Professional Documents
Culture Documents
16. Nhiệt Dộ Và Sự Truyền Nhiệt
16. Nhiệt Dộ Và Sự Truyền Nhiệt
16.1 Cc m t vi m v v m
16.2 Cn bng nhit v nguyn l s khng ca nhit ng hc
16.3 Nhit biu v thang nhit kh l tng
16.4 Cc thang nhit khc
16.5 S n nhit
16.6 S truyn nhit
S Avogadro
Cc bin
trng thi bao
gm p, V, n, T,
U, v S
Khi lng mol
Khi lng mol M0 ca mt cht tinh khit l khi lng ca mt s phn t
bng s Avogadro. Nh vy, khi lng m ca mt mu cht bng tch s mol
n c trong mu v khi lng mol ca cht:
m = n M0
Thng ngi ta cho cc khi lng mol bng gam hn l kilogam, khi
n v o M0 l g/mol. i vi cht n nguyn t, nh hli (He) chng hn,
khi lng mol cng chnh l khi lng nguyn t (cng cn gi l trng
lng nguyn t). (Xem ph lc P i vi cc khi lng nguyn t ). V khi
lng nguyn t ca He l 4,0 g/mol, nn khi lng mol ca He l Mo = 4,0
g/mol. i vi cc cht m cc phn t ca n cha nhiu hn mt nguyn t,
nh cacbon ixit chng hn (CO2), khi lng mol bng tng khi lng
nguyn t ca cc nguyn t trong mi phn t . Khi lng nguyn t ca
cacbon (C) l 12,0 g/mol ,v khi lng nguyn t ca xy (O) l 16 g/mol,
nn khi lng ca CO2 l
M0 = [12,0 g/mol + 2 (16 g/mol)] = 44 g/mol .
V d 16-1
S mol v s phn t trong mt mu cht. Nc (H2O) c hai nguyn t
hydro v mt nguyn t xy trong mi phn t. Hy xc nh (a) s mol v
(b) s phn t trong mu nc 0,14 kg .
Gii: T ph lc P khi lng nguyn t ca hyr l 1,0 g/mol, nn khi
lng mol ca H2O l
M0 = 2 (1,0 g/mol) + 16 g/mol = 18,0 g/mol
(a) S mol trong mu nc ny l :
n = m/M0 = (0,14 kg) (1000 g/Kg) / 18,0 g/ mol = 7,8 mol .
(b) S phn t trong mu nc ny l :
N = nNA = (7,8 mol) (6,022 ( 1023 phn t/mol) = 4,7 ( 1024 phn t
Bi t kim tra 16-1. Di cc iu kin bnh thng, xy l lng nguyn
t (mt phn t c hai nguyn t ). Hy xc nh khi lng ca mu c cha
2,82 ( 1023 phn t xy. p s : 15,0 g
V d 16-2. Cht kh trong mt hnh tr. Mt cht kh c cha trong mt
bnh hnh tr vi tit din trn, bn knh R = 0,22 m v chiu cao L = 0,35 m.
p sut ca cht kh l 2,00 atm, hay 2,02 ( 105 Pa. Hy xc nh (a) Th tch
tnh ra lt (l) m cht kh chim v (b) lc m cht kh tc dng ln mt trong
cc mt trn ca khi tr .
Gii: (a) Th tch ca khi tr l tch ca chiu cao L v din tch tit din
(R2 ca n : V 1,0 l = 0,001 m3 (s chnh xc ), nn :
V = R2L = 0,053 m3
= 0,053 m3
1,0 L
= 57 l
0,001m 3
nh lut s khng
Hai h c th l cn bng nhit ngay c khi chng khng tip xc trc tip vi
nhau. Hnh 16-3 cho thy mt vch ngn on nhit tch ring h A v B, mc
d mi h u tip xc vi mt h th ba C thng qua mt vch ngn thu
nhit. Sau mt thi gian lu, cc bin ca mi h u tr nn khng i.
Do cc h A v C l cn bng nhit, v cc h B v C cng l cn bng
nhit. Th nghim cho thy rng cc h A v B cng cn bng nhit. Kt qu
ny nm trong cch pht biu nh lut s khng ca nhit ng lc hc sau
y:
Hai h cng cn bng nhit vi mt h th ba th cn bng nhit vi
nhau
T3
p3
hay
T = (273,16 K)
p
p3
(16-2)
288
= 77,1 K .
