Elektriksel Büyüklükler Ve Ölçülmesi

T.C.
MLL ETM BAKANLII
ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS
ELEKTRKSEL BYKLKLER VE
LLMES
522EE0017
Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iv
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3
1. L ALETLER ............................................................................................................... 3
1.1. lmenin nemi ............................................................................................................ 3
1.2. Elektriksel l Aletlerinin Tantlmas ........................................................................ 4
1.2.1. Yapsna Gre l Aletleri...................................................................................... 4
1.2.2. lt Bykl Gsterme ekline Gre............................................................. 5
1.2.3. Kullanm Yerlerine Gre l Aletleri..................................................................... 7
1.3. eitli Elektriksel l Aleti Tanmlar......................................................................... 8
1.4. l Aletlerine Ait Terimler ........................................................................................ 10
1.4.1. Doruluk Derecesi................................................................................................... 10
1.4.2. Duyarllk ................................................................................................................ 10
1.4.3. Sabite....................................................................................................................... 10
1.4.4. lme Snr ............................................................................................................ 11
1.4.5. lme Alan ............................................................................................................ 11
1.4.6. l Aletlerinin Enerji Sarfiyat ............................................................................. 11
1.4.7. l Aleti eimi ve Kullanm .............................................................................. 11
1.5. Analog l Aletleri .................................................................................................... 12
1.5.1. Analog l Aletlerinin Ortak zellikleri.............................................................. 12
1.5.2. Analog l Aletlerinin Mekanik Ksmlar........................................................... 15
1.6. Dijital l Aletlerinin Genel Tanm.......................................................................... 17
LME VE DEERLENDRME...................................................................................... 21
RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 23
2. DREN LME .............................................................................................................. 23
2.1. Diren ve letken .......................................................................................................... 23
2.2. letken Direncini Etkileyen Faktrler........................................................................... 23
2.2.1. Diren Deerinin letkenin Boyu ile Deiimi........................................................ 24
2.2.2. Diren Deerinin letkenin Kesiti ile Deiimi....................................................... 25
2.2.3. Diren Deerinin letkenin Cinsi ile Deiimi........................................................ 25
2.2.4. Direncin Scaklkla Deiimi .................................................................................. 27
2.3. Diren Deerinin llmesi......................................................................................... 27
2.3.1. Ohmmetre ile Diren lm ................................................................................. 27
2.3.2. Analog Ohmmetre ile lme .................................................................................. 27
2.3.3. Dijital Ohmmetre ile lme .................................................................................... 28
UYGULAMA FAALYET................................................................................................ 30
RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 33
3. ENDKTANS LME..................................................................................................... 33
3.1. Bobinin Endktans ...................................................................................................... 33
3.2. Endktans Etkileyen Faktrler .................................................................................... 34
3.3. Endktans Deerinin llmesi................................................................................... 35
3.3.1. Lcrmetre ile Endktans Deerinin llmesi ......................................................... 35
RENME FAALYET-4 ................................................................................................... 39
i
4. KAPASTE LME.......................................................................................................... 39
4.1. Kondansatr Kapasitesi................................................................................................ 39
4.2. Kapasiteyi Etkileyen Faktrler..................................................................................... 39
4.3. Kapasitesinin llmesi............................................................................................... 40
4.3.1. LCR Metre ile Kapasite lm............................................................................. 40
RENME FAALYET 5 ................................................................................................... 44
5. AKIM LME .................................................................................................................. 44
5.1. Elektrik Akm ve Tanm ............................................................................................ 44
5.2. Doru ve Alternatif Akm ............................................................................................ 44
5.2.1. Doru Akm ............................................................................................................ 44
5.2.2. Alternatif Akm ....................................................................................................... 45
5.3. Ampermetre Yaps ve eitleri ................................................................................... 46
5.4. Ampermetreyi Devreye Balama ve Akm lme ...................................................... 47
5.5. Akm Trafosu Kullanarak Akm lme ....................................................................... 48
5.5.1. Akm Transformatrleri .......................................................................................... 48
5.6. Pens Ampermetreler..................................................................................................... 49
RENME FAALYET-6 ................................................................................................... 55
6. GERLM LME ............................................................................................................ 55
6.1. Gerilimin Tanm.......................................................................................................... 55
6.2. Voltmetrenin Yaps ve Tanm.................................................................................... 55
6.3. Voltmetreyi Devreye Balamak ve Gerilim lmek ................................................... 56
RENME FAALYET-7 ................................................................................................... 60
7. AVOMETRELER .............................................................................................................. 60
7.1. lme lkesi ve Kullanma Teknii .............................................................................. 60
7.2. Analog Avometre ile lm Yapmak.......................................................................... 61
7.3. Dijital Avometre ile lm Yapmak ........................................................................... 62
RENME FAALYET-8 ................................................................................................... 69
8. FREKANS LME........................................................................................................... 69
8.1. Frekansn Tanm.......................................................................................................... 69
8.2. Frekans Metrenin Yaps ve eitleri........................................................................... 70
RENME FAALYET-9 ................................................................................................... 74
9. VE G LME.......................................................................................................... 74
9.1. G lme.................................................................................................................... 74
9.1.1. Ampermetre ve Voltmetre Yardm ile G lmek .............................................. 74
9.1.2. Wattmetrelerin Yaps ve eitleri .......................................................................... 75
9.2. lmek ..................................................................................................................... 75
9.2.1. Sayalarn Yaps ve eitleri ................................................................................. 76
ii
LME DEERLENDRME............................................................................................ 81
RENME FAALYET-10 ................................................................................................. 82
10. OSLASKOP .................................................................................................................... 82
10.1. Osilaskobun Tantlmas............................................................................................. 82
10.2. Osilaskop ile Aadaki Deerler llebilir ............................................................ 83
10.3. Osilaskop ile lm Yapmak .................................................................................... 83
10.4. Gerilim lmek.......................................................................................................... 84
10.5. Frekans lmek.......................................................................................................... 84
LME DEERLENDRME............................................................................................ 91
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 92
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 95
KAYNAKLAR....................................................................................................................... 99
iii
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
522EE0017
ALAN
Elektrik Elektronik Teknolojisi
DAL/MESLEK
MODLN ADI
Alan Ortak
Elektriksel Byklkler ve llmesi
Elektriksel byklklerin doru ve gvenli bir ekilde
llmesine ynelik bilgi ve becerilerin kazandrld bir
renme materyalidir.
MODLN TANIMI
SRE
40/32 Saat
N KOUL
n koul yoktur.
YETERLK
MODLN AMACI
Elektriksel byklkleri tanmlayarak lmn hatasz

olarak yapmak.
Genel Ama
Gerekli l aletleri ve ara gereler ile donatlm laboratuar
ortamnda lmenin nemi, l aletlerinin ortak zelliklerini
kavrayarak, elektriksel byklkleri doru ve gvenli bir
ekilde farkl l aletleri kullanarak lebileceksiniz.
Amalar
1. Elektriksel byklklerin hatasz ve gvenli bir ekilde
lmn salayacak zeliklere sahip l aletini
seebileceksiniz.
2. Diren deerinin bal olduu faktrleri kavrayarak diren
lmn ohmmetre ile hatasz yapabileceksiniz
3. Endktans deerinin bal olduu faktrleri kavrayarak
endktans lmn Lcrmetre ile hatasz olarak
yapabileceksiniz.
4. Kapasite deerinin bal olduu faktrleri kavrayarak
kapasite lmn Lcrmetre ile hatasz olarak
yapabileceksiniz.
5. Deiik deerlerdeki akm, uygun ampermetre ile gerekli
balanty yaparak hatasz lebileceksiniz.
6. Deiik deerlerdeki gerilimi, uygun voltmetre ile gerekli
balanty yaparak hatasz lebileceksiniz.
7. Deiik tipteki multimetrelerin (Avometre) gerekli blm
ve kademe ayarlarn yaparak akm, gerilim, diren,
endktans ve kapasite deerlerini teknie uygun ve hatasz
lebileceksiniz.
8. Gerekli balanty yaparak frekans lmlerini hatasz
yapabileceksiniz.
9. Farkl metotlara gre gerekli balanty yaparak i ve g
lmlerini, hatasz yapabileceksiniz.
iv
10.Osilaskop ile gerekli ayarlamalar yaparak gerilim ve

frekans lmlerini, hatasz yapabileceksiniz.
lme laboratuvar, l aletleri imal edilen iletmelerde
gezi, internet ortamnda inceleme ve aratrma yapma.
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
LME VE
DEERLENDRME
Analog l aletleri, dijital l aletleri, pano tipi l

aletleri, l aletleri kataloglar, deiik uzunluk kesit ve
malzemeden yaplm iletkenler, analog-dijital ohmmetre,
deiik endktansa sahip bobinler, analog dijital Lcrmetre,
deiik kapasitelerde kondansatrler, ampermetreler, pens
ampermetre, akm trafosu, voltmetreler, gerilim trafosu,
multimetreler (Avometre), frekans metreler, wattmetre,
elektrik sayalar, osilaskop, ayarl g kayna, frekans
jeneratr, eitli gte alclar.
Modl ile kazandrlacak yeterliin, renci tarafndan
kazanlp kazanlmadn len bir uygulama modl sonuna
konulmu olup bu uygulama ile elektriksel byklklerin
llmesi modl ile hedeflenen yeterliklere ulalma dzeyi
llebilir.
vi
GR
GR
Sevgili renci,
Elektrik-elektronik alannda elektriksel byklklerin llmesi son derece nemli bir
yer tutmaktadr. Gnmzde elektrik enerjisi dier enerji kaynaklarna gre tad
stnlkler dolays ile son derece yaygn olarak kullanlmaktadr. Endstride ve konutlarda
birok ara gere, makine ve tehizat elektrik enerjisi ile altrlmaktadr. zellikle sanayi
alanlarnda elektrik enerjisinin verimli bir ekilde kullanlmas, alan cihazlarn alma
ekli ve alma devamll kadar alma gvenlii ve kabilecek muhtemel arzalarn
nlenmesi zerinde titizlikle durulan bir konudur. Bunun iinde alan elektrikli cihazlarn
uygun elektriksel parametrelerde altrlmas gerekmektedir. Bu durum elektrik enerjisine
ait byklklerin hatasz, doru ve tekniine uygun lmn gerektirmektedir. Elektriksel
byklklerin llmesi ve doru olarak deerlendirilmesi endstriyel uygulamalarda
sistemlerin doru ve gvenli olarak alma kontroln, hata analizi yapmay, meydana
gelebilecek muhtemel arzalara kar nlem almay, olumu arzalarda ise arza sebebinin
bulunmas ve tekrarnn nlenmesini salamaktadr. Bu yzden elektrik-elektronik alannda
alan her seviyedeki teknik elemann nitelikli lme, l aletlerini kullanma ve elektriksel
lmleri hatasz yaparak, lm sonularn deerlendirebilmelidir. Ayn zamanda her trl
elektriksel byklk iin uygun l aletini uygun zelliklerde seebilmelidir. Ayrca her
trl l aletinin balantsn yapma ve llen deeri doru olarak okuma bilgi ve
becerisine sahip olmaldr.
Bu modl baar ile tamamladnzda siz de, elektriksel byklklerin lmnde
kullanlan l aletlerini tanyacak, yaplacak lme uygun l aletini seebilecek,
balantlarn teknie uygun kurarak lmleri hatasz yapabileceksiniz. Bu becerileri tam
olarak kazanmanz, alannzda nitelikli bir teknik eleman olmanz iin son derece nemlidir.
RENME FAALYET-1
AMA
RENME FAALYET-1
Elektriksel byklklerin hatasz ve gvenli bir ekilde lmn salayacak

zeliklere sahip, l aletini seebileceksiniz.
ARATIRMA
lme ve lm yapmann nemini, hangi alanlarda niin lmler yapldn

tartnz.
Resim 1.1: lme hayatmzda nemli bir yeri var
lme, herhangi bir bykl kendi cinsinden kabul edilen bir birimle karlatrmak
demektir. Resim 1.1de baz lmler resimlendirilmitir.
1. L ALETLER
1.1. lmenin nemi
lme, bugn gndelik hayatmzda oka kullandmz bir ilem olup uzunluu
metre, arl kilogram, scakl santigrat ve sv hacimlerini litre ile lmekteyiz. Herhangi
bir uzunluk miktar llrken dnyada herkes tarafndan kabul edilen 1 metrelik uzunluun
llecek uzunluk ierisinde ne kadar bulunduunun karlatrlmas yaplr. Dier tm
lme ilemlerinde mantk ayndr. Gnlk hayatta lm yapmak ve herhangi bir
bykl, o bykln birimi ile karlatrmak ilemi ile farknda olarak veya olmadan
ou kez karlap lme yapmadan birok ilemlerimizi sonulandramamaktayz.
Alacamz rn standart birimi ile karlatrp miktarn ve fiyatn tespit etme ihtiyac,
lme ilemini zorunlu klan bir faktrdr. Elektriksel byklklerinin llmesi, yani kendi
birimi ile karlatrmasn da zorunlu klan faktrler mevcuttur. Bunlar: Harcanan elektrik
enerjisini lmek, alcnn alma standartlarna uygun elektriksel byklkler ile alp
almadn kontrol ederek srekli ve kesintisiz almay salamak, llen elektriksel
bykln deerine gre istenmeyen durumlar iin nlem almak, elektrik ve elektronik
elemanlarnn salamlk kontroln yapmak, devre veya devrelerde arza tespiti yapmak ve
enerji olup olmadn kontrol etmek bu zorunluluu meydana getiren faktrlerden
bazlardr.
3
Fiziksel byklklerin llmesinde, her byklk iin bir l birimi kullanld

gibi, elektriksel byklklerin llmesinde de elektriksel birimler kullanlr.
1.2. Elektriksel l Aletlerinin Tantlmas
Resim 1.2: Tipik elektrik l aletleri
Elektriksel byklklerin llmesinde kullanlan l aletleri ok eitli tip ve

modellerde olmasna karlk, (Resim 1.2) baz ortak zellikleri yn ile ayn at altnda
gruplandrlabilirler. Bu gruplandrmalar, lt bykln doruluk derecesine gre, l
aletlerinin gsterme ekline gre ve kullanma yerine gre yaplmaktadr.
1.2.1. Yapsna Gre l Aletleri

Yapsna gre elektriksel l aletleri, kendi aralarnda ikiye ayrlr. Bunlar analog
l aletleri ve dijital l aletleridir. imdi bunlar sras ile inceleyelim.
Analog l Aletleri
lt deeri skala taksimat zerinden ibre ile gsteren l aletleridir. Analog l

aletleri ok deiik yap ve skala taksimatlarna sahip olarak imal edilirler. Bu l
aletlerinde deer okumak daha zor gibi grnse de analog l aletleri daha hassas lmlere
olanak salarlar. Resim 1.3te baz analog l aletleri grlmektedir. Analog l
aletlerinin yaps ve kullanm ekli ilerideki konularda ayrntl olarak ilenecektir.
Resim 1.3: Analog l aletleri
Dijital l Aletleri
lt deeri dijital bir gsterge de saylarla gsteren l aletleridir. Bu l

aletlerinin kullanm kolay olup zellikleri analog l aletlerine gre daha fazladr.
Gnmzde dijital l aletleri ile ayarlanan deer aldnda sinyal alma, llen
deerlerin bilgisayar ortamna tanmas ve kullanlmas gibi ilave ilemler yaplabilmekte
olup yeni zellik ve nitelikler ilave edilerek gelitirilen l aletleridir (Resim 1.4).
Resim 1.4: Dijital l aletleri
1.2.2. lt Bykl Gsterme ekline Gre

lt bykl kiiye eitli ekillerde yanstan l aletleri kendi aralarnda e
ayrlr. Bunlar; gsteren l aletleri, kaydedici l aletleri, toplayc l aletleridir.
Gsteren l Aletleri
Bu l aletleri ltkleri elektriksel bykln o andaki deeri skalasndan veya

gstergesinden gsteren, baka bir lme geildiinde eski deeri kaybedip yeni lm
deerini gsteren l aletleridir (Resim 1.5). Bu l aletlerinin ltkleri deerleri geriye
dnk kendi belleine kaydetme zellii yoktur, ancak son zamanda gsteren l
aletlerinde l aletleri ile bilgisayar arasnda yaplan balant ve bilgisayara yklenen
yazlm ile bu l aletlerinin istenen gn, saat ve dakikada kaydettikleri deerler bilgisayar
ortamnda grntlenebilmektedir.
Resim 1.5: Gsteren l aletlerine rnekler
Kaydedicili l Aletleri
Kaydedici l aletleri, llen bykln deerini zamana bal olarak grafik

kad zerine izerek kayt ederler (Resim 1.6). Bu l aletlerinde geriye dnk llen
deerlerin okunmas ve incelenmesi mmkndr. Bu tip l aletleri genellikle elektrik
santrallerinde retilen enerjinin takibi iin kullanlr.
Resim 1.6: Kaydedicili l aletlerine rnekler
Toplayc l Aletleri
Toplayc l aletleri, ltkleri elektriksel byklk deerini zamana bal olarak

toplarlar (Resim 1.7). Bu l aletlerinin ekrannda okunan deer, lme balad andan
itibaren lt deerdir. Yani lt deeri bir nceki deerin stne ilave ederek lm
yaparlar. Enerji kesildiinde llen deer sfrlanmaz. Elektrik sayalar bu tip l
aletlerine verilebilecek en iyi rneklerden biridir.
Resim 1.7: Toplayc l aletlerine en iyi rnek sayalardr
1.2.3. Kullanm Yerlerine Gre l Aletleri

Kulanm ekline gre l aletleri tanabilir ve pano tipi olmak zere ikiye ayrlr.
imdi bunlar sras ile aklayalm.
Tanabilir l Aletleri
Bu tr l aletleri ounlukla atlye, iletme ve laboratuvar ortamlarnda pratik

lm yapmak amac ile kullanlan sabit bir yere monte edilmeyen l aletleridir (Resim
1.8). Bu tip l aletleri kendine ait bir kapal kap ierisine alnm tanmaya uygun l
aletleridir. Ancak arpma ve darbelere kar hassas olduklarndan kullanmnda gerekli zen
gsterilmelidir.
Resim 1.8: Tanabilir l aletleri
Pano Tipi l Aletleri
Bu tr l aletleri sanayide, fabrikalarda ve atlyelerde, elektriki byklklerin sk

sk kontrol edilmesi istenen yerlerde kullanlr. Pano veya tablo zerine zel montaj
7
malzemeleri kullanlarak sabitlenen bu l aletleri dik alacak ekilde tasarlanr (Resim

