Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 320

1

www.mizoramsynod.org

2
MIZORAM PRESBYTERIAN KOHHRAN

2015
NILAI LEH BEIHRUAL
THUPUI
KOHHRAN LEH RAM HMASWNNA

Buatsaihtu
Rev. Dr. C. Lalhlira, B.Th., B.D., M.Th., D.Th.

SYNOD LITERATURE & PUBLICATION BOARD


www.mizoramsynod.org

3
Published by
The Synod Literature & Publication Board
Aizawl - 796001
Mizoram

Chhut khatna - 2014


Copies - 60,000
Synod Literature & Publication Board

Typeset by
Synod Literature & Publication Board
&
Printed at
Synod Press
Aizawl - 796001
Mizoram

www.mizoramsynod.org

4
A CHHNGA THU AWMTE
1.
2.
3.
4.

Chhuahtu Board thuchng


Ziaktu thuhma
Synod Ni pawimawh (Kalendar)
Kum 2015 Kohhran ni bkte
(1) Kum Thar Ni 2015
(2) Chanchin |ha Thlen ni
(3) Tmkau Ni
(4) Zn vn inkhwm (Moundy Thursday)
(5) Good Friday
(6) Harhna thlen ni
(7) Easter Sunday
(8) Pentikos Ni
(9) Rualbanlote Ni
(10) Health Sunday & Hospital Sunday
(11) Ramthar Ni
(12) Nu leh Pate Ni & Kristian Chhngkaw Ni
(13) NEICC |awng\ai Rual Ni
(14) Khawvl Sunday School Ni
(15) Bible Sunday
(16) Krismas Programme
(17) Kum Hlui thlah zn
(18) Kum Thar Ni - 2016

5. Nilai Thupui
January 7
Ram hmaswnna awmzia leh hmaswn dn \ha
January 14 Ram hmazwnna dik twk lote
January 21 Ram hmaswnna tra thil \lte
January 28 Ram hmaswnna dltute

8
8
10
12
13
14
14
15
16
16
17
18
19
26
27
27
27
28
29
31
31

32
35
39
42

www.mizoramsynod.org

5
February 4
February11

Ram hmaswnna leh leilung hausakna


Ram hmaswnna leh mihring theihna hman
\angkai
February 18 Hmaswn tra duan mihring
February 25 Ram hmaswnna - Dn bu (Pentateuch)-ah
March 4
Ram hmaswnna - Israel hnam chanchinah
March 11
Ram hmaswnna - Zwlneite zirtr dn
March 18
Ram hmaswnna - Sm leh Thufingte-ah
March 25
Ram hmaswnna - Isuan a zirtr dn
April 1
Ram hmaswnna - Paula zirtrnaah
April 8
Ram hmaswnna - Lehkhathawn dangah
April 15
Ram hmaswnna - Thupuan buah
April 22
Ram hmaswnna - Kohhran hmasate zirtr dn
April 29
Ram hmaswnna - Hun laihwla kohhranin an
zirtr dn
May 6
Kohhran siam\hatna leh ram hmaswnna
May 13
Ram hmaswnna tra kohhran siam \hatute
zirtrna - Pathian kohna anga nun
May 20
Ram hmaswnna tra kohhran siam \hatute
zirtrna - Engkima Pathian Lalna
May 27
Ram hmaswnna tra kohhran siam \hatute
zirtrna - Pathian ropuina tra engkim tih
June 3
Ram hmaswnna tra kohhran siam \hatute
zirtrna - Dik taka sum leh pai hman
June 10
Ram hmaswnna tra kohhran siam \hatuten
mihring chungchng an zirtr dn
June 17
Ram hmaswnna leh ruat lwk thurin
June 24
Europe ram hmaswnna leh kohhran
July 1
America ram hmaswnna leh kohhran

45
50
54
58
62
67
71
75
80
84
88
92
97
101
105
110
112
116
119
122
126
130

www.mizoramsynod.org

6
July 8
July15
July 22
July 29
August 5
August 12
August 19
August 26

Mizoram hmaswnna tra kohhran hnathawh


Ram hmaswn nn - Rorlna dik a pawimawh
Ram hmaswn nn - Ruahmanna \ha a
pawimawh
Ram hmaswn nn - Taihmk a \l
Ram hmaswn nn - Rinawmna a pawimawh
Ram hmaswn nn - Finna leh Thiamna a
pawimawh
Ram hmaswn nn - Remna leh Muanna a
pawimawh
Ram hmaswn nn - Inrlbwlna \ha neih a
pawimawh

2015 Beihrual Thupui (Ramthar Hapta September 1-6)


September 1 Ramthar rawngbwlna chanchin tlngpui
September 2 Ramthar rawngbwlnaa kan tih\hatna lam
September 3 Ramthar rawngbwlnaa kan tih\hat
twk lohna laite
September 4 Ramthar rawngbwlnaa
Hmathlr neih dn tr
September 5 Khawchhak lam hawia rawngbwl
(Kohhran Look East Policy)
September 6 Chawhnu- Mite tna malswmna nih
Zn- Pathian hnathawhpuite
September 7 Nazareth Thupuan awmzia
September 8 Chanchin |ha awmzia?
September 9 Isua Krista rawngbwlnain a tinzwn
September 10 Nazareth thupuan tihhlawhtlinna
September 11 Tunlai huna saltnna chi hrang hrangte

134
138
142
146
150
153
157
161

165
169
174
178
182
185
186
189
192
194
197

www.mizoramsynod.org

7
September 12 Chhan chhuahna hna thawh dn tr
200
September 13 Chawhnu- Chhan chhuaktu Isua hnathawh
Zn- Kohhran leh khawtlng siam \hat
202
September 14 Taksa leh thlarau lam mitdelna laka
chhan chhuahna
203
September 15 Tihduhdah tuarte chhan chhuahna
206
September 16 Lalpa lungawi thu hril
210
September 17 Chanchin |ha hril hi a hmanhmawhthlk
213
September 18 Thupuan chhuah a taka chantr
217
September 19 Nazareth thupuan leh keini
220
September 20 Chawhnu- Lei chi in ni e
224
Zn- Khawvl ng in ni e
225
Kristian Chhngkaw Hapta (September 21-27)
September 21 Kristian chhngkaw \ha teh dn tr
September 22 Kristian chhngkaw mawhphurhnaKohhranah
September 23 Kristian chhngkaw mawhphurhna\henawm khawvngah
September 24 Kristian chhngkaw mawhphurhnakhawtlngah
September 25 Kristian chhngkaw mawhphurhnaram leh hnamah
September 26 Kristian chhngkaw mawhphurhnasawrkrah
September 27 Nu leh Pa N leh Kristian Chhngkaw N
Chawhnu- Chhngkuaa rawngbwlKei titu dinhmun pawimawhna
Zn- Nu leh pate chawimawi

226
230
233
237
239
242

244
244

www.mizoramsynod.org

8
September 28 Thuhretu tih awmzia
September 29 Thuhretu nihna hmun
September 30 Thuhretu nihna rah- tuarna

246
248
251

Nilai thupui
October 7
October 14

254

October 21
October 28
November 4
November 11
November 18
November 25
December 2
December 9
December 16
December 23
December 30

Tnlai hmaswnna kalphung


Liberalization, Privatization,
Globalization (LPG) Chungchng
Television, lrthei leh incheinain
kohhran nun a nghawng dn
Khwl (technology) lama hmaswnna
hmachhawn dn tr 1-na
Computer leh Internet
Technology lama hmaswnna hmachhawn
dn tr 2-na Mobile Phone
Inbiak pawh tawnna (Media) chungchng
Damdawi lama hmaswnna
Ram hmaswnna leh kan chhehvl thil
(environment)
Sumdwnna chungchng
Ram hmaswnnain kohhran a nghawng dn
India ram leh khawchhak ramte
inlaichnna thar
Inpawhtawnna - kawng, rl kawng leh
thlawhna \umhmun
Ram hmaswnna tra kohhran mawhphurhna

Lehkhabu rwnte
Bible lamtawi hmante

259
264
270
276
280
285
290
294
297
301
305
309
313
317

www.mizoramsynod.org

9
CHHUAHTU BOARD THUCHNG
Nikum (2014) khn Nilai zn Thupuiah Kristian Nun Rev. C.
Sngliana ziak kan zir a. Kumin (2015)-ah hian Kohhran leh Ram
Hmaswnna tih Rev. Dr. C. Lalhlra ziak kan zir ve thung dwn a.
Kan ram mamawh tak zl kan kohhran hruaitute hmanga Pathianin zir
tr Thupui min pe \hn hi a lwmawm tak zet a. A ziaktu tr thlan
chungchngah pawh a ziak tr wm tak an thlang \hn a. Kumina kan
zir tr ziaktu atn pawh hian Rev. Dr. C. Lalhlra tluka thlan nahawm
an awm chuang wm lo ve! Bible innghah nna hmangin, kohhrana mi
ril tak tak ngaih dnte leh ram dang hma lk dnte zau takin min rawn
chhawp chhuahsak a, a lwmawm tak zet a ni.
Kan Thupui ziaktu Rev. Dr. C. Lalhlra hi kan Minister-te znga
a thawk senior pwl a ni chho ve tawh a. Kum 1987-ah Pastoral
Ministry-ah lt \anin 1987-1988-ah Chhiahtlng Pastor Bial-ah
Pro.Pastor-in a awm a. Kum 1989-ah ATC-ah Lecturer-a dah niin
Bngkawn Pastor Bial-ah Pro. Pastor-in a awm nghl a. Kum 1989ah nemngheh a ni a. May 1992 thleng ATC-ah Lecturer-in a awm leh
a. June 1992-April 1994 thleng TTS, Madurai-ah M.Th. a zir a. A zir
zawh hian ATC-ah vk Lecturer-in a awm leh nghl a. Kum 20022006 khn UTC, Bangalore-ah D.Th. a zir leh a. Kum 2007-ah ATCah Lecturer hna a chhunzawm leh a, 2010 khn Registrar-ah dah a ni
a; kum 2011 a\ang khn Vice-Principal-ah hln chhoh a ni ta a ni.
Kan Thupui hian ram hmaswnna chungchnga kan khaw hawi
pawh min tihzausak ngei beisei ila. Kan Bible innghah nna hmanga
ram hmaswnna dik kan zir chhuah ngei theih nn a zirna lamah
pawh \hahnem ngai tlng ila, sawi ho tr pawimawh tak tak a rawn
tr lante pawh hi \ha taka sawi ho tum ni se, kan hlwkpui lehzual
ngei ang. A zirtu zawng zawngten ram hmaswnna awmze dik tak in
zir chhuah vek theih nn duhsakna kan hln a che u.

(REV. K. LALPIANGTHARA)
Editor
Synod Literature & Publication Board
www.mizoramsynod.org

10
ZIAKTU THUHMA
Ka beisei loh takin 2015 Nilai leh Beihrual thupui zirlai ziak tra
ruat ka ni ve hlauh mai a. Ka phrna leh ka huphurhna a inchen reng
mai. Zirlai thupuia thlan hi thu pawimawh tak, zau taka sawi theih a
ni a. Mahse, Nilai zn inkhwm te, Beihrual kan hman \hin dn te ka
ngaihtuahin tawi fel deuh taka ziah tr niin ka hre bawk si a. Synod
Worship Committee lam a\ang pawhin a sei lo thei ang duhthusm a
nih thu min hrilh a. Chuti chung chuan a fiah zawh loh hlauhna te,
manhla deuhva zir tr awm thei trte rilruah a awm bawk si a. Zirlai
\henkhatte hi chu a sei deuh mai thei. Thupui hawngtuin a chipchiara
chhiar vek kher lovin, a tlngpuia sawi hawnga sawi ho tr chhawp
chhuah a nih pawhin a \ha zwk mai thei e.
Ram hmaswnna chungchng hi tnlai khawvl sawrkrte
intlnsiakna ber a ni a, ram hruaitute inzawrhna hmatheh ber a ni
bawk. Mipui vntlng pawhin hmaswn kan tum tlngpui \heuh a.
Mahse, Kristiante tn eng chen nge tih tr? Engtia hmaswn tr nge
kan nih? Hmaswnna chu tuten nge chhawra, tuten nge chhiat phah
tihte hi kohhran mite chuan ngaihven a \l hle a. A dik a dawk thlu
lova sum leh pai dap lama \hahnem ngaih vak mai te, mahni hma
chauh siala mi dangte hmakhua tr dwn loh te, mi duh ang duh ve
tho si, eng mah tih tum lo nih te hi kohhran mite tn chuan a dik lo vek
a. Kumina kan Nilai leh Beihrual thupui zir hmang hian ram hmaswnna
dik zir chhuah tum ila. A ziak a\ang ngawr ngawr hi chuan duhthusm
kan hmu vek lo vang tih erawh hria ila. Kan zavaia Pathian thu kan
zir chian leh ringtu nun kawng dik kan ngaihtuahna a\angin kan zirlai
hi a hlawhtling thei chauh dwn a ni.

REV. DR. C. LALHLIRA


Aizawl Theological College

www.mizoramsynod.org

11
2015 SYNOD KALENDAR
(*Synod Office chawlhni)
J ANUARY

1*
2*
5
2325
26*

Ningani
Zirtwpni
Thawh\anni
Zirt^wpniPathianni
Thawh\anni

Kumthar Ni
Kumthar chawlh
Synod Office Hawn Ni
Bial K|P Inkh^wmpui
Republic Day

68
10
11
12
20*
22
2426
27 Feb - 1 March

Zirt^wpniPathianni
Thawhlehni
Nilaini
Ningani
Zirtwpni
Pathianni
ThawhlehniNingani
ZirtwpniPathianni

Bial Hmeichhe Inkh^wmpui


Synod Mission Board Committee
Synod Hospital Board Committee
Synod Finance Committee
State Day
K|P Day
Synod Executive Committee
Central K|P Rorl Inkhwm

F EBRUARY

M AR C H

68 Zirt^wpniPathianni
15* Pathianni
29 Pathianni

Kohhran Hmeichhe
Inkh^wmpui Lian
Chanchin |ha Thlen Ni
Tmkau Ni

A PRIL

3*
4*
5
6*
2426
28

Zirtwpni
Inrinni
Pathianni
Thawh\anni
Zirt^wpniPathianni
Thawhlehni

Good Friday
Harhna Thlen Ni
Easter Sunday
Easter Monday
Bial Inkh^wmpui
Synod Mission Board Committee

MAY

5
6
7
2021
24
25*
29

Thawhlehni
Nilaini
Ningani
NilainiNingani
Pathianni
Thawh\anni
Zirtwpni

Synod Pastoral Committee


Synod Social Front Committee
PRESCOM Board Committee
Synod Finance Committee
Pentikos Ni
Whit Monday
SLWF Annual Meeting

ThawhlehniNingani
Thawh\anni
Pathianni
Thawhlehni

Synod Executive Committee


YMA Day
Rualbanlote Ni
Remna Ni

JUNE

JULY

24
15*
21
30*

5 Pathianni

Health Sunday & Hospital Sunday


www.mizoramsynod.org

12
A UGUST

15* Inrinni
31* Thawh\anni

SEPTEMBER
3
13
20
27

B EIHRUAL T HLA
Ningani
Pathianni
Pathianni
Pathianni

Independence Day
Ramthar Ni
Synod Finance Committee
NPSS Inkhwmpui
Senior Department Inkhwmpui
Kristian Chh<ngkaw Ni &
Nu leh Pa Ni

O CTOBER

2*
811
15
18
19
20
21
2223
26
27
28
29
30

Zirtwpni
NinganiPathianni
Ningani
Pathianni
Thawh\anni
Thawhlehni
Nilaini
NinganiZirtwpni
Thawh\anni
Thawhlehni
Nilaini
Ningani
Zirt^wpni

Gandhi-a piancham
Presbytery Inkh^wmpui
Pastor Nupui Intawhkhwm
NEICC |awng\ai rual
PPF Board Committee
PRESCOM Board Committee
Sunday School Committee
Synod Mission Board Committee
Synod Theological Education Board
Synod Hospital Board Committee
Synod Pastoral Committee
Education Board Committee
SL&PB Committee

NOVEMBER

1
3
4
1012
1719
27

Pathianni
Thawhlehni
Nilaini
ThawhlehniNingani
ThawhlehniNingani
Zirtwpni

Khawvl Sunday School Ni


Synod Social Front Committee
Synod Music Committee
Synod Executive Committee
Synod Finance Committee
Kohhran Hmeichhe Ni

DECEMBER

2 Nilaini
3 Ningani
4 Zirt^wpni
6
7
8
813
20
2131*
25*
31*

Pathianni
Thawh\anni
Thawhlehni
ThawhlehniPathianni
Pathianni
Thawh\anniNingani
Zirtwpni
Ningani

Synod Executive Committee


Synod Executive Committee
(Budget Session)
Synod Pastoral Committtee
(P/P Interview)
Bible Sunday
Synod Pastoral Committee
Synod Nomination Committee
Synod Inkh^wmpui
MSSU Pathian Thu Exam Ni
Krismas chawlh
Krismas Ni
Kumt^wp Ni
www.mizoramsynod.org

13
KOHHRAN HUN BK LEH NI PAWIMAWH
PROGRAMME
January 1: Ningani
KUM THAR NI 2015
Chawhma inkhwm
Thupui
: Inpumpkna
Chhiar tr
: Rom 12:1-2
Thupui \hen
1. Krista zra nun thar neite tih tr - Pathian hnna inpumpk.
2. Inpumpkna chu tih tak zet a ni tr a ni.
3. Inpumpkna chu nuna lan chhuahtr tr a ni.
Chawhnu inkhwm
Thupui
: Lalpa chakna ringa rawngbwl
Chhiar tr
: Jos 1:9; Kol 1:28-29; 1 Pet 4:10-11
Thupui \hen
1. Lalpan a rawngbwl trin min duh.
2. Lalpan chakna min pk ang zla rawngbwl tr.
3. |hahnemngai taka Lalpa rawngbwlna a thlwn ngai lo.
Zn inkhwm
Thupui
: Eng pawh twk tra inpeih
Chhiar tr
: 1 Kor 3:21-23; Phil 4:11-13; Jak 4:13-15
Thupui \hen
1. Kum tharah hian eng nge kan chungah lo thleng dwn tu mahin
kan hre lwk lo.
2. Engkim kan ta vek a ni.
3. Mi tichaktu avngin eng pawh twk trin chakna ka nei ta a
ni, (lehlin thar) kan ti ve thei ang em?
www.mizoramsynod.org

14
March 15: Pathianni
CHANCHIN |HA THLEN NI
Mizorama Chanchin |ha thlen ni hi January ni 11-ah hman a ni
\hn a, kum 2014 a\ang erawh chuan March ni 15-ah hman a ni ta a
ni. Rev. William Williams chuan March ni 15, 1891 (Pathianni)-ah
Kutbl lui kaia Mizote hnnah Pathian thu a hrilh tih hriat chian a nih
hnuin kum 2012 Synod-ah hemi ni hi Mizorama Chanchin |ha thlen
nia hman rawtna a lt a. Synod Inkhwmpui chuan a remti a (Synod
2012:22). Tichuan, kum 2014 a\angin Mizorama Chanchin |ha Thlen
Ni hi March ni 15-a hman a ni ta a ni.
Chawhnu Inkhwm
Thupui
: Kei heta hi ka awm, mi tr ta che
Chhiar tr
: Is 6:6-10
1. Pathianin a Chanchin |ha hril tr mi a mamawh reng.
2. Chanchin |ha mamawhtu an la tam reng.
3. Kan remchn dn ang anga thawk trin i chhng ang u.
Zn Inkhwm
Thupui
: Tuar huama Chanchin |ha hril
Chhiar tr
: Tirh 20:23,24; 21:13
1. Tuar tra koh kan ni.
2. Chanchin |ha hriltu chuan chn tr a nei.
3. Tuar huamin Chanchin |ha hi kan hril ve thei dwn em?

www.mizoramsynod.org

15
March 29: Pathianni
TMKAU NI
Chawhnu Inkhwm
Thupui
: Chawimawi phu Isua
Chhiar tr
: Lk 19:28-40
1. Lal Isuan Chhandamna hna a thawh laiin khawvlah
chawimawi a hlawh lo.
2. Kan tna a thawh zawng zawng avng hian chawimawi a phu.
3. A rawng bwlin, a duh zwng tia mi dangte \anpuiin, amah
kan chawimawi thei.
Zn inkhwm
Thupui
: Then fai ngai - Kan taksa temple
Chhiar tr
: Mt 21:12-14; 1 Kor 3:16-17
1. Suala piang kan ni a, kan nihna pum pui hi a bawlhhlawh.
2. Kan nun dnin a tibawlhhlawh thei.
3. Pathian Thlarau chnna kan taksa hi vawn thianghlim a ngai.
Isua Krista chuan kan pumin min tithianghlim tawh a; mahse,
kan intibawlhhlawh leh \hn. Min tithianghlimtu tihthianghlimna hi
zahin ngaihlu ila, thianghlim taka nun i zir ang u.
April 2: Ningani
ZN VN INKHWM (MAUNDY THURSDAY)
Thupui
: Mi vnpui rawh u
Chhiar tr
: Mt 26:36-46
1. Lal Isua a chak loh laiin vnpui a ngai; mahse, a zirtrten an
mutthlksan.
2. Sualin Pathian ram a hneh loh nn vnpuituah min swm.
3. Lal Isua ram sualin a hneh tr i vng ang u.
www.mizoramsynod.org

16
April 3 Zirtwpni
GOOD FRIDAY
Chawhma inkhwm
Thupui
: Kan tn kraws-a khenbeh a ni
Chhiar tr : Mt 27:39-44
1. Kan zavaia sual tlan nn Lal Isua a thih ngei a ngai.
2. Vntirhkoh sng tam tak nei mah se Lal Isuan a pun lo.
3. Nang leh kei min chhandamna trin thi khawp hialin a nun
a hln a, keini pawh a tn i nung ve ang u.
Chawhnu inkhwm
Thupui
: Kraws chu damna a ni
Chhiar tr : Lk 23:39-43
1. Kraws thihna chu mihringte taksa leh thlarau damna tr a ni.
2. A ding lama khenbeh chuan ngaihdamna a chang nghl.
3. Tnah pawh kan tn damna a la ni reng
Zn inkhwm
Thupui
: Temple puanzr a thlr
Chhiar tr : Lk 23:44-46
1. Jerusalem Temple-ah chuan daidanna puanzr an zr.
2. Lal Isua thih nia puanzr thlr hian daidanna a tibo.
3. Mi tin tna Chhandamna, mi tin inunauna tr a ni.

www.mizoramsynod.org

17
April 4: Inrinni
HARHNA THLEN NI
Chawhma inkhwm
Thupui
: Harhna dik
Chhiar tr : Sam 85:1-6
1. Harhna dik chu Pathian nna inzawmna nung a ni.
2. Harhna dik chuan Pathian \ih, zah leh a thu wihna a keng.
3. Kan harhna chan hi ngai hlu ila, i chhawm nung zl ang u.
Zn inkhwm
Thupui
: Harhna changtute nun
Chhiar tr : Tirh 2:44-47
1. Inpumkhatna leh inhmangaih tawnna an nei.
2. Pathian biak leh amah pwl an kham thei lo.
3. Mi dangte hnnah huaisen takin Pathian thu an hril.
April 5: Pathianni
EASTER SUNDAY
Chawhma inkhwm
Thupui
: Thihna chelh hlen rual loh Isua
Chhiar tr : Tirh 2:22-24
1. Isua thlna phm hian a thi ngei tih a finfiah.
2. Nunna siamtu leh petu chu thi hlen thei a ni lo.
3. Ringtu zawng zawngte tn thawh hmahruaitu a ni.
www.mizoramsynod.org

18
Chawhnu inkhwm
Thupui
: Kan hnnah awm ta che
Chhiar tr : Lk 24:13-32
1. Lal Isua chu min awmpuitu atn swm theih reng a ni.
2. Lal Isuan amah swmtute a hnar ngai lo.
3. Kan hnna awm trin Lal Isua i swm ve ang u.
Zn inkhwm
Thupui
: Isua thawhleh angin kan tho leh ang
Chhiar tr : Phil 3:21
1. Lal Isua chu taksa neiin a tho leh - Hun leh hmunin a dang thei
lo.
2. Nun thar neiin a tho leh.
3. Keini pawh Isua thawh angin min la kai tho ve dwn.
May 24: Pathianni
PENTIKOS NI
Chawhma inkhwm
Thupui
: Tihuaisentu Thlarau Thianghlim
Chhiar tr : Tirh 2:14,15; 4:18-22
1. Ringtu hmasate kha mi mwl leh mi hnuaihnung t t an ni.
2. Thlarau Thianghlim thlen hnuah an fing a, an huai.
3. Thlarau Thianghlim zrah Isua thuhretu huaisen kan ni ve thei.

www.mizoramsynod.org

19
Chhawhnu inkhwm
Thupui
: Tichaktu Thlarau Thianghlim
Chhiar tr : Ror 14:5,6; Tirh 16:25,26
Thlarau Thianghlim zrah
1. Sual hneh theihna chakna kan nei thei.
2. Thil \ha ti tra chakna kan nei thei.
3. Chanchin |ha hril tra chakna min pe.
Zn inkhwm
Thupui
: Thlamuantu Thlarau Thianghlim
Chhiar tr : Jn 14:27-31; Rom 8:26
1. Thlarau Thianghlim chuan eng lai pawhin min \awng\aisak reng.
2. Thlarau Thianghlim chuan min chnchilh reng a duh.
3. Thlarau Thianghlim changtu chu a thlamuang \hn.
June 21: Pathianni
RUALBANLOTE NI
Chawhnu emaw/Zn emaw inkhwm
Thupui
: Rualbanlote hmangaihtu Isua
Chhiar tr : Jn 9:1-7
Rualbanlo kan tihte hi anmahni nih ang ang chuan danglamna
mak tak nei vek an ni a. Rualbanlo tia kan lam hian anmahni kan en
hniam phah a, tnlai chuan, tih theih danglam bk neite, tih te, mi
bkte, ti tein an lam tawh. Kan in leh Biak In te, inthiarna te hi an
tna lawiln leh hman remchnga siam tr a ni.
1. Rualbanlote hi Pathianin a duh taka a siamte an ni.
2. Lal Isua rawngbwlnaah rualbanlote an pawimawh.
3. Lal Isua hmangaihte chu kan hmangaih ve tr a ni.
www.mizoramsynod.org

20
JuIy 5: Pathianni
HEALTH & HOSPITAL SUNDAY
Chawhnu inkhwm
HEALTH SUNDAY
RUIH THEIH THIL LEH A NGHAWNG |HA LOTE
Chhiar tr: Thuf 23:29-32; 1 Kor 6:10
Ruih theih thil hi chi tam tak a awm a. Ruih nna an hman \hin
damdawi \henkhat hi a hmanna tr dik tak leh hman dn tr dika
hman chuan thil \angkai tak a nih laiin hman lohna tra hman te,
hman tr zt aia tam hman te hian harsatna min siam thei a, nghawng
\ha lo a nei ta \hn a ni.
Z hi damdawi atna hmanna awm ve bawk mah se a tam lo
khawp mai a. Tuten emaw damdawi atna mamawh intia dktawr
lehkha nna han kawl rupna tr natna hi a tam lo hle. Dendrite hi thil
\angkai tak ni mah se mihring taksaa lt tra siam a ni lo hrim hrim.
Heroin (Number four tia sawi lr) hi na chhwkna atna siam chhuah
deuh ni mah se a \hatna aia a \hat lohna a tam zwk avngin damdawi
atna hman phal a ni lo zui nghl a. Ganja hi damdawi atna \angkaina
nei lo a ni bawk. Damdawi atna \angkaina nei hauh lo han ruihpui
vak vak mai chuan nghawng \ha lo a ngah \hn hle a ni.
Ruih theih thilte hi a ngawl vei theih vek an ni. Ngawl veina hian
rilru leh taksa bkah chhngkaw nun leh khawtlngah nghawng \ha
lo a ngah hle. Ruih theih thil langsr zualin a hmangtu taksaa nghawng
\ha lo a neihte han sawi diat diat ila
1. Opioids (aw-pai-awids): Ruihhlo hman lr berte znga mi leh a
tawh khirh ber pakhat chu Opioids an tih znga mi Heroin (No.4) te,
Proxyvon leh Parvon te, Codeine telna khuh damdawi te hi a ni a.
Hng damdawi chi hrang hrang hi ei leh in emaw, zk emaw, inchiu
nn emaw, a khu hp (chase) emawa hman theih an ni. Hng damdawi
hian mi a tizawi a, mut a tichhuak a. Luak a tichhuak a, thwk a timuang
www.mizoramsynod.org

21
a, lungphu leh BP a tidanglam a, mit naut a tizm a. Cht a timuang a,
\awng a tisak a, ngaihtuahna a tifm lo va, k te a tikhal \hn.
He damdawi hi penicillin (pe-ni-si-lin) hua kan tih ang hian a
huat theih a, anaphylactic shock (a-na-fi-lak-tik shawk) thlenin
chuap a vng thut a, thwk a buai a, lungphu a buai a, a thih mai
theih. Damdawi hman pawlh dik loh avng leh a damdawia thil dang
\ha lo chawhpawlh avngin thluak leh hriatna thazm a chhe thei a,
taksa khr dur dur te, kal harsatna te, kaih te, nikhaw hriat loh te,
thihna te a thleng thei.
Taksain a zawh twk aia sng tih chuan thwk a muang tial tial
a, nikhaw hre lovin an awm a, taksa a vawt a, mit naut a zm a, BP
a hniam a, lungphu a muang a, enkawl vat a nih loh chuan thaw thei
lovin a thih nghl theih. Inchiuna hmanraw thianghlim lo leh tui
thianghlim lo hman avngin vng te, pn te a siam a. Inchiuna hmanrua
inhman pawlh te, a damdawi siamna thlng leh tui inhawlh pawlhin
natna hrik hlauhawm tak tak (Hepatitis, HIV) an kai phah a. Chu
chuan nun pum pui a nghawng buai a, a twpah chuan thin ro leh
cancer te, AIDS tein an thi \hn.
Proxyvon leh Parvon te hi ei tra siam a ni a. Inchiu nn mi
\henkhatin an hmang a. Chu chuan thisen zm a tichhe nasa bk. Kut
leh ke lianpui, vng el ul, hnai la vak vak \hn, pn dam thei lo leh kut
ke tan ngaite hi Proxyvon inchiu \hnah a tam bk.
Hng damdawi hmang \hang tawhin a tih loh thut chuan nghei
thut nghawng (withdrawal syndrome) hrehawm tak an nei \hn. An
thlan a tla a, mittui a tla a, hnap a tawlh a, an ham vak vak \hn. Luak
a chhuak a, kua te a \ha lo \hn a. Taksa a na m m a, thlng a z a,
vwt an ti a, vun a bawl tiar a, mutthilh a har \hn. Lungphu a rang a,
BP a sng a, mit naut a lo zau \hn. A hrehawm m avngin thi mai
dwnin an inhria a; mi hrisl pngngai, natna dang eng mah nei lo
chuan an thihpui ngai meuh lo thung.
2. Z: Z hi a fir dn azirin a thliar hran theih naa, a nghawng \ha
lo erawh a inang vek thung. Z hian lu chhp a\anga ke lr thlengin
taksaah ngawng \ha lo a nei vek a ni mai.
www.mizoramsynod.org

22
Thluak timr (cell) a tichhia a, hriat reng theihna a tichhia a,
rilru kim lohna te, tna te leh kaihte a thlen a. Chaw dwt leh pumpuiah
lwng leh pn a siam a, pum n, luak chhuak leh thia luak thlengin a
thlen a, k a\anga pumpui inkr khawi laiah pawh cancer a thlen
thei. Thinah thau a chhk khwl a, thin a lian a, a vng a, a hnathawh
a buai a, mtliam nasa tak leh pum puar a thlen a, a twpah chuan thin
swng leh thin ro a thlen \hn. Chuap a tichak lo va, wm n chi
hrang hrang Pneumonia te, TB te a kai chhuak thei a, chu chuan
chuapa tui tlingte a siam leh zl a. Thwk a tibuai vak thei bawk.
Lung tihrwl a tichak lo va, lung n a thlen a. BP a tibuai a, lunga
thisen kal a tibuai a. Heart Attack a thlen thei.
Hriatna thazm a khawih chhia a. Kut ke mu churh churh te,
chawmawlh te, kut ke hmwr n te a siam a, kal \hat theih lohna a
thlen fo. Mipat hmeichhiatna hman thuah harsatna a thlen a. Mipa
chi a titlm a, tsa chkna a tinp a, mipat theih lohna a thlen thei.
Mipa hnut te a tium a, hmul a titla kawlh thei bawk. Hmeichhiaah
chuan chi a tibo va, thi a tihul hma. Nau pai theih lohna a thlen thei.
Tihrwl a tichhia a, chak lohna a thlen a. Rilru kim lohna te, hriat
rengna \ha lo te, mit chhiatna te leh vun natna a thlen thei. Taksa
bung hrang hrangah cancer a titam. Thisen zm a tihlen avngin hnr
\awk hler hlur te, wm bwrah sen \iak \uak te a siam. Kawchhng
lam thisen zm a tipan a, a puar a, a puak keh a, kawchhng thi pt
(internal bleeding) avngin thihna a thleng tam hle.
Nu naute pai lai a khawih chhe thei. Nu naupai laia zu in vak
chuan naute pian fel lo leh piangsual an hring duh. An piansual m loh
pawhin an \han a \ha lo va, rilru kim lohna an nei duh. Lung pawp a
tam bk a, kutchuk an nei a, tila rl tla (hernia) leh zun kawng fel lo
an nei duh bk.
Z hi nghei thut chuan rilru leh taksaah harsatna an nei \hn. Lu
a n a, luak a chhuak a, an luak bawrh bawrh a, pum a na thei. BP a
sng a, kut a khr a, an thlan a tla bawrh bawrh \hn. An muhl thei lo
va, an lum pup pup a, ngaihtuahna a fm lo va, an hlauthwng a.
www.mizoramsynod.org

23
Ramhuai an hmu a, \awng ri mak pui pui an hria a, an buai viau thei
\hn. A \hen chu an kaih (chiri) \hn.
3. Dendrite, petrol leh hnra hp chu dangte: Dendrite (dendrait) leh a tlukpui ho hi miin an hnim chuan an luak a tichhuak a,
\awng a buai a, kal a harsa a, a rei deuh chuan an ngui br \hn.
Taksa khr der der te, taksa chauva zawi vek te a thlen thei.
Ngaihtuahna dik lo an nei fo va, dawithiama inhriatna te, hlauhna te,
thil hmuh sual leh hriat sual te a awm thei. Chhia leh \ha hriatna a
buai a, an a, bawraw deuhin an khawsa fo. Nikhaw hriat lohna
thlengin a awm thei.
Hnim rei chuan hlauhawm tak a ni. Thluak a tiswng a, hriatna
a tichhia a, lu n te, kaih te, rilru kim lohna te, tna te a thlen thei.
Hriat rengna a \ha lo va, thin te a chhe tk a, ngaihtuah a tawi tuk
\hn. Pum n a siam a, thia luak te pawh a thlen fo. Lung a khawih
chhe thei bawk. Thin (liver) leh kal (kidney) a tichhe vek thei a, a
dam leh thei tawh lo. Hriatna thazm leh tihrwl a tichhe thei bawk.
A twp chu thihna bawk a ni.
4. Cannabis/ganja: Ganja tia kan hriat lr mai hi hnim chi khat,
Cannabis Sativa an tih mai a\anga siam a ni a. He thlai a\ang hian
ruih theih chi, Ganja (Marijuana tia sawi a ni \hin bawk, a hnah leh a
pr ro bk sawina a ni) te, Hashish/Charas (A hnai a\anga siam, zk
emaw, chawa chhum tela an ei \hin) te, Harshish oil (Fr taka swr
chhuah, zk emaw, chawa chhum tela an ei \hin) te, Bhang (A kng
leh a hnah ro a ni a, thingpui/bawnghnute nn an siam pawlh a, an in
\hin) te hi an siam \hn.
Miin hng Ganja lam chi hi a ruih chuan mumang ang ruaiin an
awm \hn a. Thil dawnsawnna a chak a, ri te, ng te, rawng te, rim te
an chiang bk a, thil tui tihna te a zual a, chaw an ei nghek nghek \hn.
Rilru a tidanglam a, nuih leh \ah vak te an chng a, ngaihtuahna te,
hriat rengna te a buai \hn. Hun kal dnte a danglamin an hria a. Mit
a sen rm a, luak a chhuak a, thlaphnna leh hlauhnate a awm thei.
Ganja hian thluak a tiswng a, chu chuan harsatna hrang hrang
a thlen. Ganja avnga rilru buai an tam hle. Tihrwl a tichhia a, an
www.mizoramsynod.org

24
chak lo m m \hn. wm n chi hrang hrang Bronchitis, Asthma
te a siam a, chuap leh thwkna kawng cancer a thlen hnem bawk.
Mipa chi (sperm) a titlm a, mipatna a tichak lo bawk a, hmeichhe thi
neih a tibuai bawk. A tirei tawhte chu an zawi nguai a, an thatchhe
m m a, thathona nei miah lovin an awm \hn.
5. Benzodiazepines (Ben-zaw-dai-ze-pains): Rilru lam damdawi
Diazepam (dai-ze-pam) te, Nitrazepam (Nai an tih mai) te,
Alprazolam te hi hman sual lr pwl tak, a ngaih na m m an ni a.
Rilru hah chhwk nn te, mut nn te, chawlh hahdam nn tea hman
\hin a ni. Chutiang chu an nih avngin a hmang \hnte hian mi a
tihuai an ti \hn. Rilru leh taksa a tihahdam a, nun hi a muang churh
a, zahna a tibo va, tih hnem phei chuan \awng an sehchilh a, an
deuh ruai a, ngaihtuah a tlm m m \hn (Hetiang hi ngawlveiho
chuan an bwng an ti a, bwng ang maia mwl tihna ni maw?).
Thluak hnathawh nem hniamtu a ni a, a dose sngah phei chuan
thwk a tibuai a, a thihpui ve theih. Ruih theih thil dang nna hman
pawlh phei chuan mut hlumpui mai theih a ni. Nghei thut nghawng
(withdrawal syndrome) pawh na tak leh hrehawm tak a ni bawk.
Zu nghei thut nghawng nn a inang khawp mai.
6. Pepe: Tn hmaa sawi ngai lo, sawi tel ngai a awm thar ta zl a.
Tnlai tleirawl zngah Pepe tih hming hi a lr thar hle. He damdawi
hi Trihexyphenydyl a ni a. Thluak lam damdawi, khr hleuh hleuh
ho enkawlna a ni a. Tin, rilru buai damdawi side effect ken tel \hin,
khr leh khawng vl enkawlna tr a ni. A ruih ve theih deuh tlat mai
a. A ngawl vei pawh a hlauhawm hle. He damdawi hian luak chhuak
te, mitvai te, pum nuam lo te, zmna te, thinchhiatna te, ek khal te, lu
na te, ka ro huam huam te leh lungphu ranga su dup dupte a thlen thei
a. He damdawi rui \henkhat chu an hriatna a buai a, an bual a, an
bula tu mah awm lote an hmu a, betu awm miah si lovin betu an nei
lawi a. Anmahniin an \awng a, an phun a, an nui a. Tu mah awm si
lovin \hian kawm an nei \hn.
He damdawi hi chhl chakna a ni lo va, ngona damdawi a ni lo
va, chrna damdawi pawh a ni hek lo. Rilru buai leh taksa khr ho
damdawi a ni ringawt.
www.mizoramsynod.org

25
7. Cyclopam, decolic, cataspa, etc.: Pum na damdawi
Dicyclomine (Di-sai-klaw-min) telna, Cyclopam, Decolic etc. te hi
ruih chng an awm bawk. He damdawi hi rl te, zun kawng leh chhl
inpawt n (spasm) damdawi atna hman \hin a ni a. Ruih chia ngaih
pawh a ni lm lo va; mahse, ruih duh hrim hrim \halaite hian ngona,
chrna, chhl chakna tih vl chhuanlamin an lo rui ve zl bawk.
He damdawi hian k a tiro va, chil lem a tiharsa thei. Mitmu a
tilian a, ng en a tiharsa a, mit chhng BP a tisng thei a, mit \ha lo
tn phei chuan ei fmkhur hle tr a ni. Taksa lum phut phut te, vun ro
te, thak te a siam thei. Lungphu a timuang a, a tirang leh thut a,
lungphu su dup dup leh intlir zawih zawihte a thlen thei bawk. Zun a
tiharsa thei a, k khal te a thlen thei bawk. |henkhatah chuan khawsik
leh rilru buai te a thlen thei. Ei tam viau phei chuan tna a thlen a,
hmuh sual leh hriat sual bkah ngaih dn dik lo pui puite pawh a
neihtr thei a ni. Pum na chhwkna a nih avngin na chhwkna pakhat,
Paracetamol nna chawhpawlh a ni a. Paracetamol hi damdawi
\ha tak ni mah se tam tak ei chuan thin (liver) a tichhe thei.
8. Respira D: Khuh damdawi \ha tak, Codeine (kaw-dein) tel
lm lo, thluak a\anga kan khuh control theitu tr Dextromethorphan
(Dek-saw-me-thawr-fan) awmna Respira D hi a lr thar hle. Khuh
damdawi atna a dose pngngai hi a hlauhawm loh laiin tam tak in
chuan thluak hnathawh a timuang a, thwk harsa leh lungphu thlengin
a timuang a. Z leh ruih theih thil dang nna tihpawlhin a hlauhawm
zual. Hng thluak lama thawk theiho ruihhlote hi an inpawlh tam
chuan an \ang khwm a, a mala thluak hnathawh tichwl pha lo \heuh
tr pawh ni hlawm se, a inpawlh khwm khn an thawk chak a, a
hlauhawm m m a ni.
|halai mu hlum an sawi zngah he damdawi tih avng nia rin an
tam hle. He damdawi leh zwlaidi emaw, z leh ruihhlo dang ti pawlh,
znga kaihthawh theih loh, damdawi in thlenpuia chhan chhuah an awm
fo dnah hian a mu hlum tate pawh hi hetiang vng hi a nih a rinawm.

www.mizoramsynod.org

26
Ruih theih thil nghawng \henkhatte
Miin ruih theih thil ngawl a vei tawh chuan a nungchang pum
pui hi ruih theih thilah hian a vir kual a ni ber mai. Ruih tr zawn a
ngai reng a, hna dang thawk hman lovin ruih theih thil neih dn tr
dapin an hmanhlel nilng a ni mai. Nun a \angkai hman hlawl lo. An
taksa an enkawl uluk thei lo va, an \awp tial tial \hn. A tra ruih nuam
tiho pawh hian an tih rei chuan nuam tihna pawh an nei tawh lo va,
pngngai nna ti mai an ni tawh zwk. Mahni inthiam lohna te,
inngaihnpna te an nei a, \anpui ngai anga lan erawh an duh lo. A
twpah chuan an zawiin an chau va, hnuchhawnsan leh mal ngawih
ngawihin an inhria a, an khawhar m m \hn. Mi dang nna inlaichnna
a nghawng buai a. |hian an thlk a, an kawm duh zwng a dang a,
rui ve \hn hlr an kawp a. Dwt sawi leh rk rk an pawisa lo va,
chhngte lakah an inkiltawih a, mahniin an tla hrang tam a; zirna te,
hna te an bnsan thuai \hn.
Chhngkaw nunin a buai phah m m a, chhngkaw inlungrual
lohna a thlen a, an in chhnga ngawlvei awm ve tk mai chhan chu
an dap kual a, an inpuh tawn a, an indem kual a, chhngkaw \anrual
\l ber hunah chuan \ang leh \ang awmin an inep a, chhngkaw nun
chu a buai nuai a, an mualpho phah hial \hn.
Ruih theih thil avngin kan \hlalai tam tak an thi tawh. |halai
hnathawk rual, chhngkua, khawtlng leh ram tna \angkai m m
tr thi tate avnga ramin kan chn nasatzia hi chhuidawn thiam tn
chuan rapthlk tak a ni. Excise te, Police ten hna dang thawk hman
mang lovin ruih theih thil leh a behbwm sualna buaipuiin an hmanhlel
a. Ngawl vei enkawlna hmun hrang hrang din a ni a, natna chi hrang
hrang a pung a, chng buaipui nna chhngkua, khawtlng leh
sawrkrin tha leh zung leh sum leh pai kan sn ral hi tam tham tak a
ni. Ruih theih thil eng chi mai pawh hian mihring nun a khawih buai
nasa m m vek a. Kan ram leh hnam tlkranna bul a ni. Thlarau lam
nun a chak thei tawh bawk si lo. Ruih theih thil hi zawng, taksa, rilru
leh thlarau boralna kawng a ni e.

www.mizoramsynod.org

27
Zn Inkhwm
HOSPITAL SUNDAY
Thupui

: Hng ka unau t berte chunga ti chu ka


chunga ti in ni
Chhiar tr : Mk 1:32-34
1. Mi chhumchhia leh chanhaite lamah Isua a \ang.
2. Dam leh hrisl a hlu a, hrisl loh leh dam loh hian ngaihsaktu kan
mamawh
3. |anpui ngaite kan \anpui hian a hringhrnin Lal Isua kan thawhpui
a ni.
Note: Synod Hospital-in Hospital chanchin tlngpui, chhiar chhuah
tr an rawn buatsaih ang.
(Thawhlwm hi Bial Treasurer kal tlanga Synod-a lt tr a
ni).
August 31: Thawh\anni
RAMTHAR NI
Chawhma inkhwm
Thupui
: Hla taka awm tihnaitu nih
Chhiar tr : Eph 2:11-13
1. Judate chuan anmahni chauhvin Pathian tak an be thei niin an
ngai.
2. Lal Isua thihna leh thawhlehna chuan mi tin a huap.
3. Lal Isua chhandamna hnathawh avngin mi zawng zawng unau
kan ni ta. Pathian hnaih theihna kan nei vek tawh.
www.mizoramsynod.org

28
September 27: Pathianni
KRISTIAN CHHNGKAW NI & NU LEH PATE NI
Chawhnu Inkhwm - NU LEH PA NI
Thupui
: Nu leh pate chawimawi
Chhiar tr : Ex 20:12; Eph 6:1-3
1. Nu leh pate chawimawi chu an thu wih a ni.
2. Nu leh pate hi duat leh ngaihsak tr an ni.
3. Nu leh pa chawimawi chuan mahni an inchawimawi.
Zn Inkhwm - KRISTIAN CHHNGKAW NI
Thupui
: Nu leh pate mawhphurhna - Fate Lal Isua
hnna hruai
Chhiar tr : Sam 127:1-3; Mt 15:12-14
1. Fate Lal Isua hnna hruai trin mit vr neih a \l.
2. Fate tna hun pk tam a pawimawh.
3. Fate hi kan ro hlu berte an ni.
October 25: Pathianni
NEICC |AWNG|AI RUAL N
NEICC (North East India Christian Council) \awng\ai rual ni atn
hian NEICC Office, Shillong a\angin thuchah leh \awng\ai thupui tr
te siamin an rawn thawn \hn a. Amahaerawhchu, hmuh hman loh
palh awm thei a nih avngin thupui tr lan hi hman theih tra buatsaih
a ni. Hemi nia thilpk lk khwmte chu NEICC pual a ni a, Bial
Treasurer kal tlanga Synod Office-a theh luh tr a ni.
Zn inkhwm
Thupui
: Inpumkhatna
Chhiar tr : Jn 17:20-23
1. Mi dang nna inpumkhat theihna Kristaa siam a ni.
2. Inhuatna leh awm hranna hi hmlma hmanraw remchng a ni.
3. Hnam khat, tual khata awmte chu kan impumkhat tr a ni.
www.mizoramsynod.org

29
November 1: Pathianni
KHAWVL SUNDAY SCHOOL NI
Khawvl Sunday School Ni hi America ram Philadelphia khuaa
Tabernacle Presbyterian Kohhran Upa Dr. Bailey-a rawt chhuah a
ni a, kum 1910 May 22 a\ang khn hman \an a ni. Mizoramah chuan
kum 1944 September 17 a\ang khn kan hmang \an ve a, kum
2000 a\angin Puitling leh Naupang lam a hranga hman \an a ni. Kum
dang ang bawkin thupui zir tr chu MSSU lamin an buatsaih ang.
Note: Khawvl Sunday School Ni pual thawhlwm hi Bial Treasurer hnnah Form C hmangin pk luh tr a ni (Synod Sum
vawn Dn 2011, Bung 2:5 (5), p.11).
December 6: Pathianni
BIBLE SUNDAY
Bible Sunday thupui hi pahnih siam a ni leh a. Hei hi hun hnih
hmang duhte tna remchnna siam a ni e. Hun khat hmang \hinte
chuan thupui duh zwk zwk thlan mai tr a ni ang. Tin, hemi nia
thuchah chhiar chhuah tr, Bangalore Hqrs. a\anga lo kal chu a
hranpain Bible Society Office a\angin an rawn thawn ang. Bible
Sunday-a thawhlwm lk khwmte hi Bible Society pual tr a ni a,
Local Committee hnenah emaw Branch Treasurer hnnah emaw
Auxiliary Office, Bible House, Aizwlah emaw theh luh tr a ni e.
Thupui 1-na : Pathian thu hi malswmna thlentu a ni
Chhiar tr
: Sam 1:1-3
1. Pathian thu chu - malswmna zawng zawng neitu thu a nih avngin
(Jak 1:17)
2. Pathian thu hian ngaihhlut tr dik (value system dik) min hrilh
avngin (Phil 3:7-8; 1 Jn 2:15-17).
3. Malswmna dawng tr chuan rinna leh thu wihna neih a \l
(Heb 11:6).

www.mizoramsynod.org

30
Thupui 2-na : Pathian thu - Puan chhuah a \lna
1. Pathian thu hi Pathian inpuanna (core revelation) a nih avngin
(Heb 1:1-2; Jn 5:24).
2. Pathian thu hmang chauhvin khawvlin chhandamtu hriat theih a
nih avngin (Rom 1:16; 10:14-15; Tirh 4:12).
3. Pathian thu hi puan chhuah atna kawltr kan nih avngin (Tirh
4:19; 8:4; 1 Kor 9:16).
December 24: Ningani
KRISMAS UR LWK ZN
Thupui
: Bethlehem khaw thlengin i kal ang u
Chhiar tr : Lk 2:8-20
1. Lal Isua hre chiang trin a pian chhan hriat a ngai.
2. Bethlehem chu khaw te tak t, lei leh vn Lal pianna hmun a ni.
3. Lal Isua tlwm taka a piang angin inngaitlwm ve ila, kan nunah
Lal Isua a lo piang ve ang.
December 25: Zirtwpni
KRISMAS NI
Chawhma inkhwm
Thupui
: Engtin nge nausn Isua chibai kan bk ve ang?
Chhiar tr : Mt 2:9-12
1. Krismas hi Lal Isua mihrinna tifiahtu a ni.
2. Mi fingte chuan Lal a nihna pawmin chibai an bk.
3. Kan theihna zawng zawngte nn chibai i buk ve ang u.

www.mizoramsynod.org

31
Chawhnu inkhwm
Thupui
: Nausn tln bopui ngaia siamtu Heroda!
Chhiar tr : Mt 2:3,4,7,8,13-15
1. Herodan Lal thar lo piang chu a tsk.
2. Lal Isua kan nuna lal kan phal loh chuan Heroda anga tihhlum
duhtu kan ni
3. Lal Isua hi kan nuna thunei trin Lal atn i thlang ang u.
Zn inkhwm
Thupui
: Temple-ah nausn Isua
Chhiar tr : Lk 2:22-35
1. Isua nu leh paten Pathian Biak In an ngaina.
2. Temple-ah Pathian zwlneiten mal an lo swm.
3. Biak In hi kan tu leh fate nun bul \anna atn i hmang ang u.
December 26: Inrinni
KRISMAS RUAI NI
Chawhma inkhwm
Thupui
: Krismas hlawhtling
Chhiar tr : Lk 2:15-20
1. Mahni hlimna zawngtuten Krismas an hmang tui ngai lo.
2. Pathian fak leh chawimawi hi Krismas-in a tum a ni.
3. Krismas awmtrtu Isua Krista i chawimawi ang u.
Zn Inkhwm
Thupui
: Jentail-te tingtu
Chhiar tr : Lk 2:25-32
1. Judaten Jentail-te an endawng \hn.
2. Thima awm Jentail-te chu tihn an ni ta.
3. Tingtu chanchin puan darh tr a ni.
www.mizoramsynod.org

32
December 31: Ningani
KUM HLUI THLAH ZN
Kum hlui thlah zn hi Tualchhng Kohhranin mahni
remchn
dn anga hman a ni ber a. Kohhran report leh kal tate (kumin chhnga
thite) snna leh thuchah tawi neih a ni t1ngpui \hn.
January 1: Zirtwpni
KUM THAR N - 2016
Chawhma inkhwm
Thupui
: Kum Tharah - Nun Thara Nun
Chhiar tr : Rom 6:4
1. Sual kawnga thi tawh, felnaa nung tr ringtute kan ni.
2. Thil chn \ha lo - zk leh hmuam, zu in leh ruih theih thil dangte
bnsan hun a ni
3. Kum thar thutiam siamin nun tharin bul i \an ang u
Zn Inkhwm
Thupui
: Kum Tharah - Thlarau dn thara rawngbwl
Chhiar tr : Rom 7:6 (Lehlin thar)
1. Thlarau Thianghlim kaihhruaina ngaihchn a pawimawh.
2. Chn te, tlwm te, mite diriam te huama rawngbwl a \l.
3. Dn tihluihna avnga thawk ni lovin, hmangaihnaa tirh luih
rawngbwltu kan ni.

www.mizoramsynod.org

33
2015 NILAI LEH BEIHRUAL ZIRLAI
January 7
RAM HMASWNNA AWMZIA LEH
HMASWN DN |HA
Chhiar tr: Gen 1:26-31; Mt 7:24-27
Ram hmaswnna tih hian ei leh bra intodelhna te, mihring
khawsak awlsam leh changknna te, in leh lo leh silh leh fna intodelh
te, hrislna leh khawtlng siam \hat te, lehkha thiamna kawnga \han
zl te, thil siam dangte vawn him te a kwk wm e. |awngkam
danga sawiin ram hmaswnna chu retheihna leh tna leh mwlna m
bo va, ei tr leh in tr, silh leh fn te kan mamawh twk \heuhva neih
te hi a ni a tih theih ang. Sawrkr laipuiin ram hmaswntr a tum dn
chu sum leh pai deh chhuah tam te, a hmanna lam siam fel te, kan ei
ral leh kan hman ral inbk twktr tum zl te a ni. Hmaswnna chu a
\ha zwnga \hanna a ni.
Khawvl ram tinin ram hmaswnna hi an vei ber a ni a; keini
India rama state tinte pawh hian ram hmaswnna hi kan tum ber niin
kan ram hruaituten min hrilh \hn. Political party zawng zawngin a
\ha zwnga ram tihdanglama, mihring khawsak tihchangkn chu an
tum niin an sawi \heuh. Tn hma ngaihtuahin tn dinhmunah chuan
ramin hma a swn hle niin a ngaih theih. Amaherawhchu, rethei tak
tak, ni tin ei khawp pawh nei mang lo leh chnna tr in nei lo leh in
chhe tak taka chng mai mai an la tam m avng hian ram hmaswn
tr hian hmabk kan la ngah hle a ni.
Ram hmaswnna thlen trin kawng hrang hranga \an lk zl a ni
a. United Nations-in kum sngbi thar atna hmaswnna tr (The

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

34

United Nations Millennium Development Goals) a tih chu pariat


lai a siam a. Chngte chu
1. Retheihna leh nasa taka \mna tihbo
2. Mi tin tn zirna bul\hut siamsak
3. Mipa leh hmeichhiate intluktlnna siam leh hmeichhiate
tihchak
4. Naupan laia thi tihtlm
5. Nute hrislna tihphuisui
6. HIV/AIDS, sikserh leh natna dangte do
7. Kan chhehvl boruak vnhim
8. Hmaswnna tra khawvl mi tin thawh hona tihchak.
Hngte hi hmaswnna tra hma lknaah uar tr a nih laiin a tak
takah chuan duh thu a la sm lo hle mai. Hmun tam takah chuan
hmaswnna tra hma lkna chuan mi tam tak a tibuaiin, an chnna
khua leh in leh lo chhuahsana hmun khawro leh khawsak harsat
zwkna hmun pan ngaite a siam tam hle. Chht dn pakhatah chuan
tna India mipui nuaih 600 vl hian India ram hmaswnna tra hma
lkna hi an chhiat phah an ti. Khaw 92,000 (sngkua snghnih) vla
miten an awmna an rauhsan a, lo neitu mi 2,00,000 (nuai hnih) vlin
kum tin mahni an intihhlum phah a, district 120 vla miten hmaswnna
tra ruahmanna tharum hmanga dodl an thlang a. Ram hmaswnna
tr thil siamna hmun hawn thar avngin lo nei mi te, sangha mantute
leh inhlawhna zawnga vk vl \hnten an hna an hloh phah a. Lo
neitu, chaw ei tr thawk chhuaktute lah chu thiam nei lo (unskilled
labour) tih an ni lawi a.
Hetiang thil han hriat hi chuan hmaswnna kan tih hian zawhna
tam tak kan inzawh hmasak a ngai ta a ni; chng zngah chuan
1. Ram hmaswnna chu tu tna \angkai nge? Kan zavaia chhawr
tr nge mi dinhmun nghet sate tn chauh?
2. Ram hmaswnna tra ruahmanna chuan tute nge a nghawng?
www.mizoramsynod.org
A \ha zwngin nge a nghawng a chhe zwngin?

NILAI THUPUI

35

3. Ram hmaswnna tra hma lkna chuan mihring nun pum


pui a huam em? Mihring mamawh bulpui chaw leh silh leh
fn, chnna in te a huap em? Nge, therhlo leh tlereuh lam
tihpunna chauh?
Hmaswnna chuan mihring khawsak harsa lutuk a\anga nuam
zwk leh awlsam zwka siam a tum a, nakin hnu atn pawha khwl
khwm khawp neih dn kawng zawn te, dinhmun chhe tak a\anga
mite chawi kn leh mi danga innghat lo tra siam te a tum a. Mi
zawng zawng huap hmaswnna leh changknna tr ruahmanna hi
hmaswnna \hain a tum tr chu a ni. Mi tin tn, mi tin huap, mi tin
telna zwnga hmaswnna hi ruahman ni thei se chuan tn ang mai hi
chu kan ni reng lo vang.
Hngte ngaihtuah zl chung hian kumin Nilai zna kan thupuite
hi kan zir zl dwn nia.
Sawi ho tr
1. Ram hmaswnna kan tih hian engte nge a kawh ang? Eng
kawngahte nge hmaswn kan ngaih zual le?
2. Hmaswnna \ha leh chhia a awm thei ang em?

www.mizoramsynod.org

36
January 14
RAM HMASWNNA DIK TWK LOTE
Chhiar tr: Sam 127:1-2; Lk 12:13-21
India ram pum pui hmaswnna trin kum nga bi zl atna
ruahmanna (Five Year Plan) sawrkr laipuiin a siam a, tnah hian
kum nga bi swm leh pahnihna (Twelfth Five Year Plan) kan hmang
mk a. Nasa takin India ramin hma a swn a. Khawvl mi hausa
tawntaw (millionaire) thlan chhuah zngah India mi \hahnem tham
tak an tel ve reng a. Chuti chung chuan India ram hi mi rethei tamna
ram zngah a la tel reng mai. Ram hmaswnna chuan a thlen tr ang
a thleng lo a ni ang em? Ram hmaswnna kan tih hi a dik lo tihna em
ni? Ram hmaswnna tra ruahmanna a dik lo thei a; hma chu lo
swn ta tehrng pawh ni ila eng atn nge? Eng nge kan thlenpui ang?
Eng angin nge mi mal, chhngkua leh ram, kan sakhuana thlengin a
nghawng ang? tihte kan chht a ngai hle mai. Ram hmaswnna dik
twk loh theih dnte chu
1. Ram hmaswnna dik lo chu a chhawrtu an tlm: India ram
hmaswnna tra hma lkna hi hmuh hmaih chi rual chu a ni lo. Hming
chi hrang hrang vuaha khawpui leh thingtlng hmaswnna tra
ruahmanna hi a tam tham hle a. Chumi zrah chuan ram pawhin hma
a swn khawp mai. Mahse, chu hmaswnna chuan a mamawh tak
takte aiin a mamawh vak lo zwkte a thleng tel ve \hn hi a pawi a ni.
Kum 60 lai mahnia ro inrla kan awm tawh hnu pawh hian rethei tak
tak, chhuan chham, kutdawh leh vkvai hi India ram khawpui daifm
leh thingtlngah an la tam hle mai. Mipuite hmaswnna tra sum
dahte pawh hi zaa 40% m pawhin a tum a thleng lo an ti \hn (zaa
20 chauh mipui chan ti pawh an awm).
Mizoram pawh Union Territory kan nih a\anga state kan nih leh
zl hnu pawh kum a liam leh viau tawh a, kan state pachhiat phu
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

37

lohin sum pawh sawrkr laipuiin min vr a. Mahse, kan khawsak a


la inrual lo hle mai. In \ha pui pui te, lrthei nalh, man to leh thar \ha
\ha te, incheina man to tak tak te pawh a nei zo chuan khawvl
hmun danga mite tluk tho an nei. Mahse, hetih lai hian mihring tam
zwk chuan in \ha an la nei lo va, hnathawh tr mumal nei lo tam tak
an awm a, mihring mamawh bulpui chaw, tui, silhfn leh ng \ha la
nei lo tam tak (a khua khuain) an la awm si. Hmaswnna kai rual lo
hi hmaswnna dik a ni thei lo.
2. Hmaswnna dik lo chuan a chhawr trte mamawh a phuhru
lo: Hmaswnna tra ruahmanna chu a chhawr trte tn a \angkaiin
a hman theih tr a ni; mahse, chutiang chu a ni lo fo. India ram hmun
hrang hranga mi retheite (thingtlng leh khawpui daifma awm) chawi
kn tuma ruahmanna a awm reng a; mahse, tam tak chu a
hlawhchham. A chhan chu a chhawr trte khawsak phung nna inrem
an zawn loh vng a ni. Concrete in chhwng an sa a, chutah chuan
khawlaia puan ina khawsa, an bul hnai leh remchng apianga
eizawnna kawng dapte khawsaktr an tum a. Eizawnna bul \an nn
ran vulh tr te an pe a, in chhwnga chng chunga tuala ran vulh
enkawl chu a awlai lo. Chu ai chuan khawlai remchnga mahni thiam
ang anga eizawn kha an duh zwk \hn.
3. Hmaswnna dik lo chuan Pathian min hawisantr thei:
Kristianna hi Retheite sakhua an lo tihelsn \hin hi a dik thui khawp
mai. Hausak hnuah hian Pathian mamawh nia inhriatna a reh tial tial
thei! Hausak hrim hrim hi thil sual ni lo mah se, nawmsakna leh
khawsak changknna hian Pathian lam min theihnghilhtr loh vk
pawhin min ngaihthahtr thei tih hi chu hriat a \ha. Hmaswnnain a
tum pawimawh tak, ei leh bra intodelh te hi thil \l tak a ni rng a.
Mahse, chu chuan mahni chauh inhria a, mi dang ngaihsak lova
nawmsip bwlna kawnga min hruai palh a hlauhawm thei a ni.
Lal Isuan mi a tih chu a buh leh bl lo hlwka, nawmsip
bwla chwl der der tra insuangtuaha kha a ni. Chutiang mi chu
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

38

tnlai hian kan awm \euh tawh mai lo maw? In leh lo kan neih \hat
te, khawsak lo awlsama lrthei hmanga kan tln zung zung theite
hian Pathian min theihnghilhtr a ni lo maw? Inbiak pawhna khwl lo
changkng leh awlsam tate avng hian kan hun tam zwk mahniin
kan hmang tam tial tial. TV-a film leh inkhl lo chhuak en duh avng
tein kan inkhwm lo ta fo a ni lwm ni? Hmaswnna duh avngin
mihring duhmna lamah kan intlnsiak nasa ta hle mai. Khawsak
nawm kan tumna lamah hlp rkna (ei rkna) te, rk rk te a lo
hluar zl. Kan pi pute huna awh bk tr awm lova an inang \hm
\hm kha an awhawm letling mai ang tih a hlauhawm e.
4. Hmaswnna dik lo chuan kan chhehvl thil a tichhia:
Khawthlang lam ram, ram changkng hmasate khuan mihring
khawsak awlsamna leh hahdamna an zawng nasa hle a, hlawhtlin
pawh an hlawhtling khawp mai. Thil mawi leh nalh te an hria a, in
sng tak tak te, mawi tak tak te an sa a, chng atn chuan ram dang
hla tak taka mi thil hlu leh thing leh mau, tlereuh eng ilo an chaw lt
a. Chutiang chu ram hnufual zwka awmten hmaswnna rahbi niin
kan ngai a, an tih dn kan zir ve ta zl a. Chu chuan ramngaw tam
tak min \hiahtr a, kawng \ha an laih azrah ramngawin a tuar a.
Ruahtui siamtu thing tam tak kih a ngai a. Khwl thar leh lrthei
avngin boruak bawlhhlawh (air polution) kan siam nasa a. Vn
boruak \ha pawh kan tichhe tam ta hle. Leilung hausakna hai chhuah
azrah leimin te, tui lianin ram \ha a tihchhiat te a tam phah hle a ni.
Thing leh mau, ram ngaw te leh leilung te hi mihring hmaswnna
avngin an chereu mk a ni. Amazon luipui kuama thingte chu an kit
chereu mk a, India rama ramngawte pawh hi mihring khawsak
tihchangkn tumna avngin a chereu mk a ni. Meghalaya-a
Mawsinram khua, ruahtui tamna ber tih \hin pawh a chhehvl
ramngaw an tihchereu avngin ruahtui tam chu sawi loh khawkhng
an hre ve ta fo a ni. Kan in bang thuah mawina atn thing leh mau
kan duh tlat avnga kan ramngawin a tuar te hi kan ngaihtuah thleng
em le?
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

39

Hmaswnna chu mihringte awm dn tra Pathian ruat ni wm


tak chu a ni a; amaherawhchu, amah Pathian ber kan hawisan phahna
a lo nih theih avngin hmaswn kan tum dn en fiah fo a ngai. Pathian
hawisan zwngin min hruai ang nge, Pathian min hnaihtr sauh sauh
ang a, amah \ihna leh chawimawina kan uar sauh sauh ang tih kan
chht hmasak a ngai. Ei leh bra mi intodelh, hmaswn nasa tak;
mahse, Pathian theihnghilha, nuam chn tra inbuatsaih ta zwka
chu mi hausa tiin vawiin thlengin kan hre ta zwk a nih hi.
Chuvngin, hmaswnna hi tna kawng zawhna a ni thei tih hriain,
Pathian duh zwnga hmaswnna kawng kan ngaihtuah fo a ngai a ni.
Sawi ho tr
1. India ram hmaswnnain Mizoram a nghawng dn sawi ni se.
2. Ram hmaswnna tra ruahmanna siam dn \ha nia kan hriatte
sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

40
January 21
RAM HMASWNNA TRA THIL |LTE
Chhiar tr: Lk 1:80; 2:52
Ramin hma a swn dwn chuan mamawh chi hrang hrang a
awm a. Chng mamawhte chu kan neih loh chuan hmaswn duh hle
mah ila kan hlawhtling thei lo vang. Heti zwng hian i lo zir leh dwn
teh ang.
1. Hmaswn tr chuan zalnna a ngai: Ram hmaswn tr chuan
mi zawng zawng, a hmei a pain, kan tel vek theihna tr boruak \ha,
boruak rlmuang kan neih a ngai. Kan ram a buai laia hmaswnna
chak lohzia kan hria. Inkal pawhna \ha te a ngai a, inbiak pawhna
lam te a \l a. Chng nei tr chuan ram a rlmuan a ngai. Ram a buai
lai kha chuan kawng siamtuten hna an thawk \ha thei lo va, hmaswnna
hna thawktute tn vah vl zung zung a theih loh. Chutiang bawkin
inbiak pawhna \ha kan nei lo va, inrinhlelhnain kan khat a ni ber a.
Thurk a tam a, mahni rilrua thu awm pawh kan puang chhuak \ha
ngam lo a nih kha.
2. Hmaswn trin rilru hrisl a ngai: Hmaswn tr chuan rilru
put hmang a dik a ngai. Hmaswn duhna neih a ngai phawt a. A tawi
zwnga sawiin, kan ngaih dn neih sa thlk danglam phal a ngai a ni.
Lo kan neih \hin dn te a \ha twk lo tiin min zirtr a, a thlkna tr
min kawhhmuh pawhin vawi leh khata kan lo tih \han dn thlk thut
erawh chu kan la harsat hle. Chutiang bawkin hrislna lam thuah te,
zirna lam thuah te pawh hmaswnna tr kan la ngah hle chung hian
kan lo tih dn \hin te thlk kan hreh tlat chuan ram hmaswnna kal a
insiam thei lo vang. Kawng lehlama sawiin hmaswnna kawng sial
tra thawktute lam pawh an rilru a hrisl a ngai. Hmaswn se an
tihte tna zui theih tra ruahmanna an siam a ngai a, anmahni duhsak
tak takna - hmangaihna leh lainatna an neih a ngai bawk. Mi dangte
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

41

hmaswnna tr sum leh thil dangte hi a thlen tr tak thlentr a nih loh
chuan hmaswnna tra ruahman eng mah a hlawhtling ngai lo vang.
Mi dangte chanvo tr lo lksak tumna rilru hi a bo \hak a ngai.
3. |an rual a ngai: Ram hmaswnna tr chuan hmaswnna
ruahmantute leh mipui \an rual a ngai bawk. India ramah hian
hmaswnna tra ruahmanna tam tak siam a ni a; mahse, kan \ang
rual twk lo. Thil \ha duh \heuh \heuh kan inthurual thei lo va. Politics hruaitute hi hetah hian an pawimawh zual wm e. Mahni mi mal
ham\hatna atn leh awmna party mite tn chauhva hmaswnna
ruahman a nih chuan a rethei ngai an rethei reng ang a, a hausate chu
an hausa tual tual ang. Chutiang a lo nih chuan a twpah beidawnna
avnga helna te, rilru hnualna avnga mahni intihhlum leh vntlng
tna hnawksak zwnga khawsak a thleng mai dwn a ni. Hei hi tna
India ram state \henkhata hel pwl (Maoists/Naxalites) an tihho lo
chhuah chhana an sawi \hin a ni a, dik pawh a dik rng a ni.
4. Ram hmaswn tr chuan tumruhna (determination) neih
a ngai: Hei hi mi mal leh ram hruaitute tn a pawimawh. India ram
state pachhe ve tak takte pawh, an ram hruaitute leh mipuiten
tumruhna nna theihtwp an chhuah chuan hma an swn chho nasa
thei hle mai a. Ram hruaitute leh mipuiin tumruhna nna theihtwpa
ram hmaswnna tra \an an lk chuan awmzia a nei thei hlein a lang
a; keini ramah pawh kan ram hruaitute leh mipuiin ram hmaswnna
tra theihtwp kan chhuah chuan tn ai hian awmzia a neih lehzual
ngei a rinawm. Tin, mi tinin mahni mihringpuite duhsakna kan neih
\heuh hi hmaswnna rahbi pawimawh a ni.
5. Hmaswnna huapzo neih a ngai: Hmaswnna hi kawng khat
mai a twk lo. Mihring nun pum pui huap a ni tr a ni. Hrislna te, ei
leh bra intodelh te, tui in tr leh hman tr hnianghnr te, chnna in
ngelnghet neih te hi mi tinin kan mamawh a ni. Chanchin |ha ziaktu
Lukan Isua Krista \han len dn a ziah hian mihring hmaswnnain a
tum chu an sawi fiah khawp mai: Isua chu a fing deuh deuh va (rilru
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

42

lam hmaswnna), a lo lian telh telh a (taksa lam hmaswnna); Pathian


leh mihring duhsakin a awm deuh deuh va (thlarau lam hmaswnna).
Hetianga mi tin \han theihna tr hian hmaswnna kan kalpui a ngai.
Rilru lam hmaswn trin zirtrna \ha kan dawn \heuh a pawimawh a;
taksa lama hmaswn trin chaw \ha kan neih \heuh a ngai a, thlarau
lama hma kan swn theih nn Pathian thu dik kan hriata kan hman
\angkai thiam \heuh a ngai bawk.
Hmaswnna trin thil mamawh dang tam tak a la awm ang.
Mahse, tna kan sawi tkte hi a bulpuia kan hman chuan thil dang
chu a tlachawpin a lo awm ve mai dwn a ni.
Sawi ho tr
1. Hmaswnna atna \l hmasa, kan ram hruaituten an thawh tr
nia kan ngaihte sawi ni se.
2. India ram bung (state) pakhat kan nih leh hmaswnna tra sum
zawng zawng deuh thaw sawrkr laipui a\anga dawng kan nihna
hian kan hmaswnna tra hma lkna engtiangin nge a nghawng?
Engtia tih nge \ha ang?

www.mizoramsynod.org

43
January 28
RAM HMASWNNA DLTUTE
Chhiar tr: Deut 11:26-28; Tirh 6:1-4
Ram hmaswnna atna thil pawimawhte kan zir tawh a, tnah
hian chumi dl theitute kan zir leh dwn a ni. Ram hmaswnna hi a
pwng a taka phrpui hlut awl tak a ni. India rama political party
zawng zawngte inzawrhna hmanrua a ni chung hian tn thlengin ram
\hang mk kan la ni chauh leh, mi rethei kan la tam m m tho si hi
chhan a awm ngei a rinawm. Chng hmaswnna dltute chu kan zir
dwn a ni.
1. Hmaswnna dltu - sawrkr inrlbwl dn fel lo: Democracy, inthlang ram kan ni a, kan thlan tlinten rorl khwl, sawrkr
kan tih chu an siam \hn. Hmaswnna tra ruahmanna leh a thawhnaah
mawh an phur ber a. Mahse, sawrkr inrlbwlna fel twk lo hian
hmaswnna sum leh hmanruate a nih tr ang takin a nihtr thei lo \hn
a; India ram state tinah hian rorl lai pwl (ruling party) zrzo tum hi
an phu mur mur a, ram pum mi zawng zawng huap zo lovin mi tlm
t chauh a huap leh \hn. Sawrkrin hmaswnna tr dltute a thunun
ngam loh hian hmaswnna tr sum leh ruahmanna a tlawlh vek thei.
2. Mipuite rinawm lohna: Mipuite hian ram hmaswnna trin
mawh kan phur hle bawk. Kan rinawm loh \hin avngin kan
hmaswnna tra tihte pawh a nih tr a ni lo fo. Mi \henkhat chuan lo
nei miah lovin lo nei mite tihhmaswnna tr tangka an duh avngin
khawi lai kawr kam emaw an chk phut a, dwt hmangin pawisa an
la a, pawisa an lk hnuah an lei cheh phut chu thlai chng lovin an
kalsan leh daih a. Mahni inbum an ni tih inhre lovin an pawisa chu rei
lo tah an khawhral leh mai mai a, a ngai bawkin an \m leh \hn.
Hmaswnna tra sum kan dawn tawh zawng zawng hi a nihna trah
semin hmang ila chuan mipuite hian tlachawp sum chauh ni lo daih
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

44

rei tr sum pawh kan khwl ve tawh a rinawm. Rinawm lohna chuan
min tihnufual hle a ni.
3. Inawp behna: Ram leilung hausak ringawt hi hmaswnna a ni
lo. Mi tin inang tlnga \an hona hi hmaswnna kawng sialtu pawimawh
tak a ni. India ram leh South Africa te chu ram leilung hausa tak a ni
a; mahse, kum rei tak ram dangin an awp a, a awp bettute chauh an
hausa a, an awp behte an rethei hle a. Myanmar ram pawh rei tak
ata sawrkrin mipui a rap bet a, an rethei hle. Arab ram, rangkachak
ngah ram tam takte pawh an hmeichhiate an hnuaichhiah a, mipa
chauh hmaswnna a ni a, an \han a rual tak tak thei lo. Hmaswnna
dltu lian tak chu tuten emaw thuneia mi dang an awp behna hi a ni.
Tn thlengin India ramah mi hausa leh thiltithei deuhten retheite an
hnuaichhiah a, hausa tlm t, tam tak retheihna ram a la ni reng mai.
Kut hnathawktu, buh leh bl thawk chhuak tak taktute chu
hnuaichhiah leh awp beh an la ni reng a, hma kan swn tlng tlei lo.
Mipa leh hmeichhia inthlauh lutukna hmunah pawh ram a changkng
thei lo.
4. Chhiah lk dn mumal lo: State pachhe tak ni bawk si tn
chuan mipui hnn a\anga chhiah tam tak lk hi sawrkr tn chuan a
inthlahrunawm thei viau ang. Mahse, sawrkr laipui kutah kan innghat
reng thei lo va, kan innghah reng chuan hmaswnna a kal chak thei
dwn lo a ni. Mahni inrin twkna te, duhthusma sum leh pai hmanga
hmaswnna kawng an ruahman theih nn te chhiah fel taka lk hi a
pawimawh khawp mai a. Tn hnaiah lrthei chhiahte Mizoram
sawrkrin a la a, chhiah lk dn sawislna awm mah se a bul \annaah
ngai ila; hetianga chhiah mumal taka lk hi ram tihhmaswn nn a
\angkai a. Chhiah petute pawhin an sum pk khwm hman a nih dn
chk takin an chhui zui peih ang. Neitu nihna nn ram kan enkawl
\heuh thei ang.
5. Mamawh sem rual twk loh: Mihring mamawh insem rual
loh hi hmaswnna dltu a ni. Hemi thlentu chu hlp rk/ei rkna a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

45

Khwl leina tr te, leilet/huan thawhna tr te, in leh lo dinna tr te,


kawng laihna/sialna trte pawh mi tlm t hnna sem a nih leh \hin
avngin hmaswnna kawng dltu a lo ni thei. Thlai thar deh chhuah
hralhna tr (market) awm \ha lo te, a thawk chhuaktu aia a leitu
lamin thil man bi an tuka an thunun tlat te hian rim tak leh hah taka
thawktute a tilunghnrin, an phrna pawh a tireh thei a. Hei vng
hian hmaswnna tra hma lkna nasa takin a khawtlai thei. A hlwkna
awm lo tr leh a rah tl tr awm lovin miin hna an thawk rei peih lo.
Hmaswnna dltu thil dang tam tak a awm ang. Mi ramin hma
an swn, an hausa kan tihte hi taima tak leh remhre taka hna thawka,
\ang ruala hlawhtlingte an ni tih hriat reng a \ha ngawt mai. Kan thlan
tlin sawrkrin dik leh huai taka thuneihna a hmana mipuiin kan
\awiwm bawk chuan hng harsatnate hi sut kian theih a ni.
Sawi ho tr
1. Kan ram hmasawnna dltu nia kan hriatte sawi ni se. Chng
dltute hneh tr chuan engtia hma lk nge \ha ang?
2. Buh leh bl, thlai leh theiah te thar chhuahna lama kan intodelhna
tra sawrkr hma lkna a nasat tawh ang huin awmzia a nei
mawh hle a. Engtia \an lk zl nge \ha ang?

