DIZALICE

1/20

DIZALICE
Dizalice se mogu definisati kao sredstva sa ciklinim dejstvom namenjena pretovaru (transportu)
rasute i komadne robe u okviru ogranienog radnog prostora, koji je odreen konstruktivnim
karakteristikama dizalice. Pri radu dizalica u realizaciji pretovarnog procesa dominantne su
operacije podizanja i sputanja tereta (LO-LO).
Dizalice se klasifikuju prema razliitim kriterijumima a za izbor pretovarne tehnologije, odnosno
projektovanje pretovarnih procesa najcelishodnija je klasifikacija prema vrsti pogona i konstrukciji.
Prema vrsti pogona dizalice se razvrstavaju u dve grupe:
sa elektrinim i
SUS motorima.
Dizalice sa elektrinim pogonom se po pravilu kreu po inama, dok dizalice sa
pogonom preko SUS motora imaju nosei ram i pogonski sistem slian drumskom
vozilu.
Prema konstruktivnom obliku dizalice se mogu klasifikovati u vie grupa: konzolne,
graevinske (toranjske), mosne, ramne, portalne, poluportalne, auto dizalice,
koturae, ekrci, rune dizalice,...
Sa aspekta realizacije logistikih procesa najznaajnije su sledee tri grupe
konstrukcija:
MOSNE,
RAMNE i
LUKE - PORTALNE
Milorad Vidovi, Osnove mehanizacije pretovara

DIZALICE

2/20

MOSNE DIZALICE
Mosna dizalica ima oblik mosta, po emu je i
dobila ime, koji se kree po visoko podignutim
inama iznad operativne povrine.
ine po kojima se kree most kod zatvorenih
objekata oslanjaju se na graevinsku
konstrukciju objekta, a pri radu na otvorenom
staza se izvodi kao posebna konstrukcija od
armiranog betona ili elika Nosivost moe da
varira u opsegu od 2.5 do 5000 kN, a raspon od
nekoliko metara do nekoliko desetina metara
(50m).
Most dizalice slui za kretanje kolica koja nose
zahvatni ureaj sa mehanizmom za dizanje i sputanje
tereta.
Konstrukcija mosta treba da obezbedi pozicioniranje
zahvatnog ureaja dizalice po najkraoj putanji u svakoj taki
operativne povrine.
U glavne elemente mosne dizalice pored mosta i kolica
ubrajaju se pogonski i sistem za upravljanje.

Milorad Vidovi, Osnove mehanizacije pretovara

DIZALICE

3/20

Konstrukcije kolica zavise od namene dizalice

Standardne dizalice za rukovanje komadnim i rasutim teretima
sa tzv. slobodno viseim teretom. imaju kolica kod kojih se
komadni teret najee kai na kuku, a u odreenim
sluajevima koriste se specijalni zahvatni ureaji
(elektromagneti, kleta, pneumatski ureaji i dr.) Za rukovanje
rasutom robom koriste se posebno prilagoeni oblici kolica,
obino sa vie uadi za zahvatanje i odlaganje pomou
grabilice;
Namenske tj. specijalne mosne dizalice imaju kolica koja su
posebno prilagoena i bitno se razlikuju od sistema koji se
koriste kod dizalica opte namene. Ovu grupu sainjavaju:
dizalice prilagoene potrebama procesa u metalurgiji
slagai
specijalne dizalice za automatizovana skladita profila i
ipkastog materijala
visee dizalice
Most se sastoji od jednog ili dva glavna i dva eona nosaa. U
eonim nosaima su smeteni pogonski i slobodni tokovi preko
kojih se most oslanja na stazu i ostvaruje translatorno kretanje
Upravljanje mosnom dizalicom moe da bude iz radnog hodnika,
kabine ili automatsko

Milorad Vidovi, Osnove mehanizacije pretovara

DIZALICE

4/20

Pogon mosta:
Most kod lakih dizalice se na stazu oslanja preko etiri toka, a
kod teih dizalica u cilju smanjenja specifinog pritiska na stazu
broj tokova je znatno vei.
Kod lakih dizalica pogon se izvodi preko dva simetrino
rasporeena pogonska toka na eonim nosaima, a kod teih
pogon se izvodi u etri take. Konvencionalne konstrukcije pogonske
grupe su izvoene sa tzv. centralnim pogonom koji se sastoji od
jednog centralno postavljenog motora i reduktora sa prenosom
pogonske sile na pogonske tokove preko vratila.
Danas se uglavnom koristi princip pojedinanog pogona sa
ugradnjom elektromotora i reduktora direktno na pogonski toak. Da
bi se izbeglo zakoenje mosta pri kretanju, elektromotori se
sinhronizuju
Kolica
Kolica predstavljaju najvaniji radni organ mosnih i ramnih dizalica.
Kod dizalice se koristi niz razliitih konstruktivnih oblika, a generalno se mogu
podeliti u dve osnovne grupe: leea i visea kolica.