1.9). Gnlk lmlerde ve deney masalarnda kullanm iin uygun deildir. Pano tipi l
aletleri sipari edilirken gsterme ekli ne olursa olsun 3 ayr lde imal edilirler. Bu
ller 72x72, 96x96, 144x144 mm eklindir. Bu boyutlar arasnda teknik olarak bir farkllk
olamayp grn ve okuma kolayl dikkat alnarak seim yaplr.
Resim 1. 9: Pano tipi l aletleri
1.3. eitli Elektriksel l Aleti Tanmlar

Elektrik elektronik alannda en ok kullanlan l aletleri aada belirtilmitir. Bu
l aletlerinin tamamnn dijital ve analog modelleri mevcuttur. Bu l aletleri ve lt
byklklere ksaca deinelim;
Ampermetre: Doru veya alternatif akm devrelerinde alcnn ektii akm

len l aleti olup devreye seri balanr. Ampermetreler (A) harfi ile belirtilir.
Voltmetre: Doru ve alternatif akm devresinin ya da devreye bal bir alcnn

ularndaki gerilim deerini lmeye yarayan l aleti olup devreye paralel
balanr. Voltmetreler (V) harfi ile belirtilir.
Lcrmetre: Elektrik devrelerinde deiik amalar iin kullanlan ve alc olarak

grev yapan diren, bobin ve kondansatrn; diren, endktans ve kapasite
deerlerini len l aletleridir. Lcrmetre ile doru lm yapabilmek iin
uygun kademe seimi yaplmaldr.
Wattmetre: Doru ve alternatif akm devrelerinde alclarn ektikleri

elektriksel gc len aletleridir. Wattmetreler akm ve gerilim bobinlerine
sahip olup akm bobini devreye seri, gerilim bobini devreye paralel balanr.
G hesaplamalarda (P) harfi ile ifade edilir.
Frekansmetre: Alternatif akm devrelerinde elektrik enerjisinin frekansn

len aletlerdir. Frekansmetreler devreye paralel balanr ve (Hz) eklinde ifade
edilir.
Multimetre: Elektrik veya elektronik devrelerinde akm, gerilim, diren,

frekans endktans ve kapasite lm yapar. Bunlarn yan sra elektronik
elemanlarn salamlk kontrol ve u tespiti ilemleri yapabilen tmleik l
aletleridir.
Osilaskop: Elektrik ve elektronik devrelerinde akm ve gerilimin deeri,

frekans ve faz fark lmlerini dijital veya analog ekranda grafiksel olarak
gsteren aletlerdir.
Elektrik Sayac: Elektrik devrelerinde alclarn harcad elektrik enerjisini,

yani harcanan g ile zaman arpmn len l aletleridir. sayalarda akm ve
gerilim bobini olmak zere iki bobin bulunur. Akm bobini devreye seri, gerilim
bobine devreye paralel balanr.
1.4. l Aletlerine Ait Terimler

1.4.1. Doruluk Derecesi
l aletlerinin hibiri yzde yz doru lm
yapamaz. Her l aletinin mutlaka belirli bir hata pay
vardr. Bir l aletinin yapaca en byk hata, imalat
firma tarafndan l aletinin zerine yazlarak belirtilir.
Belirtilen bu hata miktarnn l aletinin lme snrnn
almad srece geerli olduu unutulmamaldr. Ayrca
aletin kullanm frekans, g katsays, llen akmn dalga
ekli, lm yaplacak ortamdaki scaklk miktar, l
aletinin kullanm ekline uygun kullanlmamas (yatay veya
dikey) aletlerin lme hatasn artran faktrlerdir. lme hatasnn az veya ok olmas, l
aletinin doruluk derecesini gsterir. l aletleri doruluk derecesine gre 0,1-0,2-0,5-11,5-2,5 olmak zere alt snfa ayrlr. 0,1 ve 0,2 snfna dahil olan l aletlerinin hata
yzdesi az olup yaptklar lmlerin doruluu yksektir. 1,5 ve 2,5 snfna dahil olan l
aletlerinde ise hata yzdesi fazla olup yaptklar lmlerin doruluu, yani gerek deerle
llen deer arasndaki fark daha fazladr.
0,5 snf bir voltmetrenin son skala taksimat 1000 volttur. Bu l aletinin
yapabilecei en byk lm hatasn bulacak olursak:
%0,5x1000=0,005x1000=5 volt
yani 0,5 snf, bu l aletinin 1000 volt deerinden 5 volta kadar fazla ya da 5 volta kadar
az bir deer gsterebileceini ifade eder.
1.4.2. Duyarllk
l aletinde llen bykln ok kk deiimlerinin
skala veya gstergede ifade edilebilmesidir. Btn l aletlerinin
kadran taksimatlar eit aralkl deildir. Kadran taksimatlar eit
aralkl olan l aletlerinde duyarllk ayndr. Yani herhangi bir
lm deerinde ibre skala taksimatnn banda da sonunda da ayn
oranda sapar. Dijital l aletlerinde duyarllk, 380,1 volt yerine
380,18 volt olarak ifade eden l aleti daha hassastr. nk daha
kk byklk deiimlerini ifade edebilmektedir.
1.4.3. Sabite
Sabite, lme snr deerinin skala taksimatndaki blnt saysna orandr. Skala
taksimat eit aralkl (lineer) olan l aletlerinde bu oran sabit olup skala taksimat eit
aralkl olmayan (logaritmik) l aletlerinde bu oran sabit deildir.
10
Sabite:
K= Aletin lme snr/ Alet skalasndaki blnt says olarak ifade edilir.
1.4.4. lme Snr

Bir l aletinin skala taksimatnda gsterdii en son deere, yani lebilecei en
byk deere lme snr denir.
1.4.5. lme Alan

Bir l aletinin skalasnda gsterdii en kk deer ile en byk deer arasnda
kalan ksm l aletinin lme alann verir. rnein, bir ampermetrenin skala
taksimatndaki en kk deer sfr, en byk deer 5 A ise bu ampermetrenin lme alan
(0 - 5 A) olarak ifade edilir. Bir voltmetrenin skala taksimatndaki en kk deer -10 mV en
byk deer +10 mV ise bu voltmetrenin lme alan (-10 + 10 mV ) olarak ifade edilir.
1.4.6. l Aletlerinin Enerji Sarfiyat

l aletinin lme snrna kadar sapma yapmas
durumunda kendisi iin harcad enerji miktardr. Bu enerji
miktar analog l aletinin az ya da ok sapmasna gre
deiir. Analog l aletleri lm iin balant yaplan
noktadan enerji salarken dijital l aletleri g sarfiyatn
kendi ierisinde bulunan pilden salarlar, ebekeden beslenen
dijital l aletlerinde (pano tipi) ise sarfiyat llen deere
gre deimez, sabittir.
1.4.7. l Aleti eimi ve Kullanm

Elektriksel byklklerin llmesinde kullanlacak l aletlerinin zelliklerinin
yaplacak lme uygun seilmesi gerekir. Bu hem yaplacak lm sonucunun doru tespiti
hem de l aletinin ve lm yapann gvenlii asndan nem tamaktadr. Bu yzden
bir elektriksel bykln lm yaplmadan nce doru ve uygun l aleti seilmelidir.
Seim yaplrken aada belirtilen zellikler ve llecek byklk ve l aleti iin uygun
olmaldr.
l aleti, lm yaplacak elektrik enerjisi eidine uygun olmaldr. (AC-DC)

l aleti hem AC hem DC de lm yapabiliyorsa mutlaka doru ksm
seilmelidir.
l aletinin lme snr ve lme alan llecek bykle uygun olmaldr.

Hibir koul altnda l aleti ile lme snrn aan lm yaplmamaldr. Bu
hem l aleti hem de lm yapan iin sakncalar oluturabilir.
lme balamadan nce, l aleti kademe seimi gerektiriyorsa mutlaka

yaplmaldr. Aksi takdirde kademe seiminin yanl yaplmasndan
kaynaklanan arzalar ile karlalabilir.
11
l aletinin hassasiyeti yaplacak lme uygun olmaldr. rnein; bir

transistrn ekecei akm llrken kullanlan ampermetre ile bir elektrik
motorunun ektii akm llrken kullanlacak l aletinin sahip olmas
gereken hassasiyet farkldr.
1.5. Analog l Aletleri

Analog l aletlerinin tanmndan daha nce bahsetmitik, imdi bu l aletlerinin
ortak zelliklerine ve yaplarna deinelim.
1.5.1. Analog l Aletlerinin Ortak zellikleri

Analog l aletlerinin ok eitli yap ve alma prensibine sahip olanlar
bulunmakla birlikte bunlarn hepsinde de ortak olan zellikler bulunmaktadr.
1.5.1.1. altrma (Saptrma) Kuvveti
l aleti devreye balandnda aletin ibresi bulunduu yerden ileriye doru sapar.
Sapmay gerekletiren bu kuvvete altrma kuvveti denir. Saptrma kuvvetini elektrik
akm meydana getirir. Saptrma kuvveti, l aletinin ibresini skala taksimat zerinde
hareket ettiren kuvvettir. altrma kuvveti, l aletinin hareketli ksmnda meydana gelen
srtnme kuvvetini yenip lm miktarna gre skalada gerekli sapmay gerekletirecek
kadar olmaldr. Bu yzden l aletinin hareketli mekanizmasndaki srtnme kuvveti ok
az olmaldr. Saptrma kuvveti, aletin hareketli ksmnn arl ile doru orantldr. l
aleti ne kadar kk ise altrma kuvvetini meydana getirecek akm miktar o kadar azalr.
Bu sayede aletin lm yaparken harcad enerji de o kadar klm olur.
1.5.1.2. Kontrol Kuvveti
altrma kuvvetine kar koyan baka bir kuvvet bulunmazsa herhangi bir deer
lldnde meydana gelecek altrma kuvveti srtnmeyi yendikten sonra ibrenin sona
kadar sapmasna neden olur. Bu sebepten dolay l aletlerinde kontrol kuvveti ile
altrma kuvveti snrlandrlr. altrma ve kontrol kuvvetinin birbirine eit olduu anda
ibre, llen deerin ifade edildii noktada durmu olur.
l aletlerinde kontrol kuvveti iki ekilde salanr.
ekil 1.1: Kontrol yay ve kar arlkla kontrol kuvveti
12
Yay ile Kontrol Kuvveti: Genel olarak spiral eklinde sarlm yaylar
kullanlr. Spiral yayn bir ucu hareketli ksma; bir ucu ise sabit ksma
tutturulur. altrma kuvvetinin etkisi ile hareketli ksm dnnce yay kurulur
ve yayn skmas ile meydana gelen kuvvet ibreyi frenler, ayn zamanda yayda
meydana gelen bu kuvvet lme ilemi tamamlandnda ibrenin sfra
dnmesini salar. Kontrol yaylar ibrenin dnme ynne ters olacak ekilde
monte edilirler.
Kar Arlk ile Kontrol Kuvveti: l aletlerinin bazlarnda kontrol kuvveti

kk arlklar ile salanr. Bu arlklar genellikle ibrenin arka ksmna doru
ve birbirine dik gelecek ekilde yerletirilir. bre sfr konumunda iken
arlklarn hibir etkisi yoktur, altrma kuvveti ile ibre saptnda denge
noktas deien arlklar kontrol kuvveti grevi yaparlar. Bu teknikte kontrol
kuvveti sapma as ile doru orantl olduundan sapma az iken kontrol kuvveti
az, sapma ok iken kontrol kuvveti oktur. Bu yzden logaritmik skala
taksimatna sahip l aletlerinde daha ok kullanlr. Bu arlklar vidal
yaplarak kalibrasyon iin arlklarn alarnn ayarlanmas ve l aletlerinde
meydana gelen lme hatalarnn azaltlmas salanr.
1.5.1.3. Amortisr Kuvveti

Herhangi bir elektriksel byklk lldnde l aletinin ibresi meydana gelen
altrma kuvveti etkisi ile sapar. Bu esnada meydana gelen kontrol kuvveti bu sapmay
engellemek iin devreye girdiinden, ibre bir sre bu iki kuvvet arasnda gidip gelir. Bu
durum ibrenin salnm yaparak lme sresinin uzamasna ve zaman kaybna neden olur.
Bunun nne gemek iin l aletlerinde ibreyi frenleyen ve salnm yapmasn nleyen
amortisr kuvvetleri oluturulur. Amortisr kuvveti ibre hareket ederken kendini gsterip
hareket bittiinde etkisi ortadan kalkan bir kuvvet olup deiik ekillerde oluturulur.
Haval amortisr
Svl amortisr
Elektromanyetik amortisr
Haval Amortisr: Bu amortisr sisteminde ibre, bir manivela kolu ile pistona
baldr. Pistonun bir ucu l aletinin hareketli ksmna yani ibreye
balanmtr. brenin hareketi pistonu hareketlendirir ve piston ierisinde
skarak basnc ykselen hava ibrenin hareketine ilave bir diren gstererek
ibre hareketini snrlandrr. Bylece ar sapmay ve salnm nler.
13
ekil 1.2: Haval amortisr
Svl Amortisr: alma prensibi olarak haval amortisr sistemine benzer.

Aletin miline dili veya kanat taklmtr. Diskin ya ierisinde dnmesi
esnasnda bir srtnme oluur. Bylece ibrenin sapma hz yavalam olur.
Amortisrn gl olmas istenirse kanatl tipler tercih edilir. Svl amortisrn
en byk sakncas dik kullanma mecburiyeti ve ya szdrma tehlikesidir.
ekil 1.3: Dik ve kanatl tip svl amortisr
ekil 1.4: Elektromanyetik amortisr
Elektromanyetik Amortisr: Bu amortisr eklinde daimi mknats kutuplar

arasnda dndrlen bir disk zerinde oluan fukolt akmlarnn, kendini
meydana getiren sebebe kar koyma etkisine dayanr. Disk, manyetik kuvvet
izgileri ierisinde hareket ederken kuvvet izgilerinin diski kesmesi sonucu
disk zerinde manyetik alan oluur. Lens kanuna gre oluan bu alann yn
diski frenleyecek yndedir. Bu amortisr sistemi manyetik alandan
etkilendiinden manyetik alann bulunduu ortamlarda kullanlamaz.
14
1.5.1.4. Atalet Momenti

l aleti lm yaplacak noktaya baland anda, llen bykln etkisi ile
l aletinin hareketli ksm ani bir hareketlenme kazanr ve ou zaman ibre gstermesi
gereken deerden ileriye doru sapar. te bu ilk anda meydana gelen momente atalet
momenti denir. Atalet momenti, daha sonra amortisr ve kontrol kuvveti tarafndan
dengelenir ve ibre, gstermesi gereken deerde kalr. brenin dengelendii ve gstermesi
gereken deerde kald bu kuvvet deeri de altrma kuvveti olarak nitelendirilir.
1.5.2. Analog l Aletlerinin Mekanik Ksmlar

Analog l aletlerinin mekanik ksmlar genel olarak; daimi mknatsllar skala
taksimat ve ibreler, sfr ayar vidas ve ibrelerden olumaktadr.
1.5.2.1. Daimi Mknatslar
Elektrik l aletlerinde kullanlan mknatslar ok yer kaplamakta ve arlk
yapmaktadr. Bu nedenle l aletlerinde kullanlacak mknatslarn kk ebatta ve hafif
olmas l aletlerinin arlnn azalmasna sebep olmaktadr. Daimi mknats yapmnda
genellikle volframl elikler, kobaltl elikler ve alminyum nikelli elikler kullanlr.
Alminyum nikelli elikten yaplan daimi mknatslar daha kuvvetli bir manyetik alan
oluturur.
1.5.2.2. Skala Taksimat ve breler
a
b
c
ekil 1.5: a-rnek skala taksimat, b- breler, c- Bir ampermetre skalas
15
Analog l aletlerinde, llen bykl bir ibre ve kadran taksimat belirler.

llen bykln miktar kadar sapma yapan ibre, skala zerinde bir yerde durur. brenin
kendisinin ya da ucundaki ince ksmnn skaladaki deerle tam akt yer o andaki llen
bykln deeridir. Skala levhalar genellikle alminyum, sac, inko veya presbant
kattan yaplrlar ve zeri beyaz boya ile boyanarak okunacak deerler siyah yaz veya
iaretler ile taksimatlandrlr.
Okuma hatasn azaltmak amac ile ibre ve skala taksimat izgilerinin mmkn olduu
kadar ince (0,08 mm) olmas gerekir. Taksimat izgilerinin altna erit halinde bir ayna
yerletirilir. Bu ayna ibrenin kendisi ile grntsnn st ste getirilerek ibreye tam kardan
baklmasn ve okuma hatasnn azaltlmasn salar.
Analog l aletlerinin birounda tek bir skala olmasna karlk birden fazla kademe
kullanlarak ayn bykln farkl deerlerinin veya farkl farkl byklklerin llmesi
salanr. Her skala taksimatnn lt deerler zerine, byklklerin cinsi de yanna
yazlmtr. Analog l aletlerinde ibrenin gsterdii deer kademe anahtarnn bulunduu
konuma gre deiik arpanlar ile arplr.
Analog l aletlerinin skala taksimatnda genellikle aada belirtilen bilgilere yer
verilir:
l aletini yapan firmann ad ve firmann amblemi
Elektrik akmnn hangi cinsinde kullanlaca (AC-DC)
Aletin lm yaplrken bulunmas gereken duru ekli
Aletin duyarll
l aletinin yaltkanlk kontrolnn ka volt ile yapld
l aletinin sembol
lme hatas
retim ve seri numaras
Kullanm frekans
1.5.2.3. Sfr Ayar Vidas ve Kalibrasyon

