirilmesi, smrc snf devletlerinin glendirilmesinin tam kartdr; bunun iindir ki, proletarya diktatrlnn [sayfa 416] glenmesi, ayn zamanda,
devletin klasik izgilerinin gerekten zayflamas demektir: halk
bir polisin tutumu, ynlarla olan balar, bir burjuva devletin polisininkilerle eer bu polisin kitlelerle olan balarndan szedilebilirse hibir ekilde kyaslanamaz. Bir halk ordusunun tutumuyla
emperyalist bir ordunun hibir ilikisi, benzerlii yoktur: inin kurtu1uu srasnda btn dnya bunu grp anlad. Yeni devletin siyaseti dar ve kapal uzman evrelerinde hazrlanmaz, ynlarn
iinde ve ynlarn nc gleri iinde hazrlanr: kolhozcu bir milletvekili kendi kolhozunda emeki olarak kalr.
Proletarya iktidarnn uygulannn tarihsel biimleri eitlidir.
Birincisi, Paris Komndr. Halk demokrasileri bunun bir baka
biimidir. Proletarya iktidarnn klasik biimi, sovyetler iktidardr.
Emekiler vekilleri sovyetleri (ya da konseyleri), Rusyada,
1905 Devrimi srasnda ortaya ktlar. Bu siyasal iktidar biimi, hareket halindeki ynlar tarafndan yaratld. 1917 Ekim Devrimi btn iktidar sovyetlere verdi. Sovyetler, proletaryann ve btn smrlenlerin en geni yn rgtlenmesi, bizzat ynlarn dorudan organdr. Sovyetler karar verirler, yerine getirirler ve verdikleri
kararlarn yerine getirilmesini kendileri denetlerler. Burjuva parlamenter meclislerden (ulusal ya da yerel) farkl olarak btn iktidar, yrtme gcn olduu kadar, yasama gcn de ellerinde
bulundururlar. Sovyetler, devlet iktidarnn yerel ve merkezi organdrlar. Sovyetlerin yeleri her an semenleri tarafndan geri alnabilirler.
Yeni iktisadi temelin yanss Stalin Anayasas, u olguyu
onaylamtr:
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
371
372
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
SSCB yurttalarnn alma haklar, yani iin nicelik ve niteliine gre emeklerinin karl ile birlikte gvenceli bir i edinme haklar vardr.
alma hakk, ulusal ekonominin sosyalist biimde dzenlenmesiyle, sovyet toplumunun retici glerinin srekli olarak
bymesiyle, iktisadi bunalm olanaklarn ortadan kaldrmasyla
ve isizliin tasfiyesiyle gven altna alnmtr. (Madde 118.)
Bu demek midir ki, sovyet devleti, iktisadi temelini edilgin
bir biimde yanstmakla yetinir? Hi de deil! Sovyet devleti hibir
an, ekonominin nesnel yasalarnn bilgisine dayanarak sosyalist
ekonominin gelimesini hzlandran ve onu tutarl bir ekilde planlayan etkin bir g olmaktan geri kalmaz.
Bu grevi yerine getirmek iin sovyet devletine iki ey gereklidir: 1) doann ve toplumun yasalarn tanmak, yani bilim; 2)
yeni fikirleri anlayp benimsemi ynlarn bilinli destei. Proletaryann siyasal iktidarnn kuruluu srasnda bilimsel sosyalizmin oynad byk rol, demek ki gitgide artacaktr. Burjuva ideolojisine
kar bilinli savam, marksizm-Ieninizmin ynlar arasnda yaylmas, biimiyle ulusal, ieriiyle sosyalist yeni bir kltrn yaratlmas, bylece sosyalizmin kuruluu iin vazgeilmez olan znel
koullardr.
Sosyalizm kurulup yerletii lde, demek ki, sovyet devletinin, bu yeni tipte devletin eitimdeki rol ve kltrel rol byr.