Milorad Vidovi, Osnove mehanizacije pretovara

DIZALICE

5/20

SPECIJALNI OBLICI MOSNIH DIZALICA

DIZALICE PRILAGOENE POTREBAMA U METALURGIJI

U metalurgiji se tradicionalno koristi nekoliko namenski razvijenih oblika mosnih dizalica koje su
dobile i ime prema vrsti procesa u kojima uestvuju: livake, dizalice za ariranje, traverzne
dizalice i dr.
Za ovu vrstu dizalica je karakteristino da poseduju uglavnom ekstremno velike nosivosti, da su
izloene uticaju visokih temperatura i da su strogo namenski graene, tj. konstruktivno maksimalno
prilagoene realizaciji specifinih zahteva u procesima koje opsluuju.

Milorad Vidovi, Osnove mehanizacije pretovara

DIZALICE

6/20

MOSNE DIZALICE - SLAGAI

Dizalice-slagai su tipian predstavnik generacije dizalica koje se

najvie koriste za rukovanje standardizovanim logistikim
jedinicama, kao i specijalnim oblicima paleta i kontenera
Pored sistema sa standardizovanim jedinicama tereta, dizalice
slagai nalaze primenu i u skladitima limova velike duine,
buntova, kotura (Coils), motora velike snage koji se preko traverze
kae o kuke konzolnih regala bez primene paleta,...
Pored viljuke, kao zahvatni ureaj koristi se trn, C-kuka, magnetne
traverze za ploaste materijale.

Milorad Vidovi, Osnove mehanizacije pretovara

DIZALICE

7/20

Osnovna prednost dizalica - slagaa lei u injenici da drugi poznati sistemi za visoko slaganje ne
mogu da obezbede veliku nosivost na visini dizanja koju ostvaruje dizalica-slaga.
Od znaaja je da su one smetene u mrtav prostor ispod krovne konstrukcije, da pri rukovanju
teretom nisu potrebni radni hodnici velike irine, a za razliku od viljukara za visoko slaganje koji
zahtevaju idealno ravno izvedene i skupe podove radi obezbeenja stabilnosti, dizalica-slaga ne
generie posebne zahteve po pitanju kvaliteta poda skladita.
Jo jedna znaajna prednost dizalice - slagaa u odnosu na viljukarsku tehniku je i to to se sa
poveanjem visine podizanja tereta poveava stabilnost.
Voza dizalice ima bolje radne uslove nego voza viljukara, jer se kabina nalazi na stubu koji nosi
zahvatni ureaj tj. viljuke i pri rukovanju se podie i sputa zajedno sa viljukama, tako da sa male
distance prati proces rada.
U skladitima pored rukovanja paletama u skladinoj zoni dizalica - slaga se moe uspeno
primeniti i na frontu pretovara za utovar i istovar vozila.
Milorad Vidovi, Osnove mehanizacije pretovara

DIZALICE

8/20

MOSNE DIZALICE U AUTOMATIZOVANIM SKLADITIMA PROFILA I IPKASTOG MATERIJALA

Strukturne promene u proizvodnim sistemima ubrzale su razvoj novih tehnologija u oblasti

proizvodne logistike u koje spada i nov sistem automatizovanih skladita za ipkaste materijale u
okviru pogona za pripremu materijala.
ipke se skladite u specijalno prilagoenim konzolnim regalima na paletama - kasetama koje mogu
da budu razliite duine.
Staza za kretanje mosta je integralni deo regalne konstrukcije, a vertikalno kretanje traverze posle
pozicioniranja mosta je po voicama. Zahvatanje i odlaganje kaseta se realizuje pomou kratkih
teleskopskih viljuki postavljenih na traverzu.