Analog l aletlerinin, uzun zaman kullanlmasndan ve ani yklenmesinden dolay
kontrol yay zelliini az da olsa kaybeder. Aletin sarslmas ve eiklii de sfr ayarn
bozabilir. Byle durumlarda, lme sonunda gsterge tam sfr noktasna gelmez. Bunun iin
l aletine sfr ayar vidas ilave edilmitir.
16
ekil 1.6: Sfr ayar vidas
Sfr ayar vidas, l aletinin d muhafazasnn n cephesi zerine konmu olup

genellikle skala taksimatn hemen altndadr. A ayar vidasnn alt ucunda ise eksantrik B
pimi mevcuttur. Bu pim, C ayar manivelasnn kanall ksmna geirilmi olduundan A ayar
vidasn bir tornavida ile saa sola evirmekle gsterge sfr noktasna getirilir. C ayar
manivelas dnd yerden izole edilmitir. Ayar vidas ile yaplm iyi bir ayar, mevcut
gsterge blmleri toplamnn %6-12 arasnda olmaldr. Analog l aletlerinin sfr ayar;
lmeye gemeden nce mutlaka kontrol edilmeli, gerekiyorsa dzeltilmelidir. ayet aletin
sfr ayar, hareketli sistemin dengesizliinden dolay bozulmusa bu hatay, sfr ayar vidas
dzeltmez.
1.6. Dijital l Aletlerinin Genel Tanm

Analog l aletleri ile yaplan lmde ibre sapmasyla ibrenin skala taksimat
zerinde gsterdii deer llen deerdir. llen deerin okunmas srasnda okuma
tekniini yeterince bilmemekten kaynaklanan okuma hatas yaplabilir. Ancak, gnmzde
retilen dijital l aletleri ile yaplan lmlerde daha kolay sonu alnabilmekte ve okuma
hatasndan kaynaklanan hatalar sz konusu olmamaktadr. Dijital l aletleri, lt
deeri ayrntl olarak ast ve st katlarn belirterek saysal olarak lebilmektedir. Dijital
l aletleri aynen analog l aletlerinde olduu gibi tek bykl lmek iin
ampermetre, voltmetre, wattmetre vb. eklinde yaplmaktadr. Ayn zamanda birden fazla
bykl lmek ve deiik test ilemlerini yapmak iin de dijital multimetreler
yaplmaktadr. Dijital multimetreler ile akm, gerilim, diren ve endktans lmlerinin yan
sra frekans, diyot kontrol, scaklk, transistr ya da akm kazanc vb. deerler de len
dijital l aletleri retilmektedir. Bu yzden bu l aletlerine, ok sayda byklk
ltnden multimetre denmektedir. Gnmzde dijital multimetrelerde llecek
bykle uygun kademe seme art ortadan kalkmtr. Bu multimetreler ile akm
llecekse kademe anahtar akm blmne getirildiinde multimetre mikro amper
seviyesinden amper seviyesine kadar olan akm deerlerinin hepsini kademe seimi
yapmadan lebilmektedir.
17
Analog ve dijital l aletlerinin birbirlerine gre baz avantaj ve dezavantajlar vardr.

Analog l aletleri lt deeri hemen gsterirken dijital l aletlerinde bu sre biraz
uzamaktadr. Analog l aletlerinde zellikle kk deerlerde kademe kltlerek daha
hassas lm yaplabilirken dijital l aletlerinde hassasiyet deimez, yani analog l
aletleri ile daha hassas lmler yaplabilir. Analog l aletlerinin yaps basit, tamiri
kolayken dijital l aletlerinin yaps daha karmaktr. Buna karlk analog l aletlerinde
ibrenin gsterdii deer ile kademe anahtarnn konumuna gre hesaplama gerekebilir.
Dijital l aletlerinde okuma hatas yapmak mmkn deildir. nk, lm deeri direkt
olarak okunan deerdir. Manyetik alandan etkilenmez. lme hatalar analoglara gre daha
azdr.
Analog l aletlerinin skalas zerinde bulunabilecek semboller ve anlamlar
aadaki tabloda verilmitir.(Tablo 1.1).
18
Tablo 1.1: l aletlerinin zelliklerini belirten semboller
19
l aletlerine ait semboller tablosu aada belirtilmitir.
Tablo 1.2: l aletleri sembolleri
20
LMEVE
VEDEERLENDRME
DEERLENDRME
LME
LME SORULARI
Aada verilen sorular doru ya da yanl olarak cevaplaynz.
1. lme herhangi bir bykl kendi cinsinden bir birimle mukayese etmektir.
2. Pano tipi l aletlerinin tamam dijital l aletleridir.
3. lt deeri LCD ekrandan gsteren l aletlerine dijital l aletleri denir.
4. Doruluk derecesi 0,1 yerine 0,5 olan l aletleri ile daha hatasz lmeler yaplr.
5. Kaydedici l aletleri daha ok enerji retim merkezlerinde kullanlr.
6. Sayalar, toplayan l aletlerine bir rnek olarak gsterilebilir.
7. Tanabilir l aletleri darbelerden kesinlikle etkilenmez.
8. lt deeri skala taksimat ve ibre ile gsteren l aletlerine analog l aletleri
denir.
9. Devre akm, ampermetre ile llr.
10. Voltmetre W harfi ile gsterilir.
11. Lcrmetre ile diren, endktans ve kapasite lmleri yaplr.
12. Wattmetrelerin hem AC hem de DC de g len tipleri mevcuttur.
13. Frekans metreler genellikle AC devrelerde kullanlr.
14. Osilaskoplar llen deeri rakamsal olarak gsteren l aletleridir.
15. Analog l aletleri ile dijital l aletlerinden daha hassas lmler yaplabilir.
16. l aletleri ile lme snrn aan lmeler yaplabilir.
17. Analog l aletlerinde ibrenin ince olmas okuma hatasn azaltr.
18. Analog l aletlerinde sfr ayar yapmadan lme balanabilir.
19. Dijital l aletlerinin tm eitleri lme iin gerekli enerjiyi i ksma ilave edilen
pillerden salar.
21
20. l aletlerinin zellikleri ve kullanm ile ilgili baz artlar sembol olarak skalasnda
belirtilir.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile kontrol ediniz. Doru ve yanl cevaplarnz
belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Cevaplarnz yanl ise renme faaliyetinin ilgili
blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.
22
RENME FAALYET-2
AMA
RENME FAALYET-2
Diren deerinin bal olduu faktrleri kavrayarak, diren lmn ohmmetre ile
hatasz ve tekniine uygun olarak yapabileceksiniz.
ARATIRMA
letken direncinin nemini ve sper iletkenlik konusunu aratrp rapor haline

getirerek sonular arkadalarnzla tartp deerlendiriniz.
2. DREN LME
2.1. Diren ve letken
En basit ifade ile diren elektrik akmna kar gsterilen zorluk olarak ifade edilebilir.
Direnci teknik olarak tanmlayacak olursak: 1 mm2 kesitinde, 106,3 cm boyunda cva
silindirin 0C' deki direncine 1 ohm () denir. Bir elektrik devresine gerilim uygulandnda,
alcdan akm gemektedir. Geen akm snrlayan etken ise alcnn direncidir. Buradan u
sonuca varabiliriz. Eer iletkenin direnci fazla ise geen akm miktar az, iletkenin direnci az
ise geen akm miktar fazladr.
Diren birimlerinin ast katlar pek kullanlmamakta olup ohm ve st katlar
kullanlmaktadr. Bunlar: Ohm ()< Kiloohm (k) <megaohm (M) <Gigaohm (G)
2.2. letken Direncini Etkileyen Faktrler

Bir iletkenin direnci R (ohm), iletkenin boyu l (metre), kesiti S (mm) ve
iletkenin yapld malzemenin z direnci olan (.mm/m) ya baldr. Direncin, boy
kesit ve z direnle arasndaki banty veren forml:
.l
1
l
dur. Burada K
olduundan, forml R
ohm () eklinde de
S
K .S
ifade edilebilir.
R: letken direnci, ohm ()
l: letkenin boyu, metre (m)
S: letkenin kesiti (mm)
K: letkenin yapld malzemenin z iletkenlii (m/.mm)
: iletkenin yapld malzemenin z direnci (.mm/m)
23
zdiren: Birim uzunluk (1 metre) ve birim kesitteki (1mm2) iletkenin direncine

zdiren denir. zdiren ile gsterilir.
ziletkenlik: zdirencin tersine ziletkenlik denir. K harfi ile gsterilir.
Yukardaki formlde grld gibi:
letkenin boyu uzadka direnci de artar, boyu ksaldka direnci azalr. zetle
boy ile diren doru orantldr.
letkenin kesiti artka direnci azalr, kesit azaldka diren artar. zetle kesit ile
diren ters orantldr.
zdiren iletkenin iletkenlik kalitesini gsterir. letkenin yapld metalin
zdiren deeri kk ise diren kk, zdiren deeri byk ise diren deeri
byktr. zetle zdiren ile diren doru orantldr.
2.2.1. Diren Deerinin letkenin Boyu ile Deiimi

Bu deerlendirmede; kesitleri ve cinslerinin ayn, boylar farkl iki iletkenin diren
deerindeki boy farkndan kaynaklanan deer bulunarak, iletken boyunun deiimi ile diren
deerinde oluan fark incelenecektir.
ekil 2.1: Kesit ve cinsleri ayn, boylar farkl iki iletken
S1=0,20 mm
S2=0,20 mm
I1=50 m
I2=25 m
=1,1
2=1,1
R1= ?
R2= ?
R1
.l1 1,1.50 55
275
S1
0,20 0,2
R2
24
.l 2 1,1.25 27,5
137,5
S2
0,20
0,2
Bu sonu bize gsteriyor ki uzunluk ile diren deeri arasnda doru orant vardr.
Kesiti ve cinsi deimeyen bir iletkenin uzunluu artarsa diren deeri artar (R1), ksalrsa
diren deeri azalr (R2).
2.2.2. Diren Deerinin letkenin Kesiti ile Deiimi

Bu deerlendirmede; boylar ve cinsleri ayn, kesitleri farkl iki iletkenin diren
deerindeki kesitlerine gre bulunup kesitin deiimi ile diren deerinde oluan fark
incelenecektir.
ekil 2.2: Boylar ve cinsleri ayn, kesitleri farkl iki iletken
S1=0,20 mm
S2=0,10 mm
I1=100 m
I2=100 m
1=1,1
2=1,1
R1= ?
R2= ?
R1
.l1 1,1.100 110

.l 2 1,1.100 110
550 R 2
1100
S1
0,20
0,2
S2
0,10
0,1
Bu sonu bize gsteriyor ki kesit ile diren deeri arasnda ters orant vardr. Boyu ve
cinsi deimeyen bir iletkenin kesiti artarsa diren deeri azalr (R1), kesit azalrsa diren
deeri artar (R2).
2.2.3. Diren Deerinin letkenin Cinsi ile Deiimi

Bu deerlendirmede; boylar ve kesitleri ayn, cinsleri (zdirenleri) farkl iki iletkenin
zdirenlerine gre diren deerleri bulunarak zdiren deiimi ile diren deerinde oluan
fark incelenecektir.
25
ekil 2.3: Kesit ve cinsleri ayn, boylar farkl iki iletken
S1=0,20 mm
S2=0,20 mm
I1=100 m
I2=100 m
=0,0178 (Bakr) =1,1 (Krom-Nikel)

R1= ?
R1
R2= ?
.l1 1,1.100 110
550
S1
0,20
0,20
R2
.l 2 0,0178.100 1,78
8,9
S2
0,20
0,2
Bu sonu bize gsteriyor ki iletkenin zdirenci ile diren deeri arasnda doru orant
vardr. Boyu ve kesiti ayn olan iletkenlerden, zdirenci byk olann diren deeri byk
(R1), zdirenci kk olann diren deeri kktr (R2).
Tablo 2.1 de eitli iletkenler zdirenleri ve ziletkenlikleri verilmitir.
LETKEN CNS
ZDRENC() .mm/m
ZLETKENLK(K)
BAKIR
0,0178
56
ALMNYUM
0,0285
35
KROM-NKEL
1,1
0,91
GM
0.016
62,5
NKO
0,063
16
Tablo 2.1: Baz iletkenlerin zdiren ve ziletkenlikleri
26
2.2.4. Direncin Scaklkla Deiimi

Tm iletkenlerin direnleri scaklk ile belirli bir miktar deiir. Bu deiim baz
metallerde direncin artmas ynnde olurken baz iletkenlerde de diren deerinin azalmas
ynnde olur. Direncin, scaklk faktrnden dolay deimesi byk akm deeri ile alan
devrelerde ok nemli deildir. Ancak zellikle elektronik devrelerde dikkate alnmal ve
direnlerin scaklktan dolay deerindeki deimeye bal olarak akmda da belirli bir
miktar deiiklik olduu unutulmamaldr.
2.3. Diren Deerinin llmesi

2.3.1. Ohmmetre ile Diren lm
Diren deerini len l aletlerine ohmmetre denir. Yalnz diren len
ohmmetreler bulunduu gibi bu ilem, birden fazla bykl lebilen, bu yzden daha
pratik kullanm imkan salayan avometreler ile de yaplmaktadr. Ohmmetreler yap olarak
akm len, dner bobinli l aletleridir. Bu l aletlerinin skalas akm deil de diren
() lecek ekilde taksimatlandrlmtr. Ohmmetreler diren lmenin yannda elektrik
elektronik devrelerinde ak ve kapal devre kontrollerinde de ska kullanlmaktadr.
Ohmmetreler lm yapmak iin mutlaka kendine ait bir enerji kaynana ihtiya duyarlar.
Bu gereksinim genellikle 9 V veya 1,5 V luk pillerin seri balanmas ile giderilir.
Ohmmetre veya avometreler ile kesinlikle enerji altnda diren
lm yaplmaz.
Ohmmetreler veya avometreler alan bir cihazda lm yaplrken problarnn

ikisinin de elle tutulmamasna dikkat edilmelidir. Bu direncin yannda vcut direncinin
llmesine zellikle de byk deerli direnlerin llmesinde, deerin yanl
belirlenmesine neden olur.
2.3.2. Analog Ohmmetre ile lme

Her eyden nce analog ohmmetre ile lme balamadan nce sfr ayar
yaplmaldr. Tm l aletlerinde olduu gibi ohmmetreler ile lm yaplrken analog
ohmmetrelerde bykln tespiti iin: Kademe anahtarnn bulunduu konum ile
skaladan okunan deer arplarak llen bykln deeri tespit edilir. rnein,
kademe anahtar X100 kademesinde iken skalada okunan deer 100 ile arplarak llen
bykln deeri bulunur. Bununla ilgili baz rnekler Tablo 2.2de verilmitir.
27
Resim 2.1:Avometre ile diren lm
Kademe seiminin doru ve uygun yaplmas lmedeki hata orann azaltan en

nemli faktrlerden biridir. lme iin kademe anahtarnn konumu belirlenirken diren
deerine gre kademe tayin edildikten sonra lme yaplr. Sapma miktar az ise kademe
kltlr.
Skalada okunan deer
Kademe anahtarnn
konumu
llen bykln deeri
20
X1
20
50
X10
500
120
X100
1200/1,2 K
47
X1K
47 K
2K
X10K
20 M
Tablo 2.2: Skalada okunan deer ve kademe anahtarnn konumuna gre llen bykln
deeri
2.3.3. Dijital Ohmmetre ile lme

Dijital ohmmetrelerle lm sonucunu tayin etmek daha kolaydr. Ancak, dijital
ohmmetre veya avometreler ile diren lm yaplrken hatasz bir lm yapabilmek iin
dikkat edilmesi gereken noktalar bulunmaktadr. Gnmzde kademe anahtar diren lme
konumuna getirildikten sonra, kademe seimi (200, 2K, 20K2M) gerektirmeyen l
aletleri bulunmaktadr. Ancak kademe seimi gerektiren ohmmetre veya avometrelerde
doru kademe seimi yapmak nemlidir. Diren lm yaplrken uygun kademe seimini
bir rnekle aklayalm:
28
a)
b)
c)
Resim 2.2: Dijital avometrede doru kademe seimi
630 luk bir diren iin uygun kademeyi deneyerek tespit edelim. Burada dikkat
edilmesi gereken nokta diren deerine en yakn ve kesinlikle diren deerinden kk
olmayan kademeyi semektir. Bu diren lm yaplrken uyulmas gereken bir kuraldr.
630 luk diren deeri ohmmetre veya avometrede llrken seilmesi gereken kademe
2K kademesidir. Eer diren lm iin seilen kademe, diren deeri iin kkse deer
ekrannda 1 ifadesi (Resim 2.2.a), seilen kademe ok bykse 0 ifadesi okunacaktr (Resim
2.2.b). Deer ekrannda 0 ifadesi grdnzde kademe anahtarn kltmeniz, 1 ifadesi
grdnzde bytmeniz gerektiini unutmayn. Diren lmnde, okunan deerde
hassasiyet arttrlmak isteniyorsa (0,190 K yerine, 199 gibi) kademe kltlerek
bu hassasiyet arttrlabilir.
29
UYGULAMAFAALYET
FAALYET
UYGULAMA
No
Diren Deeri
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
19
20
21
22
23
24
25
1
15
100
180
220
330
820
900
1,2 K
1.8 K
2 K
10 K
18 K
20 K
56 K
120 K
190 K
200 K
500K
900K
1,2 M
2.2 M
6 M
15 M
Analog l Aleti
ile
Okunan Deer
Dijital l Aleti
ile
Okunan Deer
Aklama
Sonu
D Y
Tablo 2.3: Diren lm uygulama tablosu
Yukarda verilen diren deerlerinin lmlerini, dijital ve analog ohmmetre veya

