KEMOTERAP TEDAVS ALAN

AKCER KANSERL
HASTALARDA Z BAKIM GC
VE YASAM
KALTES LSKS

NT. DR. mer Faruk EFTAL

Makalenin Seim Nedeni

Makalenin Yaymland
Derginin Ad ve Yaym Tarihi
Ege Tp Dergisi / Ege Journal of
Medicine 50 (2): 95-102, 2011

Makaleyi Yaymlayanlar ve
altklar Yerler

Altparmak S

Fadlolu

Grsoy T

Celal Bayar niversitesi Salk Yksekokulu, Halk Sal Hemsirelii,

Manisa

Ege niversitesi Hemsirelik Yksekokulu, Hastalklar Hemsirelii,

zmir

Ege niversitesi Tp Fakltesi, Halk Sal AbD, zmir

Altparmak O
Manisa Devlet Hastanesi, Gs Hastalklar, Manisa

Giri
Yasam kalitesi, salk durumu ve tedavi etkilerinin
deerlendirilmesinde nemli bir sonu lmdr.

Akcier kanseri tm dnyada kanser olgularnn

%12.8inden ve kanser lmlerinin %17.8inden
sorumludur. lkemizde Salk Bakanlnn tm salk
kuruluslarnda tan alan kanser olgularnn kaydedildii
pasif kanser kayt sistemi verilerine gre akcier kanseri
insidans 11.5/100.000dir (2,3) ve zmir KIDEM
verilerine gre zmirde akcier kanseri insidans
9.4/100.000tr
5

Kanserli hastalarda tedavinin amac,

hastalarn yasam sresinin uzamas ve daha
nitelikli yasamasdr. Ancak kullanlan yntem
trne bal olarak tedavinin yan etkileri ile
birlikte, kanserin de neden olduu rahatszlklar
sonucu hastalar anksiyete, depresyon, ar,
seksel fonksiyon bozukluu, yorgunluk, benlik
kavramnda deisme gibi semptomlar (belirtiler)
yasarlar, gelecee ynelik beklenti ve planlar
bozulur. Tm bunlar onlarn yasam kalitelerini
negatif (olumsuz) ynde etkiler

z bakm yasam, sal ve iyilik

durumunu srdrmek iin bireyler
tarafndan baslatlan ve gereklestirilen
etkinliklerdir. Bireylerin salklar iin
yaplmas gerekenlerin baskalar tarafndan
yaplmasn bekleme ya da isteme yerine
kendilerinin de bir seyler yapmalar, bu
konuda aba gstermeleridir
z bakm gc ise saln
srdrlmesi ve ykseltilmesi ile ilgili
bireyin z bakm performansn belirleyen
eylem ve g elerin bilesimidir
7

Bu bilgiler snda planladmz

arastrmamzn amac, akcier kanserli
hastalarda yasam kalitesi ve z bakm
gc dzeylerini etkileyen faktrleri
belirlemek ve z bakm gcnn yasam
kalitesi zerine etkisini saptamaktr.

Ama ve Gereke
Akcier kanserli hastalarda yasam
kalitesi ve z bakm gc dzeylerini,
etkileyen faktrleri belirlemek ve z
bakm gcnn yasam kalitesi zerine
etkisini saptamaktr.

Baml ve Bamsz
Deikenler
Baml deiken: akcier kanseri olup
kemoterapi alan hastalar
Bamsz deiken: sosyo ekonomik durum,
kanserli hastalarda yasam kalitesi lei
olan EORTC QLQ-30 ve zbakm gc
lei.