Milorad Vidovi, Osnove mehanizacije pretovara

DIZALICE

9/20

VISEA MOSNA DIZALICA

Za razliku od konvencionalne leee mosne dizalice koja se

na stazu oslanja odozgo, visea dizalica je obeena na stazu.
Sprezanjem tj. kombinovanjem vie paralelno postavljenih
dizalica mogu se premostiti veliki rasponi, to je i osnovna
karakteristika viseih dizalica.
Zahvaljujui tehnikoj bazi koja omoguava formiranje
kompleksnih sistema kombinovanjem vie modula, visee
dizalice su postale sa sistemsko - tehnikog aspekta veoma
interesantno reenje za reavanje transportno - manipulativnih
problema u logistikim procesima, zbog ega su ve
godinama u ekspanziji.
PRETOVARNI CIKLUS MOSNIH DIZALICA
Struktura pretovarnog ciklusa dizalice, pri realizaciji definisanog
pretovarnog zadatka, u velikoj meri zavisi od tipa, odnosno tehnikog
reenja samog sredstva, koje determinie i nain kretanja zahvatne
naprave odnosno pojedinih modula dizalice.
U sluaju mostne dizalice, koncept prorauna ciklusa moe se opisati
sledeim parcijalnim vremenima.
t1 [s]

- vreme zahvatanja tereta (za uobiajene uslove cca 20-30 sec)

Milorad Vidovi, Osnove mehanizacije pretovara

DIZALICE

t2 [s]

10/20

- vreme podizanja tereta t 2 =

Hd
(kretanje po pravcu 1), gde su Hd visina na koju se
vd

teret podie i vd brzina podizanja tereta

t3 [s]

- vreme vonje kolica t 3 =

LK
do linije odlaganja tereta (kretanje po pravcu 2), gde
vK

su LK rastojanje koje kolica prelaze i vK brzina kolica

t4 [s]

vreme premetanja mosta (kretanje po pravcu 3), od pozicije zahvatanja tereta

do linije odlaganja tereta t 4 =

LM
, gde su LM rastojanje koje most prelazi i vM brzina mosta
vM

t5 [s]

- vreme sputanja tereta, analogno t2

t6 [s]

- vreme odlaganja tereta, analogno t1

t7 [s]

- vreme podizanja neoptereene zahvatne naprave, analogno t2

t8 [s]

- vreme vonje kolica do linije zahvatanja tereta, analogno t3

t9 [s]

- vreme premetanja mosta, analogno t4

t10 [s]

- vreme sputanja zahvatne naprave, analogno t2

Ako se pri radu mosne dizalice i kretanju izmedju proizvoljne dve take 1 i 2, koristi mogunost
premetanja tereta rezultujuom brzinom, tada se struktura vremena ciklusa menja u odnosu na
prethodno definisanu

Milorad Vidovi, Osnove mehanizacije pretovara

DIZALICE

11/20

lx
vy
ly

LK

vx

LM

Rezultujue kretanje mosne dizalice

Pri rezultujuem kretanju tereta cilj je da se izjednae vremena koja su potrebna za pomeranje
mosta i za premetanje kolica do mesta istovara (utovara), tj. tei se izjednaavanju t3=t4, odnosno
LK LM
=
, pri emu su vx i vy, brzine kolica i mosta,
t8=t9. Potrebno je, dakle, da se izjednai odnos
vx
vy

respektivno, koje obezbedjuju uslov jednovremenog dolaska na mesto istovara (utovara).

Na ovaj nain se struktura ciklusa mostne dizalice menja na nain da je umesto vremena t3 i t4
prisutno samo jedno, zajedniko, vreme premetanja kolica i mosta, a isto se odnosi na vremena t8 i
t9.
LM LK
LK LM

v
;
>

v
;
M
K

v
vK
v
v

M
K
M
v
vx =
=

i y
v L K ; L K < L M
v L M ; L M L K
M

K L K
LM
vK vM
vM vK
Milorad Vidovi, Osnove mehanizacije pretovara

DIZALICE

12/20

Ukoliko se koriste maksimalne mogue brzine pojedinih agregata dizalice, za vreme kretanja se
uzima vee od vremena potrebna za savlaivanje rastojanja koje prelaze kolica i most
L L
max K ; M
vK vM

RAMNE DIZALICE
Sutinska razlika izmeu mosne i ramne dizalice je u
tome to je inska staza za kretanje sputena u nivo
operativne povrine, a konstrukcija koja nosi glavne
nosae dizalice na insku stazu oslanja se preko etiri
noge. Raspon ramnih dizalica se kree od 12 do 50 m.
Ramna dizalica je prevenstveno namenjena za realizaciju
razliitih pretovarnih zadataka sa komadnom i rasutom
robom na otvorenom prostoru. Sa razvojem
kontejnerskog transporta ramna dizalica je nala
iroku primenu i u kontenerskim terminalima.
Ramne dizalice se grade u dva oblika:
sa obrtno - pokretnom nadgradnjom na kojoj se nalazi strela i
sa konvencionalnim kolicima slinim kao kod mosne dizalice
Kod prve varijante obrtno-pokretna nadgradnja se kree po inama
postavljenim na glavnim nosaima portala koji se po pravilu izvodi
kao sanduasta konstrukcija. Strela na obrtno - pokretnoj
nadgradnji moe da bude sa promenljivim dohvatom i nepokretna.
Milorad Vidovi, Osnove mehanizacije pretovara