avometreler ile grup oluturarak yapnnz. ltnz diren deerlerinin hepsini sras ile
dijital ve analog l aletlerinden okuduunuz deerlerini karlatrnz. Burada dijital ve
analog l aletlerinde, gerek deerlere ulap ulaamadnz kontrol ediniz. Daha sonra,
dier grup arkadalarnzla beraber karlatnz problemler ve yaptnz hatalar ortaya
koyarak karlaabileceiniz durumlarn tespitini yapnz.
30
lem Basamaklar
neriler
Analog ohmmetre veya avometre ile Sfr ayarn tam olarak yapamadnzda,
lm yaplacaksa sfr ayarn yapnz.
l aletinin pillerini kontrol ediniz.
Ohmmetre ve veya avometreyi diren Enerji altnda lm yaplamayacan
lme konumuna alnz.
unutmaynz.
Ohmmetre veya avometreyi llecek Kademe
seiminiz
uygun
diren deerine uygun kademeye alnz.
kademeyi byltp kltnz.
deilse
bre deer gstermesine ramen sapma

kk ise daha fazla sapma iin kademeyi
kltnz.
Dijital l aletlerinde lm deerini en
hassas deeri okuyuncaya kadar kltn.
l aleti problarn diren ularna Problar iki elinizle tutmamaya dikkat
balaynz.
ediniz.
l aleti deer ekranndaki deeri Analog l aleti ile lm yapyorsanz,
okuyunuz.
ibrenin konumunu daha net tayn etmek
iin
skaladaki
ayna
eridinden
faydalannz.
31
LMEVE
VEDEERLENDRME
DEERLENDRME
LME
LME SORULARI
Aada size verilen sorular doru ya da yanl olarak cevaplaynz.
1. Diren, iletkenden geen akm miktarn etkileyen bir faktrdr.
2. Direncin st katlar kkten bye , K, G, M eklindedir.
3. zdiren her madde iin deiken bir deerdir.
4. Bir iletkenin yalnzca kesiti arttrlrsa diren deeri azalr.
5. Bir iletken tam ortadan kesilirse diren deeri yarya der.
6. zdirenci kk olan maddenin diren deeri, zdirenci byk olana gre daha azdr.
7. letkenlerin direncine yalnz boyu kesiti ve cinsi etki eder.
8. letkenlerin direnci yalnz ohmmetre ile llebilir.
9. Ohmmetrenin pili skldnde diren lm yaplabilir.
10. Analog ohmmetrelerde diren deeri, her zaman skaladan direkt okunarak belirlenir.
11. Analog ohmmetrelerde kademe anahtarnn olmas gerekenden byk ya da kk
kademede olmas, lme sonucunu etkilemez.
12. Dijital ohmmetrelerde deer ekrannda 1 ifadesi varsa bu seilen kademenin gerekenden
kk olduunu gsterir.
13. Dijital l aletlerinde deer ekrannda 0 ifadesi grldnde kademe anahtar
kltlr.
DEERLENDRME
32
RENME FAALYET-3
RENME FAALYET-3
AMA
Endktans deerinin bal olduu faktrleri kavrayarak endktans lmn Lcrmetre
ile hatasz ve tekniine uygun olarak yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Endktans lmnn nemini ve gereini aratrarak bir rapor halinde

hazrlaynz.
3. ENDKTANS LME
3.1. Bobinin Endktans
Bobinler iletken tellerin yan yana veya st ste sarlmasyla elde edilen devre
elemanlardr. Bobinlerin, elektrik akmnn deiimine kar gsterdikleri tepkiye endktans
denir. Endktans, L harfi ile sembolize edilir ve birimi henry (H)'dir. Uygulamada daha ok
endktans biriminin alt katlar olan H(Mikro Henri) ve mH (Mili Henri) kullanlr. 1 H=
103 mH=106 H dir. Bir bobinin endktif reaktansn (XL) bulabilmek iin endktans deeri
bilinmelidir.
Resim 3.1: Bobinler
Bobinler DC ile beslenen bir devrede alrken akma sadece omik diren gsterirler.
Yani, bobinin yapld metalin akma kar gsterdii zorluk sz konusudur. AC ile
beslenen bir devrede ise bobinin akma gsterdii diren artar. Artn sebebi bobin etrafnda
oluan deiken manyetik alann akma kar ilave bir kar koyma (diren) etkisi
oluturmasdr. AC sinyalin frekans ykseldike oluan manyetik alann deiim hz da
artacandan bobinin akma gsterdii diren de ykselir. Bu nedenle bobinler, direnleri
frekansla birlikte ykselen eleman olarak nitelendirilebilir. Bobinlerin sarld ksma karkas,
mandren ya da makara; iletkenin karkas zerinde bir tur yapmasna ise sipir, tur ya da sarm
ad verilir. Bobinlerde ounlukla d yzeyi izoleli (vernikli) bakr tel kullanlr.
33
3.2. Endktans Etkileyen Faktrler

Uygulamada kullanlan bir bobinin endktans eitli faktrlere gre azalmakta ya da
artmaktadr. Bunlar:
Sarm says
Nvenin cinsi
Sarmlar aras aralk
Tel kesiti
Bobinin biimi
Sarg kat says
Bobinin ap
Sarg tipi
Uygulanan AC gerilimin frekansdr.

Bobine doru gerilim uygulandnda, geen akma bobinin ( R ) omik direnci kar
koyarken ayn bobine alternatif gerilim uygulandnda, alternatif akma gsterilen diren
daha byk olur. Alternatif akmdaki bobinin bu direnci (XL) ile ifade edilir ve endktif
diren olarak tanmlanr.
Endktif reaktans:
XL=2..f.L
forml ile hesaplanr.
Burada:
XL=Endktif reaktans ()
f= Frekans (Hz)
L= Endktanstr (Henry)
rnek: 1 Henrylik bir bobinin frekans 50 Hz olan ebeke hatt zerinde almaktadr. Bu
bobinin endktif reaktansn ve doru gerilim uygulandndaki endktif reaktansn
bulunuz.
XL= 2..f.L=2.3,14.50.1=314
: Alternatif akmdaki endktif reaktans
XL= 2..f.L=2.3,14.0.1= 0
: Doru akmdaki endktif reaktans
Buradan da grld gibi bobinlerin alternatif akma kar gsterdikleri zorluk doru
akmda olduundan ok daha fazladr. nk alternatif akmda zamana kar deiim sz
konusudur. Bobinlerin hepsi endktansa sahip olduklarndan, endktansn etkisi ile alternatif
akmn deiimine kar koymaya alr. Bu durum endktif reaktans oluturur. Doru
akmda frekans deerinin 0 olmasyla akm deerinde herhangi bir deiiklik olmaz.
Dolaysyla endktansn akm deiimi ile karlamad iin kar koyacak bir sebebi
kalmamtr ve endktif reaktans deeri doru akmda sfrdr.
34
3.3. Endktans Deerinin llmesi

Endktans deeri de aynen diren deerinde olduu gibi kesinlikle enerji altnda
olmadan Lcrmetre veya endktans lme zelliine sahip avometreler ile yaplabilmektedir.
Endktans lerken aynen diren lmndeki teknikler uygulanmaktadr. Lcrmetre
olmad durumda endktans lme zelliine sahip avometre ile aynen Lcrmetre de olduu
gibi lm yaplabilir. Yalnz burada dikkat edilmesi gereken husus, bu zellie sahip
avometrelerde endktans llecek bobin, problara deil Lx olarak gsterilen balant
noktasna balanmaldr (Resim 3.2).
Resim 3.2: Avometre ve Lcrmetre ile endktans lme
3.3.1. Lcrmetre ile Endktans Deerinin llmesi

Lcrmetreler ile endktans llrken llecek endktans deerine uygun kademe
seilir, eer endktans deeri iin seilen kademe kk ise deer ekrannda 1, kademe
byk ise 0 deeri grlr. Bu durumlarda seilen kademe bytlerek ya da kltlerek
lm tamamlanr.
Lcrmetre ile bobinin endktansn (L) ltnz, endktansnda
alternatif akmn deiimine kar gsterilen zorluk olduunu unutmayn.
35
UYGULAMAFAALYET
FAALYET
UYGULAMA
Endktans deerleri farkl bobinleri Lcrmetre veya endktans lme zelliine sahip
avometre kullanarak lnz. Endktans deerini ltnz her bir bobinin endktif
reaktansn hesaplayarak sonular aadaki tabloya yaznz.
Deneyde alnan deerler:
No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
LCRmetre ile
llen Deer (H)
alma Frekans
(Hz)
Forml
50 Hz
XL= 2**f*L
Tablo 3.1: Endktans lm uyguma tablosu
36
Sonu ()
lem Basamaklar
neriler
Analog Lcrmetre veya avometre ile lm Sfr

ayarn
tam
olarak
yaplacaksa sfr ayarn yapnz.
yapamadnzda, l aletinin pillerini
kontrol ediniz.
Lcrmetreyi endktans lme konumuna Enerji altnda endktans
alnz.
yaplamayacan unutmayn.
lm
Lcrmetreyi llecek endktans deerine Kademe seiminiz uygun deilse

uygun kademeye alnz.
kademeyi bytn veya kltn.
kk ise daha fazla sapma iin
kademeyi kltn.
Dijital l aletlerinde lm deerini
en hassas deeri okuyuncaya kadar
kltn.
Lcrmetre problarn
dokundurunuz.
Lcrmetre deer
okuyunuz.
bobin
ekranndaki
ularna Problar iki elinizle tutmamaya dikkat

ediniz.
deeri Analog l aleti ile lm yapyorsanz
ibrenin konumunu daha net tayin etmek
iin
skaladaki
ayna
eridinden
faydalannz.
37
LME
DEERLENDRME
LME
VEVE
DEERLENDRME
LME SORULARI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Bobinin alternatif akmn deiimine kar gsterdii zorlua endktans denir.

Bobin endktasnn birimi henrydir.
mH ve H endktansn st katlardr.
Sipir says deitirilen bir bobinin endktans deimez.
Telin ap endktans etkileyen faktrlerden biri deildir.
Endktans byk olan bobinin endktif reaktans da byktr.
Endktans LCRmetre ile llr.
Frekans arttka endktif reaktans azalr.
Frekans, endktans deitiren faktrlerden biri deildir.
Doru akm uygulanan bir bobinin endktans sfrdr.
0,02 H endktansa sahip bir bobinin endktif reaktans 20 dur.
DEERLENDRME
38
RENME FAALYET-4
AMA
RENME FAALYET-4
Kapasite deerinin bal olduu faktrleri kavrayarak, kapasite lmn Lcrmetre ile
hatasz ve tekniine uygun olarak yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Yksek kapasiteli ve dk kapasiteli kondansatrlerin kullanm yerlerini

aratrnz. Bu aratrmanz bir rapor haline getiririniz.
4. KAPASTE LME
4.1. Kondansatr Kapasitesi
ki iletken levha arasna bir yaltkan malzeme konularak yaplan elektronik devre
elamanlarna kondansatr denir. Kondansatrler elektrik enerjisini depo etmek iin
kullanlr ve her kondansatrn depo ettii enerji miktar farkllk gsterir. Kondansatrlerin
depo edecekleri enerji miktarn kapasitesi belirler. Tanm olarak, kondansatrn elektrik
enerjisini depo edebilme zelliine kapasite denir. Kapasite C harfi ile ifade edilir ve
birimine Farad(F) denir. Uygulamada farad byk bir deer olduundan daha ok ast katlar
kullanlr. Bunlar, pikofarad (pF), nanofarad (nF), mikrofarad (mF), milifarad (mF)
eklindedir.
1 F = 103 mF =106 F = 109 nF = 1012 pF
eklinde kademelendirilir.
4.2. Kapasiteyi Etkileyen Faktrler

Kondansatrlerde kapasiteyi etkileyen, faktrler yaps ile ilgili zellikleridir. Bunlar:
Kondansatr plakalarnn yzey alanna
Plakalar aras mesafeye
Araya konan yaltkan malzemenin cinsine baldr.
Kondansatr kapasitesi (sas), plakalarn yzey alan ve plakalar arasndaki

mesafeyle ilikilidir. Ayrca plakalar arasndaki yaltkan maddenin yaltkanlk zellii de
kondansatrn sasn etkiler. ekil 4.1de kondansatr yzeyinin ve plakalar aras
mesafenin kapasiteye etkisi gsterilmitir.
39
ekil 4.1: Kondansatr kapasitesini etkileyen faktrler
ekil 4.1de grld gibi levhalarn yzeyi bydnde kapasite artar. Levhalar
arasndaki boluk artarsa kapasite azalr. Son olarak levhalar arasndaki yaltkan maddenin
dielektrik kat says ile kapasite doru orantldr. Kondansatrlerde kapasite arttka
kondansatrn fiziksel boyutlar da artar.
4.3. Kapasitesinin llmesi

Kondansatr kapasitesi deiik l aletleri ve teknikler ile llebilir. Bunlardan en
pratik olan yntem Lcrmetre ya da kapasite lm yapabilen avometre kullanmaktr. Ayrca
sadece kapasite lm yapan kapasite metrelerde bulunmaktadr (Resim 4.1.b). Bu l
aletlerin hepsinde de kademe seimi ve lme teknii ayn olup diren ve endktans
lmnde olduu gibi uygun kademe seimi yaplr. Kondansatr ular Lcrmetrede
problarna ya da lm noktasna, avometrelerde yalnz lm noktasna balandktan sonra
deer ekranndan sonu okunur.
4.3.1. LCR Metre ile Kapasite lm

Lcrmetrelerde kapasite lm, endktans lmnden farkl deildir. Kapasite
lm yaplrken burada da llecek deere uygun kademeyi semek ve lm bundan
sonra balatmak hzl ve doru bir lm yaplmasn salayacaktr. Kademe seiminden
sonra lm yapldnda deer ekrannda kapasite deeri yerine 1 ifadesi grmeniz aynen
diren ve endktans lmnde olduu gibi kk bir kademe, 0 ifadesinin grlmesi
byk bir kademe seildiini gsterir. Ayn zamanda okunan deerde hassasiyet arttrlmak
isteniyorsa (100 f yerine, 99.2 f gibi) kademe kltlerek bu hassasiyet arttrlabilir.
40
a)
b)
Resim 4.1: Avometre ve Lcrmetre ile kapasite lm
41
UYGULAMA
FAALYET
UYGULAMA
FAALYET
Kapasite deerleri farkl kondansatrlerin Lcrmetre ya da avometre ile kapasite
lmlerini yapnz. ltnz kapasite deeri ile kondansatr zerinde yazan deerleri
aada verilen tabloya yaznz, arada fark var ise lmnz tekrarlaynz.
Deneyde Alnan Deerler:
No
L ALET LE
LLEN DEER
(F)
KONDANSATRN
KAPASTES (F)
SONU
1
2
3
4
5
6
7
8
Tablo 4.1: Kapasite lme uygulama tablosu
lem Basamaklar
neriler
ayarn
tam
olarak
Analog Lcrmetre veya avometre ile Sfr
yapamadnzda,
l
aletinin
pillerini
lm yaplacaksa sfr ayarn yapnz.
kontrol ediniz.
Lcrmetreyi kapasite lme konumuna
alnz.
Enerji
altnda
kapasite
yaplamayacan unutmayn.
lm
Lcrmetreyi llecek kapasite deerine Kademe seiminiz uygun deilse

kademeyi bytn veya kltn.
uygun kademeye alnz.
kk ise daha fazla sapma iin
kademeyi kltn.
Dijital l aletlerinde lm deerini
en hassas deeri okuyuncaya kadar
kltn.
Lcrmetre
problarn
ularna dokundurunuz.
Lcrmetre deer
okuyunuz.
kondansatr Problar iki elinizle tutmamaya dikkat

ediniz.
ekranndaki
deeri Analog l aleti ile lm yapyorsanz

ibrenin konumunu daha net tayin etmek
iin skala ayna eridinden faydalannz.
42
LME
DEERLENDRME
LME
VEVE
DEERLENDRME
LME SORULARI
1. Kondansatrlerin elektrik enerjisini depo etme zelliine kapasite denir.
2. Kapasite birimi faraddr.
3. Farad biriminin ast katlarndan ok, st katlar kullanlr.
4. Kondansatr, iletken levhalar arasndaki mesafe arttrlrsa kondansatr kapasitesi artar.
5. Yaltkan maddenin dielektrik kat says, kondansatr kapasitesini etkileyen faktrlerden
biri deildir.
6. Kapasite arttka kondansatrlerin fiziksel boyutlar da artar .
7. Kapasite Lcrmetre ile llr.
8. Yalnz kapasite lm iin kullanlan kapasite metreler mevcuttur.
DEERLENDRME
43
RENME FAALYET-5
RENME FAALYET 5
AMA
Deiik deerlerdeki akm, uygun ampermetre ile gerekli balanty yaparak hatasz
ve tekniine uygun lebileceksiniz.
ARATIRMA
Akm lmenin nemini, hangi deerdeki akmn nasl lleceini aratrarak

bir rapor haline getiriniz.
5. AKIM LME
5.1. Elektrik Akm ve Tanm
Birim zamanda, bir ynde meydana gelen elektron hareketine elektrik akm denir.
Elektrik akm, iletkenlere uygulanan potansiyel farkn iletken atomunun son yrngesindeki
elektronlar kendi yrngesinden koparp bir ynde telemesi ile meydana gelir. Elektrik
akm I harfi ile gsterilir. Akm iddeti ampermetre ile llr.
5.2. Doru ve Alternatif Akm

5.2.1. Doru Akm
Yn ve iddeti zamana gre deimeyen akma doru akm (DC) denir. Doru
akmn retilmesi ve iletilmesi alternatif akma gre daha zor olduundan ok yaygn
kullanlmamaktadr. Akler, piller, DC dinamolar, DC kaynaklarna birer rnek olarak
verilebilir.
ekil 5.1: Doru akm
44
5.2.2. Alternatif Akm

Yn ve iddeti zamana gre deien akma alternatif akm denir. Buradaki yn
deiimiyle alternatif akmn zamanla hem pozitif hem de negatif deer almas
vurgulanrken, iddetinin deimesiyle de sfrdan maksimum deere doru hzl bir deer
art ve azal gstermesi ifade edilmektedir. Alternatif akmda devaml olarak deien
akm ve gerilimin farkl baz deerleri vardr. Bu deerler; ani deer, maksimum deer,
tepeden tepeye deer, ortalama deer ve etkin deer olarak adlandrlr.
ekil 5.2: Alternatif akm elektrik enerjisi
5.2.2.1. Ani Deer