www.mizoramsynod.org

46
February 4
RAM HMASWNNA LEH LEILUNG HAUSAKNA
Chhiar tr: 1 Lal 5:1-6; Sam 24:1-2

Ram hmaswnna atna kori tu tak chu ram leilung hausakna a ni


a. Israel lal Solomona chuan fing takin a ram \henawm Tura (Tyre)
lal nn inremsiamin a hnn a\angin thing leh thil hlu dang a chah \euh
mai a, Pathian Biak In a sak bkah a lal in pawh a sa a. Hnathawka
rawih luih tam tak a chhawr a. A ei leh in intuituahin nuam a chn
nasa a. Mahse, hnathawka rawih luihte chuan an hne hle ni tr a ni,
a thih meuh chuan a lal ram chu hmun hnihah a phel dr mai. Ram
leilung hausakna chu tuin emaw, tuten emaw mahni ropuina tr leh
nawmsakna tra an hman bk hi Pathian remtih zwng a ni lo. Chu ai
chuan mi tinin mamawh twk \heuh an insem rual hi hmaswnna
kawng sialtu a ni.
1. Leilung hausakna: Leilung hausakna kan tih hian khawmuala
awm nungcha leh sava te, thing leh mau leh hnim zawng zawng te, tui
chhnga awm thil nung leh thil hlu te, lei hnuaia awm tuialhthei leh
hriak lam chi zawng zawng te, boruaka awm boruak chi hrang hrang
te leh ram wl (space) te nn lam hian a huam vek mai. Chi hrang
hrangin an \hen a, an lo insiam dn te, an hmaswn dn te, tuai thar
theih an nih leh nih loh tein. An lo insiam dn a\angin chi hnihin a \hen
theih a: (a) Nunna neite (biotic): Hngte hi thil nung leh thil sakhat
(organic) a\anga insiam, ramngaw leh nungcha a\anga lo awm chu a
ni. Lungalhthei leh tuialhthei te pawh hng thing leh nungcha \awih
ral a\angtea insiam a nih avngin hemi znga chhiar tel hi a ni. (b) Thil
nung lote (abiotic): Thil nung lo leh thil sakhat lo (non-organic) a\anga
kan hmuh te. Chngte chu khawmual, tui, boruak, thil hlu
rangkachak te, thr te, dr te, tangkarua te leh a dangte.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

47

Hng leilung hausaknate hi a \hente chu a awm tih hriat; mahse,


la hman mai loh a awm thei; e.g. tuialhthei lam te, lei chhngah a
awm tih hre mah ila laih chhuah a nih loh chuan a hman nghl mai
theih loh. A \hente erawh chu tna hman nghl mawlh mawlh theihte
an ni thung a, an hman \angkai dn pawh khwl thil awm remchn
dn leh a hlut dnin kawngro a su thei; e.g. thing leh mau te hi. Thil
\henkhat chu a \hatna leh a hlwk hun atna khkkhal an ni bawk.
Thil dang \henkhat a \angkaina tak la hriat nghl mai lohte pawh a
awm thei bawk.
Leilung hausakna chu hman nawn theih leh hman nawn theih loh
a awm bawk
(a) Hman nawn theihte chu anmahnia insiam thar thei an ni a,
chng znga mi ni ng te, boruak leh thli te leh a dangte chu eng lai
pawha awm, mihringin kan hman reng chung pawha an hek leh hek
loh kan hriat loh te an ni. |henkhatte erawh chu hman nasat lutuk
avnga riral thei leh chhe thei a awm bawk. Hman nawn theih an tih
chhan chu mihringin a hman nasat hnu pawha la hman zl tr awmte
hi an ni.
(b) Hman nawn theih lohte chu boruaka rawn insiam chawp ni
lo, thil \awih ral eng emaw a\anga zawi muanga rawn insiam a ni a.
Hman nawn theih loh an tihna chhan pawh mihringin an hman ral aia
a insiam leh hun chhng a rei zwk vng a ni. Lei chhngril a\anga
laih chhuah ngai (mineral) te hi an ni. |henkhatte phei chu mihringin
an hman loh pawhin an riral leh thei (e.g. uranium). Hng znga mi
thr lam thil te hi chu hman nawn theih an ni thung; mahse, lungalhthei
leh tuialhthei te erawh chu hman nawn theih an ni lo.
2. Leilung hausakna hlutna kan teh dn trte
(a) Ram leilung hausakna chu Pathian ta a ni: Leilung leh
khawvl siamtu Pathian chu leilung hausakna neitu a ni tih hi chiang
hmasa phawt ila chuan kan ram hmaswnna tra hma lkna pawh hi
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

48

mi mal ta bk emaw, thil ti thei fl bkte ta emaw ni mai lovin insem


rual tr a ni tih hi kan hre deuh wm asin! Ramin hma a swn dwn
chuan hng ram leilung hausakna Pathianin a lo dahte hi zawn
chhuaha, a hman dn tr leh hmanna tr dik tak hriata, chutianga
chhawr \angkai chu a \l a ni.
(b) Ram ruak insem rual a ngai: Ramin hma a swn dwn
chuan mi tinin mahni chan twk ram an neih a ngai. Hei hi Mizoram
sawrkr pawhin a ngai pawimawh a, in hmun lo ram insem rual theih
dn tr ruahmantu (Land Revenue and Settlement Department) te
neiin mi mal hnnah in leh lo dinna tr ngaihtuahpuitu a ni a. Hei hi
dik taka kalpui a \hat tehlul nn, hmun \henkhatah chuan mi thil ti
theite chauhvin ram an insem leh ta si a; thwk khat lai phei kha
chuan lal neih laia an humhalh ram zawng zawngte nn lamin kan
insem zo thawthang ni hialin a hriat theih. Ram mamawhtute hnna
pe trte lah chuan ram wl an hmuhin mahni an inpe leh hlauh \hn si
a. Mahni mi mal in sakna tr leh huan/lo tr bk ram zau pui pui nei
mi kan siam leh ta lawi a. Sawrkr lah chuan ram neih theih chin
bituk (land ceiling) a siam si lo va, a nei thei an hausa a, nei ve thei lo,
tihpuitu hmu bawk lo tn chuan in leh lo nei lova mi thuhnuaia awm
reng mai loh chu hmabk an nei lo. Mi tin tna in leh lo dinna tr an
mamawh zualpui tal nei tra insem rual a \l a ni. Mahni enkawl
zawh loh thleng thlenga neih tuma duhm loh \heuh a ngai a ni.
India ram state \henkhat, e.g. Gujarat-ah te chuan hmn kum tawh
khn mahnia ram nei lo chhngkaw hnnah ram 100 sq yrds-a zau
an sem tawp mai a. Mahni duh duhnaa khua emaw, hmun emaw
din lovin sawrkrin mumal takin a ruahmanpui vek a ni.
3. Ram hausakna enkawl \hat a ngai: Kan sawi tk ram leilung
hausaknate hi enkawl \hata, humhalh leh hman \angkai a ngai. A
neitu Pathianin mihringte hi a enkawl tra a ruatte kan ni (Gen 2:15).
Lei chhngrila awm te, thing leh mau te, nungcha leh boruak thleng
pawhin kan enkawl \hat a ngai hle mai. Ram leilung hausakna hi kan
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

49

neih a inchen lo hle mai a. Rangkachak te, lunghlu te, thr lam pang
te \henkhatin an ngah a, \henkhat chuan ramngaw \ha tak tak leh
chumi chhngah chuan ram hmul chi tinrng tih mai tr an nei a.
Arab ramte chu tuialhthei lamah an hausa thung a. Hng ram leilung
hausakna ngah te hian ram hmaswnna kawngah hma lk an awlsam
ngei ang. Mahse, kan sawi tawh angin insem rual emaw, awmze nei
taka humhalh leh hman emaw a nih loh chuan tute emaw
intihhausakna tr chauh a ni thei bawk. Mi tlm t hausak mai chu
ram hmaswnna a tling lo.
Ram dang leh hmun dang zau tak kan ngaihtuah phk lo a nih
pawhin Mizoram chhnga kan ram leilung hausakna Pathianin a lo
dahte hi zawn chhuaha, vawn him leh enkawl \hata, mi tin tna chhawr
\angkai theih tr zwnga hma lk a hun hle mai. Gas te, tuialhthei
(oil) te pawh a awmin an sawi a; kan thing leh mau te, kan lui tui te,
lung leh \iauvut (sand/balu) chenin hralh sum atn ringawt tiriral mai
lo ila. Kan zavaia kan in\wm thil a nih avngin kan in\wm theih tr
thil siam chhuah nn emaw hmang ila hmaswnna rahbi tuktu \ha tak
chu a ni ngei ang le. Tnah hi chuan a tichereu zwngin kan la che a,
tr te, bomb te, mei te hmangin kan ram nungcha leh thing leh mau
leh ramhmul te kan la tichhe mk a; kan sim vat loh chuan hei hian
kawng hrang hrangin harsatna min thlen ngei ang le.
Hng leilung hausaknate hi chhawr \angkai thiam leh thiam lohah
hmaswnna atna an \hatna leh \hat lohna a innghat thui hle. Hmang
\angkaia chhawr thiam chuan an hausakpui a, an ramin hma a swn
phah a. Hngte hi hmang thiam tra inzirtr kan ngai hle mai. Nungcha
leh sava te tra hrai te, thing leh mau tihchereu leh hl chhiat te, lei
timin thei zwnga khawih chhiat te hian pawi a khawih thui thei hle a
ni. Ram chhengchhia leh thlalr hmun pawh hmang \angkai thiam
chuan an \angkaipui khawp mai. Ramhnuai thing leh mau te, nungcha
leh sava te chenin hmang \angkai thiam chuan tichereua tirral mai

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

50

mai lovin khualzin leh a tui mite hp nn an hmang a, sum tam tak hai
luh nn an hmang a. Ram siam \hatna sum hnrah an chantr thei a ni.
Sawi ho tr
1. Ram leilung hausakna kan tih hian engte nge a huama kan hriat?
Engtia humhalha hman \angkai tr nge ni ang?
2. Oil te, gas te hi kan ramah a awm ve niin an sawi a; mahse, tn
thlengin kan la chhawr lo va, eng vng nge? Mizoram mipuite
chhawr \angkai theih trin engtia tih nge \ha ang?

www.mizoramsynod.org

51
February 11
RAM HMASWNNA LEH MIHRING
THEIHNA HMAN |ANGKAI
Chhiar tr: Ex 35:30-36:2; Mt 4:19
Mosia hova Israel faten Kanaan an pan lai khn thlalrah Pathian
biakna an buatsaih reng tho a ngai a. Chutiang atna hmanrua tr
siam thiam mi an mamawh a. An zngah chuan Bezalela leh Oholiaba
te an awm a, chng mite chuan fing taka suangtuah te, tlereuh
cheimawi te, thing zai mawi te, puan rawng dum te an thiam a;
anmahnin an thiam chauh a ni lo va, mi dangte pawh themthiam an
zirtr thei bawk. Lal Isuan sangha mana ei zawng mai \hnte a
hnungzuia mi dangte a hnna hruai trin a ko va. Hei hi mihring
theihna leh thiamna hman \angkai dn chu a ni. Kut hnathawka rim
taka thawsa phlkaia kwla ni chhuak chhiara feh reng ringawt hian
hma min swntr ngawt lo a, remhriatna leh inpkna a tel a ngai
bawk a ni.
Ram hmaswnna atna pawimawh leh kori tu ber ni hial tr chu
mihringte kan ni. Mihring finna te, thiamna te, theihna te, inpkna te
tel lo chuan kan sawi tk ram leilung hausakna te pawh kha a \angkai
twk lo. Mihring hmasate khn thr hmanna chng an hriat hma chuan
an hriamhrei atn lung te, thing zum te an hmang a. Thr an han
hmang thiam a, hmanraw chi hrang hrang atn an siam a, khawsak a
tiawlsam zl a. Pathianin finna mihringa a dah hi khawvl awm chhng
hian kan hre chhuak zo hauh lo vang. Chuti khawpa finna leh theihna
neia siam mihring chu hmaswnna tra hmanraw pawimawh ber tih
theih hial a ni.
1. Mihring theihna zawn chhuah thiam a pawimawh: Pianpui
thiamna neih leh kawnghmang hre tak hi chu an awm niin a lang.
Mahse, mi tam zwk hi chu zirtr ngai kan ni. Chumi zirtr thei tr mi
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

52

thiam chu kan mamawh \hn. Ram changkng kan tihte hi mite thiamna
leh theihna te, inpkna te chhawr \angkai thiam an ni. Japan pa pakhat
chuan India mite hi chakai nn a tehkhin e an ti. Chakai chu bwmah
khung ila, vah chhuah an tum \heuh ang. Mahse, a dangin a chhuah
tum chu an lo chep a, anmahni an indl tlat a. Chutiang chuan mi fing
leh remhre deuhte duhsak leh remchng siamsak aiin kawng in indl
\hn, a ti e, an ti. Mi tinin an theihna leh thiamna a \angkai zwnga an
hman hi ram hmaswnna kawng pawimawh tak a ni a. Fiamthuin,
Ani hi chu fuihpawrh thiam ila, sai bung pawh a pu zo ang, tih a ni
\hn a. Hei hi inchhaih fiamna mah ni se, mihringa chakna leh theihna
awm hi inphawrh chhuahsak thiam chuan nasa takin a pung thei tih a
entr ve wm e.
2. Zirna \ha a pawimawh: Mihring theihna phawrh chhuak thei
tr chuan zirna mumal tak neih a ngai. Adam Smith-a chuan, Mi
mal theihna chu zirna an hmuh theih dnah a innghat a ni, a ti a.
India ram hi ram upa ve tak, sakhaw lamah pawh chanchin ngah
tak a ni. Mahse, tn thlengin hmaswn mk ram (developing country)-te zngah a tel reng mai. Finna ril tak tak (science leh philosophy) te chu \uan leh mng ata an lo inzirtr a, chhiarkawp har tak
tak lo chawk chhuak tawh an ni. Mahse, khawthlang ram zirna a
lo luh a\angin ram hmaswnna a chak lehzual a ni.
Zirna \ha tih hian thil tam tak a keng tel ang. Subject chi hrang
hrang zira hriat mai a twk lo va, hnathawk thei tra thiamna a tel a
ngai. Sp \awng kan uar a, hei hi khawvl zau zwka cht tlat
tiawlsamtu atn a \ha. Mahse, mahni \awng ngeia hriat leh sawi hi a
chiang a, a nghet bawk. Hemi bkah hian tih theih zwng te, tui lam
te, tih tr awmna lam te inhrilh hriat (career guidance) hi a pawimawh
hle bawk. Zirna kan tih hi Latin \awng thumal a\anga lk (educare),
la chhuak, phawrh chhuak, tihna te, mihringa a nihna leh theihna
zawng zawng \hanna tihna te a ni rng a ni. Mihring chu a nihna pum
pui hmaswnna tra zirtrna pk tr tihna a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

53

3. Mihring zalnna a pawimawh: Mihring chakna te, finna te leh


theihna te hi hmang \angkai thei tr chuan boruak \ha leh zaln a
ngai. Mi tinin an finna Pathianin a pk \heuh hmang thei tra an zaln
a ngai. Vawiin thlengin India ramah hian mi thluak \ha tak tak leh
themthiam tak tak; mahse, chi hnuaihnung an nih avnga an thiamna
leh hriatna hman tlk loh nia ngai tlat an la awm reng. Mihring inzah
tawnna te, inngaih pawimawhna te, mawhphurhna inpk tln te a
awm lo va. Mihring bawlhhlawh te, hnuaihnung bk te, hnuaichhiah
reng tr awma ngaihna te an nei tlat a. Hei hi vawiin thlenga ram
hnufual a nih chhanah an puh a ni. Sp kan tih mingoho aia mihng
mwl zwk leh thiam lo zwk tra ngaih tlatna hmun pawh a la awm.
Mingoho khuan Asia mite leh Arab/Africa mite hi an aiin an dah hniam
thla ngawt bawk. Hetiang hmunah hi chuan hmaswnna a zktluak har
khawp ang. Thiam leh hriate chhawr \angkai theih hi a pawimawh
khawp mai. SouthAfrica ram pawh mingoten mihngho an hnuaichhiah
chhng zawng kha chuan hma a swn thei lo. Mihngten zalnna an
neih a\angin khawvl hriat thamin hma an lo swn ta.
4. Inpkna a \angkai: Hemi ruala pawimawh dang chu inpkna
a ni. Mi \henkhat chu themthiam leh thil hre tak; mahse, mi dangte
tn leh ram tna inpe lm lo an awm thei. Ram hmaswnna tra
thiamna nei zawng zawng chu an thiamna leh hriatna te a \ha zwnga
hmang trin fuih leh zirtr leh remchng siamsak an ngai a ni. Bangalore khawpui \hang mk, lrthei pung tual tualah kawngpuia lrthei
kal an inhnawh chp lutuk lohna tra kaihhruaina (traffic guides)
siamtute chu engineer (inziniar) zirlai \halai pali panga vl an ni an
ti. Tn hnua he khawpuia mihring an lo pun zual zlah pawh hian
nasa takin a pui a ni. ...Lalpan an thinlunga finna a pk, an thinlunga
phr srh apiang chu a ko va, tih ang khn mi inpe, mahni thiamna
leh theihna pe phalte hi mi \angkai leh chhawr nahawm an ni zl (cf.
Ex 36:2).
Mihring thiamna te, theihna te, chakna te hi chhawr \angkai tr
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

54

chuan ruahmanna fel tak neih a pawimawh. Kan ramah hian zirna
\ha kan nei \an mkah ngai ila; hei hian ram hmaswnna kawngah
min kaihruai ngei ang. Naupang lo \hang lian zl trte thawh tr leh
nih trte hi sawrkr leh kohhrante hian ruahman thiam ila chuan, kan
ram hmaswnna trah kori a tu ngei ang.
Sawi ho tr
1. Kan hnam zia hian hmaswnna tra hma lkna kawngah eng
chenin nge min puih a, eng chenin nge harsatna min siam sawi ni
se.
2. Mihring chakna te, theihna te leh finna te hi Pathian tn kan
hmang \angkai twkin kan hria em? Hngte hi engtia chhawr
\angkai tr nge ni ang?

www.mizoramsynod.org

55
February 18
HMASWN TRA DUAN MIHRING
Chhiar tr: Gen 1:26-29; Deut 6:4-9
Pathianin mihring a siamin a nihna pngngaia awm reng trin a
siam lo ni ngei tr a ni, Chi tam tak thlaha lo pungin, leilung hi luah
khat ula, in thu thuin awmtr rawh u... a ti a. Hei hian chhia leh \ha
hriatna hmang theia duan a nihzia a tilang a, thuneihna nei tr leh
enkawltu ni trin a siam bawk a. Chu bkah, zirtr theih a ni tih a
lang.
A hmaa kan sawi tawh angin mihring hmaswnna hian thil pathum
- taksa, rilru leh thlarau lama \hanna te a keng tel a. A eng emaw ber
hi thlauh thlain emaw, uar bkin emaw \hantr tum ila piangsual kan ni
mai dwn a ni. Thlarau lama \hanna hi sawrkr leh tlwmngai pwlte
hian hmaswnna atna hma an lknaah an hmaih fo avngin mihring
hmaswnna tra ruahmanna an siam hian a huam kim lo va, a daih
rei lohna chhan pawh hi a ni wm asin. Taksa leh rilru lam hmaswnna
chauh kan tinzwn chuan thlarau lama puitlinna tr kan hmaih tihna a
ni a, chutiang a nih chuan thlarau lam tuihlna chuan rilru hah leh
taksa damlohna a thlen leh thei tho a ni. Thlarau lam chauh ngaihtuah
ni ila, kan taksa leh rilru \hanna a tibahlah ve thei ang. Khawvl thil
hawisan zwnga thlarau lam uar vak chu rethei insiam tamna mai a ni
thei.
Thilsiam dangte hi chu tihdanglam vak loh hian an nih tr an ni
chhawm mai a; mahse, anmahniin an intihmaswn thei chuang lo;
hmn ata tn thlengin an nihphung ngai an la ni reng mai - mihringin
kan tihdanglamsak a nih loh chuan. Mihringte erawh chu chutiang
kan ni lo. Hmaswn thei tra duan ni mah ila mahni ngawtin hma kan
swn thei lo. Mihring chauh lo chu zirtr an ngai lo, tih hlaa kan sak
angin, mihring tu pawh hi kan pianna hmun, kan pianpui leh min
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

56

enkawla min zirtrtu zirtrna hi kan \han lenpui leh kan hmaswnpui a
ni. Hei vng tak hian a hma lama kan sawi tawh hmaswnna atna
thil \l sawrkr \ha te, zirtrna \ha te leh \an rualna te kha a pawimawh
hle a ni.
Mihring hmaswnna hian twp chin nei tr a ni em? Tnlaiin sp
ram kan tih mai, Europe leh America ram leh Asia ram \henkhatte
hian hmaswnna kawngah ke an pn thui hle tawh a, thlaah hial
lwnin sikeisenah pawh lwn an tum uaih uaih mk a. Silh leh fn, ei
leh in an hnianghnr hle a. Khwl \angkai leh maksak tak tak pawh
an siam chhuak mk zl. Chng an hmaswnna tr atn chuan ram
hmaswn lo zwk Africa ram te, Asia ram te a\angin ei tr te, hmanrua
te, hnathawktu tr (mihring) te an chaw lt \euh \euh a, an hmaswnna
chuan ram dang a \m chhuah leh si a ni. Hei chauh hi a la ni lo va,
hmaswnna an duh avngin boruak tichhe thei khwl thil an siam
chhuak a, ram ngaw an \hiat a, mihring zahawmna palztin rim tak
leh hah taka chhawrin, an thawh phu lova tlm hlawh an pe a.
Anmahni lamah pawh an hmaswnna avngin an ei a lo tui a, an
khawsak a awlsamin an awm wl a, an taksa a lo thau uchuak a,
tnah hian khawvl pumah ei \ha eite zngah thau uchuak mi nuai
1000 aia tam an awm mk nia chht a ni. Chutih lai chuan ei tr \ha
ei loh avnga hrisl lo mi nuai 850 aia tam leh, \m avnga kum ruk
tlin hmaa thi naupang nuai ruk chuang an awm kum tin nia chht a ni
bawk! Hei hian a nghawng theih tr dwn lo lka a pwng a taka
hmaswnna hi m chiam chi a ni lo tih min zirtr a ni.
Mihring chu hmaswn tra siam a nih avngin tih dn mumal tak
zuia tihhmaswn a ngai a. Chutiang atn chuan kaihhruaina tlm lo
zir leh ila
1. Naupang enkawl \hat: Hmnlai Judate kha naupang enkawl
leh zirtr pawimawhzia hre hmasa pwl an ni mai thei e. Sakhaw
thurin leh vntlng nun hona thila an hriat trte naupan tt a\angin an
zirtr a ni. Naupang chu a kalna wm kawngah chuan zirtr ula, a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

57

upat hun pawhin a thlah lo vang (Thuf 22:6) tih pawh hi an hnam
thuvawn a nih hml khawp mai. Mihring chu a pian tirh a\angin a
kima a \han theihna trin a chaw ei te, a silh leh fn te, a rilru leh
thlarau lam te buatsaih tr a ni. Hei hi nu leh pa, puitlingten naupang
laka kan bat \heuh a ni a, chumi kan tih theihna tr chuan sawrkrin
remchng a siam tr a ni. Hemi atn hian chhngkaw \ha leh mumal
te, zirna in \ha te, khawtlng lungrual leh ram rlmuang te kan
mamawh.
2. Mahni inenkawl thei tra zirtr: Naupang lo \hang lian zl
chu a nu leh paa innghat reng lova mahnia a inenkawl theihna trin
remchng a nei tr a ni. |awngkam danga sawiin, eizawnna ngelnghet
nei thei khawpa zirtr tr a ni a; a zirna chu hmang \angkai thei tra
remchng siamsak tr a ni. Sp ram lamah chuan miin kum 18 a tlin
tawh chuan an nu leh pate bula awm zl trah an inngai lo, nu leh pa
chwma awm reng an zak a ni, an ti. Chu vng chuan hnathawh tr
nei lo mah se inhlawhfa chawp tr talin an in an chhuahsan a, mi in
luahin emaw, hotel-a chngin emaw an khawsa mai an ti. Keini erawh
chu chhngkua kan inngai pawimawh a, hetianga tih chu \l kan ti
kher lo vang; mahse, mahni inenkawl thei leh intodelh tra kan inzirtr
loh vng pawh a ni thei bawk ang. Hmaswn tr chuan mi tinin thawh
tr leh thawh theih kan neih a ngai a, chwm hlwm kan tam chuan
hmaswnna tra hma lk a chak thei lo. Hei hi India ramah hian a
chiang hle a ni. Chhngkuaa awm khwm tel tel hi a \ha kan tih zl
pawhin mi tinin mahni theihna leh thiamna leh remchnna hmang
\angkai thei tra kan inzirtr hi ram hmaswnna tr hnuk pawimawh
tak a ni.
3. Hmaswnnain twp chin a nei lo: A hma lama kan zawhna,
Hmaswnna hi twp chin nei tr a ni em? kan tih kha, Nei lo ve,
tiin chhng ila a dikna chin chu a awm ang. Amaherawhchu, mihringte
hian tha \hum chin leh thih hun kan neih avngin mi malin hma a swn
theih chin chuan twp chin chu a nei teh meuh mai. Chuti chung
chuan mihring inthlah chhwng zlah hian hmaswnna hian twp chin
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

58

a nei dwn lo a ni ber wm e. Hmnlaiin Aigupta mite thln ropui te


leh \awih theih lohna te, China-ho maimaw puan leh drthlalang no
te, India ram mite sakhaw thuril pui pui te a lo awm tawh a; khng
hun lai kha chuan a aia hmaswnna tr awm tawhin an ring lo mai
thei e. Mahse, hun a lo kal zl a, chutiang hmaswnna ringawt
chuan ei leh bra intodelhna leh khawsak ngelnghehna a thlen loh
hun a lo awm a, retheite retheihna zual zl avngin mihring nun ho
a nuam lo va. Mihring tihahdam leh ei ral zwnga hmaswnna uar
hun te a lo awm a. Chutiang hunah chuan a thei leh thei lo, nei leh
nei lo inthlauhna a lo nasa zl a, mihring inhuatna a chawk chhuak
mai \hn a ni.
Hmaswn tra duan mihring kan ni miau va, hmaswn kan tum
\heuh tr a ni. Ei leh bra intodelh tr te, mahni chnna in nei tr te,
silh leh fn nei tr tein hma kan la tr a ni. Mi dangte hmaswnna
tikhawlhkham zwng ni lovin, anmahni \anpui zwngin \an la \heuh
bawk ila, ram nuam, khawtlng nuam kan siam ngei ang le.
Sawi ho tr
1. Mihring hmaswnna trin eng thilte nge pawimawh hmasaa,
chngte chu engtia neih theih tr nge ni ang?
2. Hmaswnna kan m avnga kan kal dik lohna a awm thei em?
Chutiang chu awm ta se engte nge ni ang?

www.mizoramsynod.org

59
February 25
RAM HMASWNNA - DN BU
(PENTATEUCH)-AH
Chhiar tr: Gen 13:10-13; Ex 22:25-26
1. Hmaswnna leh nawmsakna: Kan Bible hian chiang takin a
sawi lo na a, Abrahama leh Lota te duh thlan dn danglamna leh a
twpa an dinhmun a sawi hi zirtr nei tra ziak a nih hml khawp mai
a. Abrahama leh Lota hi hma an swn hle a, an eizawnna ran vulhah
pawh an hlawhtling hle a ni. Chu vng chuan an khawsakna ramin a
daih zo ta lo va, in\hen a lo ngai ta a. Lota chuan ram \ha nia lang lam
a thlang a, chutia hmaswnna kawnga an kal tak tak chu a puan in
chu Sodom khaw thlengin a sawn zl a, tih a ni. Chu Sodom khawpui
chu nawmchenna khawpui, a mi chngte pawh LALPA mit hmuhin
nasa taka suaksual leh mi sual an ni.A chanchin kal zlah Lota chu
Sodom khawpui Pathianin a hrem dwnin Abrahama avng chauhva
chhan chhuah a ni a, a nupui phei chu thupk wih lovin Sodom
khawpui kng hluah hluah chu uiin a hawi kr a, chi khwnah a lo
chang ta a ni. Hei hian chutiang khawpuia tla lt khawpa hmaswnna
chu a \hat lohzia min zirtr a tum a ni ngei ang. Ram hmaswnna kan
tih pawh hian Pathian laka hel zwng leh a duh loh zwng chng
chhuaka hma kan swn chu kan tih loh tawp tr a ni tih min
kawhhmuh.
2. Ram hmaswnna bul chu Pathian a ni: Israel-te hnna Mosia
thupk pawimawh tak dang pakhat chu, Pathianin luah tra a pk
ram an luah hunah, an buh leh bl a lo hlwka, an ei br zawnna
kawnga an hlawhtling a nih pawhin a bulpui ber Pathian an theihnghilh
tr a ni lo. Chhngkaw tlm t, lo inthlah punga, mi rama rethei taka
awm \hn, mi awp beha awm chhan chhuah an nih tk leh Ramtiamah
Pathianin a hruai thlen tkte hre rengin Pathian hnnah an buh leh bl
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

60

thar chhuah hmasa berte an hln tr a ni a, puithiamin a lo dawng tr


a ni (Deut 26:1-11). Hei pawh hi hmaswnna bulpui chu Pathian a
nih avngin a hnnah lwm thu sawi nachng hre tra inzirtrna a ni.
Mahni tn veka khwl khwm mai a twk lo va, nei lo zwkte leh
puih ngaite tn an thil phal tr a ni.
3. Engkim neitu chu Pathian a ni: Dn lehkhabuah hian Pathian
chu engkim siamtu a nih leh engkim neitu a nih hi a langsr hle a.
Tnlai khawvlah mihring indah pawimawhna hi a lian m m a,
naupangin thil zawng zawng ama ta bk vek tra a ngai ang mai hian
thil siamte hi mihringte ta, mihring nawmsakna tr vek niin ngaihna a
lian hle mai. Genesis 1:28 thu ...in thu thuin awmtr rawh u, tih
thute changchawiin Kristian \henkhatte pawhin anmahni nawmchenna
tr zwng hlrin hmaswnna hi an thlr \hn. Mahse, Dn buah hi
chuan Pathian chu engkim siamtu a nih avngin engkim neitu a ni a,
mihringte hi a enkawl hna a pe chauh zwk a ni tih kan hmu: Ngai
teh u, vn te, vnte vn leh leilung leh a chhnga awm zawng zawng
hi LALPA in Pathian ta vk a ni a, tiin (Deut 10:14). Sum leh pai
deh chhuah theihna pawh Pathian pk a ni a, chapopui mai tr a ni
lo (Deut 8:17-18). Hng a\angte pawh hian Pathian chu a bulpui,
engkim neitu a nihzia kan hmu a, mihringte chauh inngaihtuah lovin
thilsiam dangte pawh hre chungin hmaswn kan tum a pawimawh
hle a ni.
4. Retheite retheihna remchnga hman loh tr: Dn bua kan
hmuh leh chu mi retheite retheihna mahni tna \ha tra remchnga
hman loh tr tih hi a ni. Hmaswn kan duh avnga retheite thlauhthlk
leh tihretheih lehzual hi Dn buin a phal lo. Chumi atna thupk chu
mi retheiin a unau a belhin a lo chhawmdwl tr a ni a, lo chhawr
retheih tr a ni lo; tangka a pk pawhin a lakah a pung beisei tr a ni
lo (cf. Lev 25:39-40). Chu chauh ni lovin an neih chhun silhfn emaw,
ram emaw, an nunna atna pawimawh eng mah chhuhsak a remti lo.
Exodus bung 22:25-27 leh Deuteronomy 24:10-13-ah hian thil
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

61

dahkham hrng pk lt dn tr kan hmu a; chutah pawh chuan


retheite chunga tih dn tr chu a danglam: Mi rethei a nih chuan a
hrng chu in mutpui tr a ni lo; a silhfnah chuan a mut a, a fak theih
nn che u a hrng chu ni tlkah in pe kr leh ngei tr a ni; tichuan,
LALPA in Pathian ngaihin in tn thil fel a ni ang, tiin.
Mi \henkhatte chuan anmahni nawmsakna tr chauh thlrin,
hmaswnna tra an \an lknaah hlawhfate ruaiin nasa takin hna an
thawhtr a. Mahse, an hlawhfa rawihte chu an thawh phu twk hlawh
pe lovin emaw, an hlawh trte emaw an batsak \hn. Hei hi Mosia
lehkhabu (Dn buah) chuan khap a ni. Deuteronomy 24:14-15-ah
hemi thua thupk kan hmu leh a: In mi rawih, mi rethei leh tlachhamte
chu in unau emaw, in ram in awmnaa awm ram dang mi emaw pawh
ni sela in hnehchhiah tr a ni lo; a thawh ni chuan a hlawh in pe tr a
ni a, niin a tlk hnan tr a ni lo... tiin (cf. Lev 19:13b).
5. Thil siam dangte nna hmaswnna tr: Genesis 2:5 leh 2:7ahte mihring(adam) tih leh leilung (adamah) tihte hi \awngkam
inzawm tlat a ni a, chu chu adom tih a\anga lo kal, rawng senbuang
sawina a ni a, Bible ram mite chuan vun rawng leh lei rawng inang an
nei niin an inngai a, an inlaichnzia tihlanna a ni. Genesis 3:23; 4:2,12ah lei let tih pawh hi rawngbwlsak tihna a ni thei bawk. Mihringin
lei tn hna a thawhsak tr hawia dah theih a ni. Hngte hian mihring
leh thilsiam dangte inzawmzia a tichiang hle.
Dn buahte hian hmaswnna tr kaihhruaina chiang tak awmin
lang lo mah se, mihring khawsak \hang zl tra \an lknaah Pathian
chu engkim chunga thuneitu a nihna te, mihringpuite chunga
khawngaihna lantr tr thu te, retheite chunga awm dn tr a sawite
a\ang hian hmaswn tr mihringte hian Pathian \ihna leh zahna nei
chungin hmaswn kan tum tr a ni tih kan hmu thei a ni. Mahni
chauh inngaihtuah avnga mi dangte ram leh thil neih lksak te, an
hlawh hrn khawtlaite hi a khap tlat a ni. Pathian \ihna leh mahni
mihringpuite zah hi hmaswnna hian a palzt tr a ni lo.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

62

Sawi ho tr
1. Mosia lehkhabu a\angin hmaswnna tra kaihhruaina kan sawi
bk la awmte sawi ni se.
2. Dn lehkhabute hi tnlaia Kristiante tn hian eng ang taka zawm
tr nge nia kan ngaih sawi ni se. Hmaswnna atna mahni
mihringpuite kan chhawr dik loh theih dn sawi ni bawk se.

www.mizoramsynod.org

63
March 4
RAM HMASWNNA - ISRAEL HNAM
CHANCHINAH
Chhiar tr: 1 Lal 10:18-21; 2 Chr 9:13,14
Israel hnam chanchin hian Abrahama koh chhuah a nih a\anga
\anin tna an dinhmun thleng a huam thei ang. Bible-a kan hmuh chinah
hi chuan an sakhua leh ram rorlna leh vntlang nun (religions, politics
and social) a inzawm vek mai a. Bible-a an chanchin ziaktute hi sakhaw
mite an nih avngin sakhaw duhtuina a\angin thil an thlr a, Pathian
\ihna leh zahna chu thil \ha, dik leh tlo teh nn an hmang a. An sakhaw
hruaitute leh khawtlng hotu puithiamte leh lalte pawh an tehnaa an tlin
loh chuan an sawisl hmiah hmiah mai a ni. Israel-te chanchin hi lal an
neih a\ang hian sawi ila; Juda leh Israel ram in\hen hnu pawh hi hnam
khat angin sawi mai ila kan zirlai atn hi chuan a twk thei mai wm e.
Tnlai hi chuan Israel tih hi an ram sawi nn an hmang deuh va, Juda
(Jews) tih hi hnam leh an sakhua (Judaism) sawina a ni ta deuh bk.
1. Ram tiamah an lt: Israel-te kha Pathianin Kanaan ram,
khawizu leh hnutetui luanna ramah a hruai luh khn rl do tr tam
tak nei chungin in leh lo benbel a ngai a, a awm sa (faisa) tln ngawt
tr chu an lo ni hauh lo mai. A ram hi a \hen chu khawro leh tui harsa
ve tak tak a nih laiin hmun \henkhatah chuan ruahtui a tamin lei pawh
a hnwng kumtluan a. Chu bkah tui kawng siamin lui leh dl a\angtea
tui lk an uar hle bawk. Mosian thlalra an awm laia enthlatu a tirhte
kha chuan grep rah bwr pawh zwn nawl nawl tham an rawn hwn
a nih kha. Khatianga ram \ha a awm lai khn hmun \henkhat chu
thlalr leh lung hmun, lo leh huana cheibwl harsa tak lai te pawh a
awm. Mosia Dn zwmin mahni pual \heuhvin ram an nei a, intodelh
trin mahni theih ang angin hma lk a \l ta a ni. Lo neih leh ran
vulhin ei an zawng tlngpui. Grep huan an siam a, buh leh bl a ram
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

64

ngeih zwng an chng a, ran an vulh bawk a. Hng a\ang hian nun
bul an \an chho ta a ni.
Rorltute leh Samuela lehkhabute kan chhiar chuan Kanaan ram
an luh hlim hian inbngbel trin rl do tr Amalek-ho te, Philistiahote an la ngah hle tih kan hmu. Chuti chung chuan intodelh tra lo
neih leh ran vulh a ngai bawk si a; sawi awm chiah lo mah se an ram
hmaswnna a chak vak thei lo vang tih a rin theih. Zwlnei Samuela
te, lal Saula te leh Davida te hun laiin an insawh nghet \an chauh a ni.
An chanchin kal zlah kan hmu ang.
2. Solomona leh a hnu lam: Solomona hunah rl a lo muang
tawh a. Chu chuan hmaswnna trin hma a lktr thei a. Hetih hun
laia Israel-te hmaswn dn hi chipchiar takin sawi a ni lo. An
chanchin ziakna bu 1&2 Lalte leh 1&2 Chronicles te a\ang hian
eng emaw chen chu kan hre thei a, hngah pawh hian an lalte
khawsak dn leh an sualna lam kan hmu tam.
Solomona chu lal fing tak a ni a, a ram \henawmte nn inremna
a siam a. Tura lal Hirama nn phei chuan inremna \ha tak siamin a
rama thing leh rangkachak leh dr leh tangkarua (silver) te a chaw
lt nasa hle. Hngte hi hmnlai ata tawh hmaswnna tehna a lo ni
a. A hun lai hian zirna lamah pawh hma an lo swn hle tawh tih tn
hnu hian an lung lehkha hman leh a thu inziak a\angin an hre chhuak
nghe nghe. Nawmchenna lamah an kal thui hman hle. Saingho
lal\hutthlng te, saingho khum, rangkachak \ha ber ta luan te, a no
zawng zawng leh a bungblte leh a phaw te pawh rangkachak veka
siam emaw, rangkachaka luan emaw te a ni a (1 Lal 10:18,21). Ni
tin ruai a \heh mup mup mai ni tr a ni, a ni tin ei ral rng a tam mai
(1 Lal 4:22-25). Tnlai ni se an changkng hle mai kan tih tr a ni
ang chu, in ropui tak tak te, huan leh lo zau pui pui te an nei hlawm
a. |henawm ramte inremna siampuiin an sakhua a zawm a, lal fanute
neiin an pathiante a chhawm luhtr a. Chu chuan hnam dang pathian
biakna lamah amah leh Israel mite a hruai ta a. Khawvl thilah chuan
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

65

a fingin hma a swn hle tih loh rual a ni lo. Mahse, Pathian tak
hawisanin amah leh mipuiin milem an be ta mai a.
Lal Davida kha Pathianin Biak In sak a phal lo va, a chhan chu
thisen a chhuah vng a ni (1 Chr 28:3). A thih dwnin Solomona
hnnah Temple sa trin thu a pe a. Ani chuan Pathianin Mosia hnna
Biak In sak dn tr a hrilh anga sa trin hma a la nghl a. Solomona
hi a chanchin ziaktute hian an sawi uar hle na a, a hun laia a ram
\henawm Aigupta te, Assuria te leh Syria te lo neih tawh in sak ropui
leh a cheimawina te chu a tluk phk lo hle wm e. Anni chuan Israelte Kanaan ram luh hma daih khn sakhaw Biak In leh lal in ropui tak
tak an lo nei tawh.
Solomona chuan \henawm Tura lal Hirama thurualpuiin a ram
ata thing te, rangkachak leh tangkarua te, rwn te nn lam a chaw
lt a. Temple a sak rualin ama chnna tr lal in a sa bawk a, thil hlu
tak takin a chei a. Tuipuia sumdwnna te pawh a ti nasa hle a ni.
Sakawr tawlailr hmanga sumdwnna pawh a hlawhtlinpui hle.
Khawpui kulh nei eng emaw zt a din a, rlthuam dahna in Lebanon Ngawpui In tih chu a sa bawk. A lal in bkah a nupui Pharaoa
fanu tn lal in hran a sa ngat a. Hng in ropui tak tak sa tr hian
hnathawka rawih luih (forced labourers) a nei bawk a. A trah
chuan Kanaan mite a hmang a; mahse, a hma lk a lo zauh tk zl
hnu chuan Israel mite a hmang zui ta a. A \hen sipaiah an \an a \l
bawk a. Hetia rim tak leh hah taka ama ropuina tra in a saktra
hnathawka a chhawr lui hi a ramah helna lo chhuah chhan leh a thih
hnua Israel ram a lo keh darh chhan pakhat a ni ta.
Solomona a thih hnu chuan Israel ram chu hmun hnihah a lo phel
ta a, a ram chhim lam chu Davida thlahten chang zui zlin Juda
lalram tih a ni a, a ram hmr lam chu Israel ram tih niin lal thlah chi
hrang hrangin an inawp chhawk ta a. Juda ram chuan Jerusalem
khawpui leh Temple a chang zl a; Israel ram chuan a trah khawpuiah
Tirza neiin, a hnuah Samari khua chu an khawpui a ni a. An duh
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

66

duhnaah inthawina hmun siamin milem pathian betute tih dn an zui ve


ta mai a. In ropui tak tak te an sa a, nuam chnin mahni hlimna tr an
la khwm a. Chutianga an tih chuan Pathian an hawisan ta si a,
zwlneiten a dik lohzia an au chhuahpui chmch ta mai a ni.
Israel leh Juda lalte leh an mi liante chu an hausa hle a, thil pawh
an ti thei hle. Mosia hnna Pathian thupk chuan hausak avnga mi
rethei leh hnam dang an znga awm te, hmeithai leh fahrahte ngaihthah
emaw, tihduhdah emaw a khap a. Mipat hmeichhiat kawnga thiangzau
pawh a khap. Hnam dangten an tih anga milem siam chawp biaa
mahni remhriat dn leh duh ang anga inthawi ngawt a remti lo. Ropui
duh avnga rlthuam tam tak chhk khwl emaw, indona atn sakawr
hman te emaw pawh a wih lo (Deut 17:15-17). Israel leh Juda lalte
leh an mi liante chuan hng thupk hi an pawisa chuang lo.
Israel leh Juda-te chanchin hi Davida leh Solomona hun lai khn
a arh hluai a, zawi zawiin a zuih ral ta a. Solomona hnua lalram a lo
in\hen khn Israel lalte khn sakhaw dang biak an \an nghl a.
Jeroboama a\anga in\anin a hnua lalte zawng zawng kha mi \ha
zktluak an awm ta meuh lo niin an chanchin ziaktute hian an ziak a.
Hei hi erawh chu zirtute chuan a ziaktute Juda an nih avngin Israel
lalte sualna lam an uar lutuk deuh va, an tih\hat lam an sawi tlm lutuk
deuh niin an ngai. Juda lalte khn Solomona ropuina chu eng emaw
chen an chhawm a; mahse, khawvl thila an hmaswnna chuan an
hnam zngah mihring inthlauhna a rawn paw chhuak a. Zirlai kal tawha
kan hmuh ang khn zwlneiten an sakhaw dn leh Pathian rinna a\anga
tehin an sawisl nasa ta hle a nih kha.
Lalte rorl laia ram hmaswnna chuan a vwrtwp a thleng ve
tak meuh kan ti thei ang. In leh lo nghet din kawngah te, ro sum leh
hausakna chhk khwl thuah te, nawmchenna kawngah te pawh
Israel leh Juda-te hian an chhehvl hnamte an el pha ve hial a. Mahse,
Pathian hnam thlan an nih avngin an lakah Pathian thkthu a chhe
bk a. Amah hawisan zwnga hmaswnna an kalpui chuan an chungah
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

67

hremna a lekkawh mai a ni. Lalte leh mi hausaten hmaswn an tumna


lamah an thiltihtheihna chu mi rethei zwkte hnuaichhiahna
remchngah an hmang a, an ram neih ve chhunte pawh an chhuhsak
a, a phal lo chu thiam takin an tihlum mai, chu chu Ahaba leh Nabotha chanchinah kan hmu (1 Lal 21). Sam 37:32 thu, Mi suaksual
chuan mi rethei chu a enthla a, tihhlum a tum \hn, tih kha an nihna
chiah a ni.
Israel leh Judate chu an hnamin khawvl thila hma a swn chu
thlarau lama an hnufual chhan lian ber a ni a. Pathian hriatna hloh
khawpin khawvl thilah hma a swn theih tih min kawhhmuh a ni.
Sawi ho tr
1. Israel-te chanchin a\ang hian hmaswnna kan m luat avnga
Pathian hawisan theih a nih dn sawi ni se. Ram hmaswnna
kawng zawh tho sia Pathian tna kan rinawm reng theih dn
trte sawi ni bawk se.
2. Hmaswnna kawng zawh dik leh zawh dik loh theihnaa
mawhphur bk nia kan hriatte sawi ni se. Chng mite kal sualna
laka kan vnpui theih dn tr sawi ni bawk se.

www.mizoramsynod.org

68
March 11
RAM HMASWNNA
ZWLNEITE ZIRTR DN
Chhiar tr: Amos 6:1-7; Hag 1:3-11
Kan Bible-ah hian Zwlneite lehkhabu hi bu 16 a awm a. Hngte
hi kum 600 vl hun chhng awh an ni. Hng zngah hian Amosa te,
Isaia (1-39) te, Hosea te, Mika te hi BC zabi 8-na chhnga mite an
ni a. A dangte hi zabi pasarihna hnu lama mite an ni. An hun lai ram
leh sakhaw boruak tawn ang zlin an thuchah pawh a zia a dang a;
ram hmaswnna chungchnga an zirtrna pawh hei hian a kaihruai
hle. An hun chhng a rei a, an thuchah a chi hrang a tam a, tawi kim
taka zir pawh a har a. A tlngpui chauh kan zir leh dwn a ni.
1. Zwlneite thuchah tlngpui: Amosa te, Isaia te, Mika te hun,
BC zabi 8-na hi Juda leh Israel ram vnglai hun, anmahni twka lal
ram ropui tak an din lai a ni a. Pathianin Mosia hmanga Kanaan
ram, ramtiama a hruai luh hnuah an inbngbel a. Lal chak leh thiltithei
tak takte an nei a. Thlalr ram retheihthlk tak chu kalsanin khawizu
leh hnutetui luanna ramah awmhmun an bngbel tawh bawk a.
Chutianga ram rorlna leh ei br zawnna kawnga an lo ngelngheh
tkah chuan Mosian a hlauh lwk tak mai Pathian hawisana milem
biak leh, an sakhaw hmun puite tibawrhbnga sakhaw dang vuana,
an znga retheite leh hnam dang mi awm vete ngaihthahna chuan an
zngah hmun lailum a chang ta hle mai a. Sum leh paiah leh mihring
khawsak thilah hma an swn nasa hle a, nawmchenna lam thilah
pawh an kal thui ve hle a ni.
Amosa hun laia Israel mi hausate chuan saingho khumte an nei
a; hei hi nawmchenna an uarzia sawina a ni. An lalte pawhin nipui in
te an nei a, thuneihna hmang sualin inrah behna a hluar hle.
Hmaswnna kawnga an hlawhtlinna chu zwlneiten an sawisl hrim
hrim ni pawhin a lang lo. An intihhausak tumna avngin Pathian
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

69

hawisana, an mihringpuite chunga dik lo taka an inluling te, mi retheite


tirethei zual sauh va, hlp rkna leh nawmchenna kawnga an tln nasa
lutuk te kha an sawisl a ni. Kum zabi 7-na, Jeremia te hunah chuan
salah an tng a, Pathian ring lovin hnam dangte chaknaah an innghat ta
deuh deuh va. Saltng an chhuaha an kr leh hnuah pawh Pathian
theihnghilh dra hmaswnna kawng an zawh avnga zwlneite thuchah
kan hmu zui zl a ni. Zwlneite zirtrna tlngpui chu lo khaikhwm ila
2. Hmaswn duh avngin Pathian \ihna leh zahna bnsan
kher loh tr: Amosa 4:1-thu, Nangni Samari tlnga chng nuho,
Basan sebwng chwm thau angte u, retheite hnehchhiaha, tlachhamte
nka, an pasalte hnna, Rawn la ula, i in ang u, titute u, he thu hi
hre rawh u, tiin, an pasalte dik lohnaah an hmeichhiate pawhin
remchng lain nuam an lo chn a. Israel leh Juda ram chuan Pathian
hawisana sakhaw dang, milem be sakhua an zui ve avngin hmeichhia
mahni kawppui laka rinawm lo, uir nn an tehkhin hial a ni. Zu
ruih te, tual thah te, mi rawk te pawh an chng ta hial a (Is 24:11;
Hos 2,3). Mi retheite an rap bet a, an buhte an chhuh luihsak a,
thamna an la a, grep huan nuamte an insiamsak a (Amos 5:10,11).
Duhmna chuan chin lm a nei ta lo va, mi retheite lu chunga vaivut
awm pawh an t hial a (Amos 2:7). Hngte hi a \hat lohzia nasa takin
zwlneiten an sawi.
3. Dik tak leh fel taka rorl tr: Ram hmaswnna tra hma lkna
chuan dikna leh felna a mausm tr a ni lo tih hi Zwlneite thuchah laimu
a ni. Hei hi sawi a ngaihzia chu zwlneite thuhril a\angin kan hmu thei.
Hng chngte hi lo en ila
Amosa 3:10 Pwngnkna leh tharum thawha an
chhuhsakte chu an lal inahte an chhk khwm a, dik taka tih
an tum hauh lo, Lalpa thuchhuak chuan a ti.
Mika 2:1-2 An khum laizwla khawlohna suangtuahtute leh
thil \ha lo ngaihtuah chhuaktute chu an chung a pik e! ...Mi lote an

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

70

awt a, an lksak a; inte an awt a, an la mai bawk a; mi leh an


chhngte, mi leh an ro chenin an hnuaichhiah a ni.
Hosea 12:6 Chutichuan nang chuan i Pathian hnn lam
hawi la, Khawngaihna leh rorlna (dikna) hmang la, i Pathianah
chuan innghat fo rawh.
Hng thute a\ang chauh pawh hian dik tak leh fel taka rorl an
mamawhzia kan hmu thei. Mi in leh lo te, mi huan te inchhuhsak luih
leh mihring hial pawh inhnuaichhiah hi ram hmaswnna hminga tih
tr a ni lo. Chu ai chuan, Rorlna dik chu lui angin luang se la, felna
chu luipui kang ngai lo angin luang rawh se, tih chu an thuchah
laimu a ni (Amos 5:24; cf. Mik 6:8; Zak 7:8-10). Zwlneite thuchah
hi hremnain a khahchhilh nghl bawk \hn. Pathian duh loh zwnga
mahni hmasial taka hmaswn tumte chuan Pathian hremna an tuar
dwn tih hi an thuchah ken tel a ni.
4. Sakhaw hmun hawisan zwnga hmaswn loh tr: Juda leh
Israel-te khn ram hmaswn an tumna lamah an sakhaw hmunte an
hawisan a, nawmchenna lamah tlnin milem biakna hmun an pan ta
zwk a. Anmahni siam chawp milem an bia a, an khawpui Jerusalema
Biak In chu a ram (luahtu awm lo) ta zwk a (Is 44:9-20). An lalte
pawhin hnam dang pathiante la ltin, an hnnah an inthawi ve ta mai
a; sakhaw rawngbwltute pawh an hruai sual \euh mai a ni. Saltn
lai khn Jerusalem leh Temple an ngai hle a ni wm e. Mahse, an lo
kr a, Jerusalem din \hat leh aiin mahni an incheibwl hmasa a. Mosia
Dn pkte pawh ngaihthahin anmahni \ha tih zwngin an kal ta mai a
ni (Zak 7:12). Hei hi zwlnei Hagaia chuan rawn hmachhawnin,
anmahni chauh inbuaipui lovin, Temple chu sa \ha trin a fuih sauh
sauh a ni (Hag 1:9-11). Keini pawh hi kan hmaswnna hian kan
sakhaw bu (Bible) leh kan Pathian Biak In hawisan zwngin min
hruai mk a ni lom ni? An hnn a\ang hian fmkhurna tr kan nei a ni
lo maw?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

71

5. Thilsiam dang zawng zawng nna hmaswn tr: Zwlneite


thuchah pawimawh tak dang chu thilsiam dangte leh mihringte
inlaichnna \ha a awm tr thu hi a ni. Hei hi an hmuh chhuah thar a ni
lo va, thilsiam thurin a\anga an chhawm zl a ni. Zwlnei Isaia chuan
he hun hi a sawi uar hle a. Ramsa leh ran inhal tak tak chinghnia leh
bermno te, keit leh kl no te, sakeibaknei leh ran chwm thau te,
rl rial leh naupang te an inngeih tr thu a sawi a. Hei hi hun lo la
awm tra Pathian ram lo thleng tr thlr lwkna anga sawi a ni deuh
ber \hn a. Mahse, hun hla tak thlr lovin, ram hmaswnna dikah chuan
Pathian thilsiam zawng zawngte inunauna leh \hanna tluantling a awm
tr thu sawina angin an sawi ve bawk.
Ram hmaswnna avnga ramsa te tihrl\it te, tihhlum te, ramngaw
tihchereu te, boruak bawlhhlawh nasa tial tial te hi a rehna tra hma
lk deuh deuh tr tihna a ni ang chu. Mihring duhmnain nungchate leh
thilsiam dang, thing leh mau leh rawmngaw a tihchereu zawng zawngte
din \hat lehna thlen tra an zirtrna a ni. Ram hmaswn duhna avnga
mihring tuamtu boruak leh a chhehvl thil lo chhe mkte chu Pathian
miten an din thar leh hi zwlneite hmathlr a ni (Is 11:1-9; 35:1-2).
Sawi ho tr
1. Zwlneiten ram hmaswnna an thlr dn nia kan hriatte sawi ni
se.
2. Zwlneite zirtrna a\ang hian ram hmaswnna dik leh dik lo sawi
ni se.
3. Mihringte hmaswn tumnain thilsiam dang a khawih chhiat dn
sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

72
March 18
RAM HMASWNNA
SM BU LEH THUFINGTE-AH
Chhiar tr: Sam 73:1-12; Thuf 30:7-9
Sam bu leh Thufingte hi mi malin Pathian an pwlna leh sakhaw
mi nihna tra Pathian thu, min kaihruaitu pawimawh leh \angkai
tak an ni a. Mahse, hla an nih avngin an ziak ang anga lk vek
theih loh te, an sawi tum tak hriat har te a awm a. Ram hmaswnna
chungchng pawh kan beisei anga chiangin min kawhhmuh lo mai
thei. Khawn khwm deuh loh phei chuan hmaswnna hi an lo sawi
meuh emaw ni ti pawhin a ngaih theih ang.
Sam bu leh Thufingte hian mi mal sakhuana lam an sawi tam
avngin leh khawtlng leh a huho nun an sawi pawhin mi mal thlrna
a nih deuh fo avngin an thu rolumte hi hnam pum ngaih dn a ni
chiah lo thei bawk. Mi malin Pathian an pwlna leh an ngaihtuahna
a\anga an rinna puan chhuahna hla an nih \hin avngin ram hmaswnna
lam thil kan beisei anga chiangin min kawhhmuh chiah lo mai thei.
Mi mal thlrna leh ngaih dn ni maia ngaihsak pawh a awl wm e.
Nawmchenna leh khawsak snna lam an sawi mawi vak lo va, nun
hlimna leh lungawina erawh an chawisng. An thuchah innghahna
ber pawh Pathian a\anga finna a ni. Chu chu Pathian hnn a\anga
neih theih a ni. Mi fing leh mi tiin mihring hi an thliar tawp mai.
Hmaswnna chungchng an sawite a tlngpuiin i lo zir leh ang u.
1. Engkim hi Pathian ta a ni: Bible thurin bulpui pakhat, LALPA
(Yahweh/Jehova) chu engkim siamtu a nih avngin engkim neitu a
ni, tih hi an zrtrna a ni. Sam 24:1-3-ah hei hi kan hmu a. Hetiang
a nih avng hian khawvl thil eng pawh hi Pathian ta, mihringte hnna
a duh leh duh loha a pk theih a ni. Hausakna te, sum leh pai te,
mihring hlawhtlinna te pawh Pathian hnna mi a ni a, a duh apiang a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

73

pe \hn. Heta \ang hian ram hmaswnna an ngaih dn tr chhuidawn


ta ila: Mihring mamawh hmaswnna tr kan tih tangka emaw, buh
leh bl emaw, finna leh thiamna emaw, leilung hausakna emaw pawh
hi a neitu Pathian a ni vek a, a neitu zahna nn kan la khwmin kan
hmang \angkai tr a ni. Chu chu Thufingteah heti hian kan hmu leh a,
LALPA kalh zwngin finna te, hriatna te, remruatna te a awm lo,
tiin (Thuf 21:30); hngte hi hmaswnna atna mihringin a mamawh
m m ni mah se a neitu chu Pathian a ni.
2. Hausakna an chawisng lo: Sm bu leh Thufingteah hian
hausakna hi a dah pawimawh ber lo. Mihring nih hlutna tehna pawh
sum leh paia hmaswnna a ni lo. Hausakna tak tak chu thinlunga
lungawinaah a inghat niin Thufingte 13:7 a\ang hian kan hmu a; chng
11-ah pawh, Eng mah lo mai maia sum deh chhuah chu tihriral a ni
ang a; thawhrimnaa khwl khwm erawh chu a pung ang, tih a ni
zui a. Thufingte 15:16-ah pawh, LALPA hlauhna nn tlm t neih
chu tam tak neiha buaina neih ai chuan a \ha zwk, a ti. Sam 62:10b,
Hausaknate a lo pun chuan a chungah rinna nghat suh u, tih kan
hmu bawk. Sam 73-ah khn a phuahtu khn mi hausa, sual bawk
site a lo awh avnga a rilru a lo hrehawm \hin thu leh, Pathian biakna
hmuna a kal \uma a lo inngaihtuah harh tk thu kan hmu a. An hausak
dn a sawi lo na a, dik lo taka mite sum chhuhsaka hausa an ni tih a
chhuidawn theih. Chutiang hausakna chu mi malin mahni hma a sialna
a ni a, ram hmaswnna a tling tak tak lo (cf. Sam 49:6-20).
3. Pathian \ihna a pawimawh ber: Sam bu leh Thufingte hian
Lalpa \ih, Pathian \ih hi an dah chungnung hle mai. LALPA \ih hi
finna bul a ni (Sam 111:10) tih hi hemi atna thunawn a ni a.
Hausakna - sum leh paia hmaswnna a ni emaw, ram hmaswnna
lam a ni emaw - miin Pathian a \ih loh chuan engah mah an ngai lo.
Sum tam tak aiin hming\hat hi thlan zwk tr a ni a, tangka leh
rangkachak aiin duhsakna a ngainatawm, tiin, mi hausa leh mi rethei
hi an ngaihsn dn a inang reng; a chhan chu Pathian siam an nih vek
avng a ni (Thuf 22:1-2).
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

74

4. Taihmk an chawisng a, thatchhiat an sawi hnwm: Ram


hmaswnna atna thil pawimawh leh \l tak chu taihmkna hi a ni a.
Hei hi an chawisng khawp mai. Tn thlengin mi taima awmna ram
chu an changkngin hma an swn hle rng a ni. Thufingteah hian hei
hi kan hmu tam hle a. Hnathawk mi kut chu Pathianin mal a swm a.
Thatchhe chan tr erawh chu retheihna a ni (Thuf 10:4-5). Mi retheite
lainatin \an viau mah se Pathian \ih lo, mi an tih te, thatchhe bawk
site chu an retheih pawhin anmahni thiam lohah an ngai. Mut thlahlel
suh, i lo pachhe dah ang e; i mit meng la, chhang kham khawp i nei
dwn nia, (Thuf 20:13) tih te, Dwngdahnain tui taka mutnaah a
tilt a; Mi thatchhia chuan ril\m a tuar ang, (Thuf 19:15) tih te hi
taima tra infuihna leh thatchhiat sawi chhiatna a ni. A lehlamah chuan
mi taima, hnathawk peih hausa chu an chawisng (Thuf 10:4;12:24;
13:4; 21:5; 22:29).
5. Mahni hma sial loh tr: Sam bu leh Thufingte an phuah hun
lai hian mahni hmasiala sum leh hausakna mahni tn chauhva chhk
khwl tumna a lo awm tawh a. Chutiang mite demna leh an \hat loh
thu sawina kan hmu bawk. A lehlamah chuan mi thilphalte fak an ni
thung. Sem darh hi pun lehzualna a ni a, mamawh twk aliam
kawmpui chu tlkranna a ni; Mi thilphal nunna chu tihthauvin a awm
ang a, tui leih \hntu chuan amah pawh a inleih a ni, tiin (Thuf 11:2425). Heta tihthau tih hi dinhmun \ha entrna a ni a, tui leih \hntu tih
pawh hi mi dangte laka thilphal sawina a ni.
Sam bu leh Thufingte hian ram hmaswn dn chungchng sawi
lang chiah lo mah se, mihringin hmaswn tuma sum leh pai zawnga
hausak tuma a thawhnaah tih wm leh tih wm loh an zirtr thung.
Kan sawi tk bkah khian tehna dik te, rorl dikte an sawi uar a,
dik lo taka sum hmuh leh hausakna chu Pathian pawhin mal a swm
lo niin an zirtr hial a ni.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

75

Sawi ho tr
1. Mi tinin rual khai taka hma kan swn theihna trin tuin nge
mawhphur? Hmaswnnain mi tin a thlen theih nn engtia hma
lk nge \ha ang? He lamah hian Sam leh Thufingte a\angin fuihna
awmte sawi ni se.
2. Kan ramah hian mi taimate tn hmaswn ngaihna a awm tawh lo
nia sawi hi a awm ve \hn a, kan pawm zwng a ni em?
Hmaswnna atn taihmk pawimawhna sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

76
March 25
RAM HMASWNNA
ISUAN A ZIRTR DN
Chhiar tr: Lk 4:16-19; Mt 25:41-45
Znin a\ang hian Thuthlung Thar lama ram hmaswnna
chungchng an zirtr dn kan zir \an dwn a. Zirlai hmasa lama kan
sawi tawh ang khn Bible-ah hian keinin ram hmaswnna kan tih
ang \awngkam chu kan hmu chiah lo. Mahse, mihringin khawsak
tihnawm an tum dn te, sum leh pai zawnga an \hahnem ngaihna
chungchnga kaihhruaina te kan hmu a. Mihring khawsakna atna
mamawh zawnna leh an rinna/thlarau lam nun inzawm theih dn tr an
sawinate pawh kan hmu bawk. Chngte chu ram hmaswnna thlentr
tumtute tna chhinchhiah tlk tak a ni. Hng a\ang hian ram hmaswnna
hi mi zawng zawng huap, mi tin telna, mi tin tna \angkai, mi tin tna
\ha, tlo leh chhenfkawm kan zir chhuah theih chuan a lwmawm ngawt
ang.
Lal Isua kha sakhaw thu zirtrtu, khawvl hausakna leh sum
leh pai engto miah lo a ni a. Mahse, mihringten khawvl thil - sum
leh pai, silh leh fn, ei leh in tr an mamawh dn chu amah ngeiin a
rawn hria a. Mihring dam khawchhuahna trin hnathawh a ngai a.
Mahse, alo aluata chumi avng ngawta hnathawh chu a pawimawh
ber a ni lo tih a sawi a. Hmnlaia an sakhaw thuziak Dn leh
Zwlneite, Fakna Hla te, Finna bute chu a hun laia mihring
inkaihhruaina tr atna \ha a la ni reng tih a thusawiah a tilang a.
Amaherawhchu, hman sual leh kal sualpui theih a nihna lai awmte
sawi langin a siam \ha bawk.
Lal Isuan ram hmaswnna chungchng a zirtr dn a tlngpui
chauhvin lo zir leh ila.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

77

1. Mihring hmaswnna hi a ngai pawimawh: Lal Isua kha tute


emaw anga khawvl hawisana khawi hmun emawa inlahranga
intisakhaw mi a ni lo. Mihring chhngkuaah a chng a, finna a zir a;
mihringte hrehawmna leh harsatna te a hria a, hnehchhiah leh awp
behte dinhmun a hre chiang hle. Tnlai \awng takin, an khawtlng
nun harsatna eng mah hriat loh a nei lo. A hriatna zauzia te kha mite
mak tih khawp a ni. Kha kha mihring hmaswnna atn entawn tlk
a ni.
Mihringte hi hmaswn tr kan ni tih a pawm thlap a. Retheite
rethei reng trin a ngai lo. Hausate an hausak tial tial laiin retheite an
retheih reng hi a dik lohzia a tilang. Tute emaw hausak tumin an
mihringpuite an rap beta an chhawr rethei te, mahni nawmsakna
tra mi dangte mwlna remchnga hmanga bum te hi a dik lohzia a
zirtr (Lk 3:10-14). Chng ai chuan Chanchin |ha hrilha, an dam
khawchhuahna tra \anpui tr a ni. Chutiang ti thei tr chuan ani
pawh Pathian Thlarau Thianghlimin a thuam a, a thu zirtr chhwngtute
pawh thuam an ni (Lk 4:18; Mt 28:20). Lal Isua zirtrna chuan mi tin
huap hmaswnna hi a tinzwn a. A hmanrua tihdam, zirtr leh thuhril
te pawh mi tin tn a ni.
2. Rethei leh chanhaite ngaihsak tr: Thuthlung Hluia mihring
khawsak ho dn tr thupkte kha Lal Isuan a rawn chhawm nung
zl a. Dn dawng hmasatu Israel-te khn an tihlawhtling lo m zwk
a, khng dnte kha mihring khawsak honaa \ha tak tak a ni. Rem
hriat dn te, hrislna te, thahrui ngah dn te a inchen loh avngin sum
leh pai kan deh chhuah theih a inang lo va, in leh lo kan din thiam dn
pawh a thuhmun lo. Chuti chung chuan kan zavaia inmamawh tawn
kan nih avngin inngaihsak tawn \heuh tr kan ni tih hi a zirtrna khai
khwm theih dn pakhat chu a ni. An pi leh pute huna ram an lo neih
inchhuhsak te, retheite retheihna denchhena hnuaichhiah leh an neih
chhunte chhuhsak tr a ni lo. Chutiang a nih avng chuan Mi retheite
chu kumkhuain in hnna awm an ni alwm, tiin, Pathian tna an
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

78

inpknain emaw, thil danga an \hahnemngaihnain emaw retheite an


ngaihsakna a dl tr a ni lo va, chhuanlamah neih tr a ni hek lo (Jn
12:7-8). Lal Isuan a rawngbwlna bul \annaa a thusawi pakhat (Lk
4:16-19 thu) pawh hi rethei leh chanhaite ngaihsakna thu a ni a;
Matthaia 25:41-45-ah pawh hian retheite a ngaih pawimawhzia thu
kan hmu bawk.
3. Khawvl thil lungkham luattuk a \l lo: Ei leh br te, silh leh
fn te mihringin a mamawh tih a hria; mahse, chngah chuan inhmang
zo lo trin a zirtr. Pathian duh zwng eng nge ti chungin Ama ram
zawng hmasa zwk rawh u, a ti a (Mt 6:33; Lk 12:29-32). Miin
Pathian thuneihna hnuaia kn duhna thinlung a put chuan ram
hmaswn dn tr dik takin hma a swn thei ang. Sum leh pai te, ro
hlu te, silhfn te pawh mi zawng zawng mamawh ni mah se, Pathian
theihnghilh phahna tr a ni lo. Lal Isuan, ei tr leh in tr te khawvla
hnam tinin an zawng \hn, a tih hi a dik hle. Mahse, tute mahin an
kumhlunpui lo. An rohlu a chhiat loh pawhin anmahniin an tlin lo.
Mahni tn chauhva lei ro leh sum khwl tuma beih vak hi a lo thlwn
mai a ni. Chu ai chuan vnah ro khwl khwm zwk tr a ni. Thlarau
lama \hanna hloh khawpin tsa thila hmaswn tum hi a \ha lo va;
chuvngin, khawvl thil tichhe theiten an tihchhiat theih loh tr ro,
chatuan daih tr, Pathianin nunna a pk chu khwl khawm trin a
zirtr (Mt 6:19-21). Miin hmaswnna vwrtwp thlengin khawvl
pawh nei sela, a nungchang leh ama nunna ngei a hloh leh si chuan
awmzia a nei lo tiin, mahni chhiatna tr khawpa hmaswnna engto a
\hat lohzia a zirtr a ni (Mt 16:26; Lk 9:25).
4. Pathian ngaihsakna leh \ihna hloh phaha ram hmaswnna
kalpui loh tr: Lal Isuan hausakna leh sum leh pai hi hnwl lo mah
se, chutianga innghaha Pathian theihnghilha, amah \ihna hloh mai lo
trin a zirtr. Hausakna te, hlwknate hi Pathian ta a nih avngin
mahni nawmsakna atn chauhva khwl khwm loh tr a ni. Lo lama
hlwk tak, a ei sn loh chhk khwla, chawlh tuma chu mi , Pathian
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

79

lama eng mah nei lo, a thih rual ruala a neih zawng zawng chn tr
chu a ni a. Mi dangte hnnah sem ve se chuan khati teh hrep khn
kohna rpthlk a dawng kher lo vang. Mihring dam chhan ber emaw
tia sum ringawt engto pawh \ha a ti lo: Sum ngah hi mihring dam
chhan a ni lo ve, a ti (Lk 12:15). Mi pakhat, tlangvl hausa, amah
zui duh pawh kha, I neih zawng zawng hralh la, pachhiate hnnah
pe la; tichuan, lo kal la, mi zui rawh a ti a; mahse, ani khn a zui duh
ta lo a ni. Hausaknaa innghat ngawt tn chuan vnram kai a har
trzia a hrilh zui a nih kha (Mt 19:23; Mk 10:23; Lk 18:24).
5. Mi mal nun leh a huho nun lk kawp thiam tr: Lal Isua
hun lai kha Rom thuhnuaia Israel-te an awm hun a ni a. Babulon leh
Assuria ram tea an saltnna ata an lo lt leh kha han inbngbel ve
deuh mah se an zngah rorltu mumal an awm tawh lo va, anmahni
awptute laka tlatlum thei apiangin ram an nei tam a, an hausa ta mai
a ni. Chu chuan mi rethei a siam tam zl a, pi pute a\anga an ram lo
neih vete chu retheih vngin an hralh zo va, Mosia thupk anga Jubili
kuma a neituin a tlan leh tr pawh an phal lo va, an fanu fapate
bwihah an tng ngawt mai a ni (cf. Neh 5). Lal Isuan mi retheiten
lei an rochun tr thu a sawi hi a hun laia lo nei mite thuhnuairawlh a
tihte hnna a sawi a ni a; Rom miten an nkchpa an tihretheih te an
ni a. An neih ang ang in\wm \hnte an ni. Chutiang mite thlauh thla lo
tr chuan Lal Isuan a zirtr a. Nangmah i inhmangaih angin i vngte
i hmangaih tr a ni, tih an dn thu pk chu a taka nunpui trin a fuih
a. Sakhaw mi leh mi lo tehna pawh rethei leh chanhaite ngaihsak
\hat leh \hat lohah a ni (Mt 25:46). Berm vngtu \ha nna a intehkhin
pawh khn eng ang mi pawh ni se, mihring tu pawh a ngaihsakzia a
lantrna a ni. Amah anga mi dangte thawhsak ve trin min duh a.
Chutiang kan tih chuan mi tin huap thei ram hmaswnna a keng tel
ngei ang (Jn 10).
Mihring pianphungah hmaswn thei leh hmaswn tr kan nih hi
Lal Isuan a hnial lo mai ni lovin hmaswn trin a rethei berte pawh a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

80

duhsak a. Ram hmaswnna tra kan beihnaah mahni hmasial avnga


hlemhltna te, ei rkna te, mi dangte hnuaichhiah leh rah behte hi Lal
Isuan a dodl tlat a ni. Hmaswnna tra kaihhruaina chiang fek fawk
awm lo mah se, a zirtrnaah hian kan mihringpuite nna kan
inzrzawmna malmka hausak te, Pathian thu aia mahni nawmchenna
dah pawimawh te hi a \hat lohzia a lang chiang viau a ni.
Sawi ho tr
1. Ram hmaswnna atna kan \hahnemngaihna leh Lal Isua zirtrna
inmilna emaw, inpersanna emaw kan hriatte sawi zau ni se.
2. Sum ngah hi mihring dam chhan a ni lo ve, Lal Isuan a ti a,
sum ngah avng emaw, retheih avng emawa Pathian lam hawisan
a awl dn leh invn dn tr sawi ni bawk se.

www.mizoramsynod.org

81
April 1
RAM HMASWNNA PAULA ZIRTRNAAH
Chhiar tr: Rom 8:18-25; 2 Thes 3:6-12
Paula lehkhathawn lamah hian ringtu nun bul \an mkte mi mal
awm dn tr leh a huhova an khawsak dn tr lam a sawi tam a,
khawvl thila hmaswnna lam a sawi vak lo. Amah Juda pachal, an
dn zirna lama mi thiam, khawvl thilah pawh hriatna zau tak a ni tih
chu a hriat theih. An hun laia Juda-te khn thuvawn an neih an sawi
\hin, Miin a fa hnathawh a zirtr loh chuan kutdawh a zirtr a ni, tih
hi an chhngkua pawhin an vawng ve ngeiin a rinawm; a chhan chu
amah ngei khn puan in siam (tent making) hna a thawk a ni. Mahni
intodelh \heuh hi ram hmaswnna kalkawng pakhat a ni a; mahse,
kan sawi tawh angin, intodelhna trin ram te, remchnna te kan neih
a ngai thung. Khawvl thila hmaswnna lam sawi tam lo mah se,
rinna kawnga hmaswn zl erawh a sawi pawimawh hle a. Galatia
mite hnnah pawh an Pathian thu hriatna kawngah hma an swn lo
lutuk kha mak a ti hial zwk a ni (Gal 3:3; 5:1). Isua Krista mihring
nihna famkim anga an famkim theihna trin a theihtwp a chhuahsak
tih a sawi bawk (Gal 4:19-20).
Mihring hmaswnna tra Paula sawi hi a sng hle mai a, Krista
famkimna lenzia tlukin a ti daih mai a. Hei hian eng nge a kawh le?
Kan zir tawhah khn Isua chu taksa, rilru leh thlarau lam \hanna
kimin a puitling tih kan sawi tawh a. Pathian leh mihring nih fwma
khawvla a lo kal khn mihring nihna famkim nei tawh lote min
chhandam a, kan nihna hloh tawh min pe kr leh tra lo kal a ni a.
Chutianga famkimna nei tr chuan kan \hang lian dwn a lo nih chu.
Hei hi kan tum a nih chuan rawngbwl hna png hrang hrangte hi
mihring mi mal induhsak tawnnaa rawng inbwlsaknaah kan chantr
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

82

thei ang (Eph 4:11-16). Hngte hi lo chhinchhiah ila


1. Mi tin hi inmamawh tlng vek kan ni: Paula zirtrnaah hian
kan sawi tawh mihring tu pawh inang khat leh inmamawh tawn vek
kan nih thu hi a langsr hle. Kohhran nihna tehkhin nn Biak In te,
nupa te, taksa te hmangin kan zavaiin \angkaina nei vek, inzr zawm
vek kan ni tih min hrilh a ni (2 Kor 12; Eph 5:22-33). Lung inang lo
tak takte pawh a rem thiamin an rem chuan \angkai leh mawi takin
in lian leh mawi takah an chhuah thei angin mihringte pawh kan
nihna ang anga inngaihlu tawna kan awm chuan thil ropui tak ti
trin Pathianin min hmang thei a ni. Chutah chuan hnam chi hrang
inhmuhmawhna tibo va, Juda leh Jentail, lal chi leh hnamchawm,
mipa leh hmeichhia, bwih leh bwih lo tiha inthliar pawh a awm
tawh lo va, mi tin kan inhre thiam tawnin kan in\anpui tawn vek
thei tih hi a zirtr dn a ni (Gal 3:28).
2. Taihmkna a dah pawimawh: Bible hmun danga mi kan zir
tawh ang bawkin Paula hian mahni hnaa taihmk a sawi pawimawh
hle a. Thatchhiate chu a dah chhe khawp mai. Tu pawhin hna a
thawh duh loh chuan ei pawh ei suh se, ti hialin hmaswnna leh
intodelhna atn hnathawk trin a fuih a. Ei lo na na na chu a thi mai
dwn si a, hnathawk duh lo chu thi mai rawh se a ti tluk a ni. Amah
ngei pawhin hna a thawk a, a intodelh a. An hun lai khn hlawh neia
kohhran enkawl an la ti ve chiah lo bawk a, mi dangte fuih nn
taihmk a chhuah a, Chanchin |ha hrila kohhranho enkawl pahin
ama ei tr a thawk chhuak a ni (2 Thes 3:6-12). Hetianga a tih
chhan a sawi chu Pathian nunga beiseina a nghah vng a ni a ti (1
Tim 4:10 lehlin thar en la). Tita hnnah pawh khn kohhran mi, ringtute
chu tlkchham an neih lohna tr leh an intodelh nn awm mai maitr
lo tr leh hna \angkai thawhtr trin thu a chah a ni (Tit 3:14).
3. Khawvl sum leh hausaknaa innghah loh tr: Kristiante
thurin pawimawh tak, thih hnu khawvl awm rinna malmk vek
khawpa mi mal leh ram hmaswnnate hi buaipui theih a ni tih hi
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

83

Paulan a hre chiang a, chutiang laka invng tr chuan ringtu, kohhran


mite a chah mawlh mawlh a ni.
Paula te hun lai hi Grik finna leh hausakna a darh tawh hnu,
Rom-ho thuneihna leh finnain an hriat phk khawvl zawng zawng
an awp lai a ni a. In \ha pui pui te, hlimhlawp siamna hmun te, kawng
\ha te an lo nei \euh tawh a. Rom ram chhng khawi lai mah
kawngpuiin a pawh loh a awm lo an ti hial a ni. Sakhuana aiin
nawmchenna an ngaisng a, nun puithuna lam aiin hlimhlawp an uar
zwk. Hausakna leh sum leh pai lamah mi an intlnsiak nasa a, Judate pawh hmun hrang hranga an darh ang bawkin sum leh pai dapna
kawngah pawh nasa taka bei an tam ve mai. Chutiang chu a nih
avng nge ni, Paula hian khawvl tehnaa nawmna leh hausakna lam
uar lutuk lo trin a zirtr a. Khawvl mi hausate chu inchhuang lo
trin hrilh la, sum rin tlk loh rin chhan tum lova engkim kan hman
tra min petu Pathianah innghat zwk trin fuih rawh, tiin Timothea
a chah a ni (1 Tim 6:17-18 lehlin thar).
Hmaswnna hi mi mal hausakna emaw, ram hausakna ngawt
emawa ngaih a nih chuan a tlo lo va, mi tlm t tute emaw chauh
hausaknaah a chang thuai mai a. Chutiang a lo nih chuan hausak
tumte chu thlmnaah te, duhmnaah te an lt a (mi duhm leh milem
bia a intluk a ti bawk, Kol 3:5), mi dangte an huphurhin an thlim a,
chhiatna rpthlk takah an tlu \hn a ni a ti (1 Tim 6:9).
Mi \henkhatin Mizo Kristiante hi he khawvl piah lam tuipui
lutukah min sawi \hn a, chu chu kan retheih vng nia ngai pawh an
awm. Retheih avnga khawvl chhuahsan chk ngawih ngawih pawh
an awm ngei ang. Mahse, ngun taka han en hian Lal Isua te, Paula te
leh Thuthlung Thar ziaktu dangte hian he khawvla inhmang zo mai
tr hian an zirtr lo va, chutih ahnkin he khawvl sum leh hausakna
miin a lo nei a nih pawhin chu ngawt chu a rilru dahna ber tr a ni lo
tih leh, he khawvl piah lama nunna tak tak chu an tinzwn ber ni
trin an fuih zl zwk a ni (cf. Kol 3:1-2). Ram hmaswnna kan tih
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

84

pawh hian theihtwpa hmaswn chu lo tum tehrng mah ila, kan
twpna trah ngai lovin, thih hnu piah khawvla nun bul in\an leh tr
atn inkhk thiam trin dik lohna te, duhmna te, thil fel lo chi hrang
hrangtea inbt hnawk lo trin min fuih a ni.