DIZALICE

13/20

Posebnu klasu ramnih dizalica ine postrojenja za istovar

rasute robe iz velikih brodova. Razvoj ovih dizalica inicirali
su transportni tokovi masovnih roba, pre svega sirovina za
proizvodnju elika (gvozdene rude i uglja) koje danas
razvijene zemlje u velikim koliinama prevoze pomorskim
putem.
Specijalno razvijene konstrukcije ramnih dizalica velikog
kapaciteta do 2000 t/h pokazale su se kao povoljno reenje za
realizaciju ovih zahteva
Danas su sve znaajnije luke koje se bave prometom rasute
robe opremljene ramnim dizalicama za istovar rasute robe iz
velikih brodskih jedinica.
Terminali za rasutu robu se po pravilu opremaju veim brojem
dizalica, sa ciljem da se vreme servisa brodova ogranii
najvie na 30 h.
Osnovna karakteristika ovih dizalica je velika nosivost od 300
do 500 [kN] i velika brzina kretanja radnog organa (brzina
dizanja tereta je do 150 [m/min] brzina, brzina kretanja kolica
do 200 m/min sa velikim ubrzanjem i usporenjem).
Transport materijala od dizalice realizuje se trakastim
transporterom zbog ega se u okviru portala postavlja bunker, ija je zapremina obino oko deset
puta vea od zapremine grabilice. Da bi se omoguilo postavljanje broda na vez i njegova
adekvatna opsluga, ovu vrstu dizalica karakterie velika visina portala dizalice kao i mogunost
podizanja prednjeg prepusta glavnog nosaa dizalice.
Milorad Vidovi, Osnove mehanizacije pretovara

DIZALICE

14/20

RAMNE DIZALICE ZA PRETOVAR KONTENERA

Brz razvoj kontenerskog transporta pospeio je razvoj
specijalnih oblika dizalica za racionalan pretovar kontenera.
U drumsko-eleznikim terminalima ramne dizalice su obino
osnovni strukturni element pretovarno - skladinog sistema,
dok se u lukim terminalima ramne dizalice po pravilu
kombinuju i sa drugim tehnolokim elementima.

Poveanje broja kontenera i uvoenje brodova veeg kapaciteta u cilju racionalizacije transporta
imali su znaajan uticaj na promene tehniko-tehnolokih parametara kontenerskih dizalica
namenjenih za rad u kontenerskim terminalima velikih pomorskih luka.
U cilju ilustracije dinamike razvoja u tabeli je dat pregled osnovnih parametara kontenerskih brodova
po generacijama, sa godinama njihovog uvoenja u eksploataciju.

Milorad Vidovi, Osnove mehanizacije pretovara

DIZALICE

15/20

Milorad Vidovi, Osnove mehanizacije pretovara

DIZALICE

16/20

KARAKTERISTIKE RAMNIH KONTENERSKIH DIZALICA

Tehniko-tehnoloki parametri

Brzine [m/min]

Nosivo Pretova Visin Dohv irina Prep dizan kreta kreta Podist na
rni
a
at portal ust L1 ja
-nja nja zanje
sprede kapacit dizan R [m] a
kolic
rama pre[m]
ru
et
ja
a (port pusta
L [m]
ala)
[kN] [kon./h] H [m]
25
22
25
25
16
32 32(5 125 32
8
0) (>18
32
32
32
36
63
0)
40
min
42
40
40,63
,80

Milorad Vidovi, Osnove mehanizacije pretovara

DIZALICE

17/20

PRETOVARNI CIKLUS RAMNE KONTENERSKE DIZALICE

Za sluaj ramne kontenerske dizalice, koncept prorauna ciklusa moe se
opisati sledeim parcijalnim vremenima.
t1 [s]
- vreme zahvatanja kontenera
t2 [s]
- vreme podizanja kontenera do visine Hd na kojoj poinje
Hd
horizontalno kretanje kolica, t 2 =
, gde je vd brzina dizanja, (kretanje po
vd

2
3
1

pravcu 1)
t3 [s]