Akm veya gerilimin herhangi bir andaki deerine ani deer ad verilir. Akm ve
gerilimin ani deeri i ve v ile gsterilir.
5.2.2.2. Maksimum Deer
Alternatif akm erisinde akm veya gerilim deerinin ald en byk deere
maksimum deer denir. Akm ve gerilimin maksimum deeri Im ve Vm ile gsterilir.
Alternatif akm erisinde akm veya gerilim deerinin ald en byk deer ile en kk
deer arasndaki fark tepeden tepeye deeri verir. Tepeden tepeye deer maksimum deerin
iki katdr.
ekil 5.3: Ani ve maksimum deer
45
5.2.2.3. Ortalama Deer

Akm veya gerilimin bir periyotta ald deerlerin ortalamas, ortalama deer olarak
tanmlanr. Alternatif akmn ortalama deeri sfrdr. nk pozitif deer olarak ald
deerlerin tamamn negatifte de aldndan toplam ve ortalama sfr deerine tekabl eder.
Akm ve gerilimin ortalama deeri Iort ve Vort ile gsterilir. ekilde verilen sinyalin
ortalama deeri:
Iort=0,636.Im, Vort=0,636.Vm forml ile bulunur
ekil 5.4: Ortalama deer
5.2.2.4. Etkin Deer

Alternatif akmda, doru akmn yapt ie eit i yapan alternatif akm deerine etkin
deer denir. Alternatif akmn en ok kullanlan deeri, etkin deerdir. l aletleri alternatif
akmn etkin deerini ler. Akm ve gerilimin etkin deeri I ve V ile ifade edilir. Etkin
deer RMS veya rsm eklinde de ifade edilir.
I=0,707.Im, V=0,707.Vm forml ile bulunur.
ekil 5.5: Etkin deer
5.3. Ampermetre Yaps ve eitleri

Elektrik akm iddetini lmede kullanlan l aletlerine ampermetre denir.
Ampermetrelerin elektrik devrelerindeki sembol, daire iinde A ile ifade edilir.
Ampermetreler devreye seri balanr, nk alc veya alclardan geecek akmn
llebilmesi iin akmn tamamnn ampermetreden gemesi gerekmektedir. Ampermetreler
devreye seri balandklarndan, lm yaptklar devrelerde bir yk gibi akm snrlandrc
etki yapmamalar gerekmektedir. Bu yzden ampermetrelerin i direnleri ok kktr (0-1
) ve yanllkla paralel balanmalar durumunda zerinden ok byk akm geeceinden
ksa srede kullanlmaz hale gelebilirler.
46
Resim 5.1: a-Dijital pano tipi ampermetre
b-Analog ampermetre c- Pens ampermetre
Akm iddetini len bu aletler dijital, analog ve pens ampermetreler olarak eitlere
sahiptir. Ampermetreler llecek deere gre mA seviyesinden kA seviyesine kadar lme
alanna sahip olarak imal edilmektedirler. llecek akmn DC veya AC olmasna gre, DC
ampermetresi veya AC ampermetresi kullanlmaldr.
5.4. Ampermetreyi Devreye Balama ve Akm lme

Akm lme ilemi yaplmadan nceki en nemli nokta lm yaplacak akma uygun
ampermetre semektir. Ampermetre seimi yaplrken aada belirtilen hususlara kesinlikle
dikkat edilmelidir:
Ampermetreler devreye seri balanr.
Akm eidine uygun(AC-DC) ampermetre seilmelidir.
Ampermetrenin lme snr, llecek akm deerinden mutlaka byk olmaldr.
Alternatif akm lmelerinde ampermetreye balanan giri ve k ular farkllk
gstermezken doru akmda + ve ular doru balanmaldr. Aksi takdirde
analog l aletlerinde ibre ters sapar dijital l aletlerinde deer nnde negatif
ifadesi grnr.
llecek akm deerine uygun hassasiyete sahip ampermetre seilmelidir. A
seviyesindeki akm, amper seviyesinde lm yapan bir ampermetre ile
llemez.
Ampermetre lm yaplacak noktaya, alcnn veya devrenin ektii akmn
tamam zerinden geecek ekilde, yani seri balanmaldr.
Enerji altnda hibir ekilde ampermetre balants yaplmamal ve mevcut balantya
mdahale edilmemelidir.
47
5.5. Akm Trafosu Kullanarak Akm lme

Endstride birok tesiste AC elektrik enerjisi kullanlr. Bu tesislerin koruma ve
kontrol devrelerinde l aletleri ve rleleri vardr. Bu durum yksek gerilim ve byk
akmlarn llmesini zorunlu klmaktadr, bu ilemin direkt olarak yaplmas ok zor ve
tehlikelidir. nk l aletlerinin yksek gerilime ve byk akm deerlerine dayanacak
ekilde yaplmas mmkn deildir. Bu gibi devrelerde belirli standartlarda yaplm, ucuz
ve kk yapl l aletleri ve kontrol cihazlarnn yksek gerilim ve byk akml hatlara
balanmasn salayan transformatrler kullanlr. Bu transformatrlere l
transformatrleri denir. l transformatrlerinin sekonder ularna ampermetre,
voltmetre, wattmetre, saya ve koruma rleleri balanr. l transformatrleri iki ksma
ayrlr:
Akm transformatrleri
Gerilim transformatrleri
Gerilim transformatrleri ok yksek gerilimlerin llmesinde kullanldndan

burada deinilmeyecektir.
5.5.1. Akm Transformatrleri

Byk deerli akmlarn llmesinde akm transformatrleri kullanlr. Akm
transformatrlerinin primer sargsndan llecek akm sekonder sargsndan ise l aleti
akm geer. rnein, 100/5 dntrme oranna sahip bir transformatrn primer
sargsndan 100 A akm geerken sekonder sargsndan ve sekonder sargsna bal l
aletinden 5 A akm geer. Dijital ampermetrelerde 5 Alik sekonder akm l aletinden
getiinde, l aletine girilen akm transformatr oran 100/5 olarak ayarlanm ise l
aleti gsterge ekrannda 100 A akm deeri gsterir. Burada akm transformatrnn grevi
byk deerli akm l aletini tehlikeye sokmayacak deere drerek gvenli lme
salamaktr. Akm transformatrlerinin primer ular K-L, sekonder ular k-l olarak
gsterilir. Akm transformatrleri, hassasiyet snf ve dntrme oranlarna gre seilerek
kullanlr. Akm transformatrlerinde sekonder sarg ular ak braklmamaldr. Bu durum
akm trafosunun yanarak kullanlmaz hale gelmesine neden olabilir. 1000 A kadar akm
transformatrleri aada verilmitir:
10-15-20-30-50-75-100-150-200-300-400-600-800-1000 / 5 eklindedir.
Resim 5.2: Akm transformatrleri
48
Akm transformatrnn primeri, akm deeri llecek enerji hattna; sekonder ular
da l aleti ularna balanmaldr. Ayrca sekonder sarg ularndan birinin mutlaka
topraklamas gerekir.
5.6. Pens Ampermetreler

Pens ampermetreler dijital ve analog olmak zere eitli tipte, deiik zelliklere sahip
olacak ekilde retilmektedir. Pens ampermetreler, akm lme ilemini daha pratik hale
getirmek iin ampermetre ve akm trafosu ayn gvde ierisinde birletirilerek oluturulmu
l aletleridir. Aletin gvdesinden dar doru alan demir nvesi, pens gibi alp
kapanacak ekilde yaplmtr. Bylece akm llecek iletken kesilmeden pens ierisine
alnr. Pens ierisindeki iletken tek sipirlik primer sarg grevi grerek etrafnda oluan
manyetik alan pens eklindeki nveden geerek alet ierisindeki sekonder sargda bir gerilim
meydana getirir ve akm deeri bu ekilde tespit edilir. Pens ampermetrelerde pens ierisine
yalnz akm llecek iletken alnmaldr. Pens ierisinde birden fazla iletken alnrsa
llen akm deeri u ekilde yorumlanmaldr. letkenlerden ayn ynde akm geiyor ise
llen deer bu akmlarn toplamna, zt ynl akm geiyor ise farkna eittir.
49
UYGULAMAFAALYET
FAALYET
UYGULAMA
Aada verilen emaya gre gerekli ampermetre, ara ve gereleri seerek balanty
kurun. retmeninizin gzetiminde devreye enerji verip reosta direncini deitirerek
ampermetrede okuduunuz deerleri izelgeye yaznz. Ayn balanty doru akm kayna
ve ampermetresi kullanarak da yapp balant asndan bir fark olmadn grebilirsiniz.
Resim 5.3: Ampermetre ile alc akmn lmek
Deney Balant ekli
A
U
ekil 5.6. Ampermetre balants
Malzeme listesi:
1
2
3
4
5
6
Malzemenin ad
Ampermetre
Ampermetre
Reosta
Balant kablolar
AC g kayna
DC g kayna
Malzeme Listesi
Malzemenin zellikleri
AC - (0-5 A)
DC - (0-5 A)
0-100
Deiik uzunlukta
AC, 0-220 V, 5A
DC, 0-220 V, 5A
Tablo 5.1: Akm lme uygulamasnda kullanlacak malzemelerin listesi
50
lem Basamaklar
neriler
llecek
akma
uygun Ampermetrenin lme snr, llecek akm
ampermetre ve devre elemanlarn
deerinden kk olmamaldr.
seiniz.
Ampermetre lm yaplacak akm eidine
uygun olmaldr(AC-DC).
Ampermetrenin hassasiyeti llecek akm
deerine ve lm amacna uygun olmaldr.
Analog ampermetre ile lm Sfr ayar yaplmazsa lme sonucunun hatal
olacan unutmaynz.
Ampermetreyi llecek akm Yanl akm kademesinde lm yapmak
deerine
uygun
kademeye
sonucun hatal olmasnn yannda, l aletine
getiriniz.
de zarar vereceini unutmaynz.
Ampermetrenin
yapnz.
balantsn Ampermetreyi devreye seri balaynz.

Kesinlikle enerji altnda balant yapmaynz,
mevcut balantya mdahale etmeyiniz.
Devrenize retmen gzetiminde enerji veriniz.

Ampermetrenin
balantsn
kontrol
ettikten sonra devreye
enerji ver.
Reosta
direncini Analog l aleti ile lm yaplyorsa
deitirip
akm
skaladaki ayna eridinden faydalannz.
deerlerini
lerek
aadaki izelgeye yaz.
50 V Sabit
Gerilim(V)
Diren ()
Akm (A)
100 'luk reostann direncini en

byk deerden balayp akm
snrna dikkat ederek
kltnz.
Tablo 5.2: Akm lme uygulamasndan alnan deerler
51
Aadaki balant emasn gerekli malzemeleri temin ederek kurunuz. Akm

transformatrnn dntrme orann l aletine giriniz. (bu ilem iin l aletinin
kullanm klavuzundan faydalannz.) Gerekli kontrolleri yaptktan sonra akm deerini
lnz.
Malzeme listesi:
1
2
3
4
Malzemenin ad
Ampermetre
Akm transformatr
Istc
Balant kablolar
Malzeme Listesi
AC - (0-5 A)
20/5
4000 W
Deiik uzunlukta
Tablo 5.3: Akm trafosu ile akm lme malzeme listesi
lem Basamaklar
neriler
llecek akma uygun akm Akm transformatrnn primer akm hat veya
transformatr, ampermetre ve
alc akmna uygun olmaldr.
dier malzemeleri zelliklerine
Ampermetrenin lme snr yaplacak lme
uygun olarak seiniz.
uygun olmaldr.
Devre balant emasn kurunuz.
Akm transformatrnn balants yapldktan

sonra
sekonder
sargs
mutlaka
topraklanmaldr.
Akm trafosunun
dntrme Bu ilem dijital pano tipi ampermetreler iin
orann l aletine giriniz.
geerlidir. Bu ilem iin l aletinin kullanm
klavuzundan faydalanabilirsiniz
Devre balantsn kontrol ettikten Akm transformatrnn sekonder ular bota
sonra devreye enerji veriniz.
braklmamaldr.
Alcnn ektii akm lnz.
Analog
ampermetre
kullanyorsanz
ampermetrede okunan deeri dntrme oran
ile arparak ekilen akm hesaplaynz.
52
Mp
R
Yk
A
ekil 5.7: Akm trafosu ile akm lme
Pens ampermetre ile akm lmn devre balantsn yaparak gerekletirin.

Malzeme listesi:
1
2
3
4
Malzemenin ad
Pens ampermetre
Istc rezistans
Balant iletkenleri
AC kaynak
Malzeme Listesi
AC - (0-5 A)
220 V, 5 A
Deiik boyda
0-220 V, 5 A
Tablo 5.4: Akm trafosu ile akm lme malzeme listesi
Resim 5.4: Pens ampermetre ile akm lmek
lem Basamaklar
neriler
Pens ampermetreyi llecek akm Seilecek kademe llecek akm deerinden

deerine uygun kademeye alnz.
kk olmamasna dikkat ediniz.
Akm llecek
ierisine alnz.
iletkeni
Deeri okuyarak
veriniz.
lme
pens Pens ierisine yalnz akm llecek iletken

alnmaldr.
son
53
LMEVE
VEDEERLENDRME
DEERLENDRME
LME
LME SORULARI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
Elektrik akmnn oluabilmesi iin elektron hareketinin olumas gerekir.

Amperin st katlar A ve mAdir.
1,25 kA, 12500 Ae eittir.
Ampermetrelerin i direncinin fazla olmas, elektrik devrelerinde herhangi bir etkisi
olmaz.
Devre akmn lmek iin ampermetreler devreye seri balanr.
Ampermetreler lme iin gerekli enerjiyi lm balants ile salar.
Pano tipi ampermetrelerde lm iin gerekli enerji, pil ile salanr.
Alternatif akmda yaplan lm sonunda okunan deer, akmn etkin deeridir.
DC lmelerinde, analog ampermetreye balanan +, - u balantlarnn yanl olmas
durumunda ampermetre deer gsterir.
AA ampermetresi ile DC lm yapldnda akm deerinin negatif iaretli deeri
okunur.
l transformatrlerine yalnz l aletleri balanr.
Bir l transformatrne birden fazla l aleti balanabilir.
l transformatrlerinin sekonder ularndan biri ve gvdesi mutlaka topraklanmaldr.
Akm trafosunun primer ular k-l dir.
Akm transformatrleri bota altrlabilir.
Pens ampermetreler yalnz akm lecek ekilde tasarlanm ve retilmi l aletleridir.
Pens ampermetrelerde, pens ierisinden biri birine eit; ama zt ynl akm geen iki
iletken ile yaplan ln sonucu sfrdr.
Pens ampermetrelerin en nemli zellii, hatt kesmeden akm deeri lebilmektir.
DEERLENDRME
54
RENME FAALYET-6
RENME FAALYET-6
AMA
Deiik deerlerdeki gerilimi, uygun voltmetre ile gerekli balanty yaparak hatasz
ve tekniine uygun lebileceksiniz.
ARATIRMA
Gerilimi lmenin nemini, hangi deerdeki gerilimin nasl lleceini,

yksek gerilim deerlerinin lmndeki zorluk ve sakncalar aratrarak bir
rapor haline getiriniz.
6. GERLM LME
6.1. Gerilimin Tanm
Bir elektrik devresinde akmn geiini salayan etki olup iki nokta arasndaki
potansiyel fark olarak ifade edilir. (V) harfi ile gsterilir. Gerilim birimi volttur.
6.2. Voltmetrenin Yaps ve Tanm

Elektrik devrelerinde gerilim lmeye yarayan l aletlerine voltmetre denir.
Voltmetreler devreye paralel balanr ve V harfi ile gsterilirler. Voltmetreler devreye
paralel olarak balandklarndan kaynan veya devrenin gerilimini drecek kadar akm
ekmemelidirler. Bu da voltmetrelerin i direncinin yksek olmasn gerektirir. Elektrik
devrelerinde voltmetrenin yanllkla seri balanmas durumunda i direnci ok fazla
olduundan kaynak geriliminin byk bir ksm voltmetre zerinde deceinden alc
dzgn olarak almaz. Eer alc yksek akml ise bu durumda voltmetre seri balanacak
olursa yanarak kullanlmaz hale gelebilir.
Resim 6.1: a-Dijital pano tipi voltmetre
55
b-Analog voltmetre
6.3. Voltmetreyi Devreye Balamak ve Gerilim lmek

Gerilim lme ileminde en nemli noktalardan biri yaplacak gerilim lmne
uygun voltmetre semektir. bu seimim doru yaplmas, lmn doruluu, lm yapan
kiinin ve l aletinin gvenlii iin nemlidir. Voltmetre seimi yaplrken aada
belirtilen hususlara kesinlikle dikkat edilmelidir:
Voltmetreler devreye paralel balanr.
Gerilim eidine uygun(AC-DC) voltmetre seilmelidir.
Gerilimin lme snr llecek gerilimin deerinden mutlaka byk olmaldr.
Alternatif gerilim lmelerinde voltmetreye balanan giri ve k ular

farkllk gstermezken doru akmda + ve ular doru balanmaldr.
Aksi takdirde analog l aletlerinde ibre ters sapar, dijital l aletlerinde
gerilim deeri nnde () ifadesi grnr.
llecek gerilim deerine uygun hassasiyet ve yapya sahip voltmetre

seilmelidir. 10 mVluk gerilim, kV seviyesinde lm yapan voltmetre ile
llemez.
Voltmetre gerilimi llecek kaynak veya alcnn ularna balanmaldr.
Enerji altnda, sabit voltmetrelerin balants yaplmamal ve yaplm

balantya mdahale edilmemelidir. Ancak tanabilir ve problar vastas ile
lm yaplabilecek voltmetreler ile gerekli nlemler alndktan sonra lm
yaplabilir.
56
UYGULAMAFAALYET
FAALYET
UYGULAMA
Aada verilen emaya gre gerekli voltmetre, ara ve gereleri seerek balanty
kurun. retmeninizin gzetiminde devreye enerji vererek ayarl g kayna ile gerilimi
deitiriniz. Voltmetrede okuduunuz deerleri izelgeye yaznz. Ayn balanty doru
akm kayna ve voltmetresi kullanarak da yapp balant asndan bir fark olmadn
grebilirsiniz.
Resim 6.2: Voltmetrenin devreye balanmas
Uygulama devresi
ekil 6.1: Voltmetre ile alc gerilimini lmek
Malzeme listesi
Malzemenin ad
1 Voltmetre
2 Voltmetre
3 Lamba
4 Balant kablolar
5 AC g kayna
6 DC g kayna
AC - (0-5 A)
DC - (0-5 A)
100 w
Deiik uzunlukta
AC, 0-220 V, 5A
DC, 0-220 V, 5A
Tablo 6.1: Gerilim lme uygulamasnda kullanlacak malzemelerin listesi
57
lem Basamaklar
neriler
llecek
gerilime
uygun Voltmetrenin lme snr, llecek gerilim
voltmetre ve devre elemanlarn
deerinden kk olmamaldr.
seiniz.
Voltmetre lm yaplacak gerilim eidine
(AC-DC) uygun olmaldr.
Voltmetrenin hassasiyeti llecek gerilim
deerine ve lm amacna uygun olmaldr.
Analog voltmetre ile lm Sfr ayar yaplmazsa lme sonucunun hatal
olacan unutmaynz.
Voltmetreyi llecek gerilim Yanl gerilim kademesinde lm yapmak
deerine
uygun
kademeye
sonucun hatal olmasnn yannda, l aletine
getiriniz.
de zarar vereceini unutmaynz.
Voltmetrenin balantsn yapnz.
Voltmetreyi devreye paralel balaynz.
Balanty kontrol ettikten sonra Devrenize retmen gzetiminde enerji veriniz.

devreye enerji veriniz.
Varyak ile gerilim deerini Analog l aleti ile lm yaplyorsa
deitirerek gerilim deerini l ve
skaladaki ayna eridinden faydalannz.
izelgeye yaznz.