1020
Nhit kh l tng
khng tuyt i p sut thp hn ca kh trong nhit biu kh c th tch khng i ng vi
l nhit thp nht nhit thp hn. Phng trnh (16-2) cho thy rng khi p tin dn ti
khng, nhit cng tin n khng, khng tuyt i ca nhit .
Cc kh thc u nhit thp nht ny, p sut ca kh c l cng tr nn bng khng. Tuy
bin i pha trn nhin c mt thc t l, mi kh thc u hoc ho lng hoc ho rn trc
khng tuyt i
khi t n im ny. Do tnh cht ny ca cc kh thc, m nhit biu kh c
th tch khng i khng th c dng o cc nhit di c 1 K .
Cn mt vn na vi nhit biu kh c th tch khng i : cc nhit biu
c cu to ging nhau li cho cc s c nhit khc nhau nu dng cc
kh khc nhau hay dng cc lng khc nhau ca cng mt cht kh. Cc sai
bit ny trong cc s c nhit thng l rt nh. n nh mt gi tr
n l ca nhit , ngi ta dng k thut ngoi suy. Gi nh rng cc
php o c thc hin bng mt b cc nhit biu kh c th tch khng i
cha cc lng kh ngy cng t. Lng kh nh hn ng vi gi tr nh hn
ca p sut p3 ca kh ti im ba. Cc kt qu o nhit bng b nhit
biu kh ny c cho bng th trn hnh 16-6. Cc nhit biu khc nhau
loi kh v lng kh c ch bi gi tr ca p3. Nu cc php o i vi
mt kh cho trc c ngoi suy xung ti gi tr khng ca p3, th cc
php ngoi suy ny cho cng mt gi tr nhit khng ph thuc vo loi
kh. Trong gii hn kh long v hn (p3 ( 0), nhit c o bng nhit
biu kh c th tch khng i l ging nhau i vi tt c cc cht kh. Nh
vy, phng trnh (16-2) c sa i bao hm c c kt qu ny.
Nhit kh l tng c xc nh bng cng thc :
p
T = plim
(273,16 K)
3 0 p
3
Nhit kh l tng
(16-3)
tC = T - 273,15 K
(16-4)
tR =
9
T
5
(16 - 5)
9
)
5
(373 K) = 6710 R
Cc thang nhit Rankine v Fahrenheit vn ang c s dng ti Hoa
K v Anh quc. Thang Fahrenheit c cng ln ca mt nh thang
Rankine nhng c im khng khc. Thng ngi ta dng cc cng thc
bin i cc s c nhit Fahrenheit sang nhit Celsius v ngc li
sau y :
tF =
Nhit Fahrenheit
9
tC + 320 F
5
(16-6)
5
tC =
( tF - 320 F )
9
16-5 S n nhit
Hu ht cc cht u n nhit khi nhit tng v co li khi nhit
gim. S n nhit ny thng rt nh, song n c th gy hiu ng quan
trng. Gi s di ca mt thanh vt rn mt nhit quy chiu T0 no
l L0. Nu nhit thay i mt lng (T = T -T0, khi chiu di ca
thanh thay i mt lng (L = L - L0. Th nghim cho thy rng trong cc
iu kin thng thng mc thay i di t l vi mc thay i nhit ,
t ra l i vi mc thay i nh ca nhit . Chng ta mong i rng mc
thay i di s t l vi di quy chiu L0. Ngha l, nu mc thay i
di ca mt thanh di 2 m l 0,4 mm th mc thay i di
ca mt thanh di 1 m s l 0,2 mm. Mc thay i di cng
ph thuc vo loi vt liu. V nh, cc thanh ng v st c
cng di mt nhit s c di khc nhau cc nhit
khc.
Cc c im c th c th hin di dng phng trnh
bng cch a vo mt h s c trng cho vt liu. H s n
di trung bnh c k hiu l (. Mc thay i di (L i
vi lng thay i nhit (T c cho bi ng thc :
L = L0 T
(16-7)
Mc du ( ph thuc vo khong nhit (T v nhit quy
ng ray xe la n di n mc chiu T0, song s ph thuc ny thng nh c th b qua i
b un cong trong nhng ngy vi nhng thay i nhit khng ln. H s ( ph thuc vo
nng nng
di L0. Th nguyn ca ( l nghch o ca nhit , v n
v c dng ph bin l nghch o ca Celsius (0C-1 ).
