Sadraj:

Sadraj .......................................................................................................1
1. Uvod .....................................................................................................2
2. Graa Gljiva ..........................................................................................3
3. Razmnoavanje Gljiva ...........................................................................4
4. Nain Ishrane Gljiva .............................................................................6
5. Vrste Gljiva ...........................................................................................6
5.1. Chytridiomycota (Hitride) ...............................................................6
5.2. Zygimycota (Zigomiceta) ................................................................6
5.3. Ascomycota (Gljive Mjeinarke) .....................................................6
5.4. Basidiomycota (Gljive Peurke) ......................................................7
6. Ekologija Gljiva .....................................................................................8
7. Potencijalna Stanita ..............................................................................9
8. Parazitske Gljive ....................................................................................9
9. Jestive Gljive ........................................................................................10
9.1. Prehrambena Vrijednost .................................................................10
10. Ljekovite Gljive ..................................................................................12
11. Otrovne Gljive ....................................................................................12
12. Ugroenost Gljiva................................................................................14
13. Zatita..................................................................................................15
14. Pravila Ponaanja Prilikom Branja Gljiva. .17
15. Zakljuak 19
literatura 19

Www.Maturski.Org
1

1. Uvod
Gljive Spadaju U Najrasprostranjenije ive Organizme Na Zemlji. Smatra Se Da Ih Ima
Izmeu Sedamdeset I Sto Hiljada, Niih I Viih Vrsta.Gljive Su Neobian, Raznovrsan I
Nedovoljno Prouen Svijet. Budui Da Ne Vre Osnovnu Funkciju Biljaka Fotosintezu Jer Ne
Posjeduju Hlorofila, A Ne Kreu Se I Ne Razmnoavaju Polno Poput ivotinja Ne Mogu Se
Svrstati Ni U Prvo Ni U Drugo Carstvo, Ve Predstavljaju Carstvo Za Sebe. Veliki Broj Gljiva
Je Koristan, Pogotovo One Koje Daju Supstance Za Lijek, Te One Koje Izazivaju Korisna
Vrenja I Konzerviranje Hrane, Kao I Mnoge Jestive Gljive. Gljivama Je Za Razvoj Potrebno
Mnogo Vlage Pa Ih Najvie Nalazimo Na Zasjenjenim Mjestima, U Vlanim Listopadnim I
Crnogorinim umama, Osobito U Onima Gdje Ima Mnogo Starih Debala I Panjeva, Otpalog
Lia Ili Mahovine. Gljive esto Rastu I Uz Rubove uma, A I Meu Travom, Po Livadama,
Panjacima, Poljima U Parkovima, Vonjacima I Vrtovima, Na Smetljitima I Dr.

Slika 1 : Gljive

2. Graa Gljiva
Zajednike Osobine Kod Veine Gljiva Se Vide U Grai Talusa, Koji Se Sastoje Iz Tankih
Konaca (Hifa). Hifa Je Hranidbena Nit Gljive. Hife Rastu Svojim Vrhovima, Granaju Se,
Prepliu I Obrazuju Vegetativno Tijelo Koje Se Zove Micelijum. Micelijum Kod Niih Gljiva
Predstavlja Jednu Ogromnu, Veoma Razgranatu eliju, Sa Velikim Brojem Jedara. Vie
Gljive Imaju Vieelijski Micelijum. Hife Micelijuma Mogu Se vrsto Ispreplesti I
Obrazovati Masivne Tvorevine, Kao to Su Plodnosna Tijela. U Membranama Se esto
Nalaze Pigmenti Koji I'm Daju Boju. U elijama Gljiva Nema Plastida, Jedra Su Sitna I
Moe Ih Biti Jedno Ili Vie. Nemaju Sposobnost Fotosinteze, ive Heterotrofno.

Slika 2 : Graa Gljive

3. Razmnoavanje Gljiva

Plodita Razvijaju Gljive Da Bi Se Razmnoavale. Svako Plodite Oslobaa Siune Spore a

Razmnoavanje Gljiva Se Obavlja Pomou Spora. Gljive Koje ive Na Kopnu Proizvode
Endogene Spore Ili Egzogene Spore, A One U Vodi Zoospore. Polno Kopuliraju Gamete
(Izogamija, Anizogamija, Oogamija) itave Gametangije Ili Dvije elije Talusa Koje Nisu
Diferencirane Kao Polne elije. Gljive Se esto Razmnoavaju I Vegetativno. Raspadanjem
Micelija Nastaju elije, Gomoljaste Skupine Hifa Ili Druge Forme Koje Slue Rasprostiranju
Gljiva.
4

Vegetativno Razmnoavanje - Kada Se Od Micelije Odvajaju Fragmenti Koji Su Sposobni