Alc
Gerilim(V)
.
Aklama
100 w lk lamba
Tablo 6.2: Gerilim lme uygulamasndan alnan deerler
58
LMEVE
VEDEERLENDRME
DEERLENDRME
LME
LME SORULARI
1. Elektik akmn oluturan etkiye, gerilim denir.
DORU ( )
YANLI ( )
2. Voltmetreler devreye paralel balanr.
DORU ( )
YANLI ( )
3. Doru gerilim llrken l aletinin +, ular ters balanmamaldr.
DORU ( )
YANLI ( )
4. Voltmetrenin ast ve st katlar kkten bye mV, V, V , kV eklinde sralanr.
DORU ( )
YANLI ( )
5. Voltmetrelerin i direnci kktr.
DORU ( )
YANLI ( )
6. Tm voltmetreler lm yapmak iin gerekli enerjiyi lm balantsndan salarlar.
DORU ( )
YANLI ( )
7. Hem DA hem de AA len voltmetreler mevcuttur.
DORU ( )
YANLI ( )
8. 200,5 v yerine 200,55 v len voltmetre daha hassastr.
DORU ( )
YANLI ( )
9. Dijital voltmetreler gerilimin etkin, analog voltmetreler gerilimin ortalama deerini
ler.
DORU ( )
YANLI ( )
DEERLENDRME
59
RENME FAALYET-7
RENME FAALYET-7
AMA
Deiik tipteki avometrelerle (multimetrelerle) gerekli blm ve kademe ayarlarn
yapp uygun balant eklini kurarak akm, gerilim, diren, endktans ve kapasite deerlerini
hatasz ve tekniine uygun olarak lebileceksiniz.
ARATIRMA
Avometrelerin yap, ekil ve eitlerini aratrarak bir rapor haline getiriniz.
7. AVOMETRELER
7.1. lme lkesi ve Kullanma Teknii
Akm, gerilim ve diren deerini len aletlere avometre denir. Avometrelerin analog
ve dijital tipleri mevcut olup analog olanlar yap olarak dner bobinli l aletleridir.
Avometre ile diren deeri llmeden nce sfr ayar yaplmal ve daha sonra lme
geilmelidir. Dijital avometrelerin zellikle son zamanda kan modelleri akm, gerilim,
diren yannda kapasite, endktans, frekans, scaklk deerlerini lmek ile birlikte
transistrlerin u tespitlerini de yapabilmektedir. Avometrelerin genellikle 2, 3, 4 prob
balant soketi bulunmaktadr. Soket says arttka aletin zellikleri de artmaktadr. lme
srasnda kolaylk salamas iin siyah prob COM soketine, krmz prob ise lm eidine
gre uygun sokete balanr.
Resim 7.1: Analog ve dijital avometreler
Avometre ile lm yaplrken aada belirtilen noktalara dikkat etmek gerekir:
llecek bykln cinsine gre AC veya DC seimi yaplmaldr.

llecek byklk avometrenin lme snrndan byk olmamaldr.
60
Kademe anahtar en doru lme iin llecek bykle en yakn, ama kk

olmayan kademeye getirilmelidir.
llecek bykln deeri net olarak bilinmiyorsa kademe anahtar en byk
deere getirilmelidir.
Avometre, llecek bykln gerektirdii balant ekline gre
balanmaldr.
DC lmelerinde ibre ters sapar ise ular ters evrilmelidir.
l aletinin ibresi ok az sapyor veya deer ekrannda 0 ibaresi varsa
kademe kltlr.
Deer ekrannda 1 ibaresi varsa kademe byltlmelidir.
lmede kolaylk salamak iin krmz prob lme iin uygun sokete, siyah
prob ise COM (ortak) soketine balanmaldr.
Yksek deerli akm lm yaplrken (10-20 A) siyah prob COM soketine,
krmz prob yksek akm soketine balanr.
7.2. Analog Avometre ile lm Yapmak

Analog veya dijital avometre ile lm yapmak birbirinden farkl teknikler
gerektirmez. Aradaki fark yalnzca kademe seimi ve analog avometrelerde skalann tek
olmasndan kaynaklanan okuma zorluudur. ekil 7.1.bde grld gibi tek skalada birden
fazla taksimatlandrma yaplm, her taksimatn yanna hangi bykln llmesinde
kullanlaca belirtilmitir. llecek byklk uygun kademe seildikten sonra yalnz ait
olduu skala taksimatndan okunmaldr (,V,A gibi). Ayrca aadaki ekilde grld gibi,
skala taksimatnn blmlendirilmesinde ayn noktada alt alta birden fazla deer yazlmtr.
Bu deerler llecek bykln kademesi deitike, o kademe iin skala taksimatndaki
noktann yeni deeridir. zetle skaladaki bir nokta gerilim lerken kademenin biri iin 250
volta, ayn nokta daha kk bir kademe iin 50 volta karlk gelir. Bu durum llen
bykln kademeye gre hangi taksimattan ve hangi deer ile lleceinin doru tespit
edilmesini gerektirir.
ekil 7.1: a-Prob balants
b- Analog avometre skalas
Analog l aletlerinde seilen kademe ile okunan deer arasnda sonuca ulamak iin
ilem yapmak gerekebilir. AC 1000 V kademesinde alternatif gerilim llecek bir
61
avometrede ibre 4 rakamnn zerinde durmu ise llen bykln deeri skalann en son
deeri 10 yerine 1000 V kabul edildiinde 4 deerinin de 400 V olmas gerektii orant ile
hesaplanarak bulunur. Diren lm yaplrken ise X100 kademe seiminde ibre
skalasnda 10 rakamn gsteriyorsa sonu 10X100 = 1000 = 1K eklinde tespit edilir.
Resim 7.2: Analog avometre ile gerilim lme
7.3. Dijital Avometre ile lm Yapmak
Resim 7.3: a-Dijital avometre
b-Tekli kademeye sahip avometre
Dijital avometreler ile lm yapmak daha kolaydr. Ancak baz deerlerin

llmesinde analog avometrelerdeki kadar hassas lm yaplamaz. Dijital avometreler ile
lm yaplrken deer ekrannda grnen deer, llen deerin kendisidir; ayrca
hesaplama ilemi yaplmasn gerektirmez. Dijital avometrelerde diren, endktans ve
kapasite lm aynen Lcrmetreler de olduu gibi yaplr. Akm ve gerilim lerken, ACDC seimi kademe anahtar ile uygun kademe seimi yaplrken baz avometrelerde ayr bir
komtatr anahtar aracl ile yaplmaktadr (Resim 7.3.a). lm yaplrken bu seim
unutulmamaldr. Dijital avometrelerin bazlarnda llecek A, , V ksmlar tek
62
kademelidir. Bu avometrelerde yanz lm yaplacak kademenin seilmesi yeterlidir (Resim

7.3.b).
Avometreler ile diren endktans ve kapasite lm aynen Lcrmetreler de olduu
gibi yaplr. Bu blmde bu lmler ile uygulama yaplmayacaktr. Bilgi tekrar iin
renme Faaliyeti 1-2-3e baknz.
63
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aadaki tabloda verilen deerlerin lmn dijital ve analog avometreler ile
aadaki balant ekillerine gre ilem basamaklar ve nerileri takip ederek
gerekletiriniz.
G
Kayna
AVO
G
Kayna
Avometre
Reosta
Gerilim
kademesinde
AVO
Avometre
Frekans
kademesinde
b
AVO
Avometre akm
kademesinde
G
Reosta
Kayna
c
ekil 7.2: a Avometre ile alc gerilimini lme b- Avometre ile frekans lm teknii
Avometre ile akm lmek
Malzeme listesi:
1
2
3
4
5
6
7
Malzemenin ad
Dijital Avometre
Analog Avometre
AC g kayna
DC g kayna
Balant kablolar
Frekans jeneratr
Reosta
AC - (0-5 A)
DC - (0-5 A)
AC, 0-220 V, 5A
DC, 0-220 V, 5A
Deiik uzunlukta
0-100
Tablo 7.1: Avometre ile lme, uygulamasnda kullanlacak malzemelerin listesi
64
c-
lem Basamaklar
neriler
llecek byklklere uygun Avometrelerin lt byklkler, kademe

lme snrna sahip avometre
saylar ve kademe deerleri biri birinden farkl
seiniz.
olabilir.
Avometre ile Gerilim lmek

llecek gerilimin eidine gre Avometrelerde AC-DC seimi kademe seimi
kademe anahtar AC veya DC
ile yaplabildii gibi zellikle dijital
konumuna alnz.
avometrelerde AC-DC seimi iin ayr bir
komtatr anahtar bulunur.
AC-DC seiminin yanl yaplmas llen
deerin yanl tespit edilmesine neden olur.
Avometreyi llecek gerilim Gerilim
lmnde
seilecek
kademe
deerine
uygun
kademeye
kesinlikle llecek gerilim deerinden kk
getiriniz.
olmamaldr.
llecek gerilim deerinin l aletinin lme
snrnda olduunu biliyor; ancak tam deerini
kestiremiyorsanz en byk kademeyi seerek
lme balayn, gerekiyorsa kademeyi
kltnz.
AC-DC seimi kademe anahtar ile yaplyorsa,
gerilime uygun kademe seilmelidir.
Gerilim deeri llecek noktalara Gerilim lmelerinin tamamn retmeninizin
avometre problarn dokundurunuz.
gzetiminde yapnz.
lm yaparken problarn metal ksmna
kesinlikle dokunmaynz.
Prob ular kademe seimi kontrol edildikten
sonra balanmaldr.
Gerilim lerken avometre ular paralel olarak
balanmaldr.
Analog avometre ile DC gerilim llecek ise
l aletinin problar balanrken + ve ular
doru balanmaldr. Aksi durumda ibre ters
sapar.
llen deeri deer ekranndan Analog avometrelerde skaladan okunan deer
veya skaladan okuyunuz.
ile kademe arasnda ilem yaplmas gerektiini
unutmaynz.
Analog avometrelerde skaladan daha doru
lme yapmak iin skaladaki erit aynadan
faydalannz.
65
Avometre ile Akm lmek

llecek akmn eidine gre Avometrelerde AC-DC seimi kademe seimi
kademe anahtar AC veya DC
ile yaplabildii gibi zellikle dijital
konumuna alnz.
avometrelerde AC-DC seimi iin ayr bir
komtatr anahtar bulunur.
AC-DC seiminin yanl yaplmas llen
deerin yanl tespit edilmesine neden olur.
Avometreyi
llecek
akm Akm lmnde seilecek kademe kesinlikle
deerine uygun kademeye getir.
llecek
gerilim
deerinden
kk
olmamaldr.
AC-DC seimi kademe anahtar ile yaplyorsa
akma uygun kademe seilmelidir.
llecek
akm
A,
mA Akm lmelerinizin tamamn, retmeninizin
dzeyinden byk ise kademe
gzetiminde yapnz.
anahtarn Amper kademesine al
ve probu yksek akm soketine lm yaparken problarn metal ksmna
bala.
Amper dzeyindeki akmlar llrken
problardan birinin COM balant noktasnda,
dier probun yksek akm soketine bal
olmas gerektiini unutmaynz.
Avometrenin
prob Prob ular kademe seimi kontrol edildikten
ularn, seri balant
sonra balanmaldr.
oluturacak ekilde yap.
Avometrenin skalas veya Analog avometrelerde skaladan okunan deer

deer ekranndan llen
ile kademe arasnda ilem yaplmas gerektiini
akm miktarn oku.
unutmaynz.
Analog avometrelerde skaladan daha doru
faydalannz.
66
Avometre ile Frekans lmek

llecek
frekans
deerinin ok yksek frekanslar iin zel frekansmetreler
avometrenin
lme
snrna
kullanmak gerekebilir.
uygunluunu kontrol ediniz.
Avometreyi frekans kademesine Analog avometrelerde frekans lme konumu
alnz.
bulunmayabilir.
Avometre
problarn
frekans Frekans lm yaplrken avometre devreye
lm yaplacak devre veya
paralel balanmaldr.
kaynaa balaynz.
lm yaparken problarn metal ksmna
Frekans deerini skala veya deer Analog avometrelerde skaladan daha doru
ekranndan okuyunuz.
faydalannz.
Deneyden alnan deerler

LLECEK
DEER
DC 1,5 V
DC 9 V
DC 12 V
DC 24 V
DC 50 V
DC 100 V
DC 200 V
AC 12 V
AC 24 V
AC 50 V
AC 100 V
AC 150 V
AC 200 V
AC 220 V
AC 250 V
DC 20 mA
AC 2 A
10 Hz
25 Hz
40 Hz
50 Hz
DJTAL
AVOMETRE LE
ANALOG
AVOMETRE LE
Tablo 7.2: Avometre ile lme uygulamasndan alnan deerler
67
SONU
LMEVE
VEDEERLENDRME
DEERLENDRME
LME
LME SORULARI
1. Avometreler ile diren lmek Lcrmetre ile diren lmeden ok farkl teknikler
gerektirir.
DORU ( )
YANLI ( )
2. Dijital avometrelerde endktans ve kapasite lm prob balants ile yaplr.
DORU ( )
YANLI ( )
3. Dijital ve analog avometrelerin her ikisi de enerji kayna olarak pil kullanr.
DORU ( )
YANLI ( )
4. DC gerilim llrken analog avometrenin +, ular ters balanabilir.
DORU ( )
YANLI ( )
5. Btn avometrelerin DC-AC akm seimi kademe anahtarndan yaplr.
DORU ( )
YANLI ( )
6. Avometreler ile her seviyedeki akm llebilir.
DORU ( )
YANLI ( )
7. Analog avometrelerin pili sklse bile gerilim lm yaplabilir.
DORU ( )
YANLI ( )
8. Avometrelerde amper seviyesinde akm llrken problarn avometre balant noktalar
deiir.
DORU ( )
YANLI ( )
9. Dijital avometrelerin scaklk len modelleri mevcuttur.
DORU ( )
YANLI ( )
10. llecek gerilim seviyesi avometrenin lme snr ierisinde, ancak deeri tam
bilinmiyorsa en kk kademeden lme balanr.
DORU ( )
YANLI ( )
11. Btn avometreler lm bittikten sonra KAPALI konuma getirilmelidir.
DORU ( )
YANLI ( )
DEERLENDRME
68
RENME FAALYET-8
RENME FAALYET-8
AMA
Frekansmetre balantsn yaparak frekans lmlerini hatasz yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Frekansmetrelerin yap ve eitleri ile frekans lmnn nemini aratrarak

bir rapor haline getiriniz.
8. FREKANS LME
8.1. Frekansn Tanm
Frekans, yn ve iddeti deien alternatif akm iin geerli bir terimdir. Doru
akmda yn ve iddette bir deime olmad iin frekansta sfrdr. Burada alternatif akmn
yapsn inceleyerek frekans tanmna geelim.
Saykl: Alternatif akm veya gerilim sfrdan balar, maksimum deerini alr ve
sfra dner, ters ynde de ayn ilem gerekleerek tekrar balang noktas
sfra dner. Akm veya gerilimin her iki yndeki btn deerleri almasna
saykl denir.
Alternans: Her bir yarm saykla alternans denir. Gerilim veya akmn ald
deerler bulunduklar blgelere gre pozitif ve negatif olarak adlandrlr.
Peryot: Bir saykln tamamlanmas iin geen zamana peryot denir. T harfi
ile gsterilir. Bu tanmlar ekil 8.1deki sinsoydal eri zerinde gsterilmitir.
ekil 8.1: Sinsoidal eri zerinde, deerlerin gsterilmesi
Frekans: Bir saniyede oluan saykl saysna frekans denir. f harfi ile
gsterilir. Frekansn birimi hertzdir. AC nn frekans, gerilimi reten
alternatrn devir says ve kutup saysna baldr. Dnyada genelde lkelerin
ebeke frekanslar 50 veya 60 Hz olup lkemizdeki frekans deeri 50 Hzdir. 50
hz lk frekans, 1 saniyede 50 saykln olumas anlamna gelir (ekil 8.2).
69
ACda frekansnn deimesi, bobin ve kondansatrlerin endktif ve kapasitif

reaktanslarnn deimesine, alternatif akm motorlarnn devir saylarnn deimesine neden
olmaktadr.
ekil 8.2: 50 Hzlik ebekede 1 sn oluan saykllarn grnm
Peryodu bilinen bir alternatif akmn frekans, f
1
forml ile hesaplanabildii
T
gibi frekansmetre ile direkt olarak da llebilir.