Devletin rolnn bu art, hi de marksizmin dmanlarnn szn ettikleri totaliter basknn art anlamna gelmez. Devletin bu
yeni rol, ynlarn kltrel ve entelektel dzeylerini egemen snf iin tehlike oluturmakszn ykseltemeyen kapitalist burjuva devletlerince hemen hemen bilinmeyen bir eydir. Bu yzden, kapitalist
devlet, en bata bastrma ileriyle meguldr. Tersine, emekilerin
devleti, iktisadi alanda olduu kadar kltr alannda da varln
korumasn bilerek, gitgide, ynlarn yaratc emeinin ynetici
merkezi haline gelir: emekilerin devleti, [sayfa 419] ynlarn dman
deil, onlarn rgtleyicisi ve eitimcisidir.
Kltr devrimi, nc fikirlerin ve nc bilimin ynlar iinde yaylmas, sosyalist ideolojinin burjuva ideolojisini yenmesi, diyalektik materyalizmin, fikirlerin toplumsal yaamdaki rol konusunda
rettiklerine uygun olarak, bizzat devletin btn dikkatini stnde toplayaca bir konudur. retim ilikilerinin deimesi, burjuva
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
373
ideolojinin nesnel temellerini, retim aralar zel mlkiyetini ortadan kaldrarak, ynlar arasnda yeni bir bilincin olumas iin gerekli koullan yaratr. Yani, yeni sosyalist bilin, hi yoktan yaratlm
deildir: devletin rol, ynlarn bilinci ile yeni nesnel, sosyalist koullar olanakl olduu kadar doru ve eksiksiz olarak birbirine uygun hale getirmek er ya da ge yeni bir bilin biiminin yeni ierie uygun gelimesini isteyen sreci abuklatrmaktr. Ayn zamanda, gelime perspektifleri bilgisinin de nesnel koullar zerinde
etki yaparak iktisadi gelimeyi hzlandrmas iin, toplum yasalar
bilgisinin yardmyla sosyalist bilinci ileri gtrmek gerekir. Grlyor
ki, sosyalist toplumda birbirleriyle eliki halinde olmayan nesnel
koullar ve znel koullar, karlkl bir etki olutururlar ve birbirlerini karlkl olarak desteklerler. Bunun iindir ki, sosyalist toplum,
maddi bakmdan ve kltr bakmndan, burjuva toplumunda bilinmeyen bir tempoyla geliebilir. Sosyalist ilerleme yarmas, sosyalist retimin gelimesinde, ynlarn yeni bilincinin neminin bir
rneidir. Bu bilin deimesinde edebiyat ve sanata byk bir rol
der: yazarlar, Stalinin deyiiyle, ruhlarn mhendisleri olurlar.
Ensonu, uras da aktr ki, eer ii snf ve onun mttefiklerinin balarnda, bilinli ve rgtl mfrezeleri, ynlara bal
ve toplumlarn doru devrimci teorisiyle donatlm siyasal bir parti olmasayd, sosyalist devlete den btn grevler proletarya
diktatrlnn kazanlmasndan kltr devrimine kadar
gereklemezdi. Sosyalist toplumun yolunu aydnlatan, teoriyle pratii birletiren bu nclk rol, yeni maddi ve kltrel zorunluluklar ortaya kt lde ve sovyet devletinin rol byd lde
artar, eksilmez. [sayfa 420]
VI. VARGI
Sosyalizmin temel iktisadi yasas, nesnel bir yasadr. Ynlarn maddi ve kltrel gereksinmelerinin en yksek lde tatminini salamak, bir hkmetin serbest tercihinin eseri deildir. Bu,
retim aralarnn topluma malediliinin (toplumsallatrlmasnn)
zorunlu sonucudur, ve yalnz ii snf iktidar, vaadetmi olduu
eyi verebilir ynlara; nk o, retim aralarn topluma maletmitir ve yeni retim ilikilerini niteleyen nesnel yasaya dayanmaktadr. Marksist sosyalizm anlayn topyac anlaylardan ay-
374
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
ran, ynlarn binlerce yllk hak davas ile, bilimsel olarak belirli
bir retim tarznn temel ekonomik yasasnn gereklerini birbirleriyle badatrmasdr.