Da Se Samostalno Razvijaju U Novu Jedinku Govorimo O Vegetativnom Tipu
Razmnoavanja. Ovaj Tip Bespolnog Razmnoavanja Javlja Se U Veem Broju
Oblika Koji Podrazumevaju Nastanak Fragmenata Koji Nose Razliite Nazive Artrospore,
Hlamidospore
I
Pupoljci.
artrospore-Jedan
Od
Oblika
Vegetativnog
Razmnoavanja
Je
Obrazovanje artrospora. Ove Strukture Predstavljaju Modifikacije Hifa Koje Se U
Literaturi Sreu I Pod Nazivom Oidije. Njihova Osnovna Uloga Je U
Razmnoanjaju, A Nastaju Razdeljivanjem Micelije Na Posebne Kratke elije Koje
Su Manje Ili Vie Ovalnog Oblika. Razdeljivanje Najee Poinje Od Kraja,
Odnosno Vrnog Dela Hife. Nakon Toga Zahvata Celu Miceliju Ili Je Razdeljivanje
Ogranieno Samo Na Krajeve Hifa. Kada Stupe Povoljni Uslovi Artrospore
Prorastaju
U
Miceliju.
hlamidospore nastaju Razdeljivanjem Micelije Na elije Koje Se U Ovom Sluaju
Karakteriu Sferinim Oblikom, Kao I Debelim Mrko Obojenim Zidovima. Mogu Se
Obrazovati Na Dva Naina - Interkalarno I U Agregatima. Prilagoene Su Za
Preivljavanje Nepovoljnih Uslova Spoljanje Sredine. Posebno Su Otporne Na
Isuivanje, Odnosno Na Dugotrajnu Suu. Njihovim Klijanjem Se Razvija Micelija,
A Ponekad I Samo Sporonosno Telo.
pupljenje predstavlja Vid Vegetativnog Razmnoavanja Gljiva Koji Zapoinje
Pojavom Malog Izrataja Na Mestu Pupljenja. Nakon Toga Se Pupoljak
Progresivno Izduuje. Ovaj Proces Se Odvija Zahvaljujui Sintezi Novih
Komponenata elijskog Zida I to itavom Povrinom elije. Jedro Majke elije Se
Deli Na Dva Dela Kada Pupoljak Skoro Dostigne Veliinu Nove elije. Jedno
Novonastalo Jedro Ostaje U Majci eliji, A Drugo Migrira U Pupoljak.
Formiranjem Septe Dolazi Do Potpunog Razdvajanja Dve elije. Proces Pupljenja
Rezultuje Formiranjem Dva Oiljka - Na Majci eliji Oiljka Pupljenja, A Na erki
eliji Oiljka Roenja. Pojedine Vrste Formiraju Pupoljke Po Multipolarnom Tipu,
to Znai Da Se Pupoljci Uvek Formiraju Sa Razliitih Mesta Na Povrini elije.
Druge Vrste Imaju Bipolarni Tip Pupljenja, to Podrazumeva Da Se Pupoljci Uvek
Formiraju Na Istim Mestima Na eliji, Najee Na Njihovim Polovima. Ovaj Vid
Vegetativnog Razmnoavanja Je Karakteristian Za Kvasce, Ali Se Susree I Kod
Drugih Grupa Gljiva.

sporulativno Razmnoavanje Se Ostvaruje Pomou Specijalizovanih elija Ili

Vieelijskih Struktura Koje Se Nazivaju Spore. Proces Pri Kom Se Razvijaju Spore
Se Oznaava Kao Sporulacija. Odvija Se Samo Kada Nastane Povoljna
Kombinacija Unutranjih I Spoljanjih inilaca. Nakon Klijanja Spora U ivotu
Gljive Zapoinje Novi Period Koji Se Naziva Vegetativni. U Vegetativnoj Fazi Se
Produkuju Metaboliti, Enzimi I Druge Supstance Znaajne Za Rast I Reprodukciju.
Spoljanji Faktori Utiu Na Stvaranje Spora, Ali I Na Tip I Morfologiju Spora I
Sporonosnih Tela. Postoje Dva Tipa Nastanka Spora - Endogeno I Egzogeno. Pod
Endogenim Tipom Formiranja Spora Se Podrazumeva Produkovanje
Sporangiospora Koje Se Dogaa Razdeljivanjem Protoplasta Unutar Viejedarnih
Sporangija. Egzogeni Tip Formiranja Spora Podrazumeva Direktan Nastanak Ovih
Struktura Na Posebnim Ograncima Micelije, A Tako Nastale Spore Se Oznaavaju
Kao Konidije.
endogene Spore - Sporangiospore Se Formiraju Unutar Tankozidnih Sporangija.
Proces Sporulacije Zapoinje Mitotikim Deobama Jedra. Nakon Toga Dolazi Do
Deobe Citoplazme Oko Svakog Jedra. U Sledeoj Fazi Dolazi Do Formiranja
elijskih Zidova Ili Flagela. U Poslednjoj Fazi Dolazi Do Oslobaanja
Sporangiospora Iz Sporangije U Procesu Kontrolisane Lize Zida Sporangije. Danas Su
Poznata Dva Naina Na Koji Dolazi Do Podele Citoplazme U Toku Formiranja
Sporangiospora. Prvi Nain Podrazumeva Akumulaciju Veeg Broja Vezikula Oko
Jedra I Na Taj Nain Formiraju Plazmalemu Sporangiospore. Drugi Nain
Podrazumeva Formiranje Velike Centralne Vakuole U Sporangiji Koja Okruuje Jedro
Od Kog e Se Formirati Sporangiospore.