Lu rng n v ny cng chnh l n v trong h n v
quc t - nghch o ca Kelvin (K-1), v chng ta ang ni
v cc thay i nhit i vi cc cht thng gp
Chng ta ang tho lun v s n nhit da trn s thay i
di ca mt thanh rn, song phng trnh (16-7) p dng c
cho mi kch thc di, nh bn knh ca hnh tr hay ngay c
bn knh ca mt l trn trn mt bn phng. Bn c th ngh
Hnh 16-8. Th nng tng tc
v s n nhit ging nh s phng nh, mi c trng di
ca hai nguyn t nm cnh nhau
ca mt cht ng hng u thay i theo t l. (Cht ng
l bt i xng quanh cc tiu
hng c cng cc tnh cht theo mi phng)
r0. Khong cch trung bnh l r1
khi nng lng dao ng l E1.
Khong cch trung bnh tng n
gi tr r2 nu nng lng dao
ng tng n gi tr E2 v nhit
tng ln
(nh tri ) Di lng kim un cong khi nhit ca n tng. Di l ghp
ca hai di kim loi khc nhau c ni cht vi nhau. Ti sao n un cong
ln ? ( nh phi ) Chng minh s n nhit ca vin bi v ci vng. Vin bi
va vn kht vi ci vng khi c hai cng nhit phng. Nu ch nhit
ca vin bi tng ln n khng cn va kht vi vng na. Nu nhit
(16-8)
Bng 16-1 Mt vi gi tr ca h s n
N di
Cht
(rn )
, 10-5 0 C -1
Nhm
2,4
ng
1,8
Thp
1,1
Thy tinh
0,1 - 1,3
B tng
0,7 - 1,4
N khi
Cht
(lng)
, 10-5 0C-1
Methanol
113
Glycerin
49
Thy ngn
18
Du thng
90
Acetone
132
Hnh 16-9. S ph
thuc ca th tch
1000 kg nc theo
nhit . th v
lng cho min thy
gn 40C c mt
nc l cc i
nh ngha nhit
S dn nhit
Trong qu trnh dn nhit, nhit c truyn gia hai h thng qua
mi trng ni kt. Chng ta gi s rng khng c phn no ca mi
trng ni kt chuyn ng. Nh vy mi trng ni kt phi l mt vt
rn cng hoc nu l cht lng ,n phi khng c cc dng tun hon. Hy
xt tnh hung cho bng s trn hnh 16-10. Mt thanh ng u c
din tch tit din ngang A, chiu di L l mi trng phn cch hai h
c gi cc nhit T1 v T2. Nhit c truyn qua mi trng ni
kt t nhit cao l T2 sang nhit thp. Vch on nhit lm cho mt
bn ca thanh khng cho bt k mt dng nhit no i t b mt ny ra
ngoi .
Chng ta c th mong i rng nhit ch bin thin dc theo chiu di
H=
Q
t
dn nhit
k
W. m-1K-1
237
401
Vt liu c
dy cho trc
Nha ng cui
Va trt tngins
Gi tr R
F. f t2.h.B t u-1
0,44
0,45
B tng
G
Tm si thy tinh
Khng kh
Styrofoam
Vt dn nhit tt c
dn nhit ln, vt
cch nhit tt c
dn nhit b .
0,9 - 1,3
0,05 - 0,36
0,04
0,02
0,01
G dnins
Lp p gch
Tm Styrofoamins
Cun si thy tinh 3,5 ins
0,95
0,6 - 1,3
6,3
11
Grain nhit
Phng
nhit
trnh
dn
H = - kA
dT
dx
(16-10)
= 30 W
Trong 1 gi lng nhit s l
Q = H t = (30 W) (3600 s) = 100 kJ
Bi t kim tra 16-6. Gi s chic t lnh v d trn dng mt lp cch
nhit bng si thy tinh dy 30 mm thay v cho cht Styrofoam. Dng nhit
kAT
x
H x
A k
Gi tr R i vi
phc hp bng tng
cc gi tr R ca cc
T =
H
R
A
(16-11)
lp
ging nhau dc theo sut b dy (ti sao ?), hiu nhit qua cu trc ghp l
tng cc chnh lch nhit qua cc lp ring bit, v gi tr R hiu dng ca
h ghp n gin ch l tng cc gi tr R ca cc lp .
v d 16-8
Phn b nhit trong mt lp tng nhiu lp. Mt bc tng gm
ins thch cao tm, ins cht cch nhit si thy tinh v ins g dn. (a)
Xc nh gi tr R hiu dng ca bc tng . Nu nhit bn trong l 70
0F v nhit bn ngoi l 100F, hy nh gi (b) dng nhit trn n v
din tch trong bc tng v (c) phn b nhit trong bc tng .