Sawi ho tr
1. Ram hmaswnna chungchnga Paula zirtrna kan sawi bk hi
sawi belh tr hriaten sawi belh ni se.
2. Khawvl hawisan zwnga Kristian hi eng angin nge a \hata,
eng kawngin nge a pawi theih sawi ni bawk se.

www.mizoramsynod.org

85
April 8
RAM HMASWNNA
LEHKHATHAWN DANGAH
Chhiar tr: Jak 2:5-9; 1 Jn 3:16-18
Thuthlung Thara Paula lehkhathawn ni lo, lehkhathawn dang
zawngte hi an thu ken hrang thliah mah se an hawi lam inanna pakhat
a awm a, chu chu Krista lo kal lehna hnaih thu-ah a ni. Tih bk neia
thawn an nih loh avngin Huapzo lehkhathawnte tia sawi an ni \hn.
Hun hnuhnng, hun twp lo thleng mai tra ngaihna an nei hlawm a,
chu chuan an rilru a kaihruaiin kohhrante an fuihna pawh a hril thui
hle. Ram hmaswnna kan zir mkah pawh hian hmaswn dn tra
kaihhruaina lam aiin hmaswnna laka fmkhurna lam a hawi zwk
mah wm e.
1. Ram hmaswnna hi Pathian khawngaihnaah a innghat: A
hmasa berin Hebrai mite hnna lehkhathawn hian an sakhaw chanchin
hlui lam chhuiin, Isua Krista kha an nghah Pathian mi ruat Messia
ngei a nihzia a sawi a. Chutiang thu sawi chu ngai tawh wm lo hial
khawpin an rinna kawngah an hlun tawhin a hria a; rinna kawnga
hmaswn lova a bul ta \an leh ngaia thu \angkai lo tak taka an
inhnial fo chu a swt lohzia a hriattr a. Khawvl thila hmaswnna
lam a sawi tlm khawp mai. Mihring nun tlona leh nghehna
(sustainability) chu ei tr ngah leh ei leh in intuituahnaah a innghat lo
va, chu ai chuan Pathian khawngaihnaa innghah tr a ni tiin a zirtr a
(Heb 13:9). Rinnaa puitlin lam pan zl tra fuihna chu kan hmu.
Zirlai hmasaa kan sawi tawh ang khn Rom-ho thuhnuaiah an
awm a, khawvl finna te, nawmchenna te, hausakna tea inelna a sng
hle a, sakhaw miten ngaihsn an hlawh vak lo niin a chhuidawn theih.
Chu bkah Juda-te leh Jentail-ten Kristiante an tiduhdah \an tawh a.
Anmahni awp bettu Rom sawrkr tna \hahnemngai taka hnathawh
vak chu an tn a phrawm vak wm lo ve. Anni ringtute lah chu
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

86

tihduhdah tuar thei reng dinhmunah an ding si a. Chutiang hunah chuan


ram hmaswnna tra hma lk ve vak chu an tn a harsa pawh a ni mai
thei. Hngte hi hre chungin ram hmaswnna lam hawi an zirtr dn i lo
zir dwn teh ang u.
2. Mi dangte rap bettu mi hausate demna: Jakoba
lehkhathawnah mi hausate nasa taka demna kan hmu a, hng mite hi
tute nge ni le? Kohhran mite nge pwn lam mite? Rin dn tlnglwnah
chuan Jakoba 4:11-17-ah hian Kristian znga mi awm thei deuh te,
an hausakna uanpuite zilhna a ni a; bung 5:1-6 hi Juda khawvl mite
demna a ni. Eng vnga dem vak nge a nih le? Kristiante hi chuan an
rin Pathiana innghat lovin an sumdwnna thilah an rilru an pe a,
anmahni tih theih tak emaw tiin an duh zwng apiang ti theia an
inngaih avngin an chapo va; chutiang mite chu Pathian remtih zwng
chauh ti trin a fuih a ni. Ring lo mite erawh chu an hausak dnah mi
dangte rap bet leh dik lo taka an chungah thil an tih avngin a dem a.
An thil tihdik loh avngin an chungah Pathianin ro a rl thuai dwn
niin a sawi. Helai thu a\ang hian hmaswnna chungchnga zirtrna a
hmuh theih wm e. Hmaswnna kan tih hian neih belh, lk khwl
belh zl hi kan kawhtr chwk a. Chutiang ngawta hmaswn tumna
chuan mahni hmasialna kawngah mi a hruai a, pawisak nei lova mi
dangte chanvo tr chhuhsak leh rah beh duhna a neihtr thuai a ni.
Chutiang tite chu Thuthlung Hluia zwlneite leh Lal Isua zirtrnaah
pawh sawisl leh dem an ni (Is 2:7-10; Lk 6:24-25).
Tnlaiin mi \henkhatten hmaswn an tumna lamah mi dangte
tiretheiin mahni intihhausak an tum a, mahni mamawh chauh hriain,
hlawhfate chhawrin an hlawh an pe \ha duh lo va, rim taka chhawrin
an thawh phu twk hlawh an pe leh duh lo \hn. Mahni inen fiah nn
hmang ila a \ha ngawt ang. India ram hi hlawhfa man a tlwm avngin
ram hrang hrang a\angin thilsiamtu (company)-ten an thil siamna hmun
atn an hmang a. An hlawhfa chhawrte chu hmun hnwng, chp tak,
thim takah te vr\ian a\anga khaw thim thlengin an chhawr a; mahse,
hlawh tlm t t an pe a; an thil siamah chuan an chhinchhiahna belin
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

87

an ram lamah an hwn a, foreign thil tiin India ramah to tak takin
an hralh leh \hn a ni. T-shirt te, kamis te leh puan lam thilte hetiang
hian India ram chhim lamah an siam nasa a ni. Jakoban a sawi angin
hetianga mite rap beta tiretheitute hian an chunga Pathian rorlna an
hmabk a ni.
3. Thlei bk neih loh tr: Jakoba lehkhathawnah hian mi hausa
leh rethei thliar lo tra zirtrna kan hmu a. Retheih leh hausak te hi
mihring hmaswn leh hmaswn lo tehnaa kan hman chuan inthliarna
hmanrua atn hman a awl mai rng a. Silhfn \ha leh tlereuh inbel
theihte hi changknna leh hmaswnna (hausate) chhinchhiahna anga
ngaihna hi hmasng a\angin a lo awm tawh a. Mahse, Kristian
zirtrnaah chuan chu chu a pawimawh ber a ni lo. A thu hrimin
chutianga thil man to hmanga an inthuam avnga an chunga duhsakna
lantra, a nei ve lote duhsak loh bk chu tih dn tr a ni lo tih a zirtr
(Jak 2:1-9). Thlei bk neih hi mihring hmaswn tlnna dltu a ni a.
Kan kohhranah te, kan khawtlngah te leh kan pwl dinah te hian
he thu hian ngaih pawimawh hlawh se a \angkai khawp ang le. Mahni
hmlma hial pawh hmangaih thei tra thupk petu Pathian chuan mi
tin hmangaih trin min duh si a (Jak 2:8; 1 Jn 3:11-16).
4. Retheite duhsakna: Bible hian retheihna hi a chawisng em ni
tih trin hmun tam takah retheite duhsakna \awngkam kan hmu a
(cf. Sam 35:10), Messia rama chan \ha chang tra ngaih an ni bawk
a (Is 61:1; Lk 16:19-30). Huapzo lehkhathawnte pawh hian hei hi
an la keng ve zl. Mihring hmaswnna \hang zl mah se, rethei chu
an la awm zl dwn. Chutiang mite chu an retheih chhan chu a tlngpui
thuin an chanpual ve tr tuten emaw an lo chan khalh te, remchng
an hmuh ve loh vng te leh rilru leh taksaa rual an ban ve loh vng te
pawh a ni thei a. A enga pawh chu ni se an retheihna chu anmahni
hnuaichhiahna leh chung tlk nna hmang lovin anmahni ngaihsaka
duhsakin, Pathian ring tlat tr leh a ram tiam chang tra a ruatte an
ni. Chutiang mite chu tihduhdah tr a ni lo va, an inthlahrunna tr leh
zahna tr zwngin engtin mah tih tr an ni lo tih hi an zirtrna a ni (Jak
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

88

2:5). 1 Johana 3:17-ah phei chuan mi hausa, mahni unau tlachhama


awmte lainat nachng hre lo emaw, duh lo emaw chuan Pathian a
hmangaih lo a ti hial. Heta unau tih hi pianpui unau leh chi leh kuanga
laina hnai sawina a nih theih laiin ringtu unau sawina pawh a ni tel
bawk.
5. Khawvl hmangaih suh u: 1 Johana 2:15 thu hi hmun danga
kan hmuh khawvl hawisan zwnga hmaswnna ang kha a ni.
Mahse, khawvl hmangaihna nia a sawi tsa chkna te, mit chkna
(materialism an tih - tlereuh leh thil thar lawm huam huamna) leh
ropui duhna (ostentation) te hi hmaswnnain a rawn ken chu a ni si.
Tnlai phei chuan TV leh khwl thil dang a\angin a tam ta hle mai.
Mahse, hngte hi kumhlun lo tr, kan thih ruala kan hransan nghl
tr an nih avngin kan rilru nghahna berah kan neih tr a ni lo.
Khawvl sum leh hausakna chhuanga Pathian thu wih lohna hi
ropuina lem chu a ni. Hng thilte avnga rinna kawnga chauh phah
kan nih hi a hlauhawm hle rng a ni.
Huapzo lehkhathawnten hun twp la awm tr chungchng an
sawi te, ringtu nun kawnga hmaswnna tr an sawi te leh rethei leh
hausa chungchng an sawite hian ram hmaswnna kawnga kan hma
lk mkna leh hma lk tumnaah kawng dik zawh trin ringtute min
kheuh harh thei se a duhawm hle.
Sawi ho tr
1. Hausak dn \ha leh retheih dn \ha awmin kan hria em?
2. Ram hmaswnna tih hian hausakna hi a kwk bkin kan hria
em, eng ber hi nge ram hmaswnna \ha leh tlo ni ang?

www.mizoramsynod.org

89
April 15
RAM HMASWNNA THUPUAN BUAH
Chhiar tr: Thup 2:10; 21:1-4
Thuthlung Hlui leh Thuthlung Tharten thil pakhat tinzwn an neih
an sawi \hin chu hun twp lo thleng tr thu hi a ni. Chu hun twp chu
Pathianin hun a tihah a lo thleng ang a, mi tin chungah ro a rl ang.
Thuthlung Hlui ziaktute chuan chu hun twp chu Messia/Krista lo
kal hun atn khn an tinzwn a. Chanchin |ha ziaktute chuan
Nazareth Isuaah khn chu Messia chu a lo kal ta niin an sawi a.
Amaherawhchu, Isua Krista ngei khn hun twp lo la awm tr a
sawi a. Jerusalem tihchhiata la awm tr a sawi leh khawvl twp
hun tr hi a sawi zawm deuh nawk a. Paula leh Tirhkoh dang, Hebrai
lehkhathawn ziaktu te, Jakoba te, Petera te, Johana te, Juda te pawhin
hun twp lo thleng tr leh Lal Isua lo kal leh tr thu an sawi zl. Heti
a nih avng hian hun hnuhnng thu hian Kristian thurinah hmun lailum
a chang reng a. Khawvla kan awm chhngin kan ni tin khawsakna
atna pawimawh leh \l neiin, chngte chu la khwmin chhk khwl
mah ila, kan kumhlunna tr a ni lo tih hriaa, Pathian duh zwng eng
nge ni? tia ngaihven reng a pawimawh thu hi ringtute kaihhruai an
tumna chu a ni.
Kan Bible-a bu hnuhnng ber Thupuan hi Kristianten
tihduhdahna nasa tak an tuar laia ziak a ni an ti a. Kristiante chauhvin
an hriatthiam theih trin khuhhawnna bu an tih Thuthlung Hluia
mi Isaia te, Ezekiela te, Daniela te leh Thuthlung Hlui leh Thuthlung
Thar inkr lehkha ziakten \awngkauchheh leh entrna an hman \hinte
hmangin, a hun lai Rom sawrkr leh Isua Krista ring loten an
tihduhdah Kristiante a fuihna thu leh tiduhdahtute hremna tr thu
puan chhuahna a ni.
Thupuan buah hian ram hmaswnna chungchng kan beisei anga
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

90

chiangin kan hmu leh lo mai thei. A chhan chu hmaswnna kan tih
sum leh hausakna peipun te, nawmchenna te, khawsak awlsamna
leh chutiang thilin a ken tel tsa chkna te, retheite hnuaichhiahna te
hi kohhran hmasate hun lai khn an dodl nasa hle a. An hun laia
Isua ring lote zngah an sakhaw biaknaa mipat hmeichhiat
nawmchenna keng tela, an milem pathian biaknaah te pawh
nawhchizuar, pathian biaknaa tel vete an awm a. Rom sawrkra an
lalte lah chu pathianah inchhlin nawmchenna leh suahsual kawpin,
Kristiante an tirethei hle bawk si a. Khawvl thilah an changkng a;
mahse, mihring intluk tlnna leh mi tin tn zalnna a awm lo a;
hlemhltna a nasa hle bawk. Chutiang khawvlah chuan ringtute
chuan khawvl hmaswnna an t hman lo va, engtik hunah pawh
ring loten an mana an tihhlum mai theih an nih avngin thih hnu
khawvla nun beiseina chuan an rilru a luah zwk a. Thupuan bu
ziaktu Johana ngei pawh chu Patmos thliarkrah an tntr daih a;
chumi hmun a\ang chuan kohhrante a la rawn fuih ta \ng \ng a ni.
1. Ram hmaswnna leh hun twp beiseina a inkalh em?
Hmaswnna dik tak chu mihringin kan mamawh leh kan neih ngei
ngei zwk tr a nih thu zirlai hmasa lamah khn kan sawi tawh a.
Amaherawhchu, nawmsip bwlna leh nawmchenna lam ngawt hawi
zwnga hmaswn kan tum chuan Lal Isuan a thu ngaithlatute hnna
a sawi, Lota nupui hre reng rawh u, a tih kha kan ngaihtuah thar
leh a ngai ang (Lk 17:32). Thupuan bu pawh hian he thuchah hi a
keng zl. Khawvl nkna, tihduhdahna leh Pathian rin lohna te
krah ringtu chuan Pathian laka rinawmna a vawng reng tr a ni tih
thuchah hi a bu tluana a thu laipui a ni.
Rom khawpui leh Rom sawrkr chu Thuthlung Hlui hun laia
Babulon (a khawpui Ninevi) nn a tehkhin a (Is 21:9; Jer 52:9).
Chu Babulon khawpui chu Pathianin a hmanrua atna hmangin, Israel-hote pawh sala hruai tra a ruat a ni (Jer 27:6). Mahse, Pathian
tak hre lova nawmchenna lam an uar avngin Pathianin a titlwm ve
leh ta tho a. Chutiang chiah chuan Rom lalram pawh ram zau tak
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

91

chunga rorltu ni mah se, nawmchenna leh mihringte chunga a


nunrwnna avngin a la tlu chhe ve dwn tih Johana hian a puang a
ni. Khawvlin hmaswnna a tih hi Pathian hriat lohna lam hawi
nawmchenna a nih chuan Pathian thinurna tawng bawtu lek a ni dwn
tihna a ni thei. Chuvngin, Bible hmun danga mite zirtrna ang bawkin
Thupuan buah hian hun hnuhnng, hun twp lo thleng tr beiseina
avngin lei lam thila hmaswnna aiin thlarau lam thila hmaswnna a
sawi pawimawh zwk.
2. Vn thar leh lei thar: Isaia 65:17 leh 66:22-ah te vn thar leh
lei thar siam (tr) thu kan hmu a. Thupuan ziaktu hian chu chu a taka
a lo thlen tk thu a sawi a. Hei hi Thupuan thu vwrtwp ang pawhin
a sawi theih ang. Tihduhdah tuarte chu thlamuanin, Pathianin khawvl
tibawlhhlawhtute a hrem tr thu a sawi zl a. Chumi hnuah Isua
Krista ringtute tna vn thar leh lei thar lo awm tr thu a sawi ta a.
Hei hi he khawvla twp mai tr chu a nih hml loh. Ringtuten ram
hmaswnna kan tih hian khawvl thar siam tuma beih vak mai a awl
mai thei. Chu chu tnlaiin mi tam takin an thlr a ni a. He khawvlah
hian mi zawng zawng inngeih hun lo thleng mai tr ang tein an
suangtuah \hn.
A lehlamah chuan Thupuan buin a sawi tho, Harmageddon indona
lo thlenga, khawvl twp lo thleng thuai dwna ngaihna a awm reng
bawk. He ngaih dn pahnih inkrah hian thu lai kan la thei ang em?
Lal Isua lo kal lehna thurin hi chu kohhranin a hlamchhiah ngai lo.
Chuti chung chuan a hun lo sawi lwka, chumi khami kum, chumi
ni, chumi drkr tihte hi chu thu pnhleh a ni; kohhran tuipui ber a ni
ngai lo. Chu bkah, khawvlah vn thar leh lei thar din mai theia
inngaihna pawh hi a twpa beidawnna thlentu mai a nih a hlauhawm.
He khawvlah hian harsatna chi hrang hrang hi a awm reng ang.
Chutih laiin mi rilru tichiai zwnga khawvl twp thut tra lo phili
chiam chu Lal Isua zirtr dn pawh a ni chiah lo.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

92

Tn hma a\angin khawvl twp hun sawi chiang thei tak tak an lo
awm tawh a, mi tam tak an tibuai a. A hringhrna Isua lo kal hmuh
tuma awm khwmin an lo hmuak a, an sawi anga a lo thlen leh loh
avngin an beidawng leh si. Chutiang avnga a huhova intihlum pawh
an awm tawh kha! Mizorama harhna thlengah pawh hei hi a lo tel ve
tawh. Buh leh bl chng hman tawh lo leh thlai phun pawh a rah ei
hman tawh dwn lova inngaiin an hnathawh an lo chawlhsan a; mahse,
an rin ang chu a lo ni lo. A hun leh a ni thu chu Pa chauh lo chuan ...
an hre lo, Lal Isuan a tih avngin (Mk 13:32) keinin a hla, kan ti
emaw, a hnai, kan ti emawah Pathian a innghat lo tih hriat reng a \ha
hle.
Thupuanah hian Sam 72:10-11 leh Isaia 60:3,5 ten Jerusalem
ropui trzia an lo sawi chu vn thar leh Jerusalem tharah a bel a, lalte
leh mi hausaten an hausakna an la rawn la lt dwn niin a sawi a. Lal
Isua ringtute chuan hausakna emaw, hlawhtlinna emaw nei mah se
an Lalpa ropui nn an hmang \hn a; hun hnuhnng, khawvl twpna
pawh thleng se chutianga Lal Isua ringtute chuan lwm takin Pathian
hnnah an inhln thei dwn a ni. Chutichuan, hun twp a lo la thleng
dwn tih hria ila. Isua Krista ringtute chuan he khawvl thil
lungkhamnaa intihnawk lovin, kan ni tin khawsak mamawh bulpuite
hi kan neih theihna tra thawkin neih tum zl ila. Chumi bka duhmna
chu milem biakna leh suahsualna kawnga min hruai thei a ni tih pawh
chhinchhiah ila. Lal Isua a lo kal thut a nih pawha kan inthiam lohna
tr thil eng mah ti lo bawk ila. Tichuan, kan chnna khawvl siam
\ha tr leh ram hmaswnna atna kan tha leh zung, finna leh theihna
te hman \angkai dn pawh kan thiam theih ngei a rinawm.
Sawi ho tr
Hun twp/Lal Isua lo kal lehna thurin leh ram hmaswnna hi a
inkalh em? Lk kawp dn \ha sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

93
RAM HMASWNNA - KOHHRAN CHANCHINAH
April 22
RAM HMASWNNA
KOHHRAN HMASATE ZIRTR DN
Chhiar tr: 1 Thes 4:9-12
Kohhran hmasate han tih hian a huam chhng a rei hle a.
Tirhkohte hun kum zabi khatnaa kohhran lo ding a\ang khn chhiar
\anin kum zabi pangana kha huamtr ila a sual tampui wm lo ve.
Hemi hun inkr chhng zawnga ram hmaswnna an zirtr dn chu
kan hre kim vek sng lo vang a, sawi pawh kan sawi vek sng lo
vang. Chuvngin, tlngpui takin kan zir leh dwn a ni. Kohhran hmasa
pate an lo tih, an hun laia kohhran hruaitu, thurin lo phuah feltu leh
tihduhdahna laka ringtute thlavng hauhtute khn Bible zirtrna an la
thu tak hle a. Rom ram chhnga awm, Rom mi nihna nei an ni a; ram
tna an \hahnemngaihna lam aiin an rinna puan darh kawnga an
\hahnemngaihna a lansarh zwk avngin ram hmaswnna an ngaih
dn pawh phuah khwm deuh a ngai a ni.
Kohhran pate hun lai khn Grik-ho finnain an chhehvl ram a
hrt chhuak hle a, Rom lalten an awp bawk a. Kohhran Pate tia kan
hriat \hinhote kha chu khawvl zirna lamah pawh mi duai lo tak tak
an ni a. Hausakna thu hlaah pawh mi vntlng chung lam pawh an ni
nawk. Mahse, an pian tharin Isua thusawi, I neih zawng zawng
hralh la, pachhiate hnnah pe la; chutichuan, vnah ro i nei ang, lo
kal la, min zui ang che, ( cf. Lk 14:33; 18:22-23) a tih kha a ngial
a ngana lain mahni intiretheiin Lal Isua hnung an zui a; chuti chung
chuan an znga mi retheite ngaihsak lamah chuan an chhenfkawm
leh hle si. Rom ram hausakna leh a chakna chu nawmchenna lama
mite tithiangzautu a nih avngin Kristianna a lo darh zau zl khn
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

94

sum khwla intihhausak aiin mahni intiretheia Isua zui an thlang zwk
fo a ni.
Kum zabi 3-na (AD 251 vl) a\ang phei chuan khawvl sum leh
pai leh hlimhlawp tlnsana ramhnuai pilrila mahni inkulh hran an lo
chng a, chutiang tih duh an lo pun zl avngin kum zabi 4-na chhovah
chuan retheihna thlang pwl (monastic puithiam) an lo tam hman hle
a ni. A lehlamah chuan khua leh tui \ha nia, mahni theihna ang anga
ram tna \angkai trin an infuih tho a (Rom 13:1-7). Hun lo kal zlah
kohhran siam\hat a lo nih khn siam \hat ti\l zualtute znga mi, mi
hausa leh rethei inkr zau lutuk te, mihringte znga dikna kenkawh
te, chanpual insem rualna te kha kohhran siam \hatuten an vei a,
chutiang chu a awm theih nn an bei nasa hle a. Retheite lamah
\angin, dikna dinchanpuiin, mi tin tn remchng siamsak tumin, finna
kawnga mite hmahruaitu niin ram hmaswnna tr kawng an lo sial a
ni.
Thuthlung Hlui a\anga lo in\an tawh zirna lamah chuan Kristianna
hi zirtr uar sakhua tih hial theih a ni a. A hmu chhuaktu kha zirtrtu
ropui ber tia hriat a ni hial rng a. Mi dangte zirtra siam zl trin a
zuitute pawh a tr chhuak a (Mt 28:18-20); Paula leh a hnung zuitute
a\angin kohhran piang hlim t khn zirna lama hmaswnna chu an lo
kalpui a. Kohhran a dinna apiangah khn Thuthlung Hlui dnin a
pht angin nu leh paten an fate an zirtr zl tih hi rinhlelh rual a ni lo.
Kohhrana rawngbwltu zngah pawh pastor leh zirtrtute chu a
pawimawh znga mi an ni (Eph 4:11). A hranpa takin sikul din lo
mah se, kum zabi pakhatna chhnga kohhrante khn zirna hi Chanchin
|ha hril chungin an kalpui zl a ni.
Kohhran Pate hun lai khn zirna lama hmaswnna chu a lo
changtlung hle tawh a. Baptisma chang trte an buatsaihna atn
Pathian lehkha thu te, Pathian biak te, ringtu nun dn te an zirtr a.
Lalber Constantine-a hun hma lam zawnga tihduhdahna a awm
chung pawh khn hei hi an lo kalpui zl. Kristian sikul hmasa ber
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

95

chu kum AD 190 khn Alexandria khuaah an lo din a, Kaisari,


Antiokei, Edessa leh Nisibis khuaahte an din zui ve ta zl a. Hng
sikulah te hian Grik finna bkah Grammar te, Science te, Literature te, thusawi thiam te leh thil dangte pawh an zir tel zl. Chng
hun lai a\ang daih tawh chuan Kristianna leh thil dang zirna hi a lo
kal kawp tawh a nih chu.
Kum zabi 2-na hnu a\ang kha chuan mi lian leh awm theite zngah
pawh Kristian an lo \hahnem ve ta hle a. Chng mite chuan an
vnglaiin Rom-ho finna tam tak an zir hman a; mahse, an fate tn
ring lo mite thiamna han zirtr ve ngawt chu an ngaih a ngam chiah lo.
Origen-a leh Alexandria mi Clement-a te erawh chuan Kristiante
finnain Grik leh Rom-hote finna a tr pha ve tih lantr an tum ve reng
a, chutiang finna chu zau taka inhawnna a\anga neihtr an tum bawk
a. Kristiante chuan chutiang zirna tel lo chuan rinna leh thu wihna
nei thei mah se, rinna thuril tak tak a hriat thiam phk loh bkah
Grik-te leh Juda-te finna aia Chanchin |ha \hat zwkna a hre thei
dwn lo a ni an ti a. Augustin-a leh Basil-a te pawhin Kristianten ni
tin sikul zirna an neih chu an pawm thiam khawp mai a. Kristiante
zirtrna mila kalpui an nih phawt chuan an hun laia grammar leh
thusawi thiam zirna pawh chu a \angkai a ni an ti. Pathian thu thiam
Tertullian-a pawhin ring lo mite nun zia chu a lwm vak lo chungin, a
hun laia zirna awm thei angte chu hman \angkai theih a ni tih a pawm
bawk.
Hetiang ngaih dn krah hian Kristian tu pawhin a fate zirna pk
a duh chuan AD 313 hma lam zawng kha chuan Kristian lote sikulah
an tirh a ngai hrim hrim a; Constantine-a Kristian a lo niha, Kristiante
tihduhdah a khap a, mi dangte ang bawka khua leh tui nihna a pk
khn a twp chauh a ni. Chutih hun a\ang chuan Kristianten zirna
sikul an hawng ve \an a, baptisma chang duhte leh thurin awmzia zir
chiang duh puitlingte tn zirna hmun a lo awm ve ta a. Chutiang zirna
sikul, Aigupta rama Alexandria khuaa mi chu a hmingthang hle a,
Clement-a leh Origen-a ten an enkawl a ni nghe nghe. Kristian thurin
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

96

chauh zirtr lovin Grik finna leh science lama thiamna pawh an zirtr
hial a. He sikul ang deuh hi Syria ram leh hmun dangah pawh an
hawng ve nual hman a ni.
Kohhran hmasa hun lai hian thil dangah ram hmaswnna hriat tr
a tam vak lo va, zirna erawh chuan hma a swn zl tih a hriat theih.
Rom-ho nunphung darh zl erawh chu hnam mwl (Barbarian) an tih
hovin an rawn chl phl a. Rom-ho zirna chu a la chm reng a, ziaktu
pahnih Boethius (Bawthias-a) leh Cassiodorus (Kasioduras-a) (AD
490-585 vl laia mi) te chuan lal pakhat Ostrogoths hnuaia ram awptu
hna thawk chungin mipuite zirna lama hmaswnna tr leh ram awpna
changtlung siamna tr an lo ziak hial a ni. Politics thilah kalphung hloh
viau mah se hng hun lai hian barbarian-ho pawhin zirna lama
hmaswnna chu an ngaisngin Rom thil hrim hrim chu an ngaihlu hle a
ni an ti.
Zirna lama hmaswnna hi kum zabi 5-6 thleng pawh khn hmuh
theihin a awm a. Bible chu thil \ha zirtrna bulpui ber atna pawm pawh an
tam tial tial a, mahni nun inenna drthlalang atna hmang trin an infuih \hn
a ni an ti (Education in The New Encyclopaedia Britannica, vol. 18,
15th ed, Chicago, 2007:1-90).
Kohhran hmasa hun laia ram hmaswnna an kalpui dn chipchiar
kan hre thei lo na a, finna zir kawngah chuan Kristiante kha rual el
tak, hmaswn tum tak an ni tih chu kan sawi tlm t a\ang pawh
khn a hriat theih. Ramhnuai lama inkulh hrangho pawh kha a trah
chuan mipui rawngbwlna kalsanin mahni intihhrehawma, rethei taka
Isua Krista zuitu nih intihhmuh mah se, hun a lo rei deuh chuan finna
khwl khawmtu leh thiamna vawng hima zirtrtu an ni ta hlauh zwk
a ni. Hng a\ang hian Kristiante chuan ram hmaswnna hi hawisan
ngawt thei kan ni lo tih leh, hausak tum ngawt hi kan dam chhan a ni
chuang lo tihte kan hre thei a ni.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

97

Sawi ho tr
1. Ram hmaswnna atna mi tin kan pawimawh dn leh kan \angkai
theih dn sawi ni se.
2. Ram hmaswnna tra thurin dik a pawimawhna leh a \angkai
theih dn sawi ni se. Hmaswnna tra hruaitute pawimawhna
sawi ni bawk se.

www.mizoramsynod.org

98
April 29
RAM HMASWNNA - HUN LAIHWLA
KOHHRANTEN AN ZIRTR DN
Chhiar tr: Rom 12:9-13,21
Hun laihwl kan tih hi Europe ram chanchin chhuina (European History)-ah Rom lalram tlk chhiat leh Protestant Siam\hat
hun inkr zawng kha an sawina a ni a. Hetih hun lai kum 1000 dwn
lai (Rom lal ram tlk AD 476 a\anga Constantinople tlk hun AD
1453) chhng zet hi kohhran hun tia sawi theih a ni a, Europe ram
tin deuh thawah kohhran chu thuneitu an ni deuh vek mai. Lalte leh
rorltuten an ham\hatna chu kohhran a\anga an dawn a ni a, ram zau
deuh chunga lalber an ni emaw, khawper hotu an ni emaw, kohhran
thuhnuaia awm vek an ni. Khawpui lo ding chhuakte pawh kohhran
hotu bishop-te bltu awm khwm a\anga rawn in\an a ni deuh zl a.
Puithiamte tawm bk (monastery)-te pawh Pathian thu ziaka vawng
\hatu leh mite tna \awng\aisaktute an ni ber. Sawrkr chauhvin
Pathian ruat rorltuah a inngai lo va, rimawi lama tuina te, zirna lam
te, sumdwnna lam te mi tinin an tuipuina zawng zawng pawh
kohhrana in\an vek a ni. In sak lamah pawh an thiamna tnlai aia
hniam bk lo tr khawpin an lo changkng a; Pathian thu zirna te,
finna leh dn zirna atn te university an lo din thliah thluah tawh a ni.
Hun laihwl tih hi hun thim lai (dark ages) tiin tawrawtna te,
mwlna te, puithuna tthlk rinna te a nasat hun niin an lo sawi \hn
a; mahse, hei hi chanchin chhui mite chuan a dik chiah lo tih an sawi
\hn. Rom ram a tlk chhiat hlim AD 476-700 lai kha chuan Barbarian an tih, hnam mwl leh mi tawrawt pui puiho khn Rom ram an
hnehin thil an tichhe nasa ngei tak a; mahse, hemi hnu, German hnam
Gothic an tih te an rawn ropui tk hnu khn hmaswnna khua a
rawn ng leh a, kum AD 1300 chhovah phei chuan kohhran leh
khawtlngah pawh khua a vr \an leh tawh a ni an ti.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

99

Hng hun lai hian eng ang takin nge zirna an kalpui tih hriat chian
a har hle. Kum AD 375-1066 inkr vl khn Europe ram chhngah
Teutonic-ho te, Viking-ho te, Slav-ho te, Mongol-hote an pm kual
nasa hle a. Barbarian Goths an tih hote kum zabi palina a\ang khn
an lo lang \an a. Rom ram chhnga luh an dl a. Mahse, indo an cho
chhuak ta chauh zwk a. Hng mite lo lian hian Rom ram chu an
rawn chl phl hneh hle a ni wm e. Kum AD 410-ah Rom lalram an
hneh a, AD 426 vl khn Spain ramah lalna an din a. Anniho hian
nunphung an tibuai nasa a, grammar zirna te, thusawi thiam zirna te
chu an titwp zo va. Mahse, Europe ram khawthlang rama miten
Chanchin |ha hril an dawna Kristian an lo nih hnuah Europe ram
pum hmaswnna lama hmahruaitu an lo ni leh thei ta thung a ni.
Chutiang a lo nih tk hnuah chuan kohhran chu zirna kengtu a ni leh
ta a; hun laihwl lai hian sikul zirna lam chu a langsrah awm lo mah
se, puithiamho tawm bk (monastery) \henkhatah zirna changtlung
tak an lo nei a. Grammar leh thusawi thiam zirna sikulte a lo twp
tk hnu chuan bishop eng emaw ztin rawngbwltu tr chherna sikul
an hawng \an ta bawk a.
Hun laihwlah hian Chanchin |ha a thlenna apiangah hmaswnna
kwl a ng ti ila a dik mai wm e. Kan sawi tk hnam mwl tak takho
kha Kristian an lo ni a, kohhran hmasa hun lai pawha Kohhran Pate
an tih znga mi Frumentius (300-380) te, Pelagius-a (Augustin-an sual
bul thua a inhnialpui kha) te, Arius-a zirtrna pawmtu Ulfilus (311381) te chu hng Goths hnam znga Chanchin |ha hriltute an ni.
Hng mite bkah hian Martin-a (355-400) te, Patrick-a (389461) te, Columbus-a (521-597) te pawhin Spain ramah te, British ramah te, Scotland, France leh Ireland ramahte Chanchin |ha
an hril a, chu chuan hnam mwl tak takho zngah changknna a
thlen ve zl a ni.
Hetih hun lai hian Pope-te thuneihna a chak tawh hle a. Kohhran
pawhin retheite thlavng a hauh nasa hle. Pope lr ber chu Gregory
I-na (Gregory Ropuia tia an hriat zui tk, 540-604) chuan Pope
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

100

thuneihna hnuaia awm Italy te, Sicily te, Corsica te, Sardina te, Gaul
te, North Africa te leh Illuricum te a\angin chhiah a la a, chng chu
chhngkaw retheite enkawl nn te, sal lei chhuah nn te leh a khingpui
Lombards-hote beih nn leh inremna siampui nn te a hmang a.
Chumi awmzia chu sum leh pai chu mahni tn ni lovin mi dangte tna
thil \ha tih nna hman tr chuan lk khwl pawi a ti lo tihna a ni. Chu
chang a ni lo, Pope thuneihna a tichak a, lalte leh thuneitute a
thuhnuaiah a dah a, dik taka rorl leh mumal taka ram inrlbwlna
kalpui trin a nawr a, hlawhtlin pawh a hlawhtling thawkhat hle.
Hetih hun laia Lal ropui tak chu Charles the Great (742-814)
German-hovin Karl an tih, French-hovin Charlemagne (Sarlemen) an
tih chu a ni. Ani hian zirna lamah hmaswnna nasa tak a siam a. A hun
lai hian zirna lama harh tharna (Carolingian renaissance) an tih chu a
thleng a. Lal inah pawh puithiam lehkhathiam eng emaw zt a kawl a,
anniho hian \hangtharte hnna hmnlai mite thiamna chawk nung leh
trin \an an la a ni. Zirna lama an hma lkna chu kawng thumin an
sawi: (1) thiamna vawng \ha tra tehna: spelling pawm tln tr siam
leh thu ziak chiang taka ziak; (2) Monastery-ah leh Bishop lawina
Biak Inah te sikul din; (3) zirna tihmaswn tra hngte hi zir tra tih a
ni: grammar te, thusawi thiam te, logic te (trivium an ti); arithmetic,
astronomy, geometry leh music te (quadrivium an ti).
A lehlamah chuan monastic puithiam an tihho kha an awm bawk
a, chng znga hmingthang deuh zual Kaisari khua Basil-a te,
Athanasius-a te, Nursia khaw mi Benedict-a te chuan khawvl
hausakna leh in leh lo kalsanin monastery an siam a, an hote tn
inkaihhruaina dn fel tak an siam a. Chng an dn siam khaikhwmna
thupui atn chuan retheihna, thianghlimna leh thu wihna an hmang a.
Hng bk khawvl thila inlk hnawk chu an remti lo. Chutianga awm
hrang puithiamho chuan ram hmaswnna tr an engto vak lo. Rethei leh
damlo \anpui ngai \anpui te, sual laka invawng fihlm tra mahni insm te
an tum ber a ni. Kawng lehlamah chuan an khawsakna hmunah lote
vtin thlai te an chng a, kawng te an sial a, tnlaia thlai chn dn enchhinna
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

101

kan tih ang hian nasa taka lo enchhinin, buh leh bl chn lama hmaswnna
kawngah an kiang hnaia awmte tna chhenfkawm khawpin hna an lo
thawk a. Tnlaia hmaswnna tra ngaih pawimawh buh leh bl chn
hlwk dn kawngah te hian slsutu an lo ni daih tawh a nih chu.
Hun laihwl lai hian Kristianna a vul lai leh a tlk hniam lai a
inchhwk a. Muslim-hoin an awpna laka Ram Thianghlim chhan
chhuah tuma beihpui (Crusade) a awm hun lai a ni bawk. Lalte leh
kohhran hruaituten thuneihna an inchan chhwk zut bawk a, Kristian
lalte inthurual theih loh avng leh hnam mwl leh rothap tak Seljuk
Turks-hovin ram an rawn lk avngin beidawnna nasa tak
rawngbwltuteah a thlen ta a. Hei hi ramhnuaia inkulh hran (monasticism) tihluartu pawh a lo ni a. Kawng tam takah a \hat viau laiin
sakhaw rawngbwl tra hun puma inpete fianriala an bk bo duak
tkah chuan mipui nun a hnufual leh ta a; puithiamho awm khwmna
te chu a \hatna awm mah se sum duhna te, thil \ha lo chn chhuahnaah
te a lo chang ve ta tho a ni. Kohhran siam\hat \lna tichhuaktu pawh
hetih hun laia sakhaw hruaitute sum leh hausakna lama an tln leh
retheite ngaihthaha kohhranin ram leh in leh hausakna a chhk khwl
nasat vng a ni.
Sawi ho tr
1. Kristiante hian ram hmaswnna kawngah eng chen hi nge kan
mawhphurhna nia kan hriat? Engtin nge hma kan lk ang?
2. Khawvl hawisan zwnga Pathian thu kalpui \hat lohna leh a
\hatna te sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

102
May 6
KOHHRAN SIAM|HATNA LEH
RAM HMASWNNA
Chhiar tr: Jn 12:1-8
Kohhhran siam\hatna kan tih hian Martin Luther-a te, John
Calvin-a te, John Knox-a te, Zwingli-a te leh mi dang tam tak, an
hun laia kohhran siam\hat hna thawktuten kohhran siam \hat bka
ram hmaswnna an kalpui dn a tinzwn ber dwn a. Chanchin
ngaihnawm tak tak sawi tr a awm \euh na a, a tlngpui chauh kan
sawi dwn a ni. An hun laia kohhran lo hausa ta lutuk leh chumiin
duhmna a thlen dn te, a lehlamah Kristian hming pu si, kohhran
ngaihsak lo leh Kristian nuna nung lo an tam m avngtein kohhran
chauh siam \hat theih a ni lo va, mihring nun khawih apiang an hma
tel a ngai a. Politics emaw, ei br zawnna emaw, vntlng nun lam
emaw pawh ni se a enga mah hmaih lovin, an vaihma vek mai a ni.
Kohhran siam\hat dn chipchiar lam sawi lovin kohhran siam\hatnain
hmaswnna a puak chhuah dn lo zir ila.
1. Tualchhng \awng hman uar: Ram hmaswnna atna
pawimawh tak kohhran siam \hatuten an rawn thlen chu mahni \awng
\heuh hman uarna a ni. Roman Catholic Kohhranin Latin \awng
Pathian biaknaa an hman chu mahni \awnga Pathian biak theih a lo
ni ta a, chu chuan mahni \awng ngeia Bible chhiar \lna a siam a,
Bible chhiar theiha a lo awm chuan nasa takin mihring ngaihtuahna a
chawk tho va. Tn hmaa Pope te, puithiam te leh kohhran hruaitute
sawi ang apiang a dik tra rinna chu a rawn chawk danglam ta a.
Hei hi hmaswnnaa slsutu pawimawh tak a lo ni. Lehkha thiam
trin miin Latin \awng khera a zir a ngai tawh lo; mahni \awng ngeiin
finna te, thiamna te a lo zir theih a ni. |awng dang thiam hrim hrim
chu a \angkai a; mahse, mahni \awnga thil zir hi a chiang duh bk tlat
a ni. Pathian pawh mi \awnga biak aiin mahni \awnga biak chuan
hnaih ta sawtin an inhre ngei ang. Lehkha zir tr pawhin mahni \awng
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

103

ngeiin an zir thei ta a, hmaswnna thlentu \angkai tak a ni.


2. Rorlna \ha leh khawtlng hmaswnna: Ram hmaswnna
kawnga kawngro su ber pakhat chu rorlna \ha hi a ni. Kohhran siam
\hatute khn rorlna \ha din trin hna an thawk nasa hle a, a bkin
John Calvin-a khn Geneva-ah khawtlng rorlna \ha siam trin a
thawk nasa hle. An hun laia rorltu dik lo pawh an dodl nasa a, John
Knox-a leh Scotland lalnu Mary pawh nasa takin an inbei a ni. John
Calvin-an siam\hat hna a thawh dwn lai khn Geneva-ah rorlna
chhwng hnih, Council t, member 25 nei, Council laihwl, member
60 nei leh Council lian, member 200 awmna a awm a; chu chuan
kohhran leh khawtlng an awp a, thu an nei m m a. Lalpa Zanriah
kl tlk leh kl tlk lo rl chungchngah pawh thuneihna thui tak an nei.
John Calvin-a chuan kum 14 chhng teh meuh a beih hnuah Council
thuneihna chu a pwlte nn an chang ta a. Chuta \ang chuan rorlna an
siam \ha thei ta a ni. Kohhran leh politics chu inla hrang si, inhre thiam
taka kal trin a duh a. Kohhran inthununna chu kohhranin a rl trin a
dah ta a. Rorltu tr thlannaah erawh chuan kohhran mi tin tel vek
trin a zirtr. Kohhran chu politics-ah inrawlh lo mah se, sawrkr dn
siam trah chuan khua leh tui an nih angin tel ve trin a phtin a
beisei a ni. Rorltute pawh dik taka nung trin a beisei a, kohhran
pawhin a dik lo chu an vaukhn ngam tr a ni a ti.
Khawtlng nun siam \ha trin siam \hatute hian mi retheite an
dah pawimawh hle a. An hun laiin monastery-a puithiam ho awm
khwm an uar a, a \ha awm mah se tam takte chuan mipui vntlng
khawsak dn ngaihtuahpui aiin mahni ei tr chauh thawkin an ei
khwm ngawt a ni mai a. Calvin-a phei chuan Vawk ang maia
inchwm thaute, a tih phah a ni. Mi tinin hna thawha, an chan twk
tr sem rual pawh a tum hle. Retheite ngaihsakin anmahni enkawlna
tr a ruahman a, an puala damdawi in siam te pawh \ha zwka
enkawlna siamin rorltu council member-ten a kht twkin an tlawh
\hn a. Chu bkah anmahni intodelhna trin kut themthiamna lam
zirna te an ruahman bawk. An ngaih pawimawh ber pawh mi tin
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

104

huap tr hmaswnna a ni. Zu ruih te, rk rk te pawh Pathian thu


a\angin a \hat lohzia an zirtr uar hle bawk.
3. Sum leh pai dinhmun siam \hat: Kohhran siam \hatu dangte
aiin John Calvin-an sum leh pai a ngaih dn leh siam \hat a tum dn
hian hriat a hlawh bk a, a chhan pawh Geneva khawpuiah khn engkim
mai a vaihma avngin a siam\hat hnathawh hian a huam a zau a ni.
Hausakna chu Pathianin tute hnnah emaw a pe a, anni chuan retheite
chhawmdwl nn an hmang ve trah a ngai a. Mi hausaten an sum
duhdah tak leh ho mai maia an khawhral lohna tr leh retheite
chawiknna tra hman \angkai theih trin kaihhruaina an siam a.
Sumptuary law (samtuari law) an tih chu siamin khawtlng nun
khuahkhirhna dn a siam a; mi hausaten an hman sn loh sum te chu
duhdah tak leh a lo thlwna khawh ral khapin retheite chhawmdwlna
atna pk theih trin a siam a; tnlaia bank kalhmang hi an lo duang
chhuak bawk. Hei hi a hun lai chuan thil wm lo tak a ni a, Roman
Catholic kohhran hruaitute leh siam \hatute znga mi Luther-a te ngei
pawhin a pung awma tangka pk hi Mosia dn (Deut 23:19) kalh niin
an hria a. Calvin-a erawh chuan helai thu hi chu politics lam hawi niin
a ngai a. Pathianin hman sn loh tr sum a pk mi hausate chu a
pawng a puia chhuhsak ngawt theih an ni lo; mahse, mahni tn chauhva
kawmpui lova mi dangte zrzo ve theiha pk tra siam chu a \angkai
theih dn ber a ni tih hi Calvin-a ngaih dn chu a ni.
Khawtlng mipui hawiher hrim hrim tihchangknna tr pawhin
an thawk nasa hle bawk. Khawpui \awp lutuk te an thian a, pawisa
khelh te pawh an khap a. Roman Kohhran leh siam\hat kohhran a
inep nasat lai phei chuan Geneva-ah hian mi tam tak \henawm ram
a\angin an rltln a. Chngte chuan Geneva-a nun dn \hate chu an
rama an kr leh hnuin an hawpui a, missionary an ni zui ta zl a ni.
4. Zirna tihhmaswn: Kohhran siam\hat hun hma lam zawng hian
zirna sng zir theite chu sakhaw puithiam te leh mi hausa tlm t an ni
a. Kohhran siam \hatute hian mi tin huap zirna tr an ngai pawimawh
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

105

hle. Vnneihthlk takin kohhran siam\hat lai vl hian lehkha chhutna


khwl (metal type printing press) Germany ramah an hmu chhuak
hlauh a. Mipui nwlpui tna lehkha chhiar theih tr an lo chhu chhuak
thei ta a. Chu chuan mi rethei zwkte tna zirna kawng a hawng a.
Bible te, Science leh Arts te a duh apiang tna zir theih a lo ni ta a.
Hei hian hmaswnna kawngah a \anpui hle a. Pathian thu leh finna
lam thilah pawh tlm t leh kohhran hotuten an sawi ang ang dika
ngaihna chu mahni ngeiin finfiah a lo theih ta a, hei hian zalnna te,
mahni ngaihtuahna hman theihna te, mi mal finna leh thiamna te a \ha
zwnga hman theihna a rawn siam ta zl a ni.
Kohhran siam\hat azrah hian kawng hrang hrangin mihring nun
hmaswnna a thleng a. Kan han sawi theih hi chu tlm t chauh a ni
zwk. Mahse, hngte hi tnlai thleng pawha mihring hmaswnna
tra a hmanrua leh rahbi pawimawh an la ni reng. Han sawi nawn
leh ila: Mahni \awng ngeia finna leh thiamna zir te, khawtlng rorlna
fel leh muanawm te, sum leh pai eizawnna leh zirna \ha te hi kohhran
siam\hat hun lai ata tawh ram hmaswnna kawng sialtu pawimawh
tak an la ni reng.
Sawi ho tr
1. John Calvin-an kohhran a siam\hat lai khn, Mahni thu duh
lutuk tia sawi a ni \hn a. Mahse, hmaswnna tra a hlawhtlin
chhan kha a ni lawi a. Tnlai hian ram hmaswnna atn thunei
taka min kalpui awm se kan \hatpui ang em?
2. Ram hmaswnna tra khawtlng nun siam \hat a pawimawhna
sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

106
May 13
RAM HMASWNNA TRA KOHHRAN SIAM
|HATUTE ZIRTRNA PATHIAN KOHNA ANGA NUN
Chhiar tr: 1 Kor 7:17-19
Kohhran siam \hatute zngah Martin Luther-a kha hnathawh leh
Pathian thusawi kawp chiang ber a ni wm e. German \awnga Beruf
tih chu hna tihna a ni a; mahse, Luthera chuan Pathian kohnaa
Kristiante hna sawi nn bk a hmang a. Mi tin hnnah Pathianin
hnathawh tr a pe \heuh a ni tih sawi nn a hmang a ni. Hei hi thil thar
erawh a ni lo. Kum zabi swm leh paruk lai khn Europe ramah
Pathianin mi tinte hi khawiah emaw, eng hna emaw thawk trin min
dah vek a ni tih hi ngaih dn tlnglwn tak a lo ni tawh a. Chutih hun
laia an ngaih dn chuan hna chi hrang pathum tihmkmawh, mipa
hna chi a awm a. A hmasa berah rorltu leh rldotu te an awm a ngai
a, chng mite chu thahrui chakna pk an ni. |henkhatte chu \awng\ai
tr an ni a, chutiang mi atn chuan rawngbwltu an awm a. Rorltute
leh \awng\ai mite tn ei tr thawh chhuah a ngai a, chutiang ti tr chuan
lo nei mite an awm a. Hmeichhe hna pawh chi thum awma ngaih a ni
bawk. Chngte chu, nula thianghlim, nupui leh hmeithai te an ni.
Hun laihwl laia vntlng nun hrim hrim kha thuneihna indawt
chhwng leh tih dn ngai reng duhna a lian hle a. Luther-a pawhin
chuti taka han sawi danglam tumna a nei hran lo. Khawtlng nun
tihdanglam satliah ngawt kha a tuipui ber a ni lo. Pathian lawm tlk ni
tra a nun vawn thianghlim kha a engto ber a ni. Pathianin hna
thianghlim lungphm a phm te chu puithiam hna, chhngkua leh
sawrkr te hi a ni, Luther-a chuan a ti bawk. Chu chuan rinna avnga
khawngaihnaa chhandam thurin a uarna kha a kalh chuang lo. Tnlai
mi Pathian thu thiam John Pless-an Luther-a sawi dn hetiang hian a
sawi
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

107

Kristian chuan kohna chi hnih a dawng a. A hmasa chu Isua


Krista ring tra Chanchin |ha hmanga kohna a ni a, khawi hmunah
emaw, eng dinhmunah emaw ding tra kohna a ni. A dang leh chu
hna bk thawk ni kher lo, kohhran mi nihna te, khua leh tui nihna te,
nupui/pasal nihna te, nu leh pa emaw, naupang emaw nihna te leh
hnathawktu nihna tea \henawm khawvngte tna a thawhsakna hi a
ni. Hetiang hian Kristian chuan mahni mihringpuite hmangaihnain a
nung a, khawvla Pathian hnathawhna hmanrua a ni \hn.
He kohnaa rinawm thu hi ringtu nun innghahna lungphm niin
Luther-a chuan a ngai a. Rinna leh thiltih te, Krista leh hnam nun te,
khawvla ringtute nun dn trte kawhhmuha vuah remtu pawimawh
tak niin a ngai. Nupa nun leh nu leh pa dinhmuna dingte hlawhtlinna
atn pawh a \angkai a. Khawtlng leh ram rorlna atn pawh a
pawimawh a, khawvl thil hlut dn leh a hlut chin hriatna atn pawh
a \angkai a ni a ti. Kristiante tn an nunna hlutna hriattrtu niin a ngai
bawk. Mahse, he kohnaa rinawm a uar tk viauna chhan hi Bible
a zirna lam ai mahin an hun laia puithiamte inkulh hran (monasticism)
uar lutukna, chu chauh chu Pathian rawngbwl nia inngaihna a dodlna
lam a\angin a ni.
1. Hna bulpui palite: Luther-a chuan hna pawimawh bulpui pali
awmin a sawi a. Pakhatna chu Pastor hna emaw, Thu rawngbwl
hna emaw; mi \ha, zahawm leh thianghlimten Pathian thu an hril te,
sakramen an \heh te, mi retheite \anpuina sum an enkawl avng te
leh chutiang thawktu \anpuitu tirhkahte an enkawl avnga mi
thianghlim te an ni a. Hng zawng zawngte hi Pathian mitah hna
thianghlim vek an ni. Hei hi kohhran ram tiin Luther-an a vuah.
Chutiang tho chuan nu leh pa, Pathian rawngbwl tra fa hringte
pawh chu hna thianghlim thawktu, mi thianghlimte znga mi an ni.
Naupangte pawhin an nu leh pate leh an hotute thu an wihin mi
thianghlim, hna thianghlim thawktute an ni. Hei hian chhngkuaa
mawhphurhna hrang hrang - inneihna, nu leh pa nihna leh naupang
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

108

nihna te a huam nghl a. Hngte pawh hi kohna a ni. Chhngkuain


an ei tr an thawh chhuahna tra kohna a ni. Grik \awnga oikonomia,
chhngkua leh sum leh pai enkawl chungchng sawina hi hei hian
a tinzwn chu a ni a. Tnlaia ei br zawnna (economy) chungchng
sawina thumal \obul hi a ni. Chutichuan, chhngkaw enkawl hna
chuan chhngkaw din leh hnathawhna hmun a huam ve ve.
2. Ni tin chaw min petu Pathian hmanruate: Luther-a chuan
Lalpa \awng\ainaa, Ni tin kan ei khawpin chaw min pe ang che,
tia kan \awng\ai hian Pathianin eizawnna chi hrang hrang thawk - lo
nei mi te, buh dngtu te, chhang siamtute hmangin min chhng a ni a
ti. Tnlai chuan lrthei khalhtu te, thil siamnaa thawk te, tangka
pktrtu te, dawrkai te leh office hnathawk te pawh kan \awng\ai a
chhnna hmanruaah kan ngai thei ang. Kan ei br zawnna kawng
tinrng hi hnathawktu chi hrang hrangte azra hlawhtling thei chauh
kan ni a. Pathian hnnah ni tina ei tr chaw i dawn avnga lwm thu
i sawi pawhin i tih wm rng i ti a ni, a ti.
3. Hna hi Pathian hml lanna: Kohhran siam \hatute khn mi tin
hnnah Pathianin hna a pk \heuhte hi Pathianin an thawh tra a
kohna a nih avngin rinawm taka vuan tlat trin an zirtr a. Luther-a
phei chuan kan hna \heuhah hian Pathian a inpuang a ni a ti. Lo nei
mi te, ran hnute swrtu te, daktawr te, pastor te leh lemziak mi te
angin a inlan \hn a. Hng hnathawktu chi hrang hrangte phnah hian
Pathian chuan mita hmuh theih lohvin hna a thawk a ni, a ti. Sawrkr
hmangin min vng a (Rom 13); damdawi thiamte hmangin min tidam
a, pastor-te hmangin a Chanchin |ha a puang a, zirtrtute hmangin
min zirtr a. Lemziak thiam leh cheimawi thiam te hmangin thil mawi
a siam bawk a ni a ti. Hng zawng zawng hian Pathian hml an tilang
a; chuvngin, hetiang hna eng emaw ber thawktu chuan a hna chu
Pathian nn a thawk tih inhriain rinawm taka thawk trin a zirtr a ni.
Kohhran siam\hat hun lai khn puithiam inkulh hrangho kha an
hming a \ha fahran lo va, siam\hat hna thawktute phei chuan an
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

109

ngaimawh hle. Chuvngin, Pathian hna thawka \angkai trin inkulh


hran kher a ngai lo tih leh, mahni hna \heuh rinawm tak leh taima taka
thawh hi Pathian kohnaa hnathawk an ni tih an sawi uar hle. Hetia an
sawi avng hian chumi khami chu kan mamawh lo, tih lam chu an sawi
lo. Mi dangte kawng kham zwnga mahni hna dah pawimawh bk pawh
dik an ti chuang lo. Mi tin hian mahni hna \heuh hi Pathian kohnaah
pawmin rinawm leh taima taka thawh tr an tihna a ni.
Paulan 1 Korinth 12:12-27-a taksa png hrang hrangte
inmamawh \heuhzia hmanga mi tin kan inmamawh tawnzia a sawi
khn hei hi a tifiah bawk. He zirtrna hi tnlai hunah pawh hian a la
pawimawh hle wm e. Kan hna \heuh hi Pathian hna min pkah
pawm \heuh ila chuan rinawm leh taima takin kan thawk \heuh wm
asin!
Thil pakhat han sawi kai lawk tr a awm. Mahni hna \heuh kohna
anga pawm hian mi dang, hna hnuaihnunga thawkte hnuaichhiah leh
rah behna remchnga hman tr a ni lo tih hi. Paulan bwihte an awm
ngaia awma, an pute thu wih taka rawngbwlsak tra a hrilh rualin
hotute pawhin vnah hotu (Pathian) an neih hriain an bwihte chungah
fel leh mawi twk ti trin a hrilh ve bawk (Kol 3:22-25). India
ram, chi inthliarna nasa tak awmna leh, Kristiante znga mipa leh
hmeichhe inthliarna awmnaah hian I awmna kha Pathian kohna che
a ni a, lungawi takin awm rawh tia innawr behna tr atn chuan
hman chi a ni lo vang. A lehlamah kan hna thlan avngin thianghlim
leh sakhaw mi sawt emaw, bawlhhlawh leh tenawm emaw kan ni
chuang lo. Engti trin nge Pathianin min ruata, eng hna nge ka thawh
tih inhre chianga, kan \henawm khawvng \heuhte tna thil \ha ti tra
infuihna a ni. Luther-a chuan, Heti hian kan ti a ni: Kristian chu ama
tna nung lovin, Krista leh a \henawm tn a nung zwk a. Rinnain
Kristaah a nung a, hmangaihnain a \henawm tn a nung bawk, a ti.
Chutianga Kristian tinin mahni hna \heuh Pathian kohnaa kan pawm
chuan mi dangte thawhsakna rilru kan pu \heuh ang a, ramin hma a
swn ngei ang.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

110

Sawi ho tr
1. Kristian \henkhatte hi dwngdah leh mahni hnaa \hahnem ngai
lo angin sawi kan ni fo va, a dik kan ti em? Mahni hna \heuh hi
Pathian kohnaah kan ngai thei em?
2. Kan state chhnga hmaswnna hnathawh swtna trin kan hna
\heuha rinawm pawimawhna sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

111
May 20
RAM HMASWNNA TRA KOHHRAN SIAM
|HATUTE ZIRTRNA
ENGKIMA PATHIAN LALNA
Chhiar tr: Mt 20:1-16
Kohhran siam \hatute chuan Pathian lal berna an rawn zirtr a.
Pathian chu siamtu a nih avng te, chhandamtu a nih avng tein a lal
ber a. Pathian a lal ber avngin mihring cht vlna zawng zawng hi a
thuhnuaia awm a ni a, engkim hi ama ta a ni. He zirtrna hi ram
hmaswnna kan ngaihtuahin min kaihruaitu atn a pawimawh hle.
Hetiang hian lo zir ila
1. Neitu nihna: Hebrai \awnga lalpa tihna thumal (adn) leh Grik
thumal pahnih (kyrios leh despotes) Bible-in a hman hian neitu nihna
keng tel a ni. Kohhran siam \hatute hian hei hi sawi pawimawhin
engkim hi Pathian ta a ni tih hi an sawi uar hle. Engkim hi ama siam
a nih avngin a ta vek a ni. Chuvngin, khawvl thil sum leh pai,
leilung hausakna, thing leh mau leh tui leh khawmual, vn boruak
zawng zawngte hi mihringin a nawm a mka a hman emaw, a tichhe
zwng leh tichereu zwng emawa a sawisak tr pawh a ni lo tih he
zirtrna hian a keng tel a ni.
2. Thuneitu: Pathian chu engkim siamtu a nih avngin engkim
chunga thuneitu a ni a. Mihring te, nungcha te, tui leh khawmuala
awm zawng zawng leh khawvla thil thleng zawng zawng chungah
thu a nei a ni. Pathian dik leh fel a ni a, a duh angin ro a rl a,
mihringten an hnialkalh thei lo. Lei leh vna thil awm zawng zawng a
rl fel vek a, Ama duh dn leh remruat ang zlin engkim a thleng a
(Eph 1:11). Entr nn chawngzawng hmangin, sava t tak t thlengin
a thih leh damah thu a nei a, kan sam zai lamin a hre vek a ni. Thu
twp siamtu a ni (Thuf 16:33). Mihringte pawh thil \ha ti trin a
buatsaih lwk a ni (Eph 2:10).
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

112

3. Thununtu leh enkawltu: Hei hi a chunga mi nn a inhnaih hle;


mahse, a hrang si. Pathian chu khawrl chungah te, mihring te, thilnung
leh nung lote thununtu a ni. Thlipui, ruah, khawpui, tuifwn leh thil
dang rng rngte thununtu a ni. Pathian ruat ang zlin, engkim a
thleng, tia hla kan sak hi he thu mil thlap hi a ni.
Pathian chuan a thilsiamte chu a enkawl reng a. Sik leh sa inthlk
te, thilsiamte an awm dn tr a ruat leh an nunna atna pawimawh
chaw leh tui a pkte hi a enkawlzia tilangtu a ni. Mihringte pawh
chumi enkawl hna mawhphurhna chu a pe a, amahin engkim enkawl
hna chu a keng.
Hngte hi Bible a\anga lk chhuah vek an ni a. Kohhran siam\hat
hun lai, kohhranin ram rorlna leh Pathian thu Bible hrilhfiahna chena
a thuhnuaia a dah laiin an rawn sawi uar thar leh a ni.
4. Pathian chuan mi tin awm dn tr a ruat lwk: Pathian lal
berna thu zirtrna hi thil awm dn a ruahman lwk tih zirtrna hrin
chhuah kan ti thei ang. Kohhran siam \hatute ngaih dn chuan,
chhandam tr pawh a ruat lwk a. Chumi a ruat lwk thu chu an
hriatna trin Chanchin |ha pawh hril hmanhmawh ngaiin an hria a
ni.
A lehlamah chuan Pathianin mihringte duhna leh tumna a palzt
ngai lo. Mihringten remruatna leh tumna kan nei a, chu ang chuan
kan nun kawng kan hmang \hn. Pathian kan rinna pawh kan
duhthlanna ngei a ngai \hn. Miin a rin duh loh tlat chuan ring trin a
tilui ngai lo. Mahse, a remruat lwknaah amah ring duh lote hremna
a ruahman sa a, chu chu an la hmachhawn thung dwn a ni. Hei hi
Calvin-a chuan a sawi uar hle. Thil thleng engkim hi Pathian kutin a
ruahman leh a thunun ang zla thleng a ni a, engkim tithei a nihna hi
thiltihtheihna satliah avng ni mai lovin enkawla, vilvn leh hnathawk
reng a nihna lantrna a ni: Eng lai pawha thiltihtheihna lang chhuak leh
awmze neia che vl a nih lantrna a ni, Calvin-a chuan a ti (Inst. I, xvi.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

113

3). Lei leh vn leh thil nung lote chauh ni lo, mihringte ngaihtuahna leh
duhthlanna te hi a remruatna hnuaia mi a ni tih kan pawm thlap chuan
a kutah engkim kan dah ngam thei ang a ti bawk (Inst. I, xvi. 8).
Engkim chunga Pathian thuneihna zirtrna hi keini kohhrante hi
chuan ngaih pawimawh a \l hle mai. Ram hmaswnna thu a ni emaw,
kan ni tin khawsak thu a ni emaw, kan ram rorlna thu hla emaw
pawh ni se, Pathian thuhnuaiah kan awm a, a thu lovin eng mah kan
ti thei lo tih hi in hriat a \ha hle mai. Heti hian khaikhwm ila
1. Pathian chu engkim chunga thuneitu a nih avngin a zai ngaiin
thil kan ti tr a ni.
2. Leilung leh a chhnga thil awm zawng zawng neitu a nih
avngin amah zah leh \ih takin leilunga hausakna a dah zawng zawngte
hi kan hmang tr a ni a, a enkawl leh a vawn \hatah pawh amah
thawhpuitu nihna thinlung kan pu tr a ni.
3. Khawvl thila inlk muka mahni khawsak tihnawm ngawt hi
kan dam chhan leh kan hmaswn chhan a ni lo va, mi dangten kan
Pathian an lo hriat ve zlna tra hmanrua atn hngte hi Pathianin
min pe phal a ni tih hre bawk ila.
Sawi ho tr
1. Ringtute hian engkim chunga Pathian lal berna thu hi kan hre
chiang twkin kan hria em? Hriat chian leh hriat chian lohvin eng
angin nge kan nun a nghawng theih sawi ni se.
2. Pathian \ihna leh amah zahna neitu leh nei lotute nun danglamna
han sawi teh u.

www.mizoramsynod.org

114
May 27
RAM HMASWNNA TRA KOHHRAN SIAM
|HATUTE ZIRTRNA PATHIAN ROPUINA TRA
ENGKIM TIH
Chhiar tr: Rom 14:5-7; 1 Kor 10:31-33
Mihring nun kawng zawh mkte hian hlauh vng emaw, ngaihsn
vng emawin eng emaw tal chu kan be deuh fur mai. Pathian kan
ngaih dn hian kan nun zia a hruai thui thei hle. Chutih mk lai chuan
Pathian a awm lo, tia \an khawh tlat hi eng lai pawhin an awm ve
reng bawk. Tnlaiin \halaite zngah Pathian awm ring lo pwl an
awm a ni wm e. Mahse, Pathian awm ring lote hian sawi fiah tr an
ngah khawp mai. Kan hmuh theih thil zawng zawngte hi mahni ngawta
lo awm tr chuan a ropui lutuk hlawm. Mihring pawh hi amaha rawn
chawr chhuak ngawt tr chuan a wihawm loh. Chuti chung chuan
lei leh vn hi amaha zawi zawia rawn insiam nia sawi hi hmn ata
vawiin thlengin an la awm ve reng. Tnlai scientist lr Stephen Hawking-a chuan, Lei leh vn hian lo insiam (evolve) trin Pathian puihna
a mamawh lo a ti a. Pathianin a puih leh puih loh lam ni lovin,
Pathian avnga awm a nih lam a ngaihtuah thiam lo a ni ngei ang!
Mihringin Pathian hnawk a tih viau chuan tu mah pawisak a nei tawh
lo va, a tn eng mah pawi a awm tawh \hn lo. Hei vng hian Biblein Pathian ropuina atna engkim ti tra a zirtrna hi eng lai pawha
pawimawh reng a ni.
1. Ringtute kohna: Kristiante zirtrna pngngaiah chuan mi tin
hian Pathian tiropui tra kohna kan dawng \heuh va, chu kohna chu
mihringte tn tnah leh nakin atna a hlimna sng ber atn a ni.
Kohhran siam \hatute chuan hei aia chipchiar hian kawng thumin an
la sawi a: (a) Pathian hnathawh eng pawh hi amah tihropuina tr a ni
- a thilsiam chuan an tn a theihna a twkzia a lantr avngin leh an
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

115

tna a thiltihte an hmuh a\angin amah an fak \hn a. (b) Mihringin thu
leh thiltihin engkimah Pathian fakna leh chawimawina a hln tr a ni.
(c) Pathian chuan amah chawimawi hi kan lwmna sng ber ni trin
a siam a, chu chuan \hatna sng ber min thlen \hn a ni. Hei hi
Westminster thuinchhng buah chuan hetiang hian a khai khwm:
Zawhna: Mihring dam chhan ber eng nge ni? Chhnna: Mihring
dam chhan ber chu Pathian chawimawi leh chatuana amah chen hi a
ni a ti a. Amah chen tih hi Pathian \hatna te, a hausakna te, a
thlamuanna te chn tihna a ni. Kum zabi 16 leh 17-na huna kohhran
siam \hatute chuan he thu hi an leklam hle a ni.
2. Pathian chauh: Kohhran siam\hat hun laia Roman Catholic
kohhran thunei lutuk leh in leh lo dina intihropuite an uarna chuan
kohhranah mihring inropuisiakna a seng lt nasa hle a. A lehlamah
thil tih\hata chhandamna neih tumna te, mahni intihhrehawm te, hmun
fianriala intihsakhawmina te pawh a lo hluar a. Chutiang ngaihtuahna
siam dik tr kohhran siam \hatute khn thil panga thuvawnah an neih
a: Pathian thu chauh (thunei ber); Pathian ropui nn chauh; Kristaah
chauh (chhandamna a awm); khawngaihna chauh (chhandam nih theih
nn); rinna chauh tih te hi. Pathian thuneihna chungnung avngin ringtu
nun pum pui chu a thuneihna hnuaiah a awm tih an zirtr a. Nun che vl
zawng zawng hi Pathian ropuina tra tih vek tr a ni. Sakhuana leh
khawvl, Biak In leh khawlai nun zia thliar hran lutuk ang hi a awm
thei lo. Khawiah pawh, eng lai pawhin Pathian ta, Pathian mi kan nih
a lang tr a ni. Ringtu nun kawng tinrng hi Pathian ropuina chuan a
tithianghlim tr a ni.
3. Tnlai hun atn a pawimawhna: Ram hmaswnna chungchng
kan sawi lai hian he thu hi hriat reng a \l khawp mai. Mahni hmasial
ringawta hmaswnna kan ngaihtuah te, mi dangte hrlk chunga
hmaswn tum te, mahni ropuina tra in leh lo din leh sum leh pai
chhk khwl te hian Pathian a tiropui lo. Chutih ahnkin Pathian
mamawh lo nia inhriatna leh Pathian hnawk tihna a siam thei a, eng
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

116

mah pawisak lohna leh mahni mihringpuite pawh ngaihmawhna a


siam thei a ni. Babulon lal Nebukadnezzara chuan inlrna a hmu a,
Danielan a hrilhfiahsak a. Pathian a chawimawi loh chuan ramsate
zngah a awm tr thu pawh a hrilh a. Mahse, a lal in chungah a lwn
a, a ropuizia a ngaihtuah a, Babulon lalram leh lal inte chu ama theihna
leh chakna hmanga a din leh a ropuina leh mawina tr niin a hria a.
Chutah le, mit khap kr lekah ramhnuaia hruaiin a awm ta a. Ran
angin hnim a pet a, vna daiin a far huh ta a nih kha (Dan 4:31-33).
Heta a inlrnaa a thu hriat hi vawiin thlengin a la dik reng mai:
Chungnungbera chuan mihringte lalna ram chungah thu a nei a, a
duhsak apiang a pe a... tih hi (Tirh 12:20-a Heroda chungchng pawh
en ni se).
Kan ram tihhmaswn kan tumna kawngah hian Pathian nge
langsr ang mihring, tihte hi inzwt phalin ngaihtuah ngam ila chuan
hmaswnna kai rual, mi zawng zawng huap, mihring ropuina aia
Pathian ropuina tr hmaswnna kan thlen a beiseiawm hle a ni.
Sawi ho tr
1. Ringtute hian engtiang takin nge kan thiltih zawng zawngah Pathian
ropuina trin kan thawh theih ang?
2. Pathian ropuina tra thawh leh thawh loh danglamna sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

117
June 3
RAM HMASWNNA TRA KOHHRAN SIAM
|HATUTE ZIRTRNA
DIK TAKA SUM LEH PAI HMAN
Chhiar tr: Thuf 30:8,9; Mt 6:24
Mihringin a ngaih pawimawh leh ngaihhlut apiang chu a pathian a
ni an ti \hn. Sum leh pai hi thil dang zawng aia mihringin a ngaihhlut leh
ngaih pawimawh, a biak Pathian hmun luahlntu awlsam ber a ni. Lal
Isuan sum hman dn a zirtrnaah pawh, Pathian leh sum rawng in
bwl kawp thei lo ve, a ti a. Sum ngaihhlutnain mihring rilru a hruai
kawi theihzia hi a hre chiang hle. Chutih rualin sum hmanga \hian siam
trin a zirtr bawk; sum chu \hian \ha siam nn thil \ha tak a ni rng a.
Kohhran siam \hatute pawhin sum hman dik pawimawh thu hi
an lo la thupui hle a. Martin Luther-an Biak In banga thu 95 a tr
pawh khn a hun laia kohhrana rawngbwltute sum hman dik lohna
sawislna a tel a. Amah Luther-a kha sakhaw mi tak, rethei
chhngkuaa mi a ni bawk a, a thih pawhin sum eng mah hnutchhiah
a nei lo. John Calvin-a erawh kha chu chhngkaw khawsa thei an
ni a; mahse, hausakna a m lo. Mi hausate a pwng a puiin a haw
lm lo bawk. Zirlai kal tawha kan sawi lan nual tawh ang khn
khawtlng siam \hat hna a thawha a hna pawimawh tak chu mi
hausate sum a \angkai thei ang bera hman a ni thung. An zirtrna
tlngpui lo en leh ila.
1. Sum chu thianghlim taka hmuh leh hman tr a ni: Tangka
sum lk luh dn trah kohhran siam \hatute kha an duh tui hle a.
Pawisa khelh pawh an khap hial a ni. Miin mi dangte bumin a
intihausa tr a ni lo. Roman Kohhran rawngbwltute znga sum duhm
avanga chhandam nihna tra ngaihdamna lehkha lo zuarte an awm
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

118

hial a. Chhandamna inzirtrna dik lo a nih rualin sum lk luh dn dik


lo a ni a, Luther-an a dodl nasa hle. John Calvin-a khn Geneva
khawtlng nun a siam \hat lai khn pawisa khelh a khap a, dwngdah
tak leh holam taka sum khawhral a remti lo. Mi hausate a pwng a
takin a haw ngawt lo va; mahse, an hausakna chu mahni tna kawmpui
mai lovin, mi dangte dwm kn nan leh \anpui nn hmang trin a zirtr
a ni.
2. Sum hman dn kaihhruaina fel: Calvin-a ngaih dn chuan
sum hi Pathian kuta a awm chuan hmanraw \angkai tak a ni thei a.
Sum hmangin Pathianin mi hausa leh retheite tn a duh zwng a
tihlawhtling thei. Mi hausate chuan mi retheite an \anpui tr a ni a; mi
retheite pawhin lwm takin an dawng tr a ni. Chutianga sum a kal
vl chuan mi hausa leh mi retheite chu Pathian tilwmtu an ni thei ve
ve.
John Calvin-a khn a hun laia mite nun siam \hat a tumna lamah
sum hman dn kaihhruaina fel tak a siam a. Tn hma a\angin mi tam
zwkten a pung awma tangka inpktr hi Pathian thu kalh niin an hre
tlat a; mahse, John Calvin-a chuan Aristotle-a ngaih dn \wmin a
pung awma tangka inpktr hi a pktu tn a \angkai a, a pktrtu tn
pawh neih zl theihna niin a ngai a. Tangka inpktr hian mi hausa leh
retheite inkr zau lutuk tr a vng theiin a ring a. A pun dn trah
pawh pung tam lutuk lo, tlm chhe lutuk si lo, kum khatah zaa 5-8
(5%-8%) a pung trin ruahmanna an siam a ni. Kum 1557 November thla khn zaa 6.67 (6.97%)-a pung trin an tuk a ni. Hei hi
retheite chawiknna tr leh hausaten nawmchenna atna sum an
khawhral mai mai tr vnna atna a tih a ni. Hemi bkah hian mi
retheiten mi hausate tskin an sum an chhuhsak lui tr a ni lo va, mi
hausate pawhin mi retheite an tinawmnah tr a ni hek lo. Hlawhfa
chhawrtu pawhin a mi chhawr a tiduhdah tr a ni lo va, an hna
a\anga bn thut pawh a remti lo. Chutih rualin chhawr thei tih avnga
mite chhiat phah khawpa chhawr reng a remti lo bawk.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

119

He zirlai tlm t a\ang hian kohhran siam \hatute zirtrnaah chuan


sum hi mihring mi mal nawmchenna tr a ni lo tih leh, mi malin
hausakna a dawnte pawh ama tn leh mi dang mamawh vete tna
hman tr a ni tih kan hmu a. Lal Isua zirtirna nn pawh a inmil hle. Mi
taima chuan a taihmk man a hmu tr a ni a, mi dangten a zr an zo
bawk tr a ni. Sumdwng chuan nawmchenna te, dawngdah leh
lothlwn taka sum khawhral mai mai tr a ni lo bawk. Mi retheiin mi
hausa tsk vnga a thil neih chhuhsak ngawt a thiang chuang lo.
Sawi ho tr
1. Kohhran sum rinawm taka kawl thei si, sawrkr leh pwl suma
rinawm lo an awm tihte hi sawi a awm a, thil awm thei niin kan
hria em?
2. Sum lk luh leh hman dn \ha leh him engtin nge kan inzirtr ang?

www.mizoramsynod.org

120
June 10
RAM HMASWNNA TRA KOHHRAN SIAM
|HATUTEN MIHRING CHUNGCHNG
AN ZIRTR DN
Chhiar tr: Gen 1:26,27; Eph 2:8-10
Mihring kan ngaih dn hian a nih tr kan beisei a hril thui hle a.
Mahni mihringpuite hnuaichhiah leh tihduhdah tra ngai chuan mihring
a dah sng ngai lo; amah ngei pawh a indah sng thei lo. Ram
hmaswnna trah pawh mihring kan ngaih dnin kawngro a su hle a.
Kan sawi tawh angin India ramah hian chi inthliarna avng leh hausaten
retheite an hmuh hniam tlat avngin kan hmaswnna a kai rual thei lo
hle a. Pathianin mi tin chunga a rilru put hmang kan hriat chian loh
phei chuan hniam bk leh sng bk awm tra ngaihna hian kan
khawtlng nun a tikhawlo hle thei a ni.
Kohhran siam \hatute khn mihring hi an dah sng hle a. Sualin
a tihhmlhem, Pathian khawngaihna avng chauhva ngaihdamna
changa chhandam a ni a. Chu chhandamna a chan azrah thil \ha ti
trin chakna leh theihna a nei a ni tih hi an zirtr dn tlngpui a ni. An
zirtrna tlngpui lo sawi leh ila
1. Mihring chu Pathian siam a ni: Mihring mipa leh hmeichhia
hi Pathian anpui-a siam kan ni. Pathian anpui kan nihna chu Isua
Kristaa tih thar a nih khn a fiah chauh niin Calvin-a chuan a ngai a.
Kohhran siam \hatute ngaih dn tlngpuiah chuan, mihringin a nihna
tak a inhriat theihna chu amah siamtu Pathian a hriatna a\ang chauhvin
a ni. Calvin-a chuan, Pathianin a Thlarauva kan hnna a inhriattrna
azra a ropuina leh a chungnunna kan hriat a\ang chauhvin tute nge
kan nih kan inhre thei a ni, a ti. Chuta \ang chuan kan sualna te,
khawlohna te leh kan chan chhiatziate kan inhre thei a ni. He ngaih
dn hian mihring a dah chungnung hle a, ngaihtuahna hmang thei,
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

121

Pathian nna inlaichnna nei thei, Pathian ngah chauh a dinhmun


hriat theih a ni a. Pathian laka mi hrang kan nihna pawh Pathian
ropuinain a tihlan a ni. Mi dangte chunga khawngaihna lantr trin
Calvin-a chuan, ...mihringin an phu rng em tih kan ngaihtuah tr a
ni lo va, mi tina Pathian anna awm kha kan en zwk tr a ni a, chu
chu kan zavaia zahawmna kan neihna a ni, a ti.
2. Mihring chu thil \ha ti tra chhandam a ni: Sual avnga tlu
chhe tawh hnu chu Pathianin ama duh dn leh remruat liau liauvin
min chhandam a. Chhandamna chu Pathian thawh chhuah a ni; rinnain
mihringin a lo pawm chuan chhandam a ni. Mahni chakna leh theihnaa
inchhandam thei a ni lo va, Thlarau Thianghlimin mi sual chu ring
tra a puihna azrah Krista nna inzawmna neiin nun thar a lo nei
thei. Mihring felna chu chhandamna hmanrua ni lovin a rah chhuah a
ni. Chhandam a nih avngin thil \ha ti tra siam a ni. Chu thil \ha tih
theihna chu ama chakna ni lovin, chhandamna petu azra chakna a
ni a. Chuvng chuan a thil sual tihah mi dang, a mihringpui emaw,
Setana emaw a puh ngawt thei lo.
3. Pathian thuhnuaiah mihring: Mi mal leh a huhovin mihring
chu Pathian thuhnuai veka awm an ni. Bible-in Pathian duh zwng
a sawi anga nun hi mihring nih dn trah an ngai nghet hmiah a. Hei
hi kohhran siam\hat \an tirh a\anga an thu ken a ni a, khawtlng leh
kohhran siam\hat an tum dan pawh he rilru hian a kaihruai thui hle.
Pathian lal berna an sawi a, mihring chu chumi hnuaiah chuan zaln
taka a awm theih nn Pathian nn a inrem tr a ni a. Inremna chu
Pathianin a bul a \an a, a twp a thlen. Mihring chuan rinnain a lo
dawng. Heti hi a nih avng hian mihring chu Pathian thuneihna hnuaia
awm a ni. Mahse, mihring chuan zalnna a nei a, mi mala thil neih
pawh Calvin-a phei chuan a remti a. Mi mal theihna leh chakna hi
mahni tna hman theih a ni. Mahse, chumi ringawt chu a twk lo
va, mi dangte mamawh ngaihtuah hauh lo tr chuan a zirtr lo.
Retheite chu chhawmdwl theitu chuan a chhamdwl ngei zwk
trin a ngai a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

122

4. Mihring chu thil \ha ti thei tra siam thar a ni: Mihring chu
chhandam a nih avngin thil \ha ti thei a ni. Pathian Thlarau Thianghlim
zrah thil \ha a ti thei a, thil \ha a ti tr a ni bawk. Luther-a ang lo
takin Calvin-a hian kalphung fel leh thununna a ngai pawimawh hle
a. Roman Catholic Kohhran tihdik loh te, an thurin him twk lote a
sawisl piah lamah Geneva khaw mipui (mob), mumal lo taka
khawsa \hn chu sipai ang maia awm trin a siam a ni an ti. A tr
takah chuan hei hi kohhran inthununna atna a ruahman a ni a,
kohhran leh sawrkr pawh inlahrang trin a ngai a. Mahse, kohhran
inthununna khawng tak leh fm tak chuan khawtlng rorlna pawh a
nghawng a, vntlng nun \hatna leh thianghlimna a rawn hring ta a ni.
John Knox-a pawhin hei hi Geneva-ah a hmuhin, Hmun dangah Krista
thu an hril ka hmu a; mahse, he khuaah tih loh hmun dangah tih tak
zeta nungchang leh sakhua a ruala an siam \hatna ka hmu lo, a ti hial
a ni. Hetiang ngaih dn a\ang hian Geneva-ah chuan hna an thawk ta
a, an thil tih zngah chuan damdawi in sak te, sikul siam \hat te, retheihna
hmachhawn te, rl tlnte lo dawnsawn te a tel a. Chng zawng zawngte
chu Isua Krista rinna avnga an tih a ni.
Sawi ho tr
1. Mihring nihna kan ngaih dn leh hriat thiam dnin kan nungchang
leh thil tih eng angin nge a nghawng sawi ni se.
2. Chhandamna thurin leh ram hmaswnna tra hnathawh a inzawm
theih dn sawi ni bawk se.

www.mizoramsynod.org

123
June 17
RAM HMASWNNA LEH
RUAT LWK THURIN
Chhiar tr: Eph 1:3-7; Rom 8:28-30; 9:14-16
Bible-a awm si, Kristiante znga inhnialna titamtu tak pakhat
chu ruat lwk thurin hi a ni. Kohhran hmasate hun lai ata tawh
vawiin thlengin ngaih dn a inchen lo va. |henkhatin mwlmang
takin a ziak angin an pawm a; \henkhatte chuan hnwl ngawt si
lovin anmahni hriat thiam angin an pawm mai bawk a. Ruat lwk
thurin hi a sawi lr hmasatu tak chu Augustine-a a ni a. Ama nuna
a thil tawn a\ang leh Pathian thu a zirna a\ang tein mihring chu
amah ngawt chuan sualah a pil bo dr a, Pathian laka a hel bawk
avngin chhandamna a chang thei lo. A duhthlanna lah chu suala tlu
tawh mahnia chhandamna zawng trin a tlk si lo. Chutiangah chuan
mihring chuan duhthlanna zaln a nei lo. Pathianin a bul a \ansak
loh chuan engti kawng mahin chhandamna a zawng thei lo a ti a ni.
Chutianga mi sual chhandamna tr chu Pathian remruat a nih avng
chuan a chhandam leh chhandam loh an lo awm ta niin a ngai. Hun
laihwl laiin he ngaih dn hi Pathian thu thiam hmingthang Thomas
Aquinas-a chuan a rawn sawi lr thar leh a ni.
He ruat lwk thurin hi kohhran siam \hatute khn sawi nual hlawm
mah se, John Calvin-a anga sawi chipchiar leh luhchilh thk an awm
lo. Ani chuan Augustine-a leh Thomas Aquinas-a te sawi dn hi
chhui zauin zktluak takin a sawi zui a. Chhandam tr mai ni lo,
chhandam loh tr ruat lwk thu nn lam a sawi zui a. Ringtu nun
kaihruaitu atn a dah pawimawh hle.
1. Pathian thuneihna chungchuang: Ruat lwk thurin innghahna
pakhat chu Pathian chungnunna (supremacy of God) a ni a. Rom
9:19-a Paula zawhna, Pathian hnial veitu chu tu nge maw i nih le?
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

124

a tih ang khn Pathian chuan chhandam tr emaw chhamdam loh


tr emaw pawh ruat lwk ni se mihringin a hnial thei lo. Chu chuan
Pathian chungnunzia leh a thuneihzia a tilang. Augustine-an mihring
awm dn tr Pathianin a hriat lwk avnga ruat lwk ni anga a zirtr
chu mihring awm dnin Pathian a kaihruai ni anga ngaih theih a ni a,
a pawm lo. Chu ai chuan a thuneihna avng liau liaua ruat lwk niin
a ngai. Hei hian Pathian a dah chungnung khawp mai a. Mihring duh
dn leh awm hmang ngawtin Pathian a thunun thei lo tih a uarna a ni.
Calvin-a ngaih dn chuan ruat lwk thurin hi thlamuanna leh
ngaihngamna tr a ni a, ringtu chu mahni inngaihtuah hlauhna leh
hlauh avnga chauhna laka tifihlmtu a ni tr a ni.
2. Pathian khawngaihna leh hmangaihna thiltih: Ruat lwk
thurin hi Calvin-a chuan Pathian thu zirtrna zktluak a nih thu a \an
tlat a. Mi \henkhatten he ruat lwk thu hi sawi loh dr emaw, thu
zaizp deuh emaw tala sawi wm an ti \hn. A dikna chen chu awm
mah se, thu lai la tr chuan Pathian thu kan en ang a, kan hre thiam
ang. Pathian Lehkhabu hi Thlarau Thianghlimin kan hriat tr min
zirtrna sikul a ni a, thil \l lo chu min zirtr lo. Pathian Lehkhabua
ruat lwk thurin awm hi kan sawi loh luih chuan a dik hauh lo vang,
a ti ve tlat thung (Institutes III.21.3). He ruat lwkna hi Pathian
hmangaihna leh khawngaihna thk tak vng niin a ngai.
3. Inhnialna twp lo thurin: Calvin-a zirtrna hi amah zuitute
zngah pawh pawm thiam leh pawm thiam lo an awm ve reng a.
John Welsey-a, Calvin-a zirtrna pawmtu znga thuhriltu lr ber pwl
pawhin Calvin-a ruat lwk thurin hi a pawm lo. Ruat lwk
chungchng pawmtute zngah pawh ngaih dn inang lo lian tak pwl
hnih an awm a. Pwl khatte chuan Pathianin mi \henkhatte
chhandamin mi \henkhat a hnwl a, chutah tlkna a dah niin an pawm
a. Pwl dang chuan Pathianin tlkna a awmtr phawt a, chumi hnuah
chhandam tr leh thiam loh chang tra a ruat lwk an awm niin an
pawm a; ngaih dn hnuhnng pawmtu hi an tam zwk \hn niin an
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

125

sawi. Puritan znga mi \henkhatte chuan he thurin hi pawm siin, Pathian


thlan ni trin Kristian nunah hun rei twk a ngai niin an pawm a.
Reformed kohhran eng emaw ztin ruat lwk thurin hi an hnwl
fithla tawp a. An znga a lr ber chu Jacob Arminius-a, Augustine-a
anga Pathianin mihring awm dn tr a hriat lwk avnga ruat lwk
nia pawmtu chu a ni. Baptist kohhran eng emaw zt hian hei hi an
pawm. Calvin-a chuan he ruat lwk thurin hi heti hian a sawi:
Pathian duh dn chatuana danglam ngai lo chuan chhandam tr leh
chhandam loh tra a ruat lwkte chu a la thliar fel dwn tih Pathian thuin
a tichiang hle. A thlante chu ama khawngaihna duhthlan liau liau a ni a,
mihringin a phu vngah a innghat lo. Chatuan chhiatna chang tra a
ruatte pawh tu ma khin phk loha fel rorlnain chatuan nunna lakah a
tan hrang kumkhua dwn a ni. A mi thlante chung thuah chuan, kohna
leh a thiamchantrna chu a thlan nih finfiahna niin, ropuinaa tihfamkim a
ni ang... Mi \henkhatten ruat lwk hnwlna tra zawhna tthlk tak tak
an zawh te chu ka engto lo vang; zawhna awmze neite chauh ka ngaihsak
a ti (Institutes III. 21.7).
4. Ruat lwk thurin leh ram hmaswnna: Mi \henkhat (entr
nn- Max Weber - Sociologist, Ernst Troeltsch - Theologian, etc)
te chuan Protestant kohhran awmna hmunah ram hmaswnna a \hang
duang niin an lo sawi a. Europe ram leh America (USA) ramte an
zirnaah chuan Protestant Pathian thu inzirtrna hian hnathawh ngaih
pawimawhna te, sum thawh chhuah leh renchem inzirtrna te a keng
tel niin an ngai a. Pathianin mihringte awm dn a ruat lwk pawh
rethei tr ngawta ruat lwka inngai lovin, he khawvla Pathian
hnathawh chhunzawmtu, enkawltu leh tipuitlingtu nia inngaihna chuan
taihmk a zirtr niin an ngai. Chu chuan ram hausa (capitalist country)-ah a siam niin an sawi. Chhuitu \henkhatte hmuh dnin Protestant zingah Presbyterian kohhrante hian he thurin hi pawmin, mi mal
leh pwl inlaichnna an vawng \ha bk a, Pathian biak inkhwm taima
te chu eizawnnaah pawh an hlawhtling zwk an ti.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

126

Chutih laiin mi \henkhatte chuan hei hi an pawm chiah lo.