10

Aratrma ltleri
Sosyodemografik Anket Formu:
EORTC QLQ-30 Skalas (Avrupa
Kanser Arastrma ve Tedavi
Organizasyonu Yasam Kalitesi
Anketi
z Bakm Gc lei:

11

Sosyodemografik Anket
Formu
Arastrmac tarafndan hazrlanan
sosyodemografik anket formu 29
sorudan ve blmden olusmaktadr.
Birinci blmde hastann ve esinin yas,
is, eitim, sosyal gvence
durumu
gibi sosyodemografik zellikleri, ikinci
blmde sigara, alkol kullanma
durumlar ve nc blmde hastala
iliskin zellikleri sorgulanmaktadr.
12

EORTC QLQ-30 Skalas (Avrupa Kanser

Arastrma ve Tedavi Organizasyonu
Yasam Kalitesi Anketi
Aaronson ve arkadaslar (10)
tarafndan gelistirilen Yasam Kalitesi
lei genel iyilik hali, fonksiyonel
glkler ve semptom kontrol olmak
zere alt baslk ve 30 soru
iermektedir. lekteki 30 maddeden ilk
28i drtl likert tipi lektir ve maddeler
Hi: 1, Biraz: 2, Olduka: 3, ok: 4 puan
olarak deerlendirilmektedir.
13

lein 29. sorusunda hastadan 1den

7ye kadar olan lek ile (1: ok kt ve 7:
mkemmel) saln ve 30. soruda genel
yasam kalitesini deerlendirmesi
istenmektedir. 29. ve 30. sorular genel iyilik
hali alann olusturan sorulardr. Bu blmden
alnan yksek puanlar yasam kalitesinin
yksek olduunu, dsk puanlar ise yasam
kalitesinin dstn ifade etmektedir.

14

Fonksiyonel Alan ve Semptomlar

blmlerinde ise alnan puanlarn dsk
olmas yasam kalitesinin yksek, puanlarn
yksek olmas ise yasam kalitesinin dsk
olduunu gstermektedir. lek, Gzelant
ve arkadaslar (11). tarafndan Trkeye
uyarlanms ve akcier kanserli hastalarda
Trk toplumu iin geerlik ve gvenirlii
saptanmstr. lein Cronbach alfa
katsays 0.70 olarak belirlenmistir.
Yaplan alsmalar sonucunda lein;
geerli ve gvenilir bir ara olduu
saptanmstr
15

z Bakm Gc lei
Kearney ve Fleischer (12) tarafndan 1979
ylnda gelistirilen lek bireylerin zbakm
eylemleri ile ilgilenme durumlarn kendilerini
deerlendirmeleri zerine odaklanan lek 43
maddeden olusmaktadr. Nahcivan (12)
tarafndan 1993 ylnda Trk toplumuna
uygulanarak 35 madde olarak dzenlenmistir.
lek likert tipi 5 basamakldr. Bireylerin
lekteki ifadeleri kendilerinin yantlamas
istenmektedir.
16

lekteki her bir ifadeye srasyla

0,1,2,3,4 puan verilmektedir.
fadelerden 8i (3,6,9,12,18,21,25)
ifade negatif olarak deerlendirilmekte
ve puanlama tersine dndrlmektedir.
En yksek puan 140tr. lek 4 zellik
zerinde temellendirilmistir. Bunlar
durumlar karssnda aktif veya pasif
yant, motivasyon, salk uygulamalar
bilgisi ve bireyin kendine duyduu
deer olarak sralanmstr
17

n Deneme
yaplmad

18

Materyal Metot

19

Arastrmann kstll
alsmaya yalnzca gnll olan
bireylerin alnmas arastrmann bir
kstlldr. Bunun nedeni yasam
kalitesi ve z bakm gc daha iyi
olanlar alsmaya katlmaya istekli
olabilirler ve bu da alsmann
sonularn etkileyebilir.

Bulgular

21

22

23

Hastalarn %72.6s erkek (n=61), %66.7si ilkokul

mezunu (n=56), %28.6s isi (n=24), ve %100 evlidir
(n=84). Hastalarn %14.3nn sosyal gvencesi yoktur
(n=12), %72si ekirdek aileye sahip olduunu (n=60),
ve %56s gelirinin gideri karsladn ifade etmistir
(n=52). Hastalarn %9.5i halen sigara imektedir(n=8).
Sigara ien hastalarda sigara adet/gn dalm
23.816.2 (0-60), sigara ime yl dalm 26.914.5
(0-45)dr

Hastalarn %66.7si kk hcreli ds akcier kanseri

(n=56), %33.3 kk hcreli akcier kanseridir
(n=28).
Kk hcreli ds akcier kanserli hastalarn
%38.2inde
adenokanser (n=32), %23.8inda indiferensiye
(n=20), ve
%4.8inde sukuamz tip (n=4), akcier kanseri
mevcuttur.
Kk hcreli akcier kanserli hastalarn ise %19u
snrl
(n=16), %14.3nde yaygn tip (n=12), akcier
kanseridir.
Hastalarn %46.4nde metastaz vardr (n=39).