Gii : Mt ct ngang ca bc tng ghp c cho trn hnh 16-12a,
c cho k hiu nhit cc mt phn cch gia cc lp. p dng phng
trnh (16-11) ln lt cho mi lp, ta c :
H
Rc
A
H
T3 - T2 =
Rb
A
H
T4 - T3 =
Ra
A
T2 - T1 =
T4 - T1 =
H
Rc
A
bc tng ghp gm
3 lp : ins thch
cao tm, ins cht
cch nhit si thy
tinh v ins g p.
(b) Phn b nhit
i vi bc tng.
Phn gim hit
ln nht l khi i qa
lp cch nhit si
thy tinh
i lu v bc x nhit :
Trong hin tng i lu, nng lng c truyn bng chuyn ng v
m ca vt cht di dng i lu. Cc dng nh th c th xy ra mt cch
t pht trong cc cht lu m mt ca n thay i theo nhit . Trong
khng kh, chng hn, do trng hp dn ca tri t m cc dng i lu
c thit lp v lp khng kh c nhit cao hn (mt thp hn) dng
ln cn lp khng kh c nhit thp hn (mt cao hn ) chm xung. C
th to ra s i lu cng bc bng cch dng cc my qut gi. Cc tnh
ton dng nhit trong qu trnh i lu kh phc tp nn s khng c xem
xt y.
Cc dng i lu
Vt th pht nng
lng t b mt ca
n
Hnh 16-13. Vt th
cch ly nhit T2
c bao quanh
bng cc thnh
nhit T1. C b
mt ca vt th v
thnh u hp th v
pht x nng lng
L = L0 T
Cc thay i th tch c m t bng :
V = V0 T
(16-7)
(16-8)
dT
dx
(16-10)
K hiu
p
V
n
T
tc
Biu th
p sut
Loi
n v SI
v hng
H
k
R
Bi tp :
Mc 16-1. Cc m t vi m v v m
1. Gi s rng cc gi tr tc thi ca v tr v tc ca mt phn t
trong mt h c th c xc nh t vic p dng cc nh lut Newton
cho h, v thi gian tnh cho mt phn t l 1 ns trn mt my tnh c tc
cao. Hy nh gi thi gian ra nm cn c tnh v tr v tc cho tt c
cc phn t (1023) ca h ny .
2. Nu 2,4 mol kh He chim mt th tch 82 l (1l = 10-3 m3), th (a) khi
lng ca kh l bao nhiu ? (b) Trong h ny c bao nhiu phn t. (c)
nh gi khong cch trung bnh gia cc phn t v so snh n vi kch
thc ca nguyn t hli (c 50 pm) .
3. Mt mol kh nhit v p sut chun (nhit v p sut chun
ng vi T = 273 K v p = 101 kPa) chim mt th tch 22,4 l. Gi s bnh
cha c dng mt khi lp phng. (a) Xc nh chiu di cnh khi lp
phng. (b) Cht kh tc ng ln mi mt bnh mt lc bao nhiu ?
Mc 16-3 Nhit biu v thang nhit kh l tng
4. Gi s rng cht kh Bi tp 3 cn bng nhit vi nc im si
chun ca n. Nu th tch c c nh l 2,5 l, th (a) p sut ca kh l
bao nhiu v (b) lc m cht kh tc dng ln mi mt ca bnh l bao
nhiu ?
5. Kh hli trong nhit biu kh c th tch khng i v p sut 1439 pa
khi n cn bng nhit vi nc im ba ca n. (a) p sut ca kh ny l
bao nhiu khi n cn bng nhit vi km ti im nng chy chun ca n
(693 K) ? (b) p sut ca kh l 406 Pa khi n cn bng nhit vi mt cht
lng nhit si chun ca n. Nhit si chun ny bng bao nhiu ?
6. Bn nhit biu khi c th tch khng i c dng o nhit
nng chy chun ca km. Mi nhit biu cha mt lng khc nhau ca
cng mt cht kh v cc kh ny c cc p sut p3 khc nhau ti im ba
ca nc, nh c cho bng di y. Cc s c p sut p cng c
cho trong bng khi n cn bng nhit vi km im nng chy ca n. T
cc s liu ny hy v th ging nh hnh 16-5 v thc hin php ngoi
suy xc nh nhit kh l tng ca im nng chy chun ca km .