Kohhran siam \hat avng emaw, ruat lwk thurin emaw vnga
hmaswn aiin, siam \hat hma kum zabi lamah khn Italy ramah chuan
ram hmaswnna kawng hi an lo sial tawh an ti ve bawk. Mi \henkhatte
chuan ruat lwk thurin pawm thiam loh vng pawh a ni thei e, rethei
tra ruat lwk nia lo inngai tlatte pawh an awm ve bawk.
Sawi ho tr
1. Ruat lwk thurin chungchnga kan ngaih dn sawi ni se.
2. Ruat lwk thurin kan pawm leh pawm lohvin kori a tuin kan hria
em?

www.mizoramsynod.org

127
June 24
EUROPE RAM HMASWNNA
LEH KOHHRAN
Chhiar tr: Rom 16:17-20
Europe ram kan tih hian chhim lamah Caucasus tlng dung hual
leh Mediteranean tuipui hual chhng a ni a, thlang lamah Iceland, Ireland, Atlantic thliarkra Azore leh Canaries te a huam a; hmr lamah
Arctic hmwr twp Norway thlengin a huam a. Khawchhak lamah
chuan Ural tlng dung a ri a. Helai ram chhngah hian sawrkr ram
hrang hrang pawh a piang hnem tawh hle. Europe khawchhak lamah
ram swm, hmr lamah ram 10, chhim lamah ram 11 leh khawthlang
lamah ram 7, a vaiin ram 38 lai a awm a nih chu. Khawthlang lam leh
a laili lam ramte hi an hausain hma pawh an swn a, tnlai phei chuan
damdawi lam inenkawlna pawh a \ha a, mihring pawh an dam rei;
mahse, nau piang lam an tlm tial tial a, an zuih ral mai ang tih pawh a
hlauhawm ta. Khawchhak lamah chuan mi an retheiin sawrkr pawh
an \huanawp hlawm. Hng lai ram hi khawvla hmaswn hmasa ramte
an ni a, kohhranin kawng tam takin hna an lo thawk a ni.
Europe ramah hian Chanchin |ha a thleng hma hle wm e. AD 303
daih khn British thliarkrah Chanchin |ha an lo thlen tawh a.
Constantine-a, Rom lalberinAD 313-a Kristiante sakhaw dang vuantute
ang bawka pawm an nih thu a puan hnu leh, Lalber Theodosius-an chu
thu chu AD 380-a a nemngheh leh hnu a\ang khn Kristiante an lo zaln
a, Kristian pawh an lo pung a. Chanchin |ha an puang darh chak sawt
a. Kum zabi 10-ah khn Nordic ramah pawh Kristianna a lt tawh.
Cyril-a leh Methodius-a te rawngbwlna zrah AD 863 khn Europe
khawchhak lamah Chanchin |ha a lt a, chumi azrah chuan AD 864ah Bulgarian hnam Kristianah an inlet a, AD 988 khn Kiev-ah Russian
eng emaw zt an inlet bawk. Hungarian-hote kum zabi 10-na twp
lamah mi pakhat Stephen-a thuhril a\angin Kristianah an inlet bawk.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

128

Hng lai rama kohhran chanchin chipchiar chu kan zir tr a ni lo


va, kohhranin ram hmaswnna kawnga hnuhma a neih dn tlm
azwng kan zir thei chauh dwn a ni.
1. Ngaihtuahna lama hmaswnna: Kum zabi 11-na a\anga 14na lai vl khn zirna an uarin thiamna leh hriatna a pung nasa a. Biak
In behchhan sikul (Cathedral School) an tihte chu zirna hmun
pawimawh tak a ni a. Chng a\ang chuan College leh University
thlenga zirna an lo din chho a, chng zirna tam berte chu kohhranhote
bul \an a ni hlawm. Germany, Switzerland leh England ramah te
chuan Pathian thu lam leh thil dang zirnaah mi thiam an lo pung zl a.
Finna leh Pathian inpuanna te, rinna leh ngaihtuahna te chhui kawpa
inremtr tumna pawh an uar swt hle. Hng hun laia mi thiam langsrte
chu Anselm-a (1033-1109) te, Peter Abelard-a (1079-1142) te,
Peter Lombard-a (1100-1160) te, Albertus Magnus-a (1193-1280)
te, Alexander-a (1168-1245) te, Dun Scotus-a (1266-1308) te,
William Occam-a (1300-1347 vl) te leh Thomus Aquinas-a (12251274) te an ni a. Hng mite hian Pathian thu chhui zauna lamah
hnuhma an ngah mai bkah khawtlng leh ram tihhmaswnna
kawngah pawh mi ngaihtuahna an chawk tho va. Ram hmaswnna
lama slsutu nihna an ngah hle a ni. Hun laitaa khwl chhutna leh
lehkhapuan siamna te an hmuh chhuah khn nasa takin kawngro a
su a, kohhran chu a hmang \angkai hmasatu an ni. Kut ziak ngawt
lovin lehkhabute a lo chhuak a, chng chhiar a\ang chuan ngaihtuahna
hmanna lamah miin hun an hmang nasa swt hle a.
2. University din a ni: A chunga kan sawi lan ang khn Biak In
sikul (Cathedral School) leh Puithiamte inkulh hranna (Monastery)
te kha zirna hmunpuia an neih reng a ni a. A tirah chuan university
ti lovin Studium generale (stadiam generel) an ti a. Chu chu thil chi
tinrng zirna hmun tihna a ni. Lehkha zir theihna remchng a lo pung
a, lehkha zir duh an lo tam tial tial a, Biak In leh puithiamho awm
khwmna hmun ngawt chuan a lo dwl zo ta lo. Pulpit a\ang tein
lecture an pe a, zirlaiten chhuata \huin an lo ziak a, hostel pawh a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

129

awm nghl mai lo. Hngte avng hian zirna hmunpui zwk, mihring
dwl tam thei tr an lo din phah ta a, chu chu University bul in\anna
a lo ni ta. France-ah Paris University, England-ah Oxford leh Cambridge University leh Italy-ah Bologne University te chu a hmingthang
zualte an ni.
Hng zirna hmunahte hian Pathian thu zirna te, dn (Law) zirna
te, Science leh Philosophy zirna te, damdawi lam zirna te, Arts te a
awm a. Chnga zirtrtute chu puithiamho an ni a. Mi thiam tih ngam
tak tak an ni hlawm. Kohhranin a bul a \an leh kohhran
rawngbwltuten an zirtrna hmun a ni phawt a, zawi zawiin kohhran
rawngbwltu ni lote chu thawktu an lo ni ve chauh zwk a ni. Kum
1200 leh 1400 inkrah Europe puma University awm zt chu hetiang
hi a ni: France-ah 10, Italy-ah 7, England-ah 2, Germany-ah 4, Spainah 1, Portugal-ah 1. Kum 1451-ah Scotland-ah University 1 din a ni
bawk.
Zirnaa hmaswnna azrah ram hmaswnna kawng a rawn
inhawng a, mihring ngaihtuahna lo zau ta sawt te, hriatna leh finna lo
sng zl te chuan mihring khawsak tihchangtlunna kawng a sial thui
hle a, hng atna sl lo sutute chu kohhran mite an ni zl. Ram
hmaswnna tehna pawimawh tak zirna lama hmaswnna atna
kohhran hna lo thawh dn hi a fakawm hle a. Tnlai thlenga University kalphung hi an lo siam a ni. A trah chuan Bishop-ten an bial
chhnga University-te chungah thu an nei a, chutiang chu a inrlbwlna
kal zlah buaithlkna chin a awm ta a. Pope-in thunei mai tr leh,
zirtrtu leh zirlai lkah pawh a hotuten thunei zwk mai trin an rawt
a. Pope pawhin rem lo tihpuiin University-te chu zirna lamah an lo
zaln ta a. Hei hi University kalphung a ni zui ta zl.
3. Politics inlumlet leh thilsiam lama harhtharna: Europe
ramah hian kum zabi 16-na chho a\angin politics a inthlk danglam
nasa hle a, hei hi zirna leh ngaihtuahnaa hmaswnnain a hrin chhuah
a ni ber. John Locke-a te, Thomas Hobbes-a te leh mi dangten
mipui rorlna \hatzia an rawn sawi lr chuan an hun laia ram
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

130

inrlbwlna (sawrkr) lr ber lal neih a rawn sawi nghng a. Mihring


ngaihtuahna zaln leh thiamna pawimawhna an rawn uar a, thil thar
hmuh chhuah leh siam chhuah lamah nasa takin hmaswnna a rawn
thlen a ni.
British ram a\anga in\anin Europe ram hrang hrangah thilsiam
lama harhtharna (the Industrial Revolution) chu kum 1760 vlah a
in\an a, kum 1820 leh 1840 chhng kha a zual lai niin sawi a ni a.
Khwl hmanrua an siam chhuak thar nasa hle a; puan leh thr hmanga
thilsiam chhuah leh sumdwnna te pawh a pung hle. Mihring hausakna
a lo pung a, mihring nun hi eng emaw ti kawng talin a khawih vek an
ti a. Mi narn sum lk luh pawh a pung a, khawpuiah mi an pm lt
nasa a, nasa takin ram hmaswnna a rawn thlen a ni. Kohhranin ram
hmaswnna a kalpui dn kan sawi tam lo na a, zirna lama hmaswnna
hian kawngro a su tam a, hei ngawt pawh hi Europe ram tihmaswntu
leh Philosophy, Arts leh Science lama hmahruaitu an lo nihna chhan
hi kan ti thei ang.
Sawi ho tr
1. Kan kohhran hian secular college din kan la tipuitling thei lo va,
lo din ta ila kan \hatpuina tr emaw, kan chhiat phahna tr emaw
sawi ni se.
2. Europe ramah kohhran bul tumin zirna lama hmaswnna a lo
awm tih kan sawi a. Tnlai hian Kristianna a tlahniam mk nia
sawi a awm bawk si a. Hmaswnna leh sakhuana kal kawptr
dn \ha sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

131
July 1
AMERICA RAM HMASWNNA
LEH KOHHRAN
Chhiar tr: Heb 10:23-25
America ram kan tih hian tna United States of America (USA) hi
a huam ber ang. He ram hi ram zau tak leh mihring tam tak awmna ram
a ni a, tnlai tak phei hi chuan khawvl hmun hrang hrang a\anga pm lt
thar an awm reng avngin mihring an pung chak hle. Hnam hrang hrang
hnam khata insiam an ni a; mahse, ram bung (states) hrang hrangte
chuan ze danglam eng emaw tak an nei thliah hlawm a. Chuti chung
chuan America nihna hian mipuite a phuar khwm \ha hle.
America rama kohhran lo dingte chu rohlu zawnga kalte leh England leh Europe a\anga sumdwng pm tharte bul \an a ni. Ram lo
luahtu hmasa hnam \henkhat awm mah se, khawvl hmun dang a\anga
lo lt tharten ram hmuh chhuah thar ang hrimin an cheibwl a, ram
luahtu hmasate an hnawt chp a. Mingo sumdwng tam takin mihngte
salah an chhawr a; hun lo kal zlah sal neih \ha lo tihna a lo lian zl a;
sal neih duhho nn an indo va, America ram tualchhng indona nasa
tak a chhuak a. Sal neih duh lovin an hneh a. Vun ngo leh vun hng
inang reng tra thu tlkna dn pawh Kristiante Chanchin |ha zirtrna
hmangin an siam ta a ni. Chuti chung chuan tn thleng hian vun rawng
avnga harsatna hi khawimaw laiah chuan a la awm ve reng.
America ram hi khawvla ram hmaswn ber znga mi a ni reng
a. Hei hi kohhrante zirtrna avng nia puhna pawh a lian hle. A \ha
zwnga ngai an awm laiin a \ha lo nia ngai pawh an awm nawk mai.
Thui taka sawi trin hmun a awm lovah ngai ila, a hnuaia mi ang hian
lo zir ila
1. Kristianna bul \antute - Puritan-ho: America rama pm
hmasate chu Puritan (Piuritan) an tih, England Lalnu Elizabeth I-na
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

132

hun (kum 1600-1700) laia Calvin-a zirtrna England rama tun din
tumtute an ni. Mi mal piantharna leh nun thianghlimna, insm theihna,
ina \awng\ai ho, nun dn khermei tak uartute an ni. Bible zir zauna
te, mi mala Pathian rinna/biakna te an uar a. Hng mite hi Roman
Catholic thurin vuantuten lalna an chelh laiin tihduhdah leh nk chp
an ni a. Chng mite znga mi tam takte chu ram dangah an pm
chhuak ta a. Kum 1600 lai khn mi eng emaw zt chu New England
an tih tk USA-a States paruk lo ni ta: Maine, New Hampshire,
Vermont, Massachusetts, Rhode Island leh Connecticut-ah te an
pm a. A trah chuan England lalte thuhnuaiah awm tho mah se, kum
a lo rei chuan thuneihna anmahniin an lo nei a, an awmna ram chhehvl
chu an thurinin an chiah hneh hle. Ram ei brah te, politics leh
khawtlng hmaswnna lamah te hma an hruai a. Aiawh neia ram
rorlna kalpui tichhuaktute an ni. Tnlaia America rama mipui rorlna
pawh hi anniho lo tihchhuah hi a ni. A leitute tna \ha tr thil man tuk
sa (fair price) neia thil hralh an lo tichhuak bawk. Mipuite sum lk
luh tipung trin an thawk ho va.
Mi mal huante pawh chng chhngkaw tn chuan an nei bawk.
Lehkha zir an ngai pawimawh a, rawngbwltu tr pawh lehkhathiam
an duh kher a, hei vng hian helai bialah hian hmun dang aiin lehkha
thiam an tam zwk bawk. America ram University upa ber znga mi
lo ni zui ta Harvard sikul te pawh hi a bul an lo \an a ni.
2. Siam\hat kohhrante hma lkna: America rama kohhrante hi
ram hmaswnna kawnga kori tu tak tak an ni hlawm a. Vntlng
nun zir mi (sociologist) Max Weber-a chuan kum 1904 daih tawh
khn ram hmaswnna hi Protestant thurin leh an zirtrna a\anga zi
chhuak niin a lo sawi tawh a, hei hi America ram hmaswnnaah
pawh hian thil dik niin a lang. Communism sawi mawituten an
ngaihmawh tak mi mal hausakna \ha tihna (capitalism) pawh hi hng
thilte a\anga lo awm niin a ngai a. Kohhran siam\hat thurin pu darhtu
(Puritan)-ho bkah an thurin lo pawmtuten mahni intodelh an uar a,
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

133

chu chuan hnathawh taihmk a chawh a. Rinawmna te, nghehna te,


zirna uarte an thupui a. Hngte hi mihring hmaswnna kawng sialna
hmanrua chu a ni rng a. Kohhrante chu hng thu puang darhtu leh
kengkawhtu an ni zl bawk. Harhna hruaitu John Wesley-a leh
Charles Wesley-a te unau chu Calvin-a siam\hat thurin behchhana
thusawitute an ni a. Sum chungchnga Charles Wesley-a thu rolum
pawh, I theih anga tam la lt la, i theih anga tam khwl la, i theih anga
tam pe chhuak rawh, tih hi a ni.
3. America rama Presbyterian hnuhma: United Kingdom
(Mizoin Kumpinu kan tih \hin)-in a awp America rama chng
hmasate chu England, Scotland, Ireland hmr lam leh Europe
khawmualpui a\anga siam\hat kohhran a\anga lo pm an ni ber a.
Chng znga tam takte chu Presbyterian ruh tak tak an ni. Presbyterian mi tam berte chu Scottish-Irish mi, Ireland hmr lam a\anga
pm lt, Pennsylvania, Virginia leh Carolina biala chngte an ni.
America rama Presbyterian kohhrante chu kum zabi 17-na chawhnu
lama din an ni. Presbytery hmasa ber pawh kum 1706 khn Francis
Makemie-a (1658-1708), American Presbyterian thurin Pa, tia
an sawi \hin chuan a lo din tawh a. Ani hi Maryland-ah kum 1683
khn Northern Ireland a\angin missionary trin a lt a. English-ho
duh lohna an tih lansarh avngin an indo va, Presbyterian Helna
tiin an sawi \hn. Presbyterian-in zalnna leh mipui sawrkrna an
dah pawimawh m avngin ram hmangaihtute leh chanchin ziaktute
pawhin Presbyterian Kohhran inrlbwl dn hian United States
Dnpui (Constitution) siamnaah hnuhma nei thui hlein an sawi.America
zalnna (Declaration of Independence) puannaa hming ziaktute zngah
pawh Presbyterian Kohhran Pastor, John Witherspoon-a, Princetona Presbyterian President a tel nghe nghe. Tn thlengin America rama
kohhrante hian ram hmaswnna kawngah an la thawh hlwk hle.
Kohhran sikul te, Biak Ina hnathawh te, mite kaihhruaina te,
chhawmdwl hna te leh hna dang tam takte hi mite hna siamsaktu leh
sum lk luhna lian tham tak a ni phk a.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

134

Kum 2004-a mipui ngaih dn lk khwmah chuan America mi


10 zla 6-in sakhua hi an nunah a pawimawh hle-in an hria a; mi 10
zla pariat aia tamin eng kohhran pwl ber emaw zawm an nei \heuh
a; chng zawhna chhngtu znga a ztve zette chu Protestant kohhran
eng emaw ber zawmtu an ni bawk. Hetiang taka miten kohhran an
la ngaih hlut avng hian America ram hmaswnna kawngah kohhran
hian pawimawhna a nei lian hle ang tih a rin theih.
Sawi ho tr
1. Kohhran thurin leh zirtrnain ram hmaswnna kawnga kawngro
a sut theih dn sawi ni se.
2. Kan rama Calvin-a zirtrna zuitu kohhrante hian tnlai hunah
eng chenin nge ram hmaswnnaah hnuhma neia kan hriat?

www.mizoramsynod.org

135
July 8
MIZORAM HMASWNNA TRA
KOHHRAN HNATHAWH
Chhiar tr: 2 Kor 8:1-9
Mizoram hmaswnna tra kohhrante hnathawh hi kawng hrang
hrangin a sawi theih ang. Missionary-te lo luh tirh a\anga kohhran lo
ding tr leh tn thlengin kohhran hma lkna rng rng hi ram
hmaswnna vek a ni tiin a sawi theih wm e. Khawsak hniam leh
mwlmang tak a\anga nunphung leh hriatna lama hmaswnna nasa
tak lo awm hi kohhran hma lkna a ni thui khawp mai. Heti hian lo
zir leh ila.
1. Faina leh thianghlimna: Ram hmaswnna lanna pakhat chu
faina leh thianghlimna hi a ni. Hei hian hrislna pawh a hril thui khawp
mai. Kristian hmaa kan pi leh pute khawsak hmang kha chawlh ni
pawh nei lo, kwla ni chhuak chhiara hnathawk tlut tlut mai, intihfai
ngai pawimawh lo, ei leh in thuah pawh taksa tna \ha leh \ha lo
thliar vak lo an ni. Chutiang mite chu fai leh thianghlim pawimawhna
te kohhranin a lo zirtr a, hei hian ring tharte nunah hnuhma a nei \ha
hle a. Tnah chuan ziaawm tak kan ni tawh. Mahse, hmaswn belh
zlna tr kan la ngah hle. Kan taksa te, kan silh leh fn leh ei leh in
tr te fai leh thianghlim tra inzirtr zl hi kohhran hma lkna a la ni
zl. Hun eng emaw chen a\ang khn zk leh hmuam ti \hnte pawh
sim trin kohhranin hma a la ta zl a ni.
2. Ei leh bra intodelh: Mizoram kohhrante hian ei leh bra
intodelh hi an lo inzirtr ngawrh hle. Thlawhhma zauh tr leh kut
hnathawh uar tra infuihna te, eizawnna bul \anna tra kohhranin
sum a pktr te, kut tling lova sum lk luh \hat lohzia inzirtr te hi
kohhranin a lo kalpui ve reng. Buh chauh ni lo kan thlai thar (vaimim,
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

136

alu, bl/bahra, etc) te chaw atna hmang tra inzirtr pawh a lo ni


tawh (mi \henkhatten an la hre thiam lo mai pawh a!) Sawrkr leh
sumdwng pwlte hnnah sum chang thlai (cash crop) hlwk zwka
hralh dn kawng te a lo zawng tawh a. Lo neih hlwk zwk dn te,
ram leh huan hman \angkai dnte pawh an lo inzirtr a, an la inzirtr
mk bawk.
3. Zirna siam \hat: Zirna siam \hat hian zirna in \ha neih te, zirtrtu
\ha leh tling ngei neih te, mi tin tna zirna neih te, \angkai leh hriat
thiam theih zir tr buatsaih te a huam a. Khawvl hmun danga
kohhrante ang bawkin finna leh thiamna lama hmaswnna hi
kohhran hma lkna a ni ve nghl a. Tuipui rl a\anga missionary lo
chhuakten zirna an ngai pawimawh a, an theih ang angin sikulte an
hawng a, zirna sng lam m zui thui hman lo mah se mi tin tna ban
phk zirna an buatsaih a. Mipa leh hmeichhiate intlukna kawng
sialtu pawimawh tak a ni. Zirtrtu tr pawh anmahni sikulah an
buatsaih a. Tn thlengin kohhran chuan hei hi a la ngai pawimawh
zl. Sawrkr kuta zirna a awm hnuah Mizoramah zirna hi a hnufual
ta deuhva ngaih a ni a, chu chuan tn hnaiah tualchhng kohhran
sikul din a chawh leh ta a. Zirna siam \hat chu kohhran hma lkna
lian tak a lo ni thar leh ta. Zirna \ha hi mihring nun siam \hatna leh
hmaswnna kawng sialtu a nih avngin kohhranten an ngaihthah
thei lo; an uar sauh sauh zl zwk tr a ni. Hng atn hian kohhran
chuan sawrkr lama mawhphurtute pawh a fin chhuah ve reng a
ni.
4. Khawtlng siam \hat: Ram hmaswnna kawng dltu lian tak
chu khawtlnga sualna lo awm \hn hi a ni. Ruih theih thil - zu leh
damdawi te, mipat hmeichhiat hman khawloh te, chumiin a kaihhnawih
HIV/AIDS darh zl te hi ram hmaswnna dltu lian tak a ni a.
Hmaswnna tr sum leh tha leh hun tam tak a ei ral a ni. Hng bkah
hian ei rkna hluar zl avngin ramin a nih tr angin hma a swn thei
lo. Hngte hi siam \hat tumin kohhranin kawng hrang hrangin a bei
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

137

zl. Synod Social Front a\ang te, kohhran inkhwm sermon thupui
hmang te, seminar leh inrwn khwm (consultation) te neiin hetiang
thil \ha lo bnsan tr leh vn dn te hi nasa taka sawi a ni a. Chhan
chhuahna in (Rehabilitation Centre/Rescue Home te, Counselling
Centre) te a dinin harsatna twkte \anpuina tr kawng a zawng zl
bawk.
5. Politics dik inzirtr: Kohhran hma lkna dang pawimawh tak
chu politics \ha leh dik inzirtr a ni. Mizorama politics kan hmlhriatna
hmasa lam kha boruak tisosng chi leh mahni khingpuite tharum
nna beih mai duhnain a in\an a. Ram buai kan nih lai phei kha chuan
kohhranin hma la lo sela tn ang dinhmun hi kan thleng ang em, tih hi
ngaihtuah tham tak a ni. Chu bkah hnam dangte znga lo hluar tawh
mahni chi leh kuang leh laina hnai induhsakna te, thuneihna hman dik
loh te, sum leh pai hlp rk leh mite chan ve tr mahnia hui duhna te
hi kan lo chng ve ta viau mai a. Inthlan dwna pwl dang kan beih
dn te, mahni leh pwl chak duh avnga sum leh therhlo ilo sem leh
invau te a lo hluar a; naupang thleng pawha khawlaia khingpuite au
ela bengchheng siam trin kan hmang ta zl a. Hetiang zla kan kal
chuan kan ramin hma a swn thei dwn lo tih hriain nasa takin
kohhranten \an an la a. Tna Mizoram People Forum (MPF) lo
ding ta pawh hi hemi lama thil \ha inzirtr zl duhna avng a ni. A \ha
zwngin hma pawh kan swn hle a, hmaswn zlna tr erawh kan la
ngah hle a ni.
Ram hmaswnna tra kohhran hma lkna hi a tam mai a. Mahse,
kan sawi chipchiar sng lo. Nasa taka kan beih chung pawhin khawi
laiah emaw, tuten emaw sum sem te, mi bum te, invau leh insawi
chhiat bawl bawl te an la ti reng a. Ei rk/hlp rk a la reh chuang lo.
Mahse, hng pawh hi zawi zawiin a la reh beisei ila. Kristian kan
nihna te hi kan infuihna leh \ha lam pana kan inzirtr zlna \anchhan ni
zl se a duhawm hle.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

138

Sawi ho tr
1. Ram hmaswnna atna kohhrante \an lk dn leh hma lkna te
sawi zui ni sela. Engtia \an lk zl nge swt ang tih sawi ni bawk
se.
2. Kan ram hmaswnna tra Mizoram kohhran pwl hrang hrangte
thawh ho theih dn tr \ha sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

139
RAM HMASWNNA KAWNG
July 15
RAM HMASWN NN
RORLNA DIK A PAWIMAWH
Chhiar tr: Amos 5:24; Mt 11:2-6
Rorlna dik tih hi a thu a tawi aiin a ken tel a tam a. Baptistu
Johanan a zirtrte Lal Isua hnnah a tr a. An nghahfk Messia
Pathian mi tirh (Grik- kristos keinin Krista tia kan lam) a nih leh
nih loh a zawhtr a. Baptistu Johana hian an Juda hnam pum pui
beisei Pathian mi thlan, an hnam chhan chhuaka Israel lalram (Davida
lalram) din leh tra ram dang mite laka chhan chhuaktu an beiseina
ang kha a nei ve pawh a ni mahna! A chipuite zawng zawng aiawhin
a zwt ang pawhin a ngaih theih bawk. Chuta Lal Isua lo chhnnaah
chuan mi hnuaihnung leh chhumchhia, mi thiltitheite zr zo ve phk
loten Pathian ram lo ding trah chuan duhsakna an chang tih kan
hmu. Johana hi a chhnna dawnah hian a lungawi ta a ni ang chu
maw!
Israel-te chu hnam vkvai ni \hn kha ram pual bk neia an lo
ngelngheh hnuah lal nei ngai lovin lal an nei ta a. Ei leh brah intodelhin
an lo khawsa thei ta. Lal ber a\anga \anin ram bial chunga thuneituten
hnam dang pathian an bia a; nawmchen an uar a, duhmnain an khat
a, mahni hma chauh an ngai a. A nei theiten mahni theihnaa inlk
muk duh twk lovin a nei lo zwk hmeithai te, pa nei lo te leh mi
rethei te neih ve chhun te lam tin an chhuhsak duh hial ta mai a.
Rorltute thu rem a lai lo va, thuneituten duhsak bk neiin ro an rl a.
Mi neih chhun chhuhsakin nuam an chn ta a. Mi zawng zawng
huap, mi tin leng rorlna, tu pawhin chanvo an neihna tr Pathianin
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

140

Dn leh thupk a pkte chu khawlaia lung t an pal angin an pal ta


mai mai a ni (Is 59:14). Chutih hun laia zwlneite hmanga Pathian
thuchah, kan hriat lr tak chu, Nimahsela rorlna dik chu lui angin
luang sela, felna chu luipui kang ngai lo angin luang rawh se, tih hi.
Mi zawng zawng tna chhawr nahawm leh chhenfkawm rorlna
chu tung ding trin a duh a ni.
India ram chu Political party kalphung hmangin rorlna
kenkawh a ni a, mipuiten aiawh thlangin ro kan rl an ti \hn. Hei hi
democracy tiin an sawi. Democracy chu mipui ta, mipui tn, mipui
siam sawrkr tiin an sawi \hn a. India democracy ang hi parliamentary democracy tih a ni. India ram pum puiah chuan President
chu ram rorlnaah a chungnung ber chan chang mah se, mipui thlan
Prime Minister leh a \huihruaite (Cabinet Ministers) leh amah
thlwptu, a lam\ang MP (Member of Parliament)-ten Parliament-ah
ro an rl a. State tinah Governor chu President aiawhin a hotu ber
chan a chang a; mahse, rorlna tak tak chu Chief Minister leh a
\huihruai (Cabinet Minister) leh a lam\ang MLA (Member of Legislative Assembly)-ten ro an rl \hn. Party hrang hrangte inelin rorl
thei aiawh nei tam nih an inchuh a. Mi leh sa (member) ngah ber chu
rorltu an ni a, mipui thlan dangte chu eptu an ni. Mipui thlan sawrkr
siam a nih theih nna political party kan kalpui dn hian a chhe lam
leh a \ha lamin hnuhma a nei thei a, a \ha zwnga kal tra mipuiah
inzirtir hi kan mawhphurhna a ni.
Ram hmaswnna tra hma lkna pawh hei hian a nghawng thui
hle. Rorl lai pwlte tn mahni tna sum hai luhna remchng a siam
a. Mahni lam \angte chu duhsak pawh a lo awl a. Lehlam pwl mite
erawh chu an khawro duh khawp mai. Kan ram rorltu pwl zawng
zawngte khn hei hi an tih dn a ni vek a, tu mahin an pha thei lo
vang. Mi retheite kan ngai pawimawh (kan VIP) tih hi chu thu
puarpawlng mai a ni leh \hn. Rorlna dik chuan hngte hi a keng
tel tr a ni
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

141

1. Rorlna dik chuan mi tin \hat tlnna tr a thlen: Ram


rorlna dikah chuan khua leh tui zawng zawng ham\hatna tr ngaihtuah
a ni \hn. Inthlan laiin pwl hrang hrangte chuan thlan tlin nih tumin
inep mah se, inthlan a zawh tawh chuan mi tin sawrkr an ni leh
mai a. Kan ramah hian keini chu huapzo sawrkr kan ni, kan tih
\hin angin mi zawng zawng huapin rorlna kalpui ni sela, dn kenkawh
thuah pawh mi rethei leh hausa thliar chuang lova kalpui ni sela. Chu
chuan kan ramah rorlna dik a tung ding ngei ang.
2. Rorlna dik chuan mi \ha leh thil \ha a hmang \angkai:
Ram chhnga thil hlu awm te, mi thiam leh \angkai trte hman \angkai
thiam hi rorlna dikah chuan a awm a ni. Lehkha thiam, kawnghmang
hria, mite rawngbwlsak leh thawhsak peih mi zawn chhuaha hman
\angkai thiam hi ram hmaswnna kipui tak a ni. Pwl induhsaknaah
chuan hei hi a leng lo. Kan rama hna lk thuah dik tak leh fel taka tih
ni sela, dikna thupuia neihte awm khwmna ramah hian dik takin mi
\ha leh mi dik hmang \angkai ila a \ha ngawt mai. Hemi bkah hian
kan ram leilung hausakna mi tin chhawr theih tra ruahman hi a \l
bawk. Kan ram ngaw te, kan leilung hausakna te pawh hi thil ti
theite tn chauh ni lovin, a mamawhtute tna sem rual a ngai a ni.
3. Rorlna dik chuan mi tin inremna a thlen: Rorlna dikah
chuan hleih neihna a bo va. A phute hnnah an chanvo dik tak pk a
ni. Chu chuan mi tin induhsakna leh inngeihna a siam ngei ang. Hleih
neihna awmnaah chuan lungawi leh lungawi lo an awm a, chu chu
inrem lohna bul \anna a ni. Chhngkua nn tehkhin ila, nu leh pain an
fate zngah duhsak leh duhsak loh an neih chuan an fate an inngeih
thei hauh lo. Rorlna pawh hi chutiang chu a ni. Chuvngin, mi tinte
an inrem theihna trin rorlna hi kan kalpui a ngai a ni.
4. Rorlna dik chuan dn a ngai pawimawh: Khawvl ram
changkng nia kan sawi \hinah te hian dn an ngai pawimawh hle a,
chu chuan mihring khawsak a tifelfai a, nun a tinuam. Dn siamtuten
anmahni duh dnin an dn siam an kailek mai mai lo. Bible-ah bawk
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

142

en leh ila. Pathianin Mosia hnna Dn a pkte chu Israel-te chuan


engah mah ngai lovin an hawisan a, chutih laiin mi retheite leh chak
lo zwkte tn dn khirh tak tak an siam si a (Is 10:1-2).
Kan ramah hian dn hi dik taka hman a ni em? Sawrkr hian
mipuite ham\hatna tr dn \ha a siam tam twk em? Sawrkr hotute
zwkin dn an bawhchhiata, dn chu an kaihlek tlat chuan mipui tn
awm dn thiam a har \hn a ni. Ram rethei leh ram hnufualah hian
dn a mumal lo viau tlat zl. Lrthei neitute leh a khalhtute zawm tr
dn maiah pawh hian rorl dik a har a ni mai thei, phunnawina a tam
thei m mai. Zwlneiin, Ngai teh, fel taka rorl tr lal a lo awm ang
a, dik taka ti \hn hotute an lo chhuak bawk ang. Thlipui laka bkna
tr hmun ang leh thli hrng laka inhumhimna ang a ni ang; thlalra lui
luang ang leh ram rova lungpui lian tak hlim ang mai chu, tih hi lo
thleng se kan va ti m! (Is 32:1-2).
Sawi ho tr
1. Sawrkr \ha leh rorlna dik inzawm dn sawi ni se.
2. Kan sawi lan bk rorlna dikin a ken tel nia kan hriatte sawi
belh ni se.

www.mizoramsynod.org

143
July 22
RAM HMASWN NN
RUAHMANNA |HA A PAWIMAWH
Chhiar tr: Thuf 11:14; Lk 14:28-30
Ruahmanna \ha tih thu kan zir leh dwn a, politics lam kan
sawi ber dwn a ni. Chumi hma chuan, eng kawngah pawh, eng thil
pawh ti dwn ila, ruahmanna \ha a pawimawhzia chu sawi uar twk
a awm thei wm lo ve. Ram hmaswn nn ruahmanna a pawimawhzia
hi kan sawi tr chu a ni. Inthlang ram kan nih angin ram hruaitu nih
tumte chuan an pwlin ram an hruai tum dn ruahmanna (manifesto)
an siam \hn. He an ruahmanna hi thlan tlin an niha, sawrkr an siam
hnuah an tihlawhtling em tih hi kan ngaihven ngai vak lo \hn a, tnah
hi chuan lehkhathiam leh mi taima zualten sawrkr hnathawh an en
a, an intiam angin hna an thawk meuh em tih an lo zir ta a; hei hian
sawrkr pawh a tifmkhur swt hle a ni. Sawrkrna changtu nih hi
political party-te tum ber a nih avngin sawrkrna chelh mktute
tn pawh mite lawm loh zwnga thawh chu a ngamawm reng bk loh
ang. Ruahmanna \ha nei tra hma lk dn tr lo zir ho ila
1. Ramin a ngeih tr buh leh bl leh thlai zawn chhuah: Ram
hmaswnna tr hian lo leh huan neih hi kalsan tak tak theih a ni lo va.
Chuvng chuan lo neih lama fel taka hma lk hi a \l reng ang.
Mizoram hi ram chhengchhe tak ni mah se, ruahtui tlk \hatna hmun
a nih avngin thing te, hnim te, thlai te a \o \ha thei hle a. Hei hi ngun
taka zirin kan ram ngeih zwng thlai leh buh leh blte zawn chhuaha,
chng chu chng tra ruahmanna fel tak siam a \l khawp mai. A chi
chhuahtute chauh hlwkna tr zawng lovin a tak taka chnga thar
ngei trte tn ruahmanna \ha tak siam ila kan eizawnna kawngah
kan ngelnghet ngei ang.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

144

Kum sawmhnih dwn kal tawhah khn thlai leh thei chn tr an
han ruahman a, a chi an kui vak a, a chngtute hma lkna lamah a
twp kan thleng leh si lo. A chi leitirtute an hlwk a, a chngtute an
hah thlwn leh \hn a. Mi state-ah chuan lo neitute tn lei \ha (manure/fertiliser) te, khwl te hman khawp an sem a, an hlwk phah a.
Keini ramah hi chuan enchhinna (experiment level) bk kan kal pl
thei meuh lo. Tlngram lo neih, kum tina insawn lova nghet zwka lo
neih dn kan inzirtrte pawh hi a \ha. Bawh zui theih tra ruahmanna
daih rei tr siam a \l khawp mai. Hemi bkah kan ramin a ngeih tr
thing leh thlai te pawh ruahmanna \ha tak siam a ngai. Hralh chhuah
ngawr ngawr tr siam hi hmaswnna a ni ber lo. Teak thing chn te
kan sawi vul chk a; mahse, kan ram ngaw \hiattu a lo ni a; tung chn
te kan insawi hmuh a; mahse, a rah hralhna tr ruahmanna a \ha lo nge
kan tung hmunte kha loah kan vt leh zo tawh a! Hngte hi ruahmanna
\ha pawimawhna tra entrna tlm t a ni.
2. Sum chang thlai chnna leh hralhna ngaihtuah: Kan buh leh
bl leh thlai chnte chu a chnna hmun buatsaiha, a lo hlwk huna
hralh chhuahna tr kan ruahman lwk a ngai. Synod Social Front
pawhin he lamah hian eng emaw chen chu kawng a lo dap tawh a;
mahse, sawrkr hma lkna tr a ni deuhva a lan avngin thui tak kal
a harsa. Kan thlai chn trte chu motor kawnga lk chhuah remchng,
hralhna hmun hla lo a ni tr a ni. Chutiang a nih loh chuan
hnathawktuten a hlwkna an tl phk lo. Kan hun liam tawha
sawhthng te, spthei te, lakhuihthei te kan tih\wl nasatziate kha
mitthlaah a la chm reng mai. Bazar a \hat loh chuan ram hmaswnna
a chak thei lo. Hetih ruala hriat ve tr chu, sumdwnna hi inelna nasa
tak a nih avngin kan thlai hralh trte chu \hahnem tham tak, thianghlim
leh \ha tak a ni bawk tr a ni. Lo neitute kan rinawm pawh a ngai.
Kan thil hralh tr bk hlwk tra bawlhlawh telh te, tuia tihhuh avnga
min dwrtu tr hnawn phah pawh a awm a ni. Rilru thianghlim,
Kristiante tiha mawi taka hmaswnna kawng kan zawh hi a \l hle
rng a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

145

3. Lehkhathiamte tna thawh tr siam thiam: Ram


hmaswnnaa koritu tr tak chu mi thiamte an ni. Tnlaia khawvl
hmun tam taka harsatna chu hna vng hi a ni. Europe rama France
te, Italy te leh an chhehvl ramte pawhin hei hi an hmachhawn mk.
Lehkha zir kan intihhmuh a, lehkhathiamte hnathawh tr a awm leh
si loh chuan beidawnna zakhua kan siam mai dwn a ni.
Lehkhathiamten eng nge an thawh ang? Mi thiamte chhawrna tr
kan nei em tih hi kan inzawh a ngai. Ram hmaswnna kawng sialtu
sawrkr hian heti lam hi a ngaihtuah loh chuan \halai mi thiam
beidawng kan ngah tial tial ang a, beidawnna chuan helna, nawrhna
leh sualna \ha lo tak tak a hring chhuak thei a ni.
4. Mipuite khawsak mila hmaswnna ruahman: Ruahmanna
chu lo siam tehrng dwn pawh ni ila, kan zavaia kan chhawr theih
tr a nih loh chuan a lothlwn mai thei a ni. India ramah hian mipuite
hmaswnna tr kawng hrang hrang ruahman a ni a, chngte chu
kawng tam takah a \angkai khawp mai. Mahse, kan hmaswnna
ruahmanna (development programme) te hi lam\ang siam tumna
hmanrua (political propaganda) a ni leh \hn a. Hnam zia leh nun
kawng \ha (culture and ethics) kalh zwng a awm leh \hn. A thlwna
sum leh thil sem te hi tlachawp mamawh phuhrk nn chuan a \ha a ni
thei a, ram hmaswnna hnuk a khawih pha tak tak em tih erawh chu
ngaihtuah ngai tak a ni. Rethei chhawmdwlna tra sawrkr thil
ruahmante a nihna tr dik taka hman tum tr a ni a, chu chu kan
zavaia mawhphurhna a ni.
5. Ruahmanna chuan mi tin a huap tr a ni: India ram
hmaswnna tr ruahmanna sawisltute \an chhan pakhat chu mi chak
lo leh dinhmun hniam zwkte st thla zwnga ruahmanna a ni an ti.
Hmeichhia te, leilung fate (mi chng hmasate) kal kn zwngin
ruahmanna siam a ni \hn. Hmeichhiate hi hmaswnnaah \angkaina
nei lo anga ngaih an ni rei hle a. Chu chu sum leh paiah te, thiamnaah
te, khawsak nawmna lamah te pawh a dik thui khawp mai. Chu
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

146

bkah thil siamtu (multinational company)-ten an ram an lksak


dwnin chhiah wl te, hna te, dinhmun duhawm zwk te an tiam a;
mahse, an duh an hmuh hnuah a ram neitute chu dp ral leh nk
chhuah an ni leh \hn. Hetiang thilte avng hian hmaswnna hminga
ruahmannate chuan sawisl a hlawh hle. A hnain muan phah deuh
dwn pawh ni se, mi tin huap leh mi tin tna \angkai zwnga
ruahmanna siam tum hrm hrm a \ha hle.
Sawi ho tr
1. Kan ram hmaswnna trin eng kawngahte nge ruahmanna \ha
siam ngaia kan hriat sawi ni se.
2. Ram hmaswnna tra sawrkr hma lk tawhna \ha kan tih leh
\ha twk lo kan tihte sawi ni se. Kohhran mipuiin eng kawngin
nge mawh kan phurh ve le?

www.mizoramsynod.org

147
July 29
RAM HMASWN NN - TAIHMK A |L
Chhiar tr: 1 Tim 4:15; 2 Pet 3:10
Ram hmaswnna atna taihmk pawimawh dn kan zir ho leh
dwn a ni. Taihmkna kan tih hi mahni tih tr tih peihna tihna a ni
mai wm e. Mahni tih tr tih chauh ni lovin, tih tr zawng chawp
peih mite hi mi taima tak takte an ni. Mi \henkhatin fiamthuin,
thatchhia kan tihte hi an taima zwk, peih lo chung chungin an tih
tr an ti a, an ti bawk \hn naa, mahni tih tr phr tak leh lungawi
taka tia, tih zawh hnu pawha tih tr dang la zawng leh zl peihte hi mi
taima an ni. Mi taima chuan ama tn leh mi dang tna \angkai tr a
thawk peih a, chu chuan thil \ha a thlen \hn. Chu thil \ha chu himna,
hlimna, hmaswnna, lungawina, inlungrualna leh changtlunna leh thil
dang tam tak a ni thei.
1. Bible zirtr dn: Taihmkna chungchng hi Bible-ah hian kan
hmu tam hle. A hmasa berin, Pathian hi hnathawk \hn Pathian a ni
tih hi hriat reng a pawimawh khawp mai. A thilsiamte a en a, \ha a
ti hle a, tih hnuah khn a enkawl zui a, sik leh sa leh hunbi te a
vawng a, mihring khawsak phung zawng zawng hi a kaihruai bawk.
A hnam thlan Israel-te enkawl bk leh ngaihsak bk angin lan chng
awm mah se, hnam tinte hi a mithmuhah an awm vek a, a enkawl
vek a ni. Chutiangin a thilsiam zawng zawngte pawh hi a enkawl zui
zl. Lal Isuan, Ka Pain tn thleng pawhin hna a thawk reng a, kei
pawhin ka thawk ve a ni, a tih kha (Jn 5:17). Mi \henkhatten mihring
hi suala a tlk avngin hnathawk tra nchhe lawh tk niin an ngai
\hn. Mahse, hnathawh hrim hrim hi mihringte dam khawchhuahna
tra Pathianin an tn a ruatsak a nih hml zwk. Pathian ringtute
chuan hna an thawk tr tihna a ni bawk.
Thufingte buah hian taihmk chawisnna leh taima tra fuihna a
tam hle (Thuf 10:4; 12:24; 21:25; 22:29, etc.). Zwlnei lehkhabu
lamah thung chuan lal leh mi hausa te neih sa chna, intithawvenga,
chwl der derte demna kan hmu thung (Amos 6:4-6). Thuthlung
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

148

Thar lamah pawh taihmk pawimawhzia leh thatchhiat \hat lohzia


kan hmu nual bawk (Rom 12:8,11; Heb 6:11; 2 Pet 1:10; 2 Thes
3:11; Tit 3:14). A tawi zwnga sawiin, Lal Isua hi mi thatchhiate tn
zui chi a ni lo.
Lal Isua \hanlenna khawtlng kha taihmk inzirtra inthlah chhwng
zl hnam an ni a, Pain a fate hnathawh a zirtr loh chuan kutdawh a
zirtr tihna a ni, an ti hial a ni wm e (William Barclay, Ethics in a
Permissive Society, p.94). Juda dn hre mite pawh kha tnlaia
lehkhathiam, zirtrtu tling ang hi an ni. Mahse, mahnia intodelh tra
ngaih an ni a. Paula pawh puan in kaiha ei zawng, a kohhran phunte
leh enkawlte tihautak lo thei ang bera khawsak tum mi a ni (Tirh
18:33; 1 Thes 2:9; 2 Thes 3:8-10). A lehlamah chuan, Lal Isuan a
zirtr 70-te a tirh chhuah dawn khn, Hnathawktu chu a hlawh hmu
tlk a ni, a ti thung a (Lk 10:7). Paula pawhin Thuthlung Hlui thu,
Sebwngpain buh a chl laiin a hmui phuar suh, tih la chhuakin,
hnathawktu, rawngbwltute chu an thawh man hlawh hmu tr an nih
thu a sawi ve bawk (1 Kor 9:8-18). Mi taima chuan a thawh rah
duhawm tak seng tr a nei ang a, chutiang mi chu mi hahdam an ni:
Mi tinin ei leh in leh an thawhrimna zawng zawnga hlim taka an
awm chu Pathian thilpk a ni, (Thuh 13:3).
2. Awmze neia taihmk: Taihmk dn hi a inang lo thei hle wm
e. Mi \henkhatte chu \angkai lo lamah an taima \hn. Entr nn
lehkhaden te, carom, chess leh drought (draft) khelh te hi taihmk
theih tak a ni a, rilru sawizawina \ha tak pawh a ni wm e. Mahse,
hetiang ringawta ni tin zan tin deuhthaw hun khawhral chu taihmkna
awmze nei lo a ni. Mi \henkhatte chu ni tin kwla ni chhuak chhiarin
an feh chhhuak a; mahse, an khawsak a ziaawm chuang hauh si lo.
Hmnlaia ramvk mite pawh kha in leh lo din lamah an tlabal ve hle
\hn an ti. Awmze neia taihmk a ngai tihna ni. Hemi kawngah hian
mi thiam, remhria an pawimawh \hn a. Mahse, chutiang mite pawh
chu an taihmk a ngai tho, mi dangte kawng \ha kawhhmuh tra an
taihmk a ngai. Mahni tn chauhva taihmk a twk lo va, chhngkuaa
kan chnpui te, khawtlnga kan khawsakpui te, khua leh tui kan
nihpuite tna chhawr theih tra taihmkna chu taihmkna awmze
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

149

nei a ni ngei bawk ang. Taihmkna chuan kut hnathawh peih te,
ngaihtuah peih te a huam bawk.
3. Ram hmaswnna tra taihmkna: Hnam taima kan ni tih
leh, hnam thatchhia kan ni tih thuah hian inhnial theih tak a ni
wm e. Kan rama hmaswnna tr sum lo luang lt tawh zawng
zawngte han en hi chuan intodelhna tham sum a awm tawhin mi
\henkhatte chuan an hria. Mahse, India rama state rethei ber pawl,
mahni intodelh lo tak kan la ni reng a. Kan taima lo a nih loh pawhin
kan taihmk dn a dik lo chu a nih hml khawp mai. A lehlamah
chuan kan hlwkna tr nia kan hriat lam chu kan bawh hum hum
lawi si a, thlai chn a ni emaw, sumdwnna thil a ni emaw, miin a
hlwk nia an sawi leh sum hlwm dawng deuh tra kan hriat chuan
kan intihhmuh sup sup lawi si. Eng tak hi nge kan thlkchham tih
pawh sawi thiam a har khawp mai.
Kan sawi tawh ang khn taihmk dn dika taihmk kan tum
hmasak a ngai. Hausak thut tum zwnga taihmk hi chu a tlo lo. Rim
taka thawh a\anga hmuh hi a zahawm a, renchem a awl a, a daihzai
bawk. Kan ram hmaswnna tr leh kan zavaia \hatpui tr ruahmanna
siam kawngah te hian mi remhria leh taima kan mamawh hle a ni.
4. Kan taihmkna chhan trte: A sei lutuk loh nn heti hian lo
sawi ila
(1) Ei leh bra intodelh: Kan ram hi mi thiam leh chk mite
chuan thlai lam thil engkim \hat theihna niin an sawi a, hei hi a dik vek
loh pawhin tna kan thlai chnte en hi chuan a dik thui hle. Chuti
chung chuan kan thlai chnte hi a la tam twk lo fo va, mahni intodelha,
kan chhngkaw kham khawp thar chhuaka mi dangte kp thei
khawpa kan intodelh ve nn nasa lehzuala hma lk leh taima taka
thawh a pawimawh (Tit 3:14).
(2) Eizawnna ngelnghet nei trin: Eizawnna ngelnghet nei
tr hian taihmk a ngai hle. Rinawm leh dik taka sawrkr hna ngelnghet
thawk tr chuan nasa taka lehkha zir hmasak a ngai a. Chutiang
bawkin lo leh huan nghet nei tr te, sumdwnna ngelnghet taka kalpui
trte pawhin taihmk a ngai a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

150

(3) Mi mal leh hnam zahawm nn: Taihmk hi zahawmna a


ni. Paulan Kret thliarkra mite miin an sawi dn a sawi kha,
thatchhe chaw heh tih a ni (Tit 1:12); an thang mawi lo khawp
mai. Mizote hi hnam taima ni ila, pwn lam mite hriatah kan thang
mawi ang. Chu taihmkna chu ni tin hnaah te, sakhuanaah te lan
chhuahtr ila. A huau huau lam leh a tlaran zwnga taima lovin, thawk
\ha, thawk tam, thawk chhuak hnem lamah taima bawk ila. Mi dangte
neiha innghat mi chuan zahawmna a phur lo va, khawi maw ti reng
mi chuan nin leh huat a hlawh. Mi intodelh mi erawh chuan mi dangte
a kp a, zah leh ngaihsn a hlawh. Kan lo zahawma, mi dangte tna
chhenfkawm kan nih theihna tr chu taihmkna hi a ni.
Ram hmaswnna tr chuan mi mal, a huho leh hnam pum
puia kan taihmk tln a ngai a. Mahni hna \heuhvah rinawm bawk
ila. Tichuan, kan ramah hian hmaswnna hml hmuh tr a awm
ngei ang.
Sawi ho tr
1. Mi taima kan tih hi sawi zau ni se? Tihmk dn \ha leh \ha lo
sawi zau ni bawk se.
2. Kan ram hmaswna atn eng kawngah nge taihmk chhuah nasat
ngaia kan hriatte sawi ni se. Taihmk chungchngah hian ram
hruaitute nge mawhphur nasa zwk mipuiin?

www.mizoramsynod.org

151
August 5
RAM HMASWN NN RINAWMNA A PAWIMAWH
Chhiar tr: Mt 25:14-30
Rinawmna thu sawi dwn chuan Lal Isua tehkhin thu hi rilruah a
lo lang nghl a. Kan kova mawhphurhna awm kan hlen chhuah dn
hian kan mihring zia a tilang thei hle a ni. Kristiante hi chu mi dangte
aia rinawm zwk trin miin min beisei pawh ni se la a mawh lo, a
chhan chu kan Bible-ah, Thuthlung Hlui leh Thuthlung Tharah te
hian rinawmna hi a thupui ber a ni tlat. Lal Isua zirtrnaah phei hi
chuan rinawmna hi a laipui hle. Ram hmaswnna atna kan rinawmna
tr lo zir leh ila
1. Mahni hnaah rinawm tr: Kan ni tin hnaa rinawm hi kan tih
mkmawh hmasa chu a ni. Kut hnathawk kan ni emaw, office
hnathawk kan ni emaw, mahni chanpuala rinawm taka thawh hi
hmaswnna atn a \angkai a. Mahni tui zwng chauhva taihmk a
twk lo. Kan hna tra lum chu taima taka thawh a ngai. Hei hi sawi
mai aiin a har a. Kan tui zwng leh nuam tih zwnga inhman \l viau
hi chu a har lo mai thei - chutiang pawha taima lo chu an la awm tho
mahna! Mahni hna \heuh taima taka kan thawh chuan a hlwkna a
awm ngei ngei \hn. Hnathawh huna zawmthaw tak, thawh hlawh
lk huna \hahnem ngai tak si hi kan tam viau chuan hma kan swn
har ngawt ang. Zirlai pawh lehkha zir huna taima lo, result chhuah
huna \ang leh viau si an awm thei! Chuvngin, mahni hna \heuhvah
rinawm tr a ni. Mahni hnaa rinawm lo chuan intodelh leh hmaswn
tik ni a hmu ngaiin a rinawm loh. Mahni hna \heuhvah rinawm ila kan
ram chuan hma a swn ngei ngei ang.
2. Ruaitu leh mi rawihte rinawmna: Lal Isua tehkhin thuah khn
tangka tihpun tr pkte zngah khn a petu tna \hahnemngai leh
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

152

\hahnemngai lo kan hmu. A dawng tlm ber rinawm lo bera sawi a ni


tlat kha a mak hle bawk. Hna min petu te, min ruaitute tna
\hahnemngai taka thawh hi kan rinawmna tilangtu tr a ni. Sawrkr
hna a ni emaw, kohhran hna a ni emaw, pwl hna a ni emaw, kan
thawhsaka te tna rinawmna lantr hi kan bat \heuh a ni. Mi dangte
hnathawka chhawrtu pawh a mi rawihte lakah a rinawm tr a ni.
Hlawhfate hlawh pk \hat duh loh te, bumna hmanga an hlawh
hrnsakte hi Pathian thu chuan a phal hauh lo. An laka rinawm lohna
leh Pathian pawi sawina a ni (Deut 24:14-15; Jak 5:4).
3. Chhiah pk kawngah rinawm tr: Chhiah pk kawngah hian
Kristiante pawhin hmaswnna tr kan la ngah hle mai; hausa leh
rethei kan dang chuang meuh wm lo ve. Chhiah hi ram hmaswnna
atna sawrkr innghahna a ni a; chhiah pk tr zt chu a enga pawh
ni se, kan pk tra tuk a nih chuan pk mai wm tak a nih laiin kan
pe lo fo mai. Khawvl mi challangho zngah pawh chhiah wl ru hi
sawi tr an awm leh \hn. Chhiah tling khwm hmang hian sawrkrin
mipuite in\wm tr thil - kawng te a lai a, in lian te a sa a, ram
vnhimna atn te, mihring khawsak nawmna tr siamna atn te an
hmang a. Khawthlang ram, spram kan tihah phei chuan mipuiin dik
taka chhiah an pk avngin a hmanna lamah pawh an \hkthu a chhe
viau niin an sawi. Lal Isua pawh khn Rom sawrkra chhiah leh an
Juda sakhuaa Temple chhiah pk tr kha a zwm ngat a ni (Mt
22:18-21). Kawng chhiah te, ram chhiah te, sumdwnna chhiah te
leh chhiah dang dang sawrkrin a khawnte hi rinawm takin kan pe
\heuh tr a ni.
4. Kan sum enkawl hnaah rinawm tr a ni: Sum enkawl tih
hian tangka sum chauh huam lovin, kan thil neih zawng zawng huamin
ngai ila a \ha ang. Lal Isuan sum enkawltu rinawm chungchng a
sawiin, a ruaitu a pu tna rinawm chu a in hotu atna ruat tlk a nih
thu a sawi a. Mawhphurhna min kawltr chungah kan rinawm a ngai
khawp mai. India ram leh ram dangah pawh sawrkr hotu lu ber
thlenga ei rkna thubuai awrh nawlh nawlh hi an la awm reng mai.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

153

Hmaswnna tr sumte pawh hi a zavaia a nihna tra kaltr hi a awm


ngai meuh lo. Zaa 30/40 chauh hi a hmanna tra tihah a kal an ti nia!
Tangka chungah chauh a ni lo, kan thil neih rng rng hi Pathianin
kan enkawl tra min pk a ni.
Hmn deuhvah khn sawrkrin mipui hman tra a dah thil enkawl
\ha tra inzirtrna trin kawngkamah thu ziak, Vntlng thilte hi i ta
angin vawng rawh, tih an tr \hn. Chu chu changchawiin mi \henkhat
chuan vntlng in\wm tr thil kha an mi mal hman atn an lo la daih
\hn. Tui lk leh semna tr tuidwt te an lo la bo zo va; sawrkr
office-a electric fan te, mei lum thuk te, hmanraw dangte pawh mahni
hman atn an lo thiar zo leh mai \hn. Mipui sum thawh khwma lei,
inhman \wm tra tihte kan mi mal ta anga neih leh \hinte hian
hmaswnna tr a dl thui khawp mai. Rinawmna tr thil dang tam
tak sawi tr a la awm ang. Mahse, kan sawi tlm t a\ang hian thil
dangte pawh ngaihtuah zui ila, rinawmna hi kan nunpui \heuh chuan
kawng hrang hrangah hma kan swn thei ang.
Sawi ho tr
1. Rinawm kan tih ber hi eng nge ni le? Heta kan sawi tkte bka
rinawm kan ngaihnate sawi belh ni bawk se.
2. Kristiante hi kan rinawm em? Engti kawngin nge rinawmna kan
inzirtr ang?

www.mizoramsynod.org

154
August 12
RAM HMASWN NN
FINNA LEH THIAMNA A PAWIMAWH
Chhiar tr: Ex 35:30-36:1; Thuh 9:16
Ram hmaswnna tra pawimawh dang kan zir leh tr chu finna
leh thiamna a ni. Kohhran chanchin kan zir tawhah pawh khn finna
leh thiamna hi a pawimawh tih kan sawi lang nual tawh. Thlalra
Israel fate an kal laia an biak bk satute kha finna leh hriat thiamna
nei an ni a. Solomona pawh Israel mipui tam tak chunga rorl thiam
trin Pathianin finna a pe. Daniela leh a \hiante, Babulon-a saltng
mkte pawh mumang hrilhfiah thiamna leh ram rorlna kawnga
\angkai thei trin Pathianin finna a pe. Mahni remhriat hriata remhria,
tlachawp thila hman ve mai theih finna chu kan nei nual mai thei a;
mahse, ram hnuk tak tak khawih thei khawp finna nei chu an tam lo
a ni wm e.
Finna chu thil nihphung hriatna, a hun te, a hmun te, a nih dn
trte hriatna a ni a. Dik taka tih te, fel taka tih te, renchem hun leh
pawk hun hriatte pawh hi finna zia a ni kan ti thei ang. Thiamna hi zir
a\anga hriatna lo pung zl a\anga thil hriatthiamna te, themthiamna
te, ngaihruat thiamna lo awm te hi a ni ti ila a dik mai wm e. Finna
nei mi chuan a thiltih tr a hre chiang a, a thil tihin a nghawng tr
emaw, a rah chhuah tr emaw a hre lwk thei \hn. Thiamna nei mi
chuan fing tak leh remhre takin thil a ti a, hun kal tawha thil thleng a
zir a\angin tn leh nakin atna awm dn tr leh thawh dn tr a hre
thei bawk. Heta \ang hian mi thiam chuan mi fing nih a hlawh bawk
\hn. Amaherawhchu, thiamna ringawt, finna tel lo chuan bumna te,
mahni hmasialna te, dik lo taka thiltihte a awm thei. Ram hmaswnna
atna finna leh thiamna kan mamawh dn chu sawi fiah thiam a har
zwk hle mai. Mahse, sawi zau i han tum teh ang.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

155

1. Hmathlr thiamna: Mihring chanchin zirtute chuan tharum aiin


finna leh thiamna a\angin hnam a ding chhuak tih hi an sawi \hn.
Hmakhawsnga mihring khawsak sng tak (civilization) kal tawhte
kha mihring chaknaa din an ni fo \hn. Kut themthiamna hmangin in
ropui te, ram ropuite an lo din a. Aigupta, Assuria, Babulon, Persia,
Grik, Rom leh India ram te pawh lalram ropui tak tak lo din tawhna
an ni. Mahse, nunrwnna leh nawmchenna hmanga mipui an chhawr
retheihna chuan beidawnna leh helna a chawk chhuak a, mipui an
tln bo loh vk pawhin an hel \hn.
Tn thleng pawhin hei hi a la dik zl. Ram rorltuten nawmchenna
leh mipuite chhawr retheihna nna ro an rlna apiangah hnam
lungphm a nghng a, a tlu chhe leh nge nge \hn. A rah chhuah tr
emaw, a nghawng tr emaw hre lwk mi chuan fing tak leh
hmangchng hre takin hma lam hun a ruahman thei \hn.
2. Hmaswnna duh luat vngin finna hloh palh theih a ni:
Tnlai thiamnaa hmaswnna nasa tak hian mihring khawsak a
tihnawmna leh a tihhahdamna a tam hle mai a, kan sawi sng lo a ni
ber e. Mahse, hetih lai hian pi leh pu chena thil \ha an lo inhlan
chhwn, mihring khawsak hona atna \angkai, tlo bawk site chu
kan hlamchhiah chauh ni lovin kan hnwl mk zl. Hei hian kan ram
ngaw a tichereu a, kan lui tui leh kan boruak hp tr a tibawlhhlawh
a. Pi puten khaw daihnai ramngaw an lo humhalh \hinte chu ram
hmaswnna tr chhuanlamin kan tuk chereu a, boruak vawng dai
tr leh ruahtui siam tr kan nei tlm tial tial. Finna chuan hriatna a
hnwl lo va; mahse, hriatna hmanna tr khawtlng dn \ha leh nun
dn phung \ha a hmang \angkai \hn. Hriatna ringawt chu hman dn
thiam loh chuan thil sual tihna kawnga remhriatna a ni mai. Mi fing,
hma lam thlr thui thiam, a \ha tr emaw, a chhe tr emaw dwn
thiam mi chu ram hmaswnna kawng sialtu atn a \angkai hle ang.
3. A \angkai zwnga thiamna hman tr: Thiamna leh hriatna hi
thil thuhmun anga sawi theih a ni wm e. Zirna (lehkha chhiar
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

156

emaw, a taka tih chhin emaw) a\anga mihringin thil a hriat thiamna
te, kut themthiamna a lo neih pun deuh deuh te hi hei hian a kwk
deuh bk. Thiamna leh hriatna chu chhar chawp leh zir chawp a
ni. Finna erawh chu rilru lam a\anga lo awm niin an sawi hrang
deuh. Chutianga zir leh tih chhin a\ang chuan miin thiamna a lo
chhar belh zl a. Lehkha thiam kan tih, thil chi hrang hrang khwl lam thiamna te, kut themthiamna te, vn lam leh leilung
chanchin hriat te, khawmual leh tuifinriat chhng chanchin hriat
te pawh mihringin a nei pung zl a. Hetiang hriatna leh thiamna lo
pung zl hi hman \angkai thiam chuan thil \angkai tam tak kan
siam belh thei a, thil \ha tam tak kan neih belh thei a. Mihringin
hetiang thiamna leh hriatna hi a neih belh mk zl. Mi thiamte zr
kan zo tih kan inhre lo palh ang tih pawh hlauhawm tak a ni. Kan
silh leh fn leh kan mutbu te, kan in leh a chhng bungrua te, kan
ni tin khawsak tinuamtu ng leh lum zawng zawngte nn hian mi
thiam leh hriatna neite zr kan zo a ni.
Kawng lehlamah chuan finna tel lo hriatna leh thiamna chuan
mihring innghirnghona te, chhiatna te, intihhlum theihna te a thlen
mk. Silai leh rlthuam dang siam thiamna chu ram vnhim nn hman
theih a nih laiin mi dangte tihnat leh an nun lksak nn hman theih a ni
a. Inbiak pawhna hmanrua siam thiam zl te pawh khawsak a
tihawlsam laiin fing taka hmang lotu tn chuan mihring nun tichhetu,
hun khawhralna \angkai lo, hrislna atn pawha pawi thei leh rilru
\ha lo puttrtu a ni thei. Computer leh a hmanraw dangte a \angkai
tehlul nn, chutiang khwl thil siam thiam tho chuan mi dang tibuai
thei hmanrua (computer virus) siam nn te an lo hmang ve tlat bawk.
Hng kan han sawite a\ang hian finna leh thiamna hman kawp hun
te, thliar hran hun te, hman \angkai thiam pawimawh dn te a lang
thei wm e.
4. Finna leh thiamna ram hmaswn nn: A chunga kan sawi te
a\ang khian ram hmaswnna atna finna leh thiamna a pawimawh
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

157

dn chu a lang thei tawh wm e. India ram hi hmakhawsng a\anga


sakhaw finna lo neih tawhna a ni a. Chutiang finna chu hmang \angkai
lovin rei tak an lo awm a. Khawthlang ram a\angin Grik leh Rom-ho
finna an chhawm chhoh zl an rawn la lt a, chu chuan nasa takin
hmaswnna an tih lamah chuan a hnk ta hun hun mai a. Mahse,
khawthlang mite hmaswnna chuan mi dangte ngaihsakna leh in\wm
zl zia aiin mahnia pumbil zia a keng tel a. Chu chu mi mal hmaswnna
kawng sial nan a \ha hle. Mahse, mi chak lote leh mi hnuaihnungte
tn din chhuah a harsa thung. Kawng lehlamah India rama chi
inthliarna chuan khawthlang mite anga intluk tlnna leh zalnna ang a
nei ve lo va, hnam \henkhat an khawsak sn theih viau laiin \henkhatte
chu an rethei reng thung. Hng a\angte hian finna kan tih pawh hi
ennawn leh ngaihtuah nawn fo a \l tih kan hre thei ang.