Tablo-1de sosyodemografik
deiskenlerle yasam kalitesi ve z
bakm gc karslastrlmas
verilmektedir. Buna gre cinsiyetle
yasam kalitesi karslastrldnda
yasam kalitesi alt alanlar olan fiziksel
fonksiyon, rol fonksiyonu,
emosyonel(duygusal) fonksiyon,
kognitif (bilissel) fonksiyon ve sosyal
fonksiyon erkeklerde kadnlara gre
daha iyidir (p<0.05).

Yas ile yasam

kalitesi karslastrldnda 60 yas ve zerindekilerin
emosyonel fonksiyon ve sosyal fonksiyonu 60 yas
altndakilere gre daha iyi olduu belirlenmistir
(p<0.05).
Eitim durumu ilkretim ve zeri olanlarn genel salk
durumu, eitim durumu ilkretim altnda olanlara gre
daha iyidir (p<0.05). Gelir algs yeterli olanlarn genel
salk durumu ve rol fonksiyonu gelir algs yetersiz
olanlara gre daha iyidir (p<0.05). z bakm gc ile
sosyodemografik zellikler karslastrldnda yalnzca
eitim durumu ile z bakm gc arasnda istatistiksel
olarak anlaml bir fark bulunmustur. lkretim ve zeri
eitime sahip olanlarn z bakm gc ilkretim altnda
olanlara gre daha iyidir (p<0.05). (Tablo-1).

(Tablo-2)de hastalkla ilgili deiskenler ile yasam kalitesi

ve z bakm gc karslastrlmas verilmektedir. Buna
gre; kk hcreli akcier kanserli hastalarn rol
fonksiyon, emosyonel fonksiyon ve kognitif fonksiyonu
kk hcreli ds akcier kanserli hastalarna gre;
hastalk sresi aydan az olanlarn emosyonel
fonksiyonu hastalk sresi aydan fazla olanlara gre;
ve zeri kemoterapi siklusu alanlarn rol fonksiyonu
ten daha az kemoterapi tedavisi alanlara gre;
tedavinin tamamen iyilestireceini dsnenlerin genel
salk durumu ve emosyonel fonksiyonu tedavinin etkili
olmayacan dsnenlere gre daha iyidir. Dier alanlarda
istatistiksel olarak anlaml bir fark yoktur.

Tablo-3te cinsiyetin zbakm gc ve yasam kalitesi

skorlar zerine etkisini incelemek iin ANCOVA
istatistik
analizi kullanld. Buna gre cinsiyetin etkisi istatistiksel
olarak kontrol altna alndnda;
Genel salk puan zerine eitim ve gelir algsnn
anlaml olarak etkisi olduu (p<0.05) (Uyarlanms R
kare=%15) Fiziksel fonksiyon puan zerine kanser
trnn anlaml olarak etkisi olmad (p>0.05)
(Uyarlanms
R kare=%86),
Rol fonksiyon puan zerine kanser trnn anlaml
olarak etkisi olmad (p>0.05); siklus says ve gelir
algsnn rol fonksiyon puan zerine anlaml olarak
etkisi olduu (p< 0.05) (Uyarlanms R kare=%50),

Emosyonel fonksiyon puan zerine kanser trnn

anlaml olarak etkisi olmad (p>0.05); yasn emosyonel
fonksiyon puan zerine anlaml olarak etkisi olduu
(p<0.05) (Uyarlanms R kare=%54) Kognitif fonksiyon
puan zerine kanser trnn anlaml olarak etkisi
olmad (p> 0.05) (Uyarlanms R kare=%18),
Sosyal fonksiyon puan zerine yasn anlaml olarak
etkisi olmad (p> 0.05) (Uyarlanms R kare=%15),
z bakm gc puan zerine eitimin anlaml olarak
etkisi olmad sylenebilir (p> 0.05) (Uyarlanms
R kare=%13) (Tablo-3).

z bakm gc ile yasam kalitesi

alanlar karslastrldnda; z bakm
gc ile fiziksel fonksiyon, rol
fonksiyonu ve sosyal fonksiyon
arasnda pozitif bir iliski olduu
belirlendi (Tablo- 4).