- vreme horizontalnog kretanja kolica do pozicije odlaganja, t 3 =

LK
, gde su LK
vK

rastojanje koje kolica prelaze i vK brzina kolica, (kretanje po pravcu 2)

t4 [s]
- vreme sputanja kontenera, analogno t2
t5 [s]
- vreme odlaganja kontenera, analogno t1
t6 [s]
- vreme podizanja neoptereene zahvatne naprave, analogno t2
t7 [s]
- vreme vonje kolica do linije zahvatanja kontenera, analogno t3
t8 [s]
- vreme sputanja zahvatne naprave, analogno t2
Pored navedenih vremena, u obzir se mora uzeti jo jedno vreme (tp), povezano sa pozicioniranjem
krana naspram narednog reda koji se opsluuje nakon zavretka istovara kontenera u tekuem redu:
tP [s]

- vreme premetanja krana (kretanje po pravcu 3), t P =

koje kran prelazi i vP brzina krana

Milorad Vidovi, Osnove mehanizacije pretovara

LP
, gde su LP rastojanje
vP

DIZALICE

18/20

PORTALNE - LUKE DIZALICE

Portalne luke dizalice su jedan od najstarijih konstruktivnih oblika dizalinih
postrojenja, ije je uvoenje zapoelo jo na poetku ovog veka. One se
sastoje od prostornog krutog rama (portala) i obrtne nadgradnje sa pokretnom
strelom. Portal se izvodi sa tri i etiri noge. Kod lakih dizalica statiki
odreenih, portal je obino sa tri noge, dok se kod mailih raspona potrala (6
m) i velike nosivosti portali grade sa etiri noge.
Ovaj oblik dizalice se pokazao kao veoma pogodan za pretovar komadne i
rasute robe u renim i pomorskim lukama.
Portal dizalice esto premoava saobraajnu povrinu po kojima se kreu
kopnena prevozna sredstva (drumska i eleznika) tako da se proces
direktnog pretovara realizuje ciklinim ponavljanjem promene dohvata strele
dizalice i rotacije obrtne nadgradnje, a kod indirektnog pretovara roba se
odlae na doku ili prihvata prikolicama i traktorima i odvozi u skladita.
Nosivost portalnih lukih dizalica je u opsegu od 32 do 400 kN, maksimalna
visina dizalice sa podignutom strelom je od 40 do 60 m, brzina kretanja portala
je 20 do 25 m/min, brzina promene ugla strele (dohvata) 40 do 90 m/min,
brzina obrtanja nadgradnje 1 do 2 min-1, brzina dizanja za rad sa kukom kod
rukovanja komadnom robom je 40 do 63 m/min i 40 do 80 m/min pri radu sa
grabilicom.

Milorad Vidovi, Osnove mehanizacije pretovara

DIZALICE

19/20

PRETOVARNI CIKLUS LUKE PORTALNE DIZALICE

Za sluaj luke portalne dizalice, koncept prorauna ciklusa moe se opisati
sledeim parcijalnim vremenima.
t1 [s]
- vreme zahvatanja tereta - za uobiajene uslove cca 20-30 sec
t2 [s]

- vreme podizanja tereta t 2 =

Hd
(kretanje po pravcu 1), gde su
vd

Hd visina na koju se teret podie i vd brzina podizanja tereta

t3 [s]

- vreme rotacije strele do pozicije u zoni istovara t 3 =

2
3
1

1 1

360

(kretanje po pravcu 3), gde su 1 ugao rotacije strele i , ugaona brzina rotacije strele
t4 [s]

- vreme produenja (skraenja) dohvata strele t 4 =

L DS
(kretanje po pravcu 2), gde
v DS

je LDS duina horizontalne projekcije skraenja (produenja strele), a vDS horizontalna projekcija
brzine skraenja produenja strele. Treba napomenuti da je trajanje ove faze radnog ciklusa mogue
posmatrati i preko ugla podizanja-sputanja strele i ugaone brzine tog kretanja.
- vreme sputanja tereta, analogno t2
t5 [s]
t6 [s]
- vreme odlaganja tereta analogno t1
t7 [s]
- vreme podizanja neoptereene zahvatne naprave, analogno t2
t8 [s]
- vreme rotacije strele do pozicije u zoni zahvatanja tereta, analogno t3
t9 [s]
- vreme produenja (skraenja) dohvata strele, analogno t4
t10 [s]
- vreme sputanja neoptereene zahvatne naprave, analogno t7
t11 [s]

- vreme premetanja dizalice tereta

t 11 =

L
v

(kretanje po pravcu 4), gde su L duina

za koju se dizalica pomera i v brzina kretanja

Milorad Vidovi, Osnove mehanizacije pretovara

DIZALICE

20/20

ZAHVATNE NAPRAVE

Milorad Vidovi, Osnove mehanizacije pretovara