Sawi ho tr
1. Kan ram hmaswnna tr hian eng kawngahte nge finna kan
mamawh le?
2. Ram hmaswnna trin eng kawngah nge thiamna kan tlkchhama,
kan neih hmasak ngai nia kan hriat le?

www.mizoramsynod.org

158
August 19
RAM HMASWN NN
REMNA LEH MUANNA A PAWIMAWH
Chhiar tr: Mt 5:9; Lk 6:27-29; 2 Kor 5:18-21
Remna leh muanna kan tih hian a bulpui ber Pathian leh mihring
inkra inremna amah Pathianin a rawn thlen thu hi rilruah riak phawt
se; tichuan, kan mihringpuite nna inrem a pawimawhna chu kan hre
thei ang. Thuthlung Hlui lamah chuan shalom tih hi remna leh muanna
sawina a ni a, hei hian rilru leh thlarau, taksa mamawh zawng zawng
a kim avnga thlamuanna a kwk an ti a. Chuti a nih chuan remna
leh muanna kan tih hian indona awm loh avnga rlmuanna thu mai
sawi lovin, mi tinin tisa leh thlarau mamawh an neih avnga an rilru
hahdamna a kwk a nih chu. Thuthlung Thar pawhin chu tho chu
chhawmin, Pathianin mihringte nna inremna Isua Krista hmanga a
rawn siam azrah mihring leh mihring inkra inremna pawh nei trin
min zirtr a. Chanchin |ha bu hmasa pathumten remna (Grik eirene,
eireneuo leh a dangte) tia an sawi hi Johana chuan inpumkhatna
tiin a sawi thung a. Pathian leh mihring inremna/inpumkhatna a lo
awm thu leh chumi azra mahni mihringpuite nna inremna/
inpumkhatna lo awm tr thu an sawina a ni. Hei hi rilrua hre chungin
ram hmaswnna atna remna leh muanna a pawimawhzia kan zir leh
dwn a ni.
1. Politics thila remna leh muanna: Ram hmaswnna atna
pawimawh tak mai chu ram chhng leh ram pwnah remna leh
muanna a awm hi a ni. Hmnlai ata tn thlengin mahni ram \henawm
tihbuai hi sawrkr tam tak hnathawh a ni. Kum 20 liam tawh hma
lamah khn lang lova indona (Cold war) an tih, lehlamah Communist ram USSR leh a thurualpui te, a lehlamah America leh a
thurualpuite indona a ni a. Rlthuam lian tak chelek si lovin a rk a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

159

rlin an intibuai tawn reng a. An ram hmaswnna kawng pawh


ngaihtuah bera neih thei lovin an insiam tawn a ni. Tnah pawh kan
chhehvl ramte han en ila, mi ram tibuaia harsatna insiamsak an la
awm reng. Hei hian ram hmaswnna a dl khawp mai. Hei chang hi
a ni lo va, mahni ram chhngah pawh rorl lai tna hnawksak siamin
buaina an insiamsak reng a, hei hian hmaswnna kal lai a ti\huanawp
hle a ni. Rorl lai party lahin ram hmaswnna aiin party insawh
ngheh tumna lamah hma an la tam zwk a. India ram chhngah
ngei pawh hian buaina awm chhan bulbl tak hriat mai theih si loh
tute emaw chotuah avnga buaina chhuaka, chumiin ram zau tak a
nghawng tk hi a awm fo mai. Remna zawng lova buaina chawk
chhuak zl zwnga politics hi a kal chuan ram a rl\i a, hmaswnna
hna a kal thei lo.
2. Rlmuanna chu mi tin lungawinaah a awm: Mihring
nihphungah hian mamawh neia inhriatna leh, chu mamawh chu neih
hma chuan kim lova inhriatna, rilru thlamuan lohna a awm \hn. Hemi
phuhrk tr hian remna leh muanna a pawimawh. Remna leh muanna
a awm theihna tr chuan ram (politics) hruaituten mi tin huap ei leh
br tr hnianghnr neih te, thingtuah leh tui hnianghnr te, khaw kr
kawng leh khawlai rlmuanna te an siam a ngai. Lehkhathiam hna
nei lote leh kut hnathawk mite tna eizawnna ngelnghet te, kum upate
tna rilru leh taksa hahdamna tr ruahman te, hmeichhia leh naupangte
tna himna siam te hi ramin a mamawh m m a, hngte hi a awm
loh chuan hmaswnna tra hma lk a kimchang thei lo. Ei leh br,
silh leh fn, chnna tr in leh lo kan neih \heuh loh chuan rilru a
thlamuang zo tak tak lo va, chutianga hlauhthwn neih chuan lungawi
lohna a siam a, eng emawti kawnga suahsual rawngbwl leh
hnawksak siam a cho chhuak \hn. Chu bkah, mi tlm t induhsaka
mi tam zwk ngaihthah an nih hian lungawi lohna a thlen duh bawk.
3. |awngkam leh ziaka inremna: Mizo upaten, an hun laia thil
hlu tak an tehna sial hmangin |awngkam \hain sial a man tiin
\awngkam \ha pawimawhzia an lo sawi a. Paula chuan kohhrante a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

160

fuihnaah, ...in \awngka chhuak chu chia al, khawngaihna tel ni rawh
se, a ti a (Kol 4:6); hei hian a keng tel tam khawp mai. Mihring
khawsak ho theihna tr chuan \awngkama kan indwr tawnna hian
kawngro a su thui hle tih sawi tam a ngai wm lo ve. Mahse, kan nun
dn han en hi chuan heti lo lam hi kan tih duh zwng a ni zwk em ni
tih trin kan political party hruaitute \awngkam inbt tawn vl hi chu
a awm si. Mahni tualkhatpui lakah te, vng leh vng, khua leh khua
lakah te, kohhran pwl hrang lakah te kan thu ziak leh \awngkam
hmanin a zir loh chuan inhuatna, innghirnghona leh indo hial thleng
thei a ni. Chanchinbua thu ziakte pawh hian inlaichnna \ha an siam
emaw, an chotuah emaw a ni thei a; chi leh chi inkra buaina awmte
pawh an tihreh loh vk chuan an tipunlun thei. Politics hruaitute hian
hei hi an chhinchhiah a ngai zual bk em aw? Ni tina kan thu hriat leh
chhiarte hi inchotuahna te, mite \hat lohna lam insawi siak te, inhkna
te a ni. Lal Davida fapa Absaloma chuan a pa a phiar dwn khn
Jerusalem khawpui luhnaah lo dingin, Davida khua leh tuite chu a
laka an lungnih lohna a lo zwt zl a; a pa aia thil \ha ti thei trin a lo
insawi zl a. Mipui tam tak a lamah a hruai png ta rng a (2 Sam
15:1-6). Thu ziak leh \awngkaa kan inbiaknate hi inremna leh
inngeihna hmanrua ni reng thei se a va \ha dwn m!
4. Rlthuama inel aiin mi tin chanpual inang tra inel:
Khawvl sawrkr chak deuh apiangte rlthuam lamah an inel zl a,
chu chuan ram dang sawrkr a tiphwklk a. Chu chauh ni lovin
thua sawi fel theih tr pawh thinurna leh rlthuam thawh hun nghk
ni wm takin sawrkrin harsatna neite a ngaihthah a, hei hian helna a
chawk chhuak tam hle. Africa ram tam takah hei hi a thleng mk.
India hmrchhakah pawh hel pwl an tam hle a, rlthuam \ha pui pui
an inneihsiak a, nun a tihrl\it bkah hmaswnna tr ruahmanna sum
tam tak helho beih nn te, helho tihlwm tum nn te, helho enkawl
nn te a kal ral a, India ramah chuan keini Hmrchhak state-te hi
hnufual ber pwl kan la ni reng mai. Zwlnei Mika thu, Khandaihte
chu leilehna hmwr zumah te an chher ang a, an feite chu theipui ah
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

161

chhumna chem kawmahte an chher ang, tih hi a thlen hun a


nghahhlehawm hle (Mik 4:3).
5. Remna leh muanna tichhe thei laka invn: Hng kan han
sawi tk tlm t a\ang hian ram hmaswnna atn remna leh muanna
a pawimawh tih chu kan hre thei wm e. Kum 20 zet (1966-1986)
Mizoram a buai hnuah remna leh muanna a lo awm ta a; inremna a
lo thlen theih nna beihnaah kohhran leh mipuiten inremna kan duh
vng a nihzia hi sawi tam a \ha ngawt mai. Chuti lo chuan remna
thlentu nih inchuhna leh hming\hat duhna avngin kan inhuat phah
ang a, kan indo leh palh ang e! Inhuat leh indo \hat lohzia kan hria;
kan chhehvl state (Assam, Manipur leh Nagaland) leh ram
(Myanmar, Bangladesh, Pakistan) thuneihna hman khawloh avng
leh tualchhng helna leh indona awm te avnga an ram retheihzia
pawh kan hria a. A tuartu chu mipui pawisawi lo, rlthuam nei ve
lote an ni zl.
Chhng lam leh pwn lam a\anga min chotuaha, min indotr
tumtute lakah invn a ngai. Chuvng chuan, India ram zau zwkah
kawngro su thei lo mah ila, kan ram, Mizoramah tal hi chuan kan
zavaia hmaswnna tr kan thlen theih nn remna leh muanna kan
neih hi vawn \hat zl a pawimawh a ni. A theih phawt chuan,
nangmahni lam tal, mi zawng zawng nn inremin awm rawh u, tih
leh, Inhmangaih tawnna ngawt lo chu tu ma eng mah ba suh u,
tihte hi kan Pathian thuin inremna vawng zl tra ringtute min fuihna
a ni (Rom 12:18; 13:8).
Sawi ho tr
1. India ram bung pakhat kan ni a, kan hmaswnna tr kawng dl
khawpin remna leh muanna kan tlkchhamna a awm em?
2. Kohhran pwl dang lakah te, vng leh vng, khua leh khua leh
political party hrang hrang kan nihna a\ang tea inremna kan
mamawh dn leh inremna kawng kan zawn dn tr sawi ni se.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

162

August 26
RAM HMASWN NN
INRLBWLNA |HA NEIH A PAWIMAWH
Chhiar tr: Ex 18:17-23; Lk 16:1-8
Inrlbwlna \ha han tih hian a huam zau thei hle a. Sawrkr
lam hawi te, thil siamtu leh hralhtu (industrial company) te inawp
khwm chungchng sawi nn kan hmang deuh ber ang a. Hngte hi
hmaswnna kan tih kawnga kawngro sutu leh kori tu berte an ni.
Sawrkr chu mipui tna khawsak nawmna leh, dinhmun chhe zwk
a\anga a \ha zwka hlng kai theitu a ni a; mahse, a inrlbwlna a
\hat loh chuan a tum a hlawhchham fo va, thil siamtu leh zuartute
pawhin an thil siam leh zawrhte hmanga mipui rawngbwlsak tum an
ni a; mahse, anmahni chhnga an inrlbawlna a \hat leh \hat loh te,
an thil siam a rin tlk dn athu te, mipui mar an deh thiam leh deh
thiam lohten kawngro a su hle dwn a. Chngte avng chuan kan zir
tr thupui hi a pawimawh hle dwn a ni.
Inrlbwlna \ha thlen tra mawhphur zualte chu sawrkr,
sumdwnna leh mipui rawngbwltute an ni. Amaherawhchu, ram
leh hnam athuin mamawhna leh \lna chu a mamawh hmasa leh
hnuhnng a inang vek thei lo. Ram hrang hrangin sawrkr inrlbwlna
siam \hat \l an tihna lai a hrang thluah rng a. Chutianga siam \hat
tumna chuan an mamawh dn ang zlin hma an la mai bawk.
Inrlbwlna \ha zia: Inrlbwlna \ha chuan hngte hi a nei tr a
ni: Thawh hona \ha, inlungrualna, rin tlk, lang tlang, inhawng, mi
hneh thei, \ha leh tling, mi tin huap zo leh dn zwm \ha. Ei rkna a
theih anga nasaa thunun te, hnam tlm zwkte ngaih dn ngaihchn
leh vntlng znga mi hnuaihnung berte thlenga an thu hla ngaithlk
te, tn leh nakin atna inbuatsaih thiam a ni bawk tr a ni. Hng
inrlbwlna \ha zia kan sawite hi han sawi zau deuh ila
www.mizoramsynod.org

163
1. Thawh hona: Hmeichhia leh mipaten ram hmaswnna tra an
thawh ho theihna kawng sial hi rorlna \ha lungphm a ni. Thawh
hona chu hmun leh hmuna thawh emaw, aiawh hmang emaw pawhin
a ni thei ve ve a. Aiawh siam hian thu tlkna siam hunah mi chanhai
leh hnuaihnungte mamawh an ngaihsak ngei dwn tihna a ni ngawt
lo. Dn leh hrai mumal tak siam chauhvin thawh hona hi a thleng
thei. Pwl din theihna leh duh zwng au chhuahpui phalna te a ngai
a, chutih laiin mipui lamah mumal taka inkhuahkhirhna neih a \l
bawk.
2. Dn rorlna: Inrlbwlna nei \ha tr chuan thlei bk awm lova
mi tin chunga dn lekkawh theih a ngai a. Mihring dikna, a bkin mi
tlm zwkte leh chan chhe zwkte humhalh \hat a ngai lehzual.
Chutianga thlei bk nei lova rorl tr chuan dn rorlna (judiciary)
thlah fl leh hlemhltna laka fihlm police-te an awm a \l bawk.
3. Lang tlang: Dn leh hrai zuia thutlkna siam hi lang tlang tih
awmzia chu a ni ber mai. Chu bkah mi tin hriat theih tra thu inhriat
pawhna \ha siam a ngai. Hmaswnna ngelnghet nei trin ruahmanna
huap zau leh daih rei tr siam te, chutiang hmaswnna neih dn trte
chu ruahman \hat a ngai bawk. Hemi ti thei tr chuan hmaswnna
kan duhsaka te hnam chanchin kal tawh te, an hnam zia leh vntlng
nunphungte pawh hriatsak a ngai bawk.
4. Dik leh huap zo: Vntlng \hatna leh hmaswnna chu mi tinin
chanvo leh mawhphurhna an nei tih inhriatna leh tel vea inngaihnaah a
innghat a ni. Hei hi mi zawng zawng tn a nih laiin mi chak lo zwk leh
hnuaihnung zwkte a huap lehzual tr a ni. Tn thlengin India ramah
hian hmeichhiaten hmaswnna kawngah tel vena remchng an la nei
tlm hle a, hmeichhiate mamawh hre tak tak thei chu anmahni
hmeichhiate an nih leh tho avngin an tel vena tr ruahman thiam a
pawimawh. Chutiang bawkin chi hnuaihnung leh hnam tlm zwkte
palztna hian lunghnrna a siam awl a, ngaihsak an mamawh bawk.
5. Rin tlk leh chhawr nahawm: Inrlbwlna \ha chu sawrkr
emaw, pawl emaw pawh ni se, vntlng mamawh phuhru leh an
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

164

kuta awm hmanruate a \ha thei ang bera hmang tihna a ni thei bawk
a. Rin tlk tih chuan ram leilung hausakna hman \angkai leh daihzai
te, kan chhehvl thil a \ha thei ang bera humhalh te a keng tel bawk.
6. Inlungrual tlnna: Khawtlngah thawktu mi hrang hrang leh
ngaih dn chi hrang hrang a awm a. Inrlbwlna \ha tr chuan chutiang
ze hrang leh duh dn/ngaih dn hrang hrangte chu palai hna thawka
ngaih dn inpawmsak tawn thei tra biak rwn a ngai a ni. Chutianga
inbiak rwn tlnna a\ang chuan vntlng tna \ha ber a hriat theih
chauh a ni.
7. En fiah ngam: Inrlbwlna \ha chuan en fiah a dwl tr a ni.
Sawrkr chauh ni lovin, sumdwng pwl te, tlwmngai pwl te
pawhin mipui lakah fiah an ngam tr a ni. Tu nge fiah ngama, tute
lakah nge a ngam tih chu tuin nge thununna lek ang tihah a innghat
thui hle bawk. A tlngpuiin pwl leh thuneitute chu an thutlkna siamin
a nghawng trte tn fiah an dwl \hn. Lang tlang emaw, dn rorlna
hnuaiah emaw lo chuan fiah dwl khawpa rin tlka awm hi a theih
loh.
Inrlbwlna \ha duhthusm neih chu a awlai lo hle ang tih kan
sawi a\angte hian a hriat wm e. Ram tlm t chauhvin inrlbwlna
duhthusma \ha chu an thleng phk chauh ang. Chuti chu ni mah se,
ram hmaswnna ngelnghet neihna tr chuan duhthusma \ha
inrlbwlna nei tra \an lk chu a pawimawh hle a ni.
Sawi ho tr
1. Inrlbwlna \ha kan tih hian sawrkr kwk deuh bkin ngaihtuah
ila, eng kawngah nge kan sawrkr hian \an lk ngai zuala kan
hriat?
2. Inrlbwlna \ha nei trin engtia hma lk nge hlwk ber ang a,
swt ber ang?

www.mizoramsynod.org

165

2015
BEIHRUAL THUPUI

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

166

September 1: Thawhlehni
RAMTHAR RAWNGBWLNA
CHANCHIN TLNGPUI
Chhiar tr: Rom 15:17-21
Kum za dwn kan lo hman tawh \hin Beihrual thla kan lo thleng
leh ta a, hapta hmasa ber Ramthar Hapta kan hmang leh dwn a. A
hmasa berin Ramthar rawngbwlna chanchin tlngpui kan zir leh
dwn a ni. Khawvl pumah Chanchin |ha hriltu pwl chi hrang
hrangin beihpui an thlk zl a, zaln taka hril theihna ram a awm laiin
ram tam takah chuan dodlna krah hlau leh \i tak chungin an hril
tho bawk. Nikum Beihrual thupuiah khn kan kohhran mission field
hrang hrangte chanchin kan zir tawh a, kuminah hi chuan kan
rawngbwl mk dn inen ltna leh hmathlr lam kan zir ve thung
dwn a ni. Ramthar rawngbwlnain a tumte zir thar leh ila, chumi
a\ang chuan kan rawngbawl mk dn inen lt pawh a remchng
mahna!
1. Ramthar rawngbwlna Pathian ta: Kohhran ding tr a\angin
Chanchin |ha hril hi Pathian duh zwng, Isua Krista thupk a ni tih hi
kohhranin a vawng reng a. Pathian thuneihna te, a thupk te, a
awmpuina te avngin huaisen takin, \hahnemngaihna nasa tak nn an
thawk \hn. Mahni ta angin ngai se chuan tihduhdahna te, dodlna te,
hmuhsitna te khn a tihnualin a tibeidawng ngei ang le.
Pathian chuan mihringte chhandamna hna thawk trin a Fapa
khawvlah a rawn tr a, Thlarau Thianghlim chu Fapa hnathawh
\anpuitu a ni a. Hei hi mihring inchungnun hleih leh inchung tlka intr
anga ngaih tr a ni lo. Inhmangaihna avnga inpumkhatna thk tak
chuan hnathawk trin a tr tih hi a nihphung chu a ni. Ramthar
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

167

rawngbwlna pawh hi tute emaw hna hrehawm thawk tra intirh


chhuahna a ni lo va, Pathianin a hmangaih mihringte a chhandamna
thu hriattr tra intirhna a ni. Kohhran leh ringtu mi mal hi mahni tna
nung tr kan ni tawh lo va, mahni sa himna ngawt engto tr kan ni
hek lo. Karl Barth-a, Swiss Pathian thu thiam chuan kohhran hi
mahni tna inkhawhral zo mai tr a nih loh thu leh, khawvla awm a
nih angin in lian pui, kawngka inhawng, tukverh tam tak nei angin a
tehkhin a, chu in chu drthlalang thianghlima inhung mai lo tr leh, a
hna ber pawh mahni intuituah lam aiin ramthar rawngbwl hi a ni, tiin
uar takin a lo sawi a ni.
Kohhranin a entawn ber chu mihringte chhandam tra khawvla
rawn pianga, thia tho leh Isua Krista kha a ni. Vawiin thlengin
Chanchin |ha hril hi Pathian hna a ni tih kohhranin a hriat avngin
phr tak leh thatho takin kan la thawk zl a; mi mal erawh chu
inennawn ngai kan awm ang, phr lo leh peih lo, ringtu hming pu si
kan \hahnem ta m mai!
2. Ramthar hi eng nge ni?: Tn hma chuan ring lote hi ramthim
tiin an sawi \hn. An hnna Chanchin |ha hril hna sawi nn pawh
ramthim rawngbwl tiin an sawi \hn (Ramthim vei tihte kan hman
\hin kha!). Tnah erawh chuan Ramthar tiin kan sawi ta ber a, hei
hi sp \awnga mission an tih nn thuhmunah kan ngai ve mai a.
Kan kawhtr ber erawh chu Isua Krista Chhandamna Chanchin |ha
la hre ve lote hnnah a chhandamna thu hriattr leh chumi azra mihring
nun tihhmaswn te hi a ni. Ramthar tih hian hla tak min hawitrin Lal
Isua la ring lote ringtua siam tumin kan bei zl a, hei hi Lal Isua a lo
kal leh hma chu kan thawk zl ang. Hetih lai hian mahni tualchhng
en khm loh a pawimawh ta hle mai. Kristian ram, Chanchin |ha pu
darhtu hmasa ramte kha an tualchhng kal kna Chanchin |ha an
hril avngin tnah hian an rawih zo ta nia ngaihna hi tnlai mission
chungchng zirtute sawi ve fo a ni. Lal Isuan ringtute entrna atna a
hman ng hian a hnaih apiang a tifiah angin kohhranho pawh hi kan
www.mizoramsynod.org

168
bul hnaiah kan ng hi fiah phawt se; tichuan, hla zwk kan n fiah
thei ang. Ramtharah chuan Isua Krista la hre lo te, hre chiang twk
lo te, hriat dn dik lote an awm a. Chng mite chu Isua Krista nihna
dik tak hriattr an ngai a ni. Chu bkah, an sakhua leh rin dn avnga
mihring nunphung pngngai zawh lo te, khawvla thlamuanna nei lo
te, a \l lo leh swt lo thila mahni inchhandamna tra bei chiam te an
ni a. Chutiang nun dn \ha lote chu Isua Krista Chanchin |ha hmanga
thlk danglam a ngai bawk. Hetiang mite hi Ramthara kan
rawngbwlsak trte an ni.
3. Ramthar rawngbwlnain a huam chin: Kan Nilai zn thupui
nn a inmil bawk a, ramthar rawngbwlin a huam chin lo sawi zau
ila. Tn hma zawng kha chuan Protestant kohhran tam ber hian
ramthara rawngbwl hna an thawhin Chanchin |ha hril ngawr
ngawra, mite Isua Krista Chhandamna thu hriattra, Lalpa leh
chhandamtua an pawm chuan an duh twk mai \hn. Mizorama missionary rawn trtu hmasa Arthington-a pawh kha chutiang mi chu a
ni. Mahse, chu ngawt chu a lo twk lo tih an hre chhuak zl a, miin
Chanchin |ha an hriata an pawm rualin an khawsak phung \hn
kalsanin nun dn thara an nun a lo ngai nghl a, chutah chuan
kaihruaitu an mamawh nghl. Chu kaihhruaina hna pawh chu mission hna chuan a la huam zl a ni. Kawng chi hrang hranga thawh
theih a ni a. Mihring taksa faina leh thianghlimna te, hrislna te, nun
dn \ha leh zahawm te, taihmkna te, thiamna leh hriatna kawnga
kaihhruaite hi mission hna chu a ni.
Ramthar rawngbwl hna thawk tra tirh a ni tih hriatna nei
kohhrante hi mission rilru pu an ni. Chutiang kohhran chuan an
nunphung leh thil tih zawng zawng Pathian hminga tiin Isua Krista
rawngbwl hna chhunzawm hi an tum ber a ni a. Ramthar rawngbwl
hna hian a huam zau swt hle a. Mihring nun retheihna laka chhan
chhuah te, awp bettu lak ata chhan chhuah te, kawng engkima Lal
Isua Krista nun leh zirtrna mila nung tra mite zirtr leh kaihhruai
te hi a huam vek mai. Amaherawhchu, engkim Ramthar
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

169

rawngbwlna anga chawhcham veka a enga mah thawk kaw si lo


kohhran a awm theih a, chumi lakah chuan fmkhur a \ha hle bawk
ang. Pathian tirh a nih lam aia kohhranin a hnathawh a dah chungnun
chuan a rawngbwlnaah a hlawhchham duh an ti a ni.
Sawi ho tr
1. Ramthar rawngbwlna hi Pathian hna, Pathian ta a ni tih hi eng
ang taka pawimawh nge?
2. Kohhranin Ramthar rawngbwl hna a thawh hian eng chen nge
huama kan hriat sawi ila. A huam chin kan ngaih dnin kan
rawngbwlna a nghawng dn sawi ni bawk se.

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

170

September 2: Nilaini
RAMTHAR RAWNGBWLNAA
KAN TIH|HATNA LAM
Chhiar tr: Tirh 1:8; 2 Kor 5:11-15
Ramthar rawngbwlnaa kan tih\hatna lam kan thlr lt dwn a.
Kan phrna te, kan inpkna te, kan tha leh zung leh hmanrua, sum
leh pai kan thawh dnte pawh en lt a \ha khawp ang. Ramthar
lama kan thawh dnte chipchiarin kan hre ve lo va; mahse, kan
thawh dn phung tlngpuite kan thlr lt dwn a ni.
Mizoram Presbyterian Kohhran hi ramthar rawngbwlna ngai
pawimawh tak kan ni tih hi inthlahrung lo takin kan sawi ngam a ni.
Kohhran mumal tak a din rual rualin ramthar lamah an feh chhuak
nghl a. Mahni khua leh khaw \henawmah te, a hla deuhvah te an
chhuak zl a, Synod-in hma a lk tak tak hma pawhin Manipur
lamah te, Tripura-ah te, Cachar leh Barak Area lamah te Mizo
Kristian mi \hahnemngaiten Chanchin |ha an hril zl a. Assam leh
Arunachal lamah te, India ram ril lam te an thleng zl. Chngte chu
kohhranin m zui zlin tnah chuan India hmr lamah kan inzr pharh
ta hle a, India ram pwn hial kan thleng ta, a lwmawm hle mai. Kan
rawngbwlnaa kan tih\hat lam te i lo en teh ang
1. Mizo hnahthlk kan invei: Chanchin |ha dawng hmasatute
khn Mizo hnahthlk ring lo apiangte hnnah Pathian thu hrilh an
hmanhlel a, chu chuan ramthar rawngbwl hna a tichak a, kum 50
chhngin Mizoram chhnga mite chu Kristian vek tih ngam an lo ni
a. Chu bkah chhehvl rama Mizote veina nasa tak avngin ringtute
an feh chhuak zung zung a, Mizo nih leh Kristian nih chu thil thuhmun
anga ngaih theihin a lo awm ta hial mai. Chanchin |ha malswmna hmaswnna leh changknna azrah Mizote hian kum zabi khat
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

171

chhngin hnam changkng hmasate kan m pha ve thuak thuak ta


hial a nih hi! Mahni hnampuite hnna Chanchin |ha hril veina hi thil
\ha tak mai a lo ni a; kan ram leh kan hnam min tichangknga, min
tihmaswntu Chanchin |ha hi Mizote tn hian a hlu tak zet a ni.
2. Ramthar veinain kohhran a ti\hang: Ramthar veina hi thil
hautak ni mai wma a lan laiin kohhran ti\hangtu leh tinungtu a lo ni
hlauh zwk a. Mizoram khaw tin kohhran tih mai trin Ramthar pual
thawhlwm tr tangka emaw, thil dang tangkaa chantr theih chi
emaw thawk chhuak trin nasa takin an bei a. Pastor leh tirhkohte
bkah thuhriltu lr hmasa Pu Lalkherha te, Pu Robuanga te chuan
Ramthim rawngbwl \lzia an sawi nasa a, Pu Robuanga phei chuan
a kalna apiangah missionary tirhna tr sum tuak hnatlng a buatsaih
zl a. Mizoram a buai zual lai pawh khn hei hi a ti zl. Hetianga ti mi
dang hming pawh sawi tr tam tak an awm. Tangka sum nei lote tn
pawh thingfk te, chngkawl te, chakai te, khawmhma te, sunhlu te
leh thawmhnaw lam leh thiam thil hnng tah leh mistiri thil siam te leh
mi hna thawhsaka inhlawha sum tuak tein Ramthar rawngbwlna tr
sum an peipuntr a; chu \hahnemngaihna chuan Mizoram kohhran a
ti\hang nasa hle.
Mahni tn ngawta sum khwl aiin mi dangte ham\hatna tra thawh
hian \hahnemngaihna dik a siam ni pawhin a lang. Hetia sum tuakna
lamah hian tualchhng kohhran pawhin an hman tr sum an lo ngah ve
zl a, Biak In te, kohhran indang te pawh kan pun phah ti pawhin a sawi
theih ang chu. Chuti mai chu a la ni lo va, Ramthar veina hian khua min
hawi zautr a, Hringchar thlang lamah khuan mihring an la awm a ni
wm e, kawng a la bel khawp mai, tia kan pi leh pute sai ram chhuakin
an sawi kha an lo awm tak tak a ni tih kan finfiah a, an hnna Chanchin
|ha hrilh duhna kan lo nei a. Hnam dangte nna inpawhna chuan mihring
khawsak phung hmaswnna leh changknna lama rual elna pawh min
siam zl mai.

www.mizoramsynod.org

172
Hetiang taka Ramthar kan veina hi kan sum thawhlawm \hang zl
hian a tilang hle a ni. Synod Ramthar rawngbawlna tr thawhlwm kum
swm bi zlin kum 80 chhnga a \han dn lo en ila
Kum 1932
Rs.
26/Kum 1942
Rs.
840/Kum 1952
Rs.
751/Kum 1962
Rs.
13,896/Kum 1972
Rs.
143,203/Kum 1982
Rs. 2,093,891/Kum 1992
Rs. 30,165,006/Kum 2002
Rs. 112,519,256/Kum 2012
Rs. 496,271,836/Kum 2013-ah phei chuan Rs.594,342,559/- a tling hial.
Heti zt Ramthara kan thawh chung hian Pathian ram, kohhran
sum puia kan hman tr kan thawh zl bawk. Kan mihring khawsak
pawh a sng ve zl a ni.
3. Hma kan zauh zl: Lal Isua thupk anga khawvl zawng zawng
tinzwna hma kan la zl hi kan tih\hat zngah sawi tel ngei chi a ni
ang. Tui luang lo chu a bawhhlawh angin Chanchin |ha hril lo kohhran
chu a bawlhhlawh \hn, an lo tih hi a dik hle a. Kohhranin Lal Isua
rawngbwlna entawnin rl leh lam pana Chanchin |ha chu Krista
hming lam tawhnaa hril lovin Krista la hre lote hnna hril zl hi kan
tih tr a ni rng a ni (Mk 4:35; Rom 15:20). Mizoram chhng (Home
Mission chhim leh hmr) a\anga \anin kan chhehvl (Manipur, Assam,
Tripura) te kan hrt a, chumi hnuah hla deuh zwkah (Karbi Anglong,
Arunachal, Siliguri) kan \uan a, tnah chuan India ram ril lam (Delhi,
Jharkhand, Kolkata, Lucknow, Odhisa, Patna) kan pan zl a. India
hmr lamah pawh ramthar rawngbwlna hmun kan nei ta fir fer a,
hngte hi a bul \anna ang a ni a, kan la zauh mk zl.

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

173

4. Ramthar rawngbwltu dangte thawhpui: Kan kohhranin a


tihfuh tak chu ramthar rawngbwltu pwl dangte thawhpui hi a ni.
Nikum Beihrual thupuia kan hmuh angin (phk 105) Mission pwl
hrang hrang 16 kan thawhpui a ni. Chanchin |ha hril hi Pathian ta a
ni kan tih angin, kohhran pwl bka thawh theih chin awm mah se mi
dangte nna thawh hi a hlwkin a swt zwk a. Hei hi kan tih zl tr
pawh a ni. Hmun \henkhatah chuan sum lam nei, thawktu tr nei lote
kan thawhpui a, hmun \henkhatah chuan a hming chauhva mission
pwl ni ve, a sum leh a mihring kan thawh pawh a awm. CWM
(Council for World Mission) te, CRWM (Christian Reformed World
Mission) leh CMS (Church Missionary Society) te nna thawk hovin
Cambodia, China, Myanmar, Pacific thliarkrah te leh Sri Lanka
lam te kan hawi zau ta zl a ni. Hng zawng zawngah hian kan kohhran
hming \hatna tr lam aiin Pathian hnna mite hruai hi kan engto ber ni
zl fo se a duhawm khawp mai.
5. Mi hnuaihnungte leh mi retheite lam ngaihsak: Kan
rawngbwlna hmun tinah hian mi rethei leh hnam hnuaihnung lam hi
kan hrt tlngpui. Hei hi a \hat leh \hat loh inhnial theih tak a ni wm
e. India ramah hian chi inthliarna avngin chi (caste)-in kawngro a
su m m mai a. Chi hnuaihnungte tn chuan engti kawng maha din
chhuah theihna a inhawn lohna hmun a la tam hle. Kan rawngbwlna
azrah nun thar an lo nei a, chhan chhuahin an lo awm a, lehkha te
an lo thiam a. Chng chuan an thlarau nun chauh ni lovin, taksa
khawsakna lamah pawh hmaswnna leh changknna a thlen nasa
hle. Zirna te, tihdam rawngbwlna te hi mi retheite ban phkin kan
chhawp hnaihsak a, hng hi rinna kawnga an \han zlnaa puitu leh
an ei leh br zawnna kawng sialsaktu \angkai tak a ni.
Kan tih\hat lam tam tak sawi belh tr a awm ngei ang. Mahse,
hei hi duh twk ila. Pathian ram rawngbwl hna kan thawk tih inhriaa
\hahnemngai taka kan thawhna hian mi dangte tn malswmna a
thlen zl a ni.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

174

Sawi ho tr
1. Kan sawi bka ramthar rawngbwlnaa kan tih\hat nia kan hriatte
sawi belh ni se.
2. Ramthar rawngbwlnaah thawhpui neih nge \ha ang mahni
kohhran bila thawh le?

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

175

September 3: Ningani
RAMTHAR RAWNGBWLNAA
KAN TIH|HAT TWK LOHNA LAITE
Chhiar tr: 1 Kor 9:19-23
Chanchin |ha kan hril mkah hian kan thawh dn inennawn ve fo hi
a \l a. Kan tih dn a dik loh vek lam ai mahin hun lo kal zlah a \ha
zwk leh tlo tr zwk avngin thlk danglam a \l thei ve bawk. Tn
\umah hian Ramthara kan rawngbwlnaa kan tih dn \ha twk lo nia
kan hriatte kan zir leh dwn a, sawi belh tr hria leh a \ha zwk rawt tr
hria pawh kan tamin a rinawm.
1. Tih-Mizo tumna: Zan hmasaa kan sawi tawh ang khn kan
chipuite hnna Chanchin |ha kan hrilh khn hnam zia thuhmun kan
nih avngin nunphung thlk danglam nasa lovin Kristian kan ni mai
a. Chutiang reng chu ni tra ngai ni wm takin hnam dang, awze
mite hnnah rawng kan bwlin tih-Mizo kan tum \hn. Hei hi hun
kal tawha Chakma leh Bru-te znga kan rawngbwlnaah hian a chiang
hle. An hnam inthuamna te, ei br zawn dn te, an khawsak phung,
ktni vngthla chenin thlksaka, Mizo Kristiante tih dna tihtr ve
vek kan tum a. Kan duh ang an nih lohvin mahni lam inen lt tum
lovin, an mwl m a ni, an luhlul m a ni tiin kan dem \hn. Kan
thuhnuaia kan dah theih chinah chuan a \ha mai a. Mahse, mahni kea
an din dwnah emaw, inrlbwlna keng tra an inbuatsaihin emaw
harsatna siamtu a ni. Chu bkah, tnlaiin hnam zia inngaih
pawimawhsak leh inzahsak hi thupui taka neih a ni tawh a. Hnam
dangte tih dn leh an khawsak phung zahpah lo emaw, hriatsak tum
lo emaw, a palzt zwng emawa kal chuan Chanchin |ha hi kan
hrilh thei meuh tawh lo. Ramthar rawngbwlnaah hian anmahni ang
nih peih hi a swt bera ngaih a ni. Mahse, a der leh lemchang zia chu
a \ha si lo. Music - hla leh a tlk leh a hmanrua (instruments) te,
Biak In sak dn te, inkhwm kalhmang te pawh Chanchin |ha
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

176

dawngtute ze mila kalpui thiam apiang an hlawhtling tih a ni. Keini


Kohhran Ramthar rawngbwlna pawh hian chuti lam chu kan hawi
ve zl ni chuan a lang a, a tihzia khawp mai. Mite hnam ze mila
rawngbwl hi kan thiam a ngai a ni.
2. Kohhran din: India ram ril lama rawng kan bwl \an tirh khn
kohhran upa tak takte kha kan behchhan a. Anniho kha kohhran
chau tawh, Biak In pawh luah lum zo lo, ramthar rawngbwl te phei
chu tihngaihna hre tawh lote an ni a. Kan thawh tirh lam khn kan
ringthar apiangte chu an kohhrana seng lt zl trin kan ti a. Mahse,
kohhran lo muthlu rei tawh chuan ringthar lo awmte chu an lo
ngaihven \ha\hum lo tlat mai a. Kan ringthar eng emaw ztte chu an
pil bo leh emaw, an tlu sawp leh emaw a ni a. Kohhran din hi thil
awlai tak chu a ni lo va, vai ramah Biak In hmun tr neih te a harsa
bawk si a. Chuvngin, ringtharte inkhwmpuina tr hmun kan
mamawh ta hle mai. A tr a\anga kohhran din kan tum lo kha kan
nghenchhan tumten an zir loh avngin a fuh leh ta chiah lo niin a lang
ta a ni.
3. |awng chungchng: Ramthar rawngbwlnaa kan
induhthawhna lian tak chu an \awng kan thiam twk \hn lo hi a ni.
Khawlai \awng tuallng chu thiam mah ila, thusawina te, lehkha ziakna
khawp te kan thiam loh chuan an hnnah thu kan hril tak tak thei lo.
|awng hi thiam hma leh thiam har chi awm a ni mai thei e. Eng le
khaw le, Pathian thu kan hrilh trte \awng kan thiam loh chuan thinlung
taka inpawh a har a. He lamah hian kan la chak twk lo. |awng
thiam hmasate \awng zir thar leh tra hmun danga sawn daih te hi a
awm \hn bawk a. Inrlbwlna thilah loh theih lohva insawn chu a \l
a nih pawhin \awng thiam sate khawih danglam nasa lo thei ang bera
kan inenkawl a ngai.
4. A hmin sa pk kan tum: Hmnlai ata tn thlenga ramthar
rawngbwl dn sawisl hlawh reng, sim theih mai si loh chu ringtharte
duatna hi a ni. Pa chan intichang tak (patron)-in Chanchin |ha kan
www.mizoramsynod.org

177
hrilh a ni. An mamawh zawng zawng phuhrk tr niah kan inngai a.
Hruaitu chanvo pk te harsa kan ti fo bawk. Hei hi keini kohhran
chauh kan ni lo, Mizo kohhran pwl dangte pawh hi an ni. Kawng
khata ngaihtuah chuan a \l dn a awm. Kan rawngbwlsakte hi mi
rethei tak tak te an ni a, ni tin inhlawhfa chawpa eizawng, kham
khawp thawk chhuak mang lote an lo ni \hn. Chng mite taksa leh
thlarau mamawh phuhrksak chu kan tihmkmawh a ni.
Amaherawhchu, an phk loh khawsak phung kan tihhmuh ang tih a
hlauhawm khawp mai.
Engkim tihsak vek kan tum chuan kan ringtharte hian intodelh
tih ni an nei lo vang. Kan ramthar rawngbwlna hmunte hi kan
mikhualna ram a ni a. Eng tikah emaw chuan kan la chhuahsan trte
an ni tih hre renga an phk twka kan enkawl reng a \ha ang. Biak In
kan saksak tam takte hi anmahni ta angin an en lo va; a chhiat pawhin
siam \hat an tum lo: Mizo an lo kal ang a, an siam \ha leh mai ang, an
ti e an ti. India ram chhnga awm ni mah ila, state hranga rawng kan
bwlnaah te hi chuan kan ram kan tihte hi eng tikah emaw chuan kan
kohhran phunte ta tr a la ni a, Welsh Mission-in damdawi in (building) leh chnna in tlm min hnutchhiah bk hi kan kohhranin kan din
zui vek ang hian kalpui thei ila, hautak lutuk lo, hlwk siin rawng kan
bwl theih a rinawm hle mai.
5. Ram leh in nghet uar: Ramthar rawngbwlnaah hian mihring
tlawh chhuaha Pathian thu hrilh lam chanchin aiin ram leh in, bungrua
leh hmanraw lam kan uar hle tih hi kum tin Synod Ramthar sum
ruahmanah hian a lang thei. Hrehawm tuar tr hrim hrima
rawngbwltu intirh chu a dik hauh lo; ram leh in leh bungraw leina
atna kan insn tam zl hian thawktute khawsak a nuam a; mahse,
kan khawsak theihna pngngai bk, a nuam tr, a changkng ve
deuh, kan tinzwn tial tial lo maw? Kan \henawm leh India ram ril
lama kan rawngbwlna hmunte hi kan chm hlenna tr a ni lo tih hre
mah ila inbun ngheh zl kan tum a, hei hi a \ha ber ang em le?
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

178

A bul \anna atna hmun leh ram neih te hi chu a \l a, man to tak
taka hmun leia, insngso taka in kan sak te hi nakinah min tibuaitu,
kan thawhsakate tna rualawhna leh inelna \ha lo siamtu a ni lo maw?
Manipur-a kan ramthar fa hrin (Meitei)-te rilru skthlk a\ang hian
zir tr a awm hml a. In nghet pui pui kan nei a, hruaitu nihna kan pe
mai ngam si lo va, kan thuneihna hnuaia awm reng lova awm ve an
duh bkah anmahni kut zla kan in leh ram han kenkawh ve duhna
an nei a. An tih dn dik leh dik loh chu thu hran ni se, an chunga
intihotu (patronising) tak maia kan lo indahna kha an tn phurrit a lo
ni tihna a ni thei. Mihring puitlinga siam tra hma kan lk chak a \l
tihna a nih hml hle mai.
6. Thawh hona kan la uar twk lo: Kan sawi tawh angin ramthar
rawngbwltu pwl dangte nn kan thawk ho zl a, hei hi a \ha hle.
Mahse, hei hi kan duh twk mai a ang deuh. Intihotu taka min rawn
zartute chauh thawhpui kan tumna rilru te hi a dik twk lo. Keimahni
ngei hian thawhpui tr kan zawn chak a hun ta. Pacific thliarkr
kohhrante thu rolum chu, khawvl zawng zawnga Chanchin |ha hril
tra Lal Isuan a tirh kohhrante kan ni a, Kristian zawng zawng pawh
hi thawk ho ila ringlote hneh trin kan tam twk lo. Chuvngin, ringtu
(Kristian) zawng zawngte hi \ang ho ila, khawvl pum hneh trin
awmzia kan nei thei ang tih hi a ni. Mizote hi kan kohhran pwl
hranna hian min tihrang hle mai a. Hnam dangte thawhpui thei si hian
mahni Mizopuite kan thawhpui thei lo hi a pawi tak zet mai. Mizote
hian Chanchin |ha hril tra \an ho nachng eng tikah tak hria ang i
maw? A theih chin chinah mi dangte nna thawh ho dn zawng zl
ila, keimahni maia thawh theih mah ni se, Pathian ram thil a nih avngin
Lal Isua chanchin lo sawi vetu mi dangte chu kwmserh lovin \hiana
siam zl tra hma kan lk hi a \l hle mai.
Sawi ho tr
Kan sawi bka kan tihfuh loh, inen \hat ngai nia kan hriatte sawi
ni se.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

179

September 4: Zirtwpni
RAMTHAR RAWNGBWLNAA
HMATHLR NEIH DN TR
Chhiar tr: Thuf 20:18; Phil 1:12-14
Ramthar rawngbwlna lama kan duh dn a thuhmun vek lo vang
tih chu hriat saah ngai ila. Zanina kan zir tr pawh hi mi mal ngaih
dn a ni ber a. Mahse, kan zavaia ngaih dn chawk thotu a nih
beisei ila. Ramthar rawngbwlnaah engti kawngin nge hma kan lk
zl ang? Tn hnai leh nakin (short term leh long term) ruahman tr ni
ta ila, engtia tih tr nge ni ang? Tnlaiin in sa trin in sak ruahman
thiam (architech) te an ruai a, a hmun ram zau zwng te, a wih leh
wih loh te, chhuah chhawng leh tlk dng thu leh sum awm zt mil
tein in sak dn tr an ruahman \hn. Chutiang chuan ramthar
rawngbwl dn tr hmathlr hi kan ruahman thiam chuan a swt
ngeiin a rinawm.
1. Mihring inruahmanna: Ramthar rawngbwlna atna
pawimawh hmasa chu thawktu mihring a ni (Mt 9:36-37). Hnathawktu
tr mihring kan inhmuh zl theih nn ramthar \lna hi kan sawi reng a
ngai tihna a ni. Tnlaiin khawvl sum leh hausaknain mi tin min hneh a,
hausak duhna te, nawmsak chkna te, hlwk tumna te hian mi tin rilru
a hneh emaw tih mai tr a ni ta. Missionary tirh chhuah tr an la awm
zl hi a lwmawm hle a; mahse, a la twk lo. Pathian ram tna thawktu
tr mi kan hmuh zl theih nn kohhran a inbuatsaih a ngai. Kohhran
inkhwm thu leh hlaah pawh hian ramthar \lna lam hi a lang tam ta lo
deuh em? Lal Isua thupk angin buhsengtu tr tr trin buh neitupa
Pathian hnnah kan dl uar sauh sauh a ngai a. Mi inpe, Pathian
hmangaihna avnga mi dangte hnna chhandamna Chanchin |ha hrilh
duhna tak tak nei mi thawktu kan hmuh zl theih nn kohhran a
inbuatsaih a ngai a ni.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

180

2. Sum inruahmanna: Ramthar rawngbwl hna thawk trin sum


kan mamawh zl dwn a, hei hi hriain kohhran pawhin ruahmanna a
siam reng a. Ram hmaswnna te, changknna leh hrislna te hi chu
kan sum neihin a tlin loh pawhin helama mawhphur sawrkr leh
tlwmngai pwlte an awm a. Chanchin |ha hril hi chu kohhran tih
tr bk liau liau a ni. Sum hman tr a awm theih nn kohhran mal leh
a huho (Synod)-in hma kan lk zl a ngai. Sum kan neih theih dn
tr leh kan thawh tr a inmil a ngai bawk. Ramthar sum hi renchem
tak, hlwk taka kan hman thiam a ngai a, nakin zl atn pawha kan
khwl theih phei chuan a la \ha lehzual ang.
3. Hmun thlan thiam: Kan ramthar rawngbwlnaah hian a hmun
kan thlan thiam a ngaiin a lang. Nakin zla la pawimawh thei tr kan
thlang thiam em? Hmun pawimawh, laili, pan nuam emaw, tna la
kilkhwr leh hnufual deuh pawh ni se, la \hang thei tr thlang thiam
ila. Mihringah pawh mi rinawm leh rin tlk tr, mawhphurhna pk
zui tlkte thlang thiam ila a \ha ngawt ang. Hetiang tr chuan
hmanhmawh theih a ni lo vang a; uluk taka zir chianga en fiahtu intirh
zl a \ha ang. Hmun kan thlan thiam chuan hnathawh a awlin a hlwk
thei dwn a ni. Mi \ha leh rin tlk tualchhng mi kan hmuh fuh chuan
mikhual tih remchng lo tam tak an ti thei bawk ang.
4. Thiamna leh mi thiam hman \angkai: Mizoten Ramthar kan
vei tirh ata Pathian thuin min hneh veleh sawitu nih kan tum mai a, mi
dangte hrilh hln kan nghkhlel \hn. Hei hi a \ha lamah chuan mi
dangte ringtuah kan siam thuai thuai thei a. A lehlamah chuan thu
ngaithla chiang mang lova mahni rilrua a thawh ang anga sawi ve
ngawt a awm theih. Chu chuan a twpah mahni beidawnna leh mi
dangte tihchiaina a thlen thei. Tn hma, ringtu hmasate hunah kha
chuan an va hrilhte pawh mi mwl te te an lo ni ve bawk a, an hriat
chin ang anga an sawi kha a sitawm loh. Mahse, tnah hi chuan
lehkhathiam pui pui, chanchin thui tak tak chhui thei, sakhaw thurin
fel tak vuan te kan hmachhawn tawh a. Lehkha thiam leh mi thiam,
thil chinchng hria nih a \angkai ta hle mai. Chu bkah hmaichhana
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

181

Pathian thu inhrilh remchn lohna avnga a vehthlm nn zirtrtu te,


kut themthiam te, infiam mi te, zai mite an \angkai ta hle mai. Hetiang
hian mi thiam te, thiamna bk nei te hi kan ramthar rawngbwl zlna
trah hmang \angkai tra inruahman a pawimawh khawp mai.
Sawi ho tr
Ramthar hmathlr dn \ha kohhranin a tih nghl theih trte sawi
belh ni se.

www.mizoramsynod.org

182
September 5: Inrinni
KHAWCHHAK LAM HAWIA RAWNGBWL
(KOHHRAN LOOK EAST POLICY)
Chhiar tr: Lk 10:3; Tirh 16:6-8
India sawrkrin sumdwnna hma lk nn khawchhak lam - Japan, South Korea, Philippines, Singapore, Taiwan, Vietnam leh
Cambodia-te nn sumdwnna leh ram vnhimna kawngah a kawm
ngeih mkna hi khawchhak lam hawia hma lkna (Indias Look
East Policy) tia sawi a ni. (December ni 16-ah kan la zir ang).
Hetih lai mk hian kohhran pawhin khawchhak lam hawiin Chanchin
|ha hril kan lo tum ve mk bawk a. Thil inhmeh tak a ni. Khawchhak
lam hawia rawngbwl hi kan tih tr pawh a ni rng mai. A chhan
chu
1. Kan pi pute lo chhuahna lam a ni: Mizote hi khawchhak
lam a\anga lo kal kan ni tih hi pawm dn tlnglwn ber a ni a.
Engtik lai emaw chuan Chanchin |ha pawh hi an lo hre thawi ve
tawh mahna. Nun dn \ha an lo inzirtrte hian Chanchin |ha thu a
hnaih ve viau hlawm. Mahse, ziaka thu dah nei ve ta lo chuan an
bosan thui tial tial a, ramhuai hlauvin an rin thu sakhua an lo be ta
mai a. Anmahni ang mi tam tak Chanchin |ha la hre lote an awm
a, chhandamna thu an hnna hrilh hi a pawimawh tak zet a ni.
2. Kan zia, hml leh \awng a inhnaih: Khawchhak lam mite hi
India ram leh khawvl hmun dang ai chuan mizia leh nunphungah
kan hnaih zwk. Kan pi pute anga siapsuap leh hnawkhla inthuam
\hn te, an khawsak phungah pawh kan mil theih takte an ni. Kan
hnam ro thil chenin inang a tam mai. Hng ram hrang hrang - Korea,
Philippines, Malaysia, Singapore, Cambodia, Thailand leh ram
dangte pawh hi kan anpui, kan chi leh kuang tia han sawi ve mai
theih khawpa vun rawng leh khawsakziaa kan anpuite chnna ram
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

183

a ni. Ei leh in thuah te, \awng thuah te, mihring innlna kawngah te
pawh Khawthlang mite leh India mite ai chuan kan inpawh awlsam
zwk a. An hnna Chanchin |ha hril hi a remchn hml khawp
mai.
3. Kan tn kawng a inhawng: Kan hnaih ber Myanmar hi a
inhawng zau zl dwn niin a lang a. Kum 50 chuang zet sipai rorlna
hnuaia awm an nih avngin mipui an rethei a, sakhaw nunah an
tlahniam hle bawk a. Chanchin |ha an mamawh hrim hrim a ni. An
znga rawngbwl hi kan hma lkna tr pawimawh tak a ni e.
Amaherawhchu, khawchhak lama ramthar rawngbwl hi thil awlai
a ni hauh lo ang tih chu a hriat a. Harsatna awm theite chu
(1) A hmun a hla: Kal vl a harsa; missionary-te pawh harsatna
nei mah se in\anpui tawn thuai thuai a awl lo vang. Chu bkah an
ram inrlbwlna hi a buai fo va, hei hian mikhualte tn harsatna a
siam a; hel leh mi sual an huangtau.
(2) Communist leh pi pute sakhua thurin: Communist thurin
hian hng lai ramte hi a hneh viau mai a. Chu chuan Chanchin |ha hi
huatah a neihtr a, ramthar rawngbwl tiharsatu tak pawh a ni. Chu
bkah anmahni sakhua Budhism leh Confucianism te leh an pi pute
sakhua avng tein Chanchin |ha hi an lwm vak lo.
(3) Sum duhna: Pathian thu hi miin mamawha a inhriat hian
hrilh an nuam a. Mahse, sum leh hausakna ringawt engtote chuan
Pathian an ngaihsak hman lo. Khawvl hmun dang ang thovin hng
lai ram mite hi sum lamah an mit a meng m m a, an khawsak a
awlsam a, Pathian thu mamawha inhriatna an nei np. Hetiang mite
hnna Chanchin |ha hril hi a beidawnthlk duh khawp ang.
Hetiang hian harsatna kawng hrang hrang hi awm thei mah sela,
Pathian chakna ringin Chanchin |ha hi hril zl tra \an kan lk a
pawimawh a ni.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

184

Sawi ho tr
1. Khawchhak lamah hian rawng kan bwl zl dwn niin a lang a,
kan hma lk dn tr \ha nia kan hriatte sawi ni se.
2. India rama kan rawngbwlnate hi bnsan tial tialin khawchhak
lamah hian hma lk uar sauh sauh a \ha ang em? Kan ngaih dan
i sawi ang u.

www.mizoramsynod.org

185
September 6: Pathianni
Chawhnu Inkhwm
Thupui
: Mite tna malswmna nih
Chhiar tr : Gen 12:1-3
Abrahama koh a nihna chhan chu amah azra khawvl hnam
tinin Pathian chhandamna an lo chan theihna tr a ni. Mahse, a thlah
Israel-ten chu chu bosanin anmahni tn chauhva hauh an tum a, an
tisual nasa hle a ni.
1. Ringtute chu mi dangte tna nung tr kan ni (2 Kor 5:14-16)
2. Kan kiang hnaia mite leh hmun hlaa awmte tna malswmna
kan ni thei.
3. Malswmna nih dn \henkhatte chu:
(a) Kan neih thil mi dangte pk
(b) Mi dangte thlamuan
(c) Chanchin |ha hrilha, an entawn leh awh tlka awmin
4. Chanchin |ha hril hi Pathian hna ngaih pawimawh ber a ni a,
chu chu amah ringtute hmangin a thawk zl.
Zn Inkhwm
Thupui
: Pathian hnathawhpuite
Chhiar tr : 1 Kor 9:3
Kohhran rawngbwl hna pum pui hi Pathian ram thil a ni a, mi
malin emaw, pwlin emaw intineitu taka mahni thuneihna nna beih
vak chi a ni lo. Pathian duh dn leh a zai ngaia thawh tr a ni.
1. Ringtu zawng zawngte thawh tr a ni.
2. Pathian duhtuina leh fmkhurna thawh chhuahpui tr a ni.
3. Thawh theihna hun remchng a liam thei, hun remchng kan neih lai
hian \hahnemngai leh tih tak zeta thawk tr kan ni.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

186

September 7: Thawh\anni
NAZARETH THUPUAN AWMZIA
Chhiar tr: Is 61:1-3
Nazareth Thupuan tia an lo sawi \hin Luka 4:16-19 hi Lal Isuan
Nazareth khuaa inkhwmna in (sunagog)-a zwlnei Isaia lehkhabu
a\anga a chhiar leh \awngkam khat chauhva a sawi a\anga phuah a
ni a. He hming phuahtu hi Ian Breward-a a ni a, kum 1978 khn a
thuhrilin a phuah niin an sawi. Lal Isuan Chanchin |ha a puan dn
tr a sawi hawnna, a hma lk dn tr a sawi fiahna nia ngaih a ni.
Thuthlung Thar mi thiam tam tak chuan helai thu hi Mosia lehkhabua
Jubili zalnna thuthlung nn an sawi zawm a. Jubili-ah chuan mi rethei
leh saltngte chhuah zalnna leh, retheih avnga ram dahkham tawhte
pawh pk kr leh tr a ni a (Ex 21:2-6; 23:10-12; Lev 25; Deut
15:1-18; 31:9-13). Chu chu Isaia hian rawn la chhuak lehin Babulonin a hnehchhiah avnga saltng te, awp beha awm te, rethei leh
chhumchhiate tn Pathian chhan chhuahna thutiam a rawn puang a.
Lal Isuan chu thu chu a rawn chhiar chhuak a, a hnathawh tr
hrilhfiahna atn a hmang zui ta a ni an ti.
Isaia (Isaia 2-na tiin an sawi \hn) hun lai hian Jerusalem temple
leh a kulh te chu a chhe hneh hle a. Babulon sawrkrin awpin a mi
chngte znga mi \ha deuh chin chu salah hruaiin an awm a. A hmun
nghkte chu mi chheho an ni. An pi leh pu a\anga an ro in leh lo te an
chn a, a ram vek bawk (Neh 5). Mite rilru a hnualin a beidawng
tak zet a. Mahse, Pathianin chhan chhuah hna a thawk dwn a.
Chumi hunah chuan Juda mi chhumchhia t t - thinlung lungchhia
te, sal te, mi tng te, lungngaia rmte leh thlarau chaute chu chhandam
an ni ang a, mi tinin chan \ha an chang tawh ang (Is 61:1-3). Isaia
thuchah ber ni ta chu zalnna, thlamuanna, \anpuina leh fuihna a ni.

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

187

Heta thupuan kan tih hi sp \awnga manifesto tih lehlinna a ni


a; tnlaiin kan hmang tlnglwn ve ta hle mai. Political party zawng
zawngin thupuan (manifesto) an nei \hn. Chng an thupuanah chuan
ram changknna tr leh tihhmaswnna tr te, mi retheite dinhmun
chawiknna tr te, ram sum leh pai dinhmun tih\hat dn tr te,
khawtlng nun rlmuanna tr te an tr lang \hn. An insawi ang erawh
an ni zui lutuk lo fo a; mipui lam pawhin kan engto teh vak lo. Lal
Isua kha a seilenna Nazareth khuaa inkhwmnaah a inkhwm a,
sakhaw thu a zirtr \hin vng nge ni an sakhaw lehkha ziak, a ziala an
dah chu a han dl a, ni dangah pawh a lo chhiar fo tawh ni wm tak
a ni, a duh lai tak zwlnei Isaia lehkhabu zial chu a han keu fuh a.
Zwlnei Isaian a hun laia chhan chhuah ngaite tna beiseina thuchah
a lo puan tawh chu mihringte znga a hnathawh dn tr a nih thu
puangin, a pianna khua ngeiah a rawngbwl hawnna (inauguration) a nei a ni.
Helai thu hi Zwlnei Isaia 61:1-2 leh 58:6 thu a ni a. Luka ziak
nn a inang chiah lo; Lal Isua hun laia Juda-te Bible hman lr tak
Septuagint (LXX) lama mi nn a inmil zwk a. A thu pawh hi tlmin
Luka hian a her danglam deuh niin a ngaih theih, entr nn, Isaia 61ah chuan phuba lkna tih thu a awm a, Luka hian a hmaih a. Isua
hun laia Juda-te kha Isaia hun lai ang bawka awp beh (Rom thuhnuaia
awm) an ni a. Phuba lk thu kha sawi tel se an lwm ngawt ang;
mahse, Lalpa lungawi kum thu- chinah a twp ta zwk a!
Mahse, heti hian lo sawi ila. Lal Isuan Nazareth inkhwmna
inah hian an tih \hin dn angin Pathian lehkha thu, zwlnei Isaia
lehkhabua mi a chhiar a, a chhiar lai takah chuan rah beh leh awp
beha awmte chhan chhuahna tr thu a awm a, chu thu chu ama
hunah a lo thleng ta a ni tih a puang ta a. Zwlneiin Juda saltngte
tna chhuah beiseina thuchah a lo puan kha, Lal Isuan a hun laia
Rom thuneihna hnuaia awp beh te, mitdel te, rethei te tna zalnna
thuchahah a rawn hmang ta a ni. Chu chu a politics thu lo thei lo.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

188

Kan rama (India, Mizoram) politics kan khelh dn leh politician-ten politics ni wma an lantr dn hi a dik loh avngin politics hi
kan hmu khawvl thil a, Lal Isua ringtute tn tel vena trah kan
ngai meuh lo. Mahse, Lal Isua politics thupuan dn ang hian politics
hi buaipui ila chuan Kristian tinte hi politician, politics dik tung ding
tra mawhphurtute kan nih kan inhre chhuak ngeiin a rinawm.
Chutiang tr chuan kan zir leh hmabkte hi zir zl i tum ang u.
Sawi ho tr
1. Nazareth thupuan (Manifesto) leh tnlai political party-te thupuan
inanna leh danglamna sawi ni se.
2. Politics siam \ha tra ringtute tih tr leh tih loh trte han sawi teh
u.

www.mizoramsynod.org

189
September 8: Thawhlehni
CHANCHIN |HAAWMZIA
Chhiar tr: Lk 4:16-22
Lal Isua thupuanin tihlan a tum pawimawh tak chu Chanchin
|ha a ni. Chanchin |ha hi zwlnei Isaia bawkin a lo sawi a, Pathianin
a mi Juda leh Israel saltngte a chhan chhuah tr thu leh Jerusalem
leh a Biak In tlu chhe tawh tun din leh a nih tr thu sawia, Pathianin
ro a rl a ni tih sawitute chu thil \ha chanchin \ha thlentute tiin a lo
ko tawh a (Is 52:7). Chutiang mite chu an ke lamin a mawi a ti!
1. Chanchin |ha chu he khawvla thleng a ni: Naupangte Thu
inchhng bua Chanchin |ha chu eng nge ni? tia zawhna chu Mi
sualte chhandama, khawvla Isua Krista lo kal chanchin hi! tia chhn
a ni a. Lal Isua khawvla a lo kal mai pawh hi thil mak a tling a;
mihring suala tlu tawhte chhandam tra thilsiamte dinhmuna a rawn
ding thei hi a mak hle a ni. Chu chhandamna chu thlarau lam thil
takin kan ngaihtuah deuh ber \hn a, thlarau lam thil kan tih pawhin
kan thih hnua vnrama kalna tra kan thlarau chhandamna tr ni
berin kan ngai a. Mahse, zwlnei Isaia chanchin \ha sawi hi chuan
chuti lam chu a kwk tehchiam lo. Rah beha awmte tn zalnna te,
thinlung hliamte tihdamna te, saltngte chhuahna thu te, lusn te
thlamuanna te hi Chanchin |ha a tih chu a ni.
Mihring inawp behna avnga harsatna ching fel trin Pathian
chuan ro a rl tawh dwn a ni. Hnam dangte ramah mahni ram leh
sakhaw hmun kalsana bwiha han tn vang vang chu rilru a hnual
duh ngawt ang. Chutiang mite hnna chhan chhuahna thu puang tr
chuan Lalpa Thlarau chuan a luah khat a. He khawvla awm chhnga
thleng tr a ni. Hetia han sawi hian thlarau lam tel lo niin a ngaih theih
a. Mahse, tsa thila inawp beh te, inhnuaichhiah te, ei leh br kham
khawp neih loh te, taksa png dam kim loh te hian thlarau nun a
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

190

khawih pawi vek a. Chuvng chuan taksa pwn lam thil hi ngaihnp
ngawt theih a ni lo va, thlarau hlang chhandam ngawt a awm thei
lo. Mihring leh a nihna zawng zawng, a nun pum pui chhan chhuahna
chanchin hi Chanchin |ha chu a ni.
2. Nazareth khuaa Chanchin |ha: Lal Isuan Isaia thu ziak a
chhiar hian Juda saltngte chungchng kha a sawi tawh lo. A hun laia
Juda te, Rom sawrkr hnuaia awm mk, mahni ram ngeiah pawh
ram dang sawrkra chhiah pk ngai, ram rorlna leh sakhaw thila tlu
chhe mk, tsa thila duhm tak, taksa leh thlaraua chhan chhuah ngai
ngawih ngawihte a tinzwn a ni. Zwlnei Isaia sawi Chanchin |ha
chu a hun liam daih tawh mah se, Pathian thu chu a ngaiin a la dik
reng a ni tih tichiang trin he inkhwmna inah hian a rawngbwlna
chu a rawn hawng ta a ni (Mt 4:17; Mk 1:15 te nn khaikhin ni se).
Chanchin |ha ziaktu dang Matthaia, Marka leh Johana ten an
hman tam loh thumal evangelisastai tih hi Luka hian vawi swm lai
a hmang a. Chanchin |ha hril/puang trin tihna a ni a. Chu Chanchin
|ha chu Lalpa lungawi thu, Pathian ram lo thleng tr chanchin \ha
thu chu a ni a. Helaia Lalpa lungawi kum thu hi Isaian a sawi ve loh,
Luka ziaka kan hmuh a ni. Isaia huna Pathian rorlna thleng tr a lo
sawi kha tnah, ama hunah ngei hian a rawn thlentr a ni tih a
puang a. Judate dnah Jubili chu zalnna hun tr tih ni mah se a tak
takin an thlentr fo lm lo. A tak taka thlentr theitu chu Isua Krista hi
a ni. He thupuan hi a thleng tak tak a ni tih tilang trin Luka hian Isua
rawngbwlna chanchin hi a chhui zui zl tih a thu ziakah kan hmu a.
Tihdam hna a thawh te, a thuhrilah te, tehkhin thu a sawi a\ang te,
sakhaw rawngbwltute a hmachhawn dn a\ang tein hei hi a hmuh theih.
3. Chanchin |ha chu Isua Krista a ni: Lal Isuan chhan chhuah
ngaite a chhan chhuak a, tihdam ngaite a tidam a, \anpui ngaite a
\anpui a. Chng hna a thawh tr thu kha Chanchin |ha chu a ni. A
thiha a thawhleh a\ang khn Chanchin |ha chuan kawh dang a lo nei
ta. Amah Isua ngei kha Chanchin |ha chu a lo ni ta. Thuhriltu kha a
chanchin an lo hril ta a, a zirtrte khn a thupk anga Chanchin |ha
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

191

hrila an vah darh pawh khn Pathian khawngaihna avnga mihringte


ngaihdama kan awm theih nna Isua Krista chu lo kal a nih thu an
puang a. Paula pawhin, Pathian Chanchin |ha...a fapa chungchng
thu chu Krista chhandamna hnathawh a\anga hmnlaia thu ziakte
tihfamkima a awm thu a sawi a ni (Rom 1:1).
Lal Isua chhandamna hnathawh hian mi zawng zawng a huap a.
Eng emaw avnga chhan chhuah ngai, chhandam ngai zawng zawngte
tna chanchin lwmawm a ni. Chanchin |ha lo thleng a sawia kha
amah ngeiin a hlen chhuah avngin amah kha Chanchin |ha chu a ni.
A lwmawmna a taka chantr trin ringtute hian mawh kan phur a, a
hniakhnung zuia a tih dn ti ve trin kohhran a din a, ringtu zawng
zawngte hi Chanchin |ha thlentu tr kan nih i hre thar leh ang u.
Sawi ho tr
1. Chanchin |ha hi a nihna angin kan hre chiang twkin kan hria
em?
2. Lal Isuan Chanchin |ha a tih leh tnlaia Chanchin |ha kan tih hi
a la inang zlin kan hria em le?

www.mizoramsynod.org

192
September 9: Nilaini
ISUA KRISTA RAWNGBWLNAIN
A TINZWN
Chhiar tr: Lk 4:23-30
Sunagog-a inkhwmah hian hla sak te, Shema thuvawn (Aw
Israel mite u ngai teh u... Deut 6:4-5) sawi rual te, malswmna
swm leh pariat sawi te, Dn bu leh zwlneite lehkhabu chhiara
sawi fiah zui te, Numbers 6:24-27 hmanga a hotu berin malswmnaa
mipui mal a swm te a ni. Lal Isua a inkhwm \um hian a chng thlan
atn an hriat lr tak zwlnei Isaia lehkhabu ziak a chhiar a. Chu thu
chhiar chu an tih \han fo chu a ni a. Mahse, a \awngkam pakhat
chauh, He Pathian lehkha thu hi vawiinah hian in hriatah a lo thleng
ta, a tih chiah khn an meng phwk nasa ngawt ang chu! A chhan
chu hng thute hi ni dangah pawh an lo hre fo tawhin a rinawm a,
hmnlai thawnthu hriata, nakina lo la thleng tr angin an ngai reng
mahna! Mahse, vawiinah a lo thleng a ti miau si. A sermon hi a tawi
hle a; mahse, a tuitla ta vak lo, ama khaw mite ngei chuan a trah
lwm mah se a twp lamah an ngai hua a, khma nam thlk hial an
tum phah ta a ni. Messia lo kal huna lo thleng tra an lo beisei \hin
kha ani an khaw tlangvl satliah nia an lo ngaih khn ama chungthu
sawina niin a rawn sawi ta mai si. Chu a thu puan chuan a rawngbwl
zl dn tr a sawi nghl a, chngte chu tawi t tin lo zir leh ila
1. Mihring nun pum pui chhandam: Lal Isua hnathawh tr hian
mihring nun zawng zawng a tinzwn a ni tih a thupuanah hian kan
hmu. Mihring taksa hi Juda-ten bung hnih (rilru leh taksa) emaw,
Grik-hovin bung thum (rilru, thlarau leh taksa) tiin emaw sawi mah
sela, a enga mah hi a hrangin a lk sawn theih loh. A zavaiin a inzawm
vek a, png khat a nat chuan a zavaiin a tuar a (1 Kor 12:12ff). Isaia
58:6 thu (saltngte chhuahna thu) te hi taksa chhan chhuahna a ni a.
Pathian anpuia siam mihringte znga inhnuaichhiahna te, hlei lenna te
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

193

hi Lal Isuan a hmachhawn tr te a ni. Chutiang bawkin mitdel mit


tihvr thute pawh hi taksa mitdel tihdamna a ni a. Chu mihring nihna
zawng zawng tinzwn chuan Lal Isuan mihringte hnnah chhan
chhuahna chanchin \ha chu a rawn thlen ta a ni.
2. Mi zawng zawng huap: Lal Isua thusawi a\ang leh Lukan a
chanchin a ziak zui zl dan a\ang hian Lal Isua rawngbwlna hian
hnam tin chi tin a huap tih kan hmu. Zir mite chuan Luka hian Lal Isua
chanchin hi Suria rama Antiokei khuaa a ziak niin an ring a, chu
khawpui chu hnam hrang hrang inchn pawlhna khua a ni a. Jentail-te
tn pawh Pathian chhandamna chu chan theih tr a nih thu a tilang zing
hle an ti. He lai bung 4:25-27 chhngah pawh hian Pathian chhan
chhuahna leh tihdamna changtu a sawite hi Jentail mite Sarepta hmeithai
leh Naamana, Suria sipai hotute an ni a. Chanchin |ha Luka ziak hi
kan chhiar zui zl pawhin Pathian lungawina chu Juda-te tn chauh ni
lovin hnam tin huap a ni tih kan hmu thei. Jentail (Samari mi te, Surophoiniki nu) te, mi bawlhhlawh te, hmeichhia te, naupang te,
chhiahkhawntu te, mi rethei te leh Pathian hnam thlan znga tel ve tra
Juda-ten an ngaih loh zawng zawngte pawh a huap vek a ni.
Lal Isua rawngbwlna hian a huam zau hle a, ringtute hian Judate rilru pua zm t, tlm t, kan duh zwng leh ngainat zwngte chauh
kan tinzwn mai hi chu a twk lo hle mai. Hnam tin, chi tin, mi tinte
a hnna hruai trin kan beih ve hi a duh zwng a ni ngei ang.
Sawi ho tr
Lal Isua rawngbwlna hian a huam zau khawp mai a; hemi en
hian kohhran rawngbwlna hian a hna kan chhunzawm \hatna leh
\hat twk lohna nia kan hriatte sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

194

September 10: Ningani


NAZARETH THUPUAN TIHHLAWHTLINNA
Chhiar tr: Lk 13:10-17
Lal Isua thupuan hi tihhlawhtlin a ni rng em? A thuchah a tawi
hle si a, engtin nge a hlawhtlin leh hlawhtlin loh kan hriat ang le?
Lal Isua thupuan hlawhtlinna chu Chanchin |ha buahte hian a
chanchin kan chhiar zlin kan hmu a. He Pathian Lehkha Thu hi
vawiinah hian a lo thleng ta, a ti nghl mai a. Hetih lai hian a rawngbwl
hna a thawk mawlh mawlh tawhin, Kapernaum khuaah pawh thilmak
eng emaw chu a ti tawh ni ngeiin a lang a; mahse, Luka hian a sawi
lang chiah lo (Lk 4:23). Lal Isua khawvla a lo kal khn zwlnei
Isaia lo sawi zalnna, ngaihdamna leh chhan chhuahna tr thute kha
a lo thleng nghl mai ni angin a sawi a. Chu tak chu a thu ngaithlatute
pawhin an ngaih huat kha niin a lang lawi si a. Lal Isua thutiam
tihhlawhtlin a nih dn chu a chanchin kal zlah Luka hian a ziak lang.
1. Taksa saltngte chhan chhuah: Isaia hun laia saltngte chhan
chhuah tr thu hi chu hriat thiam theih tak a ni a, Jerusalem a\anga
hla taka saltngte chuan an khawpui leh an Biak In tun din leh tr thu
an hriat aia hlimawm a awm lo vang. Mahse, Isua hian saltng a
chhuah tak tak thu a chanchin kan chhiar theih Luka leh Chanchin
|ha ziaktu dangte hian an sawi lang lo. Amaherawhchu, Isua thusawi
twi t a\ang hian Messia, an nghahfk a ni tih a tilang a. Isua chuan
he khawvl saltngte chhan chhuahna a rawn thlen thu a sawina a ni.
Philemona chu Paulan a bwih tln bo Onesima Isua Krista hminga
ngaidam trin a ngensak a ni.
Kum zabi 20-na chawhma lam thleng khn khawvl hmun tam
takah sal/bwih neih kha tih dn lo ni \hn mah se, zawi zawiin
Chanchin |ha thlenna apiangah a bo ta zl a, a lwmawm hle mai.
www.mizoramsynod.org

195
Khawiah pawh Isua chanchinin ngaihsn leh pawm a hlawhna
apiangah saltng chhuah an ni a. Mahse, tnlai hian rethei taka
hnathawka inchhawr te, inhnuaichhiah leh inchung tlk taka insawisak
te a la awm reng. Muslim ram tam takah te, India ram hmun hrang
hrangah te pawh hnathawka rawih tihduhdah leh hnathawh phua
hlawh pk \hat loh te, hlawh hrnsak te, kut inthlka innghaisak te
hriat tr a la awm reng mai. Chng hmunah chuan Chanchin |ha
thlentr zl a \l khawp mai. Chu chu Chanchin |ha hril (mission)
tum pawimawh tak a ni. Hetih lai hian Kristian ramah leh Kristiante
zngah inhnuaichhiahna te, inawp behna te, dik lo taka inchhawrna
te a la awm lawi si; Chanchin |ha a nihna tr takin kan la tithleng
famkim lo tihna a ni ngei ang.
2. Thlarau saltngte chhuahna: Luka hian Isua hnathawh a
sawiin thlarau lama saltngte chhuah an nih thu a chhui a. Ramhuai
bawlhhlawh pai te, rilru buai te, Pathian aia sum ngaina zwk te chu
an thlarau lam nun lungkham trin a zirtr a. Hausakna leh sum ringtute
chu Pathian ram zawng trin a fuih a. Natna te, thihna te avnga
lungngaite pawh a thlamuan a, natna benvawn vei, beidawng tawhte
pawh beiseina nung a neihtr leh a ni.
Lal Isua hnathawh znga pawimawh leh langsr tak kan hmuh
chu ramhuai hnawh chhuah hi a ni. Mi \henkhat chuan hnam mwl
zngah ramhuai pai hi an tam niin an sawi a, hnam a lo changknin
ramhuai pai nia sawite pawh natna dang avng a lo ni tih an hre
chhuak zl niin an sawi \hn a. Mahse, tnlai hian ramhuai pai leh
hnawh chhuah nia sawite hi an lo hluar thar leh ta a, Lal Isuan thuneihna
zawng zawng a chang tawh tih wih duh lo hi an lo la awm zl a. Eng
vng emawa rilru chiai leh beidawng, mangang taka awmte hi
ramhuai pai tih mai theih trin an rilru a buai \hn bawk. Hngte hi
thlarau lam saltnna chi hrang hrangte an ni a, Lal Isuan vawiinah a
lo thleng ta a tihte zngah khn hng natna pawh hi a tel a ni. Thlarau
saltngte chhuah theihna thuneitu a ni tih a lantr a ni.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

196

Zir leh hunah tnlai huna saltnna chi hrang hrang a taka a la
thlen dn kan zir leh ang. Lal Isua rawngbwlna hian saltngte
chhuahna thu a engto hle a, chu chu a hun chhng kum thum zet
zawtah khn a theihtwpin a thawk a ni.
Sawi ho tr
Tnlaiin ramhuai pai, ramhuai hnawh chhuah tihte hi a tam
leh ta hle a, eng vng nge ni ang le?

www.mizoramsynod.org

197
September 11: Zirtwpni
TNLAI HUNA SALTNNA
CHI HRANG HRANGTE
Chhiar tr: Lk 9:37-43
Hmnlaiin lal leh lal te, ram leh ram te an indovin a chak zwk ramin
a chak lo zwk te an man \euh \euh va, hna hrehawm leh hahthlk tak
tak an thawhtr \hn. Israel-te Aigupta rama bwiha an tng kha chu
\m tln tra an kal Josepha thuneihna azra chm rei, rorltu inthlk
tk avnga awp beh leh tihretheih leh sal ang maia chhawr tk an ni.
Israel-te leh Juda-te Assuria leh Babulon sala an tng erawh kha chu an
indo va, an chak lo va, a chak zwkin an man khwm a, an ramah
hnathawk trin an hruai ta chiam mai a ni. Hei hi a hnua indo an chawh
chhuah tawh lohna tra ti an ni berin a lang. He saltnna hian Juda
sakhua leh an politics a nghawng nasa hle a. An hnam a tithangtlwmin
kum za tam tak hnama chhiar tham lohvin an awm phah a ni.
Saltn dn chi hrang hrang kan sawi thawi vuai vuai tawh a,
tnah lo sawi chipchiar leh deuh ila. Bwih chu mihring ni ve si,
bungrua anga inena inlei leh inhralh leh hnathawka inchhawr luih
sawina a ni ber a. Salte hi man emaw, lei emaw, pian tirh a\ang
emawa an duh rng vng ni lova bungrua anga mi thuhnuaia awm an
ni. Kal bo emaw, hnathawh duh loh emaw a awm theih miah loh. Sal
leh bwih hi kan sawi hrang na a, thil inangah a ngaih theih tho wm
e. Kan sawi lan tawh angin kum sng tam tak chhng chu bwih
neih hi khawtlngin a lo pawm a; tn hnai deuhah khap ni tawh mah
se, inhrn luih te, inrem siamna eng emaw hmanga inchhawr te,
chhiahhlawha inchhawr te, awmpui atna hrn luiha inchhawr te,
naupang faa lka hnathawka chhawr te, naupang sipaia \an luihtr
te, tihluihnaa nupuia neihtr (pasala neih) te a la awm reng. Ram tam
takin sal neih hi khap tawh mah se, khawvl pum puiah sal nuai 29.8
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

198

(nuai sawmhnih leh pakua leh singriat) vl zet la awm nia chht a ni.
Sal chi hrang hrangte hi hetiang hian an thliar leh a
1. Leibat avnga sal: Leibat avnga mi sala awmte an awm a.
Khawvla mi nuai tam tak hetiang hian salah an la tng mk a, chng
znga a tam berte chu Asia chhimchhak lama awm an ni. Miin sum
tam tak an pktr emaw, bumna hmangin sum pk emaw an tiam a,
an rulh theih loh aiah an sum pknate chhiahhlawhah an awm ta thn
a ni. An znga \henkhatte chuan chaw leh riahna an hmu a; mahse, an
sum rulh theih loh hremna atn engtik maha thawh tlk theih lohvin
an siam tlat \hn. Chu chu an fa te, an tute thlengin an inrochun ta zl
mai a ni.
2. Naupangte hnathawhtr: Khawvl pum puiah naupang nuai
5.5 (nuai nga leh sing nga) zet chhawr luih an awm nia chht a ni a.
Naupang sala chhawr hian naupang hrehawm taka chhawr leh
naupang zawrh leh hralh a huam a ni.
3. Hmeichhe naupang leh puitling pasal neih luihtr: Mahni
duhthu ngei ni lova pasal neih luihtr hi hmeichhiate awp behna hmunah
a la hluar hle a; khawharna te, taksa tihretheih te leh inneihna tlnsan
theih si loh dinhmun hrehawm taka awmna te a ni. India ram hmun
tam takah a la hluar reng.
4. Hnathawka inrawih luih hian vauna leh rkrp chunga mi malin
mahni thua mi dangte a chhawr luih te, sumdwng leh sawrkrin a
chhawr luih te a huam a ni.
5. Sala piang: Mi \henkhatte chu mi hausa leh thiltitheite thuhnuaiah
an awm a, an pian tirh a\angin khawtlng pawhin bwihah a ngai
hmiah mai a, hetiang mi hi thlahtu a\anga sal (descent slave) an ti.
6. Mihring inzawrh leh hralh: Tn thleng hian hnathawk trin
mihring inhralh a la awm reng a. Nawhchizuar tr te, hnathawk tr
te, hel pwl sipai tr tein mi an ru bawk \hn. India rama hel pwl
tam ber hian hmeichhia leh mipa kum tling lo sipai trin an chhawr a.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