Sosyalizmin dmanlar, kapitalist burjuvazi, sosyalist kurtuluun baarlarnn ancak bireyin kleletirilmesiyle elde edilebileceini yineleyip dururlar. Sosyalizmin, insann kiiliini, kiisel enerji
ve girikenliini, bireyin yeteneklerini, hak ve zgrlklerini ezdiini ve yok ettiini; gereksinmeler ile beenileri bir dzeye getirdiini ne srerler. Ama, emekileri, fizik bakmndan ve kafaca smrerek ve sakatlayarak btn bir manevi ilgiler, zlemler ve insan yetenekleri dnyasnn zerine ken ve onu boan; varln
gvensizlie borlu olan, insanlar birer robot haline getiren, bir
bask, alk ve isizlik rejimi altnda iiyi makinenin bir eki, uzants haline getiren; onu fizik ve manevi bireylii iinde sakatlayan;
iiyi bir kle durumuna indirgeyen kapitalizmin ta kendisidir. Kapitalizmin karsnda birey yalnz ve silahszdr; onu kurtaracak olan,
yalnzca smrlenlerin ve ezilenlerin birlii, devrimci savamdr.
Ynlar kurtarlmadan birey kurtarlamaz. Ynlarn kurtuluu, bireyin kurtuluunun birinci kouludur.
Kapitalizmin savunucular, kapitalizmde, girikenlik ve yetenek sahibi her insann, servet sahibi olmasa bile, kendi yolunu
kendisinin aabileceini ve yeteneklerine uygun bir duruma geebileceini ne srerler. Ve milyoner olmu [sayfa 421] ayakkab boyaclar gibi mutlu olaylar anlatrlar. Ama, herhangi bir kimsenin
baarsnn binlerce smrlen emekinin srtndan dendiini
gizlerler. Kapitalizmde herkesin kendi yolunu kendisinin amas
zorunluluu, burjuva toplumda insanlarn durumunun zel mlkiyetin alan ile belirlendiini tantlar. Ynetici grevlere ykselebilenler, st snflarn temsilcileri ya da onlarn adamlar, memurlardr. nsanlarn durumlar, onlarn servet, snf, kast durumlaryla,
ulusal kkenleri, cinsiyetleri, inanlar, yaknlklar, ilikileri, kayrlmalar vb. ile belirlenir. te kapitalizmin dnrleri ve ahlaklar tarafndan sonsuz, mantksal saylan dzen, usauygun ve kavranlr kabul edilen tek dzen budur. En stn yeri
hakl olarak igal ettiklerini tantlamak iin, Krupplarn, Stinneslerin,
Morganlarn, Rothschildlerin, Rockefellerlerin, Fordlarn, Boussaclarn yaratc yetenekleri gklere kartlr. Ama herkes bilir
ki, kapitalistlerin yaratc yetenekleri, art-deerin reticilerden
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
375
zorla koparlp alnmas becerisine dayanr, ve onlarn egemen durumunu belirleyen ey, yalnzca sermayelerinin bykldr. Ve
ite kapitalizmde bir insann deerini saptayan da budur.
Sosyalizmde ise, tersine, bireyin ykselmesinin, yeteneklerinin, anklklarnn, yaratc yetilerinin gelimesinin koulu, bizzat
ynlarn yaratc yeteneklerinin ykselmesidir. Sosyalizmin temel
ekonomik yasas, nc tekniin roln bize gsterdi; sosyalizmin
znel koullarnn incelenmesi, sosyalist bilincin, bu yeni toplumun muazzam etkin gcnn nemini kuvvetle belirtti.