Tartma

alsmada tek ynl es-varyans analizi

(ANCOVA) ile cinsiyetin etkisi istatistiksel olarak
kontrol altna alndnda, yasam kalitesi alt
alanlarnda bamsz deiskenlerle olan
istatistiksel anlamln ortadan kalktn
gryoruz. Bu bize yasam kalitesinin cinsiyetten
etkilendiini gstermektedir. alsmaya gre,
yasam kalitesi dzeyi erkeklerde kadnlara gre
daha iyidir. Kanserli hastalar zerinde yaplan
alsmalarda da kadnlarn kanseri daha youn
yasadklar ve daha anksiyeteli olduklar
belirlenmistir (12,13,14). alsma sonularmz
literatrle uyumludur.
33

alsmada 60 yas ve zeri grubun emosyonel

fonksiyon
ve sosyal fonksiyon alanlar 60 yas ve alt gruba gre
daha iyi bulunmustur. Literatrde salkl insanlar
zerinde yaplan alsmalarda yasam kalitesinin
yastan
negatif etkilendii belirlenirken (15,16), kanserli
hastalar
zerinde yaplan alsmalarda yasl bireylerin genlere
nazaran kanseri daha kolay kabullendikleri bu
nedenle
de emosyonel ve sosyal ynden genlere gre daha
iyi
olduklar belirlenmistir

Literatrde yaplan alsmalarda

da eitim ve gelir yasam kalitesini
pozitif etkileyen zellikler olduu
belirlenmistir (17,18,19,20).
alsmada literatrle uyumlu olarak
ilkretim zeri eitim alanlarda
fiziksel fonksiyon alan ilkretim ve
alt eitim alanlara gre; geliri gideri
karslayanlarda rol fonksiyon alan
geliri giderden az olanlara gre daha
iyi olduu belirlendi.

alsmada kk hcreli akcier kanserli

hastalarn
yasam kalitesi rol fonksiyonu, emosyonel
fonksiyon ve
kognitif fonksiyonu Kk hcreli ds akcier
kanserli
hastalara gre daha iyi olduu belirlenmistir.
Literatrde
de kk hcreli akcier kanserli hastalarn
kemoterapiye yantnn kk hcreli ds akcier
kanserli hastalardan daha iyi olduu ve yasam
kalitesini
pozitif ynde etkiledii belirtilmektedir

alsmada hastalk sresi aydan daha az olanlarn ve

tamamen iyileseceini dsnenlerin emosyonel
fonksiyon alannn dierlerine gre daha iyi olduu
belirlenmistir. Kanser olmak ve kanser tedavisi almak
hasta bireyin aile, is ve sosyal yasamn etkilemesinin
yan sra, duygusal durumunu da olumsuz ynde
etkileyebilmektedir. Literatrde de bireyin kanser ve
tedavisinin olumsuzluklarndan dolay anksiyete
yasamas
ve depresyona girmesi sonucunda, bireyin anlama ve
kavrama dzeyi bozulmakta; duygularn paylasma ve
bas etme yntemlerini kullanma becerileri azalmakta;
sosyal etkilesimde bulunma ve sosyal destek alma
zorlasmakta; hastalkla savasma gc azalmakta ve
yasam kalitesi olumsuz ynde etkilenmektedir

Yaplan alsmada hastalarda metastaz olma durumu ile

yasam kalitesi arasnda istatistiksel olarak anlaml bir
fark bulunmamstr. Gzelant ve arkadaslarnn ve
Bircan ve arkadaslarnn akcier kanserli hastalar
zerinde yaptklar alsmasnda da benzer sonular
bulunmustur (11,23). Bu sonu bize hastalarn metastaz
olsun ya da olmasn, hastaln yaygnl ile iliskisi
olmadan hem kanseri hem de tedavinin etkilerini youn
bir sekilde yasadklarn, yasam kalitelerinin etkilendiini
dsndrmektedir.