egzogene Spore - Konidije Se Formiraju Egzogeno Na Vegetativnoj Hifi

Ili Na Konidioforu. Konidiofori Ili Konidionoe Predstavljaju Strukture
Koje Nose Konidije Izdiui Ih Iznad Micelije, A Graa I'm Je
Raznovrsna. Oni Mogu Biti Jednoelijski Ili Vieelijski, Razgranati Ili
Nerazgranati. Ree Se Javljaju Pojedinano, A Obino Su Skupljeni U
Razliite Grupacije - Koremije, Sporodohije, Pionote, Loe I Piknidije.
Koremije Predstavljaju Grupacije Konidiofora U Obliku Metle.
Sporodohije Predstavljaju Grupacije Konidiofora Koji Su Jako Kratki,
Rastu Zgusnuto Na Povrini Ispupenog Spleta Hifa Ili Stromi U Vidu
Jastuia. Pionoti Predstavljaju Grupacije Kratkih Konidiofora Koji Se
Nalaze Na Rastresitom Spletu Hifa Gradei Jastuie Koji Imaju Sluzavu
Ili elatinoznu Konzistenciju. Loa Ili Acervula Predstavlja Grupaciju
Tesno Spojenih Konidiofora Koji Grade Palisadni Sloj Na Manje Ili Vie
Ravnom Spletu Hifa. Piknidije Predstavljaju Flaolike Formacije
Konidiofora Sa Otvorom Na Vrhu. Poznata Su Dva Naina Formiranja
Konidija - Talini I Blastini. Talini Ili Talusni Tip Formiranja Konidija
Podrazumeva Rast Hife Do Neke Visine, Nakon Toga Sledi Stvaranje
Septi, A Potom Fragmentaciju Talusa Formiranjem Septi. Nakon to Se
Obrazuju Septe Pojavljuje Se Septalna Pora. Srednja Zona Septe Se
Enzimski Razlae Tako Da Nastaju Pojedinane Spore. Blastini Nain
Podrazumeva Formiranje Konidija Rastom I Pupljenjem Roditeljske
elije Koja Se Kasnije Odvaja.

4. Nain Ishrane Gljiva

Po Nainu Ishrane, Gljive Spadaju U Heterotrofne Organizme. Gljive Apsorbuju Hranu
itavom Svojom Povrinom.Veina Gljiva Su Saprofiti, to Znai Da Uzimaju Hranu Od
Biljnih I ivotinjskih Ostataka, Na Taj Nain Ih Razlau I Zajedno Sa Bakterijama Uestvuju
U Kruenju Materije. Parazitske Gljive Se Hrane Na Raun ivih Organizama. Izmeu
Parazita I Saprofita Nema Uvijek Otre Granice. Jedna Vrsta Gljiva Moe Biti Saprofitska I
Parazitska, A Ima I Vrsta Koje Mogu Biti Samo Saprofi Ili Samo Paraziti. Gljive Mogu Da
Stupaju U Simbiozu Sa Algama Gradei Liajeve, Kao I Simbiozu Sa Korjenovima Viih
Biljaka (Mikoriza). Smatra Se Da 90 % Vaskularnih Biljaka Ima Mikorizu.

5. Vrste Gljiva
5.1. Chytridiomycota ( Hitride )
ive U Vodi, Rijetko Naseljavaju Kopnena Stanita. Vjeruje Se Da Ima Oko 800 Vrsta
Vodenih Hitrida. Jednoelijski Oblici Su Uglavnom Bez Micelija, Kod Vieelijskih Oblika
Micelij Je Dominantan. elijskli Zid Je Hitiniziran, Rezervna Materija Je Glikogen. Neke
Hitride Tijelo Privruje Za Podlogu Sa Rizoidima, A Neke ive Kao Paraziti Na Algama. U
Procesu Smjene Generacija, Koja Moe Biti Izomorfna Ili Heteromorfna ( Slino Sa Biljkama
I Algama ) , Pojavljuju Se Pokretne Zoospore I Gamete, Koje Na Zadnjoj Strani Imaju Po
Jedan Bi. Neke Vrste Hitrida Izazivaju Bolesti Lucerke, Krompira I Kukuruza.

5.2. Zygimycota ( Zigomiceta )

Preteno Su Kopnene Saprofitske Ili Parazitske Gljive. Bespolno Se Razmnoavaju Tako to
Na Vrhovima Hifa U Specijaliziranim Sporangijama, Formiraju Haploidne Mikrospore (+) I
(-), Tako to Se Jedro Obavija Sopstvenim Zidom. Klijanjem Mikrospore (+) I (-) Nastaju
Horizontalne Hife , Koje Izgrauju Bogatu Mreu Micelija (+) I (-). Polno Razmnoavanje
Odvija Se Privlaenjem Dva Razmopolna Micelija Oznaena Sa (+) I (-), Koji Lui Hormone.
Oni Stimuliu Rast Hifa, Koje Se Meusobno Spajaju. Najpoznatiji Predstavnik Je Crna Bu
Koja Se Razvija Na Hljebu I Vou.

5.3. Ascomycota ( Gljive Mjeinarke )

ive Preteno Na Kopnu Kao Saprofiti Ili Paraziti. Populacija Askomiceta, Poto Naseljavaju
Kopno, Ne Proizvode Rasplodne elije Ve Masovno Proizvode Askospore U Askusima.
Askus Je Specifina Hifa U Kome Endogeno Nastaje Odreen Broj Askospora (Veinom 8)
Koje Se Razvijaju U Hife (Micelij). Paralelno I Neovisno O Miceliju Se Razvijaju I Konidije,
Koje Proizvode Spore Za Bespolno Razmnoavanje. U Procesu Polnog Razmnoavanja Na
Miceliju Se Razvija Askogon Sa Trihoginom I Anteridija. Poznato Je Oko 32 000 Vrsta, Koje
Se Razlikuju Prema Obliku I Nainu Razvoja Plodita, Te Prema Grai I Nainu Otvaranja
Askusa.
Saccharomycetalis (Kvasci) Su Jednoelijske Gljive Koje Se Razmnoavaju Pupljenjem,
Slabo I'm Je Razvijen Micelij I Veinom ive Na eernim Rastvorima. Posjeduju
Kuglaste Ili Jajaste elije I Jedno Jedro. Poznato Je Vie Tipova Kvaevih Gljiva:
Pivski Kvasac, Vinski Kvasac, Eremascus Fertilus, Candida Utilis...
Plectascales Pripadaju Plijesnima (To Je Oznaka Za Povrinski Micelij). Vegetativno
Stvaranje Je Obilno Stvaranjem Kondija, Koje Ima Modrozelenu Boju. Praktino
Znaenje Ima Aspergilus Fumigatus, Jer Moe Biti Patogen Za ovjeka (Plia,Uho).
Penicilium Notatum Izluuje Antibiotik-Penicilin, Kojeg Gljiva Izluuje U Hranjivu
Podlogu.
8