Bu ifte incelemeden, sosyalizmin, emekinin kiiliini btn
ynleriyle, bilgili, dnsel ynden gelimi teknisyen olarak, toplum sorunlar konusunda geni ve derin bir bilgiye sahip olan, yeni
bir yaamn yapcs toplumsal bir insan olarak gelitirdiini iyi aklda
tutmak gerekir. nsann kiiliinin, kiisel yeteneklerinin ok ynl
gelimesi, sosyalizmde, kapitalizmde olduu gibi, soyut bir olay
olarak kalmaktan uzaktr, bir yn olay olmutur. Sosyalist yarma,
[sayfa 422] herkesin kiisel girikenliini, yaratc zekasn gelitirme
olanaklarn hazrlayan canl bir rnektir. SSCBde stahanovistler,
yenilik getiriciler, verim salayanlar, her eit buluu, yksek nitelikli emekiler ve uzmanlar, tarm alanndaki deneyciler, retim ve
ekonomi dzenleyicileri, halktan kma ileri aydnlar, toplumsal ve
siyasal bir eylem banda bulunan kadnlar ve erkekler, bilimsel
bir tartmaya, bir edebiyat ya da sanat yarmasna katlabilecek
apta emekiler ye bunlarn ortasnda yryen, binlerce sosyalist
emek kahramanlar ve Stalin dl kazananlar. Ancak sosyalist
toplumdadr ki, insan, kkenine, cinsine, servetine vb. baklmakszn kendi yeteneklerine uygun bir yere gerekten sahip olabilir.
Sosyalizm tam ynlarn egemenliidir, yzyllar sren basknn kurbanlar olan ve smr yznden her eit insani gelimeden yoksun bulunan milyonlarca insann egemenliidir. Tarihi yapan bu ynlardr, nk yalnz bu ynlar sermayenin iktidarn
yere serebilirler. Bir kere boyunduruktan kurtulduktan sonra, ynlar, byk bir cokunlukla kendileri iin yeni bir yaam kurarlar.
Ynlar, insann insan tarafndan smrsn ortadan kaldrarak,
bireyle toplum arasndaki uyumazl gidermi ve herkese bol bol
alp gelime olana salamlardr.
376
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
YOKLAMA SORULARI
1. retim aralarnn toplumsallatrlmasnn ekonomik ve toplumsal planda belli bal sonular nelerdir?
2. Sosyalizme geiin nesnel koullar nelerdir?
3. Sosyalizmin temel yasasn syleyiniz ve aklaynz.
4. Sosyalizme geiin ve sosyalizmin gelimesinin znel koullar
nelerdir?
5. Sosyalizm ve birey. [sayfa 423]
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
377
YRMBRNC DERS
SOSYALZMDEN KOMNZME
I.
II .
III .
IV .
VI .
SOSYALST ekonominin amac, grm olduumuz sosyalizmin temel ekonomik yasasnn da sonucu olarak toplumun maddi ve kltrel gereksinmelerinin en yksek derecede karlanmasdr. Ve zel mlkiyet ortadan kalktktan sonra da baka trl
olamaz. Bununla birlikte, bu demek deildir ki, toplumun her bir
yesi, hemen, gereksinmelerine gre snrsz olarak istediklerini
elde edebilir. Sosyalist toplumda herkes verdii emee gre alr. O
halde toplumsal mlkiyete dayanan toplumun gelimesinde iki
evreyi birbirinden ayrmak gerekir: bir ilk evre ki sosyalizm adn
alr ve bir st evre ki buna komnizm denir. Bu ayrm, Marx tarafndan bilimsel olarak konulmutur. [sayfa 424]
378
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
379
380
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
man, bu demek deildir ki, herkes birey olarak, tek bana ve dorudan doruya emeinin tm rnn alr. Bu bir kk-burjuva
topyasdr. Gerekte, eer toplumsal emein tm dikkate alnacak olursa, ilkin bir yedek fonu, retimi artrmaya ayrlm bir fonu,
eskimi makinelerin yerine yenilerini koymaya ayrlm bir baka
fonu, bundan dmek gerektii aktr. Eer tketim aralar ele
alnacak olursa, bunlardan da ynetim masraflar iin bir fon, okullar, hastaneler ve yallar iin dinlenme yurtlar iin bir baka fon
dmek gerekir.