199

Ram pakhat a\anga ram danga hralh trin mi an ru bawk \hn. Hetiang
sal atna inchhawr hi a la reh thei lo hle.
Salte hnna chhuahna thu sawi tra Lal Isua tirh a ni ang khn
Pathianin a hnathawh chhunzawm trin kohhran hi min tir a ni. Hng
tnlaia saltngte chhuahna thu sawia puangzr tr hian kan theihna
apiangah hma kan lk a hun hle.
Sawi ho tr
Tnlaia saltng kan tihte chhan chhuah hnathawh dn \ha ber
tr leh hma lk nghl theih trte sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

200
September 12: Inrinni
CHHAN CHHUAHNA HNA THAWH DN TR
Chhiar tr: Lk 4:40-44
Lal Isua hna hmachhawp hi a hautak dwn hle mai. Ama khua
ngeiah pawh an lwm lo a, khual khuaah pawh an lwm vek lo tih
kan hria. Chhan chhuah hna hi a awlai lo hle a, vntlngin \ha leh dik
nia an lo pawm sawisl leh siam dik a ngai a, mi dik lo leh thil dik lo
tite dodl leh kawng dik kawhhmuh a ngai bawk. Tharum hmang si
lovin engtin nge miin chngte chu a tih theih ang?
1. Phuba lkna tel lo chhan chhuahna: Lal Isuan Nazareth khuaa
inkhwmna ina thu a sawi khn a chungah mipui mit a fu \hup a nih
kha. A trah a \awngka chhuak ngaihnawm ti mah se, a thu chhiar
kha an duh aiin a twp hma ni ngei tr a ni! Luka sawi dnin Lalpa
lungawi kum thu sawi trin tih chinah a twp ta mai si a; Hebrai-ho
hla kalhmangah chuan hla tlar hmasa hi a tlar hnuhnngin a tifamkim
\hn. Mahse, Isua khn a thu chhiar a twpsan ta hmak mai si a,
Israel leh Zion tun din leh thu rng a sawi lo; phuba lk thu rng a
sawi tel lo. Jentail rap bettute laka chhan chhuahna thu sawi lova
Messia dinhmun rawn hauh kha an hre thiam lo hle ni ngeiin a lang.
Isua hian phuba lk hi a telh lo hrim hrim a ni ngei mai. A hun laia
Juda pwl pakhat Essenes (Esn) an tihte kuthnu thu ziak Qumram
pka an hmuh chhuahah te chuan chhandamna chu Juda mi tlm
tte tn chauh a nih tr thu an lo ziak a. Lal Isua erawh chuan Pathian
khawngaihna chu Juda-te tn chauh ni lovin an hmlmate tn pawh
a ni tih a rawn sawi ta a (Lk 4:25-27), inkhwmna in kha thinurnain
a tikhat ta thung a ni.
2. Remna Chanchin |ha: Lal Isua hun lai hian Rom sawrkr hi a
khua leh tuite chungah a \ha thawkhat hle a. Lukan a Chanchin |ha
bu a ziah lai pawh hian boruak \ha tak a la awm a. Kristiante
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

201

tiduhdahtu ber pawh Juda-te an ni. Chutiang khawvlah chuan Luka


hian Isua chanchin a ziak a. Isua chu Jentail-te leh Juda-te inkra
remna siamtu a ni a, mi zawng zawng Pathian nn inremtr tr thuchah
chu (Paulan Ephesi 2-a a sawi angin) a rawn thlen a ni tih thu hi a
thuchahin a ken tel a ni.
3. Sual simna leh ngaihdamna: Lal Isuan Pathian ram a rawn
din trah chuan sual sim a pawimawh hle dwn a. Chu chu nun bul
in\anna a ni (Lk 13:1-5). He simna leh ngaihdamna hian mi tin a
huap. Sualin mi tin a huap a, mi rethei leh hausa pawh a huap. Sual
sim ngaidam trin Pathianin a fapa khawvlah a rawn tr a, Lalpa
lungawi hun chu a lo thleng ta. Luka ziakah hian sual hi Lal Isuan a
sawi fiah teh chiam lo. Mahse, mihringin a mihringpui a hnuaichhiaha
a tiduhdah te, Pathian aia sum emaw, dinhmun emaw rin chhan te hi
sual chu a ni. Mihring inngaihsak tawnna aia sakhuana leh khawtlnga
dinhmun ngaih pawimawh zwk pawh sual a ni. Mi hausa leh mi
retheite sualah an tlu thei vek.
Sawi ho tr
Mizo Kristiante hian chhandamna Chanchin |ha kan hril hian
duhsak bk leh duhsak loh bk kan nei lo maw? Tualchhng leh
ramthara kan rawngbwl dn rilrua neihin sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

202

September 13: Pathianni


Chawhnu Inkhwm
Thupui
: Chhan chhuaktu Isua hnathawh
Chhiar tr : Mk 15:29-32
Isua rawngbwlna hian a huam zau hle a, mihring nihna zawng
zawng a huam vek.
1. Taksa nate a tihdamsak.
2. Mi chanhaite thlavng a hauhsak - Hmeichhia leh naupangte
thlavng a hauh.
3. Taksa ril\mna a phuhrksak - chhang leh sangha te, uain te
mite mamawhna avngin a tipung.
4. Rilru buaite a tidam - ramhuaite a hnawt chhuak.
Zn Inkhwm
Thupui
: Kohhran leh khawtlng siam \hat
Chhiar tr : Mt 10:5-15; 1 Jn 3:8
Kohhran chu khawvlah Lal Isua hnathawh chhandamna leh
chhan chhuah hna chhunzawm tra a dah a ni. Vnram chabi neitu a
nih avngin mawhphurhna pawimawh leh rip tak a keng a, chu hna
thawk tr chuan eng lai pawha inpeih a ngai. Kohhranin hei hi a hria
a, kan thawk mk a. Khawvl twp hma chu kan thawk zl dwn.
1. Pathian duh loh zwng titu dodl hna thawh a ngai.
2. Sual bwiha awmte chhan chhuah hna thawh tr a ni.
3. Khawtlnga mwlna te, retheihna te, suahsualna te,
bawlhhlawhna te hi siam \haa thian fai trin kohhran hian \an lk
zual zl a ngai a ni.
Siam \hat hna kan thawh hian Pathian hmangaihna zia puin,
Thlarau Thianghlim zai ngaiin i thawk zl ang u.
www.mizoramsynod.org

203
September 14: Thawh\anni
TAKSA LEH THLARAU LAM MITDELNA
LAKA CHHAN CHHUAHNA
Chhiar tr: Lk 11:34-36; Jn 9:39-41
Lal Isua Nazareth thupuanah khn mitdelte hnna mitvr neih
lehna tr thu a tel a. Hei hi thlarau leh taksaa mitdelna laka chhan
chhuahna a ni thei ve ve.
1. Tsa mitdelna: Tsa mitdelna hi Bible-ah kan hmu nual a. Bible
ram khawvlah khn mit lam chak loh leh mit natna a hluar viau \hn
nia sawi a ni. Mit natna chi hnih an sawite chu: (1) mit na hri, ni s
avng te, bawlhhlawh leh \iau vaivut lt avng te leh enkawl fai twk
loh avnga n te (Leaii mit chu a pwl a Gen 29:17 tihte pawh kha
hetiang hi nia ring an awm); (2) mit fiah lo, upat avnga fiah lo Isaaka (Gen 27:1), Elia (1 Sam 3:2), Ahija (1 Lal 14:4) te ang kha.
Mitdel chu puithiamah an \ang thei lo (Lev 21:18); ran pawh a mitdel
chu inthawi nn hman loh tr a ni (Deut 27:18). Zedekia chu
Nebukadnezzaran a mit a kher chhuahsak tih a ni (2 Lal 25:7).
Mitdelte kawng tihnawk lo tr leh khawngaih trin Mosia Dn thupk
a awm (Lev 19:14; Deut 27:18).
Hetiang hi Thuthlung Hlui dinhmun a ni a, Joba chuan a \hiante
hnnah mitdelte tn mit a nih thu a sawi a, kawng kawhhmuhtu leh
an mamawh tihsaktu a nih thu a sawina a ni wm e (Job 29:15).
Thuthlung Thar lamah chuan Isuan mitdel a tihdam thu hmun thumah
kan hmu: Bethsaida-ah (Mt 9:27ff.; Mk 8:22); Jeriko khuaah (Mt
10:30ff; Mk 10:46ff); mitdel saa piang Jerusalem-ah (Jn 9:1ff).
Taksa mitdelna hi entrna anga hman a ni bawk. Mitdelin mitdel
a hruai chuan an pahnihin khuarkhurumah an tlk dun mai theih thu
(Lk 6:39) Lal Isua sawi ang te kha. A hun laia ram awptute leh
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

204

sakhaw hruaitute (social and religious leaders) kha khawvl hriatna


lama fing leh hre tak an ni. Chumi hriatna hmang chuan hre ve lote an
bum a, chhiah lk dik loh te, sakhaw lehkhabu hrilh fiah dn dik lo
te, sum leh paia inbumna te pawh a nasa hle a ni (Lk 20:45-47).
2. Thlarau lam mitdelna: Mitdelna hi thlarau lam thil hmuh fiah
theih loh tehkhin nn hman a ni bawk. Isaia lehkhabuah a sawi zing
hle a, Lalpa chhiahhlawh pawh mitdel bengngawng niin a sawi a
(Is 42:19; 29:18; 56:10); Thuthlung thar lamah pawh hetiang deuh
tho hian kan hmu (Rom 2:19; 2 Kor 4:4; 2 Pet 1:9; 1 Jn 2:11;
Thup 3:17). Hetiang a nih avng hian Messia chhandamna pawh
mitdelte hmuh fiahtrna tr niin sawi a ni. Luka 6:41-42-ah Isuan a
zirtrte chu mi dangte famkim lohna leh tihsual hmu thei hle si, mahni
dik lohna leh sualna hmu thei lo an nih thu leh, mahni lam dik lohna
hmu hmasaa, mi dangte dik lohna en chauh tra a hrilhna kan hmu
a. Hei pawh hi thlarau lam mitdelna chi khat a ni. Kan chng thlan
chhuaha kan chhiarah khn, I taksa khwnvr chu i mit a ni, a tih
thu kan hmu bawk a. Hei hi thufing (wisdom saying), a hun laia lr
ve thawkhat tak a ni mai thei. Chu chu hmangin Isua zirtrna chu
miin a hriat thiam chuan vnram/Pathian ram awmzia a hre thei
dwn tihna a ni. Lal Isuan mihringte a ko va, a pawmtute chuan
chatuan thuril hriatna chu an lo nei a, an rinna mit a lo meng ta \hn
a ni.
Tnlai khawvlah pawh taksa mitdelna leh thlarau midelna hi a
la hluar hle mai. Mitdelna hi sawrkr leh kohhran pawhin a ngai
pawimawh khawp mai a, mitdel te, mit fiah lo, khaw hmuh chiang
lote chhan chhuah dn tr hi a ngaihtuah nasa hle a, Synod Hospital-ah pawh mit \ha lote enkawlna leh an awm hmuna pana an
khaw hmuh a fiah zwk nna \anpui trin nasa takin \an lk a ni.
Hng hma lkna la chhawr ve phk lo hi tam tak an la awm reng a,
nasa lehzuala sum leh pai leh tha leh hun snga thawhna tr a la
inchhawp reng tih hre tel fo ila.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

205

Khawvl finna lamah mi an sng tial tial a, thiamna leh hriatna a


pung a, hre tam apiang an huaiin an hausa tual tual mai a ni. Chutih
laiin mi mwl, lehkha thiam lo, hre tlmte chu bum leh tih\haih an ni
fo va, an aia fingte thuhnuaiah an awm reng mai. Retheite retheihna
te, lehkha thiam lote hriat tlmna te remchnga hmanga an sum
chhuhsak emaw, an tha chhawr emaw, an nunna hial lksak emaw
te hi mitdela insiamna rpthlk tak ang a ni. Chu ber ai chuan Pathian
thu hre tlm te, hre chiang lo te, hre dik lote buma, mahni hriat dn
leh duh dna hrilh fiaha an sum te, an in leh lo te, an eizawnna te
kalsan zwnga inbumna te hi thlarau lam khuarkhuruma inhruai luhna
a ni.
Kan ram Kristianna hun kal tawh leh vawiin thlengin hetiang hi
kan hmu chmchi a, a zia lo hle. Thiangzauna te, khurbnna te,
insawi\haih te, ramhuai hlauhna te, Pathian awm rin lohna te, Setana/
Lucifera biakna angte pawh a lo chhuak leh ta zl mai. Hngte hi
thlarau lama mitdelten mitdel dangte an hruai sualna a ni vek. Lal
Isua Chanchin |ha chuan mitdelte mit tihvra, nun kawng dik, tlo
leh chatuan daih kawhhmuha neihtr a tum a ni. Chu lam kawngah
chuan kohhran pawhin chak taka hma a lk zl hi a ngai.
Sawi ho tr
Kan kohhran rawngbwlnaah hian kan theih ang angin taksa leh
thlarau lam hma kawp tumin kan bei a. Hei hi a kal rual \ha twk kan
ti nge uar bk leh thlauhthlk bk neiin kan inhria em? Kan hma lk
zl dn tr \ha kan tih sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

206
September 15: Thawhlehni
TIHDUHDAH TUARTE CHHAN CHHUAHNA
Chhiar tr: Lk 7:18-23
Lal Isuan a tih tr a puan zngah tihduhdah tuarte chhan chhuahna
kha a tel a. Chngte chu tute nge ni le? Engtia chhan chhuah tr nge
an nih le? Luka 4:18-a thumal tihduhdah tuarte (Grik. aphesis) hi
awp beh, hnehchhiaha awmte sawina a ni a. Khawtlng mite
hnuaichhiahna tuar te, an dinhmun hrehawm tilang trin keh sawm
tihna te a ni a. Leibat avnga rah beh/awp behte leh tn ina tngte
sawina a ni (Neh 5:1-10 thu). Luka hian hnam chekhnawk leh mi
chanhaite ngaihsakna thu hi a tuipui hle mai a (Lk 4:18; 7:2122;14:13,21), mi rethei te, damlo te, piangsual te, sal te, nawhchizuar
te, chhiahkhawntu te, Jentail te, Samari mi te, hmeithaite leh
hmeichhiate a huap vek a ni.
Powel-a chuan, Hng mite mamawh hi hrang thliah mah se,
Luka tn chuan an pawimawh hle mai: Isua rawngbwlna
khawtlngah ui dwih zwk angin a mawngphah an ni a, miten an
ngaihthah leh an nuihzatte an ni, a ti. Isuan chutiang mite chu a
kwm \hn a; Baptistu Johana mi tirhte a hnna an lo kal pawh khn
chutiang mite chuan a thiltihtheihna zr an zo tih a lo hrilh a. Ruai
ropui tehkhin thuah pawh mi hausate thil phalna rl lt thei lo mah
se, Pathian ram ruai kltu trte an ni (Lk 14:21-24). Mi hausa leh
Lazara thawnthu pawh khn hetiang mite laka vntlng rilru put hmang
a tilang bawk (Lk 16:19-31). Retheite chu an kiangah awm reng
mah se mi hausate chuan an hai der lui tlat \hn. Chutiang an nihna
chhan a sawi chu hausa leh hausate thil tih\hata an inlwm tawn vng
a ni (Lk 14:12).
1. Retheite: Retheite chuan an leibat an pe tla thei \hn lo va; mi
hausaten \hiana siam tlkah an ngai lo. Chutiang rilru chu an pu \hn
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

207

tih a chunga kan sawi lan ruai ropui tehkhin thu a\ang pawh khn a
lang a. Pharisaite hnna a thurwn pawh mi hausa, an thil \ha tih rulh
ltna neite chauh chaw eiah swm lovin, rulhna nei lo tr mi retheite
swm trin a fuih a ni. Mi retheite hi Lal Isuan a ngai pawimawh a ni
tih Luka hian a tilang chiang hle. Hng mite ngaihsak hi Pathian ramah
chuan a pawimawh berte znga mi a ni (Lk 14:13-14; 21). Hng
mite hi khawtlnga mi hnuaihnung, dinhmun chhe taka ding, mi hausa
leh awm thei zwkten an ngaihthah tlat te an ni a, anni nna an neih
in\wmpui chu tih chi-ah an ngai lo.
2. Chhiahkhawntute leh mi sualte: Lal Isua hun laia awp beh
dangte chu chhiahkhawntute leh mi sualte an ni (Lk 5:29-30;
7:34,37,39; 15:1, etc.). Hng mite hi mi nwlpui pwn lam mi niin
an ngai a, an laka an rilru put hmang pawh Mi sualte hnn thleng
trin a luh tk saw, tia Zakaia ina Isua thleng tr an deu zuina
\awngkam khn a tichiang hle (Lk 5:30; 5:30). Matthaia leh Marka
chuan zirtrte hnnah Isua chhiahkhawntute leh mi sualte hnna a eia
a in chu an sawisl mai anga an ziah laiin Luka hi chuan a tak taka a
eia a in thu \um hnih lai a ziak a, hei hi mihring mamawh ei leh ina
phuhrk chauh kawhtr lovin, inkawm ngeihna entr nn a hmang
kher tihna a ni. Chutichuan, a hun laia mi sual leh ngaihnp hlawhte
chu chaw a klpui a, \hianah a siam a, khawtlngah mi tu mahin mi
taka an ngaih lohte chu mihring nihna dinhmunah a dintr a ni.
3. Samari mite: Chanchin |ha Johana ziakah leh Luka ziakahte
hian Samari mite dinhmun chiang taka sawina kan hmu a. Matthaia
chuan Samari khua tlawh lo tra a zirtrte a hrilh thu a sawi a. Luka
erawh chuan \um hnih lai sawi langin, an khaw kal tlang an phal
lohva, Johana te unauvin mei koh thlka kantir mai an rawt thu leh
Isuan rem a tih loh thu a sawi a (Lk 10:5; 9:51-56). Samari mi \ha
tehkhin thu phei hi chu hmangaihna tehkhin thu lr ber pwl a ni
wm e (10:25-37). Hemi bkah hian phr swm tihdam thuah Samari
mi chiahin lwm thu sawi nachng a hriat thu a ziak bawk (17:11www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

208

19). Hng a\ang hian Luka hian Samari mite hi a dah pawimawh hle
tih kan hmu thei ang.
Heti taka a dah pawimawhna chhan chu Juda suak, thlah pawlh,
hnam bawlhhlawh, Jerusalem Temple-a Pathian be ve tlk lo nia
Juda-ten an ngaih vng a ni. An laka Juda-te rilru put hmang chu
Johana bung 4 thuah kan hmu a, enga maha Juda-ten an ngaih loh
tkah chuan anni pawhin Juda-te chu an kwmserh ve tho a. Mahse,
Lal Isuan a Chanchin |ha hrilah a fn tel vek. Chhandamna chuan
hnehchhiaha awm zawng zawngte a huap vek tih a tilang chiang hle.
4. Hmeichhiate: Luka ziak Chanchin |ha buah hian hmeichhiate
an langsr hle mai a, hei hi ziaktu dangte laka a danglamna a ni a.
Khawvl hnam tam berte ang thovin Isua hun laia Grik-ho te, Romho te, Persian-hote khn hmeichhia an dah hniam tlngpui a; mipa
lalna khawvl a ni ber. Mipa tam tak chuan hmeichhiaa an lo piang
lo chu Pathian hnnah lwm thu an sawi \hn an ti. Israel-te pawh
hetiang ngaih dn nei tho hi an ni. Hmeichhiate hi bungrua tlukah an
ngai. An dam chhngin mahnia thuneih hun an nei lo; pasal an neih
hma chuan an pate thuhnuaia awm an ni a, pasal an neih hnuah an
pasalte thuhnuaia awm an ni. Hei hian khawtlng thil leh sakhaw thil
a huam vek bawk. Dn bu an zir ve pawh phal a ni lo! Mahse, Isua
rawngbwlnaah khn hmeichhiate khn ngaihsak an hlawh hle mai.
Luka 8:1-3-ah khn Isua zuitu hmeichhiate chanchin kan hmu;
ramhuai pai a hnawh chhuahsak Mari Magdalini te, Heroda sum
enkawltu Chuza nupui Joani, Susani leh a dang tam tak te. Hng
bkah Nain khaw mi hmethai, a fapa thi a kaihthawhsak te (Lk
7:11-17), hmeichhe sual te (Lk 7:36-50), hmeichhe thi pt te (Lk
8:40-48), Chawlhnia a tihdam ramhuai bawlhhlawh pai hmeichhia
te (Lk13:10-17), hmeithai rethei thawhlwm thawhtute kha Isua
ngaihsak hlawh bkte an ni. Tehkhin thu lamah pawh hmeithai a hmang
a (Lk 18:1-5). Hng zawng zawng han en hian a hun laia Juda-ten
khawtlng leh sakhaw thila hmeichhiate an awp beh leh hnuaichhiahna
www.mizoramsynod.org

209
a\anga chhan chhuahna leh mihring pngngai nihna dinhmun nei an
nih a tihlanna a ni.
Hng hnuaichhiah, rah beh, nkchp leh tihduhdah tuarte hi Lal
Isuan chhan chhuaha mi dangte tluka awm trin a duh a, chu chu
vawng nung zl trin kohhrante hian mawhphurhna kan nei a ni.
Sawi ho tr
Lal Isuan chhan chhuah tr a sawi rah behte ang hi tnlai hian
tute ang hi nge ni ang? Kan khawtlngah eng angin nge kan ngaih?
Anmahni chhan chhuahna hna kan thawk twkin kan inhria em?

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

210

September 16: Nilaini


LALPA LUNGAWI THU HRIL
Chhiar tr: Lk 4:18,19; 10:3-12
Zirlai hmasa lamah khn kalpah deuhvin kan sawi nual tawh a.
Lal Isua thusawia a pawimawh lai tak leh ngaih huat hlawh ta ber ni
wm chu Juda-te tna phuba lkna thu hmaiha, Lalpa lungawi kum
thu sawi tra ruat ka ni, a han ti daih kha a ni. Pathian leh mihringte
inkra inremna thuchah chu Isua hian a rawn thlen a, amah ngei chu
inremna a ni nghl bawk.
1. Juda-te hun thlr dn: Juda-te hun thlr dn tlngpui chu hmn,
tn leh nakin a ni a. Hmn chuan hun \ha tam tak a liampui tawh a,
Abrahama koh a nih leh hnama an lo din thu te, Davida te, Solomona
te leh an lal ropuite hun laia lalram ropui tak an neih thu te, Isua hun
hma deuhva Juda ram rawn indin leh titihte kha an hun \hat laite a ni
a. Tn hi chu hun \ha lo, hnam dangten an awp beh lai a ni. Hun lo la
awm tr chu hun \ha, an hnam din chhuahna hun tr niin an beisei
bawk. Chu hun lo la awm tr chu lo thleng mai tr niin an beisei a.
Chumi hunah chuan chhandamin an awm ang tih an ring tlat a ni.
Tirhkohte 1:6 thu, Lalpa, tnah em ni Israel-te hnnah ram i
pk leh dwn? tia zirtrten Lalpa an zawhna kha hun lo la awm tr
an beisei dn khaikhwmna \ha tak a ni wm e. Chu hun chu hun
thar, chhandamna leh rorlna hun, sal ata chhuahna, ram dang mite
awp beh leh hnuaichhiahna lak ata chhan chhuahna hun a ni ang.
Hetianga hun ngaih dn an neih avng hian hun kal tawh leh hun lo
thleng tr hi a pawimawh reng niin an ngai a. Thuthlung Thar lamah
phei chuan hun kal tawh leh lo thleng tr hi an sawi fin reng avngin
nakin hun hi tnah a bul a in\an mk niin an ngai a, hun twp pawh
thleng mai tr niin an ngai.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

211

2. Lalpa lungawi kum thu: Chanchin |ha ziaktute leh Tirhkohte


pawhin Lal Isua lo kal khn he hun hi a lo thleng ta niin an sawi \heuh
mai. Chhandamna hun chauh ni lovin, simna hun pawh a ni. Pathian
ram/vnram a lo hnai a, Chanchin |ha a lo thleng a, chu Pathian rama
lt tr chuan sim a ngai tih hi an sawi dn tlngpui chu a ni (Mk 1:15).
Paula chuan Isua Krista pianna chauh ni lovin a thihna leh a thawhlehna
huamin Pathianin chhandamna hun a rawn thlen tih min hrilh a (Rom
5:6; Gal 4:4,5), chu hun chu thil \ha tihna tr hun a ni (Gal 6:10).
Hebrai 1:1-3-ah pawh zwlneite hnna a puan \hin kha a Fapaah Pa
Pathianin a hringhrnin a rawn thlentr tih a sawi bawk.
Luka hian he hun hi a sawi uar hle a, Vawiinah hian in tn Davida
khuaah chhandamtu a piang ta, Lal Krista chu, tih te, He Pathian
lehkha thu hi vawiinah in hriatah a lo thleng ta, tih te, Zakaia ina a
thlen \uma, Vawiinah he inah hian chhandamna a lo thleng ta a tih te
khn Pathian hun bi ruat chu a lo thleng tih a tichiang hle. Kraws lrah
pawh khn mi sual pakhat zwk hnnah, Vawiinah ka hnnah
Paradis-ah i awm ve ang, a ti bawk. Lalpa lungawi kum tih hi
Pathianin mihring sualte chhandamna/chhan chhuahna tra a Fapa a
tirh hi hmnlai a\anga zwlneite lo puan tawh, a hun bi ruat, tihna a ni
ber wm e. Sp \awnga an lehlin a ngial a ngana dah chuan, Lalpa
pawm tlk kum tihna a ni. Lal Isuan he hun chungchng a sawi hian
ama phuahchawp a ni lo va, zwlnei Isaia thu lo sawi a chhiar chu a
takin lo thleng ta a ti a ni.
3. Mihringte chunga Pathian lungawina: Pathian thu chhui zauna
(Theology) lamah chuan mihringte chhan chhuah/chhandam an nih
dn hi thui tak sawi tr a awm. Luka ziakah hian a chunga kan sawi
ang khian Isua hunah khn a takin chhandamna chu a thleng tih a
tilang nghl a. Nazareth thupuan hnua Isua rawngbawlna thu a sawi
zuite hian a takin a thupuan hi a thleng tih lantr tum rna ziak niin a
lang.

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

212

Chu chauh ni lovin Isua thiha a thawhleh hnuah pawh chu chhan
chhuahna chu a la thleng zl tih a la sawi zui a (Tirh 1:16; 3:18).
Ramhuai hnawh chhuah thu te, damlo tihdam te, mitthi kaihthawh te
hian mihringte chunga Pathian lungawina a entr a. Damlo a tihdamin
an sualte ngaihdam a nih thu a sawi a, Pharisaite phei chuan an
ngaimawh hle. Mihringte nna Pathianin inremna a siam hi mihringte
tn a vnneihthlk tak zet a. Isua Krista enin mihringte chunga a
lungnih lohna zawng zawng chu amahah a bel ta a ni. He Pathian
lungawina hi khawvl mihring zawng zawngin inang rengin kan chan
\heuh tra a ruat a ni a, mi tin hnnah Pathian lungawina thu hi kan
hriattr zl tr chu a ni.
Sawi ho tr
Lalpa lungawi kum thu hril hi a awmzia sawi zau ni se.

www.mizoramsynod.org

213
September 17: Ningani
CHANCHIN |HA HRIL HI A HMANHMAWHTHLK
Chhiar tr: Lk 9:57-62; 2 Kor 6:2
Kristiante hian Juda-te ang thovin hun bi thliar dn fel tak kan
nei a: hun kal tawh, tn leh nakin hun te hi. Mahse, Juda-te angin
hng hunte hi a chhe bk emaw, a \ha bk emaw awm angin kan sawi
hran lo. Hun kal tawh chuan hun \ha leh \ha lo, hun harsa leh hun
nuam deuhte chu a lo liampui tawh a, kan siam \ha thei tawh lo tih
kan hria. Mahse, hun kal tawh a\angin thil \ha zwk zir chhuah tr
kan nei tih kan hre bawk. Chutiang bawkin hun lo la awm tr pawh
a pawimawh a, kan hriat lwk loh leh kan hmuh lwk loh thil a nih
avng erawh chuan fmkhur takin a lo thlen huna kan hman dn tr
kan inzir lwk \hn. Tn hun hi a pawimawh a, liam mk zl a nih
avngin a \angkai leh swt thei ang bera hmang trin kan infuih bawk
\hn. Chanchin |ha pawh hi mahni hun \heuh zlah a mamawhte
hnnah kan thlentr a ngai.
1. Chanchin |ha a pawimawh hmasa: Lal Isuan Chanchin |ha
hril hi a hmanhmawh hle niin Luka hian a sawi. Amah leh a zirtrte
tna hmun nuam leh a ngaitute tihlwmna tr ngawt a ngaihtuah lo.
Kapernaum khuaa a awm laiin mipuiin a hnathawh avngin an hnna
la chm tra chelh an tum a; mahse, Khaw dangah pawh Pathian
ram Chanchin |ha ka hril tr a ni, chumi avng chuan tirh ka ni, tiin
a chhng a.
Lal Isua zui duh nia insawi mi pathum chanchin kan chhiar a, Lal
Isuan a chhnna a\ang hian Chanchin |ha thlentr a ngaih
pawimawhzia kan hre thei bawk. A hmasa berin chu a hmanhmawhna
chuan a ken tel harsatna leh beidawnna awm theite chht lwk hmaih
loh tr a nih a hriattr nghl a. Mahni peih chin chauhva thawh ai
chuan thawh loh law law mai a duh tihna a hi hial em? (Lk 9:56-58).
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

214

A dawtah chuan mahni pawimawh aiin Pathian ram thlentr hna chu
a pawimawh zwk bawk. Chhngkua, mi mal leh ram thil pawh ni
se Isua Krista hna aia dah pawimawh tr a ni lo tih hriatna trin,
Mitthi chu mitthiin vui rawh se, tiin a hrilh a ni (ch.59-60). A
pathumnaah chuan, Pathian rama thawkte chuan an theihna zawng
zawng, an rilru zawng zawngin an thawk tr a ni. Lei lettu chuan a
leilehna hmwr hmabk a en tlat loh chuan a hna a thawk \ha thei lo
angin, Chanchin |ha thlentrtu chuan a hna chu a dah pawimawh
ber tr a ni (ch.61-62). Hng thute han en hian kan hun neih lai mk
\heuh hi Chanchin |ha thlentr hun a ni tih a lang e.
2. Lal Isuan chhan chhuah a hmanhmawh: Juda-te sakhaw
lk runthlkzia chu kan hre tlngpui wm e. Samari mi \ha tehkhin
thu a\ang tein an sakhaw rawngbwl hna tihkhawtlai te, an
thianghlimna tihbawrhbn te an hlau hle tih kan hmu a; chutiangin an
chawlhni (Sabbath) an serh urhsn hle bawk. Pathian tna an inserh
thianghlimna tr lam aiin thil tih\hat lam ngaihthahna lamah an lo kal
thui phah hle a. An inngaih dn chuan Mosia Dn thupk zwm
zktluak niin an inngai si (Deut 5:13). Chutiang ngaih dn neite mit
hmuhah chuan Isuan Chawlhniin hmeichhia ramhuai man leh damlo
vng te a tidam a (Lk 13:10-11; 14:1-6).
Hmeichhia a tihdam hi kum 18 zet damlo, ding ngl thei tawh lo
a ni. Isua a inkhwm tih hriain amah beiseina nn a rawn kal ve
pawh a ni mahna! Chawlhni khera chutiang mite a tihdam chu Mosia
dn bawhchhiatna niin an ngai a, an hre thiam lo. Inkhwmna in hotu
phei chu thinrimin a ng chhuak hial a. Mahse, a mamawhtu
mamawhna a \uah tawh m avngin chhan chhuahna hna a thawk a
ni tih a hrilh a. Hei hi kan tn zirlai pawimawh tak a ni. Kan
sakhawmina te, kan invawn felna te, \hat kan tumna te hi kan
mihringpuite chhan chhuahna dltu a lo nih chuan a pawi thei hle.
Kan thlrna lama dik leh dik lo lama teh lovin, chhan chhuah ngaite
mamawhna a\anga teh tr a ni. Chuti a nih chuan chhan chhuah
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

215

mamawhtu an tam hle si a, tnah cht lk a hun tihna a ni.


3. Mi tin hnnah thlen tr: Lal Isua hna hmanhmawh hi khawvl
mi tin tinzwn a ni. Nazareth-a a inkhawm hnuah Kapernaum khuaah
rawng a bwl zl a. Mi tam tak a tidam a, a thiltihte an hmuhin an
hnna chm khawmuang trin an swm a. Mahse, chutiang chu a
tum dn a lo ni lo. Khaw dangahte pawh Pathian ram Chanchin
|ha chu ka hril tr a ni, chumi avng chuan tirh ka ni si a, a ti a.
Chhan chhuah hna leh Chanchin |ha chu mi tin ta tr a nih ang takin
mi zawng zawng hriattr thuai thuai a duh a ni ngei ang (Lk 4:42-44).
Tnlai khawvlah pawh hian Chanchin |ha thlentr hmanhmawh a
\l khawp mai.
Khawvl hmun dang sawi loh pawhin, India ram chhngah ngawt
pawh Pathianin mihringte a chhan chhuah thu hi hriattr zl a va \l
tak m! Mi dangte awp bettute hnnah chhuahtr tra hrilh te, awp
beha awmte chhan chhuah te, chhan chhuah theih an nih hriattrte hi
thil hmanhmawhthlk tak a ni. Zirlai hmasa lama kan sawi tawh angin,
hmeichhia te, naupang te, hnam hnuaihnung te, hna hnuaihnung thawka
eizawng te hian chhan chhuahna Chanchin |ha an mamawh hle a ni.
Anmahni awp beta tiretheitute pawhin Chanchin |ha hi hria se,
Pathianin a chhan chhuahna leh a ngaihdamna an hriat chuan an awp
behte chhuah zaln nachng an hre ngei ang.
Isua hun lai ang bawkin thlarau saltng an la tam hle mai. An
mwl vng te, an chn \ha lo vng te, an thurin dik loh vng tein
thlarau saltng mi nuai tam tak an la awm reng. Kan missionary-te
rawngbwlna chanchin kan hriat \hin a\ang te, khawvl chanchin
thar kan hriat a\ang te hian hei hi a chiang hle. Rilru buai te, rilru
hnual leh beidawng te, ramhuai tihbuai te pawh an la tam mai. Mihring
khawsak a changkng tial tial a, sum leh paia hlawhtlin leh neih tam
lamah kan inelna a sng tial tial a, chng karah chuan mi hlawhchham
te, nei ve lote tn beidawnna a nasa tial tial a, mi tin tna Chanchin
|ha hi an hnn thlentr thuai thuai a ngai. Paulan Timothea hnna a
www.mizoramsynod.org

216
thuchah, Thu chu hril rawh, hun \haah leh hun \ha lovah pawh bei
zl rawh... a tih kha kan tnlai khawvl hun tawn mk nn pawh
hian a la inhmehin kan tn fuihna pawimawh tak a la ni.
Sawi ho tr
1. Zanina kan zirlaiah hian Chanchin |ha hril a hmanhmawh tih
kan zir a, engtiangin nge kan hmanhmawh theih ang?
2. Chhan chhuah ngaite chhan chhuak trin eng angin nge kohhranin
hma a lk theih le? Mahni tualchhng kohhran \heuh tih theih
chin leh a bawh zui dn trte sawi ila.

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

217

September 18: Zirtwpni


THUPUAN CHHUAH A TAKA CHANTR
Chhiar tr: Lk 5:31-32; 10:30-37
Znina kan zir tr chu Thupuan a taka chantr chungchng a ni
a, zirlai hmasa lamah khn kan sawi nual tawh a. Lal Isuan a
rawngbwl thupuan a tihhlawhtlin dn kan zir tawh a\angte khn a
tak taka chhan chhuahna leh chhandamna a tihhlawhtlin dn kan
sawi tawh a. Znin hian kan thual leh dwn a ni. A taka chantr tih
hi Isua Pathian mihringa a lo channa (Incarnation) chungchng a ni
ber ang a. Mahse, kan zirlai kal mk atna pawimawh chin tlm
chauh kan sawi thei thung ang a, chipchiar takin kan sawi hman
lovah kan inngai ang.
Beihrual chawlhkr hnihna \an tirh lama kan sawi tawh angin
thupuan (manifesto) tih chu mahni hnathawh dn tr puan chhuahna
a ni a. Political party-ten inthlang ramah chuan an tih ngei tra ngaih
a ni. Pathian rawngbwl hna kan thawh pawhin tum fel tak, hlen
chhuah ngei tr kan neih a ngai. (Chutiang chu sp \awngin Mission
Statement tiin an sawi \hn). Lal Isua rawngbwlna hian leilung leh a
chhnga awm zawng zawng a huap tih hi tnlaia chhandamna
chungchng sawi zaunaah chuan an thupui ber a ni tawh.
WCC chuan an inkhwmpuiah hetiang hian an lo puang a: Mihring
hnam zia tinrngte hi an danglam ang ang hian Pathian thilsiamte vek
an ni. Hnam ziate hi Pathianin a thil thlwn pk te enkawl tra hnam tin
hnna mawhphurhna hlen chhuahna tra a pkte an ni tiin (Gen 1:2830; 2:5). Hemi an sawina chhan chu hnam tinin hnam zia kan neihte hi
Pathianin kan khawsak phung atna min pk a nih laiin, a thilsiamte
enkawla vawng \ha tra kan hmanrua atn a tih a nih thu an sawi
uarna a ni. Hetianga hnam zia kan hman \angkai chuan Pathian thilsiamte
humhalh, chhan chhuah leh chhandam hna chu kan thawk \ha thei
dwn a ni.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

218

1. Pathian mihringa lo chang leh a rawngbwlna: Vawiinah


hian he Pathian lehkha thu hi a lo thleng ta, a tih lai khn Nazareth
paho khn an ngaithiam thei lo va. An tna phuba lkna ni, hnam
zalnna an beisei laia holam taka inkhwmnaa amah Messia nia a han
insawi mai kha an hrethiam lo va. Mihring satliah nia an ngaih avng kha
a ni ber mai. Mahse, Isua chu Johana leh Paula te sawi angin, Pathian
mihringa lo chang, mahni intiruak a ni a. Chu ringawt pawh chu mihring
leh vntirhkoh tute mahin an tih theih loh a ni (Phil 2:7; cf. Jn 1:1-14).
Pathian mihringa a lo chan hian mihring nihna zawng zawng chhiatna leh sual bwih ata a rawn chhan chhuakin, Pathian thianghlim
pwl theiin a rawn siam thar leh a. Hmlma dinhmuna dingte amah
nn inremtrin Pathian Fapa tlukpuiin a faah a siam a ni. Mihringte
zngah hmangaihna te, zalnna te, inkawm ngeihna te leh inlaichnna
\ha te a awm theihna trin Pathian ram rawn din chu a tum a ni.
Paulan, Isua Krista rilru ang pu ve rawh u, tia Philipi khaw
kohhrante a fuih pawh khn he inngaihtlwmna, thu wihna leh mi
dangte dinhmun chhe ber pawh chanpui theihna rilru inphah hniam hi
a duhsak chu a ni. |awngkam danga kan sawi chuan, a mihringpuite
kawm theih leh hnaih theiha inphah hniam khawpin Pathian Fapa
chu mihringah a lo chang a ni.
2. Chhan chhuah dinhmun chanpui: Rawngbwlnaah hian
\awngka mai leh thutiam ngawt a twk lo tih chu kan hre tlngpui
wm e. Isuan Chanchin |ha a rawn hril hian a sawi mai a duh twk
lo va, a nunin a entr a, a thiltihtheihzia mite hnnah a lantr a. Mihring
nun khawsak harsa leh hniamte dinhmunah ding vein anmahni a rawn
phur chhuak a. Chu chang chu a ni lo, a lo pianna Juda hnam a rawn
pianpui a, an thiltih dn a \wm a, a \ha lo a siam \hatsak bawk.
Marcus Borg-a sawi dn chuan, Isua hun laia Juda sakhua khn
mi bawlhhlawh te, mi sual te, Jentail te, Samari mi te, chhiahkhawntute
leh phrte laka an serh leh sng lk hran kha an tum ber a ni. Hetia an
tih hian Juda sakhua leh an hnam hmangaihna vawng him dwnin an
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

219

inngai a. Isuan Samari mi \ha thawnthu a hrilh pawh khn dn hre mi


leh Juda mi zawng zawngte rilru put hmang thlk a tum a ni a ti.
Wenham-a chuan, Isua khn mahni inkhrkhipa thianghlim tum aiin
pwn lam mite damna leh inkawm ngeihna siam tra thianghlimna kha
a duh zwk avngin a hun lai tih dn lakah khn a hel tlat a ni, a ti.
Isua rawngbwl dn kan thlrin a chunga kan sawi zawng zawngte khi
kan hmu. A sawi a, a thawk a, a hril a, a ti nghl a. A khawngaih a, a
tidam a. Eng mah nei lovin khawvlah a rawn kal a, eng mah nei lote
chan a chanpui a, thihna te, hlauhna te, lungngaihna leh lungchhiatna
tuar zawng zawngte tuar ang a tuarpui vek a (Is 53; Jn 16:33). Retheite
an lo hausak nn te (2 Kor 8:9), lungngaite an lo thlamuan nn te, thih
hlaua thihna \ih zawng zawngte thlamuang taka an thih theihna tr tein
thihna rpthlk chu a hmachhawn a ni (Heb 2:15)
Hetianga Pathian Fapa mihringa a lo chang ang hian kohhran
hian khawvlah chhan chhuahna hna a thawh ve a ngai a ni. Eizawnna
kawngahte lo hlawhtlingin, mihring khawsak lo ngelnghet tial tial mah
se, chng krah chuan mi rethei te, hmeithai te, fahrah te, ramtuileilo
te an awm ve reng mai. In leh lo nei lo te, in chhe tak, thawm \hat
ngai taka khawsa te pawh an ni thei bawk. Hng mite khai chhuah hi
Lal Isua thu tsaa lo chang rawngbwlnain a thawh ber a nih ang
khn kohhran pawhin a hna pui berte zinga a neih hi eng lai pawhin
a \l reng a ni.
Sawi ho tr
1. Kohhran hmaswnna leh changknna chi hrang hrangte hian kan
znga mi rethei leh chhawm chhuah ngaite min ngaihthahtrin kan
hria em?
2. Kohhranin harsate a chhawm chhuah dn tr \ha nia kan hriatte
sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

220
September 19: Inrinni
NAZARETH THUPUAN LEH KEINI
Chhiar tr: Lk 13:23-30
Zirlai hmasa lamah khn Nazareth thupuan a taka tihhlawhtlin a
pawimawhzia kan sawi nual tawh a, zninah hian kan thual leh dwn
a ni. Tualchhng kohhran tinte hian eng emawti kawng talin mi dangte
\anpui hna kan thawk mk \heuh a ni mai thei e. Tn hnaiah mahni
awmna kohhran kaltlang kher lova mi harsate tna thilpk chungchng
TV lamah te kan hmu \hn. Hng thilpk petute hi tute nge an nih
puanzr an ni lo va, mahni lansarh tuma mi harsate \anpui tumna niin
a lang lo va, a lwmawm hle. Amaherawhchu, \um khata mi thilpk
ngawt hian an harsatna a sut kiansak vek lo va, a aia tlo, daih rei leh
ngelnghet zwk dap chhuah a \ha hle mai.
Kohhran hi Pathian Thlarau Thianghlimin Krista hnathawh
chhunzawm tra a inpuanna a ni a, mi tin hi kohhran, Krista taksa
pngte kan ni a. Kohhran chu Krista Pathian mihringa lo chang
hnathawh chhunzawmtu tr chu a ni. Nazareth thupuan leh keini
kan tih pawh hi kohhran tinzwnin ngaihtuah ila, kohhran chu Krista
taksa a nih avngin mi tin hi a taksa bung hrang hrang, a pngte niin
inngai thung ila. Chutianga kan ngaih theih chuan thupuan
tihhlawhtlinna kawngah mawh kan inphurhtr ngeiin a rinawm.
Nazareth Thupuan kan tihhlawhtlin dn leh kan tih theih tr \henkhatte
lo sawi ila
1. Retheite sum hman hawhtr: Mi retheite hian eizawnna bul
\anna tr sum hlwm an mamawh a; chu chu an tn neih a harsa hle
thung a. Hemi phuhrksak tr hian sum hlwm lian hmantr theih an
nih chuan an tn kawng a sialsak thei dwn a ni. Tualchhng kohhran
\henkhat chuan hetiang hi an lo ti mk reng bawk a. An kohhran
mite znga harsa zual, eizawnna bul \an duhte tn sum an pktr a.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

221

Sum pk tih ni mah se, an rulh leh hunah a pung awm lovin a tra
an hman zt chiah kha rl trin an ti a. Ran vulh bul \anna tr
emaw, kut themthiamna lam hmanrua leina tr emaw pawh a ni
thei a. A hmangtu trin hnathawh bul a \anna tr atn sum hmantr
a ni. Hetiang hian kohhran eng emaw zt chuan mi retheite an
chawikng mk.
India ram hmun tam takah sawrkrin lo neitute sum a pktr a;
mahse, ruahtui a \hat lo avng tein lo neitu tam tak an hlawhchham a,
an sum pk a pung a lo awm si a, an rulh theih loh avngin mi eng
emaw zt kum tin an intihlum a ni. Hmun danga mite kan chhan
chhuah theih loh pawhin kan ram mite chunga hetiang a thlen hma
hian hma lk thuai thuai a \ha hle mai. Thei phei ila kan ramthar
rawngbwlna lamah pawh hian hetianga chhan chhuah ngai hi an
tam a, hma lk zl pawh a \ha ngawt mai.
2. Chhan ngaite lama \an: Kohhran hian chhan chhuah ngaite
chhan chhuah hna hi a taka kalpui a \l khawp mai. In hmun lo ram
buaiah te, mi thiltitheiten harsa zwkte an awp beh thuah te,
sawrkrin dik lo taka a khua leh tuite a rkrp emaw, an thil neih a
chhuhsak emaw te a awm chuan kohhran hian retheite a chhan tr
a ni. Hetia han sawi hian tharum hmanga beih vak lam kwkin a
lang thei a. Mahse, Pathian Thlarau Thianghlim kohhrana thawk
chuan kan chhan chhuah dn tr kawng min kawhhmuh ang tih
ring ila. Zaidam leh nun nm, inremna siampui chunga \anpui ngaite
lama kan \an zl hi Lal Isua hna kan chhunzawm dn tr a ni.
3. Dik taka nun leh tih: Chhan chhuaktu chuan dik taka nun leh
dik taka tih a tum bawk tr a ni. Lal Isua nunah khn tihderna rng
rng a awm lo. Dik takin a nung a, dik takin ro a rl a, dik takin thil
a ti a. Chu chu mi dik lote chuan ngaithei lo mah se, mi \ha leh mi
felte chuan an lwm a. Mahni \haa inngaia, mi dangte huatna neite
chuan an ngaithei lo. Hei hi tnlai khawvlah pawh a dik zl. Mi dik
lote leh thil dik lo tite chhui tra ruatte che thei lova siam \hnte chu
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

222

sawrkr thuneitute an ni leh tlat \hnte hi a mak ngawt mai. Kristiante


chuan Lal Isua hnung zuiin dikna leh thil dik kan nunpui tr a ni si.
Samari mite leh Rom mite haw tlat, Pathian faa inngai Juda-te
pawhin Lal Isua hi an duh lo. Mahse, Lal Isuan mi zawng zawng
Pathian fa ni trin a duh si. Kohhran hi Huapzo a ni kan ti \hn a, mi
tin a huap theihna tr chuan mi zawng zawng hi Pathian siam an ni tih
hriat nawn fo a ngai.
4. Mi dik lote thiltih hnwl leh puanzr: Lal Isuan chhan
chhuahna hna a thawhna kawng dltute chu hotu te, thuneitu te, sum
ngainatute an ni. Sakhaw hotu, sawrkr hotu, sakhaw mi leh
sumdawng hausa, eng mi leh khawia mi pawh an ni thei. Lehkha
ziaktu te, Pharisai te, Dn hre mite kha sakhaw mi an ni; mahse,
rethei te, naupang te, hmeichhia te, damlote chhan chhuah an nih ai
chuan an sakhaw hotu nihna te, sakhaw serh leh sng te, an hausakna
te an ngai pawimawh zwk (Lk 11:37-52;18:18-29). Ramhuai pai
a hnawh chhuaha, vawk kawchhnga a luhtra vawk thi ta neitute
pawh khn Isua aiin an sumdwnna an thlang zwk a, an khua ata
Isua kal bo trin an ngn a nih kha (Lk 8:26-37).
5. Thlarau Thianghlim zai ngaia thawh: Lal Isuan Isaia thu a
chhiara thu pawimawh tak chu Lalpa Thlarau chu ka chungah a
awm, tih kha a ni. Pathian hna thawk tak tak tr chuan Thlarau
Thianghlim \anpuina chauh lo chuan miin chakna a nei twk thei lo.
Kohhran mite uaptu leh tr chhuaktu chu Thlarau Thianghlim chu a
ni. Ani chuan mi tin inngeih tlng leh inpawh tlng taka awm trin a
duh a, chu chu Pa Pathian duh zwng a ni a. Chutiang tr chuan
mihring zngah chungnung bk leh hnehchhiah bk awm a rem lo.
Mihring inrlbwl felna tra hotu leh kaihruaitu neih hi chu thil
pawimawh a ni a, phat rual a ni lo. Mahse, Lal Isua leh a zirtir te,
tirhkohte sawi angin thuneihna hmang khawlova mi dangte
hnuaichhiaha, rap beta, tihduhdah hi Pathian duh zwng a ni lo. A
duh zwnga Krista chhan chhuahna hna kan chhunzawm theihna
www.mizoramsynod.org

223
trin Thlarau Thianghlim zai kan ngaih thiam a pawimawh khawp
mai.
Sawi ho tr
1. Synod Endowment Fund kan hman dn hi \ha twkin kan hria
em? Tn aia fel emaw, \ha zwk emawa hman dn rawtna han
siam teh u.
2. Kohhran malin chhan chhuah ngaite chhan chhuah dn tr kan
tih theihte sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

224

September 20: Pathianni


Chawhnu Inkhwm
Thupui
:
Chhiar tr :

Lei chi in ni e
Mt 5:13

Chi hi Thuthlung Hlui leh Thuthlung Tharah hian an sawi zing hle
a. Hmnlaiin ram lumah ei tr vawn \hatna an nei \ha lo hle a, chi hi
an hmang \hn. Chu bkah ei tr tituitu (flavour) atn an hmang bawk.
Chu lo lehah chuan, Lal Isua hun laiin khawlaiah mei an tuah a, an
mei tisa zualtu atn chi an hmang \hn. Chu chi chu rei tak meiin a
kan hnuin a lo da a, chutih hnuah chuan \angkaina a awm tawh lo va,
khawlaiah an paih mai \hn. Heta lei chi hi lei \ha (manure/fertilizer)
ni lovin, mei tisa tra hman catalyst (katalis) chi sawina hi a ni. (A
chipchiara chhiar duhte tn Revd Chuau\huama, Lei chi (Salt of
the earth), Didakhe, (Aizawl Theological College), SeptemberOctober, 2003:32f; Zo\awng Bible Dictionary, 2013:174,175,681).
1. Lei chi chu mei alh puitu a nih angin, ringtute chu khawvl vawng
\hatu tr kan ni. |awngkam \haa inlwm tawn te, thiltiha induhsak
tawnte hi chi anga mihring inlaichnna vawn \hatna a ni (Kol
4:6).
2. Chi chuan ei tr a tituiin a tihng a, chutiangin ringtute chuan
khawvl hi chnna tlka siam trin inremna leh inpumkhatna
kan thlen tr a ni.
3. Chi da chu a hman tlk loh angin ringtu da pawh a hman tlk
loh.
4. Chi chuan a nihna ral \hak thlengin a thawh tr a thawk a, ringtute
hian mahni ral zlin Lal Isua rawng kan bawl tr a ni tihna a ni
thei bawk.

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

225

Zn Inkhwm
Thupui
Chhiar tr

: Khawvl ng in ni e
: Mt 5:14-16

ng chu mi tin tn a pawimawh a, a \angkaizia hi sawi vek sn a


ni lo. Lal Isuan khawvl ntu a nih thu a sawi a. Mihringte kawng dik
kawhhmuhtu a nih thu a sawina a ni.
1. ng chu a thuhrk theih loh; chutiangin ringtu chu hai theih a ni
lo. Kan nunah ringtu nihna miin an hmu thei em?
2. ng chu kawhhmuhtu a ni. Thimin a hliah chu ngah a lo lang
\hn. Khawvl mite kawng dik hrilha, kawng dika hruaitu kan ni.
ng chuan thil hmuh a tifiah a, hlauhawm leh hlauhawm lo a
tichiang angin ringtuten hlauh tr dik kan kawhhmuh thei.
3. ng chuan thil nihna a tilang (Eph 5:13); dik leh dik lo, \ha leh
\ha lo, fel leh fel lo tilang trin khawvlah Pathianin ringtute min
dah. Ei rkna te, hlemhltna te, nun kawng dik lote dik lohzia
kan tilang ngam tr a ni.
4. ng chu a hnaih apiang tn a chiang a; chutiangin ringtu nihna
pawh a hnaihtu - a chnpui te, a \henawm khawvng te lakah a
chiang tr a ni a; mi dang tn a ng fiah tr a ni.

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

226

September 21: Thawh\anni


KRISTIAN CHHNGKAW |HA TEH DN TR
Chhiar tr: Thuf 11:29; Kol 3:18-25
Znin a\angin Kristian Chhngkaw Hapta kan hmang leh dwn
a, mawhphurhna lam kan zir tam deuh ang. Kristian chhngkua leh
Kristian lo chhngkaw danglamnate pawh kan zir chhuah theih beisei
ila.
Kristian chhngkaw tehna hi kohhran hmeichhe lamin kum tin
an kalpui reng a. Chng zingah chuan ni tin chhng inkhwm neih te,
Buhfai\hm \hm \hat dn te a teh nn an hmang a. Chngte chu
rilruah awm chungin a tehna tr kan siam ve dwn a ni ber ang chu.
Heti hian i lo zir teh ang
1. Inhmangaih leh inkawm ngeih: Chhngkaw \ha lanna langsr
tak chu inkawm ngeih hi a ni. Hun hmasa lama Mizo chhngkua
khn nupa inbiak \hat te, inkawm ngeih te kha tih loh tr ni ang hiala
ngaiin an chng lo hle mai a. Nupa, hminga inkoh phei chu a tam
berin thih hreh takin an hreh a ni hlawm wm e. Tnah chuan hei hi
kan kal pl tawh hle a. Nult tlangvl laia inkoh dn chhawm zui ta
te, spho inkoh dna my dear, darling han inti theite pawh an
awm ta nual! Mizo \awnga duh tak, tihna mai a ni nain, mahni
\awnga han inkoh duat m chu kan la hreh deuh a ni wm e! Inkoh
dn chu thu hran ni se, chhngkaw inkawm ngeih hi a pawimawh hle
mai.
Chhngkaw \henkhat chu nu leh pa pawh inko lo, fate pawh be
tam vak lo, unau inbe ngai mang lo, hnathawh tr inhre tawn mang
lote an awm \hn. Hei hian chhngkaw nun a chhe zwngin a nghawng
thui thei khawp mai. Nu leh pa inhmangaih hmasa se, an fate zawng
zawng hmangaih se, an fate pawh an inhmangaih mai a ni (Eph 5:226:4). Tnlai chhungkaw tam tak chu an inkwm ngeih khawp mai.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

227

Chhngkuaa thil tih ho te, khawilo vah chhuah ho te, infiam ho te an


nei \hn. Hngte hian chhngkaw hmaswnna leh thlarau lam thleng
pawha \hanlenna kawngah a kaihruai thei a ni.
2. Sakhaw thil lk urhsnna: Kristian chhngkaw \ha chuan
Kristianna leh a ken tel thil rng rng a ngai urhsn tr a ni. Hemi a
nih loh chuan inkwm ngeih ngawt mah se Pathian \ihna te, Pathian
biak te, ringtu nun \hanlenna lam te a ngaihthah thei tho mai. Tnlai
hmaswnna ken tel pwn lama intihhlimna (picnic/outing/zin
khawthawn) te hi Pathian biak inkhwm te, chhng inkhwm te, chawlhni
serh leh Bible chhiarte aia kan dah pawimawh chuan Kristian chhngkaw
hmingpu, thlarau lam nun kawrawng tak si a nih theih dwn a ni. Chuvngin,
kan sakhaw thurin leh thiltih \hin ngaihsna ngaih pawimawh hi Kristian
chhngkaw \ha tehna pawimawh tak a ni (Heb 10:19-25).
3. Kohhran ngaihhlut: Kristian chhngkaw \ha chuan kohhran a
ngaihlu tr a ni. Kohhran hi Kristan a thisena a lei, a mo leh a taksa,
ringtu mi malte hi a pngte kan ni. Chumi chhnga a hlwm pawimawh
tak chu chhngkua hi a ni. Kristian chhngkaw \ha chuan kohhran
hi a nu leh pa angin a ngai thei tr a ni. A thlarau mamawh lamna leh
dawnna, a thawh chhuah a seng khwmna leh mihring inkawm hlimna
mamawh phuhrksaktu a ni tih a hre tr a ni. Kohhran chu mi chi
hrang hrang awm khawm, ngaih dn leh duh dn inang lo tak tak te,
chak dn leh bawrhswm dn chena inang lo te kan ni a; chuvngin,
a famkim lohna leh a fel tawk lohnaah te rl thlr leh mi dang tih tra
khk mai lova a tichaktu leh tiphuisuitu nih tum tlat chhngkua chu
Kristian chhngkaw \ha a ni ngei ang le!
4. Mi dangte tna inphalna: Chhngkua inkawm ngeih a \hat
viau laiin mi dangte laka inkhrkhip tlat chu a \ha si lo. Tu chhngkua
mah hi mahnia khawsa thei leh nung thei kan awm tak tak lo. Chhiat
\hat thu hlaah te, mihring khawsak rlbwl thuah te, hmaswnna kawng
thuah te pawh inmamawh tawn tra Pathian siam kan ni. Mahniin lo
khawsa thei ta pawh ni ila, mi dangte mamawh ngaihtuah tra siam
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

228

kan ni. Samari mi \ha tehkhin thu Lal Isuan a sawina chhan chu dn
hretu, mahni \henawm hre \ha duh lo hnnah, Nangmah mamawhtute
tn \henawmah va insiam ve rawh, tih thu a hrilh duh vng a ni (Lk
10:25). Kristian chhngkaw \ha tehna tr pawimawh tak chu mi dangte
tna inhawng, mi dangte \anpui peih, mi dangte nna inkngkaihna \ha
siam \hnte hi an ni ngei ang.
5. Pathian \ihna: Paulan Kristian chhngkaw thuneihna indawt
dn a sawi chu - a chung berah Isua, a dawtah pa, a dawtah nu,
chumi hnuaiah fate an ni (1 Kor 11:3). Pa berin Isua Krista thuneihna
a pawm chuan a nupui fanaute lakah a inluling ngaiin a rinawm loh.
Chutiangin nupui pawhin a pasal thuneihna chu Pathianin chhngkaw
enkawlna atna a pk tih a pawm tlat chuan pasal fanaute lakah
suahsual thawhin a hel fo lo vang. Chutiang zlin an fate pawhin nu
leh pa chu Pathianin khawvlah an chunga thuneitu atn leh anmahni
enkawltu atn a pk tih an pawm chuan nu leh pa lakah an sual
ngai lo vang.
Kawng dangin sawi ila. Kristian chhngkuaa pa berin Pathian
ruat anga a thuneihna a kenkawha, zahawm taka nupui fanau a klkawi
chuan nu dinhmun a zahawm a, fate an thlamuang \hn. Nuin a pasal
zah taka a en chuan faten nu leh pa an zah a, an thu an wih \hn. Fate
pawhin Lalpaah an nu leh pa thu an wih chuan nu leh pa chawimawiin
an awm mai a ni. Hetiang taka chhngkua hi a inrem chuan thuneih
inchuh te, huai zwk nih hauh tlat tum te a ngai lo. Pathian \iha a
thupk zawm hi Kristian chhngkaw \ha tehna tlk a la ni reng.
Tnlai pa tam tak chuan pa nihna hum an luah zo lo va. Nu
ber kutah engkim - fanau klkawi te, ei leh br ngaihtuah te,
\henawm khawvng tlawh te an dah vek mai a. Hetiang chhngkua
hi chu a zahawm lo deuh. Fate pawhin pa aia nu a thu zwk tih an
hriat chuan suahsual rawngbwl an awlsam bk deuh niin a hriat.
Hngte hi tehna hrang hrang awm theite zngah kan han sawi lan
theih ni se la, a dang chu zirtuten sawi belh ni tawh mai se.
www.mizoramsynod.org

229
Sawi ho tr
1. Chhngkaw \ha nei trin tuin nge mawhphur nasa ber ang le?
2. Chhngkaw \ha din trin engtia hma lk tr nge ni le?

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

230

September 22: Thawhlehni


KRISTIAN CHHNGKAW MAWHPHURHNA
KOHHRANAH
Chhiar tr: 1 Kor 16:15-16
Chanchin |ha ziaktute leh Tirhkohte hian chhngkaw inlaichnna
tr lam te, chhngkuaa thil thleng - dam lohna te, Isua an mikhual
thu te an sawi ber a. Chhngkuain kohhran chunga a mawhphurhna
lam chu an sawi tam lo. Mahse, chhngkua chu kohhran tel lovin a
awm thei lo va, kohhran pawh chhngkua avnga hmlhmang nei,
phuisui leh inhlim chhuah thei a ni si. Kohhrana chhngkaw
mawhphurhnate a hnuaia mi ang hian lo zir ila
1. Chhngkua chu kohhran siamtu a ni: Thlarau lama kohhran
hringtu leh a neitu tak chu Krista a ni tih kan hai lo. Mahse, kohhran
hi chhngkua tel lo chuan a famkim thei lo. Ringtu mi tinte hi Krista
taksa kohhran siam pumtu chu an ni a. Chumi thawh khwmtu chu
chhngkua a ni. Kohhran mi an pun zlna tra thawhtu a ni a, ringtu
nghehna te, phrna te, thu wihna te in\anna pawh chhngkua a ni.
Thil mak ang reng tak chu Khawthlang hnam fing hmasa nia ngaihte
hian chhngkaw \ha pawimawhna hi an lo sawi kr ngiai nguai a;
mahse, chhngkua awm khwm leh inpawh taka awm an lo kalsan
thui hle tawh a. Kohhran pawhin a chauh phah hle niin a ngaih theih.
Tnlai hian chhngkua an sawi pawimawh thar leh hle nia sawi a ni.
Chhngkuain kohhran a dah pawimawh chuan kohhran a pung a,
hma a swn a, a chak reng ang.
2. Kohhran tihhmaswnna kawnga mawhphurhna:
Chhngkua chu kohhran tihhmaswn kawnga mawhphurtu a ni.
Kohhran hnatlng te, kohhran thil serh leh bungbl/bungrua vawn
him leh vawn \hat thlenga mawhphura inngai Kristian chhngkua
chu kohhran ngaihlu leh ngai pawimawh a ni. Chutianga mawhphura
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

231

inhriatna chu nu leh pa a\anga in\ana fatea tuh zl a ngai. Kohhrana


chhngkaw tam zwk hian he rilru hi kan pu phk lo em ni a tih
theih. Kan Biak In leh a vla kan bungrua te, hmanrua te, kan inthiarna
chhng te hi lo tibawrhbnga lo tibawlhhlawh leh tihmlhem twk mi
\henkhat an la awm fo mai.
Chhngkua chuan kohhran hmaswnna tr - Biak In neih \hat
te, bungbl leh hmanrua changtlung neih thuah te pawh mawh a phur.
Kohhranin hngte hi kan zavaia kan swt tlnna atna a mamawhte
a ni. A leina tr sum thawh theitu chu chhngkua kan ni. Hng atna
thilphal hi chhngkuain a nachng kan hriat a ngai.
3. Kohhran thu ngaihchn: Kristian chhngkua chuan kohhran
thu a ngaichng thiam \hn. Rinna kawngah te, ringtu nun dn thuah
te, in\henawm khawvnna thu hlaah te pawh kohhran zai ngaia,
kohhran mitmei vnga, kohhran duh dn zwm \hn chu Kristian
chhngkaw \ha a ni. Hunpui leh kohhran ni bk (e.g., sakramen)
ngaih pawimawh te hi Kristian chhngkaw tih tr pawimawh tak a
ni. Fanaute Lalpa thununnaah leh zilhnaa enkawl (Eph 6:4) tih
pawh hi kohhran nna \ang tlnga thawh chi a ni. Tnlai hian kohhran
hi kan dah pwn lng swt hle mai. Mi mal zalnna tih te, Kan
dikna chanvo (human rights) tihte hian kohhran thu kan ngaihchnna
hmun a luah mk a. Chu bkah thubuai hlabuai neite pawhin kohhrana
sawi fel tum lovin sum sngin khawvl rorlna hmaah kan thlen ta zl
mai a. Paula hun laia Korinth kohhran mite kan ang viau mai wm e
(1 Kor 6:1-8).
4. Chhngkua chu kohhran chwm nungtu a ni: Hei hi a letling
deuhvin kan hre mai thei e. Mahse, chhngkaw inhlwm khwmin
kohhran a siam a, kohhran phrna te, a hlimna te leh a inpumkhatna
te hi chhngkaw hrang hrangin kohhran kan intihneihtu dnin a hril
thui hle. Chhngkaw tinte hian kohhran hi kan tel lovin a kim lo tih
hriain \hahnemngai takin chwm nung ila, kohhran nung kan nei
reng mai dwn a ni.
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

232

Sawi ho tr
1. Kohhranin chhngkua a siam nge chhngkuain kohhran a siam?
2. Chhngkuain kohhran tna kan tih trte sawi belh ni se.

www.mizoramsynod.org

233
September 23: Nilaini
KRISTIAN CHHNGKAW MAWHPHURHNA
|HENAWM KHAWVNGAH
Chhiar tr: Thuf 24:28; Eph 4:25-32
Thenawm \ha neih i duh chuan \henawm \ha ni rawh tih thufing
sawi hi kan hre tawh hlawm em aw? Mi \henkhatin \henawm \ha
neih an duh a; mahse, an \henawmte tn \henawm \ha an nih phawt
loh chuan \henawmte an lakah an \ha ngawt thei lo tihna a ni thei
wm e. Nangmahni lam tal, mi zawng zawng nn inremin awm rawh
u, Paulan a tih kha in\henawm khawvnnaa thurwn \ha tak a ni
(Rom 12:18).
Mizote hi hnam dang ang lo takin \henawmte nn kan inpawh
hle mai a. Inkawm ngeih kan awlsam ang bawkin intihvuivai pawh
kan awlsam deuh wm e. Kan khawsak lo danglam zlah hian
khawpui leh thingtlng lam nunphung a hrang tial tial a. Thingtlngah
chuan kan Mizo nunphung pngngai angin \henawmte nn kan la
inpawh hle a, a thlum a al ei za tih kha a la ni reng. Thlai thar te, sa
hrang te pawh kan la inhleh \hn. Khawpuiah erawh chuan nunphung
a danglam chak hle. Khawhar in riah pawh \l ti lo khawpin kan in
leh lo din dn te a lo danglam tawh a. In pakhat luahtu, inchung leh
inhnuai pawh inhre pawh lo kan awm ta nuk mai; kawmchhak
kawmthlangah tu nge awm ve tih ngaihtuah lm lo kan ni ta nual.
Hngte hre chung hian kan \henawm khawvngte laka kan
mawhphurhna i lo zir leh dwn teh ang.
Bible hian in\henawm khawvn chungchng hi a sawi tam hle a,
hnam pum pui chhungkua anga khawsa Israel-te hnnah khn an
\henawmte nna an inlaichn dan tr thupk tam tak chipchiar takin
Pathianin a pe a ni. Thufingte buah hian \henawmte laka kan rilru put
dn tr a sawi nual mai. Mahni \henawmte pk tr nei reng chunga
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

234

pk phal loh te, an chunga rilru \ha lo put te, an tna mawhphurtua
insiama tih leh loh te a \hat loh thu kan hmu a. |henawmte hmuhsit
te, an chhiatna tr ngaihtuah te, an nupui khawihsak te tih loh tr;
\henawmte pawh sawichhiat loh tr tih te kan hmu bawk (Thuf
3:28,29; 6:1; 6:29; 11:9; 12:l2). |henawm \ha erawh chuan a
\henawmte a hruai \ha thung (12:26). Hngte hi a tawi thei anga lk
khwm a ni.
1. Mahni \henawmte hriat chian: Tnlaiin khawpuiah mi kan
inpawlhsawp tawh a, mahni \henawmah tute nge awm tih ngaihven
hrim hrim hi a pawimawh hle. Mahse, chu ngawt chu a twk mai lo.
Kan \henawmte tna Samari mi \ha kan nih theihna trin thlarau
lam leh taksaa mamawh hriatsak a \ha hle. Kan \anpui theih dn tr
leh anni pawh kan \angkaipui theih dn tr kan hriat nn hei hi a
pawimawh. Mahni \henawmte ei br zawnna dinhmun leh an hrislna
dinhmun lam pawh hriatsaka, puih an ngaih leh ngaih loh te hriatsak
pawh a \ha.
Tnlai hunah mahni hma kan sial tial tial a, in leh lo \ha leh silhfn
thar leh \ha neih tumin rual kan el \heuh va, hetiang hunah hian mahni
\henawmte dinhmun en khm a awl hle ang. Kristian nun hi inzr
zawm nun a ni a, Inpng tawn \heuh kan ni, tih Bible-a kan hmuh
ang hian tu mah mahnia khawsa tr kan ni lo. Mi dangte nna kan
khawsak ho dn tr \ha hi ngun taka kan zir a ngai a, \henawmte nn
kan inlaichnna a \hat chuan kohhran nun hona pawh a nuam a, harhna
danglam tak thleng lo mah se kohhran boruak a nuam \hn a ni.
2. Inkawm ngeih: |henawmte nna inkawm ngeih thu hi sawi
ngai lo ni wm tak a ni; mahse, thil \l leh pawimawh tak a ni bawk
si. Thufingte-ah chuan, |henawmte do aiin khaw sarih do a
thlanawm zwk, a lo ti a. |henawmte nna inkawm ngeih hian kan
nun a tihlim a, lam hlaa chhngkhatte aiin harsat mangan tak takah
chuan an \angkai zwk bawk. Chutianga inkwm ngeih tr chuan a
bul \an hmasatu nih huam a ngai. Inhuat loh chauh a twk lo va,
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

235

mamawh inhriat tawnsak te, hna inthawhsak te, neih zwng inpk te
hi inkawm ngeihna \ha tak a ni. Amaherawhchu, sum leh pai dinhmun
emaw, hnathawh avng emawa hniam zwk tn \henawmte chunga
\hat chhuah hmasak a har thei a. Chutiang a nih pawhin Kristian kan
nihna leh kohhran mi kan nihna a\angin \henawmte kwm ngeihtu
nih hmasak tum hi a \ha khawp mai.
Hetih rual hian Thufingin, I \henawm tlawh cheh lutuk suh, chuti
lo chuan a ning ang chia, a haw dah ang che a tih hi chhinchhiah
bawk ila; a wm twk hriat a ngai (Thuf 25:17). |henawmte chaw
ei hun, chhng inkhwm hun leh chhngkaw thiltih hun dpdl
khawpa chm buai erawh a \ha kher lo e. Ninawm khawpa intlawh
emaw, inban (thil neih indl, hmanraw inhawhsak, etc.) te hi pumpelh
tum a \ha hle mai. Intlawh pawh loh lutuk a \ha lo ang bawkin, inchm
buai lutuk pawh a \ha lo, a twk hriat a ngai a ni.
3. |awngkam leh thiltiha induhsak: Inhmangaih tawnna ngawt
lo chu tu ma eng mah ba suh u, Paulan a ti a, hei hian in\henawm
khawvnnaah min kaihruai se a \ha ngawt mai (Rom 13:8). Kan
\henawmte hi eng mi pawh ni se sawichhiat leh hmuh mawh tr a ni
lo. Chhngkuaah pawh \henawmte chhiatna lam sawi aiin an \hatna
lam sawi zwk tr a ni. Paula chuan mahni \henawmte dwt hrilh loh
tr mai ni lovin, thu tak tak hrilh tr a ti a. Thufingte 11:9-ah chuan
Pathian ngaihsak lo mi chuan a \henawmte a tiboral a, mi fel erawh
chu hriatna avngin chhan chhuahin a awm ang, a ti a. Mahni
\henawmte laka thil \ha lo ti duh mi chu hriatna nei lo leh mi sual a
tihna a ni ber e. Paula bawkin, Hmangaihnain vngte a tikhawlo
ngai lo va; chuvngin, hmangaihna hi dn zawh famkimna a ni, a ti
(Rom 13:10).
4. |henawmte thlarau nuna mawhphurhna: Kaina chuan a nau
Abela a thah hnuin Pathianin a awmna a zwt a, Ka nau vngtu ka
ni em ni? tiin a chhng a (Gen 4:9). Hei hi mi tam takin kan
\henawmte laka kan rilru put hmang a ni wm e. Kan \henawm te,
www.mizoramsynod.org

236
kan ringtupui, kohhrana kan lawipui ngei ngeite lakah pawh mawhphur
lova inhria kan tam mai thei. An thlarau nun lam phei chu anmahni
inngaihtuah ve mai trah kan ngai mai thei e. Mahse, Pathianin kan
\henawmte hi kan hmangaih tra min pk a ni a, Nangmah i
inhmangaih angin i vngte i hmangaih tr a ni, tih thupk hian
chhandamna thu te, tsa mamawh kan zawnna te a huap vek a ni
(Mt 22:37-39). Kristian leh Kristian lote pawh huamtr vek thei ila.
Sawi ho tr
Kan \henawma Kristian la ni ve lote hi chhandamna chang trin
kan duhsak twkin kan inhria em?

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

237

September 24: Ningani


KRISTIAN CHHNGKAW
MAWHPHURHNA - KHAWTLNGAH
Chhiar tr: Heb 13:1-7
Kristian chhngkua hi kohhran siamtu a nih ang bawkin khawtlng
siamtu a ni. Chhngkua awm lovin khawtlng a kim lo; khawtlng
nihphung lanna pawh chhngkua a ni. Khawtlng \hatna tr te,
hmaswnna tr te, a ngelnghehna trte hi chhngkaw inrlbawl dnin
thui tak a hril a ni. Chhngkuain khawtlnga a mawhphurhnate lo zir
leh dwn ila
1. Khaw chhng vawn fel, fai leh tihmawi: Chhngkaw tinte
hian kan khawtlng felna te, faina te, mawina te hi kan mawhphurhna
a ni. Mahse, hei hi kan hre lo hle mai. Kan khawlaite a bawlhhlawhin
a \awp hle a, kan vntlng in\wm thil te a tlabalin a hmuhnawm loh
hle si. Vntlng inthiarna kan han siam ve a, a tu a mahin kan enkawl
leh duh si lo a. Chhngkaw tin hian hngte hi kan mi mal ta ang tlukin
uluk \heuh ila chuan tn ang hi chu kan ni lo vang. Bawlhhlawh paihna
hmun lova paih te, kawng kama thil dah hnawkte hi chhngkuaah a
\hat lohzia kan la inzirtr tam twk lo tih pawh a hriat hle. Mahni
khawtlng cheimawi te, tihfai leh vawn him te hi khawtlng hruaitute
kut chauhva dah lovin, chhngkaw tin hian a mawh kan phur tih hria
ila tn ai hian kan khawtlng a nuam ngei ang.
2. Khawtlng thil tih ngaih pawimawh: A chunga kan sawi
tihlawhtling trin khawtlngin tih tr a rawtte chhngkuaa ngaih
pawimawh kan inzirtr a ngai. Chhiatni \hatnia thathawh a \l hunah
te chhngkaw tam zwk chuan an tih trah an ngaih mai theih laiin
chhngkaw \henkhatte chuan mi dangte tih tr emaw an ti mai \hn.
Khawhar in kal leh lnpui te, thln laih te, khawtlng hotute hnatlng
kohvah te pawh chhng tinin kan tih tr, kan tel vna tr wmah
chuan tel ve ngei a \ha. Intineitu taka kan tel \heuhna tr a ni tih kan
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

238

inzrtr a ngai a ni.