Nhit biu
p3, kPa
217,12
123,01
84,09
49,83
p, kPa
551,01
312,08
213,31
126,39
3
ins v cng sut 1100 W c a vo
4
Hnh 16-15. Bi tp 28 v 29
29. Gi s hai thanh ni bi tp trc c ghp song song vi nhau,
nh trn hnh 16-15b. Trong iu kin dn nhit trng thi n nh, chng
minh rng cch ghp song song cc thanh c gi tr - R hiu dng Reff cho
bi
2 R1 R 2
2
1
1
=
+
hay
R
eff =
R eff
R1
R2
R1 R 2
Ch l dng nhit t hp H = H1 + H2
30. Mt bc tng gm hai lp : lp va trt c gi tr R l Rp = 0,45 v
lp p gch c gi tr R l Rb = 1,2. Nu chnh lch nhit gia hai mt
tng l 500F, hy xc nh (a) dng nhit trn n v din tch mt tng
v (b) nhit mt cch lp va v lp p gch nu nhit pha trong
tng l 700F cn nhit pha ngoi tng 200F .
31. Mt ng g di 250 mm (k = 0,19 W.m-1.K-1) c tit din trn vi
bn knh trong a = 10 mm v bn knh ngoi b = 20 mm. Lng kht vo li
ng g l mt thanh nhm trn c cng chiu di. Chnh lch nhit gia
hai u thanh phc hp ny c duy tr l 1500C v phn mt nhit ti mt
bn l khng ng k. Di cc iu kin trng thi n nh (a) dng nhit
ton phn trong thanh phc hp l bao nhiu v (b) lng nng lng c
truyn qua thanh phc hp trong mt gi l bao nhiu ?
32. Mt qu cu kim loi bn knh 150 mm m pht x ca b mt l
0,40. (a) Tc pht nng lng ca n l bao nhiu nu n c gi
nhit 9000C ? (b) Gi s qu cu 9000C nm trong mt v kn rt
chn khng m cc vch ngn ca n c gi nhit 5000C. Tnh tc
cung cp nng lng cn c cho qu cu trong cc iu kin trng thi n
nh .
33. Hy so snh cng sut bc x trn mt nv din tch c pht ra
bi b mt ca (a) mt tri 6000 K. (b) Tri t 300 K, (c) pha ti ca
mt trng 200K. (d) Sao ntron 3 K. cho n gin ta ly bc x
ca mi loi b mt l 1 .
34. Xt mt vt th c pht x e nhit T2 v c bao quanh
bng mt vch ngn nhit T1. Gi s hiu nhit (T = T2 - T1 nh
so vi T1. Chng minh rng T24 - T14 ( 4T13(T v dng nhit ton phn H
l
H = 4eAT13T
Bi tp b sung :
35. C mt mu kh gm 1,2 mol kh He v 0,8 mol kh Ne. Hy xc nh
(a) Khi lng ca mu kh v (b) s phn t tng cng c trong mu .
36. (a) Nhit no trong s 3 nhit cho di y l thp nht 2340F, - 1650C, 85K ? (b) Nhit no cao nht ?
37. Mt cy cu st bc qua mt di tng cng 40 m. Hy nh gi
di cn thit cho php s n v co ca cu nu cu trong di nhit t
-200C n +400C.
38. Mt cp nhit in ng - hp kim constantan trong mt mi ni
cc bi ton
1. S n din tch. Hy xt mt bn ch nht di L0 rng W0 mt nhit
quy chiu T0 no . Din tch ca bn nhit ny l A0 = L0 W0.
Khi nhit thay i mt lng (T mi kch thc di u thay i mt
lng c xc nh bng h s n di (. Chng minh rng thay i v
din tch (A c cho bi cng thc
A = 2A0T
y yu t din tch b (L(W c b qua .
2. Quan h gia s n di v s n khi. Mt khi ch nht nhit
T0 c cc kch thc L0, W0 v H0 v th tch V0. Chng minh rng h s
2kL(Ta Tb )
ln(b / a )
T(r) = Ta +
(Tb Ta ) ln(r / a)
ln(b / a )
H=
4abk (Ta Tb )
ba
T=
ab(Ta Tb )
bTb aTa
+
(b a )r
ba
d
( 2 1 ) T
A
100
0
0
.
.
.
0
0
B
100
C
100
D
100
E
100
F
100
G
100
H
100
Cc cng thc
I
100
0
0
.
.
.
0
0