Erysiphales Su Parazitske Pepelnice, Koje Na Listovima Viih Biljaka Formiraju

Pauinaste Prevlake I alju Iz Hifa Haustorije U Epidermne elije Domaina. Pepelnice
Se Razmnoavaju Bespolno I Polno.
Pseudosphaeriales Obuhvata Vie Uzronika Biljnih Bolesti: Fusicladium, Izaziva Bolest
Jabuka I Kruaka, Na Plodovima Stvaraju Tamne Kraste, Jer Se Pluto Ne Rastee Pa
Puca.
Sphaeriales Je Bogata Vrstama Koje ive Parazitski U Biljkama I Na Njima, A Djelom
Saprofitski Na Trulom Drveu I Smeu.
Clavicipitales, Raeve Gljivice, Parazitira U Mladoj Plodnici Trava (Rai) I Stvara
Konidije. Istovremeno Se Izluuje eerna Tekuina Koja Je Uzrok Da Insekti Prenose
Konidije Na Druge Cvjetove.
Pezizales Otvaraju Askus Pomou Poklopca Koji Je Ve Prije Formiran. Naseljavaju
umsko Zemljite (Trulo Drvee I Stara Zgarita).
Helotiales Askus Otvara Preko Pora, Plodita Su Vrasta Ili Zdjelasta. ive Saprofitski I
Parazitski. Seleratinia Fructigena ivi Na Plodovima Jabuka I Kruaka I Izaziva
Trule.
Tuberales Imaju Plodite U Obliku Gomoljaa Koje ive U umskom Zemljitu.

5.4. Basidiomycota ( Gljive Peurke )

Bazidiomikote Obuhvataju Oko 22 000 Vrsta, Meu Kojima Je Vei Broj Poznat Pod
Nazivom Peurke. Bazidiomikote Su Graene Od Konastih Hifa Koje Grade Micelij.
Karakteristine Spore Su Bazidiospore, Koje Nastaju U Malim Proirenjima Sporogenih Hifa.
Plodonosno Tijelo, Koje Predstavlja Skup Bazidija I Sterilnih Hifa, Oznaava Se Nazivom
Bazidiokarp (Peurka) U Kojem Se Egzogeno Razvijaju Samostalne Bazidiospore.
Uredinales (Re) Su Uzronici estih Oboljenja (Paraziti). ive Parazitski U
Intercelularnim Prostorima Inficiranih Listova Viih Biljaka, Uvlaei Haustorije U
elije. Ne Stvaraju Plodita, Ali Proizvode Raznolike Spore, To Se Dobro Uoava Kod
Crne Re. Njen Razvoj Se Odvija Na Listovima Domaina utike, Napada Sve itarice
I Trave. uta Ra Veoma Je Opasna,Epidermski Napada Penicu, Jeam Ra I
Livadske Trave. Poznato Je Vie Ra Koje Uzrokuju Bolest Na Povrtlarskim Biljkama
(Luk, Graak, Pasulj,Mrkva). Borba Protiv Re Veoma Je Teka, Jer Jo Nema
Efikasnih Naina Za Njihovo Suzbijanje.
Ustilaginales (Snijeti) Su Gljive Koje Izazivaju Oboljenja Kod Raznih Biljaka. Snijeti Se
Pojavljuju Naroito Na itaricama. Kukuruzna Snijet Izaziva Oboljenje Na Kukuruzu
Koje Se Manifestuje Nabreklim Mjehurima Koji Su Puni Hlamidospora. Penina Snijet
Razvija Se Kod Penice Ako Se Sjeme Ne Oisti Od Hlamidospora Moenjem Ili
Praenjem U Rastvoru Organskih ivinih Jedinjenja. Bolest Koju Izaziva Snijet Jema
I Ovsa Pokuava Se Sprijeiti Tako to Se Sjeme Prije Sjetve Stavlja U Toplu Vodu.

6. Ekologija Gljiva
Vezana Je Za Ekoloke Uslove ivota I Nain ivota, Koji Se Iskazuje Kao Saprofitski Ili
Parazitski. Ekoloka Funkcija Gljiva Je Raznolika, Ali Se Ona Moe Grupisati Na Pet
9

Podruja: Gljive Kao Razarai, Gljive Kao Simbionti, Gljive Kao Paraziti, Gljive Kao
Uzronici Bolesti I Korisne Osobine Gljiva.
-

Gljive Simbionti Koje ive U Zajednici Sa Mnogim Biljnim Vrstama I

Meusobno Se Ispomau. Gljive Zadravaju Vodu U Miceliju, A Tu Vodu Koriste
Biljke Koje Pomou Korijenja Izvlae Mineralne Materije Neophodne Za Rast
Gljiva.

Gljive Saprobionti Bez ijeg Djelovanja U Prirodi Ne Bi Moglo Doi Do

Razlaganja Organskih Materija Biljnog Porijekla I Kae Se Da Nema Gljiva
ume Bi Se Uguile U Vlastitom Otpadu.

Gljive Paraziti Koje Napadaju ive Biljke, ivotinje, Ljude I Druge Gljive. Kroz
Mreu Tankih Hranidbenih Niti, Gljive Upijaju Hranu Iz ive Ili Neive
Organske Tvari.