Arastrmada z bakm gc ile

eitim durumu arasnda istatistiksel
olarak anlaml bir fark belirlenmistir.
Eitim dzeyi ilkretim zerinde
olanlarn z bakm gc eitim dzeyi
ilkretim ve altnda olanlardan daha
iyidir. Bu sonu literatrle uyumludur

alsmada z bakm gc ile yasam

kalitesi alanlar karslastrldnda z
bakm gc ile fiziksel fonksiyon, rol
fonksiyonu ve sosyal fonksiyon
arasnda pozitif bir iliski belirlenmistir.

Bu arada gz nnde
bulundurulmas gereken bir nokta, z bakm
gc m
yasam kalitesini arttrmakta, yoksa artms
yasam kalitesi
mi z bakm gcn olumlu ynde
etkilemektedir?
Sonu ne adan ele alnrsa alnsn, z bakm
gc ve
yasam kalitesinin birbirlerini paralel olarak
etkiledikleri
dikkate deer bir bulgudur

Ancak, arastrma kesitsel bir

alsma olduu iin bu iliskinin
birliktelik olarak m yoksa nedensonu iliskisi olarak m
deerlendirilmesi gerektii konusu
net deildir. Bu Cilt 50 Say 2 Haziran
2011 / Volume 50 Issue: 2 June 2011
101 konuda prospektif-izlem dnemi
olan alsmalarn yaplmas
nerilebilir.

Sonu ve neriler
z bakm gc ile yasam kalitesi arasnda
pozitif bir iliski vardr. Yaplan alsmaya
gre yasam kalitesi erkeklerde kadnlara
gre, eitimi ilkretimden zeri olanlarda
eitimi ilkretim ve alt dzeyde olanlara
gre, kk hcreli akcier kanserli
hastalarda kk hcreli ds akcier
kanserine gre, hastalk ve tedavi sresi
aydan fazla olanlarda aydan az
olanlara gre daha iyi olarak bulunmustur.
43

z bakm gc eitimi ilkretimden

zeri olanlarda eitimi ilkretim ve
alt dzeyinde olanlara gre daha
iyidir. Bu sonular dorultusunda;
-Hastalar z bakm gc ynnden
desteklenmeli,
-Hastalarn ihtiyalar hastalarla birlikte
belirlenmeli ve
bu konuda eitimler planlanmal,

-Kanserli hastalarn z bakm gcnn

gelistirilmesi iin salk bilgisi, kendi saln
koruma ve gelistirmede motivasyonu artrc
etkinliklerin planlanmas,
-Kanserli hastalarn hastalklar ve tedavileriyle
ilgili sorunlarla basa kabilmelerine yardmc
olmak amacyla hastanelerde
rehberlik/dansmanlk hizmetlerinin verilmesi,
-Benzer arastrmalarn deisik sosyoekonomik
dzeydeki ve daha genis gruplarda
tekrarlanmas z bakm gcn etkileyen
etmenlere ynelik daha genis alsmalar
yaplmas nerilmektedir.

zet
Ama: Akcier kanserli hastalarda
yasam kalitesi ve z bakm gc
dzeylerini, etkileyen faktrleri
belirlemek ve z bakm gcnn
yasam kalitesi zerine etkisini
saptamaktr.

46

 Yntem ve Gere: Kesitsel tipteki alsmann

verileri zmir Dr. Suat Seren Gs Hastalklar
ve Cerrahisi Eitim ve Arastrma Hastanesinde
01-01-2006/01-01-2007 tarihleri arasnda
topland ve arastrmaya kemoterapi tedavisi
alan 84 akcier kanserli hasta alnd.
Arastrmada veriler form kullanlarak
topland. Bunlar; arastrmaclar tarafndan
hazrlanan sosyo-demografik anket formu,
kanserli hastalarda yasam kalitesi lei olan
EORTC QLQ-30 lei ve z bakm gc lei.
Veriler Student T-Test, Mann-whitney-U test ve
Pearson correllation ile deerlendirildi.