rnek: Peryodu 0,01 saniye olan alternatif akmn frekans deerini hesaplaynz.
1
1
=
100 Hz, olarak frekans deeri hesaplanr.
T 0,01
8.2. Frekans Metrenin Yaps ve eitleri

Elektrik devrelerinde frekans, frekansmetreler ile llr. Frekansmetreler devreye
paralel balanr ve frekansmetrenin gsterdii deer bir saniyedeki saykl saysdr.
Frekansmetreler yap olarak analog, dijital ve dilli olmak zere snflara ayrlr. Analog ve
dijital frekansmetrelerin yaps dier l aletleri ile ayn olup dilli frekansmetrelerde skala
ve deer ekran yerine belirli frekans deerlerini temsil eden metal ubuklarn titreimi ile
frekans deeri tespit edilir. Resim 8.1de eitli frekansmetreler grlmektedir.
Resim 8.1: Frekansmetreler
70
UYGULAMAFAALYET
FAALYET
UYGULAMA
Sinyal jeneratrne frekansmetreyi balayarak deiik frekans deerleri iin lmleri
gerekletirerek verilen tabloya deerleri kaydediniz.
Malzeme listesi:
Malzemenin ad
Frekansmetre
10-90 Hz
Frekans jeneratr
Tablo 8.1: Frekans lme, uygulamasnda kullanlacak malzemelerin listesi
Frekans
Jenaratr
Frekansmetre
ekil 8.3: Frekansmetrenin balants
lem Basamaklar
neriler
llecek frekans deerine uygun ok

yksek
frekanslar
iin
lme snrna sahip frekansmetre ve
frekansmetreler kullanmak gerekebilir.
frekans jeneratrn temin ediniz.
Frekansmetreyi,
frekans Analog avometrelerde
jeneratrnn kna balaynz.
konumu bulunmayabilir.
frekans
zel
lme
Frekans
jeneratrnn
k Frekans lm yaplrken avometre devreye
frekansn deitirerek kdaki
paralel balanmaldr.
frekans deerini okuyunuz.
Okunan frekans deerini verilen Yaptnz
lmlerde
okuyamadnz
izelgeye kaydederek peryotlarn
frekans deerlerini retmeniniz ile tekrar
hesaplaynz.
lnz.
71
Deneyden alnan deerler

llen Frekans Deeri (Hz)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Forml
Peryot (T)
Saniye
1
T
Tablo 8.2: Frekans lme, uygulamasnda alnan deerler tablosu
72
LMEVE
VEDEERLENDRME
DEERLENDRME
LME
LME SORULARI
1. Frekans deiimi elektrik ve elektronik devrelerde herhangi bir deiiklik meydana
getirmez.
DORU ( )
YANLI ( )
2. Dnyadaki deiik lkelerde deiik frekans deerleri kullanlr.
DORU ( )
YANLI ( )
3. Frekansmetreler devreye paralel balanr.
DORU ( )
YANLI ( )
4. Dilli frekansmetreler ile ok geni frekans aralklar llebilir.
DORU ( )
YANLI ( )
5. Frekansmetrenin gsterdii deer saniyedeki saykl saysna eittir.
DORU ( )
YANLI ( )
6. DC akmda frekans deeri sfra eittir.
DORU ( )
YANLI ( )
7. Saykln tamamlanmas iin akm veya gerilimin yalnz pozitif deer almas yeterlidir.
DORU ( )
YANLI ( )
8. Peryot ksaltlrsa frekans deeri artar.
DORU ( )
YANLI ( )
DEERLENDRME
73
RENME FAALYET-9
RENME FAALYET-9
AMA
Farkl metotlara gre, gerekli balanty yaparak i ve g lmlerini hatasz
yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Elektrik devrelerinde g lmnn nemini, alclarn gcn etkileyen

faktrleri, i lmnde kullanlan sayalarn eit ve balantlar ile harcanan
elektrik enerjisinin farkl tarifeler zerinden fiyatlandrlmasnn avantaj ve
dezavantajlarn aratrarak bir rapor haline getiriniz.
9. VE G LME
9.1. G lme
Elektrik enerjisi ile alan alcya elektrik enerjisi uygulandnda s, k, hareket vb.
ekilde i elde edilir. Elektrik enerjisi bir i yaptrdna gre bir gce sahiptir. Buradan da
grld gibi birim zamanda yaplan ie g denir. Gcn birimi watttr. Bu g devreye
uygulanan gerilim ve ekilen akmla doru orantldr. Elektriksel g:
P = V x I eklinde ifade edilir.
P= Elektriksel g (watt), V= Gerilim (Volt), I= Akm (Amper)
rnek: 220 volt gerilimle alan bir t 4.8 amper akm ekmektedir, bu tnn gcn
hesaplaynz.
P= V x I = 220 x 4,8 = 1056 watt
Alclar genellikle standart gerilimlerde altklarndan ayn gerilimle alan
alclardan fazla akm eken daha fazla g harcayacaktr.
9.1.1. Ampermetre ve Voltmetre Yardm ile G lmek

P = V x I formlnde grld gibi elektrik devrelerinde akm ve gerilimin arpm
elektriksel gc verir. Burada elektrik devresinin ektii gcn bulunabilmesi iin akm ve
gerilim deerlerinin llmesi gereklidir. Ancak, alternatif akmda omik direnlerin ektii
g aktif, bobin ve kondansatrlerin ektii g reaktiftir. (Bu konu ileriki modllerde
detayl olarak ilenecektir). Bu yzden P= V x I forml ile gcn hesaplanmas, yalnz DC
devrelerde ve omik direnli AC devrelerinde mmkndr.
74
ekil 9.1: Ampermetre voltmetre ile g lme
9.1.2. Wattmetrelerin Yaps ve eitleri

Dorudan doruya g len aletlere wattmetre denir. Wattmetrelerin dijital ve
analog tipleri bulunmakta olup seviye olarak genelde W ve KW seviyelerinde
snflandrlrlar. Wattmetreler ile doru ve alternatif akmda g llebilir. Ancak AC ve
DC wattmetre seimine, AC ve DCde g lebilen wattmetre de ise AC-DC kademe
seimine dikkat edilmelidir. G akm ve gerilimin arpmna eit olduundan wattmetreye
alcnn akm ve gerilim deerleri ayn anda girilmelidir. Bu gereksinim wattmetrenin akm
bobini g lm yaplacak devreye seri, gerilim bobini paralel olacak ekilde balanarak
karlanr. Wattmetrelerde kk g llecekse akm bobininin sonra, byk g llecek
ise akm bobininin nce balanmas lme hatasn azaltacaktr.
ekil 9.2: Wattmetre ve devreye balanmas
9.2. lmek
Elektrik enerjisinin zaman ierisinde kullanm ii oluturur. W P.t forml ile i
hesaplanr. Elektriksel ii len aletlere elektrik sayalar denir. Elektrik sayalar abonenin
harcadklar elektrik enerjisini kilowatt saat (KWh) olarak ler.
75
9.2.1. Sayalarn Yaps ve eitleri

Elektrik sayalar, harcanan elektrik enerjisini KWh cinsinden len, bir ve fazl
alternatif akm devrelerinde kullanlan indksiyon tipi ve elektronik tip olarak retilen l
aletleridir. Gnmzde elektronik elektrik sayalar olarak isimlendirilen elektrik sayalar,
gnn farkl saatlerinde ve hafta sonlar farkl cretlendirme yapabildiklerinden kullanm
zorunlu koulmutur. Analog sayalarda akm ve gerilim bobini mevcut olup sayaca bal
devreden akm getiinde oluan manyetik alan saya ierisindeki alminyum diskin
dnmesini salar. Diskteki hareket bal olduu bir numaratre aktarlr, bylece harcanan
elektrik enerjisi miktar numaratr ile ifade edilir. Elektronik sayalarda llen i dijital bir
ekrandan okunur. Bu sayalarda llen deer, tarih, gerek zaman saati dnml olarak
dijital ekranda ifade edilir. Elektronik sayalar farkl tarifeler zerinden cretlendirme
yapmann yannda optik port vastas ile okuma kolayl saylamaktadr. Kalibrasyona
analog sayalara gre daha az ihtiya gstermektedir.
Resim 9.1: Analog ve elektronik sayalar
ekil 9.3: Saya balant emas
76
UYGULAMAFAALYET
FAALYET
UYGULAMA
Aadaki tabloda verilen malzemeleri temin ettikten ve emaya gre devre
balantsn kurduktan sonra reostann direncini azaltarak her akm deeri iin ekilen gc
hesaplaynz.
Malzeme listesi:
1
2
3
4
5
Malzemenin ad
Ampermetre
Voltmetre
DC g kayna
Balant kablolar
Reosta
Malzeme Listesi
DC - (0-5 A)
DC - (500 V)
DC, 0-220 V, 5A
Deiik uzunlukta
100 , 2 A
Tablo 9.1: Ampermetre voltmetre ile g lme, uygulamasnda kullanlacak malzemelerin

listesi
77
lem Basamaklar
neriler
Tabloda
verilen
malzemeleri Ampermetre ve voltmetrenin lme snr
belirtilen zelliklerde temin ediniz.
yaplacak lme uygun olmaldr.
Yukarda verilen devre balant Devrede alcnn ektii akm yksek ise
emasn kurunuz.
ampermetre nce ekilen akm kk ise
voltmetre nce balanmaldr.
Devredeki l aletleri ve alcnn Reostann direnci balangta en yksek
balantsn kontrol ederek devreye
deerinde olmaldr.
enerji veriniz.
Devreye mutlaka retmeninizin gzetiminde
enerji veriniz.
Reostann direncini belirli aralklar Akm ve gerilim deerlerini Tablo 9.2ye
ile
azaltarak
akm
gerilim
kaydediniz.
deerlerini not ediniz.
Kaynaktan ekilen akm ampermetre ve
reostann snr deerlerini gememelidir.
Gerekli deerleri aldktan sonra
devrenin
enerjisini
keserek
malzemeleri kaldrnz.
Aldnz
deerleri
ve
g Hesaplama iin P = U x I formln kullannz.
formln kullanarak reostann
hangi akm deerinde ne kadar g
ektiini hesaplaynz.
Alc
Akm (A)
Gerilim(V)
Aklama
100 lk reosta
Tablo 9.2: Ampermetre voltmetre ile g lme, uygulamasndan alnan deerler tablosu
78
Aada verilen balant emasna gre devrenin balantsn kurarak alclarn

harcadklar gc lnz.
Malzeme listesi:
1
2
3
4
Malzemenin ad
Wattmetre
Lamba grubu
AC g kayna
Balant kablolar
Malzeme Listesi
1000 w
3 X 100 w
AC, 0-220 V, 5A
Deiik uzunlukta
Tablo 9.3: Wattmetre ile g lme, uygulamasnda kullanlacak malzemelerin listesi
lem Basamaklar
neriler
llecek g deerine uygun llecek g wattmetrenin lme snrn

lme snrna sahip wattmetre ve
ayorsa l aleti zarar grebilir.
frekans jeneratrn temin ediniz.
AC ve DC g lmlerinde uygun wattmetre
kullannz ya da wattmetrenin kademe seimini
uygun yapnz.
Devrenin balantsn
uygun olarak yapnz.
emaya Yaplan balanty enerji vermeden mutlaka

kontrol ediniz.
Devreye enerji vererek lambalar Devreye enerjiyi mutlaka

sra ile devreye alnz.
kontrolnde veriniz.
Okunan g deerini
izelgeye kaydediniz.
retmeninizin
verilen Yaptnz lmlerde alc (lamba) says

artka ekilen g deerinin artn
yorumlaynz.
Analog ve elektronik sayalarn balantlarn aada verilen emaya gre yaparak

alclarn harcad elektrik enerjisini lnz.
Malzeme listesi:
1
2
3
4
Malzemenin ad
Analog saya
Dijital saya
Lamba grubu
Balant kablolar
Malzeme Listesi
1 fazl
1 fazl
3 X 100 w
Deiik uzunlukta
Tablo 9.4: Saya ile i lme, uygulamasnda kullanlacak malzemelerin listesi
79
lem Basamaklar
neriler
nce analog sayacn akm ve Analog sayalarda akm bobininin ular yanl
gerilim bobin balantsn yapnz.
balanmamaldr. Ters balantda saya diski
ters dner.
Balanty kontrol ederek devreye Devreye enerjiyi mutlaka
enerji veriniz.
kontrolnde veriniz.
Elektronik
yapnz.
saya
retmeninizin
balantsn Elektronik sayalar ile analog sayalar arasnda

balant olarak fark yoktur.
Balanty kontrol ederek devreye Devreye enerjiyi mutlaka

enerji veriniz.
kontrolnde veriniz.
80
retmeninizin
LMEDEERLENDRME
VE DEERLENDRME
LME
LME SORULARI
1. Elektrik devrelerinde harcanan g akm ve gerilimle doru orantldr.
DORU ( )
YANLI ( )
2. Wattmetreler lm yapabilmek iin akm ve gerilim deerine ihtiya duyar.
DORU ( )
YANLI ( )
3. Wattmetreler reaktif g ler.
DORU ( )
YANLI (
4. Kk gler llrken akm bobinin ular sonra balanmaldr.

DORU ( )
YANLI ( )
5. Analog sayalar ile farkl tarifeler zerinden cretlendirme yaplabilir.
DORU ( )
YANLI ( )
6. Analog sayalarda akm ve gerilim bobini olmak zere iki bobin bulunur.
DORU ( )
YANLI ( )
7. Analog sayalarda akm bobini ularnn ters balanmas herhangi bir sorun oluturmaz.
DORU ( )
YANLI ( )
8. Sayalar elektriksel ii ler.
DORU ( )
YANLI (
9. Bir fazl sayalar ile fazl sayalar arasnda balant ve yap fark yoktur.
DORU ( )
YANLI ( )
10. Sayalar her akm deeri iin uzun sre i lm yapabilir.
DORU ( )
YANLI ( )
DEERLENDRME
81
RENME FAALYET-10
RENME FAALYET-10
AMA
Osilaskop ile gerekli ayarlamalar yaparak gerilim ve frekans lmlerini hatasz
yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Osilaskop eitlerini ve zelliklerini, osilaskoplar ile yaplabilecek lmler ve

osiloskopun l aletlerine gre kazandrd avantajlar aratrarak rapor haline
getiriniz.
10. OSLASKOP
10.1. Osilaskobun Tantlmas
Elektriksel byklkleri len aletleri, ltkleri byklkleri saysal veya analog
olarak ifade ederler. Osilaskoplar ise lt bykln dalga eklini gstererek
maksimum deerini ler. rnein, bir voltmetre ile llen 12 V AC gerilim osilaskop ile
lldnde yaklak 16,97 V gibi bir deer okunur. Bu deerlerin farkl olmasnn sebebi
l aletlerinin ACde etkin deeri, osiloskobun ise ACnin maksimum deerini lmesidir.
Osilaskoplar, dier l aletlerine gre daha pahal olmalarna karlk bir sistemdeki
arzann tespiti osilaskoplar ile daha kolaydr. nk televizyon veya daha karmak
sistemlerin belirli nokta ve katlardaki klar sabittir ve bu klar sisteme ait kataloglarda
nokta nokta belirtilir. Osilaskop ile yaplan lmlerde katalogdan farkl k veren katta
arza var demektir. Resim 10.1de deiik osilaskoplar grnmektedir.
Resim 10.1: Osilaskoplar
Osilaskoplarn dijital ve analog eitleri mevcuttur. Standart olarak iki kanall olan bu
cihazlarn daha fazla kanala sahip olan modelleri de bulunmaktadr. rnein; 3 kanall, 8
nl, 200 Mhz lk bir osilaskop ile 3 kanaldan sinyal girilip, bu sinyaller ve tabi tutulduu
ilemler sonucunda oluan 8 deer ayn anda grntlenebilir ve 200 Mhz kadar olan
82
sinyaller lebilir. Son retilen dijital osilaskoplar ile llen byklk renkli olarak
izlenebilmekte, llen deer hafzaya alnp bilgisayara aktarlabilmektedir (Resim 10.2) .
Resim 10.2: Osilaskopda yaplan baz lmler ve bilgisayar ortamna aktarlm hali
10.2. Osilaskop ile Aadaki Deerler llebilir
AC ve DC gerilim deerleri
Deien elektriksel byklklerin dalga ekilleri
Devreden geen akm
Faz fark
Frekans
Diyot, transistr gibi yar iletken elemanlarn karakteristikleri
Kondansatrn arj ve dearj erileri
Test sinyali osiloskopun test sinyalinden alnr. Genellikle 1 KHz frekansl ve 0,2-2 V
gerilime sahip bir osilatr sinyalidir. Kondansatr, diren, diyot ve transistr gibi elektronik
elemanlarn salamlk kontrolnde kullanlaca gibi harici sinyal jeneratrnn olmad
durumlarda bu sinyal kullanlabilir.
Osilaskop ile doru ve gvenli lm yapabilmek iin komtatr, anahtar ve prob
balant ekillerinin tam olarak bilinmesi gereklidir.
10.3. Osilaskop ile lm Yapmak

Osilaskop ile lm yapmaya gemeden nce, osiloskopu lmeye hazrlamak
gerekir. Bunun iin:
Osilaskop besleme kablosu uygun gerilime balanr.