Chhngkua a\angin thilphalna hi a in\an a ni, an ti a. Mihring
chu inzr zawm vek kan ni a, inmamawh tawn vek kan ni tihna a ni.
Chuvng tak chuan khawtlng huap hnatlngte hi chhngkaw tel
ngei ngeina tr a ni.
3. Khawtlng tna inphalna: Chhngkaw tin hi khawtlng
hmaswnna tra mawhphur kan ni. Khawtlngah \anpui ngaite
\anpuina tr te, chhiat twkte chhawmdwlna tr te, vntlng in\wm
tr thil te khawn a \l chng a awm \hn. Hng hunah te hian Kristian
chhngkua kan tawmim mai tr a ni lo. Kan neih ang leh remchn
angin kan inphal tr a ni. Hetiang kawngah hian Mizote hi kan \ha
tlngpui a; mahse, khawiah emaw chuan phunchiar deuh, thawhlwm
khawntute tna ngaihthlk nuam lo leh rilru tihnual tra \awngkam lo
cheh duh an awm \hn. Hetiang hi Kristian chhngkuate tn tih loh a
\ha khawp mai. Khawtlng tna inphal hi kan zavaia tih tr a ni
zwk.
4. Khawtlng \hatna ngaihtuah: Kristian chhngkaw tinte hian
kan khawtlng mamawh kan ngaihtuah tln pawh a \ha khawp mai.
Democracy ram kan ni a, aiawh hotu thlang \hn kan nih avng hian
kan mi thlante kan ring mai a, a wm viau tho mai. Mahse, hei hian
mi dik lo leh \ha lote tn remchng a siam thei a. Kan khawtlng thil
- tuikhur te, hall te, kawng te leh in te - phuai luai taka an thawh
pawhin sawisl tinah kan tin lo. Hngah pawh hian dik lo taka
hnathawktute hi Kristian chhngkuaa mite tho an ni a. Chhngkuaah
inzirtrna \ha kan mamawhzia a tilang bawk.
Sawi ho tr
1. Kristian chhngkua leh khawtlng nun inzawm dn sawi ni se.
2. Mahni khua leh vng hmaswnna trin chhngkuain eng chen
nge mawh phura kan inhriat? Eng angin nge \an kan lk theih
ang le?
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

239

September 25: Zirtwpni


KRISTIAN CHHNGKAW
MAWHPHURHNA - RAM LEH HNAMAH
Chhiar tr: Sam 48:12-14
Ram leh hnam din chhuahna tra Kristian chhngkaw
pawimawhna hi sawi thiam twk har teh mah se, a pawimawh tih
chu phat rual a ni lo. Khawthlang ram, (spram)-ah khuan kum zabi
20-na lai a\ang tawh khn (a hma zwk pawh a ni thei e) chhngkua
aiin an hna te, an eizawnna te, an intihhlimna lam te an dah pawimawh
zwk a. Chutianga an tih avng chuan chhngkuaa inkhwm te, chaw
ei ho te, inkawm dial dial te an lo hlamchhiah zo va. An hnathawhna
lamah an \hahnemngaih avngin an nu leh pa, upa hnathawk thei lote
an ngaihsak hman loh avngin tar chwmna in te an sa a, upaten zah
an phur lo. Chu chu tn thlengin an la kalpui a. An hna leh eizawnna
lam ngawt ngaihtuah chuan thil \ha tak niin a ngaihpui theih. Mahse,
Pathianin chhngkua a ngaih pawimawh dn leh nu leh pa dinhmun
zahawmna a hum tlatzia te ngaihtuahin hetiang hi kan tih dan tr chu
a ni lo. Chhngkaw pawimawhna hre thar leh trin an infuih thar ve
leh mk a ni.
Chhngkua hi ram leh hnam din chhuahna tra kawngro su tak
a ni a. Chhngkua awm lovin ram a awm thei lo. Chuvngin,
chhngkaw hlutna leh \angkaina kan hriat fuh loh chuan ram leh
hnam chhiatna a ni.
1. Chhngkuaah ram hmangaih inzirtr: Kan pi pute kha indo
\hn leh ramvka sapl \hn an ni a, nau lo piang hlimte chu huaisen
tra an duh chuan Mi huaisen, sai kp tr te an ti a. Pasal\ha la ni
tra an duh tih entr nn an chempuite an hmtr \hn niin an sawi a.
Nau lo piang hlimin eng mah hre lo mah se, nu leh pain an duhna an
lantr a, chu chuan an enkawlnaah pawh kawngro a su thui hle ang.
www.mizoramsynod.org

240
Ram hruaitu lr (politician) te pawh hian an fate ram hmangaih an
zirtr \hn a ni.
Ram leh hnam hmangaih hi chhngkua a\anga inzirtr tr a ni.
Naupang lo \hang lian zl trte hian mahni ram ngaihsn leh ngaihhlut
nachng an hriat ngeina trin chhngkuaah zirtr kan ngai hle. Israelte khn an ram leh hnam an ngaihlu hle tih Bible a\angin kan hre thei
a. An hneh loh \henawm ramten sala manin hruai bo daih mah se, an
awmna ram apiangah an ram an ngai m m a ni (Sam 137).
2. Pathian dn zwm tra inzirtr: Ram leh hnam hmangaih tih
ngawt chu hman khaw loh leh ngaih dn dik lo a awm thei tih Israelte chanchin a\ang bawkin kan hre thei. An ram an ngai a, an hnam an
hmangaih; mahse, Pathian an \ih lohna chuan salah a tntr ta daih
mai a. An ram luah leh tra an tuar nasatzia pawh sawi ngai lovin
kan hre tlngpui wm e. Chhngkuaah pawh Pathian \ih chunga kan
ram leh hnam hmangaih kan inzirtr a ngai khawp mai. Sakhaw dang
vuantu tlimpui karah Kristian tamna state kan ni a, chu bk chu
leilung hausakna leh thiamna lamah chhuan tr dang vak kan nei lo.
Thurin vuan chunga kan Kristianna leh kan ram leh hnam humhalh
nachng hriat hi a \l hle a ni. Mizo kan nih hi induh twk ila, hnam
dang tih dn \ha leh neih \ha te tih loh chu anmahni an tum kher lo ila.
Chu chu kan chhngkua \heuhvah tuh tum ila a \angkai ngei ang.
3. Ram leh hnam humhalh inzirtr: Naga ramah chuan an ram
hmul leh lui sa leh ram thei te chenin mikhual lk an phal lo an ti.
Mahni ram humhalh nachng hre tra kan inzitr a ngai hle mai. Vawiin
thlengin hnam dangte kan dawr luahin an sumdwng a; dn phal
china an khawsak leh an chn chu kan khap thei lo. Mahse, keimahni
zwkin kan in leh lovah kan hruai luh chuan Arab thawnthua
sanghwngsei leh a pu ang kan ni mai ang. Chu thawnthuah chuan
sanghwngsei chu a trah a pu puan in pwnah a bawk a. A vawt
m mai, ka lu chiah ka lo dah lt ve ang chu, a ti a. A pu chuan a
phal mai a. A ngn tam tial tial a, a twpah chuan a taksa zawng
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

241

zawng puan inah ltin a pu zwk chu puan in pwnah a nk chhuak


ta e an ti! Mahni ram hmangaih nachng hre lo chuan mi dangte
\hiana siam chin twk hre lovin a ril rilah an seng lt mai \hn. Politics khel te, lehkha zira hnathawkte tn pawh kan sakhua (kan
thurin), kan ram leh hnam hmakhua tr thlr reng nachng hre tra
inzirtr kan ngai a ni.
4. Ram leh hnam tna thawh: Kan ram leh hnam lakah bat kan
nei tih hi hriat a \l hle. John F. Kennedy-a chuan, I ramin eng nge
a pk theih che tih lam aiin, i ram tn eng nge i tih theih tih ngaithuah
zwk rawh, a lo ti a. Chhngkaw tinin ram leh hnam tna kan tih ve
tr lam hi kan ngaihtuah a \l a ni. Ram leh hnam tih hian kan
khawtlng a\anga \anin kan chhehvl thing leh mau, nungcha leh
boruak te thlengin ngaihtuah ila. Kan humhalha, kan tihpuna, kan
vawn him chuan keimahni leh kan tu leh fate, \hangthar lo la awm zl
tr tn a chhawr nahawm thei dwn a ni. Kan mamawh bka tihchereu
te, a tlaran zwnga khawsak te hi ram leh hnam boral tr zia a ni a,
chhng tinin kan ram leh hnam humhalh i inzirtr zl ang u.
Sawi ho tr
1. Ram leh hnam humhalh awmzia nia in hriat dn han sawi teh u.
2. Ram leh hnam chhan himna tra Kristian chhngkaw tih tr han
sawi zau teh u.

www.mizoramsynod.org

242
September 26: Inrinni
KRISTIAN CHHNGKAW MAWHPHURHNA
SAWRKRAH
Chhiar tr: Mt 22:15-21; Rom 13:1-7
Lal Isuan chhiah pk chungchnga Pharisaite zawhna a chhn
dn hian khawtlnga kan rilru put dn tr a hril thui hle wm e. A
zwttute zawhna rilru a dik zn lo, Lal Isua thiam loh chantr tuma
zwt an ni. Mahse, Lal Isuan fing takin sawrkr laka an rinawmna
leh Pathian tna an inpkna ngaih fin lo trin a hrilh ta hlauh va. Rom
sawrkr laka hel anga in\awng awhtr an tum chu a hlawhchham ta a
ni. Chutih rualin Rom sawrkr laka hel deuh reng, Pathian tna rinawm
chuang lo an nih chu bnsan trin a hrilhna a ni thei bawk. Hngte hi
Kristian chhngkuain sawrkr laka a mawhphurhnate chu a ni.
1. Sawrkr thu wih: Lal Isuan Pharisaite a chhnna a\ang hian
ringtute chu sawrkr thu wih tr kan nih min hriattr a. Hei hi Paula
pawhin Rom 13-a a sawi tho kha a ni. An hun laiin Rom sawrkr
kha mipuite awp khwmtu a ni a; mipui an rlmuang a. Mahse, dik
lo taka titute chu Lal Isua leh tirhkohten an dodl hreh chuang lo. Mi
depde, ram awptu Heroda pawh Isuan sihal a ti mai a, a rorlna
hmaa a din pawhin a zawhna eng mah a chhng duh lo (Lk 13:32;
23:8-9). Chhngkaw inenkawl dan a fel chuan ram tna mi hnawksak
an awm kht khawp mai tih a ni. Kristian chhngkua, Pathian thua
inchwm leh kohhran inzirtrna zuitute chu ram tna mi \angkai an ni
thei zl. Hei hi kan awm dn tr rng a ni. Sawrkr hi mipuite awp
khwmtu a nih angin kan \hat tlnna tra ruahmanna a siam te hi kan
zwm tr a ni.
2. Chhiah pk \hat: Paulan Rom bung 13:6-7-ah khn Pathian
rawngbwltute chu sawrkr thu wih leh chhiah/leiman rinawm taka
pe trin a hrilh a. Mi zawng zawng hnnah pk tr apiang pe rawh u.
Leiman pk tra hnnah chuan leiman pe ula, chhiah chawina tra
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

243

hnnah chuan chhiah chawi ula; pawisak tra chu pawisa rawh u,
tiin. Sawrkr hian mipui hnna chhiah leh leiman a lk khawm tih loh hi
chu a hranpain sum a nei lo. Chhiah pe \ha lote hi hrem theih an ni nghe
nghe a. In hmun lo ram leiman hi Mizote chuan kan hre tlnglwn ber
a. Mahse, lrthei te, dwr leh sumdwnna te, hnathawh te a\anga chhiah
pk tr eng emaw chu kan nei \heuh ang. Chuvngin, sawrkrah chhiah
pe ila; kan chhiah pk pawh sawrkrin awmze neiin a hmang tr a ni.
Chutianga a hman leh hman loh en fiah theihna pawh kan nei tr a ni.
3. Sawrkr khalh ngl: Kristian chhngkua hi sawrkr siamtu a
ni a, sawrkr dik leh dik loha mawhphurtu a ni thui hle. Sawrkr
rorl dik lohtrtu pawh chhngkua a ni thei. India ram pum pui politics han thlr pawh hian chhngkua avnga kan ram hruaituten ngl
tak leh dik taka ro an rl loh hi a tam hle ang. Chhngkaw induhsakna
avng tein \ha zwk te, dik zwk te, fel zwkte hnwl an ni fo.
Mizoram phei chu Kristian kan nihna a\anga tehin sawrkr khalh
ngla dik taka tihtrtu ni zwk tr kan ni. Kan sawrkr minister pakhat
chanchin an sawi chu: An party hruaitute a inah an lng a, party dang
sawrkr laiin an faten hna an hmuh loh thu leh hna ngaihtuahpui tra
an duh thu an rawn hrilh a. Minister chuan, hna zawngtute inziah
luhna (employment exchange)-a inziak lut tr leh, hna a awm huna
exam trin a lo hrilh a; chu chu a tih dn kalphung pawh a ni rng a.
Mahse, a inlngte chu an lwm lo hle a ni wm e. A dik aiin a dik lo
kan duh zl chuan dik taka rorl tr sawrkr kan nei thei lo vang.
A lehlama kan sawi chuan sawrkr hian Kristian chhngkuate hi
a bum tr a ni lo va, a hnuaichhiah tr a ni lo va, a bwl zn tr a ni
lo. Chutianga tih theihin Kristian chhngkua a awm tr a ni lo. A dik,
zahawm, fel, thianghlim, duhawm, thangmawi te hi Kristianten
sawrkr nna kan inlaichnnaa kan vawn reng tr a ni (Phil 4:8).
Sawi ho tr
1. Sawrkr \ha nei trin engtin nge kohhranin hma a lk ang?
2. Sawrkr chhiat leh \hatah mipuiin nge mawhphur nasa sawrkrin?
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

244

September 27: Pathianni


KRISTIAN CHHUNGKAW N LEH
NU LEH PATE N
Chawhnu Inkhwm: Kristian Chhngkaw Ni
Thupui

Chhngkuaa rawngbwl - Kei titu


dinhmun pawimawhna

Chhiar tr

Jos 24:14-15

Josua khn Kanaan rama Israel fate a hruai luh dwn khn,
Pathian dang betute ramah an lt dwn tih hre rengin Israel-te a cho
va, anmahni emaw, an thil neih emaw hmanga milem sakhua an biak
mai a hlauhawm a. Pathian taka ngei chu an biakna trin amah leh a
chhngte, a neih zawng zawngte nn, Pathian tak chauh an biak tr
thu hmangin a fuih a ni. Thutiam tawh chuan hlen ngei bawk tr a ni.
1. Chhngkaw hotu berin Kristian chhngkaw din a ngaih
pawimawh a ngai.
2. Kei leh ka chhngte tih hian neih zawng zawng - ran vulh te,
sum te, in leh lo te a huap a; kan thil neih zawng zawng nn
Pathian rawngbwl nn kan inphal ve em?
3. Kei titu Josua chu Israel-te hruaitu a ni a, entawn atna insiamin
he thu hi a sawi ngam a. Keini nu leh pate hian kei tiin Lalpa
rawng chauh bwl trin intiam thar ila. Kan chhngkuaa mi mal
malin Lalpa rawngbwl trin mawh i inphurhtr ve ngam ang u.
Zn Inkhwm: Nu leh Pate N
Thupui
Chhiar tr

: Nu leh Pate chawimawi


: Eph 6:1-3
www.mizoramsynod.org

245
Nu leh pate zah leh ngaihsak hi kan Pathian thuin a ngai
pawimawh hle a, \awngkam \ha lova biak leh hmuhsit a wih lo. An
thu wih chu dam reina ni hialin a sawi. Tnlaiin khawthlang (spram)
mite tih anga nu leh pate hransan zwnga changkn kan zir mk a;
mahse, hei hi kan Mizo ze pngngai kha chu a ni lo tih hria ila.
1. Nu leh pate thu wih hi anmahni kan chawimawina a ni.
2. Nu leh pate chawimawi hi kan fate zl chawimawi hlawhna tr a
ni.
3. Kan nu leh pate mamawh ngaihtuahsak te, an thawh ai thawh
te, an ngainat zwng tihsak leh pk te hi kan chawimawi theih
dn a ni bawk.

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

246

September 28: Thawh\anni


THUHRETU TIH AWMZIA
Chhiar tr: Tirh 1:7-8; Lk 24:48
Tn kr beihrual ni thum chhng hian Thuhretu chungchng
kan zir leh dwn a (kum 2002 beihrual thupuiah kan lo zir tawh a).
Ngaih dn thar chhawp chhuah kan tum lo va; mahse, Chanchin
|ha kan hril dn inennawn erawh chu a chawh mai thei.
1. A thu awmzia chhui zauna: Martar tih hi Grik \awng a\anga lak
a ni a, kan \awng ang maiin kan hmang ve tawh. Kristian nih avnga
thi khawp hiala tuarte sawina a ni a. A \awng bul lehzuala chhui chuan
smer tih a\anga lk, rilrua hria, thil hre reng, chanchin sawi theia
hria tihnate a ni a, chu chu thuhretu tihna chu a ni mai. Thuthlung
Hluiah chuan mi pahnih emaw, pathum emaw thuhretu an awm
chauhvin thu tlingah ngaih a ni (Num 35:30; Dt 19:15). Inbiakna puan
in pawh kha Lalpa dn an dah chuan thuhretu a ni (Ex 25:15-16,22).
Pathian chu a mite sualna hriatpuitu a ni (Mik 1:2). Juda-te chanchin
kal zlah martar tih chu an hnam leh sakhua avnga tuara thite sawi
nn pawh hman a ni.
Thuhretu tih hi rorlna hmun (court) \awngkam a ni e an ti a.
Rorlna hmunah chuan dn bawhchhia nia puh chu a ding a, a thiam
thu sawi a ngai a. Amah maia ding lovin a sual lohzia sawipui trin mi
an ruai \hn a. Chu mi chu thuhretu an tih chu a ni. Thiam loh chang
tr kha a thiamna sawisaktu a ni a, lam\ang, mite \antu, ti ila a
chiang zwk mai thei e. Thuhretu a nih avngin a lama a \ansaka kha
thiam loh a chan chuan a thih ai thih emaw, a thih ruala thih emaw a
ngai hial a ni. Chuvngin, tihduhdahna nasa tak kohhran hmasa huna a
thlen khn Isua \antu, a thuhretu nih vnga tuara thi sawi nn martar
(martyr) tih hi an hmang ta a ni.
www.mizoramsynod.org

247
2. Lal Isua Thuhretute: Tirhkohte Thiltihah hian \um 13 zet
thuhretu tih hi a awm a. Luka hian Isua Krista thawhleh hma leh
thawhleh hnu chanchin a ziak a; a thawhleh hma chuan thuhretu tih
hian pawimawhna a neihtr vak lo. A thawhleh hnu, Thlarau
Thianghlim a lo thlen hnuah chauh thuhretu nihna chuan awmzia a
nei tih a lang. Luka 24:48 leh Tirhkohte Thiltihah hian Thuhretu tih
chuan Isua Krista chanchin chiang taka an hriat puang chhuaka a
dikzia tilang tih nn a hmang a. Chu thuhretu ni tr chuan kan rin
Isua chanchin chu kan pawma, kan wiha kan rin a ngai a, Chanchin
|ha puangtu nihna nn thuhmun a ni. Chanchin |ha hi khawvla
Pathian inpuanna a nih avngin thu dik leh thu tak hretu chu thuhmun
a ni. Lukan thuhretu a tih hian tnlaia mission tih hi a phawk bera
ngai an awm. Tirhkoh tih nn pawh hian awmze thuhmunin a hmang
nia ngaih theih a ni bawk.
Heti hian kai tawi dwn mai ila. Thuthlung Tharin thuhretu a tih
chu Isua Krista leh a chhandamna Chanchin |ha \awngkam leh nuna
a dikzia tilangtute hi an ni. Chng mite chu a tr berah chuan Isua
zirtr swm leh pahnihte kha an ni a, a hnuah anmahni ang bawka
Isua \antu Paula te, Stephana te, Timothea te leh Barnaba te ang
kha an ni a. Ricardo Antoncich-a chuan: Thuhretu tih hian Chanchin
|ha thuchah rin tlk leh belh chian dwla nun chhuahpui hi a kwk a
ni. Nunna hmanga hriattr a kwk, a ti.
Lal Isua thuhretu chuan Isua leh a zirtrna chanchin a hre chiang
tr a ni. Chu chu a \an tlat ang a, \awngkain emaw, nun leh thiltihin
emaw a tilang tr a ni. Lal Isua Chanchin |ha kan hriat thiam dn
leh a thu kan wihzia kan tihlan hi thuhretu hna chu a ni.
Sawi ho tr
Thuhretu tih awmzia kan zir a\ang hian keiniho hi Krista thuhretu
tia koh tlk niin kan inhria em?

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

248

September 29: Thawhlehni


THUHRETU NIHNA HMUN
Chhiar tr: Marka 16:14-18; Tirh 1:8
Lal Isuan a zirtrte hnnah thuhretu an la nih tr thu a sawi lai
khn mak an ti viau ang em le? Thlarau Thianghlim a lo thlen chuan
a sawi ang ngeiin an nun a lo danglam ta a, a hmaa bihrkna zawng
\hnte khn hmun ualauah Isua chu mihringte chhandam tra Pathian
mi ruat (Messia/Krista) ngei a nih thu an puang ta a. Jerusalem
khawlaiah te, Biak Inah te leh a remchnna apiangah te hrilh ngai an
hrilh a, hnialpui tr an hmuh pawhin an hnialpui a, Isua \antu an
nihzia hai rual a ni ta lo. Jerusalem maiah twp lovin a chhehvl
khuaah pawh Isua chanchin an puang darh ta zl a. Heta \ang hian
thuhretu nihna hmun tr lo zir ila
1. Kan hnaih apiangte hnnah: Tirhkoh hmasate khn Isua an
\anzia an tihlanna hmasa ber chu Jerusalem-ah a ni. Chutiangin
thuhretu chuan a hnaih ber hnnah thuhretu hna chu a thawk tr a ni.
Kan hnaih ber chu kan in chhng khur a ni. Mahni nupui pasal leh
fate hnnah te, kan in chhnga awm apiangte hnnah te Isua lalna
leh thuneihna te, a \hatna te, a rin tlkna te kan lantr a \l a ni. Lal
Isua ringhleltu an pung zl a, Kristiante zngah pawh amah rin aia thil
dang ring zwk an tam tial tial. Chhngkuaah pawh Isua aia thil
dang rin zwk kan ngah tial tial. Kan kianga awm hnai apiangte
hnnah Lal Isua thuhretu kan nih a \l tak zet a ni.
Kan khawlaiah leh hna kan thawhna hmun - lovah te, office-ah
te pawh Isua \antu kan ni thei zl. Nuna lantr hi thuhretu nihnaah
hian a kipui hle a. Tirhkohte khn Isua chanchin an sawi mai lo va,
thiltihin an lantr nghl bawk \hn. Isua lam\ang an nih chiang takin an
tilang zl. An awmna an sawn emaw, an thiltih a danglam emaw,
Isua \antu an nih a danglam lo ang khn, kan kiang hnaia mite hnnah
Isua thuhretu kan ni ve zl tr a ni ang.
www.mizoramsynod.org

249
2. Kan chhehvlah: Krista thuhretu kan nihna tr dang leh chu
kan chhehvl khua leh ramah a ni. Samari ram leh kwlkil thleng
pawhin Lal Isuan a thuhretu ni trin min ti a. Mahni khaw chhehvl
zawng zawng hi kan Samari ram chu a ni mai ang. Kan Mizo Kristian
hmasate kha an lo fakawm hle mai. Kristian hmasa, ringtu hming pe
hmasa apiang khn an unau leh \hiante an vei nghl zl a. Harhna a
lo thlen lahin harhna chang hmasa apiang khn mi dangte duhsakin
chang ve se an ti m m \hn. Chumi azrah chuan Mizo hnam pum
pui kum rei lo te chhngin Kristian an ni ta a, keini tnlaia mite hi
chumi rah te chu kan ni.
Keini pawhin kan chhehvla mite hnnah thuhretu hna chu kan
thawk ve mk a. Mahse, kan zuai tial tial ta em le? Harhna a thleng
fo va, kan hlim zing viau bawk a; kan chhehvla mite hnnah Krista
thuhretu ni trin kan thawh chhuah a pawimawh hle. Mizo Kristiante
hi kan tam loh ngaihtuahin Chanchin |ha hril tra feh chhuak tama
sawi kan ni ve a, a lwmawm khawp mai. Mahse, hei hi a la twk
lo. Kan chhehvlah Isua la ring thei lo, la pawm duh lo, pawma
hnwl leh tawh an tam mai. Chng mite hnnah chuan Isua \antu,
Isua lam\ang kan nih a ngai. Lal Isua hi an rina, a thu an wiha, an
nunna bulpui bera an neihna trin ringtute hian Chanchin |ha hi kan
puan zl a ngai a ni.
3. Khawvl ram tinah: Mizo Kristiante hian kan chhehvl ram
kan dai dar mk a, India ram chhngah chuan hmun pawimawh lai
kan tlawh chhuak thawkhat ta. Mahse, mihring tam dn leh Chanchin
|ha an mamawh dn ngaihtuah chuan a hming lekin, a langsr chin
leh a ualau laiah kan la thawk chauh tih tr a la ni. India ram ril leh
hmun tam takah hian Chanchin |ha kan hril hun nghk hi an la
\hahnem hle a ni.
4. Thil siam dangte hnnah. Thuhretu tih awmzia hian sawi leh
hril mai ni lovin Isua mi kan nih tihlanna a ni tel bawk. Tnlaia
thuhretu nihna hmun dang pawimawh tak chu thil siam dangte
hnnah a ni. Kan chhehvla boruak, thing leh mau, nungchate
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

250

hnnah Isua Krista chhandamna lan chhuahtr pawimawhzia hi


Paulan Rom 8-ah khn a lo sawi daih tawh mai. Kan chhehvla
thilsiam dangte hian Isua chandamna neitute kan nih zr an zo ve
hi a hun ta hle mai a. Keimahni chauh inngaihtuaha kan nawm
kan mka thilsiam dangte kan hnuaichhiah hian Pathian ropuina
kan hliah thei a ni.
Kohhran hmasate khn Lal Isua an \an an tina hle a. Messia, Pathian
mi tirha ngei a nihzia te, mitthi zng ata Pathianin a kai tho leh tih te,
khawvl chhandamtu a nih thute kha huai takin an sawi a, thih ngamin an
\ang a ni. Lal Isua an hriat chian avngin a thu an wih a, Isua hnnah an
awm tawh tih an thusawi leh an duh zwngah miin an hre thei mai a ni
(Tirh 4:13).
Heta \ang hian zir tr kan nei. Lal Isua hi hre chiang twk kan
inti hle a ni thei e. Mahse, a chanchin kan sawi tam twk lo a ni em?
Miin Isua chanchin aiin thil dang chanchin an ngaihven a, an hre
zwk tlat. Chu bkah, Lal Isua nihna hi kan puang chiang twk lo a
ni thei bawk. Tirhkohte kha chuan Isua kha tu nge a nih chiang taka
an sawi avngin a duhin an pawm a, a duh lovin an hnwl thei mai.
Tnlai hian Isua hi chiang taka a nihna kan puan thar a ngai tihna a ni
bawk.
Thlarau Thianghlim chnchilh Tirhkohte chuan Lal Isua kha kain
an \an a, huaisen tak leh phr takin a chanchin an sawi a; hnialtu leh
dodltute hmaah pawh thuhretu an ni tluan chhuak zak zl a nih
kha. I kain Isua chu Lalpa a ni tih i \an a, mitthi zng ata Pathianin a
kaitho tih i thinlunga i rin chuan chhandamin i awm ang... (Rom
10:9).
Sawi ho tr
1. Khawvl hmaswnna \hang zl krah hian Lal Isua thuhretu nih
a pawimawhna sawi ni se.
2. Tnlai huna Krista thuhretu kan nih dn hi dik leh dik lo, \ha leh
\ha lo a awm theiin kan hria em?
www.mizoramsynod.org

251
September 30: Nilaini
THUHRETU NIHNA RAH - TUARNA
Chhiar tr: Mt 5:10-12; Tirh 14:22
Lal Isua thuhretu nih hi thil namai a ni lo va, tuarna hmachhawn
ngam a ngai. Tirhkohte chanchin kan chhui zl chuan Isua Krista an
\an avng khn an leihnawng a, Juda-ten an Biak In (Sunagog)
a\angin an hnawt chhuak a, an rethei a, taksa leh rilrua tuarna an
hmachhawn zui a ni. Lal Isua thuhretute hmabkah hngte hi a awm
1. Taksaa tuarna: Lal Isua zuitute hian hlimna leh lwmna an
hmu fo lm lo. Kohhran a din tirh a\anga rei vak lovah khn
Tirhkohte khn Juda-te kut an tuar nghl mai a. A hmasa berin
Stephena chu lunga dem hlum a ni a. Juda-te inhremna dn hmanga
tihhlum a ni. Isua thuhretu martar hmasa ber a ni ta. A thih a\angin
ringtute chu Jerusalem khaw pwnah an darh ta a, Krista thuhretu
an ni nghl zl a. An thusawi ringa pawm awm mah se, hnialtu leh
dodltu an awm zl a, chng mite chuan ringtute chu an tiduhdah
ta zl a. Rom sawrkr nn a tiduhdahtute chu an \ang tlng a,
Kristiante chu tihduhdah an lo ni ta a. Isua unau Jakoba pawh
tihhlum a ni a. Paula pawh Jerusalem-ah man a ni a, a thih thu
Bible-ah chuang lo mah se Krista avnga a lu tansak a ni tih hi
sawi dn lr tak a ni. Isua zirtir 12-te kha tihduhdahna nasa tak
tuara thite an ni deuh vek bawk. Kohhran hmasate chuan tihduhdah
an tuar nasa hle a ni. Hetiang hi a tr a\anga Kristiante chan a ni a.
Keini tnlaia mite hian nuam sa tak leh pangdama Krista thuhretu
emaw, a rawngbwltu emaw nih kan tum chuan a dik bk lo vang.
2. Chhngte kalsan: Mihringte hi Pathianin chhngkuain min siam
a, inngainatna leh inhmangaihna thk tak neiin min siam a ni. He
inngainatna leh inhmangaihna hi kalsan a \l hun a awm. Rawngbwltu
- Pastor te, missionary te hian mahni in lum chhuahsana, hmun dangah
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

252

chhngkaw nei lo emaw, chhngkaw thar nei chawp tr emawa an


kal a ngai. Chhngte kalsan chu mi tam tak tn chuan a huphurhawm
duh ngawt ang chu. Mahse, Isuan chutianga chn huamte chuan a
leh tam tak an hmuh tr thu a sawi.
3. In leh lo kalsan: Krista thuhretu chuan mahni in leh lo kalsan a
ngai bawk. Mahni in lum a\anga Chanchin |ha hril chu a theih khawp
mai. Mahse, hun tam takah, mi tam tak tn chuan mahni in leh lo
kalsan a ngai. Mi \henkhatte phei chu khawsak ziaawm tak, mahni
ina ei tr \ha tinrng nei thei te, silhfn leh mutbu pawh a \ha ber nei
phkte kan ni mahna. Mahse, Isua hian a rawngbwl tra a kohte hi
chu an in leh lo chhuahsan ngai a ni chwk. Chn huam te, kalsan
huam te a ngai a. Chutiang tuar huamte chu thuhretu ni tlk an ni.
4. Hlwkna chn: Krista thuhretu nih hian hloh tr tam tak a awm.
Isua Krista rawngbwl hi miin a thlanin \hiante aia hlawh tlm te,
\hiante aia dinhmun hniam zwk te, hmun hrehawm taka awm te a
keng tel fo mai. Hngte hi tuar huam lo tn Krista thuhretu nih hi a
har khawp mai. Tnlaiin sum ngah te, in leh lo \ha te, lrthei changkng
te, silhfn nalh leh man to neih lamah te inelna a nasa hle mai. Krista
thuhretu, neih tam loha lungawi leh tuar chunga lwm, tihte hian
mi rilru a hneh lo tawlh tawlh mai. Pastor leh rawngbwltu dangte
pawh chnna in nuam tak (quarters) kohhranin a siamsak a; hetiang
reng tr emaw tih mai palh a awl ta khawp mai. A \ha awm lohna
hmunah pawh thuhretu nih huam a ngai. Lal Isua rawngbwltute
hian hrehawm te, hmuhsit te, nghei te, chn te, dinhmun zahawm
lova awm te tuar huam a ngai a ni.
5. Hrehawm tuar: Tnlaiin mihring khawsak a awlsam tial tial a,
Krista thuhretu hna pawh awlsam leh hahdam zwkin a thawh theih
ta. Hotel changkngah te, hmun nuam leh in nuamah te mission pwl
te pawhin Chanchin |ha hril dn tr an rl a, ei leh br tr tuihnai
ber ber chi nn an intuituah a! Khawvl hmaswn zlin a ken a ni a,
kan vnnei tih loh rual a ni lo ve. Amaherawhchu, hetiang a nih lai
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

253

hian Chanchin |ha mamawhtute chu khawlaiah te, ramhnuaiah te,


khawlum lutuk emaw, khaw vwt lutuk hnuaiah te emaw an awm si
a. Kan Chanchin |ha hril dn pawh hi hrehawm pumpelh zwnga
hma lk tumna a tam ta hle lo maw? Paula ten, Hrehawm tam tak
tuarin Pathian ramah kan lt tr a ni, an tih te kha tnlai huna Krista
thuhretute tn hian zir thar leh a \ha ngawt mai.
Sawi ho tr
Thuhretu nihna leh tuarna chungchng hi han sawi belh teh u.

www.mizoramsynod.org

254
October 7
TNLAI HMASWNNA KALPHUNG
Chhiar tr: Lk 14:28-30
Tnlai hmaswnna kan tih hi a in\anna chu kum zabi swm leh
pakuana lai daih tawh khn a ni. Thil siam lama harh chhuahna (industrial revolution) kha a bul \anna niin sawi a ni tlngpui. Tuihu
hmang khwl thar an siam chhuak a, chng khwl chuan mihring
hmanrua chi hrang hrang an siam thar a. Lo nei mi te, ran vulhtu te,
office hna thawk te pawhin chu thil thar chu an chhawr \angkai hle a.
Chu khwl chu Europe rama hmaswnna bul in\anna berah an ngai.
Chutiang nei ve lo ram, Africa leh Asia ramte chu ram hnufual an
tih phah bawk. Hmaswnna atn thr siamna hmun din tr te, tuikhuah
hmanga electric siam tr te, hmanraw thar siamna hmun din trtein
thurwn an pe \hn. Chutih laiin lo neih lam kalsan tial tial trin an
fuih thung.
Hetianga hmaswnna kalpui tumnaah hian inbiak pawhna
hmanrua (mass media) - khwlchhut lehkha ziak te, radio te, cinema te, television te a \angkai hlein an ring a. Kum 1950 chhovah
khn UNESCO (United Nations Education, Scientific and Cultural
Organisation) chuan inbiak pawhna/inhriat pawhna a \hat chuan
hmaswnna pawh a thleng chak dwn niin an lo ngai daih tawh a.
Chu chuan hnam hnufual leh tlmte pawh tinzwn deuh bkin an
\awng te, an inbiangbiak dn hmang te an zir ngun phah a. |awng
te, an thuchah kal kual leh dawnsawn a nih dn te, thuchah sawi
chhwn a nih leh dn te, hmanruain mi a hneh dn te thlengin chk
takin an chhui zui a. Mahse, inbiangbiak dn hmang leh thuchah mi
malin a lo dawnsawn dn leh an nun a nghawng zui dn lam hi an
chht hmaih avngin an tum a thleng phk lo niin an ngai.

www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

255

Hetiang tak hian hma lo la mah se khawi laiah emaw chuan fel lo
a awm ni ngei tr a ni, hmaswnna tra ruahmanna sum te, remruatna
thil te a kal liam tam tawh ang huin hmaswnnain a la thlen loh hmun
leh mihring an la tam hle si. Hmaswnna chungchng zirtu mi thiam
pakhat Everett M. Rogers-a chuan hmaswnna kalpui an tum dn
chu thil paliin a kaihruai niin a sawi a, chngte chu
1. Thilsiamna lam (industrial revolution ang kha) uara
khawpuia awm khwm a\anga ei leh bra intodelh: He ngaih
dnah hi chuan ei leh bra intodelh chu hmaswnna chabi a ni a.
Ram hnufual (Third World) ram an tihte chu an sum leh pai dinhmun
nasa takin an zir a. Ei br zawnna lama mi thiamte chu ruahmanna
siamtu an ni ber a. Kum nga dana hmaswnna ruahmanna (Five
Year Plan) pawh hng ram znga eng emaw zt hian an siam nghe
nghe.
2. Sum hlwm lian tham leh khwl hmana, mihring thahrui a
tlm thei anga hman: Hei hi ram tam takah hmaswnna
chhinchhiahnaah an ngai a. Mihring thahrui ngah, ram hnufual site
tn chuan hna hmu lo, thawh tr nei lo an pung tual tual mai a ni.
Chutih laiin khwl neih theihna tr sum hlwm lian neih a har leh hle
si a. Sumdwng pwl leh tangka dahna hmun a\anga sum hman hawh
(loan) te a ngai a. Rulhna tr tangka sum nei leh lo tn chuan ram
leilung hausakna a\anga leiba rulh leh \wk \wk a ngai \hn.
3. Hmaswnna a chak theih nn hmunpui a\anga thunun:
Hmaswnna chu sum leh pai lama mi thiam (economists) leh tangka
dah khwlna (bank) lam kenkawhtr tra ruahmanna siam a ni.
Mipuiin anmahni hmaswnna tr rawtna leh ruahmanna an siam
chuan hna a muang dwna ngaihna a lian a. Chu ai chuan sawrkr
laipui emaw, khawi hmunpui emaw a\anga hnathawh hi a swt zwk
tra ngaihna a ni.
4. Chhng lama harsatna avnga hnufualna: Hei hi chu ram
changkng tawh, khawthlang ramten Asia leh Africa ramte hnufual
www.mizoramsynod.org

BEIHRUAL THUPUI

256

chhana an puhna a ni. A dikna pawh thui tak chu a awm ang. Everett
Rogers-a zirnaah thil hmuh chhuah eng emaw zt a nei a, chng
zngah chuan kut hnathawktute znga inrin loh tawnna te, mamawh
inchan lo dwna hriatna te, sawrkr hotute rinhlelh tlatna te, mahni
mamawh bk deh chhuah \l lova ngaihna te, mahni tualchhng bk
pelh tum lohna te chu hmaswnna dltu nia sawite a ni.
Hngte hi a dik viau laiin ram hnufualte hi tn hmain khawthlang
ramten an awp a, an ram hausakna tam tak an thiar chhuahsak a.
Chu bkah an inrlbwl dnte pawh anmahni tih dn zuiin an lo
ruahmansak a, chu chuan kawng tam takin a tihnufm zwk a ni.
Chng avng chuan hmaswnna tra hma lk dn tr thar ruahmanna
a awm ve mk a, a bkin ram hnufual (Third World) hmaswnna
kawnga \hang mk (developing countries) ramte tna hman theih
tr an ngaihtuah chhuak mk a, chngte chu lo en leh ila.
(1) Intluk tlnna: Kum 1970 chho vl khn tn hma lam
zawnga inkhrkhip reng \hn China ram chu ram dangte tn a inhawng
ta a. An ram rethei tak kha hmaswnna chak tak lo awm chhan,
mipui intluk tlnna lo awm thar te, hmeichhiate dinhmun lo sng ta te
leh, ei tr hnianghnr leh silhfna intodelh an lo ni ta mai khn
hmaswnna zirtute mak tih a hlawh a ni. Hmaswnna chu mi tin
intluk tlnga an khawsak ho hian a thlen a ni tih hi an ngaihtuahna a
lo nih phah ta a. Chumiin a ken telte chu thingtlng leh khawpuia mi
rethei te leh hmeichhiate chu hmaswnna tra hma lkna chuan a
tinzwn hmasa tra ngaihna a ni. Rethei leh hausa inkr tihzm chu a
tum lian tak a ni bawk.
(2) Hmaswnna tra \an tln: Ram hmaswnna trin tute
emaw thununna hnuaia awm chu miin an tuar rei peih lo fo. Chu
bkah sum pk, a pung nna rulh leh ngai tr chuan hlawhchham
palh a hlauhawm bawk si a. Hngte avng hian hmaswn tra tihten
an hmaswnna tr nia an ngaihte sawi ho puia, an theihna leh an
remchnna anga hma lkpui a swt zwk tih hi ngaih dn lian tak a ni
www.mizoramsynod.org

257
mk. Entr nn, fa neih zt tr ruahmannaah te sawrkrin a tuk luih
aiin fa nei trte rwn chunga hma lk chu China ram thingtlng mite
zngah an lo kalpui a, a \angkai. Indonesia thingtlng mi Balinese-te
zngah pawh a huhova inrwn khawmna hmangin tualchhnga
hmaswnna ruahmanna an siam a, radio thusawite ngaithla hovin an
sawi tlng a, chu chuan ngaih dn fel leh \angkai a paw chhuak a ni.
(3) Hmanraw hlui hnwl lova a thar hman \angkai:
Hmaswnna tra ruahmanna hmasa khn khwl thar hman uar kha
an sawi mawi a. Tum rng vng emaw, hriat loh vng emawin
hmanraw hlui te an lo hnwl a. Chu chuan nasa takin hmaswnna
kawng a dl ta zwkin an hre leh ta a ni. Tnah chuan India ramah
pawh ramhmul damdawi leh damdawi pngngai an hmang kawp
thiam a, China pawhin an acupuncture (akupangchar) damdawi leh
damdawi pngngai (antibiotics-antibaiawtiks) hman kawp a \angkai
tih an hre chhuak a. Tualchhng nau chhar thiamte pawh damdawi
lam tlm zirtrin an hman \angkai theih tihte an hre ta zl. Pi pu chena
hnamin finna a lo inhlan chhwn te hnwl vek aiin a \angkai zwnga
hman tr tih hi an sawi uar thar hle. Kan ramah pawh kan ramngaw
humhalh dn te, lo neih dn te, hnathawh ho dnte hi a \ha lai chhawm
nung chunga hmanraw thar hmang \angkai zwnga kan kalpui thiam
chuan a manhla ngawt ang.
Hmaswnna tr nia kan ngaih khwl tharte hi min tichhetu an lo
ni thei tih leh, ngaih dn hlui \an ngawt hi a \ha ber lo tih hi tnlaia ram
hmaswnna ngaihtuahtute chuan an thupui hle a. Sawrkr hma lk
tumna pawh ni se, mipuite khawsak dn mil leh an rilru skthlk
rilrem zwnga hmaswnna kalpui thiam hi a \l hlein an ngai. Hng
lo awmna tr chuan mi tin inpkna leh hmaswnna tak tak duh tlnna
hi a kawngro su ber chu a ni ang.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

258

Sawi ho tr
1. Pi leh pute a\anga hmaswnna atna \ha thufing emaw, hnathawh
dn \ha emaw Mizote hian kan nei em? Kan neih chuan sawi
chhuah ni se. Chngte chu engtia hman \angkai tr nge ni ang?
2. Ram hmaswnna tra hma lk tawhna leh lk mknaah hian
kan zavaiin kan tel em? Engtia tih nge \ha bera kan rin sawi ni
se.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

259

October 14
LIBERALIZATION, PRIVATIZATION,
GLOBALIZATION (LPG) CHUNGCHNG
Chhiar tr: Tirh 4:32-35; 5:1-4
Tnlai khawvl mihring khawsak phung chawk danglam nasa
bertu chu sumdwnna kawnga unau ang riala kal ho thil pathum
inhawn zauna, mi mal kut zla dah, leh khawvl ram tin huap te
hi an ni. Hei hi a chunga kan thupui a tawi thei ang bera lehlinna a ni
a, kan sawi zauna a\angin a la fiah trah ngai ila. Khawvl ram tin
insumdwn tawnna kawnga kal dn thar a ni.
1. Inhawn zauna tih hian sumdwnna kawngah sawrkrin emaw,
sawrkr aiawha thuneitu dangin emaw a thunun lohva sumdwnna
kawnga phal leh phal loh awm lova duh duh tih theihna a kwk a.
Tn hma chuan ram tam takin \henawm hla leh hnaia mite sumdwng
pwl an rama luh an phal meuh lo va, an thil siam chhuah zawrh an
remti hek lo. Hetiang renga kal chuan ram hmaswn hmasa leh thil
siam chhuak tam ramte tn sumdwnna a hlwk thei lo va; chuvngin,
Indopui II-na hma lawk khn USA chuan zaln zwka ram danga
sumdwn dn a lo ngaihtuah tawh a. Chng ngaihtuahna a\ang chuan
International Monetary Fund (IMF) te, World Bank te USA leh
Great Britain te bul tumin an lo din a, kum 1945 khn ram 29 zetin
IMF chu an pawm nghl a, kum 2012 khn member 188 an awm a.
World Bank chu pwl pahnih: International Bank for Reconstruction and Development (IBRD) member ram 188 nei leh International Development Association (IDA) member ram 172 neite infn
khwmna a ni. Hng pwl pahnihte hian an sum hmachhuanin ram
hnufual, leilung hausakna ngah si ramte chu luh chilha, an leilung
hausakna leh mihring thahruite chhawr \angkai trin hma an la ta a.
A trah ram retheite chuan an rama thil deh chhuah aiin ram dang thil
siam a lr zwk chuan nasa takin tualchhng sumdwnnain a tuar
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

260

dwn avngin an dodl ve nasa hle a; mahse, rei an \ang zo lo. Ram
hausate chuan thiam taka chhimbu dawiin, an rama sumdwn an
phal chuan sum tam taka puih an tiam a; ram hmaswnna tra hma
lk bul \an nn emaw, hnathawh zawh nn emaw sum hlwm pk te
an tawktarh a. Sawrkr hma lkna pawh mahnia hnathawk tra
siam te, hnathawktu tr inthlun zawm te, sumdwnnaa chhiah tihtlm
te leh ram chhng leh ram pwna sumdwnna khuahkhirhna thlah
dul te pawh a keng tel. British Prime Minister Tony Blair-a khn,
Ram leh pwl, kan rawtna pawm hmasaa, sawisl lo leh danglam
huamte chu an hlawhtling ang. Tnlai sawrkrte hian hng chonate
hmachhawn tr hian kan ding thei tih an tichiang tr a ni, tiin a lo
ziak a.
He inhawnna hian ram hmaswn mkte tn chuan ram dang
lakah sumdwnna atna inhawn zau zl a pht a. Brazil, China leh
India te chu hetianga an inhawn zau avng hian an ram sum dinhmunin
hma pawh a swn hle niin an sawi. Ram \hang mk tam takte chuan
sumdwnna kawngah ram dangte ruala kal trin inhawn zau mai loh
chu thlan tr dang an nei chuang lo. Entr nn, kum 1991 khn India
ram chuan loh theih lohvin sumdwnnaah ram dang tn a inhawng a.
Philipines pawhin chutiang deuh bawk chuan 1987-a an ram dnpuiin
ram dang mite sumdwn a lo khapnate a siam \hat phah hial a ni.
Hetianga ram hmaswnna tra inhawn zauna hian kawng hrang
hrangin sumdwngte a nghawng a, a langsr ber chu ram rethei zwka
thil siamtute siam chhuah aiin ram pwn a\anga thil zawrh a lr zwk
a, chu chuan tualchhung mite a tichhe \hin hi a ni. Ram dang a\anga
thil siam zuartute chu sawrkr nn inhriat thiam a ngai a, chu chuan
ram pwn mite thuhnuaiah sawrkr a kntr a, a \ha lo pawh sawi
mawi a ngai \hn.
2. Mi mal kut zla dah kan han tih mai hi Privatization tihna a
ni a, awmze hrang hrang a nei a. Sawrkrin sumdwnna lam thilah
thuneihna hmanga a thununte mi mal emaw, pwl emaw hnna a hlanna
sawina a ni ber a. Sumdwng pwl, hlwkna ma beitute emaw, m
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

261

lote emaw an pe \hn. Sawrkrin a thuhnuaia sumdwnna leh hnathawh


tr mi dang kuta a hlan sawina pawh a ni thei bawk, entr nn: chhiah
khawn te, dn ken kawh te, tn in enkawl hna te ang hi.
He thu tho hi sawrkrin hlwkna tra a sumdwnna a lo kalpui
mk mi mal/pwl eng emaw hnna a hlwkna a leitr sawi nn emaw,
sumdwng pwl pahnih inbelhbawma sumdwnnaa thawh hona a
sawi nn emaw an hmang bawk.
Hmnlai Grik leh Rom-ho hun lai pawh khn mi mal leh pwl
kutah sawrkr hna tam tak - chhiah neia lo neih te, sipai mamawh
pk te, sakhaw inthawina hlan tr lk khwm te, in sak lam hna te
pawh mi mal hnnah an lo pe tawh \hn. Mahse, buh leh bl thar
chhuah te lalberin an pumbilh a; chutianga ram hausakna an thunun
tlat kha lalram a tlk chhiat chhanah an puh hial.
China ramah te, Britain ramah te pawh hmnlaiin hetianga
sawrkrin a ram hausakna mi mal kuta a daha, a hlwkna sawrkrin
a lo tl ve leh ang hi an lo kalpui ve tawh \hn. Tn hnu deuh 1950
chhovah Winston Churchill-a sawrkr khn thr siamna chu mi mal
kutah a dah a. West Germany sawrkr pawhin hetiang hi a lo ti nasa
tawh viau bawk. Mahse, mi mal leh pwlte sumdwnnaa hetiang
taka zalnna hi USA leh UK lamah chuan kum 1980 hnu lamah zau
takin a inhawng chauh a. Chu chu khawvl ram dangah a darh ta zl
a ni.
Chutianga Khawthlang ram sawrkrten zaln taka sumdwnna
an kalpui azrah Latin America lamah chuan kum 1980 leh 1990
chhovah khn privatization hi a lo lr hle a. Vntlng hman chi tui
te, mihring leh thil phurhna te, ram chhnga inbiak pawhna khwlte
pawh mi mal/pwl hnnah an hralh vek a. An ram sum lk luh pawhin
a pun phah viau niin an sawi.
Hetianga sumdwnna a lo zaln hian a leitu lam (consumer) te
an finvr chuan a \ha viau a. Thil siamtute pawh mipui tna \ha tr
www.mizoramsynod.org

262
siam chhuah leh man tlwm zwka hralhna lamah an inel a. Hei hi a
\hatna lai chu a ni. Sawrkrin a sem chhuah lamah \an a lkpui chuan
thil siamtu/zuartute leh mipuiin an hlwkpui thei.
Kawng lehlamah chuan ei rk leh hlp rkna kawng hawngtu a
ni thei. Russia ramah leh Latin America ramah te chuan sawrkr thil
mi mal hnna hralh a nih laiin hlp rk a hluar hle niin an sawi. India
ramah pawh ram hruaituten ei rk thubuai an awrh nawlh nawlh.
Sawrkr lama mawhphurtute leh sumdwngte inkrah a hlwkna
inremsiama insem mai a remchng. Chutih rual chuan politics-a
chanvo neiten sawrkr thil an thunun hian hlp rkna remchng a lo
tam ve tho mai a; sawrkr thuneihna hnuaia mite aiin mi mal thuhnuaia
awmte hi hleprkna lakah an fihlm zwk nia sawi a awm bawk.
3. Khawvl huap (globalisation) tih hi sumdwnna lam hawia
khawvl pum huapa zaln taka indwrna sawina a ni ber. Entr nn,
tn hma chuan mahni ram thil siam chu mahni ramah zawrha, ram
pwna thawn chhuah tr pawh khuahkhirh chin neih a ni a.
Sumdwngte pawhin mahni ram bk an pl thei vak lo. Tnah erawh
chuan bungrua, thawmhnaw, nunphung, engkim kan inpawhpawlh
ta vek a ni ber mai. Mihring inkal pawhna a lo awlsam a, inbiak
pawhna lam a lo remchng a, hmun kilkhwr lutuk tih loh chu kan
thawmhnaw te, kan chaw ei te, kan nunphung te a inang deuh pt
tawh a ni.
Hng thil pathum kan sawite hi tnlaia ram hmaswnna atna
hma lkna klpui ber a ni. Hei hian \hatna leh \hat lohna pawh a nei
tawn ve ve. Ram changkng zwkte thil siam ram rethei zwkah
kan lo hmu ve a, man tlwm zwka kan lo lei te hi a \hatna a ni a,
mihring hnam tin chi tin, chhngkaw khata unau piang hmun te
inpawhna kawng hawn a ni hian khawvl mihring inunauna kawngah
thui tak a pui a ni.
Kawng lehlamah chuan hetianga inhawn zauna hian ram rethei
zwk, hmanraw \ha nei bawk si lote sumdwnna a nk chpin a
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

263

ti\huanawp hle thung. Ram hausaten rethei zwkte ramah sumdwnna


an kalpui avngin tualchhng thil siam leh sumdwnna a tla chhe
mk bawk. World Bank leh IMF sum te hmangin ram an lei a, leilung
leh thing leh mau hausakna te an la chhuak zut zut mai a ni. Engkim
sumdwnna, zawrh, hralh, hlp veka teh a nih avngin thil hlutna
pawh tlo, \ha, belhchian dwl aiin, nalh, thar leh tnlai teh nn
hman a ni a. Hei hian mihring nun a tipwnlng tial tiala ngaih a ni.
Sakhuana pawhin ngaih thutak a hlawh lo tial tial. Hng thil pathum
hian kan tnlai khawvl hmaswnna tra hma lkna hi kawng tinrngin
a thunun a ni ta ber mai.
Sawi ho tr
1. A chunga kan sawi thil pathumte hmanga ram hmaswnna thlentr
tum hi a \hatna leh \hat lohna sawi belh ni se.
2. Khawvl hnam hrang hrangte hi intlawh pawh tam tial tial ila,
kan hnam nun leh sakhuana te hian a \hatpui ang nge a chhiat
phah ang?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

264

October 21
TELEVISION, LRTHEI LEH INCHEINAIN
KOHHRAN NUN A NGHAWNG DN
Chhiar tr: Lk 17:26-33
Kan zir leh tr hi hmaswnna lo \hang zlin a rawn hrin chhuah,
hmaswnna tehnaa ngaih leh hmaswn nia inngaiten neih ngei tra
an ngaih te a ni a. Hngte hian kan mi mal leh huho nun te kawng
hrang hrangin a nghawng a. A \ha leh \ha lo lam a awm thei ve ve
ang. Tnlai Mizote zngah chuan a eng ber emaw tal hi chuan kan mi
mal nun leh kohhran min nghawng \heuh ang. A mal malin lo zir ila.
1. Television (TV): Tnlai huna mihring inhriat pawhna hmanraw
znga huvng ngah ber chu TV hi a ni ti ila kan tisual tam wm lo ve.
Radio te, cinema te an lo chhuah thar hlim khn lawm an hlawh hle
a. Mahse, a lem en chunga a ri hriat theih bawk, kan awm hmun
a\anga hmuh mai theih thil chi hrang hrang ena ngaihthlk theihna TV
hi chuan mi tin lawm a hlawh a. Hmaswnna tra hma lkna sawi
mawina leh zirtrna pkna hmanrua atn pawh \angkai hle tra ngaih
a ni. Marshall McLuhan-a, Canada mi thiam phei chuan a hmaa
inhriat pawhna hmanrua chanchin bu, radio leh cinema te hi luahln
vek trin a lo sawi nghe nghe a; mahse, chu m chu a ni ta lo.
TV a\ang hian mihring nun khawih thil zawng zawng kan hmuin
kan hria a tih theih mai wm e. Hnam nun inzirtrna te, chanchin hlui
leh thar te, thil hmuh chhuah thar te, khawmual leh tuipui chhngril
ber leh vn boruaka thil chi hrang hrang te kan lo hmuh ve theihna a
ni. Khawhar hnmtu, beng tivra mit titlai thei, thu puanzr nna \ha
tak a ni. Hmuhnawm leh ngaihnawm bwm a ni. Hnam zia pu darhtu,
thil thar zirtrtu, a pui a pang, a tar a zra awm tleitu a ni a, khawvl
hian a hluihlwn maiin a rinawm lo.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

265

A lehlamah chuan hun khawhraltrtu, hnam nunphung ngelnghet


\hiattu leh nun pwnlng chng chhuaktu, sumdwnna hmanrua,
awhna kawnga hruaitu a ni lawi si. Sum ngah hi mihring dam chhan
anga lantrtu, mihring hlimna pawh inlaichnna \hat lam aiin sum leh
thil neih tama duh duha khawsak theih ni hiala lantrtu a ni leh si. TV
hi vawiin thlengin zir mite chuan an la zir zl a, a \hatna leh \hat lohna
hi an bk tawn reng.
Kristiante pawhin a \angkaina hriain thu leh hlaa Chanchin |ha
puan nn te kan hmang ve zl. Hngah pawh hian khawvl thil ang
thovin a \ha leh \ha lo a awm zl a. TV hmang hmasatu evangelist
eng emaw ztin sum peipun nn an hmang a, an hausa thr thr a,
hlwkna thuchah an hril a, mi tam tak sawi \haihin emaw, damna te,
hausakna te tiama fuihpawrhin emaw thawhlwm an thawhtr \euh
\euh va, an Chanchin |ha hril aiin anmahni an lr ta \hn a. Lehlama
\angte tn sawislna rmchng an siam \hn. Hetiang hi TV nihphung
a nih avngin kan en emaw, kan hmang a ni emaw, a thununtu nih
kan tum hrm hrm a ngai hle.
Sakhaw nun a nghawng dnte hi thui tak sawi tr a awm a;
mahse, sawi vek sn a ni lo vang a. Tawi deuhva sawi theih chu TV
hi mi tin ta, mi tin huap leh mi tin hmanrua a nih avngin kan sakhaw
thurin mil lo thil tam tak a keng tel a. Sakhaw dang vuantute pawhin
an hmang ve vek a; kan sakhaw thurin leh thu inzirtrte rawn \hiat
zwng te pawh hmuh leh hriat tr a tel zl. Chutiang a nih avng
chuan kan hnam zia mil lo thil thar a rawn put luhte hi lo thliar hran
thiam a ngai hle. Hei chang hi a ni lo va, kan sakhaw puithuna te, kan
serh leh sng te kan ngaihhlut leh ngaihnp dn pawh a rawn nghawng
thui khawp mai. Biak Ina Pathian be tra inkhawm aiin TV a\anga
mi inkhwm lo thlr mai duh twk te, TV lama an tih dn anga lo tih
ve mai duhna te a thlen a. Chu chuan kohhran mite pawh min khawih
tel ve zl.
2. Lrthei chungchng: Hmaswnna tehna leh changknna
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

266

chhinchhiahna nia ngaih chu lrthei hi a ni. Lrthei kan tih hian khwl
hmanga tlntr, mihring veivahna atna kan hmante hi a tinzwn a ni.
A lian deuh te, a t deuh te a awm a. A chi thar, hml thar a chhuak
reng bawk. Ke pahnih nei te, pathum nei te, pali nei te, paruk nei te
leh rit phur chi ke swm chuang neite pawh a awm. Lrthei hi mihring
khwl siam zngah chuan a \angkai leh kan chhawr tln ber a ni hial
wm e. Mihring min thlun zawmtu, hmun hnai leh hlaa mi te, khawpui
leh thingtlng mi te, rethei leh hausa te kan zavaia min phur khwma
kan duhna hmun min thlentu a ni. Kea rei tak leh hah taka kan kalna
trah hun tlm zwk, hahdam taka kan duhna hmun min thlentr
theitu a ni.
Heti ngawt hi chuan lrthei hi a \ha hle a; mahse, a lo chhuah tirh
a\angin mi hausa chhinchhiahna (status symbol) a ni a. Chuvngin, a
neite pawh khaw khat emaw, vng khat emawa mi khawsa thei
deuhte an ni ber \hn. A man tlwm leh to te, a hmlhmangten kawngro
a su hle a, cht vl a tihawlsamna chu thu hran, mihring zia tihlanna
pawimawh tak a ni an ti. Chutiang avnga mahni sum deh chhuahin
a tlin loh thleng thlenga lei phah pawh an awm a ni.
Lrthei hi kohhran rawngbwl nn pawh a \angkai hle a, hmun
kilkhwr leh hla pawh awlsam taka thlen theihna a ni. Hmun tam
takah Pastor bial fangin an bial khua riahchilha an tlawh te a ngai ta
lo va, inkhwmpuia kalte pawh lehlngin kan kal ta suau suau mai.
Hei hian thil a tihawlsamzia a entr a; daihzai zwkin hun a hman
theih ta. Lrthei hian mi harsa \anpui leh dwm kn te, damlo puih
ngai \anpui te a tiawlsam a, lrthei avnga damdawi in panpuia nunna
hlu tak chhan hman eng emaw zt an awm a ni.
Hetianga cht vl lo awlsam ta hian mihring inngainatna a tinp
tial tial ve thung a. Mahnia lrtheia kal vl theih chuan mi dangte
mamawhna leh inbiak lmlmna hun hrim hrim pawh neih a har
tawh. Pastor-te pawhin an bial khuate an kalpah ta deuh mai mai
nia ngaihna pawh a awm. Chu bkah, kohhran inkhwm/
www.mizoramsynod.org

267
inkhwmpui leh programme te, office hna te pawh kal bosan a
tiremchng a, chhuanlam eng emaw siama inkhwm \hulh te,
committee kal loh te, kohhran hun pawimawh (lnkhwm, enlwk,
etc.) kal bosan a tiawlsam ta bawk. Lrthei hi mi mal inlk bingna
(individualism) \anpuitu \ha tak a ni thei bawk. A huho nun aiin
mahnia khawsak te, chhngkaw bil leh \hian hova intihkhwm
tel tel te a tiawlsam bawk.
Lrthei hi mihring thliar hrangtu a ni thei bawk. Kohhran mite
zngah lrthei nei chu khawsa thei deuh an ni a, dinhmun ziaawmte
chhinchhiahna a ni. A nei lote chu dinhmun harsa zwkte tihna a lo ni
leh a. Chu chuan kohhran mipuite a thliar hrang a, rawngbwltu
zngah pawh chu tho chu a awm thei. Chutianga inthliarna a awm
chuan nun ho a tinuam lo thei bawk. Hetiang a nih lohna tra invn a
\ha ang chu.
3. Incheina: Mihring hmasa berte kha saruaka awm an ni tih leh,
suala an tlk tkah khn saruak an ni tih an inhre chauh tih kan
Bible-in min hrilh a. Hei hian silhfn thu a sawi laiin, a entr ni wm
chu, suala mihring tlu tawh chu Pathian hmaah a tlngnl thei tawh lo
va, amah a inthiam lo tih hi a ni. Silhfn hi mihringin a mamawh tih
chu phat rual a ni lo. Taksa tihlum nn te, min tina thei thil chi hrang
hrang laka invn nn te a pawimawh a. Chng ber aia kan engto tk
chu mawi leh nalh nn a ni. Hmnlai ata tn thlengin thawmhnaw hi
taksa khuhtu satliah ngawta hmang lovin, nihna chhinchhiahna a ni.
Thuneihna te, vntlnga dinhmun te, hnathawh te, sakhaw chhinchhiah
nn te hman a ni. Mipa silhfn leh hmeichhe silhfn pawh a hrang
tra ngaih a ni (Deut 22:5). Silhfn rawng te, a puan \hat leh chhiatten
mihring dinhmun a tihlan te pawh hi zir tham tak a awm a; mahse,
sawi thui lo ila. Hmnlaiin England ramah la (cotton) puan tah man a
to hle lai chuan mi hausate chauhvin cotton puan an ha phk a, a lo
tlwm deuh hunah mi retheiten an ha ve ta a, mi hausate chuan mi
narnte hk phk loh hk tr an zawng an ti. Thawmhnawte hi
dinhmun leh thuneihna entr nn pawh hman a lo ni. Lal leh rorltute
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

268

thuam pawh a awm. Hmeichhiate dinhmun chawisn duhtu mi


\henkhatte chuan mipate anga kekawr hk an duh a; mahse, chu
chuan an tum ber hmeichhiate a chawisng em tih chu ngaihtuah
tham tak a ni.
Silhfn hi hnam zia tilangtu pawimawh tak a ni a, hmeichhiate hi
chumi zia chhawm nungtu \angkai tak an ni. Mipa thawmhnaw hi
chu khawvl hmun tinah a inang deuh mai a, hmeichhiate erawh
chuan mahni hnam zia tilang thei thawmhnaw an nei deuh vek mai.
Hei vng hian an hnam ze chhawm nungtu an ni \hn. Mahse, anni
pawh hi a hautak zwngin an kal leh thuai \hn.
John Calvin-a khn lei malswmna hman dn tr a sawi laiin
thawmhnaw chungchng The Institutes-ah khn a lo sawi a,
hetiangin
Silhfn \ha chungchuang neia mahni indahsnga mi dang kan
hnuaichhiah chuan Pathianah kan lwm thei lo. Mahni intr mawi
duhna leh nawmchenna lam uarna chuan fel lohna a hring duh bawk.
Hetiang thil rng rng kan tih hian kan rilru a tidelin Pathian min
theihnghilhtr \hn. Mi tam tak chu hriatnaah an inhmang zo va, an
rilru phm bovin a awm... Mi tam tak chuan lung man tam te,
rangkachak te, milem te an duh luat avngin an ngaihtuahna pawh
lung man tam, rangkachak leh milemin a luah vek mai a, anmahni
pawh chutiang thil ang mai chuan an lang \hn. Choka chu thil hmui
rima a khah tlat avngin thlarau lamah an rim a tui thei lo. Chutiang
chu kan sawi \euh thei ang. Chutichuan, chin twk kan insiam tr a
ni a, thiangzau taka nung lo trin kan inthunun a ngai a, Paulan, in
tsa chkna puitlin trin eng mah insiam suh u, a tih kha kan nun dn
tr chu a ni (Rom 13:14).
Hei hi a hun laia mite fuih nna tih a ni ngei ang. Thawmhnaw
lam engto luat avng hian kan sum leh pai kan khawhral nasa hle a,
kan inkhwm leh inkhwmpui nikhua te pawhin inchei nalhsiak (fashion show) tr ni wm takin kan inthuam a, thlarau lam hlwkna paw
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

269

chhuak meuh lo hian kan silhfn man to te, a nalh te, a chhuak tharte
kan engto ber ang tih a hlauhawm bawk. Helai bung leh chngah tho
hian Calvin-a hian, Thawmhnaw chhia zahpuitu chuan thawmhnaw
man to a uanpui ngei ang. Chaw man tlwm ngainptu chuan chaw
\ha a ei phk hunah chin twk awm lovin a ei nghek ang, a lo ti
bawk a (No. 5). Hngte hi kan mamawh piah lama ei leh in leh
thawmhnawa kan inkhawhral loh nna fmkhurna thurwn ni se a
\ha khawp ang.
Sawi ho tr
Kan zirlai a\ang hian kohhranten eng nge zir tr kan neih le?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

270

October 28
KHWL (TECHNOLOGY) LAMA
HMASWNNA HMACHHAWN DN TR 1-NA
COMPUTER LEH INTERNET
Chhiar tr: 1 Kor 7:29,31; I Jn 2:15-17
Kan zir tr kan luhchilh tak tak hmain khwl thil lo chhuak thar
zl chungchnga ngaih dn lo awm \hnte sawi ila. Khwl thar lo
chhuakte hian eng emawti kawng talin mihring mi mal leh a huho nun
a nghawng lo thei lo va. Mihring khawsak a nghawng dn
chungchngah ngaih dn hrang hrang a awm a, a tlngpuiin chi li-ah
\hen theih a ni.
(1) Khwl ngaisngtute: Khwl hian mihring hmaswnna a
thlen niin an ngai. Hng mite hian khwl hmangin mihring harsatna
sut kian theih vek ang hialin an ngai a; khwlah rinna an nghat bur
mai a, khwl siam chhuah lamah pawh \hahnem an ngai hle.
(2) Khwlin harsatna a siam nia ngaitute: A chunga mite
nna inlet hlauh an ni; khwl thilte hian mihringte tn harsatna a thlen
tam zwk niin an ngai a. Khwl thar a lo chhuah apiangin sualnate a
punlun a, mihring khawsak phung a tibuai zwk niin an ngai. Mi mal
zalnna a tihbuai avngin khwl hman dn pawh khuahkhirhna
hnuaiah ni se an duh.
(3) Khwlte hian mihring harsatna an siam lo a, an su
kiang hek lo nia ngaitute: Mahse, khwlte hian \hatna lai leh
chhiatna lai an neia ngaitute an awm bawk. A hman dn athu a ni.
Chu chu mipui pawhin hriain zawi zawiin an hmang thiam chhawm
ve niin an ngai a. Khwl thilte behchhana ruahmanna siam pawh \l
an ti lo.
(4) Khwlin a \ha leh a chhia a thlen ve ve nia ngaitute:
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

271

Mipui dinhmun leh khwl \angkaina te thlr kawpin bk tawn trah


an ngai a. Hman dnah fmkhura, vntlng tna \ha leh \angkai tr
zwnga kaihhruaina pawh siam zwk trah an ngai a ni.
Hng ngaih dn neitute hi mi thiam tak tak an ni a; mahse, keini
zngah pawh hian a eng ber ngaih dn emaw hi chu kan pawmpui ve
hlawm ngei ang.
COMPUTER LEH INTERNET
Tnlai khawvl hmaswnna kawnga koritu leh huvng ngah berte
znga pakhat chu computer hi a ni a; computer hmun hrang hranga
mite inthlun zawm hi internet an tih chu a ni leh a. Hetia sawia a mwl
hml ai hian khwl lam thil, mi narn hriat thiam loh thil a tam hle
lehnghl a. Kan zir tr atna \angkai twk pawh sawi thiam a awlai
lo hle. Heti zwng hian i lo zir dwn teh ang u.
1. Computer: Computer hi khwl thluak nei tiin an phuah a, a
dikna chen a awm. Mi thiamin khwlah thil a duh ang ang phuah rem
sa vekin a dah a, chu chu amahin emaw, mi dangin emaw, duh hun
huna a lo hman ve tra ruahman a ni a. Chutianga an dahte chu
vawn \hat theih avng te, hman duh huna duh anga lk chhuah leh
theih te, a hmangtuin a duh dna siam rem theih chin a awmte hi a
\angkaina chu a ni. Tna Mizorama kan hmanna tam ber hi lehkha
chhutna leh games khelhna atn a ni a; mahse, hei hi chu a ve chauh
a ni. Computer awm hmaa kuta hna kan thawh tam tak, lehkha ziak
te, lem ziak lam thil te, mi thiamten thil ruahmanna an siam thil engkim
deuh thaw hi computer hmangin thawh a lo ni ta a, hei hian hna a
tiawlsamin a tichak a, dah \hat te, lk chhuah leh te a theih vek a.
Rilrua vawn kan duh, lehkhabuah emaw, eng emaw hmanga kan
chhinchhiah \hinte kha computer hian chhinchhiah leh vawn theih
vek a ni ta.
Computer hmaswnna hi engtiangin nge a \han zl dwn tih hriat
a har hle a. Tn hmaa hmanraw \angkai tak tak tape/video recorder/
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

272

player te, typewriter te kha a awmna apiangah chuan a luahln a ni


ta mai a. Hei hian tnlai hmaswnna a hril thui hle. Tunah phei chuan
ram changkng hmun tam takah lehkhabu te, file te hmang tawh
lovin computer-ah an mamawh engkim an dah lt tawh. Keini ram
kilkhwrah pawh inah te, dwrah te, office-ah te computer hmangin
hna kan thawk ve ta sup sup mai. Computer \angkaina hi sawi fiah
sn pawh a ni dwn lo.
Computer hi zir thiam zl tra hma lk a pawimawh hle mai.
Tnlaiin hnathawk tak tak tr chuan computer thiam nih a ngai zl a,
khawpui leh thingtlng te, hausa leh retheite inthlauhna siamtu a ni
mk. Sumdwng tr pawhin computer thiam chuan kawngro a su
bk. Kut hnathawk mi pawhin thiam se a la \angkai zl. Kohhran
pawhin hei hi hriain mi harsate zirna tr a siamsak a; mahse, nasa
zwka hma lkna tr a la awm. Kan kohhran thu leh hla dah \hat
duh te, sum ziakna te pawh computer-a dah kan chng ve ta zl a,
hei pawh hi thil \ha tak a ni.
A \angkaina lam sawi tr a tam viau rualin kan hman khawlohna
hi engto tham a ni bawk. Sikulah te, office-ah te leh mi mala computer neite hian kan la hmang \angkai lo hle mai. Games khelhna
bka hmang lo hi mi tam tak an la ni. Sawrkr leh kohhran officeah pawh games khl twk hi hmuh tr an la awm reng mai. Games
hi hun khawhraltrtu a ni a; mahni hnapui ber thawhna tra hun nei
si lo, computer games khl hman hle si hi an tam wm asin! Zirlai
tam tak pawhin an hun an khawlhral phah. Inkhap ngial tum pawhin
thil har tak a ni a, mahni insm nachng hre tra inzirtr a pawimawh
hle mai.
2. Internet: Internet chu hmun hrang hranga computer awmte
inthlun zawmna a ni. A trah chuan hmun pakhatah (in lian deuhvah)
hmunpui neiin hrui (cable) hmangin an inthlun zawm a; chumi hnuah
thla lem (sattellite) hmangin hmun zau zwk inthlun zawmna an siam
leh ta zl a. Tnah hi chuan khawvl khawi hmuna mi pawh, hmun
www.mizoramsynod.org

273
leh hmuna inkwm ang maiin computer inthlun zawmna hmang hian
a inkawm theih tawh a ni. A tr lamah thuziak (SMS) chauha inkawm
theih a ni a, tnah chuan hml inhmu theia inkawmna pawh a awm
leh ta zl a, computer inthlun zawmna hian eng angin nge hma a
swn zl ang a, mihring nunphung hi eng angin nge a khawih zl ang
tih pawh sawi lwk thiam har tak a ni. Mi thiamten tih hmaswn
tumin an la bei zl a, i lo ngaichng teh phawt ang.
Computer inthlun zawmna (Internet) hian mihring khawsak phung
nasa takin a nghawng leh dr tawh a. Heti zwng hian lo sawi mai
ila
(1) Inbiak pawhna khwl dangte ang bawkin mi tin hman theih a
ni a. Kristiante pawhin Pathian thu theh darh nn te, thu \ha inzirtr
nn te, thurwn \ha inpk nn te an hmang a. Pathian thu hrilhfiahna
te, sermon te pawh duh duha hmuh theihin an dah a, a nei theite tn
a \angkai hle. Lehkha zirte tn hlei hlei a \angkai a; zir duh lam eng
pawh a awm a ni ber mai. Library te, chanchinbu te, lehkhabu te
pawh in\awm theihin an siam ta zl a. Khwl changkng zrah thiamna
pawh kan in\wm nasa ta mai.
(2) Sakhaw pwlin emaw, sawrkrin emaw a thunun phk loh
thil tam tak thuin emaw, hlain emaw, lem ziakin emaw theh darh
theihna hmanrua a ni a, hei hian zaln taka mahni vei zwng leh duh
zwng sawi theihna remchng a siam a. Pwl (group) insiamin mahni
vei zwng leh tui zwng an seprawtui a, chutianga pwl insiam
\henkhatte phei chuan inrawt khwmin mi mal emaw, vntlng emaw
tna hnatlng/thawhlwm thawha mite \anpui pawh an nei a. Chumi
rual chuan tu mah pawisak lohna leh khawtlng emaw, kohhran
emaw, sawrkr emaw enga maha ngaih lohna a siam mk a; tu
thuhnuai maha kn lova inhriatna leh mahni duh thu thua khawsa
theia inngaihna rilru pu hi an tam tial tial a ni. Hetiang avng hian ram
\henkhatah chuan internet hman dn thuah sawrkr thkthu pawh a
chhe hle a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

274

(3) TV leh computer-a kan hmuh theih tam takte internet a\ang
hian hmuh theih a ni a, hetah pawh hian a \ha leh \ha lo a awm zl a.
|halai tam takte internet games khlin an tlaivr a, a ngawl an vei
mk. Saruak leh zahmawh lam thil tam tak eng lai pawhin a awm
reng a, hng hi tchilha a ngawl vei theih a ni. Rilru a tikhaw lo va,
mahni mihringpuite tsa chkna hrk thlkna ang leka ngaihna (sex
object) a neihtr a; pwngsual te, nupa in\hen te, kum tling lo inngaihna
suala tlute tipunluntuah an puh mk bawk. |henkhat lah chuan an la
hmuh ngai miah loh kawm nn an hmang a, an induh a, innei hial
pawh an awm a; tifuh an awm laiin tifuh lo ngial ngial pawh an awm
mk.
(4) Internet hmangin mahni awmna hmun a\angin thil tam tak a
thawh theih a, sawrkr leh pawl dang office hna tam tak pawh mahni
in a\angin an thawk mai tawh a. Dwr thil, thawmhnaw te, ei tr lam
leh bungrua te pawh mahni awm hmun a\angin a chah mai theih a,
damlo pawhin mahni awm hmun a\angin dktawr a rwn mai a,
damdawi pawh an rawn chawh mai thei. Hng hian thil a tiawlsam
hle. Dwrkaite tn erawh chuan sumdwn a tiharsa sawt ang a, thil
leitute tn erawh chuan mahni duhthusm thil, man tlwm zwkin a
lei theih phah thung ang.
(5) Internet avng hian khawvl ram tam tak hi thlun zawm a ni
a, office te pawh an inthlun zawm zl. Ram inkwm ngeih deuh te
chuan internet hmangin thiamna (science) lam te, ram hmaswnna
hma lkna thil te an inpe tawn a, hei hian kawng tam takin ram leh
ram in\hian \hatnaah a pui a, chu bkah hna nei lote tn hna a siam
bawk. A lehlamah chuan hetianga inthlun zawm azrah hian ram
dangte thiam thil thurk inrk sak te, fing kherek taka mi sum lksak
te, invau leh intih\haih te a awm a. Hetiang hi cyber crime an ti a,
internet hmanga dn bawhchhiatna hi khawvl ram tinah thubuai chhui
hautak zet a ni mk.
Hetiang tak hian internet hi \angkaiin huvng ngah mah se, a hre
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

275

lo te, a hmang phk lote an la tam m m tih hi hre tel ila. Hmaswnna
tra thurwn te, thuziak \angkai te pawh hmang tra duh te; mahse,
computer leh internet la nei ve zo lo mi sng tam tak an la awm a ni.
Computer leina man te, internet zawmna sum (fee) te neih loh chuan
awmzia a nei chuang lo. Tnah hian mobile phone hmanga internet
zawmna a lo chhuak leh ta a, hei hi a \angkai zwnga hman theih
mah ni se, \hian kawmna leh thu ho t t inthawn kualna atn bka
nun kawng hruai \ha tr khawpa hmang hi a tlm zwk an la nih
hml. Hngte hre reng hian computer leh internet hmang \angkai
zwnga hma lk hi kohhranah te, khawtlngah te, sawrkr office-ah
te leh sikulah te inzirtr ngun ila a \angkai khawp ang.
Sawi ho tr
Computer leh internet te hi khawvl mihring hmaswn zlin a
neih leh hman hmabk te an ni a, \angkai taka hmang trin engtiangin
nge \an kan lk ang?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

276

November 4
KHWL (TECHNOLOGY) LAMA
HMASWNNA HMACHHAWN DN TR 2-NA
MOBILE PHONE
Chhiar tr: 1 Kor 10:23-24
Kan zir leh tr hi mobile phone chungchng a ni a, inbiak pawhna
hmanrua tnlaia \hang chak ber ti ila a sual vak wm lo ve. A nih
phung te, a hmaswn dn te, kan \angkaipui dn te sawi tr a tam a.
Chuvng chuan mi nwlpuite hriat tln wm twk nia lang kan zir
dwn a ni.
Mobile phone (cellular phone, cell phone, hand phone tia sawi
a ni bawk) hi radio thu thawn leh dawn theihna hmanrua a ni a. Kum
1918 daih tawh khn hrui tel lovin khwl hmanga ri thawn hi an lo
thiam tawh a. Chuta \ang chuan radio te lo siam chhuakin, ri te an lo
thawnin an lo dawng a, inbiak pawhna hmanrua khwl (wireless
telegraphy) \angkai tak tak an lo siam chhuak a. Mi thiamten
tihhmaswn zl an tum a, eng ang takin nge khwl dang hi a
tihhmaswn ang a, a luahlan dwn tih hi sawi lwk thiam har tak a ni.
Mobile phone hi ri chauh thawn leh dawng thei a ni \hn a, tn
hnai kum sawmhnih kr lek chhng khn milem te, zai (music) te
dawn leh thawn theihin an siam leh a, tnah chuan thu tawi t t
inthawn theih a nih te, thil lem en theih a nihte hian \awngkama inbiakna
bkah a \angkaina a tizual hle. Hei chauh hi a ni lo va, computer ang
maia hman theih deuh thawin an rawn duang chhuak mk a. A phk
hlai takin an siam a; thu ziak te, mi lem/thlalk te, zai te, lehkhabu te
tam tak dah theihin an siam zl a. Thlalkna te, ng te a chhawm tel
bawk si a, mobile phone \angkaizia hi kan sawi sng ta lo chu a ni
ber e. Internet atn a hman theih a, games a khelh theih bawk a,
sumdwnna lam thil te pawh mobile phone a\ang hian thu thawnin
emaw, \awngkamin emaw a tih theih zl a, tn hmaa dka rei tak tak
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

277

innghah ngai ang kha mit khap kr lekah a fel zung zung ta mai.
Hetiang taka thil chi hrang hrang atna hman theihho mobile phonete hi smartphones an ti bk.
Mobile phone ken sawn theih ang hi kum 1973 khn John F.
Mitchell-a leh Dr. Martin Cooper-a, Motorola company-a thawkte
chuan an siam a, kg. 1 zeta rit a ni (leirawhchan phone an tihfiamsak!)
A hnu kum swm, 1983 khn, DynaTAC 8000x chu hralh theiha
siam hmasak ber a ni. Tnah chuan khawvl mipui zaa 87 (87%)
dwn lai hian mobile phone hi an nei tawh niin an chht hial zu nia!
Mobile phone hian mihring khawsak hona a khawih nasa hle
mai bawk. Telephone hruia inthlun zawm a nih lai kha chuan mi
hausate ta deuh bk nia ngaihna a awm a, mi rethei leh hausa hriat
hranna awlsam tak a ni \hn. Mobile phone a lo awm achinah chuan
a man to ber a\anga a tlwm ber, mi hausa ber duhthusm leh mi
rethei ber tn pawha lei ve ngam tr, hman ve theih si man tlwm a
awm ta a. Mahni duh hun hunah, mahni duh zwng zwng kan biain
kan kwm thei ta. Intluk tlnna kawng a sial thui hle mai. Hun leh
hmun a thliar tawh lo. Ni tin khawlaia inhlawhfa chawpte pawhin an
hm fir fer tawh. Hei hian kawng tam takah mihring inhnuaichhiahna
tr pawh a vng tel wm e.
Mobile phone lo changkng zlin a hrin chhuah chu mipat
hmeichhiatna kawnga thiangzauna hi zu ni tlat a! Milem en theih a nih
hian a \ha lam aiin saruak leh milem bawlhhlawh lam en nn an hmang
tlngpui a, hei hi a ngawl vei theih a ni a. Chu bkah thlalkna a ken tel
te hmang hian mi hriat loh hlnin an thla te lain intihhmingchhiat nn te
pawh an hmang a. Hei pawh hi thil \ha lo tak a ni. Chu chauh ni lovin,
\awngkama inchhaih nna hmangin, invau leh intih\haih hial te pawh an
awm. Hngte hi vnhimna lam mawhphurtuten khap mah se mi dangte
tna huatthlala zwnga hmang sawi tr a la awm fo.
Lrthei khalhte tn mobile phone hman hi fmkhur a ngai bawk.
Motor khalh chunga mobile phone hmangte hi an che sual chwk tih
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

278

hriat a ni. Hei vng hian Aigupta, Israel, Japan, Portugal, Singapore,
UK leh France ramah te leh USA states tam takahte chuan lrthei
khalh laia mobile phone hman hi khap a ni. Mobile phones changtlung
zwk an siam zl hian dn kengkawhtute tn harsatna a thlen bawk.
Inbiak nn chauh hman a ni lo va, kawng chin en nn te, film en nn te
leh rimawi ngaihthlk nn te hman a nih avngin a eng chin nge phala
khap tr tih hriat a tiharsa bawk.
Tn hnaiah hian pawisa dah khwlna (bank) te pawhin mobile
phone-a indwr theihin an siam leh ta zl a. Pawisa dah nn te, thawn
nn te, thil lei nn te pawh an hmang ta zl. Electric leh telephone
(mobile phone) bill pk te pawh a theih. Hemi lo kal zlah hian branch
nei lovin bank-te an hawng ta zl mai.
1. Hrislna atn a hlauhawm em? Mobile phones-te hi hrislna
atn a hlauhawm em tih hi an la zir zl a. Mi \henkhat chuan beng
bula dah a nih hian rei tak tak hman chuan thluak a khawih chhe thei
niin an sawi a. |henkhatte chuan kawr hma ipta ah hian lung a
tikhawlo thei niin an ring bawk. Mahse, hei hi finfiah chiah a la ni lo.
May 31, 2011 khn mi thiam rualin an zirna behchhanin World Health
Organization chuan mobile phone hman hian lung lam natna benvawn
eng emaw a thlen mai theih thu an chhuah a. Lennart Hardell-a leh
mi dangten kum 2009 khn mi 11 an zirnaah cell phone kum swm
chhng hmangte tn thluaka bwk natna siam theihna a nei an ti.
Hng thil avngte hian France ramah te chuan naupang tn cell phone
hman a hlauhawm theih thu an chhuah. Mahse, March 24, 2012
khn British Medical Journal chuan mobile phone hmangtu tam dn
enin cancer natna vei hi an pung chak vaka an hriat loh thu an chhuah
ve thung.
2. Chhehvl boruak tn: Mobile phone siamna leh a chhia theh
thangna hian nasa takin hnawksak a siam a, mobile phone hmangtu
a ztve dwn hian thla 11 a\anga 18 inkr vlah a thar an nei \hn a.
Hng an hman duh loh paihte hi electric bawlhhlawhah a lo chang
www.mizoramsynod.org

279
tawh \hn. Hemi pumpelh nn hian Australia sawrkr chuan mobile
phone chhia hman leh theiha siam dn tr ruahmanna a siam mk.
Mobile phone awlsamna hian min tibuai hle bawk. Khawi kipa
lk sawn theih, eng hun pawha hman theih a nihna te hian kan hun
urhsn lai te, chaw ei lai te, mut hun te a tibuai hneh khawp mai. Kan
hunserh pawimawh laite hi chuan hmeh hlum (off) nachng hria ila a
\ha. Committee pawimawh laia lo sih rengte hi kianga mite tn a
ngaimawhawm thei a, \l zual f-ah lo chuan dah \ha thei hlawm ila.
Mi kan biak duh hun pawh mahni remchn hun chauh ngaihtuah
lovin mi dangte remchn hun pawh ngaichng ila. Milem \ha lo te,
inkawmna (SMS) \angkai lote chu chn phah lo ila. Mi dangte
thurwn pk te, infuih te, thil \l sawi nn te hman tum zl ila,
hmaswnna chhawr \angkaitu kan ni mai ang.
Mobile phone te hian changkn lam a pan zl a, smart phone/
ipad te hi tinrng awmna a ni tawh mai a. Lehkhabu keng kher
lovin Bible leh hla bu te, thu ziak dangte a dah vek theih avngin
inkhwmnaah te pawh miin an lek \an tawh. Hngte pawh hi kan
hman theih hun a awm pawhin mi mit tikham lo tra kan hman thiam
zl a \ha ang.
Sawi ho tr
1. Inbiak pawhna khwl hmaswn zl hian kan ram hmaswnna
kawngah engtiangin nge min \anpui theih ang?
2. Mobile phone hman dn \ha leh \angkai dn tr sawi teh u.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

280

November 11
INBIAK PAWH TAWNNA
(MEDIA) CHUNGCHNG
Chhiar tr: Jn 1:14; Heb 1:1-4
Mihringte hi awm hmunah chuan \awngkain emaw, zaizirin emaw
kan inbe \hn. Hmun leh hmunah pawh \awngkain a sawi fiah zawh
loh chuan a tifiah tr hmanrua kan ruai \hn. Rl khat a\anga kan
inbiak duh chuan hmanraw dang lehkha emaw, thil dang eng emaw
khwr tein ring takin kan inau va, a nih loh leh lamkal kan intr \hn.
Pathianin mihringte hnnah kawng hrang hrangin thu a sawi \hn
a. Thuthlung Hlui bu hmasa lam ziaktute chuan Pathian chu mihring
zia ang pu a, mihringte kawm leh biak theih angin an ziak mai a. Hun
a lo kal zl a, hmai chhana inbia ang ni lovin, mumang leh hmanraw
dang te, mihring te hmangin mihringte hnnah thusawi niin min hrilh
leh a. Thuthlung Tharah erawh chuan amah Pathian ngei chu
khawvlah lo kalin mihringte chu a duh zwng a rawn hriattr niin
min hrilh leh ta thung a. Hetianga Pathianin mihringte a biakna leh
mihringin a mihringpui a biakna hmanrua, tnlai thiamna hmanga
khwl changkang tak tak lo chhuak zl hi kan zir dwn a ni.
Inbiakna hmanrua hi mi pahnih inkra hman chi - lehkhathawn
te, telephone/mobile phone te a awm a. |um khata mi tam tak hnna
thusawi theihna - lehkhabu, chanchinbu, cinema, TV, radio leh computer/mobile phone Internet te a awm bawk a. A \hente hi chu ho
leh mwl t an nih laiin \henkhatte hi chu a khwl awmzia hre thiam
chinte chauhvin a thawh dn an hriat, mi tam zwkin a \angkai tih
chauh hriaa kan hman te an ni hlawm a. Hng zngah hian tnlaia
kan hman tlnglwn zual deuhte chu radio, TV, computer inthlun
zawm leh mobile phone te hi an ni wm e. Hngte hi mi tam takte
hnna thu thawn darhna hmanrua a ni a, mipuite hmanrua (mass
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

281

media) tia sawi \hin a ni.