 Bulgular: Hastalarn %72.6s erkek, %66.7si

ilkokul mezunu, %28.6s isi ve %100 evlidir.
Hastalarn %66.7si kk hcreli ds akcier
kanseridir ve %46.4nde metastaz vardr. Yasam
kalitesi erkeklerde, eitimi ilkretimden zeri
olanlarda, kk hcreli akcier kanserli
hastalarda, hastalk sresi ve alnan tedavi
aydan az olanlarda dierlerine gre daha ktdr
(p<0.05). z bakm gc ise eitimi ilkretimden
zeri olanlarda eitimi ilkretim ve alt
dzeyinde olanlara gre daha iyidir. Ayrca
alsma sonucunda z bakm gc ile yasam
kalitesi fiziksel fonksiyon ve rol fonksiyonu
arasnda olumlu bir bant bulunmustur (r=0.587,
r=5029).

 Sonu: Kanserli hastalarn yasam

kalitesini artrmak iin z bakm
gcnn gelistirilmesi gereklidir ve
bunun iin hastalara kendi saln
koruma ve gelistirmede motivasyonu
artrc etkinliklerin planlanmas
nemlidir.

KAYNAKLAR

Makalenin
Deerlendirilmesi

52

Makalenin dili ve yazm

uygun mu?
a. Evet
b. Hayr

53

Makalenin Trke Bal

alma ile Uyumlu mu?
* Metne uygun mu?
a.Evet
b.Hayr
* Yaplan almay yanstyor mu?
a.Evet
b.Hayr

54

Makalenin ngilizce Bal

alma ile Uyumlu mu?
* Metne uygun mu?
a.Evet
b.Hayr
* Yaplan almay yanstyor mu?
a.Evet
b.Hayr

55

Aratrmann Tr
a. Deneysel aratrma
b. Derleme
c. n bildiri
d. Olgu sunumu
e. Editre mektup
f. Klinik Aratrma
g. Alan almas
h. kesitsel
56

Aratrmann Blgesi
zmir
Dr. Suat Seren Gs Hastalklar ve
Cerrahisi Eitim ve Arastrma
Hastanesi

57

Aratrma Verilerinin
Toplanma Zaman
01-01-2006/01-01-2007 tarihleri
arasnda

58

Evren ve rneklem
kemoterapi tedavisi alan 84 akcier
kanserli hasta

59

Giri
* almann amac ve dayand bilimsel
dnceler yeterince ak olarak ifade
edilmi mi?
a.Evet
b.Hayr
* Kaynaklarla desteklenmi mi?
a.Evet
b.Hayr
60

Gere, yntem ve olgu

* Gere, yeterli ve almann amacna ynelik mi?
a. Evet
b. Hayr
*Olgunun tanmlamas aklayc olmu mu?
a. Evet
b. Hayr
* Yntem(ler) yeterince aklanm ve kaynaklarca
desteklenmi mi?
a. Evet
b. Hayr
61

Bulgular
* Olgu, gzlem deney says yeterli mi?
a.Evet
b.Hayr
* Bulgular, lm ve istatistik adan
gvenilir mi?
a.Evet
b.Hayr
62

Tartma
* Yazar(lar) kendi bulgularn kaynak verileri
ile yeterince karlatrm m?
a.Evet
b.Hayr
* Farkl bulgular iin aklamalar yeterli mi?
a.Evet
b.Hayr
63

Kaynaklar
* Eski ve yeni kaynaklardan yeterince
yararlanlm m?
a. Evet
b. Hayr
* Kaynaklar konu ile ilgili mi?
a. Evet
b. Hayr
* Trke kaynaklardan yararlanlm m?
a. Evet
b. Hayr
* Kaynaklar metinde kullanlm m?
a. Evet
b. Hayr
64

ekil ve Tablolar
* Tablo, grafik ve resimler uygun mu?
a.Evet
b.Hayr
* Aklamalar yeterli mi?
a.Evet
b.Hayr

65

Trke zet
* almann ana hatlarn kapsyor mu?
a.Evet
b.Hayr

66

ngilizce zet
* almann ana hatlarn kapsyor mu?
a.Evet
b.Hayr

67

teekkrler
68