Gljive Koje ive U umskom Zemljitu Veinom ive U Simbiozi Sa Korijenjem Drvea, A
Mnoge I Sa Korijenjem Zeljastih Biljaka (Mikoriza). Mikoriza Je Veoma Vaan Oblik
Simbioze, Koja Nastaje Na Osnovu Zajednikog ivota Korijena Biljke I Micelija Gljiva U
Podruju Rizosfere.
Ektotorfne Mikoze Najee Formiraju Rodovi Gljiva. Neke Gljive Specijalizovane Su
Za Mikorizu Sa Odreenim Biljnim Vrstama: Ari, Breza, Jasika. Gajenje Ovih Biljaka
Bez Gljiva Dovodi Do Krljavog Rasta. Drvee Ima Koristi Od Mikorize: A) Poboljava
Se Ishrana Mineralnim Solima I Vodama, B) Pojaava Se Dovod N2 I P (Jer Gljive Bre
Razlau Humus). Gljive Od Domaina Dobijaju Ugljene Hidrate I Druge Organske
Materije.
Endomorfne Mikoze Nalazimo Uglavnom Kod Orhideja. Njihove Sjemenke, Da Bi
Proklijale, Potrebno Je Da Ostvare Mikorizu, Kojom Se Sjemenka Snabdjeva Vodom,
Mineralnim I Organskim Materijama. Tako Gljiva Pomae Proces Fotosinteze
Dovoenjem Potrebnih Supstanci. Gljive Prave Sa ivotinjama Razliite Simbioze.
Insekti Koji Siu Biljne Sokove U Probavnom Sistemu Imaju Biljne Simbionte (Kvasac I
Bakterije).

7. Potencijalna Stanita
Sa Aspekta Zatite Diverziteta Gljiva Su:
10

Klimatogena Vegetacija Bez Veeg Uticaja ovjeka (Naroito ume)

Sfagnumske Tresare
Stari Panjaci Na Kojima Se Obavlja Paa Na Tradicionalan Nain.

Ugroavanje Populacije Gljiva Nastaje Ugroavanjem Njihovih Stanita:

- Sjea I Sanitarno Uklanjanje Starih Stabala I Panjeva
- Sakupljanje Ispod Biolokog Minimuma
- Unitavanje I Isuivanje Tresara
- Intenzivno Gazdovanje Na Panjacima
- Zagaivanje Atmosfere.
Zbog Ugroenosti Gljiva Preduzimaju Se Mjere Za Zatitu I U Tom Smislu Formiraju Se
Liste Meunarodno Znaajnih Vrsta Gljiva Prema Evropskim Kriterijumima.

8. Parazitske Gljive
Izazivaju Bolesne Promjene U ivotnim Procesima Biljaka, Jer Od Njih Oduzimaju Hranjive
Supstance. Biljka Koja Se Inficira Postaje Pogodna Za Naseljavanje Gljiva. Bolesne Promjene
Biljaka Mogu Biti Izazvane Uticajem Nepovoljnih Vanjskih Faktora. Za Klijanje, Spora
Odnosno Kondija, Uz Temperaturu Potrebno Je I Dovoljno Vlage. Zbog Toga Se Gljive
Dobro Razvijaju Na Vlanim Stanitima. Uzronici Bolesti Se ire Vjetrom, ivotinjama I
ovjekom. Epidemijsko Pojavljivanje Fitopatogenih Gljiva Poznato Je Samo U
Monokulturama Pojedinih Biljaka, Koja Moe Biti Potpuno Unitena (Vinova Loza).
Terapijske Mjere Polaze Od Profilaktikih Postupaka, Sa Kojima Se Spreava Da Uzronik I
Domain Dou U Kontakt, Ili Da Se Uzronik Uniti Prije Ili Za Vrijeme Klijanja.

Monilioza ljive
Bolest Uzrokuje Gljiva Monilinia Laxa,
A Manifestuje Se Suenjem Cvjetova I
Granica I Mrkom Trulei Ploda.

9. Jestive Gljive
Kao Hrana Zanimaju Nas Samo Sloenije Gljive, One Vieg Razvojnog Stupnja, I to Takve
ija Razvijena, Mesnata I Raznoliko Graena Plodita Dostiu Visinu Od Najmanje Nekoliko
Centimetara. Prednost Je Ako Takve Vrste Gljiva Imaju Ugodan Miris I Okus, Ako Ne Sadre
Toksine Sastojke I Ako Na Odreenim Stanitima Rastu U Veem Broju. Vrste Sa Sitnijim
Ploditima Nemaju Gotovo Nikakve Prehrambene Vrijednosti.
11

Neki Autori Smatraju Da Bi Oko 90 % Svih Gljiva Moglo Biti Jestivo, Dok Bi Samo 10 %
Otpalo Na Nejestive I Otrovne Vrste. Treba Navesti Da Ima Jo Dosta Vrsta ija
Upotrebljivost Za Jelo Nije Detaljnije Ispitana Ni Poznata.
Jestivih Gljiva Kod Nas Ima Tokom Cijele Godine, Mada Su One Zimi Rijetke (Zimska
Gomoljaa). Ve U Rano Proljee Moemo Nai Martovku, Od Aprila Ranu Ljuskavicu,
Panjevicu, Hrke, Od Maja urevau I ljivovau. Neto Kasnije U Julu, Ako Je Tlo
Vlano I Toplo, Ima Daleko Vie Jestivih Gljiva: Peurki, Vrganja, Krasnica... Mnoge Od Tih
Gljiva Se Obilnije Pojavljuju U Jesen.