POWER on/off dmesine baslarak osilaskop alr.
INTEN dmesi ile ekrandaki iaretin parlakl ayarlanr.
FOCUS dmesi ile ekrandaki iaretin netlii ayarlanr.
Eer ekrandaki iaret saa veya sola kaymsa X-POS dmesi ile iaret ekran
ortalayacak ekilde ayarlanr.
Eer ekrandaki iaret aa veya yukar kaym ise Y-POS dmesi ile iaret
akran ortalayacak ekilde ayarlanr.
Bu ayarlar yapldktan sonra lmlere geilmelidir.
83
10.4. Gerilim lmek

Osilaskop ile alternatif akm doru akm ve yksek frekansl sinyaller maksimum 400
Va kadar llebilir. Osilaskop ile gerilim lme ileminde VOLTS/DIV anahtar llecek
gerilime uygun konuma getirilir. Hangi giriten lm yaplacaksa o giri iin AC-DC
seimi yaplr. Osilaskop ular gerilim llecek ulara balanr. Ekrandaki gerilimin
genlii rahat okunabilecei deere kadar VOLTS/ DIV kademesi ayarlanr. Ekrandaki
grnt hareketli, yani kayyor ise TME/DIV anahtar ile ekrandaki grnt sabitlenir. Bu
ilemler yapldktan sonra gerilimin osilaskopta meydana getirdii sinyalin ykseklii (H)
tespit edilir. Bu andaki VOLTS/ DIV anahtarnn gsterdii deer (D) V/cm veya mV/cm
cinsinden okunur. Bu deerler yardm ile llen gerilimin deeri aadaki gibi hesaplanr.
Utt = H (cm) x D (V/cm) Volt, Um = Utt (V) / 2 Volt, U = 0,707 x Um Volttur.
Burada:
Utt: llen gerilimin tepeden tepeye deeri. Um: llen gerilimin maksimum
deeri. U : llen gerilimin etkin deerdir.
AC gerilim llm ise hesaplanan bu deerin maksimum deer olduu
unutulmamaldr.
rnek:
H= 6,6 cm
Resim 10.3: llen gerilim deerinin ekrandaki grnts ve volt/dv anahtarnn konumu
Resim 10.3te grld gibi osilaskopta llmek istenen gerilimin ykseklii H=6,6
cm VOLT/DIV anahtarnn konumu D=5 Volttur.
10.5. Frekans lmek

Her osiloskopun bir frekans lme snr vardr. Yksek frekanslar llrken bu
snra dikkat edilmelidir. llecek frekans deerine uygun osilaskop seildikten sonra
frekans llecek noktaya osilaskop balants yaplr. Ekrandaki frekans genlii rahat
okunana kadar VOLTS/DIV kademesi kltlr veya byltlr. Ekrandaki sinyal hareketli
ise TIME/DIV anahtar ile uygun kademe seilerek sinyal sabitlenir. Bu anda ekrandaki bir
84
peryodun boyu (L), ekrandaki karelerden faydalanlarak tespit edilir. Bu anda TIME/DIV
anahtarnn seilmi olan deeri (TC) s/cm, ms/cm veya s/cm cinsinden tespit edilir. Bu
deerler vastas ile llen frekans deeri aadaki gibi tespit edilir.
T= L (cm) x Tc (s/sn)
saniye
F= 1 / T
Hz
Burada :
T: llen gerilimin peryodu
F: llen gerilimin frekansdr.
rnek:
L= 2,3 cm
Resim 10.4: llen frekans deerinin ekrandaki grnts ve TIME/DIV anahtarnn konumu
Resim 10.4te grld gibi llen frekansn ekrandaki bir peryodunun boyu L= 2,3
cm dir. TIME/DIV anahtarda Tc= 50 s/cm konumundadr.
Buna gre llen frekans deeri:
T= L (cm) x Tc (s/cm) = 2,3 x 50 =115 s = 115 x 10 -6 saniye
f = 1 / T = 1 / 115 x 10 -6 = 8695,65 Hz = 8,69565 KHz olarak bulunur.
85
UYGULAMAFAALYET
FAALYET
UYGULAMA
llen gerilim deeri:

Vtt = H (cm) x D (v/cm)
Vtt = 6,6 x 5 = 33 V
Vm = Vtt / 2 = 33 /2 = 16,5 V
V = 0,707 x Vm = 0,707 x 16,5 = 11,66 V olarak bulunur.
Malzeme Listesi
Malzemenin ad
Osilaskop
20 MHz
Diren veya reosta
250
AC g kayna
AC, 0-220 V, 1A
DC g kayna
DC, 0-220 V, 1A
Tablo 10.1: Osilaskop ile gerilim lme uygulamasnda kullanlacak malzemeler tablosu
OSC Osilaskop
G
Kayna
ekil 10.1: Oslaskop ile gerilim lmek
86
lem Basamaklar
neriler
VOLT/ DIV anahtarn llecek Byk gerilim deerleri llrken prob

gerilim deerine uygun konuma
zerindeki anahtar, X1 konumundan X10
getiriniz.
konumuna alnmaldr.
llecek gerilime gre lm AC veya DC gerilim llrken aradaki tek
yaplacak girie ait anahtar ile ACfark girie ait AC-DC seimini yapmaktr.
DC seimini yapnz.
ki farkl giriten iki ayr gerilim deeri
girilerek ayr ayr grntlenmesi ve bu
gerilimlerin osilaskop tarafndan toplanmas
salanabilir.
Osilaskop
problarn
gerilim Balanty retmeninizin gzetiminde yapnz.
llecek noktalara balaynz.
Balant paralel olarak yaplmaldr.
Ekrandaki gerilimin genliini rahat
okuyana kadar VOLTS /DIV
anahtarnn kademesini klt veya
byltnz.
Grntde hareket var ise,
TIME/DIV anahtar ile ekrandaki
grnty sabitleyiniz.
Bu anda ekrandaki sinyaln tepe llen gerilimin maksimum deeri H /2 ve D
deerini (H) ve VOLTS/DIV
deerlerinin arpm ile bulunur. Etkin deer
anahtarnn kademesini (D) tespit
ise maksimum deerin 0,707 ile arpmna
ediniz.
eittir.
Kendi
belirlediin
gerilim Seilen gerilim deeri lme snrn
deerlerini ayn ilem srasn takip
amamaldr.
ederek lnz.
llen gerilim deerlerini aada verilen
tabloya yaznz.
87

Gerilim
eidi
llen Gerilim
Deeri
(Volt)
Gerilimin
ekrandaki
(H) Tepe
Deeri
VOLT/DIV
Anahtarnn
Kademe Deeri
AC
AC
AC
AC
AC
AC
AC
AC
AC
AC
DC
DC
DC
DC
DC
DC
DC
DC
DC
DC
llen gerilimin
Etkin deeri
(V, Volt)
DC gerilim
Tablo 10.2: Osilaskop ile gerilim lme, uygulamasndan alnan deerler tablosu
88
Malzeme listesi:
Malzemenin ad
1 Osilaskop
2 Frekans Jeneratr
Malzeme Listesi
20 MHz
Tablo 10.3: Osilaskop ile frekans lme, uygulamasnda kullanlacak malzemelerin listesi
lem Basamaklar
neriler
Ekrandaki gerilimin genliini rahat

okuyana kadar VOLTS /DIV
anahtarnn kademesini klt veya
byltnz.
Osilaskop
problarn
frekans Balanty retmeninizin gzetiminde yapnz.
llecek noktalara balaynz.
Osilaskop ile frekans lm yaplrken ular
paralel balanmaldr.
Grntde
hareket
var
ise
TIME/DIV anahtar ile ekrandaki
grnty sabitleyiniz.
Ekrandaki sinyalin bir peryodunun Osilaskop ekranndaki her bir kar 1 cmdir.
boyunu (L) ekrann karelerinden
faydalanarak tespit ediniz.
(L) deeri Okunduu andaki TIME
/DIV anahtarnn kademe deerini
(Tc) s/cm, ms/cm veya s/cm
cinsinden tespit ediniz.
Alnan deerlere gre sinyalin
frekansn hesaplaynz.
T= L (cm) x Tc (s/sn)
f = 1 / T Hz, Formllerini kullannz.
89

llen Peryodun
Boyu (cm)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Formller
Frekans Deeri
T= L (cm)x Tc (s/cm)
f = 1 / T (Hz)
Tablo 10.4: Osilaskop ile frekans lme, uygulamasndan alnan deerler tablosu
90
LMEDEERLENDRME
VE DEERLENDRME
LME
LME SORULARI
1. Osilaskoplarn analog ve dijital tipleri mevcuttur.
DORU ( )
YANLI ( )
2. Osilaskoplar yalnz akm, gerilim ve frekans lmelerinde kullanlr.
DORU ( )
YANLI ( )
3. Osilaskop ile gerilim lerken gerilim gerilim deeri attka sinyal dikeyde ykselir.
DORU ( )
YANLI ( )
4. Osilaskop ile frekans llrken frekans deeri arttka sinyal yatay eksende daralr.
DORU ( )
YANLI ( )
5. Osilaskoplarda llecek gerilim deerine uygun kademe VOLTS/DIV anahtar ile
seilir.
DORU ( )
YANLI ( )
6. Osilaskoplarda frekans deerine uygun kademe TIME /DIV anahtar ile seilir.
DORU ( )
YANLI ( )
7. Osilaskoplar ile yar iletken elemanlarn karakteristikleri incelenemez.
DORU ( )
YANLI ( )
8. Osilaskoplar arza analizinde l aletlerine gre daha hzl zm imkan sunar.
DORU ( )
YANLI ( )
9. Osilaskoplarda n says arttka ayn anda grntlen sinyal says artyor, demektir.
DORU ( )
YANLI ( )
10. Osilaskoplar llen akm veya gerilimin etkin deerini ler.
DORU ( )
YANLI ( )
DEERLENDRME
91
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aada verilen emay, ilem basamaklarn takip ederek ve nerileri dikkate alarak
kurunuz ve gerekli lmleri yaparak izelgeye kaydediniz.
Malzeme listesi:
1
2
3
4
5
6
7
8
Malzeme Listesi
AC, 0-5 A
AC, 0-250 V
AC 1000 w
10-90 Hz
Malzemenin ad
Ampermetre
Voltmetre
Wattmetre
Frekans metre
Lcrmetre
Fluoresant lamba
G kayna
Balant iletkenleri
40 w balants yaplm
0-250 V, 2 A
eitli boyda
Fluoresant Lamba
Mp
Modl deerlendirme uygulamas balant ekli
92
lem Basamaklar
neriler
Malzeme listesinde verilen l l aletlerinin verilen zelliklerde seilmesine

aletlerini temin ediniz.
dikkat ediniz.
l aletlerinin ve alcnn l aletlerini balanty rahat ve dzenli
yerleimini balant emasna
yapabileceiniz ekilde yerletiriniz.
uygun olarak yapnz.
Rlcmetre ile balansn endktans Endktans deerini lp kaydediniz.
deerini lnz.
l aletleri ve alc arasndaki Balanty yaparken nce seri, sonra paralel
balanty yapnz.
balantlar
yapmanz
size
kolaylk
salayacaktr.
Devrenin
ediniz.
balantsn
kontrol emaya gre balantnn kontroln yapnz.
Devreye enerji vererek l Devreye retmeninizin gzetiminde enerji

aletlerinden
okunan
deerleri
veriniz.
kaydediniz.
l aletlerinin gsterdii deerleri hatasz
okumak iin gerekli nlemleri alnz.
Alnan deerler:
Ampermetre ile
llen deer
(Amper)
Voltmetre ile
llen deer
(Volt)
Wattmetre ile Frekansmetre ile

llen deer
llen deer
(Watt)
(Hz)
93
Lcrmetre ile
llen deer
(Ohm)
DERECELENDRME LE
Modln Ad
Elektriksel byklkler ve
llmesi
rencinin
Ad
Soyad
Snf No
DEERLENDRME LTLER
l aletlerinin lme snrn uygun semek
l aletlerini AC-DC zelliine uygun semek
l aletlerini, yaplacak lmn genel zelliine uygun
seim yapmak
l aletlerinin alma zelliine uygun konumda
yerletirmek
l aletlerini, balant ve lme kolayl salayacak
yerleimi yapmak
Endktans lmek
Rlcmetre kademe seimini doru yapmak
Rlcmetre ile lm gerekletirecek balanty yapmak
Endktans deerini lme hatasz ve doru lmek
Ampermetre balantsn doru yapmak
Voltmetre balantsn doru yapmak
Wattmetre balantsn doru yapmak
Frekans metre balantsn doru yapmak
Alc balantsn doru yapmak
Balant kontrol ve dzen
Kontrolleri tekniine uygun yapmak
Balantnn geretirdii uzunlukta kablo kullanmak
Devre balantsnn genel tertip ve dzeni
lme
Akm deerinin lme hatasz tespiti
Gerilim deerinin lme hatasz tespiti
G deerinin lme hatasz tespiti
Frekans deerinin lme hatasz tespiti
gvenlii
Gerekli kontrolleri yaparak devreye enerji vermek
lmleri tamamladktan sonra enerjiyi keserek balanty
skmek
Sre
Devreyi retmen tarafndan verilen srede kurmak
lmleri retmen tarafndan verilen srede lme hatasz
tamamlamak
Tavr ve davran ekli
alma sresince gerekli tutum ve davranlar sergileme
94
Evet
Hayr
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
D
Y
D
Y
D
D
Y
D
D
Y
D
D
D
Y
D
Y
D
Y
Y
D

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
D
Y
D
D
D
D
Y
Y
Y
Y
Y
D
D
95

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
D
D
Y
Y
Y
D
D
Y
D
Y
Y

1
2
3
4
5
6
7
8
D
D
Y
Y
Y
D
D
D

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
D
Y
Y
Y
D
D
Y
D
Y
Y
Y
Y
D
Y
Y
Y
D
D
96

1
2
3
4
5
6
7
8
9
D
D
D
Y
Y
Y
D
D
Y

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Y
Y
D
Y
Y
Y
D
D
D
Y
D

1
2
3
4
5
6
7
8
Y
D
D
Y
D
D
Y
D
97

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
D
D
Y
D
Y
D
Y
D
Y
Y

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
D
Y
D
D
D
D
Y
D
D
Y
98
KAYNAKLAR
KAYNAKLAR
Soydal, Osman. lme teknii ve laboratuvar, Ankara: MEB, 2000.
Nacar, Mahmut. Laboratuar 1, K.Mara: Ocak, 2000.
zcan, Necati. Sadk Cimbar,. Elektrik-Elektronik laboratuvar, Ankara,

1997.
Nayman, Muhsin. Laboratuar 1, Ankara, 2000.
Anasz, Kadir. Elektrik l Aletleri ve Elektriksel lmeler. Ankara: MEB

1992.
Netes, Test ve l aletleri katalou, 2005.
Protel, rn katalou, 2005.
Ermi Oktay, nder Durgun, Hasan anlda. Elektrik makineleri deney

kitab, Ankara, 2002.
GNDODU, smail. Ders Notlar, Bursa, 2005.
99

Elektriksel Büyüklükler Ve Ölçülmesi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Elektriksel Büyüklükler Ve Ölçülmesi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Elektriksel Büyüklükler Ve Ölçülmesi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

Elektrik Elektronik Teknolojisi

Elektriksel byklkleri tanmlayarak lmn hatasz

10.Osilaskop ile gerekli ayarlamalar yaparak gerilim ve

Analog l aletleri, dijital l aletleri, pano tipi l

Elektriksel byklklerin hatasz ve gvenli bir ekilde lmn salayacak

lme ve lm yapmann nemini, hangi alanlarda niin lmler yapldn

Resim 1.1: lme hayatmzda nemli bir yeri var

Fiziksel byklklerin llmesinde, her byklk iin bir l birimi kullanld

1.2. Elektriksel l Aletlerinin Tantlmas

Resim 1.2: Tipik elektrik l aletleri

Elektriksel byklklerin llmesinde kullanlan l aletleri ok eitli tip ve

1.2.1. Yapsna Gre l Aletleri

lt deeri skala taksimat zerinden ibre ile gsteren l aletleridir. Analog l

Resim 1.3: Analog l aletleri

lt deeri dijital bir gsterge de saylarla gsteren l aletleridir. Bu l

Resim 1.4: Dijital l aletleri

1.2.2. lt Bykl Gsterme ekline Gre

Bu l aletleri ltkleri elektriksel bykln o andaki deeri skalasndan veya

Resim 1.5: Gsteren l aletlerine rnekler

Kaydedici l aletleri, llen bykln deerini zamana bal olarak grafik

Resim 1.6: Kaydedicili l aletlerine rnekler

Toplayc l aletleri, ltkleri elektriksel byklk deerini zamana bal olarak

Resim 1.7: Toplayc l aletlerine en iyi rnek sayalardr

1.2.3. Kullanm Yerlerine Gre l Aletleri

Bu tr l aletleri ounlukla atlye, iletme ve laboratuvar ortamlarnda pratik

Resim 1.8: Tanabilir l aletleri

Pano Tipi l Aletleri

Bu tr l aletleri sanayide, fabrikalarda ve atlyelerde, elektriki byklklerin sk

malzemeleri kullanlarak sabitlenen bu l aletleri dik alacak ekilde tasarlanr (Resim

Resim 1. 9: Pano tipi l aletleri

1.3. eitli Elektriksel l Aleti Tanmlar

Ampermetre: Doru veya alternatif akm devrelerinde alcnn ektii akm

Voltmetre: Doru ve alternatif akm devresinin ya da devreye bal bir alcnn

Lcrmetre: Elektrik devrelerinde deiik amalar iin kullanlan ve alc olarak

Wattmetre: Doru ve alternatif akm devrelerinde alclarn ektikleri

Frekansmetre: Alternatif akm devrelerinde elektrik enerjisinin frekansn

Multimetre: Elektrik veya elektronik devrelerinde akm, gerilim, diren,

Osilaskop: Elektrik ve elektronik devrelerinde akm ve gerilimin deeri,

Elektrik Sayac: Elektrik devrelerinde alclarn harcad elektrik enerjisini,

1.4. l Aletlerine Ait Terimler

1.4.4. lme Snr

1.4.5. lme Alan

1.4.6. l Aletlerinin Enerji Sarfiyat

1.4.7. l Aleti eimi ve Kullanm

l aleti, lm yaplacak elektrik enerjisi eidine uygun olmaldr. (AC-DC)

l aletinin lme snr ve lme alan llecek bykle uygun olmaldr.

lme balamadan nce, l aleti kademe seimi gerektiriyorsa mutlaka

l aletinin hassasiyeti yaplacak lme uygun olmaldr. rnein; bir

1.5. Analog l Aletleri

1.5.1. Analog l Aletlerinin Ortak zellikleri

ekil 1.1: Kontrol yay ve kar arlkla kontrol kuvveti

Kar Arlk ile Kontrol Kuvveti: l aletlerinin bazlarnda kontrol kuvveti

1.5.1.3. Amortisr Kuvveti

ekil 1.2: Haval amortisr