Btn buraya kadar sylediklerimiz, Sovyet anayasasnn 12.
maddesini anlamamza yardm ediyor: alma, almaya ank
(ehil) her yurtta iin bir dev ve almayan yemez ilkesine gre
bir onur sorunudur.
Bunun iindir ki, sosyalist toplumda eitlik, elbette ki herkese varln srdrmesi olana (smrnn ortadan kaldrlmas
sayesinde) bir kez salandktan sonra, herkese emeine gre, yani
eit olmayarak vermekten ibarettir. O halde sosyalizmi, topik bir
eitilikle bir tutmamak gerekir .
Her insan ayn lye vurmak demek olacak olan
eitilie (egalitarisme) gelince, diye yazyor Maurice
Thorez bu, toplumsal bakmdan olanakszdr: insanlar
arasnda, onlarn biyolojik ve psikolojik anklk ve elverililiklerinden ileri gelen doal eitsizlikler vardr. Sosyalistlerin ortadan kaldrmay istedikleri eitsizlik, snflarn
varlnn sonucu olarak ortaya kan eitsizliktir. Kapitalist toplumda, bireyler, [sayfa 427] kiiliklerini gelitirmek iin
eit bir anstan yararlanmazlar. Bir milyoner ile bir isizin
yasa karsnda eit ve her ikisinin de zgr olduklar
sylenir, ama bu zgrlk onlardan birini Rivierann lks
ote1lerine, tekini ise kpr altna gtrr. Gelecein insan, tek rnee gre ayarlanm, makinelemi bir robot olmayacaktr, yetenekleri ve anklklar alabildiine
alp gelien, zgr ve gl bir birey olacaktr.90
Sosyalist toplumda eitlik, gereksinmeleri kyaslanabilir
olan ama yetenekleri eit olmayan bireylerin her birinin emeine
gre, toplumdaki katk payna gre, yani eit olmayarak almalarna
90
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
381
382
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
383
emekilerini her trl yaratc eylemden yoksun brakarak, kol emeinin hibir ekici yann brakmad. Bu nedenledir ki, almak,
bir angarya halini ald.
Ama bu durum, sonsuz olan, deimeyecek bir durum deildir. Belli maddi koullar tarafndan oluturulan bu durum baka
koullar tarafndan ortadan kaldrlacaktr. Helvetius, daha o zaman, lml, ll ve salkl bir retici eylemin insana ve insann
mutluluuna yaamsal lde gerekli olduunu dnyordu; ona
gre ktlkler ancak aylaklktan ya da ar ypratc almadan
ileri gelebilir. Fourier, ilgi duyulan, ekici ii ululamtr; emekilerin zevklerine, anklklarna, yeteneklerine uyan byle bir alma,
gelecekteki toplumun nasibi olacaktr. Snflara blnm bir toplumda, sanata ilikin ya da bilimsel eylem, komnist toplumda,
btn insanlarn almasnn alabilecei niteliin, artk bir angarya deil, bir alp gelime olan iin bir imgesini verir. Yalnz unu
da gznnde bulundurmak gerekir ki, karlatrma [sayfa 430] kusursuz ve eksiksiz deildir, nk kapitalist toplumda, sanat ve
bilim adam, her zaman gereksinmelerden kurtulmu, gereksinmelere kar korunmu deillerdir ve kendi yaratc glerini, smr dzeni tarafndan snrlandrlm olarak grmektedirler.
Komnist toplumda, nc teknik, kol emei ile kafa emeini
birletirir, ayn zamanda, emekiye niteliklerini gelitirmek iin bo
zaman brakmak, ve bylece ona btn yaam boyunca ayn ie
balanp kalmamak olanan vermek zere emek-zamannn azaltlmasn salar. bundan byle artk insann kiiliini sakatlamayacak, bu kiiliin en yksek ifadesi olacaktr. Ve i sayesinde,
herkes, yeteneklerini ap gelitirecektir: smrden kurtulan emek,
her bireyin temel gereksinmesi haline gelecektir.