9.1. Prehrambena Vrijednost

gljive Nisu '' Meso Naih uma'' , Kako Se esto Spominje, Po Prehrambenoj Su Vrijednosti
Mnogo Blie Kvalitetnom Zelenom Povru Nego Mesu. U Svjeem Stanju Gljive Sadre Oko
90% Vode, Izmeu 1,5 I 5 % Bjelanevina, Oko 0,3 % Masti, Oko 3,6 % Ugljikohidrata,
Zatim Vitamine B I D, A U Nekim Ima I Karotina. Gljive Sadre I Mnoge Za Organizam
Vane Mineralne Sastojke (Fosfor, Kalij, eljezo), Razne Enzime I Aromatske Sastojke, Koji
Jelima Od Gljiva Daju Poseban Miris I Ukus. Mladi Primjerci Gljiva Hranjiviji Su Od
Starijuh, Jer Su I'm Stanine Membrane Jo Tanke I Lake Su Probavljive. Bjelanevinama Su
Najbogatije Peurke, Ali Je Utvreno Da Bjelanevine Vrganja Imaju Veu Bioloku
Vrijednost. Treba Naglasiti Da Se I Najkvalitetnije Jestive Gljive Dosta Teko Probavljaju,
Zbog ega Ih Nikad Ne Treba Jesti U Velikim Koliinama. Najbolje Ih Je Upotrebljavati Kao
Dodatak Ili Zain Razliitim Jelima, Jer Mnogi Imaju Vrlo Ugodan Miris I Okus. Kod Nekih
Osoba Postoji Alergija Prema Stanovitim Vrstama Gljiva, to Treba Imati Na Umu Uvijek
Kad Isprobavamo Nove Vrste Jestivih Gljiva.

Slika 4: Vrtna Peurka

12

Vrtna Peurka , Naseljava Vrtove, Vonjake I Travnjake, Pojavljuje Se Od Ptoljea Do Jeseni,

Slina Je Gajenom ampinjonu Pa Je Mnogi Tim Imenom I Nazivaju, Jestiva Je I Vrlo
Ukusna.

Slika 5 : Paprena Mlijenica

Paprena Mlijenica, Naseljava Stanita Listopadnih I etinarskih uma, Sakuplja Se Tokom

Ljeta Do Jeseni, Javlja Se U Velikim Grupama, Jestiva Je I Veoma Ukusna.

10. Ljekovite Gljive

Znaajno Mjesto U Prirodi Imaju Peurke. One Najee Rastu Na Trulim Stablima Drvea,
U Blizini ivog Drveta, Na Livadama Ili Pored Vode. Neke Vrste Rastu U Listopadnim, Neke
U etinarskim, A Neke I U Jednim I U Drugim umama. Hranljiva Vrijednoost Ovih
13

umskih Plodova Je Velika. Njihov Najvaniji Sastojak ine Proteini Kojih Ima 1-4% U
Svjeim, Ili 10-45% U Suvim. Peurke Za Razliku Od Biljaka, Sadre Sve Esencijalne
Aminokiseline Neophodne Za ivot Ljudi. Peurke Su Bogate I Mineralima: Fosforom,
Natrijumom I Kalijumom, A U Manjim Koliiinama Sadre I Gvoe I Kalcijum. Najvei Dio
Njihove Mase ini Voda, ak Do 95%. Ljekovite Gljive Sadre Jo I Polisaharide, Steroide,
Triterpene I Nukleotide-Nosioce Njihove Lekovitosti. Lekovitou Gljiva Se Najdue Bave
Kineski I Japanski Naunici, A U Posljednje Vrijeme Njima Se Bave I Ameriki I ZapadnoEvropski Strunjaci.
Dokazano Je Da Ljekovite Peurke U Visokom Procentu Utiu Na Poveanje Imuniteta, Jer
Podstiu Produkciju Interferona U Ljudskom Organizmu, Zatim Interleukina 1 I 2, A Preko
Njih Makrofaga, Velikih elija-Ubica Tumora. Ljekovite Peurke Imaju Antibakterijsko I
Antivirusno Dejstvo, tite Ljudski Organizam Od Jonizujueg Zraenja I Imaju Niz Drugih
Pozitivnih Uinaka Na Rad Svih Organa. iste Jetru, Bubrege, Krvne Sudove, Uestvuju U
Regeneraciji Bronhijalnog Epitela, Pomau U Leenju eerne Bolesti, Reume I
Arterioskleroze.

11. Otrovne Gljive

Kod Nas Ima Svega Nekoliko Vrsta Zaista Otrovnih Gljiva:
- Otrovne Pupavke
- Bljuvare
- Ludare
- Olovasta Rudoliska
Uslovno Otrovne Gljive Su:
- Smrak
- Hrak
Naroito Ako Se Jedu Prijesne.
Otrovne Pupavke Imaju Sve Osnovne Karakteristike Pupavki: Bijele Listie, Suknjicu I Bijelo
Meso Na Preseku. To Su Najotrovnije Gljive!

14

Slika 2 : Ludara

Ludara Je Otrovan Gljiva, Naseljava Stanita Proplanaka Suvih Listopadnih uma Toplih
Predjela, Pojavljuje Se Krajem Ljeta I Poetkom Jeseni.

Slika 7 : Zelena Pupavka

Zelena Pupavka Je Otrovna Gljiva, Naseljava Stanita Hrastovih, Grabovih I Bukovih uma.