Hng mi tam zwkte hnna thu thawn darhna hmanruate hi
mihring inhriat tawn nn leh inbiak nn an \angkai hle mai. Khawvl
pum pui hi kan lo inhre tawn nasa ta hle a. A sawi uar deuh phei
chuan, kan khawvl ram zau tak hi thingtlng khua ang lek, mi tin
inhriat pawh tln vekna ang hialin an lo sawi a. Tuifinriat thk tak leh
khawmual, thlalr, vr ram, ram ngaw kra thil awm, kan hmuh ngai
hauh loh trte TV a\angtein kan lo hmu a, internet hmang tein khawvl
pang lehlama mite pawh kawmchhak kawmthlanga mi ang maiin
kan titipui mawlh mawlh ta mai. A ngial a ngana lk dwn erawh
chuan thingtlng khua anga khawvl tehkhin hi chu a dik zo lo deuh.
Mi neinung leh hausate chuan hriat belhna tr hmanraw \ha leh
remchng an ngah viau laiin mi retheite erawh chuan an hriat belh a
nih pawhin an chhawr \angkai vak thei chuang lo. Mi hausaten an
hriatna an hlwkpui laiin mi retheite chu awp beh leh hnuaichhiah an
la ni tho si a. Hngte avng hian inbiak pawhna hmanrua kan phrpui
dwn pawhin tuten nge \angkaipuia tuten nge chhiat phah tih ngaihtuah
hmasak a ngai. A hnuaia mi ang hian lo zir ila
1. Hnam nun ze thar pu darhtu: Inbiak pawhna hmanruate hi
hnam nun phung thar pu darhtu an ni a, cinema te, TV te, tnah
chuan computer/mobile phone internet te hian ramri awm lovin, film
leh sumdwnna thil zawrhna (advertisement) hmangtein hnam nun
zia (culture) an theh darh a, tualchhng nunphung pngngai ni chiah
lo an pu darh a. Hei hian thil siamtute leh zuartute chan a ti\ha a;
mahse, a leitute erawh chu rualawhna leh duh twk neih lohnaah a
hruai thung a. Hnam nun pngngai duh twk lohna chuan khawsak
pngngai ngaih theih lohna a thlen bawk.
2. Hmaswnna thlentrna hmanrua atn: Inbiak pawhna (mass
media) te hi ram hmaswnna thlen trin a \angkai an lo ring hle a,
dawithiamin a duh duh thil a tipung anga tipung thei hial trin an
beisei a. Mahse, chu m chu a ni lo. Radio te, Cinema te, TV te
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

282

chu hmaswnna thuchah kengtu leh puang darhtuah an hmang a.


Ram \hang lai Brazil te, Philippines te, Singapore te chuan hetiang
hian radio leh TV an hmang nasa hman hle. India ramah pawh
Kheda communication project an ti a, Maharasthra state-ah 1970
chho lai khn enchhinna ang reng an siam a; India rama TV awm
hlimchhwn a ni a. Thingtlng khaw eng emaw zt an thlang a,
vntlng inen \wm trin TV an pe a, thla lem (satellite) hmangin
TV-ah lo neih dn emaw, ran vulh dn emaw, hrislna lam thuchah
emaw an thawn darh a, a hnuah mi thiam tuten emaw an thil en chu
sawi hopuiin engtia hma lk nge \ha ang tiin an inrwn khwm leh
\hn. Kum swm vl chhng chu an kalpui a. TV te a lo tlwma, mi
tam zwkin an neih theih tkah khn an titwp ta a. Hmaswnna
kawngah a \anpui em tih erawh chu sawi thiam a har an ti. Milem
hmuhnawmna te, hmanrua leh chkkhai, entir nn thlai chnnaa
lei\ha te duh anga hman tr a awm si loh chuan a \angkai tak tak
thei lo. Chu bkah, a hmuhnawmna lam khn a thuchah a luahln
duh khawp mai.
Tnah pawh hian ram hmaswnna tra TV leh radio-a thu thawn
chhuahte hian ngaihsak an hlawh fo lm lo, ngaihnawm leh hmuhnawm
dang a tam m a. Mi chawk hlim thei leh lung tilng lam miin an
ngaihven peih zwk. Chuti chung chuan kan hriatna hnr ber a ni si.
3. Khawhar hnmtu \angkai: Inbiakna hmanruate hian khawhar
an hnm hle a, hei hi an tum ber ni lo mah se mipuiin kan chhawr
\angkaina ber a ni thung a. Zai te, lemchan te, fiamthu te hi mite
chawk hlimtu leh khawhar hnmtu an ni. Upa lam, khawlai chhuak
peih lo te, naupang te, damlo te pawhin an khawhar hnm atn an
hmang a, hei hi sawi hnwm theih a ni lo. Mahse, a eng tak hi nge
kan lawm tih ngaihtuah ve fo chu a \ha. Naupangin an en duh tak
(cartoon) te hi milem \awng mai mai, che reng a nih avnga
hmuhnawm ti an ni satliah mai lo. Thiltihtheihna duhthusm an neih
avng te, dawi hmanga an duh zwng an nei zl theite hi an en duhna
a ni. Hei hian an rilruah thu a sawiin chm zui twk a awm nge nge a.
www.mizoramsynod.org

283
Mihringin thil pathum - kan hmuh fo, kan hriat fo, kan sawi fote hian
kan ngainat leh duh zwng a siam an ti a. Hei hi a dik a nih chuan
TV-a kan thil ente hian kan nun a kaihruai hle dwn tihna a ni a.
Chuvng chuan ngaihtuah ngun leh fmkhur a \ha hle wm e.
4. Zirtrna petu: Mass media kan tihte hi zirtrna pu darhtu an ni
a. Hmnlaiin Mizo pi leh pute chuan ziak leh chhiar an thiam hmain
thawnthu an sawi \hn. Tnah chuan inbiakna hmanruate hian an
hmun an luah tawh a, ni tinin thawnthu an pu darh a, chng an
thawnthute chu zirtrna nei an ni a. Ni tin sikula zirlai te, hnamin finna
a tih te, ei leh br kawng thu te, mihring khawsakna lam thil tinrng
inzirtr nn kan hmang ta. Mahse, zirtrna an put darhte hi kan
bengkhawn vek lo. A chi hrang a tam a, channel tam tak awm hian
en tr ber hre lovin min siam lawi a. Hei vng hian a \angkaia kan
ngaih viau laiin hmaichhana thu kan inhrilh hi chu a tluk tak tak thei
lo. A puitu leh nemnghettu atn chuan a \angkai.
5. Chanchin |ha hril nn: Mass media-te an lo chhuah hlim
a\angin Kristianten a \angkaizia an hre hle a. Lehkha ziak pawh
Kristian hmasate a\angin vawiin thlengin a hmang \angkai berte znga
mi kan la ni. Radio, cinema leh TV te an lo chhuah pawhin Chanchin
|ha hrilh nn an hmang ve nghl thuai a. Mi tam takin a hlwkzia an
hria a, an hmang uar tawlh tawlh. Lehkha ziak chu sawi loh, Radio
leh TV te lek phei chu Kristiante hi a hmang \angkai berte znga mi
kan ni. Chutih rualin a chunga kan sawi ang khn en tr dang a tam
m avngin Pathian thu ziak leh sawi te hi lo chhiara lo en ve tra
kan duhten an chhiarin an en lo fo. Hei vng hian kan beisei angin
hnuhma a nei lo fo rng a ni.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

284

Sawi ho tr
1. Inbiak pawhna hmanruate hi ram hmaswnna atn engtia hman
nge \haa kan rin?
2. Inbiak pawhna khwl hmanrua te hi Chanchin |ha hrilna atna
a \hatna leh \hat lohna sawi ni se. Synod-in nilng leh zankhuaa
TV programme a neihte hi kan hmang \angkaiin kan hria em?
Engtia kalpui zl nge \ha ber ang?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

285

November 18
DAMDAWI LAMA HMASWNNA
Chhiar tr: Lev 13:18-23; Is 38:21
Damdawi lama hmaswnna chungchng kan zir ve thung dwn
a, kan \angkaipui theih tr nia kan ngaih kan sawi ang a, damdawi
chanchin hre deuh dangten an sawi belh theih chuan a \angkai hle
ang.
Damdawi lama hmaswnna hi a chak hle a, damdawi leh natna
en fiahna khwl an hmuh chhuah zawng zawngte hi sawi vek sn
pawh a ni lo. X-ray khwl te, scanning khwl te, taksa zai hliam zau
lova a verh kan tih maia kal leh mta lungte awm paihna khwl te,
kawchhng lam enna endoscopy te, ultrasound te hi an \angkai
hle. Tomoesynethesis, awlsam taka hnute cancer leh cancer loh enna
khwl pawh an hmu chhuak thar a. Chuap thlk theihna tra \huah
faina (vivo lung perfusion) pawh Europe leh Canada-ah chuan hman
an phal tawh. Kal thlk an thiam te, lung \ha lo tn a puitu khwl (pacer)
an siam te, hriatna chak lo tn beng vuah te hi a va \angkai hlawm m!
Khwl lian leh ropui tak tak a awm laiin khwl t, hriat hlawh vak lo
\angkai tak tak tam tak a awm bawk.
Damdawi lama hmaswnna hi ram hmaswnna tehna pawimawh
tak a lo ni tawh \hn a, hmnlai ram ropui ni \hn Aigupta te, Babulon
te, Libya te, Grik-hote hi damdawi lama thiam hmasa an lo ni. India
ram pawh hi ram hmul leh thei leh thlai a\anga damdawi siamah a lo
hmingthang rei ve tawh hle a, an sakhaw lehkhabuah an lo ziak \euh
mai a, tnah hian an uar thar leh mk bawk. China hi hmnlai a\anga
damdawi thiamnaa sng ni mah se mi dang hriat loh tra an inkhrkhp
tlat avngin tn hnuah chauh an damdawi thiamna hriatsak an ni.
Bible-ah hian Israel-ten hrislna lama an inenkawl dn chipchiar
tak kan hmu a, phr an nih leh nih lohte pawh an inen chk hle.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

286

Mahse, a enkawlna lamah damdawi an la neih \hat loh avngin an


thawmhnaw hl ral emaw, dai pwna dah hran emaw an ngai a,
hmeichhiate pawh an thi neih lai chuan bawlhhlawh an ti a, inthen te
a ngai a. Mitthi khawih pawh bawlhhlawhna thlen thei nia an ngaih
avngin inthenna dn an siam a.
Hnam tinin mahni twkah damdawi an lo nei \heuh a, \henkhatte
chu a \angkai viau laiin \henkhatte chu hlauhawm leh pawi thei te
pawh a ni. Mizovin damdawi hming kan phuah pawh hi dawi
hmanga intihdam an lo tum \hinna a\anga phuah a nih hml. Tn
hnai kum sawmhnih sawmthum vlah hian India rama hmnlai a\anga
an lo hman Ayurvedic, Unani, Sidha, Yoga leh Homeopathic
(AYUSH) damdawi te, China ho accupuncture (akupangchar hriauva invih) damdawi ang te hi a lo lr leh ta hle mai. Kan
damdawi hman nasat ber ang (allopathy) hi hman twk thiam loh
chuan ngeih lohte a awm avngin hng hnim leh thing leh theirah ilo
a\anga siam damdawi, chhiat phah vak loh, thawk chak vak lote hi
miin an nl ta zwk a. Chu bkah pi pu chena damdawia an lo
hman ve te hian \angkaina a nei ang tih ringin zir chianna chng te
an hre ta zl a, \angkai leh \ha tak tak pawh a lo awm rng a ni.
World Health Organization (WHO) hi kum 1948-ah United
Nations (UNO)-in vntlng hrislna lam hna a thawhnaa hma latu
atna din a ni a. Khawvl pum puiah natna inkai chhwn theih tihreh
emaw, a laka invn emaw chu a tum a ni a. Inchiuna damdawi pawh
Indopui II-na hnu lamah khn an hmu chhuak hnem tawh hle.
Hmaihuh te, biangboh te leh hrilwn inkai chhwn theih dangte
pawh a damdawi an hmu chhuak zl a. Natna buaipuiawm tak,
tihdam harsa bawk si zwnghri (smallpox) pawh kum 1970
chhovah khn m bo a ni ta a; ran hri (rinderpest) pawh kum 2011
khn m bo a ni leh a. Zenghri (polio) pawh tihbo tuma beih mk
a ni. Tlng hrilng damdwi atna inchiuna hmanruate hi an hmu
chhuak hma nain, kum 1970 hma lam kha chuan an hmang meuh
lo. SARS hripui kum 2003-a a ln a\ang leh, Influenza A-H5N1
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

287

hri kum 2004-a a ln a\ang te khn WHO hma lknain khawvl


pumah hri lng laka invn tum nachng hriatna hi a lo awm zual ta.
TB natna pawh kum 1970 hma lam aiin tnah chuan thihpui an
tlm tawh hle a, a damdawi thar an hmuh chhuah azrah natna
tihdam theih znga chhiar a lo ni ta.
Cancer enkawlna lamah pawh hmaswnna a awm zl a, hem
(radiotherapy), damdawi khai (chemotherapy) leh zai (surgical oncology) te hian mi tam tak nunna a chhan a ni. Kaw\halo leh tuihri
enkawl nn ORS (oral rehydration) hi kum 1970 chho a\ang khn
an hmang nasa ta hle bawk. HIV/AIDS natna te pawh an hriat chhuah
tirha mi a \hwng ang m chu a ni ta lo deuh, a dam hlenna hmu
chhuak rih lo mah se a natna tihnpna damdawi a awm tawh.
Ram hmaswnnain a ken tel chu nau piang hlim thi tlm leh mihring
dam chhng reina hi a ni. Nau piang kum khat hnuai lam 1000 zla
thi zt chhta a tlm lam hi damdawi lama hmaswnna tehna pakhat
a ni a. India ram hi kum 2013 report ang chuan mi sng khatah 42
thi zl anga chht a ni. Chutih laiin ram changkng kan tihah te chuan
1000-ah swm aia tlm thi an ni nual hlawm. Dam rei zwng
chawhruala kum 80 chung lam hi ram changknga mihring dam rei
tlngpui a nih laiin ram hnufualah chuan kum 50 hnuai lam te a la ni.
India ram hi a ziaawm pwla ngaih a ni a, kan dam rei zwng chawh
rual hi kum 2008 - 65; 2009 - 65; 2010 - 66; 2011 - 66 te a ni a, a
\hang swt lo hle. Germany te, Greece te, Israel te (leh ram changkng
dangte) chu kum 81 a\anga 82 te a ni hlawm. India ram aia hniam ve
leh chhwng pawh an la awm nual mai. Mizote pawh hi kum 50 kal
ta leh tna kan dam rei zwng tlngpui chawhrual hi a inthlau tawh
hle.
1. Damlo enkawl: Damdawi lama hmaswnna hian damlo enkawl
lama hmaswnna pawh a rawn keng tel zl a, hei hi hmaswnna
\angkai tak a ni. Entr nn, tn hmaa phr natna vei te, kaw\halo leh
santn te, TB vei te khaw pwnah an dah a, thinhrik taka an enkawl
www.mizoramsynod.org

288
ang kha a ni ta lo. Anmahni lainatna leh khawngaihna nn damdawi
thiamin duat takin an enkawl tawh a. An natna veite kai lo tra
invnnate pawh an nei ta zl bawk a, an natna veite pawh kai
hlauhawm a ni vek lo tihte hriat a ni tawh. Hei hian damlo a
tithlamuangin an rilru damnain an taksa pawh thui tak a tidam tel
ngei ang. HIV/AIDS hrik kaia natna veite pawh hmn deuh kha
chuan a sawi pawh sawi ngam a ni lo. Tnah chuan chhngkuaah te,
khawtlngah te pawh natna dang anga vnduai avnga kai an nih
hriain thinhrikna leh lungtenna te a bo tial tial a, a damlo tn a \ha a,
a enkawltu tn a \ha bawk.
2. Damdawi leh tihdam theihna thilpk: Damdawi lama
hmaswnna kan sawi lai hian tihdam theihna thilpk chungchng hi
tlm sawi tel a \ha wm e. Pathianin mihringah natna tihdam theihna
thilpk a pk hi rinhlelh rual a ni lo. Lal Isua rawngbwlnaah pawh a
pawimawh tak znga mi a ni. Thuthlung Thar hunah te, kohhran hmasa
hunah te, kohhran chanchin leh tn thlengin, tihdam theihna nei an
awm \hn a. Hngte hi Pathian hmanrua an ni a. Mi retheite tn phei
chuan sum sng lova damna chan theih a nih avngin a hlu lehzual.
Mi hausa tn pawh damdawi leh a hmanraw dang (inzai, etc.) ruai
kher lova dam theih a nih avngin ngaisng an awm tho. Heti lam hi
sawi thui lo ila, hman sual theih a nihna lam hi ngaihtuah zui ila. Sakhaw
tinah hian hetiang tihdam theihna neia insawi hi an awm tih hriat pawh
a \ha wm e. Chu bkah, mahni siam chawp damdawi eng emaw
chawh ve mai te hi fmkhur a ngai hle. A hmangtute taksa chak dn
athu tein ngeih leh huat a awm thei a, chumi hre ve phk lo chuan
damdawi inchawh ve ngawt loh a \ha hle. |awng\ai dam thei kan
tihte hian Pathian hnn ata an dawng a nih chuan sawisl theih a ni
lo; mahse, an rin thu leh daktawr te chawh \hin damdawi chawh ve
mai an awm \hn hi chu changknna lam aiin inbumna thil a ang mah
zwk. Fmkhur tln a \ha hle.
Sawrkr chak leh ram changkng tehna pawimawh tak chu
hrislna atna mipui ham\hatna (health care scheme) siam hi a ni.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

289

Europe ram tam zwkah chuan sawrkrin a khua leh tuite tn health
care scheme mumal takin a nei a. Dam loh nikhua pawhin an
damdawi in kalna leh awmna snso te pawh mi malin buaipui ngai
lovin sawrkr ruahmannain an pe mai a. India ramah hi chuan sawrkr
hnathawk emaw, pwl (kohhran/institution, etc.) emawten anmahni
mi leh sa chauh ham\hatna an siamsak a, chutiang ni ve lote chuan
inhlawh chawp a\angin emaw, a ba thlau emawin an inenkawl \wk
\wk a, mipui kan la rethei hle. Hmaswn kan ngaihna lam tak a ni.
Sawi ho tr
1. Damdwi lama hmaswnnain mihring tna malsawmna a thlen
dn sawi ni se.
2. Tnlaia damdawi hmanga sumdwnna \ha lo awm theite sawi ni
sela, chutiang laka invnna tra sawrkr, kohhran leh tlwmngai
pwlte hma lk theih trte sawi ni bawk se.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

290

November 25
RAM HMASWNNA LEH KAN
CHHEHVL THIL (ENVIRONMENT)
Chhiar tr: Gen 9:8-17; Jn 6:12-13
Mihring hmaswnna hian eng nge a hrin chhuah tih hi ngaihtuah
ngun a ngai hle mai. Ram changkng hmasate hian mihring
hmaswnna chiah an lo lungkham a, leilung te, lui tui te, thing leh
mau te, ran te leh ramsate a nghawng dn tr an engto tel meuh \hn
lo. Chu chuan an rama ramngawte a tichereu va, lui tuite a
tibawlhhlawh a, boruak a tiblin a tirimchhia a. Ram rethei zwkte
lamah \uanin an ram hausakna lk chhuah duhin therhlo an tawktarh
leh a, Africa ram te, Asia ram te a\angin leilung hausakna an rt
chhuak \euh \euh mai a ni. Chu chuan hmaswnna hmingin kan
chhehvl boruak a tichhe mk zl a ni. Ram hmaswnnain kan
chhehvl a nghawng dn leh a chhiat zlna laka invn a pawimawh
dn lo zir ila.
1. Kristiante mawhphurhna: Bible chng tr lan khi \anchhanin
Kristian tam takten leilung hausakna leh nungchate chunga an nawm
an mka inluling thei nia inngaihna an neih phah niin Lynn White-i
chuan kum 1967 khn a lo ziak tawh a. Mamawh twk aia nasaa
nuam twlna leh intihhlimna (ramsa pla sports, etc) atna hmang te,
nungcha te leh thilsiam dangte chan tr dwn hauh lova ram vk
miten ram an hl ngawt te a awm bawk. Hngte hi mihringten mahni
chauh inngaihtuaha nawmchen an duh vng vek a ni.
Kristiante hian kan chhehvl thil - boruak, leilung, thing leh mau,
nungchate leh tui te hi a vawn \hat leh vn him kan mawhphurhna a
nih hriat a \l hle a mai. Pathianin kan hman atn min pe tih avnga
tihchereu emaw, mamawh aia tam khwl khwma nawmchenna atna
hman emaw hi kan tum ber tr a ni lo. Hmaswnna kan tih hian kan
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

291

chhehvl thilah harsatna a thlen nasa thei hle. India leh China te pawh
hi ram hmaswn chak an ni a; mahse, an chhehvl thilin a tuar hle a
ni. Sum leh paia \hanna leh kan chhehvl thil vawn \hat hi a inbk
twka kan siam a \l a ni.
2. Thil siamtute mawhphurhna: Khawvl pumah hian thil siamtu
(industry) te hian thil siamna atna thahrui (energy) hman ral a\anga
boruak \ha lo an tih chhuah lamah mawh an phur thui hle. Thil siamna
hmun te hian khwl lian tak tak an hmang a, damdawi (chemical) k
chhia (waste) leh meikhu bawlhlawh an paih chhuak nasa m m a.
Hei hian mihring leh thil nung dang - thing leh hnim/thlai leh ran leh
ramsa te, lui sa te pawh a tikhawlo nasa hle. Mihring hlwkna ngawt
ngaihtuah lovin thil siamtute hian kan chhehvl thil humhalh chunga
sum hlwkna zawn dn an ngaihtuah ho a ngai ta a ni. An sum dwnna
hlwkna tr ngawt ngaihtuah lovin boruak chhia an tihchhuah leh
mihring khawsakna atna pawi thei an siam pawh an engto tel a
ngai. Thil siamtu (industry) te hian therhlo lam chauh engto lovin a tlo
tr an ngaihtuah a hun hle, kan chhehvl thil humhalha, thing leh hnim
hringte humhalh tr zwnga hma an lk a ngai a ni.
3. Tualchhng mite dah pawimawh: Hmaswnna hmachhuantute
hian tualchhng mite an en khm fo \hn. Hei hian thil \ha lo a thlen
chwk. Industry te, factory te din a nih dwn hian ram zau tak tak a
mamawh \hn a. Chuta tn chuan mi rethei leh hnuaihnung zwkte
hmun leh ram te hi an lksak \hn. A trah inhlawhna tr emaw,
zngnadawmna emaw te an tawktarh a, tualchhng miten a hnua a
nghawng leh tr ngaihtuah lovin emaw, an retheih avnga hnial phal
lovin emaw an lo pawm mai \hn a. Hun a lo reiah chuan anmahni
hmunah mikhual chan changin an lo retheih phah leh \hn. An tu leh
fa lo la awm zl tr tna ram ngaw te, lui tui leh lui sa te, ram hmul te
an lo khk \hin tichereu zwngin ram hmaswnna chuan a palzt
\hn. A ram leilung leh ramhmul te hre chiangtu an ni a, pi leh pu
chena an lo chl nl ram chuti maia hransan hi an tn a \ha ber lo.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

292

Hei vng hian hmaswnna tr kan tih hian tualchhng mite kal
kn lo zwnga ruahman a pawimawh hle. Hei hi India ram hmun
hrang hrangah leh khawvl ram dangah pawh a thleng mk a ni.
Entrnaa an sawi chu Nagaland-ah plywood siamna khwl Kolkata
lam atangin company-in an rawn din a. A trah chuan a kiang vl
khuaa miten hna hniam deuha inhlawhnate an hmu a, an phr khawp
mai a. Mahse, kum nga a lo vei meuh chuan an khaw dai ramngaw
an \hiat zo ta mai a, thing lk tr chu sawi loh, anmahni hman tr
pawh a awm lo. A tra hmaswnna kawng tr nia an phrpui deuh
kha a twpah chuan an lungchhiatna a lo ni ta. A sum hlwkna lah
chu vaiho chan a ni daih lehnghl si.
4. Buh leh bl chnna a nghawng dn: Hmaswnna leh
sumdwnna hlwkna hi thil thuhmuna ngaih a nih avngin lo neitute
pawh buh leh bl chi hrang hrang chn pawlh lova chi khat, hlwk
thei deuh chng trin thu an rwn a. Hei pawh hi a trah chuan a
hlwk dwnin a lang a; mahse, tnah chuan lo neih lama mi thiam
(agriculture scientists)-ten buh leh bl leh thlai inpawlha chn hi a
hlwkna lai a awm an ti leh tawh zwk a. Chu bkah, khwl hmanga
lo neih (leilet a ni bk deuh ang) te hi a hlwkna ngawt thlrin a \ha
ber niin an sawi \hn. Mahse, khwl khu hi thing te, hnim leh thlai te
tn a pawi a, ran k a awm loh avngin lei\ha dang chwk luh a
ngai a, lo neitu rethei tak tak tn a harsa bawk a.
Kum 20 lai liam tawhah khn Australia ramah an vaimim chn a
hlwk thei dr lo mai a. A kng a \hat pawhin a rah \ha thei lo. A
chhan mi thiamte an chhuitr a, chuta an hmuh chu leileh nn khwl
an hmang nasa a, ran ka piang \hn sephng an awm lo va. Sephng
chuan leiah kua a nei a, ruah srin lei chhngrila tui a luh bkah
thlaiin a mamawh boruak a hruai luh te, ran k a kuaa a luhpuite chu
thlai tn chaw siamna \ha a lo ni bawk a. Chuta \ang chuan ram
pwn a\angin sephng an chaw lt a, an vulh pung a, an thlai hmunah
an chhuah a, thlai a lo \ha leh thei an ti. Hei hian Pathian thilsiamte hi
www.mizoramsynod.org

293
a t ber leh holam ber anga kan ngaih pawh hian \angkaina a nei tih
leh, kan hlwkna tr emaw, kan hlimpui tr emaw ringawt ngaihtuaha
tihchhiat mai tr a ni lo tih min hriattr thei wm e.
Sawi ho tr
1. Hmaswn kan duh avnga kan chhehvl boruak leh nungcha,
thing leh mauten an tuar dn sawi ni se.
2. Kan chhehvl thilte tichhe lo zwnga hmaswnna kalpui dn tr
sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

294

December 2
SUMDWNNA CHUNGCHNG
Chhiar tr: Mt 16:24-26; Lk 16:9-13
Ram hmaswnna chungchng kan sawia kan hmaih theih hauh
loh chu sumdwnna chungchng hi a ni. Sumdwnna kan tih hian
kawng hrang hrangin a ngaihtuah theih ang a. Mahni thlai thar ei
khawp aia tam han hralh ve mai te, eizawnna tlachawp atna eichawp
dwr t han hawn ve mai te hi chu sumdwng han tih tham pawh a ni
lo. Sumdwnna chuan hausakna tra bungrua emaw, ram emaw,
lunghlu leh lung man tam lam te thleng pawha zawrh leh khwl khwm
lam a kwk deuh wm e. Bungrua leh hnathawhte sum nna inthleng
tawn hi a kwk zual deuh ang. Sumdwnna rng rngah chuan sum
dahkham te, a hralhtu leh a leitute an awm a ngai bawk.
1. Ram hmaswnna atna sumdwnna pawimawhna:
Sumdwnna hi ram hmaswnna kawngah a pawimawh hle a.
Khawvl sawrkrte inelna lian ber pawh rlthuam tih lohah chuan
sumdwnna kawng hi a ni. Mihringin sumdwn nachng a hriatna hi
a rei hle tawh tih chu chanchin hlui zirna lam a\ang pawhin a hriat
theih a. Kan Bible pawh hian sumdwnna lam a sawi tam hle. Lal
Isua pawh khn sumdwnna leh sum leh pai lam thil a sawi zing hle
bawk. Hei hi sumdwnna a ngaih pawimawh rualin a hun lai mite
nuna a laipui tak a nih vnga a thusawi an hriat thiam tra sawi a ni
thei bawk.
Sumdwng hausate hnn a\anga sawrkrin chhiah a lk te, an
sum lng vl te leh inhlawhna tr hna an siamte hi ram tn
chhenfkawm a tling thei. India ram hi sawi lan tawh angin khawvla
mi hausa tawntaw thlan pawha a ngah pwl tak a ni ve rng a. Hei
hian ram chhnga sum lng vl leh mi harsa zwkte chawiknna tr
pawh thui tak a pui thei a. Chutih rual vk chuan chhiah wl rk te,
ram dang bank-a sum lo chheprelh awm te hian tualchhnga sum
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

295

lng vl tr a titlm thei thung. Chanchinbuah mi lr hausaten hetianga


sum chheprelh leh chhiah lo wl rk tum chanchin hi kan hmu fo a,
sawrkr pawhin a ngai haw \hn hle. Tnlaiin sumdwnna hian lei leh
hralh mai a kwk tawh lo va, infiam mi te, motor intln siak te, film
changtute leh a dang te pawh, sum tam tak hai luhna a ni a. Chng
mite hnn a\ang pawh chuan sawrkrin chhiah tam tak a pht \hn.
Chng chhiah a\ang chuan ram hmaswnna hna a thawh \euh theih.
Hngte pawh hi \ha taka kalpui a ngai a. Mahni duh duhna hmuna
sumdwnna lo inbun ve ngawt te hi a rem lo. Fel tak leh awmze neia
sumdwnna hi a kal theih nn sawrkr pawhin kaihhruaina mumal
tak leh a enkawlna \ha tak a siam a pawimawh a ni.
2. Sumdwnna leh ram leh hnam humhalh: Mi mal emaw, ram
emaw tna hmaswnna tra kan \hahnemngaihna hian kan ram leh
hnam himna te, a zahawmna te a ngaihthah tr a ni lo. Mahni dam
lai chauhva nawmchen tum, hun lo la kal tra hnam leh ram hmakhua
tr ngaihtuah hauh lova, hausakna ngawt ngaihtuah hi a hlauhawm
hle. Kan Lalpan temple a then thianghlim kha a tum lwk thil pawh
a ni lo mai thei. Mahse, kha |awng\aina in tra sak kha hlpna
bawlhhlawh, duhmna hmunah an lo chantr khn a tilungni lo hle
a, tharum hial thawhin an dawhkn a nam thlksak a, an ran te a
chhuahsak a ni. Juda hnam leh sakhaw zahawmna an Temple kha
humhalh a tum a, Pathian mi an nihna hloh khawpa sum leh pai
ngainatnaa an sakhuana an lo kalpui khn a thin a tiur a ni ber wm
e.
3. Sumdwnnaa rinawm: Miin duhm taka hausak thut tumna
nna a sumdwn chuan thianghlim leh dik taka sumdwn a theih loh
vang. Mizoram Presbyterian Kristian Nun Kaihhruaina, Bung VI,
Kristian nun, Khawtlng lam No. 9-ah chuan ringtute sum
chungchnga an tih tr hetiangin a sawi
Lei leh zawrhah an rinawm tr a ni; lei tr sawichhiat lutuk tr
a ni lo va, hralh tr sawi mawi lutuk tr a ni hek lo. A hre lote bum
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

296

mai tr a ni lo va, a man tak leh bazra hralhna an hriat ang chen
chenin a twk dl leh pk tr a ni (Lev 25:14,17; Thuf 20:10,14;
Deut 2:6,7). Sumdwnna lian tham emaw, a t emaw, hei hi kan
kohhranin ringtute nun dn tr kaihhruaina a siam chu a ni.
Sawi ho tr
1. Sumdwnna leh ram hmaswnna inkaihnawih dn sawi zau ni
se. Kan rama sumdwngten zir tr leh hmaswn an ngaihnate
sawi zau ni bawk se.
2. Sumdwn hi uar lutuk a awm thei ang em le?

www.mizoramsynod.org

297
December 9
RAM HMASWNNAIN KOHHRAN
A NGHAWNG DN
Chhiar tr: Lk 12:13-15
Lal Isuan a zirtrte hnnah rosum lungkham lo tr leh awhna
rng rng laka fmkhur trin a zirtrna kan hmu a. Ram hmaswnna
hian mihring a \ha zwng emaw, a chhe zwng emawin min nghawng
vek mai. Hmaswnna hian sum leh paia hlwkna leh hausakna te,
nun thianghlimna leh taksa faina te, hriatna te mihringin a lo neih te
a huap ang a; ei leh bra intodelhna te, silh leh fn, mutbu \ha zwk
neihna te nn. Kan in\wm thil khwl hmanrua te, tui leh ng
hnianghnra neih te, kawng \ha te pawh hi hmaswnna lanna a ni
vek mai. Mamawh twk bka neih \euh duhna te, khawsak
tihawlsam nna chhk khawl vak vaka, mahni tn veka inchhk
muk lam hi chu Lal Isuan sum leh hausakna kawng min zirtr dn
chu a ni chiah lo. Mahse, khawvl mi tin hian hei hi kan tum a ni
lawi si.
Jose Maria Sbert-a chuan, Hmaswnna hi tnlai mihringte dam
chhan ber a ni. Hmaswnna rin lohna hi chu tuar theih chi a ni lo. Tnlai
mihring nihna sawi fiahna ber chu hmaswnna hi a ni.Amah a inngaihsnna
pawh hetah hian a innghat a, a mihringpuite leh leilung hausakna chunga
rwng taka a chtna chhan pawh hi hei vng hi a ni, a ti a. Hei hi a dik
thui khawp mai. Hmaswn kan duh a, kan tum bawk a, kan sakhawmina
te, kan ei br zawnna te, kan lehkha zirna te leh kan nun pum pui hi
hmaswnna kawng zawhna tra inbuatsaihna vek a ni. Hmaswnnain
kohhran a nghawng dn tawi tin lo sawi zui ila.
1. A \ha lam: Hmaswnna leh changknna hi kohhran hian a thlen
ti ila thui tak chu a dik thei ang. A zr zo nasa ber a ni pawh ti ila a la
dik tho bawk. Hmaswnnain a ken tel faina leh thianghlimna ngaih
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

298

pawimawhna te, sum leh paia intodelhna te, in leh lo ngelnghet zwk
neihna te hi kohhran miten ram hmaswnna kan chhawrna chu a ni.
Hei hian tualchhng leh ram pwn thlengin kohhran rawngbwlna
a tichak a, sakhaw hmun, Biak In leh thil dangah pawh kan
ngelnghet tial tial a. Mizoram khaw tina kohhran Biak In kum 30
hma lam leh tna mite hi khaikhin ila, kan hmaswnna a tichiang
mai wm e. Khawpui leh khaw lian deuhahte phei chuan Biak In
pawh a chhwng iaih uaih hlawm tawh mai. Hngte hi ram sum leh
pai lo pung leh, mi malin chumi zra hmaswnna kan lo neih \heuh
\ang khwm a\anga kan sak a ni a. Kawngte a lo \hain inkal pawh
a lo awlsam a, hmnlaia rawngbwltute tna vei vah harsa leh khirh
tak takte pawh tnah chuan hahdam zwk, awlsam zwk leh hun
tlm zwkah rawngbwl hna thawh a lo theih ta. Hei hi hmaswnna
rah tho a ni.
Hmanraw thar, inbiak pawhna hmanruate hlei hlei hi kohhran
tn a chhawr nahawm. Lehkha ziak, radio, cinema, TV, computer
internet leh telephone/mobile phone-te thleng hian kohhran
rawngbwlna tiawlsam leh tihmaswntu an ni zl mai. Hng bkah
electric hmanrua chi hrang hrangte hian mihring khawsak a tiawlsam
m m a, khaw vwt tiluma, khaw lum tivwt thei hmanrua ang
chauh te pawh hian kan khawsak nawmna a thlen nasa hle.
2. A \ha lo lam: Hmaswnna azrah kohhran pawhin hma a swn
hle kan ti a. Hetih lai hian kohhran thlarau nun hian a \ha lo zwngin
a tuar em tih ngaihtuah a \l ve tho mai. Mosia Dnin, Awt suh,a tih
leh, Lal Isuan, Pathian leh sum rawng in bwl kawp thei lo ve, a tih
te kha hmaswnna chak taka a lo kal vut vut krah hian vawn reng
a har hle a ni wm e. Kohhranten changkng kan tih te leh
hmaswn kan tum dn te hi khawvla inbenbel tum, thih hnu piah
lam thurin (eschatology) mangnghilh ta kan ang em a tih theih. Tnlai
mite phei hi chuan a thar ber duhna, a man to, a mawi leh nalh
apiang hi an engto ber emaw tih tr a ni ta. Chu chuan kohhran nun
pawh a nghawng mk. Khwl lam te, thawmhnaw te, hmanraw
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

299

dang rng rngte hi a thar a chhuak chak m m a, hng thilte neih


ve zl kan tum chuan sum \hahnem twk kan neih a ngai a. Mahse,
kan hlawh leh thar chhuahte hian hngte hi a daih zawh loh avngin
sum thianghlim lova duhmna lamah min hruai a, kan sawi fel theih
loh hlp rk leh ei rkna tihluartu a ni.
Kristiante hian hmaswn duhna leh tumna kan neih ngawt hi chu
a pawi lo. Mahse, chin twk nei lova mi neih ang apiang duh vena hi
chu a fel lo a. Ei ral leh sn ral zl duhna (comsumerism) hi ringtute
tichautu an ni mk. Lal Isuan, Pathian leh sum rawng in bwl kawp
thei lo ve, a tih hian sumin kan rilru a thunun chuan Pathian ngaihsakna
lam kan hawi thei lo a tihna a ni mai. Hausa tak tak; mahse, Pathian
mi tak an awm thei tho. Mahse, hausakna emaw, sum emaw Pathian
aia dah pawimawh te chuan Pathian rawngbwl lovin sum rawng an
bwl zwk a ni.
Mihring khawsak nawmna hrim hrim hi a sual lo va. Chutiang
bawkin hmaswnna tia kan sawi tam tak hi mihring tna \ha an ni
vek kher lo thei bawk. Hmaswn tumna leh hmaswnna kal mk
hian rualawhna nasa tak a thlen mk a ni. Thil thar chhuak apiang
neih tumna, mi dang neih ang apiang neih ve duhna hi khawvl mi
tam berte kaihruaitu a ni titih deuh mai a.
Mi mal intihbingna (individualism) hi ram hmaswnnain a rawn
hrin a ni bawk. Kohhran chu inzr zawm, inpumkhat leh \ang ho del
del tra kan inzirtr laiin TV te, radio te, computer leh a ken tel
internet nn a lo chhuak a. Mi dangte mamawh lohna leh, a chng
phei chuan ngaimawhna hial a siam a. Kum 20/30 vl liam taa kohhran
mite zaikhwm nuam tihna te tnah chuan a tlahniam swt hle. |halaite
zngah pawh \hiante nna inkwm khwma hla sak ho leh Pathian
thua inpwl khwm aiin mahni ina TV/film en leh internet khawih
chu an tuipui tawh zwk. Huho nun (community life) aiin mi mala
khawsak (individualism) hi tnlai mite nunphung a ni ta.

www.mizoramsynod.org

300
Hei hian a thlen tr chu sakhaw thurin leh sakhaw hmun te, a
programme te aia mahni duh dna khawsak nuam tihna a ni ang.
Tnah pawh hian TV-a kan hmuh inkhelh te, intihhlimna lam te, Biak
In pwn lama inkhwm te hian kan kalhmang neih sa a rawn \hiat
mk a ni. Hngte ngaihtuah hian hmaswnna hi apwng apuia phrpui
mai lovin, tu tn nge? Eng atn nge? Eng nge min thlenpui dwn tihte
hi chht zl a pawimawh khawp ang.
Sawi ho tr
1. Ram hmaswnnain kohhran nun a nghawng dn sawi belh tr
kan hriatte sawi ni se.
2. Pathian leh sum rawng in bwl kawp thei lo ve, tih awmzia nia
kan hriat leh kan hman dn tr sawi ni bawk se.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

301

December 16
INDIA RAM LEH KHAWCHHAK
RAMTE INLAICHNNA THAR
Chhiar tr: Jak 4:13-17
Khawchhak lam ramte nna inlaichnna thar (Look East policy)
tih hian India ramin sumdwnna lama Asia ram chhimchhak ramte
nna zau zwka inzawmna a siam thar sawina a ni a. China ramin
hng lai rama thuneihna a chan zl tr lo dodlna chi khat a ni tel
bawk. Kum 1991 a\ang khn Russia leh Khawthlang lam ramte
chauh hawia sumdwnna a neih \hin kha India hian a ko a thlk \an
a. Prime Minister P.V. Narasimha Rao-a hun lai (19911996) khn
a bul \an a ni a, Atal Bihari Vajpayee-a (19982004) leh Manmohan
Singh-a te sawrkr khn chak takin an m zui ta a ni
Kum 1962-a China leh India indo (Sino-Indian War) a\ang khn
hng ram pahnihte hi helai ram vlah hian a huvng ngah zwk nih an
inchuh zui reng a. China hian rlthuam leh sumdwnna hmangin India eptu, ram \henawm Pakistan a thurualpuiin Bangladesh leh Nepal
ramte a kwm ngeih a. Kum 1979-a Deng Xiaoping-a, China ram
hruaitu a lo nih khn Asia ramte rkrp chu bnsanin sumdwnna
lamah hma a la ta zwk a. Burma sipai sawrkr, democracy a rah
beh avnga khawvl ram hrang hrangten an kawmserh pawh chu
kum 1988 a\angin a blbul hnai bertu a ni zui bawk.
India khawchhak lam hawia sumdwnna (Indias Look East
Policy) hi a rka indona (Cold War) kalsan leh sumdwnnaa inhawn
zauna bkah ram dangte nna inlaichnna \ha neih tumna a ni.
Sumdwnnaa inthlun zawm te, ram vn himna lama thawh ho te, hnam
zia inhriat pawh tawnte pawh a huam vek mai. India hma lkna chuan
thil siam zawrhna tr te, sum peipunna te, thil siam lama hmaswnna
te a tum a ni. Sumdwnna leh sipai chaknaa China hmaswn zl tr
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

302

ngaimawh ve ramte nn sipai lama thawh ho pawh a tum bawk.


Hetianga a hma lknaah hian Japan ram te, South Korea te,
Philipines te, Singapore te, Taiwan te, Vietnam leh Cambodia te nn
hian sipai lam leh sumdwnnaah an \ang ho \ha hle a. Hng ASEAN
ram (Association of Southeast Asian Nations) an tihte nn hian kawng
hrang hranga hma lkna trin inremna a ziahpui deuh vek bawk.
1. Khawchhak lam hawi leh hmaswnna: India ramin
khawchhak lam hawia \hian siam a tumna hian Mizoramah nghawng
a nei mk a. Asia khawchhak lam kalka ber tr a nih avngin
kawngpui tihtlang te, ramri hawn zau te pawh Mizoramah hian kalpui
mk a ni. Motor kawng sial \hat tum bkah rl kawng pawh sial tum
mk a ni a. Lawng chawlhna hmun pawh siam tum a ni mk bawk.
Tn hma zawnga sipai rorlna avnga ram dangin an kawm serh
Myanmar ram pawh a lo inhawng ve \an mk a. China ram chauh
wn tawh bk lovin ram dang pawh kawm ngeih a tum a, India nn
pawh an in\hian \ha swt hle.
Hei hian India ram tn sumdwnna zau zwk a hawng zl a.
Hng inkal pawhna atn hian ChamphaiZokhawthar lam a\anga
Myanmar kalna te, tuipui lam a\anga kalna tr Chhimtuipuiin Bay
of Bengal a finna laia Akyab (Sittwe) lawng chawlhna siamna tra
Chhimtuipui lui chei \hat (Kaladan Multimodal Scheme - KMS)
te, Myanmar leh Mizoram Chhim lama tuialhthei kawngpui (Oil
pipeline) siam te hi thawh mk a ni. Zokhawthar a\anga Falam
thlengin India sawrkr hian Myanmar ram chhnga kawngpui
sialsak pawh a inhuam nghe nghe. Mizoram pawh hian eng emaw
kawng tak chuan a hlwkpui tra beisei a ni. Sumdwnna kawng
ber a nih chuan sum lng vl twk chu a awm ngei tra ngaih a sual
lo ang. Ramri hnaiha awmte phei chuan a hlwkna an tl lehzual
tr pawhin a rin nghl theih wm e.
Hetih mk lai hian mi \henkhatte chuan India-in khawchhak hawia
sumdwnna a kalpui hi Mizoram tn a pawi thei dwna hriatna an
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

303

nei tho mai. Chng an hlauhthwn zngah chuan ruih theih thila
sumdwnna a lo hluar phah rinna te, hnam dangte Mizorama an lo
luh nasat avnga chm ral hlauhna te a tel a. Chu bkah rl kawng te
lo siam dwn tak tak sela, Mizoram chhng leh ram dangte nna
inkal pawhna a awlsam rualin ramngaw thing leh leilung hausakna
tam tak a tichhe dwn a, Mizoram pwnah phurh chhuah a remchng
hle dwn bawk a; Mizoramin a hlwkpui aiin a hloh a tam zwk
dwna ring an awm bawk.
2. Kohhran a nghawng theih dn tr: Khawchhak lam hawia
India a inhawnna hi kohhran tn a \hain a \ha lo thei. A \hat theihna lam
te chu - Pakhatnaah chuan, Chanchin |ha hrilhna remchng a inhawng
dwn a ni. India \hian \ha ram lo ni tate khn India mite chu an ram kal
leh awm phalna an pe \ha thei a. Chu chu keini Mizote tn pawh a
remchng hle. Tnah pawh hian kohhran leh Kristian pwl (para
church) ten hng kan sawi ramah te hian missionary an intr \an mk
a. Langsr taka Chanchin |ha hril chu la harsa mah se, remchng
dang dapin \awng zirtr te, infiamna lam te, school-a zirtr hnate an
thawk mk a. Hei hian kori a tu chho mk zl. Ram zaln deuhah te
chuan langsr takin Chanchin |ha an hril bawk. Pahnihnaah chuan,
Mizo hnahthlk khawchhak lama awmte nn inpawhna a tiawlsam a.
Hei hian kohhran ngui leh chau te, sum leh paia harsa zwkte puih leh
khai chhuah a tiremchng bawk. Myanmar rama kan Mizo unaute, an
sawrkr kalphung avnga sum leh paia harsa takte kha tn hmain puih
duh mah ila a harsa khawp mai. Tnah khua a lo ven deuh hian anmahni
khai chhuahna remchng a lo awm ta.
Kawng lehlamah chuan sumdwnna a lo inhawn zau chuan sum
awlsam, ruih theih thil leh therhlo hmanga sum siamna a lo hluar ang
a, chu chu kohhran tn hnawksak a tling ang. Rawngbwl a tihautak
sawt ang a, kohhran hmaswnna tr leh ramthar rawngbwlna tr
sum tam tak ruih theih thila buaite enkawlnaah a luan ral belhchhah
phah ang. Chu bkah, sum a awlsam chuan thatchhia, hnathawk
www.mizoramsynod.org

304
peih lo, mi dwngdah an lo tam a, hmaswn zl aiin a awm sa chenna
rilru put a awl a, hei hi ram leh khawtlng tlk chhiatna bul a ni thei.
Sawi ho tr
1. Khawchhak lam hawia sumdwnna hian eng ang kawngin nge
Mizo Kristiante a nghawng theia kan rin sawi zau ni se.
2. Khawchhak lama Chanchin |ha hrilna tra hma lkna hi eng
anga phrpui chi nge ni ang? Tn ai hian thawk nasa dwn ila
engtia hma lk nge \ha ang?

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

305

December 23
INPAWHTAWNNA KAWNG
RL KAWNG LEH THLAWHNA |UMHMUN
Chhiar tr: 1 Lal 5:8,9; Jn 14:6
Lal Isuan Thlarau lam tn kawng a nih thu leh amah a\ang
chauhvin Pa Pathian hnn thlen theih a nih thu a sawi a; chutiang
deuh chuan inkal pawhna \ha hi ram hmaswnna atn a pawimawhna
leh a \angkaina kan zir leh dwn a ni.
Rom khawpui chu kawng zawng zawngin a pawh, tiin an lo
sawi \hn a. Rom lalram ropui tak leh ram zau tak awp khwmna
hmanraw pawimawh tak chu kawng \ha a ni. Sakawr leh sakawr
tawlailrte hmangin an inkal pawh a, ram awpna atna tih ni ber mah
se sumdwnna kawng remchng leh pawimawh tak a lo ni a.
Chanchin |ha hriltu Paula te tn pawh khawvl ram zau tak an tlawh
chhuah theihna chu inkal pawhna \ha tuipui leh khawmuala a awm
vng kha a ni. Hei hi tnlai khawvl changkng leh hmaswn zl
pawh hian a la entawn kan ti thei ang.
1. Lei kawng: Mihringin kawng a sial hmasak ber chu lei kawng
hi a ni ngei ang. Hmnlai a\angin ram chak leh hmaswn hmasa
apiangin kawng \ha an lo sial a, ram inawpna hmanrua atn a \hat
rualin mipui mimir tn remchng a siam a. Hmun kilkhwr bera
khua pawh kawngpuiin a chhun chuan an khuain mite hriat a lo
hlawh a, an lo leh huan thlaite hralhna a lo awm a, hmunpui zwk
tlawhpawh a lo remchng a, an thil deh chhuah hralhna leh sum leh
pai lk luhna leh remchng a lo siam \hn.
India ramah hian kawngpui siam hna hi sawrkr leh a aiawhin an
thawk ber a, Public Works Department (PWD) hi kawngpui siamtu
niin kan hre ber a. Hemi bkah hian pwlho (company/corporation)
BRTF (Border Road Task Force) te, BRO (Border Road
Organisation) hnuaia GREF (General Reserve Engineer Force) leh
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

306

India Army civil engineer pwl (Corps of Engineers) Military Engineering College, Kirkee, Pune)-a mite leh kawng siamtu pawimawh
dangte pawhin an thawk. BRO leh BRTF te hi India hmrchhak
lamah phei chuan kan hre lr khawp mai. Sawrkr sum ruahman sa
hmangin kawng thar an sial a, kawng awm sa an enkawl bawk a,
ram pum puiah hna an thawk nasa tawh hle a, thawh tr erawh a la
tam khawp mai.
India hian kum 2011 khn kilometres 4,236,000 (2,632,000
ml)-a sei kawng a nei a, khawvlah a sei ber pathumna a ni. Kawng
a thui na a, kawng \hat lamah chuan a \ha ber pwl a ni phk lo.
Mihring tam lama chhtin India mi 1000 zlin kawng km. 4
kilometres-a sei nei anga chht a ni. A \hat zwngah chuan kum
2010-ah khn, fr leh \hla hman theih, thlr 4 leh a aia zau (highways) chu India hian mi 1000 zlin km 0.07 nei ang a ni. Hei hi
khawvlah kawng \ha (highway) neih lama a hniam ber pwl a ni.
Tn kum li kum nga chhngin India ramah kawng \ha siamin hma a
swn hle. October 2011-a an sawi dn chuan, ni tinin km. 11 zla
thui kawng siam belh ang a ni. Kum 2014 chhng khn India ramah
km. 600-a thui, kawng \ha thla tina siam belh tr anga beisei a ni a,
an puitlin thei em tih erawh chu a hriat theih chiah lo a ni.
2. Tui kawng: Tuifinriata lawng hmanga inkal pawhna hi hmnlai
mite khn an lo hmang hma hle. Solomona te hunah pawh khn
sumdwnna atn an hmang tawh. Tnlai pawh hian thil rit leh lian
tak tak inthawn kual nn an la hmang \angkai a. Zin khawthawn nn
te, Chanchin |ha hrilh nn te pawh an hmang. Hetianga zin hian sum
tam tak hman ral a ni a, chumi zrah chuan mi \henkhat lk luh a lo
pung ve thung. Hemi bkah hian tui kawng siam chawp hmanga
lawnglnga inkal pawhna hi lui lian awmna hmunah chuan an hmang
\angkai khawp mai bawk. Motor kawng laih remchn lohnaah pawh
inkal pawhna leh insumdwn tawnna \angkai tak a ni. Tui kawng a
\angkai rualin lei (bridge) luipui kna dawh hi inkal pawhna pawimawh
tak a ni tel bawk.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

307

3. Rl kawng: Rl kawng siam hi kum zabi 19-na laihwl vl a\anga


tih \an a ni a. Motor kawngin a thlen theih loh hmun chhengchhia leh
kilkhwr tiualautu leh awlsam taka mi tam tak \um khata zin veivah
theihna a ni a. Thil lian leh ritte phurhna atn a \angkai bawk.
|awngkam danga sawi chuan rl kawng hi inkal pawhna hlwk tak
a ni.
4. Thlawhna \umhmun: Thlawhna \umhmun neih tam leh tlm hian
hmaswnna leh hnufualna a keng thui ve khawp mai. Ram chhng
mite intlawh pawhna mai bkah mamawh inpk tawnna te, hnathawk
tra veivahna awlsam te, dam loh thu hlaa damdawi in \ha pan zung
zung theihna te hi a \angkai zualna te a ni. India state tinte hian thlawhna
\um hmun chu kan nei fir fer a. India ram pwna hnathawktu thawn
chhuak tam Kerala state-ah phei chuan ram pwna hnathawk
inthurualin anmahniin thlawhna \umhmun an siam hial mai. Thlawhna
\umhmun a awm hian tuipui leh lei lama hun tam tak sn ngai ang kha
hun rei lo te chhnga thlen mai theih a lo ni a, a \angkai hle.
Sumdwnna dang ang bawkin inkal pawhna kawng chi hrang
hrangte hi hmaswnna leh mipui vntlng tna sum peipunna kawng
sialtu pawimawh tak a ni a. A \hatna leh a tam lamin kawngro a su ve
ve bawk. Inkal pawhna a \hat chuan eizawnna kawng remchng a
siam a, dwr hmun panna a hnai a, hnathawh tr remchng te a siam
bawk. A lehlama sawiin inkal pawhna a \hat loh chuan remchn
lohna tam tak a siam a, retheihna thlentu a ni thung. Inkal pawhna a
\hat chuan thil man a tla hniam a, a \hat loh chuan a to phah thung.
Hmunpuiah aiin hmun kilkhwr, kawngin a pawh \hat lohnaah chuan
thil man a to zl. Hnathawh tr a pun mai piah lamah khawtualah
sum lng vl a tipung a, hei hian tualchhngah hna leh sum a tipung
bawk a. Hmun danga mite nn insumdwnna kawng a sial nghl
bawk. Inkal pawhna kawng a lo \hat azrah zin veivk an lo pung a,
mihring inslplten ei tr te, hna te inlei tawn leh an inchhawr tawnna
a\angin sum a lo pung \hn.
www.mizoramsynod.org

308
Mizoram bk tlmin lo sawi zui ila. Kan ramin hma a swn tih
lanna leh, sawrkrin hna an thawh leh thawh loh lanna langsr tak
chu inkal pawhna an siam leh siam lohah hian a ni. Kawng thar,
kawng thui siam a pawimawh a. Khaw kr kawng, lrtheiin a pawh
mumal lohna a la tam mai. A fr a \hla zawh theih loh kawng a la
tam hle mai a, chutiang kawng hmangtute chu hmaswnna lamah an
hnufm a, kawng \hain a pawhte aiin thil an lei to va, a vng bawk.
Kawng siamtu sawrkr kutke te hian rinawm takin an thawk lo fo
bawk. |hl laia kal theih, fura kal ngaihna awm hauh lo te a tam mai.
Kawng siam hi a hautak hle a, chuti chung chuan a siamna tra
ruahman ang hi chu a nihna tr anga hman ni se Mizoram zm t,
21,081 square km (8,139 sq miles) wrh hi chu kan sum hman
tawh zawng zawng hmang hian chhim leh hmr, chhak leh thlang
zwnga inkal pawh zung zung theih tawh wm tak niin a hriat. Kawng
siamtute hian eng chhuanlam nge an siam ang le? A sum thununtute
hian engtin nge an hrilh fiah ang le? Mi ramah tlng ram chhengchhe
wih tlnah rl kawng an siam thei a, sawrkrin zin mite hp nn te a
hmang a, sum lk luhna \angkai takah an siam thei. Ram hmaswnna
a kai rual a, hmun kilkhwr bk awm lova mi tin kan \han a rual theih
nn inkal pawhna \ha hi a pawimawh tak zet a ni.
Sawi ho tr
1. Kan ramah hian inkal pawhna kawng kan siam nasat tawh ang
huin kawng kan nei \ha lo hle mai a, tu nge mawhphur le? Kawng
\ha tak tak nei trin engtia tih nge \ha ang le?
2. Kan rama inkal pawhna kawng siamin kan chhehvl thil a tihchhiat
theih dn leh a siam \hat leh dn tr te sawi ni se.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

309

December 30
RAM HMASWNNA TRA
KOHHRAN MAWHPHURHNA
Chhiar tr: Lk 18:18-23
Lal Isua zirtrnaah hian Pathian mite chu he khawvla an awm
lai ngeia hriat hran theih an ni tih leh, he khawvlah hian Pathian ram
chu a thleng ngei tih hriat theih a ni tih kan hmu a. Kohhran
rawngbwlna pawh hian ring lote Isua Krista chhandamna thu hriattr
leh, he khawvla Pathian ram din hi kan mawhphurhna a ni tih hi kan
hriat nawn fo a \l a ni. Zirlai bul lama kan zir tawh ang khn kohhranin
zirna in a hawn te, dikna te, rinawmna te, rorlna dik chungchng a
lo zirtr \hinte kha ram hmaswnna tra sum leh pai thawh chhuahna
lam ni lo mah se, ram hmaswnna hnuk pawimawh tak an lo ni tawh
\hn. Khatiang zirtrna lo hre hmasa leh lo zwm hmasa ramte chu
tn thlengin ram hmaswn kan tihte hi an ni. Tnlaiin Kristiannain a
hmun lailum chang tawh lo angin lang mah se, hng ramahte hian a
bul \hutah chuan Kristian zirtrna hi an nun kaihruaitu a la a ni tho.
Heta \ang hian kohhran hian ram hmaswnna kawngah thil tam tak a
ti thei a, kawng tam takah mawh a phur a ni tih pawh kan hre thei.
Ram hmaswnna atna kohhran mawhphurhna tlm i lo zir leh ang
u.
1. Mi retheite ngaihsakna: Kohhran din chhan pawimawh tak
chu retheite ngaihsak a ni. Hei hi zirlai hmasa lamah kan sawi nual
tawh a; mahse, sawi nawn leh tho ila. Mosia Dn lamah pawh retheite
ngaihsak a dah thupui hle a, Lal Isua leh tirhkohte pawhin an dah
pawimawh hle bawk. Retheite ngaihsakna hian hmaswnna a engto
lo thei lo. Lal Isua ringtute chuan a \l chuan engkim chn huam tr
ni mah se, mi a retheih miau chuan a thlarau nun lam a buaipui tak
tak thei lo. Chu bkah, chhan awm lovin mi a rethei ngawt bk lo va,
ama mi mal thatchhiat leh hrisl lohna lam thil avng a nih ngawt loh
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

310

chuan khawtlng kalphung dik loh vng emaw, rorlna dik loh vng
emawin mi an lo rethei \hn. Hei vng hian retheiten chan \ha an chan
vena tr ngaihtuaha, an khawsakin hma a swnna tr engto hi kohhran
mawhphurhna a ni.
2. Sawrkr \awiwm leh khalh ngl: Democracy ramah hian
mipui rawngbwltu, sawrkr hnathawkte hian ram hmaswnna
kawngah mawh an phur sng viau mai. Sawrkr sum ruahman te
hmangtu, a nih tr anga hmang \angkai tr an ni. Chumi azrah chuan
kawng te, buh leh bl thar hlwkna tr te, vntlng in\wm thil zirna
in te, hall te, damdawi in ten an nih tr an ni phk lo \hn. Hng
kawngah hian kohhranin sawrkr hma lkna a \anpui thei ang.
Kohhran tih hian a rorltu bwr ngawt kan sawina a ni lo. Mizoramah
chuan tu mah hi eng kohhran pwl ber emawa awm lo hi chu mi tlm
t an ni ang. Chng kohhran pwlte chuan hlemhltna te, dwt sawi
te, kut tling lova sum lk te, rinawm lohna te chu an duh lo vek a.
Mahse, sawrkr sum hmanga mi malin hna an thawhin a dik zktluak
lo leh \hn. Hei hi mahni kohhran \heuhvah sawisl ngam tr a ni a, a
tidik lo chiang tak te chu eng kohhranah pawh tileihnawng ngam ila
kan ziaawm ngeiin a rinawm.
3. Mi tin chanvo siamsak: Ram hmaswnna kawng sialtu
pawimawh tak chu mi tinin ngaih pawimawh an hlawh hi a ni a.
Chumi thlentr theitu chu rorlna dik hi a ni. Rorlna dik hi sawi mai
aiin a har a, chhngkaw laina leh \hian bul induhsak bk te, mahni
zwlpui chauh ngaihsak te hi mihring zia ve rng a ni wm e. Lal Isua
hunah pawh khn a lo engto daih tawh, hetiangin: In hmangaitute
chauh in hmangaih hian lwmman eng nge in hmuh ang?
chhiahkhawntute pawhin chutiangin an ti ve lwm ni? Tin, in unaute
chauh chibai in bk hian eng nge in tih hnem chuan bk? Jentail-te
pawhin chutiangin an ti ve lwm ni? Chutichuan, in Pa vna mi a \ha
famkim angin in \ha famkim tr a ni tiin (Mt 5:46-48).
Pathian ramah chuan mi tinin ngaihsak an hlawh tih pawh kan
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

311

sawi tawh a. Khawvl lalram (democracy leh communist ramte


tiamin)-ah chuan mi lian leh hausa, mi chak leh thiltitheiten ngaihsak
leh ngaih pawimawh an hlawh. Kohhran chuan hei hi hriain mi zawng
zawng zalnna leh tel ve theihna tr rorlna a thlen theih nn a bei
\hn a, ram \henkhat, communist ram leh Muslim ram \henkhatah te,
mi mal thuneihna (dictator, e.g., Hitler-a te) rorlnaah chuan kohhran
hi an ngaimawh phah hle rng a ni. Mi hnuaihnungte chawikna
retheite dwm kn hi kohhranin a tum \hin avngin sawrkr dodltu
niin an ngai \hn. India ramah pawh hian rethei leh mi hnuaihnung
(Tribal, Adivasi leh Dalits) mi bawlhhlawhtia chi \ha intiten an ngaih,
an lungten te chawikn hi kohhranin a tum \hin avngin Pastor te,
tirhkohte pawh kut thlk te, man te, tihhlum hial te an la ni reng a ni.
Hng avng hian kohhran chuan a thil tum a bnsan tr a ni chuang
lo.
4. Nawmchenna laka invn: Kohhran hian retheihna hi a
chawisng lo va, chutiang chiah chuan hausakna hi a ngaisng ber
lo. Mi tin intluk tlnga chanvo kan insem rual theihna trin kohhran
chuan hma a la ber tr a ni. Israel fate chanchin a\angin nuam twl
tra hausak hi mihring inthliarna bul a nih thu leh, hlemhltna - ei rk
leh hlp rkna kawng a nih thu kan hmu a. Hei vng hian ringtu mi
mal lo vnneiin, sum leh paiah te lo hlwk mah se, mahni tn chauhva
khwl lovin mi dangte kp ve trin kan inzitr \hn. Mihring khawsak
lo changkng leh awlsamna hian dwngdahna leh nun inthlahdahna
a siam tr a ni lo. Ram hmaswn tawh, anni pawhin an ti tia kan
chung en \hin te pawh hi nawmchenna leh awlsamnaah an tln nasa
hle mai. Zu leh sa chenna te, mipat hmeichhiat kawnga thiangzauna
te an lo chng a, mahni inhaivra intihhlimna leh awm wlin hlimhlawp
lam an uar a. Sodom leh Gomora khuate hrem an nih chhan ang sual
kha an lo chng ve leh \hn. Kohhran hian hetiang hi a do zl tr a ni
a, hmaswnna chhuanlama sual leh nun thlahdah hi a pawmzam tr
a ni lo.
www.mizoramsynod.org

312
Sawi ho tr
1. Ram hmaswnna atna kohhranin a tih theih chin nia kan hriatte
sawi ni se.
2. Kohhranin ram hmaswnna kawnga sawrkr leh a hmanraw
dangte a \anpui theih dn tr nia kan hriatte sawi ni bawk se.

www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

313

LEHKHABU RWN LEH THU LKNATE


Annual Edition of the Yearbook of American & Canadian Churches
(edited by the National Council of Churches and published by
Abingdon Press).
Bosch, David, Transforming Mission. The Paradigm Shifts in
Theology of Mission. Bangalore: Centre for Contemporary
Christian Studies. 2008.
Chhuanliana, R., Sermon Tui-tla lo maw? (Luka 4:16-30
chhuizauna), Didakhe, Vol., XXX 2, March-April, 2001,
7-15.
Church Plans Tangible Change to a Community, November 24,
2006.
Dobson, Julian, From a knowledge economy to a wisdom
economy. http://comment.rsablogs.org.uk/2010/03/03/ knowledge-economy-wisdom-economy/on Wednesday, March 3rd,
2010
Education, in The New Encyclopaedia Britannica, vol. 18, 15th
edition, Chicago, 2007.
Good governance: http://www.unescap.org/pdd/prs/
ProjectActivities/Ongoing/gg/governance.asp
Good_governance&action=edithttp://en.wikipedia.org/w/ index.php.
Retrieved September 20, 2013.
Good governance http://en.wikipedia.org/w/
index.php?title=Good_governance&actio/edit
Gonzlez, Justo L. Gonzlez, Justo L. A History of Christian
Thought: From Augustine to the Eve of Reformation. Vol.
II, Revised Edition, Nashville: Abingdon Press 1971.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

314

_______, A History of Christian Thought: From Protestant


Reformation to the Tewntieth Century. Vol. II, Revised Edition, Nashville: Abingdon, 1971
The IMFs Approach to Promoting Good Governance and Combating Corruption - A Guideltimes. http:// www.imf.org/external/np/gov/guide/eng index.htm/ title (retrieved September 20,
2013)
Karis, R. J., Luke in New Jerome Biblical Commentary.
Bangalore: TPI, 1994.
Konnor, Ken, Christian Compassion and Government
Krauss, C. Norman, The Authentic Witness: Credibility and Authority. Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmanns Publishing Company:1979.
Lawmsanga, ed. Kristianna leh Politics, Aizawl:
The Government Press, 2013.
Look east policy- http://en.wikipedia.org/wiki/
Look_East_policy
Mortality rate, infant (per 1,000 live births) http://
data.worldbank.org/indicator/P.DYN.IMRT.INUNICEF Released
Lalchungnunga, Rev. Sustainable Development (Hmaswnna
Tluantling) Didakhe, Vol. XXXIII. No. 6, November December 2003, 12-20)
Lallawmzuala, K. Good Governance, Presbyterian Review,
Vol. XXI, No 67, May-August, 2013.
Lane, Tony and Hilary Osborne, Editor, Calvins the Institutes,
Grand Rapids, Michigan:, Baker Book House: Fourth Printing, 1993.
www.mizoramsynod.org

NILAI THUPUI

315

Lasetso, Razouselie, The Nazarteh Manifesto, The Theology of


Jubilee and Its Trajectories in Luke-Acts. Delhi: ISPCK,
2005.
Liza Barth Cars as status symbols, Consumer Reports News:
December 18,200710:20PM http://
www.consumerreports.org/cro/news/2007/12/cars-as-s
tatus-symbols/index.htm
McKenzie John L., S.J. Dictionary of the Bible. Bangalore:
Asian Trading Corporation, 1983.
Melkote, Srinivas R., Communiation for Development in the
Third World, Delhi:Sage Publication, 1991.
Morris, Brian, Anthropological Studies of Religion: An Introductory Text. New York: Cambridge University Press,
Reprint, 1991.
Murray, John, Calvin on Scriptre and Devine Sovereignty.
Welwyn, Hertfordshire, England: Evangelical Press, 1979.
Nair, K. Sadanandan, and Shirley A. White, (eds.), Perspectives
on Development Communication. New Delhi:
Sage Publications, 1993.
Privatization, http://en.wikipedia.org/wiki/Privatization
(retrieved September 29, 2013)
Puritantism http://www.studymode.com/essays/What-Was The
Puritans-Effect-On-1114706.html (Retrieved August 5, 2013).
Rawsea, L. H., Globalisation leh Mizote, Didakhe, Didakhe
Board, Aizawl Theological College, May-June, 2000,
14-23.
Report on Infant Mortality Rate. http://www.jagranjosh.com/current-affairs/unicef-released-report-on-infant-mortality-ratewww.mizoramsynod.org

316
1380199544-1
Responsibility. http://www.christianpost.com/news/christian-compassion-and-government-responsibility-29423/
Rodrigue, Dr. Jean-Paul and Dr. Theo Notteboom, Transportation and Economic Development. http://people.hofstra.edu/
geotrans/eng/ch7en/conc7en/ch7c1en.html1.
Sachs, Wolfang, ed., The Development Dictionary,: A Guide to
Knowledge as Power. New Delhi, Orient Longman, 1992/
2000.
Slavery From Wikipedia, the free encyclopedia http://
en.wikipedia.org/wiki/Slavery
Weilenga, Bas, Towards an Eco-Just Society. Bangalore:
Centre for Social Action, 1999.
What is Modern Slavery? ttp://www.antislavery.org/
english/slavery_today/bonded_labour.aspx
White, Lynn Jr., The Historical Roots of Our Ecological Crisis.
http://www.uvm.edu/~gflomenh/ENV-NGO-PA395/
articles/Lynn-White.pdf
White, Robert S., ed., Creation in Crisis : Christian Perspectives on Sustainability, London: SPCK, 2009.

www.mizoramsynod.org

317
BIBLE LAMTAWI HMANTE
THUTHLUNG HLUI BUTE
Bible bu hming

Lamtawi

Genesis ............................................ Gen


Exodus ............................................ Ex
Leviticus .......................................... Lev
Numbers ......................................... Num
Deuteronomy................................... Deut
Josua ............................................... Jos
Roreltute ......................................... Ro
Ruthi ................................................ Rut
1 Samuela ....................................... 1 Sam
2 Samuela ....................................... 2 Sam
1 Lalte ............................................. 1 Lal
2 Lalte ............................................. 2 Lal
1 Chronicles .................................... 1 Chr
2 Chronicles .................................... 2 Chr
Ezra ................................................. Ezr
Nehemia .......................................... Neh
Estheri ............................................. Est
Joba ................................................ Job
Sam ................................................. Sam
Thufingte ......................................... Thuf
Thuhriltu .......................................... Thuh
Hla Thlankhawmte .......................... Hla
Isaia ................................................. Is
Jeremia ............................................ Jer
|ah Hla ........................................... |ah
Ezekiela ........................................... Eze
www.mizoramsynod.org

318
Daniela ............................................ Dan
Hosea .............................................. Hos
Joela ................................................ Joel
Amosa ............................................. Amos
Obadia ............................................ Oba
Jona ................................................. Jon
Mika ................................................ Mik
Nahuma ........................................... Nah
Habakuka ........................................ Hab
Zephania .......................................... Zep
Hagaia ............................................. Hag
Zakaria ............................................ Zak
Malakia ........................................... Mal
THUTHLUNG THAR BUTE
Matthaia .......................................... Mt
Marka ............................................. Mk
Luka ................................................ Lk
Johana ............................................. Jn
Tirhkohte ......................................... Tirh
Rom ................................................ Rom
1 Korinth ......................................... 1 Kor
2 Korinth ......................................... 2 Kor
Galatia ............................................. Gal
Ephesi ............................................. Eph
Philippi ............................................ Phil
Kolossa ........................................... Kol
1 Thessalonika ................................ 1 Thes
2 Thessalonika ................................ 2 Thes
1 Timothea ...................................... 1 Tim
2 Timothea ...................................... 2 Tim
Tita .................................................. Tit
www.mizoramsynod.org

319
Philemona ........................................ Philm
Hebrai ............................................. Heb
Jakoba ............................................ Jak
1 Petera ........................................... 1 Pet
2 Petera ........................................... 2 Pet
1 Johana .......................................... 1 Jn
2 Johana .......................................... 2 Jn
3 Johana .......................................... 3 Jn
Juda ................................................. Jud
Thupuan .......................................... Thup

www.mizoramsynod.org

320

www.mizoramsynod.org

You might also like