Herkes kendi yeteneklerine gre verecektir. Burada da, gene
burjuva zihniyet bunu anlamaktan yoksundur, nk, burjuva zihniyete gre her tr insan eyleminin devindiricisi zel kardr, ortak
kara kar olan zel kardr. Ama sosyalist toplum ilerledike, kiisel karla ortak kar zdeletiren sosyalist bilin daha ok belirir, kesinleir. Bir Shylockun agzl hesab, kapitalizmde ne kadar doal ise, komnist toplumda da btn toplumun kar bilinci
o kadar doal bir alkanlk haline gelir. Nasl bugn zel mlkiyet trelerden biriyse, sosyalizm de trelerin iine girecektir. nsanlar toplu yaamn temel kurallarn gznnde bulundurmaya o
384
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
kadar alacaklardr ki, yeteneklerine gre, isteyerek ve bilinli olarak alacaklar ve tketim aralar arasndan gereksinmelerine
gre serbeste istediklerini alacaklardr.
te grld gibi, sosyalist devrim, bylece, toplumun ve
insanlarn uzun sreli bir deiiminin balangcndan baka bir ey
deildir.
Ama burjuvazinin, sosyalizmin, cansz, kat ve hi
deimez bir ey olduu yolundaki yaygn anlaynn ne
de byk bir yalan olduunu kavramak nemlidir, oysa
gerekte yalnzca sosyalizm, nce ounluu, sonra da
halkn tmn [sayfa 431] kamusal ve zel yaamn her alannda kucaklayan, ileri doru hzl, asl ve gerek bir yn hareketinin balangc olacaktr.96
Ama komnizmin, kamu zenginliklerini bo yere sap
savurma ve olanaksz olan isteme yeteneindeki bugnn kkburjuvasnn97 ortadan kalkmasn ileri srd aktr. Elbette ki
bu kk-burjuva, kendisini lmsz sanmaktadr. Kendi bencilliinin ve kendi dargrllnn, sonsuz insann ehresini
ekillendirdiine sersemce inanmtr. Marksistler, insan deiiyor
ve toplumla birlikte deiecektir dedikleri zaman, kk-burjuva,
omuzlarn silker ve topyadan szeder. Asl topya, kendi varlnn toplumsal koullar ortadan kaybolduktan sonra da, kkburjuva ideolojisinin sonsuza kadar devam edeceine inanmaktr.
Bununla, birlikte, utkun proletaryann, btn topluma yayaca atlye disiplini, ne bir lk, ne de bir son erektir, bu, yalnzca kapitalist smrnn btn ktlklerinden ve btn pisliklerinden toplumun iyice arndrlmas iin, ve daha ileri gelimeler
iin zorunlu bir admdr.98
Snfsz toplumun izgileri u ekilde belirtilebilir:
a) toplumsal, kolektif mlkiyet haline gelecek olan retim
alet ve aralarnda, zel mlkiyet olmayacaktr;
b) snflar ve devlet iktidar olmayacaktr,99 ama kendi kenV. . Lenin, Devlet ve Devrim, Marx-Engels-Marksizm, Ankara 1976, s. 415-416.
Bkz: Ayn yapt, s. 413.
Kk-burjuva zihniyetinin eletirisi iin Gorkinin Kk-Burjuvalar adl yaptyla
Mayakovskinin iirlerinin okunmasn tlyoruz.
98
V. . Lenin, Devlet ve Devrim, Marx-Engels-Marksizm, 1976, s. 418.
99
Yani, burjuvazi snf olarak btn dnyada yenildii zaman.