15

12. Ugroenost Gljiva

kada Govorimo O ovjekovom Uticaju Na Prirodu, S Pravom Moemo Rei Da Je On
Gotovo Redovito Nepovoljan, esto Poguban. To Vrijedi Za Gotovo Sve Aktivnosti
Savremenog ovjeka (Osim Onih Na Zatiti Prirode). No, Do Ne Tako Davno, ovjek Je
Imao I Pozitivan Uticaj Na Prirodu, Poveavajui Prirodnu Raznolikost Pojedinih Podruja.
ta Danas Ugroava Gljive?
1) Mijenjanje, Nestajanje I Fragmentacija Stanita;
2) Oneiavanje Okolia;
3) Neodgovarajue Ili Prekomjerno Skupljanje Plodita Jestivih Gljiva.
Dok Je U Otklanjanju, Odnosno Ublaavanju, Prva Dva Navedena Uzroka Ugroenosti
Utjecaj Pojedinca Vie-Manje Ogranien, Doprinos Koji On Moe Dati U Otklanjanju
Posljednjeg Navedenog Uzroka, Izuzetno Je Velik.
tijelo Gljive Nazivamo Micelij. Sastoji Se Od Mnotva Ravastih Niti Koje Prorastaju
Odreeni Supstrat (Tlo, Listinac, Drvenaste Ostatke Biljaka I Dr.). Veina Gljiva Koje
Primjeujemo U Prirodi Razmnoava Se Iskljuivo Putem Plodita (Organa Za
Razmnoavanje) Na Kojima Nastaju Spore (Vrlo Sitne Rasplodne Stanice). Plodite Je
Gotovo Jedini Dio Gljive Kojeg Primjetimo U Prirodi. Kod Veine Vrsta Plodita Traju Vrlo
Kratko (Desetak Dana), Razvijaju Se Jednom Do Nekoliko Puta U Sezoni, A U Nepovoljnim
Uslovima Znaju I Potpuno Izostati.

Dakle, Zato Prekomjerno Skupljanje Plodita Ugroava Gljive?

1) Zato Jer Se Bez Plodita Gljive Ne Mogu Ni Razmnoavati, Ni Rasprostirati. Kada Bismo
S Nekog Podruja Redovito Uklanjali Sva Nastala Plodita, Onemoguili Bismo Razvoj
Sljedeih Generacija.
2) Zato Jer Tako Moemo Znatno Smanjiti ansu Vrste Za Ostavljanjem Potomstva. Trebamo
Znati Da Je Razvoj Gljivljeg Organizma Iz Spore U Prirodi Vrlo Zahtjevan Dogaaj. S Jedne
Strane, U Tlu Ili Nekom Drugom Supstratu Vlada Veliko Nadmetanje I Aktivna Borba Za
Prostor I Hranu Meu Brojnim Organizmima. S Druge Strane, Kod Spolnog Razmnoavanja
Najee Se Moraju Pronai Dvije Spore Iste Vrste, Razliitog Spola, to Na Velikim
Prostranstvima Nije Nimalo Lako. Svako Branje Plodita Smanjuje U Nekoj Mjeri ansu Za
Uspjenim Razmnoavanjem I Rasprostiranjem. Rijetke I Osjetljive Vrste to Teko Podnose.

16

Zato Neodgovarajue Skupljanje Plodita Ugroava Gljive?

1) Zato Jer Skupljanjem Premladih Plodita Koja Nisu Ni Poela Isputati Spore Ne Dajemo
Priliku Tim Ploditima Da Barem Djelomino Obave Svoju Funkciju.
2) Zato Jer Skupljanjem Starih Plodita, Koja Nisu Vie Ukusna, Onemoguavamo Da Veliki
Broj Spora Ostane U Tlu Njihovim Raspadanjem.
3) Zato Jer upanjem Plodita, Odnosno Branjem Plodita Golom Rukom, Kopanjem,
grabljanjem I Sl. Moemo Nanijeti Ozbiljne tete Miceliju I Neposrednom Stanitu.

13. Zatita
zato Trebamo tititi Gljive?
1) Ekoloki Razlog
gljive Imaju Bitnu I Nezamjenjivu Ulogu U Kopnenim Ekolokim Sustavima, Posebno U
Onim umskim. Bez Gljiva Prirodna Ravnotea Ne Bi Bila Ostvariva. Gljive Imaju Znaajnu
Ulogu U Razgradnji Biljnih Ostataka, U Simbiozi S Biljkama (Mikoriza) I Algama (Liaji),
Kao Paraziti (Prirodna Selekcija, Kruenje Tvari, Raznolikost Stanita), Te Kao Hrana
Drugim Organizmima.
2) Razlog Ouvanja Raznolikosti Prirode
gljive Uvelike Doprinose Brojnosti I Raznolikosti ivih Organizama Na Zemlji. Da Bismo Tu
Bioloku Raznolikost Mogli Ouvati, Znatan Trud Moramo Uloiti I U Zatitu Gljiva.
3) Razlog Odrivog Koritenja Jestivih I Ljekovitih Gljiva
da Bi Ouvali Prirodno Bogatstvo Jestivih I Ljekovitih Gljiva I Za Budue Generacije, Nuno
Je Da Gljive Koristimo Na Nain Koji e Osigurati Njihov Opstanak.
4) Etiki Razlog
svijet U Kojem ivimo Nismo Sami Stvorili. Mi Ga Samo Dijelimo S Mnotvom Drugih
ivih Bia. Svako Od Njih Ima Svoju Ulogu U Njegovoj Cjelovitosti I Vrijedno Je
Potovanja. Isto Tako, Potovanja Su Vrijedne I Nae Budue Generacije Kojima Ne Smijemo
Uskraivati Priliku Da Se Dive Ljepotama Prirode U Svoj Njezinoj Raznolikosti, Da Tu
Raznolikost Mogu Spoznavati, Te Da Se I One Mogu Razumno Koristiti Prirodnim Dobrima.
Cjelokupnom ivotu Na Zemlji, Pa Tako I Gljivama, Moramo Dopustiti Opstanak.
5) Estetski Razlog
mnoge Gljive Svojom Iznimnom Ljepotom Doprinose Ljepoti Cjelokupne Prirode, Toliko
Vanoj Onima Koji U Prirodi Trae Odmor I Rekreaciju. Potrebu Za Zatitom Gljiva Treba
Uklopiti U Ope Opredjeljenje ovjeka Da Sauva Ono to Je Lijepo.
6) Znanstveni Razlog
kljuni Graevni Elementi Nae Civilizacije, Znanstvene Su Spoznaje Prirodnih Znanosti. To
I'm Uz Filozofsku, Daje I Veliku Praktinu Vanost. Gubitak Svake Bioloke Vrste (Pa Tako I
17