96
97
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
385
386
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
387
388
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
ile retici gler arasnda bir atmaya kadar varmazlar; toplum, geri kalm retim ilikileri ile retici glerin niteliini zamannda uygunlua ulatrma olanana
sahiptir. Sosyalist toplum bunu gerekletirme olanana sahiptir, nk barnda kar koyuu rgtleyecek,
kmekte olan bir snf yoktur. Elbette, sosyalist rejimde
de retim ilikilerini deitirmek gerektiini anlamayan
geri kalm atalet kuvvetleri olacaktr; ancak, kukusuz,
olaylar bir atmaya vardrmadan bunlar yola getirmek
olanakl olacaktr.102
Sovyet devletine gelince, bu devlet, kapitalist devlet gibi retim ilikilerinin deimesine kar bir engel olmak yle dursun,
ittifak halindeki ii ve kyllerin karlarn yanstr: zorunlu uygunluk yasasnn eylemine kar koymak yle dursun, bu yasann
nndeki engelleri temizlemek ve retim ilikilerinin deimesini
abuklatrmak iin yararl olan btn nlemleri alr. te sovyet
devletinin sosyalizmden komnizme geiteki rol burada kendini gsterir. Leninin formlne gre: Komnizm, sovyetler iktidar, art, btn lkenin elektriklendirilmesidir. Mademki, iki mlkiyet
biiminden tek bir mlkiyete, iki snftan snfsz topluma geilecektir, sosyalizmden komnizme gei de, retim ilikilerinde bir
nitelik deiikliidir. Ama bu, yeninin birikimiyle ve eskinin gitgide
ortadan kaybolmasyla kademeli nitel bir gei olacaktr.
Patlamalara kar tutkular olan yoldalar iin genel
olarak unu anmsatmak gerekir ki, eski bir nitelikten
yeni bir nitelie patlama yoluyla geii ngren yasa,
yalnzca dilin gelimesinin tarihine uygulanamayacak durumda deildir; [sayfa 436] ayn zamanda, bu yasa, temeli
ya da styapy ilgilendiren baka toplumsal olgular iin
de her zaman uygulanabilecek durumda deildir. Bu,
dman snflara blnm bir toplum iin zorunludur.
Ancak dman snflar kapsamayan bir toplum iin hi
de zorunlu deildir.103
Sosyalizmden ileri aamaya geite, bir snfn iktidarnn,
onun uzlamaz kart olan bir snf tarafndan devrilmesi gibi, bir
102
103
J. Stalin, Aleksandr li Notkin Yoldaa Yant, Son Yazlar, 1950- 1953, s. 109.
J. Stalin, Dilbiliminde Marksizm zerine, Son Yazlar, 1950- 1953, s. 31-32.
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
389
karttan, kar gruptaki bir karta gei gibi bir koulu yoktur,
ama yalnzca iki snf arasndaki ayrmlarn kademeli olarak ortadan kalk vardr; o halde bu geiin patlamayla yaplmas iin hi
bir neden yoktur. Artk uzlamaz snf kartlklar olmayan yerde,
snf savam da, tarihin devindiricisi deildir.
Artk hibir ekilde devindirici yok mudur? Devindirici olmadn sanmak hata olurdu.
Emekilerin kar, iktisat yasalarna dayanarak daha ileriye
gemektir. O halde, toplumun, yeni nc genleri temsil eden bilinli bir blm vardr, oysa gelenekleriyle ya da bambaka bir
nedenle geri kalan unsurlar, retim ilikilerini deitirmek zorunluluunu anlamazlar, deiiklikleri engellerler ve eski gleri temsil
ederler. O halde burada da tarihin devindiricisi, savamdr: bu,
ilerici glerle tutucu gler arasndaki, yeni ile eski arasndaki savamdr.
Sosyalizmden komnizme gei bir idil deildir.104 Bunun
iin de eletiri ve zeletiri sovyet toplumunun gerek devindirici
gleridirler: gerek, nesnel, en yakn deiikliklere varmak iin
eletiri; zeletiri, nk, eski ile yeni arasndaki savam bireyin
iinde de geer ve kapitalizmin artklarn insanlarn bilincinden karp atmaya yarar.