Gljivlje) Smanjuje Nau Mogunost Da Spoznamo Fenomen ivota Na Zemlji U Svom

Njegovom Bogatstvu ivo-Tnih Strategija I Bioloke Raznolikosti.

14. Pravila Ponaanja Prilikom Branja Gljiva

1. Treba Sakupljati Samo One Vrste, Koje Smo Do Sada Ve Sigurno Upoznali.
2. Ako Se Na Terenu Nau I Nepoznate Gljive, Treba Ih Odvojiti U Posebnu Vreicu, I Kod
Kue Kroz Literaturu I U Kontaktu Sa Drugim Poznavaocima Odrediti.
3. Ubrane Vrste Treba Nositi Iskljuivo U Pletenim Korpama Od Prua, Papirnim Ili
Platnenim Kesama. U Najlon-Kesi Gljive Se Upare I Dolazi Do Razlaganja Belanevina.
Tako Se I
Dobra Jestiva Gljiva
Sigurno
Pretvara U Otrovnu.

Slika 3 : Korpa za branje gljiva

4. Gljive Ne Treba upati, Tako Se Trajno Oteuje Micelija. One Vrste, Koje Rastu Na
Zemlji Treba Laganim Okretanjem Ubrati, A One Koje Rastu Na Stablima Ili Panjevima
Sasei Noem to Blie Kori Drveta.
5. Ubrane Gljive Treba to Bolje etkicom I Noem Oistiti Na Terenu
6. Otrovne Gljive Ili One Koje Su Nam Nepoznate Ne Treba utirati. One Su Neophodna
Karika U Lancu Ishrane I Kruenja Materije I Energije U Prirodi. Ostavimo Ih Zato Prirodi
Na Ukras I Korist.
7. Ako Naiemo Na Nepoznatu Vrstu I Vidimo Da Su Je Naeli Crvi, Puevi Golai Ili ak
Da Je Jede Krupna Stoka, To Nije Pokazatelj Da Je Ona Sigurno Jestiva I Za oveka. Kod
Razliitih ivih Bia Iz ivotinjskog Sveta, Razliiti Su I Sistemi Organa Za Varenje. Zato Se
I Kae Da Je Otrovnost Neke Vrste Gljiva Sasvim Subjektivna Ljudska Odlika.

18

8. Nikada Ne Treba Brati Suvie Mlade Primerke, Ali Ni Prestarele I Ve Sklone Kvarenju.
Kada Su Mlade, esto Jestive I Otrovne Lie Jedne Na Druge. Kada Su Stare, U Njima Je
Ve Poeo Proces Raspadanja Belanevina. Samim Tim Za oveka Su Otrovne.
9. Sve Otpatke Koje Nainimo Nosei Sa Sobom Hranu, Sokove, Razne Plastine ae, Flae
I Sline Tvorevine Ljudskih Ruku Nastale Od Vetakih Materijala, Duni Smo Da Uredno
Sakupimo I Ubacimo U Kontejner Namenjen Za To. Ovi Industrijski Proizvodi, Obzirom Da
Su Nastali Od Vetakih Materijala, Nisu Razgradivi Prirodnim Putem.
10. Nikada Ne Treba Biti Halapljiv I Brati Gljive Kraj Puteva, Na Deponijama Smea I Na
Ostalim Zagaenim Mestima. Gljive Su Najvei Sakupljai Tekih Metala I Ostalih
Hemijskih Otrova. One Su istai Prirode. Ako Ih Uberemo Na Zagaenom Mestu, Sigurno
e Nam Nakoditi Materijama Koje Su U Sebe Upile.

Slika 9 : Nepogodno Mjesto Za Branje Gljiva

19

15. Zakljuak
Pored Toga to Su Gljive Prilino Rasprostranjene U Naoj Okolini, Jo Uvijek Se Malo Zna
O Njima I Njihovom Pozitivnom I Korisnom Dejstvu. Sam Odnos Gljiva I Biljaka Pozitivan
Je Kako Za ivotno Okruenje Tako I Za Samog evjeka, Zahvaljujui Njima Smanjena Je
Koliina umskog Otpada. Naravno I Konzumiranje Gljiva Od Strane ovjeka Ima Velike
Koristi, Ljekovite I Prehrambene.
Mali Je Broj Otrovnih Gljiva I Gljiva Koje Negativno Utiu Na ovjeka I Biljke.

Literatura:
-Botanika, Autor: Branislav Nedovi
-Www.Znanje.Org , ''Gljive'' Autor: Jelena Savi
-Www.Wikipedia.Org
-Rankovi, B.: Sistematika Gljiva, Univerzitet U Kragujevcu, Kragujevac, 2003.
- Http://www.Mycolsoc.Hr/zastita Gljiva
20

Www.Maturski.Org

21