Uzlamaz ekilde kart snflarn ortadan kalkm
olduu bizim sovyet toplumumuzda yeni ile eski arasndaki savam, bunun sonucu olarak alttan ste doru
gelime, kapitalist dzende olduu gibi, kart snflar
arasndaki savam [sayfa 437] biiminde, bir altst olu (cataclysme) biiminde olmaz, bizim gelimemizin gerek
devindirici gc olan, partinin elinde gl bir silah olan
eletiri ve zeletiri biiminde olur. te bu da kuku-suz
yeni bir hareket biimi, yeni bir gelime tipi, yeni bir
diyalektik yasadr.105
Grlyor ki, komnizme geite znel koullar sosya1izmin
kuruluunda olduklarndan daha az nemli deillerdir ve burada
104
Altn Yldzl valye adl ilgin bir Sovyet filmi, bir kolhoz bnyesinde komnizme
gei iin yaplan savam anlatr.
105
A. Jdanov, Discours prononc au cours de la diacussion sur le livre G. Alexandrov,
Sur la littrature, la philosophie et la musique, s. 62-63. Editions de la Nouvelie Critique,
Paris 1950.
390
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
391
392
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
393
rekir, bu, herkese evrensel bir eitim grmesi iin yeterli zamana
sahip olmas olanan salayacaktr; ama bunun iin de:
b) Fourier ve Marx tarafndan ngrlen zorunlu politeknik
eitimi kurumlatrmak gerekir; toplumun her yesinin, yzeysel,
stnkr deil, ama bilimsel olarak (teori ile pratik hibir zaman
birbirinden ayrlmadklarna gre), nc sanayi tekniinin byk
dallarndaki i ilkelerini bilmesi ve toplumsal bilimleri ve evrensel
kltrn en iyisini zmlemesi szkonusudur. Ancak bylece herkes serbeste bir ura seebilecek ve btn yaam boyunca ayn
ve tek bir eyleme bal kalmayabilecektir. Bununla birlikte, en iyi
okuma, inceleme, renme koullarn gerekletirmek iin:
c) konut koullarn kkl bir ekilde iyiletirmek, ve ensonu: [sayfa 441]
d) para olarak, creti dorudan doruya ykselterek ve zellikle, komnizmin bolluunun zn oluturan byk tketim
mallarnn fiyatn sistemli ve srekli bir ekilde drerek, emekilerin gerek cretinin en az iki misli ve belki de daha fazla artrlmas da gerekir.
Belirtelim ki, Beinci Be Yllk Plann zaten ele alm bulunduu politeknik eitimin kurumlamas, kol emei ile kafa emei
arasndaki, snai i ile tarm ii arasndaki esas ayrmn ortadan
kalkmasn somut bir ekilde hazrlamaktadr. nsann kiiliini sakatlayan yz yllk iblm sreci durdurulmutur.
Stalin, esas koul zerine aklamasn sonuca balarken yle yazyor:
Ancak tm olarak ele alndnda, btn bu nkoullar yerine getirildikleri zaman, toplum yelerinin gznde alma bir angarya olmaktan kacak, ve varlnn
ilk gereksinmesi (Marx) olacaktr, ve alma bir yk
deil, bir zevk olacaktr (Engels); toplumsal mlkiyet,
toplumun btn yeleri tarafndan toplumsal varln deimez ve dokunulmaz temeli saylacaktr.
Ancak btn bu nkoullar, tm olarak alnarak, yerine getirildikleri zaman, herkesten yeteneine gre, herkese emeine gre sosyalist formlnden, herkesten
yeteneine gre, herkese gereksinmesine gre komnist formlne geilebilecektir.
Bu, bir ekonomiden, sosyalizm ekonomisinden,
394
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri
395
YOKLAMA SORULARI
1. Kapitalizmden sosyalizme gei nasl olur?
2. Sosyalizmden komnizme geiin koullar nelerdir?
3. Sosyalizmden snfsz topluma geiin koullar nelerdir?
4. Sosyalist toplumda fikirlerin rol nedir?
5. Sosyalizm neden gerek hmanizmdir? [sayfa 444]
112
396
G. Politzer
Felsefenin Temel lkeleri